1
بيرةوةري
لالؤ عةبدول ِرةحمان ث َينجويَني
ضاثي يةكةم
2012
2
نووسيني :لالؤ عةبدولرِةحمان عةبدولَلآ ثَينجويَني
بابةت :بيرةوةري
ديزايني ناوةرِؤك :بةختيار لالؤ
ديزاني بةرط :هةريَم عوسمان ،بةختيار لالؤ
تيراذ 1000 :دانة
ضاث :ضاثخانةي شظان
لة بةِرَيوةبةرايةتي طشتي كتَيبخانة طشتييةكان ذمارةي ()1225ي ساَلي ()2012ي
ثَيدراوة.
(هةموو مافيَكي ئةم كتيَبة ثاريَزراوة)
3
ث َيشكةشة بة:
هاوسةرو مندالَةكانم ...
شؤرِشط َيرِة طومناوةكاني نيشتمان ...
هاو ِريَ شةهيدةكانمء هةموو شةهيداني كوردستان ...
ئةو مرؤظانةي كة بؤ ئازادي طةلء ِرزطاري نيشتمان ذياونء ئةذين ...
طوندنشينةكاني كوردستان كة سووتةمةني شؤرِشء بةرةنطاريي بوون ...
4
5
ناوةرِؤك
ثَيشةكي 15 ....................................................................................
ذيانء بيرةوةريى منداَليء لاويم 19 ..........................................................
ِرؤذطاري طرانيي جةنطي جيهانيي دووةم 22 .................................................
سةرةبزوتكةكةي ماَلي باوكم 25 ..............................................................
ضةتة يان ياخي بوو؟ 26 .......................................................................
هاتني سوثاي ئينطليز بؤ ثيَنجويَن 29 .......................................................
خؤزطةيةكي بةدي نةهاتوو30 .................................................................
بوومةلةرزةكةي ثَينجوَين32 ...................................................................
خوَيندنء ثةثداكردني قووتي ذيان33 ........................................................
سةرةتاي هةستي نيشتمانثةروةريء ثةيوةنديكردن بة (ث.د.ك) 34 ..................
خزمةتي سةربازيي 38 .........................................................................
لافاوةكةى سليَماني 39 ........................................................................
شؤرِشى ضواردةي تةمموز 41 .................................................................
ثَيشوازيكردن لة بارزاني 44 ...................................................................
ثَيكةوةنانى خيَزان 46 .........................................................................
سةردانى مامؤستا نةجمةدين مةلا بؤ ثيَنجويَن 47 ...........................................
ململانَيى نَيوان (ث.د.ك)ء حزبي شيوعى 48 .................................................
سةردانى جةلال تالَةباني بؤ ثَينجويَن 49 .....................................................
ثشتيواني لة ياداشتةكةي بارزاني 50 ........................................................
نارِةزايي ئاغاكان ،شؤِرشى ئةيلولي لَيكةوتةوة51 ...........................................
دةست بةسةرداطرتنى مةركةزى ثؤليسي ثَينجويَن 56 .......................................
رِاسثاردةكةي سةرهةنطي سوثا 75 ..........................................................
طةِرانةوة بؤ ثيَنجويَن76 .......................................................................
ثيلاني دةستطيركردن 80 ......................................................................
ثلاني هةَلهاتن لة بةنديخانة 88 ................................................................
سفرةكةي حاجي دةروَيش 91 ................................................................
بةنديخانةي رومادي93 ........................................................................
سةردانَيكي ضاوةرِوان نةكراو101 ..............................................................
هةوالَي سووتاندني ثيَنجويَن 102 ..............................................................
6
كودةتاي رِةشي بةعسييةكان 104 ..............................................................
بِريارى دةركردنى (قانع)ى شاعير114 ..........................................................
دةستثَيكردنةوةى شةِر116 .....................................................................
ناكؤكي نَيوان بارزانىء مةكتةبى سياسي 121 ................................................
ثلانى دةرةكى بؤ قوَلكردنةوةى ناكؤكييةكان 123 .............................................
سةرةتاى شةِرى براكوذى 124 ..................................................................
سةردانى بارزاني بؤ ثيَنجويَن 128 .............................................................
هةَلبذاردنى ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن130 .....................................................
شةِري براكوذيء ثيلانةكةي حزبي شيوعي133 ...............................................
ئاكامي طفتووطؤكةي 135 ............................................................... 1964
طةرِانةوةى مةكتةبي سياسي لة هةمةدان 136 .................................................
طفتوطؤي نَيوان باَلي (م.س)ء ِرذيَم140 ........................................................
سياسةتء شةرِى ذن145 .......................................................................
هاتنى عةلى عةسكةرى بؤ ناوضةى ثيَنجويَن 147 ..............................................
هيَزةكةى عةريف تاليبء حةمةى شَيخ عةبدولكةريم150 .....................................
طومانةكةى سالةثير 151 ........................................................................
تيرؤركردني شؤِرشطيَرِاني كوردستاني ئيَران154 .............................................
ديسان خزمةتي سةربازيي157 .................................................................
طوشارى ثارتى 160 .............................................................................
ئاطاداركردنةوةى ثارتى لة سيخورِانى ِرذيَم161 ...............................................
كاري حزبيء كةسابةت 162 ....................................................................
بؤردوومانكردني ماَلةكةم 164 ..................................................................
طةرِانةوةي ثيَشمةرطةيةك ،مةترسي دروستكرد 167 .........................................
كؤنطرةى كةلار 169 .............................................................................
ميوانداري زؤرةملـآ 170 ........................................................................
ِرَيكةوتنى يانزةي ئادارء يةكطرتنةوةى بالَةكان 172 ..........................................
كوشتني ئاغاي مودير177 .....................................................................
تيَكةلَبوونةوةى ِريَكخستنةكان 183 ............................................................
سةردانةكةي مةسعود بارزانىء د .مةحمود عوسمان 189 ....................................
ِراثؤرتى شيوعيةكانء هةلَوَيستى فازل سؤرانى 191 .........................................
جووتيار ئاغا 192 ...............................................................................
ئةلَقةى غولآمى 195 .............................................................................
7
عةريزةكةى عومةر غةريب196 ..................................................................
ثةيوةنديكردن بة كؤمةَلةي ماركسي -لينيني كوردستان 197 ...............................
سةردانى شَيخء ئاغاكاني شليَر 199 ...........................................................
ئاشكرابوونى سيخووِرةكاني رِذيَم201 .........................................................
كؤتايى طفتوطؤء دةستثَيكردنةوةى شةِر 203 .................................................
سزاي بة كؤمةلأ 205 ............................................................................
يةكطرتنَيكي ِرووكةش 206 .....................................................................
سةرهةلَدانةوةى كَيشةى ئاغاى مودير 208 ....................................................
ناخؤشترين ِرؤذي ذيانم 209 ....................................................................
تالآنىء شرِةخؤرى 214 .........................................................................
كؤبوونةوةكةى مالَى سالةثير 215 ..............................................................
بةرطرىء درَيذةدان بة شؤرِش 216 .............................................................
ثاشاطةردانى 218 ...............................................................................
شاردنةوةي ضةك بؤ شؤِرشَيكي نويَ223 .....................................................
سةرنجي عةرةبَيك! 224 .........................................................................
طةرِانةوة بؤ ذيَر دةسةلآتى رِذيَم 225 ...........................................................
طةرِانةوةي سوثاي بةعس228 ..................................................................
طوشارى بةعس231 .............................................................................
دةستطيركردنى شةهيد شةهابء هاوِرَيكانى 233 .............................................
فتوادان بؤ شؤِرش236 ..........................................................................
هاتنى قائيمقامى نو َي238 ......................................................................
برِياري دوورخستنةوةم بؤ خوارووي عيَراق 241 ..............................................
خؤشرين ِرؤذي ذيانم 248 .......................................................................
نائومَيدبوون بة هةَلطيرساني شؤرش 251 ......................................................
ثضِراني ثةيوةندي لةطةلأ ِريَكخستن 252 .......................................................
بؤضوونةكانى محةمةدى نانةوا 257 ............................................................
خؤ ئامادةكردني برادةران بؤ ضوونة شاخ260 .................................................
ضةكةكانى كويَخا سمايلي تةلان261 ...........................................................
تاليب رِؤستةم ضووة شاخ 262 .................................................................
بةرنامةي ضوونة شاخ 264 ......................................................................
قسةكانى ئةبو غائيب 266 ......................................................................
وتاري رِؤذاني هةيني268 .......................................................................
8
دوورخستنةوةي ذنء مندالَ 269 ...............................................................
كؤكردنةوةي ضةك بؤ شؤِرش 270 ..............................................................
مةترسي ذياني هةظالآني شليَر275 .............................................................
هةَلوَيستَيكي جواميَرانةي برادةراني حزبي شيوعي277 ......................................
برِياري طةرِانةوة بؤ نيشتمان 278 ..............................................................
سةردانى ميرزا سابير 281 .......................................................................
هاوكاريكردني خيَزاني ثيَشمةرطة282 .........................................................
ثلاني طواستنةوةي مالَةكةم 283 ...............................................................
ثةيوةنديكردنى كؤمةلََيك كورِى ئازا بة شؤِرشةوة 285 ........................................
نهيَنييةكي مَيذوويي 287 .......................................................................
طواستةوةي مالَةكةم291 ........................................................................
بةستنةوةي ِرَيكخستني ثيَنجويَنء سليَماني 292 .............................................
ناميلكةكةي ليذنةي ئامادةكردن300 ...........................................................
عةقيد زاحى 301 ................................................................................
هةوالَةكةي مةحمود بةطى طؤَل َي 302 ...........................................................
خوتبةى جومعة يان هيَرشى ناِرةوا 303 .......................................................
نوَيذةكانى مزطةوتى بن تةبةق 304 .............................................................
شَيخ عةبدولقادرى ضوَيسةو شؤِرشى نو َي306 ................................................
ثارءوى ضةورى بةَلَيندةرةكان 307 .............................................................
تَيكضوءنى بةرةى نيَوان حزبى بةعسء حزبى شيوعى309 ...................................
هةرِةشةكاني برايمى سةموون 311 .............................................................
شةهيدبوونى كاك ئارام 313 ....................................................................
هةواَلي برينداربوونى مولازم تايةر 315 ........................................................
كارةساتي هةكاري 317 .........................................................................
تةسليم بوونةوةي بةرثرسَيك ،رَِيكخراوي نيطةران كرد320 ...................................
شةهيدبووني عةبدولَلآي مةلا 324 ..............................................................
هةوالََيكي دلَتةزَين327 ..........................................................................
هةوَلي كوشتني تاليب ِرؤستةم درا329 ........................................................
ديسان شيَرثةنجةى خؤكوذى 333 .............................................................
كاري ِريَكخستن لةطةلأ حةمة ضاوشين 336 .....................................................
ثةيوةندىء هاوكاري دؤستاني شؤِرش 329 ...................................................
كؤكردنةوةي يارمةتي بؤ شؤرِش 343 ..........................................................
9
هةرِةشةي دؤستَيكي شؤِرش 345 ..............................................................
تايثةكةي كيَلو347 ..............................................................................
مامة عةزةء مامة عةلة رِةش 351 ...............................................................
دةستطيركردني خزميَكي سةرؤك كؤمار353 ...................................................
كاريطةري ضةند ضالاكييةكي شؤِرش 354 .....................................................
سةرةتاى شؤرِشى ئيَران 355 ...................................................................
ثةيوةنديي نيَوان ئيمام خومةينيء (ي.ن.ك) 356 .............................................
ناردني ثؤشاك بؤ برادةراني شاخ 358 .........................................................
وةستا بةكرى دارتاش361 ......................................................................
نامةكةي مام جةلال درا بة بةعس362 ..........................................................
طواستنةءةي خةباتي شار بؤ شاخ 364 ........................................................
خةباتي شاخ370 ................................................................................
هةورازة سةربةرةو خوارةكةى قادري حاجى عةلى372 .........................................
وةرزنامة 376 ....................................................................................
طرتنة ئةستؤي ئةركَيكي نو َي 377 .............................................................
زيادكردني داهاتي طومركى شؤِرش380 .......................................................
دةستطيركردني كوِري مةجيدخان 382 .........................................................
ناوبذيوانييةكةى ئازادى ثاسؤك 383 ...........................................................
شةرِى مامةندة384 ..............................................................................
لَيثرسراوَيكى نويَ بؤ ثيَنجويَن 387 ............................................................
زوويربووني حةمةى حاجى مةحمود 389 ......................................................
شؤرِشء كشتوكا َل 390 .........................................................................
دروستكردني حةشارطةي بؤردومان393 .......................................................
ثشكنيني مالَةكةم لة سليَمانى394 .............................................................
ذيانء طوزةران لة شاخ 395 .....................................................................
دروستكردني نةخؤشخانةى شؤِرش 397 ......................................................
نانةواخانةكةى ِرةفيقء شةفيق407 ............................................................
طرنطيدان بة ثاكوخاويَني 410 ..................................................................
حةمالَيك دةكات بة باوكي خؤي 411 ...........................................................
هةَلوَيستي جواميَرانةي مامؤستايان 412 ......................................................
فرؤشطاو كرةكاني ِرةفيق ثشدةري414 ........................................................
زيندانكردني مامؤستا ئةنوةر416 ..............................................................
10
كلآوةكةي هةظالأ خةجؤ 418 ....................................................................
سزاي بيَ تاوانيَك 419 ..........................................................................
هاوكاريكردني تيثى مؤسيقاي شةهيد كارزان 421 ............................................
مريشك و قةلةكانى ثشتيوان 422 ..............................................................
بارمتة ضينييةكان 423 ..........................................................................
ثارضة شوءشةكةي دكتؤر كةمال424 ..........................................................
بةفرةكةي كةلي خان426 ........................................................................
زوويربووني دوو هاوخةبات 430 ...............................................................
دامةزراندني ضاثخانةيةكى نو َي 433 ...........................................................
بينيني خيَزانةكةم 434 ..........................................................................
طةشتَيكي تالأ 435 ..............................................................................
ِرقء كينةى كؤن439 ............................................................................
بورهان قانع و لالة حةمة 444 ...................................................................
كتيَبةكةى موعةمةر قةزافـي 445 ................................................................
دةستطيركردني نةوشيروان مستةفا446 ........................................................
كؤنفرانسى يةكةمى كؤمةلَة447 ................................................................
تاليب رِؤستةم كوذرا 450 .......................................................................
كؤبونةوةى ثارتة ئيَرانييةكان 451 .............................................................
دؤلار طؤرِينةوة 452 .............................................................................
كرِيني ضةك بؤ شؤِرش456 .....................................................................
شكاتَيكي نارِةوا 465 ............................................................................
نازى برادةراني شاخ 471 .......................................................................
ئاهةنطي سةرى سالَى نويَ 473 ................................................................
ضةكةكاني كؤمةلَةي زةحمةتكَيشان 475 .......................................................
هةلَوةشاندنةوةي هةريَمةكان 478 ..............................................................
شةرِى ئيسلامييةكان483 .......................................................................
بورهان قانعء جووتياري 485 ...................................................................
ثةيوةندييةكي دؤستانة 486 ....................................................................
ديسان شةرِي براكوذي487 .....................................................................
خةلَك تَيوةطلاندن490 ...........................................................................
كؤنفرانسى محةلى كؤمةَلة 492 ..................................................................
نامة بؤ دةولَةمةندةكانء طلةيي ناِرةواي ِريَكخستن 493 .......................................
11
ثةلاماري سةطةكةي جارخ 496 .................................................................
لَيثرسراوى نوَيى مةلَبةند 498 ..................................................................
هيَرشي رِذيَم بؤ سةر مةلَبةندى يةك 499 .......................................................
طفتوطؤ لةطةلَ ِرذَيم 503 .........................................................................
يةكةم سةردان بؤ سليَمانى 506 ................................................................
خوَيندني سورةتي فاتيحة 507 .................................................................
سةردانى مام جةلال 508 ........................................................................
ئةو نانةى خواردتان ،بة زةهرتان بيَت!510 ....................................................
طوماني شؤرِش لة هاوِريَيةكي خةبات511 .....................................................
كةبابةكانى قةلآضوالان 514 .....................................................................
دذايةتيكردني بةرثرسى نوَيي مةلَبةند 516 ....................................................
بةرةى حاجى مامةند 522 .......................................................................
تةسليمبوونةوةى هاورِيَيةكي خةبات524 ......................................................
طلةيي بيَ بنةماي ثَيشمةرطة526 ...............................................................
تةشكيلاتى مةَلبةند 529 ........................................................................
كؤتايي طفتوطؤ 532 .............................................................................
طواستنةوةى بارةطاكاني مةلَبةند535 ..........................................................
بؤردومانى مةَلبةند 537 .........................................................................
مةنعةتةجةءلةكةي 538 ................................................................. 1985
ئالآى شؤِرشء مةترسييةكانى شةرِى خؤكوذى 540 ..........................................
بؤردومانى تةكية و بةلةكجارِ 563 ..............................................................
ثرؤذةكاني مةَلبةند 564 .........................................................................
ئاشتبوونةوةى طشتيء هاوكاري لايةنةكان570 ...............................................
سزايةكي ناِرةءا 572 ............................................................................
دةولَةمةندةكانء طوشارى هاوِريَء دؤستان 575 ..............................................
سزايةكي ناِرةواي تر 580 .......................................................................
ثلاني ذةهرخواردكردني ثَيشمةرطة 581 .......................................................
بةزمةكةى قةلآ قايمز 583 .......................................................................
طؤِرينةوةي ديل 587 ............................................................................
دةستطيركردني هاوسةرو كوِرةكانم588 ........................................................
نيَردراوى بةِريَوةبةرى ئةمن 592 ................................................................
ئازادكردنى هاوسةرةكةم595 ...................................................................
12
هةوالَيَكي دَلتةزيَن596 ..........................................................................
ئازادكردنى كورِةكانم598 .......................................................................
طؤِرانكارييةكانى مةلَبةند 601 ..................................................................
كَيشاني ددانى ساغ 602 .......................................................................
طرتنة ئةستؤى ئةركَيكي نوآ 603 .............................................................
دؤزينةوةي ثَينج كاري حزبي بؤ كادريَك! 614 ................................................
فةرامؤشكردنى هيَزةكةي شليَر 616 ...........................................................
هاتنة دةرةوةي هاوسةرو كوِرةكةم 618 ........................................................
هاوكاريكردني بارزانييةكان 620 ...............................................................
كةتنةكةي مامؤستا عةزيز 621 .................................................................
ثاوانكردني ناوضةي شليَر 623 .................................................................
ثةيمانى درؤي دؤستةكانمان 624 ..............................................................
ئاوارةكاني ئةنفالي يةك629 ....................................................................
هةءالَة دَلتةزَينةكاني مانطي ئادار 633 .........................................................
كارةساتي شاناخسآ 634 ......................................................................
فرياى طوندى ويَنة بكةون 636 .................................................................
سةردانى ماَلى مةجيدخان 637 .................................................................
هيَزى تازة نةفةس638 ..........................................................................
سوالأء كؤنةثؤشى 641 .........................................................................
تَيثةِربووني موستةشارَيك642 ..................................................................
دةعوةتَيكي كةم وَينة643 .......................................................................
زةمالةى خويَندن 644 ...........................................................................
طرتنةئةستؤي ئةركَيكي نويَ 645 ..............................................................
كةتني ميوان647 ................................................................................
مةفرةزة ثارتيزانةكان 648 ......................................................................
كؤبوونةوةى بةرةي كوردستاني 650 ...........................................................
ئازادكردنى مةلا بةختيار653 ...................................................................
سةفةري كوِرةكانم بؤ يةكَيتي سؤظيةت654 ....................................................
ناوى طوندةكاني سنووري ثيَنجويَن656 .......................................................
ئامبولانسى مةرط 657 ..........................................................................
دؤستايةتي ئالآي شؤِرش658 ..................................................................
هةلَوَيستيَك بؤ ميَذوو 659 ......................................................................
13
وتارةكةي عةلي بضكؤل 662 ....................................................................
وةستانى جةنطء ضارةنووسى نادياري ثيَشمةرطة663 .......................................
ثِروثاطةندةي ِرووخيَنةر 665 ...................................................................
بةَلطةنامةكانى خةرجى بؤ رِؤذي خؤي 666 ....................................................
حسةرِةش668 ...................................................................................
خيَرةكةي هَيررؤخان 669 .......................................................................
بِرياري دةست لة كار كَيشانةوة 670 ...........................................................
ثلانء ئامادةكاريي رِاثةِرين675 ................................................................
كؤرِةو 686 .......................................................................................
يةكطرتني كؤمةلَةو شؤِرشطيَرِان696 ...........................................................
هةلَوةشاندنةءةى بِريارَيكي كوشتن 699 .......................................................
سةرضاوةى دارايي بؤ هةلَمةتى هةَلبذاردن 700 ................................................
مةستي كورسى دةسةلآت 708 ..................................................................
ليذنةي هاوكارى ثيَنجويَن 715 ...............................................................
لة كاتي طونجاودا داواي ضاكسازي كرا 720 ...................................................
ِرؤذى هيمةت 722 ...............................................................................
بةلََينةكةي تةنها قسة بوو 724 ..................................................................
ئةنجامداني ئةركيَكي ديني 726 ................................................................
طةشتيَك بؤ ضارةسةر727 .......................................................................
نامةيةك بؤ (ي.ن.ك)ء هةلَوَيستي بةرثرسَيكي بالآ 732 .......................................
هةولََيك بؤ دووبارة نةبوونةوةي ميَذووييةكي تالأ 744 ........................................
خةلآتي زيَِريني بلة 746 .........................................................................
14
15
ث َيشةكي
لةة ةماوةي ن يةو ةسةدة لةة تة مةةني خةةباتي سيا سةيء تيَكؤ ةشانم ةلة نةاو دوو
شؤِر شةي سةةختي طةلة كةةم كةة لةة ثَي نةاوي بةدة سةتهَيناني ما فةةكاني طةةلي
كةوردء ِرز ةطاري خةاكي كورد ةستان بةةرثا ب بةوون ،بةة دة يةان رِووداوي م َيةذوويي
باية خةدارو بة سةةرهاتي ةتالأء شةيرين رِوو يةان داوة .بةة ئا مةانجي لةة يادنة ضةووني
ِرؤذ طةارة سةةختةكاني شةؤِرشء ئةةو ِرة نةجء تيَكؤ شةانء قوربانيا نةةي كةة بةؤ
طةةلء ني شةتمان دراون ،هةةروةها بةة ه يةواي خز مةةتكردني م َةيذووي طةةلي كةورد
بةة ثيَوي ةستم زا نةي ةكة بة شةَيك لةبيرةوةر يةةكانمء ئةةو رِووداوو بة سةةرهاتانةي كةة
خةؤم تيَ يةدا ذ يةاومء لةة بةيرو زة يةنم تؤ ةمار كةراون بنوو سمةةوةء لة سةةر ةئةركي
خؤم ضاثي بكةم.
لةة نوو ةسينةوةي بيرةوةر ةيةكانم هةةوَلم داوة بةة ئةمانة تةةوة بة سةةرهاتء
رِووداوة ةكان وةك خةؤى بنوو سمةةوةو لا ةيةنطيري هةيس كةةسء لا يةةنَيك نة كةةم،
بةة مةبة سةتي شةكاندنيش نةاوي هةيس كةةسء لا يةةنيَكم نةةهَيناوة .هةةروةها لة بةةر
بةرذةوة ةندي ط شةتيء ةبارودؤخي ئةةمرِؤي كورد سةتانء لا يةةني كؤمةلآ يةةتيء
لَينةكةوت نةةوةي دوذمنا يةةتي ،ضةاوم ةلة نوو سةينةوةي دة يةان با بةةتء ِرووداوي
هة سةتيارو نةاوو هةلَويَ سةتي ضةةندين كةةسء لا يةةن ثؤ شةيوة يةان زؤر ةبة كةورتي
باسم كردووة.
لةةم كتيَ ةبةدا نةاوي دة ةيان شؤرِ شةطيَرِو ني شةتمانثةروةري طوم نةاو هةاتووة كةة
ةلة ةسةردةمي ةشؤِرشء بةرةنطار يةدا لةة شةار يةان لةة شةاخ هاو كةاريَكي طرن طةي
شةؤِرش بةوون ،بةة هاو كةاريء ِرة نةجء خةوَيني طومناوة كةاني ني شةتمانء
طوندن شةينةكاني كورد سةتان كةة سةووتةمةنيء كؤلَةكة يةةكي طرن طةي شةؤرِش
بةوونء زؤر تةرين زةرةرو ز ةياني ط ةيانيء ماد يةان ليَ كةةوت ،ةشؤِرش تةواني در يةَذة
بةة خةةباتء تيَكؤ شةان بةداتء هةةورازو ن شةيَوي رِؤذ طةارة سةةختةكان ب ِ ةيَتء
بةشيَكي زؤر لة ئامانجةكاني بةدي بهَينَيت.
16
بةةهؤي هةلَك شةاني تة مةةنمء تَي ثةةرِبووني زة مةةنيَكي زؤر بة ةسةر
يةادوةوةريء رِووداوةكا نةدا ،نةةمتوانيوة م يةَذووي هةةموو با ةبةتء رِووداوة ةكان
بنوو سمةةوة .ثيَوي سةت بةوو بيرةوةري يةةكانم ةبة بةلَطةنا مةة دةولَةمة نةد بكردا يةة،
ةبةلآم مةةخابن بةةهؤي رِؤذا نةي سةةختء دذواري خةةباتء شةؤِرش ،هةةروةها ةبؤ
ثارا سةتني ط يةاني برادةرا نةي رِيَكخ سةتنء هاو سةةرو مندا لَةةكانم ،ئةةو
بةَلطةناما نةةى ةكة كؤمكردبوو نةةوةو لةة ضةةند جيَطا يةةك شةاردبوومةوة ،نةةتوانرا
ب ةثارَيزريَنء لةناو ضةوون .بةؤ نمو نةة ةثيَش دة سةتطيركردنم لةلا يةةن ِرذَي مةةوة لةة
سةالَي ، 1962هةةروةها بةةهؤي دوو كةةرت بةووني ثةارتي د يمةوكراتي
كورد سةتان لةة ،1964بةةهؤي دوورخ سةتنةوةم لةلا ةيةن ِرذَي مةةوة ةبؤ خةوارووي
ع َةيراق ةلة ،1975بةةهؤى دة سةتطيركردني ضةةند ئة نةداميَكي رِيَكخ سةتنةكاني
كؤمة لةَةي ِرة نجةدةراني كورد سةتان لةة ةشارى سةليَمانىء طوا سةتنةوةي خةةباتي
شةار بةؤ شةاخ لةة ،1979كؤ مةةَليَك وَي نةةء بةلَطةنا مةةي باية خةدار لةةناوبران.
ةهةروةها لةة ةشاخيش ةلة ةسالَى 1983لةة ئةةنجامي تؤث بةاراني ِرذ َةيم ةبؤ ةسةر
مةلَبة نةدي يةةك لةة طو نةدي حةاجي مامة نةدي ةشارباذيَر مالَة ةكةم سةووتا ،ةلة
1986بةةهؤي بؤردو مةاني فرِؤ كةةكاني ِرذ يةَم بةؤ ةسةر مةَلبة نةدي يةةك لةة طو نةدي
تةك ةيةي ناو ضةةي قةةرةداغء سةووتاني خيَمة ةكةم ،كؤ مةةَليَك وَي نةةو بةلَطةنا مةةى
تةرم لةة هةةردوو بؤردومانة كةةدا سةوتانء بةوون بةخؤ لَةةمَيش .دوا جةار بةةهؤي
كارة سةاتي ()31ي ئةابي ،1996كؤ مةةلََيك بةلَطةنا مةةء وَي نةةي سةالآني ن يةَوان
( )1996 - 1986لةناوضوون.
لةة خةةباتء كوردا يةةتيء هةةموو ئةةو ةئازارو مةينةتييا نةةي كةة ةلة ثَي نةاوي
ِرز طةاري طةةلء ني شةتيمانةكةم ضة شةتوومة ،هةةرطيز ثة شةيمان نةةبوومء
ثة شةيمان نةيم .بةة ثيَ ةضةوانةوة ئَي سةتاش كةة تة مةةنم ز يةاتر ةلة سةيَ ةضارةكي
سةةدةيةكي تيَثةِرا ةندووة ،لةة ثار ضةة داطيركراوة كةاني تةري كورد سةتان بةؤ
ما ةفةكاني طةةلي كةوردو ئةازادكردني ةخاكي ني شةتمان ،ةئارةزووي خةةباتء
تيَكؤ شةان دة كةةمء بةة ئةةركَيكي ني شةتماني دةزانم ،بةةلآم بةدا خةةوة تة مةةنء
باري تةندروستيم بووة بة كؤسث لةبةردةم ئةو ئةركة نيشتمانييةدا.
17
ةبة ثيَوي سةتي دةزانم ةكة ل يَةرةدا سوثا سةي هةاورِيَء هاو سةةرم (حة مةدى ةخان)
ب كةةم كةة لةة خةةباتي ةشارو شةاخ ث شةتيوانيَكي بةةهَيزم بةووة ،لةة طوا ةستنةوةي
بلآو كةراوة قةدة غةةكراوةكاني شةؤِرشء ةشاردنةوةي ضةةكدا ،هاو كةاريي
كةردوومء بة شةداري خةةباتء تَيكؤ شةانى ةكردووة .ةهةر بةةهؤي بة نةدةوة ضةةند
جار َةيك ئةاوارةء دةر ةبةدةر بةووةء لةة مةاوةي هة شةت سةالَدا دة يةان جةار لةة مةاَلي
خةزمء كة سةوكار خةؤي حة شةارداوة ،سةةرئةنجام دة ةستطيركراوةو تةالآوي
زينداني ِرذيَمي بةعسي ضةشتووة.
هةةروةها سوثا سةي هةةموو ئةةو خةزمء كة ةسوكارو هةاورِيَء دؤ ةستانةم
دة كةةم كةة لةة كةاتء سةاتة نا سةكء ِرؤذ طةارة مةتر سةيدارةكانداء لةة كةاتي
تةنطا نةةدا دا لَةدةي خةؤمء هاو سةةرو مندا لةَةكانميان داوةو دةر طةاي ما َةلةكانيان
بةة رِووما نةدا ئةاوةلآ بةووة .زؤر سوثا سةي هةةموو ئةةو طوندن شةينانةش دة كةةم كةة
ةلة سةةردةمي شؤرِ شةدا نةانء ئاو يةان ث َيةداومء نا مةةو هةةوالَيان بةؤ طةيا نةدوومء
هاوكاري يةان كةردووم .سوثا ةسي هةةموو ئةةو خةةنؤرء دَل سةؤزانةش دة كةةم كةة
لةة نوو ةسينةوةي بيرةوةر يةةكانم هاوكاري يةان كةردمء لة طةةلَم ما نةدوو بةوون
بةتاي بةةتي كوِرة كةاني خةؤمء هاو سةةري بةةختياري كةورِم ،ةهةروةها لةةتيف
حةمة ساَلح ،مامؤستا عةبدولكةريم شَيخانيء ئاطري بورهان قانع.
لةة كؤتاي يةدا سةةري رِ َيةزو وة فةا بةؤ هةاورِيَ ةشةهيدةكانمء هةةموو شةةهيداني
كوردستان نةوي ئةكةم.
لالؤ عةبدولِرةحمان ثيَنجوَيني
سليَماني ،ئاداري 2012
18
19
سةرةتاي ذيانء بيرةوةريى مندالَيء لاويم
لة سالَى 1933لة شارؤضكةى ثيَنجويَن لة بنةمالَةيةكى ئاينى لةدايك بووم .باوكم
ناوي (عةبدوَللآ حةمة لالة) بوو ،ثياويَكى خوَيندةوارء مامؤستاى ئاينى بوو ،بةلآم
كارى مةلايةتي نةدةكردء كارى بةنايى كردبووة ثيشة .كاتى خؤى كة بيناى مةركةزي
سةراى ثيَنجويَن دروست كراوة ،باوكم وةك بةننايةكى بةسةليقةء كردة كارى تيَدا
كردووة .كؤمةَلَيك نوءسراوى خواليَخؤشبووى باوكم كة بة خةتيَكى فارسي جوان
نووسيويةتى لةلام ثارَيزراوة كة هةندآ ميَذووى طرنطى رِءوداوةكانى سةردةمى خؤى
نووسيوةتةوة.
تةمةنم يةك مانط بووة كاتيَك باوكم كؤضي دوايى كردووة ،ثاشان دايكم (ئامينة
حاجى ئةحمةد) ئةركي طرانى بةخيَوكردنى ضوار مندالَ ،منء براطةورةكانم (عةلى،
غةفور ،عةبدول)ى كةوتؤتة ئةستؤ .ئةوكاتةي باوكم كؤضي دوايي كردووة ،تةمةنى برا
طةورةكةم (عةلى) تةنها 12سالأ بووة .لةبةر سةختي بذيَوى خَيزانةكةمان ،دايكم
نةيهيَشتووة برا طةورةكةم لة خويَندن بةردةوام بَيت ،بؤية بة ناضاري ناردويةتي بؤلاى
هاوِريَكاني باوكم بؤ كاري ولآخدارى.
يةكَيك لةو يارييانةي كة لة تةمةني منداَليمدا لةطةلأ هاوِريَكانى طةرِةكدا ئةمكرد،
ياري يةكتر كردنة كؤلأ بوو كة ثيَمان ئةوت كؤلَكؤلَيَن( .)1يادطارييةك لةو يارييةدا كة
تا ئيَستاش لة يادم ماوة ئةوةبوو كة ِرؤذَيك لةطةلأ هاوِرَيكانم يارى كؤلَكؤلََينمان ئةكرد،
ضووينة بةردةم مالَى حاجى عةبدوَللآى حاجى ئةوِرةحمان كة ماَليان لة طةِرةكى ئيَمة
بوو .دواي ئةوةي لة دةرطاي مالَةكةيمان دا ،حاجى ئةوِرةحمان خؤى دةرطاى
ليَكردينةوة ،ئيَمةش لَيمان ثرسى "سوارة سواربيَت يان ثيادة سواربيَت؟"
( )1كؤَلكؤَليَن يةارييةةيةةك بوو لةة نَيوان م ةندالآ ةندا ئةةكرا ،منةداَليَك ةيان يةةك ةيَك لةة ةهاورِيَكةاني ئةةكردة كؤ َلء
بة ناو كؤلآنةكاندا ئةرِوَيشتنء لةدةرطاى مالآنيان ئةدا .هةركةسيَك دةرطاكةى بكردايةتةوة ،مندالَةكان
لَييان ئةثر ةسى " ةسوارة ةسواربيَت يان ثيادة ةسواربَيت" .ئةوانيش ئةطةر بيانوتاية با ثيادة سةواربيَت،
ئةوا ئةوةى لة كؤ َل بوو دائةبةزىء ئةوي ثيادة بوو ئة ضةوة كؤ َل .يان بة ثَي ضةةوانةوة طةر بيانوتاية با
هةر ةسوارة سةواربَيت ،ئيتر ئةوةى لة كؤلأ بوو دانةئةبةزىء ئة ةضوون لة دةرطاى ماَلَيكى تريان ئةداء
بةو شيَوةية يارييةكة بةردةوام ئةبوو.
20
وتى :با هةر سوارة سواربَيت.
ءتمان :ئاخر خؤ ئيَمة ثشتمان شكا.
وتى :ئاخر ئةطةر ثيادة سواربيَت هةرطيز دانابةزَيت ،دةبا هةر سوارة سواربيَت.
ةئةو ةكاتةة من منةدالأ بووم ،بةةلآم ئةةو وتةة ةيةم لةة بير ةماوةء زؤرجةاريش وتوومةة ةتةوة،
ضةونكة سةةدام ح سةَين ثيادة بوو ،كة سةوار بوو دانةبةزى هةتا ئةو هةموو كارة سةاتء
خوَينرِشتنء وَيرانكارييةى بةسةر كوردء طةلانى عَيراقء ولآتة دراوسيَكانيدا هَينا.
لةيادمة لة سةاَلةكاني ()1943 - 1942دا بوو ،رِؤذيَك لةطةلأ هاوِريَكاني طةِرةك
بؤ نو ةيَذكردن ضةووبووم بؤ مز ةطةوت .لةة ةكاتي طةةِرا ةنةوةمةان بؤ مةاَةلةوة ،لةة بةةردةر ةطاي
مز ةطةوتةةكةة ،دوو ةهاوِريَي بةاوكم (عةةبةدوَللآ فةةق َي ئةةح ةمةدء ةفة ولآي مةام ِرةحمةان)نم
بيني .دواي ئةةوةي سةلآو يةان ليَكردم ،لةة نةاو خؤ يةا نةدا كةةوت نةة ق سةةكردنء ةبة
ثيَكةنينةوة وتيان :كتءمت لة حةمة لالةي باوةطةورةي ئةضيَت.
لة كاتي ق سةةكردندا ،لةبري ناوي خؤم (عةبدولِرةحمان) يةك دوو جار ثيَيةان و
لالؤ .رِؤذاني دواتر لةة مزطةةوت لةة بةةر ضةاي ةهاوِريَ ةكانم ثَييةان وتمةةوة لالؤ .دواي ئةةوة
هةاوِرَي ةكاني شةم فيَربوونء لةة بري نةاوي خؤم بةة ةناوي لالؤ بةانطيةان ئةةكردم .ةلةو ةكاتةةوة
(لالؤ) بووة بة نازناوم.
هةةر لةةو سةةردةمةةدا لةة ةطةلأ ةهاوِرآء ةهاوتةةمةةنةة ةكانم ،زؤر ةجار دواى نيوةرِوان بةة
كؤمةلأ ئةضووين بؤ مةلةكردن بؤ ئاوى قوِرةِرةشة .ئةو سةردةمة زؤربةي جوولةكةكاني
ثيَنجويَن مابوونء هيَ شةتا كؤ ضةيان نةكردبوو ،ضةونكة ئةوان خؤيان هةر خةلَكى ئةو
شةارة بوون .زؤرجار طةنجء بةتةمةنى جوولةكةكان ئةهاتن بؤ خؤ شةتنء مةلةكردن،
ضةونكة تةنها لةبةر ئةوةى كة جوولةكة بوون بؤيان نةبوو لة حةمامى ثيَنجوَين خؤيان
بشةؤن .هةندَيك جار بؤ طاَلتةء ثَيكةنينء توورِةكردنيان ،كاتَيك بؤ خؤ ةشتنء مةلةكردن
خؤ يةان ِرووت ةئةكردةوة ،ةثةلا مةارى جلو بةةر طةة كةان ةيا نمةان ةئةدا .ئةةوانيش بةة بةةرد
تيَطرتنء جنيَودان دوامان ئةكةوتنء ئةيانوت (مو سةلَمانى ....جلةكانمان بدةنةوة).
جوولةكةكانى ثيَنجويَن خةلَكيَكي زؤر كا ةسبء دة سةتثاكء سةةرِرا ةستء بيَ كيَ شةة
بوون.
21
يةادطةارييةةكي تري سةةردةمةةى م ةنداَليم ةئةوةيةة كةة جةارَةيك بةاريةَك هةةرمَيم برد بؤ
دةورى طو ةندي (دةرةور ةطان) بؤئةةوةي بيطؤرِمةةوة بةة ثيةَداوي سةتي تر .لةة سةنووري
طو نةدة كةة جةا فةة ةكان دةوار يةان هةةَلةدابوو ،لةة ةطةلأ ذنيَكى ةجا ةفدا رِيَ كةةو كةة من بةارة
هةةرميَ ةكةمى ةبدة مةآء ئةةويش ِرؤنم ةبدا ةتآ ،بةةلآم ذ نةة كةة هةةرمَي كةةى بردو رِؤ نةة ةكةى
نةدام َي ،منيش دة سةتم كرد بة طريان .ذنيَكى تر دلَى ثَيم سةوتاو لة ضةةند دةوارَيك
هةنديَ رِؤنى بؤ كؤكردمةوة .تا ةسالآنى حةفتاكانيش خيَةء تيرةء هؤزةكانى جا ،
طةرميانء كويَستانيان ئةكردء دةهاتن بؤ دةشتى ثيَنجويَن.
22
ِرؤذطاري طرانيى جةنطى جيهانيي دووةم
كةات ةَيك جةةنطى جيهةاني دووةم دة سةتى ثيَكرد ،طرانى رِووى كردة ولآتةةكةةمةان،
بةةمةةش طوزةرانى خةةلَكى زؤر زةحمةةت بوو .خةةلَكى دوو ضةارى قةةيرانيَكى ئةابووري
طةورة هات .تةنها ئةو كة سةانة طوزةرانيان باش بوو كة ثارةى ثا شةةكةوتيان هةبوو
يان دة سةةلآتدار بوون ،ضةونكة ئة ضةوون لة ئَيران خواردنى وةك طةنمء ئاردء برنجء
قوماشء بابةتى عةتارييان ئةهَيناء ئةيانفرؤ ةشتةوة .بؤ نمونة حاجي ميرزا حة سةةنء
حاجى عةبدوللآى حاجي ئةءِرةحمانء سةا سةؤن كة جوولةكة بوو كاري بازرطانييان
ئةكردو هاتووضؤي ئيَرانيان دةكرد.
رِؤذ بة رِؤذ طرانى زياتر ثةرةى ئة سةةندء طوزةراني خةلَكى بةرةو خراثتر ئة ضةوو،
تا واى ليَهات خةلَكى نانى جؤء هةرزنى ئةخوارد .ئةطةر مالََيك زؤر دةولَةمةند بوواية،
ئةوا ئاردى طةنمى تيَكةلأ بة ئاردى جؤء هةرزنء طةنمة شةامى ئةكردء نانى ل ةـ ـةيَ
درو سةت ئةكرد .كة سةاني جطةرةكيَش كاغةزى كةللة شةةكريان ئةثيَ ضةايةوة يان
سةةبيليان ئةكيَشةا .ئةطةر كة ةسيَك طوزةرانى باش بوواية ئةوا ةضاى لاجانى لة ئيَرانةوة
بؤ ئةهاتء بة خورما يان بة ميَوذةوة ئةيخواردةوة.
ئةو سةةردةمة ثيالَةء قؤرىء شةتومةكى شةوو ةشة بةرةو كةمبوونةوة ضةووبوو،
ث ةياو َةيك نةاوى (غولآم) بوو ،بةة غولآ مةة ةشي عةة نةا سةرابوو ،ئةة يةانوت كوِرةزازاى
عةبدولحةميدى دوا سةوَلتانى عوسمانييةكانة ،لة ثيَنجوَين ني ةشتةجآ ببوو .لة تةنةكة
ثيالَةء كترىء قؤرىء ةشتومةكى ترى درو ةست ئةكرد .هةر ئةويش بوو كة بؤ يةكةمين
جار لة ثيَنجويَن سةؤثاى دارى درو سةت كرد كة خةلَكى سةووديَكى زؤريان ليَوةرطرت،
ضونكة ثيَشتر كوورةمان هةبوو كة هةميشة مالَةكانمان ثرِبوو لة دووكةلأ.
ةلة كةاتى طرانييةةكةةدا نرخي قو ةماش زؤر طران بوو ،دة سةت هةةموو كةة سةيَكيش
نةةدة ةكةوت .لةةو ةماوةيةةدا ةحاجى حةة سةةن ةكة خةةلَكى طونةدى طؤَلةآ بوو ،دة ضةوو لة
مو ةسة ةضادرى ئةكِرىء لة ثيَنجويَن لة دوكانةكةيدا ئةيفرؤ ةشتةوةِ .رةنطى ضةادرةكان
سةثىء شةينء زةرد بوون ،خةلَكى كةم دةرامةت ئةيانكِرىء لة لاى خةيات ئةكرا بة
ةقاتى كوردي ث ةياوانةة .ةئةو ةكاتةة منيش ةقاتيَكى رِةنط شةينم دا بةة دوورين ،كةات ةَيك كةة
23
لةةبةةرم دةكرد زؤر ِرةقء ةناخؤش بوو ،هةةروة ةها بةةهؤى ِرةنطةة زةقةةكةة ةيةوة دي ةمةنى زؤر
نا شةيرين بوو ،هةركة سةيَك لةبةرى بكرداية لة دوورةوة ئةبينرا .لة دواى ئةوة حاجى
حةسةن بة (حاجى حةسةن ضادر) ناسرا ،ئَيستاش بووة بة لةقةبى بنةمالَةكةيان.
بةهؤى طرانييةوة ثَيلآو دة سةت نةدةكةوت ،خةلَك لة سةليَماني لا سةتيكء تايةى
ئؤتؤمبيل ةيان ةئةهيَ ةناو ثَيلآو ةيان ل َي درو سةت ةئةكردء ثيَ ةيان ةئةوت (جةاش كةةوش).
هةركة ةسَيك جاش كةو شةي لةثيَى بكرداية ،قا ضةي بريندار ئةبوو .بةهؤى نةبوونييةوة
منيش جووتآ (جاش كةوش)م كرِي بوو .لةثيَكردنء رِؤي شةتن ثيَوةى زؤر ناِرةحةت
بوو ،ةهةمي شةة ةئازارى ةقا ضةمي ةئةداء قولةةثيَمي برينةدار كردبوو .بةةهؤي نةةبووني
ثيَداوي ةستي ،لة ز سةتاندا دة ةستء قا ضةمان زؤر بة خراثي ئةقلَي ةشاء برينةكان درةنط
ضةاك ةئةبوونةةوة ،ضةونكةة ئةةء سةةردةمةة كريَم نةةبوو ،ةبةزى ةئاذةلَيةان بةة ةئاطر بؤ
ئةتواندينةوةء دةستء ثيَمان ثيَ ضةور ئةكرد.
لةة يةاد مةة جةار يةَك منء حةاجي عةةليء عةة بةدولي برام لةة هةة ةلَة ةةوة بةة ثيَ
ئةرِؤي ةشتينةوة بؤ ثيَنجويَن ،منء عةبدول بةهؤي بر ةسيةتيء كةمي تةمةنمان ،لة رَِيطا
زؤر ماندوو بووين .حاجي عةلي لة سةةر ِريَطاي ( سةليَماني – ثيَنجويَن) دة سةتي لة
ئؤتؤمبيليَكي ةبارهةةلَطر رِاطرت .ئؤتؤمبَيلةةكةة خور ةماي ثيَ بوو ،بؤ ثيَنجويَن ئةة ضةوو،
حاجي عةلي داواي لة شةؤفَيرةكة كرد كة تا ثيَنجويَن ةانطةيةنَيت .ئةو بِرة ثارةيةي
كة شةؤفَيرةكة بؤ طةياندني سةيَ نةفةر داواي ئةكرد ،ثيَمان نةبوو .حاجي عةلي منء
عةة بةدولي لةة سةةر ةبارة خور مةا كةان دا ةناو داواي لةة شةؤفَيرة كةة كرد ،تةا ثيَنجوَين
ةانطةيةنَيت ،خؤيشي بة ثيَ طةِرايةوة بؤ ثيَنجوَين.
رِؤذ بة رِؤذ ذيانء طوزةرانمان سةةختء دذوارتر ئةبوو ،بآ باوكىء كةمي تةمةنى
برا طةةورةكةةمء طراني زؤر ةكاري تيَكردبووين .ةئةوكةاتةة ةخاوةنى زةويء زاريَكى زؤر
بووين بة تايبةتى لة طةِرةكى (كانى باخى) ،بةلآم ثارةيةكى ئةوتؤى نةئةكرد ،ضةونكة
خةلَكى زياتر لة خةمى دابينكردنى خواردنء ثيَداوي ةستيية طرنطةكانى ذيانيان بوون.
دايكم بة نا ضةارى بة ةشيَكى زؤر لة زةوييةكاني بة نرخيَكى زؤر كةم فرؤ شةت .لة يادمة
هةر ثار ضةة زةوييةك كة ئةوكاتة ثيَى ئةوترا جآ خانوويةك ،بة ( )10دينار فرؤ شةرا،
24
بةلآم وةك ثيَوي سةت سةوودمان لة فرؤ شةتنى زةوييةكان وةرنةطرت ،ضةونكة زؤربةى
زةوييةكان بة قةرز فرؤشرانء هةتا ئيَستاش ضةند كةسَيك ثارةيان نةداوة.
ةتا ةماوة يةةكى زؤر بةارودؤخى ذ يةان هةةر بةةو ةشيَوة يةة بوو ،ثةا شةان حكو مةةت
سةي سةتةةمي (تةموين)ى بةكارهَينا .لاى ضةةند وةكيلَيك بة كؤثؤن برِيَك خؤراك بة
تايبةتي شةةكرء ةضا ئةدرا بة هاولآتيان ،هةندَيك جار قوماشةيش بةسةةر هاوولآتيياندا
دابةش ئةكرا .ئيتر وردة وةردة طوزةراني خةلَكي كةميَك بةرةو باشتر بوو.
25
سةرةبزوتكةكةي ما َلي باوكم
لةة سةةردةمي م ةنداَليم زؤر ةجار مةا ةلَة دراو سةآء خةةلَكي طةةِرةكةة ةكانى ثبَنجويَن،
ئةهاتن بؤ لاى دايكمء داواى سةةرةبزووتكيَكى( )2ناو ئاطردانةكةيان ئةكرد .دايكي ةشم
سةةرةبزووتكيَكى بؤ ةئةهيَ نةانء ئةةوانيش لةة طةةلأ خؤ يةان ئةة يةان برد .ئةةو ةكا تةة من
نةمئةزاني كة خةلَكي ئةو سةرةبزووتكةيان بؤضيية ،بةلآم دواي ضةند سالََيك لة دايكم
ثر سةى كة خةَلك سةةرةبزووتكى مالَى ئيَمةيان بؤ ةضيية .لة وةلآمدا ثيَى و "كاتيَك
ذنى دووطيان بة سةةر مندا َل بوونةوة زؤر ناِرةحةت ئةبَيت ،ئةو سةةرةبزووتكةى ماَلى
ئيَمة لاى ذنة دوو طيانةكة دائةنيَن ،ئيتر ذنةكة بة ئاسانى مندالَةكةى ئةبيَت".
لة ةسةردةمي منداَليم ئةيان وت هةر ماَلَيك ياخود هةر بنةمالَةيةك جنؤكة بطريَتء
بتوان ةَيت دةرزي يةةك لةة يةة خةةى جنؤ كةة كةة ةبدات ،ئةةوا ئةةو جنؤ كةة يةة ةئةبيَ تةة كؤي لةةء
ئي شةكةةرى ئةةو ةمالأء خَيزانةة .ةكاتَيكيش جنؤكةةكةة داوا ةئة ةكات كةة ةئازادى بكةةن ،ئةةوا
خَيزا نةة كةة مةةرجى بؤ دا ةئةنيَنء داواى كةاريَكى ليَ ةئة كةةن ،ئةةو كةا تةة دةرزي يةة كةة لةة
يةة ةخةى ةئةكةة ةنةوةء جنؤكةةكةةش ون ةئةبَيةت .وةك وةفةايةةك بؤ ةئازادكردني ،جنؤكةةكةة
هةة ةتا ةحةوت ث شةت كةارةكةةيةان بؤ جَيبةةجةآ ةئة ةكات ،ئيتر ئةةو جنؤكةةيةة نزيكي ئةةو
بنةمالَةية ناكةوَيتةوةء زةرةرء زيانى نابيَت بؤيان.
كاتَيك كة مندالأ بووم بةتةمةنةكاني ئةو سةردةمة ئةيانوت باثيرة طةورةم جنؤكةى
ئةازاد كردووةء لةة ةثادا شةتي ئةازادكردنةةكةة ةيدا جنؤكةةكةة ثيَى وتووة "هةةر ذن ةَيك بةة
ناِرةحةت مندالَى بوو ،ئةوا سةةرةبزووتكيَكي مالَي خؤتان ببةنة لاى ،ئيتر بة ئا ةساني
منداَلي ئةبيَت" .تا سةالآنى ثةنجاكانيش ،بردني سةةرةبزووتكي مالَى باوكم بؤ ذني
دووطيان هةر مابوو.
( )2سةرى دار كة دةسووتَيتء ئاطرى ثَيوة نامَينَيت ،ثيَى دةَليَن سةرةبزووتك.
26
ضةتة يان ياخي بوو؟
لةيادمة لة سةةرةتاى سةالَى ضةلةكاندا ،ضةةند تةرميَكيان هَينا بؤ مزطةوتى ثا شةاي
ثيَنجوَين .منيش لةة ةطةلأ كؤ مةةَل ةَيك لةة طةةنجء ث يةاوي ثيَنجوَين ضةووم بؤ سةةيري
تةرمةكان .ثرسيارم لة ضةند كةسَيك كرد كة ئةوانة كَين؟
وتيان :ئةوانة حةمة تالَء ضةند ضةتةيةكي ترن كة لة شةرِدا بة دةستي سةي عةتا
(سةيد عةتا)ء ثياوةكاني كة ئةوانيش ضةتةن طوذراون.
دواي ئةةوةي بةةرةو طؤِر سة تةان بةةِرَيكران ،ةكار بةةدة ةس تةاني حكو ةمةتى عَيراق
نةيانهَي شةت لة طؤرِ سةتاني ثيَنجوَين بنَيذرَين ،بؤية لة ث ةشت طؤرِ ةستانى (حاجى ةشَيخ)
لة تةني شةتى سةةر ِرَيطاكةدا بة خاكيان سةثاردن .هةركاتيَك بة سةةر ئةو رِيَطايةدا
برِؤي شةتماية ،ضةةند ةساتَيك سةةرنجي طؤِري حةمةتالأء ضةةكدارةكاني ترم ئةدا .دواي
تيَثةةِربوونى ضةةنةد سةاَل ةيَك بةة سةةر ةئةو رِووداوةداِ ،رؤذ ةيَك لةة ضةةنةد ث ةياويَكي
بة سةالآ ضةووي ثيَنجوَينم ثر سةي كة سةةيد عةتاء حةمة تالأ كيَ بوون؟ ئةوانيش با ةسي
ةسةيد عةتاء حةمة تالَيان بؤكرمء وتيان" :حةمةتالأ ئةو ثياوة قارةمانة بوو كة كاتيَك
شةةرِى توركياء ِرووس لة دةورى (مةراغا) دةسةتى ثيَكردووةء ةسوثاي رِوس ةشكاوة،
حةمةتالأ ئالآى ئي ةسلامى لة سةةر شةاخيَكى بةرزى مياندواء ضةةقاندووة .كاتيَك
دة سةةلآتدارانى شةاى ئَيران بانة ئةطرنةوةء ئةبي سةتن كة حةمةتالأ كورِيَكى ئازاية،
ئةكةونة ضاوديَريكردنى.
حةمةتالأ يةكَيك بووة لة كورِة ئازاكانى لاى قادرخاني باوكي حةمة ِرة شةيدخاني
بانة .كاتي خؤي ةشَيخ ِرةئووفى شةَيخ مةحمودى حةفيدو هاو سةةري شةَيخ محمودي
حفيةد ضةةنةدين ةمانط لةة مةاَلى حةةمةة ةتالأ ةماونةة ةتةوة .ثةاش ةماوةيةةك دة ةس ةتةلآتةدارانى
شةاي ئَيران حةمةتالأ دةسةتطير ئةكةنء لةطةلأ سةةعيد بةطى كةلآنتةر رِةوانةى زينداني
قةة سةري قةاجةةرى ةئةكةةن .دواي 18سةالأ زي ةندانى ،شةةوَيةك هةةردووكيةان لةة ةطةلأ
زيندانييةكي تري كورد بة ناوي خةليفة حةمة ةساَلح لة زيَرابى زيندانةكةوة هةلَديَن.
حةمةتالَ ضةةند ةسالََيك لة ئةفغان سةتان ئةمَينيَتةوة ،ثا شةان ئةطةرِيَتةوة بؤ ناو ضةةى
شةلَير ،لةطةلأ سةةعيد بةطى كةلآنتةر دة سةت ئةكةن بة ضةالاكى دذى حكومةتي شةاي
27
ئَيران .كؤمةةَل ةيَك لةة خةةلَكى ةبانةةش لةة دةوريةان كؤدةب ةنةوة .ثةا شةان حةةمةة ةتالأ سةآ
كةسى ثياو خراثى بانة بة ناوةكاني (مةجيدِ ،رةزا ،بةها) ئةكوذيَت.
سةةي عةتا خةلَكى باين ضةؤى لاى شةارى سةنة بوو ،ئةويش لة دة سةتى ِرذَيم
ِرائةكاتء ماوةيةك لة ناو ةضةى شةليَر لةطةلأ ضةةند كة ةسيَكى وةك مةجيد طةَلباخىء بلة
ةخةزان ةئةمَينَي ةتةوة .دواتر سةةي عةة ةتاء حةةمةةتةالأ لةة نَيوان خؤيةا ةندا ِرَيةك ةئةكةةون كةة
حةمةتالأ ناو ةضةى بانة بطرَيتة دة ةستء سةةيد عةتاش ناوضةةى مةريوانء ةسةر ةشيوى
ةسةقز ،بةلآم ةسةي عةتاء مةجيد طةلَباخى خؤيان تة سةليم بة حكومةتى عَيراق ئةكةن
بؤ ئةوةى ثةنايان بدات ،بةلآم بةرِيَوةبةري ثؤلي سةي سةليَمانى ( سةةيد عةلى حجازى)
دة سةتطيريةان ئةة ةكاتء ئةة ةيانةاتةة بةةنةدي ةخانةة .ةكاتيةَك حةة ةمة ِرة شةيةدخةان حكومِرانى
سةةردة شةتء بانةى كردووة ،شةاى ئَيران زؤرى بؤ هَيناءةء بة هيَزيَكى طةورةوة
ضةووةتة ةسةر حةمة ِرة شةيدخان ،ئةويش بة نا ضةارى طةِراوةتةوة بؤ ديوى عَيراق.
ثا شةان سةةيد عةلى حيجازي ثةيوةندى ثيَوة ئةكاتء بة ثيلانيَك حةمة ِرة شةيدخان
دةستطير ئةكريَتء لة زينداني سليَماني بةند ئةكريَت.
ثاش ماوةيةك حةمة ِرة شةيدخان لةطةلأ سةةي عةتاء مةجيد طةلَباخى لة زيندان
هةلَديَن .كاتَيك ةسةي عةتا ئةطةِرَيتةوة ناو ضةةكةي خؤي ،خةلَكى ناو ضةةى مةريوان لة
لاي سةةي عةتا شةكات لة حةمةتالأ ئةكةنء ئةلََين ئاذةلَي طوندي هةنجيرانى بردووة.
سةةي عةة ةتاش داوا لةة حةةمةةتةالأ ةئة ةكات كةة ثيَكةةوة كؤببنةةوةء لةة سةةر ةئةو ةبابةةتةة
قسةةبكةن ،بةلآم لة كاتى كؤبوونةوةكةدا شةةرِ لة نيَوانيان ِروودةدات ،حةمةتالأء ضةةند
كة سةيَكى تر ئةكوذن .ثا شةان خةليفة حةمة ةساَلحء سةةعيد بةطي كةلآنتةر خؤيان
تة سةليم بة عَيراق ئةكةنةوة .خةليفة حةمة ةسالَح ئةبيَت بة غةيرة نيزامى ( ضةةكداري
حكومةت) .ئةوكاتةي ِرةحيم تةِرةبار لة سةنووري ثيَنجوَين ضةةتة بووةِ ،رؤذَيك خةليفة
حةمة سةاَلح لةطةلأ ضةةند ضةةكدارَيك هيَرش ئةكاتة سةةر ِرةحيم تةِرةبارءئةيكوذَيت .لة
هةمان شةةِردا خؤ شةى بة دة ةستى ِرةحيم تةرِةبار بريندار ئةبيَتء دواتر ئةمريَت .ثاش
ةماوةيةةك حكومةةتى عَيراق هيَزيَكى سةةد كةة سةى ةئةنيَرَةيت بؤ طونةدي ق شةلآخ بؤ
كوشتنى سةي عةتا ،دواي شةرِيَكي قورس سةي عةتاء ثياوةكانى ئةكوذريَن".
28
ثياوة بةتةمةنةكاني ثيَنجويَن بةو شةيَوةية با سةي حةمةتالأء سةةيد عةتايان بؤ
طَيرِامةوة .بة سةةرهاتء رِووداوةكاني سةةيد عةتاء حةمة تالأ زؤر كاريان تيَكردمء تا
ةماوةيةةكي زؤر بيريم ل َي دةكردةوة .يةةك دوو ةجاري تر لةة ةطةلأ ةئةو ث ةياوة بةةتةةمةة ةنانةةدا
داني شةتمء داوام ليَ كردن كة دووبارة با سةي بة سةةرهاتء رِووداوةكاني سةةيد عةتاء
حةمة تاَلم بؤ بكةنةوة .لة ِرا ةستيدا ئةم ثياوانة ةضةتة نةبوون ،بةلآم لة ئةنجامي زوَلمء
زؤرى دة سةةلآت يةاخي ببوون .هةةردوو ِرذيَمى ئَيرانء عَيراقيش هةةركةة سة ةيَك ليَ ةيان
ياخي بووبَيت ،بة ضةةتة ناويان بردوونء ثرِوثاطةندةيان بؤ درو ةستكردوون .بؤ نمونة
حكومةتى عَيراق خولة ثيزةى بة ضةةتة ناو ئةبرد ،لة رِا سةتيدا ضةةتة نةبوو ،بةلَكو لة
ئةنجامي سةووكايةتي كردن بة خَيزانةكةي لة دة سةةلآت ياخي ببوو .لةو سةةردةمةدا
رِيَكخراويَكي ةسيا سةي بة توانا لةو ناو ضةةيةدا نةبووة كة ئةو كة ةسانة لة دةورى خؤى
كؤبكاتةوةو ِريَكيان بخاتء بؤ شؤِرشيَكي ضةكداري سووديان ليَوةربطرَيت.
سةةي عةتا كوِريَكي قارةمانى هةبوء ناءي نةجمةدين بوو ،لة شةؤرِ شةى ئةيلول
سةةرلق بوو ،سةاواكى ئَيران شةةهيةديان كرد .حةمة تاَليش كورِيَكي هةبوو ناوي
حةمةى حةمة تالَ بوو ،ئةويش لة ةشؤرِ شةى ئةيلول ثيَ شةمةرطة بوو ،تا ئَي سةتاش كة
بيرةوةييةكانم ئةنووسمةوة لة ذياندا ماوة.
29
هاتنى سوثاى ئينطليز بؤ ث َينجو َين
لة جةنطى جيهانى دووةم لة سةالَي ،1944سةوثاى ئينطليز هات بؤ ثيَنجوَينء لة
داميَنى شةاخى (جنةيةر)ء لة بةر ةضةمى طةورةدا بارةطاء كةمثيان درو سةت كرد.
ذمارةيةكي زؤر لة سةةربازاني سةوثاى ئينطليز خةلَكي هيند سةتان بوون ،ضةونكة
ئةةو ةكاتةة هينةد سة ةتان لةةلايةةن ئينطليزة ةكانةةوة داطيركرابوو .لةة ( ةناو ةشا ةخان)ى خوار
ثيَنجوَين ئؤردوطا بؤ سةةربازة هيندييةكان درو سةت كرا ،ئةوان طوزةرانيان زؤر باش
نةبوو ،بةلآم ئينطليزةكان طوزةرانيان زؤر باش بوو ،خةلَك ئةضوون ئيشيان بؤ ئةكردن
يةاخود ةئةبوون بةة ثةا سةةوان ةيان ،ئةةوانيش ثةارةء خواردةمةةني بةا شةيةان ثيَ ةئةدان.
هي نةدي يةة كةان لةة بةةر خراثي طوزةران ةيان ،هةة نةد يَةك جةار لةة ةبا خةة ةكانى ثيَنجويَنء
دةوروبةةرى بةةدزي ةيةوة ميوةيةان ليَ ةئةكردةوةء ةئةيةان د .هةة ةندآ جةار بةةبةةر ضةاوى
خؤ ةما ةنةوة ةئةهةاتنةة ةناو بةاخةة ةكةى ئَيمةةء هةةرميَ ةيان لةة دارة ةكان ةئةكردةوةء ةئة ةيانوارد،
ئَيمةش نةمانئةويَرا ق سةة بكةين ،ضةونكة ِراويان ئةناين .هةندآ جاريش لةطةَلياندا
دا ةئةني شةتينء ق سةة ةيان بؤ ةئةكردينء ثَي يةان ةئةوتين كةة ئةةوانيش مو ةسَل مةاننء
ذمارةيةكيشةيان لة سةةر ئايينى ةسيكن ( ةسيخ) .بةهؤي تَيكةلَبوونم لةطةلَ هيندييةكان،
نزيكةى ثةنجا وشةى هيندى فَيربووم كة تا ئيَستاش لةيادم ماون.
ةمةلا كةةريمى ةبانةةيىء ةحا ةخامى جولةةكةة ةكانى ثيَنجويَن كةة ثَي ةيان ةئةوت ( ةمالوم)،
ئةة ةسثي ضةاك ةيان هةةبوو .ئةةف ةسةرة ئينطليزة ةكان بةةرام بةةر بةة ثةارة يةةكى ةباش
ئة سةثةكانيان بة كرآ ئةطرتنء بؤ بة سةةربردني كاتيَكي خؤش لة دة شةتى ثيَنجويَن
غارغارَينيةان ثيَ ةئةكردن .بةهؤى ئينطليزةكانةوة ذمارةيةك لة داني شةتواني ثيَنجوَين
طوزةران ةيان زؤر بةاش بوو .ئيَ مةةش ضةا لةَة بةةفر مةان هةةبوو ،برا طةةورة كةةم بةةفرى
ئةفرؤشت بة ئينطليزةكان.
كةات يةَك كةة ئينطليزة كةان لةة ثيَنجوَين بوون ،ئةاميَريَكي نمةاي شةكردني فيلمي
( سةينةةمةايي)يةان هيَ ةنا بؤ ثيَنجويَنء لةة مةةر ةكةزةكةةى ثيَنجويَن فيلميَكى هينةدي ةيان ةبة
ناوى (بةمباى والى بؤتة ضةة) بؤ خةلَكى ثيَنجوَين نمايش كرد .ئةوة يةكةم جار بوو كة
فيلمي سةينةة ةمايي لةة ثيَنجويَن ن ةمايش بكر ةيَت .بؤ منيش ةئةوة يةةكةةم جةار بوو كةة
ةسينةما ببينم ،بةلامةوة شةتيَكي زؤر سةةيرو سةةر ةسورِهيَنةر بوو .هةر ضةةندة هيس لة
فيلمةكة تيَنةئةطيشتم ،بةلآم بةلامةوة فيلميَكي زؤر خؤش بوو.
30
خؤزطةيةكي بةدي نةهاتوو
ةسالآنى ( )1947 - 1946ةحاجي عةةلي برام بةة مةةبةة سةتى كرِينء فرؤ ةشتني
شةتومةك هاتو ضةؤى ةشارى مةهابادى ئةكرد .هةموو جارَيك كة ئةطةِرايةوة با ةسى
ةشؤرِ شةى رِؤذهةلآتى كورد سةتانء دامةزراندنى كؤمارى مةهابادء بارزانييةكانء ئةو
ئةف ةسةرة كوردانةى بؤ ئةكردين كة ثةيوةندي ةيان بة كؤماري مةهابادةوة كردبوو وةك
م ةستةفا خؤ ةشناوء هاوِريَكانى ،هةروةها باسةي حةمة ِرة ةشيدخانى بانةي بؤ ئةكردين.
من زؤر ةحةزم لةةو بةا سةانةة بوو ،زؤر حةةزم ةئةكرد كةة لةةطةةلأ خؤ ةيدا ةبةات بؤ مةةهةا ةباد،
بةةلآم ةبةهؤي ةكةمي تةةمةةنمةةوة ليَي ِرانةةئةةبينيم كةة بتوانم بؤ مةاوةي ضةةنةد سةةد
كيلؤمةترَيك بة ثيَ برِؤم ،بؤية هةر ئةم سةفةرة نا سةفةريَكى ترى ثيَ ئةكردم.
بةةدا خةةوة ثةاش ةماوة يةةكى كورت دةنطو بةاس بلآو بووةوة كةة كؤ ةمارى مةة هةا بةاد
جوانةمةرط بووةء قازى محةمةدى سةةرؤك كؤمار لة ةسيَدارة دراوةء ةشَيخ ئةحمةدى
بةارزاني (براى ةمةلا م سةتةة ةفاى بةارزانى) لةة ةطةلأ ةئةو ةبارزاني ةيانةةى كةة لةةطةةلَ ةيدا بوون
طةِراونةتةوة بؤ كورد سةتاني عَيراق .مةلا م ةستةفاش لةطةلأ ضةةند سةةد ثيَ شةمةرطةيةك
دواى شةةرِء ثيَكدادانيَكى زؤر لةطةلأ دوذمناندا لة رِووبارى ئاراس ثةرِينةوةء ضةوون
بؤ ناو خاكى يةكيَتي سؤظيةت.
ِرووخةانى كؤ مةارى مةة ةهابةادء لةة سة َةيدارةداني ةقازي محةة ةمةدء ةهاورَِي كةاني ،زؤر
دَلتةنطيان كردمء ئةوةندةى تر هةسةتى كوردايةتي لة ناددا سةةوز بوو .هةميشةة لةو
كؤرِء كؤمةلآنةى با سةى سةيا سةةتء كوردايةتييان تَيدا ئةكرا نزيك ئةبوومةوةء طوَيم
ئةطرت ،ضونكة بؤ فيَربوون لة دنياى سياسةتء كوردايةتيى زؤر بةثةرؤش بووم.
دواي رِوخةاني كؤ ةماري مةةهةا ةباد لةة سةالَي ،1947دواي ةئةوةي ف شةاريَكي زؤرم
خ سةتة سةةر حاجي عةلي برام ،لةطةلأ خؤي بردمىء ثيَكةوة بةرةو مةهاباد كةوتينة
رِ َي ،بةةلآم بةةهؤي ةباريني بةةفريَكى زؤر ِريَ ةطا ةمان ليَ طيرا .هةةفتةةيةةك لةة طو ةندى بؤيةةنى
سةةر بة شةارؤ ضةكةي بانة ماينةوة ،ثا شةان بة نا ضةارى طةِراينةوة بؤ ثيَنجويَن .ثاش
ةماوةيةةك بؤ ةجارى دووةم لةةطةةلأ حةاجي عةةلي بةةرةو مةة ةها ةباد رِؤي شةتين .ثيَش ئةةوةى
بطةةينةة مةة ةهابةاد ،حةاجي عةةليء هةاوِريَ ةكانى لةة بؤ ةكان شةتومةةكةة ةكان ةيان فرؤ شةتء
31
شةتومةكى ئيَرانيان كِرى .هاوريَكاني وتيان :ئيتر ثيَوي ةست ناكات ب ضةين بؤ مةهاباد.
حةاجي عةةليش حةةزى نةة ةئةكرد بةة تةةنيةا بةةرةو مةة ةهابةاد بةةرِ َي ب كةةوين ،بؤ يةة بةةرةو
ثيَنجوَين طةِراينةوة .لة كاتي طةِرانةوةماندا لة سةةر ةسنوور بةهؤي ئةوةي كة ضةةند
كةة سة ةَيك لةة ولآخةدارةكةان ةقاي شةى سةةربةازيى ئَيرانييةان لةة ث شة ةتدا بوء ،لةة لايةةن
سةةربازاني ئيَرانةوة دة ةستطيركراينء ئةيانووت "ئيَوة سةةربازي ئيَرانيتان كو ةشتووة،
ضةونكة ئةوة قاي شةي ئةوانة كة لة ث شةتان بة سةتووة" .حاجي عةليء هاورِيَكاني
بةةرطري ةيان لةة خؤ ةيان كردوو وتيةان "لةة بؤ ةكان كرِيومةانةة" .دواي كةةم ةَيك عةةزيةة ةتدان
سةةر ةبازةكةان ةئازاد ةيان كردينء طةةِراي ةنةوة بؤ ثيَنجويَن .بةةدا ةخةوة ئةةو خؤزطةةيةةي
سةردةمي منداَليم بةدي نةهات.
لة رِاستةوة :شةهيد سةدري قازي (ئةندام ثةرلةماني كوردستان) ،شةهيد قازي محةمةد (سةرؤك
كؤماري كوردستان) ،شةهيد سةيفي قازي (مةهاباد ،مةيداني ضوارضرا )1947/3/31
32
بوومةلةرزةكةى ثيَنجو َين
لة هاوينى سةالَى ،1947منء حة سةةنى وة سةتا برايمء مةحمودى حةمة ئةمين
ناسراو بة (خولةى شةشء بيست) لة باخةكانى خؤمان لة نزيك ضةمى (قولَة خؤشان)
خةةريكى ئي شةو ةكارى ةبا خةةوانى بووين .لةة ةنا ةكاو بوو مةة لةةرزة يةةكى زؤر بةةهيَز لةة
ناو ضةةكةي دا .كؤمةَلَيك بةردى شةاخةكاني دةوروبةرمان بةرةو دامَينى شةاخةكان
هةرة سةى هَيناء ئيَمةش بةرةو ثيَنجوَين رِامانكرد .كاتَيك طةي شةتينة سةةر يةكَيك لة
شةاخةكان ،تةثوتؤزيَكى زؤرمان بيني كة ئاسمانى ةشارؤ ضةكةكةى داطرتبوو .لة ناو
ثيَنجوَين ،ضةةند خانوويةكي رِووخاومان بيني .داني شةتووانى ةشار شةلَةذابوون ،ذنء
منةدالأ ةئةطريةان .ضةةنةد كةة سةيَةك وةك مةام ئةةوِرةح ةمانء كورِى ةعةلى عوس ةمانى ةبارام
خانووةكانيان بة سةرياندا ِرووخابوو مردبوون ،ضةند كةسَيكيش بريندار ببوون.
كةات يَةك نزيكى مةالَى خؤ مةان بوو مةةوة ،لا يةةكى مةا لةَة كةة ةمان رِوو خةا بوو ،ةبةلآم
خؤ ةشبةختانة هيس كةسةيَكى خَيزانةكةمان زيانى ثيَ نةطةي ةشتبوو .بة ِراسةتى رِؤذيَكى
زؤر ةناخؤش بوو .بؤ ةجارى دووةم ةلة بةةرةبةةيةاني رِؤذي داهةاتوو كةاتى ثةار شةيَو بوو،
بوومةلةرزةيةكى بةهيَزتر دايةوة لة ثيَنجوَين .هاتء هاوارى داني ةشتووانء قر ةضةء
هارِةى داروثةردووى خانووةكانء دةنطي ئاذةلأو ثةلةوةر ،ب َي دةنطى شةارى شةكاندو
خةةلَكى ةهةموو مةا لةَة كةان ةيان بةةجَيهَي شةت .ئيَ مةةيش دةر ةطاى طةةورِى ةئاذة ةلَة ةكا نمةان
كردةوة .ةئاذةلَي خةة ةَلك زؤر دوور ةكةوت ةنةوة ،لةة ةيادمةة كةة جةةلةَةبيةَك بزنى مةالَى ةحاجى
ئةحمةدى وةستا مستةفا دواى ضةند مانطيَك لة ناوضةى مةريوان دؤزرايةوة.
سةةربارى طرانىء قاتوقرِى ،ئةم كارة سةاتة ئةوةندةى تر ذيانى خةلَكى سةةختر
كرد .بةة برِى ( )25دي نةار حكو مةةت ةهاو كةاري ةئةو خَيزا نةا نةةي كرد كةة ز ةيان ةيان
لَيكةةوتبوو .هةةنةد ةيَك خَيزان لةة خوار ثيَنجوَين ةلة (بةةنطةةلةَة) ةخانوو ةيان درو سةت كرد،
هةةنةديَكي ةشيةان خةانووة ِروو ةخاوةكةان ةيان ضةاككردةوة .بؤ ةهاوكةاري كردني خةةلَكي
زةرةرمةندي ثيَنجويَن ،كؤمةَلَيك هونةرمةندي سةليَمانى لة ِريَطاى ئةنجامدانى ضةةند
كاريَكى هونةرييةوة بِرَيك ثارةيان كؤكردةوة .دواتر حكومةت بِرياري دا كة بةو ثارةية
ةئاميَريَكي بةةرهةةمهيَ ةناني ةكارة ةبا بؤ ثيَنجويَن بكِريةَت .لةة 1950برِ ةيارةكةةي حكومةةت
جيَبةةجةآ كراء ثيَنجويَن رِوونةاك بووةوة .لةة درو سةتكردنى بي ةناي ةكارةبةاكةةدا منيش
وةك كريَكار كارم تَيدا كرد.
33
خويَندنء ثةيداكردني قوتي ذيان
لة سالَى 1942لة حوجرة لاى مةلا محةمةدى مةلا سمايل دةستم كرد بة خوَيندن،
ماوةى حةوت مانط لة خويَندن بةردةوام بووم ،بةلآم بةهؤي طرانيي سةردةمي جةنطي
دووةمي جي هةانء ةنةداريء خراثي طوزةرانى خَيزا نةة كةةم ،وازم لةة خويَ نةدن هَي نةاء
دةستم كردةوة بة كاركردن .لة سالَي 1949لة قوتابخانةيةكى ئيَواراندا كة (حةسةنى
يارة) بةِريَوةبةرى بوو دةستم كردةوة بة خوَيندن .لةو قوتابخانةيةشدا تةنها بؤ ماوةى
دوو سةالأ خويَندم ،ضةونكة بةهؤي هةذاريء كةمدةرامةتي خَيزانةكةم دووبارة نا ضةار
بووم واز لةة خويَنةدن بهَينمء دة سةت بكةة ةمةوة بةة كةاركردن .لةةو ةماوةيةةدا تةا ِرادةيةةك
فَيرى نوو ةسينء خويَندنةوة بووم .براكاني ةشم بة هةمان شةَيوةى من ذيانيان بة سةةر
ئةبردء خةريكى ئي شةوكارى ولآخدارىء باخةوانىء كريَكارىء تووتنء مةرةزة كردن
بوون.
لة سةالَى 1950دايكم كؤ ضةي دوايي كرد ،منء غةفورء عةبدولي برام تا ِرادةيةك
سةةرمان ليَ شةَيوا ،بةلآم حاجي عةلي برام كة ئةو كاتة خَيزانداربوو دة سةتيطرت
بة سةةرماندا .سةالَى 1951لاى حةمة ةسالَحى وة سةتا برايم ،بووم بة شةاطرد دارتاش،
زؤر ئي شةى فيَر كردم .ثاش ماوةيةك ضةوومة لاى حة سةةنى وة سةتا ح سةَينى دارتاش.
لةلاى ئةويش زياتر فيَري دارتا شةي بووم .لة ةسالَى 1952عةبدولى برام لةطةلأ ضةةند
ةهاورِيَ ةيةك ةيدا دو كةانى زةِرةن طةةرى دا ةنا ،منيش لةة طةةَل ةيا ةندا ةكارم كرد .ةثاش ةئةوةى
عةبدولى برام بة با شةي فيَرى كارةكة بوو ،ثيَ ةكةوة دوكانيَكى زةِرةنطةةريمان دانا .رِؤذ
بةرِؤذ ذيانمان بةرةو با شةتر دةرِؤي ةشت .هةر لةو ماوةيةدا حاجي عةلىء غةفورى برام،
دوكانيان بؤ خؤيان داناو ئةوانيش دةستيان كرد بة كاري زةِرةنطةرى.
34
سةرةتاي هةستي نيشتمانثةروةريء ثةيوةنديكردن بة (ث.د.ك)
لةة سةالَي 1943ضةةنةد طةةنجيَكى ثيَنجويَنى وةك ةقادرى عةةبةةخلةةء محةةمةةدى
وةستا كةريمى بانةيى لة سوثاى عَيراقدا سةرباز بوون كاتَيك بة مؤلَةت ئةطةرِانةوة بؤ
ثيَنجويَن ،با سةى شةةرِى نَيوان حكومةتى عَيراقء بارزانييةكانيان لة ناو ضةةي بارزان
بؤ ئةكردينء ئةيانوت "حكومةتى عَيراق بيَ بةزةييانة هيَر شةى كردووةتة سةةريان،
ئةوانيش قارةمانانة بةرطرييان لة خؤيانء ناو ضةةكةيان كردووة" .كورِيَكى ثيَنجوَينى
كةة نةاوى ئةةحمةةدى خةةجيج بوو سةةر ةباز بوو ،لةةو شةةِرةدا كوذرابوو ،ةنةتوانرابوو
تةرمةكةى بهَيننةوة .سةةربازةكاني ثيَنجوَين بؤيان دةطيَِراينةوة كة ضةةند سةةربازء
ئةف سةةريَكى كورد وةك م ةستةفا خؤ شةناوو هاوِريَكاني دذى ئةو شةةِرة ِراوة ةستاونء
ضةوونةتة ِريزى بارزانييةكان ،هةروةها با سةى خؤرِاطريء ئازايةتي بارزانييةكانيان بؤ
ئةكردين .هةرضةةندة ئةو كاتة تةمةنم زؤر كةم بوو ،بةلآم رِووداوةكاني ناو ةضةي بارزان
سةةرة ةتايةةك بوو بؤ دروو سةتبووني هةة سةتى ني شةتمةانثةةروةريء كوردايةةتيء
خؤشةويستيء دلَسؤزيي بؤ طةلء نيشتمانةكةم.
سةةرة ةتاى هةاورَِي ةيةتىء يةةكتر ةنا ةسين ةمان لةة ةطةلأ زؤربةةى برادةرانى (ث.د.ك)ء
دة ةستثيَكردنى ئيشةوكارى ةسياسةيم ،دةطةرَِيتةوة بؤ كؤبوونةوةيةكي جةماوةري كة لة
سةالَي 1948لةلايةن ليذنةي هاوكاري سةازكرابوو ,ئةنداماني ليذنةكة زؤربةيان خةَلي
سةلَي ةماني بوونء بةةبؤ ةنةي بوومةةلةةرزة ةكةوة ةهاوكةارييةان بؤ خةةلَكي ز ةيان ليَكةةوتووي
ثيَنجويَن كؤكردبووةوة .لةة كؤبوو ةنةوة جةة مةاوةري يةة كةةدا قةادري حةاجي ح سةَين
هةة لةَة ةةيي ،و تةاريَكي خويَ نةدةوةء ِرةخ نةةي لةة حكو مةةتء بةةِريَوة بةةرى نةاح ةيةى
ثيَنجوَين طرت ،ضةونكةة بةةرامبةةر بةة خةةلَكى لَي ةقةومةاوى ثيَنجوَين ةكةمتةةرخةةم بوون.
بةةِريَوة ةبةرى ةناح ةيةى ثيَنجوَين (عَيزةتي ةتةل) لةةطةة َل كؤمةةَل ةيَك فةةرمةانبةةرى تر ئةامةادةي
كؤبوونةوةكة بوون .ثا شةان قادري حاجي ح ةسيَن هؤنراوةيةكي ني شةتماني فايةق
بيَكةسي خوَيندةوة كة بةبؤنةي لةسَيدارةداني ضوار ئةفسةرةكة لة ()19ي حوزةيراني
1947وتبووي .لةو رِؤذةوة لةطةلأ كؤمةلََيك لةو برادةرانة كة برادةرانى ةشيوعي شةيان
تَةيدا بوو ،ثةةيوةنةدي لةة نَيوانمةا ةندا درو سةت بوو ،ثيَكةةوة ةئة ضةووين بؤ طةة شةتء
35
سةةيرانء بيرورِامان ئاَلوطؤِر ئةكرد .لة هةمان ةساَلدا داوام لَيكرا كة لةطةلأ رِيَكخسةتني
ثارتي ديموكراتي كورد سةتان كارو خةباتي سةيا سةيي بكةم .بةش بةحالَي خؤم بؤ
بةدة سةتهَيناني مافةكاني طةلي كورد ،زؤرم ثيَخؤش بوو كة لةطةلأ ِريَكخ سةتنةكاني
(ث.د.ك) خةباتء كاري سةيا سةي بكةم ،ضةونكة بة ئةركيَكي ني ةشتمانيم دةزاني ،بةلآم
ةبةهؤي هةةذاريء ةنةداريء ةكاركردنء ثةة يةداكردني قووتي رِؤذا نةةء نةةبووني كةاتي
ثيَوي ةست بؤ كؤبوونةو ِراثةِراندني ئةركةكاني ِريَكخ ةستن ،نةمتواني وةك ئةندام لةطةلأ
(ث.د.ك) كار بكةم .بةلآم وةك دؤستي ثارتي بة ثيَي توانا هاوكاريم ئةكردن.
ةئةوكةاتةة لةة ثيَنجوَين ضةةنةد طةةنج ةيَك كةة بةة تةةمةةن لةة من طةةورةتربوونء هةاورِيَم
بوون ،بة نهَيني لةطةلأ رِيَكخ ةستنةكاني (ث.د.ك) كاريان ئةكرد ،ئةوانيش بريتيبوون
لة ميرزا سةديق ضةنطياني ،عةبدولِرةحمان ميرزا قادر ،حةمةي حاجي سةةفةر ،جةمال
ميرزا حةمة سةعيد ،مةحمود عةلي رِةحيم ،حةمةي ِرةشيد بةحري.
لةة ةسالَى 1952طؤ ةظاري (بةةيةان)م لةة ِرَي ةطاى ثؤ سة ةتةوة بؤ ئةة ةهات ،جةة ةمالى ميرزا
حةمة سةةعيد ئيشةتراكةكةى بؤ كردبووم ،لةِرووى رِؤ ةشنبيريةوة زؤر ةسودم ليَوةرطرت.
لة سةالَى 1953كة يةكَيتي قوتابيانى كورد سةتان دامةزرا ،كؤمةلَيَك برادةر كة خؤيان
لةناو ئةو ِرَيكخراوةدا ِريَكخ سةتبوو وةك مامؤ سةتا محةمةدى حاجى عةزيزو مامؤ ةستا
عمري ةحاجى محةةمةةدى قوربةانى ،داواى ةيارمةةتي مةادييةان لَي ةئةكردم ،منيش بةة ثيَى
توانا يارمةتيم ئةدان .لة هةمان ةساَلدا لة رِيَي حةمةى حاجى ةسةفةرو عةبدولِرةحمانى
ميرزا قادر ثةيوةنديم بة ثارتى ديموكراتى كوردستانةوة كردء بووم بة ئةندامي حزب.
لةو سةةردةمةدا ئةبوواية زؤر بة ورياييةوة كارمان بكرداية ،ضةونكة ِرذيَمى ثا ةشايةتى
زؤر ضاوديَريى (ث.د.ك)ء حزبي شيوعى ئةكرد.
نورى ئةحمةدى تةها (براي كامةران موكري شةاعير) ئةهات بؤ ثيَنجويَنء لة مالَى
ميرزا صةديق كة ليَثر ةسراوى ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَين بوو يان لة مالَى فة وَللآى
ةسؤفى ِرة سةولأء مالَى حاجى سةةفةر كؤبوونةوةى لةطةلَماندا ئةكردء با سةى دوا
طؤِران ةكارييةةكةانء مةةلا م ةستةة ةفاى بةارزانى ،ةكة ةئةوكةا ةتة لةة ةيةكيَتى سةؤظيةةت بوو بؤ
ةئةكردين .سةةرة ةتاى ( 1953ث.د.ك) ئةاطةاداريةان كردين كةة لةة 1953/3/17دةن ةطدان
36
بؤ هةةَلبةذاردنى ئةة ةندامةانى ثةةرلةة ةمانى عَيراق ئةةنجةام ةئةدرَيةت ،بؤيةة ثيَوي سةتةة خةةَلكي
ثيَنجويَنء ةناو ضةةكةة ةهان ةبدةين كةة دةنط بةدةن بةة ئي اهيم ئةةحمةةدء شةَيخ مةار
ةبةرزنجى( .)3بةةهؤى بةةرةى نَيوان ثةارتى ديموكراتى كورد سة ةتانء حزبى شةيوعيى
عَيراق ،ثةيوةنديمان لةطةلأ برادةرانى ةشيوعى زؤر باش بوو ،لةطةلأ يةكتردا زؤر ِريَكء
تةةبةا بووين .ئةةوانةةى زؤر دؤ سة ةتايةةتيمةان لةةطةةَل ةيا ةندا هةةبوو بريتي بوون لةة (تةايةةرى
ميرزا ئةةحمةةد ،عومةةرى حةاجى عةة ةبدوَللآ ،ئةةح ةمةد شةا ،ئةةحمةةد موخ ةتار ،حةةمةةى
دةرويَش حةمة ساَلحء جةلال حاجى نةسرولَلآ).
عةة ةبةى نةا نةةوا ث يةاويَكى زؤر بةاش بوو ،لةة ئَي مةة بةة تةة مةةنتر بوو ،زؤر حةةزى لةة
طةة شةتء طةةِران بوو ،زؤر ةجار برادةرانى كؤدةكردةوةء لةة ةطةلأ خؤ ةيدا ةئةي دين بؤ
سةةيرانء ِراوة ما ةسى ،ضةونكة زؤر حةزى لة تةقاندنةوةى ديناميت بوو .لة هةمان
كاتدا لةطةلأ زؤربةى فةقيَكانى ثَينجوَيني ةشدا ثةيوةنديء هاتو ضةؤم هةبوو ،بةتايبةت
لةطةلأ فةقيَكانى مزطةوتى (جامعة) كة لة ِرووى رِؤ شةنبيرييةوة سةوودم ليَوةرطرتن،
ضةونكة ئةوان ضةيرؤكء هؤنراوةيان ئةخويَندةوةء هؤنراوةيان ئةنوو سةى .زؤرجار
ثيَكةوة ئةبووينء بانطهيَ ةشتيان ئةكردم بؤ سةةيران .ئةو سةةردةمة خةلَكي ثيَنجويَن بؤ
(نؤبووكء ناو ةشاخان) ئة ةضوون بؤ ةسةيران .هةنديَك جار ئة ةضووم بؤلاى (عةلى بةغايى)
هاورِيَم كة ثؤليسةي سةوارة بوو ،خاوةنى ئةسةثيَكي باش بوو .ئة ةسثةكةم ليَوةرئةطرتء
دةمان ضةةيةكى بآ مؤلَة لة ةسةر ث شةتيَنةكةم ئةبة سةتء لة ناو سةةيرانطةكاندا غارم
ث َي ئةداء كاتيَكى خؤشم بةسةر ئةبرد.
لةة نَيوانى سةالآنى ( )1956 - 1954منء عةةبةدولِرةح ةمانى ميرزا ةقادرء حةةمةةى
حاجى سةةفةر ،سةةردانى لَيثر ةسراوء ئةندامانى لقي ضةوارمان لة سةليَمانى ئةكرد كة
بريتي بوءن لة (شَيخ محةمةدى هةرسينء نورى ئةحمةد تةهاء حةمةى حاجى تايةر).
ئةوكاتة لة دوكانى شةَيخ كةمال قةرةداغى خةيات كة لة سةةر جادةي مةولةوي بوو،
يةةكتر ةمان ئةةبيني .ئةةوانيش لةة دوا طؤرِان ةكارييةة ةكان ئةا ةطادار ةيان ةئةكردينةةوةء زلنيةاريء
() 3لة ساَلى 1963رِذيَم لة سَيدارةى دا.
37
رَِينمايى نوَييان ثيَئةداين .هةندَيك جاريش بلآوكراوةء وَينةى مةلا مستةفا بارزانىء
شةةهيدان م ةستةفا خؤ ةشناوء هاوِريَكاني ث َي ئةداين .ئيَمةش ئةو وَينانةمان ئةفرؤشةت
بةةو كةة سةا ةنةى كةة جيَي متمةانةةمةان بوون ،ثةارةى وَينةةكةانيش ئةةطةةِرا ةيةوة بؤ دارايى
(ث.د.ك).
لة 1956/10/9دا ةشَيخ مةحمودى حةفيد كؤ ةضي دوايى كرد كة هةموو لايةكمانى
ةخةم بةار كرد .ةثارتى ةئا طةادارى كردي نةةوة كةة لةة ثيَنجويَن ثر سةة دابنَيين ،ئَي مةةش
داني ةشتووانى ثيَنجويَنمان ئاطادار كردةوةء ثر ةسةمان بؤ ةشَيخ مةحمود دانا ،هةموو
ئةندامانى ثارتى ث شةتيَنى ِرةوان وةك ِرةمزى ماتةمينى لة ث شةت بة سةت ،ثياواني
حكومةتيش زؤر ئيهانةيان ئةكردين.
لة سةالَى 1956لة كاتي شةةِرى ثؤر سةةعيد كة بةريتانياء فةرةن ةساء ئي ةسرائيل
هَيرشةيان كردة سةةر كةناَلى سةوَيسةى ولآتي مي ةسر ،دوكانى زةِرةنطةريم هةبوو .رِؤذَيك
وتارخويَنء ثيَ شةنويَذى مزطةوتى ثا شةاى ثيَنجويَن (مةلا عار ) سةةردانى كردم.
ثيَكةوة طويَمان لة دةنطوبا سةي ِراديؤ ئةطرت ،لةو كاتةدا هةوالَي هةِرة شةةى يةكَيتيى
سةؤظيةت بلآوكرايةوة كة ئةطةر بةريتانياو فةرةن سةا لة ماوةي 24سةةعاتدا شةةِر
رانةطرن ،ئةوا موشةةكي كي ةشوةر برِ بةر لةندةنء ثاريس ئةكةويَ .كة مةلا عار طويَى
لةو هةواَلة بوو وتى :بةقوربانى ئةو سةةطة كة ثا سةى ئةو ِرانة ئةكاتء طورطي ل َي
دةرئةكات.
و :مةلا عار مةبةستت ضيية؟
وتى :مةبةسةتم يةكيَتي سةؤظيةتة ،ضةونكة ئةطةر ئةوان نةبن ميسةر داطير ئةكريَتء
ئيسلام زةرةرمةند ئةبَيت.
هةر ضةةندة مةلا عار رِقى لة يةكَيتي سةؤظيةتء شةيوعيةت بوو ،بةلآم ئةوكاتة
خؤشى ئةويستن ،ضونكة ئةيوت بةفرياى ئيسلام كةوتووة.
38
خزمةتي سةربازيي
لةة 1957/8/1بةانط كرام بؤ خز مةةتي سةةر ةبازيى ،ةئةبووا يةة ثةةيوة نةديم بةة
سةربازطةى حاميةى سليَمانى بكرداية كة لة شويَني ثاركى ئازادي ئَيستا بووِ .رؤذيَك
ثيَش ئةةوةي ثةةيوة ةندي بكةةم بةة سةةر ةباز ةطةى ةحام ةيةوة ،لةة سةلَي ةمانى ضةووم بؤ
سةرتاشخانةيةك ،دواي ئةوةي سةرتاشةكة زاني كة بؤ حزمةتي سةربازيي بانطكراوم،
ثيَى و كة خزميَكى خؤى عةريفة لة سةةربازطةى حامية بة ناوى عةلى ،ثيَى ئةَلَيت كة
ضةاوى لَيم بَةيتِ .رؤذى دواتر ثةةيوةنةديم كرد بةة سةةربةاز ةطةي ةحاميةةء جلو ةبةرطى
سةربازيم وةرطرت ،خزمى سةرتاشةكةش زؤر هاوكاريى كردم.
من بةدةل ضةي بووم ،ئةوكاتة هةركة ةسَيك سةةد ديناري بداية بة حكومةت ،تةنها بؤ
ماوةي سةيَ مانط سةةربازيى ئةكردء ثيَيان ئةوت بةدةل ضةي .زؤربةى ئةف سةةرةكانى
سةربازطةى حامية كورد بوونء خةلَكى سليَمانى بوون.
ِرؤذَيك ضةووم بؤ لاى موقةدةم عوسمان كة ئةف سةةريَكى خةلَكى سةليَمانى بوو
داواى مؤلةَة ليَ كرد كةة بطةةِريَمةةوة بؤ ثيَنجويَن .ئةةويش زؤر رِيَزى ل َي طر ء مؤةلَةتى
يةةك هةةف تةةى بؤ كردم .لةة سةةر داواى خؤى جةار ةَيك هةة نةد َيةك بةةروبوومى خؤ مةاَلي
ثيَنجوَينم بؤ برد .دواي ئةةوة رِؤذ دواي ِرؤذ ثةةيوةنةدي نَيوان ةمان ةبةهيَزتر ئةةبوو ،زؤر
يارمةتي ئةدام ،زؤرجار هةنديَك لة سةةربازةكان داوايان ليَ ئةكردم كة لةلاي موقةدةم
عوسمان مؤلَةتيان بؤ وةربطرم.
39
لافاوةكةى سليَماني
لةة 1957/10/17لةة ئةةن ةجامى ةباريني تةةرزةء بةارانيَكي زؤر ،لا ةفاويَكى طةةورة لةة
ناو سةليَمانيدا درو سةت بوو كة هةموو طةرِةكةكاني سةليَماني طرتةوة ،بةتايبةتي
طةرِةكى سةابونكةرانء مةلَكةندىء ةشيَخان .ئوتومبيَلء ئة سةثء عةرةبانةى لةطةلأ
خؤ ةيدا ئةةبردو بةة دةيةان ةمالَى رِووخةانةد ،ضةون كةة زؤربةةى ةخانووة ةكان لةة دارء قورِ
درو سةت كرابوون ،ضةةنةدين كةةس خن ةكان .شةةو بةة بلَنةدطؤ ةبانطةةواز كرا كةة ئةةو
خيَزانانةى كة ةسيَكيان ديار نيية ب ضةن بؤ نةخؤ شةخانة ،ضةونكة زؤربةى بريندارء
تةرمةكان برابوونة نةخؤشخانة.
خةلَكى شةار لة بارودؤخيَكى زؤر ناخؤ ةشدا ئةذيان ،ئاوء كارةبا نةبوو ،بة دةيان
خَيزان كةةلو ثةة لةة كةان ةيان ةئاو بردبووى ةيان لةة نةاو ئةاودا بووِ .رؤذ َةيك دواى لا فةاوة كةة
ضةوومةوة بؤ سةةربازطةى حامية ،ئةويش هةمووى ببوو بة قورِاو ء لافاوةكة ئةويَ ةشى
طرتبووةوةء تا نزيكةى هةفتةيةك قوِرو ليتة ئةو ناوةى طرتبوو.
موقةدةم عوسمانء موقةدةم ِرةئوو كة ئامر سةرية بوون لة سةةربازطةي حامية
ثَي ةيان وتين كةة ب ضةين يةارمةةتي خةةلَكى لَي ةقةو ةماو بةدةينء مةالةَةكةانيةان لةةطةةَةلدا ثةاك
بكةينةوة .كراين بة ضةند طروءثيَكء دابةش كراين بةناو شاردا .طرءوثى ئيَمة دوانزة
سةةربةاز بووينء بةةر طةةِرةكى ثيرمةةن سةور كةةوتين .لةة ةكاتي ةهاو ةكاريكردني خةةلَكي
ليَ ةقةو مةاو ،ةتةرمى ضةة نةد ةهاوولآتي يةةكى خن كةاو ةمان لةة ذيَر دارء بةةردى خةانووة
رِووخاوةكاندا دةرهَينا ،بؤ ماوةى شةش ِرؤذ يارمةتي خةلَكى لَيقةوماومان دا.
40
لالؤ
سلَيماني ،ضايخانةي مينة شةل ()1957
41
شؤرِشى ضواردةي تةموز
كة شةؤرِ شةى 14ى تةمموز لة 1958لة دذى ِرذيَمى ثا شةايةتيى (نورى سةةعيد)
بةرثابوو ،عةبدولكةريم قا سةم دة سةةلآتى طرتة دة ةست .خةلَكى كورد سةتان بةط شةتيء
ثارتى بةتايبةتي ثيَ شةوازىء ث شةتيوانييةكى طةرميان لةو ةشؤرِ ةشة كرد .خةلَكى
بةةطونيةةء ثةةرِؤكؤن نورى سةةعيةديةان درو سةت كردبوو ،بةة ةناو شةاردا ةئة ةيانطيَِراء
هوتافيان لة دذى نورى سةةعيدء ِرذَيمةكةى ئةكيَ شةا .لة كاتى خؤثي ةشاندانى خةلَكى
ثيَنجوَين ،برادةرانى ةشيوعى كؤمةَليَك لة مندالآنى شةاريان ناردبووة سةةر ماَلى (مةلا
عار )ء مالَةكةيان بةردباران كردبوو.
وةك ثيَ شةتر با ةسم كرد مةلا عار مامؤ ةستايةكى ئاينى رِيش سةثيء وتارخوَينء
ثَيشنويَذى مزطةوتى ثاشاى ثيَنجوَين بوو ،ثؤليسيَكى ثيَنجويَني بة هاناى مةلا عار
ةئة ضةَيةتء مةلا عار ء خَيزانء م ةندالَةكانى لةطةلأ خؤى ةئةبات بؤ مةركةزى ثؤليسء
لةوآ داَلدةيان ئةدات .بة بي ةستنى ئةم رِووداوة زؤر دَل ـةطران بووم ،ضةونكة برادةرانى
شةيوعى بيَ رَِيزييةةكى زؤر ةيان بةة مةةلا عةار كردبوو .دواى ةئةوة منء جةة ةمالى ميرزا
حةمة سةةعيد ناِرةزايى خؤمانمان دذى ئةم هةلَوَي سةتة سةةيرو نا شةرينةي برادةرانى
شيوعى دةربرِىء بةرةو مةركةزى ثيَنجوَين رِؤيشتين .دواى وةرطرتني مؤلَةت ضووينة
ذوورةوة بؤ لاى مةةلا عةار .ئةةويش زؤر بةة ةغةم ةباريء بةة دلَيَكي ثِر لةة طر ةيا ةنةوة وتى:
من ضةيم كردووة وا برادةرانى شةيوعى بةو شةيَوةية مندالآنم ل ـةآ هان ئةدةن كة
بةردبارانم بكةن.
دواى دلَدانةوةى مةلا عار ،سةةردانى ئةو ضةةند برادةرةمان كرد كة منداَلةكانيان
هةان دابوو .ئيَمةة دذ بةةو ِرةفتةارةيةان زؤر ِرةخنةةمةان ل َي طرتن ،ئةةوانيش داكؤكيةان لةة
هةةلَوَي سةتى خؤيةان ةئةكردء ئةةيةانوت "مةةلا عةار ث ةياوى نورى سةةعيةدء ةئةمريكةاء
ئيستعمارةء مووضة لة حكومةت وةرئةطرَيت" .ئيَمةش بةرطريمان لة مةلا عار كردء
ثيَمان وتن كة زؤربةى مامؤستا دينييةكان مووضةى حكومةت وةرئةطرن.
برادةرانى شةيوعى هةرلة سةةر ق سةةى خؤيان سةوور بوون تا دواجار مةرجيَكيان
دا ةنا بؤ دذا ةيةتي نةةكردنى مةةلا ةعار ء وت ةيان :بةا ةمةلا عةار لةة ةناو بةازاِردا و تةار ةيَك
42
بخوَينيَتةوةء بلَآ ئةو قسةانةى كة بة يةكَيتيى سةؤظية وتووة بة خؤمم وتووة .لةطةلأ
برادةرانى ةشيوعى زؤر هةولَماندا ،بةلآم ئةوان سةووربوون لة سةةر هةلَويَ ةستى توندي
خؤيان .بؤية نةمانتوانى قةناعةتيان ثيَ بكةينء بة ناضاري ثاشةكشةمان كرد.
دواتر ( مةةلا عةار ) مةان لةة هةةلَوَي ةستى ئةةو برادةرا نةة ئةا ةطادار كردةوة .كةات ةيَك
داني شةتووانى شةار سةةرطةرمى دةربرِينى شةادى شةؤِر شةى ( )14ى تةموز بوون ،مةلا
عار مةرجةكةى برادةرانى شةيوعي قبولأ كردء ضةووة سةةربانى دوكانةكانى ناو
بازارِء وتى "ئةوةى بة يةكَيتي ةسؤظية وتووة بة خؤمم وتووة" .ثا ةشان لةطةلأ ضةةند
برادةريَك لةطةلَي رِؤي شةتين بؤ حوجرةكةى لة مزطةوتى ثا شةا ،هةموو زؤر دَلتةنطء
خةمبارء توورِة بووين .دواتر برادةرانى ليذنةى ناو ضةةء ميرزا سةديق سةةردانى مةلا
عارفيان كردء دلَنةواييان كرد.
دواي ئةو رِووداوة ضةووين بؤ ةسليَمانيء رِووداوةكةمان بؤ لَيثر سةراوى لقى ضةوار
(نورى ئةة ح ةمةد تةة هةا) طَيِرا ةيةوة .ةكاك نوري زؤر دلَ ةتةنط بووِ ،رةخ ةنةى ل َي طرتين كةة
ضةؤن ِرَيطامان لةو ِرووداوة نةطرتووة .ثيَمان وت كة دة سةةلآتمان نةبووةء طو شةارى
برادةرانى شةيوعى بووة .دواي ضةةند ِرؤذَيك كاك نورى هات بؤ ثيَنجويَن ،سةةردانى
مةلا عارفى كردء ثيَيوت "لةمةودوا وةك ثارتى ث شةتيوان ةيت ل َي ةئةكةين ،ئيَوة ث ةياوى
ئةاينيء ثَي شةةواى خةةلَكن ،لةة ةمةودوا ِرازى ةنابين هيس كةاريَكى ةلةو جؤرة دوو ةبارة
ببَيتةوة" .ثاشان باسى رِؤَلى ثياوانى ئايينى لة ناو شؤرِشدا بؤ كرد.
رِؤذي دواتر لةطةلأ كاك نورىء برادةرانى ناو ضةة سةةيرانيَكمان بؤ ةضةمى سةووراو
ِريَكخ ةستء ةبانطهيَ ةشتى برادةرانى شةيوعي شةمةان كرد ،بةةلآم ئةةوان نةة ةهاتن .لةة
سةةيرانةةكةةدا بؤ ثيَكةةنين برادةران ةكاك نوري ةيان بةة جلةةكةانييةةوة خ سةتةة ةناو ةئاوةي
ضةةمةةكةةء هةةموو طيةاني تةةِر بوو .كةاك نوري بةة ثَيكةةنينةةوة وتى " ضةش لةة خؤمء
جلةة ةكانم ،بةةلآم كةاغةةزو ةنامةة ةكاني طير ةفانم تةةرِبوو" .ةكاتَيةك طةةِراي ةنةوة بؤ ثيَنجويَن نورى
ئةةحمةةد تةة ةها كؤبوونةةوةيةةكى لةةطةةَةلدا كردينء ةلةدوا طؤرِانكةاريء ثيَ شةبينييةةكةان
ئةا ةطادارى كردينةةوة .ةكاك نورى لةةبةةر ئةةوةى ئةةنةدامى ل ةيذ ةنةى مةةركةةزيى ةثارتى بوو،
زانياريى زؤرى لابوو.
43
رِؤذاني دواتر برادةرانى حزبي شةيوعى لةة ةناو خةةلَك ةيدا ةكةوتنةة بلآوكردنةةوةى
ثرِوثاطةندة كة طواية لة كاتي سةةيرانةكةماندا ئيَمة سةةردانى ئاغاء دةرةبةطء ثياوي
ةئةمري ةكا ةمان كردووة ،زؤرجةار تةانةةء تةة شةةر ةيان ل َي ةئةداينء دذايةةتييةان ئةةكردين.
هةةموو ئةةمةانةة ةلة ةكاتيَ ةكدا بوو ةكة لةة ةطةلأ حزبي شةيوعى ثَيكةةوة لةة ةبةرةيةة ةكدا بووين.
دواى ئةةوةى ةبارة ةطاى ةيةكَيتي لاواني سةةر بةة ةثارتى لةة ثيَنجويَن كرا ةيةوة ،نيَوانى
ئيَمةء برادةراني شيوعى لة ثيَنجوَين ئالَؤزتر بوو.
44
ثيَشوازيكردن لة بارزاني
لة سةالَى ،1959ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَين فراوان كرا بؤ نؤ ئةندام ،منيش بة
ئةندامى ليذنةى ناو ضةة هةَلبذَيردرام .هةر لةو سةالَةدا م سةتةفا بارزانى لة يةكيَتي
سةؤظيةةتةةوة بةةرةو بةة ةغدا طةةِرايةةوة .نورى ئةةحمةةد تةة ةها ةئاطةادارى كردي ةنةوة كةة بؤ
سةةردانى بنةمالَةى ةشَيخ مةحمودى حةفيدء بينينى جةماوةرى ةسليَمانى ،م سةتةفا
بارزانى بةنيازة سةةردانى سةليَمانى بكات ،ئيَمةش ئةبيَت بةرةو سةليَمانى بكةوينة
رِآ .هةمان شةةو برادةرانمان ئاطادار كردةوةء بةرةو ةسليَمانى بةرِ َي كةوتين .ةشةو لة
ضةايخانةكةى خةراجيان ماينةوةِ ،رؤذى دواتر طةي ةشتينة ةسليَمانىء ضةووين بؤ مالَى
نورى ئةحمةد تةها .ثا شةان بة مةبة ةستى ثَي شةوازيكردن لة بارزاني ،لةطةلأ ليذنةى
ناو ضةةكانى تر بةرةو بازيان كةوتينة رِيَ .لة نَيوان بازيانء ضةةم ضةةماَلدا هةموو بة
لافيتةوة ضاوةرِوانى هاتنى بارزاني بووين.
ثاش ضةاوةرِوانييةكى زؤر هةوالَمان ثَيطةي شةت كة لةبةر هؤى ئةمنى ،م سةتةفا
بارزانيء ضةند ئةفسةريَكى ثلة بةرز ،بة لاِريَيةكدا ضوون بؤ سليَمانىء ئيَستا لة ماَلى
شةَيخ لةتيفى حةفيدن .ئَيمةش بةرةو سةليَمانى طةِراينةوةء ةضووين بؤ مالَى شةَيخ
لةتيف .ئةو رِؤذة كاك نورى كاتي ضةاوثيَكةوتنيَكى لةطةلأ بارزانيدا بؤ وةرطرتبووين.
ثاش كةميَك ضةاوةرِواني لةطةلأ برادةراني ناو ضةة ضةووين بؤ لاي بارزاني .لة ةسةر
بارودؤخي نوَيي كورد سةتان ق ةسةمان لةطةَلدا كرد ،ثا شةان ضةةند ويَنةيةكمان لةطةَلدا
طرت .دواتر نورى ئةحمةد تةها ئاطادارى كردين كة بارزاني ئةيةوَيت لة ةسةر بالَكؤنى
هوتيَلةكةى (نورى عةلى)يةوة ق سةة بؤ جةماوةرى ةسليَمانى بكات ،بؤية ئَيمةش ئةبَيت
لةويَ ئامادةبين.
ئةو رِؤذة سةليَمانى زؤر خرؤ ةشابوو ،خةلَكى ئارةزووى بينينى بارزانييان ئةكرد،
جةماوةريَكى زؤرى سةليَمانىء لَيثر ةسراوانء ئةندامانى ثارتى بة لافيتةوة لة بةردةم
هوتيَلةكةى نورى عةليدا ضةاوةرِوانى بارزاني بوون .ثاش ماوةيةك م سةتةفا بارزاني
لةطةلأ ضةةند ئةف سةةرَيكدا هاتة ناو بالَكؤنى هوتيَلةكة .كاتيَك ضةاوى بة لافيتةكان
كةوت ،داواى لابردني هةمووي كرد .لة ماوةيةكي كورتدا هةموو لافيتةكان لابران.
45
لة رِاستةوة :عةبدولكةريم قاسم ،مةلا مستةفا بارزاني
ثا ةشان مةلا مة ةستةفا بارزاني دة ةستى خ ةستة ناو دة ةستى يةكيَك لة ئةف سةةرة ثلة
بةرزةكانء وتى :ئةز سةربازى عةبدولكةريم قاسمم.
مةبةستى بارزاني لة لابردنى لافيتةكان بؤ ئةوة بوو كة دةرفةت بة كةساني ناحةزو
تو ةندرِةو نةةدات ،دزة بكةةنةة ةناو جةة ةماوةرو ةناكؤكى لةة نَيوان كوردء حكو ةمةتى نويَى
عَيراقدا درو سةت بكةنء ببنة هوَى تَيكداني ئةو بارودؤخة ئارامةى كة كورد زؤر دلَى
ثيَخؤش بوو.
46
ثيَكةوةنانى خيَزان
لةة 1959/6/1لةة ةطةلَ حةةمةدي خةان (حةةمةديةة مةةجيةد ئةةح ةمةد) ،ذيةاني خَيزاني ةمان
ثيَكةءةنا .لةو كاتةوة حةمدي خان بوو بة هاوِرآء هاوكاريَكى طرنطي خةباتى ةشارو
شاخم .هةروةها بةهؤي كارو ضالاكي سياسيي بةندةوة ،حةمدي خان ذياني زؤر تالأء
دذوارء ثرِ لة مةتر سةي بوو ،توو شةي خؤ شةاردنةوةء بةنديخانةء ئاوارةيىء ِرةنجء
زةحمةتيَكي زؤر بوو.
وة سة تةا مةةج يةد ةئة حمةةد ( بةاوكي حةة مةدي ةخاني ةهاو سةةرم) ،ث ةياويَكى
ني شةتمانثةروةرء دلَ سةؤز بوو ،خةلَكى ةسليَمانى بوو ،لة بنةمالَةى ةشالَييةكان بوو ،لة
ةسالآنى ةسييةكاندا لةطةلأ لة شةكرةكةى ةشَيخ مةحمودى حةفيد ضةةكدار بووة .كاتَيك
كة شةَيخ مةحمودء لةشةكرةكةي لة ثيَنجوَين بارةطا دائةنيَن ،وة ةستا مةجيديش لةطةلأ
لة شةكرةكة بووة .ثاش طةِرانةوةى شةَيخ مةحمودء لة ةشكرةكةى بؤ ةسليَمانى ،وة سةتا
مةجيد لة ثيَنجويَن ني شةتةجآ ئةبيَتء ناطةِريَتةوة بؤ ةسليَمانيء لة ثيَنجويَن خيَزان
ثيَكةوة ئةنَيت.
لةة 1960/6/24يةةكةةم م ةنداَلم لةة دا ةيك بوو ،زؤرم ثيَخؤ شةبوو كةة نةاوي كوردي
ليَبنَيم ،بةلآم لة ةسةر خوا ةستي مالَي خةزورم ناونرا جةمال .بةداخةوة لة 1961/9/11
بةهؤي نةخؤ شةييةكي كتوثرِ ،طياني لةدة ةستدا .ةسالآني دواتر بووم بة باوكي ك ةضيَكء
ضوار كورِ بة ناوةكاني مةهاباد ،كامةران ،مةريوان ،بةختيار ،سؤران.
47
سةرداني مامؤستا نةجمةدين مةلا بؤ ثيَنجو َين
لة سةالَى 1959مامؤ ةستا نةجمةدين مةلا هات بؤ ثيَنجوَين ،وةك ليذنةى ناو ضةةى
ثيَنجوَين دةعوة تمةان كرد بؤ سةةيرانيَكى سةةر ضةةمى طةةورةى لاى طو نةدي
خانمةشيَخانى سةر سنوورى نَيوان عَيراقء ئَيران.
دواي نان خواردن مامؤ سةتا نةجمةدين مةلا ضةووة ناوةِرا سةتى ضةةمةكةء وتى:
ئةطةر ئيَ سةتا ذنَيك لةوبةرى ئاوةكة مةنجةَليَكى ليَ بكةوَيتة ناو ئةم ضةةمةوة ،ئاوةكة
مةةنجةةلةَةكةةي ببةاتةة ةئةوبةةر ضةةمةةكةة ةئةوا بؤى نييةةء ةناتوان ةَيت ب ضةَيتةة ةناو ةئاوة ةكة بؤ
ئةوةى مةنجةلَةكةى بباتةوة ،ياخود ئةطةر جوتيارَيك لةمبةرى ئةم ضةةمة ئي شةيَكى
هةبَيت بةو بةرى ضةةمكة ئةوا بؤى نيية ب ضةَيتة ئةوبةرى ةضةمةكة .ثا شةان دوو م شةت
طَلى لةمبةرء ئةوبةرى ةضةمةكة هةلَ ـةطرتء وتى :ئةمة هةردووكى طَلي يةك خاك نين؟
سةيركةن ضؤن ئيستعمار ثارضة ثارضةى كردووين .كوِرينة سةيركةن ئةو جووتيارةى
ئةةمبةةرء ةئةو جوت ةيارةى ئةةو ةبةر ،بةة يةةك زمةان ق سةة ةئةكةةنء هةة ةمان ةكار ةئةكةةن ئيتر
بؤضى ئةبَيت بةو شيَوةية بةسةر دوو ولآتدا دابةش بكرَين؟
لة كؤتايدا هؤنراوةيةكى نيشتماني خويَندةوة.
48
ململانيَى ن َيوان (ث.د.ك)ء حزبي شيوعى
لة هاوينى 1959دكتؤر فارس كة ئةندامى لقى ةضوار بوو لةطةلأ ةضةند ئةنداميَكى
ترى (ث.د.ك) بة مةبة سةتى ث شةكنين هاتن بؤ ثيَنجوَينء لة بارةطاى يةكَيتي لاوانى
ديموكراتي كورد سة ةتان كؤبو ةنةوة ةيةك ةمان كرد كةة لةة هةةمةان ةكا ةتدا بةة نهيَنى ةبارة ةطاى
ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَينيش بوو ،ضةونكة ئةوكاتة وةك ثارتي مؤلَةتي كاركردنمان بة
ةفةرمي نةةبوو .ئيَمةة وةك ليةذنةةى ةناو ضةةى ثيَنجوَين ِرةخنةةمةان لةة هةةَل سةوكةةوتء
هةةلَوَي سةتى برادةرانى حزبي شةيوعى طرتء داواى دؤزي ةنةوةى ضةارة سةةرَيكى
طونجاومان بؤ ئةو كَي شةةيةى نَيوانمان كرد .برادةرانى ليذنةى ث شةكنين بةرثةر ضةى
رِةخنةة ةكانيةان داينةةوةء ثيَ ةيان وتين كةة ةئةبيةَت مةةمنون بين ئةةطةةر حزبى شةيوعى بةة
ئةندام وةرمان بطرن.
بةة ق سةةكةانى ةئةو برادةرانةة بةة تةاي ةبةتى دكتؤر ةفارس زؤر سةةرمةان سةورِمةاو
طومانمان لادرو ةست بوو .دواتر لقى ضةوارمان لة هةلَويَ سةتى دكتؤر فارس ئاطادار
كردةوة .لقى ضةواريش ليةذ ةنة ةيةك ةيان ث ةيَك هيَنةاء لةةطةةَلمةان كؤبونةةوةء بةةرثةةر ةضى
ق سةةكانى دكتؤر فار سةيان دايةوةء ثَييان ِراطةياندين كة دكتؤر فارس سةةر بة بالَى
هةمزة عةبدوَللآى سكرتيَرى ثارتى ديموكراتى كوردستانء خةسرةو تؤفيقي ئةندامى
ليةذنةةى مةةركةةزيى ثةارتييةة ،ةكة ةئةو ةبا ةلَة ةئة ةيانوي سةت بيرو ةباوةرِى ةشيوعيةةت لةةنةاو
ثارتيدا بلآو بكةنةوة.
لقى ضوار لة ئاستى خؤيةوة بةيانيَكى دذ بةو برادةرانة دةركردء بة طَيرةشيَوَينيان
نةاوبردن .لةة هةة ةمان ةكا ةتدا برِ ةياردرا كةة ئةةنةدامَيتى كؤمةةلَ ةَيك ةلةو برادةرانةة ةتا كؤنطرةى
ثيَنج بة هةَلثة سةاردراوي ةَينيَتةوة .لة كؤنطرةى ثيَنجى ثارتى كة لة بةغدا بة سةترا
بةهؤى طو شةاريَكى زؤرى بارزانى ،هةمزة عةبدوَللآ لابراء ئي اهيم ئةحمةد لة جيَطاى
كرا بة سكرتيَرى ثارتى ديموكراتى كوردستان.
49
سةردانى جةلال تالَةباني بؤ ث َينجو َين
لة سةالَى 1960ل ةيذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَين مؤلَةتى فةرمي لة حكومةتى عَيراق
وةرطرتء بارةطامان كردةوة .لة هاوينى هةمان سةاَلدا جةلال تالَةباني (مام جةلال) كة
ئةوكاتة ئةندامي مةكتةبي سةياسةي (ث.د.ك) بوو طة ةشتيَكى بؤ ثيَنجوَينء دةوروبةرى
كردو سةةردانى ليذنةى ناو ضةةى ثَينجوَيني كرد .لة هوتيَلةكةى (حاجى ِرة سةول)دا
ق ةسةى بؤ كردينء جةختى لة سةةر ئةوة كردةوة كة ئةبَيت بةردةوام جةماوةر هؤ شةيار
بكةينةوةء لة سةةر مافةكانى طةلى كورد ثآ دابطرينء هةمي شةة خؤمان بؤ شةؤِرش
ئامادة بكةين .عةلى حاجى ئةمينى فاتيَ ثر سةياري لة مام جةلال كردوو وتي :با شةة
ئةطةر ئيَمة ضةكمان نةبَيت ،ضؤن شؤِروان ثيَ ئةكرَيت.
ةمام جةةلال وةلآمى دا ةيةوةء وتى :ئةة طةةر ئَي مةة خؤ مةان ئةا ةمادة ب كةةينء بوو نمةان
هةبَيت ئةوا ضةةكيش ثةيدا ئةبَيت ،ئةطةر ضةى عةبدولكةريم قا ةسم خةلَكيَكى زؤرى لة
دةورى خؤى كؤ كردووة تةةوة بةة تةاي ةبةتى شةيوعي يةة كةان ،بةةلآم ئةة ةطةر ةما ء
داواكارييةكانى طةلى كورد نة سةةنَينيَت ئةوا ئيَمةش ،وةك ثارتىء طةلى كورد ،ئةبَيت
هةلَويَستمان هةبَيتء خؤوان بؤ هةموو ئةطةرَيك ئامادة بكةين.
دوا بةة دواى سةةردانةة ةكةى ةمام جةةلال ،ئيَمةةش وةك ل ةيذنةةى ةناو ضةةى ثيَنجوَين
زياتر لة رِابردوو كةوتينة هؤشةياركردنةوةى داني ةشتووانى ناو ةضةكةء سةةردانى ضةةند
كة سةايةتييةكى ني شةتمانثةروةرء خاوةن هةلَوَي سةتمان كرد .هةر لةو ماوةيةدا لةطةلأ
ميرزا سةديقء( )4عةزيزى حاجى ح سةيَنة ِرةشء عارف فةتاحي وة ةستا م سةتةفاء فةقآ
ةسالَح سةةردانى حةمة ِرة شةيدخاني بانةمان كرد .ئةويش ثيَ شةوازييةكى زؤر طةرمى
ليَكردين .دواى هةندَيك قسةةكردن حةمة ِرة ةشيدخان وتى :بؤ هةموو ثَي ةشهاتَيك ئةبَيت
خةلَك ةسازء ئامادة بكةين ،ضةونكة ئةطةر عةبدولكةريم قا ةسم داواكارييةكانى طةلى
كوردى جَيبةجآ نةكرد ،ئةوا ئةبَيت شةؤِرش بةرثا بكةين ،من بة خؤمء مالأء مندالأء
كةسوكارء سةروةتء سامانمةوة ئامادةم بؤ هةموو هاوكارييةك.
( )4خزمي حةمة رِة شةيدخاني بانة بوو ،بة شةداري كؤماري مةهابادي كردبوو ،لة شةؤِر ةشي ئةيلول
ضةند ساَليَك بةرثرسي ليذنةي ناوضة بوو .دواي هةرةسي شؤِرش ،دوورخرايةوة بؤ خواروي عيَراق.
50