The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by soranlalo2021, 2021-03-30 17:14:54

Birawari bo FlipBook-pdf

Birawari bo FlipBook-pdf

1

‫بيرةوةري‬

‫لالؤ عةبدول ِرةحمان ث َينجويَني‬

‫ضاثي يةكةم‬
‫‪2012‬‬

‫‪2‬‬

‫نووسيني‪ :‬لالؤ عةبدولرِةحمان عةبدولَلآ ثَينجويَني‬
‫بابةت‪ :‬بيرةوةري‬

‫ديزايني ناوةرِؤك‪ :‬بةختيار لالؤ‬
‫ديزاني بةرط‪ :‬هةريَم عوسمان‪ ،‬بةختيار لالؤ‬

‫تيراذ‪ 1000 :‬دانة‬
‫ضاث‪ :‬ضاثخانةي شظان‬
‫لة بةِرَيوةبةرايةتي طشتي كتَيبخانة طشتييةكان ذمارةي (‪)1225‬ي ساَلي (‪)2012‬ي‬

‫ثَيدراوة‪.‬‬

‫(هةموو مافيَكي ئةم كتيَبة ثاريَزراوة)‬

‫‪3‬‬

‫ث َيشكةشة بة‪:‬‬
‫هاوسةرو مندالَةكانم ‪...‬‬
‫شؤرِشط َيرِة طومناوةكاني نيشتمان ‪...‬‬
‫هاو ِريَ شةهيدةكانمء هةموو شةهيداني كوردستان ‪...‬‬
‫ئةو مرؤظانةي كة بؤ ئازادي طةلء ِرزطاري نيشتمان ذياونء ئةذين ‪...‬‬
‫طوندنشينةكاني كوردستان كة سووتةمةني شؤرِشء بةرةنطاريي بوون ‪...‬‬

‫‪4‬‬

5

‫ناوةرِؤك‬

‫ثَيشةكي ‪15 ....................................................................................‬‬
‫ذيانء بيرةوةريى منداَليء لاويم ‪19 ..........................................................‬‬
‫ِرؤذطاري طرانيي جةنطي جيهانيي دووةم ‪22 .................................................‬‬
‫سةرةبزوتكةكةي ماَلي باوكم ‪25 ..............................................................‬‬
‫ضةتة يان ياخي بوو؟ ‪26 .......................................................................‬‬
‫هاتني سوثاي ئينطليز بؤ ثيَنجويَن ‪29 .......................................................‬‬
‫خؤزطةيةكي بةدي نةهاتوو‪30 .................................................................‬‬
‫بوومةلةرزةكةي ثَينجوَين‪32 ...................................................................‬‬
‫خوَيندنء ثةثداكردني قووتي ذيان‪33 ........................................................‬‬
‫سةرةتاي هةستي نيشتمانثةروةريء ثةيوةنديكردن بة (ث‪.‬د‪.‬ك) ‪34 ..................‬‬
‫خزمةتي سةربازيي ‪38 .........................................................................‬‬
‫لافاوةكةى سليَماني ‪39 ........................................................................‬‬
‫شؤرِشى ضواردةي تةمموز ‪41 .................................................................‬‬
‫ثَيشوازيكردن لة بارزاني ‪44 ...................................................................‬‬
‫ثَيكةوةنانى خيَزان ‪46 .........................................................................‬‬
‫سةردانى مامؤستا نةجمةدين مةلا بؤ ثيَنجويَن ‪47 ...........................................‬‬
‫ململانَيى نَيوان (ث‪.‬د‪.‬ك)ء حزبي شيوعى ‪48 .................................................‬‬
‫سةردانى جةلال تالَةباني بؤ ثَينجويَن ‪49 .....................................................‬‬
‫ثشتيواني لة ياداشتةكةي بارزاني ‪50 ........................................................‬‬
‫نارِةزايي ئاغاكان‪ ،‬شؤِرشى ئةيلولي لَيكةوتةوة‪51 ...........................................‬‬
‫دةست بةسةرداطرتنى مةركةزى ثؤليسي ثَينجويَن ‪56 .......................................‬‬
‫رِاسثاردةكةي سةرهةنطي سوثا ‪75 ..........................................................‬‬
‫طةِرانةوة بؤ ثيَنجويَن‪76 .......................................................................‬‬
‫ثيلاني دةستطيركردن ‪80 ......................................................................‬‬
‫ثلاني هةَلهاتن لة بةنديخانة ‪88 ................................................................‬‬
‫سفرةكةي حاجي دةروَيش ‪91 ................................................................‬‬
‫بةنديخانةي رومادي‪93 ........................................................................‬‬
‫سةردانَيكي ضاوةرِوان نةكراو‪101 ..............................................................‬‬
‫هةوالَي سووتاندني ثيَنجويَن ‪102 ..............................................................‬‬

‫‪6‬‬

‫كودةتاي رِةشي بةعسييةكان ‪104 ..............................................................‬‬
‫بِريارى دةركردنى (قانع)ى شاعير‪114 ..........................................................‬‬
‫دةستثَيكردنةوةى شةِر‪116 .....................................................................‬‬
‫ناكؤكي نَيوان بارزانىء مةكتةبى سياسي ‪121 ................................................‬‬
‫ثلانى دةرةكى بؤ قوَلكردنةوةى ناكؤكييةكان ‪123 .............................................‬‬
‫سةرةتاى شةِرى براكوذى ‪124 ..................................................................‬‬
‫سةردانى بارزاني بؤ ثيَنجويَن ‪128 .............................................................‬‬
‫هةَلبذاردنى ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن‪130 .....................................................‬‬
‫شةِري براكوذيء ثيلانةكةي حزبي شيوعي‪133 ...............................................‬‬
‫ئاكامي طفتووطؤكةي ‪135 ............................................................... 1964‬‬
‫طةرِانةوةى مةكتةبي سياسي لة هةمةدان ‪136 .................................................‬‬
‫طفتوطؤي نَيوان باَلي (م‪.‬س)ء ِرذيَم‪140 ........................................................‬‬
‫سياسةتء شةرِى ذن‪145 .......................................................................‬‬
‫هاتنى عةلى عةسكةرى بؤ ناوضةى ثيَنجويَن ‪147 ..............................................‬‬
‫هيَزةكةى عةريف تاليبء حةمةى شَيخ عةبدولكةريم‪150 .....................................‬‬
‫طومانةكةى سالةثير ‪151 ........................................................................‬‬
‫تيرؤركردني شؤِرشطيَرِاني كوردستاني ئيَران‪154 .............................................‬‬
‫ديسان خزمةتي سةربازيي‪157 .................................................................‬‬
‫طوشارى ثارتى ‪160 .............................................................................‬‬
‫ئاطاداركردنةوةى ثارتى لة سيخورِانى ِرذيَم‪161 ...............................................‬‬
‫كاري حزبيء كةسابةت ‪162 ....................................................................‬‬
‫بؤردوومانكردني ماَلةكةم ‪164 ..................................................................‬‬
‫طةرِانةوةي ثيَشمةرطةيةك‪ ،‬مةترسي دروستكرد ‪167 .........................................‬‬
‫كؤنطرةى كةلار ‪169 .............................................................................‬‬
‫ميوانداري زؤرةملـآ ‪170 ........................................................................‬‬
‫ِرَيكةوتنى يانزةي ئادارء يةكطرتنةوةى بالَةكان ‪172 ..........................................‬‬
‫كوشتني ئاغاي مودير‪177 .....................................................................‬‬
‫تيَكةلَبوونةوةى ِريَكخستنةكان ‪183 ............................................................‬‬
‫سةردانةكةي مةسعود بارزانىء د‪ .‬مةحمود عوسمان ‪189 ....................................‬‬
‫ِراثؤرتى شيوعيةكانء هةلَوَيستى فازل سؤرانى ‪191 .........................................‬‬
‫جووتيار ئاغا ‪192 ...............................................................................‬‬
‫ئةلَقةى غولآمى ‪195 .............................................................................‬‬
‫‪7‬‬

‫عةريزةكةى عومةر غةريب‪196 ..................................................................‬‬
‫ثةيوةنديكردن بة كؤمةَلةي ماركسي ‪ -‬لينيني كوردستان ‪197 ...............................‬‬
‫سةردانى شَيخء ئاغاكاني شليَر ‪199 ...........................................................‬‬
‫ئاشكرابوونى سيخووِرةكاني رِذيَم‪201 .........................................................‬‬
‫كؤتايى طفتوطؤء دةستثَيكردنةوةى شةِر ‪203 .................................................‬‬
‫سزاي بة كؤمةلأ ‪205 ............................................................................‬‬
‫يةكطرتنَيكي ِرووكةش ‪206 .....................................................................‬‬
‫سةرهةلَدانةوةى كَيشةى ئاغاى مودير ‪208 ....................................................‬‬
‫ناخؤشترين ِرؤذي ذيانم ‪209 ....................................................................‬‬
‫تالآنىء شرِةخؤرى ‪214 .........................................................................‬‬
‫كؤبوونةوةكةى مالَى سالةثير ‪215 ..............................................................‬‬
‫بةرطرىء درَيذةدان بة شؤرِش ‪216 .............................................................‬‬
‫ثاشاطةردانى ‪218 ...............................................................................‬‬
‫شاردنةوةي ضةك بؤ شؤِرشَيكي نويَ‪223 .....................................................‬‬
‫سةرنجي عةرةبَيك! ‪224 .........................................................................‬‬
‫طةرِانةوة بؤ ذيَر دةسةلآتى رِذيَم ‪225 ...........................................................‬‬
‫طةرِانةوةي سوثاي بةعس‪228 ..................................................................‬‬
‫طوشارى بةعس‪231 .............................................................................‬‬
‫دةستطيركردنى شةهيد شةهابء هاوِرَيكانى ‪233 .............................................‬‬
‫فتوادان بؤ شؤِرش‪236 ..........................................................................‬‬
‫هاتنى قائيمقامى نو َي‪238 ......................................................................‬‬
‫برِياري دوورخستنةوةم بؤ خوارووي عيَراق ‪241 ..............................................‬‬
‫خؤشرين ِرؤذي ذيانم ‪248 .......................................................................‬‬
‫نائومَيدبوون بة هةَلطيرساني شؤرش ‪251 ......................................................‬‬
‫ثضِراني ثةيوةندي لةطةلأ ِريَكخستن ‪252 .......................................................‬‬
‫بؤضوونةكانى محةمةدى نانةوا ‪257 ............................................................‬‬
‫خؤ ئامادةكردني برادةران بؤ ضوونة شاخ‪260 .................................................‬‬
‫ضةكةكانى كويَخا سمايلي تةلان‪261 ...........................................................‬‬
‫تاليب رِؤستةم ضووة شاخ ‪262 .................................................................‬‬
‫بةرنامةي ضوونة شاخ ‪264 ......................................................................‬‬
‫قسةكانى ئةبو غائيب ‪266 ......................................................................‬‬
‫وتاري رِؤذاني هةيني‪268 .......................................................................‬‬
‫‪8‬‬

‫دوورخستنةوةي ذنء مندالَ ‪269 ...............................................................‬‬
‫كؤكردنةوةي ضةك بؤ شؤِرش ‪270 ..............................................................‬‬
‫مةترسي ذياني هةظالآني شليَر‪275 .............................................................‬‬
‫هةَلوَيستَيكي جواميَرانةي برادةراني حزبي شيوعي‪277 ......................................‬‬
‫برِياري طةرِانةوة بؤ نيشتمان ‪278 ..............................................................‬‬
‫سةردانى ميرزا سابير ‪281 .......................................................................‬‬
‫هاوكاريكردني خيَزاني ثيَشمةرطة‪282 .........................................................‬‬
‫ثلاني طواستنةوةي مالَةكةم ‪283 ...............................................................‬‬
‫ثةيوةنديكردنى كؤمةلََيك كورِى ئازا بة شؤِرشةوة ‪285 ........................................‬‬
‫نهيَنييةكي مَيذوويي ‪287 .......................................................................‬‬
‫طواستةوةي مالَةكةم‪291 ........................................................................‬‬
‫بةستنةوةي ِرَيكخستني ثيَنجويَنء سليَماني ‪292 .............................................‬‬
‫ناميلكةكةي ليذنةي ئامادةكردن‪300 ...........................................................‬‬
‫عةقيد زاحى ‪301 ................................................................................‬‬
‫هةوالَةكةي مةحمود بةطى طؤَل َي ‪302 ...........................................................‬‬
‫خوتبةى جومعة يان هيَرشى ناِرةوا ‪303 .......................................................‬‬
‫نوَيذةكانى مزطةوتى بن تةبةق ‪304 .............................................................‬‬
‫شَيخ عةبدولقادرى ضوَيسةو شؤِرشى نو َي‪306 ................................................‬‬
‫ثارءوى ضةورى بةَلَيندةرةكان ‪307 .............................................................‬‬
‫تَيكضوءنى بةرةى نيَوان حزبى بةعسء حزبى شيوعى‪309 ...................................‬‬
‫هةرِةشةكاني برايمى سةموون ‪311 .............................................................‬‬
‫شةهيدبوونى كاك ئارام ‪313 ....................................................................‬‬
‫هةواَلي برينداربوونى مولازم تايةر ‪315 ........................................................‬‬
‫كارةساتي هةكاري ‪317 .........................................................................‬‬
‫تةسليم بوونةوةي بةرثرسَيك‪ ،‬رَِيكخراوي نيطةران كرد‪320 ...................................‬‬
‫شةهيدبووني عةبدولَلآي مةلا ‪324 ..............................................................‬‬
‫هةوالََيكي دلَتةزَين‪327 ..........................................................................‬‬
‫هةوَلي كوشتني تاليب ِرؤستةم درا‪329 ........................................................‬‬
‫ديسان شيَرثةنجةى خؤكوذى ‪333 .............................................................‬‬
‫كاري ِريَكخستن لةطةلأ حةمة ضاوشين ‪336 .....................................................‬‬
‫ثةيوةندىء هاوكاري دؤستاني شؤِرش ‪329 ...................................................‬‬
‫كؤكردنةوةي يارمةتي بؤ شؤرِش ‪343 ..........................................................‬‬
‫‪9‬‬

‫هةرِةشةي دؤستَيكي شؤِرش ‪345 ..............................................................‬‬
‫تايثةكةي كيَلو‪347 ..............................................................................‬‬
‫مامة عةزةء مامة عةلة رِةش ‪351 ...............................................................‬‬
‫دةستطيركردني خزميَكي سةرؤك كؤمار‪353 ...................................................‬‬
‫كاريطةري ضةند ضالاكييةكي شؤِرش ‪354 .....................................................‬‬
‫سةرةتاى شؤرِشى ئيَران ‪355 ...................................................................‬‬
‫ثةيوةنديي نيَوان ئيمام خومةينيء (ي‪.‬ن‪.‬ك) ‪356 .............................................‬‬
‫ناردني ثؤشاك بؤ برادةراني شاخ ‪358 .........................................................‬‬
‫وةستا بةكرى دارتاش‪361 ......................................................................‬‬
‫نامةكةي مام جةلال درا بة بةعس‪362 ..........................................................‬‬
‫طواستنةءةي خةباتي شار بؤ شاخ ‪364 ........................................................‬‬
‫خةباتي شاخ‪370 ................................................................................‬‬
‫هةورازة سةربةرةو خوارةكةى قادري حاجى عةلى‪372 .........................................‬‬
‫وةرزنامة ‪376 ....................................................................................‬‬
‫طرتنة ئةستؤي ئةركَيكي نو َي ‪377 .............................................................‬‬
‫زيادكردني داهاتي طومركى شؤِرش‪380 .......................................................‬‬
‫دةستطيركردني كوِري مةجيدخان ‪382 .........................................................‬‬
‫ناوبذيوانييةكةى ئازادى ثاسؤك ‪383 ...........................................................‬‬
‫شةرِى مامةندة‪384 ..............................................................................‬‬
‫لَيثرسراوَيكى نويَ بؤ ثيَنجويَن ‪387 ............................................................‬‬
‫زوويربووني حةمةى حاجى مةحمود ‪389 ......................................................‬‬
‫شؤرِشء كشتوكا َل ‪390 .........................................................................‬‬
‫دروستكردني حةشارطةي بؤردومان‪393 .......................................................‬‬
‫ثشكنيني مالَةكةم لة سليَمانى‪394 .............................................................‬‬
‫ذيانء طوزةران لة شاخ ‪395 .....................................................................‬‬
‫دروستكردني نةخؤشخانةى شؤِرش ‪397 ......................................................‬‬
‫نانةواخانةكةى ِرةفيقء شةفيق‪407 ............................................................‬‬
‫طرنطيدان بة ثاكوخاويَني ‪410 ..................................................................‬‬
‫حةمالَيك دةكات بة باوكي خؤي ‪411 ...........................................................‬‬
‫هةَلوَيستي جواميَرانةي مامؤستايان ‪412 ......................................................‬‬
‫فرؤشطاو كرةكاني ِرةفيق ثشدةري‪414 ........................................................‬‬
‫زيندانكردني مامؤستا ئةنوةر‪416 ..............................................................‬‬
‫‪10‬‬

‫كلآوةكةي هةظالأ خةجؤ ‪418 ....................................................................‬‬
‫سزاي بيَ تاوانيَك ‪419 ..........................................................................‬‬
‫هاوكاريكردني تيثى مؤسيقاي شةهيد كارزان ‪421 ............................................‬‬
‫مريشك و قةلةكانى ثشتيوان ‪422 ..............................................................‬‬
‫بارمتة ضينييةكان ‪423 ..........................................................................‬‬
‫ثارضة شوءشةكةي دكتؤر كةمال‪424 ..........................................................‬‬
‫بةفرةكةي كةلي خان‪426 ........................................................................‬‬
‫زوويربووني دوو هاوخةبات ‪430 ...............................................................‬‬
‫دامةزراندني ضاثخانةيةكى نو َي ‪433 ...........................................................‬‬
‫بينيني خيَزانةكةم ‪434 ..........................................................................‬‬
‫طةشتَيكي تالأ ‪435 ..............................................................................‬‬
‫ِرقء كينةى كؤن‪439 ............................................................................‬‬
‫بورهان قانع و لالة حةمة ‪444 ...................................................................‬‬
‫كتيَبةكةى موعةمةر قةزافـي ‪445 ................................................................‬‬
‫دةستطيركردني نةوشيروان مستةفا‪446 ........................................................‬‬
‫كؤنفرانسى يةكةمى كؤمةلَة‪447 ................................................................‬‬
‫تاليب رِؤستةم كوذرا ‪450 .......................................................................‬‬
‫كؤبونةوةى ثارتة ئيَرانييةكان ‪451 .............................................................‬‬
‫دؤلار طؤرِينةوة ‪452 .............................................................................‬‬
‫كرِيني ضةك بؤ شؤِرش‪456 .....................................................................‬‬
‫شكاتَيكي نارِةوا ‪465 ............................................................................‬‬
‫نازى برادةراني شاخ ‪471 .......................................................................‬‬
‫ئاهةنطي سةرى سالَى نويَ ‪473 ................................................................‬‬
‫ضةكةكاني كؤمةلَةي زةحمةتكَيشان ‪475 .......................................................‬‬
‫هةلَوةشاندنةوةي هةريَمةكان ‪478 ..............................................................‬‬
‫شةرِى ئيسلامييةكان‪483 .......................................................................‬‬
‫بورهان قانعء جووتياري ‪485 ...................................................................‬‬
‫ثةيوةندييةكي دؤستانة ‪486 ....................................................................‬‬
‫ديسان شةرِي براكوذي‪487 .....................................................................‬‬
‫خةلَك تَيوةطلاندن‪490 ...........................................................................‬‬
‫كؤنفرانسى محةلى كؤمةَلة ‪492 ..................................................................‬‬
‫نامة بؤ دةولَةمةندةكانء طلةيي ناِرةواي ِريَكخستن ‪493 .......................................‬‬
‫‪11‬‬

‫ثةلاماري سةطةكةي جارخ ‪496 .................................................................‬‬
‫لَيثرسراوى نوَيى مةلَبةند ‪498 ..................................................................‬‬
‫هيَرشي رِذيَم بؤ سةر مةلَبةندى يةك ‪499 .......................................................‬‬
‫طفتوطؤ لةطةلَ ِرذَيم ‪503 .........................................................................‬‬
‫يةكةم سةردان بؤ سليَمانى ‪506 ................................................................‬‬
‫خوَيندني سورةتي فاتيحة ‪507 .................................................................‬‬
‫سةردانى مام جةلال ‪508 ........................................................................‬‬
‫ئةو نانةى خواردتان‪ ،‬بة زةهرتان بيَت!‪510 ....................................................‬‬
‫طوماني شؤرِش لة هاوِريَيةكي خةبات‪511 .....................................................‬‬
‫كةبابةكانى قةلآضوالان ‪514 .....................................................................‬‬
‫دذايةتيكردني بةرثرسى نوَيي مةلَبةند ‪516 ....................................................‬‬
‫بةرةى حاجى مامةند ‪522 .......................................................................‬‬
‫تةسليمبوونةوةى هاورِيَيةكي خةبات‪524 ......................................................‬‬
‫طلةيي بيَ بنةماي ثَيشمةرطة‪526 ...............................................................‬‬
‫تةشكيلاتى مةَلبةند ‪529 ........................................................................‬‬
‫كؤتايي طفتوطؤ ‪532 .............................................................................‬‬
‫طواستنةوةى بارةطاكاني مةلَبةند‪535 ..........................................................‬‬
‫بؤردومانى مةَلبةند ‪537 .........................................................................‬‬
‫مةنعةتةجةءلةكةي ‪538 ................................................................. 1985‬‬
‫ئالآى شؤِرشء مةترسييةكانى شةرِى خؤكوذى ‪540 ..........................................‬‬
‫بؤردومانى تةكية و بةلةكجارِ ‪563 ..............................................................‬‬
‫ثرؤذةكاني مةَلبةند ‪564 .........................................................................‬‬
‫ئاشتبوونةوةى طشتيء هاوكاري لايةنةكان‪570 ...............................................‬‬
‫سزايةكي ناِرةءا ‪572 ............................................................................‬‬
‫دةولَةمةندةكانء طوشارى هاوِريَء دؤستان ‪575 ..............................................‬‬
‫سزايةكي ناِرةواي تر ‪580 .......................................................................‬‬
‫ثلاني ذةهرخواردكردني ثَيشمةرطة ‪581 .......................................................‬‬
‫بةزمةكةى قةلآ قايمز ‪583 .......................................................................‬‬
‫طؤِرينةوةي ديل ‪587 ............................................................................‬‬
‫دةستطيركردني هاوسةرو كوِرةكانم‪588 ........................................................‬‬
‫نيَردراوى بةِريَوةبةرى ئةمن ‪592 ................................................................‬‬
‫ئازادكردنى هاوسةرةكةم‪595 ...................................................................‬‬
‫‪12‬‬

‫هةوالَيَكي دَلتةزيَن‪596 ..........................................................................‬‬
‫ئازادكردنى كورِةكانم‪598 .......................................................................‬‬
‫طؤِرانكارييةكانى مةلَبةند ‪601 ..................................................................‬‬
‫كَيشاني ددانى ساغ ‪602 .......................................................................‬‬
‫طرتنة ئةستؤى ئةركَيكي نوآ ‪603 .............................................................‬‬
‫دؤزينةوةي ثَينج كاري حزبي بؤ كادريَك! ‪614 ................................................‬‬
‫فةرامؤشكردنى هيَزةكةي شليَر ‪616 ...........................................................‬‬
‫هاتنة دةرةوةي هاوسةرو كوِرةكةم ‪618 ........................................................‬‬
‫هاوكاريكردني بارزانييةكان ‪620 ...............................................................‬‬
‫كةتنةكةي مامؤستا عةزيز ‪621 .................................................................‬‬
‫ثاوانكردني ناوضةي شليَر ‪623 .................................................................‬‬
‫ثةيمانى درؤي دؤستةكانمان ‪624 ..............................................................‬‬
‫ئاوارةكاني ئةنفالي يةك‪629 ....................................................................‬‬
‫هةءالَة دَلتةزَينةكاني مانطي ئادار ‪633 .........................................................‬‬
‫كارةساتي شاناخسآ ‪634 ......................................................................‬‬
‫فرياى طوندى ويَنة بكةون ‪636 .................................................................‬‬
‫سةردانى ماَلى مةجيدخان ‪637 .................................................................‬‬
‫هيَزى تازة نةفةس‪638 ..........................................................................‬‬
‫سوالأء كؤنةثؤشى ‪641 .........................................................................‬‬
‫تَيثةِربووني موستةشارَيك‪642 ..................................................................‬‬
‫دةعوةتَيكي كةم وَينة‪643 .......................................................................‬‬
‫زةمالةى خويَندن ‪644 ...........................................................................‬‬
‫طرتنةئةستؤي ئةركَيكي نويَ ‪645 ..............................................................‬‬
‫كةتني ميوان‪647 ................................................................................‬‬
‫مةفرةزة ثارتيزانةكان ‪648 ......................................................................‬‬
‫كؤبوونةوةى بةرةي كوردستاني ‪650 ...........................................................‬‬
‫ئازادكردنى مةلا بةختيار‪653 ...................................................................‬‬
‫سةفةري كوِرةكانم بؤ يةكَيتي سؤظيةت‪654 ....................................................‬‬
‫ناوى طوندةكاني سنووري ثيَنجويَن‪656 .......................................................‬‬
‫ئامبولانسى مةرط ‪657 ..........................................................................‬‬
‫دؤستايةتي ئالآي شؤِرش‪658 ..................................................................‬‬
‫هةلَوَيستيَك بؤ ميَذوو ‪659 ......................................................................‬‬
‫‪13‬‬

‫وتارةكةي عةلي بضكؤل ‪662 ....................................................................‬‬
‫وةستانى جةنطء ضارةنووسى نادياري ثيَشمةرطة‪663 .......................................‬‬
‫ثِروثاطةندةي ِرووخيَنةر ‪665 ...................................................................‬‬
‫بةَلطةنامةكانى خةرجى بؤ رِؤذي خؤي ‪666 ....................................................‬‬
‫حسةرِةش‪668 ...................................................................................‬‬
‫خيَرةكةي هَيررؤخان ‪669 .......................................................................‬‬
‫بِرياري دةست لة كار كَيشانةوة ‪670 ...........................................................‬‬
‫ثلانء ئامادةكاريي رِاثةِرين‪675 ................................................................‬‬
‫كؤرِةو ‪686 .......................................................................................‬‬
‫يةكطرتني كؤمةلَةو شؤِرشطيَرِان‪696 ...........................................................‬‬
‫هةلَوةشاندنةءةى بِريارَيكي كوشتن ‪699 .......................................................‬‬
‫سةرضاوةى دارايي بؤ هةلَمةتى هةَلبذاردن ‪700 ................................................‬‬
‫مةستي كورسى دةسةلآت ‪708 ..................................................................‬‬
‫ليذنةي هاوكارى ثيَنجويَن ‪715 ...............................................................‬‬
‫لة كاتي طونجاودا داواي ضاكسازي كرا ‪720 ...................................................‬‬
‫ِرؤذى هيمةت ‪722 ...............................................................................‬‬
‫بةلََينةكةي تةنها قسة بوو ‪724 ..................................................................‬‬
‫ئةنجامداني ئةركيَكي ديني ‪726 ................................................................‬‬
‫طةشتيَك بؤ ضارةسةر‪727 .......................................................................‬‬
‫نامةيةك بؤ (ي‪.‬ن‪.‬ك)ء هةلَوَيستي بةرثرسَيكي بالآ ‪732 .......................................‬‬
‫هةولََيك بؤ دووبارة نةبوونةوةي ميَذووييةكي تالأ ‪744 ........................................‬‬
‫خةلآتي زيَِريني بلة ‪746 .........................................................................‬‬
‫‪14‬‬

15

‫ث َيشةكي‬

‫لةة ةماوةي ن يةو ةسةدة لةة تة مةةني خةةباتي سيا سةيء تيَكؤ ةشانم ةلة نةاو دوو‬
‫شؤِر شةي سةةختي طةلة كةةم كةة لةة ثَي نةاوي بةدة سةتهَيناني ما فةةكاني طةةلي‬
‫كةوردء ِرز ةطاري خةاكي كورد ةستان بةةرثا ب بةوون‪ ،‬بةة دة يةان رِووداوي م َيةذوويي‬
‫باية خةدارو بة سةةرهاتي ةتالأء شةيرين رِوو يةان داوة‪ .‬بةة ئا مةانجي لةة يادنة ضةووني‬
‫ِرؤذ طةارة سةةختةكاني شةؤِرشء ئةةو ِرة نةجء تيَكؤ شةانء قوربانيا نةةي كةة بةؤ‬
‫طةةلء ني شةتمان دراون‪ ،‬هةةروةها بةة ه يةواي خز مةةتكردني م َةيذووي طةةلي كةورد‬
‫بةة ثيَوي ةستم زا نةي ةكة بة شةَيك لةبيرةوةر يةةكانمء ئةةو رِووداوو بة سةةرهاتانةي كةة‬
‫خةؤم تيَ يةدا ذ يةاومء لةة بةيرو زة يةنم تؤ ةمار كةراون بنوو سمةةوةء لة سةةر ةئةركي‬

‫خؤم ضاثي بكةم‪.‬‬
‫لةة نوو ةسينةوةي بيرةوةر ةيةكانم هةةوَلم داوة بةة ئةمانة تةةوة بة سةةرهاتء‬
‫رِووداوة ةكان وةك خةؤى بنوو سمةةوةو لا ةيةنطيري هةيس كةةسء لا يةةنَيك نة كةةم‪،‬‬
‫بةة مةبة سةتي شةكاندنيش نةاوي هةيس كةةسء لا يةةنيَكم نةةهَيناوة‪ .‬هةةروةها لة بةةر‬
‫بةرذةوة ةندي ط شةتيء ةبارودؤخي ئةةمرِؤي كورد سةتانء لا يةةني كؤمةلآ يةةتيء‬
‫لَينةكةوت نةةوةي دوذمنا يةةتي‪ ،‬ضةاوم ةلة نوو سةينةوةي دة يةان با بةةتء ِرووداوي‬
‫هة سةتيارو نةاوو هةلَويَ سةتي ضةةندين كةةسء لا يةةن ثؤ شةيوة يةان زؤر ةبة كةورتي‬

‫باسم كردووة‪.‬‬
‫لةةم كتيَ ةبةدا نةاوي دة ةيان شؤرِ شةطيَرِو ني شةتمانثةروةري طوم نةاو هةاتووة كةة‬
‫ةلة ةسةردةمي ةشؤِرشء بةرةنطار يةدا لةة شةار يةان لةة شةاخ هاو كةاريَكي طرن طةي‬
‫شةؤِرش بةوون‪ ،‬بةة هاو كةاريء ِرة نةجء خةوَيني طومناوة كةاني ني شةتمانء‬
‫طوندن شةينةكاني كورد سةتان كةة سةووتةمةنيء كؤلَةكة يةةكي طرن طةي شةؤرِش‬
‫بةوونء زؤر تةرين زةرةرو ز ةياني ط ةيانيء ماد يةان ليَ كةةوت‪ ،‬ةشؤِرش تةواني در يةَذة‬
‫بةة خةةباتء تيَكؤ شةان بةداتء هةةورازو ن شةيَوي رِؤذ طةارة سةةختةكان ب ِ ةيَتء‬

‫بةشيَكي زؤر لة ئامانجةكاني بةدي بهَينَيت‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫بةةهؤي هةلَك شةاني تة مةةنمء تَي ثةةرِبووني زة مةةنيَكي زؤر بة ةسةر‬
‫يةادوةوةريء رِووداوةكا نةدا‪ ،‬نةةمتوانيوة م يةَذووي هةةموو با ةبةتء رِووداوة ةكان‬
‫بنوو سمةةوة‪ .‬ثيَوي سةت بةوو بيرةوةري يةةكانم ةبة بةلَطةنا مةة دةولَةمة نةد بكردا يةة‪،‬‬
‫ةبةلآم مةةخابن بةةهؤي رِؤذا نةي سةةختء دذواري خةةباتء شةؤِرش‪ ،‬هةةروةها ةبؤ‬
‫ثارا سةتني ط يةاني برادةرا نةي رِيَكخ سةتنء هاو سةةرو مندا لَةةكانم‪ ،‬ئةةو‬
‫بةَلطةناما نةةى ةكة كؤمكردبوو نةةوةو لةة ضةةند جيَطا يةةك شةاردبوومةوة‪ ،‬نةةتوانرا‬
‫ب ةثارَيزريَنء لةناو ضةوون‪ .‬بةؤ نمو نةة ةثيَش دة سةتطيركردنم لةلا يةةن ِرذَي مةةوة لةة‬
‫سةالَي ‪ ، 1962‬هةةروةها بةةهؤي دوو كةةرت بةووني ثةارتي د يمةوكراتي‬
‫كورد سةتان لةة ‪ ،1964‬بةةهؤي دوورخ سةتنةوةم لةلا ةيةن ِرذَي مةةوة ةبؤ خةوارووي‬
‫ع َةيراق ةلة ‪ ،1975‬بةةهؤى دة سةتطيركردني ضةةند ئة نةداميَكي رِيَكخ سةتنةكاني‬
‫كؤمة لةَةي ِرة نجةدةراني كورد سةتان لةة ةشارى سةليَمانىء طوا سةتنةوةي خةةباتي‬
‫شةار بةؤ شةاخ لةة ‪ ،1979‬كؤ مةةَليَك وَي نةةء بةلَطةنا مةةي باية خةدار لةةناوبران‪.‬‬
‫ةهةروةها لةة ةشاخيش ةلة ةسالَى ‪ 1983‬لةة ئةةنجامي تؤث بةاراني ِرذ َةيم ةبؤ ةسةر‬
‫مةلَبة نةدي يةةك لةة طو نةدي حةاجي مامة نةدي ةشارباذيَر مالَة ةكةم سةووتا‪ ،‬ةلة‬
‫‪ 1986‬بةةهؤي بؤردو مةاني فرِؤ كةةكاني ِرذ يةَم بةؤ ةسةر مةَلبة نةدي يةةك لةة طو نةدي‬
‫تةك ةيةي ناو ضةةي قةةرةداغء سةووتاني خيَمة ةكةم‪ ،‬كؤ مةةَليَك وَي نةةو بةلَطةنا مةةى‬
‫تةرم لةة هةةردوو بؤردومانة كةةدا سةوتانء بةوون بةخؤ لَةةمَيش‪ .‬دوا جةار بةةهؤي‬
‫كارة سةاتي (‪)31‬ي ئةابي ‪ ،1996‬كؤ مةةلََيك بةلَطةنا مةةء وَي نةةي سةالآني ن يةَوان‬

‫(‪ )1996 - 1986‬لةناوضوون‪.‬‬
‫لةة خةةباتء كوردا يةةتيء هةةموو ئةةو ةئازارو مةينةتييا نةةي كةة ةلة ثَي نةاوي‬
‫ِرز طةاري طةةلء ني شةتيمانةكةم ضة شةتوومة‪ ،‬هةةرطيز ثة شةيمان نةةبوومء‬
‫ثة شةيمان نةيم‪ .‬بةة ثيَ ةضةوانةوة ئَي سةتاش كةة تة مةةنم ز يةاتر ةلة سةيَ ةضارةكي‬
‫سةةدةيةكي تيَثةِرا ةندووة‪ ،‬لةة ثار ضةة داطيركراوة كةاني تةري كورد سةتان بةؤ‬
‫ما ةفةكاني طةةلي كةوردو ئةازادكردني ةخاكي ني شةتمان‪ ،‬ةئارةزووي خةةباتء‬
‫تيَكؤ شةان دة كةةمء بةة ئةةركَيكي ني شةتماني دةزانم‪ ،‬بةةلآم بةدا خةةوة تة مةةنء‬

‫باري تةندروستيم بووة بة كؤسث لةبةردةم ئةو ئةركة نيشتمانييةدا‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ةبة ثيَوي سةتي دةزانم ةكة ل يَةرةدا سوثا سةي هةاورِيَء هاو سةةرم (حة مةدى ةخان)‬
‫ب كةةم كةة لةة خةةباتي ةشارو شةاخ ث شةتيوانيَكي بةةهَيزم بةووة‪ ،‬لةة طوا ةستنةوةي‬
‫بلآو كةراوة قةدة غةةكراوةكاني شةؤِرشء ةشاردنةوةي ضةةكدا‪ ،‬هاو كةاريي‬
‫كةردوومء بة شةداري خةةباتء تَيكؤ شةانى ةكردووة‪ .‬ةهةر بةةهؤي بة نةدةوة ضةةند‬
‫جار َةيك ئةاوارةء دةر ةبةدةر بةووةء لةة مةاوةي هة شةت سةالَدا دة يةان جةار لةة مةاَلي‬
‫خةزمء كة سةوكار خةؤي حة شةارداوة‪ ،‬سةةرئةنجام دة ةستطيركراوةو تةالآوي‬

‫زينداني ِرذيَمي بةعسي ضةشتووة‪.‬‬
‫هةةروةها سوثا سةي هةةموو ئةةو خةزمء كة ةسوكارو هةاورِيَء دؤ ةستانةم‬
‫دة كةةم كةة لةة كةاتء سةاتة نا سةكء ِرؤذ طةارة مةتر سةيدارةكانداء لةة كةاتي‬
‫تةنطا نةةدا دا لَةدةي خةؤمء هاو سةةرو مندا لةَةكانميان داوةو دةر طةاي ما َةلةكانيان‬
‫بةة رِووما نةدا ئةاوةلآ بةووة‪ .‬زؤر سوثا سةي هةةموو ئةةو طوندن شةينانةش دة كةةم كةة‬
‫ةلة سةةردةمي شؤرِ شةدا نةانء ئاو يةان ث َيةداومء نا مةةو هةةوالَيان بةؤ طةيا نةدوومء‬
‫هاوكاري يةان كةردووم‪ .‬سوثا ةسي هةةموو ئةةو خةةنؤرء دَل سةؤزانةش دة كةةم كةة‬
‫لةة نوو ةسينةوةي بيرةوةر يةةكانم هاوكاري يةان كةردمء لة طةةلَم ما نةدوو بةوون‬
‫بةتاي بةةتي كوِرة كةاني خةؤمء هاو سةةري بةةختياري كةورِم‪ ،‬ةهةروةها لةةتيف‬

‫حةمة ساَلح‪ ،‬مامؤستا عةبدولكةريم شَيخانيء ئاطري بورهان قانع‪.‬‬
‫لةة كؤتاي يةدا سةةري رِ َيةزو وة فةا بةؤ هةاورِيَ ةشةهيدةكانمء هةةموو شةةهيداني‬

‫كوردستان نةوي ئةكةم‪.‬‬

‫لالؤ عةبدولِرةحمان ثيَنجوَيني‬
‫سليَماني‪ ،‬ئاداري ‪2012‬‬

‫‪18‬‬

19

‫سةرةتاي ذيانء بيرةوةريى مندالَيء لاويم‬

‫لة سالَى ‪ 1933‬لة شارؤضكةى ثيَنجويَن لة بنةمالَةيةكى ئاينى لةدايك بووم‪ .‬باوكم‬
‫ناوي (عةبدوَللآ حةمة لالة) بوو‪ ،‬ثياويَكى خوَيندةوارء مامؤستاى ئاينى بوو‪ ،‬بةلآم‬
‫كارى مةلايةتي نةدةكردء كارى بةنايى كردبووة ثيشة‪ .‬كاتى خؤى كة بيناى مةركةزي‬
‫سةراى ثيَنجويَن دروست كراوة‪ ،‬باوكم وةك بةننايةكى بةسةليقةء كردة كارى تيَدا‬
‫كردووة‪ .‬كؤمةَلَيك نوءسراوى خواليَخؤشبووى باوكم كة بة خةتيَكى فارسي جوان‬
‫نووسيويةتى لةلام ثارَيزراوة كة هةندآ ميَذووى طرنطى رِءوداوةكانى سةردةمى خؤى‬

‫نووسيوةتةوة‪.‬‬
‫تةمةنم يةك مانط بووة كاتيَك باوكم كؤضي دوايى كردووة‪ ،‬ثاشان دايكم (ئامينة‬
‫حاجى ئةحمةد) ئةركي طرانى بةخيَوكردنى ضوار مندالَ‪ ،‬منء براطةورةكانم (عةلى‪،‬‬
‫غةفور‪ ،‬عةبدول)ى كةوتؤتة ئةستؤ‪ .‬ئةوكاتةي باوكم كؤضي دوايي كردووة‪ ،‬تةمةنى برا‬
‫طةورةكةم (عةلى) تةنها ‪ 12‬سالأ بووة‪ .‬لةبةر سةختي بذيَوى خَيزانةكةمان‪ ،‬دايكم‬
‫نةيهيَشتووة برا طةورةكةم لة خويَندن بةردةوام بَيت‪ ،‬بؤية بة ناضاري ناردويةتي بؤلاى‬

‫هاوِريَكاني باوكم بؤ كاري ولآخدارى‪.‬‬
‫يةكَيك لةو يارييانةي كة لة تةمةني منداَليمدا لةطةلأ هاوِريَكانى طةرِةكدا ئةمكرد‪،‬‬
‫ياري يةكتر كردنة كؤلأ بوو كة ثيَمان ئةوت كؤلَكؤلَيَن(‪ .)1‬يادطارييةك لةو يارييةدا كة‬
‫تا ئيَستاش لة يادم ماوة ئةوةبوو كة ِرؤذَيك لةطةلأ هاوِرَيكانم يارى كؤلَكؤلََينمان ئةكرد‪،‬‬
‫ضووينة بةردةم مالَى حاجى عةبدوَللآى حاجى ئةوِرةحمان كة ماَليان لة طةِرةكى ئيَمة‬
‫بوو‪ .‬دواي ئةوةي لة دةرطاي مالَةكةيمان دا‪ ،‬حاجى ئةوِرةحمان خؤى دةرطاى‬

‫ليَكردينةوة‪ ،‬ئيَمةش لَيمان ثرسى "سوارة سواربيَت يان ثيادة سواربيَت؟"‬

‫(‪ )1‬كؤَلكؤَليَن يةارييةةيةةك بوو لةة نَيوان م ةندالآ ةندا ئةةكرا‪ ،‬منةداَليَك ةيان يةةك ةيَك لةة ةهاورِيَكةاني ئةةكردة كؤ َلء‬
‫بة ناو كؤلآنةكاندا ئةرِوَيشتنء لةدةرطاى مالآنيان ئةدا‪ .‬هةركةسيَك دةرطاكةى بكردايةتةوة‪ ،‬مندالَةكان‬
‫لَييان ئةثر ةسى " ةسوارة ةسواربيَت يان ثيادة ةسواربَيت"‪ .‬ئةوانيش ئةطةر بيانوتاية با ثيادة سةواربيَت‪،‬‬
‫ئةوا ئةوةى لة كؤ َل بوو دائةبةزىء ئةوي ثيادة بوو ئة ضةوة كؤ َل‪ .‬يان بة ثَي ضةةوانةوة طةر بيانوتاية با‬
‫هةر ةسوارة سةواربَيت‪ ،‬ئيتر ئةوةى لة كؤلأ بوو دانةئةبةزىء ئة ةضوون لة دةرطاى ماَلَيكى تريان ئةداء‬

‫بةو شيَوةية يارييةكة بةردةوام ئةبوو‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫وتى‪ :‬با هةر سوارة سواربَيت‪.‬‬
‫ءتمان‪ :‬ئاخر خؤ ئيَمة ثشتمان شكا‪.‬‬
‫وتى‪ :‬ئاخر ئةطةر ثيادة سواربيَت هةرطيز دانابةزَيت‪ ،‬دةبا هةر سوارة سواربيَت‪.‬‬
‫ةئةو ةكاتةة من منةدالأ بووم‪ ،‬بةةلآم ئةةو وتةة ةيةم لةة بير ةماوةء زؤرجةاريش وتوومةة ةتةوة‪،‬‬
‫ضةونكة سةةدام ح سةَين ثيادة بوو‪ ،‬كة سةوار بوو دانةبةزى هةتا ئةو هةموو كارة سةاتء‬
‫خوَينرِشتنء وَيرانكارييةى بةسةر كوردء طةلانى عَيراقء ولآتة دراوسيَكانيدا هَينا‪.‬‬
‫لةيادمة لة سةاَلةكاني (‪)1943 - 1942‬دا بوو‪ ،‬رِؤذيَك لةطةلأ هاوِريَكاني طةِرةك‬
‫بؤ نو ةيَذكردن ضةووبووم بؤ مز ةطةوت‪ .‬لةة ةكاتي طةةِرا ةنةوةمةان بؤ مةاَةلةوة‪ ،‬لةة بةةردةر ةطاي‬
‫مز ةطةوتةةكةة‪ ،‬دوو ةهاوِريَي بةاوكم (عةةبةدوَللآ فةةق َي ئةةح ةمةدء ةفة ولآي مةام ِرةحمةان)نم‬
‫بيني‪ .‬دواي ئةةوةي سةلآو يةان ليَكردم‪ ،‬لةة نةاو خؤ يةا نةدا كةةوت نةة ق سةةكردنء ةبة‬
‫ثيَكةنينةوة وتيان‪ :‬كتءمت لة حةمة لالةي باوةطةورةي ئةضيَت‪.‬‬
‫لة كاتي ق سةةكردندا‪ ،‬لةبري ناوي خؤم (عةبدولِرةحمان) يةك دوو جار ثيَيةان و‬
‫لالؤ‪ .‬رِؤذاني دواتر لةة مزطةةوت لةة بةةر ضةاي ةهاوِريَ ةكانم ثَييةان وتمةةوة لالؤ‪ .‬دواي ئةةوة‬
‫هةاوِرَي ةكاني شةم فيَربوونء لةة بري نةاوي خؤم بةة ةناوي لالؤ بةانطيةان ئةةكردم‪ .‬ةلةو ةكاتةةوة‬

‫(لالؤ) بووة بة نازناوم‪.‬‬
‫هةةر لةةو سةةردةمةةدا لةة ةطةلأ ةهاوِرآء ةهاوتةةمةةنةة ةكانم‪ ،‬زؤر ةجار دواى نيوةرِوان بةة‬
‫كؤمةلأ ئةضووين بؤ مةلةكردن بؤ ئاوى قوِرةِرةشة‪ .‬ئةو سةردةمة زؤربةي جوولةكةكاني‬
‫ثيَنجويَن مابوونء هيَ شةتا كؤ ضةيان نةكردبوو‪ ،‬ضةونكة ئةوان خؤيان هةر خةلَكى ئةو‬
‫شةارة بوون‪ .‬زؤرجار طةنجء بةتةمةنى جوولةكةكان ئةهاتن بؤ خؤ شةتنء مةلةكردن‪،‬‬
‫ضةونكة تةنها لةبةر ئةوةى كة جوولةكة بوون بؤيان نةبوو لة حةمامى ثيَنجوَين خؤيان‬
‫بشةؤن‪ .‬هةندَيك جار بؤ طاَلتةء ثَيكةنينء توورِةكردنيان‪ ،‬كاتَيك بؤ خؤ ةشتنء مةلةكردن‬
‫خؤ يةان ِرووت ةئةكردةوة‪ ،‬ةثةلا مةارى جلو بةةر طةة كةان ةيا نمةان ةئةدا‪ .‬ئةةوانيش بةة بةةرد‬
‫تيَطرتنء جنيَودان دوامان ئةكةوتنء ئةيانوت (مو سةلَمانى ‪ ....‬جلةكانمان بدةنةوة)‪.‬‬
‫جوولةكةكانى ثيَنجويَن خةلَكيَكي زؤر كا ةسبء دة سةتثاكء سةةرِرا ةستء بيَ كيَ شةة‬

‫بوون‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫يةادطةارييةةكي تري سةةردةمةةى م ةنداَليم ةئةوةيةة كةة جةارَةيك بةاريةَك هةةرمَيم برد بؤ‬
‫دةورى طو ةندي (دةرةور ةطان) بؤئةةوةي بيطؤرِمةةوة بةة ثيةَداوي سةتي تر‪ .‬لةة سةنووري‬
‫طو نةدة كةة جةا فةة ةكان دةوار يةان هةةَلةدابوو‪ ،‬لةة ةطةلأ ذنيَكى ةجا ةفدا رِيَ كةةو كةة من بةارة‬
‫هةةرميَ ةكةمى ةبدة مةآء ئةةويش ِرؤنم ةبدا ةتآ‪ ،‬بةةلآم ذ نةة كةة هةةرمَي كةةى بردو رِؤ نةة ةكةى‬
‫نةدام َي‪ ،‬منيش دة سةتم كرد بة طريان‪ .‬ذنيَكى تر دلَى ثَيم سةوتاو لة ضةةند دةوارَيك‬
‫هةنديَ رِؤنى بؤ كؤكردمةوة‪ .‬تا ةسالآنى حةفتاكانيش خيَةء تيرةء هؤزةكانى جا ‪،‬‬

‫طةرميانء كويَستانيان ئةكردء دةهاتن بؤ دةشتى ثيَنجويَن‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ِرؤذطاري طرانيى جةنطى جيهانيي دووةم‬

‫كةات ةَيك جةةنطى جيهةاني دووةم دة سةتى ثيَكرد‪ ،‬طرانى رِووى كردة ولآتةةكةةمةان‪،‬‬
‫بةةمةةش طوزةرانى خةةلَكى زؤر زةحمةةت بوو‪ .‬خةةلَكى دوو ضةارى قةةيرانيَكى ئةابووري‬
‫طةورة هات‪ .‬تةنها ئةو كة سةانة طوزةرانيان باش بوو كة ثارةى ثا شةةكةوتيان هةبوو‬
‫يان دة سةةلآتدار بوون‪ ،‬ضةونكة ئة ضةوون لة ئَيران خواردنى وةك طةنمء ئاردء برنجء‬
‫قوماشء بابةتى عةتارييان ئةهَيناء ئةيانفرؤ ةشتةوة‪ .‬بؤ نمونة حاجي ميرزا حة سةةنء‬
‫حاجى عةبدوللآى حاجي ئةءِرةحمانء سةا سةؤن كة جوولةكة بوو كاري بازرطانييان‬

‫ئةكردو هاتووضؤي ئيَرانيان دةكرد‪.‬‬
‫رِؤذ بة رِؤذ طرانى زياتر ثةرةى ئة سةةندء طوزةراني خةلَكى بةرةو خراثتر ئة ضةوو‪،‬‬
‫تا واى ليَهات خةلَكى نانى جؤء هةرزنى ئةخوارد‪ .‬ئةطةر مالََيك زؤر دةولَةمةند بوواية‪،‬‬
‫ئةوا ئاردى طةنمى تيَكةلأ بة ئاردى جؤء هةرزنء طةنمة شةامى ئةكردء نانى ل ةـ ـةيَ‬
‫درو سةت ئةكرد‪ .‬كة سةاني جطةرةكيَش كاغةزى كةللة شةةكريان ئةثيَ ضةايةوة يان‬
‫سةةبيليان ئةكيَشةا‪ .‬ئةطةر كة ةسيَك طوزةرانى باش بوواية ئةوا ةضاى لاجانى لة ئيَرانةوة‬

‫بؤ ئةهاتء بة خورما يان بة ميَوذةوة ئةيخواردةوة‪.‬‬
‫ئةو سةةردةمة ثيالَةء قؤرىء شةتومةكى شةوو ةشة بةرةو كةمبوونةوة ضةووبوو‪،‬‬
‫ث ةياو َةيك نةاوى (غولآم) بوو‪ ،‬بةة غولآ مةة ةشي عةة نةا سةرابوو‪ ،‬ئةة يةانوت كوِرةزازاى‬
‫عةبدولحةميدى دوا سةوَلتانى عوسمانييةكانة‪ ،‬لة ثيَنجوَين ني ةشتةجآ ببوو‪ .‬لة تةنةكة‬
‫ثيالَةء كترىء قؤرىء ةشتومةكى ترى درو ةست ئةكرد‪ .‬هةر ئةويش بوو كة بؤ يةكةمين‬
‫جار لة ثيَنجويَن سةؤثاى دارى درو سةت كرد كة خةلَكى سةووديَكى زؤريان ليَوةرطرت‪،‬‬

‫ضونكة ثيَشتر كوورةمان هةبوو كة هةميشة مالَةكانمان ثرِبوو لة دووكةلأ‪.‬‬
‫ةلة كةاتى طرانييةةكةةدا نرخي قو ةماش زؤر طران بوو‪ ،‬دة سةت هةةموو كةة سةيَكيش‬
‫نةةدة ةكةوت‪ .‬لةةو ةماوةيةةدا ةحاجى حةة سةةن ةكة خةةلَكى طونةدى طؤَلةآ بوو‪ ،‬دة ضةوو لة‬
‫مو ةسة ةضادرى ئةكِرىء لة ثيَنجويَن لة دوكانةكةيدا ئةيفرؤ ةشتةوة‪ِ .‬رةنطى ضةادرةكان‬
‫سةثىء شةينء زةرد بوون‪ ،‬خةلَكى كةم دةرامةت ئةيانكِرىء لة لاى خةيات ئةكرا بة‬
‫ةقاتى كوردي ث ةياوانةة‪ .‬ةئةو ةكاتةة منيش ةقاتيَكى رِةنط شةينم دا بةة دوورين‪ ،‬كةات ةَيك كةة‬

‫‪23‬‬

‫لةةبةةرم دةكرد زؤر ِرةقء ةناخؤش بوو‪ ،‬هةةروة ةها بةةهؤى ِرةنطةة زةقةةكةة ةيةوة دي ةمةنى زؤر‬
‫نا شةيرين بوو‪ ،‬هةركة سةيَك لةبةرى بكرداية لة دوورةوة ئةبينرا‪ .‬لة دواى ئةوة حاجى‬

‫حةسةن بة (حاجى حةسةن ضادر) ناسرا‪ ،‬ئَيستاش بووة بة لةقةبى بنةمالَةكةيان‪.‬‬
‫بةهؤى طرانييةوة ثَيلآو دة سةت نةدةكةوت‪ ،‬خةلَك لة سةليَماني لا سةتيكء تايةى‬
‫ئؤتؤمبيل ةيان ةئةهيَ ةناو ثَيلآو ةيان ل َي درو سةت ةئةكردء ثيَ ةيان ةئةوت (جةاش كةةوش)‪.‬‬
‫هةركة ةسَيك جاش كةو شةي لةثيَى بكرداية‪ ،‬قا ضةي بريندار ئةبوو‪ .‬بةهؤى نةبوونييةوة‬
‫منيش جووتآ (جاش كةوش)م كرِي بوو‪ .‬لةثيَكردنء رِؤي شةتن ثيَوةى زؤر ناِرةحةت‬
‫بوو‪ ،‬ةهةمي شةة ةئازارى ةقا ضةمي ةئةداء قولةةثيَمي برينةدار كردبوو‪ .‬بةةهؤي نةةبووني‬
‫ثيَداوي ةستي‪ ،‬لة ز سةتاندا دة ةستء قا ضةمان زؤر بة خراثي ئةقلَي ةشاء برينةكان درةنط‬
‫ضةاك ةئةبوونةةوة‪ ،‬ضةونكةة ئةةء سةةردةمةة كريَم نةةبوو‪ ،‬ةبةزى ةئاذةلَيةان بةة ةئاطر بؤ‬

‫ئةتواندينةوةء دةستء ثيَمان ثيَ ضةور ئةكرد‪.‬‬
‫لةة يةاد مةة جةار يةَك منء حةاجي عةةليء عةة بةدولي برام لةة هةة ةلَة ةةوة بةة ثيَ‬
‫ئةرِؤي ةشتينةوة بؤ ثيَنجويَن‪ ،‬منء عةبدول بةهؤي بر ةسيةتيء كةمي تةمةنمان‪ ،‬لة رَِيطا‬
‫زؤر ماندوو بووين‪ .‬حاجي عةلي لة سةةر ِريَطاي ( سةليَماني – ثيَنجويَن) دة سةتي لة‬
‫ئؤتؤمبيليَكي ةبارهةةلَطر رِاطرت‪ .‬ئؤتؤمبَيلةةكةة خور ةماي ثيَ بوو‪ ،‬بؤ ثيَنجويَن ئةة ضةوو‪،‬‬
‫حاجي عةلي داواي لة شةؤفَيرةكة كرد كة تا ثيَنجويَن ةانطةيةنَيت‪ .‬ئةو بِرة ثارةيةي‬
‫كة شةؤفَيرةكة بؤ طةياندني سةيَ نةفةر داواي ئةكرد‪ ،‬ثيَمان نةبوو‪ .‬حاجي عةلي منء‬
‫عةة بةدولي لةة سةةر ةبارة خور مةا كةان دا ةناو داواي لةة شةؤفَيرة كةة كرد‪ ،‬تةا ثيَنجوَين‬

‫ةانطةيةنَيت‪ ،‬خؤيشي بة ثيَ طةِرايةوة بؤ ثيَنجوَين‪.‬‬
‫رِؤذ بة رِؤذ ذيانء طوزةرانمان سةةختء دذوارتر ئةبوو‪ ،‬بآ باوكىء كةمي تةمةنى‬
‫برا طةةورةكةةمء طراني زؤر ةكاري تيَكردبووين‪ .‬ةئةوكةاتةة ةخاوةنى زةويء زاريَكى زؤر‬
‫بووين بة تايبةتى لة طةِرةكى (كانى باخى)‪ ،‬بةلآم ثارةيةكى ئةوتؤى نةئةكرد‪ ،‬ضةونكة‬
‫خةلَكى زياتر لة خةمى دابينكردنى خواردنء ثيَداوي ةستيية طرنطةكانى ذيانيان بوون‪.‬‬
‫دايكم بة نا ضةارى بة ةشيَكى زؤر لة زةوييةكاني بة نرخيَكى زؤر كةم فرؤ شةت‪ .‬لة يادمة‬
‫هةر ثار ضةة زةوييةك كة ئةوكاتة ثيَى ئةوترا جآ خانوويةك‪ ،‬بة (‪ )10‬دينار فرؤ شةرا‪،‬‬

‫‪24‬‬

‫بةلآم وةك ثيَوي سةت سةوودمان لة فرؤ شةتنى زةوييةكان وةرنةطرت‪ ،‬ضةونكة زؤربةى‬
‫زةوييةكان بة قةرز فرؤشرانء هةتا ئيَستاش ضةند كةسَيك ثارةيان نةداوة‪.‬‬

‫ةتا ةماوة يةةكى زؤر بةارودؤخى ذ يةان هةةر بةةو ةشيَوة يةة بوو‪ ،‬ثةا شةان حكو مةةت‬
‫سةي سةتةةمي (تةموين)ى بةكارهَينا‪ .‬لاى ضةةند وةكيلَيك بة كؤثؤن برِيَك خؤراك بة‬
‫تايبةتي شةةكرء ةضا ئةدرا بة هاولآتيان‪ ،‬هةندَيك جار قوماشةيش بةسةةر هاوولآتيياندا‬

‫دابةش ئةكرا‪ .‬ئيتر وردة وةردة طوزةراني خةلَكي كةميَك بةرةو باشتر بوو‪.‬‬

‫‪25‬‬

‫سةرةبزوتكةكةي ما َلي باوكم‬

‫لةة سةةردةمي م ةنداَليم زؤر ةجار مةا ةلَة دراو سةآء خةةلَكي طةةِرةكةة ةكانى ثبَنجويَن‪،‬‬
‫ئةهاتن بؤ لاى دايكمء داواى سةةرةبزووتكيَكى(‪ )2‬ناو ئاطردانةكةيان ئةكرد‪ .‬دايكي ةشم‬
‫سةةرةبزووتكيَكى بؤ ةئةهيَ نةانء ئةةوانيش لةة طةةلأ خؤ يةان ئةة يةان برد‪ .‬ئةةو ةكا تةة من‬
‫نةمئةزاني كة خةلَكي ئةو سةرةبزووتكةيان بؤضيية‪ ،‬بةلآم دواي ضةند سالََيك لة دايكم‬
‫ثر سةى كة خةَلك سةةرةبزووتكى مالَى ئيَمةيان بؤ ةضيية‪ .‬لة وةلآمدا ثيَى و "كاتيَك‬
‫ذنى دووطيان بة سةةر مندا َل بوونةوة زؤر ناِرةحةت ئةبَيت‪ ،‬ئةو سةةرةبزووتكةى ماَلى‬

‫ئيَمة لاى ذنة دوو طيانةكة دائةنيَن‪ ،‬ئيتر ذنةكة بة ئاسانى مندالَةكةى ئةبيَت"‪.‬‬
‫لة ةسةردةمي منداَليم ئةيان وت هةر ماَلَيك ياخود هةر بنةمالَةيةك جنؤكة بطريَتء‬
‫بتوان ةَيت دةرزي يةةك لةة يةة خةةى جنؤ كةة كةة ةبدات‪ ،‬ئةةوا ئةةو جنؤ كةة يةة ةئةبيَ تةة كؤي لةةء‬
‫ئي شةكةةرى ئةةو ةمالأء خَيزانةة‪ .‬ةكاتَيكيش جنؤكةةكةة داوا ةئة ةكات كةة ةئازادى بكةةن‪ ،‬ئةةوا‬
‫خَيزا نةة كةة مةةرجى بؤ دا ةئةنيَنء داواى كةاريَكى ليَ ةئة كةةن‪ ،‬ئةةو كةا تةة دةرزي يةة كةة لةة‬
‫يةة ةخةى ةئةكةة ةنةوةء جنؤكةةكةةش ون ةئةبَيةت‪ .‬وةك وةفةايةةك بؤ ةئازادكردني‪ ،‬جنؤكةةكةة‬
‫هةة ةتا ةحةوت ث شةت كةارةكةةيةان بؤ جَيبةةجةآ ةئة ةكات‪ ،‬ئيتر ئةةو جنؤكةةيةة نزيكي ئةةو‬

‫بنةمالَةية ناكةوَيتةوةء زةرةرء زيانى نابيَت بؤيان‪.‬‬
‫كاتَيك كة مندالأ بووم بةتةمةنةكاني ئةو سةردةمة ئةيانوت باثيرة طةورةم جنؤكةى‬
‫ئةازاد كردووةء لةة ةثادا شةتي ئةازادكردنةةكةة ةيدا جنؤكةةكةة ثيَى وتووة "هةةر ذن ةَيك بةة‬
‫ناِرةحةت مندالَى بوو‪ ،‬ئةوا سةةرةبزووتكيَكي مالَي خؤتان ببةنة لاى‪ ،‬ئيتر بة ئا ةساني‬
‫منداَلي ئةبيَت"‪ .‬تا سةالآنى ثةنجاكانيش‪ ،‬بردني سةةرةبزووتكي مالَى باوكم بؤ ذني‬

‫دووطيان هةر مابوو‪.‬‬

‫(‪ )2‬سةرى دار كة دةسووتَيتء ئاطرى ثَيوة نامَينَيت‪ ،‬ثيَى دةَليَن سةرةبزووتك‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ضةتة يان ياخي بوو؟‬

‫لةيادمة لة سةةرةتاى سةالَى ضةلةكاندا‪ ،‬ضةةند تةرميَكيان هَينا بؤ مزطةوتى ثا شةاي‬
‫ثيَنجوَين‪ .‬منيش لةة ةطةلأ كؤ مةةَل ةَيك لةة طةةنجء ث يةاوي ثيَنجوَين ضةووم بؤ سةةيري‬

‫تةرمةكان‪ .‬ثرسيارم لة ضةند كةسَيك كرد كة ئةوانة كَين؟‬
‫وتيان‪ :‬ئةوانة حةمة تالَء ضةند ضةتةيةكي ترن كة لة شةرِدا بة دةستي سةي عةتا‬

‫(سةيد عةتا)ء ثياوةكاني كة ئةوانيش ضةتةن طوذراون‪.‬‬
‫دواي ئةةوةي بةةرةو طؤِر سة تةان بةةِرَيكران‪ ،‬ةكار بةةدة ةس تةاني حكو ةمةتى عَيراق‬
‫نةيانهَي شةت لة طؤرِ سةتاني ثيَنجوَين بنَيذرَين‪ ،‬بؤية لة ث ةشت طؤرِ ةستانى (حاجى ةشَيخ)‬
‫لة تةني شةتى سةةر ِرَيطاكةدا بة خاكيان سةثاردن‪ .‬هةركاتيَك بة سةةر ئةو رِيَطايةدا‬
‫برِؤي شةتماية‪ ،‬ضةةند ةساتَيك سةةرنجي طؤِري حةمةتالأء ضةةكدارةكاني ترم ئةدا‪ .‬دواي‬
‫تيَثةةِربوونى ضةةنةد سةاَل ةيَك بةة سةةر ةئةو رِووداوةدا‪ِ ،‬رؤذ ةيَك لةة ضةةنةد ث ةياويَكي‬
‫بة سةالآ ضةووي ثيَنجوَينم ثر سةي كة سةةيد عةتاء حةمة تالأ كيَ بوون؟ ئةوانيش با ةسي‬
‫ةسةيد عةتاء حةمة تالَيان بؤكرمء وتيان‪" :‬حةمةتالأ ئةو ثياوة قارةمانة بوو كة كاتيَك‬
‫شةةرِى توركياء ِرووس لة دةورى (مةراغا) دةسةتى ثيَكردووةء ةسوثاي رِوس ةشكاوة‪،‬‬
‫حةمةتالأ ئالآى ئي ةسلامى لة سةةر شةاخيَكى بةرزى مياندواء ضةةقاندووة‪ .‬كاتيَك‬
‫دة سةةلآتدارانى شةاى ئَيران بانة ئةطرنةوةء ئةبي سةتن كة حةمةتالأ كورِيَكى ئازاية‪،‬‬

‫ئةكةونة ضاوديَريكردنى‪.‬‬
‫حةمةتالأ يةكَيك بووة لة كورِة ئازاكانى لاى قادرخاني باوكي حةمة ِرة شةيدخاني‬
‫بانة‪ .‬كاتي خؤي ةشَيخ ِرةئووفى شةَيخ مةحمودى حةفيدو هاو سةةري شةَيخ محمودي‬
‫حفيةد ضةةنةدين ةمانط لةة مةاَلى حةةمةة ةتالأ ةماونةة ةتةوة‪ .‬ثةاش ةماوةيةةك دة ةس ةتةلآتةدارانى‬
‫شةاي ئَيران حةمةتالأ دةسةتطير ئةكةنء لةطةلأ سةةعيد بةطى كةلآنتةر رِةوانةى زينداني‬
‫قةة سةري قةاجةةرى ةئةكةةن‪ .‬دواي ‪ 18‬سةالأ زي ةندانى‪ ،‬شةةوَيةك هةةردووكيةان لةة ةطةلأ‬
‫زيندانييةكي تري كورد بة ناوي خةليفة حةمة ةساَلح لة زيَرابى زيندانةكةوة هةلَديَن‪.‬‬
‫حةمةتالَ ضةةند ةسالََيك لة ئةفغان سةتان ئةمَينيَتةوة‪ ،‬ثا شةان ئةطةرِيَتةوة بؤ ناو ضةةى‬
‫شةلَير‪ ،‬لةطةلأ سةةعيد بةطى كةلآنتةر دة سةت ئةكةن بة ضةالاكى دذى حكومةتي شةاي‬

‫‪27‬‬

‫ئَيران‪ .‬كؤمةةَل ةيَك لةة خةةلَكى ةبانةةش لةة دةوريةان كؤدةب ةنةوة‪ .‬ثةا شةان حةةمةة ةتالأ سةآ‬
‫كةسى ثياو خراثى بانة بة ناوةكاني (مةجيد‪ِ ،‬رةزا‪ ،‬بةها) ئةكوذيَت‪.‬‬

‫سةةي عةتا خةلَكى باين ضةؤى لاى شةارى سةنة بوو‪ ،‬ئةويش لة دة سةتى ِرذَيم‬
‫ِرائةكاتء ماوةيةك لة ناو ةضةى شةليَر لةطةلأ ضةةند كة ةسيَكى وةك مةجيد طةَلباخىء بلة‬
‫ةخةزان ةئةمَينَي ةتةوة‪ .‬دواتر سةةي عةة ةتاء حةةمةةتةالأ لةة نَيوان خؤيةا ةندا ِرَيةك ةئةكةةون كةة‬
‫حةمةتالأ ناو ةضةى بانة بطرَيتة دة ةستء سةةيد عةتاش ناوضةةى مةريوانء ةسةر ةشيوى‬
‫ةسةقز‪ ،‬بةلآم ةسةي عةتاء مةجيد طةلَباخى خؤيان تة سةليم بة حكومةتى عَيراق ئةكةن‬
‫بؤ ئةوةى ثةنايان بدات‪ ،‬بةلآم بةرِيَوةبةري ثؤلي سةي سةليَمانى ( سةةيد عةلى حجازى)‬
‫دة سةتطيريةان ئةة ةكاتء ئةة ةيانةاتةة بةةنةدي ةخانةة‪ .‬ةكاتيةَك حةة ةمة ِرة شةيةدخةان حكومِرانى‬
‫سةةردة شةتء بانةى كردووة‪ ،‬شةاى ئَيران زؤرى بؤ هَيناءةء بة هيَزيَكى طةورةوة‬
‫ضةووةتة ةسةر حةمة ِرة شةيدخان‪ ،‬ئةويش بة نا ضةارى طةِراوةتةوة بؤ ديوى عَيراق‪.‬‬
‫ثا شةان سةةيد عةلى حيجازي ثةيوةندى ثيَوة ئةكاتء بة ثيلانيَك حةمة ِرة شةيدخان‬

‫دةستطير ئةكريَتء لة زينداني سليَماني بةند ئةكريَت‪.‬‬
‫ثاش ماوةيةك حةمة ِرة شةيدخان لةطةلأ سةةي عةتاء مةجيد طةلَباخى لة زيندان‬
‫هةلَديَن‪ .‬كاتَيك ةسةي عةتا ئةطةِرَيتةوة ناو ضةةكةي خؤي‪ ،‬خةلَكى ناو ضةةى مةريوان لة‬
‫لاي سةةي عةتا شةكات لة حةمةتالأ ئةكةنء ئةلََين ئاذةلَي طوندي هةنجيرانى بردووة‪.‬‬
‫سةةي عةة ةتاش داوا لةة حةةمةةتةالأ ةئة ةكات كةة ثيَكةةوة كؤببنةةوةء لةة سةةر ةئةو ةبابةةتةة‬
‫قسةةبكةن‪ ،‬بةلآم لة كاتى كؤبوونةوةكةدا شةةرِ لة نيَوانيان ِروودةدات‪ ،‬حةمةتالأء ضةةند‬
‫كة سةيَكى تر ئةكوذن‪ .‬ثا شةان خةليفة حةمة ةساَلحء سةةعيد بةطي كةلآنتةر خؤيان‬
‫تة سةليم بة عَيراق ئةكةنةوة‪ .‬خةليفة حةمة ةسالَح ئةبيَت بة غةيرة نيزامى ( ضةةكداري‬
‫حكومةت)‪ .‬ئةوكاتةي ِرةحيم تةِرةبار لة سةنووري ثيَنجوَين ضةةتة بووة‪ِ ،‬رؤذَيك خةليفة‬
‫حةمة سةاَلح لةطةلأ ضةةند ضةةكدارَيك هيَرش ئةكاتة سةةر ِرةحيم تةِرةبارءئةيكوذَيت‪ .‬لة‬
‫هةمان شةةِردا خؤ شةى بة دة ةستى ِرةحيم تةرِةبار بريندار ئةبيَتء دواتر ئةمريَت‪ .‬ثاش‬
‫ةماوةيةةك حكومةةتى عَيراق هيَزيَكى سةةد كةة سةى ةئةنيَرَةيت بؤ طونةدي ق شةلآخ بؤ‬

‫كوشتنى سةي عةتا‪ ،‬دواي شةرِيَكي قورس سةي عةتاء ثياوةكانى ئةكوذريَن"‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫ثياوة بةتةمةنةكاني ثيَنجويَن بةو شةيَوةية با سةي حةمةتالأء سةةيد عةتايان بؤ‬
‫طَيرِامةوة‪ .‬بة سةةرهاتء رِووداوةكاني سةةيد عةتاء حةمة تالأ زؤر كاريان تيَكردمء تا‬
‫ةماوةيةةكي زؤر بيريم ل َي دةكردةوة‪ .‬يةةك دوو ةجاري تر لةة ةطةلأ ةئةو ث ةياوة بةةتةةمةة ةنانةةدا‬
‫داني شةتمء داوام ليَ كردن كة دووبارة با سةي بة سةةرهاتء رِووداوةكاني سةةيد عةتاء‬
‫حةمة تاَلم بؤ بكةنةوة‪ .‬لة ِرا ةستيدا ئةم ثياوانة ةضةتة نةبوون‪ ،‬بةلآم لة ئةنجامي زوَلمء‬
‫زؤرى دة سةةلآت يةاخي ببوون‪ .‬هةةردوو ِرذيَمى ئَيرانء عَيراقيش هةةركةة سة ةيَك ليَ ةيان‬
‫ياخي بووبَيت‪ ،‬بة ضةةتة ناويان بردوونء ثرِوثاطةندةيان بؤ درو ةستكردوون‪ .‬بؤ نمونة‬
‫حكومةتى عَيراق خولة ثيزةى بة ضةةتة ناو ئةبرد‪ ،‬لة رِا سةتيدا ضةةتة نةبوو‪ ،‬بةلَكو لة‬
‫ئةنجامي سةووكايةتي كردن بة خَيزانةكةي لة دة سةةلآت ياخي ببوو‪ .‬لةو سةةردةمةدا‬
‫رِيَكخراويَكي ةسيا سةي بة توانا لةو ناو ضةةيةدا نةبووة كة ئةو كة ةسانة لة دةورى خؤى‬

‫كؤبكاتةوةو ِريَكيان بخاتء بؤ شؤِرشيَكي ضةكداري سووديان ليَوةربطرَيت‪.‬‬
‫سةةي عةتا كوِريَكي قارةمانى هةبوء ناءي نةجمةدين بوو‪ ،‬لة شةؤرِ شةى ئةيلول‬
‫سةةرلق بوو‪ ،‬سةاواكى ئَيران شةةهيةديان كرد‪ .‬حةمة تاَليش كورِيَكي هةبوو ناوي‬
‫حةمةى حةمة تالَ بوو‪ ،‬ئةويش لة ةشؤرِ شةى ئةيلول ثيَ شةمةرطة بوو‪ ،‬تا ئَي سةتاش كة‬

‫بيرةوةييةكانم ئةنووسمةوة لة ذياندا ماوة‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫هاتنى سوثاى ئينطليز بؤ ث َينجو َين‬

‫لة جةنطى جيهانى دووةم لة سةالَي‪ ،1944‬سةوثاى ئينطليز هات بؤ ثيَنجوَينء لة‬
‫داميَنى شةاخى (جنةيةر)ء لة بةر ةضةمى طةورةدا بارةطاء كةمثيان درو سةت كرد‪.‬‬
‫ذمارةيةكي زؤر لة سةةربازاني سةوثاى ئينطليز خةلَكي هيند سةتان بوون‪ ،‬ضةونكة‬
‫ئةةو ةكاتةة هينةد سة ةتان لةةلايةةن ئينطليزة ةكانةةوة داطيركرابوو‪ .‬لةة ( ةناو ةشا ةخان)ى خوار‬
‫ثيَنجوَين ئؤردوطا بؤ سةةربازة هيندييةكان درو سةت كرا‪ ،‬ئةوان طوزةرانيان زؤر باش‬
‫نةبوو‪ ،‬بةلآم ئينطليزةكان طوزةرانيان زؤر باش بوو‪ ،‬خةلَك ئةضوون ئيشيان بؤ ئةكردن‬
‫يةاخود ةئةبوون بةة ثةا سةةوان ةيان‪ ،‬ئةةوانيش ثةارةء خواردةمةةني بةا شةيةان ثيَ ةئةدان‪.‬‬
‫هي نةدي يةة كةان لةة بةةر خراثي طوزةران ةيان‪ ،‬هةة نةد يَةك جةار لةة ةبا خةة ةكانى ثيَنجويَنء‬
‫دةوروبةةرى بةةدزي ةيةوة ميوةيةان ليَ ةئةكردةوةء ةئةيةان د‪ .‬هةة ةندآ جةار بةةبةةر ضةاوى‬
‫خؤ ةما ةنةوة ةئةهةاتنةة ةناو بةاخةة ةكةى ئَيمةةء هةةرميَ ةيان لةة دارة ةكان ةئةكردةوةء ةئة ةيانوارد‪،‬‬
‫ئَيمةش نةمانئةويَرا ق سةة بكةين‪ ،‬ضةونكة ِراويان ئةناين‪ .‬هةندآ جاريش لةطةَلياندا‬
‫دا ةئةني شةتينء ق سةة ةيان بؤ ةئةكردينء ثَي يةان ةئةوتين كةة ئةةوانيش مو ةسَل مةاننء‬
‫ذمارةيةكيشةيان لة سةةر ئايينى ةسيكن ( ةسيخ)‪ .‬بةهؤي تَيكةلَبوونم لةطةلَ هيندييةكان‪،‬‬

‫نزيكةى ثةنجا وشةى هيندى فَيربووم كة تا ئيَستاش لةيادم ماون‪.‬‬
‫ةمةلا كةةريمى ةبانةةيىء ةحا ةخامى جولةةكةة ةكانى ثيَنجويَن كةة ثَي ةيان ةئةوت ( ةمالوم)‪،‬‬
‫ئةة ةسثي ضةاك ةيان هةةبوو‪ .‬ئةةف ةسةرة ئينطليزة ةكان بةةرام بةةر بةة ثةارة يةةكى ةباش‬
‫ئة سةثةكانيان بة كرآ ئةطرتنء بؤ بة سةةربردني كاتيَكي خؤش لة دة شةتى ثيَنجويَن‬
‫غارغارَينيةان ثيَ ةئةكردن‪ .‬بةهؤى ئينطليزةكانةوة ذمارةيةك لة داني شةتواني ثيَنجوَين‬
‫طوزةران ةيان زؤر بةاش بوو‪ .‬ئيَ مةةش ضةا لةَة بةةفر مةان هةةبوو‪ ،‬برا طةةورة كةةم بةةفرى‬

‫ئةفرؤشت بة ئينطليزةكان‪.‬‬
‫كةات يةَك كةة ئينطليزة كةان لةة ثيَنجوَين بوون‪ ،‬ئةاميَريَكي نمةاي شةكردني فيلمي‬
‫( سةينةةمةايي)يةان هيَ ةنا بؤ ثيَنجويَنء لةة مةةر ةكةزةكةةى ثيَنجويَن فيلميَكى هينةدي ةيان ةبة‬
‫ناوى (بةمباى والى بؤتة ضةة) بؤ خةلَكى ثيَنجوَين نمايش كرد‪ .‬ئةوة يةكةم جار بوو كة‬
‫فيلمي سةينةة ةمايي لةة ثيَنجويَن ن ةمايش بكر ةيَت‪ .‬بؤ منيش ةئةوة يةةكةةم جةار بوو كةة‬
‫ةسينةما ببينم‪ ،‬بةلامةوة شةتيَكي زؤر سةةيرو سةةر ةسورِهيَنةر بوو‪ .‬هةر ضةةندة هيس لة‬

‫فيلمةكة تيَنةئةطيشتم‪ ،‬بةلآم بةلامةوة فيلميَكي زؤر خؤش بوو‪.‬‬

‫‪30‬‬

‫خؤزطةيةكي بةدي نةهاتوو‬

‫ةسالآنى (‪ )1947 - 1946‬ةحاجي عةةلي برام بةة مةةبةة سةتى كرِينء فرؤ ةشتني‬
‫شةتومةك هاتو ضةؤى ةشارى مةهابادى ئةكرد‪ .‬هةموو جارَيك كة ئةطةِرايةوة با ةسى‬
‫ةشؤرِ شةى رِؤذهةلآتى كورد سةتانء دامةزراندنى كؤمارى مةهابادء بارزانييةكانء ئةو‬
‫ئةف ةسةرة كوردانةى بؤ ئةكردين كة ثةيوةندي ةيان بة كؤماري مةهابادةوة كردبوو وةك‬
‫م ةستةفا خؤ ةشناوء هاوِريَكانى‪ ،‬هةروةها باسةي حةمة ِرة ةشيدخانى بانةي بؤ ئةكردين‪.‬‬
‫من زؤر ةحةزم لةةو بةا سةانةة بوو‪ ،‬زؤر حةةزم ةئةكرد كةة لةةطةةلأ خؤ ةيدا ةبةات بؤ مةةهةا ةباد‪،‬‬
‫بةةلآم ةبةهؤي ةكةمي تةةمةةنمةةوة ليَي ِرانةةئةةبينيم كةة بتوانم بؤ مةاوةي ضةةنةد سةةد‬

‫كيلؤمةترَيك بة ثيَ برِؤم‪ ،‬بؤية هةر ئةم سةفةرة نا سةفةريَكى ترى ثيَ ئةكردم‪.‬‬
‫بةةدا خةةوة ثةاش ةماوة يةةكى كورت دةنطو بةاس بلآو بووةوة كةة كؤ ةمارى مةة هةا بةاد‬
‫جوانةمةرط بووةء قازى محةمةدى سةةرؤك كؤمار لة ةسيَدارة دراوةء ةشَيخ ئةحمةدى‬
‫بةارزاني (براى ةمةلا م سةتةة ةفاى بةارزانى) لةة ةطةلأ ةئةو ةبارزاني ةيانةةى كةة لةةطةةلَ ةيدا بوون‬
‫طةِراونةتةوة بؤ كورد سةتاني عَيراق‪ .‬مةلا م ةستةفاش لةطةلأ ضةةند سةةد ثيَ شةمةرطةيةك‬
‫دواى شةةرِء ثيَكدادانيَكى زؤر لةطةلأ دوذمناندا لة رِووبارى ئاراس ثةرِينةوةء ضةوون‬

‫بؤ ناو خاكى يةكيَتي سؤظيةت‪.‬‬
‫ِرووخةانى كؤ مةارى مةة ةهابةادء لةة سة َةيدارةداني ةقازي محةة ةمةدء ةهاورَِي كةاني‪ ،‬زؤر‬
‫دَلتةنطيان كردمء ئةوةندةى تر هةسةتى كوردايةتي لة ناددا سةةوز بوو‪ .‬هةميشةة لةو‬
‫كؤرِء كؤمةلآنةى با سةى سةيا سةةتء كوردايةتييان تَيدا ئةكرا نزيك ئةبوومةوةء طوَيم‬

‫ئةطرت‪ ،‬ضونكة بؤ فيَربوون لة دنياى سياسةتء كوردايةتيى زؤر بةثةرؤش بووم‪.‬‬
‫دواي رِوخةاني كؤ ةماري مةةهةا ةباد لةة سةالَي ‪ ،1947‬دواي ةئةوةي ف شةاريَكي زؤرم‬
‫خ سةتة سةةر حاجي عةلي برام‪ ،‬لةطةلأ خؤي بردمىء ثيَكةوة بةرةو مةهاباد كةوتينة‬
‫رِ َي‪ ،‬بةةلآم بةةهؤي ةباريني بةةفريَكى زؤر ِريَ ةطا ةمان ليَ طيرا‪ .‬هةةفتةةيةةك لةة طو ةندى بؤيةةنى‬
‫سةةر بة شةارؤ ضةكةي بانة ماينةوة‪ ،‬ثا شةان بة نا ضةارى طةِراينةوة بؤ ثيَنجويَن‪ .‬ثاش‬
‫ةماوةيةةك بؤ ةجارى دووةم لةةطةةلأ حةاجي عةةلي بةةرةو مةة ةها ةباد رِؤي شةتين‪ .‬ثيَش ئةةوةى‬
‫بطةةينةة مةة ةهابةاد‪ ،‬حةاجي عةةليء هةاوِريَ ةكانى لةة بؤ ةكان شةتومةةكةة ةكان ةيان فرؤ شةتء‬

‫‪31‬‬

‫شةتومةكى ئيَرانيان كِرى‪ .‬هاوريَكاني وتيان‪ :‬ئيتر ثيَوي ةست ناكات ب ضةين بؤ مةهاباد‪.‬‬
‫حةاجي عةةليش حةةزى نةة ةئةكرد بةة تةةنيةا بةةرةو مةة ةهابةاد بةةرِ َي ب كةةوين‪ ،‬بؤ يةة بةةرةو‬
‫ثيَنجوَين طةِراينةوة‪ .‬لة كاتي طةِرانةوةماندا لة سةةر ةسنوور بةهؤي ئةوةي كة ضةةند‬
‫كةة سة ةَيك لةة ولآخةدارةكةان ةقاي شةى سةةربةازيى ئَيرانييةان لةة ث شة ةتدا بوء‪ ،‬لةة لايةةن‬
‫سةةربازاني ئيَرانةوة دة ةستطيركراينء ئةيانووت "ئيَوة سةةربازي ئيَرانيتان كو ةشتووة‪،‬‬
‫ضةونكة ئةوة قاي شةي ئةوانة كة لة ث شةتان بة سةتووة"‪ .‬حاجي عةليء هاورِيَكاني‬
‫بةةرطري ةيان لةة خؤ ةيان كردوو وتيةان "لةة بؤ ةكان كرِيومةانةة"‪ .‬دواي كةةم ةَيك عةةزيةة ةتدان‬
‫سةةر ةبازةكةان ةئازاد ةيان كردينء طةةِراي ةنةوة بؤ ثيَنجويَن‪ .‬بةةدا ةخةوة ئةةو خؤزطةةيةةي‬

‫سةردةمي منداَليم بةدي نةهات‪.‬‬

‫لة رِاستةوة‪ :‬شةهيد سةدري قازي (ئةندام ثةرلةماني كوردستان)‪ ،‬شةهيد قازي محةمةد (سةرؤك‬
‫كؤماري كوردستان)‪ ،‬شةهيد سةيفي قازي (مةهاباد‪ ،‬مةيداني ضوارضرا ‪)1947/3/31‬‬

‫‪32‬‬

‫بوومةلةرزةكةى ثيَنجو َين‬

‫لة هاوينى سةالَى ‪ ،1947‬منء حة سةةنى وة سةتا برايمء مةحمودى حةمة ئةمين‬
‫ناسراو بة (خولةى شةشء بيست) لة باخةكانى خؤمان لة نزيك ضةمى (قولَة خؤشان)‬
‫خةةريكى ئي شةو ةكارى ةبا خةةوانى بووين‪ .‬لةة ةنا ةكاو بوو مةة لةةرزة يةةكى زؤر بةةهيَز لةة‬
‫ناو ضةةكةي دا‪ .‬كؤمةَلَيك بةردى شةاخةكاني دةوروبةرمان بةرةو دامَينى شةاخةكان‬
‫هةرة سةى هَيناء ئيَمةش بةرةو ثيَنجوَين رِامانكرد‪ .‬كاتَيك طةي شةتينة سةةر يةكَيك لة‬
‫شةاخةكان‪ ،‬تةثوتؤزيَكى زؤرمان بيني كة ئاسمانى ةشارؤ ضةكةكةى داطرتبوو‪ .‬لة ناو‬
‫ثيَنجوَين‪ ،‬ضةةند خانوويةكي رِووخاومان بيني‪ .‬داني شةتووانى ةشار شةلَةذابوون‪ ،‬ذنء‬
‫منةدالأ ةئةطريةان‪ .‬ضةةنةد كةة سةيَةك وةك مةام ئةةوِرةح ةمانء كورِى ةعةلى عوس ةمانى ةبارام‬

‫خانووةكانيان بة سةرياندا ِرووخابوو مردبوون‪ ،‬ضةند كةسَيكيش بريندار ببوون‪.‬‬
‫كةات يَةك نزيكى مةالَى خؤ مةان بوو مةةوة‪ ،‬لا يةةكى مةا لةَة كةة ةمان رِوو خةا بوو‪ ،‬ةبةلآم‬
‫خؤ ةشبةختانة هيس كةسةيَكى خَيزانةكةمان زيانى ثيَ نةطةي ةشتبوو‪ .‬بة ِراسةتى رِؤذيَكى‬
‫زؤر ةناخؤش بوو‪ .‬بؤ ةجارى دووةم ةلة بةةرةبةةيةاني رِؤذي داهةاتوو كةاتى ثةار شةيَو بوو‪،‬‬
‫بوومةلةرزةيةكى بةهيَزتر دايةوة لة ثيَنجوَين‪ .‬هاتء هاوارى داني ةشتووانء قر ةضةء‬
‫هارِةى داروثةردووى خانووةكانء دةنطي ئاذةلأو ثةلةوةر‪ ،‬ب َي دةنطى شةارى شةكاندو‬
‫خةةلَكى ةهةموو مةا لةَة كةان ةيان بةةجَيهَي شةت‪ .‬ئيَ مةةيش دةر ةطاى طةةورِى ةئاذة ةلَة ةكا نمةان‬
‫كردةوة‪ .‬ةئاذةلَي خةة ةَلك زؤر دوور ةكةوت ةنةوة‪ ،‬لةة ةيادمةة كةة جةةلةَةبيةَك بزنى مةالَى ةحاجى‬

‫ئةحمةدى وةستا مستةفا دواى ضةند مانطيَك لة ناوضةى مةريوان دؤزرايةوة‪.‬‬
‫سةةربارى طرانىء قاتوقرِى‪ ،‬ئةم كارة سةاتة ئةوةندةى تر ذيانى خةلَكى سةةختر‬
‫كرد‪ .‬بةة برِى (‪ )25‬دي نةار حكو مةةت ةهاو كةاري ةئةو خَيزا نةا نةةي كرد كةة ز ةيان ةيان‬
‫لَيكةةوتبوو‪ .‬هةةنةد ةيَك خَيزان لةة خوار ثيَنجوَين ةلة (بةةنطةةلةَة) ةخانوو ةيان درو سةت كرد‪،‬‬
‫هةةنةديَكي ةشيةان خةانووة ِروو ةخاوةكةان ةيان ضةاككردةوة‪ .‬بؤ ةهاوكةاري كردني خةةلَكي‬
‫زةرةرمةندي ثيَنجويَن‪ ،‬كؤمةَلَيك هونةرمةندي سةليَمانى لة ِريَطاى ئةنجامدانى ضةةند‬
‫كاريَكى هونةرييةوة بِرَيك ثارةيان كؤكردةوة‪ .‬دواتر حكومةت بِرياري دا كة بةو ثارةية‬
‫ةئاميَريَكي بةةرهةةمهيَ ةناني ةكارة ةبا بؤ ثيَنجويَن بكِريةَت‪ .‬لةة ‪ 1950‬برِ ةيارةكةةي حكومةةت‬
‫جيَبةةجةآ كراء ثيَنجويَن رِوونةاك بووةوة‪ .‬لةة درو سةتكردنى بي ةناي ةكارةبةاكةةدا منيش‬

‫وةك كريَكار كارم تَيدا كرد‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫خويَندنء ثةيداكردني قوتي ذيان‬

‫لة سالَى ‪ 1942‬لة حوجرة لاى مةلا محةمةدى مةلا سمايل دةستم كرد بة خوَيندن‪،‬‬
‫ماوةى حةوت مانط لة خويَندن بةردةوام بووم‪ ،‬بةلآم بةهؤي طرانيي سةردةمي جةنطي‬
‫دووةمي جي هةانء ةنةداريء خراثي طوزةرانى خَيزا نةة كةةم‪ ،‬وازم لةة خويَ نةدن هَي نةاء‬
‫دةستم كردةوة بة كاركردن‪ .‬لة سالَي ‪ 1949‬لة قوتابخانةيةكى ئيَواراندا كة (حةسةنى‬
‫يارة) بةِريَوةبةرى بوو دةستم كردةوة بة خوَيندن‪ .‬لةو قوتابخانةيةشدا تةنها بؤ ماوةى‬
‫دوو سةالأ خويَندم‪ ،‬ضةونكة بةهؤي هةذاريء كةمدةرامةتي خَيزانةكةم دووبارة نا ضةار‬
‫بووم واز لةة خويَنةدن بهَينمء دة سةت بكةة ةمةوة بةة كةاركردن‪ .‬لةةو ةماوةيةةدا تةا ِرادةيةةك‬
‫فَيرى نوو ةسينء خويَندنةوة بووم‪ .‬براكاني ةشم بة هةمان شةَيوةى من ذيانيان بة سةةر‬
‫ئةبردء خةريكى ئي شةوكارى ولآخدارىء باخةوانىء كريَكارىء تووتنء مةرةزة كردن‬

‫بوون‪.‬‬
‫لة سةالَى ‪ 1950‬دايكم كؤ ضةي دوايي كرد‪ ،‬منء غةفورء عةبدولي برام تا ِرادةيةك‬
‫سةةرمان ليَ شةَيوا‪ ،‬بةلآم حاجي عةلي برام كة ئةو كاتة خَيزانداربوو دة سةتيطرت‬
‫بة سةةرماندا‪ .‬سةالَى ‪ 1951‬لاى حةمة ةسالَحى وة سةتا برايم‪ ،‬بووم بة شةاطرد دارتاش‪،‬‬
‫زؤر ئي شةى فيَر كردم‪ .‬ثاش ماوةيةك ضةوومة لاى حة سةةنى وة سةتا ح سةَينى دارتاش‪.‬‬
‫لةلاى ئةويش زياتر فيَري دارتا شةي بووم‪ .‬لة ةسالَى ‪ 1952‬عةبدولى برام لةطةلأ ضةةند‬
‫ةهاورِيَ ةيةك ةيدا دو كةانى زةِرةن طةةرى دا ةنا‪ ،‬منيش لةة طةةَل ةيا ةندا ةكارم كرد‪ .‬ةثاش ةئةوةى‬
‫عةبدولى برام بة با شةي فيَرى كارةكة بوو‪ ،‬ثيَ ةكةوة دوكانيَكى زةِرةنطةةريمان دانا‪ .‬رِؤذ‬
‫بةرِؤذ ذيانمان بةرةو با شةتر دةرِؤي ةشت‪ .‬هةر لةو ماوةيةدا حاجي عةلىء غةفورى برام‪،‬‬

‫دوكانيان بؤ خؤيان داناو ئةوانيش دةستيان كرد بة كاري زةِرةنطةرى‪.‬‬

‫‪34‬‬

‫سةرةتاي هةستي نيشتمانثةروةريء ثةيوةنديكردن بة (ث‪.‬د‪.‬ك)‬

‫لةة سةالَي ‪ 1943‬ضةةنةد طةةنجيَكى ثيَنجويَنى وةك ةقادرى عةةبةةخلةةء محةةمةةدى‬
‫وةستا كةريمى بانةيى لة سوثاى عَيراقدا سةرباز بوون كاتَيك بة مؤلَةت ئةطةرِانةوة بؤ‬
‫ثيَنجويَن‪ ،‬با سةى شةةرِى نَيوان حكومةتى عَيراقء بارزانييةكانيان لة ناو ضةةي بارزان‬
‫بؤ ئةكردينء ئةيانوت "حكومةتى عَيراق بيَ بةزةييانة هيَر شةى كردووةتة سةةريان‪،‬‬
‫ئةوانيش قارةمانانة بةرطرييان لة خؤيانء ناو ضةةكةيان كردووة"‪ .‬كورِيَكى ثيَنجوَينى‬
‫كةة نةاوى ئةةحمةةدى خةةجيج بوو سةةر ةباز بوو‪ ،‬لةةو شةةِرةدا كوذرابوو‪ ،‬ةنةتوانرابوو‬
‫تةرمةكةى بهَيننةوة‪ .‬سةةربازةكاني ثيَنجوَين بؤيان دةطيَِراينةوة كة ضةةند سةةربازء‬
‫ئةف سةةريَكى كورد وةك م ةستةفا خؤ شةناوو هاوِريَكاني دذى ئةو شةةِرة ِراوة ةستاونء‬
‫ضةوونةتة ِريزى بارزانييةكان‪ ،‬هةروةها با سةى خؤرِاطريء ئازايةتي بارزانييةكانيان بؤ‬
‫ئةكردين‪ .‬هةرضةةندة ئةو كاتة تةمةنم زؤر كةم بوو‪ ،‬بةلآم رِووداوةكاني ناو ةضةي بارزان‬
‫سةةرة ةتايةةك بوو بؤ دروو سةتبووني هةة سةتى ني شةتمةانثةةروةريء كوردايةةتيء‬

‫خؤشةويستيء دلَسؤزيي بؤ طةلء نيشتمانةكةم‪.‬‬
‫سةةرة ةتاى هةاورَِي ةيةتىء يةةكتر ةنا ةسين ةمان لةة ةطةلأ زؤربةةى برادةرانى (ث‪.‬د‪.‬ك)ء‬
‫دة ةستثيَكردنى ئيشةوكارى ةسياسةيم‪ ،‬دةطةرَِيتةوة بؤ كؤبوونةوةيةكي جةماوةري كة لة‬
‫سةالَي ‪ 1948‬لةلايةن ليذنةي هاوكاري سةازكرابوو‪ ,‬ئةنداماني ليذنةكة زؤربةيان خةَلي‬
‫سةلَي ةماني بوونء بةةبؤ ةنةي بوومةةلةةرزة ةكةوة ةهاوكةارييةان بؤ خةةلَكي ز ةيان ليَكةةوتووي‬
‫ثيَنجويَن كؤكردبووةوة‪ .‬لةة كؤبوو ةنةوة جةة مةاوةري يةة كةةدا قةادري حةاجي ح سةَين‬
‫هةة لةَة ةةيي‪ ،‬و تةاريَكي خويَ نةدةوةء ِرةخ نةةي لةة حكو مةةتء بةةِريَوة بةةرى نةاح ةيةى‬
‫ثيَنجوَين طرت‪ ،‬ضةونكةة بةةرامبةةر بةة خةةلَكى لَي ةقةومةاوى ثيَنجوَين ةكةمتةةرخةةم بوون‪.‬‬
‫بةةِريَوة ةبةرى ةناح ةيةى ثيَنجوَين (عَيزةتي ةتةل) لةةطةة َل كؤمةةَل ةيَك فةةرمةانبةةرى تر ئةامةادةي‬
‫كؤبوونةوةكة بوون‪ .‬ثا شةان قادري حاجي ح ةسيَن هؤنراوةيةكي ني شةتماني فايةق‬
‫بيَكةسي خوَيندةوة كة بةبؤنةي لةسَيدارةداني ضوار ئةفسةرةكة لة (‪)19‬ي حوزةيراني‬
‫‪ 1947‬وتبووي‪ .‬لةو رِؤذةوة لةطةلأ كؤمةلََيك لةو برادةرانة كة برادةرانى ةشيوعي شةيان‬
‫تَةيدا بوو‪ ،‬ثةةيوةنةدي لةة نَيوانمةا ةندا درو سةت بوو‪ ،‬ثيَكةةوة ةئة ضةووين بؤ طةة شةتء‬

‫‪35‬‬

‫سةةيرانء بيرورِامان ئاَلوطؤِر ئةكرد‪ .‬لة هةمان ةساَلدا داوام لَيكرا كة لةطةلأ رِيَكخسةتني‬
‫ثارتي ديموكراتي كورد سةتان كارو خةباتي سةيا سةيي بكةم‪ .‬بةش بةحالَي خؤم بؤ‬
‫بةدة سةتهَيناني مافةكاني طةلي كورد‪ ،‬زؤرم ثيَخؤش بوو كة لةطةلأ ِريَكخ سةتنةكاني‬
‫(ث‪.‬د‪.‬ك) خةباتء كاري سةيا سةي بكةم‪ ،‬ضةونكة بة ئةركيَكي ني ةشتمانيم دةزاني‪ ،‬بةلآم‬
‫ةبةهؤي هةةذاريء ةنةداريء ةكاركردنء ثةة يةداكردني قووتي رِؤذا نةةء نةةبووني كةاتي‬
‫ثيَوي ةست بؤ كؤبوونةو ِراثةِراندني ئةركةكاني ِريَكخ ةستن‪ ،‬نةمتواني وةك ئةندام لةطةلأ‬

‫(ث‪.‬د‪.‬ك) كار بكةم‪ .‬بةلآم وةك دؤستي ثارتي بة ثيَي توانا هاوكاريم ئةكردن‪.‬‬
‫ةئةوكةاتةة لةة ثيَنجوَين ضةةنةد طةةنج ةيَك كةة بةة تةةمةةن لةة من طةةورةتربوونء هةاورِيَم‬
‫بوون‪ ،‬بة نهَيني لةطةلأ رِيَكخ ةستنةكاني (ث‪.‬د‪.‬ك) كاريان ئةكرد‪ ،‬ئةوانيش بريتيبوون‬
‫لة ميرزا سةديق ضةنطياني‪ ،‬عةبدولِرةحمان ميرزا قادر‪ ،‬حةمةي حاجي سةةفةر‪ ،‬جةمال‬

‫ميرزا حةمة سةعيد‪ ،‬مةحمود عةلي رِةحيم‪ ،‬حةمةي ِرةشيد بةحري‪.‬‬
‫لةة ةسالَى ‪ 1952‬طؤ ةظاري (بةةيةان)م لةة ِرَي ةطاى ثؤ سة ةتةوة بؤ ئةة ةهات‪ ،‬جةة ةمالى ميرزا‬
‫حةمة سةةعيد ئيشةتراكةكةى بؤ كردبووم‪ ،‬لةِرووى رِؤ ةشنبيريةوة زؤر ةسودم ليَوةرطرت‪.‬‬
‫لة سةالَى ‪ 1953‬كة يةكَيتي قوتابيانى كورد سةتان دامةزرا‪ ،‬كؤمةلَيَك برادةر كة خؤيان‬
‫لةناو ئةو ِرَيكخراوةدا ِريَكخ سةتبوو وةك مامؤ سةتا محةمةدى حاجى عةزيزو مامؤ ةستا‬
‫عمري ةحاجى محةةمةةدى قوربةانى‪ ،‬داواى ةيارمةةتي مةادييةان لَي ةئةكردم‪ ،‬منيش بةة ثيَى‬
‫توانا يارمةتيم ئةدان‪ .‬لة هةمان ةساَلدا لة رِيَي حةمةى حاجى ةسةفةرو عةبدولِرةحمانى‬
‫ميرزا قادر ثةيوةنديم بة ثارتى ديموكراتى كوردستانةوة كردء بووم بة ئةندامي حزب‪.‬‬
‫لةو سةةردةمةدا ئةبوواية زؤر بة ورياييةوة كارمان بكرداية‪ ،‬ضةونكة ِرذيَمى ثا ةشايةتى‬

‫زؤر ضاوديَريى (ث‪.‬د‪.‬ك)ء حزبي شيوعى ئةكرد‪.‬‬
‫نورى ئةحمةدى تةها (براي كامةران موكري شةاعير) ئةهات بؤ ثيَنجويَنء لة مالَى‬
‫ميرزا صةديق كة ليَثر ةسراوى ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَين بوو يان لة مالَى فة وَللآى‬
‫ةسؤفى ِرة سةولأء مالَى حاجى سةةفةر كؤبوونةوةى لةطةلَماندا ئةكردء با سةى دوا‬
‫طؤِران ةكارييةةكةانء مةةلا م ةستةة ةفاى بةارزانى‪ ،‬ةكة ةئةوكةا ةتة لةة ةيةكيَتى سةؤظيةةت بوو بؤ‬
‫ةئةكردين‪ .‬سةةرة ةتاى ‪( 1953‬ث‪.‬د‪.‬ك) ئةاطةاداريةان كردين كةة لةة ‪ 1953/3/17‬دةن ةطدان‬

‫‪36‬‬

‫بؤ هةةَلبةذاردنى ئةة ةندامةانى ثةةرلةة ةمانى عَيراق ئةةنجةام ةئةدرَيةت‪ ،‬بؤيةة ثيَوي سةتةة خةةَلكي‬
‫ثيَنجويَنء ةناو ضةةكةة ةهان ةبدةين كةة دةنط بةدةن بةة ئي اهيم ئةةحمةةدء شةَيخ مةار‬

‫ةبةرزنجى(‪ .)3‬بةةهؤى بةةرةى نَيوان ثةارتى ديموكراتى كورد سة ةتانء حزبى شةيوعيى‬
‫عَيراق‪ ،‬ثةيوةنديمان لةطةلأ برادةرانى ةشيوعى زؤر باش بوو‪ ،‬لةطةلأ يةكتردا زؤر ِريَكء‬
‫تةةبةا بووين‪ .‬ئةةوانةةى زؤر دؤ سة ةتايةةتيمةان لةةطةةَل ةيا ةندا هةةبوو بريتي بوون لةة (تةايةةرى‬
‫ميرزا ئةةحمةةد‪ ،‬عومةةرى حةاجى عةة ةبدوَللآ‪ ،‬ئةةح ةمةد شةا‪ ،‬ئةةحمةةد موخ ةتار‪ ،‬حةةمةةى‬

‫دةرويَش حةمة ساَلحء جةلال حاجى نةسرولَلآ)‪.‬‬
‫عةة ةبةى نةا نةةوا ث يةاويَكى زؤر بةاش بوو‪ ،‬لةة ئَي مةة بةة تةة مةةنتر بوو‪ ،‬زؤر حةةزى لةة‬
‫طةة شةتء طةةِران بوو‪ ،‬زؤر ةجار برادةرانى كؤدةكردةوةء لةة ةطةلأ خؤ ةيدا ةئةي دين بؤ‬
‫سةةيرانء ِراوة ما ةسى‪ ،‬ضةونكة زؤر حةزى لة تةقاندنةوةى ديناميت بوو‪ .‬لة هةمان‬
‫كاتدا لةطةلأ زؤربةى فةقيَكانى ثَينجوَيني ةشدا ثةيوةنديء هاتو ضةؤم هةبوو‪ ،‬بةتايبةت‬
‫لةطةلأ فةقيَكانى مزطةوتى (جامعة) كة لة ِرووى رِؤ شةنبيرييةوة سةوودم ليَوةرطرتن‪،‬‬
‫ضةونكة ئةوان ضةيرؤكء هؤنراوةيان ئةخويَندةوةء هؤنراوةيان ئةنوو سةى‪ .‬زؤرجار‬
‫ثيَكةوة ئةبووينء بانطهيَ ةشتيان ئةكردم بؤ سةةيران‪ .‬ئةو سةةردةمة خةلَكي ثيَنجويَن بؤ‬
‫(نؤبووكء ناو ةشاخان) ئة ةضوون بؤ ةسةيران‪ .‬هةنديَك جار ئة ةضووم بؤلاى (عةلى بةغايى)‬
‫هاورِيَم كة ثؤليسةي سةوارة بوو‪ ،‬خاوةنى ئةسةثيَكي باش بوو‪ .‬ئة ةسثةكةم ليَوةرئةطرتء‬
‫دةمان ضةةيةكى بآ مؤلَة لة ةسةر ث شةتيَنةكةم ئةبة سةتء لة ناو سةةيرانطةكاندا غارم‬

‫ث َي ئةداء كاتيَكى خؤشم بةسةر ئةبرد‪.‬‬
‫لةة نَيوانى سةالآنى (‪ )1956 - 1954‬منء عةةبةدولِرةح ةمانى ميرزا ةقادرء حةةمةةى‬
‫حاجى سةةفةر‪ ،‬سةةردانى لَيثر ةسراوء ئةندامانى لقي ضةوارمان لة سةليَمانى ئةكرد كة‬
‫بريتي بوءن لة (شَيخ محةمةدى هةرسينء نورى ئةحمةد تةهاء حةمةى حاجى تايةر)‪.‬‬
‫ئةوكاتة لة دوكانى شةَيخ كةمال قةرةداغى خةيات كة لة سةةر جادةي مةولةوي بوو‪،‬‬
‫يةةكتر ةمان ئةةبيني‪ .‬ئةةوانيش لةة دوا طؤرِان ةكارييةة ةكان ئةا ةطادار ةيان ةئةكردينةةوةء زلنيةاريء‬

‫(‪) 3‬لة ساَلى ‪ 1963‬رِذيَم لة سَيدارةى دا‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫رَِينمايى نوَييان ثيَئةداين‪ .‬هةندَيك جاريش بلآوكراوةء وَينةى مةلا مستةفا بارزانىء‬
‫شةةهيدان م ةستةفا خؤ ةشناوء هاوِريَكاني ث َي ئةداين‪ .‬ئيَمةش ئةو وَينانةمان ئةفرؤشةت‬
‫بةةو كةة سةا ةنةى كةة جيَي متمةانةةمةان بوون‪ ،‬ثةارةى وَينةةكةانيش ئةةطةةِرا ةيةوة بؤ دارايى‬

‫(ث‪.‬د‪.‬ك)‪.‬‬
‫لة ‪1956/10/9‬دا ةشَيخ مةحمودى حةفيد كؤ ةضي دوايى كرد كة هةموو لايةكمانى‬
‫ةخةم بةار كرد‪ .‬ةثارتى ةئا طةادارى كردي نةةوة كةة لةة ثيَنجويَن ثر سةة دابنَيين‪ ،‬ئَي مةةش‬
‫داني ةشتووانى ثيَنجويَنمان ئاطادار كردةوةء ثر ةسةمان بؤ ةشَيخ مةحمود دانا‪ ،‬هةموو‬
‫ئةندامانى ثارتى ث شةتيَنى ِرةوان وةك ِرةمزى ماتةمينى لة ث شةت بة سةت‪ ،‬ثياواني‬

‫حكومةتيش زؤر ئيهانةيان ئةكردين‪.‬‬
‫لة سةالَى ‪ 1956‬لة كاتي شةةِرى ثؤر سةةعيد كة بةريتانياء فةرةن ةساء ئي ةسرائيل‬
‫هَيرشةيان كردة سةةر كةناَلى سةوَيسةى ولآتي مي ةسر‪ ،‬دوكانى زةِرةنطةريم هةبوو‪ .‬رِؤذَيك‬
‫وتارخويَنء ثيَ شةنويَذى مزطةوتى ثا شةاى ثيَنجويَن (مةلا عار ) سةةردانى كردم‪.‬‬
‫ثيَكةوة طويَمان لة دةنطوبا سةي ِراديؤ ئةطرت‪ ،‬لةو كاتةدا هةوالَي هةِرة شةةى يةكَيتيى‬
‫سةؤظيةت بلآوكرايةوة كة ئةطةر بةريتانياو فةرةن سةا لة ماوةي ‪ 24‬سةةعاتدا شةةِر‬
‫رانةطرن‪ ،‬ئةوا موشةةكي كي ةشوةر برِ بةر لةندةنء ثاريس ئةكةويَ‪ .‬كة مةلا عار طويَى‬
‫لةو هةواَلة بوو وتى‪ :‬بةقوربانى ئةو سةةطة كة ثا سةى ئةو ِرانة ئةكاتء طورطي ل َي‬

‫دةرئةكات‪.‬‬
‫و ‪ :‬مةلا عار مةبةستت ضيية؟‬
‫وتى‪ :‬مةبةسةتم يةكيَتي سةؤظيةتة‪ ،‬ضةونكة ئةطةر ئةوان نةبن ميسةر داطير ئةكريَتء‬

‫ئيسلام زةرةرمةند ئةبَيت‪.‬‬
‫هةر ضةةندة مةلا عار رِقى لة يةكَيتي سةؤظيةتء شةيوعيةت بوو‪ ،‬بةلآم ئةوكاتة‬

‫خؤشى ئةويستن‪ ،‬ضونكة ئةيوت بةفرياى ئيسلام كةوتووة‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫خزمةتي سةربازيي‬

‫لةة ‪ 1957/8/1‬بةانط كرام بؤ خز مةةتي سةةر ةبازيى‪ ،‬ةئةبووا يةة ثةةيوة نةديم بةة‬
‫سةربازطةى حاميةى سليَمانى بكرداية كة لة شويَني ثاركى ئازادي ئَيستا بوو‪ِ .‬رؤذيَك‬
‫ثيَش ئةةوةي ثةةيوة ةندي بكةةم بةة سةةر ةباز ةطةى ةحام ةيةوة‪ ،‬لةة سةلَي ةمانى ضةووم بؤ‬
‫سةرتاشخانةيةك‪ ،‬دواي ئةوةي سةرتاشةكة زاني كة بؤ حزمةتي سةربازيي بانطكراوم‪،‬‬
‫ثيَى و كة خزميَكى خؤى عةريفة لة سةةربازطةى حامية بة ناوى عةلى‪ ،‬ثيَى ئةَلَيت كة‬
‫ضةاوى لَيم بَةيت‪ِ .‬رؤذى دواتر ثةةيوةنةديم كرد بةة سةةربةاز ةطةي ةحاميةةء جلو ةبةرطى‬

‫سةربازيم وةرطرت‪ ،‬خزمى سةرتاشةكةش زؤر هاوكاريى كردم‪.‬‬
‫من بةدةل ضةي بووم‪ ،‬ئةوكاتة هةركة ةسَيك سةةد ديناري بداية بة حكومةت‪ ،‬تةنها بؤ‬
‫ماوةي سةيَ مانط سةةربازيى ئةكردء ثيَيان ئةوت بةدةل ضةي‪ .‬زؤربةى ئةف سةةرةكانى‬

‫سةربازطةى حامية كورد بوونء خةلَكى سليَمانى بوون‪.‬‬
‫ِرؤذَيك ضةووم بؤ لاى موقةدةم عوسمان كة ئةف سةةريَكى خةلَكى سةليَمانى بوو‬
‫داواى مؤلةَة ليَ كرد كةة بطةةِريَمةةوة بؤ ثيَنجويَن‪ .‬ئةةويش زؤر رِيَزى ل َي طر ء مؤةلَةتى‬
‫يةةك هةةف تةةى بؤ كردم‪ .‬لةة سةةر داواى خؤى جةار ةَيك هةة نةد َيةك بةةروبوومى خؤ مةاَلي‬
‫ثيَنجوَينم بؤ برد‪ .‬دواي ئةةوة رِؤذ دواي ِرؤذ ثةةيوةنةدي نَيوان ةمان ةبةهيَزتر ئةةبوو‪ ،‬زؤر‬
‫يارمةتي ئةدام‪ ،‬زؤرجار هةنديَك لة سةةربازةكان داوايان ليَ ئةكردم كة لةلاي موقةدةم‬

‫عوسمان مؤلَةتيان بؤ وةربطرم‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫لافاوةكةى سليَماني‬

‫لةة ‪ 1957/10/17‬لةة ئةةن ةجامى ةباريني تةةرزةء بةارانيَكي زؤر‪ ،‬لا ةفاويَكى طةةورة لةة‬
‫ناو سةليَمانيدا درو سةت بوو كة هةموو طةرِةكةكاني سةليَماني طرتةوة‪ ،‬بةتايبةتي‬
‫طةرِةكى سةابونكةرانء مةلَكةندىء ةشيَخان‪ .‬ئوتومبيَلء ئة سةثء عةرةبانةى لةطةلأ‬
‫خؤ ةيدا ئةةبردو بةة دةيةان ةمالَى رِووخةانةد‪ ،‬ضةون كةة زؤربةةى ةخانووة ةكان لةة دارء قورِ‬
‫درو سةت كرابوون‪ ،‬ضةةنةدين كةةس خن ةكان‪ .‬شةةو بةة بلَنةدطؤ ةبانطةةواز كرا كةة ئةةو‬
‫خيَزانانةى كة ةسيَكيان ديار نيية ب ضةن بؤ نةخؤ شةخانة‪ ،‬ضةونكة زؤربةى بريندارء‬

‫تةرمةكان برابوونة نةخؤشخانة‪.‬‬
‫خةلَكى شةار لة بارودؤخيَكى زؤر ناخؤ ةشدا ئةذيان‪ ،‬ئاوء كارةبا نةبوو‪ ،‬بة دةيان‬
‫خَيزان كةةلو ثةة لةة كةان ةيان ةئاو بردبووى ةيان لةة نةاو ئةاودا بوو‪ِ .‬رؤذ َةيك دواى لا فةاوة كةة‬
‫ضةوومةوة بؤ سةةربازطةى حامية‪ ،‬ئةويش هةمووى ببوو بة قورِاو ء لافاوةكة ئةويَ ةشى‬

‫طرتبووةوةء تا نزيكةى هةفتةيةك قوِرو ليتة ئةو ناوةى طرتبوو‪.‬‬
‫موقةدةم عوسمانء موقةدةم ِرةئوو كة ئامر سةرية بوون لة سةةربازطةي حامية‬
‫ثَي ةيان وتين كةة ب ضةين يةارمةةتي خةةلَكى لَي ةقةو ةماو بةدةينء مةالةَةكةانيةان لةةطةةَةلدا ثةاك‬
‫بكةينةوة‪ .‬كراين بة ضةند طروءثيَكء دابةش كراين بةناو شاردا‪ .‬طرءوثى ئيَمة دوانزة‬
‫سةةربةاز بووينء بةةر طةةِرةكى ثيرمةةن سةور كةةوتين‪ .‬لةة ةكاتي ةهاو ةكاريكردني خةةلَكي‬
‫ليَ ةقةو مةاو‪ ،‬ةتةرمى ضةة نةد ةهاوولآتي يةةكى خن كةاو ةمان لةة ذيَر دارء بةةردى خةانووة‬

‫رِووخاوةكاندا دةرهَينا‪ ،‬بؤ ماوةى شةش ِرؤذ يارمةتي خةلَكى لَيقةوماومان دا‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫لالؤ‬
‫سلَيماني‪ ،‬ضايخانةي مينة شةل (‪)1957‬‬

‫‪41‬‬

‫شؤرِشى ضواردةي تةموز‬

‫كة شةؤرِ شةى ‪ 14‬ى تةمموز لة ‪ 1958‬لة دذى ِرذيَمى ثا شةايةتيى (نورى سةةعيد)‬
‫بةرثابوو‪ ،‬عةبدولكةريم قا سةم دة سةةلآتى طرتة دة ةست‪ .‬خةلَكى كورد سةتان بةط شةتيء‬
‫ثارتى بةتايبةتي ثيَ شةوازىء ث شةتيوانييةكى طةرميان لةو ةشؤرِ ةشة كرد‪ .‬خةلَكى‬
‫بةةطونيةةء ثةةرِؤكؤن نورى سةةعيةديةان درو سةت كردبوو‪ ،‬بةة ةناو شةاردا ةئة ةيانطيَِراء‬
‫هوتافيان لة دذى نورى سةةعيدء ِرذَيمةكةى ئةكيَ شةا‪ .‬لة كاتى خؤثي ةشاندانى خةلَكى‬
‫ثيَنجوَين‪ ،‬برادةرانى ةشيوعى كؤمةَليَك لة مندالآنى شةاريان ناردبووة سةةر ماَلى (مةلا‬

‫عار )ء مالَةكةيان بةردباران كردبوو‪.‬‬
‫وةك ثيَ شةتر با ةسم كرد مةلا عار مامؤ ةستايةكى ئاينى رِيش سةثيء وتارخوَينء‬

‫ثَيشنويَذى مزطةوتى ثاشاى ثيَنجوَين بوو‪ ،‬ثؤليسيَكى ثيَنجويَني بة هاناى مةلا عار‬
‫ةئة ضةَيةتء مةلا عار ء خَيزانء م ةندالَةكانى لةطةلأ خؤى ةئةبات بؤ مةركةزى ثؤليسء‬
‫لةوآ داَلدةيان ئةدات‪ .‬بة بي ةستنى ئةم رِووداوة زؤر دَل ـةطران بووم‪ ،‬ضةونكة برادةرانى‬
‫شةيوعى بيَ رَِيزييةةكى زؤر ةيان بةة مةةلا عةار كردبوو‪ .‬دواى ةئةوة منء جةة ةمالى ميرزا‬
‫حةمة سةةعيد ناِرةزايى خؤمانمان دذى ئةم هةلَوَي سةتة سةةيرو نا شةرينةي برادةرانى‬
‫شيوعى دةربرِىء بةرةو مةركةزى ثيَنجوَين رِؤيشتين‪ .‬دواى وةرطرتني مؤلَةت ضووينة‬
‫ذوورةوة بؤ لاى مةةلا عةار ‪ .‬ئةةويش زؤر بةة ةغةم ةباريء بةة دلَيَكي ثِر لةة طر ةيا ةنةوة وتى‪:‬‬
‫من ضةيم كردووة وا برادةرانى شةيوعى بةو شةيَوةية مندالآنم ل ـةآ هان ئةدةن كة‬

‫بةردبارانم بكةن‪.‬‬
‫دواى دلَدانةوةى مةلا عار ‪ ،‬سةةردانى ئةو ضةةند برادةرةمان كرد كة منداَلةكانيان‬
‫هةان دابوو‪ .‬ئيَمةة دذ بةةو ِرةفتةارةيةان زؤر ِرةخنةةمةان ل َي طرتن‪ ،‬ئةةوانيش داكؤكيةان لةة‬
‫هةةلَوَي سةتى خؤيةان ةئةكردء ئةةيةانوت "مةةلا عةار ث ةياوى نورى سةةعيةدء ةئةمريكةاء‬
‫ئيستعمارةء مووضة لة حكومةت وةرئةطرَيت"‪ .‬ئيَمةش بةرطريمان لة مةلا عار كردء‬

‫ثيَمان وتن كة زؤربةى مامؤستا دينييةكان مووضةى حكومةت وةرئةطرن‪.‬‬
‫برادةرانى شةيوعى هةرلة سةةر ق سةةى خؤيان سةوور بوون تا دواجار مةرجيَكيان‬
‫دا ةنا بؤ دذا ةيةتي نةةكردنى مةةلا ةعار ء وت ةيان‪ :‬بةا ةمةلا عةار لةة ةناو بةازاِردا و تةار ةيَك‬

‫‪42‬‬

‫بخوَينيَتةوةء بلَآ ئةو قسةانةى كة بة يةكَيتيى سةؤظية وتووة بة خؤمم وتووة‪ .‬لةطةلأ‬
‫برادةرانى ةشيوعى زؤر هةولَماندا ‪ ،‬بةلآم ئةوان سةووربوون لة سةةر هةلَويَ ةستى توندي‬

‫خؤيان‪ .‬بؤية نةمانتوانى قةناعةتيان ثيَ بكةينء بة ناضاري ثاشةكشةمان كرد‪.‬‬
‫دواتر ( مةةلا عةار ) مةان لةة هةةلَوَي ةستى ئةةو برادةرا نةة ئةا ةطادار كردةوة‪ .‬كةات ةيَك‬
‫داني شةتووانى شةار سةةرطةرمى دةربرِينى شةادى شةؤِر شةى (‪ )14‬ى تةموز بوون‪ ،‬مةلا‬
‫عار مةرجةكةى برادةرانى شةيوعي قبولأ كردء ضةووة سةةربانى دوكانةكانى ناو‬
‫بازارِء وتى "ئةوةى بة يةكَيتي ةسؤظية وتووة بة خؤمم وتووة"‪ .‬ثا ةشان لةطةلأ ضةةند‬
‫برادةريَك لةطةلَي رِؤي شةتين بؤ حوجرةكةى لة مزطةوتى ثا شةا‪ ،‬هةموو زؤر دَلتةنطء‬
‫خةمبارء توورِة بووين‪ .‬دواتر برادةرانى ليذنةى ناو ضةةء ميرزا سةديق سةةردانى مةلا‬

‫عارفيان كردء دلَنةواييان كرد‪.‬‬
‫دواي ئةو رِووداوة ضةووين بؤ ةسليَمانيء رِووداوةكةمان بؤ لَيثر سةراوى لقى ضةوار‬
‫(نورى ئةة ح ةمةد تةة هةا) طَيِرا ةيةوة‪ .‬ةكاك نوري زؤر دلَ ةتةنط بوو‪ِ ،‬رةخ ةنةى ل َي طرتين كةة‬
‫ضةؤن ِرَيطامان لةو ِرووداوة نةطرتووة‪ .‬ثيَمان وت كة دة سةةلآتمان نةبووةء طو شةارى‬
‫برادةرانى شةيوعى بووة‪ .‬دواي ضةةند ِرؤذَيك كاك نورى هات بؤ ثيَنجويَن‪ ،‬سةةردانى‬
‫مةلا عارفى كردء ثيَيوت "لةمةودوا وةك ثارتى ث شةتيوان ةيت ل َي ةئةكةين‪ ،‬ئيَوة ث ةياوى‬
‫ئةاينيء ثَي شةةواى خةةلَكن‪ ،‬لةة ةمةودوا ِرازى ةنابين هيس كةاريَكى ةلةو جؤرة دوو ةبارة‬

‫ببَيتةوة"‪ .‬ثاشان باسى رِؤَلى ثياوانى ئايينى لة ناو شؤرِشدا بؤ كرد‪.‬‬
‫رِؤذي دواتر لةطةلأ كاك نورىء برادةرانى ناو ضةة سةةيرانيَكمان بؤ ةضةمى سةووراو‬
‫ِريَكخ ةستء ةبانطهيَ ةشتى برادةرانى شةيوعي شةمةان كرد‪ ،‬بةةلآم ئةةوان نةة ةهاتن‪ .‬لةة‬
‫سةةيرانةةكةةدا بؤ ثيَكةةنين برادةران ةكاك نوري ةيان بةة جلةةكةانييةةوة خ سةتةة ةناو ةئاوةي‬
‫ضةةمةةكةةء هةةموو طيةاني تةةِر بوو‪ .‬كةاك نوري بةة ثَيكةةنينةةوة وتى " ضةش لةة خؤمء‬
‫جلةة ةكانم‪ ،‬بةةلآم كةاغةةزو ةنامةة ةكاني طير ةفانم تةةرِبوو"‪ .‬ةكاتَيةك طةةِراي ةنةوة بؤ ثيَنجويَن نورى‬
‫ئةةحمةةد تةة ةها كؤبوونةةوةيةةكى لةةطةةَةلدا كردينء ةلةدوا طؤرِانكةاريء ثيَ شةبينييةةكةان‬
‫ئةا ةطادارى كردينةةوة‪ .‬ةكاك نورى لةةبةةر ئةةوةى ئةةنةدامى ل ةيذ ةنةى مةةركةةزيى ةثارتى بوو‪،‬‬

‫زانياريى زؤرى لابوو‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫رِؤذاني دواتر برادةرانى حزبي شةيوعى لةة ةناو خةةلَك ةيدا ةكةوتنةة بلآوكردنةةوةى‬
‫ثرِوثاطةندة كة طواية لة كاتي سةةيرانةكةماندا ئيَمة سةةردانى ئاغاء دةرةبةطء ثياوي‬
‫ةئةمري ةكا ةمان كردووة‪ ،‬زؤرجةار تةانةةء تةة شةةر ةيان ل َي ةئةداينء دذايةةتييةان ئةةكردين‪.‬‬
‫هةةموو ئةةمةانةة ةلة ةكاتيَ ةكدا بوو ةكة لةة ةطةلأ حزبي شةيوعى ثَيكةةوة لةة ةبةرةيةة ةكدا بووين‪.‬‬
‫دواى ئةةوةى ةبارة ةطاى ةيةكَيتي لاواني سةةر بةة ةثارتى لةة ثيَنجويَن كرا ةيةوة‪ ،‬نيَوانى‬

‫ئيَمةء برادةراني شيوعى لة ثيَنجوَين ئالَؤزتر بوو‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫ثيَشوازيكردن لة بارزاني‬

‫لة سةالَى ‪ ،1959‬ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَين فراوان كرا بؤ نؤ ئةندام‪ ،‬منيش بة‬
‫ئةندامى ليذنةى ناو ضةة هةَلبذَيردرام‪ .‬هةر لةو سةالَةدا م سةتةفا بارزانى لة يةكيَتي‬
‫سةؤظيةةتةةوة بةةرةو بةة ةغدا طةةِرايةةوة‪ .‬نورى ئةةحمةةد تةة ةها ةئاطةادارى كردي ةنةوة كةة بؤ‬
‫سةةردانى بنةمالَةى ةشَيخ مةحمودى حةفيدء بينينى جةماوةرى ةسليَمانى‪ ،‬م سةتةفا‬
‫بارزانى بةنيازة سةةردانى سةليَمانى بكات‪ ،‬ئيَمةش ئةبيَت بةرةو سةليَمانى بكةوينة‬
‫رِآ‪ .‬هةمان شةةو برادةرانمان ئاطادار كردةوةء بةرةو ةسليَمانى بةرِ َي كةوتين‪ .‬ةشةو لة‬
‫ضةايخانةكةى خةراجيان ماينةوة‪ِ ،‬رؤذى دواتر طةي ةشتينة ةسليَمانىء ضةووين بؤ مالَى‬
‫نورى ئةحمةد تةها‪ .‬ثا شةان بة مةبة ةستى ثَي شةوازيكردن لة بارزاني‪ ،‬لةطةلأ ليذنةى‬
‫ناو ضةةكانى تر بةرةو بازيان كةوتينة رِيَ‪ .‬لة نَيوان بازيانء ضةةم ضةةماَلدا هةموو بة‬

‫لافيتةوة ضاوةرِوانى هاتنى بارزاني بووين‪.‬‬
‫ثاش ضةاوةرِوانييةكى زؤر هةوالَمان ثَيطةي شةت كة لةبةر هؤى ئةمنى‪ ،‬م سةتةفا‬
‫بارزانيء ضةند ئةفسةريَكى ثلة بةرز‪ ،‬بة لاِريَيةكدا ضوون بؤ سليَمانىء ئيَستا لة ماَلى‬
‫شةَيخ لةتيفى حةفيدن‪ .‬ئَيمةش بةرةو سةليَمانى طةِراينةوةء ةضووين بؤ مالَى شةَيخ‬
‫لةتيف‪ .‬ئةو رِؤذة كاك نورى كاتي ضةاوثيَكةوتنيَكى لةطةلأ بارزانيدا بؤ وةرطرتبووين‪.‬‬
‫ثاش كةميَك ضةاوةرِواني لةطةلأ برادةراني ناو ضةة ضةووين بؤ لاي بارزاني‪ .‬لة ةسةر‬
‫بارودؤخي نوَيي كورد سةتان ق ةسةمان لةطةَلدا كرد‪ ،‬ثا شةان ضةةند ويَنةيةكمان لةطةَلدا‬
‫طرت‪ .‬دواتر نورى ئةحمةد تةها ئاطادارى كردين كة بارزاني ئةيةوَيت لة ةسةر بالَكؤنى‬
‫هوتيَلةكةى (نورى عةلى)يةوة ق سةة بؤ جةماوةرى ةسليَمانى بكات‪ ،‬بؤية ئَيمةش ئةبَيت‬

‫لةويَ ئامادةبين‪.‬‬
‫ئةو رِؤذة سةليَمانى زؤر خرؤ ةشابوو‪ ،‬خةلَكى ئارةزووى بينينى بارزانييان ئةكرد‪،‬‬
‫جةماوةريَكى زؤرى سةليَمانىء لَيثر ةسراوانء ئةندامانى ثارتى بة لافيتةوة لة بةردةم‬
‫هوتيَلةكةى نورى عةليدا ضةاوةرِوانى بارزاني بوون‪ .‬ثاش ماوةيةك م سةتةفا بارزاني‬
‫لةطةلأ ضةةند ئةف سةةرَيكدا هاتة ناو بالَكؤنى هوتيَلةكة‪ .‬كاتيَك ضةاوى بة لافيتةكان‬

‫كةوت‪ ،‬داواى لابردني هةمووي كرد‪ .‬لة ماوةيةكي كورتدا هةموو لافيتةكان لابران‪.‬‬

‫‪45‬‬

‫لة رِاستةوة‪ :‬عةبدولكةريم قاسم‪ ،‬مةلا مستةفا بارزاني‬

‫ثا ةشان مةلا مة ةستةفا بارزاني دة ةستى خ ةستة ناو دة ةستى يةكيَك لة ئةف سةةرة ثلة‬
‫بةرزةكانء وتى‪ :‬ئةز سةربازى عةبدولكةريم قاسمم‪.‬‬

‫مةبةستى بارزاني لة لابردنى لافيتةكان بؤ ئةوة بوو كة دةرفةت بة كةساني ناحةزو‬
‫تو ةندرِةو نةةدات‪ ،‬دزة بكةةنةة ةناو جةة ةماوةرو ةناكؤكى لةة نَيوان كوردء حكو ةمةتى نويَى‬
‫عَيراقدا درو سةت بكةنء ببنة هوَى تَيكداني ئةو بارودؤخة ئارامةى كة كورد زؤر دلَى‬

‫ثيَخؤش بوو‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫ثيَكةوةنانى خيَزان‬

‫لةة ‪ 1959/6/1‬لةة ةطةلَ حةةمةدي خةان (حةةمةديةة مةةجيةد ئةةح ةمةد)‪ ،‬ذيةاني خَيزاني ةمان‬
‫ثيَكةءةنا‪ .‬لةو كاتةوة حةمدي خان بوو بة هاوِرآء هاوكاريَكى طرنطي خةباتى ةشارو‬
‫شاخم‪ .‬هةروةها بةهؤي كارو ضالاكي سياسيي بةندةوة‪ ،‬حةمدي خان ذياني زؤر تالأء‬
‫دذوارء ثرِ لة مةتر سةي بوو‪ ،‬توو شةي خؤ شةاردنةوةء بةنديخانةء ئاوارةيىء ِرةنجء‬

‫زةحمةتيَكي زؤر بوو‪.‬‬
‫وة سة تةا مةةج يةد ةئة حمةةد ( بةاوكي حةة مةدي ةخاني ةهاو سةةرم)‪ ،‬ث ةياويَكى‬
‫ني شةتمانثةروةرء دلَ سةؤز بوو‪ ،‬خةلَكى ةسليَمانى بوو‪ ،‬لة بنةمالَةى ةشالَييةكان بوو‪ ،‬لة‬
‫ةسالآنى ةسييةكاندا لةطةلأ لة شةكرةكةى ةشَيخ مةحمودى حةفيد ضةةكدار بووة‪ .‬كاتَيك‬
‫كة شةَيخ مةحمودء لةشةكرةكةي لة ثيَنجوَين بارةطا دائةنيَن‪ ،‬وة ةستا مةجيديش لةطةلأ‬
‫لة شةكرةكة بووة‪ .‬ثاش طةِرانةوةى شةَيخ مةحمودء لة ةشكرةكةى بؤ ةسليَمانى‪ ،‬وة سةتا‬
‫مةجيد لة ثيَنجويَن ني شةتةجآ ئةبيَتء ناطةِريَتةوة بؤ ةسليَمانيء لة ثيَنجويَن خيَزان‬

‫ثيَكةوة ئةنَيت‪.‬‬
‫لةة ‪ 1960/6/24‬يةةكةةم م ةنداَلم لةة دا ةيك بوو‪ ،‬زؤرم ثيَخؤ شةبوو كةة نةاوي كوردي‬
‫ليَبنَيم‪ ،‬بةلآم لة ةسةر خوا ةستي مالَي خةزورم ناونرا جةمال‪ .‬بةداخةوة لة ‪1961/9/11‬‬
‫بةهؤي نةخؤ شةييةكي كتوثرِ‪ ،‬طياني لةدة ةستدا‪ .‬ةسالآني دواتر بووم بة باوكي ك ةضيَكء‬

‫ضوار كورِ بة ناوةكاني مةهاباد‪ ،‬كامةران‪ ،‬مةريوان‪ ،‬بةختيار‪ ،‬سؤران‪.‬‬

‫‪47‬‬

‫سةرداني مامؤستا نةجمةدين مةلا بؤ ثيَنجو َين‬

‫لة سةالَى ‪ 1959‬مامؤ ةستا نةجمةدين مةلا هات بؤ ثيَنجوَين‪ ،‬وةك ليذنةى ناو ضةةى‬
‫ثيَنجوَين دةعوة تمةان كرد بؤ سةةيرانيَكى سةةر ضةةمى طةةورةى لاى طو نةدي‬

‫خانمةشيَخانى سةر سنوورى نَيوان عَيراقء ئَيران‪.‬‬
‫دواي نان خواردن مامؤ سةتا نةجمةدين مةلا ضةووة ناوةِرا سةتى ضةةمةكةء وتى‪:‬‬
‫ئةطةر ئيَ سةتا ذنَيك لةوبةرى ئاوةكة مةنجةَليَكى ليَ بكةوَيتة ناو ئةم ضةةمةوة‪ ،‬ئاوةكة‬
‫مةةنجةةلةَةكةةي ببةاتةة ةئةوبةةر ضةةمةةكةة ةئةوا بؤى نييةةء ةناتوان ةَيت ب ضةَيتةة ةناو ةئاوة ةكة بؤ‬
‫ئةوةى مةنجةلَةكةى بباتةوة‪ ،‬ياخود ئةطةر جوتيارَيك لةمبةرى ئةم ضةةمة ئي شةيَكى‬
‫هةبَيت بةو بةرى ضةةمكة ئةوا بؤى نيية ب ضةَيتة ئةوبةرى ةضةمةكة‪ .‬ثا شةان دوو م شةت‬
‫طَلى لةمبةرء ئةوبةرى ةضةمةكة هةلَ ـةطرتء وتى‪ :‬ئةمة هةردووكى طَلي يةك خاك نين؟‬
‫سةيركةن ضؤن ئيستعمار ثارضة ثارضةى كردووين‪ .‬كوِرينة سةيركةن ئةو جووتيارةى‬
‫ئةةمبةةرء ةئةو جوت ةيارةى ئةةو ةبةر‪ ،‬بةة يةةك زمةان ق سةة ةئةكةةنء هةة ةمان ةكار ةئةكةةن ئيتر‬

‫بؤضى ئةبَيت بةو شيَوةية بةسةر دوو ولآتدا دابةش بكرَين؟‬
‫لة كؤتايدا هؤنراوةيةكى نيشتماني خويَندةوة‪.‬‬

‫‪48‬‬

‫ململانيَى ن َيوان (ث‪.‬د‪.‬ك)ء حزبي شيوعى‬

‫لة هاوينى ‪ 1959‬دكتؤر فارس كة ئةندامى لقى ةضوار بوو لةطةلأ ةضةند ئةنداميَكى‬
‫ترى (ث‪.‬د‪.‬ك) بة مةبة سةتى ث شةكنين هاتن بؤ ثيَنجوَينء لة بارةطاى يةكَيتي لاوانى‬
‫ديموكراتي كورد سة ةتان كؤبو ةنةوة ةيةك ةمان كرد كةة لةة هةةمةان ةكا ةتدا بةة نهيَنى ةبارة ةطاى‬
‫ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَينيش بوو‪ ،‬ضةونكة ئةوكاتة وةك ثارتي مؤلَةتي كاركردنمان بة‬
‫ةفةرمي نةةبوو‪ .‬ئيَمةة وةك ليةذنةةى ةناو ضةةى ثيَنجوَين ِرةخنةةمةان لةة هةةَل سةوكةةوتء‬
‫هةةلَوَي سةتى برادةرانى حزبي شةيوعى طرتء داواى دؤزي ةنةوةى ضةارة سةةرَيكى‬
‫طونجاومان بؤ ئةو كَي شةةيةى نَيوانمان كرد‪ .‬برادةرانى ليذنةى ث شةكنين بةرثةر ضةى‬
‫رِةخنةة ةكانيةان داينةةوةء ثيَ ةيان وتين كةة ةئةبيةَت مةةمنون بين ئةةطةةر حزبى شةيوعى بةة‬

‫ئةندام وةرمان بطرن‪.‬‬
‫بةة ق سةةكةانى ةئةو برادةرانةة بةة تةاي ةبةتى دكتؤر ةفارس زؤر سةةرمةان سةورِمةاو‬
‫طومانمان لادرو ةست بوو‪ .‬دواتر لقى ضةوارمان لة هةلَويَ سةتى دكتؤر فارس ئاطادار‬
‫كردةوة‪ .‬لقى ضةواريش ليةذ ةنة ةيةك ةيان ث ةيَك هيَنةاء لةةطةةَلمةان كؤبونةةوةء بةةرثةةر ةضى‬
‫ق سةةكانى دكتؤر فار سةيان دايةوةء ثَييان ِراطةياندين كة دكتؤر فارس سةةر بة بالَى‬
‫هةمزة عةبدوَللآى سكرتيَرى ثارتى ديموكراتى كوردستانء خةسرةو تؤفيقي ئةندامى‬
‫ليةذنةةى مةةركةةزيى ثةارتييةة‪ ،‬ةكة ةئةو ةبا ةلَة ةئة ةيانوي سةت بيرو ةباوةرِى ةشيوعيةةت لةةنةاو‬

‫ثارتيدا بلآو بكةنةوة‪.‬‬
‫لقى ضوار لة ئاستى خؤيةوة بةيانيَكى دذ بةو برادةرانة دةركردء بة طَيرةشيَوَينيان‬
‫نةاوبردن‪ .‬لةة هةة ةمان ةكا ةتدا برِ ةياردرا كةة ئةةنةدامَيتى كؤمةةلَ ةَيك ةلةو برادةرانةة ةتا كؤنطرةى‬
‫ثيَنج بة هةَلثة سةاردراوي ةَينيَتةوة‪ .‬لة كؤنطرةى ثيَنجى ثارتى كة لة بةغدا بة سةترا‬
‫بةهؤى طو شةاريَكى زؤرى بارزانى‪ ،‬هةمزة عةبدوَللآ لابراء ئي اهيم ئةحمةد لة جيَطاى‬

‫كرا بة سكرتيَرى ثارتى ديموكراتى كوردستان‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫سةردانى جةلال تالَةباني بؤ ث َينجو َين‬

‫لة سةالَى ‪ 1960‬ل ةيذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَين مؤلَةتى فةرمي لة حكومةتى عَيراق‬
‫وةرطرتء بارةطامان كردةوة‪ .‬لة هاوينى هةمان سةاَلدا جةلال تالَةباني (مام جةلال) كة‬
‫ئةوكاتة ئةندامي مةكتةبي سةياسةي (ث‪.‬د‪.‬ك) بوو طة ةشتيَكى بؤ ثيَنجوَينء دةوروبةرى‬
‫كردو سةةردانى ليذنةى ناو ضةةى ثَينجوَيني كرد‪ .‬لة هوتيَلةكةى (حاجى ِرة سةول)دا‬
‫ق ةسةى بؤ كردينء جةختى لة سةةر ئةوة كردةوة كة ئةبَيت بةردةوام جةماوةر هؤ شةيار‬
‫بكةينةوةء لة سةةر مافةكانى طةلى كورد ثآ دابطرينء هةمي شةة خؤمان بؤ شةؤِرش‬
‫ئامادة بكةين‪ .‬عةلى حاجى ئةمينى فاتيَ ثر سةياري لة مام جةلال كردوو وتي‪ :‬با شةة‬

‫ئةطةر ئيَمة ضةكمان نةبَيت‪ ،‬ضؤن شؤِروان ثيَ ئةكرَيت‪.‬‬
‫ةمام جةةلال وةلآمى دا ةيةوةء وتى‪ :‬ئةة طةةر ئَي مةة خؤ مةان ئةا ةمادة ب كةةينء بوو نمةان‬
‫هةبَيت ئةوا ضةةكيش ثةيدا ئةبَيت‪ ،‬ئةطةر ضةى عةبدولكةريم قا ةسم خةلَكيَكى زؤرى لة‬
‫دةورى خؤى كؤ كردووة تةةوة بةة تةاي ةبةتى شةيوعي يةة كةان‪ ،‬بةةلآم ئةة ةطةر ةما ء‬
‫داواكارييةكانى طةلى كورد نة سةةنَينيَت ئةوا ئيَمةش‪ ،‬وةك ثارتىء طةلى كورد‪ ،‬ئةبَيت‬

‫هةلَويَستمان هةبَيتء خؤوان بؤ هةموو ئةطةرَيك ئامادة بكةين‪.‬‬
‫دوا بةة دواى سةةردانةة ةكةى ةمام جةةلال‪ ،‬ئيَمةةش وةك ل ةيذنةةى ةناو ضةةى ثيَنجوَين‬
‫زياتر لة رِابردوو كةوتينة هؤشةياركردنةوةى داني ةشتووانى ناو ةضةكةء سةةردانى ضةةند‬
‫كة سةايةتييةكى ني شةتمانثةروةرء خاوةن هةلَوَي سةتمان كرد‪ .‬هةر لةو ماوةيةدا لةطةلأ‬
‫ميرزا سةديقء(‪ )4‬عةزيزى حاجى ح سةيَنة ِرةشء عارف فةتاحي وة ةستا م سةتةفاء فةقآ‬
‫ةسالَح سةةردانى حةمة ِرة شةيدخاني بانةمان كرد‪ .‬ئةويش ثيَ شةوازييةكى زؤر طةرمى‬
‫ليَكردين‪ .‬دواى هةندَيك قسةةكردن حةمة ِرة ةشيدخان وتى‪ :‬بؤ هةموو ثَي ةشهاتَيك ئةبَيت‬
‫خةلَك ةسازء ئامادة بكةين‪ ،‬ضةونكة ئةطةر عةبدولكةريم قا ةسم داواكارييةكانى طةلى‬
‫كوردى جَيبةجآ نةكرد‪ ،‬ئةوا ئةبَيت شةؤِرش بةرثا بكةين‪ ،‬من بة خؤمء مالأء مندالأء‬

‫كةسوكارء سةروةتء سامانمةوة ئامادةم بؤ هةموو هاوكارييةك‪.‬‬

‫(‪ )4‬خزمي حةمة رِة شةيدخاني بانة بوو‪ ،‬بة شةداري كؤماري مةهابادي كردبوو‪ ،‬لة شةؤِر ةشي ئةيلول‬
‫ضةند ساَليَك بةرثرسي ليذنةي ناوضة بوو‪ .‬دواي هةرةسي شؤِرش‪ ،‬دوورخرايةوة بؤ خواروي عيَراق‪.‬‬

‫‪50‬‬


Click to View FlipBook Version