ثَيشةمةرطةي ئازاي (ي.ن.ك) ةشةهيد بوون .دواي ئةوةي ماوةيةك بةسةةر رِووداوةكاني
مةَلبةندي يةك تَيثةِري بوو ،جةبار فةرمان لةطةلأ دليَري سةيد مةجيدء موحسين عةلي
ئةكبةر بؤ ضةارة ةسةري بارطرذيء كَيشةةكاني مةَلبةند هاتن بؤ بةرى قةرةداغ .كاتيَك بؤ
بةخيَرهاتنيان ضووم بؤ لايان ،بة تةنيا لةطةلأ كاك جةبار قسةم كردو و :بارودؤخةكة
زؤر بةاش بووة ،لةة مةةودوا هيس رِوو ةنادات ،بةا ئيتر لَيرةدا كؤ ةتايى بةة ةبارطرذي ب َةيت،
تكاية برِوا بة ق سةةي هةموو كة سةَيك مةكةن ،ضةونكة كيَ ةشةكان طةورةتر ئةبنء زياتر
ئالَؤزى ئةكةن.
بؤ ئةوةى ترشء خويَي ثيَوة نةكريَتء بارودؤخةكة تيَكنةةدريَت ،هةر ضةى رِووى
دابوو وةك خؤى بؤ كاك جةبارم طَيِرايةوة .دواتر ئا سةؤى شةَيخ نورى هات بؤلامانء
ئةويش هاتة ناو باسةكةوة .كاك جةبار وتى :هةرضى تؤ ثيَت باشة من وا ئةكةم.
وةك دواتر جةة ةبار فةةرمةان بؤي طيَِرامةةوة ،هةةر ئةةو رِؤذة كةاك جةةبةار برو سةكةةى
كردبوو بؤ سةةركردايةتيء نوو سةيبوي "ئةو كيَ شةانةى بةرى قةرةداغء ئاَلؤزييةكانى
مةَلبةندى يةك لالؤ ،ةضارة سةةرى بؤ دؤزيونةتةوةء بارودؤخةكةى هيَور كردووةتةوة،
بؤئةوةي كَيشةكان ئاَلؤزتر نةبن ثيَويست ناكات كةسي تر بؤ ئَيرة بنيَرن".
شةةءَيك دءاى ئةءةى قسةةم لةطةلأ جةبار فةرمان كردبوو ،ضةةند كةسةيَك ةضووبوون
بؤ لاى كاك جةبار ،لة سةةر رِءءداءةكان ق سةةيان بؤ كردبوء ،بة كاك جةباريان وتبوو
كة بنَيرَيت بة دءاى شةَيخ عةلي تا لة دادطاي مةَلبةند لَيثر ةسينةوةي لةطةَلدا بكريَت.
ِرؤذي دواتر مةلا بةختيارء برادةراني ئالآي ةشؤِر ةشم لة ةسيَوسةَينان بينيء ءتيان :فريا
نةكةوتين ب ةضين بؤ بةخيَرهاتنى كاك جةبارو برادةران تا ثيَكةوة لةسةةر كيَ ةشةكان ق ةسة
بكةين ،بة نامةى مةلَبةند داواى شَيخ عةلى ئةكةنء ثَيشمةرطةيان ناردووة كة بيبةن بؤ
مةَلبةند ،خؤ هةموو كيَ ةشةكان كؤتاييان ضةارة سةةركراونء بارطرذي لة نَيوانماندا
نةماوة ،ئيتر ئةوان بؤ وا ئةكةن؟
ثا شةان ئةو برادةرانة برِيارياندا كة نامةيةكي ِرةخنةو طلةيي بنوو ةسن بؤ جةبار
فةرمان .و :باشة ئةو نامةية بنَيرن ،بةلآم تكا ئةكةم ئةوةندة بهيََلنةوة كة بةشى ئةوة
بكات دواتر رِووبةرِووى يةك ببنةوةء ثيَكةوة دابني ةشنء ِرووتان بَيت ثيَكةوة ق ةسة
551
بكةن .با نووسةينةكانتان زؤر رِةقء توندوتيذ نةبَيت .بِرواتان بيَت لةسةةر ئةو رِووداوو
كيَ شةانةةي ئةةم دواييةة زؤر ق سةةم لةةطةةلأ كةاك جةةبةار كردووة ،برو سةكةة شةي بؤ
سةةركردايةتي كردووة كة كيَ ةشةكان ضةارةسةةر كراوة ،بةلآم نازانم ئَي ةستا بؤ وا طؤِراوة؟
ثَيم واية بة شيَوةيةكي تر قسةيان بؤ كردووةء هةوالَي ناِراستيان ثيَ ِراطةياندووة.
هةةر ةئةو ِرؤذة ةمةلا بةةختيةارء بةةكرى ةحاجى سةةفةةرء شةَيخ ةعةلى نةامةةيةةكي
هاوبة شةيان نوو سةى بؤ جةبار فةرمان .لة بة شةيَكي نامةكةدا نوو سةيبوويان "ئيَمة
بةنياز بووين بَيين بؤ بةخيَرهاتنتانء لةوآ ثيَكةوة دابني شةينء ق ةسة بكةين ،بةلآم بة
طةيشتنت بؤ مةَلبةند داواى شَيخ عةلي ئةكةيت".
بؤ دَلنيايي نامةكةيان داية دة سةت من .منيش ضةووم بؤ مةَلبةندء نامةكةم دا بة
كاك جةبارء و :بؤضى داواى شَيخ عةلىء ثَيشمةرطةكاني ترت كردووة؟
كاك جةبار وتى :بؤ ليَثر ةسينةوة داوام كردوون ،بةلآم وا ديارة شةَيخ عةلي ةشتيَكي
خراثي كردووة بؤية نايةت؟
و :ةبةم شةيَوةيةة داواى مةة ةكةء ثَي شةمةةرطةة مةةنَيرة كةة لةةطةةلأ خؤ ةيان بيهَينن بؤ
مةلَبةند ،ئةوة ئيهانةية .برِوات بيَت ثيَش ئةوةي ثَي شةمةرطة بة دوايدا بنَيريت ،خؤي
بةهيوا بوو بَيت بؤ لاتان .برام خؤ من ثيَ شةتر ثيَموتيت با ئةم مة سةةلةية طةورة نةبيَت،
ئاطادارم كرديت كة بة ق سةةى هةموو كة سةَيك نةكةيتِ .رةنطة هةوالَي ناِرا ةستت ثيَ
بلََين ،دواجار بؤمان ضةارة سةةر ناكرَيت ،ئةطةري ئةوة هةية كة شةتى طةورةتر رِوو
بدات .ئيَ سةتا تؤ بةرثر سةى مةَلبةنديت ،ئةطةر ئةم شةةِرة لَيرةو لة ةسنوورةكةى تؤ رِوو
بدات ،نةك هةر مةلَبةند بةلَكو كؤمةلَةو هةموو يةكيَتى ني شةتمانيء طةلى كورد زةرةء
زيانى ليَ ئةكةوَيت.
ئةةو ةجارةش جةة ةبار فةةر ةمان لةة سةةر ق سةة ةكانى من وازى هيَ ةناو ئيتر ةجاريَكى تر
نةينارد بة شةوَين شةَيخ عةليء هيس ثيَشةمةرطةيةكي تردا .نامةيةكى بؤ مةلا بةختيارء
كاك بةكر نوو سةي .لة بة شةيَكي نامةكةيدا نوو سةيبووي "ثيَوي سةت ناكات ةشَيخ عةلى
بَيت بؤ مةَلبةند ،بةلآم ئةبيَت ب ضةَيت بؤ سةةركردايةتى ،بةلَكو لةوآ وةك جارى ثيَ شةوو
خةلآتى بكةن ،ئةوةيان من هةقم نيية بةسةريةوة".
552
طةِرامةوة بؤ لاى مةلا بةختيارو برادةران لة ةسيَوسةَينان ،كاتَيك شةَيخ عةلى نامةكةى
خويَنةدةوة زؤر تووِرة بوو .مةلا بةخت ةيار هيَمنى كردةوةء وتى :شةَيخ عةلى واز بيَنة،
با شةتر واية خؤت برِؤيت بؤ سةةركردايةتيِ ،رةنطة لةوآ ضةارة سةةرى ئةو مة سةةلانة
باشتر بكريَت تا لة مةَلبةند.
شةَيخ عةلى كةمَيك ب َي دةنط بوو ،دواجار وتى :با شةة ئة ضةم ،بةلآم ئةتر سةم لة رِيَطا
ةطرن ياخود تووشى شتيَكم بكةن.
و :ةشَيخ عةلى ،ئةطةر ثيَت با شةة من ثَي شةمةرطةكانى خؤمت لةطةلأ ئةنَيرم يان
خؤم لةطةلَت دَيم.
وتى :لالؤ ،ئةم توانجة ضيية ،ئاخر خةلآتى ضيم ئةكةن؟
دواتر شَيخ عةلى قةناعةتي كردء رِؤذاني دواتر رِؤيشت بؤ سةركردايةتي.
لة كاتي ئةو كيَ شةانةدا شةةهيد شةَيخ ح سةيَنة سةوور( )115لة ماَلى بةكرى حاجي
سةةفةر بوو ،جةبار فةرمان داواى ضةةكةكةى ليَ ئةكرد .ةشةهيد شةَيخ ح سةيَن ئةيووت
"ئاخر بؤ ئةبَيت من ضةةكم ث َي نةبيَت؟" .سةةبارةت بة ضةةكةكةي شةَيخ ح سةَين لةطةلأ
كاك جةبار قسةم كردو داوام ليَكرد كرد كة ضةكةكةي ل َي نةسةنَيت.
كةاك جةةبةار وتى :ةكاكةة ئةة ةمانةة ئيلتيزاميةان نةةبووة ،لةة كةاتي شةةِرةكةاني كةةتوودا
باوةِريان بة شةةرِ نةبووةو سةةنطةريان ضةؤلأ كردووةء بة ق ةسةى منيان نةكردووة.
ئيَسةتاش هاتووة لَيرة داني ةشتووة ،ئاخر ضةؤن ةضةكى ليَ ناسةةنم ،كةي ثَيشةمةرطايةتي
وا دةكريَت؟
و :ضةةكى ل ـةآ مة ةسةنةء وازى ل ـةآ بيَنة ،با ئَيمة هةولأ بدةين كة بارودؤخةكة
كةمَيك ئارام بكةينةوة.
( )115شةةهيد شةَيخ ح سةَين ثيَ شةمةرطةيةكي ئازاء رِةو ةشت بةرز بوو .لة كؤتايي بةهاري 1983لة
كارة ةساتةكةي طوندي قرطةي نزيكي ةسليَماني كة بة دة سةتي جا شةةكاني ئةو ةسنوورة 17ثيَ ةشمةرطة
شةةهيد بوون ،ئةويش بة سةةختي بريندار بوو .دواي ضةةند ِرؤذيَك خؤ شةاردنةوة لة ناء ثووشء
ثةلآ شةدا زؤر بة زةحمةتء قارةمانانة خؤي طةياندةوة ناو ضةة ئازادكراوةكاني شةارباذيَرِ .لة ةساَلي
1997لة شةةِري ناوخؤدا بة فرِؤكة جةنطييةكاني توركيا لةطةلأ ثؤليَك ثيَ شةمةركةي تري (ي.ن.ك)
شةهيد بوو.
553
كاك جةبار زؤر ِريَزي ليَ ئةطر ،هةر ضةييةكم ثيَ بووتاية نةي ئةوت نةخيَر ،زؤر
بة رِيَزةوة وتي :باشة لالؤ طيان بة قسةت ئةكةم.
ِرؤذي دواتر ةشَيخ حسةَينم بينيء و :ةضةكةكة بؤ خؤتء لةمةودواش كةس هةقي
نابَيت بة سةرتةوة.
ةلةو ةماوةيةةدا برِيةار ءابوو كةة كؤبوونةةوةى ةئةنجومةةنى مةةلَبةةنةد بكرَةيتِ ،رؤذ ةيَك
سةةردانيَكى برادةرانى ئالآى شةؤرِشةم كردو ثيَموتن :كؤبوونةوةى ئةنجومةنى مةَلبةند
ئةكريَت ،ئيَوةش ضةيتان هةية ثَيم بيَليَن با لة كؤبوونةوةكةدا طفتوطؤي لة سةةر بكةين.
وتيان :ئيَمة هيس ئيشيَكمان بةو كؤبوونةوةية نييةء هيس كَيشةيةكيشمان نيية.
ةئةو برادةرا نةة كؤ مةةَل يةَك خةةلَكى لوءت بةةرزء مةةغرور دةور يةان دابوون كةة نةة يةان
ةئةهيَ شةت ثيَكبيَن ،لةةو ِرؤذ ةطارة سةةختةةدا نةةمةدةزانيء ت َي نةة ةئةطةةي شةتم كةة ئةةو
برادةرانة بة ضةييةوة ئةنازنء بؤ ضةى وايان ئةكرد؟ ئةو برادةرانةى ئالآى شةؤِرش
هةرطيز دانى خَيريان بة كة ةسدا نةئةناء بِروايان بة هيس كة ةسَيك نةبوو جطة لة خؤيان،
تةنها ِراء بؤ ضةوونى خؤيان لا ثة سةةندء باش بوو .بارودؤخي ط ةشتي ناو ضةةكة لةبار
نةةبوو ،لةة لا يةة ةكةوة ِرذيَمي عَيراق طو شةاريَكى زؤرى هيَ نةابوو بؤ سةةر ةناو ضةة
رِزطاركراوةكانى ذيَر دة سةةلآتى شةؤِرشء لة لايةكى تري شةةوة دوذمنانء ناحةزانى
يةكيَتي ضاوةرِوانى شةِريَكى ناوخؤو شكستى يةكَيتييان ئةكرد.
لةةو ةبارودؤخةة نةا سةكةةدا جةةبةار فةةر ةمان كؤبوونةةوةى ةئةنجومةةنى مةةَلبةةنةدى كردء
زؤربةى كادرةكانى كؤمةلَةء شةؤرِ شةطيَِران بة شةدارييان تَيدا كرد .جةبار فةرمان لة
كؤبوونةةوةكةةدا ِرووى كردة هةةموو ةكادرة ةكانء وتى :ئيَوة لةةمةةودوا ب ضةنةة ةناو كؤرِء
كؤمةلآنى خةَلكء لاى خةلَكي بلَيَن كة هةموو كيَشةةكان ضةارةسةةر كراون ،ئةو ق ةسانةى
دةر ةبارةى طرذىء ةناكؤكى ةناو ةيةكَيتي بةاس ةئةكريَن هةةمووى ثرِو ةثاطةة ةندةيةة ،بةا ئيتر
ق سةةى ترى لة سةةر نةكرَيتء لةوة طةورةتر نةكريَت .ئيَمةش هةموو ثيَمان وابوو كة
ئيتر ق سةة لةة سةةر ِرابردوو نةةكةةين بؤ ئةةوةي كيَ شةة ةكان لةةوة زيةاتر طةةورة نةةبيَةت،
هةةروة ةها هةةموو بةة كردةوة لةة هةةولَى ئةةوةدا بين كةة بةارودؤخةةكةة ئةالَؤزتر نةةكةةين .ةلة
كؤبوونةوةكةدا كاك جةبار وتي :هؤكاري ئةم كَيشانة لةسةر سؤندةيةك بووة.
554
عةلى ةشامار هاتة ناو باسةةكةوة وتى :من ثيَم وانيية ئةم كَي ةشانة لةسةةر سةؤندةيةك
بوو بَيت ،بةلَكو سةرضاوةكةي ململانَييةكى سياسي طةورةية.
جةة ةبار فةةرمةان وتى :نةةخيَر وا نييةةء ئَي سةتةاش هيس نةةبووةء لةةمةةودواش هيس
نابَيت ،ئةو برادةرانة هةر هاوِرَيي ئيَمةنء برادةرى خؤ شةةوي سةتى هةموو لايةكمانن،
ئةو برادةرانةى تريش هةموويان برادةراني سةركردايةتي يةكَيتين ،خؤ ئةوانة خةلَكى
نائاطاو ئا ةسايى نين ،بةلَكو هةر هةموويان كة ةسى تيَكؤ شةةرو تَيطةي شةتوون .خةمتان
نةبيَت ،بة هيمةتى هةموو لايةكمان بارودؤخةكة باش ئةبَيت.
لةةو كؤبوو ةنةوةيةةدا ق سةةى زؤر ةباش كرا .دواجةار ةلة كؤ ةتايى كؤبوونةةوةكةةدا كةاك
جةبار رِووى كردة منء وتى :كاك لالؤ ضي ترت ثيَ باشة كة بيكةين؟
و :من ثَيم باشة ثيَكةوة سةردانى ئةو برادرانةي سيَوسَينان بكةين.
بؤ سةبةى بةيانى جةبار فةرمانء مامؤ سةتا سةاَلح ذاذلَةييء ةسامان طةرميانيء
ئاوات عةبدول غةفور هاتن بؤ بارةطاكةم لة سةيَو سةَينان ،لةويَوة ثيَكةوة ضةووين بؤ
مالَى بةكرى حاجى سةةفةر .ئةو رِؤذة كة ئيَمة ةضووين خَيزانةكةى جةمالي حةمةى
خوا كةةرةم لةة مةالَى كةاك بةةكر بوو ،كةة داني شةتين رِووى كردة ةكاك جةةبةارو وتى :كوا
جةمال ،جةمالتان ضى ليَكردءوةو لة كوَيية؟
كاك جةبار وتى :تؤ سةرةتا بزانة جةمال ضي كردووة ،ثاشان ثرسيارم ل َي بكة .بؤ
لَيثر سةينةةوة سةةركردا ةيةتي داواي جةةمةاليةان كردووة ،ضةونكةة شةةرِي لةةطةةلأ
موجاهيديني خلق كردووةو ضةةند كة سةيَكي ليَطرتوون .ئةوةش هيس ثةيوةنديةكي
بةمنةوة نيية.
خيَزانةكةى جةمالي حةمةى خوا كةرةم ق سةةى خراثى ئةكردء وتى :ئةزانم ئيَوة
لة دةستتان ديَت هةرضى شتى خراثة بيكةنء خةلَك بكوذن.
كاك جةبار وتى :ئةرآ ئةوة ضةيية ،ضةؤن ذن وا فيَر ئةكريَت؟ ئةم ذنة ق سةةى زؤر
ناخؤشء خراث ئةكات.
دواي سةةردانى مةالَى ةكاك ةبةكر سةةردانى ةمالَى عيمةاد ئةةح ةمةدمةان كرد .ئةةو
سةةردانةش لةبةر ئةءة بوو كة بتوانين بارودؤخةكة باشةتر بكةينء نةهَيَلين جاريَكى تر
555
ئةو كيَ شةانة ِروو بداتةوة .كاتيَك ضةووين بؤ ماَلى كاك عيماد ،مةلا بةختياريش لةو َي
بوو ،كةمَيك لةوآ داني ةشتينء هةندآ ق ةسةمان كرد .نيوةرِؤي ئةو ِرؤذة بؤ نان خواردن
لاى جةميل هةورامى ماينةوة .ئةو ِرؤذة هةسةتم ئةكرد كة بارطرذيء حة ةسا ةسيةت زؤر
كةمتر بووةتةوة .هةمان ِرؤذ دليَرى سةيد مةجيدء مامؤستا موحسين هاتن بؤ لاى كاك
جةبارو وتيان :ضى بكةين؟
ةكاك جةة ةبار ءتى :ئةة ةَارةش لالؤ هي مةةتى كردء توانى بةارودؤخةة كةة ئةا ةسايى
بكاتةوةء هيس ناكؤكى نةماوة لةم ناوةدا.
دليَرى سةةيةد مةةجيةد بةة كةةم ةيَك تووِرةي ةيةوة وتى :ةبا شةة ةكاك جةةبةار خؤ هيس
نةبووةء بارودؤخ زؤر ئاسايية ،ئةى ثَيم ناَلَييت بؤ ئيَمةت هَينا بؤ ئةم ناوة؟
ِرؤذيةَك ةمةلا بةةخت ةيارم بينيء وتي :بؤ يةارمةةتييةة ةكةى كةاك عي ةماد نةادةن؟ ةماوةيةة ةكة
بِريويانةء هيس ثارةيشي نيية.
ئةوكاتة عيماد ئةحمةد بةرثر سةى كةرتى ريَكخ ةستن بوو ،يارمةتييةكةي نزيكي
بي سةتء ثيَنج دينار بوو .سةةبارةت بةو بابةتة لةطةلأ ئا سةؤى شةَيخ نوري ق سةةم كرد،
كاك ئا سةؤ وتى :موء ةضةكةى نةبِراوة ،بةلَكو ِرامانطرتووة ،ضةونكة داواى ليَ كراوة كة
ئةبيَت كةرتى رِيَكخستن تةسليم بكاتةوة ،بةلآم تا ئَيستا نةيكردووة.
ةثا شةان لةة ةطةلأ عي ةماد ئةةحمةةد ق سةةم كردو هؤكةاري ِراطرتني يةارمةةتييةةكةةيم ثيَ
ِراطةياند .كاك عيماد وتى :من كةرتي ِريَكخ سةتن تة سةليم ناكةمةوة ،ضةونكة ئةو كةرتة
ِريَكخستنى ئيَمةية (مةبةستي ئالآى شؤِرش بوء).
و :ئةوة كةيفى خؤتانة ،من ئةمةوَيت كَي شةة درو سةت نةبَيت ،بؤية من لةمةودوا
مانطانة لة طيرفانى خؤم يارمةتييةكةت ئةدةمآ.
ءتي :زؤر سوثاست ئةكةم ،من ضؤن شتي ءا قبوءلَ ئةكةم.
دواتر لةة ةطةلأ ةمةلا بةةخت يةار دةر ةبارةي هؤ كةاري رِاطرتني يةار مةةتي يةة كةةي عي ةماد
ئةةحمةةد ق سةةم كردو و :ت ةكايةة ئةةم ةجارةش بةا لةة سةةر يةارمةةتييةةكةةي كةاك عي ةماد
كيَشةو بارطرذي دروست نةبَيت ،خةمت نةبَيت خؤم يارمةتى ئةدةم.
مةلا بةختيار وتى :من تَيناطةم بؤ يارمةتييةكةي خؤيان بِريوةِ؟
556
و :كاكة جطة لة هؤكاري تة سةليم نةكردني كةرتي ِريَكخ سةتن ،هيس هؤكاريَكي تر
لة ئارادا نييةو قسةكاني ئاسؤى شَيخ نوريش ئاشكراو رِوونة.
ثاش ماوةيةك سةةركردايةتي (ي.ن.ك) داواي لة مةلا بةختيار كرد كة ب ضةيَت بؤ
سةةركردايةتي بؤ ئةوةي وةك ئالآى شةؤرِش خؤيان ِرابطةيةننء بة ئا شةكرا خةباتي
سياسي بكةن .بؤ ئةو مةبةستة مةلا بةختيار رِؤيشت بؤ سةركردايةتي .ثاش ماوةيةك
مةلابةختيار طةِرايةوة بةرى قةرةداغ .لةو ماوةيةدا شةةوكةتى حاجى موشيرء حاميدى
ةحاجى ةغالىء وةهةابي سةةرتيةثء ةمام رِؤ سةتةةم ةهاتن بؤ ةبةري قةةرةداغ .ةثا ةشان ةبة
مةبة سةتى ئا شةكراكردنى خؤيانء جيابوونةوةيان لة كؤمةلَةء يةكَيتىء كاركردن بة
ناوى ئالآى ةشؤِر شةةوة ،مةلا بةختيار ضةوو بؤ بةرى تةكيةى قةرةداغ .جةبار فةرمان
ضةاوةرِوانى ئةةوةى ةئةكرد كةة بزان َيةت كيَء كةام ت ةيثء كةام كةةرتء مةةفرةزة ةيان
لةطةَلداية ،ئةيوي ةست بزانَيت كَين ئةوانةى كة ئةيانةويَت جيا ببنةوة .برادةرانى ئالآى
شةؤرِش سةةرقالَى تة شةكيلات بوون ،ئا شةكرا بوو كة كؤمةلََيك خةلَكى زؤر باشء
ثَي شةمةرطةى ئازايان لةطةَلدا بووِ .رؤذيَك بةكرى حاجى سةةفةرء شةةهيد كةمال هاتن
بؤ لام ،لة كاتى ق سةةكردنى ئا سةاييدا كاك بةكر وتى :ئةطةر شةتَيك رِوو بدات ،ئةوا
يةكةم كةس تؤ ئةتليسَينينةوة.
و :جةا ثةادا شةتى ئةةو هةةموو ةمانةدووبوونةةم لةة ثيَ نةاوي ئيَوة كةة ز يةان ةتان ثيَ
نةطاتء بارودؤخةكة هيَور بكةمةوة هةر ئةوةندةية ،زؤر با شةةء دة سةتان خؤش بَيت،
خؤ ئةطةر لةمةودواو جاريَكى تر شتيَكى وا ِروويدا ،ئةوكاتة منء تؤ يةك ئةبينينةوةء
دوو قسة ئةكةين.
ئةو ق سةةيةى كاك بةكرم زؤر ثيَ ناخؤش بوو ،زؤر كارى تَيكردمء دلَطراني كردم.
ِرؤذي دواتر ةهاورِآ ةكامةةران كةة جيَطري تيثى مةةلَبةة ةندي يةةك بوو هةات بؤلام ،منيش
ئةو قسةةيةى كاك بةكرم بؤ طيَِرايةوة .دواتر هاورِ َي كامةران ةضووبوو بؤلاي كاك بةكرء
ثيَي وتبوو كة ئةو قسةةية زؤر دلَطراني كردوومِ .رؤذيَك كاك بةكرم بينيء وتي :بِروات
بَيت من ئةو ق سةةيةم بة طالَتةوة كرد ،تةنها بؤ ثَيكةنين بوو ،من ضةؤن شةتى وا بة تؤ
ئةَلَيمء ضؤن شتى وا بةرامبةر بة تؤ ئةكةم ،كاكة تؤ بؤ وا طةورةت كردووة؟
557
و :نةخيَر ،تؤ ئةو ق سةةيةت بة طاَلتة نةكرد ،بةلآم قةيناكا با وابَيت ،رِؤذَيك ديَت
ثةنام بؤ ئةهَيننةوة ،ئةوكاتة منيش وةلآميَكت ئةدةمةوة.
هةر ضةيم لة دَلدا بوو بة كاك بةكرم وت ،ثا شةان و :كاك بةكر ،منء تؤ زؤر لةميَذة
برادةرى ةيةكترين ،لةة خؤ شةىء ةناخؤ شة ةيدا ثيَ كةةءة بوءين ،منء تؤ بةة كةةلَكى
جيةابوونةةوة نةايةةين ،ضةونكةة منء تؤ جيةابوو ةنةوةء دووبةةرةكيمةان بينيوة ،ةئازارء
تالآويمان ضةة شةتووة .هةر با شةة كة لة ةسةردةمي دووبةرةكيدا هي ضةمان بة سةةر
نةهاتووةء ماوين ،ئيَ ةستاش واز بيَنةء هةقى هيضةت نةبَيت .ئةبَيت منء تؤ كارى ةضاك
بكةةينء ةناوبةذيوان بينء لايةةنطيرى جيةابوونةةوة نةةبين ،تةازة منء تؤ ئةةب ةيَت وةك رِيش
سةثييةك ثرسء رِامان ثيَ بكةن .ئةوانة كؤمةلََيك لاوى تازة ثَيطةي شةتوون ،خةلَكانى
خوَين طةرمء كةم ئةزموءنن ،تالآوء ئازارى دووبةرةكىء جيابوونةوةيان نةضةشتووة.
زؤربةى كاتةكانى ئةو ِرؤذانة لاى برادةراني ئالآى شةؤرِش بوومء تكام ليَ ئةكردن كة
واز لةة بيري ج ةيابوونةةوة بهَينن ،لةة هةةمةان ةكا ةتدا لةةطةةلأ برادةراني كورد سةتةاني وةك
دكتؤر فايةق طوَلثيء مامؤ سةتا جوامَيرء كؤمةَليَك كادري تر ق سةةم ئةكردو لة ئاكامى
خراثي كيَشةكان ئاطادارم ئةكردنةوة.
رِؤذيَك بةكرى حاجي سةفةر بة سةردان هاتبوو بؤ لام ،ثاش ماوةيةكي كةم جةميل
هةورامى هاتء وتى :هةر ئيَستا نامةيةك هاتووة بؤ سةردار ناوتاقى كة بةثةلة خؤىء
ثَي شةمةرطةكانى ب ضةن هةموو ئةو ثَي شةمةرطانةي كة لةطةلأ شةَيخ عةليدا بوون ضةةكيان
بكةنء بيانبةن بؤ مةَلبةند.
وتمان :بؤضىء ضى بووة ديسان؟
كاك جةميل سةةيريَكى منء كاك بةكرى كردء وتى :وا بزانم مةلا بةختيار طيراوة.
كاك بةكر بةو ق سةةية زؤر تيَك ضةوو ،زؤرى لا طران بوو ،زؤر بةثةلة هة سةتاء ثيَش
ةئةوةى ب ضةيَةت بؤ بةارة ةطاكةةى خؤى ءتي :بةةلَكو تؤ ةيةكيَةك بنَير ةيت ،بزانةة ئةةو رِووداوة
ضؤن بووة ،ئايا ِراستة كة مةلا بةختيار طيراوة. .
و :ئيَستا كةسى وام لا نيية بينَيرم ،ضونكة ثَيشمةرطةكانم بة ئيش رِؤيشتوون.
كةاك ةبةكر بةةرةو مةا لةَة كةةي خؤي رِؤي شةت .ةثاش مةاوة يةةكي كةةم كةاك بةةكر
558
ثيَ شةمةرطةيةكى نارد بؤ لام بؤ ئةوةي سةةرداني بكةم ،كاتَيك كة ضةووم بؤلاي وتى:
ئايا ِراستة كة مةلا بةختيار طيراوة ،هةوالََيكت نةزانى؟
و :نةةخَير ،بةةلَكو ةيةك ةَيك لةة ثَي شةمةةرطةةكةانى لاى خؤت بنَير ةيت بؤ بةةري ةتةكيةةء
هةواَليَكمان بؤ بهَينيَتةوة
وتى :ئاخر ئةترسم بيطرن.
و :بؤ ئةيطرنء كآ ئةزانَيت ئةو كَيية؟
كاك بةكر ثَي شةمةرطةيةكى خؤى نارد بؤ طوندي تةكية ،ثاش ماوةيةك طةِرايةوةو
وتى :هةواَلةكة ِراستة ،مةلا بةختيار طيراوةء بةرةو طوندى شيوى قازى بردوويانة.
ئةةو هةةوالةَة زؤر نةاخؤش بوو .هةةر ئةةو رِؤذة عيمةاد ئةةحمةةدو مةامؤ ةستةا ث شةكؤ
نةةج ةمةدين لةة ةمالَي ةمةلا بةةخت ةيار بوونء طيرابوون .دواتر هةةواَل ةمان زانى كةة شةَيخ
عةليش لة سةةركردايةتي طيرابوو .ئَيوارةي هةمان رِؤذ كاك بةكر ئةوي سةت ب ةضَيت بؤ
طوندى شةيوى قازى تا ضةاءى بة مةلا بةختيارو عيماد ئةحمةدء مامؤ سةتا ث شةكؤ
بكةءَيت .كاك بةكر لة سَيوسَينان داواى لة حةمة عةلى ضةلةبى كرد كة بة تراكتؤرةكةى
بيبات بؤ طوندي ةشيوى قازى .حةمةى عةلى ضةةلةبى وتي :من ناتوانم ،ضةونكة ئيَ ةستا
لة بيَطارىء ئيشى مةَلبةند هاتوومةتةوة.
كاك بةكر وتى :ئاخر ئيشةكةى من زؤر طرنطةء زؤر زةرورم.
حةمةى عةلى ءتي :ئةزانم ر ئيشيَكتان هةية ،من نايةمء تراكتؤريش نادةم.
حةةمةة ةعةلى ضةة ةلةبى زؤر بيَ تةاقةةتء تووِرة بوو ،دواى ئةةوةى زؤر ةمان ل َي كرد،
ضارى نةماء وتى :باشة ،بةلآم من ئةم تراكتؤرة ئةدةم بة مام ِرةحمان.
رِووى كردة منء وتى :مام ِرةحمان ،تؤ تراكتؤرةكة ببة.
لوقمان ضةةلةبي براي حةمة عةلي ضةةلةبي تراكتؤرةكةي ليَخورِيء لةطةلأ كاك بةكر
بةتراكتؤرةكة بةرةو طوندي ةشيوي قازي رِؤي شةتين .لة نزيكي طوندي ضةةمى سمؤر
ئؤتؤمبيليَكي لاندرؤظةرمان بيني كة باوكي كاك مةن سةور (ئةنوةر بةطى مةحمود خانى
دزَلي) تَيدا بوو ،شوفيَري ئؤتؤمبيلةكة لةطةلأ رِيَكخستنةكاني خؤمان كاري دةكرد.
من لةة تراكتؤرةكةة دابةةزيمء و :مةام ئةةنوةر ئةةطةةر بةة ئةةرك نةةب ةيَت تؤ بةةم تراكتؤرة
559
برِؤرةوة بؤ سةيَو ةسَينان ،با ئَيمة بةم ئؤتؤمبيلةي تؤ بةرين لةطةلأ خؤمان ،ضةونكة
ئةمانةوَيت بضين بؤ شيوى قازىء كارى زؤر طرنطمان هةية.
ئةنوةر بةط وتى :جا باشة خؤ ئةوة شةو داهات ،خيَرة وا بةثةلةن؟
منيش هؤكاري رِؤي ةشتنةكةمان بؤ با سةكرد ،ئةنوةر بةط وتى :ئيَوة بةم ئؤتؤمبيلة
برِؤن ،هةتا كارةكانتان تةواو ئةكةن با لةطةلأ ئيَوة بَيت ،ثا شةان وتي :بة خوا لالؤ ئةو
برادةرانةى ئيَوة زؤر غةدريان لة ئيَمةة كرد ،ةئةزان ةيت ئَيمةةيان لةناو خةلَك ةيدا ةش ةكاند،
بةلآم قةيناكة من لة ئيَوة زوير نيم با وابَيت ،فةرموو ئيَوة برِؤنء خواتان لةطةلأ بَيت.
هةر ئةو ةشةوة طةي ةشتينة شةيوى قازىء ضةووين بؤ ماَلى حاميدى حاجى غالى.
مالَةكةي زؤر قةرةبالَغ بوو ،ثيَ شةمةةرطةيةكى زؤري ل َي بوو ،دواي ئةوةي داني شةتين
سةةبةارةت بةةو رِووداوة ق سةة زؤر كرا .ثَي شةتر زانيبو ةمان كةة ئةةو برادةرانةة لةةلايةةن
شةةو ةكةتى حةاجى مو شةيرةءة طيرابوءن .ةكاك ةبةكر رِووى كردة شةةوكةةتى حةاجى
مو شةيرء وتى :كاك ةشةوكةت ،هةركة سةيَكي تر ئةو كارةى بةرامبةر بة ئيَمة بكرداية
طرنط نةبوو ،بةلآم نةئةبواية تؤ ئةوةت لةطةلأ ئيَمةدا بكرداية.
كاك شةةوكةت وتى :كاك بةكر ،من هةر لةخؤمةوة نةهاتووم بؤ ئَيرة ،لة سةةرووى
خؤمةوة فةرمانم ثيَ كراوةء منيش جَيبةجيَم كردووةِ ،رقيشم لة هيس كةسيَك نيية.
كاك بةكر وتى :بةهةرحالأ با وابَيت رِؤذَيك دَيت تؤش ضةك ئةكرَييت.
كاك شةةوكةت وتى :منيش هةر كاتَيك لة (ي.ن.ك) لامدا با ضةةك بكريَم ،بةلآم هةتا
ئةوكاتةى لةطةلأ يةكَيتيي ني شةتمانيي ،فةرمانى سةةرووى خؤم جَيبةجآ ئةكةم ،لة
ثَيناوى بيرو باوةرِى خؤمء شؤرِشدا ئامادةم طيانى خؤم بةخت بكةم.
هةردووكيان قسةةيان ئةكردو وةلآمى يةكيان ئةدايةوة .ئةو شةةوة مام رِؤ ةستةميش
لةةوآ بوو ،ةئةو برادةرا نةةى لةةوآ بوون ةبةو رِووداوة ةهةموو ةيان ب َي ةتا قةةتء غةةم ةبار
بوون .ةئةو شةةوة بَي سةتونى ةمةلا عومةةرء كةةريم كؤمؤني ةست لةةوآ بوون ،كةةريم
كؤمؤني سةت ثيَ شةمةرطة بوو ،خزمايةتى لةطةلأ دكتؤر كةمال شةاكردا هةبوو ،كةريم
ضةةند جاريَك بة ةشةوكةتى حاجى موشةيرى وت :كاك شةةوكةت ئةوةش ضةةكةكةى من،
لَيم وةربطرن.
560
كاك شةوكةت وتى :بؤضي ضةك لة تؤ وةربطرين؟
وتى :ئاخر منيش لةطةلأ ئةوانم.
ةكاك شةةوكةةت وتى :لةةطةةلأ ئةةوانيةت يةان لةةطةةلأ ئةةوان ن ةيت كةةيفى خؤتةة ،كةةس
ضةك لة تؤ وةرناطريَت.
من ضةوومة ناو با سةةكةوة ،رِووم كردة كاك شةةوكةتء و :ئَي سةتةا ضةؤن
ضارةسةريَك بؤ ئةم بارودؤخة بدؤزينةوة؟
كاك شةةوكةت وتى :تازة كار لة كار ترازاوة ،بة منء تؤ ضةارةسةةر ناكرَيت ،ئةمة بة
فةرمانى سةركردايةتي كراوةء هةر لةخؤوة نةبووة.
مةلا بةختيار وتى :لالؤ ئةم جارةيان وةك جارى ثَيشوو نييةء خؤت ماندوو مةكةو
تازة ئةم كَيشةية بة تؤ ضارةسةر ناكريَت.
ئةو ةشةوة مةلا بةختيار هَير شةي كردة سةةر (ي.ن.ك)ء ئةيوت "خؤتان ئةبيننةوة،
بةةلآم كؤمؤني ةستةةكةانى جيهةان طولَى سةةربةة سةتى ةئةدةن ةلة يةةخةة ةمان" .هةةروة ةها
كؤمةلََيك ق سةةي زؤر ناخؤشء سةاردي بة بةرثر سةاني بالآي كؤمةَلةو (ي.ن.ك) وت،
لةةبةةر ثةةيوةنةدي نَيوان برادةرة ةكانم ،نةا ةمةوَيةت ق سةة ةكاني بخةةمةة سةةر ةكاغةةز .ةبةلآم
مامؤ سةتا ث شةكؤ نةجمةدينء عيماد ئةحمةد زؤر بيَ دةنط بوونء هيس ق سةةيةكي
خراثيان نةكردء هَيرشيان نةكردة سةر هيس كةسء لايةنَيك .هةر ئةو شةوة شةوكةتي
حاجي موشير بة بيَسيم ثةيوةندى بة سةركردايةتييةوة كردء قسةى لةطةلأ مام جةلال
كرد .مةام جةةلال ثيَي وت " ةبا كةاك بةةكرى حةاجى سةةفةةر لةةطةةلأ ةئةو برادةرانةة بَيةت بؤ
سةةرةوة ،بةلآم تكا ئةكةم رِيَز لة هةموو ئةو برادةرانة بطرن ،ئةزيةتيان مةدةن ،ق سةةى
ناشةيرين بةرامبةريان مةكةنء بة ةضاوى خراثء كةم سةةيريان مةكةن ،مامةلَةى ديليان
لةطةلَدا مةكةن ،كاتَيك كة هاتنة سةرةوة خؤمان لةطةَليان ثيَك دَيين.
مام رِؤ ةستةمء مةلا بةختيار جاروبار بةرةو ِرووى يةك هةندَيك ق سةةي ناخؤ شةيان
ئةكرد ،بةلآم ئةو كةسةةى ق ةسةى زؤر ئةكرد كةريم كؤمؤني ةست بوو .رِووم كردة كةريمء
و :تؤ بؤ ئةوةندة ئةلََييتء طةرم بوويت ،ئةم قسانةى تؤ بؤ ئَيستا باش نين.
ثا شةان منء كاك بةكر بؤ نوء ةستن ضةوين بؤ مالَى عةلى شةامار ،بةلآم ئةو شةةوة
561
كةس خةو نة ضةووة ضةاوى .كاك وةهابي سةةرتيثء مام رِؤ ةستةم زوو زوو ئةهاتنء
سةةردانى ئيَمةة ةيان ةئةكردء ةئة ةيان وت "نةازانين ضةى بكةةين؟" زؤربةةى برادةران ئةةء
بارودؤخةيان زؤر لا ناخؤشء طران بوو ،ئةو شةةوة تا بةياني برادةرانى ةسةر بة ئالآى
شةؤِرش هةر ئةهاتنء ئة ضةوونء لةطةلأ يةكدا ةضثةيان ئةكرد ،نةمزانى خةريكى ضةي
بوونء نيازى ضييان هةبوو.
ِرؤذي دواتر دلاوةرى ئةةحمةةد مةةجيةدء دليَرى سةةيةد مةةجيةد هةاتن بؤ ةمالَى عةةلى
شةا ةمارء وتيةان :ةئةزانن جةان ةتاكةةى دة سةتى مةةلا بةةختيةار لةة ةتةكيةة طيراوة؟ ةناوى
خةلَكيَكي زؤر تَيداية كة كراوة بة لي سةت ،ئةوةى رِؤذيَك لة رِؤذان ق سةةيةكى كردبيَت،
هةمووى كراوة بة ِراثؤرتء لةناو ئةو جانتايةدا بووة.
و :من زؤر ئامؤذطاري برادةراني ئالآي شةؤِرشةم كردو لة ئاكامي خراثي بةرنامةو
كارةكانيان ئاطادارم كردنةوة ،بةلآم بآ سوود بوو ،ئةوةتا ئةمةى ليَكةوتةوة.
دليَرى سةة ةيد مةةجيةد وتى :لةة ةناو هةةموو ةثارتء حزبةةكةانى جي ةها ةندا ،ج ةيابوونةةوة
هةر هةيةء ِراى جياواز هةبووةء ململانيَى سياسي هةر بووة.
و :جيةابوو ةنةوة كةةى وا ةئةبَيةت؟ ةئاخر ئةةمةة كةةى ةكارة كةة ةئةو برادةرانةة كرد ةيان؟
من ةئةزانم كةة ةهةموو يةان لةة كوِرة ةهةرة بةا شةة كةاننء زؤريش ةمانةدوونء ةهةموو ةيان
هاوِريَمانن .ئةوانة زؤريان لة ثَي شةمةرطة سةةرةتاييةكاننء بة شةدارييان كردووة لة
هةلَطيرسانةوةي شؤِرشي نويَ ،بةلآم شؤِرشء جيابوونةوة بةم شيَوةية نابَيت.
ثاشان ضووم بؤ لاى مةلا بةختيارء عيماد ئةحمةدء مامؤستا ثشكؤ ،و :من ئةوا
ئةِرؤمةوة بؤ سَيوسَينان ،تازة هيس بة من ناكرَيت.
مةلا بةختيار وتى :نةخَير خؤت ماندوو مةكةء هيس شتيَك سوودي نيية.
ةحاميةدى حةاجى ةغالى وتى :ةناب ةيَت برِؤ ةيتء ةئةب ةيَت ئةةم نيوةرِؤ يةة لاى ئيَ مةة ةنان
بخؤيت ،دواى نيوةرِؤ بةرِ َي بكةوة.
ق سةةكةةيم نةة شةكةانةدء تةا ةثاش نيوةرِؤ ةما ةمةوة .كةة لةة مةالَي ةكاك ةحاميةد بووم،
نامةيةكي دكتؤر كةمال شةاكير هات ،نوو سةيبووي "فةرةيدونى حةمة سةاَلح ماَلةكةى
ضةؤلَ كردووةء رِؤي شةتووة بؤ ةشارةزوور ،بارةطاى تيثةكة شةى ضةؤلأ كراوة ،هةندَيك
562
وةرةقةةى مؤركراوى تيثى لابووة ،لةة ةبارة ةطاكةةدا بةةجَي ةماون" .ئةةو ةكاتةة كةاك فةةرة ةيدون
فةرماندةي تيثي ( )15ي شارةزوور بوو ،مالَةكةى لة طوندى دوكانى قةرةداغ بوو.
ثاش نيوةرِؤى ئةو رِؤذة منء كاك بةكر ثيَكةوة سةةبارةت بةو رِووداوة ،ق ةسةمان
كرد .ثاشان كاك بةكر وتي :من ئةرِؤم بؤ سةركردايةتى ،ئاطادارى مندالَةكانم بة ،بةلآم
ثيش ئةةوةى من برِؤم حةةز ةئةكةةم سةةريةَك لةة د.كةةمةال شةاكر ةبدة ةيتء بزانيةت كةة
فةرةيدونى حةمة ساَلح ضى بةسةر هاتووةء بؤ كويَ رِؤيشتووة.
و :كاك بةكر تةقيمةكةتان هةَلة بوو ،فةرموو ئةوةى ل َي كةوتةوة كة ئةيبينن.
وتى :رِاست ئةكةيت.
دواتر بؤ زانينى هةةوالَي ةفةرةيةدونى حةةمةة ةساَلح ،ضةووم بؤ طونةدي دوكةانء
سةةرداني دكتؤر كةة ةمال شةاكرم كرد ،دكتؤر كةة ةمال وتي :ةفةرة يةدون بةة ةما ةلَةوة
رِؤيشتووة ،هةندَيك كةلوثةلء شتى مالَةكةي بةجيَ ماوة.
ثاش نيوةرِؤى هةمان رِؤذ طةِرامةوة بؤ طوندى ةسيَو سةَينانِ .رؤذى دواتر ضةووم بؤ
طونةدى بةة ةلةك ةجارء سةةرداني جةة ةبار فةةر ةمانم كرد ،ةكاك جةةبةار وتي :دوا هةةوالَي ئةةو
برادةرانة ضيية؟
و :دوَينيَ شةو منء كاك بةكر رِؤيشتين بؤلايانء سةردانمان كردن.
ةكاك جةةبةار وتى :كةاريَكي بةا شةتةان كرد ،بةةلآم بةةدا ةخةوة ئةةو برادةرانةة هةةنةدَةيك
قسةي ناخؤشيان كردووة.
وا دياربوو ثيَ ةشتر ق سةةكاني برادةراني ئالآي ةشؤرِ شةيان بؤ كاك جةبار طيَِرابوةوة.
و :كاك جةبار شتيَكى ئةوتؤ نةووتراوة كة شايانى باس بَيت.
وتى :طرنط نيية با وا بَيت ،بةلآم ئةزانم تؤ بؤ وا ئةلَيَيت.
و :ئةو برادةرانة دلَيان طةرم بوو ،ئاخر ئةمة شةتيَكى ئا سةان نيية ،ئةطةر ضةةند
قسةيةكيش كرابيَت تؤ طويَي مةدةرآ ،تؤ لةو ثياوانة نيت كة بة قسة دَلـطران بيت.
كاتَيك كة جانتاكةى مةلا بةختيار طيرا ،ناوى كؤمةَليَك لةو كة سةانةى تيَدا بوو كة
سةةر بة ئالآى شةؤِرش بوون يان دؤ ةستيان بوءن .برادةرانى مةَلبةند سةةيرى لي سةتى
ناوةكانيان ئةكردو هةنديَكيان بانط ئةكردو ق سةةيان لةطةلَ ئةكردن .يةكَيك لةو ناوانة
563
كة لةو لي سةتةدا بوو هاورِآ كامةراني جيَطري سةةرتيثى تيثى مةلَبةند بوو .سةامان
طةةرم ةيانى داواى ةهاورِآ ةكامةةرانى ةئةكرد ،ةهاورِيَ كةامةةرانم بينيء وتي :بةةلَكو بزان ةيت
كاك ةسامان ضةى لة من ئةوَيت؟ كاك فةرةيدونى حةمة ةساَلح طةي شةتووةتة سةورَينء
نامةيةكى بؤ نووسيووم كة منيش بضم بؤلاي ،بةلآم من ناضم.
و :ئةوةيان كةيفى خؤتة ئة ضةيت يان نا ضةيت ،بةلآم ئيَوة كاريَك مةكةن كة شةتى
خراثى ليَ بكةوَيتةوة ،ثاشان كاك سامان هةقى خؤيةتى ثرسيارت ليَ بكات.
هاورِآ كامةران وتى :دَلنيةابة نا ضةم بؤ لاى كاك فةرةيدون ،ئيتر با ئةوةش ليَرةدا
كؤتايى بيَتء ديارة ئيَمة هةلَة بووين.
هاورِ َي كامةرانم برد بؤ لاى سامان طةرميانيء و :بؤضى داوات كردووة؟
وتى :ضةند ثرسياريَكى ليَ ئةكةين.
و :ةناب ةيَت هيس ثر سة يةارى ليَ ب كةةن ،هةاورِآ كةا مةةران لةة ب نةة ةما ةلَة يةةكى زؤر
تيَكؤشةةرةء كورِة ةشةهيدة ،باوكى ثياويَكي قارةمانء تيَكؤشةةر بوو ،خؤيشةي هةر لة
مناَلييةوة ثيَشةمةرطةيةء كاتى خؤى خؤمان ناردوءمانةتة دةرةوة ،ئةم يةكَيك بوو لةو
كةسانةى كة ناردوءمانة بؤ ثاراستنى مام جةلال.
كاك ةسامان وتى :باشةة ،ئةوا لةسةةر داواي تؤ ئَيمة ليَثر ةسينةوةي لةطةَلدا ناكةين.
كاك سامان بةَلَينةكةي خؤي بردة سةرو ليَكؤَلينةوةي لةطةَلدا نةكرد.
ةئا ةمانجم لةة نوو سةينةةوةي ِرووداوةكةاني 1985ي مةةلَبةةنةدي يةةك ،كولانةدنةةوةي
برينةكان نييةو ناوةوَيت كةس طةورة بكةمء كة سةيش ب ضةوءك بكةمةوة .تةنها بؤ
ميةَذوو ةئةو رِووداوانةةم نوء سةيوةتةةوة كةة ِرا سةتنء بةة ةضاوى خؤم بينيومنء ةلةو
ِرؤذ ةطارانةةدا لةةطةةَل ةيا ةندا ذيةاومء زؤر ثيَ ةيانةةوة ةمانةدوو بوومِ .رووداوة ةكاني سةنووري
مةَلبةندي يةك ِرا سةتييةكي تاَلنء لة بةرذةوةندي طةلي كوردو شةؤرِشء ني شةتمان
نةةبوو ،ةئالآي شةؤِرشء برادةراني ةئالآي شةؤِرش طورزيَكي طةةورةو كةاريطةةريةان لةة
كؤمةَلةي رِةنجدةراني كورد ةستانء (ي.ن.ك)ء طةلي كوردو شةؤرِ شةي نويَ وة شةاند،
خؤي شة ةيان زةرةرو ز ةيانيَكي طةةورة يةان لَي كةةوت ،تةةن هةا دوذم ةناني كوردو كؤ مةةَةلةو
(ي.ن.ك) سةووديان لةو بارودؤخة وةرطرت .درو سةتبووني ئالآي شةؤِرش جطة لة
564
دواكةوتني شةؤرِش لة كارواني خةباتء سةاردكردنةوةي ذمارةيةكي زؤر لة خةلَكي
دَل سةؤزء خةباتطيَرِو سةوود طةياندن بة دوذمن ،هيس سةوودو بةرهةميَكي با شةي بؤ
طةلي كوردو شةؤِرش ل َي نةكةوتةوة .لة ئةنجامي ئةو بارطرذيء بارودؤخة ناهةموارو
ِرووداوة نةخوازراوانةدا بة سةةدان ثَي شةمةرطةي ئازاء رِؤ ةشنبيرو كة سةاني بةتواناء
ني شةت ةمانثةةروةر لةة خةة ةباتء كوردا يةةتي سةاردبوونةةوةء واز يةان هيَ ةنا ،بةة دة ةيان
ثيَ شةمةرطةش ضةوون بؤ ئَيرانء هةندةران ،هةروةها بةدةيان ثَي شةمةرطةي تريش
سةنطةري شؤِرشء خةباتيان بة جيَ هَيشتء تةسليم بة ِرذيَمي بةعس بوونةوة.
لَيرةدا مةبة سةتم ثياهةلَداني خؤم نيية ،بةلآم بة ماف ـةي خؤمي ئةزانم كة ئةركء
هةو َلء ماندووبووني خؤ شةم لة ثيَناو هيَوركردنةوةء رَِيطري لة بةرثابووني شةةرِيَكي
خؤكوذي خوَي ةناوي بخةة مةة سةةر كةا ةغةز .بةة ةشا ةنازي يةةوة ئةةَليَم كةة بةة هةةو َلء
ماندووبوونيَكي زؤر نةمانهيَ شةت ناكؤكيء ململانيَكان طةورةتر بَيتء ثةرة ب سةةنيَتء
شةةرِي خؤكوذى ليَ بكةوَيتةوة .هةروةها رَِيطامان نةدا لةوة زياتر سةةر بكةنة سةةر ئةو
برادةرانةةى ئةالآي ةشؤرِش كةة لَي ةمان زوير ببوون ةيان تةةنطيةان ثيَ هةةلَب ضةننء ةكارى
خراث بةةرامبةةريةان بكةةن .ئةةطةةر ةبةو شةيَوةيةة لةة ةهةولَي ضةارة سةةركردنء هيَور
كردنةةوةي بةارودؤخةةكةةدا نةةبووينةايةة ،ئةة ةطةري رِووداني ةكارة سةاتي م ةيَذووي زؤر
دَلتةةزيَنء خوَي ةناوي ةلة ئةارادا بوو ،ضةونكةة برادةراني ئةالآي شةؤِرش لةة سةنووري
مةَلبةةندي يةك ذمارةيةكي زؤر لة فةرماندةو ثيَ ةشمةةرطةيان لةطةَلدا بوو .بة تةقاندني
تةنها في شةةكَيك بةرةو رِووي يةكتر ،شةةِرو ثيَكداداني خوَيناوي ليَ ئةكةوتةوة كة لة
ئةنجامدا ثَيشمةرطةيةكى زؤر لة هةر دوو لا شةهيدء بريندار ئةبوون .ئةطةر ئةو شةرِة
رِووي بداية ،باجةكةى زؤر قورس ئةكةوت لةسةر هةردوولا.
ثيَوي سةتة بؤ ميَذوو ئةو ِرا سةتيية بلَيَم كة جةبار فةرمان يةكَيك بوو لةو كة سةانةى
كة حةزى بةو طرذىء ئالَؤزيية نةئةكرد ،لة كاتي بارطرذيء سةةرهةَلداني كيَ ةشةكاندا
زؤر ح سةابي بؤ تيَبينيء ئامؤذطارييةكانم ئةكردء بة ق ةسةى ئةكردمء بة ثةرؤش بوو
بؤ ةضارة سةةري كيَ شةةكان .برادةراني ئالآى شةؤِرش زؤر بة ئا ةشكرا ق سةةيان ئةكردء
بةةهؤي لوت بةةرزييةانةةوة ةئا ةكامي خراثي ميةَذوويي ةكارو بةةرنةامةةء ق سةة نةا ةشرينء
565
نارِةواكانيان لة بةر ةضاو نةبوو ،هيس حسةابَيكيان بؤ وي ةستي طةلء هةلومةرجي ناسةكي
ئةوكاتةي شةؤِرشء كورد سةتان نةئةكرد .مةلا بةختيار يةكَيك بوو لةوانةى زؤر كات
ئةيووت ئيَمة فلآن سةةرتيثء فلآن ئامر كةرتء فلآن ئامر مةفرةزةمان لةطةَلداية ،زؤر
شةانازييان بة كؤمةَلَيك بةرثر سةي سةيا سةيء عة سةكةري نا سةراوء ثيَ شةمةرطةي
قةارة ةمان ةيان ئةةكرد كةة لةةطةةَل ةيا ةندا بوون .ضةةنةدين ةجار بةةر طويَم ئةة ةكةوت كةة لاى خةةلةَك
وتبوويان "تةنها لالؤمان لةطةَلدا نيية" .لةبةرئةوةي كة هاوبيريان نةبوومء ث ةشتيوانيم
لة ةسياسةةتء بةرنامةكانيان نةئةكردو كوردسةتاني بووم ،زؤرجار توانجيان ل َي ئةدامء
ِرةخنةي ناِرةوايان ليَ ئةطر .
دواي طةةِرانةدنةةوة ةيان بؤ ةناو (ي.ن.ك) ،كؤمةةلَ ةيَك لةةو برادةرا ةنةي ئةالآي ةشؤرِش لة
سةالآني ِرابردوودا بةرثر سةى بالآي حكومةتي هةرَيمء (ي.ن.ك) بوون .ئَي سةتاش لة
ةكاتي نوو سةينةةوةي بيرةوةرييةة ةكان ةمدا ذ ةمارةيةةك ةيان ئةةنةدامى ةمةكتةةبى ةسيةا سةيء
سةةركردايةتي (ي.ن.ك)ن كة بة ماف ـةي خؤيان ئةزانم ،ضةونكة ئةوان لة سةةرةتاي
بةرثابووني شةؤِرشةي نويَء لة رِؤذطارة زؤر سةةختةكاني خةباتي نهَيني ناو شةارةكانء
شةاخدا زؤر ماندوو بوونء جيَ دة ةستيان ديارة ،نابيَت رِؤذطاري سةةختي خةباتي ةشيان
خةتيَكي ِراستء ضةثي بةسةردا بهَينرَيت.
566
ِراوةستاو :لالؤ
دانيشتووةكان لة ِراستةوة :،بةكري حاجي سةفةر ،مةلا بةختيار ،شةهيد حةمة ئةمين ضوارتایی
567
بؤردومانى تةكيةء بةلةكجا ِر
ِرؤذيَك دكتؤر كةمال شاكرء جةميل هةورامى هاتن بؤ لامء وتيان :ئةضين سةردانى
مام رِؤ سةتةمء حةمةى حاجى سةابير ئةكةين لة طوندى تةكية ،ثيَمان خؤ شةة تؤش
لةطةلَماندا بيَيت .ئةوكاتة بارةطاى برادةراني ثا سةؤك لة تةكية بوو ،بةهادين نوريش
هةةر لةةو ةناوة بوو .لةة ضةةمةة ةكةى نزيكى تةةكيةةدا ئؤتؤمبيلةةكةةمةان ةثةكى كةةوت ،ةثاش
ضةةند خولةكَيك بة هةولَي برادةران ئؤتؤمبيلةكة كةوتةوة كارو كةوتينةوة رِيَ ،ثاش
تَيثةةرِبووني ضةةنةد سةاتيةَك ذ ةمارةيةةك فرِؤكةةى جةةنطى ِرذيَم هةاتنةة سةةر ئةاسمةاني
ناوضةةكةء طوندى تةكيةو بةلةكجاِريان بؤردومان كرد ،دواي تةواوبووني بؤردومانةكة
بةثةلة بةرةو تةكية رِؤي ةشتين .لة نزيكى طوندى تةكية مولازم كةريمى( )116ثا سةؤكمان
بيني كةة بةة بؤردو مةاني فرِؤ كةة كةان بةة سةةختي بري نةدار ببوو .ئةة طةةر بةة ِرَي كةةوت
ئؤتؤمبيلةكةمان بؤ ماوةي ئةو ضةند خولةكة ثةكي نةكةوتاية ،ئةوا ثيَش بؤردومانةكة
ئةطةي شةتينةة لاي مولازم كةريمء بةدَلن ةياي ةيةوة بؤ ماوةيةك لةطةلَي ق سةةمان ئةكردو
ئيَمةش بةر بؤردومانةكة ئةكةوتين.
بة ئؤتؤمبيلةكةي خؤمان (مولازم كةريم)مان نارد بؤ نةخؤ شةخانةكةي شةؤرِش تا
لةويَ هةولَي تيماركردني بدرَيت .كاتيَك خؤمان ضةووينة ناو دآ ،ضةةند كة سةيَكي
طوندةكة شةةهيدء بريندار ببوون .ثا ةشان ثر سةيارى حةمةى حاجى سةابيرء مام
رِؤ سةتةةممةان كرد ،ءتيةان "رِؤي شةتوون بؤ قؤثييةةكةان" .ئَيمةةش بةةرةو قؤثييةة ةكان
رِؤي ةشتينء لةةويَ برادةرا نمةان بينيء بؤ بري نةدار بوونى مولازم كةةريم زؤر يةان ثيَ
ةناخؤش بوو ،وتيةان :زؤر ةمان ثيَ وتء ةهاوارمةان ليَكرد كةة خؤي ةبدات بةة زةو ةيدا ،بةةلآم
بة قسةى ئيَمةى نةكردء بريندار بوو.
دواى ةماوة يةةكي كةةم طةةِراي ةنةوة بؤ طو نةدى بةة لةةك جةارِ بؤ هةةوالَى مولازم كةةريم،
ءتيان برينةكةي زؤر سةةخت بووةء رِةوانةى سةةركردايةتى كراوة ،دواتر هةوالَمان
زاني كة لة سةركردايةتى (ي.ن.ك) نةشتةرطةري بؤ كراوة.
( )116مولازم كةريم فةرماندةيةكي رِةوشت بةرزو ئازاي ثاسؤك بوو ،دواي رِاثةرِيني 1991ضووة ناو
(ث.د.ك)ء لة شةرِي ناوخؤدا شةهيد بوو.
568
ثرؤذةكاني مةلَبةند
سةالَى 1986لةبري جةبار فةرمان ،شةةوكةتى حاجى مو ةشير كرا بة بةرثر سةى
مةَلبةندي يةك .ةشةوكةتي حاجي مو شةير هةندَيك طؤِرانكارى لة مةَلبةند كرد ،وةك
درو سةتكردني ةنةخؤ شة خةا نةةء بةة نةد ي ةخا نةةء ثيَكهَي ةناني ل ةيذ نةةي بةالآي ةكارو بةارى
كؤمةلآيةتى كة ئةندامةكاني بريتي بوءن لة حةمةى حاجى سابيرء مةنسوءرى ئةنوةر
بةطء بةندة .ئةركي بةرثر سةى ليذنةكةم ثيَ سةثيَردرا ،لة هةمان كاتي ةشدا بةرثر سةى
ئ ةيدارةى مةةلَبةةنةد بووم .دواتر ثرؤذة ةكان ز ةياد كرانء بِريةاري درو سةتكردنى ضةةنةد
خانوويةك وةك ميوانانة بؤ ليَثر سةراوة ئَيرانييةكانى قةرارطاى ِرةمةزان( )117كة لةو
ماوةيةدا هاتوضؤيان ئةكردين درا.
بةرنامةو دابة شةكردني ئيشء كارةكاني درء ةستكردني نةخؤ شةخانةء بةنديخانةء
خانوءةكانمان دانا .بة ثَيي ئةو بةرنامةيةي كة لةسةري رَِيك كةوتبووين ،ئةبواية منء
مةن سةوءرى ئةنوةربةط سةةرثةر شةتى درو سةتكردني نةخؤ ةشخانةكةمان بكرداية،
هةةروة ةها ئةاوات عةة ةبدولغةةفورء شةةو ةكةتى ةحاجى حةةمةة سةاَلح سةةرثةةر شةتى
درو ةستكردني بةة نةد ي ةخا نةة كةة يةان بكردا يةة .هةةروة هةا ةجةم يةل ةهةورامى بةةهؤى
رِيَكخ سةتنةكانى (يةكيَتى شةؤرِ شةطيَِراني كورد سةتان)ةوة ئةبواية داوا لة كارطةكانى
بلؤكي شةارةزوور ب ةكات كةة ذ ةمارة يةةك بلؤك ةمان ث َي بفرؤ شةنء ذ ةمارة يةةكيش وةك
هاوكاري بؤمان بنيَرن.
( )117لةة 1986ئةا ةغاى رِةحيمى (بةةرثر سةى قةةرار ةطاى رِةمةةزانى ئَيران) جةةولةةيةةكى لةة نةاو ضةةى
ةطةرم ةيانء ةقةرةداغ كرد ،كةات ةيَك لةة جةةولةةكةة طةةرِابوءةوة بؤ ئَيران بةة كةاربةةدة سةتةاني بةالآي ئيَراني
وتبوو "يةكَيتيي ني ةشتمانيي بةقةدةر خاكى لوبنانى بةدة ةستةوةية" .دواتر لة ئةنجامي هاتوو ةضؤي
كاربةدةستاني سةربازي سوثاي ثاسداراني ئَيران بؤ ناوضة ئازادكراوةكاني ذيَر دةسةلآتي (ي.ن.ك)ء
ئةنجامداني ضةالاكي سةةربازي هاوبة ةشي ئةوانء يةكَيتيء تؤثبارانكردني بيرة نةوتةكاني كةركوك،
رِذيَمي ةبةعس زؤر تورِة بوو ،هةةر بؤ يةة زؤر درِ ةندا نةةتر لةة جةاران هيَر شةي كردة سةةر نةاو ضةة
ةئازادكراوةكةاني كورد سة ةتان كةة ضةةكي كيميةايي تَةيدا بةةكةار هَينةاء زيةانَيكي طةةورةو بيَ ويَ ةنةي لةة
شؤرِشء طةلي كورد دا.
569
شةةوكةةتى حةاجى مو شةير وتى :خؤ ةمان ثيةَداوي سةتييةة ةكان ةئةكرِينء جةةميةل
هةوراميش داواي يارمةتي لة خةلَك ئةكات.
دةرطاء ثةنجةرةء ضةيمةنتؤمان كرِىء لة طوندى ئاوةكةَلةوة بؤيان ناردين .دواي
ثة سةةندكردني نةخ شةةكانِ ،رةنطى بناغةي نةخؤ شةخانةو بةنديخانةكةم ِر ةشت .ئةوةى
مايةي سةةر سةوورِمان بوو ئةوة بوو ،كاتيَك كة دة سةت بة كارةكان كرا ،وردة وردة
برادةران ئةرِؤي شةتنء زؤربةي ئةركء ئي شةوكارةكاني ئةوان بة ةسةر مندا بةجيَمان .هةر
خؤشم سةرثةرشتى دروستكردنى خانوءةكانم ئةكرد.
لةو ماوةيةدا رِؤذانة ِرذَيم بة تؤث بؤردومانى ناو ضةةكةي ئةكرد ،هةموء ِرؤذيَك لة
ةسيَو سةَينانةوة ئة ضةووم بؤ بةري بةلةكجارِ ،ضةونكة بيناكان لةنزيك طوندي بةلةكجارِ
درو سةت ئةكرانِ .رؤذَيك كة طةي شةتمة نزيك طوندى بةلةكجارِ ،دكتؤرةكانى ةشؤِر شةم
بيني كة بؤ خؤثارا ةستن لة بؤردومان خؤيان حة شةار دابوو .يةكَيك لة دكتؤرةكان ناوي
د .حةة سةةن بوو ،خةةلَكى هةة ةلَة ةة بوو ،كةة منى بينى ةهات بؤ لامء وتى :ةكاكةة ةبةخوا
ئةمة بة من ناكريَت ،نامةيةكم بؤ بنووسن من ئةِرؤم بؤ سةركردايةتي.
يةكيَكي تر لة دكتؤرةكاني شةؤِرش د .فايةق طولَثى بوو كة ثياويَكى زؤر دلَ ةسؤزو
طورجوطؤ َلء ةئازاء بةةجةةرط بوو ،هةةر كةة بؤردومةانى شةوَين ةَيك ةئةكرا ،دة سةتبةة ةجآ
ئةطةي شةتة ئةو شةوَينةء بريندارةكاني تيمار ئةكرد .بؤ درو سةتكردنى بيناكان ،بة
سةؤندة ئاومان لة كانييةك ِراكيَ شةابوو .رِؤذَيك سةةرداني نةخؤ شةخانةكةم كرد ،ئاوي
نةخؤ ةشخانةكة بِرابوو .لةطةلأ ثيَ شةمةرطةيةك ضةووم بؤ سةةر كانييةكة ،سةةري
سؤندةكةم بيني بة دار طيرابوو.
كةات َةيك بةةدوادا ضةوونء ليَكؤلَي نةةوة مةان كرد ،بؤ مةان دةر ةكةوت كةة دكتؤريَكى
ةخا نةةقينى ةئةو كةارةى كردبوو .دكتؤرة كةةم بةانط كردء و :برام ئةةوة كةةى كةارى
دكتؤرو ثياوى تَيطةي ةشتووة ،ضةؤن ئةبيَت بير لة بةرذةوةندي ط ةشتي نةكةيتةوةء ئاوى
ةنةخؤ شة خةا نةة يةةك ب ِ يةت؟ دواتر بؤ مةان دةر كةةوت كةة ةكاري طةةريى برادةراني ةئالآى
ةشؤرِ ةشى لة سةةر بوو ،بؤية ئاوةكةي بِري بوو .ئةو ماوةية بة سةةرثةر ةشتي كردني ئةو
بينايانة زؤر ماندوو بووم ،رِؤذَيك بة شةةوكةتي حاجي مو ةشيرم وت :من ئيتر ناتوانم
570
سةةرثةر شةتي درو سةتكردني ئةو بينايانة بكةم ،ضةونكة زؤربةى برادةران خؤيان لة
ئةركةكانيان دزيوةتةوة.
كاك شةةوكةت حةزى ئةكرد ئةو بينايانة بة رِيَكوثيَكىء زوو تةواو بن ،بؤية زؤرى
ث َي نةاخؤش بوو كةة زؤر بةةى برادةران خؤ يةان لةة ئةةر كةة ةكان يةان دزيوة تةةوة ،زؤر ةبة
شةرمةوة داواى لَيكردم كة هةرضؤنَيك بيَت دان بةخؤمدا بطرمء دةستي ليَ هةَلنةطرم.
سةةرباني نةخؤ شةخانةكة ثيَوي ةستي بة دار بوو ،هةوالَم زاني كة طوندي طؤ شةان
دارى با شةيان هةية بؤ فرؤ شةتن .لةطة َل د .كةمال شةاكير ضةووين بؤ طوندي طؤ شةان،
لةو َي لةطةلأ حاجي مةحمود كة لة عة شةيرةتى ميكايلى بوو ق سةةم كردو داوام ليَكرد
كة بؤ دارةرِاي نةخؤ شةخانةو بةنديخانةي ةشؤرِش ،ضةةند داريَكم لة بيَ شةةكةيدا ثيَ
بفرؤ شةَيت .كاك مةحمود بة شةيَوةيةكى رِةق وةلآمي دامةوةء وتى :نةخيَر كاكة ،يان
هةموو دارةكانم ليَ بكرِة يان هيضيتان نادةم َي.
نةمزانى بؤ بةو شةيَوةية وةلآمي دامةوة ،و :من ضةةند داريَكم ئةويَتء بة ثارة
ئةيكِرمِ ،ريشت مار دةكةم بؤ خؤمم ناويَت بةَلكو بؤ خزمةتى خةلَكى ناوضةكةية.
حاجي مةحمود بة هةمان شةيَوةي جاري ثَيشةوو وةلآمي دامةوة .زؤرم ثيَ ناخؤش
بوو كةة ةبةو شةيَوةيةة وةلآمي دامةةوة ،بؤيةة و :ئةةطةةر نةا ةتةوَةيت ئةةو دارانةةمةان ثيَ
بفرؤشيت ئةوا بةيانى وةرة بؤ مةَلبةند.
ئةوكاتة حاكم محةمةد قةرةداغى لة طوندى طؤ ةشان بوو ،طوَيى لة قسةةكانمان بوو،
من حاكم محةمةدم نةئةناسةى ،بةلآم ئةء منى ئةناسةى .دكتؤر كةمال ةشاكر وتى :ئةوة
حاكم محةمةدة ،برادةرى خؤمانةو كؤمةلَةية.
دواي ئةةوةي رَؤي شةتين ،دكتؤر كةة ةمال وتي :ةحاكم محةة ةمةد ةئةلَ ةَيت ِرةنطةة ةحاجي
مةحمود شكاتت ليَبكات.
و :با شكات بكات ،خؤ داواى ثارةو بةرتيلمان ليَنةكردووة.
عومةر فةتااء مام رِؤسةتم زؤر دؤسةتى حاجي مةحمود بوونء هاتوضةؤيان ئةكرد.
دواي رِؤي شةتني ئيَمةة ،ةحاجي مةةحمود نةامةةيةةكى نةاردبوو بؤ مةام رِؤ سةتةةمء تيَيةدا
نوسيبووى "لالؤ هاتووةء لَيم توورِة بووة ،ويستوويةتى بة زؤر دارةكانم لَيبسةنَيت".
571
مام رِؤ سةتةميش وةلآمى نامةكةى حاجي مةحمودى دابووةوةء نو سةيبووى "ئةو
ث ةياوةى كةة تؤ بةا سةى ةئةكةة ةيت ،بةةو تةةمةة ةنةوة زةح ةمةتى كَي شةاوة كةة دار بكرَِيةت بؤ
نةخؤ شةخانةى ةشؤِرش ،ئةبوواية تؤ هاوكاريت بكرداية ،ئةو هاتووة بة ثارة دار لة تؤ
بكِر ةيَت ةنةوةك بةة زؤر دار لةة تؤ ب سةةنَةيت .ئةةطةةر ةجاريَكي تر ةها ةتةوة ئةةبَيةت ةئا شةتى
بكةةيتةةوةء داواى ليَ بوردنى ليَبكةة ةيت" .هةةروة ةها ةكاتيةَك عومةةر فةةتةاا ضةوءبوء بؤ
طؤشان ،لةسةر ئةو بابةتة ِرةخنةي لة حاجي مةحمود طرتبوو.
دواى ةضةند رِؤذَيك شةةوكةتى حةمة سةاَلح سةةبارةت بة فرؤ ةشتني دارةكان لةطةلأ
حةاجي مةةحمود ق سةةى كردبوو .ةحاجي مةةحمود ثيَي وتبوو "بؤ ةئةو معةامةةلةةيةة حةةز
ةئةكةم لالؤ خؤى بيةَت" .كاتَيةك ضةووين بؤ لاى حاجي مةحمود ،بةنيوة قيمةت هةموو
دارى بَي شةةكةى بؤ ح سةاب كردين .و :بةو ةشيَوةية نامةوَيت ،هةمووى بايى ضةةندة
ئةوةندة ثارةت ئةدةمآ.
وتى :مةادام بؤ نةةخؤ شةخةانةةتةان ةئةوَةيت ،منيش حةةز ئةةكةةم ةيارمةةتي ةتان ةبدةم،
ثارةكةش طرنط نيية ،هةر كاتَيك ثارةتان بوو بؤم بنَيرن.
سةوثةا سةم كردو ضةووين بةة لاي ئيشء ةكاري خؤمةانةةوة ،نزيكى نيوةرِؤ ةحاكم
محةمةد هات بؤ لامء وتى :ئةبيَت بؤ ناني نيوةرِؤ لة مالَى ئَيمة بن .كاتَيك ضةووين بؤ
مةالَى ةحاكم محةة ةمةد قةةرةداغى ،عومةةر فةةتةااء ةحاجي مةةحموديش لةةويَ بوون .كةاك
عومةر ويستبووى ئاشتمان بكاتةوة.
و :كاك مةحمود برادةرى كؤنى خؤمة ،لة شؤرِشي ئةيلول ثَيكةوة ثارتى بووين.
حاكم محةمةد وتى :وةَللآ ئيَمةت قةرزار كرد .كاك لالؤ ئةى تؤ من ناناسيتةوة.
و :نةخيَر.
وتى :ضةؤن؟ ةكاتى خؤى من لةةطةةلأ عومةةر فةةتةااء مةامؤ سة ةتا عةةزيز لةة ثيَنجوَين
بوءم ،لةو َي منء تؤ يةكترمان ناسي.
برادةرانى مةةلَبةةنةد بةة ةتايبةةتى كةاك شةةوكةةت بيرى لةة دامةةزرانةدنء فراوانكردنى
بةارة ةطا كةانى مةةلَ بةة نةد ةئةكردةوة .هةةر ةلةو ةماوة يةةدا ج طةة لةة درو سةتكردني بي نةاى
نةخؤشخانةو بةنديخانةو ميوانانة ،ئةم شوَينانةش دروستكران:
572
• طةنجينةيةك بؤ ضةكء تةقةمةنى.
• ذيَرزةمينيَك بؤ دةزطاي بيَ سيمى مةَلبةند.
• ذورَيةك بؤ موةليةدة ةيةكى ةكارة ةبا كةة ةلة شةةرَِيكةدا لةة ةطةلأ ِرذيَم وةك دة سةت ةكةوت
مةحمود سةةنطاوى لةطةلأ ضةةند شةؤفَلَيكدا هَينابووىء بؤ رِووناككردنةوةي
بارةطاكاني مةَلبةند سوءدى باشى ليَ وةرئةطيرا.
• ثرؤذةيةةكى ةئاو كةة بةة بؤرىء سةؤ ةندة ةئاو دابةةش ةئةكرا بةة سةةر ةبارة ةطاكةانى
مةَلبةند.
• خانوويةك بؤ دارايي مةَلبةند .هةروةها خانوو بؤ هةريةك لة ةشةهيد شةيَركؤ
جدىء عومةر غةريبء دكتؤر فايةقء حاكم برايم.
بؤ درو سةتكردنى طةنجينةى تةقةمةنيء ثرؤذةي ئاوةكة ،دوو وة ةستاى ثيَنجوَيني
(ئي سةماعيلي وة سةتا كةريمي جؤلآء ئةميني وة ةستا كةريمي جؤلآ) زؤر بة دَل سةؤزيء
لةةخؤبردووي يةةوة هةاو كةاري يةان كردينء ةكارة كةان يةان ئةة ن ةجا مةدا .طةةنجي نةة كةة ةمان بةة
كؤنكريَت درو ةست كرد ،ثا شةان بة شةؤفلَ طَليَكي زؤرمان كردة سةةر سةاربانةكةي.
ئةطةر بة فرِؤكةش بؤردومان بكراية كاريطةريةكى ئةوتؤى لة سةةر نةئةبوو .سةةبارةت
بةة ثرؤذةي ةئاوةكةةش ،لةة نزيكي ةكانييةةكى ةئاو ةكة لةة ث شةتى طو ةندى بةة ةلةك ةجاِر بوو،
نزيكةةى هةةزار مةةتر ةيَك لةة ةبارةطةاكةانى مةةلَبةةنةدةوة دوور بوو ،بةة ةهاو ةكاري ةكاك ئةةمينء
برا ةكةي لةة ةطةلأ وة ةس تةا يةةكي ةئاو كةة خؤ يةان هيَ نةابوو ةيان ،حةةوزيَكى طةةورة مةان بةة
كؤنكرَيت درو سةت كرد .وة ةستاكان ضةةند بؤرييةكيان كرِيء لة حةوزةكةيان بة ةستء
لةوَيوة بؤ هةموو بارةطاكان بة سؤندة ئاو دابةش ئةكرا.
وةك ثيَ شةتر با سةم كردووة من لَيثر سةراوى ئيدارةى مةلَبةند بووم ،بةلآم ةشان
بة شةاني ئي شةوكارةكاني ئيدارةى مةَلبةند سةةرثةر ةشتى هةندَيك لة ثرؤذةى بيناكانى
مةةلَبةة ةندم ةئةكرد .هةةر ضةةنةدة ةئةوة كةاري من نةةبوو ،بةةلآم هةةر كةار ةيَك كةة خزمةةتي
شةؤِرشء يةكَيتيء ثيَ شةمةرطةو طوندن ةشينء داني شةتواني ناو ضةة ئازادكراوةكاني
كردبَيت ،كردومةو بة بة شةَيك لة خةبا زانيوة .ئةو ماوةية كة سةةرثةر شةتي ئةو
ثرؤذانةةم ئةةكرد ،زؤر مةانةدوو بووم ،هةةر بؤيةة هةةنةديةَك جةار لةة ئةا ةكامي كةاري نةاِرةواء
573
كةةمتةةر ةخةمي كؤ مةةَل َةيك برادةر توءِرة ةئةبووم .جةار يةَك دكتؤر فةا يةةق طولَثي لاى كةاك
ةشةوكةت طلةيي ليَ كردبووم ،ضةونكة داواى ةضيمةنتؤى كردبوو ،بةلآم من بة توءِرةيي
وةلآمم دابووةوة.
كاك شةةوكةتيش ثيَي وتبوو "لالؤ برادةرى خؤتةء ديارة شةتيَكت كردووة بؤية
بةو ةشيَوةية وةلآمي داويتةوة ،نابيَت دلَت لَيي برِةنجَيت ،ضةونكة خؤت ئاطاداريت كة
ئةو هةموو ئيشوكارةى بةسةرةوةيةء زؤر ماندووة".
دكتؤر فايةق زؤر دؤ ةستم بوو ،ثَيكةوة زؤر رَِيكء تةبا بووين .ثاش ماوةيةك دكتؤر
فةا يةةق لةة سةةر تووِرةبوو نةة كةةى ئةةو ِرؤذة ،ةهات بؤ لامء ط لةةيى ليَكردم .منيش
هؤكارةكةيم بؤ رِوءنكردةوةو هيضي لة دلَدا نةما.
574
ئاشتبوونةوةى طشتىء هاوكاري لايةنةكان
هاوينى ِ ،1986رذيَمى بةعس طةمارؤي خ سةتبووة سةةر ناو ضةةكةمان ،هةموو
رَِيطاكانى طرتبوو ،ئازوءقةى مةَلبةندو بارةطاكانى ثَيشةمةرطة رِوو لةكزى بوو .بةهؤى
ضةةند كادريَكى ناو ضةةكةوة لة ضةةند دؤ سةتيَكمان كة لة دةوروبةرى كفرىء طةرميان
بوون داوامان كرد كة لة سةةر ح سةابي مةَلبةند ،برِيَكى باش شةةكرء ضةاء برنجء
رِؤنمان بؤ بكرِن .دواي ضةةند ِرؤذيَك ئةوةي داوامان كردبوو بؤيان كِرينء بة خةلَكي
شةارةزاي ناوضةةكة بؤيان ناردين .قوتابخانةكةى سةيَو ةسَينان وانةي تَيدا نةئةخوَيندراو
ضةؤلَ بوو ،بؤيةة كردم بةة طةةنجي ةنةى ئةازوقةةي مةةَلبةةنةد .لةة شةارةزوورةوة لةةلايةةن
كؤمةَلَيك خةلَكي دَل سةؤزةوة وةك يارمةتىء زةكات طةنميَكى زؤريان بؤ ناردين .دواتر
لة طةرميان ئا شةيَكى طةرِؤكمان ثةيدا كردء ضةةند كة ةسَيك بة كرآ ،طةنمةكةيان بؤ
ثاككردين ،ثا شةان هاِردراو كراية فةردةوة ،بؤ دياريكردنى بة ةشى بنكةو بارةطاكانمان
ليذنةيةكمان ثَيك هَينا .ئةو سةةردةمة بةو شةيَوةية ئازووقةمان دابين ئةكردو بة سةةر
بنكةء بارةطاكانماندا دابةوان ئةكرد.
ئةوكاتة (ي.ن.ك)ء حزبي ةشيوعي ثةيوةندييان لةطة َل يةكدا نةبوو ،حةمة ِرة ةشيد
قةرةداغى بةرثر سةى شةيوعييةكانى قةرةداغ بوو ،بة نهَيني لةطةلأ مةفرةزةيةكدا لةو
ناو ضةةية ئةطةِرا ،جارجار تةقةى ئةكردء خؤى دةرئةخ سةت .برادةراني ئَيمة ضةةند
جةار يَةك وي سةت ةيان بيطرنء ضةةكى ب كةةن ،بةةلآم نةة يةان كرد .لةة سةالَي 1986
ِريَكةوتننامةيةكي ئا ةشتي لة نَيواني (ي.ن.ك) ء ثارتة ةسيا ةسييةكاني كوردسةتان ئيمزا
كرا ،دواى ئةوة شةيوعييةكان ئةهاتن بؤ مةَلبةندء سةةردانيان ئةكردين .وةك مةَلبةند
بِريارماندا كة هاوكاري ةيان بكةةينء ئازوقةيان بؤ دابين بكةةين ،بؤ ئةو مةبة سةتةة حةمة
ِرةشيد قةرةداغى رِووبةرِووى ئيدارةى مةَلبةند كرايةوة.
رِؤذَيك حةمة ِرة شةيد قةرةداغى هات بؤ لام و :ئيَوة دَلنيا بن كة ئيَمة هاوكاريتان
ئةكةين ،زؤر حةز ئةكةين كة ئةم ئا شةتىء تةبايية بةردةوام بَيت .لة شةوَينيَك بارةطا
داب نةآ ،من ةناهيَلَم لةة ةئازوء قةة ةثةك تةان ب كةةو َيةت ،هةةروة ةها ضةادرء كةةلو ثةةلى
خانووبةرةشتان بؤ دابين ئةكةم.
575
حةمة ِرة شةيد قةرةداغى زؤري ثيَخؤش بوو كة بةو شةيَوةية ق سةةم لةطة َل كرد.
ةهاوِرَي ةيةكيةان لةةطةةلةَدا بوو نةاوى ةجةوهةةر بوو ،ةبةرثر سةى ئيةدارييةان بوو ،ئةةو ةيان بؤ
وةرطرتنى ئازوءقةء كةلوثةلى ثيَوي سةت ديارى كرد .ثاش ماوةيةك ديار نةما ،كاتيَك
هةواَليم ثر سةي ،ثَييان و كة لة ضةالاكييةكدا لة دةربةنديخان دة سةتطيركراوةء دواتر
لة سةيَدارة دراوة .بة بي سةتني ئةو هةواَلة زؤر دَلتةنط بووم .برادةراني ثا سةؤكيش بة
هةمان شَيوة ئةهاتن بؤلاي ئيَمة بؤ وةرطرتني بةشة ئازءوقةى خؤيان ،ئةوانيش حةمة
قةموءر ناويَكيان ئةهات بةشة ئازوقةكةى خؤياني وةرئةطرت.
بةة هةادين نورىء عةة ةبدولَلآى مةةلا فةةرة وةك دوو دؤ سةتى نزيكى يةةكَيتي لةة
ةناو ضةةي قةةرةداغ بوون ،ئةةوان لةة حزبى شةيوعى ج ةياببوو ةنةوة ،برادةرا نمةان لةة
سةةركردايةةتييةةوة ثيَ ةيان ِراطةةيةانةدين كةة زؤر ةهاو ةكاري ةيان بكةةين .بةةش بةة ةحالَى خؤم
درَيغيم لة لايةنة سةيا ةسييةكاني تر نةئةكردء هةروةك ثيَ شةمةرطةء بارةطاكاني خؤمان
هاوكاريم ئةكردن.
ثةاش ةماوةيةةك برادةراني (ث.د.ك) لةة طونةدى جةافةةران بةارة ةطايةان دا ةناِ ،رؤذيَةك لةة
طوندى جافةران قادر قادرم بيني ،زؤر بةثةلة بوو ،ئةيوي سةت ب ضةيَت بؤ ناو ضةةى
سةةرطةلَوء ،دواي هةوالأ ثر ةسين و :كاك قادر لة ،1983كاتيَك لة طوندي بايانةي
شارباذيَِر بوويت خؤت دزييةوة ،ئةطةر ئةوكاتة تؤ لةوآ بوءيتايةِ ،رةنطة ةانتوانياية
ثيَكةوة ئةو كَي ةشانةى نَيوانمان لةو ناوضةةية ةضارةسةةر بكردايةو ئةو شةةرِة براكوذيية
ِرووى نةداية ،ئةو تةباييةى ئيَ سةتا ،خةَلك زؤر دلَي ثيَخؤ شةةء لة بةرذةوةندي هةموو
لايةكمانداية.
قةادر ةقادر ئةةو تةة بةاي ةيةي زؤر ثيَخؤش بوو ،وتى :ئَي مةة هةةر ةضاوةِروانى رِؤلَي
ئاشتيء قسةي باوان لة تؤ كردووة ،ئيَستاش هةر ضاوةرِيَي ئاشتيت ليَ ئةكةين.
576
سزايةكي نا ِرةءا
رِؤذ َيةك لةة طو ةندي ةسيَو سةيَ نةا نةةءة ئةة ضةوم بؤ نز ةيك طو ةندي بةة لةةك جةاِر بؤ
سةةرثةر شةتيكردني نةخؤ شةخانةء خانوةكاني تر .كاتيَك طةي شةتمة لاي طؤر ةستاني
ئيمام هةمزة لة ث ةشتي بةلةكجارِ ،ضةةند ثَي شةمةرطةيةكم بيني كة خةريكي هةلَكةندني
طؤرِيَك بوون .ثرسيارم لة يةكيَك لة ثَيشمةرطةكان كرد كة ئةو طؤِرة بؤ كيَ هةلَئةكةننء
كيَ شةهيد بوءة؟
بة دة سةت ئي ةشارةتي بؤ ثيَ شةمةرطةيةك كرد كة خؤ شةي خةريكي هةلَكةندني
طؤِرة كةة بوو ،ءتي :بؤ ئةةو ثيَ شة مةةر طةة يةة ،ضةون كةة فةةر مةاني طول لةة بةارانكردني بؤ
دةرضةووةء دواي هةلَكةندني طؤرِةكةي فةرمانةكة جَيبةج َي ئةكةين ،بةلآم ئيَ ةستا خؤي
نازانَيت كة ئةو طؤِرة بؤ خؤيةتي.
ء :بة تؤمةتي ضي طوللةباران ئةكريَت؟
ءتي :ئةةم ثَي شةمةةرطةةيةة ةحةرة سةي سةجنةة ةكان بوو ،رِؤذ ةَيك لةة بةة ةلةك ةجاِرةءة
سةجنةةكاني بردووة بؤ نةخؤ ةش ةخانةكةي سةيَو سةَينةان ،بةلآم لة ِريَطةادا يةك ةيَك لة
سةجنةة ةكان كةة نةاءي مو ةبارةكةة( )118خؤي ئةةدزَيتةةءةء هةةلةَديَ ،ةتا ئيَ سةتةاش بؤمةان
دةستطير نةكراءةتةءة.
بة بي سةتني ئةو هةوالَة زؤر دلَتةنطء توءرِة بوءم ،ضةونكة ةسزايةكي زؤر ناِرةوا
بوو .كةات لةة ةبةرذةوةنةدي ثَي ةشمةةرطةةكةة نةةبوو ،بؤيةة ةكا بةة فيرِؤ ةنةداو زؤر بةة ةثةلةة
( )118موبارةك براي هونةرمةند عةبدءلقادر حةسةن بوو ،كاتي خؤي ثَيشمةرطةي يةكَيتي بوء ،دواي
تَيك ضةووني طفتوطؤكةي نَيوان ( ي.ن.ك)ء ِرذيَم وازي لة ثيَ شةمةرطايةتي هيَناو لة طوندي جافةراني
ناءضةةي قةرةداغ ني ةشتةجيَ بوء .ضةةند كة ةسيَك هةندَييَك زانياري نارِا ةستيان سةةبارةت بة موبارةك بة
مام جةلال وتبوو ،مام جةلاليش لةبةر ِرؤ شةنايي زانيارييةكان برِياري دة سةتطيركردني موبابةرةكي
دةركردبوو .دءاي ةئةءةي كةة موبةارةك هةةَلةدَةيتء دلَنيةا ئةةب َةيت كةة بيَ تةاءانةة ،خؤي ئةةطةةيةةنَيتةة لاي
برايم جةلال بؤ ئةءةي ضةارةيةك بؤ ئةء كيَ شةةية بدؤزنةءة .بؤ ئةء مةبة سةتة لةطةلأ دايكيء برايم
جةةلال سةةرداني مةام جةةلال ئةة ةكةنء رِا سةتي مةة سةةلةةكةةي بؤ ةباس ئةة ةكةن ،مةام جةةلاليش بِر ةياري
دةستطيركردنةكةي هةلَوةشاندةوة.
577
ضةوءم بؤلاي شةةهيد شةةءكةتي حاجي مشةير .كاتَيك طةي ةشتمة لاي شةةوكةتي حاجي
موشير بة توِرةييةوة و :بؤ ئةء ثَيشمةرطةية طوللةباران ئةكةن؟
كاك شةةوكةت بة هيَمني وتي :لالؤ طيان هيَمن بةرةوة ،ئةو ثيَ شةمةرطةية ئي شةَيكي
زؤر خراثي كردووة ،بة موافةقةتي سةةركردايةتي طوللةباران ئةكرَيت .ثا ةشان با سةي
ضةؤن يةةتي هةةلَ ةهاتني مو بةارةكء هؤ كةاري دةر ضةووني فةةر ةماني طول لةة بةارانكردني
ثَيشمةرطةكةي بؤ كردم.
دواي ق سةةكاني كاك شةةوكةت ،زياتر بؤم رِوونبووةوة كة ثيَ شةمةرطةكة زؤر ب َي
ةتاوا نةةء غةةدريَكي طةةورةي ليَ ةئةكر َيةت ،هةةروة ةها هةةلَ ةهاتني مو بةارةك هةة لةَةو
كةةم تةةر ةخةمي مةةَل بةة نةد خؤي بووة نةةك ثيَ شة مةةر طةة كةة ،بؤ يةة ةبةرطريم لةة ذ ةياني
ثيَشةمةرطةكة كردو بة تووِرةييةوة و :كاك ةشةوكةت بة هيس جؤرَيك ِريَطا نادةم كاري
ءا بكةن ،ئةطةر ئةء ثيَ شةمةرطةية طوللةباران بكرَيت ،ئةوا من واز لة ةشؤِرشء يةكيَتي
ئةهَينم ،بةيانيَكي زؤر تونديشةتان لة ةسةر دةرئةكةمء دنياتان ليَ تيَ ئةطةيةنم ،ضةونكة
ئةوة غةدريَكي زؤر طةورةية كة لةو ثَي شةمةرطةيةي ئةكةن .هةموو ئي شةة خراثةكةي
ئةو ثيَشةمةرطةية تةنها ئةوة بووة كة ةسجنَيك لة دة ةستي هةَلهاتووة .موبارةك كة ةسيَكي
خراث نةبووةو ثَيشةتريش ثيَشةمةرطةي خؤمان بووة ،هاتووضةؤو ثةيوةندييةكي باشةي
لةطةلأ كؤمةَليَك بةرثرسء ثيَ شةمةرطةدا هةبووةء زؤر رِيَزي ليَ طيراوة ،ئةو ثَي شةمةرطة
قوربةة ةسةرةش ضةاوةِرواني ئةةوةي نةةكردووة كةة ةلة نيوةي رِيَطةادا موبةارةك بةة ةناوي
دة سةت بة ئاو طةياندنةوة ،خؤي ئةدزيَتةوةء هةلَدَيت .ئيَوة خؤتان بةرثر سةيارن ،بؤ
كؤمةَليَك سةجنتان بة تةنها ثَي شةمةرطةيةكدا ناردووة بؤ سةيَو سةَينان؟ بؤ مةفرةزةيةك
ثَيشمةرطةتان لةطةلَيان نةناردوون؟ برا زؤر زةحمةتة ثَيشمةرطةيةك بة تةنها ضاوديَري
كؤمةَلَيك سجن بكاتء لة نيَواني دوو د َي هاتووضؤيان ثيَ بكات.
كاك شةةءكةت بة وردي طويَي لة قسةةكانم طرتبوو ،قةناعةتي كرد كة ثيَشةمةرطةكة
ب َي تةاوا نةةء خؤ يةان كةةم تةةر خةةم بوون ،بؤ يةة بةة ثةة لةة فةةر ةماني طول لةة ةبارانكرد نةة ةكةي
رِاطرت ،هةةروة ةها برو سةكةةيةةكي بؤ سةةركردايةةتي كرد كةة برِيةاري طوللةة ةبارانكردني
ثيَ شةمةرطةكةيان هةلَوة ةشاندءءةتةءة .ثاش ضةةند ِرؤذَيك سةةركردايةتي ،داءايان لة
578
كاك شةةءكةتء برادةراني مةَلبةند كرد كة ب ةضن بؤ سةةركردايةتي .كاتَيك ةضووبوون
برادةران ليَثر ةسي نةةءة ةيان لةة طةةَلةدا كردبوون كةة بؤ برِ ةياري طول لةة بةارانكردني
ثَي شةمةرطةكةيان هةلَوة ةشاندووةتةءة ،ئةوة لة كاتَيكدا كة خؤيان داءاي موافةقةتيان
لة سةركردايةتي كردبوء.
ئةء طؤرِةي كة بؤ ثيَ شةمةرطةكة هةلَكةندرا ،دءاتر ثَي شةمةرطةى ةشةهيد (ئازادي
مامة عةلة ِرة شةيان) تَيدا بة خاك سةثارد كة لة شةةِري سةةركردايةتيدا شةةهيد ببوو.
بةداخةوة لة شةؤِرشةي نويَء ِرؤذطاري خةباتي ةشاخ ،كؤمةلََيك بةرثرسء ثَيشةمةرطةي
دلَ سةؤزء ئازاو دليَري (ي.ن.ك) وةك سةالاري حاجي دةرويَش ،جواميَري سةةرتيث،
ةسةلاا ةضاوزةقء ضةةند ثَيشةمةرطةيةكي تر ،لة ئةنجامي ثةلةكردن لة ليَكؤَلينةوةكاندا
برِ ةياري طوللةة ةبارانكردنيةان بةة سةةردا ج َي بةةج َي كراوة .سةالآني دواتريش دواي
ئا شةكرابووني ِرا سةتييةكان ،سةةركردايةتي (ي.ن.ك) داواي ليَبوردني لة خَيزانةكانيان
كردووةو بَيتاواني ئةو ثَيشمةرطانةيان ِراطةياندووةو كراون بة شةهيدي سةنطةر.
579
دةو َلةمةندةكانء طوشارى هاو ِريَء دؤستان
ئةو سةةردةمانةي كة لة شةار بووم ةشان بة ةشاني ئي ةشوكاري سةيا ةسي ،بؤ بذيَوى
خَيزانةةكةةم زؤر كةارو ةكا سةبى جؤراو جؤرم كردووة بةةنةاييء زةرةنطةةريء م ةقاولاتء
كوتالَفرؤ شةي ،بؤية خةلَكيَكى زؤرم لة كة سةاني كا سةبكارو دةولَةمةندى ثيَنجوَينء
سةلَي ةمانيء دةوروبةةريم ئةةنةا سةي .ئةةو ةكاتةةى كةة لةة ةناو شةار بووم ،زؤر ةجار ةلةلايةةن
(ي.ن.ك) داوام ل َي ةئةكرا كةة ةئا ةطادارى هةةنةدَيةك دةو ةلَةمةةنةد بكةةم بؤ ئةةوةي يةارمةةتي
مادي بؤ شؤِرش بنَيرن ،بةلآم كة ضوومة شاخ ،يارمةتي كؤكردنةوةء ئاطاداركردنةوةي
دةولَةمةندةكان بة هيس شيَوةيةك ثةيوةندى بة منةوة نةبووة.
بؤ كؤكردنةةوةي يةار ةمةتي مةادي( ،ي.ن.ك) ةنامةةى ةئة ةنارد بؤ دةولةَةمةة ةندةكةان ،بةةلآم
كاتيَك هةنديَكيان داواكارييةكانى ةشؤرِ ةشيان جَيبةج َي نةئةكردو يارمةتييان نةئةنارد،
ثيَ شةمةرطة طو شةارى ئةخ ةستة سةةريان .زؤرجار خؤيان يان كوِريَكيان لةطةلأ خؤيان
ئةهَينا بؤ ناو ضةة ئازادكراوةكاني ذيَر دة سةةلآتي شةؤرِش تا ضةارة ةسةرى كيَ شةةكةيان
ةئةكرا .زؤرجةار ئةةم مةة سةةلةةيةة بةة بيَ ةئا ةطاداريء حةةزو خوا سةتم يةةخةةى ةئةطر ،
كَي شةةكة لةوةدا بوو كة زؤر لةو دولَةمةندانة دؤ سةتء هاوِرَيم بوون .لةكاتَيكدا كة لة
ثَيناوي شةؤرِ ةشدا ،خَيزانء مندا َلء سةةروةتء ذياني شةارم بةجيَ هيَ ةشتبوو ،هةروةها
شةؤِرشةم لة هةموو كةسةيَك خؤشةترئةويسةتء لة هةموو ةشتيَك لام ثيرؤزتر بوو ،نةئةكرا
هةموو شةتيَك هةر بةدلَى هاورِيَء دؤ سةتةكانم بَيتء ضةاو لة داواكاريية رِةواكاني
شؤِرشةكةم بثؤشم.
لةةكةاتَي ةكدا طةةر دؤ سةتء ةهاورِ َي دةولةَةمةةنةدة ةكانم تةةنهةا بؤ خؤيةان ذ ةيابنء ئةا ةمادة
نةبووبن كة بة مادة هاوكاري ةشؤِر ةشيَكي خوَيناوي بكةن كة لة ثَيناوي خؤيانء طةلء
ني شةت ةمانةةكةة ةيان بةةر ةثا بووبَةيت ،ئةةوا ةهةرطيز بةةرطريء ث ةشتيوانيم ليَ نةةكردوون.
هةةنةديَةك ةجاريش داواكةارييةةكةانى شةؤِرش لةة توا ةناى ةئةو دةو ةلَةمةة ةندانةة ز ةياتر بوو
ياخوود زانياريي هةلَة لة سةر كةسايةتيء باري داراييان بة مةَلبةند درا بوو.
لة هاوينى 1986بة فةرمانى سةةركردايةتى ،مةلَبةندةكان هةريةكةء لة ةسنوءرى
ناو ةضةى خؤيةوة داواى هاوكاري مادييان لة دةولَةمةندى ةشارةكان كرد .بة ثيَى ئةو
580
زانيةارييةا ةنةى كةة لةة سةةر دةولةَةمةة ةندة ةكان درابوون بةة مةةَلبةةنةد ،برِى ةثارةي داواكراو
ديارى ئةكرا .بؤ ئةو مةبةستة لة سنووري مةَلبةندى يةك ،ضةند كةسيَكى دةولَةمةندي
سةليَمانيء قةزاو ناحيةكان دة سةتني شةان كران .شةةوكةتي حاجي مو شةير نامةي
مؤركراوي مةَلبةند كة بؤ دةوَلةمةندةكان نوو ةسرابوو ،بة سةةر تيثةكاني سةنووري
مةةلَبةةنةدي يةة ةكدا دابةةش كرد ،بؤ ئةةوةى هةةر تيث َيةك ةنا ةمةي ضةةنةد دةو ةلَة مةة نةديَةك
بطةيةنَيت.
لوقمان شةا سةوار (رِابةر سةيا سةى تيثى 55ى قةرةداغ) لةطةلأ شةةهيد هةذار
ضةووبوون بؤ ناو شةارى ةسليَمانيء لةطةلأ ضةةند كةسةيَكى سةةر بة ِريَكخ ةستن ةضوءبوءن
بؤ ماَلى حاجى ئيسةماعيل بازيانىء ثيَيان ِراطةيادندبوو كة لةلايةن (ي.ن.ك)وة داواي
يارمةتي لة خؤيء برايمى حاجى عةلى هاوِريَي كراوة ،بؤية ئةبيَت ب ضةن بؤ مةَلبةندى
يةك ،هةروةها كاغةزى مؤركراوي مةَلبةنديان ثَيدابوو.
حاجى ئيسةماعيل ثيَي وتبوون "لالؤ زؤر دؤ ةستمةء برادةرى خؤ ةشةوي ةستمة ،دةبا
ةئةو وةكيلى من بَةيت ،برايمي ةحاجي عةةليش برازاى خؤ ةيةتي" .دواي ئةةوةي لوق ةمان
شةا سةوار طةِرايةوة بؤ ناو ضةةي قةرةداغ ،هات بؤ لام بؤ طوندى سةيَو سةَينانء ءتى:
ضةووين بؤ ةناو شةار ،ةنامةةي مةةلَبةةنةدمةان بةة دوو دةو ةلَةمةةنةد طةةيةانةد ،يةةكيَكيةان زؤر
برادةرى تؤ يةة ،بةةلآم ئةةوى تر ةكاك برايمى برازا تةة ،داواي لَيبوردن ئةة كةةم ةنةمزاني
برازاتة ،ليَم عاجز مةبة فةرمانى مةَلبةند بوو.
و :برا بؤ ئةةب يَةت ل َيةت عةاجز ؟ تؤ كةارى خؤت جَي بةة جةآ كردووة ،ئةةوانيش
ئةبَيت يارمةتي شؤِرش بدةن.
ثاش ضةةند رِؤذيَك غةفورى برام هات بؤ لام ،وايان تيَطةياندبوو كة من ناردوءمةتة
سةةر حاجى ئي سةماعيلء برايمى برازام بؤ ثارة .ئةو هةوالَةم زؤر ثيَ ناخؤش بوو ،بؤ
غةفورم رِوونكردةوة كة ئةوة ئي شةى من نييةو ليَثر ةسراوى مةَلبةند لَيي بةرثر سةيارة.
مةَلبةند داواي هة شةتا هةزار ديناريان لة حاجى ئي سةماعيل كردبوو ،دواي ضةةند
ِرؤذَيك حاجى ئي سةماعيل ،غةفورى برامي ناردبوو بؤ لام كة من ببم بة وةكيلى .دواتر
خوشكةزايةكى خؤى بة ضوار هةزار دينارةوة نارد بؤ لام.
581
و :ئةوة بةدةست من نييةء مةَلبةنديش بة شتي وا رِازى نابَيت ،بؤ كاري وا لَيرة
كةس ناكريَت بة وةكيل ،با خؤى بَيت بؤ ئَيرة ئةوكاتة قسةي لةسةر ئةكةين.
دواي ضةةند ِرؤذَيك حاجى ئي سةماعيل خؤى هات بؤ لام بؤ طوندي سةيَو سةَينان،
بِريَكى زؤر خواردنى هَينابوو ،خواردنةكانم دا بة ثيَ شةمةرطةكانم ،هةنديَكي شةيم نارد
بؤ نةخؤشخانةكةي شؤرِش .ئةو شةوة حاجى ئيسماعيل لاي من مايةوة ،سةبارةت بة
داوا كةارية يةة ةكةي مةةلةَ بةة نةد و ةتى :ةئيةَوة خةوَيةني خةؤ تةان ةئةِر َيةذن ،ئةَةي مةةش كةة
ثَيشمةرطايةتيمان بؤ ناكرَيت دةبا بة ثارة يارمةتيتان بدةين .يةكيَتي برِي ضةند ثارةم
بؤ د يةارى ئةة ةكات من ئةة ةيدةم ،بةةلآم بؤ يةة ةهاتووم بؤ لاى تؤ كةة ث َةيت بَلَيمء برِوام ثيَ
بكةة ةيت كةة ةئةو بِرة ثةارةيةةم نييةة كةة ئةةوان داوام ل َي دةكةةن ،من ئةةتوانم تةةن ةها ثةانزة
هةزار دينار بدةم ،بؤية تكات ل َي ئةكةم ثيَيان بلَ َي كة طلم نةدةنةوة.
و :حاجى طلت نادةنةوةو ئةزيةتى كةس نادةن ،ضةند توانات هةية ثيَيان بَلآ.
ِرؤذي دواتر ثيَكةةوة ضةووين بؤ مةةلَبةةنةد .ئةةو ةكاتةة شةةهيةد شةَيركؤ جةدى()119
ئةة ةندامي مةةلَبةة ةندو ليَثر سةراوى دارايي مةةلَبةة ةندى يةةك بوو ،عومةةر غةةر ةيب ئةةنةدامى
ليذنةى دارايي مةَلبةند بوو .كاتيَك لةطةلأ برادةراني مةَلبةند وي سةتمان سةةبارةت بة
برِي ثارةكة قسة بكةين ،دووبارة حاجى ئيسماعيل وتى :كاك لالؤ وةكيلى منة.
و :برادةران من نا بة وةكيلي ،فةرموون ئةوة خؤى هاتووة.
برادةران وتيان :حاجي ،هة ةشتا هةزار دينار بؤ خؤتء بؤ خو شةكةزاكانت دياري
كراوة ،ثَينج خوشكةزات هةيةء هةر يةكةيان ئةبيَت ثَينج هةزار بدةن.
و :نةخيَر ئةو ثارةية زؤرة بؤ ئةو ،با هةمووى بيست هةزار دينار بَيت.
حاجى ئيسماعيل وتى :من ِرازيمء سوثاستان ئةكةم.
برادةران وتيان :لةبةر ئةو ثارةو جلوبةرطانةي كة لة ساَلي 1983بؤت ناردبووين،
ئةوا كةممان كردةوة بؤ بيست هةزار دينار.
( )119ةشةهيد ةشيَركؤ جدى ثيَشةمةرطةيةكى دلَ ةسؤزو بة توانابوو ،بةداخةوة لة ئةنفالةكاني 1988بة
بؤردومانى فرِؤكة لة بةرى قةرةداغ شةهيد بوو.
582
حاجى ئي سةماعيل وتى :ئيَوة خوَينى خؤتان ئةبةخ شةن ،ثيَوي ةستة ئَيمةش بة ثارة
هاوكاريتان بكةين ،بةلآم بِرواتان بَيت ئيَ ةستا ئةوةندة ثارةم بةدة سةتةوة نيية ،ئةطينا
ز ةياتر لةةوةى خؤ تةان داوا تةان كردووة ةئة مةدا بةة شةؤرِش .خؤ شةم هةةموو بةة ةتاني
نةخؤشخانةكةتان بؤ ئةنَيرم.
برادةراني مةَلبةند ئةو هةلَوَيسةتةي حاجى ئيسةماعيليان بةرز نرخاندو سةوثا ةسيان
كرد .دواي هةةفتةةيةةك حةةمةدى ةهاو سةةرم هةات بؤ سةةردانمء وتى :ةثارة ةكةى ةحاجى
ئي سةمةاعيلم بؤ هَي ةناوون ،ضةونكةة خؤى داواي ةيارمةةتى ليَكردم بؤ هيَنةانى ةئةو بِرة
ثارةية ،خؤيشى هةتا ناحيةى قةرةداغ لةطةلَم هات.
زؤرم ثَيناخؤش بوو كة حاجى ئي سةماعيل ثارةكةي بة حةمدى ناردبوو ،ضةونكة
لةو كاتةوة كة شةارم بةج َي هيَ شةتء ضةوومة ةشاخ بةهؤي منةوة بارودؤخي زؤر
هة سةتيار بوو ،بؤي ئةوةي دة سةتطيرنةكرَيت زؤربةي كات لة مالَي خزمء كة سةوكار
خؤي شةاردبووةوة .ةئةو رِؤذةى حةة مةدي هةات بؤ لام ،رِيَ كةةوتى ئةةو ِرؤذة بوو ةكة
ثَي شةمةرطة كارطةيةكي قيريان لة سةةر رِيَطاي سةليَماني -قةرةداغ سةووتاندبوو ،ئةو
ِرؤذة بازطةكانى حكومةت بة توندى ليَثرسةينةوةيان لةطة َل خةلَك كردبوو ،لة يةكَيك لة
بازطةكاني سةر ِريَطاكة ،حةمدي دائةبةزَيننء ليَيان ثرسي بوو كة بؤ كوآ ئةضَيت؟
حةمدى وتبووى :كضةكةم مامؤستاية لة قةرةداغ ،ئةضم بؤ لاى ئةو.
حةمدي ضةةند ثار ضةة جطةرةيةكء هةندَيك شةيريني ثيَ بووة ،ليَيان سةةندووةء
ئيزنيان داوة ،ثا ةشان حاجى ئي سةماعيل ثيَي ئةَلَيت "با شةة ئةطةر تؤ بطيرايتاية من
ةضيم بكردايةء ضةؤن جوابي لالؤم بدايةتةوة" .ثا ةشان لة ناحيةي قةرةداغ ئؤتؤمبيلي
بؤ ثةيدا كردبوو ،خؤى طةِرابووةوة بؤ سليَمانى.
رِؤذَيك لة مةَلبةند بي سةتم كة يةكَيتي لة رِيَي ِريَكخ ةستنةكانييةوة داواى يارمةتي
مةادي ةيان لةة حةة مةة ةئةمينى م ةستةة فةا كردووة ،بةةلآم ةئةو بةة ِرةقي وةلآمي برادةراني
رِيَكخ ةستني داوةتةوة .دواتر وةك طو شةار بؤ ئةوةي يارمةتييةكةي بدات ،ثيَ شةمةرطة
هيواي كورِيان هَينابووة دةرةوة .كاك حةمة ئةمين خاوةني هوتيَل هيوا بوو ،دؤ سةتي
(ي,ن,ك) بوو ،بةة برادةراني مةةَل بةة نةدم وت " ةكاك حةة مةة ئةةمين برادةر مةةو دؤ سةتي
583
يةكَيتيية ،كاتي خؤي هاوكاري كردووين ،ضاوتان لَيي بَيتء طوشاري مةخةنة سةر.
برادةرانى مةةَلبةةنةد وت ةيان :تةةن ةها وةك دةولةَةمةةنةدَةيك داواى يةار ةمةتى ليَ ةئةكةةين،
وةك بؤيان باس كردووين خؤىء براكانى زؤر دةولَةمةندن.
دواي ضةةنةد رِؤذَيةك حةةمةة ئةةمين هةات بؤ لام بؤ طونةدي سةيَو سةَينةان ،هةةروة ةها
نامةيةكى شةَيخ داراى حةفيدي لةطةلأ خؤي هَينابوو ،زؤر هةوَليدا كة مةَلبةند ثارةي
ل َي نةسةنَيت ،بةلآم هةر ئةو بِرة ثارةيةيان ليَ سةند كة بؤي دياري كرابوو.
هةةروة ةها لةة ةهاويني ،1987داواى ةيار ةمةتى لةة ةحاجى حةة مةة موراد ثيَنجوَينى
كرابوو .كوِريَكى حةاجى حةةمةة مورادء ذنةةكةةىء ذن ايةةكى ةهاتن بؤ مةةلَبةةنةد .ةئةو ةكاتةة
قادرى حاجى عةلى بةرثرسةي مةَلبةندي يةك بوو ،وتي :هةرضةةندة حاجي حةمة موراد
برادةرى باوكمة ،بةلآم ئةو برِة ثارةيةي بؤي دياري كراوة ،ئةبَيت بدات بة شؤرِش.
كورِء خَيزانةكةى هي ضةيان بؤ نةكراو طةرِانةوة بؤ سةليَماني ،دواتر حاجى حةمة
موراد خؤى هات بؤ مةَلبةند ،دَلى ثِربوو لة طريانء ئةيوت "من بيَ كةسم".
بة تووِرةييةوة و :بؤ بيَ كة سةى؟ من يارمةتيت ئةيةم ،حاجى وا مةكةو تةنازول
بؤ كةسء بؤ هيس شتَيك مةكةء ثارة ئةوة ناهَينَيت.
دواتر ئةو ثارةيةى داواى ل َي كرابوو بؤي كةم كرايةوة.
ثةاش ةماوة يةةك يةةك يَةك لةة دةوَلةة مةة نةدة ةكاني سةلَي ةماني بةة ةناوي ( )...بؤ تؤَةلة
سةةندنةوةي ئةو برِة ثارةيةي كة (ي.ن.ك) وةك هاوكارييةك بؤ ةشؤرِش لَيي سةةند ،لة
ئةمني ةسليَماني ناوي ضةةند تيَكؤ شةةريَكي رِيَكخ سةتني سةليَماني ئةوانةي كة
ضةووبوون بؤ مةالَي دةو ةلَةمةةنةدة ةكانء نةا ةمةي مةةلَبةةنةد ةيان بؤ بردبوون كةة ةيار ةمةتي بؤ
شةؤرِش بنَيرن دركاندبوو .زؤر بةداخةوة دواي دة ةستطيركردني ئةو ثؤلة تيَكؤ شةةرة
ِرذَيم هةمووياني لة سليَماني طوللةباران كرد.
584
سزايةكي نا ِرةواي تر
ِرؤذيَك ئةضووم بؤ بةري بةلةكجاِر بؤ سةرثةرشتيكردني نةخؤشخانةء خانوءةكان.
كات ةيَك طةي شةتمةة لاي بارةطاكاني نزيك بةلةكجةارِ ،ضةةند ثَي شةمةةرطةيةكم بيني كة
هةردءء قاضةي كوِريَكيان طرتبوء ،بةدار ليَيان ئةدا ،ئةويش هاواري ئة ةضووة ئاسمان،
مام رِؤ سةتةمء ئاءات عةبدءل غةفوريش تةما شةايان ئةكرد .هاواري كورِةكة زؤر كاري
تيَكردم ،ء :ئةءة ضي بوءة بؤ لةء كورِة ئةدةن؟
ءتيان :ئةوة ثَيشمةرطةي خؤمانةء دةمانضةى ثَيشمةرطةيةكي دزيوة.
تووِرة بوومء ء :ئةاخر بؤ لةة سةةر دة ةمان ضةةيةةك ليَي ةئةدةن؟ كةآ ئةةلَ ةيَت ةئةء
دزيويةتي؟ دة بةسةةء ئيتر وازي لَيبَينن ،زؤر عةيبة بؤ ئيَوة بؤ ءا ئةكةن؟ دةمانضةةكةم
دةرهَيناء ء :لة بري ئةو دةمانضةةية كة ديار نةماوة فةرموون دةمان ةضةكةي من بةرن،
بةلآم واز لةو كورِة بَيننء ليَكؤلَينةوة لةء مةسةلةية بكةن.
ثَي شةمةرطةكة كة طويَى لة ق سةةكانم بوء ،زؤري ث َي خؤش بوء كة كة سةيَك بةرطري
ليَ ئةكات ،ءتي :مامة طيان بةخوا من ئاطام لة شتي وا نييةء دةمانضةم نةدزيوة.
دواي ليَكؤَلينةوة ثَيشةمةرطةكة بآ تاءان دةر ةضوو ،ئا ةشكرا بوو كة ثَيشةمةرطةيةكي
بارةطاكةيان رِقي ليَ بوءة ،ثيلانيَكي بؤ دانابوء كة ةسزا بدرَيت ،دةمان ضةةكةي خؤي
شةاردبووةوةء ثيَ شة مةةر طةة ب َي تةاوا نةة ةكةي ثيَ ةتاوان ةبار كردبوو ،برادةرانيش بيَ
ليَكؤلَينةوة باوةِريان ثيَكردبوو .ئاخؤ ضةند مرؤظي بيَ تاواني تر ،تاوانيان بؤ دروست
كرابَيتء سزاي نارِةوايان بةسةردا جَيبةجيَ كرابَيت؟
585
ثلاني ذةهرخواردكردني ث َيشمةرطة
لة ِ 1987رذيَمي بةعس ،ذنء ثياءيَكي ناردبوء بؤ طوندي سةيَو سةَينان بؤ ئةءةي
ضةَي شةتخانةيةك بكةنةءة ،ثا شةان ذةهريَكي كو شةةندة كة ثاش ضةةند مانطَيك كاري
خؤي ئةكرد بكةنة ناء خواردنء خواردنةءةي ضةَي شةتخانةكة ،بؤئةوةي ذمارةيةكي
زؤري ثَيشةمةرطة بكوذن .ثيَش ئةنجامداني ثلانةكةيان برادةراني ِريَكخ ةستني ناء ةشار
مةةَل بةة نةد يةان لةة ثلا نةة كةة ةئا طةادار كردةوة .بةة فةةر ةماني مةةَل بةة نةد ذنء ث يةاءة ةكة
(مندالَيَكي شةيان لةطةَلدا بوو) دة ةستطيركران .دواي ليَكؤَلينةءة وردةكاري ثلانةكةيان
ةئا ةشكرا كرد ،هةةروةهةا ذنةة ةكة ةئا شةكراي كرد ةكة ئةةء ث ةياءةي لةةطةةلَيةدا بوو ميَردي
نةبوو ،بةلآم منالَةكة هي خؤيةتي .ميَردةكةي خؤي لة ناحيةي قةرةداغةء ضةاوةرَِيي
ئةةن ةجا ةمداني ثلانةةكةة ئةةكةات .ذنء ثيةاءةكةة خةةلَكي دةءري خةا ةنةقين بوءن ،بةة برِ ةياري
دادطاى شؤرِش هةردووكيان طوللة باران كران.
ءة سةتةا عوبةة ةيدي خةةيةات( )120ةكة خةةلَكي سةيَو سةيَ ةنان بوء ءتي :من ةئامةةدةم
مندالَةكة بطرمة خؤم .دءاي ضةةند رِؤذَيك وة سةتا عوبةيد هات بؤ لامء ءتي :ناتوانم
ئةو مندالَةم لابَيت ،ضونكة طاز لة طوَيي منداَلةكانم ئةطريَتء هةراساني كردءءن.
ئَيمةةش برِيارماندا كة م ةندالَةكة بنيَرينةةءة بؤلاي باءكي خؤي لة ناحيةي قةرةداغ.
بؤ ئةءةي هيس شةوفيَرَيك توء شةي طَيرةء كيَ شةة نةبَيتء كة سةيان نةتوانَيت خةبةر لة
كةسةيَكي تريان بداتء هةموويان بةشةداربن ،بة ضةةند تراكتؤريَك منداَلةكة طةياندراية
شويَني مةبةست.
ئةةوة يةة كةةم جةار نةةبوء كةة ِرذيَمي ةبةعس ةبةهؤي بةةكرَيطيراءة كةان يةةوة لةة رَِيي
ذةهرةوة ،هةءلَي شةةهيد كردني كؤمةلََيك ثيَ شةمةرطة بدات .بؤ نمونة لة ناوةِرا سةتي
( )120وة سةتا عوبةيد ثياوَيكى باشء دلَ سةؤز بوو ،زؤربةي ئَيواران ضةةند منداَلَيكي لةطةلأ خؤي
ئةةهَينةاو سةةرداني ئةةكردم ،زؤر هةاوكةاري شةؤِرشء ثَي شةمةةر ةطةى ةئةكرد ،ئيَمةةش زؤر رِيَز ةمان ليَ
ئةطرت .لة كاتى بؤردومانكردني طوندى ةسَيو سةَينان بة ضةةكي كيمايي ،بةداخةوة هاو سةةرةء هةر
شةةش مندالَة جوانء قذ كالَةكاني شةةهيد بوون ،خؤي شةى بريندار بوو ،لةكاتى دادطايكردنى سةةدام
حسيَن ،وةستا عوبيَد يةكيَك بوو لة شاهيدةكاني قوربانياني ضةكي كيميايي.
586
ز سةتاني ِ ،1988 – 1987رذيَم ذني جةباري عةلي حةءَيزي نارد بؤ مةرطة ،لة مالَي
م سةتةفا ضةاءِرةش ذةهري كردة ناء خواردنةكةيان ،لة ئةنجامدا م سةتةفا ةضاءرِةشء
دايكي ،هةروةها دكتؤر مةحمود عوسمانء سةامي شةؤِرشء بَي سةتوني مةلا عومةر
ذةهرخوارد كران .بيَ ةستوني مةلا عومةرء دايكي م ةستةفا ةضاءِرةش هةر لةءَيدا ةشةهيد
بوءنء ئةءاني تريش لة رِيَي ئَيرانةءة بؤ ضارةسةر ِرةءانةي هةندةران كران.
ةجاريَكي تر لةة رِيَي ضةةنةد كةة ةسَيكةةءة بةةهؤي خواردني ثرتةة ةقا ةلَةءة ،سةا ةمان
طةرمياني ذةهرخوارد كراء لة ئَيران ةضارة سةةر كرا .هةروةها هةرءةك لة لاثةرِةكاني
ثيَ شةوءدا ةبا ةسم كردءءة ،دكتؤر فواد ةتالةَةبةاني كةة لةةلايةةن ِرذَيمةةءة نَيردرابوء بؤ
سةركردايةتي ،ثلانيَكي بةدةستةءة بوء كة لة رِيَي دةرمانء دةرزي ليَدانةوة كؤمةَليَك
بةرثرسء ثَيشمةرطة بكوذيَت ،بةلآم ثلانةكةي ئاشكرا كراء هةلَهات.
587
بةزمةكةى قةلآ قايمز
رِؤذَيك حةمةى حاجى سةابيرء ئةحمةدى براى حاميدى حاجى غالى هاتن بؤ لامء
ءتيان :با ثيَكةوة بضين بؤ طوندى دوكانء دؤكةرة( ،)121ئةمانةويَت لةو ناوة خانوويةك
بةكرآ بطرين ،ضونكة طوندى سَيوسَينان بؤردومانيَكى زؤرى لةسةرة.
و :با شةة ديَم ،بةلآم لةبةر ئةوةى قا ضةم ئةية شةَيت ناتوانم بة ثآ بةو ةشاخةدا
سةربكةوم ،بؤية من بة سواري ولآخ دَيم.
هةموو ثيَكةوة بةرِ َي كةوتين ،من دوو ثَي شةمةرطةي لاى خؤم شةةهيد حة سةةني
سةةعيةد زؤرابء حةمة ِرة شة ةيدم لةطةلَ بوو ،كات ةَيك طةي شةتينةة طوندى قةلآ قايمز،
حةمةى حاجى ةسابير ضةوو بؤ سةةر كانييةك ،منء ئةحمةدى حاجي غاليش ةضووين بؤ
ماَلى عةلى قةلآ قايمز .مام عةلى ثياويَكى زؤر ةضاك بوو ،بةلآم ئةو كابراية دوو ةسةطى
هةو شةارى زؤر هارى هةبوو ،بة رِؤذ ئةيانبة سةتنةوةء بة شةةو بةرةلآيان ئةكردن بؤ
ثةا سةكردن .مةالَى ةمام ةعةلى زؤر بةةرَِيزةوة بةةخيَر ةهاتن ةيان كردينء لةة هةةيوا نةة كةة
داني شةتين ،سةةرةتا ئاوى سةارديان بؤ هَيناين ،ثاش كةمَيك حةمةى حاجى سةابير
هاتء ءتى :هةستن با برِؤين.
ءتمان :بؤ وا خَيرا؟ خؤ ئيَمة تازة داني شةتووينء هَي ةشتا ث شةوومان نةداوة ،بؤ
نايةلَيت فرياى ئاوخواردنةوةكةش بكةوين؟
وتى :هةستن وا باشترة كة برِؤين.
ئيَمةش بة ناضارى هةستاينء لة مالَةكة هاتينة دةرةوةء رِؤيشتين ،ثاشان حةمةى
حاجى سابير وتى :سةرنجتان دا كة لة ميواندارييةكة زؤر سارد بوون.
و :وا ني يةةء هةةر ئةةوة نةدة ةئةكر َةيت ،خؤ ئَي مةة هيَ ةش تةا ئةةوة نةدة نةةبوو كةة
دانيشتبووين ،تؤ ضؤن وا ئةلَيَيت؟
لةويَوة ةضووين بؤ طوندى كانى هةنار ،كةمَيك لةو طوندة ث شةووماندا .ثا شةان ئةو
برادةرانة ويسةتيان برِؤن بؤ طوندى دوكان ،بةلآم من لةطةلأ ئةو دوو ثيَشةمةرطةيةى كة
( )121دوكانء دؤكةرة دووطوندن لة ناوضةى قةرةداغ.
588
لةطةَلمدا بوون طةرِامةوة بةرةوة ةسيَو سةَينان .كاتَيك كة طةي شةتينة ث ةشتى مالَي عةلي
قةلآ قايمز ،شةهيد حةسةن تةقةى لة كةويَك كردء وتى :كوشتم.
هةردوو ثَي شةمةرطةكة رِؤي شةتن بؤ شةوَيني كةوةكة .ك ضةةكانى مام عةلى لة مالَةكة
هاتنة دةرةوةء يةكيَكيان ءتي :ئةوة حةمةى حاجى سابير بوو تةقةى كرد.
كضةكةى تريان وتى :نةوةَللآ ئةو نةبوو ،حاجيية ( )...كة بوو.
من لةبن دارَيكدا وة سةتابوومء طويَم لة ق سةةكانيان بوو ،ئةوان نةيانزانى كة من
طوَيم لة جنَيوةكانيانة .كاتيَك ثيَ شةمةرطةكان هاتنةوة و :برِؤن بةو ك ضةانة بَليَن با
سبةى مام عةلى بيَت بؤ لام بؤ سَيوسَينان.
بؤ ةسبةى بةيانى لة بارةطاكةم لةطةلأ عةبدو الق هةورامى كة بؤ سةةردانم هاتبوو
داني شةتبووم ،مةام عةةلى ةهات بؤ لامء بةةخيَر ةهاتنم كردء لا مةان داني شةت .دواى
حةوانةوةي ،رِووم كردة مام عةلىء ء :مام عةلى سةطيَك لةو سةطانةى خؤ بدةرآ.
ءتى :بةخوا برا نايدةم ،تةنها دوو ةسةطم هةيةء ئي ةشم بةو دوو ةسةطة ئةرِوات ،من
ئاذةلَدارمء ئةو سةطانة بؤ من باشن.
و :نةخيَر مام عةلي ،تةنها دوو سةطت نيية ،هى تريشت هةية.
وتى :باوةِرم ث َي بكة سةطي ترم نيية.
ء :مام عةلى تؤ ئةو ك ضةانةى خؤت فيَر كردووة كة بة ناهةق جنيَوى نا شةيرينء
ناِرةوا بة خةَلك بدةن؟ خؤ تؤ يةكيَكيت لة ثياوة زؤر با شةةكاني ئةم ناو ضةةية ،ئةطةر
ك ضةةكانى تؤ ئاوا بكةن ،ئاخؤ خراثةكان ةضيمان ثيَ بَليَنء ضةيمان ثيَ بكةن؟ كةس
بةة قةةدةر تؤ ِريَزي ثيَ شة مةةر طةة ةناطر يَةتء خز ةمةتى ةنا ةكات ،ئةةى ك ضةة ةكا نةت بؤ وا
فَيركردووة؟
ثاشان رِووداوةكةي رِؤذي ثيَشترء جنَيوى كضةكانيم بؤ باسكرد.
وتى :ئةوةى تؤ باسى ئةكةيت من باوةرِ ناكةم ،هةرضةندة ئاطام ليَى نةبووة.
ثاشان داوام ليَكرد كة ئامؤذطاري كضةكاني بكاتء ِريَز لة خةلَك بطرن.
مام عةلي ءتى :ئةمةويَت ب ضةم بؤ لاى حاكم برايم ،ضةونكة كورِيَكى كوردي ئَيرانيم
لايةء ئةبيَت هةموو مانطَيك ئيسثات وجودى خؤى بكات.
589
و :جاريَ مةِرؤ ،نامةيةك بؤ حاكم برايم ئةنوو ةسم كيَ شةةكةت ضةارة سةةر بكات.
نامةيةكم بؤ حاكم برايم نوو سةيء دامة دة سةت مام عةلي .داوام ليَكردبوو كة واز لةو
كوردة ئيَرانيية بهَيننء ئيتر بانطي نةكةن بؤ ئيسثات وجود.
مام عةلي ءتى :من تَيناطةم ،تؤ لَيشمان توورِة ئةبيتء يارمةتيشمان ئةدةيت!
ء :بةَلآ ،ضونكة ئةزانم تؤ يةكيَكى لة ثياوة ضاكةكان ،بةلآم كة لَيت تووِرة بووم،
ناهةقم نةبوو ،ضونكة زؤر ناخؤشة كة بة ناهةق قسة بة كةسَيك بوترَيت.
مام عةلى خواحافيزى كردء رِؤيشت ،حاكم برايم ئيشةكةى بؤ كردبوو.
دواتر جةمال ناوَيك كة ثَي شةمةرطة بوو ،سةةر بة ئالآى ةشؤرِش بوو ،سةةرداني مام
عةلي كردبوو ،ليَي ثر سةي بوو كة بؤ بانط كرابوو بؤ سةيَو سةَينان .مام عةلى وةك خؤى
هةموو ةشتيَكي بؤ طيَِرابووةوة ،جةماليش ق سةةي بؤ ئةكاتء هانى ئةدات كة لاي مام
جةلال شةكا ليَ بكات ،هةروةها فيَري ئةكات كة ضةؤن شةكات بكاتء ةضي بلََيت.
ثا ةشان مام عةلى يةكيَك لة ك ضةةكاني لةطةلأ خؤي ئةبات بؤ سةةركردايةتي بؤ ئةوةي
شة ةكا ليَ ب ةكات ،لةة نزيةك ةمالةَةكةةى ةمام جةةلال ،ةمام عةةلى ك ضةةكةةى بةة درةختيَكةةوة
ئةبة سةتيَتةوة ،ثا ةشان ئة ضةَيت بؤلاي هَيرؤ خانء دة سةت بؤ ك ضةةكةي ِرائةكَي شةَيتء
ئةَليَت :ئةو سةطةم بؤ ئيَوة هيناوةء بؤ ئيَوة باشة.
هيَرؤ خان بة سةر سوورِمانةوة ئةلَيَت :سةطى ضى ،تؤ بؤ وا ئةَلَييت؟
مام عةلى ئةلََيت :لالؤء حةمةى حاجى ةسابير داواى ئةم سةةطةيان ليَكردووم ،من
نايدةم بةوان هاتووم بيدةم بة ئيَوة.
ثا ةشان مام جةلال برو ةسكةيةكى نارد بؤ مةَلبةندو باسةي ئةو بابةتةي تَيدا كردبوو،
لة كؤتايدا نوسيبووى "ئةطةر شتى وا وترابيَت ئةز تَييدا شةرمةزارم".
برادةرانى مةَلبةنديش وةلآمى بروسةكةكةى مام جةلاليان دايةوةو نو ةسيبوويان كة
بةو ةشيَوةية نةبووة كة مام عةلي باسةي كردووة ،بةلَكو كضةةكانى ئةو ثياوة بيَ رِيَزيء
قسةى ناشيرينيان كردووة.
كةاتَيةك مةام عةةلي طةةِرا ةيةوة ةما ةلَة ةكةي خؤي ،ثَي شةمةةرطةة ةيةكم نةارد بؤلايء داوام
ليَكرد كة سةةردانم بكات .دواتر مام عةلى هات بؤ لام ،وة سةتا عوبيَدى خةياتى لةطةلأ
590
خؤي هَينابوو .و :مام عةلي ،لة بري ئةوةي من شكاتان ل َي بكةم ،بةلآم بةثيَضةوانةوة
تؤ شكاتت ل َي كردوين.
مةام عةةلي داواى ليَ بوردنى كردء وتى :بةاوةِرم ث َي ب كةة خةة ةتاى من نةةبوو،
ثَيشمةرطةيةك هانى دام كة شكاتان ليَ بكةم.
كاتَيك زانيم كة هانيان داوة شةكات بكات ،هةروةها خؤي شةي باش بيري لة ئة سةلَي
ِرووداوةكة نةكردبووةوة ،ئيتر كؤتاييم بةو بابةتة هَينا.
591
طؤ ِرينةوةي ديل
هةاوينى 1986بةةرثر سةى (منظميية حب العييي )ى كةةلار لةةلا يةةن هَيزي
ثيَ شةمةةرطةةوة طيراء لاى ئيَمةة لةة مةةَلبةةنةد زي ةندان بوو .سةةرحةةدى خةةليفةة يونسء
حةمةى حاجى مةحمودى ثونطةَلة لة نَيوان بةرِيَوةبةري ئةمنى ةسليَمانىء مةَلبةند لة
هةولَدا بوون كة ئةو بةرثر سةةى ِرذَيم لةطةلأ دوو ثيَ شةمةرطةي (ي.ن.ك) كة لة ئةمنى
مو سةة زي ةندان بوون بطؤرِي ةنةوة .شةةو ةكةتى ةحاجى مو ةشير داواي ةلة ةبةرثر سةة
بةندكراوةكةي بةعس كرد كة نامةيةك بؤ بةرِيَوةبةري ئةمنى ةسليَمانى بنوو سةيَتء
تيَيدا داواي ئازادكردني ئةو دوو ثَيشمةرطةية بكات ،تا لة بةرامبةردا (ي.ن.ك) ئازادي
بكات.
بةرثر سةة بةع ةسييةكةش نامةيةكى بةدة ةستءخةتى خؤى بؤ بةرِيَوةبةري ئةمنى
سةلَي ةمانى نوو سةي ،لةة بةةرام بةةر ةئازادكردني خؤي داواي ئةازادكردني ئةةو دوو
ثيَ شةمةرطةيةي كرد ،هةروةها نوو سةيبوي "من لاى ثَي شةمةرطة ديل نيم ،بةلَكو ءةكو
ميوان مامةلَةم لةطةلَدا ئةكةن".
ثاش ضةةندين جار هاتوو ةضؤى كة سةوكارى ئةو بةرثر سةة طيراوةى بةعسء ناردنى
ضةةندين نامة بؤ ِرذَيمِ ،رؤذَيك هةوالَمان ثيَ طةي ةشت كة دوو ثَيشةمةرطةكةمان لة موسةة
لة ةسيَدارة دراون .لة بةرامبةر ئةو تاوانةي ِرذَيم ،بة فةرماني شةؤرِش مةفرةزةيةك لة
ثَي شةمةرطةكانى مةَلبةند ،بةرثر سةةكةي حزبي بةع سةيان لةطةلأ خؤيان برد بؤ سةةر
ِريَطاى دةربةنديخان ،لةويَ طوللةبارانيان كردء تةرمةكةيان بؤ ِرذَيم بةجيَ هَيشت.
592
دةستطيركردني هاوسةرو كورِةكانم
ثا شةنيوةرِؤيةكي كؤتايي مانطي ،1986/11ثيَ شةمةرطةكانى لاى خؤم ( شةةهيد
ئةنوةرى برازام ،شةةهيد حة سةةنى سةةعيد زؤراب ،جةلالء جةبار بناوة سةووتةيي،
حةمة ئةمينء ةسابير) هاتن بؤ لام .ثاش كةمَيك بةختيارى حةمةى مةلا عيزةتيش هات
بؤ لام .ةكاك بةةخت ةيار ةماوةيةةك لامةان ةمايةةوة ،ةثا شةان داواي يةارمةةتي ل َي كردين كةة
بِروات .زؤر خوَلقي كاك بةختيارم كرد كة شةو لاي من ةَينَيتةوة ،بةلآم لام نةمايةوةء
وتى :ناتوانمء ئةبَيت بطةِريَمةوة بؤ مةَلبةند.
دواي ئةوةي كاك بةختيار رِؤي شةت ،ثَي شةمةرطةكاني لاي خؤم بة دةنطيَكي نزم كة
طوَيم لَي ةيان بوو ،لةة ةطةلأ يةةكتر ق سةة ةيان ةئةكردء ئةة ةيانووت " ةمالَى بةةختيةارى حةةمةةي
مةلاعَيزةت لة سليَمانى طيراون ،مالَى فلآنء فلآنة ثَيشمةرطةش لة سليَماني طيراون".
منيش لة مةبة سةتيان تَيطةي شةتم كة بؤ ئةو هةوالآنةيان ئةدا بة طوَيمدا ،بؤية و :
ئةوة ضيية ئةو هةموو مالَة ثَيشمةرطةية طيراون؟ دةبلَيَن ماَلى ئيَوةش طيراون.
ئةنوةرى برازام ءتى :مامة طيان دلَمان نةهات ِرا سةتةوخؤ ثيَت بَلَيين ،لة ِرا سةتيدا
تةنها ئامؤذنمء كورِةكان طيراءن ،مالَي كة سةي تر نةطيراءة .كاك بةختياريش بؤ ئةوة
هاتبوو بؤ لات كة ئةو هةوالَةت ثيَ ِرابطةيةنيَت ،بةلآم هةرضييةكي كرد دلَي نةهات.
خؤم تيَةك نةةداء و :كورِينةة ،ئةةطةةر ث ةياو ثَي شةمةةرطةا ةيةتى كردء ةس ةيا سةةتى
هةلَبذارد ،ئةبيَت ضةاوةِريَى ئةوةش بكات كة خَيزانء مندا َلء كة سةوكاري بطيرَينء
تووشي ناخؤشيش بث.
ثاش هةشةت سةالأ بةسةةربردني ذيانيَكي ثرِ لة ناخؤشةيء مةترسةيء خؤ ةشاردنةءة
لةة ةمالَي كةة سةو كةارء هةاءرَِي كةانم ،سةةر ئةة ن ةجام حةة مةدى هةاو ةسةرمء كوِرة كةانم
دة سةتطيركرانء خانوةكة شةم دة ةستي بة سةةردا طيرا .دءاتر يةكيَك لة ةضةكدارةكاني
سةةردار جا بة ناوي عةلي كة خةلَكي سةةقز بوء تَيدا ني ةشتةجيَ كرا .لة دواي
ِراثةِريني بةهاري 1991خانوءةكةم وةرطرتةوة كة زيانيَكي زؤريان ثيَ طةياندبوو.
بة دةستطيركردني هاوسةرو كورِةكانم زؤر دَلتةنط بووم ،ضونكة حةمدي هاوسةرم
نةةخؤ شةي بريني طةةدةو ئةازاري برِبرِةي ث شةتء ملي لةة طةةَلةدا بوو ،دَلن ةيابووم كةة
593
بةةنةدي ةخانةة بةاري تةةنةدرو ةستي ئةةوة ةندةي تر خراث ئةةكةات .لةة لا ةيةكي تر ضةاوةِرَيي
هةوالَي ناخؤشةي كورِةكانم ئةكردء لة ذيانيان دَلنيا نةبووم ،ضةونكة ئةمزاني كة لةطة َل
ِريَكخ ةستنةكاني كؤمةلَةي رِةنجدةراني كورد سةتان كاريان دةكردو خةلَكيَكي زؤريان
ئةنا سةي .هةروةها كؤمةلََيك بةرثرسء ئةندامء دؤ سةتي رِيَكخ سةتن كة داني شةتووي
سليَماني بوونء لة سةردةمي خةباتي ناوشار هاتووضؤيان ئةكردم ئةناسي .ئةوانيش
بريتي بوون لة مامؤ سةتا حةمة ِرة ةشيد ،وة ةستا بةكري دارتاش ،مامؤ ةستا مةحمود
ِرة شةيد قةرةداغي ،مةجيد سةةليم ،ةشَيخ حة سةةن بؤ سةكانيء ...هتد .هةروةها لة
سةةردةمي شةاخيش كاتَيك كة كورِةكانم لة ث شةووي هاويندا سةةردانيان ئةكردم ،زؤر
ناو ضةةي ئازادكراوي شةارباذيَرو قةرةداغ طةِرابوونء ذمارةيةكي زؤر لة بةرثر سةاني
(ي.ن.ك)يان ئةناسي.
ثيلاني دةستطيركردنةكة
بؤ مةبة ةستيَكي تايبةتء بة ةضاوسةاغيء بةرنامةيةكي داِرَيذراءي هاوكاريَكي ِرذيَم
كة لة سةةرةتاي سةالآني هة شةتاكاندا ،بةرثر سةيَكي (ي.ن.ك) بوو لة شةاخ ،هةروةها
هةاوِريَ يةةكي نز يةكء خؤ شةةوي سةتي خؤم بوو ،لةة شةةءيَكي ثةايزي 1986هيَزة
تايبةتةكاني ئةمني سةليَماني لة طةِرةكي مامؤ سةتايان ،هةَلئةكوتنة سةةر مالَي حاجي
عةلي برام .ثا شةان حاجي عةليء محةمةدى برازام دة سةتطير ئةكةن .دواتر بة نيازى
دة سةتطيركردني حةمدى هاو ةسةرمء كوِرةكانم ،بةرةو مالَةكةمان كة لة نزيك زانكؤى
سةليَ ةماني بوو بةةرِ َي ئةة ةكةون ،بةةلآم بةة بينيني دءء جيَةب لةة ةحةو شةةء بةةردةر ةطاي
مةالةَةكةةم ،ةكة ةيةكيَكيةان جَيبي ةهاو ةسةري مةة ةهابةادى ك ضةم بووةو بؤ ةماءة ةيةكي ةكاتي
لةةو َي داي نةاءة ،هةةروة هةا ئةةءى تر يةان جَيبي كورِيَكي هةاءةَلزاءام بوءة كةة لةة طةةلأ
منداَلةكاني بة سةةردان لة مالَمان بوءة ،هَيزة تايبةتةكةى ِرذَيم طومانيان لادرء سةت
ئةبيَتء ثَييان ءاية كة ثَيشمةرطة لة مالَمانداية ،بؤية داءاى هَيزى زياتر ئةكةن.
دءاى كؤنترِؤلَكردني هةةموو كؤلآنةة ةكانء سةةربةاني دراء سةَيكةانمةان ،ب َي ئةةءةى
حةمدىء كوِرةكانمء ميوانةكان هة سةت بة بوءني ئةء هيَزة لة حةء شةةء سةةرباني
594
مالَةءة بكةن ،لة ضةاءترءكانَيكدا هَيزةكةى ِرذَيم لة هةر سة َي دةرطاي مالَةكةوة دة ضةنة
ذوورةوةء خؤيةان دةكةةن بةةء ذءءرةى كةة تيَ ةيدا داني شةتبوءن .ثةا شةان ةيةكيَةك لةة
ئةف سةةرةكان ثاكةتَيك جطةرة لة طيرفاني دةرئةهَينَيت كة ناءى كورِةكانمي لة سةةر
نو ةسراءةء بةة عةةرةبي ئةةلَيةَت :منو ةكامةةران عبةدءلِرةحمةان ،مةةريوان عبةدءلِرةح ةمان،
بةختيار عبدءلِرةحمان؟
كوِرة كةاني شةم ءةلآمي ثيَوي سةت يةان ئةةدة نةةءة ،بةةلآم هَيزة ةكةى ِرذَيم دلَ يةان ةبة
دة سةتطيركردني ئةء سة َي كورِةم ئاء ناخواتةءة ،بؤية حةمدى هاو سةةرمء ةسؤراني
كورِمء ميوانةكانيش دة سةتطيردةكةن .لة لاثةرِةكاني ثَي شةوءتردا با سةم كردءءة كة
كوِرةكانم لةطةلأ رِيَكخ ةستنة نهَينيةكاني ناء شةاردا ةضالاكانة كاريان ئةكرد ،كؤمةلَيَك
بةيانء بلآءكراءةى كؤمةَلةو (ي.ن.ك)ء ثؤسةتةري ةشةهيديان لة مالَةءة ةشاردبوءةءة.
كورِةكانم ثَييان ءابوءة كة هاءرِيَكانيان لة زيندان يان هاءرِيَكاني ناء ِريَكخ سةتنةكان
ئاشكرايان كردءءنء هيَزةكةى ِرذَيم بؤ دةستطيركردني ئةءان هاتوءن.
هَيزةكةة تةايبةةتةة ةكةي ِرذَيم هةةموو ةيان ئةةبةةن بؤ موديريةةتي ئةةمني بةةلةدة ،لةةو َي بةة
ئةامةادةبووني كورديَكي خؤفرؤش ةلةلايةةن رائيةد هي شةام (بةةِريَوةبةةرى ئةةمني بةةلةدة)
ليَكؤَلينةوةيان لةطةَلدا دةكةنء لة سةةر (ي.ن.ك)ء رِيَكخ سةتنةكاني ناو شةار داواي
زانيارييان ليَ ئةكةن .ئةوانيش هيس خؤيان تيَك نادةنء وةلآمي ثيَويستي ئةدةنةوة.
دواي ئةوةي رائيد هي ةشام هيس زانيارييةكي دة سةتناكةوَيت ،رِوو ئةكاتة حةمديء
دةلَيَت :بة فةرماني (َلس قيادة ثو ة) لة سةةر هاو سةةرةكةت دة سةتطيركراءن ،من
تةنها فةرمانم جَيبةج َي كردءءة.
لةكاتَيكدا كة كورِةكانم دة ةستطيركراونء ضةاوةرِيَي داهاتوويةكي ناخؤشء ناديار
ئةكةن ،بةلآم لة هةمانكاتدا بة ق سةةكةي رائيد هي شةام زؤر دلَخؤشء ئا سةوودة دةبن،
ضةونكة ئيتر لة هؤكاري دة سةتطيركردنةكةيان دَلنيا ئةبنةوة كة هاوِريَكاني زيندانء
رِيَكخ سةتنةكان ئا شةكرايان نةكردوون .ثا شةان ِرذَيم حاجي عةلي برامء محةمةدى
برازامء ميوانةةكةان ئةازاد ئةة ةكات .لةة ةكاتي ئةازادكردن ةيان كةابراي كوردي خؤفرؤش بةة
هاوةَلزاواكةم ئةلََيت كة بة ثيَنج هةزار دينار ئةتوانيَت حةمديء كورِةكانم ئازاد بكات.
595
ئةويش تَيطةي ةشتبوو كة مةبة ةستي ثارة خواردنةء هي ضةي ثَيناكرَيت ،ثيَي دةلَيَت
ئةو بِرة ثارةيةيان ثيَ هةَلناسةوورَِيت .ثا ةشان حةمدىء كوِرةكانم ئةطوَيزنةءة بؤ ئةمنة
ةسورةكة .دواي ليَكؤَلينةوة ئةيانطويَزنةءة بؤ بةنديخانةي تة وا ي ضةوارباخِ .رؤذاني
دءاتريش ئةة ةيانطوَيز نةةءة بؤ هةة مةان بةة نةد ي ةخا نةة كةة لةة سةالَي 1962منء حةاجي
عةة بةدولي برام ،هةةروة هةا لةة 1980ةغةفوري برام بةةهؤي ئةةوةي عو س ةماني كوِري
ثَيشمةرطة بوو ،تيَيدا زيندان بووين.
ئَي ةستا ئةو بةنديخانةيةي سةليَماني كراوة بة باخ ضةةيةكي جوانء دلَطير بة ناوي
(باخ ضةةي دايك) .بةلاي خؤمء ئةنداماني خيَزانةكةمةوة باخ ضةةيةكي زؤر ثرِ واتاء
بةنرخء ثيرؤزة ،ضةونكة هةموومان لة ِرؤذطارة سةةختةكاني خةباتدا لة ثَيناوي طةلء
ني شةتمانء ئازادي ،بة شةيَك لة تةمةنء ذيانمان لةو بةنديخانةيةدا بة سةةر بردووة كة
ئةمِرؤ شةويَنةكةي كراوة بة طولأء طوَلزارء درةختء سةةوزاييء شةوَيني حةوانةوةء
بةسةربردني كاتيَكي خؤشء ئارام بؤ هاولآتيان.
596
ن َيردراوى بة ِر َيوةبةرى ئةمن
دوو ِرؤذ دواى دة سةتطيركردنى خَيزانةكةم ،عةبدولكةريمي مةلا عةبدولَلآى موفتى
ثيَنجوَيني كة تا ئةوكاتةش لة دوكانة كوتالَفرؤ ةشييةكةي ةسليَماني ثَيكةوة شةةريك
بووين ،لة سليَمانييةوة هات بؤ لام ،ئةوكاتة كورِةكةي خؤيشي (محةمةد عةبدولكةريم)
لةة ةئةمني سةلَي ةماني زي ةندان بوو .دواى كةةم ةَيك حةةوانةةوة ءتى" :خؤت ئةةزانيةت ةكة
حةة مةديء كوِرة كةا ةنت طيراون ،موديري ةئةمني سةليَ ةماني مني نةاردووة بؤ لات كةة
دةربارةي ئةو مةسةةلةية قسةةت لةطةَلدا بكةم .موديري ئةمن سة َي مةرجي بؤ داناويتء
داوات ليَ ئةكةن كة يةكيَكيان جَيبةج َي بكةيت تا حةمديء كورِةكان ئازاد بكةن".
قسةكةييم ثيَ برِيء بة سةر سووِرمانةوة و :باشة كاك عةبدولكةريم ،ثيَم نالََييت
تؤ ضؤن ضوويت بؤلاي موديرى ئةمن؟
وتى :ئةوةى ِرا ةستى بَيت مامؤ سةتا عومةرى كوَيخا قادرى ئاوةكةلَة دؤ سةتى ئةحة
شةةمةيي دراو سةآ دوكانمة ،لةطةلأ خؤي بردمي بؤلاي موديري ئةمن .ثا ةشان درَيذةي
بةة ق سةةكةاني داو وتي :موديري ةئةمن ئةةلََةيت "ئةةطةةر ئةةيةةويةَت ذنء م ةنداةلَةكةاني ةئازاد
بكةةين ،ئةةوا ئةةبيَةت لةةطةةلأ موديرى ةئةمني كةارَيزة كةة لاي ةيةكَيتي ديلةة بيةانطؤرِي ةنةوة،
ةيان ئةةب ةيَت تةة سةليم بةة حكومةةت ببَيتةةوة ةيان هةةر لةة ةناو ةيةكَيتي ةَينَي ةتةوة ،بةةلآم ةبة
نهَيني ئيشمان لةطةَلدا بكات ،ئةطينا جاريَكي تر ذنء مندالَةكاني نابينيَتةوة".
زؤر بة ِرةقي وةلآمم دايةوةء و :بؤ مةرجي دووةمء سَييةم ،موديرى ئةمن سةرى
داى لة بةرد ،ضةونكة من لةو ثياوانة نيم كة بة طو شةارو هةِرة شةةي ئةوان تة سةليميان
ببمء ضةؤك دابدةم .من شةؤِر شةم لة ذنء منداَلكانم خؤ ةشتر ئةويَت .ثيَش ئةوةي بيَمة
شةاخ ،ئةم رِؤذةم لةبةر ةضاو بوو ،بةلآم زؤر عةيبة بؤ تؤ كة با سةي تة سةليم بوونةوةو
جاسوسي لةطةلأ مندا ئةكةيت.
وتي :برا خؤ ئةوة قسةي من نيية ،قسةو داواكاري موديري ئةمنة.
و :داوا ةكةي يةةكةةمي شة ةيان جيَبةةج َي ةناكرَيةت ،ضةونكةة ئةةطةةر موديري ئةةمني
كةارَيزة بطؤِرينةةوة ةئةوا لةةطةةلأ ثَي شةمةةرطةةى ديةل ةئةيطؤرِي ةنةوة ةنةوةك لةةطةةلأ ذنء
مندالَي من ،ضةونكة ئةوان لة ذنء مندالَي ثَي شةمةرطةو بةرثر سةةكاني تري يةكَيتي كة
لاي حكومةت طيراون ،ئازيزتر نين.
597
ءتى :ةئاخر ح ةسابي تؤ ج ةيايةة ،حةةمةدي زؤر نةةخؤ شةةء كوِرةكةانيش طةةورةنء
لةوانةية حكومةت لةناويان ببات.
و :بةةعس زؤر درؤزنةة ،تةةنةانةةت لةة طؤرِينةةوةي ديلي شةدا درؤ ةئةكةةن ،ةثا شةان
نموءنةى ئةء دءء ثَي شةمةرطةيةى خؤمانم بؤ طيَِرايةءة كة لة مو سةة زيندان بوونء
بةةهيوابوءين لةةطةةلأ بةةرثر سةة ديلةة ةكةى ِرذيَم بيطؤِرينةةءة ،بةةلآم ِرذيَم درؤي لةة ةطةلأ
كردينء دءاتر هةر دءء ثَيشمةرطةكةيان لةسيَدارة دا.
وتى :باشة ئةى ئيَستا من ضى بكةمء ضيان ثيَ بلَيَم؟
ء :تؤ هيس مةلَيَء بة هيس شيَوةيةك هةقى هيضت نةبَيت.
ءتى :ضؤن هيس نةكةم؟
و :ئةةطةةر هةةر حةةز ئةةكةةيةت هةةولَيَك ةيان بؤ بةدة ةيت ،ئةةوا ب ضةؤ بؤ لاى شةيَخ
عةبدولقادرى ضةؤي سةةِ ،رةنطة ئةويش هي ضةى ث َي نةكريَت ،بةلآم من لةوة زياتر رِازى
نيم هيس شتيَكي تر بكةيت.
ءتى :بةا شةة ئةةطةةر عةة ةبدولكةةريمى حةة ةمةي سةةعيةد بنَيرم بؤ لاى مةام جةةلالء
دةربارةي طؤِرينةوةى موديرى ئةمنى كارَيزة ،قسةي لةطةَلدا بكات ،ئةلََييت ضى؟
ء :من ِرازى نيم ،شتى وا نةكةيت.
وتى :باشةة من خؤم ئةضةم بؤ لاى كاك ةشةوكةتى حاجى موشةير ،داواي لَيئةكةم كة
موديري ئةمنى كارَيزة لةطةلأ حةمديء كورِةكان بطؤِرنةوة.
ء :بؤ هةر ذنء مندالَى من طيراوة ،ذنء مندالَى كة سةي تر نةطيراوة؟ من هةرطيز
ِرازى نا ،خؤ ئةطةر بة ثارة توانيت شتيَكيان بؤ بكةيت ئةوا باشة ،ئةطةر نةكرا تؤش
وازى ليَ بيَنةء هيس كاريَكى تر نةكةيت.
سةةردانةة ةكةى ةكاك عةة ةبدولكةةريم بيَ ئةةنجةام بوء .لةة ِراثةةِرينةة ةكةي ئةاداري 1991
دواي دة سةت بةة سةةردا طرتني دامودةزطةاكةاني ةئةمني ِرذَيمء بةةلَطةةنةامةة ةكاني ةئةمني
ةسليَمانيِ ،راثؤرتَيك دؤزرايةوة كة دةقي هةموو قسةةكانمء هةلَويَ ةستي تووندم بةرامبةر
بة ِرذَيمء موديدري ئةمن وةك خؤي نووسرابووةء نيَردرابوو بؤ موديري ئةمن.
رِؤذَةيك ةهاورِ َي كةامةةراني عةار ةبة سةةردان هةاتبوو بؤ لام ،ةلة هةةمةان ةكا ةتدا عومةةر
فةتااء مام رِؤ سةتةمء حاميدى حاجى غاليش سةةردانيان كردم .دواى بةخيَرهاتنء
598
هةواَلثر ةسين وتيان :هاتووين كة بؤ دةسةتطيركردني حةمدي خانء كورِةكان دَلتةنطيء
هاوخةمي خؤمانت ثيَ ِرابطةيةنين.
ةثاش ضةةنةد رِؤذَةيك عو مةةر فةة تةاا كةة ليَثر ةسراوى ِرَيكخراوى كؤ مةة ةلَة بوو لةة
مةةلَبةةنةدى يةةك وتي :لةة ِريَكخ ةستنةة ةكاني سةليَ ةمانييةةوة زانيةاري ورد ةمان بةةدة سةت
طةيشتووة كة ( )...نةخشةي دةستطيركردني حةمدى خانء كورِةكاني دارِشتووة.
بة بي ةستني ناوي ( )...زؤر سةةرم سةورِما ،ضةونكة ئةو كة سةة هاوِرَييةكي نزيكى
خؤم بوو ،ثَي شةتر ثَي شةمةرطةء بةرثر سةيَكي يةكيَتي بوء ،بةلآم تة سةليم بة ِرذَيم
ببوءةءة .ةهةرطيز ةباوةِرم نةة ةئةكرد كةة ِرؤذيةَك لةة رِؤذان ئةةو ةهاوِريَيةةم بير لةة ةكارى وا
بكاتةوة ،بةتايبةتى بةرامبةر بة من ،ضةونكة لة زؤر كاتي جياوازو هة ةستياردا يارمةتيم
دابوو ،بةرطريم ل َي كردبوو ،لة كوشتن رِزطارم كردبوء.
كةاك عومةةرو برادةران داوايةان لةة هةاورِيَ كةامةةران كرد كةة بةةلَكو بةةهةةر شةيَوةيةةك
بَيت ئةو كةسة دةستطير بكاتء بهَينَيت بؤ مةَلبةند.
و :من هةرطيز ِرازى نا لةسةر ذنء مندالَى من ،زللةيةكى ليَ بدرَيت.
وتيان :ئاخر ( )...كارى خراثى تريشى كردووة.
و :ئةوةيان من هةقم نيية ،لة سةةر ةشتى تر ضةى ليَ ئةكةن بيكةن ،بةلآم لة سةةر
منء لةسةر ذنء مندالَى من رِازى نا بيطرن.
ةثاش ةماوةيةةك ِراثؤرتيَكى تر لةة شةارةزورةوة طةةي شةتةة دة ةست عومةةر فةة ةتاا،
هةروةها لة سليَمانيةوة نامةيةكيش طةيشتة دةست بةندة .لة نامةو راِثؤرتةكةدا ناوي
ئةو كة سةةي كة ثلانةكةي دانابوو ،هةروةها ضةؤنيةتي داِر شةتنء ئامانجي ثيلانةكة بؤ
دة سةتطيركردني حةةمةدىء كوِرة ةكانم نوو سةرابوو .دواي ئةةوةي ةئةو زانيةارييةانةة ةبة
دة سةتم طةي ةشت ،نامةيةكم بؤ عةبدولكةريم مفتى نارد كة تيَيدا نوء سةيبووم "زؤر
بةداخةوة ،تؤ ِراستت لةطةلأ مندا نةكرد ،بةو برادةرةى كة نةخشةكةي داِرشتبوو بلَيَ،
ئةوة وةفاء ثادا شةتى ئةو هةموو ث ةياوةتىء خزمةتكردنة بوو؟ سةوثا سةي ئةكةم،
ثاداشتى برايةتيء دؤستايةتييةكةمي دايةوة!"
599
ئازادكردنى هاوسةرةكةم
بةة ثيَي برِيةاريَكى ِرذَيم ،ةهاو سةةري ةهةر ثيَ شةمةةرطةةيةةك داواي جيةابوونةةوةي ةلة
ميَردةكةى بكرداية ،لة زيندان ئازاد ئةكرا .بؤ ئازادكردني حةمدي هاو سةةرم ،برايمى
برازام لةطةلأ ثارَيزةريَكي هاورِيَي هةولأ ئةدةن كة تةنها بؤ ماوةيةكي كاتي ،سةوود لة
برِيةارة ةكةي ِرذيَم وةربطرن .بؤ ةئةو مةةبةة سةتةة لةةِرَي ةطاى داد ةطاوة ةكار بؤ جيةابوو ةنةوة ةمان
دةكةن.
ءةك رؤتيني داد ةطا لةة رِيَي ةثارَيزةرَي ةكةوة ةكة حةة مةدي هةةر نةةي شةي بيني بوو،
داءايةةكي جيةابونةةءة ةلة رِؤذنةامةةى (عَيراق) بلآء دةكريَتةةءة .هَي شة ةتا مةامةةلَةةي داد ةطا
تةواو نةببوو ،دواي ماوةيةكي زؤر لة زينداني بةعسِ ،رذيَم حةمدىء كؤمةلَيَك ذني تر
كة كة سةوكاري ثَي شةمةرطة بوون ،بردبوو بؤ طونديَكي نزيك سةورداشء لةويَ ثَييان
وتبوون "برِؤن كة سةوكارةكانتان بهَيننةوة" .دواى رِؤي شةتنى ثياوانى ِرذَيم ،تؤفيق
عةلى كة ثَي شةمةرطةى خؤمان بوء لةو سةنوورة ئةبيَتء ئة ضةيَت بةثيريانةوة ،بؤ ِرؤذى
دءاتر زؤر بةِريَزو حورمةتةوة رِةوانةى سليَمانى كردبوونةوة.
600