خؤشترين ِرؤذي ذيانم
دواي تةواوبووني مؤَلةتةكةم طةِرامةوة بؤ ِرومادىء لةوآ لةطةلأ تاليب رِؤ سةتةمء
حاكم فاروق جاريَكى تر يةكمان طرتةوة .لة هةر دةرفةتَيكدا بؤمان بِرةخ ةساية ثَيكةوة
دا ئةةني شةتينء ق سةةء ةبا سةى زؤر ةمان ةئةكرد ،هةةر لةة طيَِرا نةةوةي هةةوا ةلَة كةان ةتا
هةةلَ سةةنطةانةدنى ةبارودؤخء جموجؤلَى نوآء ئةةء رِؤذء ذ ةيانةة سةةختةةي كةة تَيي
كةوتبووين ق ةسةمان لة سةةر ئةكردِ .رؤذيَك لة داني شةتنَيكدا حاكم فاروق كة ئامؤزاي
دكتؤر فوئاد مةع سةوم بوو ،وتى :حاكم سةالارى برام لةم ماوةيةدا ضةووة بؤ ةسورياء
لةوآ دكتؤر فوئاد مةع سةومء دكتؤر خدر مةع سةومي بينيوةء با سةى شةؤِر شةى نوآء
درو ةستبوو نةةوةى مةةفرةزةى ثيَ ةش مةةر طةة ةيان بؤ كردووة ،ئةةوانيش خةةريكى
خؤرِيَكخستنةوةن بؤ طةرِانةوة بؤ شاخةكاني كوردستانء هةَلطيرسانةوةي شؤرِش.
ئةو ِرؤذة خؤشترين ِرؤذي ذيانم بوو كة حاكم فاروق ئةو هةواَلةي ثَيو .هةرضةندة
زؤربةةمةان لةة ةناو رِيَكخ سةتنةة ةكانى كؤمةةلةَةدا ةكار ةمان ةئةكرد ،بةةلآم بةةهؤي دووري لةة
برادةرانى ِريَكخستنةكان ،هةوالأء طؤِرانكاريمان درةنط ثيَمان ئةطةيشت.
لةو ماءةيةدا تاليب رِؤ ةستةم ،نامةيةكي لة مام جةلالةوة بة دة سةت طةي شةتبوو،
بؤي نووسيبوو "برِؤ بؤ لاى كةريمة فةنى ئابلآخ ،ضةكيَكى لايةء ليَي وةريبطرة".
لة كؤتايي بةهاري ،1976بةمؤلَةت طةرِامةوة بؤ ثيَنجوَين .بةكرى حاجى سةةفةر
ثَييو كة بةيانَيك بة دوكانى باوكيدا هةَلواسراوةء داواى ِراثةرِين ئةكةن ،بةيانةكةش
بة ضةاث( )49نو سةراوة .داوام لة كاك بةكر كرد كة بةلَكو بياندؤزَيتةوةو بزانيَت ئةوانة
كيَن ،بؤ ئةةوةى سةود يةان ل َي وةربطرين .مةانطى دواتر كةة بةة مؤ لةَةت طةةِرا ةمةوة بؤ
ثيَنجوَين ،ةكاك ةبةكر ثيَيو كةة ئةةو بةة ةيانةة ةمامؤ ةس ةتا جةةمةال عةةزيز فةارسء حةةمةة
ئةمينى خةجىَء عةبدولَلآي حاجى عةزيز( )50نووسيويانة.
( )49لة كاتي ن سةكؤي شةؤرِش ،يةكيَتي قوتابياني كورد سةتان تايثَيكيان لة لاى ةشةهيد مامؤ سةتا
جةمال عةزيز فارس كة لة طوندي كَيلو مامؤ ةستا بوو دانابوو .ئةويش لاى خؤى شةاردبوويةوةء ئةو
بةيانةي ثيَ نووسي بوو.
( )50لة شةؤرِ ةشي نويَ هةر سةيَكيان بوون بة ثيَ شةمةرطةي (ي.ن.ك) ،بةداخةوة سةالآني دواتر
هةرسيَكيان لة سيَ كارةساتي دلَتةزيَندا شةهيد بوون.
251
كاتَيك لة ( طعة) بووم توانيم ئةحمةد دزةييء سةيرواني موهةنديس كة ثيَ شةتر
لةطةلأ بالَي (م.س) بوو بؤ خةباتي سةياسةي ِرَيك بخةمةوة .ئامؤزايةكي ئةحمةد دزةيى
نةاءي ثوو شةؤ بوو ،ةئةويش ةيةكيةَك بوو لةة ذميَر ةيارةكةان ،ةكاتى خؤى ئةةنةدامى ل ةيذنةةى
ناو ضةةى هةوليَر بوو ،ثيَ شةتر سةةر بة بالَى (م.س) بوو .لةطةلأ ئةوي ةشدا ق سةةم كردء
ئةوي ةشم ِريَك خسةتةوة كة لةطةلأ (ي.ن.ك) كار بكات .هةنديَ جار سةةبارةت بة هةوالَء
بارودؤخي كورد ةستان ق سةةم لةطةلأ جةمال ميرزا عةزيزو مامؤ سةتا كةمال (ذن اى
عةبدولوةهاب ئةتروشى) ئةكرد.
ِرؤذيةَك لةة شةارى رِو ةمادى مولازم مةةن سةور حةةفيةدم( )51بينىء سةة ةبارةت بةة
درو سةتبوونةوةى شةؤرِشء ثيَ شةمةرطةء خةباتي ةضةكداري كةوتينة ق سةةء طفتوطؤ.
مولازم مةن سةور زؤرى ثيَخؤش بوو كة زؤرجار دةنطوباسء هةواَلي شةؤرِ شةى نوَيم ثيَ
ِرائةطةياند.
دواي نسةكؤي ةشؤرِشِ ،رذيَمي بةعس زؤر غرورو لة خؤبايي بوو ،ثيَيان وابوو ئيتر
طةلي كورد لة با شةووري كورد ةستان زاتء تواناي شةؤِرشء بةرةنطاربوونةوايان نيةو
طةلء خةَلَكي شؤِرشطَيرِيان ضاوترسَينء سةركوت كردووة .ضةند هؤكاريَك كة ِرذيَمي
بةعسي تووشي لة خؤبايي بوون كردبوو ئةمانةي خوارةوة بوون:
-ةئةو ةبةرةيةةي كةة لةة ةطةلأ حزبى شةيوعيى عَيراق ةيدا ثيَكيةان هَي ةنا بوو بةة ةناوى
(الجعهة الوطن ة التق م ة).
-ئةو هةرةسةة طةورةيةي شةؤِرشةى كورد لة 1975كة لة ماوةي ضةةند رِؤذَيكدا
بة دةيان هةزار ثَي شةمةرطةو ضةةكداري شةؤرِش تة سةليم بة ِرذيَم بوونةوةو
كؤتايي بة هيَزي ضةكداري شؤِرش هات.
( )51ئةوكاتة لةطةلأ ثا ةسؤكةكان كارى ئةكرد ،يةكيَك بوو لةو ئةفسةةرانةي كة لة ةشؤرِ ةشى ئةيلولدا لة
دةرةوة بوونء دواي نسكؤي شؤِرش طةرِانةوةء دوور خرابوونةوة بؤ خوارووى عيَراق ،هةر هةموويان
كارى مةدةنييان ثيَ سةثيَردرا بوو ،زؤربةيان ذميَريار بوون لة دةزطا حكومييةكاندا .مولازم مةن سةور
لةم سالآنةى دواييدا كونسو َل بوو لة مؤسكؤ.
252
-دواى هةَل ةـطيرسانةوةى شةرِ لة سالَى ،1974ضةند بةرثرسيَكى شؤرِش لاي
ِرذيَم مانةوة وةك عةبدول سةةتار تاهير شةةريفء( )52عةزيز عةقراوىء ها ةشم
عةقراوىء عوبيدوَللآ بارزانى (كورِي م ةستةفا بارزاني)ء مةلا ماتؤرِء ضةةند
كةسيكي تر.
-طةةِرانةةوةى ضةةنةد بةةرثر سةيَكى ثلةة بةةرزى (ث.د.ك) بؤ لاي ِرذَيم وةك دارا
تؤفيق ،شةةفيق ئاغا ،حةبيب محةمةد كةريم ،سةاَلح يو ةسفى ،عةبدولوةهاب
ئةتروشىء ضةند كةسيَكي تر.
-دامةزراندنى ضةةند ثارتيَكى كارتؤنى لة بةغدا وةك :ثارتى شةؤرِ شةطيَِرى
كورد سةتان (عةبدول سةتار تاهير شةةريف) ،ثارتى ديموكراتى كورد ةستان
( عةةزيز عةةقراوى ،هةا شةم ةعةقراوى ،سةاَلح حةة يةدةرى) ،بزوت نةةوةى
ثيَ شةكةدوازاني كورد (مةلا عةبدوَللآ ئي سةماعيل نا ةسراء بة مةلا ماتؤِرء
بابةكر ثشدةرى).
-ريَككةوتننامةي نَيوان عَيراقء ئَيران لة 1975/3/6لة جةزائير.
( )52ناسراو بوو بة شَيخ ستار ،دواي بلآوكردنةوةي ياداشتةكاني لة 2008لة كةركوك تيرؤر كرا.
253
نائوميَدبوون بة هة َلطيرساني شؤ ِرش
كويَخا سمايلى تةلان وةك ئةو سةةدان كوردة ني ةشتمانثةروةرانةى تر نةفى كرابوو
بؤ ( طعية) .زؤر ثَي ةكةوة بووينء ثةةيوةنةديمةان زؤر بةاش بوو ،زؤر ةبةى ةكات منء ةمام
كوَي ةخا لةةطةةلأ ئةةح ةمةد دزةيىء سةيروانى ةئامؤزاى دكتؤر برايم تةة ةها كةة ئةةنةداز ةيار بوو
ثيَ ةكةوة كؤئةةبووي ةنةوة .هةةموو ةجار ةيَك هةةواَل ةمان ةئةطؤِرييةةوةء بةا سةى بةارودؤدةان بؤ
يةكتر ئةكردو زؤرجار باسى دروستبوونى شؤِرشى نويَمان ئةكرد.
ةمام كوَي ةخا زؤر ئةا ةطادارى ِرووداوةكةان نةةبوو ،بؤيةة زؤرجةار كةة ئيَمةة بةا سةيَك ةمان
ةئةهيَنةايةة ثيَ شةةوة خَيرا ةمام كوَي ةخا ةئةيوت" :كوِرة ةئةوة ئيَوة بةا سةى ضةى ةئةكةةن؟
شةؤرِ شةى ضةىء ثَي شةمةرطةى ضةى؟ ئاخر با شةة كآ درو سةتى ئةكاتةوة ،ثَيم ناَليَن؟ بؤ
كة ةسيَك ماوة ورةى بةرنةدابَيتء نةِرووخابَيت؟ بؤ كة ةسَيك ماوة لة كورد ةستان ئةوةندة
ئازا بَيت با سةى شةؤرِشء ثيَ شةمةرطة بكات؟ برايان ق سةةى وا مةكةن ،ئةوةى ئيَوة
ةئةيَليَن من برِوام ثيَى نييةة ،ثيَموايةة عومةةر دةبةابةة دةرِوات بؤ لاى ةمام جةةلالء لةة ةطةلأ
خؤى ئةيهَينيَتةوة".
ئيَوارةيةك ئةحمةد دزةيي( )53بؤ نانواردن بانطهَيشتي منء كويَخا سمايلي كرد.
لة شةويَنى داني شةتنةكة كاك ئةحمةد وتى :كاك عةبدولِرةحمان ثر سةياريَكم هةية،
رِؤذيَك باسي هةلَطيرسانةوةي شؤِرشت كرد ،ئايا هيس هيوايةك هةية؟
و :بةَلآ ،من بة خةيالأ ئةو قسانة ناكةم ،وةك هةواَلم زانيوة مام جةلالء كؤمةلََيك
لة سةةركردةكاني يةكَيتيي ني شةتمانيي كورد ةستان لة ةسوريان ،بِريار ءاية بةمزووانة
مةفرةزةي ثَيشمةرطة دروست بكةنةوةو دةست بة ضالاكى بكةنةوة.
كاك ئةحمةد خؤ ةشحالَي خؤي بؤ هةوالَء ق سةةكانم دةربرِيء هيواي سةةركةوتني
بؤ برادةران خواست.
( )53ئةحمةد دزةيى لة شؤرِشى ئةيلول ثَيشمةرطة بوو ،سةر بة باَلى مةكتةب سياسى بوو.
254
ثض ِراني ثةيوةندي لةطةلأ رِيَكخستن
لة سةةرةتاي هاوينى ،1976بةكري حاجي سةةفةر ثَييو كة برادةراني كؤمةلَة
داوايان ليَكردووة ب ةضَيتة دةرةوة بؤ ةشاخ .ثاش ضةةند رِؤذيَك كاك بةكر ثةيوةندي كرد
بة مةفرةزة سةةرةتاييةكاني (ي.ن.ك)و بوو بة ثيَ شةمةرطة .لة دواي ن سةكؤي شةؤرِ شةي
ئةةيلول تةا ةئةوكةا ةتةي ةكاك بةةكر ضةووة شةاخ ،هةةردووك ةمان بةة ج ةيا ثةةيوةنةدي ةمان بةة
ذ ةمارةيةةك لةة خةةلَكي بةا شةي ثيَنجويَن كردبوو ،لةة ةناو (كؤمةةلةَةي ةمارك سةي -لينيني
كوردستان) رِيَكمانستبوون ،ئةوانيش ضةند كةسيَكي تريان ِريَكخستبوو.
كاك بةكر ثةيوةندى كردبوو بة جةمال جةلالء عبدالكريمى حةمةى سةةعيد ،لةناو
كؤمةلَة رِيَكيخ سةتبوون ،ثَي شةتر هةردووكيان لة حزبي ةشيوعى وازيان هَينابوو ،دواتر
ئةوانيش ضةةند كة سةيَكيان رِيَكخ سةتبوو .منيش ثةيوةنديم كرد بة مامؤ سةتا ئةحمةد
عةزيز ،داوام ليَكرد ئيشمان لةطةَلدا بكات .مامؤستا ئةحمةد ِرةزامةندي دةربرِيء زؤر
دلَ سةؤزانة ئي شةي لةطةلَدا ئةكردين .ثاش ماوةيةك ثةيوةندي كردبوو بة (مامؤ سةتا
غةةفور شةكور خواجةةء ةمامؤ سة ةتا عمر م سةتةة ةفا) لةة ةناو رِيَكخ سةتني كؤمةةلةَةدا
رِيَكيخستبوون .دواتر ئةوانيش ضةندين كةسى باشيان لة ناو رِيَكخستنةكاني كؤمةلَة
رِيَكخستبوو .بةو شيَوةية كارمان ئةكردوو طةشةمان بةرِيَكخستنةكانى كؤمةلَة ئةدا.
هةروةها ضةةند كة سةيَكي تر لة سةليَماني خؤيان ثةيوةندييان بة رِيَكخ سةتني
كؤمةة ةلَةوة كردبوو .لةة سةةرة ةتاي 1976ئةةو كةا ةتةي كةة دوورخرابوومةةوة بؤ خواروي
عَيراق ،رِؤذَيك جةلالي برازام وتي :مامة ،كاك بةكري حاجي ةسةفةر داواي لَيكردووم
كة ئيشيان لةطةَلدا بكةم ،ئةمةويَت ثرست ثَيبكةمء ِراي تؤ وةربطرم.
و :زؤرم ثيَخؤشة كة ئيشيان لةطةلَدا بكةيت.
دواي ئةةوةي جةةلالى برازام ثةةيوةنةدي بةة رِيَكخ ةست ةنةوة كرد لةة ئي شةوكةارةكةاني
رِيَكخ سةت ةندا زؤر ةهاو ةكاري ةئةكردم .جةةلال ثةةيوةنةدى بةة ذمةارةيةةكى زؤر لةة خةةلَكةانى
رِؤ ةشنبيرو ضةةثء ةخاوةن ِرابردووى ةثا ةكةوة هةةبوء كةة هةة ةنديَكيةان وةك ئةةنةدامء
هةنديَكى تريان وةك دؤست لةطةلَ ِريَكخستنةكاني كؤمةلَة كاريان ئةكرد.
ئةةوانةةى كةة جةةلال ثةةيوة ةندي ثيَوة كردبوءنء لةة يةادم ةماون ئةةمةانةة بوون (حةةمةة
255
ئةميني بازرطان ،لةتيفى وة ةستا حة سةةنى دارتاش ،شةَيخ ئةحمةدي زةراعة ،عةبدولَلآ
سةةعيد ،تؤفيق سةةعيد ،محةمةد هةرِطيَنةيى ،عةلى حاجى حةمة ب ضةكؤل ،عوسمانى
فةقآ ساَلح ،محةمةدء حةمة ِرةزا كانى مانطايىء كاوة عةزيز مةجيد) ،ضةند كةسيَكي
تريش ةكة بةةداخةةوة ةناوةكةان ةيانم لةةيةاد نةةمةاوة .هةةروة ةها ثةةيوةنةدي بةة دكتؤر عوس ةمانى
حةمة ب ضةكؤلء عةلى حاجى حةمة فةرة ء كورِةكانى حاجى خةليفة ميرزا حة سةةن
كردبوو ،بةلآم ئةوان زياتر بِروايان بة بيري عَيراقضييةتى هةبوو.
ذمارةي برادةراني رِيَكخ ةستني كؤمةلَة لة ثيَنجويَن زؤر ببوو ،بةلآم لةناو ضةةند
شةانةيةك يان لة ناو ليذنةيةك يان كؤميتةيةك ِرَيك نةخرابوون ،ضةونكة هيس بةرنامةو
زانيارييةكمان سةةبارةت بة درو سةتكردني هةيكةلي ِريَكخ سةتني كؤمةلَة لة سةةرووي
خؤ ةمانةةوة ثيَ نةةطةةي شةتبوو .بةةهؤي بةارودؤخي نةا ةهةموارو دذواري ةئةو ةكاتةة شةةوة
ثةيوةنديمان لةطةلأ برادةراني كؤمةلَة لة سليَماني بة فةردي بوو ،لة نيَوان رِيَكخستنى
ثيَنجوَينء ةسليَ ةماني بةكرى حاجى سةةفةر ئةَلقةةى ثةيوةندى بوو .لة دامةزراندني
كؤمةَلةوة تا ثايزي 1977لةلايةن كؤمةلَةوة هيس كة سةيَك بة فةرمي وةك بةرثر ةسي
ِريَكخ ةستن لة ثيَنجوَين دياري نةكرابوو ،بةلآم هةتا ئةوكاتةي كاك بةكر ضةووة شةاخ
هةردووكمان ثيَكةوة سةةرثةر ةشتي برادةراني ِريَكخ سةتني كؤمةلَةمان ئةكرد .ئةوكاتة
ئةةركةةكةان ةمان بريتي بوو لةة طةةيةانةدني هةةوالأء بلآوكراوة ةكاني كؤمةةلةَةء (ي.ن.ك) بةة
برادةراني رِيَكخ ةستنء ثةيوةنديكردن بة كةساني نيشتمانثةروةرو ِريَكخستنيان لة ناو
رِيَكخ سةتنةكاني كؤمةلَة .كؤمةلََيك لة كة سةاني دَل ةسؤزيش نةيانوي ةست لةطةلأ كؤمةلَة
كار بكةن ،بةلآم دَلسؤزو هاوكاري شؤِرشي نويَ بوون.
دواي ثةيوةنديكردني كاك بةكر بة ةشؤرِ ةشةوة ،بةهؤي ئةوةي كة دوورخرابوومةوة
بؤ خواروي عَيراق ،نةمئةتوانى لة نزيكةوة سةةرثةر شةتى ِريَكخ سةتنى ثيَنجوَين بكةم.
ةجارَةيك بةة مؤ ةلَةت طةةرِامةةوة بؤ ثيَنجوَين ،لةة ةطةلأ هةةظةالآني ِريَكخ سةتنةة ةكاني كؤمةة ةلَة
(جةمال جةلال ،مامؤ ةستا ئةحمةد عةزيز ،مامؤ سةتا كةمال حة سةةن ميرزا ِرة شةيد،
عةبدولكةريم حةمةي سةةعيد) كؤبوومةوةء سةةبارةت بة ئي شةوكارةكاني ِريَكخ سةتن
دوامء و :بةةهؤي ئةةوةي من زؤر لَيتةان دوورم ،ةكارو ةبارى رِيَكخ ةستنةةكةاني ثيَنجويَن
256
ئة سةثَيرم بة خؤتان ،ئةبيَت زؤر بة ورياييةوة ئاطادارى ِريَكخ سةتنةكان بن ،ضةونكة
ثيَنجوَين شةاريَكى ب ضةووكةء لة سةةر سةنوورة .منيش هةولَ ئةيةم كة هةموو مانطيَك
مؤلَةت وةربطرمء سةرثةرشتي ئيشوكارةكاني ِريَكخستن بكةم.
ئةةح ةمةد دزةيي زؤر ةهاوكةاري ئةةكردم ،ةهةموو ةمانط َةيك بؤ مةاوةي ِ 10رؤذ مؤ ةلَة
وةرئةطرت كة بؤ كارى ِريَكخستن زؤر سودم ل َي ءةرئةطرت .بةهؤي ضوءنة شاخي كاك
بةكر ،ثةيوةندي ِرا ةستةءخؤمان لةطةلأ رِيَكخسةتني سةليَماني ث ةضِرا ،ئةوةش بووة هؤي
ئةوةي كة ئي شةوكارةكاني ِريَكخ سةتني ثيَنجوَين ءةك ثيَوي سةت ئةنجام نةدرَين ،بؤية
زؤر ثيَويست بوء كة ِريَكخستني ثيَنجويَنء سليَماني ثيَكةءة ببةستينةوة .هةرضةندة
ئةةوة ةكاريَكي زؤر دذوار بوو ،ضةونكةة لةة سةالَي 1976 - 1975ضةةنةد جةاريَةك
ِريَكخ سةتنةةكةاني كؤمةة ةلَة كةةوتةة بةةر ةشالآوي ِرذيَم ،ذمةارةيةةكي زؤر لةة ةبةرثرسء
كةادرةكةاني كؤمةةلةَة دة سةتطيركران كةة ئةةوةش طورزيَكي زؤر ةطةورةي ةجةرط ِ بوو لةة
كؤمةة ةلَة درابوو .ةلة ئةةن ةجامي شةالآوي دة سةتطيركردنء هةةَل ةهاتنء خؤ شةاردنةةوةي
ذمارةيةكي زؤر لة برادةراني كؤمةلَةِ ،ريَكخستنةكاني كؤمةلَة لةيةك ترازانء دابِران.
ثَيش ئةوةي بةكري حاجي سةةفةر ب ضةَيتة ةشاخ ،زؤر ثيَو سةت بوو كاك بةكر ئةو
برادةرةي ِريَكخ سةتني سةليَماني كة ثةيوةندي ثيَوة هةبوو بة بةندةي بنا سةَينَيت،
بؤئةوةي ِريَكخ سةتنةكانمان لةيةكتر دانةبرِيَنء توو شةي ئيفلجي نةبن .دواتر هةر لة
رِيَي كاك بةكرةوة ثةيوةنديمان بة برادةراني رِيَكخ سةتنةكانةوة هةبوو ،لة شةاخةوة لة
ِريَي كاك بةكرةوة زانياريء بلآوكراوةكاني كؤمةَلةو (ي.ن.ك)مان بةدة ةست ئةطةيشةت.
بؤ ضةالاكيء ِراثةةِرانةدني ئةةركةةكةاني ِريَكخ سةتن ةيان بؤ ثرسء ِرايةةك ةنةم ةئةتواني
ِرا ةستةوخؤ ثةيوةندي بة برادةراني ِريَكخ سةتني ةسليَمانييةوة بكةم ،ئةبواية بة نامة لة
رِيَي كاك بةكرةوة ثةيوةندييان ثيَوة بكةم .ئةو ثةيوةنديية زؤر نةطونجاو بوو ،ضةونكة
بؤ هةنديَك ئي شةوكار كاتيَكي زؤرمان لةبةردة ةستدا نةبوو ،زؤرجار هةنديَك ئي شةوكاري
طرنطي ِريَكخ سةتن هةةبوو كةة ئةةبوايةة لةة كورتترين كةات ةيان لةة هةة ةمان رِؤذدا لةة لايةةن
رِيَكخ سةتني سةليَمانييةوة وةلآممان بدرايةتةوة ،بةلآم زؤرجار دواي ضةةند هةفتةيةك
وةلآممان ئةدرايةوة .بؤ بة ةستنةوةي ِريَكخ ةستني ثيَنجوَين بة ِريَكخسةتني سةليَمانييةوة
257
بةة ةنامةة داءام لةة بةةكري ةحاجي سةةفةةر كرد كةة يةةكيةَك لةة برادةراني رِيَكخ سةتني
سةليَمةانيم ثيَ ب ةنا ةسَينَةيت .لةة ءةلآ ةمدا ةكاك ةبةكر بؤي نوء سةيبووم كةة برادةراني
رِيَكخ سةتني سةليَماني خؤيان ثةيوةنديم ثيَوة ئةكةن .ماوةيةكي زؤر ضةاوةرَِيم كرد،
بةلآم هيس كةسَيك لة برادةراني كؤمةلَة لة سليَماني ثةيوةنديان ثيَوة نةكردم.
بؤ هةمان مةبة سةت ضةةند جاريَكي تر بة نامة ثةيوةنديم بة كاك بةكرةوة كردةوة،
بةةلآم ةهةموو ةجارَةيك هةة ةمان وةلآمي بؤ ئةةنوو سةي ةمةوة .ئةةو كةا ةتا ةنةي كةة بةة مؤ ةلَةت
ئةطةرِامةوة بؤ ثيَنجويَن ،زؤر هةوَلمدا كة برادةراني ِريَكخ سةتني كؤمةلَة لة ةسليَماني
بدؤزمةوة ،بةلآم بةهؤي نةبووني كاتي ثيَويست هةولَةكانم بيَ ئةنجام بوون.
لةة ثةايزي 1976هةةءَلمةدا لةة ِرَيطةاي ئةازادي جةةلال رةفعةةت ثةةيوةنةدي بةة برادةراني
كؤضكردوو ،مامؤستا ئةحمةد عةزيز
سةليَمانييةءة بكةم ،كاك ئازادم ئةنا سةيء ئةمزاني لةطةلأ ِريَكخ سةتني ةسليَماني كاري
ئةكرد ،ضةونكة لة سةةرةتاي 1976منء بةكري حاجي سةةفةر بؤ وةرطرتني بةيانء
بلآوكراوةي كؤمةةلةَة ضةووين بؤ ةمالةَةوةيةان ةكة ةلة نزيكي مز ةطةوتي طةةورة بوو .بؤ ئةةو
مةبة ةستة دوو جار ضةووم بؤ سةليَماني ،زؤر هةولَمدا بةلآم كاك ئازادم بؤ نةدؤزرايةوة،
258
بةهؤي دة سةتطيركردني برادةراني كؤمةلَة خؤي شةاردبووةوة ( سةالآني دواتر كاك
ئةازادم بيني ةيةوة ثَييو كةة ئةةو ةكاتةة لةة بةة ةغدا لةة ةمالَي رةئيس حةةمةة ئةةمين فةةرةجي
ثورزاي خؤي شاردبوءةءة).
دواي ةهةوَلةدانء مةانةدووبوونيَكي زؤر ،تةا ثةايزي 1977رِيَكخ ةستني ثيَنجوَينء
سةليَماني ثيَكةوة نةبة ةسترانةوة ،ئةوةش زيانيَكي زؤري بة ِريَكخ سةتني كؤمةَلةء
(ي.ن.ك) لة سنووري ثيَنجويَن طةياند.
259
بؤضوونةكانى محةمةدى نانةوا
ِرؤذي 13ى تةةموزي 1976ةمامؤ سة ةتا فةايةةقي ذن ام جوابي بؤ نةاردم كةة ميواني
هةيةء ثيَي خؤش بوو منيش ب ضةم بؤ ماَليان .ئةوكاتة مامؤ سةتا فايةق هةروةك ثَي ةشتر
با ةسم كردووة لةطةلأ حزبى شةيوعيدا كارى ئةكرد ،ئةو سةةردةمة حزبى شةيوعىء
بةعسييةكان ِريَكةوتن لة نيَوانياندا هةبوو ،ثَيكةوة لة يةك بةرةدا بوون.
شةةو ضةووم بؤ مالَى مامؤ سةتا فايةق ،يةكَيك لة ميوانةكانى محةمةدى نانةواى
هةَلة ةيى بوو ،زانيم كة بة ئي شةوكارى حزبي خؤيان بة سةةردان هاتبوءة ثيَنجوَين،
ضةونكة من ئةمزانى كة محةمةدى نانةوا ةشيوعييةء ئةو برادةرانةى تر كة ميوان بوون
ةهةموو يةان ةنا سةراوء دؤ سةتى خؤم بوونء شةيوعي يةة كةانى ثيَنجويَن بوون .ةئةء
ميواندارييةم بةهةل زانى ِرووم كردة محةمةدي نانةواء و :كاك محةمةد ئَي ةستا ئيَوة
وةك حزبى شيوعى بؤضوونتان ضيية بةرامبةر ئةم شؤِرشة نوَييةى طةلةكةمان؟
يةكسةةر بآ سةآء دوو وتى :ئةوانة خائينن ،ئةوة كةى شةؤرِ ةشة؟ ئةوة خيانةتة بة
ولآت ،ئةوانةى لة دةرةوةن ثياوى ساواكى ئيَرانن.
زؤرم ث َي ةناخؤش بوو ،لةة دلةَةوة زؤر تووِرة بووم ،بةةلآم خؤم طرتء زؤر بةة هيَمني
و :با شةة كاكة تؤ ضةؤن هةر لة خؤتةوة وا ئةلََييت ،كةم كةس هةن بةقةدةر ئةوانة
خةباتطَيرِء تيَكؤشةر بنء خةلَكى ضاك بن ،ئةمانة ثياوى هيس ولآتء لايةنيَك نين.
تةاهير ميرزا ئةة حمةةدى ثيَنجوَينيء ئي سة ةماع يةل حةاجى حةةويَزى رِان يةةيى لةةو
داني شةتنةةدا بوون .ئةةو ةكاتةة ةئةمزانى كةة ئي سة ةماعيلي حةاجى حةةوَيز بةةرثر سةى
رِيَكخسةتنى حزبى ةشيوعيى عَيراقى بوو لة ثيَنجوَين .رِووم كردةوة محةمةدى نانةواء
و :كاك محةمةد ئةوا كاك ئي سةماعيلي خؤتان لَيرة داني شةتووة ،من ئاطادارم كة لةم
رِؤذانةدا لةطةلأ بةكرى حاجى سةفةر لة ناءضةي شليَر يةكيان بينيوة ،ئةم برادةرانةى
حزبى ةشيوعى لة ثيَنجوَين بؤضةوءنيان باشةةء هةرطيز قسةة بةو ةشيَوةية دذى شةؤِر ةشى
كورد ناكةن ،ئيَ سةتا توو شةى سةةر سةورِمان بووم ،نازانم ئةوة بؤ ضةوونى خؤتة يان
رِاءبؤ ضةووني حزبةكةتة؟ كاك محةمةد تؤ با سةى خيانةت ئةكةيت ،خؤ ئةطةر بيَيتة
سةةر خيانةت بة ني شةتمانء بة خةلَكى كورد ،ئَي ةستا ئيَوة لةطةلأ دِرةندةترين حزبدا
260
ثيَكةوة لة بةرةيةكدان .ئةطةر دوو طوندى كورد سةتان ب سةووتيَنريَت ،يةكيَكيان بةر
ئيَوة ئةكةويَت ،ضةونكة ئيَوة شةةريكن .ئةطةر دوو كورد بكوذرَيت ،يةكيَكيان بةر ئيَوة
ئةكةوَيت .بؤية ئةو بةرةية ثاشةِرؤذى باش نابَيت ،ضونكة بةعس سواريَكة دانابةزيَت،
تاكة ضارة بؤ دابةزينى بةعس هةر ضةكة.
لة ناخةوة زؤر طةرم بووم هةر ضةييةكم لة دلَدابوو دةرم برِي .بةردةوام بوومء و :
كاكة حةمة ئيَوة تةنها دوو ئةف سةةرتان هةبوو لة سةوثاى عَيراقدا ئةوانيش لة سةيَدارة
دران ،ةئةزانم ئةةو دوو ئةةف ةسةرة زووتر ةئةو ةكاتةةى كةة خوَينةدكةار بوون ثةةيوةنةدي ةيان ةبة
حزبى ةشيوعي يةةوة هةةبووة .خؤ ئةة طةةر خوا تةة مةةنى دا ئةةوا لةة دا ةهاتوودا يةةكتر
ئةبينينةوة .ئةطةر لةسةةر ضةةند هةَلسةوكةوتيَكتانء درو ةستكردني بةرة لةطةلَ بةعسء
درو سةتكردني ئةم ق سةة ناِرةوايانةى ئةيدةنة ثالأ كة سةانى ني شةتمانثةروةر نةبوواية،
تةنها هةر لةطةلأ ئيَوة كارم ئةكرد .ئا بةم شةيَوةية نةك من نايةمة ِريزةكانتانةوة بةلَكو
خةلَكى تريش لة ئيَوة ئةتةكَينةوةء دوور ئةكةونةوة .ئايا ئةزانيت ئيَوة ةضيتان كردء
ضةى ئةكةن ،لة كاتى هةرةسةي ةشؤرِشء ئةو كارة ةساتة دَلتةزيَنةى بةسةةر كوردا هات،
ئيَوة ةهاوارتةان ةئةكردء بةة خةةلَكى بةاشء خراث ةتان ةئةوت ( ةعا ةئدون) ،ةبا عةا ةئدونةةكةان لةة
ِريزةكانى حزبى شيوعيدا ءةرنةطيرَين ،جطة لةم قسانة زؤر شتى تريشم ث َي وت.
محةمةدى نانةوا ق ةسةكانمى نةبرِيء طويَي ل َي طر ،ثا ةشان وتى :ئاخر برا ئيَوة
بة ضاكء خراثةوة هةر زوو خؤتان دا بة دةستةوة.
و :ئةوة بة تةنها ضةةند كة سةيَكى دياريكراو نةبوون كة خؤيان دا بة دة سةت
رذيَمى بةع سةةوة .ئةى نازانى ئةوة ط شةت طةلى كورد بوو لةم ثار ضةةيةدا بة طةورةء
ب ضةووكةوة .ئيَمة ِرازى نةبووين لة ذيَر ئالآى شةاى ئَيراندا ذيان بة سةةر بةرين ،بةلآم
مردنمةان ةلة ةناو ولآتى خؤ ةما ةندا ثةآ ضةاكتر بوو ،بؤيةة خؤ ةمان دا بةةدة سةتةةوة .ئةاخر
بارودؤخةكة ئةوةندة ئالَؤزء سةةختء دذوار بوو كة نةماندةزانى ضةى بكةين .خةلَكى
سةةريان ليَشةَيوابوو ،ثارتى بة تةواوي هةلَوةشةايةوةء زؤربةي سةةركردةكان ةضوون بؤ
دةرةوةي ولآت ،خةَلكيش ئاوارةء سةةرطةردان بوون .ئةوكاتة ضةار نةبوو ،كةس نةبوو
رِيَطاضارةيةك بدؤزَيتةوة ،خةلَكى بة جاريَك ورةيان بةردابوو.
261
بةردةوام بووم لة ق سةةكانمء و :سةبةى بةيانى يادى شةؤِر شةى ()14ى تةموزة،
ئايا ئيَوة وةك حزبى شيوعى ئةتوانن وتارَيك بخوَيننةوةء لافيتةيةك بةرز بكةنةوة؟
كةاك محةة ةمةد ِرةنطةة ةئا ةطادار ب ةيت ئيَوة لةةم شةارةدا تةةن ةها يةةك كرَيكةار ةتان هةةبوو لة
دائيرة ةكانى دةو ةلَةت كةة ةناوى ئةة حمةةد مةةولودةء خةةلَكى طو ةندى ب ةناوة سةوو تةة ةية،
ئةويشيان لةسةر كارةكةى دةركرد.
رِووم كردة ئةوانةي لةوآ داني ةشتبوون ،و :ئيَوة ِرا سةت بَليَن ،ئةتوانن سةبةى
بةيانى وتارَيك بخويَننةوةء ضالاكييةك بكةن.
ةلةوةلآ ةمدا وتيةان :نةةخَير ةناتوانينء بةة هيس جؤرَةيك رِيَطةا ةمان نةادةن ،ثةا شةان و :
كاكة محةمةد ئةمة حةقيقةتى وةزعةكةية كة ئةيبينى .ئةو شةةوة بيَ ترسء ثيَضةوثةنا
قسةى خؤمم كرد.
دوايي خواحافيزيم كردء جيَم هيَشتنء ضوءمةءة مالَى خؤمان.
دواتر مامؤ سةتا فايةق بؤي طَيِرامةوة كة رِؤذي دواتر محةمةدى نانةوا ثيَي وتبوو:
"ئةو برادةرةي ئةمشةو ضؤن وَيراى ئةو قسانة بكاتء ضؤن لة ئيَمة نةترسا؟"
مةامؤ ةس ةتا فةايةةق ةلةوةلآ ةمدا ثيَي وتبوو" :ئةةو ب َي ترس رِا سةتييةةكةان وةك خؤي
ئةلََيت ،ثا شةان ضةؤن لة من بتر سةآ ،ئَيمة خزمى نزيكين ،جطة لةوة حزبي شةيوعي بة
دؤستى خؤيان ئةزانيَت نةك بة دوذمن".
محةمةدى نانةواش وتبووى" :ئةو ثياوة هةر ةضييةكى وت ،هةمووى ِرا سةت بوو،
باشة ئايا تا ئَيستا حزبى بةعس حسابى بؤ هيس كةسَيك كردووة؟"
شةيوعييةكان لةء ماءةيةدا لة رِؤذنامةكةى خؤياندا (ط يق الشيييي ) ءتاريَكيان
لة سةةر برادةراني (ي.ن.ك) بة ناءى (من هم ان الى نوك ن) نو سةيبوء .سةالآني دواتر
كةة خؤيةان ليَيةان قةةءمةا( ،ي.ن.ك) يةارمةةتي دانء ئةةوانيش هةاتنةة نؤكةانء بةارةطةايةان
دانا.
262
خؤ ئامادةكردني برادةران بؤ ضوونة شاخ
ئةةوكةاتةةي لةة رِومةادى بووم ،زؤرجةار لةة ث شةووة ةكا ةندا لةة ةطةلأ برادةراني تري نةةف
كراو ئة ضةووين بؤ بةغدا .لة مانطي تةموزي 1976ضةووم بؤ بةغدا ،لةويَ لة بةردةم
هوتَيل بيَخالَ مولازم تايةرى عةلى والى بةطء رِةسول مامةندم بينى ،ماوةيةكي زؤر بوو
بةةكتر مةان نةةبيني بوو ،بؤ يةة هةةردوولا بةةو د يةدارة زؤر خؤ شة حةالأ بووين .دواي
هةوالَثر ةسين هاتينة سةةر با سةي بارودؤخي كورد سةتانء و :ئةوا شةؤرِش درو سةت
بووةتةوة ،بؤضى ئيَوة دانيشتوونء شتَيك ناكةن؟
مولازم تايةر وتى :ئَيمةش ئاطاداري ضةند هةءاَليَكين ،بةلآم ضاوةِريَى وةلآمى عةلى
عة سةكةري( )54ئةكةين ،ضةونكة ئةيةوَيت ثةيوةندى بة سةةركردايةتي (ي.ن.ك)ةوة
ب ةكات ،وا برِ ةيارة لةة وردةكةاريةةكةان ئةاطةادارمةان ب ةكا ةتةوة ،دَلنيةابةة ئيَمةةش لةة كةاتيَكي
طونجاودا ئةكةوينة خؤمانء هةروا دانانيشين.
لةة مةانطي ئةةيلولي ،1976شةةويةَك لةة ( طعية) ةهةموو برادةرانى كورد ثيَكةةوة
داني شةتبووين ،ذمارةمان زؤر بوو ،ق سةةء باسء طفتوطؤ زؤر طةرم بوو ،هةر كة ةسةء
بابةتيَكى باس ئةكرد ،ضةةند برادةرَيكيش لة لايةكةوة خةريكى خواردنةوة بوون .كاك
ثووشؤ لةسةر ثشتى ثاكةتة جطةرةيةك شتيَكى نووسىء داية دةستم .كة خوَيندمةوة
نوو ةسيبووى" :عةلى عة سةكةرى ،عومةر دةبابة ،دكتؤر خاليد ،سةةيد كاكة ،ةسةعدى
ط ضةكةِ ،رة سةول مامةندء تايةرى عةلى والى بةط ضةوونةتة دةرةوةء ثةيوةندييان بة
شةؤِر شةةوة كردووة" .ئةو شةةوة لة خؤ شةي ئةو هةواَلةي كة ثوو شةؤ ثيَي ِراطةياندم،
خةوم ل َي نةئةكةوت ،ضةونكة ئةو ثياوة تيَكؤشةةرانة كةم نةبوون ،لة ةشؤرِشةي ئةيلولدا
هةموويان بةرثر سةي سةيا سةيء سةةربازي خاوةن ئةزموون بوون ،ئةوانة هَيزء طورِء
تينيَكى بةهيَزبوون بؤ شؤِرشى نوآ.
( )54ئةوكاتة شةهيد عةلي عةسكةري بةرِيَوةبةري شارةواني قةزاي ِروميسة بوو.
263
ضةكةكانى كويَخا سمايلي تةلان
ِرؤذَيك لةطةلأ كويَخا سمايلي تةلان با سةي بارودؤخي كورد سةتانمان ئةكرد ،كوَيخا
سمايل وتى :يةك دوو ِرؤذة تاليب رِؤ ةستةم بةطيرى هَيناومء داواى ةضةكم ليَ ئةكات،
ئاخر بابة من ضةكم لة كوآ بوو؟
ثَي شةتر بي سةتبووم كة مام كوَيخا ضةةكى شةاردبووةوة ،بؤية و :مام كوَيخا ئةطةر
ضةك شك ئةبةيت ثَيم باشة بيدةيت بة كاك تاليب ،بؤ لة ذيَر زةوي بِرزَيت.
وتى :با شةة برا ،با بلََيين ضةةكم هةية ،منيش دام بة تاليب رِؤ سةتةم ،بةلآم ثيَم
ناَلَييت ئةو ضيى لَيئةكاتء بؤضييةتى؟
و :مام كوَيخا ،تاليب رِؤ سةتةم ئةيةوَيت ثةيوةندى بكاتةوة بة شةؤِر شةةوةء ببيَت
بة ثَيشمةرطة ،ضيية ئةلَيَيت برِوام ثيَ ناكةيت؟
كة ئةوةم وت ،مام كوَيخا سةريَكى ِراوةشاندء وتى :دةى با بزانين ضي ئةكةن.
دواى ضةةند ِرؤذَيك مام كوَيخا وتى :ئةوةى ِرا سةتي بيَت لةم رِؤذانةدا خزمةكانم
هاتبوون بؤ سةردانم ،ماوةى ضةند رِؤذَيك لة بةغدا ثَيكةوة بووين ،يةكَيك لة خزمةكانم
ثيَيو كةة شةيَركؤى شةَيخ ةعةلى هةاتووة ةتة ةناو ضةةكةة ةمانء لةةوآ ضةاوى بةة فةةقةآ
ئي سةماعيل كةوتووةء داواى ضةةكةكانمى كردووة ،منيش ِرازى بووم كة ضةةكةكانم
بدةن بة شيَركؤ.
دة سةتخؤ شةيم ليَ كردو و :طرنط ئةوةية كة ئةو ضةةكانة لة ذيَر زةويدا نةِرزيَنء
ثَيشمةرطة سووديان ليَ وةربطيرَيت.
264
تاليب رِؤستةم ضووة شاخ
رِؤذيةَك لةة رِو ةمادى تةاليةب رؤ سة ةتةمم بينىء وتي :ةلةم ةماوةيةةدا لةة ةبادي ةنان ،ق ةيادة
موة قةة تةة هيَر شةي كرؤ تةة سةةر ثَي شة مةةر طةة ةكاني ةيةكَيتي ،ئي اهيم عةةزؤء()55
ثَيشمةرطةكاني شةهيد كراون.
هةر لةو ماوةيةدا حة سةةن خؤ شةناوء ثيَ شةمةرطةكاني لة بادينان لة لايةن قيادةي
موةقةتةوة شةةهيد كران .شةةهيد بووني ئي اهيم عةزؤو حة سةةن خؤ ةشناوو ئةو ثؤلة
ثيَ شةمةةرطةةيةة ،كةارة ةساتيَكي زؤر دلَتةةزَين بوو ،طورزيَكي طةةورة بوو لةة (ي.ن.ك)ء
شؤِرشي نويَ كةوت.
ثا شةان كاك تاليب وتي :لة سةةر داواي برادةراني خؤمان ،بةنيازم بةمزووانة ب ضةمة
دةرةوة بؤ ناو شؤرِش ،ضونكة ئيتر كاتى ئةوة هاتووة منيش برِؤم.
زؤرم ثيَخؤ شةبوو كة برِياري دابوو ثةيوةندي بة شةؤرِشء برادةراني شةاخةوة
بكةات ،بؤيةة دة سةتخؤ شةيم ليَكردو هيواي سةةركةةوتنم بؤ خوا سةت .كةاك تةاليبم
بةجيَهيَ ةشتء ضةوووم بؤ ( طعة) ،لةو َي ئةحمةد دزةييء ضةةند برادةريَكي ترم بيني،
هةةواَلي شةةهيةد بووني ئي اهيم عةةزؤو حةة سةةن خؤ شة ةناوو ثَي شةمةةرطةة ةكانم ثيَ
ِراطةياندن ،هةروةها با سةى ضةالاكى ثَي شةمةرطةء زؤربوونى مةفرةزةكاني (ي.ن.ك)م
بؤكردن .بة بيستنى شةهيدبوونى ئةو ثؤلة ثيَشمةرطةية زؤر دلَـطران بوون ،بةتايبةتي
بؤ ةشةهيد ئي اهيم عةزؤ ،ضةونكة ضةةند كة ةسَيك لة برادةرانى ( طعة) ةشةهيد ئي اهيم
عةةزؤيةان ةئةنةا سةىء ةهاورِيَيةان بوو .ةسيرواني ئةةنةداز ةيار ةيةكيةَك بوء لةة هةاوِرَي ةكانيء
ئةيوت :ئي اهيم عةزؤ هاورِيَي خويَندنم بووة ،لة زانكؤ كةسةيَكى زيرةكء زؤر ةضالاكء
لَيهاتوو بووة.
( )55شةةهيد ئي اهيم عةزؤ (نا سةراو بة جةبار) يةكةم فةرماندةي دة سةتةي ضةةكداري شةؤِر شةي نو َي
بوو كة (ي.ن.ك) لة سةورياوة نارديةوة بؤ كورد سةتان ،بةرثر ةسي ثَي شةمةطةكاني بادينان بوو .كولَيذي
ئةندازياري تةواو كردبوو ،بةلآم دواي خويَندن لة سةوثاي عيَراقدا ناوي بة ئةف سةةر هاتبووةوةء لة
ولآتي يةكَيتي ةسؤظيةتء ميسةر ،مة ةشقي ةسةربازي تةواء كردبوو .لة بة ةشي هةندة ةسةي رؤكيَت ثلةي
سةةربازي نةقيبي ثَيدرابوو .لة 1976/10/19لة بادينان لةطةلأ كؤمةَليَك ثَي ةشمةرطة لة لايةن قيادةي
موةقةتةوة هيَرشيان كراية سةرو شةهيد كران.
265
شةهيد ئي اهيم عةزؤ
دواى ضةةند ِرؤذيَك هةوالَم ثيَطةي شةت كة تاليب رِؤ سةتةم ثةيوةندي بة ةشؤرِ شةةوة
كردووةء بووة بة ثَي شةمةرطة .بةهؤي دووريء نةبووني ئي ةستطةي ِراديؤي ةشؤرِش،
ةئةو ةماوةيةة زؤر بةة كةةمي هةةوالَ ةمان ث َي دةطةةي شةت .ةئةو كةا ةتا ةنةي كةة ةئةطةةِرا ةمةوة بؤ
ثيَنجوَين هةندآ هةوالأء دةنطوبا سةى ناو ضةةى شةلَيرء دةوروبةرى ثيَنجوَينم ئةزانى،
ئةو هةوالآنةش زؤر كةمتر بوون لة تيَكِراى رِووداوةكانى ِرؤذانةى كوردستان .هةروةها
جاروبار بةهؤى حاكم فاروقةوة ضةةند هةواَليَكمان بةدة ةست ئةطةي شةت كة ئةويش لة
رَِيى دكتؤر خدرو دكتؤر فوئاد مةعسةومةوة ئةو هةوالآنةى ثيَ دةطةيشةتء دواتر بؤى
ئةطَيِراينةوة.
266
بةرنامةي ضوونة شاخ
ةبةهؤي ضةاوديَري كردنم لةة لايةةن ث ةياواني ِرذَيمةةوة ،نةامةة ةيةكم بؤ بةةكرى ةحاجى
سةةفةر نارد كة ئةوكاتة لةطةلأ شةاسةوار جةلال ( ةشةهيد ئارام)ء مولازم عومةر عةبدوَللآ
لة سةنووري شةليَرو شةارباذَيِر بوو ،لة نامةكةدا داوام ليَكرد كة بة برادةران بلَيَت
"ئةمةويَت بيَمة دةرةوة بؤ ةشاخ ،ضةونكة طو شةاريَكى زؤرم لة سةةرةء لةلايةن ئةمنء
ئيسةتخباراتء ثياوانى ِرذيَمةوة بة ضةرِوثرِى ضةاوديَري ئةكريَم" .كاك بةكر بة نامةيةك
وةلآمي دامةوةء نوو ةسيبووي "برادةران ئةَلَين جارآ سةةبر بطريَت ،ئَي ةستا بارودؤخي
دةرةوة زؤر خرا ثةة ،لةة دةرةوة طوزةرا نمةان زؤر قورسء طرا نةة ،ةئةب ةَيت تؤ لةة شةار
ةَينيتةوةء خةريكى كارى ِريَكخستن بيت ،ئةءة زؤر ضاكترة لةوةى بيَيتة شاخ".
دواي مةاوة يةةك بؤ تؤ مةاركردني كؤ مةةلَ يَةك ةئاميَري كؤم ثةان يةا يةةكى لوب نةانى ةكة
ئيفلا سةي كردبوو ،لةطةلأ ئةحمةد دزةيى ةضووين بؤ (تةنف) لة ةسةر سةنوورى سةورياء
عَيراق .كاتيَك لة سةنوورى سةوريا دابةزين ،كاك ئةحمةد وتي :ئةطةر ئةتةويَت برِؤيت
بؤ ةسورياء لةوآ ثةيوةندى بكةى بة برادةراني (ي.ن.ك) ،من ثؤلي سةة سةووريةكاني
سةنوور ئةة ةنا سةم ،ةئةتوانم ثيَ ةيان بلََيم بتبةةن بؤ ةناو خةاكى سةوريةاء ثةةيوةنةدي بةة
برادةرانةةوة بكةة ةيت .دَلن ةيات ئةةكةةمةةوة ةكة توو شةي هيس ةناب ةيت ،ةهةر ليَرةوة خؤ شةم
دووجار ضووم بؤ سوريا.
زؤر سةوثا ةسم كردو ثيَموت كة جار َي ناتوانم برِؤمة دةرةوة ،ضةونكة بة ئي ةشوكاري
ترةوة سةرقاَلم.
267
قسةكانى ئةبو غائيب
لة بةغدا برادةريَكم بة ناوي عةبدول ئةمير فةيلى دةنا ةسي ،دوكانى هةبووِ ،رؤذَيك
ضةووم بؤ سةةردانيء وتى :نامةيةكت بؤ ثياويَكي عةرةب بؤ ئةنوو ةسم كة ناوي ئةبو
غةائيبةة ،لةة ( طعية) كؤمثةانيةايةةكي طةةورةي طوا سةتنةةوةي هةةيةةء زؤر هةاورَِيمةة ،هةةر
كاريَكت هةبوو بِرؤ بؤ لاى.
كةاتَيةك طةةِرا ةمةوة بؤ طعية ،منء ةمام كوَيخةا ضةووين بؤ سةةردانى ئةةبو ةغائ ةيبء
نةا مةة كةةى عةة بةدول ئةةميرم دا يةة دة ةستى .دواي ئةةوةي ةنا مةة كةةى خويَ نةدةوة ،زؤر
بةخيَرهاتنى كردينء ِريَزي لَيطرتينء وتى :هةر كاريَك بة من بكرَيت بة ضةاوان بؤتان
ئةكةمء من لة خزمةتتاندام .ئةطةر وي سةتتان ب ضةن بؤ سةوريا ،ئوردون ،ئَيران ياخود
هةر جَييةكى ديكة ،من ئامادةم يارمةتيتان بدةمء بتانطةيةنم.
ماوةيةك لاى داني ةشتينء ةضامان خواردةوة ،ثيَش ئةوةي برِؤين دةرطاي ميَزةكةي
كردةوةو سةيَ ثار ضةة جطةرةى دا بة منء شةةش بوتة وي سةكي شةي بة ديارى دا بة مام
كوَيخاِ .رؤذَيك لةطةلأ مام كوَيخا سةةردانمان كرد ،لة نوو سةينطةكةى ضةةند ثياويَكى
ةعةرةب بةة جلوبةةرطى عةةرةبي ةيةوة ميوانى بوون .ئةةبو ةغائ ةيب رِووى كردة ميوانةة ةكانىء
وتى :ئةم دوو ثياوة دؤ سةتى منن ،كوردنء بةهؤى جموجؤلَى م سةتةفا بارزانييةوة
دوور خراونةتةوة بؤ ئيَرة.
ثا شةان ضةةند ق سةةيةكى نا شةريني بة مةلا م سةتةفا بارزاني وت .منء مام كويَخا
زؤرمان ثَيناخؤش بوو كة هَير شةي كردة سةةر مةلا م سةتةفا بارزاني ،نةئةكرا وةلآمى
رِةقى بةدةي ةنةوة ،ضةونكةة نةةمةان ةئةزانى ئةةوانةةى كةة ميوانى بوون ،ك َي بوون .منء مةام
كوَي ةخا دا نمةان بةة خؤ ةما ةندا طرتء وةلآ م ةمان نةةدا ةيةوة .دءاى ةكةم َةيك بةة عةاجزي يةةوة
رِؤيشتين .لة ِريَطادا بة مام كوَيخام وت :ئيتر من هاتوضؤى ئةم كابراية ناكةم.
مام كوَيخاش وتى :منيش ثَيم باشة ئيتر مةرحةباى نةكةين.
دواى ئةوة ثةيوةنديمان لةطةلأ كابرا بضِراندء بؤ ماوةيةكى زؤر سةردانمان نةكرد،
ِرؤذَيةك ئةةبو غةائيةب هةات بؤلا ةمان بؤ هوتَيلةة ةكة ،ةكةم ةيَك لا ةمان داني شةتء وتى :بؤ ئةةوة
هاتووم كة ثَيتان بَلَيم ئةبَيت سبةينآ لة ماَلى ئيَمة ثيَكةوة نان بخؤين.
268
ئَيمةة بةةلََينمةان نةةداء ب ةيانوءمةان بؤ هيَ ةنايةةوة ،بةةلآم ئةةبو ةغائ ةيب وازي لَي ةنةهَي ةناين.
ِرؤذي دواتر كة ضةووين زؤر رِيَزيان ل َي طرتين .ثا شةان سةفرةء خوانيَكى زؤر جوانيان
ِرازاندةوةء ضةةندين جؤر خواردنء خواردنةوةى لة سةةر بوو .برازايةكى ئةبو غائيب
لةو مالَة ميوان بوو ،تازة لة دةرةوةى ولآت طةِرابووةوة ،برِوانامةي دكتؤراى بةدة ةست
هيَ نةابوو .دواى ةنانواردنء كةةم َةيك ث ةشوو ،ئةةبو ةغائ يةب رِووي كردة ئَي مةةء وتي:
ةانبوورن ئةبَيت ئَيمة ب ضةين بؤ سةليَمانى ،برازايةكم لة سةليَمانى لة دائيرةى مرور
بووة ،سةيارة ليَي داوةء وةفاتى كردووة ،ئةمانةويَت بضين تةرمةكةى وةربطرينةوة.
ةبةو ِرووداوة ئيَ مةة زءر ئيحرا بووينء ثَي مةان نةاخؤش بوو كةة دةعوة تةة كةة ةيان
هةلَنةوةشاندبووةوة.
269
وتاري ِرؤذاني هةيني
جارَيك بة مؤلَةت طةِرامةوة بؤ ثيَنجويَن ،لة سةةر ِريَطاى سةليَمانى -ثيَنجويَن لة
ضةَي شةتخانةكةى طوندى دؤلَة سةوور لاماندا ،بةرِيَكةوت ثَي شةنويَذء وتارخوَينى
مزطةوتى (جامعةى) ثيَنجوَين مةلا هةيبةتوَللآم بينى .دواي ةسلآوو هةوالَثر سةين وتى:
ةئةرآ ةكاك عةةبةدولِرةحمةان لةةو ةماوةيةةدا كةة ئةةطةةرَِيي ةتةوة بؤ ثيَنجويَن ،رِؤذانى جومعةة
ناتبينم ،بؤ نايةيت بؤ نوَيذى جومعة؟
و :لةبةرئةوةي لة هةموو وتارةكانتدا با سةى ئةحمةد حة سةةن بةكر ئةكةيتء بة
شانوبالَي حكومةتةكةيدا هةَلئةدةيت.
وتى :بِروات بَيت لة دة ةستى خؤماندا نيية ،وتارى ِرؤذى هةينى معاون سةةنانى
موديرى ئةمن ئةينووسَيتةوةء ئةيداتة نورى عةزةفةنى موختار ،ئةويش ئةيدا بة منء
منيش ئةبيَت بيخوَينمةوة.
و :ث ةياوى ةئايينىء دي نةدار ةئةب َةيت زؤر ةئا ةطادارى خؤى ب َةيتء توو شةى هةة ةلَة
نةبَيتء لة ِرَيطاى دينةكةى لانةدات ،ضةونكة ئةوة زؤر خراث بة سةةريدا ئة شةكيَتةوة.
ئيَوة ِرا ةبةري دينين ،ئةةطةةر واب ةَيت خةةلَكى بِروايةان ثَي ةتان ةنامَين ةيَتء ميَةذوو زؤر خراث
ةناوتةان تؤ ةمار ةئةكةات .دواي ق سةة ةكانم ةمامؤ ةستةا ةمةلا هةةيبةةتوَللآ وتى :ةبا شةة ئةةم
جومعةية وةرة ،بزانة باسى ضى ئةكةم.
ِرؤذى هةينى لةطةلأ سةالَحى حاجى فة ولَلآ ضةووم بؤ نويَذى هةينى لة مزطةوتى
ةجامعةةى ثيَنجويَن .ةئةو ِرؤذة مةامؤ سة ةتا و ةتاريَكى زؤر ةبا شةى خوَينةدةوة كةة لةة بيرء
بؤ ضةوونةكانى بةعس دءءر بوو ،ناوى ئةحمةد حة سةةن بةكرى تَيدا نةبوو ،جطة لةوة
وتارةكةى ثرِ مانا بوو .كة نوَيذ تةواو بوو مامؤ سةتا مةلا هةيبةتوَللآ هاتة نزيكمةوةء
وتى :ضؤن بوو ،ئةم جارةيان بة دلَت بوو؟
و :دةستت خؤش بَيت ،زؤر جوانء ثِر ماناء لة جَيى خؤيدا بوو.
ئامر فةوجيَكى سةوثاى عَيراق ،هةموو رِؤذاني هةينى بؤ نويَذى نيوةرِؤ ئةهات بؤ
ثيَنجوَين .ئةو رِؤذة ضووبوو بؤ لاى مةلا هةيبةتوَللآء ثَيي وتبوو كة وتاري ئةو رِؤذةي
جياواز بووة .مامؤ سةتاش ليَي ثر سةي بوو كة وتارةكةي خراث بووة .ئةف ةسةرةكة
وتبووى "بة ثَيضةءانةوة زؤر بة دلَم بوو".
270
لالؤ ()1977
271
دوورخستنةوةي ذنء مندالَ
ئةةو ةكاتةةى كةة لةة طعية بووم ،ئةةنةداز ةياريَكى بةةع سةي ةمان لابوو ،ةئةمن بةة ةتايبةةتى
نةاردبوويةة لاى ئيَمةة .هةةوالَى ةمالأء منةدالأء خَيزانى ةهةموومةاني ةئةثر سةى ،وةك لةة ر
شةارَيك ئةذين ،ضةةند مندالَمان هةيةء ناويان ضةيية ،ناوى خَيزانةكةمان ضةيية؟
زانيارييةكاني لاى خؤى لة دةفتةرَيكدا ئةنوو سةى .ئيَمة ئةمانزانى كة وةرطرتني ئةو
زان ةيارييةانةة بؤ ئةةوة بوو كةة ةمالأء م ةنداَلمةان دوور بخةة ةنةوة ،يةان بؤ لاى خؤ ةمان ةيان بؤ
شوَينيَكى تر.
حةاجى ئةة ح ةمةد حةة مةة ئةةمين ثيَنجوَيني بيرى ل َي نةةكردبووةوةء نةةيزانيبوو
بؤ ضةيية ،هةر ضةى ثر سةياريان ليَ كردبوو ،هةمووى بة ِرا ةستى وةلآم دابووةوة .ثاش
ةماوةيةةكى زؤر كةةم مةالأء م ةندا ةلَةكةة ةيان هَينةا بؤ خوارووى عَيراق بؤ رِوميَ سةة ،ةبةلآم
حاجى ئةحمةد خؤى لة طعة بوو.
ةجاريةَك من ةيان ةبانط كردء ئةةو ئةةنةداز ةيارة ثر سة ةيارى ليَكردم ،يةةكةةمين ةجار وتى:
ناونيشانى مالَى خؤتانء ناوي خَيزانء منداَلةكانت ضيية؟
و :من مالَم لة قةلآدزيَية.
وتى :ضؤن تؤ خةلَكى ثيَنجوَينى ،قةلآدزَيى ضى؟
و :خةلَكى ثيَنجوَينم ،بةلآم هةر لة زووةوة لة قةلآدزآ دائةني ةشم ،لةو دةوروبةرة
كاسبيم كردووةء لة قةلآدزآ دوكانم هةبووة.
هةر ثر ةسياريَكيان ليَ ئةكردم ،من بة هةلَة وةلآمم ئةدانةوة .كاتيَك طةي شةتة سةةر
ئةوةى ناوى مندالَةكانم (مةهابادء كامةرانء مةريوانء بةختيارء سةؤران) بنوء سةَيت
وتى :تايَ سةتا من ئةم ناوانةم نةبي سةتووة ،ماناى ةضيية؟ ئةزانيت ئةم ناوانة ،ناوى
ئيسلامي نينء شةرعى نين.
و :ئَيمة كوردينء ئةوانةش ناوى كوردين .بؤ ئةطةر من بة ناوى شةارو ضةياء
سرءشتي ولآتى خؤمةوة ناوي منداَلةكانم بنيَم شةرعى نيية؟
خؤ شة بةةخ ةتا نةة هةاو سةةرو م نةدا ةلَة كةانم هةةر لةة شةوَيني خؤ يةان مةا نةةءةء
دوورنةخرانةوة.
272
كؤكردنةوةي ضةك بؤ شؤرِش
ئةو كاتانةى بة مؤلَةت ئة ضةوومةوة بؤ ثيَنجويَن ،كارء كا ةسبيم نةبوو ،لةبةر ئةوة
زؤربةى كاتةكانى خؤم تةرخان كردبوو بؤ ئي شةوكارى ريَكخ سةتنةكان .بةكرى حاجى
سةةفةر نامةيةكي بؤ ناردمء داواي ليَكردم كة لاي دؤ سةتء برادةران ئةوانةي ةضةكيان
هةيةو ةشاردويانةتةوة ،ضةةكي بؤثةيدا بكةمء بؤى بنَيرم .ماوةيةك ثَيش ئةوةي كاك
بةكر داواي كؤكردنةوةي ضةةكم ليَبكات ،لة سةليَمانى لةطةلَ حةمة ئةمين م سةتةفا كة
ئةوكاتة خاوةني هوتيَل هيواي سةليَماني بوو ق ةسةم كردبوو ،بةلَكو هةرضةؤنَيك بيَت بة
هيممةت يا بة قيمةت ضةةكمان بؤ ثةيدا بكات .حةمة ئةمين م سةتةفا ثر سةياري لَيكردم
كة ةضةكم بؤ ضةيية .لة حةمة ئةمين م سةتةفا زؤر دَلنيا بووم ،بؤية ثيَموت كة ضةةكم بؤ
شةؤِرشء بؤ (ي.ن.ك) ئةويَت .ثا شةان با سةي ثيَكهَيناني مةفرةزة ةسةرةتاييةكاني
(ي.ن.ك)م بؤكرد.
ةكاك حةةمةة ئةةمين وتي :برِوام ثيَ بكةة ئَي سة ةتا ضةةك شةك ةنابةةم ،ثيَش ةماوةيةةك
كلآ ةشينكؤفيَكم هةبوو لة شةوَينيَك شةاردبوومةوة ،بةلآم برادةريَكي زؤر نزيكي خؤم
(ئةحمةد ضةقذى)( )56كة ئةويش بؤ شؤِرش ضةكي ثيَويست بوو ،ضووبوو بردبووى.
دواتر لة ثيَنجويَن لةطةلأ مةحمود شةةريف( )57ق سةةم كردو داواى ضةةكم ليَكرد.
وتي :ئةرآ برا بؤ واز ناهَينى ،بةتةماى ضييتء ضةكت بؤضيية؟
ةئةوكةا ةتةي بةة دواى ضةة ةكدا ةئةطةةرِام ،طونةدة ةكانى شةلَيرء دةوروبةةرى ثيَنجوَينء
ةسنوورةكانى هيَشةتا ِرانةطويَزرا بوون ،و :كاك مةحمود بةتةماى ةشؤرِشء بةرطرينء
ئةمانةوَيت هةر هيس نةبيَت بةرطري لةو طوندانة بكةينء نةيةَلين رِابطوَيزريَن.
( )56ئةحمةد ضةةقذى خةلَكى طوندى ضةةقذ بوو ،ثَي ةشمةرطةيةكى تيَكؤ ةشةرو قارةمان بوو ،سةةرلقى
شةؤرِ شةى ئةيلولء لة ثيَشةمةرطة ةسةرةتاييةكانى ةشؤِر ةشى نوآ بوو ،لةطةلأ مولازم تايةري عةلي والي
بةط ثيَكةوة ةضوونة دةرةوة .لة شةاخ بة نةخؤ ةشى كؤ ضةي دوايي كرد .تا ئَي ةستا لة ميدياكاندا ناوى
نةبراوةو لةياد كراوة.
( )57مةحمود شةةريف (باوكى عةبدولَلآ ،نا سةراو بة عةبة تةثل) ثياويَكى زؤر باش بوو ،كاتى خؤى
لةطةلأ مةحمود خانى كانى سانانء مةحمود خانى دزَليدا دةورى هةبووة.
273
ئةحمةد ضةقذي
وتى :زؤر باشة ،ماوةيةكى تر سةرم ليَ بدةرةوة ،بزانم ضؤن ئةبَيت.
دواى ضةةند ِرؤذيَك ضةوومةوة بؤ لاى مةحمود شةةريف ،وتى :با شةة ئاخر منيش
كوِرى طةنجم هةيةء خؤمان ثيَوي ةستمان بة ةضةكة ،ئَي سةتا با بزانين ضةؤن ئةبَيت خؤم
جوابت ليَ ئةطَيرِمةوة.
من كؤلَم نةدا ،ثاش ةضةند رِؤذيَكي تر ضةوومةوة بؤ لاى مةحمود شةةريف ،دواي
سةلآوو هةوالَ ثر ةسين بواري نةدام با سةي ضةةكةكةي لةطةلأ بكةمةوة وتى :برا ئةوا
كوِرةكةى خؤمم (مةبة ةستي عةبدوَللآ بوو) بة بِرنةوَيكةوة ناردءءةتة دةرةوة بؤ ئةوةى
ئةويش بةشدارى بكات لةم شؤِرشة نويَيةدا ،ئيتر وازم ليَ بيَنة.
منيش دة سةتخؤ ةشيم ليَ كردء كاك مةحمودم ئةوةندةى تر لا خؤ شةةوي سةت بوو،
بةِرا ةستي لةو رِؤذطارة سةةختء ثرِ مةتر سةييةدا ئةو هةلَوَي سةتةي كاك مةحمود زؤر
274
مةردانةو بوَيرانة بوو ،ةشؤِرشةي نويَ بة ث ةشتيوانيء هاوكاريء يارمةتي سةةدان ثياوي
وةك كاك مةحمود تواني طةشةة بكاتء بةردةوام بَيت لة خةبات .هةروةها داواي ضةةكم
لة ةشَيخ حةسةةنى شةَيخ سةةلام بؤسةكانى كرد ،لة شةؤرِشةى ئةيلول سةةرلق بوو ،ةسةر بة
بالَى مةكتةبي سةيا سةي بوو ،بةلآم دواتر لة سةالآني حةفتاكاندا بةلََيندةر بوو ،زؤر
هاتو ضةؤى ثيَنجوَيني ئةكرد .برادةريَكى خؤم شةَيخ حة سةةني ثَينا سةاندمء وتي "ئةم
ثياوة برادةرى خؤتانةء سةر بة بالَي مةكتةبي سياسيية".
ئةوكاتةى لة ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجوَيندا بووم ،شةَيخ حة سةةن زؤر هاوكاريى
ةئةكردين .ةثا شةان لةة كةاتى درو سةتبوونى كؤمةةةلَةدا ةهةر بةة هةةمةان شةيَوة ةهاو ةكارى
ئةكردين .بةهؤي متمانةو دلَ سةؤزييةءة ،ةشَيخ حة ةسةنم بة بةكرى حاجى سةةفةر
نةا سةانةد .ةئةو ةكاتةة بةآ ئةةوةى تةةن ةها ةجارَيةك ليَ ةمان ب َي ةتاقةةتء وةرِس ب ةيَت هةةر ضةى
كاريَكء داواكارييةكي شةؤرِشء ِريَكخ سةتنمان هةبوواية شةَيخ حة سةةن بة رِؤحيَكى
سةووكء دلَيَكى فراوانةوة بؤى جَيبةةجيَ ةئةكردينء بة زوويى ِراي ةئةثةِراندِ .رؤذيَك بة
شَيخ حةسةنم وت "ئةلَيَن تؤ ضةكت هةية ،ئَيمةش زؤر ثيَويستمان بة ضةكة".
وتى :بةة ةلَآ ضةةكيَكم بةة شةةش مةةخزةنةةوة هةةيةة ،لةة طو ةندي سةوورةبةان لاي
دؤستيَكم دام ناوة ،تا طوندةكان ِرانةطوَيزراون خةَلك بنَيرة كة بضَيت وةريبطرَيت.
دة سةتبةجآ نامةيةكم نوو سةىء ناردم بؤ كاك بةكر ،بؤم نوو سةي بوو كة لة طوندي
سةوورةبان ثار ضةة ضةةكيَك لاي فلآنة كةس دانراوة ،ب ضةن وةريبطرنن .ماوةيةك دواى
ئةوة هةواَلم زانى كة ئةو ضةةكة هةر لة شةوَينى خؤى ماوةء كةس وةرينةطرتووة ،بؤية
دووبارة نامةيةكى ترم بؤ كاك بةكر نوو سةي كة خاوةني ئةو ضةةكة برادةرى خؤمانةء
ئةةَليةَت "ئةة ةطةر ئةةو ضةةكةة نةةبةةن ،ةنا ضةار دة كةة لةة ةناوى ببةةم ،ضةونكةة بِريةار ءاية
طوندةكان رِابطوَيزرَين ،با منيش لةسةر ئةو ضةكة تووشى كَيشة نة ".
ةكاك بةةكر لةة وةلآمى نةامةةكةةدا بؤى نوو سةيبووم كةة ةفةرةيةدونى حةةمةة سةالَحي
ناردووة بؤ طوندي سةوورةبان ،بةلآم ةضةكةكةى دة ةستنةكةوتووة .ثاش ماوةيةك شةَيخ
حة سةةنم بينيء وتى :ئةزاني ئةو برادةرانة هةر نة ضةوون ضةةكةكة وةربطرن .منيش
نامةيةكم نارد بؤ حةمة ئةمين ئاغاى بارآ كة بضَيت ضةكةكة وةربطرَيت.
275
و :ئةطةر ئةويش وةريبطرَيت ،فةرقي نيية ماناى واية كة شؤرِش وةريطرتووة.
دواتر هةةوالَمةان ثيَطةةي شةت ةكة حةةمةة ئةةمين ةئاغةا ضةةكةةكةةى وةرطرتبوءِ .رؤذَيةك
حاجي حةمة ئةمين (نا سةراو بة مينة حةم شةة)( )58هات بؤلام بؤ مالَةوة ،دوو هَي سةترى
ثيَ بوو ،نامةيةكى بةكري حاجي سةفةري بؤهَينابووم .كاك بةكر داواى دةمانضةكةمى
كردبوو ،ئةو دةمان ضةةيةي كة لةدواي هةرة سةي شةؤِر ةشي ئةيلول لة باخةكةي ماَلةوة
شةاردبوومةوة .بة كاك حةمة ئةمينم وت كة برِوات بؤ بازارِء ئةو ثيَداوي سةتييانةي كة
برادةراني شةاخ داوايان كردووة ،بؤيان بكرِيَتء بؤ خواردني ناني نيوةرِؤ بيَتةةوة بؤ
مالَةوة.
دواي كرِيني ثيَداوي سةتييةكان ،كاك حةمة ئةمين طةِرايةوة بؤ مالَةوة .هةر ةضييةكى
ثيَ بوو لة هيَ سةترةكانى كردةوةء لة حةو شةةي مالَةوة داينا .داوام ليَكرد كة ب ضةيَتة
ذورةوة ناني نيوةرِؤ بخوات .ثا شةان ضةووم طؤ شةةيةكي كورتانى هيَ ةسترةكةيم دِراند،
دةمان ضةةكةم لة نايلؤنيَك ثَي ضةاء لةطةلأ نامةيةكدا كة بؤ كاك بةكر نوو سةيبووم ،كردمة
ناو كورتانةكةء دة سةتم كرد بة دوورينةوةى كورتانةكة .لةو كاتةدا مامؤ سةتا فايةقى
ذن ام كة ئةوكاتة لةطةلأ رِيَكخ سةتنةكانى حزبى شةيوعى كارى ئةكرد ،خؤى كرد بة
حةوشةكةداو بة سةرسوورِمانةوة وتى :كاك عةبدولِرةحمان ئةوة ضى ئةكةيت؟
و :ئةةم كورتةانةة ةئةدوور ةمةوة ،ث ةياويَكي ةنا سة ةياومةان ميوان ةمانةةء زؤر ةمانةدووة،
كورتانى هَيسترةكةي دِراوةء خؤم بؤى ئةدوورمةوة.
مامؤ ةستا فايةق ئةيزانى كة من خةريكى شةاردنةوةى شةتيَكم ،بةلآم نةيئةزانى كة
دةمانضةةية ،ثيَي وابوو بةيانء بلآوكراوةء نوو ةسراوى كؤمةلَةية .و :مامؤسةتا فايةق
خواردن ئامادةيةء فةرموو برِؤ ذوورةوة ،ئَيستا منيش دَيم بؤ لاتان.
دءاي نان خواردن كاك حةمة ئةمينم بةرِيَ كردء بةرةو ناو ضةةى شةليَر رِؤي ةشت.
كاتَيك ئةطاتة طوندى هاربِر ،مولازم تايةرى عةلى والى بةطء ِرةئوو بةطء رِؤ سةتةمء
( )58ث يةاوَيكى بةةهي مةةتء كردة بوو .لةة سةةردةمى كؤ مةاري مةة هةا بةادو دواتريش لةة لاى
حةمةرِة ةشيدخانى بانة بووةء جَيى متمانةى بووة .لة ةشؤرِ ةشي نو َي كورِيَكء برايةكء برازايةكي
شةهيد بوون.
276
ئةنوةر كة ئامؤزاي مولازم تايةر بوون ةئةبينَةيت ،هةوالَى كاك بةكر ةئةثر سةَيةتء ثَييةان
ئةلَيَت "نامةم بؤ هيَناوةء لة كورتانى هَي ةسترةكةداية" .ئةوانيش نامةء دةمانضةةكةيان
لة كورتانةكةدا دةرهَينابوو ،وتبوويان "ئَيمة خؤمان ئةيدةين بة كاك بةكر".
هةر لةو ماوةيةدا داواى ضةةكم لة مامؤ سةتا عومةرى نزارةء حاجى سةام سةامء
حةمةى ِرةحمانى ِراوطان كرد ،وتيان هةمانبووةو خؤمان ناردوومانة بؤ شاخ .ئةوكاتة
سةةرةتاى شةؤِرش بوو ،هيَزى ثَيشةمةرطة زؤر بةتةنط ثةيداكردنى ضةةكةوة بوون ،ئيَمة
وةك رَِيكخراوة ةكانى كؤمةةلةَة ةلة ةناو شةارةكةا ةندا هةةمي شةة بةة دواى بةةدة سةتهيَنةاني
ةضةكَيكدا ئةطةِراين بؤ ئةوةى بينيَرين بؤ مةفرةزةكانمان لة دةرةوة .كؤمةلََيك برادةري
دَل سةؤزو ني ةشتمانثةروةري ثيَنجويَنء ناو ضةةكة ،لة ِرؤذطارة سةةختةكاني سةةرةتاى
درو سةتبوونى ةشؤرِ شةى نويَ ،كارى زؤر طرنطيان لة سةنوءرى ثيَنجوَيندا ئةنجام دا.
ضةةند كة ةسيَكيان نامةو نوو ةسراوى حزبء بلآوكراوةء بةيانيان دةبردء دةهَينا ،ضةةند
كة ةسيَكي تري ةشيان ضةةكيان بؤ ثةيدا ئةكردين .ناوي ذمارةيةك لةو دَل سةؤزانةي كة لة
يادم ماون ئةمانة بوون عةبدءَللآ شةا ،عةلى لفتة ،حاجى حةمة ئةمين (مينة حةم شةة)،
شةَيخ م سةتةفا (خالَى بةكرى حاجى سةةفةر) ،عوسمان حاجى عةلى ،شةَيخ ح ةسَينء
ةشَيخ ِرةئوو نزارةيى ،حاجى مةحمودى حةمة ئةمين (خولةى شةةشء بي ةست)،
حسيَنى فارس بناوةسوتةيي.
277
مةترسي ذياني برادةراني شل َير
لةو ماوةيةدا كة جةمالى حةمةى خواكةرةم ضةووبووة دةرةوة بؤ لاى بةكرى حاجى
سةةفةر ببوو بة ثَي شةمةرطة ،لة ناو ضةةى ةشلَيرء ناوخوان ئةطةِران .رِؤذَيك بة مؤلَةت لة
( طعة) طةِرابوومةوة بؤ ثيَنجويَن ،هةواَلم ثيَ طةيشت كة سابيرى ئةحمةدى مينةِرةنان
كة ئةو دةمة ماَل ةيان لة مةريوان بوو ،لةطةلأ سةةرهةنطيَكى سةوثاى ئَيرانء ضةةند
بةرثر سةيَكى دةولَةتى ئَيراندا لة مةريوانةوة ةضووبوءنة ث شةتى طوندى بايةلآن ،لةوآ
ضاويان بة ملازم تايةرء ئةحمةد ضةقذى كةوتبوو ،ثيَكةوة دانيشتبوونء طفتوطؤيةكى
دووردرَيذيان كردبوو .وةك بؤيان با سةكردم لةو داني شةتنةدا ئةو ضةةند بةرثر سةة
ئَيرانييةة بةة مولازم تةايةةرء برادةراني شةاخيةان ِراطةة ةيانةدبوو كةة حكو ةمةتى ئَيران بةة
هةموو جؤرَيك هاوكاري ئةو جوولآنةوة نوَيية دةكات.
هةمان ِرؤذ هةوالَم ثَيطةي شةت كة شةةهيد ئارام ( ةشا سةوار جةلال) ،ملازم عومةر
عةبدوَللآء بةكرى حاجى سةةفةر لةطةلأ ضةةند ثيَشةمةرطةيةكدا لة طوندى مي ةشاوى سةةر
سةنوورى ئَيران لة ماَلى حةمة سةديق خان ميوان بوون .ئةو سةةردةمة بارودؤخةكة
ئةةوةنةدة ةنا سةكء هةة سةتيةار بوو كةة طو ةمانمةان لةة هةةموو كةة ةسيةَك ةئةكرد .لةة ذ ةياني
برادةراني (ي.ن.ك) لة سةنوور دَلنيا نةبووين ،ئةتر سةاين كة بة ثيلانَيك لة ناوب يَن يان
تةة سةليم بةة ئَيران بكرَينء ئيتر نةة ةيانبينينةةوة ،هةةر بؤيةة منء برادةراني ِريَكخ سةتن
كةوتينة رِاويَذء ليَكدانةوةى ئةطةرةكانء ئةو مةترسييانةي رِووبةرِوي برادةراني شاخ
ئةبيَتةوة .بِريارماندا كة برادةراني شةاخ لة مةترسي ذيانيان لة طةِرانء جةولة كردن لة
طوندةكاني سةر سنوور ئاطادار بكةينةوة.
دواي كؤبوونةوةكةمان حةمةى حاجى سةةفةر (براى كاك بةكر) هات بؤ لامء وتى:
زؤر ئةتر ةسم كة بةكرء برادةرةكاني بطرنء تة ةسليمي دةولَةتى ئيَرانيان بكةن ،دوايش
ئَيران بيانداتةوة بة عَيراق.
ضةةند رِؤذَيك ضةاوةرِيَى هةوالَى برادةرانمان ئةكرد ،بةلآم هيس هةواَليَكيان نةبوو،
نةمان ئةزاني كة ةضييان بة سةةر هاتووة .هةر لةو ماوةيةدا حةمة سةديق خان هات بؤ
ثيَنجوَين ،بة حةمةى حاجى سةةفةرم وت "برِؤ بؤ لاى حةمة سةديق خانء بزانة ئةو
برادةرانة ضييان بةسةر هاتووة؟".
278
حةمةى حاجى سةةفةر وتى :من نا ضةم ،ضةونكة ئةزانم وةلآمى تةواوم ناداتةوة،
واباشترة تؤ بضيت بؤ لاي.
منيش نة ضةووم ،بةلآم دؤ سةتيَكي خؤم نارد بؤلاي حةمة سةديق خانء داوام ليَكرد
كة بةلَكو زةحمةت بكيَ شةَيتء سةةريَكم لَيبدات .زؤرى نةخاياند حةمة سةديق خان()59
هات بؤ لام بؤ دوكان ،دواى سةلآوء هةوالأ ثر سةين لام داني ةشت ،منيش رِيَزيَكى زؤرم
ل َي طرت .ةثا شةان كةةوت ةمة ثر سة ةياركردن دةر ةبارةى ةناو ضةةى شةليَر .هةةولَ ةمدا كةة
زانيارييةكم سةةبارةت بة برادةراني ةشاخ دةسةت بكةوَيت ،بؤية وردة وردة ضةوومة سةةر
هةءاَلي برادةراني شاخء ء :وابزانم لةم رِؤذانة ضةند برادةرَيك لاتان ميوان بوون.
حةمة سةديق خان لة مةبة سةتء ناوةرِؤكي ثر ةسيارةكةم تَيطةي شةتء وتى :بةلَيَ،
ةبةكري ةحاجي سةةفةةرو مولازم ِرةنجبةةرء( )60ةئارام( )61ةناو ةَيك لةةلاي من بوونء هةة ةتا
ئَي سةتةاش هةةر لةةلاي من ميوانن ،هيس ةخةمتةان نةةبَةيت ،ئةةوانةةى تريش كةة لةةطةةَل ةيانةدا
بوون هةر لة ديَكةى ئَيمةن ،هةموويان كورِى با شةن .دَلنيابة ئةوانة هةتا لة مالَى مندا
بن ذيانيان ثارَيزراو ئةبَيت ،حةز ئةكةم خؤتء برادةرةكانت بزانن كة من ضةوار كورِم
هةية ،ئامادةم هةر ضةواريان لة سةةر ثارا سةتني ذياني ئةو برادةرانةت بةكو شةت بدةم،
ثيَويست بة ترسء دوودلَي ناكاتء لة ذيانيان دَلنيابن.
بةة وةلآمةةكةةي حةةمةة سةديق خةان دوو دلَيء نيطةةرانيم رِةوييةةوة .ثةاش ةماوةيةةك
جةمالى حةمةى خواكةرةم تة سةليم بووةوة ،لاى باوكى كارى دةلاكى ئةكرد .ثيَ ةشتر بة
هيس شةيَوةيةك سةةبارةت بة كارى سةيا سةيء كؤمةلَةء رِيَكخ سةتنةكان ق سةةم لةطةلأ
جةمال نةكردبوو .رِؤذَيك بة ناوى سةةرتا شةينةوة ضةومة لاى جةمالء لة بانطكردنء
ف شةارو فرِوفيَلَى بةعس ئاطادارم كردةوة ،بةلآم وا دياربوو كة ثَي شةتر جةمالي حةمةي
خواكةةرةم ةبانط كرابوو ،توانيبووى خؤى لةة ف شةارو فرِوفَيلَى ةبةعس دةربةاز بكةات.
( )59حةمة سةديق خان كوِرى ةسلَيمان خانى جا ،ئةوكاتة لة طوندى مي شةاو دائةني ةشت ،ثياويَكى
ناسراوء خاوةن ديوةخانء كردةء زؤر ضاكء زؤر ميوانثةروةر بوو.
( )60مولازم رِةنجبةر ناوي نهيَني مولازم عومةر عةبدوَللآ بوو.
( )61ئارام ناوي نهيَني شةهيد شاسوار جةلال بوو.
279
هةروةها ثَييو كة بةكري حاجي سةةفةر ناردويةتيةوة ،ضةونكة وةزعيان زؤرخراث
بوءةء ترسى موئامةرةى ئيَرانيان هةبووة.
280
هة َلو َيست َيكي جوام َيرانةي برادةراني شيوعي
ةجارَةيك بةة مؤلةَةت طةةِرابوومةةوة بؤ ثيَنجويَن ،ةلةو ةماوةيةةدا لةة رِيَي بةةكري حةاجي
سةةفةر ذمارةيةك بلآوكراوةي كؤمةَلةمان بةدة ةست طةي شةت .بلآوكراوةكان تة ةسليمي
جةة ةمال جةةلال كرا كةة لاي خؤي ب ةيان شةارَيتةةوة .كةاك جةةمةال لةة دوكةانةةكةةي خؤي
بلآوكراوةكاني ةشاردةوة .ئةوكاتة وةكالةتى ئة ةشياي كارةبايي هةبوو ،هةروةها كاري
ِراديؤ سةازى ةئةكرد .دواي طةةِرانةةوةم بؤ ( طعية)ِ ،رؤذيةَك ةئةمنيَكي عةةرةب كةة ثيَيةان
ئةوت حة سةةنة ِرةش ،بةرِيَكةوت خؤى كردبوو بة دوكانى جةمال جةلال .لة ئةنجامي
دة ةستكاريكردني ئامَيرة كارةباييةكاني ناو دوكانةكة ،حة ةسةنة ِرةش بلآوكراوةكان
ئةةبينَةيت .ةكاك جةة ةمال ثةالََةيك بةة حةة سةةنةة ِرة شةةوة دةن ةَيتء بةة ةيانةةكةان لةة ةطةلأ خؤى
ئةة بةاتء خؤي دةر بةاز ةئة كةات .ةئةو ةكا تةة فةةرة يةدون جةةلال (براى جةة ةمال جةةلال) لةة
دوكانةكةي ئةبَيت ،ثياواني ئةمن فةرةيدون دةستطير ئةكةن.
ئيَوارةي هةمان رِؤذ جةمال جةلال ئة ةضيَت بؤ لاى لةتيفى حةمة سةاَلح كة ئةوكاتة
لةة ةطةلأ حزبى شةيوعى ةكارى ةئةكردء زؤر دؤ ةستى ةكاك جةةمةالء برا ةكانى بوو .كةاك
جةمال رِووداوةكةي بؤ دةطيَرِيَتةوة .كاك لةتيف بة كاك جةمال دةَليَت "طةر دة ةستطير
كرا ،بَلَيت من شيوعيم ،بلآوكراوةكانيش هي حزبى شيوعى بوون.
جةمال جةلاليش بيرؤكةكةي ثيَ باش دةبَيت .ثا شةان لةتيفى حةمة ةساَلح دة ضةيَت
بؤلاى برادةراني حزبي ةشيوعي(مامؤسةتا فايةقء ئيسةماعيلى حاجى حةويَزء تايةرى
ميرزا ئةة حمةةد) ِرووداوة كةة يةان بؤ دةطيَِرَي تةةوة .ثةا شةان ثيَ كةةوة دة ضةن بؤلاي
ةكاربةةدة ةس ةتاني ِرذيَم لةة ثيَنجويَن كةة ةئةوكةاتةة لةة ةطةلأ حزبي ةبةعس لةة بةةرةدا بوون.
سةةبارةت بة طرتنى فةرةيدونء ِراكردنى كاك جةمالء ضةؤنيةتي رِووداوةكة ق سةة
ئةكةنء ئةلَيَن "جةمال جةلال هاورِيَى حزبى شةيوعييةء بةيانةكانيش بةيانى حزبى
ةشيوعيية ،تا ثرس بة حزب نةكات نةيوي ةستووة بةيانةكان بدات بة خةَلك".ثا ةشان ئةو
برادةرانةي حزبي شةيوعي ضةووبوون بؤلاي كاك جةمالء ثيَان وتبوو "برِؤ بؤ دائيرةي
ئةةمنء ب لةَآ من جةة مةال ةجةلاا ،ئةةو كوِرةش كةة طيراوة براى م نةة" .كةاك جةة ةماليش
ئة ةضيَت بؤ دائيرةي ئةمن ،معاونى ئةمن ثَيي دةلََيت "ئةى خؤت بؤ نةهاتيء بلَيَيت من
شةيوعيم ،خؤ ئَيمة لة يةك بةرةداين ،بؤ ئةتر سةيتء رِائةكةيت؟" بةو شةيَوةية كاك
جةمال رِزطارى بوو ،كاك فةرةيدونى برايشي ئازاد كرا.
281
ب ِرياري طةرِانةوة بؤ نيشتمان
لة كؤتايى مانطى ضةوارى ،1977دوو ضةاوديَري وةزارةتى ناوخؤ سةةرداني
دوورخراوة ةكاني ( طعية) ةيان كرد .ئةةو ةكا تةة تةةن هةا منء مةام كويَ خةا (كويَ ةخا س ةمايلي
تةةلان) لةةوآ بووين ،حةاجى ئةة حمةةدي حةة مةة ئةةمين ثيَنجوَيني نزي ةكةى ثةانزة
كيلؤمةتريَك لة ئيَمةوة دوور بوو ،ثووشؤ لة هةوليَر بوو .منء مام كوَيخايان بانط كرد
بؤلاى قائيمقام ،سةرةتا بة زمانى عةرةبى ضةند ثرسياريَكيان لة مام كوَيخا كرد.
ثرسيار :ئةتةوَيت بطةِرَييتةوة بؤ شوَينء جيَى خؤت؟
مام كويَخا :بةلَآ.
ثرسيار :تؤ لة دةرةوة لةطةلأ مستةفا بارزاني بوويت؟
مام كوَيخا :بةلَآ.
ثرسيار :لَيرة مالأء مندالَت لةطةَلداية؟
مام كويَخا :نةخيَر ،هاوسةرةكةم ثيرةء نةخؤشة.
دواى مام كويَخا سةرةى من هاتء وتيان :ئةتةوَيت بطةِرَييتةوة بؤ شوَيني خؤت؟
و :بةلَآ.
ثرسيار :تؤ لةطةلأ مستةفا بارزاني بوويت؟
و :نةخيَر لةطةلأ مستةفا بارزاني نةبووم ،بةلَكو لةطةلأ بزوتنةوةى كوردي بووم.
ثرسيار :لَيرة مالأء مندالأء خيَزانت لةطةَلداية؟
و :نةخَير ،كةسم لةطةلَدا نيية.
وتيةان :ئةةطةةر حةةز ئةةكةة ةيت لَيرة ةَينيتةةوة ،موء ضةةكةةت ةلة هةة شةتةا دينةارةوة
ئةكةين بة دوو قاتء زؤريش يارمةتيت ئةدةينء هاوكاريت ئةكةين.
و :من لةة شةارة ةكةى خؤم بةازر ةطانمء دو ةكانم هةةيةةء ثيَوي سةتيم بةة موء ضةةى
حكومةت نييةء حالأء طوزةرانم زؤر ضةاكة .من ئيَ سةتا كريَكارم ،كريَكاري بة كاريَكى
خراث نةازانم ،بةةلآم حةةز ئةةكةةم بطةةرِيَمةةوة شةويَنى خؤمء ةكارى بةازرطةاني خؤم ب ةكةم،
ئةم كارةى لَيرة بؤ من دياري كراوة خؤم داوام نةكردووةء بة زؤر سةثيَنندراوة.
ثرسيار :ئَيرة خؤشة يا شارةكةي خؤت؟
282
و :ناو كةسوكارو شاري خؤم خؤشترة ،ضونكة لةوآ لةدايك بوومء طةورة بووم.
وتيةان :فةةرمةانيَكى وةزاريى نو َي دةر ضةووة بؤ ةئةو كةة سةانةةى كةة ةئة ةيا ةنةو ةيَت
بطةةِرَينةةوة بؤ شةارة ةكاني خؤيةان ،ئيَوةش برِيةار لةة دة سةتي خؤتةا ةندا ةيةو ةئازادن لةة
طةةِرانةةوةتةان .هةةر كةة ةسَيكيش نةايةةو ةَيت بطةةرَِي ةتةوة ،موء ضةةكةةى ةئةكريةَت بةة دوو
ئةوةندة.
دواي ثر سةياركانيان يةكَيك لة ضةاوديَرةكان رِووى كردة مام كوَيخاء وتى :كويَخا
من نانا سةى ،من كاتى خؤى بةِريَوةبةري ناحيةى سةورداش بووم .ةضاودَيرةكة ضةووة
لاى مةام كوَي ةخاوةء ثيَ ةكةوة ةكةوتنةة ق سةةكردنء بةة ةمام كويَ ةخاى وت :من زؤر ةجار لةة
ديوةخانةكةى تؤدا نانم خواردووة ،زؤريش هاتوضةؤى تؤم كردووة ،بؤية ثَي ةشتر قسةةم
نةكرد ،ويستم ثرسيارء وةلآمء قسةكانتان كؤتايى بَيت.
كةات ةيَك طةةِراي ةنةوة بؤ هوتيَلةةكةةمةان ،ضةةنةد ئةةنةداز ةيارء كريَكةاريَكى كورد دةوريةان
لَيداينء ثر سةياريان ل َي كردين كة بؤ ضةى بانطيان كردين؟ ئيَمةش وةك خؤى وةلآممان
دانةوة .مام كوَيخا بة سةةر سةورِماوييةوة وتى :كة ثر سةياريان لة كاك عةبدولِرةحمان
كرد كة لةطةلأ مةلا م ةستةفا بوويت ،وتى نةخَير من لةطةلأ مةلا م سةتةفا نةبووم ،بةلَكو
لةطةلأ بزوءتنةوةى كوردى بووم.
تَيطةةي ةشتم كةة مةام كويَ ةخا وةلآمةةكةةي مني ثَينةاخؤش بووة ،بؤ ةية وةلآمم دا ةيةوةء
و :مام كوَيخا من خراثم نةوتووة ،ضونكة مةلا مستةفاش لةطةلأ بزوءتنةوةى كوردى
بووة ،لة هةر ثار ضةةيةكى كورد سةتان شةؤِر شةيَكى كوردى هةبَيت ،ئةوانةى لةو
شؤِرشةدا بةشدارى ئةكةن ،سةر بة بزوءتنةوةكةن نةك سةر بة تاكة كةسَيك.
لةو ماوةيةدا ئةحمةد دزةيى كرابوو بة بةِريَوةبةري ئة شةغالَى رِومادى .مام كويَخا
لةبةر ئةوةى نةخؤش بوو لة سةةر داواى خؤى طوا ةستيانةوة بؤلاى كاك ئةحمةد بؤ
رِو ةمادى ،بةة تةةنهةا لةة هؤتيَلةةكةة ةمابوومةةوةِ .رؤذَةيك جةلء كةةلوثةةلةة ةكانم هةةلَ ـةطرتء
رِؤي ةشتم بؤ بةةِريَوةبةةرا ةيةتى ئةة ةش ةغالى ( طعية) ،لةةويَ لةة ةطةلأ كورِيَكى تورك ةما ةندا لةة
ذوورَي ةكدا ةئةذيةاينء لةةوآ خواردن ةمان درو سةت ةئةكرد .طوزةرانم زؤر نةاخؤش بوو،
ةماوة يةةك لةة طعية مةا مةةوةء بةة مؤ لةَةت نةة طةةِرا ةمةوة بؤ ثيَنجوَين ،ضةاوةِرَيي
283
جيَ بةةجيَكردني فةةر مةاني طةةِرا نةةوةم بووم بؤ ثيَنجويَن ،زؤر هةة سةتم بةة تةةن هةايىء
غةةريبةايةةتى ئةةكردِ .رؤذَةيك حةاجى ئةةح ةمةد حةةمةة ئةةمينم بينىء وتى :من ةنا ةمةو ةَيت
بطةِريَمةوة بؤ ثيَنجويَن ،ذنء مندالَةكانم لَيرةنء موءضةكةم باشةء ليَرة باشتر ئةذين.
دواي يةةكى ئةايةاري 1977ضةووم بؤ رِو ةماديء سةةردانى ئةةح ةمةد دزةييم كرد،
ةلةوآ هةةواَلى مةام كويَ ةخام ثر ةسى .ةكاك ئةةح ةمةد وتى :ةئةي نةةتزانيوة كةة بةةيةةكجةارى
طةِرايةوة بؤ شوَينى خؤي بؤ دوكان؟
ئةو هةوالَةم زؤر ثيَخؤش بوو ،ضةونكة مام كوَيخا تةندرو سةتي باش نةبوو .ثا شةان
بةة ئةةح ةمةد دزةييم وت كةة ةحاجى ئةةح ةمةد ةئة ةيةويَةت ةَينَيتةةوةء نةةطةةرَِي ةتةوة .كةاك
ئةحمةد وتى :زؤر با شةة ،ئةيكةم بة بةِريَوةبةري طةنجينةكان ،موء ضةةكة شةى ئةكةم بة
دوو بةرامبةري موءضةى ئَيستاى.
حاجى ئةحمةد لة ( طعة) مايةوةء نةطةِرايةوة بؤ ثيَنجوَين.
دواى ضةةند رِؤذَيك لة مانطى ئايارى 1977ضةةند فةرمانبةريَكى حكومةت هاتنة
لامء وت ةيان :فةةرمةاني طةةِرا ةنةوةت دةر ضةووة ،ةئةبَيةت بةة ئؤتؤمبيلي سةةر ةبازى يةاخود
لةطةلأ ثؤليسء مةئمورى حكومى بطةرِيَينةوة بؤ سليَمانى.
هةةر ةئةو ِرؤذة منء ذ ةمارة يةةك كوردي دوورخراوة كةة هةة نةديَك يةان ذنء م ةنداَل ةيان
لةطةَلدا بوو ،بة ئؤتؤمبيلي حكومي كة مفةوزَيكء ضةةند ثؤلي ةسيَكيان لةطةَلدا ناردينء
طوا سةتراينةوة بؤ بةغدا .ئةو ِرؤذة زؤر ناِرةحةت بووم ،بؤية لة بةغدا برِيَك ثارةم دا بة
م ةفةوةزةكةةء و :من لةةطةةلأ ئيَوة نةايةةم ،خؤم ئؤتؤمبيليَةك بةة كرآ ةئةطرمء ئةةرِؤم بؤ
سليَمانى ،لة بةردةم سةراى سليَمانى يةك ئةطرينةوةء شتةكانم وةرئةطرمةوة.
مفةةوةزةكةة ِرةزامةةنةدي دةربرِي .هةةروةك بةةر ةنامةةم بؤ دا ةنابوو ،ثيَش طةةي شةتني
ئةوان لة نزيك سةةراي ةسليَماني ضةاوةرِوانيان بووم .دواي طةي شةتنيان ،كةلوثةلةكانم
لَيوةرطرتنةوةو بةرةو ثيَنجويَن بةِريَكةو ء طةِرامةوة بؤ ني ةشتماني خؤمء كؤتايي بة
ذيانى زؤرةمليَء دءرخستنةءةم هات كة 18مانطي خاياند.
284
سةردانى ميرزا سابير
هاوينى 1977بوو ،مالَى ميرزا سةابيرى ئةحمةدى مينة ِرةنان كة خو ةشكةكةي
هاو سةةري سةابيري كورِي مةلا م ةستةفا بارزاني بوو ،تازة لة ئَيران طةِرابوونةوة بؤ
كوردسةتاني عَيراق .طوندةكانى شةليَر هَي ةشتا ِرانةطوَيزرابوونء هةر لة شةويَنى خؤيان
بوون .حةمة سةديق خانى ةسليَمان خان لة طوندى مي شةياوى سةةر سةنوور بوو ،حةزم
كرد سةردانيَكيان بكةم.
رِؤذ ةيَك لةة ةطةلأ ةجةلالي مةةحمودى ةفةقى ِرةحيم ةضووين بؤ سةةردانى مةالَى ميرزا
سةابير بؤ بةخيَرهاتنةوةيان كة لة ثيَنجويَن ني شةتةجيَ ببوون ،حةمة سةديق خانيش
ميوانيان بوو .دواي بةخيَرهاتنةوةء هةوالَثر سةين ِرةخنةم لة كاك سةابير طرتء و :
كةاك سةابير ةئةبوايةة تؤ ئَي ةستةا ةبةرثر سةيَكي ةناو ةثارتي بووي ةتايةة ،تؤ بؤ لةةم كةا ةتة
ناسكةداء بةم شيَوةية طةِرايتةوة بةردةستي ئةمانة؟
كاك سةابير زؤر برادةرم بوو ،بة ةسنطيَكى فراوانةوة ِرةخنةكانمى وةرطرت .ئةم
سةردانء دانيشتنة لةطةلأ كاك سابيرو براكانى ئةوكاتة بوو كة بةكرى حاجى سةفةرء
شةهيد ئارامء مولازم عومةرء ضةند كةسيَكي تر لةو ناوضةية بوون.
285
هاوكاريكردني خ َيزاني ثيَشمةرطة
هاوِريَيةتيء خؤ شةةوي سةتيء متمانةو ثةيوةندي لة نَيوان منء جةلالي مةحموي
فةقيَ ِرةحيمء بةكري حاجي سةةفةر زؤر بةهيَز بوو ،نهيَنيمان لةيةكتر نةئة شةاردةوة.
ماوةيةك دواي ئةوةي بةكرى حاجى سةةفةر ضةووة شةاخ ،رِؤذيَك جةلالي مةحمود فةقآ
ِرةحيم سةرداني كردمء وتي :ضى بة من ئةكريَت كة بؤ كاك بةكري بكةم؟
و :ئةةطةةر بؤت ةئةكر ةيَتء لةة توانةا ةتدايةة ةيارمةةتى م ةندالةَةكةانى ةبدة ،ةيارمةةت ةيداني
خَيزاني ثيَشةمةرطة كاريَكى زؤر باشةةء كةمَيك لة ئةركي سةةر ةشانيان كةم ئةكةينةوة،
ئةوةش بةشَيكة لة خةبات.
وتي :زؤرم ثيَخؤ شةةء ئامادةم هاوكارييان بكةمء درَيغييان ليَ ناكةم .ئةطةر ما َلء
مندالَي ثيَ شةةمةرطةي تريش ئةنا سةيت كة ثيَوي ةستيان بة هاوكاري بَيت ،ثَيم بلَيَ با
هاوكارييان بكةم.
هةر ضةةندة ئةوكاتة كاك جةلال باري دارايي زؤر باش نةبوو ،بةلآم بؤ يارمةتيداني
شةؤِرشء مالَة ثَيشةمةرطة هةميشةة دة ةستي كراوة بوو .لة رِووي داراييةوة بة ثيَي توانا
ةهاوكةاري م ةندا ةلَةكةاني كةاك بةةكري ئةةكرد ،هةةروة ةها ةئةو بةة شةة خؤراكةةى ( ةبايةةعى) كةة
حكومةةت لةة رِيَي وةكيلةة ةكانييةةوة ئةة ةيدا بةة ةهاولآتيةان ،طوا سةتي ةيةوة بؤ لاى خؤى،
ضةونكة ئةويش يةكيَك بوو لة وةكيلةكان .هةموو سةةرى مانطَيك ياخود ئةو كاتانةى
كةة خؤراك ئةةدرا بةة ةهاوولآتيةان ،ةكاك جةةلال بةة دة ةستي خؤى بةة شةةكةةى مةالَى ةكاك
بةكرى بة زيادةءة ئةبردةوة بؤ مالَى كاك بةكر.
هةروةها مامؤ سةتا ح ةسَين شةةريف مانطانة برِى شةةش دينار ،مامؤ سةتا ئةحمةد
عةةزيز مةان طةانةة برِى ثَينج دي نةار ةيان برِيبووةوة بؤ م ةندا ةلَة كةاني كةاك بةةكر كةة بؤ ئةةو
سةةردة مةة ةهاو كةارييةةكي بةاش بوو .ةيار مةةتييةة كةان لةة رِيَي بةةنةدةوة بةةدة سةت يةان
ئةطةي ةشت .جطة لةم سةيَ ني شةتمانثةروةرة كؤمةلَيَك خةلَكي تريش ،سةةرةرِاي خراثي
ةباري دارايي خؤ ةيان ،ةبةردةوام ةهاوكةاري شةؤرِشء خَيزانء م ةندالَي ثَي شةمةةرطةة ةيان
كردووة.
286
ثلاني طواستنةوةي مالَةكةم
لة دءاي دةرضةوءني فةرماني كؤتايي هَينان بة دءءرخ ةستنةءةمء طةِراندنةءةم بؤ
ثيَنجويَن ،لةلايةن ثياواني ِرذَيمى بةع ةسةوة ،ضةاوديَرييةكى ضةرِوثِرم لة سةةر بوو،
تةةنط ةيان ثيَ هةةَل ضةني بوومء ذ ةيان ةيان ل َي ةتالأ كردبووم .بؤ يةة ضةيتر نةةم ئةةتوانى
لة شةارؤ ضةكةيةكي ب ضةوكي وةك ثيَنجويَن كة زؤر نا ةسراو بووم ةَينمةوةو ئي شةوكاري
ِريَكخ ةستني كؤمةلَةء (ي.ن.ك) بة باشةى ئةنجام بدةم ،بؤية بِريارمدا كة بة خَيزانةوة لة
سةليَماني ني ةشتةجيَ ببم .ةسةرةتا هةولَمدا كة دوكانةكةي بازارِي زَيوةري سةليَماني كة
لةة سةالَي 1969بةة ةهاوبةة شةي لةةطةةلأ ةحاجي عةة ةبدولي برام كرِيبوو ةمانء دواتر بؤ
ةماوةيةةكي ةكاتي درابوو بةة برايمي برازامء ةكاري تَيةدا دةكرد وةربطر ةمةوةء خؤم ةكاري
تَةيدا بكةةم ،بةةلآم بةةهؤي نةا سةكي ةبارودؤخي ئةةءكةاتةةي خؤمء ضةة ةند هؤ ةكاريَكي تر،
نةمتواني دوكانةكة لة برايم وةربطرمةوة.
ةلة ةهاوينى 1977بةة ِرَيكةةوت عةةبةدولكةةريمى مةةلا عةة ةبدولَلآى مفتى ثيَنجوَينيم لةة
سةليَماني بينيء وتى :دوكانيَكى باش لة بازارِي زَيوةر شةك ئةبةم ،با بة شةةريكى
بيكرِينء ئي شةي تَةيدا بكةةين .ثيَ شةتر بةا سةم كردووة كةة دامودةزطةا ةكاني ةبةعس لةة
ثيَنجويَن ةضاوديَرييان ئةكردمء نةمئةتواني ئي شةوكارةكاني رِيَكخ ةستن وةك ثيَوي ةست
ئةنجام بدةم ،بةئوميَدي رِزطاربوونم لة ةضاودَيريء كرانةوةي دة سةتء ثيَم بؤ با شةتر
ِراثةِراندني ئي شةوكاري ِريَكخ سةتن ،بيَ بيركردنةوة و زؤر با شةة .هةزار دينارم دا بة
عةة ةبدولكةةريمي موفتيء و :برِؤ م ةعامةة ةلةي ةئةو دوكةانةة بكةةء هةةوَل ةبدة بيكِر ةيت ،بةةلآم
با ئاطادارى ئةوةش بيت ،من لةطةلأ حاجى عةبدولى برام شةةريكم ،با بزانم هةر شةةريك
ئةبين يان جيا ئةبينةوة ،ئةوكاتة منء تؤ قسةيةك لة سةر شةراكةت ئةكةين.
ثاش ضةةند ِرؤذيَك عةبدولكةريمي موفتي دوكانةكةي كِريبوو بة دوو هةزار دينار.
ثا شةان لةطةلأ حاجى عةبدولى برام ئةو مة سةةلةيةمان تاوتويَكردو لة شةةريكايةتى
جيابووينةءة .لةطةلأ عةبدولكةريم دانيشتمء و :كاك عةبدولكةريم ،ثيَمخؤشة ئَيستا
ضةةنةد ق سةةيةة ةكت ثيَ بَليَمء بزان ةيت ،نةةك دوارِؤذ بلَيَيةت تؤ بؤ ئةةم شةتةانةةت بةة من
نةةوتووةِ ،رةنطةة ئةةمرِؤ يةان سةبةةى بطيرَيمء لةة سة ةيَدارة ةبدريَم ةيان ةبةهؤي ف شةارء
287
ةضاوديَري حكومةتةوة ذيانم لة سةليَمانى تالأء ناخؤش بيَتء ئيتر نةتوانم ليَرة بذيمء
لةم دوكانة كار بكةم ،دواجار نةلَيَيت ئةم كابراية لةطةلَما رِاست نةبوو.
عةة ةبدولكةةريم وتى :من رِازيمء ئةةوانةةم هةةمووى قبوءلةَة .ةئةوكةاتةةى كةة لةة ( طعية)
بوويت ،عةبدولكةريمى حةمة سةةعيد هات بؤ لامء ثَيى وتووم كة لة ناو كؤمةلَة كاري
لةطةَلدا بكةم ،ئايا شتى وا هةيةء عةبدولكةريم ِراست ئةكات؟
و :كاك عةبدولكةريم ،ئةوة كاريَكى زؤر ةضاكةء كاريَكى ني شةتمانثةروةرانةية.
ئيتر من كؤتاييم بة قسةكانمان هَيناء ثيَموت كة ئةوة كاتيَكي تر باسى ليَ ئةكةين.
هةر ضةةندة منء عةبدولكةريمي موفتي دوو تةبيعةتي زؤر جياوازمان هةبوو ،بةلآم
بارودؤخي نا سةكي من واي ئةخوا سةت كة ثيَكةوة دوكان دابنيَين.ثاش ضةةند رِؤذَيك
ثَيكةةوة دوكةانيَكي كوء ةتاَلفرؤ شةيمةان دا ةنا .لةةو ةماوة ةيةدا ةلة هوتيةَل هيوا ئةةخةةو ء لة
هةةولَى دؤزينةةوةى ةخانووييةةكي كر ةيَدا بووم .رِؤذاني دواتر لةة كؤبوونةةوةيةةكةدا لةة ةطةلأ
ئةنداماني ِريَكخراوي ثيَنجويَن (جةمال جةلال ،مامؤ ةستا ئةحمةد عةزيز ،مامؤ سةتا
كةمال حة سةةن ميرزا ِرة ةشيدء عةبدولكةريمى حةمةى سةةعيد) با سةي ضةاودَيريء
ف شةاري ةبةعسء بةةر ةنامةةو ثلاني خؤمم بؤ كردنء و :برِ ةيارم داوة لةة ةئاي ةندة ةيةكي
نزيكدا بة خَيزانء مندالَةوة ب ضةمة ةشارى ةسليَمانىء لةوآ ني ةشتةجيَ ببم ،سةليَماني
طةورةيةو وةك ثيَنجويَن بةعس ناتوانَيت ضةاودَيريم بكات ،منيش لة ئَي سةتا با شةتر
ئةةتوانم ئي شةو ةكارة ةكاني رِيَكخ سةتن بةةئةةنجةام بطةةيةةنم ،بةةلآم ةئةب ةَيت لةةمةةودوا ئيَوة
ئاطادارى رِيَكخستنةكانمان بن ،لة سليَمانيش هةر ئاطام لة ئيشوكارةكاني رِيَكخستنء
لة ئَيوة ئةبيَتء سةردانتان ئةكةم.
288
ثةيوةنديكردنى كؤمةلَ َيك كورِى ئازا بة شؤرِشةوة
ئةوكاتةى لة ةسليَمانى لة هوتيَل هيوا بوومء سةةرقالَي داناني دوكانء دؤزينةوةي
خانووي كريَ بووم ،شةةوَيك جةمالى حةمةى خواكةرةم هات بؤلام بؤ هوتيَلةكةء وتى:
بة تايبةتى بؤلاى تؤ هاتووم.
و :بةخيَر بيَيت ،خَيرة جةمال؟
وتى :ئةمةويَت جاريَكى تر بضمة دةرةوة.
و :كاكة مةرِؤ دةرةوةو دانيشة ،دةرةوة بة كةلَكى تؤ نايةت ،ئةترسم ئةم جارةش
بيَيتةوة ،لةبةر ئةوة مةِرؤو دانيشة.
وتى :دَلنيةابةة ةئةم جةارة ةنايةةمةةوة ،من برِيةارم داوةء هةةر ةئة ضةمةة دةرةوة ،بةةس بؤ
ئةوة هاتووم كة ئاطادارت بكةم.
ثيَكةوة زؤر ق ةسةمان كردء هةولَمدا قةناعةتي ثَيبكةم كة نة ضةَيتة شةاخ ،ضةونكة
ئةتر سةام لة ذياني سةةختي ثيَ شةمةرطايةتي زوو بيَزار بيَتء تة ةسليم بَيتةوة ،بةلآم كة
زانيم هةةر ئةةِروات بؤ ةشاخ و :جةة ةمال طيةان واد ةيارة هةةر ةئةرِؤ ةيت ،بةةلآم ئةةم ةجارة
ئةطةر زانيت شةةهيديش ئةبيت ،نابَيت بَييتةوة ،تؤ كورِيَكى طورجوطؤلأء زيرةكيت،
دَلنيام بة زوويى جيَ دةستت ديار ئةبَيت.
ثا شةان هةندآ ق سةةم بؤ كردء بؤ ةضوونةدةرةوةي ضةةند ِريَنماييةكم كردو خوا
ةحافيزيم ليَكرد .ثةاش ضةة نةد ِرؤذ َيةك هةةوالَم زانى كةة جةة ةمالى حةة ةمةى خوا كةةرةمء
فةرةيدونى حةمة سةاَلحء كامةراني عار (هاورِآ كامةران)ء قادرى حاجى محةمةدء
كةريمى وة ةستا سةديق كة هةموويان خةلَكي ثيَنجوَين بوون ،ةضوونةتة دةرةوةو بوون
بة ثَي شةمةرطة .خؤ ةشبةختانة لة ِرؤذطارة سةةختةكاني شةؤِر شةدا ،جةمالي حةمةي
خوا كةةرةم ثيَ شة مةةر ةطةو ثةةرثر سةيَكي سةةربةازي طورجوطؤلأء ةئازاي (ي.ن.ك)ي
لَيدةرضةوو .هةروةها ةشةهيد م ةستةفاي سةةعيد زؤراب باوكى بة ثارةي خؤي ةضةكى بؤ
كرِيبوو ،ضةووة شةاخء سةةرةتا لاي شةةهيد تاهير حاجى عةزيز بوو بة ثَي شةمةرطة.
دواتر لةةِرَيي بةةكرَيطيراوانةةوةِ ،رذَيم هةةوالَي بوون بةة ثَي شةمةةر ةطةي ئةةو كؤمةةلةَة طةةن ةجة
ضاونةترسانةي ثيَطةيشت ،هةر بؤية ِرذيَم كةسوكارياني دةستطيركردو لة ثيَنجوَينةوة
ِرةوا ةنةى طرتوو ةخانةةى سةليَمةانى كران ،لةةويَ شةةوة طوا سةترانةةوة بؤ طرتووخةانةةي
سةماوة لة خواروى عَيراق.
289
ئةو رِؤذةي كة كة سةوكاري ئةو ثيَ شةمةرطانة دة سةتطيركران ،لة ثيَنجويَن بوو بة
خؤثي شةاندان بؤئةوةى ِريَطا بطرن لة طوا سةتنةوةيان بؤ سةليَمانى ،بةلآم بة ثؤليسء
سةةرباز توانيوبوويان بلآوة بة خةَلكةكة بكةن .دواي ضةوونة شةاخي ئةو هةظالآنة،
نامةيةكم بؤ بةكرى حاجى ةسةفةر نارد ،لة نامةكةدا نوو ةسيبووم تؤ ضةؤن فةرةيدونى
حةةمةة سةاَلح لاي خؤت بةة ثيَ شةمةةرطةة وةر ةئةطر ةيت ،ضةونكةة فةةرة ةيدون كوِريَكى
شةةرِانييةء بة كةلَكى ناو ثيَ شةمةرطةء كؤمةلَة نايةت .كاك بةكر لة وةلآمى نامةكةدا
بؤى نوو سةيبووم " ةفةرة يةدون ئةةو فةةرة ةيدونةةى ةجاران نةة ةماوة ،ثيَ شة مةةر طةة يةةكى
نمونةةييةةء لَيرة بةة زوويى جيَ ةطاى خؤى كردووةتةةوة .ئيَمةةء ثَي ةشمةةرطةةء خةةلَكى
ناو ضةةكةش زؤر ليَى ِرازين" .وةلآمةكةي كاك بةكر زؤر دلَخؤ شةي كردم ،رِؤذطاريش
رِاستي وةلآمةكةي كاك بةكري سةناند.
دواى ضةوو نةةدةرةوةي ةئةو برادةرا نةة ،ةهةموو مةانط يَةك ذ مةارة يةةك لةة خةةلَكي
ني شةتمانثةروةر ئة ضةوونة شةاخء ئةبوون بة ثيَ شةمةرطةء شةؤرِش رِؤذ بة رِؤذ طة شةةي
ئةكرد .كؤمةَليَك لة كةسةوكارو خَيزانى ثيَشةمةرطة ئةوانةى لة خوارووى عَيراق زيندان
بوون ،بة لَيبوردنى ط شةتى ئازاد كران .كامةران حةمة ةساَلح ضةةند هةفتةيةك بوو لة
زيندانى سةةماوة ئازاد كرابوو .شةةويَك ثةيوةندى كردبوو بة مةفرةزةكةى تايةرى
حاجى عةزيزو بوو بة ثَيشمةرطة .دواتر لة شةرِيَكدا لةطةلأ سةربازانى ِرذيَمي ئَيران لة
طوندى سةةيرانبةني سةةر سةنوور ،بة بريندارى بةديل ئةطيريَت .بةثيَي ثةيماننامةي
جةزائير هةر كة سةَيك لة سةةر سةنوور بطيراية ،تة سةليم بة ِرذيَمي عَيراق ئةكرايةوة.
دواي ئةوةي كامةران لة نةخؤ ةشخانةى سةةربازى ئَيران تيمار كرا ،تة سةليم بة ِرذيَمي
عَيراق كرايةوة .كاتَيك كة لة ئةمنء ئي سةتيخباراتى ةسليَمانىء دواتر لة سةةربازكةي
حامية (ثاركي ئازادي ئيَ سةتا) زينداني بوو ،لةطةلأ ضةةند ثَي شةمةرطةيةكى ترى بة
ديلطيراو كة بريتي بوون لة مةلا ح سةَين ،مار هؤنةريَنةيى ،مام هيَرش( ،)62حةمةى
نةعة لة حاميةى سليَمانى هةَلهاتنء خؤيان طةياندةوة ناو هيَزي ثَيشمةرطة.
( )62مام هيَرش ناوي تةواوي (محةمةد ئةحمةد) بوو ،ثَي شةمةرطةيةكي رِةو شةت بةرزو ضةاو نةترسء
ئازا بوو ،دووا ثلةي ثَيشمةرطايةتي فةرماندةي تيثي ()17ي زمناكؤي (ي.ن.ك) بوو .لة 1987/11/9
لة داستاني طوندي ضةرمةطا شةهيد كرا.
290
نهيَنييةكي ميَذوويي
ماوةي ضةةند هةفتةيةك بوو هةر لة هوتيَل هيوا ئةخةو ء هَي شةتا خانووي كرَيم
دة سةت نةكةوتبوو .شةةوَيك ةسابيرى ئةحمةدى مينة ِرةنانء براكانى تؤفيقء ِرةفيقء
مةحمود لةطةلَ حةمةى حاجى سةةفةرء شةةريف سةةعيد (نا سةراو بة شةةفة كة ةضةلأ)ء
شةَيخ م سةتةة ةفاء حةةمةة ئةةمين م سةتةة ةفاي ةخاوةن هوتَيلةةكةة ،لةة ذووريَكى طةةورةى
هوتيَلةكةدا داني ةشتبووينء ثيَكةوة ق سةةمان ئةكرد .كاتى خؤى سةابيرى ئةحمةدى
مينةة ِرةنةان لةة ثيَنجوَين ضةةنةد دو ةكانيَكي ةلة ئةةفرا سة ةياو بةةطى ةجا ( )63كرِي بوو.
بةهؤي طو شةارى زؤري ِرذَيم ،كاك سةابير شةارؤ ضةكةي ثيَنجوَيني بةجَيهَي شةتبوء،
ضةووبوو بؤ ئَيران .لة سةةر داواى ئةفرا سةياو بةط ،عةبدولكةريمى مةلا عةبدوَللآى
موفتى ثيَنجوَيني ضةةند دوكانيَكي فرؤ شةتبوو ،ضةةند دوكانيَكى دابوو بة كرآ كة
دوكانى كاك سةابيري شةي تَيدا بوو .كاتَيك كاك سةابير لة ئَيران طةِرايةوة ،لة سةةر
بةكرَيداني دوكانةكاني ،هةرِةشةى لة عةبدولكةريم ئةكرد.
سةةبارةت بةو بابةتة ق سةةم لةطةلأ كاك سةابير كردو و :بؤ ضةي هةِرة ةشة لة
عةة ةبدول كةةريم ةئة كةة ةيت ،خؤ عةة ةبدول كةةريم لةة خؤ يةةوة ئةةو كةارةى نةةكردووة ،بةةَلكو
لةسةر داواي ئةفراسياء بةط بووة.
كاك سابير قةناعةتى نةئةكردو بةردةوام بوو لة هةِرةشةكاني .بةلآم دواي هةوَلَيَكي
زؤر قةةنةا ةعة ثيَ كردء وتى :ةمادام ئةةفرا سة ةياو بةةط ةئةو ةكارةى ثيَ كردووة ،ئةةوا من
هيس لة دلَما نةما ،ئيتر لةمةودوا هةقم بةسةر عةبدولكةريمةوة نيية.
شةةريف سةةعيد ( شةةفة كة ةضةلأ) كة ئةوكاتة ضةةكدارى ِرذيَم بوو هةَليدايةء وتى:
ضؤن لة عومةرة ِرةشى وَينةم دا ،ئةبَيت ِرؤذَيكيش لة عةبدولكةريم بدةمء ورطى بدِرم.
منيش خؤم ثيَ نةطيراو ضةووم بة طذ شةةريفداء بة تووِرةييةوة و :منيش دوو
كةس ئةنَيرم كة ورطى تؤ بدِرن.
وتى :من لةطةلأ تؤم نييةء لةطةلأ تؤش هيضم ثيَ ناكرَيت ،ضونكة تؤ كؤمةلَةيت.
( )63ئةفراسياو بةط نويَنةر بوو لة ئةنجومةنى ياسادانانى كارتؤنى بةعس لة هةوليَر.
291
ئةو ق سةةيةي شةةريف لة ناو ئةو خةلَكةدا زؤر كاري تَيكردم ،ضةونكة جطة لةو
برادةرا ةنةي كةة لةة سةةرةوة ةئا مةاذةم ثيَكردوون ،كؤ مةةَل َةيك خةةلَكى نةة نةا سةراويش
داني ةشتبوون .ئةو سةةردةمة بارودؤخةكة زؤر دذوار بوو ،هةر لةبةر ةضاوديَري ِرذيَم بوو
كة ئةموي سةت لة سةليَماني ني شةتةجيَ ببمء لة ثياواني ِرذَيم خؤم ون بكةم ،بؤية زؤر
سةةختء طران بوو كةسةيَكى وةك شةةريف كة ةضةكدارى ِرذَيم بوو ،لة ناو ئةو خةلَكةدا
ثَيم بلََيةت تؤ كؤمةةلةَة ةيت .منء شةةريف ةلة نزيكةةوة يةةكتر ةمان ةئةنةا سةى ،هةةرطيز ةلةو
ةباوةِرةدا نةةبووم كةة شةةريف لاى ِرذيَمى ةبةعس خةةبةةر لةة من ةبدات ،بةةلآم ق سةة ةكةي
مةترسةيدار بوو ،نة دةبوو لةو شةويَنةدا ئةوة بة من بَلَيتِ ،رةنطة هيس مةبةسةتيَكى لةو
ق سةةية نةبووبَيت ،بةلآم بةو ق سةةيةي لة ناو ئةو كؤمةلَة خةلَكةدا مةتر سةي بؤ ذياني
من دروست كرد.
لة بيرةءةرييةكانم ضةةند جارَيك با سةى شةةريف سةةعيدم كردووة ،كة سةيَكي باش
بوو .لة سةةرةتاي شةؤرِ شةي نويَ وةك يةكَيتي زؤر ليَى ِرازى بووين ،ئةوكاتةى ئةو
ضةةكةدارى حكومةةت بوو ،زؤر يةارمةةتي ِريَكخ سةتنةة ةكانى ئيَمةةى ةئةدا لةة ثيَنجوَين،
هةروةها زؤر يارمةتي خةَلكى ناوضةكة ئةداء خراثةى نةئةكرد.
دواى ئةةو و تةة يةةي شةةريف ،بيَ دةنطى ذوورة كةةي داطرتبوو ،كةةس ق سةةى
نةدةكرد ،ثا ةشان هةموومان بلآوةمان ليَكرد .ثاش كةميك كاك سةابير هاتة ذوورةكةمء
وتى :كاكة تؤ بؤ وا ئةكةيت ،ئاخر بةلَكو ئةو كابراية ةسبةى بة خةياَليدا هاتء ضةوو
خةبةرى لَيدايت ،ئَيمة ضةي بكةين؟ با شةة بؤ كاريَكى وا دةكةى كة شةةريف لةناو ئةو
هةموو خةلَكةدا ثيَت بلَيَت تؤ كؤمةلَةيت؟
و :كاك ةسابير خةمت نةبَيت ،من شةةريف ئةنا سةمء ليَي دَلنيامء ناتر سةم ،بةلآم
نةدةبوو لةناو ئةو خةلَكةدا ئةوةى بووتاية.
كاك ةسابير داني شةتء وتى :ئيَ سةتا هةر خؤمانين ،با شةة تؤ ئيَمة بة ضةى ئةزانيتء
ضؤن سةيرمان ئةكةيت؟
و :ئيَوة بةضةي بزانم؟ ئيَوة ةضةكدارى بةعسةن ،كة هاتنةوة لة ئَيران بآ سةآء دوو
بوون بة ضةكدارى بةعس ،ئاخر كاك سابير ئةوة كةى لة ئيَوة ئةوةشايةوة؟
292
ةكاك سةابير وتى :هةةر منء برا ةكانم نين كةة ةهاتووينةةتةةوةء بووين بةة ضةةكةدارى
حكومةت ،ئةى باشةة تؤ ئاطادار نيت كة قالة فةرة ء شةَيخ محةمةدي باسةاكء عةبدول
مةليكء شةةفة كة ةضةلأء حةمة خانى حاجى داراو تةح سةين ةشاوةيسء خدرى ِرة شةيد
بةحرىء ضةةند كةسةيَكي تريش هاتوونةتةوة .نهَينييةكت لا ئةدركَينم ،بةلآم با هةر لة
نَيواني منء تؤدا بيَتء لاي كةس مةيدركَينة ،لة ِرا سةتيدا ئَيمة بة فةرماني (ا.ب) ()64
هاتووينةتةوةء بووين بة ضةكدارى حكومةت.
ئةو وتةيةي كاك سةابير زؤر مايةي ثرسةيارء سةةرسةورِمانء نيطةرانيم بوو ،ضةونكة
لةو بارودؤخة نا ةسكةى كورد سةتاني عيَراقدا كة ِرذَيم ثلاني رِاطوا سةتني طوندةكاني
كورد ةستاني دانابوو ،كورد بؤ بةرطريكردن لة طوندةكانيء داني ةشتوانةكةي ثيَوي سةتي
بة ثيَشةمةرطةيةكي زياتر بوو .دواي كارةسةاتي هةكاريء ِرووخاني ِرذيَمي ةشاي ئيَران
بة بةلَطة ئا شةكرابوو كة قيادة موةقةتة لة سةةر خوا ةستء بة هاوكاري ِرذيَمي شةاي
ئَيران بؤ لَيةدانء لاوازكردني شةؤِر شةي نويَء (ي.ن.ك) درو سةتكرابوو ،ةهةر لةةبةةر
ةئةوةش بوو كةة سةةركردايةةتي ق ةيادة موةقةةتةة ئةةو كؤمةةلَةة خةةلَكةةي ةناربووةوة بؤ لاي
ِرذَيم تا لة ناوةوةي ولآت زيان بة (ي.ن.ك) بطةيةنن.
سالآني دواتر ضةند كةسيَك لةوانةي كة سابيري ئةحمةدى مينة ِرةنان ناوةكانياني
ئا شةكرا كرد ،بة شةداربوون لة شةةهيدكردني كؤمةَليَك سةةركردةء فةرماندةي (ي.ن.ك)
وةك ةشا سةوار جةلال (ئارام) ،فةرماندةي هةريَمي ثيَنج سةيروان تالَةبانيء ةضوار
ثيَشةمةرطةي دةسةتةكةي ،فةرماندةي هةريَمي دوو محةمةد غةفور ئاغجةلةريء حةوت
ثَي شةمةرطةي دة سةتةكةي ،مامة رِي شةةء هاورِيَكاني ،جةزاي كةوي ،بةختياري حاجي
فارس،دكتؤر ضةيا ،مامؤ سةتا سةةيفةدين هاواريء دةيان ثَي شةمةرطةي تر .تةنها بؤ
ميَذوو بة ئةمانةتةوة ق سةةكاني سةابيري ئةحمةدي مينة ِرةنانم نوو سةيوةتةوة ،نةوةك
بة مةبةستء بؤ لةكةداركردني لايةنَيك يان كةسَيكِ .رووداوة دلَتةزَينةكاني رِابردووش
رِاستي قسةكاني كاك سابيري سةناند.
( )64يةكيَك لة سةركردة بالآء دةسترِؤيشتووةكاني قيادة موةقةتةء دواتريش (ث.د.ك) بوو.
293
ئةو شةةوة لةطةلأ كاك سةابير تا درةنطانَيك سةةبارةت بة بارودؤخي كورد سةتان
طفتوطؤمان كرد .ثا شةان با سةى كة ةسيَكمان كرد كة ثَي شةتر لاى (ث.د.ك) ئةندام بووةء
كارى كردووة ،بةلآم لةهةمان كاتدا كاري بؤ ئي سةتيخباراتء ئةمنء سةوثاو بةعسء
تاوانبار عةقيد زاحىء محةمةد عةبدولباقى دةكرد.
ثيَ شةتر ئاماذةم ثيَداوة كة ئةو كة سةة لةكاتى تَيكةلَبوونةوةكةى هةردوو بالَةكةى
مةكتةب سياسيء باَلى بارزانيدا ئاشكرا بوو كة ثياوى دةولَةتى عَيراقةء سيخوِرة.
ئةوكاتة لة ِريزةكانى ثارتيدا كارى ئةكرد ،ئاشكرامان كردء بةَل ـةطةى بةدةستةوة
دا كة ثياوى بةع ةسة ،هةر ضةةندة ليَكؤَلينةوةى لةطةَلدا كراء خؤى دانى بة تاوانةكاني
خؤيدا نا ،بةلآم سزا نةدراء ئةويش لة سيخورِي وازي نةهَينا.
ةئةوكةا ةتةي كةة دوورخرابوومةةوة بؤ ( طعية) ،ةجارَيةك كةة بةة مؤلةَةت طةةِرابوو ةمةوة بؤ
ثيَنجوَين هاتة لام بؤ مالَةوةء وتى "من ئيشم بؤ عةدنان خةيروَللآ كردووةو ثةيوةنديم
ثَي ةيانةةوة هةةيةة ،تؤ زؤر ث ةياوةت ةيت لةةطةةلَ م ةندا كردووة ،منيش ئةة ةمةويَةت ثةادا شةتةت
بةة مةةوة ،ةئةتوانم ةهاو كةار ةيت ب كةةمء كةارت بؤ ب كةةم كةة بةة يةةك جةاري بت طةةرَِين ةمةوة بؤ
ثيَنجويَن .ثيَموت ثيَوي ةست ناكات هاوكاريم بكاتء منيش وةكو ئةو هةموو خةلَكةي
تر كة دوورخراومةتةوة لةويَ ئةمَينمةوة.
ِرؤذ يَةك حةة مةة ئةةمين ثيَنجوَينيم بينىء وتى( :اِ .ر) نزي كةةى 120كةة سةى
رِيَكخ سةتووة كة كار بؤ رذَيمى بةعسء ئي ةستخبارات ئةكةنء زؤربةيان قا ةضاخ ضةي ناو
ئَيرانء خةةلَكى دةوروبةةرى ثيَنجويَنء سةةر سةنوورة ةكانن .موو ضةةى هةةموو ةيان
وةر ةئةطرَةيت ،نيوةى موو ضةةكةة ةئةدا بةة كريَطيراوةكةانء نيوة ةكةي ترى هةةلَ ةئةطر ةَيت بؤ
خؤى.
294
طواستنةوةي مالَةكةم
لةة بةةر ئةةوةي هةةموو م ةندا لةَة كةانم لةة قو ةتا بخةا نةة بوون ،زؤر هةةوَل مةدا كةة ثيَش
دة سةتثيَكردنةةوةي دةوامي قوتةاب ةخانةة ةكان خةانوويةةكي كريَم دة ةستبكةةوَةيت ،ةبةلآم
هةةو لةَة كةانم ب َي سةوود بوون .ضةة نةد ِرؤذ يةَك دواي دة سةتثيَكرد نةةوةي دةوامي
قوتابخانةكان لة مانطي ئةيلولي 1977بة نا ضةاري مالَةكةم طوا سةتةءة بؤ سةليَماني.
سةةرةتةا بؤ ةماوةي ضةةنةد ِرؤذيةَك مةالةَةكةةم بردة ذوريَكى ةمالَى عةة ةبدولكةةريمى ةمةلا
عةبدوَللآي شةريكة دوكانم كة خؤيشى لة خانوويةكي كريَدا بوو.
ثا ةشان ذووريَكى ب ةضووكمان لة نزيك مزطةءتي طةءرة بة كرآ طرت .ئَيمة حةوت
سةةرخَيزان بووين ،لةو ذوورةدا زؤر بةناِرةحةتى طوزةرانمان ئةكردء ئةذياين ،خراثي
طوزةرانمان كاري كردبووة سةةر خوَيندني مندالَةكانم .ثاش ماوةيةك حاجى حة سةةن
كةاكى ثيَنجوَيني كةة زؤر دؤ سةتم بوو ةهات بؤ لامء وتى :لةة نزيةك ةيانةةى ءةرز شةي
سليَماني خانوويةكم كرِيوة ،منيش ئةزانم شويَنء طوزةرانتان زؤر ناخؤشة ،بؤية حةز
ئةكةم بضنة ناو ئةو خانووة ،ضونكة ئَيستا من ثيَويستم ثيَي نيية.
بيرؤكةكةم زؤر ثيَ باش بوو ،سوثاسم كردو مالَةكةم طواستةوة بؤ خانووةكةي.
295
بةستنةوةي رِ َيكخستني ثيَنجو َينء سل َيماني
زياتر لة سةاَليَك بوو بةهؤي ئةو هؤكارانةي كة ثَي ةشتر با سةم كردووة ثةيوةندي
ِرا ةستةوخؤمان لةطةلأ رِيَكخ ةستني ةسليَماني ث ةضِرابوو ،ئةوةش تا ِرادةيةك ِريَكخ ةستني
ثيَنجوَيني ئيفلج كردبوو .دواي رِاطوا ةستني طوندةكاني سةنووري ثيَنجوَين لة 1977
بؤ هةنديَك ئي ةشوكاري رِيَكخ ةستن ،زؤر بة زةحمةت ئةمانتواني ثةيوةندي بة برادةراني
شةاخةوة بكةينء بيروِرا ئالَوطؤرِ بكةين .سةةرةرِاي لةيةك دابِرانء دة سةتطيركردني
ذ مةارة يةةكي زؤر لةة برادةراني سةةركردا ةيةتي كؤ مةة ةلَةو كرؤكي رِيَكخ سةتنء لةة
سة َيةدارةداني ذ ةمارة يةةك يةان ،بةةلآم ِريَكخ سةتني كؤ مةة ةلَة لةة ثيَنجويَن ةبةردةوام لةة
طة شةةكردندا بوو ،تا دةهات ذمارةي ئةنداماني ِريَكخ سةتنء دؤ سةتء لايةنطراني
كؤمةَلةو (ي.ن.ك) زيادي ئةكرد .داني شةتواني ثيَنجويَنء ناو ضةةكة بةط ةشتي دؤ سةتء
لايةنطري ةشؤِر شةي نويَ بوونء هاوكارييان ئةكردينء ث ةشتيوانيَكي بةهيَزي كؤمةلَةو
(ي.ن.ك) بوون.
ةماوةيةةك دءاي ني شةتةةجَيبوءنم ةلة سةلَي ةماني ،رِؤذَةيك بةة رِيَ ةكةوت عةةبةدء ةالق
هةةءراميم بيني .ةكاك عةةبةدء ةالق ثيةاءيَكي ني شةتمةانثةةرءةرء جيَي مت ةمانةةم بوء،
بةهيوابوءم باسةي ةشؤرِشةي نويَي (ي.ن.ك)ء كؤمةلَةي بؤ بكةم تا لةطةلَماندا كاربكات،
بةلآم كاك عةبدء الق كة لة مةبة سةتم تيَطةي شةتء لَيم دَلنيابوء ءتي :من ئَي سةتا
ثةيوةنديم ثَييانةوة هةيةء لة رِيَكخستندا كار ئةكةم.
منيش بةة هةةا زانيء داءام ليَكرد كةة برادةراني ِريَكخ سةتنى سةلَي ةمانيم ثيَ
بنا سةَينيَت تا رِيَكخ سةتني ثيَنجوَينيان ثيَوة ببة سةتمةءة .كاك عةبدء الق بةلَيَني
ثيَدام كة لة ماوةيةكي زؤر نزيكدا برادةراني رِيَكخ سةتني سةليَمانيم ثيَ بنا سةَينيَت.
ثاش ضةةند رِؤذيَك ئةمين شةةءكةت كة سةةرؤكي ذءري بازرطاني سةليَماني بوء ،لةطةلأ
رِيَكخ ةستنى ةسليَمانيدا كاري ئةكرد ،هات بؤ دوكانةكةم لة بازارِي زيَوةر ،بة دةنطيَكي
زؤر نزمء زؤر بةكورتي وةك نوَينةري رِيَكخ سةتني سةليَماني خؤي ثَينا ةساندم .ثا شةان
وتي :ثيَمخؤشة ثيَكةوة بضين بؤ محةلةكةمء لةويَ قسة بكةين.
لةطةلأ كاك ئةمين ضةووم بؤ نوو سةينطةكةي كة دوكانيَك بوو لة سةةر جادةي كاوة.
296
دواي ئةوةي ضايةكي بؤ داواكردم وتي :ئاطادارين كة ماوةيةكي زؤرة لةيةك دابرِاوين،
وةك رِيَكخستني ثيَنجوَين لةمةودووا ثةيوةنديت بة منة ئةبَيت.
ثاش ماءةيةكي زؤر دابِرانِ ،ريَكخ ةستنى ثيَنجويَنمان بة رِيَكخ سةتنى ةسليَمانيةءة
بة ةستةءة كة بوءة هؤي ئةءةي با ةشتر ئي شةوكارةكاني ِريَكخ ةستن بة ئةنجام بطةيةنين.
دواى ضةةند ِرؤذَيك لة رِيَي ئةمين ةشةءكةتةءة نامةيةكي مامؤ ةستا جةمال تاهيرم()65
ثَيطةي ةشت .ئةوكاتة مامؤ ةستا جةمال لَيثر ةسراوى رِيَكخ ةستني ناو شةارةكان بوو ،ناوة
نهَينييةكةي (مامؤ سةتا سةةركةوت) بوو .نامةكةى دوو لاثةِرةى خور شةيدى بوو ،لة
ةنامةةكةة ةيدا ئةامةاذةي بةة هةةنةد ةيَك كةارو ضةالاكي كردبوو كةة ئةةن ةجامي ةبدةين ،هةةروة ةها
داواى فراوانكردنى رِيَكخ سةتنةكانء ِراثؤرتي ضةالاكييةكانمانء ذمارةي ئةنداماني
رِيَكخستني كردبوء.
ثا ةشان ئةنداماني ِرَيكخراوي ثيَنجوَين (جةمال جةلال ،مامؤ سةتا ئةحمةد عةزيز،
مامؤ سةتا كةمال حة سةةنء عةبدولكةريمى حةمة سةةعيد)م ئاطادار كردةءة كة بَين بؤ
سةليَمانى .دواي ئةوةي هةموويان هاتن بؤ ةسليَماني ،لة مالَى بةندة نامةكةى مامؤسةتا
جةمال تاهيرم بؤ خوَيندنةوة .هةمان شةةو بة نوو سةيني ِراثؤرتَيك ،وةلآمى نامةكةى
مامؤ سةتا جةمال تاهيرمان دايةوة .دواى نامةكةى مامؤ سةتا جةمال تاهير ،زياتر لة
جاران سةةرقالَى كارى ةسيا سةيء ريَكخ سةتنةكان بووم .نامةو بةيانء بلآوكراوةء
ثؤ سةتةرء بِريارء نوء ةسراءي دة ةستنووسء كا ةسَيتي دةنطي ئةطة ةشتة دة ةستم .لة
شةاردنةةوةو طوا سةتنةةوةى بةةيةانء بلآوكراوةكةان حةةمةدى ةهاو سةةرم زؤر ةهاو ةكاري
ئةكردم.
لةةو ِرؤذطةارة سةةخ ةتانةةي دءاي ن سةكؤي شةؤِر شةي ئةةيلول ،بؤ ةها ةندانء ورة
بةرزكردنةوةى جةماوةر زؤر طرنط بوو طةر بةيانَيك يان كا ةسَيتيَكي سةيا سةي لةناو
خةلَكانى ني شةمانثةروةر بلآوبكرَيتةوة .بؤ نمونة لةو ماوةيةدا كا سةَيتيَكم بؤ هاتبوو،
كة وتاريَكى مام جةلالى تَيدا بوو ،دواى ئةوةى لة سوريا طةِرابووةوة تؤمار كرابوء.
( )65دوا ثلةي حزبي ئةندامي مةكتةبي سةيا ةسي (ي.ن.ك) بوو ،لة 14ي تةموزي 1983بة ِرووداوي
ئؤتؤمَيل لة ناوضةي باليسان شةهيد بوو.
297
ِرؤذيةَك ةئةو ةكا سةيَتةةم دا بةة عةة ةبدولَلآي ةحاجى محةةمةةدي قوربةانى (عةة ةبدولَلآي
بلكيةان)و زؤر لةة دؤ ةستةة ةكانم زؤر ةيان ثيَ خؤش بوو ،ورةيةان زؤر بةةرزبووةوة .لةةء
ِرؤذطارة ثِر مةتر ةسييةدا كؤمةَلَيك ثياءي دلَ سةؤز ءةك مةجيد سةةليمء عةلى حاجى
شَيخ ئةحمةدء شَيخ حةسةن بؤسكانى ،ئيشـوكـارى طرنطيان بؤ شؤرِش ئةنجام ئةداء
هاوكاريَكي زؤر ثيَوي سةتء طرنطى رِيَكخ سةتن بوون .دءاي ضةةند هةفتةيةك ثةيوةندي
كردنم بة رِيَكخستني سليَماني ،لة رِيَي ئةمين شةءكةتةءة مامؤستا حةمة ِرةشيد قادر
كة ناوة نهَينييةكةي (مامؤ ةستا ةشيَركؤ) بوو ناسةي ،لةطةلأ كؤميتةي هةَلمةتء شةةهيد
مامؤستا جةمال تاهير كاري ئةكرد.
ثةاش ةماوةيةةك لةةلايةةن ِريَكخ سةتني سةليَمةانييةةءة ئةاطةاداركرامةةءة كةة لةةمةةءدءا
لةةبري ئةةمين شةةءكةةت ،ةمامؤ سة ةتا حةةمةة ِرة شةيةد ئةةلَقةةي ثةةيوة ةندي نَيوان بةةنةدةء
رِيَكخ سةتني ةسليَماني ئةبَيت .بؤ ئةءةي لةكاتي ثيَوي سةتدا بتوانين خَيرا ثةيوةندي بة
يةكةءة بكةين ،مامؤ ةستا حةمة ِرة ةشيد مالَةكةي خؤي لة طردي سةةر ةضنار ثيشةان دام،
منيش ماَلةكةي خؤم كة نزيكي (ط ع لي) سةليَماني بوء ثي ةشاندا .ئةوكاتة ناوة
نهَينييةكةم (مار ) بوو.
زؤر بةثةلة بووين بؤ طة شةةثَيدانى ِريَكخ سةتنةكانء بةهَيزكردنى شةؤِرش ،بؤ ئةو
مةبة ةستة ثةيوةنديمان بة كؤمةَلَيك خةلَكي تيَكؤ شةةرء رِابردوو ثاكةوة كرد .ئةوةى
مايةي دلَخؤ شةى بوو زؤر لةو تيَكؤ شةةرانة خؤيان ثةيوةندييان بةرِيَكخ سةتنةكانةوة
كردبوو ،هةروةها ثةيوةنديم كرد بة ضةةند دَل ةسؤزيَكي تر وةك عوسمانى ئامؤزا عةلى،
عومةرى حاجى ئةوِرةحمان (عومةري نةجمة) ،قادرى حاجى ح ةسيَنة ِرةشء ضةةند
كةة سةيَكي تريش كةة بةة داخةةءة ةناءةكةان ةيانم لةة ةياد نةة ةماءن .ئةةم برادةرانةة وت ةيان
"ناتوانين ئي ةشتان لةطةلَدا بكةين ،بةلآم دؤ ةستء ث شةتيواني ئيَوة ئةبين" .هةروةها
ثةةيوةنةديم كرد بةة م ةعاون ةكامةل ئةةح ةمةد كةاكى كةة ةكاتى خؤى لةة ةطةلأ بةالَى ةمةكتةةب
سةيا ةسيدا بوو ،هةروةها ثةيوةنديم كرد بة كاكة حةمةى فةرة كة لة شةؤِر شةي ئةيلول
ةئامر هيَز بوو ،كةاكةة حةةمةة ثيَى و كةة ثةةيوة ةندي هةةيةةء لةة ةطةلأ رِيَكخ سةتنةةكةا ةندا كةار
ئةكاتء وتي :لةم ماوةيةدا نامةيةكى مام جةلاا بردووة بؤ تةها محيَدين مةعرو .
298
هةر لةو ماوةيةدا ثةيوةنديم بة قادر كؤكؤيى كرد كة ثيَ شةتر لةطةلأ بالَى مةكتةبي
ةسيا سةي ثَي شةمةرطة بوو وتى :ثةيوةنديم هةية بةلآم ئيَ ةستا ضةةند كاريَكى تايبةتي
خؤم هةية بة ئةنجاميان ئةطةيةنم ،ثاشان ئةرِؤم بؤ دةرةوة بؤ ثَيشمةرطايةتى.
هةةروة ةها ثةةيوة نةديم كرد بةة عةة ةبدولَلآى حةاجى محةة مةةدى قور بةانى ( عةة ةبدوَللآى
بلكيان)ء حةمةى حةمة ِرةشء شةَيخ حةمة ئةمينى قايمقام .هةروةها ثةيوةنديم كرد
بة عةبدولكةريمي حاجى كة لة شؤِرشى ئةيلولدا بةرثرسى ليذنةي ناوضةى ثيَنجوَيني
(ث.د.ك) بوو .كةات ةَيك لةة سةليَ ةمانى دو ةكانم هةةبوو ،زؤر ةهاتو ضةؤى ةئةكردمء هةةوالَى
ناو ةضةي سةةرطةلَوء بةرطةلَوى بؤ ئةهَينام .عةبدولكةريمى حةمةى سةةعيد ،ماجيدى
عةلى حاجى شةةريف ثيَنجوَيني ِريَكخ ةستبوو كة لةطةلَ ئةحمةدى حاجى محةمةدى
مي نةة مةةل َي لةة كؤ مةة لةَةى خويَ نةد كةارا نةدا ةكاري ةئةكرد .لةة ِريَ ةطاى عةة ةبدول كةةر ي ةمةوة
ثةيوةنديمان لةطةَليدا هةبوو ،ماجيد بةهؤى ئةوةى خؤ ةشنووس بوو زؤر كارى با شةي
بؤ كردين .هةروةها ثةيوةنديم كرد بة شةَيخ عةزيز بؤسةكانىء شةَيخ عةبدول بؤسةكاني
برازاى ،هةردووكيان ئيشى زؤر باشيان بؤ كردين.
رِؤذَيةك عومةةر غةةر ةيب ةهات بؤ لام بؤ دو ةكانء وتي :لةة دواي ةئا ةشبةة ةتالةَةوة من بةة
دواى رِيَكخراوَيكدا ئةطةرَِيم كة لةطةلأ بيرءبؤ ضةونى مندا بطونجَيتء كارى تَيدا بكةم،
بةلآم تا ئَي ةستا كة سةيَكم نةدؤزيوةتةوة ،ئةطةر تؤ رِيَكخراوَيك شةك ئةبةيت ثيَم بلَآ.
لةبةر بارودؤخي ناسكي ئةوكاتة و :ئاطام لة هيس نييةء نازانم.
وتى :بِروا ناكةم تؤء بةكرى حاجى سةةفةر هةرطيز دابني شةنء ءاز لة شةؤرِش
بهَينن .لةة كؤتةايي 1977بور ةهان قةانعء ور ةيا ةقانع بؤ سةةردان ةهاتن بؤ لام بؤ مةالَةةوة،
كؤمةَلَيك بةيانء بلآوكراوةى كؤمةلَةء يةكَيتيم ثي شةان دان ،ثاش خويَندنةوةي دَليان
بة بلآوكراوةكان زؤر خؤش بوو .ثاش ماوةيةك ثةيوةندييان ثيَوة كردمةوةء ئي شةيان
لةطةلَدا ئةكردينء هاوكاري شؤِرشيان ئةكرد.
رِؤذ يَةك ةكاك بور ةهان هةات بؤ مةا لَةةوةء وتي :برادةراني دةرةوة داواي ثيتي
ةضاثخانةيان ليَكردين ،منء ورياي برامء بةكر سةؤلَةيي لة بةغدا ثيتةكانمان بؤ ثةيدا
كردنء بؤمان ناردن.
299
هةروةها كورِي حةمةى حةمة ِرةشء كورِي م سةتةةفا وةلىء ئا سةؤى كةريم زةند
كاريان بؤ شةؤرِش ئةكرد .كةمالى حةمةى حةمة ِرةشء ضةةند كة ةسَيك ماءةيةك بوء
ضةووبوونة ناو ضةةي قةرةداغ بؤ ثَي شةمةرطايةتيِ .رؤذيَك لة ةسليَمانى لة مالََيك كةماا
بينى كة بة نهَيني طةِرابوءةءة بؤ ناو شةار .ثاش هةواَلثر ةسين كاك كةمال وتى :خؤمء
برادةرةكانم ئةمانوي سةت لة ناو شةار ةَينيمةوةء نة ةضينة دةرةوة ،بةلآم نةمانتوانى
لةناو شةار درَيذة بة كارى ةسيا سةي بدةين ،ضةونكة ةضاوديَرييةكى زؤر ئةكراين ،بؤية
ئيَمةش ضووينة دةرةوة تا بزانين بارودؤخ ضؤن ئةبَيت.
كةة ةمالى حةةمةةى حةةمةة ِرةشء فةازلي مةةلا مةةحمودء( )66فو ةئادي مةةجيةد مي سةرى
ثةيوةندييان بة ةشةهيد ئارامةوة ( ةشاسةوار جةلال) كردبوو ،كاك كةمال بة ناوى (حةمة
كةةريم) كةارى ةئةكرد .هةةروة ةها ق سةةم لةة ةطةلأ مةامؤ سة ةتا فةايةةق مةةج ةيدي ذن ام كرد.
ئةءيش ئامةدةيي خؤي دةربرِيء زؤر دلَ ةسؤزانة لةطةلأ ِريَكخ سةتندا دة ةستي كرد بة
كاري سةيا سةي .مامؤ سةتا فايةق لة سةالآني شةة سةتةكانء حةفتاكاندا لةطةلأ حزبي
شةيوعي ةكاري دةكرد ،مةامؤ سة ةتاي ز ةماني ئينطليزي بوء لةة ثيَنجويَن ،بةةلآم بةةهؤي
درء سةتبوءني بةرةي نَيوان حزبي شةيوعيء حزبي بةعس ،ثةيوةندي لةطةلأ حزبي
شةيوعي ث ضةِراندء ليَيان دءءركةءتةءة .دامء دةزطاكاني حزبي بةعس لة ثيَنجوَين
طو ةشاريَكي زؤريان خ سةتبوءة سةةر كة هاءكارييان بكات ،دءاي ئةءةي هةءَلةكانيان
بآ ئةنجام بوء ،بة برِياريَكي سياسيِ ،رذيَمي بةعس مامؤستا فايةق دءءرخرايةءة بؤ
شةاري حلة ،دواتريش طوا سةترايةوة بؤ بةغدا ،لة ءةزارةتي ئةملاك ءةك فةرمانبةرَيك
دامةزرا .بةهؤي هة ةستياريء بايةخي شةوَيني كارةكةي ،لة ِرَيي بةندةوة زانياري زؤر
طرنطي ثيَِراطةياندين ،كؤمةَلَيك ئي شةوكاري با شةي بؤ ِريَكخ سةتن ئةنجامدا .سةالآني
دءاتر ثةيوةندي ِريَكخ سةتني لةطةلأ مامؤ سةتا ِرةئوو هةبوء كة لةطةلأ رَِيكخراءي
سليَمانيدا كاري ئةكردء هاءرِآ بوءن.
( )66لةة تةةمموزي 1989لةة كةاتي طفتوطؤ لةة طةةلأ نويَ نةةراني كؤ مةاري ئي سةلامي ئَيران ،لةة ظَي نةاي
ثايتةختي ولآتي نةم سةا لةطةلأ عةبدولرِةحمان قاسملو ( ةسكرتيَري حزبي ديموكراتي كورد سةتاني
ئيَران) شةهيد كرا.
300