بةنديخانةي رومادي ()1962
لة رِاستةوة :سةنان وةردينة ،عةبدولرةحمان ميرزا قادر ،لالؤ
101
بةنديخانةي رومادي ()1962
ِراوةستاوةكان لة ِراستةوة :ئةحمةد شَيخ تاهير ،سةنان وةردينة ،؟ ،هونةرمةند ئةحمةد خةليل ،؟ ،لالؤ
دانيشتووةكان لة رِاستةوة :؟ ،جةمال ،عةبدولرةحمان ميرزا قادر ،ئي اهيم ميراني
102
سةردانيَكي ضاوة ِروان نةكراو
ثيَش نيوةرِؤ يةةك لةة ةحةو شةةى بةة نةد ي ةخا نةة ثؤلي سة َيةك بةة دةنطى بةةرز داواى
عةبدولِرةحمان عةبدولَلآى كرد كة ب ةضَيت بؤ ذوورى بةِريَوةبةري بةنديخانة ،ضةونكة
كة سةَيك هاتووة بؤ سةةردانى .زؤرم ثيَ خؤش بوو كة كة سةيَكم هاتووة بؤ سةةردانمء
ئيتر هةةوالَى خَيزانء كةة سةو كةار ةئةزانم .كةات َةيك ضةووم بؤ ذوورى بةةِريَوة بةةري
بةنديخانةكة ،مفةوةزَيك وتى :ذنةكةت هاتووةء شكاتى ليَ كردوويت.
بة سةرسورِمانةوة و :ذنى ضىء شكاتى ضى؟
بةةِريَوة ةبةري بةة نةد يخةا نةةش تؤز يَةك سةةرنجى دامء سةةريَكى ِراوة شةا نةدء
بةةم ةفةوةزة ةكةي وت :ئةةم عةةبةدولِرةحمةان عةة ةبدوَللآيةة كوردة ،كةة سةى داواكراو ةعةرةبةة،
با ئةم ثياوة بطةِريَتةوة بؤ شةوَينى خؤى .منيش هةنا سةةيةكى خؤ شةيم هةلَكَي ةشاء بة
ثيَكةنينةوة طةِرامةوة لاى برادةران .ضةند برادةريَكى ثيَنجويَني لة دةورم كؤبوونةوةء
تامةزرؤى هةوالَى كةسوكاريان ئةكردء ثرسياريان ليَكردم كة كآ هاتبوو بؤ سةردانم.
بة ثيَكةنينةوة و :كاكة من سةةردانم ناويَت ،بةس شةكا ليَ نةكةن .ثا شةان هؤى
بانطكردنةكةم بؤ باسكردنء دةستيان كرد بة ثيَكةنين.
103
هةوا َلي سووتاندني ثيَنجويَن
قادرى حاجى حسةيَنة ِرةشةي ثيَنجوَيني كة لةطةلأ حزبي ةشيوعى ئيشةي ئةكرد ،لة
بةنديخانةي رومادي سةةردانى كردينء هةواَلى ةسووتاندنى ةشارؤ ةضكةي ثيَنجوَينى
ثَيداينء وتى :عةبدولوةهاب ئةترو شةى (ئامر هيَزى ث.د.ك) لة سةنوورى ثيَنجوَين
داواى لة داني ةشتووانى ثيَنجوَين كردووة كة ةشار ضةؤ َل بكةن بؤ ئةءةي ءا لة حكومةت
بطةيةنن كة خةلَكي ثيَنجويَن لةطةَليان نيية .بةلآم ِرذيَميش بة دانيشتووانى ثيَنجوَينى
وتبوو "طةر شةار ضةؤلأ بكةن ئةوا ثيَنجويَن ئة سةووتَينَيت .داني شةتووانى ثيَنجوَينيش
لةسةةر داواى ثارتى ثيَنجوَينيان ضةؤلأ كرد ،ثا ةشان ِرذَيم هةِرة ةشةكةى خؤى بردةسةةرء
ثيَنجوَيني سووتاند.
هةةوالَى سةوو ةتا نةدنى ثيَنجوَينء ئةاوارةبوونى داني شةتووا نةة ةكةى ،زؤر ةكارى
تيَكردينء دَل تةةنط بووين .ئيَ مةةش بةة ط شةتى وةك بةة نةدي يةة كةانى ثيَنجويَن لةة
بةة نةد يخةا نةةى رِو مةادى ،ةخاوةن ذنء م نةدالأ بووين ،بةةداخ بووين كةة ذنء م نةدالَ مةان
ةئاوارةء سةةرطةةردان بوونء ئيَمةةش لةة ةناو ديوارة بةةرزة ةكانى بةةنةديخةانةةيةةكى ب ةيابةانى
عَيراق هي ضةمان لةدة سةت نايةت .حةمة سةالَحى وة سةتا برايمء ئةحمةد طرانجان كة
هةةردووك يةان خةاوةن ةخانووى بةاش بوون ،هةةم بؤ ذنء م ةندا لةَة كةان ةيانء هةةم بؤ
ةخانووة ةكانيةان زؤر بةةداخ بوونء حةاَليةان خراث بوو .منء عةة ةبدولِرةح ةماني ميرزا ةقادر
دلَخؤ شةيمةان دانةةوةء كةةمَيكيش بةة سةةريةا ةندا ةهاتين كةة ذنء م ةندالَى ئةةوان ةلة ذنء
مندالَى ئيَمة ئازيزتر نينء هةموو زةرةرمةندينء ذنء مندالَمان ئاوارة بوون.
بةطزادةء خزمء دؤ سةتةةكانى حاجى ح سةَينى غولآم لة هةوَلدا بوون كة بة ثارة
حاجى ح سةَين ئازاد بكةن ،ضةةند كاربةدة ةستيَكى ِرذَيم بةَلَينيان ثيَ دابوو كة بة سةةد
دينار ئازادي بكةن .ئةو سةةردةمة (ئةحمةد سةاَلح عةبدى) حاكمي سةةربازيي ط شةتي
بوو ،حاجى حسَيني غولآم بة منء عةبدولِرةحماني ميرزا قادرى وت كة با كةسوكارمان
هةولَمان بؤ بدةنء بة ثارة ئازادمان بكةن .ئيَمةش زؤر بة توندى بةرثةرضةمان دايةوةء
وت ةمان :ئيَمةة لةة سةةر كوردا ةيةتي زينةدان كراوين ،نةامةانةةوَيةت بةة ثةارة ئةازاد بكرَيين،
ةباوةرِ ةمان بةة ث ةياوانى ِرذَيميش نييةة كةة بةة ةثارة تؤ ئةازاد بكةةن ،ئةةوان درؤتةان لةةطةةلةَدا
ئةكةنء تةنها مةبةستيان ئةوةية كة ثارةكةتان بخؤن.
104
ماوةيةكي زؤر تَيثةِريء حاجى ح سةيَن ئازاد نةكرا ،بؤ ضةوونةكةى ئَيمة ِرا سةت
دةرضةوو ،ثارةكةيان خوارد .ئةو سةةردةمة كوردايةتيمان زؤر لا ثيرؤز بوو ،لامان شةةرم
بوو بةة ةثارة ةئازاد بكرَيين .لةةو ةماوةيةةدا حوكمةة ةكةي برايم ميراني كؤتةايى هةاتء ئةازاد
كرا .ثاش ماوةيةك كاربةدة سةتانى بةنديخانة زانييان ئيَمةي زيندانييانى سةليَمانى
دة ةست بةة سةةرينء ( مةةوقوفين) بةة هةة ةلَة تَي كةةلَى حوكم دراوة ةكان كراوين ،بةة ثةة لةة
كؤيانكردينةوةء طوا ةستيانينةوة بؤ بة شةى دة ةست بة سةةركراوان (توقيف) كة بة تةنها
ديوار يةَك لةة بةة شةى حوكم دراوة ةكان ج يةا كرابووةوة .منء عةة بةدولِرة حمةان زؤر ةمان
ثَيناخؤش بوو كة لة برادةرانيان جيا كردينةوة .لة بة شةى دة سةتبة سةةركراوةكاني
بةنديخانة كةسانيَكى زؤر لةسةر بابةتء كَيشةى جؤراوجؤر دةستطير كرابوون.
ئةةبو فةةلاا (كي ظم فرهود) عةةرةب بوو ،ئةةنةدامى ليةذ ةنةى مةةر ةكةزي حزبى شةيوعي
عَيراقء سةةرؤكى كؤمةَلةى جوتيارانى عَيراق بوو دةسةتطير كرابوو ،زؤر ِريَزى طرتينء
لاى خؤى جيَى بؤ كردينةوة.
105
كودةتاي ِرةشي بةعسييةكان
عةبدولِرةحمان ميرزا قادر ِراديؤيةكى لابوو ،سةرلةبةياني 1963/2/8هةردووكمان
طويَ ةمان ةلة بةة شةى عةةرةبىء كوردي ِراديؤى بةة ةغدا ةئةطرت .بةة شةى كوردى بةةردةوام
طؤراني كوردي بلآو ئةكردةوة ،بة شةى عةرةبيش ضةةند جاريَك ئاطاداريى طويَطرانى
كرد كةة بةة يةان نةا مةةى (مجلس ق ي ةة الوو ة) بلآو ةئةكريَ ةتةوة .ئَي مةة لةة بلآوكرد ةنةوةى
بةياننامةيةكى لةو جؤرة سةةرمان سةورِمابوو .بةهؤى ئةوةى منء كاك عةبدولِرةحمان
زمانى عةرةبيمان بةبا شةى نةئةزانى ،ئةبو فةلاحمان خةبةر كردةوة بؤ ئةوةى طوآ لة
بةياننامةكة بطرَيت .ثاش ماوةيةكى كورت بةياننامةكة بلآو كرايةوةء بةع ةسييةكان بة
كودةتا كؤتاييان بة دةسةةلآتي عةبدولكريم قا ةسم هَيناو خؤيان هاتنة سةةر دةسةةلآتء
حوكمى خؤ يةان لةة عَيرا ةقدا ِرا طةة يةا نةد .ئةةبو فةةلاا زؤر دَل تةةنط بوو ،وتى :ةئةوا
بةعسةييةكان دة ةسةلآتى ولآتيان طرتة دةسةت ،ئةمان زؤر خراثء خوَينرَِيذنء زؤر دذى
ئَيمةن ،بةلآم لةطةلأ ئيَوة باش ئةبن.
لةة ِرا سةت يةدا تةا بلآوكرد نةةوةى ئةةو بةة يةان نةا مةة يةة ،نةةمزانى كةة ِريَكخ سةتنى
بةع سةييةكان ئةوةندة بةرفراوانء بةتوانان تا بتوانن كودةتا ئةنجام بدةن .هةمان رِؤذ
ِراديؤى كوردي بةة ةغدا ،ضةةنةد ةجار ةَيك برو ةس ةكةى ثيرؤزبةايى (ث.د.ك)ي خويَنةدةوة.
ِرؤذى دواتر بةِرَيوةبةري بةنديخانة (عةبدولِرةحمان دةربةندى) ناردى بةدوامدا .كاتَيك
ضةووم بؤ لاى ،داواى لَيكردم كةة ةناوى ةسيةاني هةةموو ةئةو زينةداني ةيا ةنةى كةة ةثارتين
ياخود لةسةةر ثارتى طيراونء دة ةستبةسةةرن ،بة ليسةتَيك بؤى ئامادة بكةم .زؤر سةةرم
سةورِ مةا بةةوةي كةة ةئةو زانيةاري لةة لابوو كةة من لةة ةناو بةةنةديخةانةةدا ئي شةو ةكارى
رِيَكخ ةستنى (ث.د.ك) ئةكةم ،لةوانةية كة سةيَك لة خؤمان زانياري ثيَ دابَيت! ثر سةيارم
ليَ كرد كة ئةو ناوانةى بؤضيية؟
وتى :لة عَيراق طؤِران رِوويداوة ،ئةو كةسانةي كة سةر بة بارزانين ئازاد دةكريَن.
برادةران بةة هةةوالَى ةئازادبوون ةيان زؤر دلَ ةيان خؤش بوو .منيش ةناوى ةهةموو ئةةو
كوردانةى كة لةسةةر سةياسةةت طيرابوون تةنانةت ئةوانةشةى كة ةشيوعى بوون نووسةيم.
لة سةةرةتاى كودةتاى بةع ةسييةكان تةنها بِريارى ئازادكردنى دة سةتبة سةةركراوةكان
106
عةبدولكةريم قاسم
دةر ضةووبوو ،بؤ يةة ةنةمتوانى نةاوى ةئةو برادةرا ةنةى كةة حوكوم درابوون بنوو ةسم.
محمةدى شةَيخ تايةرء خةسةرةو تؤفيق ثيَيان و كة هةولَى ئازادكرنيان بؤ بدةم .و :
جارآ منيش وةك ئيَوة زيندانيم ،طةر ئازاد كرام ئةوا سةةرووى خؤم ئاطادار ئةكةمةءة
بؤ ئةوةى لة ئاستيَكى بةرزدا هةوَلى ئازادكردنتان بؤ بدةن.
ةبارودؤخي برادةرانى حزبى ةشيوعى لةة ةناو بةةنةديخةانةةدا زؤر خراث بوو ،ةلةلايةةن
كؤمةَلَيك لة زيندانيةكانء عةرةبة قةومييةكان دة ةستدرَيذييان ئةكراية سةةر .خة سةرةو
تؤفيق ِرووداويَكي دَلتةةزَيني بؤ طيَِرامةةوةو وتي :ثيَش ضةةنةد ِرؤذَةيك سةةرهةةنطى
بةنديخانة كة ثياوكوذء بةدرِةو شةت بوو ،طةنجيَكى تازة ثَيطةي شةتووى مة ةسيحى بة
ناوى (حةن ةنا) كة شةيوعييةة ،دة سة ةتدريَذيى ناموو سةى كردووةتة سةةر ،ئيَمةةش
نةمانتواني بةرطريى ليَ بكةين.
بةة طَيِرا نةةوةي ئةةو رِووداوة ،زؤر دلَ ةتةنط ،خَيرا ضةووم بؤلاى عةة ةبدولِرة حمةان
طوللةبارانكردني سةرؤكي عيَراق (عةبدولكةريم قاسم)ء هاورَِيكاني( ،بةغداد )1963/2/9
107
دةربةندىء دة ةستدريَذييةكةى سةةرهةنطى بةنديخانةم بؤ باس كردء داوام ليَكرد كة
سزاي بداتء نةيةَليَت جاريَكى تر دةستدريَذى بكرَيتة سةر برادةرانى شيوعى.
عةبدولِرةحمان دةربةندي وتى :ضةى بكةم ،دة سةةلآ بة سةةرياندا نيية ،ئةوةتا لة
دةرةوة بةةع سةييةةكةان هيَر شةيةان كردووةتةة سةةر بةةنةدي ةخانةةء ةئةيةانةةوَيةت دةرطةاى
بةنديخانةكة ب شةكَيننء بَين بؤ طيانى شةيوعييةكان .من هةر ئةوةندةم لةدة سةت ديَت
كة بةو ( )25ثؤليسةى لة ذَير فةرمانى مندان ،بةرطرييان ليَبكةمء نةهَيَلم بةعسييةكان
بيَنة ذوورةوة ،طةر هةموو ثؤليسةكانيشم بكوذرَين من كؤلَ نادةم.
طيانى برادةرانى ةشيوعي ناو بةنديخانة لة مةتر ةسيدا بوو ،لةثيَناوى ثارا سةتنى
ط يةان ةيان ،عةة بةدولِرة حمةان دةر بةة ةندى بةة نةد يخةا ةنةى بةةجيَ نةة ةئةهَي شةتء لةة هةةولَى
كؤنترؤلَكردنى ةبارودؤ خةة كةةدا بوو .بةة ئةة حمةةدى شةَيخ تةا ةيةرم وت كةة لةة دواى
ةئازادبوونى ئيَ مةة ةهاو ةكارى برادةرانى شةيوعى ب ةكات .ةجاريَكي تر عةة بةدولِرة ح ةمان
دةربةة ةندى نةاردى بةة دوا ةمداء ثيَى و كةة لةة ةناو ةئةو لي ةستةةيةةي بؤم ةئا ةمادة كردبوو،
ناوى عةلى مةلا كةريمى تَةيداية كة ئَيرانييةء لة سةةر شةيوعييةت طيراوةء حكومةت
بةةن يةازة تةة سةليمى ئَيرانى ب كةا ةتةوة .ةبةهؤي نوو سةيني نةاوي عةةلي مةةلا كةةريم،
ئازادكردنى ئَيمةش دوو ِرؤذ دواكةوت.
عةةلى مةةلا ةكةريم ةهاوةَلزاوام بوو ،خةةلَكى بةانةة بوو ،بةةلآم لةة ثيَنجوَين ني شةتةةجةآ
ببوو ،لةةطةةلأ حزبى شةيوعى ئي شةى ةئةكرد ،لةة بةةنةدي ةخانةةى رِومةادى زي ةندان بوو.
بةمةبة سةت ناوى ئةوم لة لي سةتى بةندكراوانى ثارتيدا نوو سةيبوو ،ضةونكة ئةو
سةةردة ةمة ةهاوولآت ةيانى ئَيرانى تةة سةليمى ئَيران دةكرا ةنةوةء ةلةلايةةن ِرذيَمى شةاى
ئيَرانةوة ئازارء ئة شةكةنجة ئةدرانء ذيانيان لة مةتر سةيدا بوو .لاى عةبدولِرةحمان
دةربةة ةندى ةبةرطريم لةة عةةلى مةةلا كةةريم كردء ثيَموت كةة ةبة هةةلةَة لةة ةسةر شةيوعي ةيةت
طيراوة ،بةلآم ئةو لايةنطيرى ثارتيية .هةولَةكانم بيَ سةوود بوو ،ناويان لة لي سةتةكةدا
كوذاندةوة .كاتَيك كاك عةلي هةوالَى تة ةسليمكردنةوةى بة ئَيران بي ةست ،بآ هيوا بوو.
بةةَلَينم ثَةيدا طةةر ةكاتي تةة سةليمكردنةةوةى نزيةك نةةبَةيت ،بةةهؤى برادةرانى ةثارتييةةوة
هةوَلى ئازادكردنى بدةم.
دواى دوو ِرؤذ ضةاوةِروانى لة حةو شةةى ناو بةنديخانةكةدا ،ئاطادار كراينةوة كة
108
شتومةكةكانمان هةَلبطرين ،ضونكة ئازاد ئةكرَيين .دوو دوو كةلةثضة كراية دةستمانء
سةوارى ئوتومبيَل كراين .ثر سةيارم لة ثؤلي ةسَيك كردو و :با شةة ئةطةر ئازاد ئةكرَيين
ئيتر بؤ كةلةثضة ئةكةنة دةستمان؟
وتى :فةرمانمان ثَيكراوة كة تا سليَمانى ئةبَيت كةلةثضة بكرَين.
زؤربةى برادةران لة خؤ شةي ئةوةى كة ئازاد ئةكرَين ،كةلةث ضةةكةى دة سةتيان لا
طرنط نةبوو .بة دةم رَِيطةاوة لة ئوتومبَيلةةكةدا منء عةبدولِرةحماني ميرزا قادر ثَيكةةوة
كةلةث ضةة كرابووين ،زؤر با سةى خة سةرةو تؤفيقء هاوِريَكاني ترمان ئةكردء دلَمان
لايان بوو ،ئةترساين بةعسييةكان لةناويان بةرن .هةمان شةو طةيشتينة بةغدا ،ثاشان
برديانين بؤ بةنديخانةى ثؤلي سةى بةغدا .بارودؤدان زؤر خراث بوو ،باران دةبارىء
بؤرى ئاوةِرؤى تةواليَتةكانى بةنديخانة شكابوونء ثيسىء بؤن هةموو بةندكراوةكانى
هةرا سةان كردبوو ،خةلَكيَكى ئيَجطار زؤر بةند كرابوون .تايةرى براى (عومةر دةبابة)
لةة طةةلأ حةة مةة ئةةمين عةةقراوي براى (مو قةةدةم عةةزيز ةعةقراوى) كةة ئةةوانيش ثةارتى
بوونء دةستطيركرابوون ،بةرةو ثيرمان هاتن.
ئةو شةوة بة بةردةوامى ئةندامانء لايةنطيرانى حزبي شيوعىء تةنانةت كةسانيَك
كةة طومةانى شةيوعيبوون ةيان ليَ ةئةكرا ،بةةنةد ةئةكرانء ةماوةيةةكى كورت لةة بةةنةدي ةخانةة
دايةان ةئةنةان ،ةثا ةشان ةبة ئوتومب ةيَل ةئةيةان دن .زؤر بةة ثةةرؤش بووم بؤ ذيةاني برادةرانى
حزبي شةيوعى ،هَينانء بردنيان بةو جؤرة زؤر دَلتةنطء بيَ ئارامى كردبووم .لةلايةك
ئَيمة ئازاد ئةكراينء لةلايةكى تر سكرتيَرى حزبى شيوعى (سةلام عادل)ء هاورِيَكانى
لةسيَدارة ئةدران.
هةمان شةةو برادةران ثيَيةان و كة عوسمانى ئامة لةطةلأ كوِرَيك بة ناوى حةوَيز
شةةرِى كردووة .حةويَز لةسةةر حزبى ةشيوعى طيرابوو ،ئةوة يةكةم شةةوي بةنديخانةي
بوو.كاتَيك ضةووم بؤ هيَمنكردنةوةيان ،خويَن بة ِروومةتى حةوَيزدا ئةهاتة خوارةوة.
بةو ِرووداوة زؤر دَلتةنط بووم ،بة عوسمانى ئامةم وت كة بؤ واي لة حةويَز كردووة؟
وتى :لةبةرئةوةي لة رِؤذنامةى دةنطى كورد جنَيوي بة مةلا مستةفا داوة.
حةويَز وتى :من تيَ ناطةم تؤ با سةى ضةى ئةكةيت؟ جنيَوي ضةيء رِؤذنامةى ضةى؟
109
من مةلا مستةفا وةك خوا ئةثةرستم ،بآ ئةوةى بزانيت من كَيم ،بؤ ثةلامارت دام؟
ةحةوَيزم ةئارام كردةوة ،ثةا شةان عوسمةانى ةئامةة دةركي كرد كةة ةكاريَكي خراثى
كردووةء لةوانةية بةهةلَةدا ضةووبَيت ،بؤية هات بؤلاي حةوَيزو داواى لَيبوردنى كردء
ئةةملاء ةئةولاى مةار كرد .ةثاش ةماوةيةةكى كورت دووبةارة برادةران ئةاطةادار ةيان كردم كةة
ب ةضم بؤ لاى قادرى حاجى فة وَللآ ثيَنجوَيني ،ضةونكة بارودؤخي باش نييةء هةردوو
طووثى ثِر كردووة لة ةسةموونء ئةلَيَت ئةمرم .كاتيَك ضةووم بؤ لاى ،ح سةَينى حاجى
وة سةتا قورئانى بة سةةردا ئةخويَند ،ثر سةيارم لة برادةران كرد كة ضةى رِووى داوة؟
وتيان :لة هؤش خؤى ضووبوو ،دواى ئةوةى هؤشى هاتةوة حالَى خراث بووة.
رِووم كردة كاك قادرو و :برا بؤ وا ئةكةيت؟
وتى :تؤء عةبدولِرةحماني ميرزا قادر خيانةتتان ليَ كردووينء خةباتء خزمةتتان
بؤ نةنووسيوين.
و :هَيشتا ئيَمةش وةك تؤ لة بةنديخانةداين ،خزمةتمان بؤ كةس نةنووسيوة.
دواتر تةا ةيةرى براى عو مةةر دة ةبا بةةء ِرة شةاد عةةقراويء حةة مةة ئةةمين عةةقراوى
دلَخؤ شةييان دايةوة .كاك تايةر ثيَى وت كة بة ئةندازةى عومةر دةبابة خزمةتى هةية.
ثاش ماوةيةك قادرى حاجى فة ولَلآ ئارام بووةوة.
سةةرلةةبةة ةيانى ِرؤذى دواتر ةئاطةادار كراينةةوة كةة خؤمةان بؤ طوا سةت ةنةوة ئةا ةمادة
بكةين .لةبةر ئةوةى تةندرو سةتي قادرى حاجى فة ولَلآ باش نةبوو ،شةتومةكةكانى
ئةويشم هةلَـطرتء بة كةلةثضةكراوى بة شةمةندةفةر بةرةو كةركوك بةرِآ كراين .لةناو
شةةمةة ةندة ةفةرةكةة برِي دة دينةارم دا بةة عةةريفَةيكء داوام ليَ كرد كةة كةةلةةث ضةةكةةى
دة ةستمان بكاتةوة ،عةريفةكة داواكةمى جَيبةجآ كرد .ثا شةان براين بؤ بةنديخانةى
كةركوك ،لةو َي (حةسةةن كاكىء ِرةفيقى فةقآ مةحمود)مان بيني كة ثيَ ةشتر لة بةعقوبة
بةند كرابوون .لةو كاتةوة كة لة بةنديخانةي سةليَماني طوا سةترامةوة بؤ بةنديخانةي
ِرومادي ،هيس هةواَليَكم سةةبارةت بة حاجي عةبدولي برام نةئةزاني .لةو برادةرانةي
كة لة بةعقوبة زيندان بوون ،هةواَلي حاجى عةبدولى برام ثرسي.
وتيةان :لةةطةةلأ ئةةحمةةدى فةةقةآ مةةحمودء عةةلي بةةغةاييء ةخاليةد دليَري شةاعيرو
110
عوسمان سةةعيدء حةبيب محةمةد كةريمء( )17ذمارةيةك لة ثؤلي سةةكانى ثيَنجوَين لة
بةنديخانةي (نوطرة سةةنان) بةند كراون .رِؤذى دواتر بةرةو سةليَمانى بةرِآ كراين،
ثاش طةي ةشتنمان لة حةء شةةي سةةرا دايانبةزاندين .ثاش ماوةيةكى كورت نَيردراوى
لقى ضةواري ثارتي (نورى مةلا مةحمودء جةمالى ميرزا حةمة سةةعيد) هاتن بؤلامانء
خؤشةحالَي خؤيان دةربرِي .ثا ةشان ئةحمةد طرانجانيان سةةرزةن ةشت كرد ،ضةونكة لةناو
شةةمةندةفةرةكةى ِرَيطاي نَيوان بةغداء كةركوك ،بة ناِرةوا ق سةةى بة ح ةسَينى حاجى
وة سةتا وتبوو .ح سةيَنى حاجى وة سةتا ليَى خؤش بوو ،داوا شةى لة بردةران كرد ئيتر
سةةرزةن ةشتى نةكةن ،ضةونكة ئةويش داخ لة دلَةء مالَةكةى سةووتاوة .ئةحمةد طرانجان
دة سةتى ح سةَينى وة ةستاى مار كردء داواى ليَبوردنى لَيكرد .دواتر بة كةفالةتى لقى
ضةوار ئازاد كراين .ح سةَينى حاجى وة سةتا لة سةليَمانى خزمء كة سةوكارى نزيكى
نةبوو ،بؤية ثيَكةوة ضةووين بؤ مالَى ثوورم (عا صةمة خان) لة سةابوونكةران .لةوآ
ماينةوةء ضةاوةِريَى ئازادكردنى حاجى عةبدول بووين بؤ ئةوةى ثيَكةوة بطةرَِيينةوة
بؤ ثيَنجوَين.
ئةو سةةردةمة خةلَكى زؤر ثَي شةمةرطةيان خؤش ئةوي ةستء لةلايان كة سةيَكي زؤر
ثيرؤز بوو ،هةةربؤيةة خةةلَكى طةةِرةك ةكة زاني ةيان ثَي شةمةةرطةة لةة مةالَي ثورمةة ،بؤ بينينء
سةةردانى ح سةَينى حاجى وة ةستا كة ثَي شةمةرطة بوو هاتن بؤ مالَى ثوورم ،زؤر رِيَزيان
ل َي ةئةطرتء دة سةت ةيان ةمار ةئةكرد .دواي ضةةنةد ِرؤذ ةَيك لقى ضةوار ،جلوبةةرطء
كاتذمَيرَيكء برِيَك ثارةيان بؤ ح ةسيَنى حاجى وة سةتا هَيناء ثيَيان وت كة ئةينَيرنةوة
بؤ طةلآلَة .كاك حسيَن وتى :ثَيمخؤشة لاى لالؤ ةَينمةوة ،ضونكة زؤر ِريَزى ليَطرتووم،
لة بةنديخانةش خزمةتى كوردي كردووة .ثاش هةفتةيةك لقى ضةوار ناردى بةدوايدا
ةكة بينيَرنةةوة بؤ ةطةلآلةَة .كةاك ح ةسَين ةبة برادةراني لقي وت ةكة بؤ ةماوةيةةك ةئةيةةوَيةت
لةة ةطةلأ م ةندا ب ةَيتء نةةرِوا تةةوة .لةة بةةر ئةةوةى دوو ذنى هةةبوو ،مةالأء م نةدالَى بةةجيَ
هَيشتبوو ،دواي هةولَدانيَكي زؤر قةناعة ثيَكرد كة بِرواتةوة بؤ طةلآلَة.
( )17سكرتيَرى ثَيشووي ث.د.ك بوو.
111
حةاجى عةةلى برام لةة طةةلأ خَيزا نةة كةةي ئةاوارةي كورد سة تةاني ئَيران بوونء ةلة
ةشارؤضةكةي مةريوان ني ةشتةجيَ بوون ،هةواَلى ئازادكردني مني ثيَ طةيشةتبوو ،دواي
ضةةند ِرؤذَيك هات بؤ سةليَمانىء ثَيى و كة حةمدى هاو سةةرم لةطةلأ خَيزانةكةي
خؤىء خَيزاني غةةفورو عةة ةبدولي برام هةةموو ثيَكةةوة لةة مةةريوان ةئةذين .دواى ضةةنةد
رِؤذيَك ضاوةِرواني ،حاجى عةبدولى براشم ئازاد كرا.
بةهؤى ئةوةى عا صةمة خانى ثوورم تةنها خزمى نزيكم بوو كة مالَيان لة ةسليَمانى
بَيت ،بؤية بةردةوام ئةركيَكي زؤر لةسةر شانيان بوو .لةو ماوةيةدا بةهؤى ئازادبوونى
منء حسَينى حاجى وةستاء حاجي عةبدول ،ميوانيَكى زؤر رِووى تيَكردبوون .كاتيَك
لة بةنديخانة بووم ،عاسمة خاني ثوورم ضووبوو بؤ ثيَنجويَنء لاي حةمدي هاوسةرمء
ةهاو سةةري ةحاجي عةةبةدول مةابووةوة .ةئةو ةكاتةةي كةة ةلة بةةنةدي ةخانةة بووين ،هةةروة ةها لةة
كاتي نةخؤشةيء سةةربازييء خؤحةشةاردانء ِرؤذطارة سةةختةكاندا ،ثورمء ثورزاكانم
كةاك حةة سةةنء رةعنةا ةخانء ةبةهيَ خةانء ةهاو ةسةرة ةكان ةيان ،ةيارمةةتيةان ئةةداينء
بةةدةم ةمانةةوة ئةة ةهاتنء ةبةوثةةرِى رِووخؤ ةشييةةوة خزمةةتيةان ةئةكردين ،بنةةمةا ةلَة ةيةكي
خاكيء تيَكوَشةرو نيشتمانثةروةرء دَلسؤز بوون.
كةات ةَيك لةةطةةلأ حةاجي عةةليء حةاجي عةةبةدول طةةِراي ةنةوة بؤ ثيَنجوَين ،بةة ديمةةنى
دوكانء خانووة سووتاوةكانى ثيَنجوَين زؤر د َل تةنط بووم .زؤربةى دانيشتووانةكةى
ئاوارةى سةةر سةنوورء ةشارؤ ضةكةء طوندةكانى كورد سةتانى ئَيران ببوونء زةرةريَكى
زؤرى ماددييان كردبوو .تةنها ثارةى طيرفانء ئةو شةتومةكانةى كة لةطةلأ دة سةتى
خؤ ةيان بردبوو يةان ،بؤ ةيان مةابووةوة .لةة ثيَنجوَينء طو ةندة كةانى دةورو ةبةرىِ ،رذيَم
ك شةابوءةءةء تةنها ذمارةيةكى كةمى هاوولآتىء ثيَ شةمةرطةى ثارتى لةناو ثيَنجوَيندا
بوون .زؤرم ثيَ خؤش بوو كة ب ضةم بؤ مةريوانء حةمدىء مةهابادى ك ضةم ببينمء بة
ديدارى ئةوانء خزمء كة سةوكاريش شةاد ببمةوة ،بةلآم بةهؤى ِراثةِراندنى ضةةند
ئي شةوكاريَكى طرنطى رِيَكخ سةتنةوة برِيارمدا كة لة ثيَنجوَين ةيَنمةوة .حاجى عةلىء
حاجي عةبدوليش بةرةو مةريوان كةوتنة ِرآ.
ئةوكاتة لة كورد سةتانيش برادةرانى حزبى ةشيوعى لة بارودؤخيَكى خراثدا بوون،
هةر لةو ماوةيةدا لة طوندي هؤلَةسمت شةةرِ لة نَيوان ثَيشةمةرطةكانى (ث.د.ك)ء حزبي
112
ةشيوعى بةرثا بوو ،ذمارةيةك ثيَشةمةرطةى حزبي ةشيوعى وةك (قادرى حاجى حسةَينة
ِرةش ،سةةلام عةلى ،ئةحة ِرةش ،عةلى غةوارة ،حةمة ئةمين ئةحمةد ثيَنجوَيني ،م ةستةفا
حةاجى مةةحمود)ء ذمةارةيةةكى تر كةة ب ةناوةكةان ةيانم لةة ةياد نةة ةماوة دة سةتطيركران.
هةةموويةان لةة مةةر ةكةزى ثؤلي سةى ثيَنجوَين كةة ةبارة ةطاى (ث.د.ك) بوو بةةنةد كرابوون.
زؤربةيان دؤ سةتء برادةرم بوونء خةلَكى ثيَنجوَين بوون .بةمةبة سةتى ئاطاداربوون لة
بارودؤخء تةندرو سةتييان سةةردانم كردن .قادرى حاجى ح سةيَنةِرةش طلةيي لة ضةةند
كةة سة ةيَك كرد كةة رِيَز ةيان لَي ةناطرنء هةةَل سةو ةكةوت ةيان لةةطةةَل ةيا ةندا خراثةة ،بةة تةايبةةتى
ئةسعةدى موزةميد.
بةش بةحالَى خؤم زؤرم ثَيناخؤش بوو كة برادةراني حزبي شةيوعى لة لاى ئَيمة
زيندانى كرابوونء لة لايةن ضةةند ثَي شةمةرطةء ئةندامَيكمانةوة بيَ رِيَزييان بةرامبةر
ةئةكرا .ئةة مةة لةة كةاتَي ةكدا بوو كةة ِرذيَمى تةازة درو سةتبووى ةبةعس بةة ةهةموو هيَزء
توا ةنا ةيةوة لةة حزبي شةيوعي ةئةدا .لةة ةطةلأ ئةة سةعةةدي موزةميةد ق سةةم كردء لةة
هةَل سةوكةوتى خراثى بةرامبةر بة برادةراني حزبي ةشيوعى ِرةخنةى توندم ليَ طرتء
ئاطادارم كردةوة كة واز لةو هةَلسوكةوتة خراثةى بهَينَيت .دواتر لةطةلأ عةبدولِرةحمان
سةةيد عةلى باخ ضةة كة ئامر بةتاليَونى ثيَنجوَين بوو ،هةروةها لةطةلأ عوسمان ماوةتى
كةة ليَثر سةراوى ليةذنةةى ةناو ضةةى ثيَنجوَين بوو ،ق سةةم كردء ثيَموتن كةة رَِيز لةة
برادةراني حزبي شةيوعى بطرنء هةلَ سةوكةوتيان لةطةلَياندا باشء نةرم بَيت .ثاش
ضةةند ِرؤذَيك برادةرة بةندكراوةكاني حزبي شةيوعى طوا سةترانةوة بؤ بةنديخانةى
شؤرِش لة ماوةت.
مةاوةى ةمانط ةيَك بوو كةة لةة بةةنةديخةانةة ئةازاد كرابووم )18( ،رِؤذى لةة ثيَنجويَن بوومء
سةةرطةرمى ئيشةوكارى ِريَكخ ةستن بووم .هةواَلى حةمدي هاو ةسةرم نةئةزانى ،مؤَلة لة
ليذنةى ناو ضةة وةرطرتء بة مةبة سةتى ديدارى خَيزانء خزمء كة ةسوكارء ضةةند
دؤ سةتء هاورِيَيةكم ضةووم بؤ ةشارؤ ضةكةي مةريوان .بارودؤخي ئاوارةكانى ثيَنجوَين
خراث بوو ،زؤربةيان بيَ كارء كاسبى بوون.
لةةبةةر ئةةوةى دواى ةئازادبوونم وةك هةاورَِي ةكانم نةةطةةِراومةة ةتةوة بؤ ةناو ةمالأء م ةندالَى
خؤمء بؤ ئي شةوكارى حزبي لة ثيَنجويَن مابوومةوة ،حةمدى هاو ةسةرم طلةيى ليَكردم.
113
لةِراستيدا طلةييةكةى لة جيَى خؤيدا بوو ،ضونكة ئةو ماوةيةى كة لة بةنديخانة بووم،
بة مندالَيَكي سةاواوة باريَكى طرانى لة سةةر شةان بووة ،تةندرو سةتي خراث بووة،
هةةروةهةا ثيَنجوَين سةووتَينراوةء لةة ةطةلأ خزمء كةة سةوكةار ئةاوارةى ةناو ئَيران بووة.
هةةروةك ثَي شةتر ةئا مةاذةم ث َةيداوة كوردا يةةتيم زؤر بةة جةدى طرتبوو ،شةؤرِشء
نيشتمانةكةم لة خؤمء هاوسةرء مندالَةكانم خؤشتر دةويست.
دواي ضةةنةد رِؤذيةَك برِ ةيار ةمدا كةة بطةةرِيَمةةوة بؤ ثيَنجوَينء ةبةء بِرة ثةارة ةيةى كةة بةة
كة سةابةت ثا شةةكةو كردبوو ،خانووةكةمي ثَيدرو سةت بكةمةوة .دواي ضةةند ِرؤذيَك
لةطةلأ براكانم طةِراينةوة بؤ ثيَنجوَين .هةموو هاوكاريى يةكترمان كردء خانووةكانمان
دروست كردةوة.
114
بةنديخانةي نوطرةسةنان ()1962
لة رِاستةوة :عةلي بةغايي ،ئةحمةد فةقيَ مةحمود ،حاجي عةبدولي برام
115
برِيارى دةركردنى (قانع)ى شاعير
بور ةهان ةقانع زؤر هةاوِرَيم بوو ،رِؤذ ةَيك زؤر بةة ةغةمبةاريء دلَتةةنطي ةلة ثيَنجوَين بينم.
ثر سةيةارم ليَكرد كةة بؤ ضةي وا غةةم ةبارةو ضةي رِوويةداوة .لةة وةلآ ةمدا وتى :ةثارتى
ئةاطةاداريةان كردووين كةة ةئةب ةيَت لةة مةاوةى ضةةنةد رِؤذيَ ةكدا منء ةباوكمء ور ةياى برام
كوردستان بةجَيبهيَلَين.
بةة بي سةتنى برِ ةيارى دةركردنى خيَزانيَكى رِؤ ةشنبيرء ني شةتمةانثةةروةر لةةلايةن
حزبيَكى ةشؤِرشةطَيرء داكؤكيكةر لة مافةكانى خةلَكى كورد ةستان زؤر سةةرم سةوورِماء
باوةِرم نةئةكرد كة شةتى وا رِوو بدات .تيَنةئةطةي ةشتم كة بؤ ئةبَيت كورد سةتان بةجيَ
بهَليَن؟ خؤ كورد سةتان مولَكى ثارتى نييةء هةموو خاوةنى ئةم خاكةين ،بؤ ضةى ئةو
برِيارة دراوة؟
ةثا شةان هؤ ةكارى بِر ةيارى دةركردنيةان بؤ ةباس كردمء وت ةيان :لةة نوو سةينيَكةدا
ِرةخنةةمةان لةة ضةةنةد لَيثر سةراويَكى ةثارتى طرتووةء بةا سةي ِرةفتةارء ةكارة دزيَوء
ناشيرينء ناثةسةندةكاني ( )...كراوة.
لة ِراسةتي ةشدا رِةخنةء خسةتنةرِووى ئةو كارة ناثةسةةندةى ئةوضةةند لَيثر ةسراوة لة
جيَى خؤ ةيدا بوو ،بةةلآم برِيةارى دةركردنيةان لةة خةاكى كورد سة ةتان زؤر نةابةةجةآ بوو.
لةةبرى دةركردنى ةئةو بِريةارة ةئةبووايةة ثةارتى ليَثيَ ضةينةةوةى لةة ةطةلأ لَيثر ةسراوة ةكانى
خؤ ةيدا بكردايةة .يةةكيَةك لةة لَيثر ةسراوة ةكانى (ث.د.ك) كةة لةة سةةرى نوو سةرابوو،
طوشةاريَكى زؤرى خ ةستبووة سةةر لَيثر ةسراوانى بةرزى ثارتى كة دةبَيت قانعى شةاعيرء
كورِةكانى سةزا بدرَينء لة كورد سةتان دوور بخرَينةوة .دواى ق سةةكانى بورهان قانع،
ضةووم بؤ لاى عةة ةبدولِرةحمةان سةةيةد عةةلىء سةة ةبارةت بةة برِيةارةكةةى (ث.د.ك) بؤ
دةركردنى مامؤ سةتا قانعء كورِةكاني ق سةةم بؤ كردء و :قانع ،منء سةةدان طةنجى
ئةم ولآتةي فيَرى كوردايةتيء ني شةتمانثةروةرى كردووة ،قانع هةوَينى شةؤِر شةةء
ثياويَكى زؤرخؤ ةشةويسةتى ناو جةماوةرة .ئةو برِيارة زؤر خراثةء بة جَيبةجيَكردنى،
جةة مةاوةر لةة دذ مةان خؤثي شةا نةدان ةئة كةةن ،بؤ يةة داوا ةتان ليَ ئةة كةةم كةة برِ يةارة كةة
هةَلبوةشَينيتةوة.
116
ق سةةكانم كارى كردة سةةر عةبدولِرةحماني سةةيد عةلى ،بؤية برو سةكةى بؤ
فةرماندةي هيَز (عةلى عة سةكةرى) كردء داواى ليَكرد كة هةولأ بؤ هةلَوة شةاندنةوةى
ةئةو بِر ةيارة ةبدات .ثةاش ةماوةيةةك عةةبةدولِرةحمةان سةةيةد ةعةلى ،ثَييو كةة بِريةارة ةكة
هةلَوةشاوةتةوة.
بة هةَلوةشاندنةوةى بِريارةكة زؤر خؤشحالأ بوومء دةستبةجآ ضووم بؤ لاى قانع،
لة هةَلوةشاوةنةوةى بِريارةكة ئاطادارم كردةوة .ئةوةى هةرطيز بيرم ناضَيتةوة ئةوةبوو
كة قانع زؤر بةغةمبارييةوة وتى :لالؤ طيان قةيناكة ،با لةم كورد سةتانة فراوانةدا جيَى
ئيَمةى تيا نةبيَتةوةء شاربةدةرمان بكةن!
117
دةستثيَكردنةوةى شة ِر
ماوةيةكى زؤر كورت بوو كة طةِرابووينةوة بؤ ثيَنجويَنء لة مانطى شةة شةى سةالَى
1963دا ،طفتوطؤى نَيوان (ث.د.ك) حكومةتى عَيراق كؤتايى ث َي هاتء شةةرِ دة ةستى
ثيَ كردةوة .زةعيم سةديق كارة سةاتى كؤمةلَكوذييةكةى ()9ى حوزةيرانى شةاري
سةلَي ةماني ئةةنجةا ةمدا .ذ ةمارةيةةكى زؤر لةة كةة سةانى خةةبةاتطَيرِء رِؤ شةنبيرء ةخاوةن
هةلَوَي سةت شةاري سةليَمانييان بةج َي هيَ شةتء رِوويان كردة ناو ضةة ئازادكراوةكان.
كامةران موكرى ةشاعير كة براى نورى ئةحمةد تةهاى لَيثر ةسراوى ثيَ ةشووى لقى ةضوار
بوو ،ئةويش بةهؤى جموجؤلأء ضةالاكي ةسيا سةييةوة ةسليَماني بةج َي هَي شةتء لة
ثيَنجويَن نيشتةجآ بوو .ثيَكةوة بووينة هاورِ َيء هاتوضؤى يةكترمان ئةكرد .كامةران
موكرى شةاعيرو رِؤ ةشنبيريَكى بةتواناء ورة بةرز بوو .لةو ماوةيةدا كة لة ثيَنجوَين بوو
زؤر هاتووضؤي يةكترمان ئةكردء كؤمةَلَيك شتى بةسوودى لـَيوة فيَر بووم.
سةوثاى ِرذيَم ثةلامارى ضةةند ناو ضةةيةكى ئازادكراوى كورد ةستانى دا ،لة ضةةند
ناوضةةيةك تيَكشةكا ،لة ضةةند ناوضةةيةكيش ةسةركةوت .بةهؤى دروسةتبوونى مةتر ةسي
هيَرشء ثةلامارى سةوثاى ِرذَيمء بة مةبة ةستى ثاراسةتنى طيانى هاوولآتييان( ،ث.د.ك)
داواى لة داني ةشتوانى ثيَنجوَين كرد كة ةشار ضةؤلأ بكةنء بةرةو ناوضةة سةنوورييةكانى
كورد ةستانى ئَيران برِؤن .جاريَكى تريش ئاوارةى سةنوورء ناو خاكى ئَيران بووينةوة،
لةطةلأ مالَى براكانمدا بة خَيزانء مندالَةوة رِوومان كردة طوندى ئاسناواى كوردستانى
ئَيرانء كةثرمان درو سةت كردء تيَيدا ني شةتةجآ بووين .بنكةى ليذنةى ناو ضةةش
طواسترايةوة بؤ طوندى بةيالآن لة شليَر.
بةهؤى هةلَهاتنء خؤ شةاردنةوةم لة دة سةت ِرذَيمء بةنديخانةء سةووتانى دوكانة
هاوبة شةةكةى منء عةبدولى برامء درو سةتكردنةوةى خانووةكةم ،بؤ ماوةى زياتر لة
سةاَلَيك بوو هيس كارء كا سةبييةكم نةكردبوو ،بؤية بارى داراييم بةرةو خراثى ئة ةضوو.
بؤ بةدة سةتهَينانى برِيَك ثارة بؤ بذيَويى خَيزانةكةم ،نا ضةار بووم بؤ ماوةيةكى كورت
مؤلَةت لة ليذنةى ناوضة وةربطرم .لةطةلأ هاوِرَييةكى نزيكم (عةلى ئةمين بةغايى) قسةم
كردء ثيَ شةنيازم بؤ كرد كة ثيَكةوة لة نزيك ةسليَمانى ةضا بكرِينء لة ةسةر سةنووري
118
ئَيران بيفرؤشةينةوة .كاك عةلي ثيَ ةشنيازةكةمى ثةسةةند كردء هةردووكمان بة ولآخ لة
ثيَنجويَ ةنةوة بةةرةو سةلَيمةاني بةةرِيَ ةكةوتين ،لةة طونةدى كةاني مةا سةي كةة ئةةكةةويَتةة
با شةووري سةليَمانى ،ةضامان كرِىء لة طوندى بناوة سةووتةي سةنووري عَيراق -ئَيران
فرؤ ةشتمانةوة .بؤ جارى دووةم ضةووينةوة ناو ةضةى كاني ماسةى ،بةلآم ثَيشةمةرطةيةكى
ثارتى كة ناوى سةديق بوو (خالَى شةةهيد ةسالارى حاجى دةرويَش) وتي :بؤتان نيية
ليَرة شتومةك بكِرن ،ضونكة ئةم ناوضةية تايبةتة بة كاك عةبدولوةهاب ئةتروشى.
ئَيمةةش ةلة مةةبةة سةتى تَيطةةي شةتين كةة عةة ةبدولوة ةهاب ئةةترو شةى ئةةو ةناو ضةة
بةازر ةطانييةةى بؤ خؤى ثةاوان كردووة ،بؤيةة دةنطةة دةنط ةمان نةةكرد ،بةةلآم برِ ةيار ةمدا كةة
ب ضةم بؤ لقى ضةوارء ئةو بابةتة باس بكةم .لة سةةر ِرَيطاي تانجةرؤ (عوسمانى ئامة)م
بينى كة دواى ئازادبوونى لة زيندان كرابوو بة سةةرلق .دواى هةوالأ ثر ةسين وتي :ضةي
رِوويداوة ،بؤ وا تووِرةيت.
و :لة برادةراني خؤمان تووِرةم ،ضةونكة بؤ ماوةيةكى كورت لة ليذنةى ناو ضةةي
ثيَنجوَين مؤَلة وةرطرتووةء ئةمةويَت بذيَويي خَيزانةكةم دابين بكةم ،بةلآم برادةراني
خؤمان ناو ضةةى كاني ما سةييان بؤ طيرفانى خؤيان ثاوان كردووةء نايةَلن كة سةي تر
سوود لةو ناوضةية وةربطريَتء كةلوثةل بكرَِيت.
عوسمانى ئامة زؤرى ثَيناخؤش بوو كة بةو شةيَوةية هةَل سةوكةو لةطةَلدا كراوة،
هةروةها داواى ليَكردم كة ب ضةين بؤ لاى سةديق .ثيَكةوة بةرةو كاني ما سةى بةرِآ
ةكةوتين ،لةةويَ بةة سةديقى وت كةة بؤ ضةي ِريَى ثَينةةداوم شةتومةةك بكِرمء نةايةةَل ةَيت
سةةربة سةت .ثا ةشان با سةى منى بؤ كردء ثيَيوت كة ئةندامي ناو ضةةمء ثيَكةوة لة
بةنديخانة بووين.
سديق رِووى كردة منء وتى :بؤضي خؤتت ثآ نةناساندم.
و :كةة تؤ بةة ضةةكةةوة رَِيمةان ل َي ةئةطريةتء ةئةَلَي ةيت ئةةم ةناو ضةةيةة ةتايبةةتةة بةة
عةبدولوةهاب ئةترو شةىء هيَزةكةى ،ئيتر من حيكايةتى ضةى بؤ تؤ بكةم؟ بؤ ئةبيَت
جياوازي لة نَيوان خةلَكيدا بكرَيت؟ ئةم ناو ضةةية مولَكى خةلَكةء هةموو كة سةَيك بؤي
هةية كة سةابةتي تَيدا بكات ،خؤ من بايى مليؤنَيك دينار ةضا ناكِرم ،تةنها 200دينارم
119
ثَيية كة ضاى ثيَ بكرِم.
سديق وتي :لةمةودوا كةس ِريَطات ليَناطرَيت ،بِرؤ بة ئارةزووى خؤت ضا بكِرة.
لةة طةةلأ عةةلى بةة ةغايى ضةةنةد جةار ةَيك ضةا ةمان كرِىء لةة طو ةندى ب ةناوة ةسوو تةة
فرؤ شةتمانةوة ،دواجار لة طوندي كانى ما سةى ضةا نةمابوو ،هةمووى برابوو بؤ ئَيران،
نةمانوي سةت بة دة سةتى خالَى بطةِريَينةوة ،بؤية برِيارماندا كة ب ضةين بؤ طةرميان ةضا
بكرِين .بة بةرى قةرةداغء سةةطرمةء دة شةتى سةةنطاوء ئاوة ةسثي ،ةضووين بؤ طوندى
زةنةانةة لةة طةةرم ةيان .لةةوآ ث ةياويَكى طونةدةكةة ةهاوكةاري كردينء ثيَى وتين كةة لةة طونةدى
بةَلكانةى نزيك طوندى زةنانة ضةا هةية ،بةلآم وا با شةترة كة جلوبةرطى ئةو ناو ضةةية
لةةبةةر بكةةينء معةامةةلةة بكةةين .ث ةياوةكةة كةةواء سةةلَتةةيةةكى خؤى بؤ هيَنةاينء عةةلى
بةةغةايى لةة ةبةرى كردء ضةوو بؤ طونةدى بةةلَ ةكانةة .كةة طةةِرايةةوة تةةن ةها ثيَنج كيلؤ ضةاى
لةطةلأ خؤيدا هَينابوو ،ثَييان وتبوو ضا نةماوةء هةمووى براوة بؤ ئَيران.
لةةو ةماوة يةةدا كةة لةة طةةرم يةان بووين شةةِر ةيَك لةة نز يةك كفرى لةة نَيوان ةثارتىء
حكومةت رِووى داء ( )28ثيَ شةمةرطة ةشةهيد بوون ،يةكَيك لة شةةهيدةكان مولازم
عةبدوَللآ بوو ،هةروةها ( )12 - 10شةهيديان ثَيشمةرطةي حةمةى شَيخ عةبدولكةريم
بوون .بارودؤخي ناو ضةةكة زؤر ناخؤش بوو ،زؤربةى طوندةكان ثر سةةيان تَيدابوو.
كاتَيك لة طةرميان نزيكي ضةةمى ئاوة سةثى بووينةوة ،ذمارةيةك خةلَكى زؤرمان بينى.
لة خةلَكى ناوضةكةمان ثرسى ئةو قةرةباَلغيية ضيية؟ ثَييان وتين ئةوانة شيوعييةكانن
كة لة دة سةت بةعس هةَلهاتوون ،كوردء عةرةبء توركماننء ذمارةيةكيان ئةف سةةرن.
لةيادمة خةلَكةكة ناوى عةرةبَيك (سيي مر ) هةروةها ناوى دوو كوردي شةيان هَينا بة
ةناوي (تةة ةها بةامةةِرنىء عةة ةبدولِرةحمةان قةازى) .خةةلَكةةكةة وت ةيان :لةةبةةر ةثارا سةتنى
طيانيان ،ثارتى لةو شةوَينةدا كؤيان كردوونةتةوةء نايةَليَت بة ناوضةةكةدا بلآوببنةوة،
خةةلَكى طو نةدة كةانيش ةشتو ةمةك يةان بؤ ةئة بةةن .دواتر ثةارتى ئي شةو كةارى دا بةة
ذمارةيةكيانء ضةند ئةفسةرَيكيش كرا بة ئامر هَيزي ثارتي.
لة 18ى ت ةشريني دءءةمي ،1963بةهؤى ناكؤكي ناوخؤى حزبى بةعس ،سةةرؤك
كؤمارى عَيراق (عةبدول سةةلام محةمةد عار ) كودةتاى بة سةةر بةع ةسدا كردء جَلةوى
120
دة سةةلآتى بة تةواوى طرتة دة سةت ،دءاتر بانطة شةةى برايةتي نَيوان كوردء عةرةبء
ئا ةشتيء ثيَكةوةذيانى دةركرد .هةرضةةندة بارودؤخةكة سةةقامطير نةبوو ،بةلآم بةهؤى
خراثي شةويَنء طوزةرانى حةمديء مةهابادى ك ضةم ،هةروةها بؤ با شةتر ِراثةِراندنى
ئي شةو ةكارةكةانى رِيَكخ سةتن بةة ثيَوي سةتم زانى ةكة بطةةرَِيينةةوة بؤ ثيَنجوَين .لةةطةةلأ
عةة بةدولى برام لةة ثيَنجوَين دو ةكا نةة كةة مةان كردةوةء دة سةت مةان كردةوة بةة ةكاري
زةِرةن طةةرى ،دواتر بةاري مةاديء طوزةرا ن ةمان زؤر ةباش بوو .دواى تةةءاءبوني
مؤلَةتةكةم ،لةطةلأ ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن دةستم كردةوة بة كارى رِيَكخستن.
ضةةند برادةريَكى ليذنةى ناو ضةة لةطةلأ منء عةبدولِرةحماني ميرزا قادرء جةلالى
مةةحمودى فةةقةآ ِرةحيمء عةةبةدوَللآي حةاجي محةةمةةدي قوربةاني سةارد بوون ،ئةةمةةش
كارى كردبووة سةةر ِريَكخ سةتنء ةس سةتى لة ئي شةوكارةكاندا .ئيَمةش لة هؤى ئةو
ثةةيوة نةدي يةة سةاردة يةان ثر سة يةار ةمان ل َي كردن؟ بةةلآم ئةةوان لةة وةلآ ةمدا هؤى ئةةو
ثةيوةندييةيان طةِراندةوة بؤ ئةوةى كة ئيَمة لة هاوينى ،1962بآ ثر سةى ِريَكخ سةتن
لة شةارؤ ضةكةى مةريوانةوة طةرِاوينةتةوة بؤ ثيَنجويَن .منيش ثيَموتن كة بةب َي ثر سةي
ِريَكخ سةتن نةطةِرابووينةوة ،بةلَكو ئةوكاتةي كة محةمةدى وة سةتا صةديق بة نهَينى
سةةرثةةر شةتي رِيَكخ سةتنى ثيَنجويَنى ةئةكرد ،بةة ةنامةة ةئا ةطادارى بةارودؤخةةكةةى
كردينةءةء بؤى نوو ةسيبووين كة حكومةت هةقي بةسةةر كةسةةوة نييةء بة بةخشةينى
بِرآ ثارة بة مفةوةزيَكى ةشيوعى ةضاومان ليَ دةثؤشةريَتء وةك هاوولآتييةكى ئاوارةى
طةِراوة ح سةاةان بؤ ئةكريَت .هةروةها لة نامةكةيدا محةمةدى وة سةتا صةديق ثيَى
ِراطةة ةيا ةندبوءين كةة بةة طةةِرانةةوةمةان ةئةتوانين كؤمةةَليَةك لةة ئي شةوكةارةكةانى ريَكخ سةتن
رابثةرِيَنينء ئةركي سةرشاني سووك بكةين.
دواي ئةو داني شةتنةء رِوونكردنةوةي ِرا سةتييةكان ،ئةو ضةةند برادةرة هةر سةارد
بوون لةةطةةَل ةمانةدا .ةثاش ةماوةيةةكى كورت ةعةلى حةةمةدى كةة ليَثر سةراوى لقى ضةوارى
سليَمانىء ئةندامى مةكتةبي سياسي (ث.د.ك) بوو ،هات بؤ ثيَنجوَين.
بةة ةئا ةمادةبوونى شةَيخ سةةعيةد موفتى (لَيثر سةراوى ليةذنةةى ةناو ضةة) لةة ةطةلَي
كؤبووينةوةء با سةى سةاردي ئةو ضةةند برادةرةى ليذنةى ناو ضةةمان بؤ كردنء ثيَمان
121
ِراطةياند كة بةو ةشيَوةية ناتوانين ئي شةوكارةكانى ِريَكخ سةتن وةك ثيَوي سةت بة ئةنجام
بطةيةنين .شَيخ سةعيد موفتى بيَ ئاطايىء دلَـطراني خؤى لةو مةسةلةية دةربرِى.
ثا شةان عةلى حةمدى ق سةةى لةطةلأ ئةو برادةرانة كردء دلَ ـةطراني خؤى دةربِرىء
ِرةخ ةنةى ل َي طرتنء وتى :ئةةطةةر سةالَى ثةار بةارى دارايي ةمان بةاش بووايةة ،ةئةبووايةة
خؤمةان بةة ثةارة يةارمةةتي ئةةم برادةرانةة ةمان ةبدايةة بؤ ئةةوةى بطةةِرَي ةنةوة بؤ ثيَنجوَينء
ئي شةو ةكارة ةكانى ِريَكخ سةتن ئةةن ةجام ةبدةن ،بةةلآم ئةة ةمان كةة لةة طير ةفانى خؤيةان ثةارةى
طةرِانةوةيان داوةء دواتريش ئةم دوو برادةرة ،لة ةسليَمانىء رِومادى لة ةسةر شةؤرِشء
ثارتى زيندان كراون ،بؤ ئةبَيت لةطةلَياندا سارد بين؟
كةاك عةةلي حةةمةدي دَلنةةوايى كردينء ثيَى وتين ةكة ةتا كؤنطرةى دا ةهاتوو دةبيةَت
وةك رِابردوو لة ِراثةِراندنى ئيشوكارةكانى رِيَكخستن بةردةوام بينء سارد نةبينةوة.
122
ناكؤكي نيَوان بارزانىء مةكتةبى سياسي
لة ةسالَي 1964هةندَيك ناكؤكي لة نَيوان مةلا م ةستةفا بارزانىء مةكتةبى سةيا ةسي
(م.س) ثارتي ديموكراتي كورد ةستان سةةري هةَلدا .هؤكةي ةشى ثاوانكردنى دةسةةلآتء
جياوازيي لة ةشيَوازى كاركردن بوو لة ناو سةةركردايةتي (ث.د.ك)دا .ئةوكاتة بارةطاى
مةلا م ةستةفا لة طةلآلَةء بارةطاى مةكتةبى سةيا سةي لة ماوةت بوو ،هةردوو لايان وةك
دوو دة ةسةلآت لة ناو ثارتيدا خؤيان ئةنواند .ئةنداماني مةكتةبى سةياسةي ئةيانويسةت
بةة ثيَى بةةر ةنا مةةء ثةةيِرةوى ةناوخؤى (ث.د.ك) كةار ب كةةنء بةة زؤري نةةى دةنط برِ يةار
لة سةةر بابةتة طرنطةكانى ةشؤِرشء ثارتى بدةن ،بةلآم بارزانى ئةمةى بةلاوة ئا سةتةم
بوو ،ثيَى ةهةزم ةنةدةكراء ةبةو ثيَ ةيةى كةة سةةرؤكى ثةارتي بوو ةئةيوي سةت زؤربةةى
دةسةةلآتة طرنطةكانى ثارتى بةدة ةست خؤى بَيت .ةسالآنى دواتر ناكؤكييةكان طةورةتر
بوونء تةشةنةيان سةند ،تا دواجار شةرِى براكوذي ل َي كةوتةوة.
دوذمنانى كوردء حزبى سةيا سةيء كة سةانى هةلثةر ةستء ئاذاوة ضةى دة سةتيان
هةةبوو لةة قولَتركرد نةةوةى ةناكؤكي يةة ةكانى نَيوان ةبارزانىء مةةك ةتةبى سة يةا سة يةدا.
ذ ةمارةيةةكى زؤر لةة ةئا ةغا ةكانى كورد سةتةان ةلة لاى بةارزانى لةة دذى ئةة ةندا ةمانى مةةكتةةبى
سةياسةي كة زؤربةيان رِؤ ةشنبيرء خاوةن بيرى نوآ بوون ،قسةيان ئةكردء بارزانييان لة
دذى مةكتةبى سةيا سةي هان ئةدا .هةروةها ئةحمةد تؤفيق( )18كةم تا زؤر دة ةستى
هةبوو لة قووَلتركردنةوةى دووبةرةكىء ناكؤكي لة نَيوان بارزانىء مةكتةبى سياسيدا.
ئةةح ةمةد تؤفيق سةةردانى ةبارزاني ةئةكردء كؤمةةلَيةَك و ةتةى هةةلَبةة سةتراوى لةة دذى
ئةندامانى مةكتةبى ةسيا سةي بؤ بارزانى باس ئةكردو بارزاني ثرِ ئةكرد .دواتر لةطةلأ
ةشَيخ محةمةدى هةر سةينء ضةةند كة سةيَكى تر بلآوكراوةيةكيان بة ناوى (دي سةان
بارزانى) دةركرد كة لةسةرخؤ ئاطرى دووبةرةكي خؤش ئةكرد.
( )18ئةحمةد تؤفيق ناوي رِا سةتةقينةي (عةبدولَلآ ئي سةحاقى) بوو ،خةلَكى كورد سةتانى ئيَران بوو ،لة
1960بةرثرسةي يةكةمي حزبى ديموكراتى كورد ةستانى ئيَران بوو ،لة كورد ةستاني عيَراق دائةنيشت.
دواتر رِذيَمي عيَراق بَيسةروشويَني كرد.
123
ئةحمةد تؤفيق (عةبدوَللآي ئيسحاقي)
لة كؤتايى سةالَي ()1963ء سةةرةتاى ( )1964ئةوكاتةى (تاهير يةحيا) سةةرؤك
وةزيرانى حكومةتي عَيراق بوو ،ضةةند جاريَك داواى شةةِر ِراوة ةستاندنء طفتوطؤيان
لةة طةةلأ ةبارزانى كرد .بةارزانى شةةرِ ِراوة سة ةتانةدنء طفتوطؤى ثةآ ةباش بوو ،بةةلآم
ئةة ةندامةانى ةمةك ةتةبى سةيةا سةي لةةطةةلأ بةارزان ةيدا هةاوِرا نةةبوونء ثيَ ةيان وانةةبوو كةة
حكومةتى عَيراق لة طفتوطؤدا نيازيان ثاك بَيتء مافةكانى طةلى كورد ب سةةنَينن .لةو
ةماوة يةةدا تيَكرِاى ئةة ةندا مةانى ةمةك ةتةبى سة ةيا سةي داوا ةيان لةة ةبارزانى كردبوو كةة
ةبارة ةطا ةكةى لةة طةةلآلَةةوة بطويَزيَ ةتةوة بؤ نز ةيك ةبارة ةطاى ةمةك ةتةبى سة ةيا سةي لةة ةماوةت،
ضةونكة ثيَيان وابووة كة دووري نَيوان بارةطاكانيان ئا سةتةنطى بؤ ئي شةوكارةكانى
ةشؤرِشء سةةركردايةتي ثارتى درو سةت كردووةء (م.س) ناتوانيَت بؤ ب ضةووكترين
ثر سةيارء برِيارء وتووَيذ رِيَطايةكى دوور ب ِنء ب ضةن بؤلاى بارزانى .مةلا م سةتةفا
بارزاني هةر لة طةلآلَة مايةوةو طويَي بة داواكارىء تيَبينييةكانى (م.س) نةدا.
لةة 1964/2/10يةةك لايةةنةةء بةآ ةئا ةطادارىء ِرةزامةة ةندي (م.س) ،ةمةلا م سةتةة ةفا
بارزانى ،بةيانيَكى بة زمانى عةرةبى بلآو كردةوة كة تَييدا بِريارى ِراوة سةتانى شةةِرى
لةطةلأ حكومةتى عَيراقدا داو داواى طةِرانةوةى ئا سةاي شةى بؤ ناو ضةةكةء طةِرانةوةى
خةةلَكى كورد بؤ سةةر مةالأء كةارء فةةر ةمانى ثيَ شةوويةان كردبوو .لةة بةةيةان ةنامةة ةكةدا
داواكةارىء ةمافةةكةانى ةطةلى كورد سةتةاني تَةيدا بوو .بةة ةياننةامةةكةةى ةبارزانى بووة هؤى
زياتر قوولَكردنةوةى ناكؤكييةكانى نَيوان بارزانىء مةكتةبى سياسي.
124
ثلانى دةرةكى بؤ قو َلكردنةوةى ناكؤكييةكان
لة سةالَي ِ ،1964رؤذيَك لة ثيَنجوَين (ميرزا سةديق)م بينى كة ليَثر ةسراوى ليذنةى
ناو ضةةى ثارتى بوو لة ضةوارتا .دةنطوبا سةى ناوخؤى ثارتيم ل َي ثر ةسى ،لة وةلآمدا
وتى :بارزانى زؤر تووِرةية لة مةكتةبى ةسيا سةي ،ضةونكة لةم ماوةيةى ثيَ شةوودا مةلا
م سةتةفا لة سةةنطة سةةر لةطةلأ ذمارةيةكى زؤر لة كة سةايةتىء ئاغاكانى ث شةدةر
كؤبووةوة ،منيش ةلةو كؤبونةةوةيةةدا بةة شةدار بووم .لةة ةكاتى كؤبوونةةوةكةةدا ذن ةيَك
وي سةتوويةتى بيَتةة ذوورةوة ،بةلآم لةلايةن ثَي شة ةمةرطةكانى بارزاني ةيةوة ِرَي ةطاى ثيَ
نةدراءة ،ذنةكةش دةنطي بةرز كردةءةء دة سةتي كرد بة هاتوهاوار .بارزانيش طويَى
لةة دةنطى ذنةةكةة بوء ،فةةرمةاني دا كةة مؤ ةلَةتى ةهاتنةة ذوورةوةى ث َي بةدةن .ةكاتَةيك ذنةة ةكة
هاتة ذوورةوة ،ئاوةَلكرا سةيَكى لة ذَير عةباكةيدا دةرهَيناو فِريَى داية بةردةم بارزانىء
بة دةنطيَكى بةرز وتي )19()....(" :دةستدرَيذيى شةرة ء نامووسى ليَ كردووم".
بة ق سةةي ذنةكة بارزاني زؤر دَلطران بوو ،لة بةر ضةاوى ئامادةبووانى كؤبوونةوةكة
هة سةتي بة شةةرمء شةكان كردو وتي " :سةاجيَك بَينن با دةمو ةضاوى خؤمى ثآ ِرةش
بكةم ،ئاخر ضةؤن ئةبيَت ليَثر سةراوء ثيَ شةمةرطةى ئيَمة دة سةتدريَذى بكاتة سةةر
شةرة ء نامووسى خةلَكى".
زؤرم ثيَ نةاخؤش بوو كةة ميرزا سةديق ئةةو رِووداوةى بؤ طَيِرا مةةوة ،لةة هةة مةان
كاتي شةدا باوةِرم نةئةكرد كة ( )...كارى وابكات .ثر سةيارم لة ميرزا صةديق كرد كة
سةبارةت بةو بابةتة ليَكؤَلينةوة لةطةلأ ( )...دا كراوة؟
وتى :نةةخيَر ،ثيَم وا نييةة ةتا ئيَ سةتةا ليَكؤَلينةةوة كرابَةيت ،ةجا ئةةوة ليَكؤلَي ةنةوةى
بؤضيية؟ باوةِر ناكةم ئةو ذنة لة بةرضاوى بارزانىء ئةو هةموو خةلَكةدا درؤ بكات.
بؤ من زؤر زةحمةت بوو كة بة بآ هيس بةلَ ةـطةيةك باوةِر بة ِراسةتىء درو ةستى ئةو
بابةتة بكةم ،ضةونكة كؤمةَليَك دوذمنء ناحةزى زؤر لة دذى مةكتةبى سةيا سةي بابةتى
جؤراوجؤريان دروست ئةكردء بارزانييان لة دذى مةكتةبى سياسي هان ئةدا.
( )19لَيثر سةراويَكى ثلةة بةةرزي (ث.د.ك) بوو ،زؤر نزيةك بوو لةة بةارزاني .سةةركردةيةةكى قةارة ةمانء
ني ةشتمانثةروةرو داوَين ثاك بوو ،خؤ شةةوي سةتى ناو خةلَكء ثيَ ةشمةرطة بوو .لة ةشؤِر ةشى ئةيلولء لة
شؤِرشى نويَ هةرطيز رِةفتارى ناشيرينى لـيَبةدى نةكراو نةبيسترا ،لة شؤِرشى نو َي شةهيد بوو.
125
سةرةتاى شة ِرى براكوذى
بة ثيَي ئةو زانيارييانةي كة لة لقي ضةوارةوة بةدة سةتمان طةي شةت ،بةمةبة سةتى
دؤزينةوةى ةضارة سةةر بؤ كيَ شةةء ناكؤكييةكانى نَيوان مةكتةبى سةيا سةيء بارزانىء
برِيارى ثيَوي سةت سةةبارةت بة شةةرِ رِاطرتنء طفتوطؤ يةكلايةنةكةى بارزاني ،مةكتةبى
سةيا سةي لة ني ةساني 1964لة ماوةت كؤنفرا سةيَكيان بة ةستبوو .لة رِؤذانى بة سةتنى
كؤنفرا سةةكةةدا (م.س) دوو ةجارو لةة دوو كةاتي جيةاوازدا ،دوو ئةةنةدامى (م.س) وةك
وة فةدى خؤ يةان ةئةنيَرن بؤ لاى ةبارزانىء كؤ مةةَل يَةك ثيَ ةشن يةازء تيَبينىء داوا كةاري
(م.س)ي ثيَ ِرادةطةةيةةنن ،بةةلآم هةةردوو ةجارةكةة وة ةفدةكةة بةة ةنائوم ةَيدى طةةِرابوونةةوة.
بارزانى سةووربووة لة سةةر هةلَويَ سةتء برِيارةكانىء داواى لابردنى سةكرتيَرى ثارتى
ئي اهيم ئةة حمةةدى كردبوء .لةة كؤنطرة كةةدا ئةة نةدا مةانى مةةك ةتةبى سة يةا سةي
بةة ةيان نةا مةة ةيةك ةيان بةة ز ةمانى عةةرةبى سةة بةارةت بةة رَِي كةةوت نةة كةةى نَيوان بةارزانىء
عةبدولسةلام عار دةركردبوو.
دواى كؤنفرا سةةكةى ماوةت ،ناكؤكييةكانى نَيوان بارزانىء مةكتةبى سةيا ةسي
قووَلتر بوو ةنةوةء دواتر دووبةةرةكىء شةةرِى براكوذي ل َي كةةو ةتةوة .بةة شةيَوةيةةكى
ط شةتى ِريَكخ سةتنةكانى ثارتى (لقء ناو ضةة) كة ذمارةيةكى زؤر رِووناكبيرء كادرى
بةةتوا ةنا كةار ةيان تَةيدا دةكرد ،هةةروةهةا بةة شةَةيك لةة هيَزى ثيَ شةمةةرطةة لةةطةةلأ ةمةكتةةبى
ةسيا ةسيدا بوونء ث شةتيوانييان لَيئةكرد ،بةلآم زؤربةى هَيزى ثَي شةمةرطةء ذمارةيةكي
زؤر لة ئاغاء سةةرؤك عة ةشيرةتةكاني كورد ةستان كة خاوةنى ضةةكدار بوون ،ةضوونة ثالأ
بارزانىء ثشتيوانييان ليَئةكرد.
ةماوةيةةكى كةةم دواى كؤنفرا سةةكةةى ةماوةت ثَي شةمةةرطةةء لايةةنطرانى بةارزانى
ةكةوتنةة دة سةتطيركردنى ةئةو لَيثر سةراوء ةكادرء ئةة ةندا ةما ةنةى كةة لةة ةطةلأ مةةكتةةبى
سةيا ةسيدا بوون .عةلى حةمدى (ئةندامى مةكتةبي سةيا سةي ثارتىء ليَثر سةراوى لقى
ضةوارى سةليَ مةانى) لةة ةطةلأ مةةحمودى ةحاجى تؤفيقء سمكؤ فةة وَللآء عوسمةان
عوزَيرىء مةحمودى مةلا عيزةتء شةَيخ سةةعيد موفتىء بة دةيان ليَثر سةراوء كادرى
سةياسةيء ئةندامء ثَيشةمةرطةء لايةنطري بالَي مةكتةبي ةسياسةي دة ةستطيركران .منء
ئةندامانى ناو ضةةى ثيَنجويَنء ذمارةيةك لة ئةندامانى رِيَكخ ةستن لةطةلأ بالَى مةكتةبى
126
سةيا سةيدا بووين .ئةو دووبةرةكىء بارودؤخة ناهةموارةم زؤر ثيَ ناخؤش بوو ،جطة
لةوةى كة كوردء شةؤِر شةةكةىء (ث.د.ك) زةرةريان تَيدا دةكرد ،هيس سةووديَكم لةو
دووبةةرةكييةة نةة ةئةبينى ،بةةلآم لةة هةة ةمان كةا ةتدا لةةطةةلأ هةةلَوَي سةتء بيروبؤ ضةوونى
مةكتةبى سةيا سةيدا بوومء ث شةتيوانيم ليَ ئةكرد ،ضةونكة بؤ ةضوونةكانيانم بة ِرا سةت
ئةزانىء دذى برِياري تاكِرةوى سةركردةكاني شؤِرش بووم.
عةةزيز ةعةقراوي ئةامر هيَزى ةثارتى بوو ،خؤىء هَيزة كةةى لةة ثيَنجوَين بةة دواى
لايةنطرانى مةكتةبى سةيا ةسيدا ئةطةِرانء ناو ضةةكةيان خ سةتبووة ذيَر ضةاوديَرييةكى
بةهَيزء وردةوة .خةباتى ئا شةكراى رِيَكخ سةتنةكانى لقء ناو ضةةى سةةر بة مةكتةبى
سةيا سةي طؤِرا بؤ خةباتى ذيَر زةمينى .منء ضةةند ئةنداميَكى ناو ضةةء ئةندامانى
رِيَكخ سةتن كة لةطةلأ بالَى مةكتةبى سةيا سةيدا بووين بؤ ئةوةى رِووبةرِووى طرتنء
لةناوبردن نةبينةةوة وا خؤمان ثي ةشان ةئةدا كة بةهؤى درو سةتبوونى دووبةرةكى لة
نَيوان ةبارزانىء ةمةك ةتةبى سةيةا سة ةيدا واز ةمان لةة سةيةا سةةتء حز ةبا ةيةتى هَي ةناوةء
ثشتيواني لة هيس لايةكيان ناكةين.
هةةواَلم ثَيطةةي شةت كةة عةةلي حةةمةدىء ذمةارةيةةكى زؤر لةة ليَثر سةراوء ةكادرء
ئةندامانى سةةر بة مةكتةبى ةسيا سةي ،لة مةركةزى ثؤلي سةى ثيَنجوَين كة بارةطاى
بةة ةتاليؤني شةى تَيةدا بوو بةةنةد كراون .ةعةلى حةةمةدي ث ةياويَكى تيَكؤ شةةر بوو ،خةةلَكي
بةادي ةنان بوو ،لةة 16ى ئةابى ةسالَى 1946لةة مةالَى ئةةوا ةندا لةة بةة ةغدا دامةةزرانةدنى
(ث.د.ك) ِراطةياندرابوو ،ثَي شةتر بةرِيَوةبةري فةرمانطةي تاثؤى كفرى بوو .هةر ضةةندة
بارودؤخةكة زؤر دذوارء ثرِ مةتر سةى بوو ،بةلآم بةثيَوي ةستم زانى كة سةةردانى عةلى
حةمدى بكةمء لة نزيكةوة ق سةةى لةطةَلدا بكةمء ثيَكةوة با سةي بةرنامةي هةَلهاتني لة
بةنديخانة بكةين .لةطةلأ عومةرى حاجى ئةحمةدى وة سةتا م سةتةفا ضةووم بؤ لاى
م ةعاون ئةةحمةةدى ةئامر بةة ةتاليؤنء ثَي ةمانووت كةة ةئة ةما ةنةويَةت سةةردانى ةعةلى حةة ةمدى
ب كةةين .م ةعاون ئةةحمةةد ةئاطةادارى هةةلَويَ ةستى سةيةا سةي ئَي مةة نةةبوو ،بؤيةة رَِيى
ليَنةطرتينء مؤَلةتى ثَيداين .عةلى حةمدى بة تةنيا لة ذوورَيكدا بةند كرابوو ،ضةووينة
ذوورةوة بؤ لاى ،دَل تةةنطىء ةهاو ةخةمي خؤ ةمان بؤ دةربرِى .ةئةويش بةة ورة يةةكى زؤر
بةرزةوة قسةةى لةطةَلدا كردين .دواي كةمَيك قسةةكردن ،وتمان :بؤئةوة هاتووين كة لة
127
ذيانء تةندرو سةتيت ئاطادار بينء ضةاومان ثيَت بكةوَيت ،لةهةمان كاتدا ئةمانةويَت
سةبارةت بة داِرشتنى ثلانيَك بؤ هةَلهاتنء رزطاركردنتان بيروِراتان وةربطرين.
عةةلى حةة ةمدى زؤر لةة سةةرخؤ وةلآمى داي ةنةوةء وتى :ثيَوي سةت نةاكةات ئيَوة لةة
ثَي نةاوى م ةندا ذ ةيانى خؤ تةان بخةة نةة مةةتر ةسي ةيةوة ،خؤ تةاوان ني يةة بيروبؤ ضةوونى
ج ةياواز ةمان هةةبَيةت ،بةا ليَثر سةينةةوةم لةةطةة ةلَدا بكةةن ،ئةةوة خيلافى من نييةة بةة تةةنهةا،
بةلَكو هةموو مةكتةبى سياسي يةك هةلَويَستمان هةية.
عةلى حةمدى ئارةزووى هةَلهاتنى لة زيندان نةئةكردء ثيَى وابوو كة ةضارة سةةريَك
بؤ كَي شةةكان ئةدؤزريَتةوة ،بؤية داواى ليَكردين كة هةولَى دةربازبوونى نةدةين .لةو
ةماوةيةةدا كةة لةة ثيَنجويَن زي ةنداني كرابوو ،لةةطةةلأ ضةةنةد برادةريَكى تردا جلوبةةرطء
خواردنمان بؤ ئةنارد.
رِؤذ لةة دواى ِرؤذ دوو ةبةرةكى ثةةرةى ةئة سةةنةدء دة سةت بةة خوَينى كةة سةانى
شةؤرِشةطيَرِء بيَ تاوان سةوور ئةبوو ،لة ضةةند ناوضةةيةكى كورد ةستاندا شةةرِء ثَيكدادان
ِروويانداء لة هةردوولا شةةهيدء بريندارى ليَكةوتةوة .دواتر داني شةتواني كورد ةستان
بالَي مةكتةبي سةيا سةييان ئةوت جةلالي ،هةروةها بة باَيلي بارزانييان ئةوت مةلايي.
لةوماوةيةدا ثري شةكي شةةرِ بةر ةشيوعييةكانيش كةوت ،لة طوندي كاني ما سةي خوار
سةليَمانى ( )9كة سةيان بة دة سةتى ثياءةكاني عةبدءلوةهاب ئةترء شةي ةشةهيد كران،
ةبارودؤخةةكةة لةة ةبةرذةوة ةندي ذمةارةيةةك هةةلثةةر سة ةتدا بوو كةة ضةةكء تةةقةةمةةني ةيان
دةفرؤ شةتء لة هةندَيك ناو ضةةدا بة زؤر ثارةيان لة خةلَكى ئة سةةند ،لَيثر ةسراوء
ئةندامانى سةر بة بالَى مةكتةبى سياسييان دةستطير ئةكرد.
سةةرةتاى مانطى حةوتى سةالَى 1964مة لا م سةتةفا بارزانى لة بةياننامةيةكدا
برِيارى دةركردنى ( )14ئةندامى كؤميتةى ناوةندىء مةكتةبى سةياسةي داء ثاشةان لة
1964/7/12هيَر شةى كردة سةةر بارةطاى مةكتةبى سةيا سةي لة ماوةت .ئةندامانى
كؤمي ةتةى ةناوةنةدىء ةمةك ةتةبى سة ةيا سةيء بةة شة ةيَك لةة هيَزى ثَي شةمةةرطةة بةةهؤى
نابةرامبةري هيَز بةرةو سةنوور رِؤي شةتنء ضةوونة ناو خاكى كورد سةتانى ئَيران.
حكو ةمةتى ئيَران لةة سةةر سةنوور ضةةكةةكةانيةان ليَ سةةنةدنء لةة نز ةيك هةةمةةدان
ئؤردو طةا يةةك يةان بؤ كرد نةةوة .لةةو مةاوة يةةدا ذ مةارة يةةك لةة كةادرو ةبةرثر سةة
128
دة سةتطيركراوة كةاني ةبالَي (م.س) وةك ةعةلى حةة مةدىء مةةحمودى ةحاجى تؤفيقء
عو سمةان عوزيَرىء عةةريف مةةج يةدء دة يةان تيَكؤ شةةرو بيَ تةاواني تر ،بةة ب َي هيس
لَيثر سةينةوةيةك بة فةرماني بةرثر سةاني بالآي (ث.د.ك) ب َي سةةرو شةويَن كران.
تائيَستاش كة بيرةوةرييةكانم ئةنووسمةوة ،هيس زانيارييةك سةبارةت بة رووفاتي ئةو
نيشتمانثةروةرانة نيية.
بةهؤى درو سةتبوونى ئةو دووبةرةكىء شةةِرى براكوذيية زيانيَكى مَيذوويى زؤر
طةورة لة كوردء ةشؤِرشء ثارتى ديموكراتى كورد سةتان كةوت ،هةروةها ذمارةيةك
كادرى سةيا سةيء شةؤِر شةطيَِرء ثَي شةمةرطةء ئةندامى ثارتى ضةيتر ئارةزووى ئةءةيان
نةكرد كة دريَذة بة خةبات بدةن وازيان هَيناء بة ةشيَكى زؤريش لة خةلَكى كورد سةتان
لة شؤِرشء ثارتى ديموكراتى كوردستان ب َي هيوا بوون.
129
130
سةردانى بارزاني بؤ ثيَنجويَن
لةة كؤ ةتايى مةانطى ةحةوتى ،1964بةة مةةبةة سةتى ئةةن ةجا ةمدانى كؤبوونةةوة لةةطةةلأ
حكومةتى ئَيراندا مةلا م سةتةفا بارزاني هات بؤ ثيَنجويَنء لة سةنوورى باواخ لةطةلأ
سةةرلة شةكرى كرمان شةان (ئاغاى نة سةروَللآيى) كؤبوونةوةيةكى ئةنجامدا .بارزانى
داواى لة سةةرلة ةشكر كردبوو كة ئَيران هاوكاري بالَى مةكتةبى ةسيا سةي نةكات.
حكومةتى ئَيران ،مةلا م سةتةفا بارزانىء هيَزةكة ضةةكدارة زؤرةكةي زؤر لا مةبة ةست
بوو ،ضةونكةة ئةةيةانوي سةت لةة ةكاتي ثيَوي سة ةتدا بؤ بةةرذةوةنةدي خؤ ةيان سةوود ةيان
ليَوةربطرن ،لةبةرئةوة يارمةتى بالَي بارزانييان ئةدا.
كاتَيك مةلا م ةستةفا بارزانى هات بؤ ثيَنجويَن ،منء ضةةند برادةريَكى سةةر بة بالَى
ةمةك ةتةبى سةيةا سةي بةة هةة ةنانزانى كةة بةارزانى لةة دزيني كَيبة َلء تةةلي كةارةبةاكةةي
ثيَنجوَين لة لايةن عةبدولوةهاب ئةترو شةى ئاطادارى بكةينةوة .لةبةرئةوةى كة لةطةلأ
بالَى مةكتةبى سةيا سةيدا بووين ،خؤمان نةمانئةتوانى لةطةلأ مةلا م سةتةفا بارزانيدا
دابني ةشين ،بؤية لةطةلأ كؤمةلََيك كة سةايةتي ثيَنجويَن وةك حاجى قادرى شةيرين،
ةحاجى ةسالَحى فةةرزالى ،مةةحمودى فةةقةآ رةحيم ،ةحاجى محةةمةةدى قور ةبانىء مةةلا
عةةزيز سةةع يةد حةة مةة ةخان ق سةة ةمان كردء داوا مةان ليَ كردن كةة بةةنةاوى خةةلَكى
ثيَنجوَينةو،ة ب ضةن بؤ لاى بارزانىء ق سةةى لةطةَلدا بكةنء فرؤ شةتنى تةلء كَيبَلى
كارةباى ثيَنجوَيني ثآ ِرابطةيةنن .لة هةمان كاتي ةشدا داواى ل َي بكةن كة بة ئا شةتىء
لة رِيَى داني ةشتنء طفتوطؤوة كَيشةةى نَيوان خؤيانء بالَى مةكتةبى ةسياسةي ضةارةسةةر
بكةنء دووبةرةكىء براكوذى كؤتايى ثيَ بهَينرَيت.
زؤر ةبة ةتا سةةوة ةضاوةِروانى طةةِرا ةنةوةى ئةةو برادةرانةة بووينء بةةهيواى هةةواَلى
خؤش بووين .ةثاش ةماوةيةةكى كورت برادةران طةةِرا ةنةوةء وت ةيان :ةضاو ةمان بةة ةمةلا
م سةتةفا كةوتء لة سةةر هةردوو بابةتةكة ق سةةيان لةطةَلدا كرد .دةربارةى فرؤ شةتنى
تةلء كيَبلَى كارةباكة مةلا م ةستةفا وتى "ئاطادارى شةتى وانيية" ،بؤية بايةخي بةو
كَي شةةية نةدا .دةربارةى دؤزينةوةى رِيَطا ةضارةيةك بؤ كؤتايي هَينان بة دووبةرةكىء
شةرِي براكوذى بارزاني وتى "ئةو شةِرة تاوانى مني تَيدا نييةء هيس بة من ناكريَت".
131
وةك ليذنةي ناوضةة بة وةلآمةكةى بارزانى زؤر بيَ هيوا بووينء ثيَمان ناخؤش بوو
كةة ةئةو كيَ شةا نةة هةةروا بةة هةةَلوا سةراوى ةما ةنةوة .دةبووا يةة ةبارزانى ل يةذ نةة ةيةكى
ليَكؤَلينةوةي بؤ ِراستء دروستىء ليَثرسينةوة لةمةرِ فرؤشتنى تةلء كَيبلَى كارةباى
ثيَنجوَين ث ةيَك بهَينةايةة ،بةةلآم لةةبةةر ئةةوةى عةة ةبدولوةهةاب ئةةترو شةى كةةوتبووة طيةانى
بالَى مةكتةبى سةيا سةيء لةناوبردنيان ،لَيثر سةينةوةى لةطةَلدا نةدةكراء بؤ هةموو
ةكار يةَك دة ةستى كراوة بوو .هةةروة ةها دةبووا يةة بةارزانى وةلآميَكى ئوم يةَد بةةخ ةشى
سةة ةبارةت بةة ضةارة سةةركردنى دووبةةرةكىء ةناكؤكييةةكةانى لةة ةطةلأ بةالَى ةمةكتةةبى
سياسيدا بداياتةوة ،ضونكة كليلى ضارةسةركردنى كيَشةكان لة دةستى خؤيدا بوو.
132
هةلَبذاردنى ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن
دواي سةةردانةكةي بارزاني بؤ ثيَنجويَن ،ميرزا سةديق كة لةطةلأ بالَى بارزانى كاري
ئةكردو دواتر كرا بة ليَثر ةسراوى ليذنةى ناو ةضةي ثيَنجوَين ،بؤ هةلَبذاردني ئةنداماني
ليذنةى ناو ضةة داواى ئي شةكردنء هاوكاريى لَيكردم ،بةلآم بةبيانووى دووبةرةكىء
شةرِى براكوذي ،ثيَموت كة ضيتر نامةءآ ئيشوكارى سياسي بكةم.
ثاش ماوةيةك لقى ضوارى سليَمانى (بالَى مةكتةبى سياسي) ثَييان ِراطةياندين كة
خؤمان ِريَك بخةينةوةء بةرثسء ئةنداماني ليذنةى ناو ضةةى بالَى مةكتةبى ةسيا سةي
هةَلبذَيرين .بة ئامادةبوونى دوو نوَينةرى لقى ضةوار (مامؤ سةتا ئةحمةد عةزيز بانةيى
لَيثر سةراوى ةيةكَيتي قوتةاب ةيان ةلة ةسلَي ةمانىء جةة ةمالى ميرزا حةة ةمة سةةعيةد) لةةطةةلأ
ذمارةيةك لة ئةندامانى ثارتى بالَى مةكتةبى ةسياسةي لة سةةيرانطةى بلكياني ثيَنجوَين
كؤ بووينةوةء ليذنةى ناو ةضةمان هةلَبذارد .ليذنةي ناو ضةة ثَيكهاتبوو لة سةاَلحى
حاجى فة وَللآ لَيثر سةراوى ناو ضةةء ثيَنج ئةندام ،عومةر حاجى ئةحمةد ،حةمةى
مينة نالة ،عةبدولِرةحماني ميرزا قادر ،مامة خولةء بةندة.
ئةوكاتة هةردوو بالَةكةي ثارتي (بالَي مةكتةبى ةسيا سةيء بالَى بارزانى) بة ناوى
ثارتى ديموكراتى كورد ةستانى عَيراق كارو ةضالاكي ةسيا سةيمان ئةنجام ئةدا ،بةلآم
زؤربةي داني ةشتواني كورد سةتان بة بالَي بارزانييان ئةوت مةلايي ،هةروةها بة باَلي
مةكتةبي سةيا ةسييان ئةوت برايم ئةحمةدي ،ضةونكة ئي اهيم ئةحمةد سةكرتيَرء كة ةسي
دووةمي (ث.د.ك) بوو ،بةةلآم ةبةهؤي ئةةوةي كةة ةمام جةةلال ةبةرثر سةي يةة ةكةمي هَيزي
ثيَ شةمةرطةي بالَي مةكتةبي سةيا سةي بوو ،لةناو خةلَكيدا زياتر نا سةرا ،بؤية دواتر
داني ةشتواني كوردسةتان بة بالَي مةكتةبي سةيا ةسييان ئةوت جةلالى .لة شةةِري ناوخؤي
نَيوان (ي.ن.ك)ء حزبةة ةكاني تري كورد سة ةتان لةة ةسالآني حةةفتةاكةانء هةة شةتةا ةكانء
نةةوةدةكةا ةندا ،بةة (ي.ن.ك) ةيان ئةةوت جةةلالي ،ئةةو و شةةيةةش تةةنهةا وةك جوَينء بؤ
سووكايةتي ثيَكردن بةكاريان ئةهَينا.
بؤ ِراثةِراندنى ئي شةوكارى رِيَكخ سةتنء ئاطاداربوون لة هةوالَة سةيا سةييةكاني
كورد سةتان ثةيوةنديم كرد بة جةمال خةفا ء حةمةى مامةند كة لةطةلأ لقى ضةوارى
133
ةسليَمانى (بالَى مةكتةبى سةيا سةي) ئي شةيان ئةكرد .ئةوكاتة عبدالرةحمان زةبيحى
سةرثةرشتي رِيَكخستنةكانى بالَى مةكتةبى سياسي ئةكرد.
ئيَوارةيةك لة ثيَنجوَين مةلا سةةيد ِرة شةيد سةةقزىء مةلا عةبدولرِةحمانم بيني كة
خةلَكى كورد سةتانى ئَيران بوءنء لةطةلأ حزبي ديموكراتي كورد سةتاني ئَيران كاريان
ئةكرد ،بؤ ئيَوارة لة مالَةوة لة لام ميوان بوون .دواى نانواردن مةلا سةيد ِرةشيد بؤى
طيَرِامةوة كة لةطةلأ ئةحمةد تؤفيق (عةبدوَللآى ئي سةحاقى) لة بةغدا بوونء دذى ئَيران
كارى سةيا سةييان كردووة ،بةلآم نازم طزار(( )20موديرى ئةمنى عامى عَيراقء دؤ ةستى
ئَيران) ،ئةةحمةةد تؤفيقء جةة ةماعةةتةةكةةى سةةرنطوم كردوءةء لةة نةاوى بردوون ،ثَيش
ئةوةي ئةميش دةستطير بكرَيت هةَلهاتووة بؤ ثيَنجوَين.
هةر لةو ماوةيةدا لة ثَينجويَن ( سةةيد عةزيزى شةةمزينى)م( )21بينى كة خةلَكى
كورد سةتانى ئَيران بوو ،ئةندامى مةكتةبى سةيا سةي بوو ،كاتى خؤى لةطةلأ بارزانيدا
ضةووبوو بؤ يةكَيتي سةؤظيةتء لةو َي خوَيندنى تةواو كردبوو .هةوالَم ثيَ طةي شةت كة
ضةةند بةرثر سةيَكي (ث.د.ك) ئةيانةوَيت تة ةسليمى ِرذيَمي ئيَرانى بكةنةوة .بة بي سةتنى
ئةو هةواَلة زؤر دَل ـةطران بوومء هةرطيز ضةاوةِريَي ئةوةم نةدةكرد كة بةو شةيَوةية
دة سةتمان ب ضةَيتة خوَينى يةكترء كة سةيَك كة ذيانى بؤ كوردء ني ةشتمان تةرخان
كردبَيت ،تة سةليمى دوذمنةكةى بكريَتةوة .ضةووم بؤ لاى ميرزا سةديقء و :سةةيد
عةزيز ئةندامى مةكتةبى سةيا سةيية ،ئةطةر تة سةليمى ئَيرانى بكةن ،حكومةتى ئيَران
لةة سة َيةدارةى ةئةدات ،ةئةوكةاتةة كورد زةرةر ةئة ةكات .هةةروةهةا ت ةكام ليَكرد كةة لةة ةطةلأ
سةرووى خؤى قسة بكاتء ئةو كارة نةكةن.
ميرزا سةديق دَلن ةياى كردم كةة برادةراني (م.س) لةة هةةمةةدان لاى حكومةةتى ئَيران
ئيشوكاريان بؤ كردوةء تووشى زيان نابَيت.
( )20موديرى ئةمنى عامى عيَراق بوو ،لة هةمان كاتدا بةنهيَني كاري بؤ ِرذَيمي شاي ئيَران ئةكرد.
( )21دواي كارة سةاتي هةكاري ،ةشةهيد ئازاد هةورامىء ةشَيخ عةلي (خولة كة شةكؤلأ) لة ةسالَى 1979
لةة زي ةنداني (ث.د.ك) هةةلآتبوءنء خؤ ةيان طةةيةا ةندبووة لاى سةة ةيد عةةزيز .ئةةويش خزمةةتيَكى زؤرى
كردبوونء رِةوانةى سةركردايةتي (ي.ن.ك)ي كردبوون.
134
فةةر مةا نةدةى هَيز ( عةةزيز عةةقراوى) هةةوالَى ث َي طةةي شةتبوو كةة كؤنفران سة مةان
كردووةء ليذنةى ناو ةضةى سةةر بة بالَى مةكتةبى سةيا سةيمان درو سةت كردووة ،بؤية
نةاردبوءى بةة دواى سةالَحى حةاجى ةفة وَللآء عومةةرى حةاجى ئةةحمةةد ،زؤر ئةازارء
ئة شةكةنجةيان دابوءنء ثيَي ءتبوءن كة ضةؤن كؤبوونةوةيان ئةنجام داوةء ليذنةى
ناو ضةةيان ثَيك هَيناوة .ئةوانيش سةةرةرِاى ئازارء ئة شةكةنجةيةكي زؤر ،كؤبوونةوةء
درو ةستكردنى ليذنةى ناو ضةةيان ِرةت كردبوءةءةء دانيان ثَيدا نةنابوء .دواى ضةةند
رؤذَيك ئازاد كران.
رِؤذَيك ميرزا سةديق هات بؤ لامء وتى زؤرم خؤش ئةوَييت ،نامةويَت تووشةى طرتن
بيت ،عةزيز عةقراوى منى ناردووة بؤ لاتء ئةَلَيت "بي سةتوومة كة ئةو زةرةنطةرة زؤر
جموجؤلأ ئةكات ،ئةطةر دانةني شةيَتء بةردةوام بيَت ئازارى ئةدةم .دواي رِؤي شةتني
ميرزا سةديق ،ضةووم بؤلاي ِرة شةاد عةقراوي كة براى عةزيز عةقراوى بوو ،لة ةسالآني
( )1963 - 1962ةلة رِو ةمادى ثيَكةةوة زي ةنداني بووينء ثةةيوةنةدي نَيوانمةان زؤر بةاش
بوو ،عةزيز عةقراوى كردبووى بة بةرثرسى هةواَل ـةطرى هَيزةكةى .هةِرةشةكةى عةزيز
عةقراويم بؤ طَيِرايةوةِ ،رة ةشاد عةقراوى زؤرى ثيَ ناخؤش بوو ،دلَنةوايى كردمء وتى:
خؤم قسةي لةطةلَدا ئةكةم.
رِؤذي دواتر ِرةشاد عةقراوى ثيَيو كة لةطةلأ عةزيزى برايدا قسةى كردووةء ثيَى
وتووة كةة ةلة بةةنةدي ةخا ةنةى رِومةادى ئةةنةدامى ليةذنةةى بةةنةديخةانةة بوومء كةة سةيَكى بةاش
بوومء ئيَ سةتا داني شةتوومء كارى سةيا سةيى ناكةم .عةزيز عةقراويش لة وةلآمدا ثيَى
وتووة "باشة هةقم نيية بةسةريةوة ،بةلآم طةر جموجؤلَى كرد ئازارى ئةدةم".
135
شة ِري براكوذيء ثيلانةكةي حزبي شيوعي
لة سةرةتاى سالَى ِ ،1965رؤذيَك لةطةلأ قادرى حاجى حسيَنة ِرةش دانيشتبووم،
ماوةيةك ئةندامى ليذنةى محةلىء لَيثر سةراوى رِيَكخ سةتنى حزبى شةيوعى بوو لة
ثيَنجوَين .كاك قادر با سةى خيلافى نَيوان (يةكَيتي سةؤظيةتء ضةين)ى بؤ ئةكردم.
ثاشان ثيَيو كة وازى لة حزبى شيوعى هَيناوةء لةطةَلياندا ئيش ناكات.
و :بؤ وازت هيَناوة ،خؤ تؤ ئةنداميَكى زؤر ضالاكء جدي بوويت؟
وتى :سالَى ثار لة هةَلة ة كؤبوونةوةى رِيَكخستنةكانمان ئةكرد ،من هةَلبذَيردرام
بة ليَثرسراوى ِريَكخستنةكانى ثيَنجويَن .لة كؤبوونةوةكةدا باسى بارودؤخي ناوخؤي
(ث.د.ك) كرا ،يةكيَك لة ئةندامانى كؤبوونةوةكة وتى" :درزَيك هَيندةى كونة دةرزييةك
كةوتووةتة نيَوان بارزانىء مةكتةبى سةيا سةي ،ئةبَيت ئَيمة هةولأ بدةين كة ئةو درزة
بضووكة هَيندةي دةربةندى باسةرِة( )22طةورة بكةين".
ثاشةان ق ةسة لةسةةر ئةوة كرا كة ضةؤن ئةو درزةى نَيوان بارزانىء مةكتةبى ةسياسةي
هَيندةى دةربةندى باسةِرة طةورة بكةين؟ يةكيَك لة ئةندامانى كؤبوونةوةكة ثَيشنيازى
كرد كة ذنيَك بدؤزنةوةء بضةَيت بؤ لاى بارزانىء ئاوةَلكراسةةكةى فرِآ بداتة بةردةمىء
ناوى يةكَيك لة ئةندامانى مةكتةبى سةيا سةي ( )...بهَينيَت كة دة سةتدريَذيى نامو سةى
كردووةتة سةةر .منيش ثيَموتن كة ضةؤن شةتى وا ئةبيَتء ر ذنَيك هةلَدة سةتيَت بةو
كةارةء ئةابرِووى خؤى ةئة بةات؟ يةةكيَكى تر لةة ئةة ةندا ةمانى كؤبوو نةةوة كةة وتى "ئيَوة
هةقتان بة سةةر ئةوةوة نةبيَت ،بؤ ئةو كارة من ذنَيك ثةيدا ئةكةم" .منيش لة دواى ئةو
كؤبوونةةوةيةةء دارِ شةتني ةئةو ثلانةة بؤ قولَتركرد ةنةوةي ةناكؤكييةة ةكاني نَيوان ةبارزانيء
مةكتةبي سةيا سةي وازم لة حيزبى شةيوعى هَينا .ئةوانيش ثلانةكةيان جَيبةجي كردو
درزةكةى نَيوان بارزانىء مةكتةبى سةيا سةييان زياتر لة سةةد ئةوةندةى دةربةندي
باسةِرة طةورةتر كرد.
( )22دةربةندي با سةةِرة دةكةويَتة نَيوان ةضياكاني سةةطرمةو ضةياكاني با سةةِرة لة نزيك طوندي ديَلَيذةي
بازيان.
136
بة بي سةتنى ئةو ثلانة نابةجَييةى ئةو برادةرنةى حزبى ةشيوعى زؤر دَل ـةطرانء
توورِةو بَيزار بووم .ئةةو ق سةا ةنةى كةة قةادري ةحاجي ح سةيَنةة ِرةش دةربةارةى ثلا ةنة
نةخ شةة بؤكَي شةراوةكةي حزبى شةيوعي كردي ،هةمان رِووداو بوو كة ميرزا سةديق لة
سةالَى 1964بؤى طيَِرابوو ةمةوة كةة لةة لا ثةةِرة كةاني ثيَ شةتردا ئةا ةماذةم ثيَكردووة.
خؤ ةشبةختانة تا كاتي ضةاثكردني بيرةوةريةكانم كاك قادر لة ذياندا ماوةء ةشاهيدي
ئةو ِرووداوةية.
لَيرةدا ئةوة ئا شةكرا ئةبَيت كة قوولَتركردنةوةى ناكؤكي نَيوان بارزانىء مةكتةبى
سةيا سةيء هاندانى بارزانى دذى مةكتةبى ةسيا سةي ،نةخ شةةو بةرنامةى بؤ دانرابوو.
ئةةو هةةموو زةرةرء زيةا ةنةى ةكة ةلة شةؤرِشء خةةلَكي كورد كةةوتووة كةة ةتا ئَي سة ةتاش
ثَيوةي ئةنالََينينء باجةكةي ئةدةين ،سةةر ضةاوةكةى ئةطةرِيَتةوة بؤ تَيكدانى نَيوان
بارزانىء مةكتةبى ةسيا سةي .ث شةكيَكى زؤرى شةةرِي براكوذي ،لة ئة سةتؤى كؤمةلَيَك
كةسء لايةنء حزبي سياسي نامةسئول داية.
137
ئاكامي طفتوطؤكةي 1964
سةةرةتاى مانطى ضةوارى سةالَى ،1965كؤتايى بة طفتوطؤى نَيوان (ث.د.ك) بالَي
بةارزانىء حكو ةمةتى عَيراق ةهاتء شةةِر دة سةتى ثيَ كردةوة .ئةةم جةارةش هيس
دة ةستكةوتيَك بؤ خةلَكى كورد سةتان بةدة سةت نةهات ،بة ثيَ ضةةوانةوة ئةو طفتووطؤية
بؤ طةلي كورد ةشَيرثةنجة بوو ،ضةونكة ئةو طفتوطؤية يةكيَك بوو لة هؤكارة طرنطةكاني
سةةرهةَلداني ناكؤي لة نَيوان بارزانيء مةكتةبي سةيا سةي كة لة ئاكامدا شةةرِي دةيان
سالَةي براكوذي ليَكةوتةوة.
لة سةةرةتاى هةمان مانطدا شةةرِء ثيَكدادان لة نَيوانى حزبى شةيوعىء (ث.د.ك)
بالَى بارزانى درو سةت بوو .ماوةيةكى زؤر بوو ةشارؤ ضةكةى ثيَنجويَن ئازاد كرابوو ،لة
ذيَر كؤنترؤلَى هَيزة كةانى (ث.د.ك) ةبالَي بةارزان يةدا بوو ،بةةلآم بةةهؤى فراوانبوونى
ناو ةضةى شةةرِء هيَر شةى حكومةتى عَيراق بؤ سةةر ناو ضةةكة ،زؤربةى داني شةتووانى
ثيَنجوَينء دةورو بةةري ةئاوارةى ةناو كورد سة ةتاني ئَيران بوون .لةة طةةلأ ةهاو سةةرو
مندالَةكانمء ماَلى براكانم ضووين بؤ طوندى (بايةوة)( ، )23لةوآ نيشتةجآ بووين.
لةةو ةماوةيةةدا لةة بةارودؤخيَكى ةنا ةهةمواردا دةذيةام ،لةةلايةةك ئةاوارةى كورد ةستةانى
ئَيرانء بوومء ةبذَيوي ذ ةيانء طوزةرا نمةان زؤر سةة خةت بوو ،لةة لا يةةكى ترةوة لةة
هةلومةرجيَكى دذوارء ثرِ ةضاودريَري بالَى بارزانيدا بة نهَيني ةسةرطةرمي كارى حزبى
بووم .لة بايةوة جطة لة حةمةى مينة نالة ،هةموو برادةراني ناو ضةة يةكترمان ئةبينىء
كؤبوونةوةمان ئةكردء لة هةولَى فراوانكردنى رِيَكخستنةكانماندا بووين.
( )23طوندى بايةوة دةكةويَتة ناو خاكى كورد سةتاني ئَيرانء ةسةر بة شةارى مةريوانة ،زؤر نزيكة لة
شارؤضكةي ثيَنجويَنةوة.
138
طةرِانةوةى مةكتةبي سياسي لة هةمةدان
حةة مةة ِرة شة يةد ةخان ئةةو ةبارودؤ خةة طرذء ةناكؤكىء دوو بةةرةكي يةةى نَيوان بةالَى
ةمةك ةتةبى سةيةا سةيء بةارزاني زؤر ثيَ ةناخؤش بوو ،ةهةولَيَكى زؤرى دا بؤ ئةةوةى
ضةارةسةةر بؤ كَيشةةكانى ناو ثارتى بدؤزيَتةوة .هةر بؤ ئةو مةبة ةستة ضةوو بؤ طةلآلَة بؤ
لاى ةبارزانىء داواى ل َي كردبوو لةة ةطةلأ ةبالَى مةةك ةتةبى سة يةا سة ةيدا داني ةشتنء
كؤبوونةوةيةك ئةنجام بدات.
بةهؤى رِيَكخ سةت ةنةوة هةوالَمةان ثيَ طةي شةت كة حةمة ِرة شةيةدخان كةوتووةتة
نَيوانى برادةراني بةالَى ةمةك ةتةبى سةيةا سةيء بةارزانى ،لةة دارؤخةان لةة ةمالَى خؤ ةيان
كؤبوونةوةيةكى بؤ هةردوولا سةاز كردووةء هةر خؤيشةى برادةراني مةكتةبى ةسياسةي
دَلن ةيا كردووةتةةوة كةة ذيةان ةيان ثةارَيزراوة .هةةواَل ةمان ثيَ طةةي شةت كةة لةة بةالَى مةةكتةةبى
سةيا سةي( مام جةلالء عومةر دةبابةء عةزيز ئةترو شةى) ،لة بالَى بارزانى ( سةاَلح
يو ةسفىء عةلى عةبدوَللآ) بة شةداري كؤبوونةوةكةيان كردووةء لة ةسةر ضةةند خاَليَك
طفتوطؤ ةيان كردووة .دواتر نوَينةةرانى هةةردوولا طةةرِاونةة ةتةوة بؤ هةةمةةدانء ةطةلآلةَة بؤ
طفتوطؤكردنء بِرياردان لة سةةر ئةو خالآنةى لة سةةريان ثيَك هاتبوون .ئةم هةوالَة زؤر
دلَخؤشةى كردينء هيوايةكى زؤرى ثيَ بةخ ةشين كة كَيشةةء ناكؤكييةكانمان ضةارةسةةر
بكريَنء تيَكةلأ بةيةك ببينةوة.
ثاش ماوةيةك م سةتةفا بارزانى هات بؤ طوندى سةاوجى سةةر بة شةارؤ ضةكةي
مةريوان .ئةوكاتة دكتؤر خاليةد سةةعيةد( )24دكتؤرى تايبةةتي مةلا م سةتةةفا بارزاني
بوو ،بةلآم ثشتيواني لة بالَى مةكتةبى سياسي ئةكرد .لة بايةوة عةيادةيةكى ثزيشكي
( )24دكتؤر خاليد تيَكؤ شةةرَيكي رِؤ شةنبيرو دَل ةسؤزو ئازا بوو ،بة شةداري لة شةؤِر شةى ئةيلولء لة
ةشؤرِ ةشي نوَيدا كردووة .كة ةسيَكي ِرؤا ةسووكء خؤ شةةوي سةتى ناو خةلَك بوو ،لةطةلأ دةوروبةرةكةى
خؤى طو نجةا نةدبوو .زؤر بةةداخ بوو بؤ كةةرتبوونى ثةارتىء ئةةو نةاكؤكي يةا ةنةى كةة لةة نيَوان مةةك تةةبى
سةيا سةيء بارزانيدا بوو .لة شةؤرِ شةى نويَ ئةندامى مةكتةبي عة سةكةري (ي.ن.ك) بوو .لة كؤتايي
بةهاري 1978لة كارة سةاتى هةكارى لةطةلأ عةلي عة سةكةريء ح سةيَن بابة ةشَيخ لة لايةن قيادة
موةقةتة بة ديل طيرانء دواتر بة ضةةكي قورس شةةهيد كران .تائيَ سةتاش نةزانراوة كة روفاتةكانيان
لةكويَيةو ضي لَيكراوة.
139
دا ةنابوو ،بةآ بةةرامبةةر ةنةخؤ شةى ةئةبينىء خز مةةتى ةئةكرد .وةك ليةذنةةى ةناو ةضة
ثةةيوة نةد يمةان لةة طةة َل دكتؤر ةخال يةد هةةبوو ،بةة نهيَنى هةةوالَى برادةرانى هةة مةةدانى
ةئةداينةآء ةهاو ةكاري ةئةكردينِ .رؤذ ةيَك دكتؤر ةخال ةيدم بينى ،وتى :ئةةطةةرى ِريَكةةوتنء
طةةِرانةةوةى برادةراني ةمةك ةتةبى سة ةيا سةي زؤرة ،بؤ طةةِرانةةوةى مت ةمانةةي برادةراني
ةمةك ةتةبى ةسيةا سةيش ِرةئيس ( كةة مةال موفتى) ةيان بةة هَيزيَكى زؤرةوة ةناردووة بؤ
ناوضةى خؤشناوةتىء لة ضياى سةفين ذمارةيةك ِرةبايةى رذيَمى طرتووة.
رِؤذيَكى تر كة دكتؤر خاليدم بينىء وتي :برادةراني هةردوولا جاريَكى تر لة مالَى
حةمة ِرة شةيدخان كؤبوونةتةوةو رِيَكةوتوونء بةمزووانة برادةراني مةكتةبى ةسيا سةي
ئةطةرَِينةوة .هةروةها باسى ِرةئيس كةمال موفتي بؤ كردم كة هةولَى كوشتنى دراوةء
وتي :ضةةند كة ةسيَك لة سةةربانى مالَيَكةوة لة لوولةى سةؤثاوة نارنجؤكيَكيان فرِآ
داوةتة خوارةوة ،بةلآم ِرةئيس كةمال لةو مالَةدا نةبووة .دواتر رةئيس كةمال ئة ةضيَت
بؤ سةاوجى بؤ لاى بارزانىء ثيَى ئةَلَيت "طةر نيازى ةشتيَكتان هةية لةطةلَمدا بيكةن،
فةةرموون خؤ تةان ضةى ةئة كةةن بي كةةن ،بةةلآم قبولأ نةا كةةم لةةملاء ئةةولا ثيلان لةة دذم
دابرَِةيذن" .بةارزانيش بيَ ةئاطةايى خؤى لةةو مةة سةةلةةيةة ث َي ِرا ةئةطةةيةةنيةَتء دلَخؤ شةي
ئةداتةوةء ئةيكات بة ئامر هيَزى قةرةداغء ذمارةيةك ضةكء فيشةكيشي ئةداتآ.
ئةةو بةارودؤ خةة نةا هةةموارء نةاكؤكي يةةى ةناو ةثارتى ديموكراتى كورد سة تةان لةة
بةرذةوةندي ذمارةيةك خؤثةر ةستء هةلثةرسةتء بير كررء كاَلدا بوو كة بة شةيَوةيةكى
ِرا سةتةةوخؤ ةياخود ةناِرا سةتةةوخؤ لةة هةةوَلى تيَ ةكدانى ةبارودؤخةةكةةدا بوون .هةةروة ةها
دوذمنةانى كوردء شةؤِرش ةبةهؤى نؤكةةرء دارودة سةتةة ةكانيةان ةهةمي شةة ةلة ةهةولَى
تَيكدانى رِيزةكانى حزبء شؤِرشء طةلدا بوون.
لة ةسالَي 1966لة طوندى بايةوة بووم ،هيَزةكةى ِرةئيس (كةمال موفتى)م بينى
كة بةرةو طوندى ئا ةسنةوةء شةارةزوورء بةرى قةرةداغ رِؤي شةتن .لةو ماوةيةدا بةهؤى
ِريَكخ سةتنةةوة هةةواَلمةان ثيَ طةةي شةت كةة جطةة ةلة ئي اهيم ئةةحمةةد ،برادةراني بةاَلى
مةكتةبى سةيا سةي هاتوونةتة طوندى سةياطويَزى نزيك ثيَنجويَن كة لة ذيَر دة ةسةلآتى
هَيزة كةانى بةالَى ةبارزان ةيدا بوو .برادةران داواى تةايث َيةكء تيَزابى ةثاترىء ذ ةمارة يةةك
140
ثاتريان كردبوو .ئيَمةش وةك ليذنةي ناوضة ،تةواوى ثيَداويستييةكانمان بؤ ناردن.
ئةندامانى كؤميتةى ناوةندىء مةكتةبى سةيا ةسي ،بة فةرمانى بارةطاى بارزانى لة
دؤلَةِرةقة لة ذيَر ةضاوديَريدا دانران .بةثيَى ئةو هةوالآنةى كة دواتر لة لقى ضةوارةوة بة
دةستمان طةيشت ،ثاش ماوةيةكى كورت ئيدريس مستةفا بارزانى داواى مام جةلالء
عةلى عة سةكةرىء عومةر دةبابةء حيلمى عةلى شةةريف كردبوو ،بةلآم عةباس مامةند
ةئاغةا ثيَ ةيان ئةةَل ةَيت كةة نةة ضةنء ئ ةيدريس بةارزاني ثلاني لةةنةاءبردني بؤ دارِ شةتوءن.
برادةراني مةكتةبي سةيا سةيش خؤيان بةطومان ئةبنء زؤربةيان ئةطةنة ئةو بِروايةى
كة نةضن بؤ لاى ئيدريس بارزانى ،بؤية هةموويان لة دؤلَةِرةقة هةلَدَينء بؤ ماوةيةك لة
سليَماني خؤيان دةشارنةوة.
دواتر لةة نةاو ضةةى قةةرةداغ لةة ةطةلأ ِرةئيس كةة ةمال موفتىء هَيزة ةكةى يةةك ةيان
طرتةوةء شةةِر لة نَيوان ثَي شةمةرطةكانى بالَى مةكتةبى سةيا سةيء باَلي بارزانيدا رِووي
دا ةيةوة .ذ ةمارةيةةك ثَي ةشمةةرطةة ةلة هةةردوولا ةشةهيةدء برينةدار بوونء هَيزة ةكةى ةباَلى
بارزانى شةكاء ناو ضةةى قةرةداغ كةوتة ذيَر كؤنترؤلَى هيَزى بالَى مةكتةبى سةيا سةيء
ئةوةندةي تر برينةكانى شةرِى ناوخؤ قوولَتر بووةوة.
بةةهؤى دووريي نَيوان لقى ضةوارء ئةة ةندا ةمانى ليةذ ةنةى ةناو ضةة هةةروةهةا بةةهؤي
ضةاوديَرىء تونةدوتيةذى بةالَى بةارزانى ،بةة زةحمةةت هةةوالأء بلآوكراوة ةمان بةةدة سةت
ئةطةي ةشت .ليَثر ةسراوى لقى ضةوار (حةمةى حاجى تايةر) بةهؤى حةمةى حةمة ِرةشء
عةةلى بةةغةايىء مةةلا حةة سةةنى مةةلا حةة ةمة ئةةمي ةنةوة ةهةوالأء بلآوكراوةى بؤ ةئةنةاردين.
ئةو برادةرانة بةثىَء بة ولآخ لة شةاخي طؤيذةو تاليَرةوة هاتو ضةؤيان ئةكرد .جطة لةو
برادةرانةة حةةمةة شةيكةة خةةراجيةانىء برا ةكانى لةة ةطةلأ عومةةرى مةةجيةد شةةريفء
مةجيدى سةايةق كة بة ئؤتؤمبيَل لة نَيوان سةليَمانىء ثيَنجوَيندا هاتو ضةؤيان ئةكرد،
نامةء بلآوكراوةيان لة لقةوة لة ةسليَمانى بؤ ئةهَيناينء ئةيانداية دةسةت حةمةى مينة
ةنالةة كةة ئةةنةدامى ل ةيذ ةنةى ةناو ةضةى ثيَنجوَينى سةةر بةة بةالَى (م.س)بوو لةة ثيَنجوَين
كةبابخانةى هةبوو.
ناو شةاري ثيَنجويَن حكومةتى تَيدا بوو ،تةنها لة رِؤذدا كؤنترؤلي شةاريان ئةكرد،
141
بةلآم بة شةةو ثَ شةمةرطة ئةهاتنة ناو شةارء كؤنترؤَليان ئةكرد .هةركاتَيك عةبدوَللآى
سةةربةة ةناز كةة ةئةوكةاتةة ثَي شةمةةر ةطةى ةثارتى بوو لةةطةةلأ ةئةو هيَزةى ثةارتى بووا ةية كةة
شةةوان ئةضةوونة ناو ثيَنجوَين ،بؤ ماوةيةكي كورت خؤي لة هَيزةكة ئةدزييةوةء نامةو
بلآوكراوةكاني لة حةمةى مينة نالة وةرئةطرتء دواتر بؤ بايةوة بؤى ئةهَيناين.
دواى شةةِرة كةانى نةاو ضةةى قةةرةداغ ،بةةهؤى عةةلى بةة غةاي يةةوة لقى ضةوار
بةةيةان ةنامةةيةةكى ةمةك ةتةبى ةسيةا سةي بؤ نةاردين كةة بةة ز ةمانى عةةرةبى دةربةارةى هؤى
درو ةستبوونةوةى شةةرِء كودةتاى قةرةداغ نوو ةسرابوو .وةك ئةندامانى ناو ضةة زمانى
عةرةبيمان بة با شةى نةئةزانىء بة تةواوى لة ناوةرِؤكى بةياننامةكة تيَ نةطةي شةتين،
بؤية ضةووين بؤ لاى دكتؤر خاليد سةةعيد ،ئةو بةياننامةكةى بؤ وةرطَيِراينء خؤي شةى
ثيَى خؤش بوو كةة خويَ نةدي ةيةوة .ئيَ مةةش بةة زارةكى نةاوةرِؤكى بةة يةان نةا مةة كةة ةمان
ئةطةياندة ئةندامانء دؤستانء لايةنطرانمان.
بةكرى حاجى سةةفةر ئةنداميَكى ثَي ةشكةوتوومان بوو ،ثةيوةنديى نَيوانى منء
ةكاك بةةكر زؤر ةباش بوو ،زؤر جيَى ةباوةِرء مت ةمانةةمةان بوو ،هةةر وةك ئةةنةدامى ةناو ضةة
ح ةسابى بؤ ئةكراء نهَيني ل َي نةئةشةاردرايةوة ،لةطةلأ ماَلى باوكى لة شةليَر دائةني ةشت.
ِرؤذَيك عةبدولوةهاب ئةتروشىء عةطيد سديق كة نوَينةري بارزانى بوو دةضن بؤ ماَلى
حاجى سةفةرء طوشاريَكى زؤر ئةخةنة سةر كاك بةكر كة كاريان لةطةَلدا بكات.
ةكاك بةةكر هةات بؤ لام بؤ بةا يةةوةء وتى :ئيتر من ةناتوانم لةة ةطةلأ ئيَوة ئيش ب كةةم،
برادةراني ثارتي (بالَى بارزانى) طوشارى زؤريان بؤ هَيناوم ،ئةبيَت بضم بؤ كانى سيَف
بؤلاي قالة سووري سةرلق (قادرى حةمة سالَح) ،لةوآ دةمكةن بةِرابةر سياسي لق .لة
ئَي ةس ةتاوة هيس ثةةيوةنةديم بةة ئيَوة نةة ةماوةء ئةةطةةر ثةةيوةنةديم ثيَوة بكةةن ئةةوا ةتاوان
ئةكةن.
ةكاك ةبةكر خوا ةحافيزي كردء رِؤي شةت .زؤرم ثيَ نةاخؤش بوو كةة كةاك ةبةكر بةةو
شةيَوةيةة وازى لةة ئَيمةة هَي ةناء رِؤي شةت .ةئةمزانى لةة ذيَر طو شةاريَكى زؤرى بةاَلى
بارزانيدايةء هةموو رِيَطايةكيان ليَطرتووة.
142
ِر َيكةوتني ن َيوان با َلي (م.س)ء حكومةتي ع َيراق
لة ةسالَي 1966بالَي (م.س) لةطةلأ ِرذيَمي عَيراق طفتوطؤيان دة ةستثيَكردء لةسةةر
ضةةند خاَلَيك ِريَكةوتن ،هةنديَكيان جَيبةج َي كرا ،هةنديَك خاَليش تةنها بةلَيَنء قسةةي
سةةر ميَزي طفتوطؤكةان بوو .لةة ِرا سةت ةيدا بةة درَيةذايي مَةيذوو ،ةهةموو دة سةةلآتء
حكومةتة يةك لة دواي يةكةكاني عَيراق بة جدي لةطةلأ كورد نةهاتوونةتة سةةر مَيزي
طفتووطؤء نةيانوي ةستووة دان بة زؤربةي مافةكاني طةلي كوردا بنَين .هةر كاتيَكيش
طفتووطؤيان لةطةلأ شةؤِرشء حزبةكاني كورد سةتاندا كردبَيت ،بؤ ةضارة سةةركردني
كَي ةشةكاني طةلي كورد نةبووة ،بةلَكو بؤ بةهيَزكردني خؤيانء لاوازكردني شةؤرِشء
حزبةكانء ئا شةكراكردني ئةنداماني رِيَكخ سةتنةكانء تةمةلَكردني هيَزي ثَي شةمةرطةي
كوردستانء كِريني كةساني نيشتمانفرؤش بووة.
ئاكامي دانو سةانء طفتوطؤ ئا شةكراكاني ةسالآني (،1969 ،1966 ،1964 ،1963
)1991 ،1983لةطةلأ حكومةتي عَيراق ئةو ِرا سةتيية ئة سةةنَينيَت كة لة سةةرةوة
ئاماذةم ثيَكردووة .ثيَوي ةستة ئةو ِرا سةتييةش بوترَيت كة زؤرجار شةؤِر شةي كورد
لةةوثةةرِي بةةهيَز ةيدا بووةء ِرذَيم لاواز بووة ةكاتَيةك ِرذَيمةةكةاني عَيراق داواي طفتوطؤ ةيان
كردووة ،بةلآم بةهؤي سةاويلكةيي سةةركردةكاني كوردةوة ،لة سةةر ميَزي طفتوطؤ
هةمي شةة فيَة لة كورد كراوةء سةوود لة لاوازي ِرذيَم وةرنةطيراوة .هةروةها لة كاتي
ِرووخةاني ِرذيَمي ةبةعس لةة بةة ةهاري ()2003دا كورد ةلةوثةةرِي دة ةسةلآتء بةةهيَزيةدا
بوو ،خاوةني حكومةتء هيَزي ضةةكدار بوو ،بةلآم وةك ثيَويسةت ةسوود لةو بارودؤخة
دةطمةنء زَيِرينة وةرنةطيرا .تا كاتي ضةاثكردني بيرةوةرييةكانم نةتوانراوة تةنها يةك
طوندي دابرِاو بخريَتةوة ذيَر دة ةسةلآتي حكومةتي هةريَمي كورد ةستان .هةر بةهؤي بيَ
تواناييء نةشارةزايي زؤربةي سةركردةء نويَنةرةكاني كورد لة بةغدا ،هةروةها سوود
وةرنةطرتن لة ئةزموونةكاني ِرابردوو ،ضةةندين جار لة لايةن حكومةتي عَيراقةوة فيَة
لة كورد كراوة.
لة ثار ضةةكاني تري كورد سةتاندا بةهؤي ةساويلكةييء خؤ شةباوةِريء بيَ توانايي
ةسةركردة ةكاني كوردةوة ،هةة مةان هةة لةَة دوو ةبارةء سةيَ بةارة بووة تةةوة ،بؤ نمو نةة
143
شةةهيدكردني سمكؤخاني شةكاكء لة سةَيدارةداني قازي محةمةد بة دة سةتي ِرذيَمي
شةاي ئَيران ،هةروةها شةةهيدكردني د .عةبدولرةحمان قاسملؤ بة دة سةتي ِرذيَمي
كؤماري ئيسلامي ئَيران ،ئةو ِراستيية دةسةنَينن.
طفتوطؤو ِريَكةوتني نَيوان بالَي مةكتةبي سةيا سةيء ِرذيَمي عَيراق بؤ ماوةيةكي
كةاتي لةة بةةرذةوة ةندي هةةردوو لادا بوو .ةلة ئةةن ةجامي ِرَي ةكةوتنةةكةة ِريَطةة بةة بةالَي (م.س)
درا كة لة شةارو شةارؤ ضةكةكاني كورد ةستاندا بارةطا دابنَينء بة ئا شةكراء بة ئازادي
كاري ةسيا سةي بكةن .لةو ماوةيةدا بارةطاي هيَز كة مام جةلال بةرثر سةي يةكةمي بوو
لة بةكرةجؤي ةسليَماني دانرا ،بارةطاي مةكتةبي سةيا ةسيش ضةووة بةغدا ،بارةطاي لقء
ناوضةة لة ذمارةيةك ةشارو ةشارؤضةكةي كوردسةتان كرايةوة .ئةوةي لة يادم مابَيت ئةو
رِيَكةوتنة ضةند دةستكةوتيَكي بؤ كوردء بالَي (م.س) تَيدا بوو وةك:
-ئازادكردني زيندانة سياسييةكان.
-دامةزراندي زانكؤي سليَماني لة .1968
-ثَيداني زةمالةي خويَندن بة خوَيندكاراني كورد لة زانكؤكاني دةرةوةي ولآت.
-كؤمةلََيك بةرِيَوةبةري كورد بؤ فةرمانطة ئيداريء ئةمنييةكان دانران.
-ذمارةيةك ثؤستي وةزيرو ثاريَزطارو قائيمقام درا بة كورد.
-بة فةرمي نةورؤز كرا بة جةذنيَكي نيشتماني طةلي كورد.
-رِؤذنامةي (رِزطاري) بة زماني كورديء (نور) بة زماني عةرةبي دةردةضوو.
-خولي مةشقي سةربازي كرايةوةء ذمارةيةك خوَيندكار وةرطيران.
-جةماوةرء لايةنطراني بالَي (م.س) زؤر زيادي كرد بة تايبةتي ضيني رِؤشنبير.
كؤمةلَيَك دة ةستكةوتي تريش بةدة ةست هات ،بةلآم من هةر ئةوةندةم لة يادماوة كة
ةئامةاذةم ثيَكردوون .طومةاني تَةيدا نييةة كةة ِرذَيميش زؤر ز ةياتر ةلة كورد لةةو رَِي ةكةوتنةةدا
دة سةتكةوتي بةدة سةتهَيناء ئامانجةكاني خؤي ثيَكا .بؤ نمونة ئا سةايشء ثارا ةستني
كؤمةَليَك شةارو شةارؤ ضةكةو ناو ضةةي بة بالَي (م.س) سةثارد كة ئةوةش بووة هؤي
ئةةوةي ةكة شةةِري براكوذي زيةاتر ةثةرةب سةةنَةيتء برينةةكةان قولَتر بب ةنةوة ،ضةونكةة
ثَيشمةرطةكاني بالَي (م.س) ثاريَزطاري ئةو ناوضانةيان ئةكردو لةطةلأ ثَيشمةرطةكاني
بالَي بارزانيدا بةشةرِ ئةهاتنء كورد بةدةستي كورد ئةكوذرا.
144
كاتيَةك بالَي (م.س) لةطةلأ ِرذَيم طفتوطؤي دة ةستثيَكرد ،لة لايةن بالَي بارزاني ةيةوة
بةة جةاشء خ ةيانةةت ةكار ةتاوان ةبار كران ،بةةلآم هةةمةان بةالأ لةة سةالآني (،1966 ،1964
)1969لةطةلأ ِرذيَمي عَيراق لة سةةر ميَزي طفتوطؤ داني شةتنء شةةِريان وة سةتاندء
يارمةتييان لة ِرذَيم وةرطرت ،بنكةو بارةطايان لة شةارةكاني كورد سةتان كردةوةء بة
ئا شةكرا كاريان ئةكرد ،ضةةكء تةقةمةنييان لة ِرذيَمي ةشاي ئَيران وةرئةطرتء لة هةر
شةوَينَيك بؤيان بلواية هيَر ةشيان ئةكردة ةسةر بنكةو بارةطاء ثَيشةمةرطةي بالَي (م.س).
دةزطاي ثارا سةتن هاوكاري سةاواكي ِرذيَمي شةاي ئَيراني ئةكردو كادرو بةرثر سةاني
بةالآي حزبي ديموكراتي كورد سة ةتاني ئيَران ةيان لةة كورد سة ةتاني عَيراق ترؤر ةئةكرد،
هةروةها كادرو بةرثرسي بالآي بالَي (م.س)يان بيَ سةروشوَين ئةكرد.
طوماني تَيدا نيية كة لة لايةن ضةةند بةرثرسء ثَي شةمةرطةيةكي سةةر بة بالَي
(م.س) يش هةَلةي سةيا سةيء تاوانء طرتن بةرامبةر بة ثيَ شةمةرطةء لايةنطراني بالَي
بارزاني ئةنجام دراوة كة نةدةبوو بكرَيت .طةورةترين هةَلةي سةيا سةي كة بالَي (م.س)
كردي ةئةوةبوو كةة لةة كؤتةايي مةانطي ت ةشريني يةةكةةمي ،1969لةة ةطةلأ سةةربةازاني
سةوثاي عَيراق هَيرشةيان كردة ةسةر بارةطاكاني بالَي بارزاني لة ةشارؤضةكةي قةلآدزةء
دة سةتيان بة سةةر ئةو شةارؤ ضةكةيةدا طرت .لة ضةةند شةوَينيَكي تريش ثَي شةمةرطةي
بالَي (م.س) لةطةلأ سةةربازاني ةسوثاي عَيراق هَيرشةيان كردبووة سةةر ثَيشةمةرطةكاني
بالَي بارزاني.
لة سةالآني شةة ةستةكاندا ،ئةو كاتةي كة مام جةلال بةرثر سةي يةكةمي هيَزي
ثَي شةمةرطةي بالَي (م.س) بوو ،هةروةها لة شةؤرِ شةي نو َي كة مام جةلال بةرثر سةي
يةةكةةمي هيَزي ثيَ شةمةةرطةةي (ي.ن.ك) بوو ،بةةردةوامء بيَ دابِران لةة خةة ةباتي نهَيني
شةارو لةة ةشا ةخدا لةة ةطةلأ ةبالَي (م.س)ء (ي.ن.ك)دا خةةبةاتء تيَكؤ شةانم كردووةء
بةرثر ةسيارةتي ةشم هةبووة ،بةلآم هيس كاتيَك لة لايةن بةرثر سةاني بالآو دامودةزطاكاني
حز بةةوة ،داواي ترؤر كردنء دة سةتطيركردنء سةزاداني بةةرثر سةانء كةادرو
ثَيشمةرطةكاني (ث.د.ك) بالَي بارزانيء حزبء لايةنة سياسييةكاني تري كوردستاني
عَيراقء ئَيرانء توركيةا ةمان ل َي نةةكراوة .هةةروة ةها نةة شةم بي سةتووة كةة داواي ةكاري
145
نارِةواي لةو ةشيَوةية لة هاوخةباتء برادةراني رِيَكخ سةتنةكاني ةشارو شةاخ كرابَيت.
بةلآم هةركة سةَيك خيانةتي بة طةلي كوردو خاكي كورد سةتان كردبَيت ،لة لايةن بالَي
(م.س)ء ةسالآني دواتريش لة لايةن (ي.ن.ك) هةولَ دراوة كة سةزا بدريَت يان سةزا
دراوة.
نةاكؤكيء رِووداوة ةكاني نَيوان هةةر دوو ةبا ةلَةكةة ،بةة زةرةري طةةلي كورد تةةواو بوو،
دوذمناني كورديش زؤر سووديان ليَ وةرطرتء هةميشة لة هةولَي خؤشكردني ئاطري
شةِري براكوذيدا بوون.
ئامانجي من هَيرش كردنة سةةر باَلي بارزانيء بةرطري كردن لة بالَي (م.س) نيية،
بةلآم لةلايةن ضةةند كة سةيَكةوة كؤمةلََيك ِرا ةستي ميَذوويي بة مةبة سةت شةيَوَيندراون.
هيوادارم ميَذوونوو سةان ،مَيذووي ِرا سةتةقينةي شةؤِر ةشةكاني كوردء كاري باشء
خراثء تاوانء خيانةتي حزبء بةرثرسةكاني كوردستان ،بة رِاستيء بيَ دةستكاري
بنوو سةنةوة ،بؤئةوةي نةوةكاني دواِرؤذ سةةريان ليَ نة شةيَوَينريَتء سةوود لة هةَلةو
ئةزموءني ِرابردووي طةلةكةمان وةربطرن.
146
لة رِاستةوة )3( :مةلا مةستةفا بارزاني )4( ،سةرؤك وةزيراني عيَراق تاهير يةحيا ()1964
مةلا مةستةفا بارزاني لةطةلأ سةرؤك كؤماري ع َيراق عةبدول ِرةحمان عارف ()1966
147
سياسةتء شة ِرى ذن
لةو ماوةيةدا لةلايةن لقى ضةوارةوة ئاطادار كرامةوة كة بؤ كارى ِريَكخ سةتن ئةبيَت
لة سةليَمانى ضاوم ثَييان بكةويَت .بة بآ مؤلَةتء كاغةزى ثارتي (بالَى بارزانى) بؤمان
نةبوو لة بايةوة زؤر دوور بكةوينةوة ،بؤية بؤ وةرطرتنى مؤلَةت ةضووم بؤ لاى حاجى
ئةةح ةمةد حةةمةة ئةةمين كةة ئةةنةدامى ةناو ضةةى ثةارتى بوو لةة بةايةةوة دا ةئةني شةت ،ةبةلآم
بارةطاى ناو ضةةيان لة طةرمك بوو .لةناو بازارِى بايةوة بينيمء داواى مؤلَة ليَ كرد.
حاجى ئةحمةد ِرةزامةندي دةربرِىء وتى :ئاطات لة خؤت بَيت مة ةضؤ بؤ دةوروبةرى
طوندى طةِرةدآء بناويلة لة شةارباذَيرِ ،ضةونكة حةمةى تاليبى لَييةء هيَزيَكى زؤرى
جاشى لةو ناوضةية بلآو كردووةتةوة ،وريابة با ئازارت نةدةن .لةكاتَيكدا منء حاجى
ئةحمةد ثيَكةوة ق ةسةمان ئةكرد ،عيزةت ئةحمةد تؤفيق كة ثَي شةمةرطةى بالَى بارزاني
بوو لة لاى خدرى ِرة شةة بةحرى ،هةروةها ذن اى عومةرى حاجى ئةحمةد ،ئةندامى
ةناو ضةةى ثيَنجوَيني سةةر بةة بةالَى (م.س) بوو ،هةات بؤلا ةمانء رِووى كردة حةاجى
ئةحمةدء وتى :بؤضي ذنةكةت لةطةلأ خوشكةكةم شةرِى كردووة.
حاجى ئةحمةد وتي :من دةسةلآتى شةِري ذنم نييةء ئاطاداري ئةو شةِرةش نيم.
دواي ئةوةي كة حاجي ئةحمةد بيَ ئاطايي خؤي لةو مة سةةلةية دةربرِي ،عيزةت
زللةةيةةكي ةبةهيَزي دا لةة حةاجى ئةةح ةمةد .هةةر ضةةنةدة حةاجى ئةةحمةةد لةة ةطةلأ بةاَلى
بةارزان يةدا كةارى ةئةكردء دة سةت مةان ضةووبووة خوَينى ةيةكترء خرابوو مةة ذيَر
ضةاوديَرييانةوة ،بةلآم ئةو دة سةتدريَذييةى عيزة زؤر ثآ ناخؤش بوو ،زؤر كارى
تيَكردم ،ضةونكة حاجى ئةحمةد ثياويَكى بةتةمةنء خةباتطَيرِ بوو ،شةةِرى ذن هيس
ثةيوةندييةكى بةوةوة نةبوو.
دواي ةئةو ِرووداوة حةاجى ئةة ح ةمةد ضةوو لةة داد ةطاى شةؤرِش كةة لةة طو نةدى
بناوةسةووتةى نزيك ثيَنجويَن بوو ،لاى حاكم (نةشةئةت عةلى) كة مفةوةز بوو كرابوو بة
حاكمى دادطاى ةشؤرِش ،شةكاتى لة عيزةت كرد .دواتر حاكم نةشةئةت ناردى بةدوامدا
كة وةك شةايةت حالَيَك قسةة لةسةةر ئةو رِووداوة بكةم .كاتيَك ضةووم بؤ بناوةسةووتة بؤ
دادطاى ةشؤِرش ،لةوآ ضةاوم كةوت بة حاجى قادرى شةيرينء مةلا عةبدوَللآء تؤفيق
بايةوةيى كة ئةوانيش ئاطايان لة رِووداوةكة بوو بانط كرابوون بؤ شايةتى.
148
حاكم نةشئةت داواى لَيكردم كة سوَيند بة قورئان بخؤمء ِراستييةكان بَلَيم.
و :من سةوَينةد بةة قور ةئان ةناخؤم ،بةةلآم ِرا سةتي رِووداوةكةةتةان بؤ ةباس ئةةكةةم.
ةثا شةان ِرا سةتي رِووداوةكةةم وةك خؤى بؤ طيَِرا ةيةوة ،ةحاجى ئةةحمةةديش لاي ةحاكم
نةشئةت دانيشتبوو ،ثشتيواني لة قسةكانم كردء وتى :هةموو قسةكانى رِاستن.
دواى وةرطرتنى وتةة ةكانم ،ثَي ةيان ِراطةةيةانةدم كةة شةا ةيةتى من كؤ ةتايى ثيَ هةاتء
ئةتوانم برِؤم .لة كاتَيكدا كة لة بناوةسةووتة بوومء لةطةلأ شةايةتةكانى تردا ئةمويسةت
بطةةِرَي ةمةوة بؤ بةا ةيةوة ،سةابيرى عةةبةدوَللآ غةةفور كةة ثَي شةمةةر ةطةى ةبالَى بةارزانى بوو
ذن اى حاجى ئةحمةد بوو ،ئَيمةى بينىء بة دةنطيَكى بةرز وتى :ئةوة جةلالييةكانن.
و :كؤتايى ثآ بيَنة ،جةلالي ضى ،ئيَمة وازمان لة حزبايةتى هَيناوة.
ق سةةكانم هيس سةووديان نةبوو ،ئةو بةردةوام بوو ،ئيَمةش هةنطاويَكمان كرد بة
دووانء لَيى دوور كةوتينةوةء خؤمان طةياندةوة بايةوة.
سةابيرى عةبدوَللآ غةفور ثيَى وابوو عومةرى حاجى ئةحمةد هانى عيزةتى داوة كة
لة حاجى ئةحمةد بدات .ئةيزانى كة لةطةلأ عومةرى حاجى ئةحمةد ثةيوةنديم با شةة،
هةروةها بةهؤى ئةوةى كة لةطةلأ بالَى بارزانيدا كارمان نةئةكرد ،طومانى لا درو سةت
ببوو كة سةر بة بالَى مةكتةبى سياسي بين.
لة بايةوة عومةرى حاجى ئةحمةد هات بؤ لام ،طلةيى لَيكردم كة بؤ ِرا سةتييةكانم
بة حاكم وتووةء و :من نةمتوانى سةوَيندى درؤ بخؤمء ِرا سةتييةكان ب شةيَوَينم،
ةئةوثةةرِى ةماوةى يةةك دوو رؤذ عيَزةت ةئةطير ةَيت ةياخود ضةةك ةئةكرَةيت ،بةةلآم وتنى
ِرا سةتييةة ةكان ةلة بةرذةوةندي ئيَمةةداية .لة ئَي ةس ةتاوة بة دةنطى بةرزء لةناو خةلَكيةدا
ثيَمان دةلََين جةلالى ،ئةطةر ئةم مةوزوعةى عيَزةتء حاجى ئةحمةد زوو ةضارة سةةر
نةكريَت ،ئةوا بةهؤى ئةو هاتوهاوارء بانطكردنةمان بة جةلالى ،لةوانةية ئا ةشكرا ببينء
سةرنطوممان بكةن.
ثا ةشان ِرةخنةم ليَطرت كة ةسيا سةةت بةو ةشيَوةية ناكريَتء ئةبيَت شةتى لاوةكىء
شةةخ سةى بخةينة لاوة ،لة سةةر شةةرِى ذنء مندالأ (نقرة ضيي ) نةدةين بةدة سةتةوة.
عومةرى حاجى ئةحمةد ثشتيوانى لة قسةكانم كردء داواى ليَبوردنى كرد.
149
هاتنى عةلى عةسكةرى بؤ ناوضةى ثيَنجويَن
دواي ضةةند رِؤذيَك حاجى ئةحمةد مؤَلةتي هاتوضةؤي بؤ هَينام .لة بايةوة ولآخيَكم
بة كرآ طرت ،بة دةشتي ثيَنجويَنء شاخي تاليةرو بة شارباذيَِرء بناري شاخي كةتوو
ةشاخى طؤيذةدا ضةووم بؤ سةليَمانى .لة مالَى نةو ةشيروان م ةستةفا لةطةلأ ئةندامانى لقى
ضةوار (نةو شةيروان م سةتةفا ،مةحمودى مةلا عيزةت ،رةفعةتى مةلا ،حةمة ضةاو شةين،
سمكؤ فةة وَللآ) كؤبوو ةمةوة .ثَيكةةوة سةةبةارةت بةة بةارودؤخي رِيَكخ سةتنةة ةكانمةان
طفتوطؤمان كرد .ثا شةان برادةران وتيان :عةلى عة سةكةرىء هيَزةكةى ئةيانةويَت بة
شةارةزووردا بضةن بؤ سةوءرَينء ناو ةضةى ثيَنجوَين ،كؤمةَلَيك سةةرلقء سةةرثةلي مةلايي
وةك حةمة ئةمين ئاغاى بارآ( ،)25عةريف جةبار ،قادرى حةمة سةالَة (نا سةراو بة قالة
سور) ،شَيخ عوسمانى ِرةشان( )26لةطةلأ هَيزةكةداية ،بةلآم سةر بة ئيَمةن.
برادةراني لق داوايان ليَكردم كة لة كاتي هاتني ئةو كؤمةلَة بةرثرسةو هيَزةكانيان
بؤ سةنووري ثَينجويَن ،ثةةيوة نةدي ةيان ثيَوة ب كةةمء برادةراني لقيش لةة هةاتنى عةةلى
عة سةكةرى ئاطادار بكةمةوة .هةروةها داوايان ليَكردم كة ئةندامانى ناو ضةة لة هاتنى
عةلى عة سةكةرى ئاطادار بكةمةوةء ثةيوةندي بة دؤ سةتانء كة سةانى متمانةثيَكراو
بكةين كة هاوكاريمان بكةن بؤ ئةوةى هيَزةكةى عةلى عة سةكةرى رِووبةرِووى شةةرِء
ثيَكدادان نةبَيتةوة .ثا شةان كؤمةَلَيك بةيانء بلآوكراوةيان ث َي دام كة لةطةلأ خؤم بردم
بؤ بايةوة.
دواي طةِرانةوةم بؤ طوندي بايةوة ،كؤبوونةوةم لةطةلأ برادةرانى ليذنةى ناو ضةةدا
كردء هةةوالأء ِرا سةثةاردة ةكانى لقي ضةوارم ثيَ ِراطةة ةيانةدن .ةكا ةبةفيرِؤ نةةداء لةةطةةلأ
ذ ةمارة يةةك برادةرى سةةرلقء سةةر ةثةل ق سةةم كردء داواى هةاو كةاريم ليَكردن.
( )25لة شؤرِشي ئةيلول ياريدةدةرى ئامر بةتاليؤن (معاون شَيخ محةممةد) بوو ،هةروةها ثَيشمةرطةي
مةفرةزة سةةرةتاييةكانى شةؤرِ شةى نوآ بوو ،ليَثر سةراوى كةرت بوو ،ثيَ شةمةرطةيةكي قارةمان بوو،
ساَلى 1979بة كارةساتى ئؤتؤمبيل شةهيد بوو.
( )26ةشَيخ عوسمانى رِة ةشان سةةرلق بوو ،لة ةشَيخةكانى تةِراتةوةني نزيك ثيَنجويَن بوو ،ثياوَيكى زؤر
نيشتمانثةروةر بوو.
150