The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by soranlalo2021, 2021-03-30 17:14:54

Birawari bo FlipBook-pdf

Birawari bo FlipBook-pdf

‫بةنديخانةي رومادي (‪)1962‬‬
‫لة رِاستةوة‪ :‬سةنان وةردينة‪ ،‬عةبدولرةحمان ميرزا قادر‪ ،‬لالؤ‬

‫‪101‬‬

‫بةنديخانةي رومادي (‪)1962‬‬
‫ِراوةستاوةكان لة ِراستةوة‪ :‬ئةحمةد شَيخ تاهير‪ ،‬سةنان وةردينة‪ ،‬؟ ‪ ،‬هونةرمةند ئةحمةد خةليل‪ ،‬؟ ‪ ،‬لالؤ‬

‫دانيشتووةكان لة رِاستةوة‪ :‬؟ ‪ ،‬جةمال‪ ،‬عةبدولرةحمان ميرزا قادر‪ ،‬ئي اهيم ميراني‬

‫‪102‬‬

‫سةردانيَكي ضاوة ِروان نةكراو‬

‫ثيَش نيوةرِؤ يةةك لةة ةحةو شةةى بةة نةد ي ةخا نةة ثؤلي سة َيةك بةة دةنطى بةةرز داواى‬
‫عةبدولِرةحمان عةبدولَلآى كرد كة ب ةضَيت بؤ ذوورى بةِريَوةبةري بةنديخانة‪ ،‬ضةونكة‬
‫كة سةَيك هاتووة بؤ سةةردانى‪ .‬زؤرم ثيَ خؤش بوو كة كة سةيَكم هاتووة بؤ سةةردانمء‬
‫ئيتر هةةوالَى خَيزانء كةة سةو كةار ةئةزانم‪ .‬كةات َةيك ضةووم بؤ ذوورى بةةِريَوة بةةري‬

‫بةنديخانةكة‪ ،‬مفةوةزَيك وتى‪ :‬ذنةكةت هاتووةء شكاتى ليَ كردوويت‪.‬‬
‫بة سةرسورِمانةوة و ‪ :‬ذنى ضىء شكاتى ضى؟‬

‫بةةِريَوة ةبةري بةة نةد يخةا نةةش تؤز يَةك سةةرنجى دامء سةةريَكى ِراوة شةا نةدء‬
‫بةةم ةفةوةزة ةكةي وت‪ :‬ئةةم عةةبةدولِرةحمةان عةة ةبدوَللآيةة كوردة‪ ،‬كةة سةى داواكراو ةعةرةبةة‪،‬‬
‫با ئةم ثياوة بطةِريَتةوة بؤ شةوَينى خؤى‪ .‬منيش هةنا سةةيةكى خؤ شةيم هةلَكَي ةشاء بة‬
‫ثيَكةنينةوة طةِرامةوة لاى برادةران‪ .‬ضةند برادةريَكى ثيَنجويَني لة دةورم كؤبوونةوةء‬
‫تامةزرؤى هةوالَى كةسوكاريان ئةكردء ثرسياريان ليَكردم كة كآ هاتبوو بؤ سةردانم‪.‬‬
‫بة ثيَكةنينةوة و ‪ :‬كاكة من سةةردانم ناويَت‪ ،‬بةس شةكا ليَ نةكةن‪ .‬ثا شةان هؤى‬

‫بانطكردنةكةم بؤ باسكردنء دةستيان كرد بة ثيَكةنين‪.‬‬

‫‪103‬‬

‫هةوا َلي سووتاندني ثيَنجويَن‬

‫قادرى حاجى حسةيَنة ِرةشةي ثيَنجوَيني كة لةطةلأ حزبي ةشيوعى ئيشةي ئةكرد‪ ،‬لة‬
‫بةنديخانةي رومادي سةةردانى كردينء هةواَلى ةسووتاندنى ةشارؤ ةضكةي ثيَنجوَينى‬
‫ثَيداينء وتى‪ :‬عةبدولوةهاب ئةترو شةى (ئامر هيَزى ث‪.‬د‪.‬ك) لة سةنوورى ثيَنجوَين‬
‫داواى لة داني ةشتووانى ثيَنجوَين كردووة كة ةشار ضةؤ َل بكةن بؤ ئةءةي ءا لة حكومةت‬
‫بطةيةنن كة خةلَكي ثيَنجويَن لةطةَليان نيية‪ .‬بةلآم ِرذيَميش بة دانيشتووانى ثيَنجوَينى‬
‫وتبوو "طةر شةار ضةؤلأ بكةن ئةوا ثيَنجويَن ئة سةووتَينَيت‪ .‬داني شةتووانى ثيَنجوَينيش‬
‫لةسةةر داواى ثارتى ثيَنجوَينيان ضةؤلأ كرد‪ ،‬ثا ةشان ِرذَيم هةِرة ةشةكةى خؤى بردةسةةرء‬

‫ثيَنجوَيني سووتاند‪.‬‬
‫هةةوالَى سةوو ةتا نةدنى ثيَنجوَينء ئةاوارةبوونى داني شةتووا نةة ةكةى‪ ،‬زؤر ةكارى‬
‫تيَكردينء دَل تةةنط بووين‪ .‬ئيَ مةةش بةة ط شةتى وةك بةة نةدي يةة كةانى ثيَنجويَن لةة‬
‫بةة نةد يخةا نةةى رِو مةادى‪ ،‬ةخاوةن ذنء م نةدالأ بووين‪ ،‬بةةداخ بووين كةة ذنء م نةدالَ مةان‬
‫ةئاوارةء سةةرطةةردان بوونء ئيَمةةش لةة ةناو ديوارة بةةرزة ةكانى بةةنةديخةانةةيةةكى ب ةيابةانى‬
‫عَيراق هي ضةمان لةدة سةت نايةت‪ .‬حةمة سةالَحى وة سةتا برايمء ئةحمةد طرانجان كة‬
‫هةةردووك يةان خةاوةن ةخانووى بةاش بوون‪ ،‬هةةم بؤ ذنء م ةندا لةَة كةان ةيانء هةةم بؤ‬
‫ةخانووة ةكانيةان زؤر بةةداخ بوونء حةاَليةان خراث بوو‪ .‬منء عةة ةبدولِرةح ةماني ميرزا ةقادر‬
‫دلَخؤ شةيمةان دانةةوةء كةةمَيكيش بةة سةةريةا ةندا ةهاتين كةة ذنء م ةندالَى ئةةوان ةلة ذنء‬

‫مندالَى ئيَمة ئازيزتر نينء هةموو زةرةرمةندينء ذنء مندالَمان ئاوارة بوون‪.‬‬
‫بةطزادةء خزمء دؤ سةتةةكانى حاجى ح سةَينى غولآم لة هةوَلدا بوون كة بة ثارة‬
‫حاجى ح سةَين ئازاد بكةن‪ ،‬ضةةند كاربةدة ةستيَكى ِرذَيم بةَلَينيان ثيَ دابوو كة بة سةةد‬
‫دينار ئازادي بكةن‪ .‬ئةو سةةردةمة (ئةحمةد سةاَلح عةبدى) حاكمي سةةربازيي ط شةتي‬
‫بوو‪ ،‬حاجى حسَيني غولآم بة منء عةبدولِرةحماني ميرزا قادرى وت كة با كةسوكارمان‬
‫هةولَمان بؤ بدةنء بة ثارة ئازادمان بكةن‪ .‬ئيَمةش زؤر بة توندى بةرثةرضةمان دايةوةء‬
‫وت ةمان‪ :‬ئيَمةة لةة سةةر كوردا ةيةتي زينةدان كراوين‪ ،‬نةامةانةةوَيةت بةة ثةارة ئةازاد بكرَيين‪،‬‬
‫ةباوةرِ ةمان بةة ث ةياوانى ِرذَيميش نييةة كةة بةة ةثارة تؤ ئةازاد بكةةن‪ ،‬ئةةوان درؤتةان لةةطةةلةَدا‬

‫ئةكةنء تةنها مةبةستيان ئةوةية كة ثارةكةتان بخؤن‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫ماوةيةكي زؤر تَيثةِريء حاجى ح سةيَن ئازاد نةكرا‪ ،‬بؤ ضةوونةكةى ئَيمة ِرا سةت‬
‫دةرضةوو‪ ،‬ثارةكةيان خوارد‪ .‬ئةو سةةردةمة كوردايةتيمان زؤر لا ثيرؤز بوو‪ ،‬لامان شةةرم‬
‫بوو بةة ةثارة ةئازاد بكرَيين‪ .‬لةةو ةماوةيةةدا حوكمةة ةكةي برايم ميراني كؤتةايى هةاتء ئةازاد‬
‫كرا‪ .‬ثاش ماوةيةك كاربةدة سةتانى بةنديخانة زانييان ئيَمةي زيندانييانى سةليَمانى‬
‫دة ةست بةة سةةرينء ( مةةوقوفين) بةة هةة ةلَة تَي كةةلَى حوكم دراوة ةكان كراوين‪ ،‬بةة ثةة لةة‬
‫كؤيانكردينةوةء طوا ةستيانينةوة بؤ بة شةى دة ةست بة سةةركراوان (توقيف) كة بة تةنها‬
‫ديوار يةَك لةة بةة شةى حوكم دراوة ةكان ج يةا كرابووةوة‪ .‬منء عةة بةدولِرة حمةان زؤر ةمان‬
‫ثَيناخؤش بوو كة لة برادةرانيان جيا كردينةوة‪ .‬لة بة شةى دة سةتبة سةةركراوةكاني‬

‫بةنديخانة كةسانيَكى زؤر لةسةر بابةتء كَيشةى جؤراوجؤر دةستطير كرابوون‪.‬‬
‫ئةةبو فةةلاا (كي ظم فرهود) عةةرةب بوو‪ ،‬ئةةنةدامى ليةذ ةنةى مةةر ةكةزي حزبى شةيوعي‬
‫عَيراقء سةةرؤكى كؤمةَلةى جوتيارانى عَيراق بوو دةسةتطير كرابوو‪ ،‬زؤر ِريَزى طرتينء‬

‫لاى خؤى جيَى بؤ كردينةوة‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫كودةتاي ِرةشي بةعسييةكان‬

‫عةبدولِرةحمان ميرزا قادر ِراديؤيةكى لابوو‪ ،‬سةرلةبةياني ‪ 1963/2/8‬هةردووكمان‬
‫طويَ ةمان ةلة بةة شةى عةةرةبىء كوردي ِراديؤى بةة ةغدا ةئةطرت‪ .‬بةة شةى كوردى بةةردةوام‬
‫طؤراني كوردي بلآو ئةكردةوة‪ ،‬بة شةى عةرةبيش ضةةند جاريَك ئاطاداريى طويَطرانى‬
‫كرد كةة بةة يةان نةا مةةى (مجلس ق ي ةة الوو ة) بلآو ةئةكريَ ةتةوة‪ .‬ئَي مةة لةة بلآوكرد ةنةوةى‬
‫بةياننامةيةكى لةو جؤرة سةةرمان سةورِمابوو‪ .‬بةهؤى ئةوةى منء كاك عةبدولِرةحمان‬
‫زمانى عةرةبيمان بةبا شةى نةئةزانى‪ ،‬ئةبو فةلاحمان خةبةر كردةوة بؤ ئةوةى طوآ لة‬
‫بةياننامةكة بطرَيت‪ .‬ثاش ماوةيةكى كورت بةياننامةكة بلآو كرايةوةء بةع ةسييةكان بة‬
‫كودةتا كؤتاييان بة دةسةةلآتي عةبدولكريم قا ةسم هَيناو خؤيان هاتنة سةةر دةسةةلآتء‬
‫حوكمى خؤ يةان لةة عَيرا ةقدا ِرا طةة يةا نةد‪ .‬ئةةبو فةةلاا زؤر دَل تةةنط بوو‪ ،‬وتى‪ :‬ةئةوا‬
‫بةعسةييةكان دة ةسةلآتى ولآتيان طرتة دةسةت‪ ،‬ئةمان زؤر خراثء خوَينرَِيذنء زؤر دذى‬

‫ئَيمةن‪ ،‬بةلآم لةطةلأ ئيَوة باش ئةبن‪.‬‬
‫لةة ِرا سةت يةدا تةا بلآوكرد نةةوةى ئةةو بةة يةان نةا مةة يةة‪ ،‬نةةمزانى كةة ِريَكخ سةتنى‬
‫بةع سةييةكان ئةوةندة بةرفراوانء بةتوانان تا بتوانن كودةتا ئةنجام بدةن‪ .‬هةمان رِؤذ‬
‫ِراديؤى كوردي بةة ةغدا‪ ،‬ضةةنةد ةجار ةَيك برو ةس ةكةى ثيرؤزبةايى (ث‪.‬د‪.‬ك)ي خويَنةدةوة‪.‬‬
‫ِرؤذى دواتر بةِرَيوةبةري بةنديخانة (عةبدولِرةحمان دةربةندى) ناردى بةدوامدا‪ .‬كاتَيك‬
‫ضةووم بؤ لاى‪ ،‬داواى لَيكردم كةة ةناوى ةسيةاني هةةموو ةئةو زينةداني ةيا ةنةى كةة ةثارتين‬
‫ياخود لةسةةر ثارتى طيراونء دة ةستبةسةةرن‪ ،‬بة ليسةتَيك بؤى ئامادة بكةم‪ .‬زؤر سةةرم‬
‫سةورِ مةا بةةوةي كةة ةئةو زانيةاري لةة لابوو كةة من لةة ةناو بةةنةديخةانةةدا ئي شةو ةكارى‬
‫رِيَكخ ةستنى (ث‪.‬د‪.‬ك) ئةكةم‪ ،‬لةوانةية كة سةيَك لة خؤمان زانياري ثيَ دابَيت! ثر سةيارم‬

‫ليَ كرد كة ئةو ناوانةى بؤضيية؟‬
‫وتى‪ :‬لة عَيراق طؤِران رِوويداوة‪ ،‬ئةو كةسانةي كة سةر بة بارزانين ئازاد دةكريَن‪.‬‬
‫برادةران بةة هةةوالَى ةئازادبوون ةيان زؤر دلَ ةيان خؤش بوو‪ .‬منيش ةناوى ةهةموو ئةةو‬
‫كوردانةى كة لةسةةر سةياسةةت طيرابوون تةنانةت ئةوانةشةى كة ةشيوعى بوون نووسةيم‪.‬‬
‫لة سةةرةتاى كودةتاى بةع ةسييةكان تةنها بِريارى ئازادكردنى دة سةتبة سةةركراوةكان‬

‫‪106‬‬

‫عةبدولكةريم قاسم‬

‫دةر ضةووبوو‪ ،‬بؤ يةة ةنةمتوانى نةاوى ةئةو برادةرا ةنةى كةة حوكوم درابوون بنوو ةسم‪.‬‬
‫محمةدى شةَيخ تايةرء خةسةرةو تؤفيق ثيَيان و كة هةولَى ئازادكرنيان بؤ بدةم‪ .‬و ‪:‬‬
‫جارآ منيش وةك ئيَوة زيندانيم‪ ،‬طةر ئازاد كرام ئةوا سةةرووى خؤم ئاطادار ئةكةمةءة‬

‫بؤ ئةوةى لة ئاستيَكى بةرزدا هةوَلى ئازادكردنتان بؤ بدةن‪.‬‬
‫ةبارودؤخي برادةرانى حزبى ةشيوعى لةة ةناو بةةنةديخةانةةدا زؤر خراث بوو‪ ،‬ةلةلايةةن‬
‫كؤمةَلَيك لة زيندانيةكانء عةرةبة قةومييةكان دة ةستدرَيذييان ئةكراية سةةر‪ .‬خة سةرةو‬
‫تؤفيق ِرووداويَكي دَلتةةزَيني بؤ طيَِرامةةوةو وتي‪ :‬ثيَش ضةةنةد ِرؤذَةيك سةةرهةةنطى‬
‫بةنديخانة كة ثياوكوذء بةدرِةو شةت بوو‪ ،‬طةنجيَكى تازة ثَيطةي شةتووى مة ةسيحى بة‬
‫ناوى (حةن ةنا) كة شةيوعييةة‪ ،‬دة سة ةتدريَذيى ناموو سةى كردووةتة سةةر‪ ،‬ئيَمةةش‬

‫نةمانتواني بةرطريى ليَ بكةين‪.‬‬
‫بةة طَيِرا نةةوةي ئةةو رِووداوة‪ ،‬زؤر دلَ ةتةنط‪ ،‬خَيرا ضةووم بؤلاى عةة ةبدولِرة حمةان‬

‫طوللةبارانكردني سةرؤكي عيَراق (عةبدولكةريم قاسم)ء هاورَِيكاني‪( ،‬بةغداد ‪)1963/2/9‬‬

‫‪107‬‬

‫دةربةندىء دة ةستدريَذييةكةى سةةرهةنطى بةنديخانةم بؤ باس كردء داوام ليَكرد كة‬
‫سزاي بداتء نةيةَليَت جاريَكى تر دةستدريَذى بكرَيتة سةر برادةرانى شيوعى‪.‬‬

‫عةبدولِرةحمان دةربةندي وتى‪ :‬ضةى بكةم‪ ،‬دة سةةلآ بة سةةرياندا نيية‪ ،‬ئةوةتا لة‬
‫دةرةوة بةةع سةييةةكةان هيَر شةيةان كردووةتةة سةةر بةةنةدي ةخانةةء ةئةيةانةةوَيةت دةرطةاى‬
‫بةنديخانةكة ب شةكَيننء بَين بؤ طيانى شةيوعييةكان‪ .‬من هةر ئةوةندةم لةدة سةت ديَت‬
‫كة بةو (‪ )25‬ثؤليسةى لة ذَير فةرمانى مندان‪ ،‬بةرطرييان ليَبكةمء نةهَيَلم بةعسييةكان‬

‫بيَنة ذوورةوة‪ ،‬طةر هةموو ثؤليسةكانيشم بكوذرَين من كؤلَ نادةم‪.‬‬
‫طيانى برادةرانى ةشيوعي ناو بةنديخانة لة مةتر ةسيدا بوو‪ ،‬لةثيَناوى ثارا سةتنى‬
‫ط يةان ةيان‪ ،‬عةة بةدولِرة حمةان دةر بةة ةندى بةة نةد يخةا ةنةى بةةجيَ نةة ةئةهَي شةتء لةة هةةولَى‬
‫كؤنترؤلَكردنى ةبارودؤ خةة كةةدا بوو‪ .‬بةة ئةة حمةةدى شةَيخ تةا ةيةرم وت كةة لةة دواى‬
‫ةئازادبوونى ئيَ مةة ةهاو ةكارى برادةرانى شةيوعى ب ةكات‪ .‬ةجاريَكي تر عةة بةدولِرة ح ةمان‬
‫دةربةة ةندى نةاردى بةة دوا ةمداء ثيَى و كةة لةة ةناو ةئةو لي ةستةةيةةي بؤم ةئا ةمادة كردبوو‪،‬‬
‫ناوى عةلى مةلا كةريمى تَةيداية كة ئَيرانييةء لة سةةر شةيوعييةت طيراوةء حكومةت‬
‫بةةن يةازة تةة سةليمى ئَيرانى ب كةا ةتةوة‪ .‬ةبةهؤي نوو سةيني نةاوي عةةلي مةةلا كةةريم‪،‬‬

‫ئازادكردنى ئَيمةش دوو ِرؤذ دواكةوت‪.‬‬
‫عةةلى مةةلا ةكةريم ةهاوةَلزاوام بوو‪ ،‬خةةلَكى بةانةة بوو‪ ،‬بةةلآم لةة ثيَنجوَين ني شةتةةجةآ‬
‫ببوو‪ ،‬لةةطةةلأ حزبى شةيوعى ئي شةى ةئةكرد‪ ،‬لةة بةةنةدي ةخانةةى رِومةادى زي ةندان بوو‪.‬‬
‫بةمةبة سةت ناوى ئةوم لة لي سةتى بةندكراوانى ثارتيدا نوو سةيبوو‪ ،‬ضةونكة ئةو‬
‫سةةردة ةمة ةهاوولآت ةيانى ئَيرانى تةة سةليمى ئَيران دةكرا ةنةوةء ةلةلايةةن ِرذيَمى شةاى‬
‫ئيَرانةوة ئازارء ئة شةكةنجة ئةدرانء ذيانيان لة مةتر سةيدا بوو‪ .‬لاى عةبدولِرةحمان‬
‫دةربةة ةندى ةبةرطريم لةة عةةلى مةةلا كةةريم كردء ثيَموت كةة ةبة هةةلةَة لةة ةسةر شةيوعي ةيةت‬
‫طيراوة‪ ،‬بةلآم ئةو لايةنطيرى ثارتيية‪ .‬هةولَةكانم بيَ سةوود بوو‪ ،‬ناويان لة لي سةتةكةدا‬
‫كوذاندةوة‪ .‬كاتَيك كاك عةلي هةوالَى تة ةسليمكردنةوةى بة ئَيران بي ةست‪ ،‬بآ هيوا بوو‪.‬‬
‫بةةَلَينم ثَةيدا طةةر ةكاتي تةة سةليمكردنةةوةى نزيةك نةةبَةيت‪ ،‬بةةهؤى برادةرانى ةثارتييةةوة‬

‫هةوَلى ئازادكردنى بدةم‪.‬‬
‫دواى دوو ِرؤذ ضةاوةِروانى لة حةو شةةى ناو بةنديخانةكةدا‪ ،‬ئاطادار كراينةوة كة‬

‫‪108‬‬

‫شتومةكةكانمان هةَلبطرين‪ ،‬ضونكة ئازاد ئةكرَيين‪ .‬دوو دوو كةلةثضة كراية دةستمانء‬
‫سةوارى ئوتومبيَل كراين‪ .‬ثر سةيارم لة ثؤلي ةسَيك كردو و ‪ :‬با شةة ئةطةر ئازاد ئةكرَيين‬

‫ئيتر بؤ كةلةثضة ئةكةنة دةستمان؟‬
‫وتى‪ :‬فةرمانمان ثَيكراوة كة تا سليَمانى ئةبَيت كةلةثضة بكرَين‪.‬‬
‫زؤربةى برادةران لة خؤ شةي ئةوةى كة ئازاد ئةكرَين‪ ،‬كةلةث ضةةكةى دة سةتيان لا‬
‫طرنط نةبوو‪ .‬بة دةم رَِيطةاوة لة ئوتومبَيلةةكةدا منء عةبدولِرةحماني ميرزا قادر ثَيكةةوة‬
‫كةلةث ضةة كرابووين‪ ،‬زؤر با سةى خة سةرةو تؤفيقء هاوِريَكاني ترمان ئةكردء دلَمان‬
‫لايان بوو‪ ،‬ئةترساين بةعسييةكان لةناويان بةرن‪ .‬هةمان شةو طةيشتينة بةغدا‪ ،‬ثاشان‬
‫برديانين بؤ بةنديخانةى ثؤلي سةى بةغدا‪ .‬بارودؤدان زؤر خراث بوو‪ ،‬باران دةبارىء‬
‫بؤرى ئاوةِرؤى تةواليَتةكانى بةنديخانة شكابوونء ثيسىء بؤن هةموو بةندكراوةكانى‬
‫هةرا سةان كردبوو‪ ،‬خةلَكيَكى ئيَجطار زؤر بةند كرابوون‪ .‬تايةرى براى (عومةر دةبابة)‬
‫لةة طةةلأ حةة مةة ئةةمين عةةقراوي براى (مو قةةدةم عةةزيز ةعةقراوى) كةة ئةةوانيش ثةارتى‬

‫بوونء دةستطيركرابوون‪ ،‬بةرةو ثيرمان هاتن‪.‬‬
‫ئةو شةوة بة بةردةوامى ئةندامانء لايةنطيرانى حزبي شيوعىء تةنانةت كةسانيَك‬
‫كةة طومةانى شةيوعيبوون ةيان ليَ ةئةكرا‪ ،‬بةةنةد ةئةكرانء ةماوةيةةكى كورت لةة بةةنةدي ةخانةة‬
‫دايةان ةئةنةان‪ ،‬ةثا ةشان ةبة ئوتومب ةيَل ةئةيةان دن‪ .‬زؤر بةة ثةةرؤش بووم بؤ ذيةاني برادةرانى‬
‫حزبي شةيوعى‪ ،‬هَينانء بردنيان بةو جؤرة زؤر دَلتةنطء بيَ ئارامى كردبووم‪ .‬لةلايةك‬
‫ئَيمة ئازاد ئةكراينء لةلايةكى تر سكرتيَرى حزبى شيوعى (سةلام عادل)ء هاورِيَكانى‬

‫لةسيَدارة ئةدران‪.‬‬
‫هةمان شةةو برادةران ثيَيةان و كة عوسمانى ئامة لةطةلأ كوِرَيك بة ناوى حةوَيز‬
‫شةةرِى كردووة‪ .‬حةويَز لةسةةر حزبى ةشيوعى طيرابوو‪ ،‬ئةوة يةكةم شةةوي بةنديخانةي‬
‫بوو‪.‬كاتَيك ضةووم بؤ هيَمنكردنةوةيان‪ ،‬خويَن بة ِروومةتى حةوَيزدا ئةهاتة خوارةوة‪.‬‬
‫بةو ِرووداوة زؤر دَلتةنط بووم‪ ،‬بة عوسمانى ئامةم وت كة بؤ واي لة حةويَز كردووة؟‬

‫وتى‪ :‬لةبةرئةوةي لة رِؤذنامةى دةنطى كورد جنَيوي بة مةلا مستةفا داوة‪.‬‬
‫حةويَز وتى‪ :‬من تيَ ناطةم تؤ با سةى ضةى ئةكةيت؟ جنيَوي ضةيء رِؤذنامةى ضةى؟‬

‫‪109‬‬

‫من مةلا مستةفا وةك خوا ئةثةرستم‪ ،‬بآ ئةوةى بزانيت من كَيم‪ ،‬بؤ ثةلامارت دام؟‬
‫ةحةوَيزم ةئارام كردةوة‪ ،‬ثةا شةان عوسمةانى ةئامةة دةركي كرد كةة ةكاريَكي خراثى‬
‫كردووةء لةوانةية بةهةلَةدا ضةووبَيت‪ ،‬بؤية هات بؤلاي حةوَيزو داواى لَيبوردنى كردء‬
‫ئةةملاء ةئةولاى مةار كرد‪ .‬ةثاش ةماوةيةةكى كورت دووبةارة برادةران ئةاطةادار ةيان كردم كةة‬
‫ب ةضم بؤ لاى قادرى حاجى فة وَللآ ثيَنجوَيني‪ ،‬ضةونكة بارودؤخي باش نييةء هةردوو‬
‫طووثى ثِر كردووة لة ةسةموونء ئةلَيَت ئةمرم‪ .‬كاتيَك ضةووم بؤ لاى‪ ،‬ح سةَينى حاجى‬
‫وة سةتا قورئانى بة سةةردا ئةخويَند‪ ،‬ثر سةيارم لة برادةران كرد كة ضةى رِووى داوة؟‬

‫وتيان‪ :‬لة هؤش خؤى ضووبوو‪ ،‬دواى ئةوةى هؤشى هاتةوة حالَى خراث بووة‪.‬‬
‫رِووم كردة كاك قادرو و ‪ :‬برا بؤ وا ئةكةيت؟‬

‫وتى‪ :‬تؤء عةبدولِرةحماني ميرزا قادر خيانةتتان ليَ كردووينء خةباتء خزمةتتان‬
‫بؤ نةنووسيوين‪.‬‬

‫و ‪ :‬هَيشتا ئيَمةش وةك تؤ لة بةنديخانةداين‪ ،‬خزمةتمان بؤ كةس نةنووسيوة‪.‬‬
‫دواتر تةا ةيةرى براى عو مةةر دة ةبا بةةء ِرة شةاد عةةقراويء حةة مةة ئةةمين عةةقراوى‬
‫دلَخؤ شةييان دايةوة‪ .‬كاك تايةر ثيَى وت كة بة ئةندازةى عومةر دةبابة خزمةتى هةية‪.‬‬

‫ثاش ماوةيةك قادرى حاجى فة ولَلآ ئارام بووةوة‪.‬‬
‫سةةرلةةبةة ةيانى ِرؤذى دواتر ةئاطةادار كراينةةوة كةة خؤمةان بؤ طوا سةت ةنةوة ئةا ةمادة‬
‫بكةين‪ .‬لةبةر ئةوةى تةندرو سةتي قادرى حاجى فة ولَلآ باش نةبوو‪ ،‬شةتومةكةكانى‬
‫ئةويشم هةلَـطرتء بة كةلةثضةكراوى بة شةمةندةفةر بةرةو كةركوك بةرِآ كراين‪ .‬لةناو‬
‫شةةمةة ةندة ةفةرةكةة برِي دة دينةارم دا بةة عةةريفَةيكء داوام ليَ كرد كةة كةةلةةث ضةةكةةى‬
‫دة ةستمان بكاتةوة‪ ،‬عةريفةكة داواكةمى جَيبةجآ كرد‪ .‬ثا شةان براين بؤ بةنديخانةى‬
‫كةركوك‪ ،‬لةو َي (حةسةةن كاكىء ِرةفيقى فةقآ مةحمود)مان بيني كة ثيَ ةشتر لة بةعقوبة‬
‫بةند كرابوون‪ .‬لةو كاتةوة كة لة بةنديخانةي سةليَماني طوا سةترامةوة بؤ بةنديخانةي‬
‫ِرومادي‪ ،‬هيس هةواَليَكم سةةبارةت بة حاجي عةبدولي برام نةئةزاني‪ .‬لةو برادةرانةي‬

‫كة لة بةعقوبة زيندان بوون‪ ،‬هةواَلي حاجى عةبدولى برام ثرسي‪.‬‬
‫وتيةان‪ :‬لةةطةةلأ ئةةحمةةدى فةةقةآ مةةحمودء عةةلي بةةغةاييء ةخاليةد دليَري شةاعيرو‬

‫‪110‬‬

‫عوسمان سةةعيدء حةبيب محةمةد كةريمء(‪ )17‬ذمارةيةك لة ثؤلي سةةكانى ثيَنجوَين لة‬
‫بةنديخانةي (نوطرة سةةنان) بةند كراون‪ .‬رِؤذى دواتر بةرةو سةليَمانى بةرِآ كراين‪،‬‬
‫ثاش طةي ةشتنمان لة حةء شةةي سةةرا دايانبةزاندين‪ .‬ثاش ماوةيةكى كورت نَيردراوى‬
‫لقى ضةواري ثارتي (نورى مةلا مةحمودء جةمالى ميرزا حةمة سةةعيد) هاتن بؤلامانء‬
‫خؤشةحالَي خؤيان دةربرِي‪ .‬ثا ةشان ئةحمةد طرانجانيان سةةرزةن ةشت كرد‪ ،‬ضةونكة لةناو‬
‫شةةمةندةفةرةكةى ِرَيطاي نَيوان بةغداء كةركوك‪ ،‬بة ناِرةوا ق سةةى بة ح ةسَينى حاجى‬
‫وة سةتا وتبوو‪ .‬ح سةيَنى حاجى وة سةتا ليَى خؤش بوو‪ ،‬داوا شةى لة بردةران كرد ئيتر‬
‫سةةرزةن ةشتى نةكةن‪ ،‬ضةونكة ئةويش داخ لة دلَةء مالَةكةى سةووتاوة‪ .‬ئةحمةد طرانجان‬
‫دة سةتى ح سةَينى وة ةستاى مار كردء داواى ليَبوردنى لَيكرد‪ .‬دواتر بة كةفالةتى لقى‬
‫ضةوار ئازاد كراين‪ .‬ح سةَينى حاجى وة سةتا لة سةليَمانى خزمء كة سةوكارى نزيكى‬
‫نةبوو‪ ،‬بؤية ثيَكةوة ضةووين بؤ مالَى ثوورم (عا صةمة خان) لة سةابوونكةران‪ .‬لةوآ‬
‫ماينةوةء ضةاوةِريَى ئازادكردنى حاجى عةبدول بووين بؤ ئةوةى ثيَكةوة بطةرَِيينةوة‬

‫بؤ ثيَنجوَين‪.‬‬
‫ئةو سةةردةمة خةلَكى زؤر ثَي شةمةرطةيان خؤش ئةوي ةستء لةلايان كة سةيَكي زؤر‬
‫ثيرؤز بوو‪ ،‬هةةربؤيةة خةةلَكى طةةِرةك ةكة زاني ةيان ثَي شةمةةرطةة لةة مةالَي ثورمةة‪ ،‬بؤ بينينء‬
‫سةةردانى ح سةَينى حاجى وة ةستا كة ثَي شةمةرطة بوو هاتن بؤ مالَى ثوورم‪ ،‬زؤر رِيَزيان‬
‫ل َي ةئةطرتء دة سةت ةيان ةمار ةئةكرد‪ .‬دواي ضةةنةد ِرؤذ ةَيك لقى ضةوار‪ ،‬جلوبةةرطء‬
‫كاتذمَيرَيكء برِيَك ثارةيان بؤ ح ةسيَنى حاجى وة سةتا هَيناء ثيَيان وت كة ئةينَيرنةوة‬
‫بؤ طةلآلَة‪ .‬كاك حسيَن وتى‪ :‬ثَيمخؤشة لاى لالؤ ةَينمةوة‪ ،‬ضونكة زؤر ِريَزى ليَطرتووم‪،‬‬
‫لة بةنديخانةش خزمةتى كوردي كردووة‪ .‬ثاش هةفتةيةك لقى ضةوار ناردى بةدوايدا‬
‫ةكة بينيَرنةةوة بؤ ةطةلآلةَة‪ .‬كةاك ح ةسَين ةبة برادةراني لقي وت ةكة بؤ ةماوةيةةك ةئةيةةوَيةت‬
‫لةة ةطةلأ م ةندا ب ةَيتء نةةرِوا تةةوة‪ .‬لةة بةةر ئةةوةى دوو ذنى هةةبوو‪ ،‬مةالأء م نةدالَى بةةجيَ‬

‫هَيشتبوو‪ ،‬دواي هةولَدانيَكي زؤر قةناعة ثيَكرد كة بِرواتةوة بؤ طةلآلَة‪.‬‬

‫(‪ )17‬سكرتيَرى ثَيشووي ث‪.‬د‪.‬ك بوو‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫حةاجى عةةلى برام لةة طةةلأ خَيزا نةة كةةي ئةاوارةي كورد سة تةاني ئَيران بوونء ةلة‬
‫ةشارؤضةكةي مةريوان ني ةشتةجيَ بوون‪ ،‬هةواَلى ئازادكردني مني ثيَ طةيشةتبوو‪ ،‬دواي‬
‫ضةةند ِرؤذَيك هات بؤ سةليَمانىء ثَيى و كة حةمدى هاو سةةرم لةطةلأ خَيزانةكةي‬
‫خؤىء خَيزاني غةةفورو عةة ةبدولي برام هةةموو ثيَكةةوة لةة مةةريوان ةئةذين‪ .‬دواى ضةةنةد‬

‫رِؤذيَك ضاوةِرواني‪ ،‬حاجى عةبدولى براشم ئازاد كرا‪.‬‬
‫بةهؤى ئةوةى عا صةمة خانى ثوورم تةنها خزمى نزيكم بوو كة مالَيان لة ةسليَمانى‬
‫بَيت‪ ،‬بؤية بةردةوام ئةركيَكي زؤر لةسةر شانيان بوو‪ .‬لةو ماوةيةدا بةهؤى ئازادبوونى‬
‫منء حسَينى حاجى وةستاء حاجي عةبدول‪ ،‬ميوانيَكى زؤر رِووى تيَكردبوون‪ .‬كاتيَك‬
‫لة بةنديخانة بووم‪ ،‬عاسمة خاني ثوورم ضووبوو بؤ ثيَنجويَنء لاي حةمدي هاوسةرمء‬
‫ةهاو سةةري ةحاجي عةةبةدول مةابووةوة‪ .‬ةئةو ةكاتةةي كةة ةلة بةةنةدي ةخانةة بووين‪ ،‬هةةروة ةها لةة‬
‫كاتي نةخؤشةيء سةةربازييء خؤحةشةاردانء ِرؤذطارة سةةختةكاندا‪ ،‬ثورمء ثورزاكانم‬
‫كةاك حةة سةةنء رةعنةا ةخانء ةبةهيَ خةانء ةهاو ةسةرة ةكان ةيان‪ ،‬ةيارمةةتيةان ئةةداينء‬
‫بةةدةم ةمانةةوة ئةة ةهاتنء ةبةوثةةرِى رِووخؤ ةشييةةوة خزمةةتيةان ةئةكردين‪ ،‬بنةةمةا ةلَة ةيةكي‬

‫خاكيء تيَكوَشةرو نيشتمانثةروةرء دَلسؤز بوون‪.‬‬
‫كةات ةَيك لةةطةةلأ حةاجي عةةليء حةاجي عةةبةدول طةةِراي ةنةوة بؤ ثيَنجوَين‪ ،‬بةة ديمةةنى‬
‫دوكانء خانووة سووتاوةكانى ثيَنجوَين زؤر د َل تةنط بووم‪ .‬زؤربةى دانيشتووانةكةى‬
‫ئاوارةى سةةر سةنوورء ةشارؤ ضةكةء طوندةكانى كورد سةتانى ئَيران ببوونء زةرةريَكى‬
‫زؤرى ماددييان كردبوو‪ .‬تةنها ثارةى طيرفانء ئةو شةتومةكانةى كة لةطةلأ دة سةتى‬
‫خؤ ةيان بردبوو يةان‪ ،‬بؤ ةيان مةابووةوة‪ .‬لةة ثيَنجوَينء طو ةندة كةانى دةورو ةبةرى‪ِ ،‬رذيَم‬
‫ك شةابوءةءةء تةنها ذمارةيةكى كةمى هاوولآتىء ثيَ شةمةرطةى ثارتى لةناو ثيَنجوَيندا‬
‫بوون‪ .‬زؤرم ثيَ خؤش بوو كة ب ضةم بؤ مةريوانء حةمدىء مةهابادى ك ضةم ببينمء بة‬
‫ديدارى ئةوانء خزمء كة سةوكاريش شةاد ببمةوة‪ ،‬بةلآم بةهؤى ِراثةِراندنى ضةةند‬
‫ئي شةوكاريَكى طرنطى رِيَكخ سةتنةوة برِيارمدا كة لة ثيَنجوَين ةيَنمةوة‪ .‬حاجى عةلىء‬

‫حاجي عةبدوليش بةرةو مةريوان كةوتنة ِرآ‪.‬‬
‫ئةوكاتة لة كورد سةتانيش برادةرانى حزبى ةشيوعى لة بارودؤخيَكى خراثدا بوون‪،‬‬
‫هةر لةو ماوةيةدا لة طوندي هؤلَةسمت شةةرِ لة نَيوان ثَيشةمةرطةكانى (ث‪.‬د‪.‬ك)ء حزبي‬

‫‪112‬‬

‫ةشيوعى بةرثا بوو‪ ،‬ذمارةيةك ثيَشةمةرطةى حزبي ةشيوعى وةك (قادرى حاجى حسةَينة‬
‫ِرةش‪ ،‬سةةلام عةلى‪ ،‬ئةحة ِرةش‪ ،‬عةلى غةوارة‪ ،‬حةمة ئةمين ئةحمةد ثيَنجوَيني‪ ،‬م ةستةفا‬
‫حةاجى مةةحمود)ء ذمةارةيةةكى تر كةة ب ةناوةكةان ةيانم لةة ةياد نةة ةماوة دة سةتطيركران‪.‬‬
‫هةةموويةان لةة مةةر ةكةزى ثؤلي سةى ثيَنجوَين كةة ةبارة ةطاى (ث‪.‬د‪.‬ك) بوو بةةنةد كرابوون‪.‬‬
‫زؤربةيان دؤ سةتء برادةرم بوونء خةلَكى ثيَنجوَين بوون‪ .‬بةمةبة سةتى ئاطاداربوون لة‬
‫بارودؤخء تةندرو سةتييان سةةردانم كردن‪ .‬قادرى حاجى ح سةيَنةِرةش طلةيي لة ضةةند‬
‫كةة سة ةيَك كرد كةة رِيَز ةيان لَي ةناطرنء هةةَل سةو ةكةوت ةيان لةةطةةَل ةيا ةندا خراثةة‪ ،‬بةة تةايبةةتى‬

‫ئةسعةدى موزةميد‪.‬‬
‫بةش بةحالَى خؤم زؤرم ثَيناخؤش بوو كة برادةراني حزبي شةيوعى لة لاى ئَيمة‬
‫زيندانى كرابوونء لة لايةن ضةةند ثَي شةمةرطةء ئةندامَيكمانةوة بيَ رِيَزييان بةرامبةر‬
‫ةئةكرا‪ .‬ئةة مةة لةة كةاتَي ةكدا بوو كةة ِرذيَمى تةازة درو سةتبووى ةبةعس بةة ةهةموو هيَزء‬
‫توا ةنا ةيةوة لةة حزبي شةيوعي ةئةدا‪ .‬لةة ةطةلأ ئةة سةعةةدي موزةميةد ق سةةم كردء لةة‬
‫هةَل سةوكةوتى خراثى بةرامبةر بة برادةراني حزبي ةشيوعى ِرةخنةى توندم ليَ طرتء‬
‫ئاطادارم كردةوة كة واز لةو هةَلسوكةوتة خراثةى بهَينَيت‪ .‬دواتر لةطةلأ عةبدولِرةحمان‬
‫سةةيد عةلى باخ ضةة كة ئامر بةتاليَونى ثيَنجوَين بوو‪ ،‬هةروةها لةطةلأ عوسمان ماوةتى‬
‫كةة ليَثر سةراوى ليةذنةةى ةناو ضةةى ثيَنجوَين بوو‪ ،‬ق سةةم كردء ثيَموتن كةة رَِيز لةة‬
‫برادةراني حزبي شةيوعى بطرنء هةلَ سةوكةوتيان لةطةلَياندا باشء نةرم بَيت‪ .‬ثاش‬
‫ضةةند ِرؤذَيك برادةرة بةندكراوةكاني حزبي شةيوعى طوا سةترانةوة بؤ بةنديخانةى‬

‫شؤرِش لة ماوةت‪.‬‬
‫مةاوةى ةمانط ةيَك بوو كةة لةة بةةنةديخةانةة ئةازاد كرابووم‪ )18( ،‬رِؤذى لةة ثيَنجويَن بوومء‬
‫سةةرطةرمى ئيشةوكارى ِريَكخ ةستن بووم‪ .‬هةواَلى حةمدي هاو ةسةرم نةئةزانى‪ ،‬مؤَلة لة‬
‫ليذنةى ناو ضةة وةرطرتء بة مةبة سةتى ديدارى خَيزانء خزمء كة ةسوكارء ضةةند‬
‫دؤ سةتء هاورِيَيةكم ضةووم بؤ ةشارؤ ضةكةي مةريوان‪ .‬بارودؤخي ئاوارةكانى ثيَنجوَين‬

‫خراث بوو‪ ،‬زؤربةيان بيَ كارء كاسبى بوون‪.‬‬
‫لةةبةةر ئةةوةى دواى ةئازادبوونم وةك هةاورَِي ةكانم نةةطةةِراومةة ةتةوة بؤ ةناو ةمالأء م ةندالَى‬
‫خؤمء بؤ ئي شةوكارى حزبي لة ثيَنجويَن مابوومةوة‪ ،‬حةمدى هاو ةسةرم طلةيى ليَكردم‪.‬‬

‫‪113‬‬

‫لةِراستيدا طلةييةكةى لة جيَى خؤيدا بوو‪ ،‬ضونكة ئةو ماوةيةى كة لة بةنديخانة بووم‪،‬‬
‫بة مندالَيَكي سةاواوة باريَكى طرانى لة سةةر شةان بووة‪ ،‬تةندرو سةتي خراث بووة‪،‬‬
‫هةةروةهةا ثيَنجوَين سةووتَينراوةء لةة ةطةلأ خزمء كةة سةوكةار ئةاوارةى ةناو ئَيران بووة‪.‬‬
‫هةةروةك ثَي شةتر ةئا مةاذةم ث َةيداوة كوردا يةةتيم زؤر بةة جةدى طرتبوو‪ ،‬شةؤرِشء‬

‫نيشتمانةكةم لة خؤمء هاوسةرء مندالَةكانم خؤشتر دةويست‪.‬‬
‫دواي ضةةنةد رِؤذيةَك برِ ةيار ةمدا كةة بطةةرِيَمةةوة بؤ ثيَنجوَينء ةبةء بِرة ثةارة ةيةى كةة بةة‬
‫كة سةابةت ثا شةةكةو كردبوو‪ ،‬خانووةكةمي ثَيدرو سةت بكةمةوة‪ .‬دواي ضةةند ِرؤذيَك‬
‫لةطةلأ براكانم طةِراينةوة بؤ ثيَنجوَين‪ .‬هةموو هاوكاريى يةكترمان كردء خانووةكانمان‬

‫دروست كردةوة‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫بةنديخانةي نوطرةسةنان (‪)1962‬‬
‫لة رِاستةوة‪ :‬عةلي بةغايي‪ ،‬ئةحمةد فةقيَ مةحمود‪ ،‬حاجي عةبدولي برام‬

‫‪115‬‬

‫برِيارى دةركردنى (قانع)ى شاعير‬

‫بور ةهان ةقانع زؤر هةاوِرَيم بوو‪ ،‬رِؤذ ةَيك زؤر بةة ةغةمبةاريء دلَتةةنطي ةلة ثيَنجوَين بينم‪.‬‬
‫ثر سةيةارم ليَكرد كةة بؤ ضةي وا غةةم ةبارةو ضةي رِوويةداوة‪ .‬لةة وةلآ ةمدا وتى‪ :‬ةثارتى‬
‫ئةاطةاداريةان كردووين كةة ةئةب ةيَت لةة مةاوةى ضةةنةد رِؤذيَ ةكدا منء ةباوكمء ور ةياى برام‬

‫كوردستان بةجَيبهيَلَين‪.‬‬
‫بةة بي سةتنى برِ ةيارى دةركردنى خيَزانيَكى رِؤ ةشنبيرء ني شةتمةانثةةروةر لةةلايةن‬
‫حزبيَكى ةشؤِرشةطَيرء داكؤكيكةر لة مافةكانى خةلَكى كورد ةستان زؤر سةةرم سةوورِماء‬
‫باوةِرم نةئةكرد كة شةتى وا رِوو بدات‪ .‬تيَنةئةطةي ةشتم كة بؤ ئةبَيت كورد سةتان بةجيَ‬
‫بهَليَن؟ خؤ كورد سةتان مولَكى ثارتى نييةء هةموو خاوةنى ئةم خاكةين‪ ،‬بؤ ضةى ئةو‬

‫برِيارة دراوة؟‬
‫ةثا شةان هؤ ةكارى بِر ةيارى دةركردنيةان بؤ ةباس كردمء وت ةيان‪ :‬لةة نوو سةينيَكةدا‬
‫ِرةخنةةمةان لةة ضةةنةد لَيثر سةراويَكى ةثارتى طرتووةء بةا سةي ِرةفتةارء ةكارة دزيَوء‬

‫ناشيرينء ناثةسةندةكاني (‪ )...‬كراوة‪.‬‬
‫لة ِراسةتي ةشدا رِةخنةء خسةتنةرِووى ئةو كارة ناثةسةةندةى ئةوضةةند لَيثر ةسراوة لة‬
‫جيَى خؤ ةيدا بوو‪ ،‬بةةلآم برِيةارى دةركردنيةان لةة خةاكى كورد سة ةتان زؤر نةابةةجةآ بوو‪.‬‬
‫لةةبرى دةركردنى ةئةو بِريةارة ةئةبووايةة ثةارتى ليَثيَ ضةينةةوةى لةة ةطةلأ لَيثر ةسراوة ةكانى‬
‫خؤ ةيدا بكردايةة‪ .‬يةةكيَةك لةة لَيثر ةسراوة ةكانى (ث‪.‬د‪.‬ك) كةة لةة سةةرى نوو سةرابوو‪،‬‬
‫طوشةاريَكى زؤرى خ ةستبووة سةةر لَيثر ةسراوانى بةرزى ثارتى كة دةبَيت قانعى شةاعيرء‬
‫كورِةكانى سةزا بدرَينء لة كورد سةتان دوور بخرَينةوة‪ .‬دواى ق سةةكانى بورهان قانع‪،‬‬
‫ضةووم بؤ لاى عةة ةبدولِرةحمةان سةةيةد عةةلىء سةة ةبارةت بةة برِيةارةكةةى (ث‪.‬د‪.‬ك) بؤ‬
‫دةركردنى مامؤ سةتا قانعء كورِةكاني ق سةةم بؤ كردء و ‪ :‬قانع‪ ،‬منء سةةدان طةنجى‬
‫ئةم ولآتةي فيَرى كوردايةتيء ني شةتمانثةروةرى كردووة‪ ،‬قانع هةوَينى شةؤِر شةةء‬
‫ثياويَكى زؤرخؤ ةشةويسةتى ناو جةماوةرة‪ .‬ئةو برِيارة زؤر خراثةء بة جَيبةجيَكردنى‪،‬‬
‫جةة مةاوةر لةة دذ مةان خؤثي شةا نةدان ةئة كةةن‪ ،‬بؤ يةة داوا ةتان ليَ ئةة كةةم كةة برِ يةارة كةة‬

‫هةَلبوةشَينيتةوة‪.‬‬

‫‪116‬‬

‫ق سةةكانم كارى كردة سةةر عةبدولِرةحماني سةةيد عةلى‪ ،‬بؤية برو سةكةى بؤ‬
‫فةرماندةي هيَز (عةلى عة سةكةرى) كردء داواى ليَكرد كة هةولأ بؤ هةلَوة شةاندنةوةى‬
‫ةئةو بِر ةيارة ةبدات‪ .‬ثةاش ةماوةيةةك عةةبةدولِرةحمةان سةةيةد ةعةلى‪ ،‬ثَييو كةة بِريةارة ةكة‬

‫هةلَوةشاوةتةوة‪.‬‬
‫بة هةَلوةشاندنةوةى بِريارةكة زؤر خؤشحالأ بوومء دةستبةجآ ضووم بؤ لاى قانع‪،‬‬
‫لة هةَلوةشاوةنةوةى بِريارةكة ئاطادارم كردةوة‪ .‬ئةوةى هةرطيز بيرم ناضَيتةوة ئةوةبوو‬
‫كة قانع زؤر بةغةمبارييةوة وتى‪ :‬لالؤ طيان قةيناكة‪ ،‬با لةم كورد سةتانة فراوانةدا جيَى‬

‫ئيَمةى تيا نةبيَتةوةء شاربةدةرمان بكةن!‬

‫‪117‬‬

‫دةستثيَكردنةوةى شة ِر‬

‫ماوةيةكى زؤر كورت بوو كة طةِرابووينةوة بؤ ثيَنجويَنء لة مانطى شةة شةى سةالَى‬
‫‪1963‬دا‪ ،‬طفتوطؤى نَيوان (ث‪.‬د‪.‬ك) حكومةتى عَيراق كؤتايى ث َي هاتء شةةرِ دة ةستى‬
‫ثيَ كردةوة‪ .‬زةعيم سةديق كارة سةاتى كؤمةلَكوذييةكةى (‪)9‬ى حوزةيرانى شةاري‬
‫سةلَي ةماني ئةةنجةا ةمدا‪ .‬ذ ةمارةيةةكى زؤر لةة كةة سةانى خةةبةاتطَيرِء رِؤ شةنبيرء ةخاوةن‬
‫هةلَوَي سةت شةاري سةليَمانييان بةج َي هيَ شةتء رِوويان كردة ناو ضةة ئازادكراوةكان‪.‬‬
‫كامةران موكرى ةشاعير كة براى نورى ئةحمةد تةهاى لَيثر ةسراوى ثيَ ةشووى لقى ةضوار‬
‫بوو‪ ،‬ئةويش بةهؤى جموجؤلأء ضةالاكي ةسيا سةييةوة ةسليَماني بةج َي هَي شةتء لة‬
‫ثيَنجويَن نيشتةجآ بوو‪ .‬ثيَكةوة بووينة هاورِ َيء هاتوضؤى يةكترمان ئةكرد‪ .‬كامةران‬
‫موكرى شةاعيرو رِؤ ةشنبيريَكى بةتواناء ورة بةرز بوو‪ .‬لةو ماوةيةدا كة لة ثيَنجوَين بوو‬

‫زؤر هاتووضؤي يةكترمان ئةكردء كؤمةَلَيك شتى بةسوودى لـَيوة فيَر بووم‪.‬‬
‫سةوثاى ِرذيَم ثةلامارى ضةةند ناو ضةةيةكى ئازادكراوى كورد ةستانى دا‪ ،‬لة ضةةند‬
‫ناوضةةيةك تيَكشةكا‪ ،‬لة ضةةند ناوضةةيةكيش ةسةركةوت‪ .‬بةهؤى دروسةتبوونى مةتر ةسي‬
‫هيَرشء ثةلامارى سةوثاى ِرذَيمء بة مةبة ةستى ثاراسةتنى طيانى هاوولآتييان‪( ،‬ث‪.‬د‪.‬ك)‬
‫داواى لة داني ةشتوانى ثيَنجوَين كرد كة ةشار ضةؤلأ بكةنء بةرةو ناوضةة سةنوورييةكانى‬
‫كورد ةستانى ئَيران برِؤن‪ .‬جاريَكى تريش ئاوارةى سةنوورء ناو خاكى ئَيران بووينةوة‪،‬‬
‫لةطةلأ مالَى براكانمدا بة خَيزانء مندالَةوة رِوومان كردة طوندى ئاسناواى كوردستانى‬
‫ئَيرانء كةثرمان درو سةت كردء تيَيدا ني شةتةجآ بووين‪ .‬بنكةى ليذنةى ناو ضةةش‬

‫طواسترايةوة بؤ طوندى بةيالآن لة شليَر‪.‬‬
‫بةهؤى هةلَهاتنء خؤ شةاردنةوةم لة دة سةت ِرذَيمء بةنديخانةء سةووتانى دوكانة‬
‫هاوبة شةةكةى منء عةبدولى برامء درو سةتكردنةوةى خانووةكةم‪ ،‬بؤ ماوةى زياتر لة‬
‫سةاَلَيك بوو هيس كارء كا سةبييةكم نةكردبوو‪ ،‬بؤية بارى داراييم بةرةو خراثى ئة ةضوو‪.‬‬
‫بؤ بةدة سةتهَينانى برِيَك ثارة بؤ بذيَويى خَيزانةكةم‪ ،‬نا ضةار بووم بؤ ماوةيةكى كورت‬
‫مؤلَةت لة ليذنةى ناوضة وةربطرم‪ .‬لةطةلأ هاوِرَييةكى نزيكم (عةلى ئةمين بةغايى) قسةم‬
‫كردء ثيَ شةنيازم بؤ كرد كة ثيَكةوة لة نزيك ةسليَمانى ةضا بكرِينء لة ةسةر سةنووري‬

‫‪118‬‬

‫ئَيران بيفرؤشةينةوة‪ .‬كاك عةلي ثيَ ةشنيازةكةمى ثةسةةند كردء هةردووكمان بة ولآخ لة‬
‫ثيَنجويَ ةنةوة بةةرةو سةلَيمةاني بةةرِيَ ةكةوتين‪ ،‬لةة طونةدى كةاني مةا سةي كةة ئةةكةةويَتةة‬
‫با شةووري سةليَمانى‪ ،‬ةضامان كرِىء لة طوندى بناوة سةووتةي سةنووري عَيراق ‪ -‬ئَيران‬
‫فرؤ ةشتمانةوة‪ .‬بؤ جارى دووةم ضةووينةوة ناو ةضةى كاني ماسةى‪ ،‬بةلآم ثَيشةمةرطةيةكى‬
‫ثارتى كة ناوى سةديق بوو (خالَى شةةهيد ةسالارى حاجى دةرويَش) وتي‪ :‬بؤتان نيية‬

‫ليَرة شتومةك بكِرن‪ ،‬ضونكة ئةم ناوضةية تايبةتة بة كاك عةبدولوةهاب ئةتروشى‪.‬‬
‫ئَيمةةش ةلة مةةبةة سةتى تَيطةةي شةتين كةة عةة ةبدولوة ةهاب ئةةترو شةى ئةةو ةناو ضةة‬
‫بةازر ةطانييةةى بؤ خؤى ثةاوان كردووة‪ ،‬بؤيةة دةنطةة دةنط ةمان نةةكرد‪ ،‬بةةلآم برِ ةيار ةمدا كةة‬
‫ب ضةم بؤ لقى ضةوارء ئةو بابةتة باس بكةم‪ .‬لة سةةر ِرَيطاي تانجةرؤ (عوسمانى ئامة)م‬
‫بينى كة دواى ئازادبوونى لة زيندان كرابوو بة سةةرلق‪ .‬دواى هةوالأ ثر ةسين وتي‪ :‬ضةي‬

‫رِوويداوة‪ ،‬بؤ وا تووِرةيت‪.‬‬
‫و ‪ :‬لة برادةراني خؤمان تووِرةم‪ ،‬ضةونكة بؤ ماوةيةكى كورت لة ليذنةى ناو ضةةي‬
‫ثيَنجوَين مؤَلة وةرطرتووةء ئةمةويَت بذيَويي خَيزانةكةم دابين بكةم‪ ،‬بةلآم برادةراني‬
‫خؤمان ناو ضةةى كاني ما سةييان بؤ طيرفانى خؤيان ثاوان كردووةء نايةَلن كة سةي تر‬

‫سوود لةو ناوضةية وةربطريَتء كةلوثةل بكرَِيت‪.‬‬
‫عوسمانى ئامة زؤرى ثَيناخؤش بوو كة بةو شةيَوةية هةَل سةوكةو لةطةَلدا كراوة‪،‬‬
‫هةروةها داواى ليَكردم كة ب ضةين بؤ لاى سةديق‪ .‬ثيَكةوة بةرةو كاني ما سةى بةرِآ‬
‫ةكةوتين‪ ،‬لةةويَ بةة سةديقى وت كةة بؤ ضةي ِريَى ثَينةةداوم شةتومةةك بكِرمء نةايةةَل ةَيت‬
‫سةةربة سةت ‪ .‬ثا ةشان با سةى منى بؤ كردء ثيَيوت كة ئةندامي ناو ضةةمء ثيَكةوة لة‬

‫بةنديخانة بووين‪.‬‬
‫سديق رِووى كردة منء وتى‪ :‬بؤضي خؤتت ثآ نةناساندم‪.‬‬
‫و ‪ :‬كةة تؤ بةة ضةةكةةوة رَِيمةان ل َي ةئةطريةتء ةئةَلَي ةيت ئةةم ةناو ضةةيةة ةتايبةةتةة بةة‬
‫عةبدولوةهاب ئةترو شةىء هيَزةكةى‪ ،‬ئيتر من حيكايةتى ضةى بؤ تؤ بكةم؟ بؤ ئةبيَت‬
‫جياوازي لة نَيوان خةلَكيدا بكرَيت؟ ئةم ناو ضةةية مولَكى خةلَكةء هةموو كة سةَيك بؤي‬
‫هةية كة سةابةتي تَيدا بكات‪ ،‬خؤ من بايى مليؤنَيك دينار ةضا ناكِرم‪ ،‬تةنها ‪ 200‬دينارم‬

‫‪119‬‬

‫ثَيية كة ضاى ثيَ بكرِم‪.‬‬
‫سديق وتي‪ :‬لةمةودوا كةس ِريَطات ليَناطرَيت‪ ،‬بِرؤ بة ئارةزووى خؤت ضا بكِرة‪.‬‬
‫لةة طةةلأ عةةلى بةة ةغايى ضةةنةد جةار ةَيك ضةا ةمان كرِىء لةة طو ةندى ب ةناوة ةسوو تةة‬
‫فرؤ شةتمانةوة‪ ،‬دواجار لة طوندي كانى ما سةى ضةا نةمابوو‪ ،‬هةمووى برابوو بؤ ئَيران‪،‬‬
‫نةمانوي سةت بة دة سةتى خالَى بطةِريَينةوة‪ ،‬بؤية برِيارماندا كة ب ضةين بؤ طةرميان ةضا‬
‫بكرِين‪ .‬بة بةرى قةرةداغء سةةطرمةء دة شةتى سةةنطاوء ئاوة ةسثي‪ ،‬ةضووين بؤ طوندى‬
‫زةنةانةة لةة طةةرم ةيان‪ .‬لةةوآ ث ةياويَكى طونةدةكةة ةهاوكةاري كردينء ثيَى وتين كةة لةة طونةدى‬
‫بةَلكانةى نزيك طوندى زةنانة ضةا هةية‪ ،‬بةلآم وا با شةترة كة جلوبةرطى ئةو ناو ضةةية‬
‫لةةبةةر بكةةينء معةامةةلةة بكةةين‪ .‬ث ةياوةكةة كةةواء سةةلَتةةيةةكى خؤى بؤ هيَنةاينء عةةلى‬
‫بةةغةايى لةة ةبةرى كردء ضةوو بؤ طونةدى بةةلَ ةكانةة‪ .‬كةة طةةِرايةةوة تةةن ةها ثيَنج كيلؤ ضةاى‬

‫لةطةلأ خؤيدا هَينابوو‪ ،‬ثَييان وتبوو ضا نةماوةء هةمووى براوة بؤ ئَيران‪.‬‬
‫لةةو ةماوة يةةدا كةة لةة طةةرم يةان بووين شةةِر ةيَك لةة نز يةك كفرى لةة نَيوان ةثارتىء‬
‫حكومةت رِووى داء (‪ )28‬ثيَ شةمةرطة ةشةهيد بوون‪ ،‬يةكَيك لة شةةهيدةكان مولازم‬
‫عةبدوَللآ بوو‪ ،‬هةروةها (‪ )12 - 10‬شةهيديان ثَيشمةرطةي حةمةى شَيخ عةبدولكةريم‬
‫بوون‪ .‬بارودؤخي ناو ضةةكة زؤر ناخؤش بوو‪ ،‬زؤربةى طوندةكان ثر سةةيان تَيدابوو‪.‬‬
‫كاتَيك لة طةرميان نزيكي ضةةمى ئاوة سةثى بووينةوة‪ ،‬ذمارةيةك خةلَكى زؤرمان بينى‪.‬‬
‫لة خةلَكى ناوضةكةمان ثرسى ئةو قةرةباَلغيية ضيية؟ ثَييان وتين ئةوانة شيوعييةكانن‬
‫كة لة دة سةت بةعس هةَلهاتوون‪ ،‬كوردء عةرةبء توركماننء ذمارةيةكيان ئةف سةةرن‪.‬‬
‫لةيادمة خةلَكةكة ناوى عةرةبَيك (سيي مر ) هةروةها ناوى دوو كوردي شةيان هَينا بة‬
‫ةناوي (تةة ةها بةامةةِرنىء عةة ةبدولِرةحمةان قةازى)‪ .‬خةةلَكةةكةة وت ةيان‪ :‬لةةبةةر ةثارا سةتنى‬
‫طيانيان‪ ،‬ثارتى لةو شةوَينةدا كؤيان كردوونةتةوةء نايةَليَت بة ناوضةةكةدا بلآوببنةوة‪،‬‬
‫خةةلَكى طو نةدة كةانيش ةشتو ةمةك يةان بؤ ةئة بةةن‪ .‬دواتر ثةارتى ئي شةو كةارى دا بةة‬

‫ذمارةيةكيانء ضةند ئةفسةرَيكيش كرا بة ئامر هَيزي ثارتي‪.‬‬
‫لة ‪18‬ى ت ةشريني دءءةمي ‪ ،1963‬بةهؤى ناكؤكي ناوخؤى حزبى بةعس‪ ،‬سةةرؤك‬
‫كؤمارى عَيراق (عةبدول سةةلام محةمةد عار ) كودةتاى بة سةةر بةع ةسدا كردء جَلةوى‬

‫‪120‬‬

‫دة سةةلآتى بة تةواوى طرتة دة سةت‪ ،‬دءاتر بانطة شةةى برايةتي نَيوان كوردء عةرةبء‬
‫ئا ةشتيء ثيَكةوةذيانى دةركرد‪ .‬هةرضةةندة بارودؤخةكة سةةقامطير نةبوو‪ ،‬بةلآم بةهؤى‬
‫خراثي شةويَنء طوزةرانى حةمديء مةهابادى ك ضةم‪ ،‬هةروةها بؤ با شةتر ِراثةِراندنى‬
‫ئي شةو ةكارةكةانى رِيَكخ سةتن بةة ثيَوي سةتم زانى ةكة بطةةرَِيينةةوة بؤ ثيَنجوَين‪ .‬لةةطةةلأ‬
‫عةة بةدولى برام لةة ثيَنجوَين دو ةكا نةة كةة مةان كردةوةء دة سةت مةان كردةوة بةة ةكاري‬
‫زةِرةن طةةرى‪ ،‬دواتر بةاري مةاديء طوزةرا ن ةمان زؤر ةباش بوو‪ .‬دواى تةةءاءبوني‬

‫مؤلَةتةكةم‪ ،‬لةطةلأ ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن دةستم كردةوة بة كارى رِيَكخستن‪.‬‬
‫ضةةند برادةريَكى ليذنةى ناو ضةة لةطةلأ منء عةبدولِرةحماني ميرزا قادرء جةلالى‬
‫مةةحمودى فةةقةآ ِرةحيمء عةةبةدوَللآي حةاجي محةةمةةدي قوربةاني سةارد بوون‪ ،‬ئةةمةةش‬
‫كارى كردبووة سةةر ِريَكخ سةتنء ةس سةتى لة ئي شةوكارةكاندا‪ .‬ئيَمةش لة هؤى ئةو‬
‫ثةةيوة نةدي يةة سةاردة يةان ثر سة يةار ةمان ل َي كردن؟ بةةلآم ئةةوان لةة وةلآ ةمدا هؤى ئةةو‬
‫ثةيوةندييةيان طةِراندةوة بؤ ئةوةى كة ئيَمة لة هاوينى ‪ ،1962‬بآ ثر سةى ِريَكخ سةتن‬
‫لة شةارؤ ضةكةى مةريوانةوة طةرِاوينةتةوة بؤ ثيَنجويَن‪ .‬منيش ثيَموتن كة بةب َي ثر سةي‬
‫ِريَكخ سةتن نةطةِرابووينةوة‪ ،‬بةلَكو ئةوكاتةي كة محةمةدى وة سةتا صةديق بة نهَينى‬
‫سةةرثةةر شةتي رِيَكخ سةتنى ثيَنجويَنى ةئةكرد‪ ،‬بةة ةنامةة ةئا ةطادارى بةارودؤخةةكةةى‬
‫كردينةءةء بؤى نوو ةسيبووين كة حكومةت هةقي بةسةةر كةسةةوة نييةء بة بةخشةينى‬
‫بِرآ ثارة بة مفةوةزيَكى ةشيوعى ةضاومان ليَ دةثؤشةريَتء وةك هاوولآتييةكى ئاوارةى‬
‫طةِراوة ح سةاةان بؤ ئةكريَت‪ .‬هةروةها لة نامةكةيدا محةمةدى وة سةتا صةديق ثيَى‬
‫ِراطةة ةيا ةندبوءين كةة بةة طةةِرانةةوةمةان ةئةتوانين كؤمةةَليَةك لةة ئي شةوكةارةكةانى ريَكخ سةتن‬

‫رابثةرِيَنينء ئةركي سةرشاني سووك بكةين‪.‬‬
‫دواي ئةو داني شةتنةء رِوونكردنةوةي ِرا سةتييةكان‪ ،‬ئةو ضةةند برادةرة هةر سةارد‬
‫بوون لةةطةةَل ةمانةدا‪ .‬ةثاش ةماوةيةةكى كورت ةعةلى حةةمةدى كةة ليَثر سةراوى لقى ضةوارى‬

‫سليَمانىء ئةندامى مةكتةبي سياسي (ث‪.‬د‪.‬ك) بوو‪ ،‬هات بؤ ثيَنجوَين‪.‬‬
‫بةة ةئا ةمادةبوونى شةَيخ سةةعيةد موفتى (لَيثر سةراوى ليةذنةةى ةناو ضةة) لةة ةطةلَي‬
‫كؤبووينةوةء با سةى سةاردي ئةو ضةةند برادةرةى ليذنةى ناو ضةةمان بؤ كردنء ثيَمان‬

‫‪121‬‬

‫ِراطةياند كة بةو ةشيَوةية ناتوانين ئي شةوكارةكانى ِريَكخ سةتن وةك ثيَوي سةت بة ئةنجام‬
‫بطةيةنين‪ .‬شَيخ سةعيد موفتى بيَ ئاطايىء دلَـطراني خؤى لةو مةسةلةية دةربرِى‪.‬‬

‫ثا شةان عةلى حةمدى ق سةةى لةطةلأ ئةو برادةرانة كردء دلَ ـةطراني خؤى دةربِرىء‬
‫ِرةخ ةنةى ل َي طرتنء وتى‪ :‬ئةةطةةر سةالَى ثةار بةارى دارايي ةمان بةاش بووايةة‪ ،‬ةئةبووايةة‬
‫خؤمةان بةة ثةارة يةارمةةتي ئةةم برادةرانةة ةمان ةبدايةة بؤ ئةةوةى بطةةِرَي ةنةوة بؤ ثيَنجوَينء‬
‫ئي شةو ةكارة ةكانى ِريَكخ سةتن ئةةن ةجام ةبدةن‪ ،‬بةةلآم ئةة ةمان كةة لةة طير ةفانى خؤيةان ثةارةى‬
‫طةرِانةوةيان داوةء دواتريش ئةم دوو برادةرة‪ ،‬لة ةسليَمانىء رِومادى لة ةسةر شةؤرِشء‬

‫ثارتى زيندان كراون‪ ،‬بؤ ئةبَيت لةطةلَياندا سارد بين؟‬
‫كةاك عةةلي حةةمةدي دَلنةةوايى كردينء ثيَى وتين ةكة ةتا كؤنطرةى دا ةهاتوو دةبيةَت‬

‫وةك رِابردوو لة ِراثةِراندنى ئيشوكارةكانى رِيَكخستن بةردةوام بينء سارد نةبينةوة‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫ناكؤكي نيَوان بارزانىء مةكتةبى سياسي‬

‫لة ةسالَي ‪ 1964‬هةندَيك ناكؤكي لة نَيوان مةلا م ةستةفا بارزانىء مةكتةبى سةيا ةسي‬
‫(م‪.‬س) ثارتي ديموكراتي كورد ةستان سةةري هةَلدا‪ .‬هؤكةي ةشى ثاوانكردنى دةسةةلآتء‬
‫جياوازيي لة ةشيَوازى كاركردن بوو لة ناو سةةركردايةتي (ث‪.‬د‪.‬ك)دا‪ .‬ئةوكاتة بارةطاى‬
‫مةلا م ةستةفا لة طةلآلَةء بارةطاى مةكتةبى سةيا سةي لة ماوةت بوو‪ ،‬هةردوو لايان وةك‬
‫دوو دة ةسةلآت لة ناو ثارتيدا خؤيان ئةنواند‪ .‬ئةنداماني مةكتةبى سةياسةي ئةيانويسةت‬
‫بةة ثيَى بةةر ةنا مةةء ثةةيِرةوى ةناوخؤى (ث‪.‬د‪.‬ك) كةار ب كةةنء بةة زؤري نةةى دةنط برِ يةار‬
‫لة سةةر بابةتة طرنطةكانى ةشؤِرشء ثارتى بدةن‪ ،‬بةلآم بارزانى ئةمةى بةلاوة ئا سةتةم‬
‫بوو‪ ،‬ثيَى ةهةزم ةنةدةكراء ةبةو ثيَ ةيةى كةة سةةرؤكى ثةارتي بوو ةئةيوي سةت زؤربةةى‬
‫دةسةةلآتة طرنطةكانى ثارتى بةدة ةست خؤى بَيت‪ .‬ةسالآنى دواتر ناكؤكييةكان طةورةتر‬

‫بوونء تةشةنةيان سةند‪ ،‬تا دواجار شةرِى براكوذي ل َي كةوتةوة‪.‬‬
‫دوذمنانى كوردء حزبى سةيا سةيء كة سةانى هةلثةر ةستء ئاذاوة ضةى دة سةتيان‬
‫هةةبوو لةة قولَتركرد نةةوةى ةناكؤكي يةة ةكانى نَيوان ةبارزانىء مةةك ةتةبى سة يةا سة يةدا‪.‬‬
‫ذ ةمارةيةةكى زؤر لةة ةئا ةغا ةكانى كورد سةتةان ةلة لاى بةارزانى لةة دذى ئةة ةندا ةمانى مةةكتةةبى‬
‫سةياسةي كة زؤربةيان رِؤ ةشنبيرء خاوةن بيرى نوآ بوون‪ ،‬قسةيان ئةكردء بارزانييان لة‬
‫دذى مةكتةبى سةيا سةي هان ئةدا‪ .‬هةروةها ئةحمةد تؤفيق(‪ )18‬كةم تا زؤر دة ةستى‬
‫هةبوو لة قووَلتركردنةوةى دووبةرةكىء ناكؤكي لة نَيوان بارزانىء مةكتةبى سياسيدا‪.‬‬
‫ئةةح ةمةد تؤفيق سةةردانى ةبارزاني ةئةكردء كؤمةةلَيةَك و ةتةى هةةلَبةة سةتراوى لةة دذى‬
‫ئةندامانى مةكتةبى ةسيا سةي بؤ بارزانى باس ئةكردو بارزاني ثرِ ئةكرد‪ .‬دواتر لةطةلأ‬
‫ةشَيخ محةمةدى هةر سةينء ضةةند كة سةيَكى تر بلآوكراوةيةكيان بة ناوى (دي سةان‬

‫بارزانى) دةركرد كة لةسةرخؤ ئاطرى دووبةرةكي خؤش ئةكرد‪.‬‬

‫(‪ )18‬ئةحمةد تؤفيق ناوي رِا سةتةقينةي (عةبدولَلآ ئي سةحاقى) بوو‪ ،‬خةلَكى كورد سةتانى ئيَران بوو‪ ،‬لة‬
‫‪ 1960‬بةرثرسةي يةكةمي حزبى ديموكراتى كورد ةستانى ئيَران بوو‪ ،‬لة كورد ةستاني عيَراق دائةنيشت‪.‬‬

‫دواتر رِذيَمي عيَراق بَيسةروشويَني كرد‪.‬‬

‫‪123‬‬

‫ئةحمةد تؤفيق (عةبدوَللآي ئيسحاقي)‬

‫لة كؤتايى سةالَي (‪)1963‬ء سةةرةتاى (‪ )1964‬ئةوكاتةى (تاهير يةحيا) سةةرؤك‬
‫وةزيرانى حكومةتي عَيراق بوو‪ ،‬ضةةند جاريَك داواى شةةِر ِراوة ةستاندنء طفتوطؤيان‬
‫لةة طةةلأ ةبارزانى كرد‪ .‬بةارزانى شةةرِ ِراوة سة ةتانةدنء طفتوطؤى ثةآ ةباش بوو‪ ،‬بةةلآم‬
‫ئةة ةندامةانى ةمةك ةتةبى سةيةا سةي لةةطةةلأ بةارزان ةيدا هةاوِرا نةةبوونء ثيَ ةيان وانةةبوو كةة‬
‫حكومةتى عَيراق لة طفتوطؤدا نيازيان ثاك بَيتء مافةكانى طةلى كورد ب سةةنَينن‪ .‬لةو‬
‫ةماوة يةةدا تيَكرِاى ئةة ةندا مةانى ةمةك ةتةبى سة ةيا سةي داوا ةيان لةة ةبارزانى كردبوو كةة‬
‫ةبارة ةطا ةكةى لةة طةةلآلَةةوة بطويَزيَ ةتةوة بؤ نز ةيك ةبارة ةطاى ةمةك ةتةبى سة ةيا سةي لةة ةماوةت‪،‬‬
‫ضةونكة ثيَيان وابووة كة دووري نَيوان بارةطاكانيان ئا سةتةنطى بؤ ئي شةوكارةكانى‬
‫ةشؤرِشء سةةركردايةتي ثارتى درو سةت كردووةء (م‪.‬س) ناتوانيَت بؤ ب ضةووكترين‬
‫ثر سةيارء برِيارء وتووَيذ رِيَطايةكى دوور ب ِنء ب ضةن بؤلاى بارزانى‪ .‬مةلا م سةتةفا‬

‫بارزاني هةر لة طةلآلَة مايةوةو طويَي بة داواكارىء تيَبينييةكانى (م‪.‬س) نةدا‪.‬‬
‫لةة ‪ 1964/2/10‬يةةك لايةةنةةء بةآ ةئا ةطادارىء ِرةزامةة ةندي (م‪.‬س)‪ ،‬ةمةلا م سةتةة ةفا‬
‫بارزانى‪ ،‬بةيانيَكى بة زمانى عةرةبى بلآو كردةوة كة تَييدا بِريارى ِراوة سةتانى شةةِرى‬
‫لةطةلأ حكومةتى عَيراقدا داو داواى طةِرانةوةى ئا سةاي شةى بؤ ناو ضةةكةء طةِرانةوةى‬
‫خةةلَكى كورد بؤ سةةر مةالأء كةارء فةةر ةمانى ثيَ شةوويةان كردبوو‪ .‬لةة بةةيةان ةنامةة ةكةدا‬
‫داواكةارىء ةمافةةكةانى ةطةلى كورد سةتةاني تَةيدا بوو‪ .‬بةة ةياننةامةةكةةى ةبارزانى بووة هؤى‬

‫زياتر قوولَكردنةوةى ناكؤكييةكانى نَيوان بارزانىء مةكتةبى سياسي‪.‬‬

‫‪124‬‬

‫ثلانى دةرةكى بؤ قو َلكردنةوةى ناكؤكييةكان‬

‫لة سةالَي ‪ِ ،1964‬رؤذيَك لة ثيَنجوَين (ميرزا سةديق)م بينى كة ليَثر ةسراوى ليذنةى‬
‫ناو ضةةى ثارتى بوو لة ضةوارتا‪ .‬دةنطوبا سةى ناوخؤى ثارتيم ل َي ثر ةسى‪ ،‬لة وةلآمدا‬
‫وتى‪ :‬بارزانى زؤر تووِرةية لة مةكتةبى ةسيا سةي‪ ،‬ضةونكة لةم ماوةيةى ثيَ شةوودا مةلا‬
‫م سةتةفا لة سةةنطة سةةر لةطةلأ ذمارةيةكى زؤر لة كة سةايةتىء ئاغاكانى ث شةدةر‬
‫كؤبووةوة‪ ،‬منيش ةلةو كؤبونةةوةيةةدا بةة شةدار بووم‪ .‬لةة ةكاتى كؤبوونةةوةكةةدا ذن ةيَك‬
‫وي سةتوويةتى بيَتةة ذوورةوة‪ ،‬بةلآم لةلايةن ثَي شة ةمةرطةكانى بارزاني ةيةوة ِرَي ةطاى ثيَ‬
‫نةدراءة‪ ،‬ذنةكةش دةنطي بةرز كردةءةء دة سةتي كرد بة هاتوهاوار‪ .‬بارزانيش طويَى‬
‫لةة دةنطى ذنةةكةة بوء‪ ،‬فةةرمةاني دا كةة مؤ ةلَةتى ةهاتنةة ذوورةوةى ث َي بةدةن‪ .‬ةكاتَةيك ذنةة ةكة‬
‫هاتة ذوورةوة‪ ،‬ئاوةَلكرا سةيَكى لة ذَير عةباكةيدا دةرهَيناو فِريَى داية بةردةم بارزانىء‬

‫بة دةنطيَكى بةرز وتي‪ )19()....(" :‬دةستدرَيذيى شةرة ء نامووسى ليَ كردووم"‪.‬‬
‫بة ق سةةي ذنةكة بارزاني زؤر دَلطران بوو‪ ،‬لة بةر ضةاوى ئامادةبووانى كؤبوونةوةكة‬
‫هة سةتي بة شةةرمء شةكان كردو وتي‪ " :‬سةاجيَك بَينن با دةمو ةضاوى خؤمى ثآ ِرةش‬
‫بكةم‪ ،‬ئاخر ضةؤن ئةبيَت ليَثر سةراوء ثيَ شةمةرطةى ئيَمة دة سةتدريَذى بكاتة سةةر‬

‫شةرة ء نامووسى خةلَكى"‪.‬‬
‫زؤرم ثيَ نةاخؤش بوو كةة ميرزا سةديق ئةةو رِووداوةى بؤ طَيِرا مةةوة‪ ،‬لةة هةة مةان‬
‫كاتي شةدا باوةِرم نةئةكرد كة (‪ )...‬كارى وابكات‪ .‬ثر سةيارم لة ميرزا صةديق كرد كة‬

‫سةبارةت بةو بابةتة ليَكؤَلينةوة لةطةلأ (‪ )...‬دا كراوة؟‬
‫وتى‪ :‬نةةخيَر‪ ،‬ثيَم وا نييةة ةتا ئيَ سةتةا ليَكؤَلينةةوة كرابَةيت‪ ،‬ةجا ئةةوة ليَكؤلَي ةنةوةى‬

‫بؤضيية؟ باوةِر ناكةم ئةو ذنة لة بةرضاوى بارزانىء ئةو هةموو خةلَكةدا درؤ بكات‪.‬‬
‫بؤ من زؤر زةحمةت بوو كة بة بآ هيس بةلَ ةـطةيةك باوةِر بة ِراسةتىء درو ةستى ئةو‬
‫بابةتة بكةم‪ ،‬ضةونكة كؤمةَليَك دوذمنء ناحةزى زؤر لة دذى مةكتةبى سةيا سةي بابةتى‬

‫جؤراوجؤريان دروست ئةكردء بارزانييان لة دذى مةكتةبى سياسي هان ئةدا‪.‬‬

‫(‪ )19‬لَيثر سةراويَكى ثلةة بةةرزي (ث‪.‬د‪.‬ك) بوو‪ ،‬زؤر نزيةك بوو لةة بةارزاني‪ .‬سةةركردةيةةكى قةارة ةمانء‬
‫ني ةشتمانثةروةرو داوَين ثاك بوو‪ ،‬خؤ شةةوي سةتى ناو خةلَكء ثيَ ةشمةرطة بوو‪ .‬لة ةشؤِر ةشى ئةيلولء لة‬

‫شؤِرشى نويَ هةرطيز رِةفتارى ناشيرينى لـيَبةدى نةكراو نةبيسترا‪ ،‬لة شؤِرشى نو َي شةهيد بوو‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫سةرةتاى شة ِرى براكوذى‬

‫بة ثيَي ئةو زانيارييانةي كة لة لقي ضةوارةوة بةدة سةتمان طةي شةت‪ ،‬بةمةبة سةتى‬
‫دؤزينةوةى ةضارة سةةر بؤ كيَ شةةء ناكؤكييةكانى نَيوان مةكتةبى سةيا سةيء بارزانىء‬
‫برِيارى ثيَوي سةت سةةبارةت بة شةةرِ رِاطرتنء طفتوطؤ يةكلايةنةكةى بارزاني‪ ،‬مةكتةبى‬
‫سةيا سةي لة ني ةساني ‪ 1964‬لة ماوةت كؤنفرا سةيَكيان بة ةستبوو‪ .‬لة رِؤذانى بة سةتنى‬
‫كؤنفرا سةةكةةدا (م‪.‬س) دوو ةجارو لةة دوو كةاتي جيةاوازدا‪ ،‬دوو ئةةنةدامى (م‪.‬س) وةك‬
‫وة فةدى خؤ يةان ةئةنيَرن بؤ لاى ةبارزانىء كؤ مةةَل يَةك ثيَ ةشن يةازء تيَبينىء داوا كةاري‬
‫(م‪.‬س)ي ثيَ ِرادةطةةيةةنن‪ ،‬بةةلآم هةةردوو ةجارةكةة وة ةفدةكةة بةة ةنائوم ةَيدى طةةِرابوونةةوة‪.‬‬
‫بارزانى سةووربووة لة سةةر هةلَويَ سةتء برِيارةكانىء داواى لابردنى سةكرتيَرى ثارتى‬
‫ئي اهيم ئةة حمةةدى كردبوء‪ .‬لةة كؤنطرة كةةدا ئةة نةدا مةانى مةةك ةتةبى سة يةا سةي‬
‫بةة ةيان نةا مةة ةيةك ةيان بةة ز ةمانى عةةرةبى سةة بةارةت بةة رَِي كةةوت نةة كةةى نَيوان بةارزانىء‬

‫عةبدولسةلام عار دةركردبوو‪.‬‬
‫دواى كؤنفرا سةةكةى ماوةت‪ ،‬ناكؤكييةكانى نَيوان بارزانىء مةكتةبى سةيا ةسي‬
‫قووَلتر بوو ةنةوةء دواتر دووبةةرةكىء شةةرِى براكوذي ل َي كةةو ةتةوة‪ .‬بةة شةيَوةيةةكى‬
‫ط شةتى ِريَكخ سةتنةكانى ثارتى (لقء ناو ضةة) كة ذمارةيةكى زؤر رِووناكبيرء كادرى‬
‫بةةتوا ةنا كةار ةيان تَةيدا دةكرد‪ ،‬هةةروةهةا بةة شةَةيك لةة هيَزى ثيَ شةمةةرطةة لةةطةةلأ ةمةكتةةبى‬
‫ةسيا ةسيدا بوونء ث شةتيوانييان لَيئةكرد‪ ،‬بةلآم زؤربةى هَيزى ثَي شةمةرطةء ذمارةيةكي‬
‫زؤر لة ئاغاء سةةرؤك عة ةشيرةتةكاني كورد ةستان كة خاوةنى ضةةكدار بوون‪ ،‬ةضوونة ثالأ‬

‫بارزانىء ثشتيوانييان ليَئةكرد‪.‬‬
‫ةماوةيةةكى كةةم دواى كؤنفرا سةةكةةى ةماوةت ثَي شةمةةرطةةء لايةةنطرانى بةارزانى‬
‫ةكةوتنةة دة سةتطيركردنى ةئةو لَيثر سةراوء ةكادرء ئةة ةندا ةما ةنةى كةة لةة ةطةلأ مةةكتةةبى‬
‫سةيا ةسيدا بوون‪ .‬عةلى حةمدى (ئةندامى مةكتةبي سةيا سةي ثارتىء ليَثر سةراوى لقى‬
‫ضةوارى سةليَ مةانى) لةة ةطةلأ مةةحمودى ةحاجى تؤفيقء سمكؤ فةة وَللآء عوسمةان‬
‫عوزَيرىء مةحمودى مةلا عيزةتء شةَيخ سةةعيد موفتىء بة دةيان ليَثر سةراوء كادرى‬
‫سةياسةيء ئةندامء ثَيشةمةرطةء لايةنطري بالَي مةكتةبي ةسياسةي دة ةستطيركران‪ .‬منء‬
‫ئةندامانى ناو ضةةى ثيَنجويَنء ذمارةيةك لة ئةندامانى رِيَكخ ةستن لةطةلأ بالَى مةكتةبى‬

‫‪126‬‬

‫سةيا سةيدا بووين‪ .‬ئةو دووبةرةكىء بارودؤخة ناهةموارةم زؤر ثيَ ناخؤش بوو‪ ،‬جطة‬
‫لةوةى كة كوردء شةؤِر شةةكةىء (ث‪.‬د‪.‬ك) زةرةريان تَيدا دةكرد‪ ،‬هيس سةووديَكم لةو‬
‫دووبةةرةكييةة نةة ةئةبينى‪ ،‬بةةلآم لةة هةة ةمان كةا ةتدا لةةطةةلأ هةةلَوَي سةتء بيروبؤ ضةوونى‬
‫مةكتةبى سةيا سةيدا بوومء ث شةتيوانيم ليَ ئةكرد‪ ،‬ضةونكة بؤ ةضوونةكانيانم بة ِرا سةت‬

‫ئةزانىء دذى برِياري تاكِرةوى سةركردةكاني شؤِرش بووم‪.‬‬
‫عةةزيز ةعةقراوي ئةامر هيَزى ةثارتى بوو‪ ،‬خؤىء هَيزة كةةى لةة ثيَنجوَين بةة دواى‬
‫لايةنطرانى مةكتةبى سةيا ةسيدا ئةطةِرانء ناو ضةةكةيان خ سةتبووة ذيَر ضةاوديَرييةكى‬
‫بةهَيزء وردةوة‪ .‬خةباتى ئا شةكراى رِيَكخ سةتنةكانى لقء ناو ضةةى سةةر بة مةكتةبى‬
‫سةيا سةي طؤِرا بؤ خةباتى ذيَر زةمينى‪ .‬منء ضةةند ئةنداميَكى ناو ضةةء ئةندامانى‬
‫رِيَكخ سةتن كة لةطةلأ بالَى مةكتةبى سةيا سةيدا بووين بؤ ئةوةى رِووبةرِووى طرتنء‬
‫لةناوبردن نةبينةةوة وا خؤمان ثي ةشان ةئةدا كة بةهؤى درو سةتبوونى دووبةرةكى لة‬
‫نَيوان ةبارزانىء ةمةك ةتةبى سةيةا سة ةيدا واز ةمان لةة سةيةا سةةتء حز ةبا ةيةتى هَي ةناوةء‬

‫ثشتيواني لة هيس لايةكيان ناكةين‪.‬‬
‫هةةواَلم ثَيطةةي شةت كةة عةةلي حةةمةدىء ذمةارةيةةكى زؤر لةة ليَثر سةراوء ةكادرء‬
‫ئةندامانى سةةر بة مةكتةبى ةسيا سةي‪ ،‬لة مةركةزى ثؤلي سةى ثيَنجوَين كة بارةطاى‬
‫بةة ةتاليؤني شةى تَيةدا بوو بةةنةد كراون‪ .‬ةعةلى حةةمةدي ث ةياويَكى تيَكؤ شةةر بوو‪ ،‬خةةلَكي‬
‫بةادي ةنان بوو‪ ،‬لةة ‪16‬ى ئةابى ةسالَى ‪ 1946‬لةة مةالَى ئةةوا ةندا لةة بةة ةغدا دامةةزرانةدنى‬
‫(ث‪.‬د‪.‬ك) ِراطةياندرابوو‪ ،‬ثَي شةتر بةرِيَوةبةري فةرمانطةي تاثؤى كفرى بوو‪ .‬هةر ضةةندة‬
‫بارودؤخةكة زؤر دذوارء ثرِ مةتر سةى بوو‪ ،‬بةلآم بةثيَوي ةستم زانى كة سةةردانى عةلى‬
‫حةمدى بكةمء لة نزيكةوة ق سةةى لةطةَلدا بكةمء ثيَكةوة با سةي بةرنامةي هةَلهاتني لة‬
‫بةنديخانة بكةين‪ .‬لةطةلأ عومةرى حاجى ئةحمةدى وة سةتا م سةتةفا ضةووم بؤ لاى‬
‫م ةعاون ئةةحمةةدى ةئامر بةة ةتاليؤنء ثَي ةمانووت كةة ةئة ةما ةنةويَةت سةةردانى ةعةلى حةة ةمدى‬
‫ب كةةين‪ .‬م ةعاون ئةةحمةةد ةئاطةادارى هةةلَويَ ةستى سةيةا سةي ئَي مةة نةةبوو‪ ،‬بؤيةة رَِيى‬
‫ليَنةطرتينء مؤَلةتى ثَيداين‪ .‬عةلى حةمدى بة تةنيا لة ذوورَيكدا بةند كرابوو‪ ،‬ضةووينة‬
‫ذوورةوة بؤ لاى‪ ،‬دَل تةةنطىء ةهاو ةخةمي خؤ ةمان بؤ دةربرِى‪ .‬ةئةويش بةة ورة يةةكى زؤر‬
‫بةرزةوة قسةةى لةطةَلدا كردين‪ .‬دواي كةمَيك قسةةكردن‪ ،‬وتمان‪ :‬بؤئةوة هاتووين كة لة‬

‫‪127‬‬

‫ذيانء تةندرو سةتيت ئاطادار بينء ضةاومان ثيَت بكةوَيت‪ ،‬لةهةمان كاتدا ئةمانةويَت‬
‫سةبارةت بة داِرشتنى ثلانيَك بؤ هةَلهاتنء رزطاركردنتان بيروِراتان وةربطرين‪.‬‬

‫عةةلى حةة ةمدى زؤر لةة سةةرخؤ وةلآمى داي ةنةوةء وتى‪ :‬ثيَوي سةت نةاكةات ئيَوة لةة‬
‫ثَي نةاوى م ةندا ذ ةيانى خؤ تةان بخةة نةة مةةتر ةسي ةيةوة‪ ،‬خؤ تةاوان ني يةة بيروبؤ ضةوونى‬
‫ج ةياواز ةمان هةةبَيةت‪ ،‬بةا ليَثر سةينةةوةم لةةطةة ةلَدا بكةةن‪ ،‬ئةةوة خيلافى من نييةة بةة تةةنهةا‪،‬‬

‫بةلَكو هةموو مةكتةبى سياسي يةك هةلَويَستمان هةية‪.‬‬
‫عةلى حةمدى ئارةزووى هةَلهاتنى لة زيندان نةئةكردء ثيَى وابوو كة ةضارة سةةريَك‬
‫بؤ كَي شةةكان ئةدؤزريَتةوة‪ ،‬بؤية داواى ليَكردين كة هةولَى دةربازبوونى نةدةين‪ .‬لةو‬
‫ةماوةيةةدا كةة لةة ثيَنجويَن زي ةنداني كرابوو‪ ،‬لةةطةةلأ ضةةنةد برادةريَكى تردا جلوبةةرطء‬

‫خواردنمان بؤ ئةنارد‪.‬‬
‫رِؤذ لةة دواى ِرؤذ دوو ةبةرةكى ثةةرةى ةئة سةةنةدء دة سةت بةة خوَينى كةة سةانى‬
‫شةؤرِشةطيَرِء بيَ تاوان سةوور ئةبوو‪ ،‬لة ضةةند ناوضةةيةكى كورد ةستاندا شةةرِء ثَيكدادان‬
‫ِروويانداء لة هةردوولا شةةهيدء بريندارى ليَكةوتةوة‪ .‬دواتر داني شةتواني كورد ةستان‬
‫بالَي مةكتةبي سةيا سةييان ئةوت جةلالي‪ ،‬هةروةها بة باَيلي بارزانييان ئةوت مةلايي‪.‬‬
‫لةوماوةيةدا ثري شةكي شةةرِ بةر ةشيوعييةكانيش كةوت‪ ،‬لة طوندي كاني ما سةي خوار‬
‫سةليَمانى (‪ )9‬كة سةيان بة دة سةتى ثياءةكاني عةبدءلوةهاب ئةترء شةي ةشةهيد كران‪،‬‬
‫ةبارودؤخةةكةة لةة ةبةرذةوة ةندي ذمةارةيةةك هةةلثةةر سة ةتدا بوو كةة ضةةكء تةةقةةمةةني ةيان‬
‫دةفرؤ شةتء لة هةندَيك ناو ضةةدا بة زؤر ثارةيان لة خةلَكى ئة سةةند‪ ،‬لَيثر ةسراوء‬

‫ئةندامانى سةر بة بالَى مةكتةبى سياسييان دةستطير ئةكرد‪.‬‬
‫سةةرةتاى مانطى حةوتى سةالَى ‪ 1964‬مة لا م سةتةفا بارزانى لة بةياننامةيةكدا‬
‫برِيارى دةركردنى (‪ )14‬ئةندامى كؤميتةى ناوةندىء مةكتةبى سةياسةي داء ثاشةان لة‬
‫‪ 1964/7/12‬هيَر شةى كردة سةةر بارةطاى مةكتةبى سةيا سةي لة ماوةت‪ .‬ئةندامانى‬
‫كؤمي ةتةى ةناوةنةدىء ةمةك ةتةبى سة ةيا سةيء بةة شة ةيَك لةة هيَزى ثَي شةمةةرطةة بةةهؤى‬
‫نابةرامبةري هيَز بةرةو سةنوور رِؤي شةتنء ضةوونة ناو خاكى كورد سةتانى ئَيران‪.‬‬
‫حكو ةمةتى ئيَران لةة سةةر سةنوور ضةةكةةكةانيةان ليَ سةةنةدنء لةة نز ةيك هةةمةةدان‬
‫ئؤردو طةا يةةك يةان بؤ كرد نةةوة‪ .‬لةةو مةاوة يةةدا ذ مةارة يةةك لةة كةادرو ةبةرثر سةة‬

‫‪128‬‬

‫دة سةتطيركراوة كةاني ةبالَي (م‪.‬س) وةك ةعةلى حةة مةدىء مةةحمودى ةحاجى تؤفيقء‬
‫عو سمةان عوزيَرىء عةةريف مةةج يةدء دة يةان تيَكؤ شةةرو بيَ تةاواني تر‪ ،‬بةة ب َي هيس‬
‫لَيثر سةينةوةيةك بة فةرماني بةرثر سةاني بالآي (ث‪.‬د‪.‬ك) ب َي سةةرو شةويَن كران‪.‬‬
‫تائيَستاش كة بيرةوةرييةكانم ئةنووسمةوة‪ ،‬هيس زانيارييةك سةبارةت بة رووفاتي ئةو‬

‫نيشتمانثةروةرانة نيية‪.‬‬
‫بةهؤى درو سةتبوونى ئةو دووبةرةكىء شةةِرى براكوذيية زيانيَكى مَيذوويى زؤر‬
‫طةورة لة كوردء ةشؤِرشء ثارتى ديموكراتى كورد سةتان كةوت‪ ،‬هةروةها ذمارةيةك‬
‫كادرى سةيا سةيء شةؤِر شةطيَِرء ثَي شةمةرطةء ئةندامى ثارتى ضةيتر ئارةزووى ئةءةيان‬
‫نةكرد كة دريَذة بة خةبات بدةن وازيان هَيناء بة ةشيَكى زؤريش لة خةلَكى كورد سةتان‬

‫لة شؤِرشء ثارتى ديموكراتى كوردستان ب َي هيوا بوون‪.‬‬

‫‪129‬‬

130

‫سةردانى بارزاني بؤ ثيَنجويَن‬

‫لةة كؤ ةتايى مةانطى ةحةوتى ‪ ،1964‬بةة مةةبةة سةتى ئةةن ةجا ةمدانى كؤبوونةةوة لةةطةةلأ‬
‫حكومةتى ئَيراندا مةلا م سةتةفا بارزاني هات بؤ ثيَنجويَنء لة سةنوورى باواخ لةطةلأ‬
‫سةةرلة شةكرى كرمان شةان (ئاغاى نة سةروَللآيى) كؤبوونةوةيةكى ئةنجامدا‪ .‬بارزانى‬
‫داواى لة سةةرلة ةشكر كردبوو كة ئَيران هاوكاري بالَى مةكتةبى ةسيا سةي نةكات‪.‬‬
‫حكومةتى ئَيران‪ ،‬مةلا م سةتةفا بارزانىء هيَزةكة ضةةكدارة زؤرةكةي زؤر لا مةبة ةست‬
‫بوو‪ ،‬ضةونكةة ئةةيةانوي سةت لةة ةكاتي ثيَوي سة ةتدا بؤ بةةرذةوةنةدي خؤ ةيان سةوود ةيان‬

‫ليَوةربطرن‪ ،‬لةبةرئةوة يارمةتى بالَي بارزانييان ئةدا‪.‬‬
‫كاتَيك مةلا م ةستةفا بارزانى هات بؤ ثيَنجويَن‪ ،‬منء ضةةند برادةريَكى سةةر بة بالَى‬
‫ةمةك ةتةبى سةيةا سةي بةة هةة ةنانزانى كةة بةارزانى لةة دزيني كَيبة َلء تةةلي كةارةبةاكةةي‬
‫ثيَنجوَين لة لايةن عةبدولوةهاب ئةترو شةى ئاطادارى بكةينةوة‪ .‬لةبةرئةوةى كة لةطةلأ‬
‫بالَى مةكتةبى سةيا سةيدا بووين‪ ،‬خؤمان نةمانئةتوانى لةطةلأ مةلا م سةتةفا بارزانيدا‬
‫دابني ةشين‪ ،‬بؤية لةطةلأ كؤمةلََيك كة سةايةتي ثيَنجويَن وةك حاجى قادرى شةيرين‪،‬‬
‫ةحاجى ةسالَحى فةةرزالى‪ ،‬مةةحمودى فةةقةآ رةحيم‪ ،‬ةحاجى محةةمةةدى قور ةبانىء مةةلا‬
‫عةةزيز سةةع يةد حةة مةة ةخان ق سةة ةمان كردء داوا مةان ليَ كردن كةة بةةنةاوى خةةلَكى‬
‫ثيَنجوَينةو‪،‬ة ب ضةن بؤ لاى بارزانىء ق سةةى لةطةَلدا بكةنء فرؤ شةتنى تةلء كَيبَلى‬
‫كارةباى ثيَنجوَيني ثآ ِرابطةيةنن‪ .‬لة هةمان كاتي ةشدا داواى ل َي بكةن كة بة ئا شةتىء‬
‫لة رِيَى داني ةشتنء طفتوطؤوة كَيشةةى نَيوان خؤيانء بالَى مةكتةبى ةسياسةي ضةارةسةةر‬

‫بكةنء دووبةرةكىء براكوذى كؤتايى ثيَ بهَينرَيت‪.‬‬
‫زؤر ةبة ةتا سةةوة ةضاوةِروانى طةةِرا ةنةوةى ئةةو برادةرانةة بووينء بةةهيواى هةةواَلى‬
‫خؤش بووين‪ .‬ةثاش ةماوةيةةكى كورت برادةران طةةِرا ةنةوةء وت ةيان‪ :‬ةضاو ةمان بةة ةمةلا‬
‫م سةتةفا كةوتء لة سةةر هةردوو بابةتةكة ق سةةيان لةطةَلدا كرد‪ .‬دةربارةى فرؤ شةتنى‬
‫تةلء كيَبلَى كارةباكة مةلا م ةستةفا وتى "ئاطادارى شةتى وانيية"‪ ،‬بؤية بايةخي بةو‬
‫كَي شةةية نةدا‪ .‬دةربارةى دؤزينةوةى رِيَطا ةضارةيةك بؤ كؤتايي هَينان بة دووبةرةكىء‬
‫شةرِي براكوذى بارزاني وتى "ئةو شةِرة تاوانى مني تَيدا نييةء هيس بة من ناكريَت"‪.‬‬

‫‪131‬‬

‫وةك ليذنةي ناوضةة بة وةلآمةكةى بارزانى زؤر بيَ هيوا بووينء ثيَمان ناخؤش بوو‬
‫كةة ةئةو كيَ شةا نةة هةةروا بةة هةةَلوا سةراوى ةما ةنةوة‪ .‬دةبووا يةة ةبارزانى ل يةذ نةة ةيةكى‬
‫ليَكؤَلينةوةي بؤ ِراستء دروستىء ليَثرسينةوة لةمةرِ فرؤشتنى تةلء كَيبلَى كارةباى‬
‫ثيَنجوَين ث ةيَك بهَينةايةة‪ ،‬بةةلآم لةةبةةر ئةةوةى عةة ةبدولوةهةاب ئةةترو شةى كةةوتبووة طيةانى‬
‫بالَى مةكتةبى سةيا سةيء لةناوبردنيان‪ ،‬لَيثر سةينةوةى لةطةَلدا نةدةكراء بؤ هةموو‬
‫ةكار يةَك دة ةستى كراوة بوو‪ .‬هةةروة ةها دةبووا يةة بةارزانى وةلآميَكى ئوم يةَد بةةخ ةشى‬
‫سةة ةبارةت بةة ضةارة سةةركردنى دووبةةرةكىء ةناكؤكييةةكةانى لةة ةطةلأ بةالَى ةمةكتةةبى‬

‫سياسيدا بداياتةوة‪ ،‬ضونكة كليلى ضارةسةركردنى كيَشةكان لة دةستى خؤيدا بوو‪.‬‬

‫‪132‬‬

‫هةلَبذاردنى ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن‬

‫دواي سةةردانةكةي بارزاني بؤ ثيَنجويَن‪ ،‬ميرزا سةديق كة لةطةلأ بالَى بارزانى كاري‬
‫ئةكردو دواتر كرا بة ليَثر ةسراوى ليذنةى ناو ةضةي ثيَنجوَين‪ ،‬بؤ هةلَبذاردني ئةنداماني‬
‫ليذنةى ناو ضةة داواى ئي شةكردنء هاوكاريى لَيكردم‪ ،‬بةلآم بةبيانووى دووبةرةكىء‬

‫شةرِى براكوذي‪ ،‬ثيَموت كة ضيتر نامةءآ ئيشوكارى سياسي بكةم‪.‬‬
‫ثاش ماوةيةك لقى ضوارى سليَمانى (بالَى مةكتةبى سياسي) ثَييان ِراطةياندين كة‬
‫خؤمان ِريَك بخةينةوةء بةرثسء ئةنداماني ليذنةى ناو ضةةى بالَى مةكتةبى ةسيا سةي‬
‫هةَلبذَيرين‪ .‬بة ئامادةبوونى دوو نوَينةرى لقى ضةوار (مامؤ سةتا ئةحمةد عةزيز بانةيى‬
‫لَيثر سةراوى ةيةكَيتي قوتةاب ةيان ةلة ةسلَي ةمانىء جةة ةمالى ميرزا حةة ةمة سةةعيةد) لةةطةةلأ‬
‫ذمارةيةك لة ئةندامانى ثارتى بالَى مةكتةبى ةسياسةي لة سةةيرانطةى بلكياني ثيَنجوَين‬
‫كؤ بووينةوةء ليذنةى ناو ةضةمان هةلَبذارد‪ .‬ليذنةي ناو ضةة ثَيكهاتبوو لة سةاَلحى‬
‫حاجى فة وَللآ لَيثر سةراوى ناو ضةةء ثيَنج ئةندام‪ ،‬عومةر حاجى ئةحمةد‪ ،‬حةمةى‬

‫مينة نالة‪ ،‬عةبدولِرةحماني ميرزا قادر‪ ،‬مامة خولةء بةندة‪.‬‬
‫ئةوكاتة هةردوو بالَةكةي ثارتي (بالَي مةكتةبى ةسيا سةيء بالَى بارزانى) بة ناوى‬
‫ثارتى ديموكراتى كورد ةستانى عَيراق كارو ةضالاكي ةسيا سةيمان ئةنجام ئةدا‪ ،‬بةلآم‬
‫زؤربةي داني ةشتواني كورد سةتان بة بالَي بارزانييان ئةوت مةلايي‪ ،‬هةروةها بة باَلي‬
‫مةكتةبي سةيا ةسييان ئةوت برايم ئةحمةدي‪ ،‬ضةونكة ئي اهيم ئةحمةد سةكرتيَرء كة ةسي‬
‫دووةمي (ث‪.‬د‪.‬ك) بوو‪ ،‬بةةلآم ةبةهؤي ئةةوةي كةة ةمام جةةلال ةبةرثر سةي يةة ةكةمي هَيزي‬
‫ثيَ شةمةرطةي بالَي مةكتةبي سةيا سةي بوو‪ ،‬لةناو خةلَكيدا زياتر نا سةرا‪ ،‬بؤية دواتر‬
‫داني ةشتواني كوردسةتان بة بالَي مةكتةبي سةيا ةسييان ئةوت جةلالى‪ .‬لة شةةِري ناوخؤي‬
‫نَيوان (ي‪.‬ن‪.‬ك)ء حزبةة ةكاني تري كورد سة ةتان لةة ةسالآني حةةفتةاكةانء هةة شةتةا ةكانء‬
‫نةةوةدةكةا ةندا‪ ،‬بةة (ي‪.‬ن‪.‬ك) ةيان ئةةوت جةةلالي‪ ،‬ئةةو و شةةيةةش تةةنهةا وةك جوَينء بؤ‬

‫سووكايةتي ثيَكردن بةكاريان ئةهَينا‪.‬‬
‫بؤ ِراثةِراندنى ئي شةوكارى رِيَكخ سةتنء ئاطاداربوون لة هةوالَة سةيا سةييةكاني‬
‫كورد سةتان ثةيوةنديم كرد بة جةمال خةفا ء حةمةى مامةند كة لةطةلأ لقى ضةوارى‬

‫‪133‬‬

‫ةسليَمانى (بالَى مةكتةبى سةيا سةي) ئي شةيان ئةكرد‪ .‬ئةوكاتة عبدالرةحمان زةبيحى‬
‫سةرثةرشتي رِيَكخستنةكانى بالَى مةكتةبى سياسي ئةكرد‪.‬‬

‫ئيَوارةيةك لة ثيَنجوَين مةلا سةةيد ِرة شةيد سةةقزىء مةلا عةبدولرِةحمانم بيني كة‬
‫خةلَكى كورد سةتانى ئَيران بوءنء لةطةلأ حزبي ديموكراتي كورد سةتاني ئَيران كاريان‬
‫ئةكرد‪ ،‬بؤ ئيَوارة لة مالَةوة لة لام ميوان بوون‪ .‬دواى نانواردن مةلا سةيد ِرةشيد بؤى‬
‫طيَرِامةوة كة لةطةلأ ئةحمةد تؤفيق (عةبدوَللآى ئي سةحاقى) لة بةغدا بوونء دذى ئَيران‬
‫كارى سةيا سةييان كردووة‪ ،‬بةلآم نازم طزار(‪( )20‬موديرى ئةمنى عامى عَيراقء دؤ ةستى‬
‫ئَيران)‪ ،‬ئةةحمةةد تؤفيقء جةة ةماعةةتةةكةةى سةةرنطوم كردوءةء لةة نةاوى بردوون‪ ،‬ثَيش‬

‫ئةوةي ئةميش دةستطير بكرَيت هةَلهاتووة بؤ ثيَنجوَين‪.‬‬
‫هةر لةو ماوةيةدا لة ثَينجويَن ( سةةيد عةزيزى شةةمزينى)م(‪ )21‬بينى كة خةلَكى‬
‫كورد سةتانى ئَيران بوو‪ ،‬ئةندامى مةكتةبى سةيا سةي بوو‪ ،‬كاتى خؤى لةطةلأ بارزانيدا‬
‫ضةووبوو بؤ يةكَيتي سةؤظيةتء لةو َي خوَيندنى تةواو كردبوو‪ .‬هةوالَم ثيَ طةي شةت كة‬
‫ضةةند بةرثر سةيَكي (ث‪.‬د‪.‬ك) ئةيانةوَيت تة ةسليمى ِرذيَمي ئيَرانى بكةنةوة‪ .‬بة بي سةتنى‬
‫ئةو هةواَلة زؤر دَل ـةطران بوومء هةرطيز ضةاوةِريَي ئةوةم نةدةكرد كة بةو شةيَوةية‬
‫دة سةتمان ب ضةَيتة خوَينى يةكترء كة سةيَك كة ذيانى بؤ كوردء ني ةشتمان تةرخان‬
‫كردبَيت‪ ،‬تة سةليمى دوذمنةكةى بكريَتةوة‪ .‬ضةووم بؤ لاى ميرزا سةديقء و ‪ :‬سةةيد‬
‫عةزيز ئةندامى مةكتةبى سةيا سةيية‪ ،‬ئةطةر تة سةليمى ئَيرانى بكةن‪ ،‬حكومةتى ئيَران‬
‫لةة سة َيةدارةى ةئةدات‪ ،‬ةئةوكةاتةة كورد زةرةر ةئة ةكات‪ .‬هةةروةهةا ت ةكام ليَكرد كةة لةة ةطةلأ‬

‫سةرووى خؤى قسة بكاتء ئةو كارة نةكةن‪.‬‬
‫ميرزا سةديق دَلن ةياى كردم كةة برادةراني (م‪.‬س) لةة هةةمةةدان لاى حكومةةتى ئَيران‬

‫ئيشوكاريان بؤ كردوةء تووشى زيان نابَيت‪.‬‬

‫(‪ )20‬موديرى ئةمنى عامى عيَراق بوو‪ ،‬لة هةمان كاتدا بةنهيَني كاري بؤ ِرذَيمي شاي ئيَران ئةكرد‪.‬‬
‫(‪ )21‬دواي كارة سةاتي هةكاري‪ ،‬ةشةهيد ئازاد هةورامىء ةشَيخ عةلي (خولة كة شةكؤلأ) لة ةسالَى ‪1979‬‬
‫لةة زي ةنداني (ث‪.‬د‪.‬ك) هةةلآتبوءنء خؤ ةيان طةةيةا ةندبووة لاى سةة ةيد عةةزيز‪ .‬ئةةويش خزمةةتيَكى زؤرى‬

‫كردبوونء رِةوانةى سةركردايةتي (ي‪.‬ن‪.‬ك)ي كردبوون‪.‬‬

‫‪134‬‬

‫فةةر مةا نةدةى هَيز ( عةةزيز عةةقراوى) هةةوالَى ث َي طةةي شةتبوو كةة كؤنفران سة مةان‬
‫كردووةء ليذنةى ناو ةضةى سةةر بة بالَى مةكتةبى سةيا سةيمان درو سةت كردووة‪ ،‬بؤية‬
‫نةاردبوءى بةة دواى سةالَحى حةاجى ةفة وَللآء عومةةرى حةاجى ئةةحمةةد‪ ،‬زؤر ئةازارء‬
‫ئة شةكةنجةيان دابوءنء ثيَي ءتبوءن كة ضةؤن كؤبوونةوةيان ئةنجام داوةء ليذنةى‬
‫ناو ضةةيان ثَيك هَيناوة‪ .‬ئةوانيش سةةرةرِاى ئازارء ئة شةكةنجةيةكي زؤر‪ ،‬كؤبوونةوةء‬
‫درو ةستكردنى ليذنةى ناو ضةةيان ِرةت كردبوءةءةء دانيان ثَيدا نةنابوء‪ .‬دواى ضةةند‬

‫رؤذَيك ئازاد كران‪.‬‬
‫رِؤذَيك ميرزا سةديق هات بؤ لامء وتى زؤرم خؤش ئةوَييت‪ ،‬نامةويَت تووشةى طرتن‬
‫بيت‪ ،‬عةزيز عةقراوى منى ناردووة بؤ لاتء ئةَلَيت "بي سةتوومة كة ئةو زةرةنطةرة زؤر‬
‫جموجؤلأ ئةكات‪ ،‬ئةطةر دانةني شةيَتء بةردةوام بيَت ئازارى ئةدةم‪ .‬دواي رِؤي شةتني‬
‫ميرزا سةديق‪ ،‬ضةووم بؤلاي ِرة شةاد عةقراوي كة براى عةزيز عةقراوى بوو‪ ،‬لة ةسالآني‬
‫(‪ )1963 - 1962‬ةلة رِو ةمادى ثيَكةةوة زي ةنداني بووينء ثةةيوةنةدي نَيوانمةان زؤر بةاش‬
‫بوو‪ ،‬عةزيز عةقراوى كردبووى بة بةرثرسى هةواَل ـةطرى هَيزةكةى‪ .‬هةِرةشةكةى عةزيز‬
‫عةقراويم بؤ طَيِرايةوة‪ِ ،‬رة ةشاد عةقراوى زؤرى ثيَ ناخؤش بوو‪ ،‬دلَنةوايى كردمء وتى‪:‬‬

‫خؤم قسةي لةطةلَدا ئةكةم‪.‬‬
‫رِؤذي دواتر ِرةشاد عةقراوى ثيَيو كة لةطةلأ عةزيزى برايدا قسةى كردووةء ثيَى‬
‫وتووة كةة ةلة بةةنةدي ةخا ةنةى رِومةادى ئةةنةدامى ليةذنةةى بةةنةديخةانةة بوومء كةة سةيَكى بةاش‬
‫بوومء ئيَ سةتا داني شةتوومء كارى سةيا سةيى ناكةم‪ .‬عةزيز عةقراويش لة وةلآمدا ثيَى‬

‫وتووة "باشة هةقم نيية بةسةريةوة‪ ،‬بةلآم طةر جموجؤلَى كرد ئازارى ئةدةم"‪.‬‬

‫‪135‬‬

‫شة ِري براكوذيء ثيلانةكةي حزبي شيوعي‬

‫لة سةرةتاى سالَى ‪ِ ،1965‬رؤذيَك لةطةلأ قادرى حاجى حسيَنة ِرةش دانيشتبووم‪،‬‬
‫ماوةيةك ئةندامى ليذنةى محةلىء لَيثر سةراوى رِيَكخ سةتنى حزبى شةيوعى بوو لة‬
‫ثيَنجوَين‪ .‬كاك قادر با سةى خيلافى نَيوان (يةكَيتي سةؤظيةتء ضةين)ى بؤ ئةكردم‪.‬‬

‫ثاشان ثيَيو كة وازى لة حزبى شيوعى هَيناوةء لةطةَلياندا ئيش ناكات‪.‬‬
‫و ‪ :‬بؤ وازت هيَناوة‪ ،‬خؤ تؤ ئةنداميَكى زؤر ضالاكء جدي بوويت؟‬

‫وتى‪ :‬سالَى ثار لة هةَلة ة كؤبوونةوةى رِيَكخستنةكانمان ئةكرد‪ ،‬من هةَلبذَيردرام‬
‫بة ليَثرسراوى ِريَكخستنةكانى ثيَنجويَن‪ .‬لة كؤبوونةوةكةدا باسى بارودؤخي ناوخؤي‬
‫(ث‪.‬د‪.‬ك) كرا‪ ،‬يةكيَك لة ئةندامانى كؤبوونةوةكة وتى‪" :‬درزَيك هَيندةى كونة دةرزييةك‬
‫كةوتووةتة نيَوان بارزانىء مةكتةبى سةيا سةي‪ ،‬ئةبَيت ئَيمة هةولأ بدةين كة ئةو درزة‬

‫بضووكة هَيندةي دةربةندى باسةرِة(‪ )22‬طةورة بكةين"‪.‬‬
‫ثاشةان ق ةسة لةسةةر ئةوة كرا كة ضةؤن ئةو درزةى نَيوان بارزانىء مةكتةبى ةسياسةي‬
‫هَيندةى دةربةندى باسةِرة طةورة بكةين؟ يةكيَك لة ئةندامانى كؤبوونةوةكة ثَيشنيازى‬
‫كرد كة ذنيَك بدؤزنةوةء بضةَيت بؤ لاى بارزانىء ئاوةَلكراسةةكةى فرِآ بداتة بةردةمىء‬
‫ناوى يةكَيك لة ئةندامانى مةكتةبى سةيا سةي (‪ )...‬بهَينيَت كة دة سةتدريَذيى نامو سةى‬
‫كردووةتة سةةر‪ .‬منيش ثيَموتن كة ضةؤن شةتى وا ئةبيَتء ر ذنَيك هةلَدة سةتيَت بةو‬
‫كةارةء ئةابرِووى خؤى ةئة بةات؟ يةةكيَكى تر لةة ئةة ةندا ةمانى كؤبوو نةةوة كةة وتى "ئيَوة‬
‫هةقتان بة سةةر ئةوةوة نةبيَت‪ ،‬بؤ ئةو كارة من ذنَيك ثةيدا ئةكةم"‪ .‬منيش لة دواى ئةو‬
‫كؤبوونةةوةيةةء دارِ شةتني ةئةو ثلانةة بؤ قولَتركرد ةنةوةي ةناكؤكييةة ةكاني نَيوان ةبارزانيء‬
‫مةكتةبي سةيا سةي وازم لة حيزبى شةيوعى هَينا‪ .‬ئةوانيش ثلانةكةيان جَيبةجي كردو‬
‫درزةكةى نَيوان بارزانىء مةكتةبى سةيا سةييان زياتر لة سةةد ئةوةندةى دةربةندي‬

‫باسةِرة طةورةتر كرد‪.‬‬

‫(‪ )22‬دةربةندي با سةةِرة دةكةويَتة نَيوان ةضياكاني سةةطرمةو ضةياكاني با سةةِرة لة نزيك طوندي ديَلَيذةي‬
‫بازيان‪.‬‬

‫‪136‬‬

‫بة بي سةتنى ئةو ثلانة نابةجَييةى ئةو برادةرنةى حزبى ةشيوعى زؤر دَل ـةطرانء‬
‫توورِةو بَيزار بووم‪ .‬ئةةو ق سةا ةنةى كةة قةادري ةحاجي ح سةيَنةة ِرةش دةربةارةى ثلا ةنة‬
‫نةخ شةة بؤكَي شةراوةكةي حزبى شةيوعي كردي‪ ،‬هةمان رِووداو بوو كة ميرزا سةديق لة‬
‫سةالَى ‪ 1964‬بؤى طيَِرابوو ةمةوة كةة لةة لا ثةةِرة كةاني ثيَ شةتردا ئةا ةماذةم ثيَكردووة‪.‬‬
‫خؤ ةشبةختانة تا كاتي ضةاثكردني بيرةوةريةكانم كاك قادر لة ذياندا ماوةء ةشاهيدي‬

‫ئةو ِرووداوةية‪.‬‬
‫لَيرةدا ئةوة ئا شةكرا ئةبَيت كة قوولَتركردنةوةى ناكؤكي نَيوان بارزانىء مةكتةبى‬
‫سةيا سةيء هاندانى بارزانى دذى مةكتةبى ةسيا سةي‪ ،‬نةخ شةةو بةرنامةى بؤ دانرابوو‪.‬‬
‫ئةةو هةةموو زةرةرء زيةا ةنةى ةكة ةلة شةؤرِشء خةةلَكي كورد كةةوتووة كةة ةتا ئَي سة ةتاش‬
‫ثَيوةي ئةنالََينينء باجةكةي ئةدةين‪ ،‬سةةر ضةاوةكةى ئةطةرِيَتةوة بؤ تَيكدانى نَيوان‬
‫بارزانىء مةكتةبى ةسيا سةي‪ .‬ث شةكيَكى زؤرى شةةرِي براكوذي‪ ،‬لة ئة سةتؤى كؤمةلَيَك‬

‫كةسء لايةنء حزبي سياسي نامةسئول داية‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫ئاكامي طفتوطؤكةي ‪1964‬‬

‫سةةرةتاى مانطى ضةوارى سةالَى ‪ ،1965‬كؤتايى بة طفتوطؤى نَيوان (ث‪.‬د‪.‬ك) بالَي‬
‫بةارزانىء حكو ةمةتى عَيراق ةهاتء شةةِر دة سةتى ثيَ كردةوة‪ .‬ئةةم جةارةش هيس‬
‫دة ةستكةوتيَك بؤ خةلَكى كورد سةتان بةدة سةت نةهات‪ ،‬بة ثيَ ضةةوانةوة ئةو طفتووطؤية‬
‫بؤ طةلي كورد ةشَيرثةنجة بوو‪ ،‬ضةونكة ئةو طفتوطؤية يةكيَك بوو لة هؤكارة طرنطةكاني‬
‫سةةرهةَلداني ناكؤي لة نَيوان بارزانيء مةكتةبي سةيا سةي كة لة ئاكامدا شةةرِي دةيان‬

‫سالَةي براكوذي ليَكةوتةوة‪.‬‬
‫لة سةةرةتاى هةمان مانطدا شةةرِء ثيَكدادان لة نَيوانى حزبى شةيوعىء (ث‪.‬د‪.‬ك)‬
‫بالَى بارزانى درو سةت بوو‪ .‬ماوةيةكى زؤر بوو ةشارؤ ضةكةى ثيَنجويَن ئازاد كرابوو‪ ،‬لة‬
‫ذيَر كؤنترؤلَى هَيزة كةانى (ث‪.‬د‪.‬ك) ةبالَي بةارزان يةدا بوو‪ ،‬بةةلآم بةةهؤى فراوانبوونى‬
‫ناو ةضةى شةةرِء هيَر شةى حكومةتى عَيراق بؤ سةةر ناو ضةةكة‪ ،‬زؤربةى داني شةتووانى‬
‫ثيَنجوَينء دةورو بةةري ةئاوارةى ةناو كورد سة ةتاني ئَيران بوون‪ .‬لةة طةةلأ ةهاو سةةرو‬

‫مندالَةكانمء ماَلى براكانم ضووين بؤ طوندى (بايةوة)(‪ ، )23‬لةوآ نيشتةجآ بووين‪.‬‬
‫لةةو ةماوةيةةدا لةة بةارودؤخيَكى ةنا ةهةمواردا دةذيةام‪ ،‬لةةلايةةك ئةاوارةى كورد ةستةانى‬
‫ئَيرانء بوومء ةبذَيوي ذ ةيانء طوزةرا نمةان زؤر سةة خةت بوو‪ ،‬لةة لا يةةكى ترةوة لةة‬
‫هةلومةرجيَكى دذوارء ثرِ ةضاودريَري بالَى بارزانيدا بة نهَيني ةسةرطةرمي كارى حزبى‬
‫بووم‪ .‬لة بايةوة جطة لة حةمةى مينة نالة‪ ،‬هةموو برادةراني ناو ضةة يةكترمان ئةبينىء‬

‫كؤبوونةوةمان ئةكردء لة هةولَى فراوانكردنى رِيَكخستنةكانماندا بووين‪.‬‬

‫(‪ )23‬طوندى بايةوة دةكةويَتة ناو خاكى كورد سةتاني ئَيرانء ةسةر بة شةارى مةريوانة‪ ،‬زؤر نزيكة لة‬
‫شارؤضكةي ثيَنجويَنةوة‪.‬‬

‫‪138‬‬

‫طةرِانةوةى مةكتةبي سياسي لة هةمةدان‬

‫حةة مةة ِرة شة يةد ةخان ئةةو ةبارودؤ خةة طرذء ةناكؤكىء دوو بةةرةكي يةةى نَيوان بةالَى‬
‫ةمةك ةتةبى سةيةا سةيء بةارزاني زؤر ثيَ ةناخؤش بوو‪ ،‬ةهةولَيَكى زؤرى دا بؤ ئةةوةى‬
‫ضةارةسةةر بؤ كَيشةةكانى ناو ثارتى بدؤزيَتةوة‪ .‬هةر بؤ ئةو مةبة ةستة ضةوو بؤ طةلآلَة بؤ‬
‫لاى ةبارزانىء داواى ل َي كردبوو لةة ةطةلأ ةبالَى مةةك ةتةبى سة يةا سة ةيدا داني ةشتنء‬

‫كؤبوونةوةيةك ئةنجام بدات‪.‬‬
‫بةهؤى رِيَكخ سةت ةنةوة هةوالَمةان ثيَ طةي شةت كة حةمة ِرة شةيةدخان كةوتووةتة‬
‫نَيوانى برادةراني بةالَى ةمةك ةتةبى سةيةا سةيء بةارزانى‪ ،‬لةة دارؤخةان لةة ةمالَى خؤ ةيان‬
‫كؤبوونةوةيةكى بؤ هةردوولا سةاز كردووةء هةر خؤيشةى برادةراني مةكتةبى ةسياسةي‬
‫دَلن ةيا كردووةتةةوة كةة ذيةان ةيان ثةارَيزراوة‪ .‬هةةواَل ةمان ثيَ طةةي شةت كةة لةة بةالَى مةةكتةةبى‬
‫سةيا سةي( مام جةلالء عومةر دةبابةء عةزيز ئةترو شةى)‪ ،‬لة بالَى بارزانى ( سةاَلح‬
‫يو ةسفىء عةلى عةبدوَللآ) بة شةداري كؤبوونةوةكةيان كردووةء لة ةسةر ضةةند خاَليَك‬
‫طفتوطؤ ةيان كردووة‪ .‬دواتر نوَينةةرانى هةةردوولا طةةرِاونةة ةتةوة بؤ هةةمةةدانء ةطةلآلةَة بؤ‬
‫طفتوطؤكردنء بِرياردان لة سةةر ئةو خالآنةى لة سةةريان ثيَك هاتبوون‪ .‬ئةم هةوالَة زؤر‬
‫دلَخؤشةى كردينء هيوايةكى زؤرى ثيَ بةخ ةشين كة كَيشةةء ناكؤكييةكانمان ضةارةسةةر‬

‫بكريَنء تيَكةلأ بةيةك ببينةوة‪.‬‬
‫ثاش ماوةيةك م سةتةفا بارزانى هات بؤ طوندى سةاوجى سةةر بة شةارؤ ضةكةي‬
‫مةريوان‪ .‬ئةوكاتة دكتؤر خاليةد سةةعيةد(‪ )24‬دكتؤرى تايبةةتي مةلا م سةتةةفا بارزاني‬
‫بوو‪ ،‬بةلآم ثشتيواني لة بالَى مةكتةبى سياسي ئةكرد‪ .‬لة بايةوة عةيادةيةكى ثزيشكي‬

‫(‪ )24‬دكتؤر خاليد تيَكؤ شةةرَيكي رِؤ شةنبيرو دَل ةسؤزو ئازا بوو‪ ،‬بة شةداري لة شةؤِر شةى ئةيلولء لة‬
‫ةشؤرِ ةشي نوَيدا كردووة‪ .‬كة ةسيَكي ِرؤا ةسووكء خؤ شةةوي سةتى ناو خةلَك بوو‪ ،‬لةطةلأ دةوروبةرةكةى‬
‫خؤى طو نجةا نةدبوو‪ .‬زؤر بةةداخ بوو بؤ كةةرتبوونى ثةارتىء ئةةو نةاكؤكي يةا ةنةى كةة لةة نيَوان مةةك تةةبى‬
‫سةيا سةيء بارزانيدا بوو‪ .‬لة شةؤرِ شةى نويَ ئةندامى مةكتةبي عة سةكةري (ي‪.‬ن‪.‬ك) بوو‪ .‬لة كؤتايي‬
‫بةهاري ‪ 1978‬لة كارة سةاتى هةكارى لةطةلأ عةلي عة سةكةريء ح سةيَن بابة ةشَيخ لة لايةن قيادة‬
‫موةقةتة بة ديل طيرانء دواتر بة ضةةكي قورس شةةهيد كران‪ .‬تائيَ سةتاش نةزانراوة كة روفاتةكانيان‬

‫لةكويَيةو ضي لَيكراوة‪.‬‬

‫‪139‬‬

‫دا ةنابوو‪ ،‬بةآ بةةرامبةةر ةنةخؤ شةى ةئةبينىء خز مةةتى ةئةكرد‪ .‬وةك ليةذنةةى ةناو ةضة‬
‫ثةةيوة نةد يمةان لةة طةة َل دكتؤر ةخال يةد هةةبوو‪ ،‬بةة نهيَنى هةةوالَى برادةرانى هةة مةةدانى‬
‫ةئةداينةآء ةهاو ةكاري ةئةكردين‪ِ .‬رؤذ ةيَك دكتؤر ةخال ةيدم بينى‪ ،‬وتى‪ :‬ئةةطةةرى ِريَكةةوتنء‬
‫طةةِرانةةوةى برادةراني ةمةك ةتةبى سة ةيا سةي زؤرة‪ ،‬بؤ طةةِرانةةوةى مت ةمانةةي برادةراني‬
‫ةمةك ةتةبى ةسيةا سةيش ِرةئيس ( كةة مةال موفتى) ةيان بةة هَيزيَكى زؤرةوة ةناردووة بؤ‬

‫ناوضةى خؤشناوةتىء لة ضياى سةفين ذمارةيةك ِرةبايةى رذيَمى طرتووة‪.‬‬
‫رِؤذيَكى تر كة دكتؤر خاليدم بينىء وتي‪ :‬برادةراني هةردوولا جاريَكى تر لة مالَى‬
‫حةمة ِرة شةيدخان كؤبوونةتةوةو رِيَكةوتوونء بةمزووانة برادةراني مةكتةبى ةسيا سةي‬
‫ئةطةرَِينةوة‪ .‬هةروةها باسى ِرةئيس كةمال موفتي بؤ كردم كة هةولَى كوشتنى دراوةء‬
‫وتي‪ :‬ضةةند كة ةسيَك لة سةةربانى مالَيَكةوة لة لوولةى سةؤثاوة نارنجؤكيَكيان فرِآ‬
‫داوةتة خوارةوة‪ ،‬بةلآم ِرةئيس كةمال لةو مالَةدا نةبووة‪ .‬دواتر رةئيس كةمال ئة ةضيَت‬
‫بؤ سةاوجى بؤ لاى بارزانىء ثيَى ئةَلَيت "طةر نيازى ةشتيَكتان هةية لةطةلَمدا بيكةن‪،‬‬
‫فةةرموون خؤ تةان ضةى ةئة كةةن بي كةةن‪ ،‬بةةلآم قبولأ نةا كةةم لةةملاء ئةةولا ثيلان لةة دذم‬
‫دابرَِةيذن"‪ .‬بةارزانيش بيَ ةئاطةايى خؤى لةةو مةة سةةلةةيةة ث َي ِرا ةئةطةةيةةنيةَتء دلَخؤ شةي‬

‫ئةداتةوةء ئةيكات بة ئامر هيَزى قةرةداغء ذمارةيةك ضةكء فيشةكيشي ئةداتآ‪.‬‬
‫ئةةو بةارودؤ خةة نةا هةةموارء نةاكؤكي يةةى ةناو ةثارتى ديموكراتى كورد سة تةان لةة‬
‫بةرذةوةندي ذمارةيةك خؤثةر ةستء هةلثةرسةتء بير كررء كاَلدا بوو كة بة شةيَوةيةكى‬
‫ِرا سةتةةوخؤ ةياخود ةناِرا سةتةةوخؤ لةة هةةوَلى تيَ ةكدانى ةبارودؤخةةكةةدا بوون‪ .‬هةةروة ةها‬
‫دوذمنةانى كوردء شةؤِرش ةبةهؤى نؤكةةرء دارودة سةتةة ةكانيةان ةهةمي شةة ةلة ةهةولَى‬

‫تَيكدانى رِيزةكانى حزبء شؤِرشء طةلدا بوون‪.‬‬
‫لة ةسالَي ‪ 1966‬لة طوندى بايةوة بووم‪ ،‬هيَزةكةى ِرةئيس (كةمال موفتى)م بينى‬
‫كة بةرةو طوندى ئا ةسنةوةء شةارةزوورء بةرى قةرةداغ رِؤي شةتن‪ .‬لةو ماوةيةدا بةهؤى‬
‫ِريَكخ سةتنةةوة هةةواَلمةان ثيَ طةةي شةت كةة جطةة ةلة ئي اهيم ئةةحمةةد‪ ،‬برادةراني بةاَلى‬
‫مةكتةبى سةيا سةي هاتوونةتة طوندى سةياطويَزى نزيك ثيَنجويَن كة لة ذيَر دة ةسةلآتى‬
‫هَيزة كةانى بةالَى ةبارزان ةيدا بوو‪ .‬برادةران داواى تةايث َيةكء تيَزابى ةثاترىء ذ ةمارة يةةك‬

‫‪140‬‬

‫ثاتريان كردبوو‪ .‬ئيَمةش وةك ليذنةي ناوضة‪ ،‬تةواوى ثيَداويستييةكانمان بؤ ناردن‪.‬‬
‫ئةندامانى كؤميتةى ناوةندىء مةكتةبى سةيا ةسي‪ ،‬بة فةرمانى بارةطاى بارزانى لة‬
‫دؤلَةِرةقة لة ذيَر ةضاوديَريدا دانران‪ .‬بةثيَى ئةو هةوالآنةى كة دواتر لة لقى ضةوارةوة بة‬
‫دةستمان طةيشت‪ ،‬ثاش ماوةيةكى كورت ئيدريس مستةفا بارزانى داواى مام جةلالء‬
‫عةلى عة سةكةرىء عومةر دةبابةء حيلمى عةلى شةةريف كردبوو‪ ،‬بةلآم عةباس مامةند‬
‫ةئاغةا ثيَ ةيان ئةةَل ةَيت كةة نةة ضةنء ئ ةيدريس بةارزاني ثلاني لةةنةاءبردني بؤ دارِ شةتوءن‪.‬‬
‫برادةراني مةكتةبي سةيا سةيش خؤيان بةطومان ئةبنء زؤربةيان ئةطةنة ئةو بِروايةى‬
‫كة نةضن بؤ لاى ئيدريس بارزانى‪ ،‬بؤية هةموويان لة دؤلَةِرةقة هةلَدَينء بؤ ماوةيةك لة‬

‫سليَماني خؤيان دةشارنةوة‪.‬‬
‫دواتر لةة نةاو ضةةى قةةرةداغ لةة ةطةلأ ِرةئيس كةة ةمال موفتىء هَيزة ةكةى يةةك ةيان‬
‫طرتةوةء شةةِر لة نَيوان ثَي شةمةرطةكانى بالَى مةكتةبى سةيا سةيء باَلي بارزانيدا رِووي‬
‫دا ةيةوة‪ .‬ذ ةمارةيةةك ثَي ةشمةةرطةة ةلة هةةردوولا ةشةهيةدء برينةدار بوونء هَيزة ةكةى ةباَلى‬
‫بارزانى شةكاء ناو ضةةى قةرةداغ كةوتة ذيَر كؤنترؤلَى هيَزى بالَى مةكتةبى سةيا سةيء‬

‫ئةوةندةي تر برينةكانى شةرِى ناوخؤ قوولَتر بووةوة‪.‬‬
‫بةةهؤى دووريي نَيوان لقى ضةوارء ئةة ةندا ةمانى ليةذ ةنةى ةناو ضةة هةةروةهةا بةةهؤي‬
‫ضةاوديَرىء تونةدوتيةذى بةالَى بةارزانى‪ ،‬بةة زةحمةةت هةةوالأء بلآوكراوة ةمان بةةدة سةت‬
‫ئةطةي ةشت‪ .‬ليَثر ةسراوى لقى ضةوار (حةمةى حاجى تايةر) بةهؤى حةمةى حةمة ِرةشء‬
‫عةةلى بةةغةايىء مةةلا حةة سةةنى مةةلا حةة ةمة ئةةمي ةنةوة ةهةوالأء بلآوكراوةى بؤ ةئةنةاردين‪.‬‬
‫ئةو برادةرانة بةثىَء بة ولآخ لة شةاخي طؤيذةو تاليَرةوة هاتو ضةؤيان ئةكرد‪ .‬جطة لةو‬
‫برادةرانةة حةةمةة شةيكةة خةةراجيةانىء برا ةكانى لةة ةطةلأ عومةةرى مةةجيةد شةةريفء‬
‫مةجيدى سةايةق كة بة ئؤتؤمبيَل لة نَيوان سةليَمانىء ثيَنجوَيندا هاتو ضةؤيان ئةكرد‪،‬‬
‫نامةء بلآوكراوةيان لة لقةوة لة ةسليَمانى بؤ ئةهَيناينء ئةيانداية دةسةت حةمةى مينة‬
‫ةنالةة كةة ئةةنةدامى ل ةيذ ةنةى ةناو ةضةى ثيَنجوَينى سةةر بةة بةالَى (م‪.‬س)بوو لةة ثيَنجوَين‬

‫كةبابخانةى هةبوو‪.‬‬
‫ناو شةاري ثيَنجويَن حكومةتى تَيدا بوو‪ ،‬تةنها لة رِؤذدا كؤنترؤلي شةاريان ئةكرد‪،‬‬

‫‪141‬‬

‫بةلآم بة شةةو ثَ شةمةرطة ئةهاتنة ناو شةارء كؤنترؤَليان ئةكرد‪ .‬هةركاتَيك عةبدوَللآى‬
‫سةةربةة ةناز كةة ةئةوكةاتةة ثَي شةمةةر ةطةى ةثارتى بوو لةةطةةلأ ةئةو هيَزةى ثةارتى بووا ةية كةة‬
‫شةةوان ئةضةوونة ناو ثيَنجوَين‪ ،‬بؤ ماوةيةكي كورت خؤي لة هَيزةكة ئةدزييةوةء نامةو‬

‫بلآوكراوةكاني لة حةمةى مينة نالة وةرئةطرتء دواتر بؤ بايةوة بؤى ئةهَيناين‪.‬‬
‫دواى شةةِرة كةانى نةاو ضةةى قةةرةداغ‪ ،‬بةةهؤى عةةلى بةة غةاي يةةوة لقى ضةوار‬
‫بةةيةان ةنامةةيةةكى ةمةك ةتةبى ةسيةا سةي بؤ نةاردين كةة بةة ز ةمانى عةةرةبى دةربةارةى هؤى‬
‫درو ةستبوونةوةى شةةرِء كودةتاى قةرةداغ نوو ةسرابوو‪ .‬وةك ئةندامانى ناو ضةة زمانى‬
‫عةرةبيمان بة با شةى نةئةزانىء بة تةواوى لة ناوةرِؤكى بةياننامةكة تيَ نةطةي شةتين‪،‬‬
‫بؤية ضةووين بؤ لاى دكتؤر خاليد سةةعيد‪ ،‬ئةو بةياننامةكةى بؤ وةرطَيِراينء خؤي شةى‬
‫ثيَى خؤش بوو كةة خويَ نةدي ةيةوة‪ .‬ئيَ مةةش بةة زارةكى نةاوةرِؤكى بةة يةان نةا مةة كةة ةمان‬

‫ئةطةياندة ئةندامانء دؤستانء لايةنطرانمان‪.‬‬
‫بةكرى حاجى سةةفةر ئةنداميَكى ثَي ةشكةوتوومان بوو‪ ،‬ثةيوةنديى نَيوانى منء‬
‫ةكاك بةةكر زؤر ةباش بوو‪ ،‬زؤر جيَى ةباوةِرء مت ةمانةةمةان بوو‪ ،‬هةةر وةك ئةةنةدامى ةناو ضةة‬
‫ح ةسابى بؤ ئةكراء نهَيني ل َي نةئةشةاردرايةوة‪ ،‬لةطةلأ ماَلى باوكى لة شةليَر دائةني ةشت‪.‬‬
‫ِرؤذَيك عةبدولوةهاب ئةتروشىء عةطيد سديق كة نوَينةري بارزانى بوو دةضن بؤ ماَلى‬

‫حاجى سةفةرء طوشاريَكى زؤر ئةخةنة سةر كاك بةكر كة كاريان لةطةَلدا بكات‪.‬‬
‫ةكاك بةةكر هةات بؤ لام بؤ بةا يةةوةء وتى‪ :‬ئيتر من ةناتوانم لةة ةطةلأ ئيَوة ئيش ب كةةم‪،‬‬
‫برادةراني ثارتي (بالَى بارزانى) طوشارى زؤريان بؤ هَيناوم‪ ،‬ئةبيَت بضم بؤ كانى سيَف‬
‫بؤلاي قالة سووري سةرلق (قادرى حةمة سالَح)‪ ،‬لةوآ دةمكةن بةِرابةر سياسي لق‪ .‬لة‬
‫ئَي ةس ةتاوة هيس ثةةيوةنةديم بةة ئيَوة نةة ةماوةء ئةةطةةر ثةةيوةنةديم ثيَوة بكةةن ئةةوا ةتاوان‬

‫ئةكةن‪.‬‬
‫ةكاك ةبةكر خوا ةحافيزي كردء رِؤي شةت‪ .‬زؤرم ثيَ نةاخؤش بوو كةة كةاك ةبةكر بةةو‬
‫شةيَوةيةة وازى لةة ئَيمةة هَي ةناء رِؤي شةت‪ .‬ةئةمزانى لةة ذيَر طو شةاريَكى زؤرى بةاَلى‬

‫بارزانيدايةء هةموو رِيَطايةكيان ليَطرتووة‪.‬‬

‫‪142‬‬

‫ِر َيكةوتني ن َيوان با َلي (م‪.‬س)ء حكومةتي ع َيراق‬

‫لة ةسالَي ‪ 1966‬بالَي (م‪.‬س) لةطةلأ ِرذيَمي عَيراق طفتوطؤيان دة ةستثيَكردء لةسةةر‬
‫ضةةند خاَلَيك ِريَكةوتن‪ ،‬هةنديَكيان جَيبةج َي كرا‪ ،‬هةنديَك خاَليش تةنها بةلَيَنء قسةةي‬
‫سةةر ميَزي طفتوطؤكةان بوو‪ .‬لةة ِرا سةت ةيدا بةة درَيةذايي مَةيذوو‪ ،‬ةهةموو دة سةةلآتء‬
‫حكومةتة يةك لة دواي يةكةكاني عَيراق بة جدي لةطةلأ كورد نةهاتوونةتة سةةر مَيزي‬
‫طفتووطؤء نةيانوي ةستووة دان بة زؤربةي مافةكاني طةلي كوردا بنَين‪ .‬هةر كاتيَكيش‬
‫طفتووطؤيان لةطةلأ شةؤِرشء حزبةكاني كورد سةتاندا كردبَيت‪ ،‬بؤ ةضارة سةةركردني‬
‫كَي ةشةكاني طةلي كورد نةبووة‪ ،‬بةلَكو بؤ بةهيَزكردني خؤيانء لاوازكردني شةؤرِشء‬
‫حزبةكانء ئا شةكراكردني ئةنداماني رِيَكخ سةتنةكانء تةمةلَكردني هيَزي ثَي شةمةرطةي‬

‫كوردستانء كِريني كةساني نيشتمانفرؤش بووة‪.‬‬
‫ئاكامي دانو سةانء طفتوطؤ ئا شةكراكاني ةسالآني (‪،1969 ،1966 ،1964 ،1963‬‬
‫‪ )1991 ،1983‬لةطةلأ حكومةتي عَيراق ئةو ِرا سةتيية ئة سةةنَينيَت كة لة سةةرةوة‬
‫ئاماذةم ثيَكردووة‪ .‬ثيَوي ةستة ئةو ِرا سةتييةش بوترَيت كة زؤرجار شةؤِر شةي كورد‬
‫لةةوثةةرِي بةةهيَز ةيدا بووةء ِرذَيم لاواز بووة ةكاتَيةك ِرذَيمةةكةاني عَيراق داواي طفتوطؤ ةيان‬
‫كردووة‪ ،‬بةلآم بةهؤي سةاويلكةيي سةةركردةكاني كوردةوة‪ ،‬لة سةةر ميَزي طفتوطؤ‬
‫هةمي شةة فيَة لة كورد كراوةء سةوود لة لاوازي ِرذيَم وةرنةطيراوة‪ .‬هةروةها لة كاتي‬
‫ِرووخةاني ِرذيَمي ةبةعس لةة بةة ةهاري (‪)2003‬دا كورد ةلةوثةةرِي دة ةسةلآتء بةةهيَزيةدا‬
‫بوو‪ ،‬خاوةني حكومةتء هيَزي ضةةكدار بوو‪ ،‬بةلآم وةك ثيَويسةت ةسوود لةو بارودؤخة‬
‫دةطمةنء زَيِرينة وةرنةطيرا‪ .‬تا كاتي ضةاثكردني بيرةوةرييةكانم نةتوانراوة تةنها يةك‬
‫طوندي دابرِاو بخريَتةوة ذيَر دة ةسةلآتي حكومةتي هةريَمي كورد ةستان‪ .‬هةر بةهؤي بيَ‬
‫تواناييء نةشارةزايي زؤربةي سةركردةء نويَنةرةكاني كورد لة بةغدا‪ ،‬هةروةها سوود‬
‫وةرنةطرتن لة ئةزموونةكاني ِرابردوو‪ ،‬ضةةندين جار لة لايةن حكومةتي عَيراقةوة فيَة‬

‫لة كورد كراوة‪.‬‬
‫لة ثار ضةةكاني تري كورد سةتاندا بةهؤي ةساويلكةييء خؤ شةباوةِريء بيَ توانايي‬
‫ةسةركردة ةكاني كوردةوة‪ ،‬هةة مةان هةة لةَة دوو ةبارةء سةيَ بةارة بووة تةةوة‪ ،‬بؤ نمو نةة‬

‫‪143‬‬

‫شةةهيدكردني سمكؤخاني شةكاكء لة سةَيدارةداني قازي محةمةد بة دة سةتي ِرذيَمي‬
‫شةاي ئَيران‪ ،‬هةروةها شةةهيدكردني د‪ .‬عةبدولرةحمان قاسملؤ بة دة سةتي ِرذيَمي‬

‫كؤماري ئيسلامي ئَيران‪ ،‬ئةو ِراستيية دةسةنَينن‪.‬‬
‫طفتوطؤو ِريَكةوتني نَيوان بالَي مةكتةبي سةيا سةيء ِرذيَمي عَيراق بؤ ماوةيةكي‬
‫كةاتي لةة بةةرذةوة ةندي هةةردوو لادا بوو‪ .‬ةلة ئةةن ةجامي ِرَي ةكةوتنةةكةة ِريَطةة بةة بةالَي (م‪.‬س)‬
‫درا كة لة شةارو شةارؤ ضةكةكاني كورد ةستاندا بارةطا دابنَينء بة ئا شةكراء بة ئازادي‬
‫كاري ةسيا سةي بكةن‪ .‬لةو ماوةيةدا بارةطاي هيَز كة مام جةلال بةرثر سةي يةكةمي بوو‬
‫لة بةكرةجؤي ةسليَماني دانرا‪ ،‬بارةطاي مةكتةبي سةيا ةسيش ضةووة بةغدا‪ ،‬بارةطاي لقء‬
‫ناوضةة لة ذمارةيةك ةشارو ةشارؤضةكةي كوردسةتان كرايةوة‪ .‬ئةوةي لة يادم مابَيت ئةو‬

‫رِيَكةوتنة ضةند دةستكةوتيَكي بؤ كوردء بالَي (م‪.‬س) تَيدا بوو وةك‪:‬‬
‫‪ -‬ئازادكردني زيندانة سياسييةكان‪.‬‬

‫‪ -‬دامةزراندي زانكؤي سليَماني لة ‪.1968‬‬
‫‪ -‬ثَيداني زةمالةي خويَندن بة خوَيندكاراني كورد لة زانكؤكاني دةرةوةي ولآت‪.‬‬

‫‪ -‬كؤمةلََيك بةرِيَوةبةري كورد بؤ فةرمانطة ئيداريء ئةمنييةكان دانران‪.‬‬
‫‪ -‬ذمارةيةك ثؤستي وةزيرو ثاريَزطارو قائيمقام درا بة كورد‪.‬‬
‫‪ -‬بة فةرمي نةورؤز كرا بة جةذنيَكي نيشتماني طةلي كورد‪.‬‬

‫‪ -‬رِؤذنامةي (رِزطاري) بة زماني كورديء (نور) بة زماني عةرةبي دةردةضوو‪.‬‬
‫‪ -‬خولي مةشقي سةربازي كرايةوةء ذمارةيةك خوَيندكار وةرطيران‪.‬‬

‫‪ -‬جةماوةرء لايةنطراني بالَي (م‪.‬س) زؤر زيادي كرد بة تايبةتي ضيني رِؤشنبير‪.‬‬
‫كؤمةلَيَك دة ةستكةوتي تريش بةدة ةست هات‪ ،‬بةلآم من هةر ئةوةندةم لة يادماوة كة‬
‫ةئامةاذةم ثيَكردوون‪ .‬طومةاني تَةيدا نييةة كةة ِرذَيميش زؤر ز ةياتر ةلة كورد لةةو رَِي ةكةوتنةةدا‬
‫دة سةتكةوتي بةدة سةتهَيناء ئامانجةكاني خؤي ثيَكا‪ .‬بؤ نمونة ئا سةايشء ثارا ةستني‬
‫كؤمةَليَك شةارو شةارؤ ضةكةو ناو ضةةي بة بالَي (م‪.‬س) سةثارد كة ئةوةش بووة هؤي‬
‫ئةةوةي ةكة شةةِري براكوذي زيةاتر ةثةرةب سةةنَةيتء برينةةكةان قولَتر بب ةنةوة‪ ،‬ضةونكةة‬
‫ثَيشمةرطةكاني بالَي (م‪.‬س) ثاريَزطاري ئةو ناوضانةيان ئةكردو لةطةلأ ثَيشمةرطةكاني‬

‫بالَي بارزانيدا بةشةرِ ئةهاتنء كورد بةدةستي كورد ئةكوذرا‪.‬‬

‫‪144‬‬

‫كاتيَةك بالَي (م‪.‬س) لةطةلأ ِرذَيم طفتوطؤي دة ةستثيَكرد‪ ،‬لة لايةن بالَي بارزاني ةيةوة‬
‫بةة جةاشء خ ةيانةةت ةكار ةتاوان ةبار كران‪ ،‬بةةلآم هةةمةان بةالأ لةة سةالآني (‪،1966 ،1964‬‬
‫‪ )1969‬لةطةلأ ِرذيَمي عَيراق لة سةةر ميَزي طفتوطؤ داني شةتنء شةةِريان وة سةتاندء‬
‫يارمةتييان لة ِرذَيم وةرطرت‪ ،‬بنكةو بارةطايان لة شةارةكاني كورد سةتان كردةوةء بة‬
‫ئا شةكرا كاريان ئةكرد‪ ،‬ضةةكء تةقةمةنييان لة ِرذيَمي ةشاي ئَيران وةرئةطرتء لة هةر‬
‫شةوَينَيك بؤيان بلواية هيَر ةشيان ئةكردة ةسةر بنكةو بارةطاء ثَيشةمةرطةي بالَي (م‪.‬س)‪.‬‬
‫دةزطاي ثارا سةتن هاوكاري سةاواكي ِرذيَمي شةاي ئَيراني ئةكردو كادرو بةرثر سةاني‬
‫بةالآي حزبي ديموكراتي كورد سة ةتاني ئيَران ةيان لةة كورد سة ةتاني عَيراق ترؤر ةئةكرد‪،‬‬

‫هةروةها كادرو بةرثرسي بالآي بالَي (م‪.‬س)يان بيَ سةروشوَين ئةكرد‪.‬‬
‫طوماني تَيدا نيية كة لة لايةن ضةةند بةرثرسء ثَي شةمةرطةيةكي سةةر بة بالَي‬
‫(م‪.‬س) يش هةَلةي سةيا سةيء تاوانء طرتن بةرامبةر بة ثيَ شةمةرطةء لايةنطراني بالَي‬
‫بارزاني ئةنجام دراوة كة نةدةبوو بكرَيت‪ .‬طةورةترين هةَلةي سةيا سةي كة بالَي (م‪.‬س)‬
‫كردي ةئةوةبوو كةة لةة كؤتةايي مةانطي ت ةشريني يةةكةةمي ‪ ،1969‬لةة ةطةلأ سةةربةازاني‬
‫سةوثاي عَيراق هَيرشةيان كردة ةسةر بارةطاكاني بالَي بارزاني لة ةشارؤضةكةي قةلآدزةء‬
‫دة سةتيان بة سةةر ئةو شةارؤ ضةكةيةدا طرت‪ .‬لة ضةةند شةوَينيَكي تريش ثَي شةمةرطةي‬
‫بالَي (م‪.‬س) لةطةلأ سةةربازاني ةسوثاي عَيراق هَيرشةيان كردبووة سةةر ثَيشةمةرطةكاني‬

‫بالَي بارزاني‪.‬‬
‫لة سةالآني شةة ةستةكاندا‪ ،‬ئةو كاتةي كة مام جةلال بةرثر سةي يةكةمي هيَزي‬
‫ثَي شةمةرطةي بالَي (م‪.‬س) بوو‪ ،‬هةروةها لة شةؤرِ شةي نو َي كة مام جةلال بةرثر سةي‬
‫يةةكةةمي هيَزي ثيَ شةمةةرطةةي (ي‪.‬ن‪.‬ك) بوو‪ ،‬بةةردةوامء بيَ دابِران لةة خةة ةباتي نهَيني‬
‫شةارو لةة ةشا ةخدا لةة ةطةلأ ةبالَي (م‪.‬س)ء (ي‪.‬ن‪.‬ك)دا خةةبةاتء تيَكؤ شةانم كردووةء‬
‫بةرثر ةسيارةتي ةشم هةبووة‪ ،‬بةلآم هيس كاتيَك لة لايةن بةرثر سةاني بالآو دامودةزطاكاني‬
‫حز بةةوة‪ ،‬داواي ترؤر كردنء دة سةتطيركردنء سةزاداني بةةرثر سةانء كةادرو‬
‫ثَيشمةرطةكاني (ث‪.‬د‪.‬ك) بالَي بارزانيء حزبء لايةنة سياسييةكاني تري كوردستاني‬
‫عَيراقء ئَيرانء توركيةا ةمان ل َي نةةكراوة‪ .‬هةةروة ةها نةة شةم بي سةتووة كةة داواي ةكاري‬

‫‪145‬‬

‫نارِةواي لةو ةشيَوةية لة هاوخةباتء برادةراني رِيَكخ سةتنةكاني ةشارو شةاخ كرابَيت‪.‬‬
‫بةلآم هةركة سةَيك خيانةتي بة طةلي كوردو خاكي كورد سةتان كردبَيت‪ ،‬لة لايةن بالَي‬
‫(م‪.‬س)ء ةسالآني دواتريش لة لايةن (ي‪.‬ن‪.‬ك) هةولَ دراوة كة سةزا بدريَت يان سةزا‬

‫دراوة‪.‬‬
‫نةاكؤكيء رِووداوة ةكاني نَيوان هةةر دوو ةبا ةلَةكةة‪ ،‬بةة زةرةري طةةلي كورد تةةواو بوو‪،‬‬
‫دوذمناني كورديش زؤر سووديان ليَ وةرطرتء هةميشة لة هةولَي خؤشكردني ئاطري‬

‫شةِري براكوذيدا بوون‪.‬‬
‫ئامانجي من هَيرش كردنة سةةر باَلي بارزانيء بةرطري كردن لة بالَي (م‪.‬س) نيية‪،‬‬
‫بةلآم لةلايةن ضةةند كة سةيَكةوة كؤمةلََيك ِرا ةستي ميَذوويي بة مةبة سةت شةيَوَيندراون‪.‬‬
‫هيوادارم ميَذوونوو سةان‪ ،‬مَيذووي ِرا سةتةقينةي شةؤِر ةشةكاني كوردء كاري باشء‬
‫خراثء تاوانء خيانةتي حزبء بةرثرسةكاني كوردستان‪ ،‬بة رِاستيء بيَ دةستكاري‬
‫بنوو سةنةوة‪ ،‬بؤئةوةي نةوةكاني دواِرؤذ سةةريان ليَ نة شةيَوَينريَتء سةوود لة هةَلةو‬

‫ئةزموءني ِرابردووي طةلةكةمان وةربطرن‪.‬‬

‫‪146‬‬

‫لة رِاستةوة‪ )3( :‬مةلا مةستةفا بارزاني‪ )4( ،‬سةرؤك وةزيراني عيَراق تاهير يةحيا (‪)1964‬‬

‫مةلا مةستةفا بارزاني لةطةلأ سةرؤك كؤماري ع َيراق عةبدول ِرةحمان عارف (‪)1966‬‬

‫‪147‬‬

‫سياسةتء شة ِرى ذن‬

‫لةو ماوةيةدا لةلايةن لقى ضةوارةوة ئاطادار كرامةوة كة بؤ كارى ِريَكخ سةتن ئةبيَت‬
‫لة سةليَمانى ضاوم ثَييان بكةويَت‪ .‬بة بآ مؤلَةتء كاغةزى ثارتي (بالَى بارزانى) بؤمان‬
‫نةبوو لة بايةوة زؤر دوور بكةوينةوة‪ ،‬بؤية بؤ وةرطرتنى مؤلَةت ةضووم بؤ لاى حاجى‬
‫ئةةح ةمةد حةةمةة ئةةمين كةة ئةةنةدامى ةناو ضةةى ثةارتى بوو لةة بةايةةوة دا ةئةني شةت‪ ،‬ةبةلآم‬
‫بارةطاى ناو ضةةيان لة طةرمك بوو‪ .‬لةناو بازارِى بايةوة بينيمء داواى مؤلَة ليَ كرد‪.‬‬
‫حاجى ئةحمةد ِرةزامةندي دةربرِىء وتى‪ :‬ئاطات لة خؤت بَيت مة ةضؤ بؤ دةوروبةرى‬
‫طوندى طةِرةدآء بناويلة لة شةارباذَيرِ‪ ،‬ضةونكة حةمةى تاليبى لَييةء هيَزيَكى زؤرى‬
‫جاشى لةو ناوضةية بلآو كردووةتةوة‪ ،‬وريابة با ئازارت نةدةن‪ .‬لةكاتَيكدا منء حاجى‬
‫ئةحمةد ثيَكةوة ق ةسةمان ئةكرد‪ ،‬عيزةت ئةحمةد تؤفيق كة ثَي شةمةرطةى بالَى بارزاني‬
‫بوو لة لاى خدرى ِرة شةة بةحرى‪ ،‬هةروةها ذن اى عومةرى حاجى ئةحمةد‪ ،‬ئةندامى‬
‫ةناو ضةةى ثيَنجوَيني سةةر بةة بةالَى (م‪.‬س) بوو‪ ،‬هةات بؤلا ةمانء رِووى كردة حةاجى‬

‫ئةحمةدء وتى‪ :‬بؤضي ذنةكةت لةطةلأ خوشكةكةم شةرِى كردووة‪.‬‬
‫حاجى ئةحمةد وتي‪ :‬من دةسةلآتى شةِري ذنم نييةء ئاطاداري ئةو شةِرةش نيم‪.‬‬
‫دواي ئةوةي كة حاجي ئةحمةد بيَ ئاطايي خؤي لةو مة سةةلةية دةربرِي‪ ،‬عيزةت‬
‫زللةةيةةكي ةبةهيَزي دا لةة حةاجى ئةةح ةمةد‪ .‬هةةر ضةةنةدة حةاجى ئةةحمةةد لةة ةطةلأ بةاَلى‬
‫بةارزان يةدا كةارى ةئةكردء دة سةت مةان ضةووبووة خوَينى ةيةكترء خرابوو مةة ذيَر‬
‫ضةاوديَرييانةوة‪ ،‬بةلآم ئةو دة سةتدريَذييةى عيزة زؤر ثآ ناخؤش بوو‪ ،‬زؤر كارى‬
‫تيَكردم‪ ،‬ضةونكة حاجى ئةحمةد ثياويَكى بةتةمةنء خةباتطَيرِ بوو‪ ،‬شةةِرى ذن هيس‬

‫ثةيوةندييةكى بةوةوة نةبوو‪.‬‬
‫دواي ةئةو ِرووداوة حةاجى ئةة ح ةمةد ضةوو لةة داد ةطاى شةؤرِش كةة لةة طو نةدى‬
‫بناوةسةووتةى نزيك ثيَنجويَن بوو‪ ،‬لاى حاكم (نةشةئةت عةلى) كة مفةوةز بوو كرابوو بة‬
‫حاكمى دادطاى ةشؤرِش‪ ،‬شةكاتى لة عيزةت كرد‪ .‬دواتر حاكم نةشةئةت ناردى بةدوامدا‬
‫كة وةك شةايةت حالَيَك قسةة لةسةةر ئةو رِووداوة بكةم‪ .‬كاتيَك ضةووم بؤ بناوةسةووتة بؤ‬
‫دادطاى ةشؤِرش‪ ،‬لةوآ ضةاوم كةوت بة حاجى قادرى شةيرينء مةلا عةبدوَللآء تؤفيق‬

‫بايةوةيى كة ئةوانيش ئاطايان لة رِووداوةكة بوو بانط كرابوون بؤ شايةتى‪.‬‬

‫‪148‬‬

‫حاكم نةشئةت داواى لَيكردم كة سوَيند بة قورئان بخؤمء ِراستييةكان بَلَيم‪.‬‬
‫و ‪ :‬من سةوَينةد بةة قور ةئان ةناخؤم‪ ،‬بةةلآم ِرا سةتي رِووداوةكةةتةان بؤ ةباس ئةةكةةم‪.‬‬
‫ةثا شةان ِرا سةتي رِووداوةكةةم وةك خؤى بؤ طيَِرا ةيةوة‪ ،‬ةحاجى ئةةحمةةديش لاي ةحاكم‬

‫نةشئةت دانيشتبوو‪ ،‬ثشتيواني لة قسةكانم كردء وتى‪ :‬هةموو قسةكانى رِاستن‪.‬‬
‫دواى وةرطرتنى وتةة ةكانم‪ ،‬ثَي ةيان ِراطةةيةانةدم كةة شةا ةيةتى من كؤ ةتايى ثيَ هةاتء‬
‫ئةتوانم برِؤم‪ .‬لة كاتَيكدا كة لة بناوةسةووتة بوومء لةطةلأ شةايةتةكانى تردا ئةمويسةت‬
‫بطةةِرَي ةمةوة بؤ بةا ةيةوة‪ ،‬سةابيرى عةةبةدوَللآ غةةفور كةة ثَي شةمةةر ةطةى ةبالَى بةارزانى بوو‬
‫ذن اى حاجى ئةحمةد بوو‪ ،‬ئَيمةى بينىء بة دةنطيَكى بةرز وتى‪ :‬ئةوة جةلالييةكانن‪.‬‬

‫و ‪ :‬كؤتايى ثآ بيَنة‪ ،‬جةلالي ضى‪ ،‬ئيَمة وازمان لة حزبايةتى هَيناوة‪.‬‬
‫ق سةةكانم هيس سةووديان نةبوو‪ ،‬ئةو بةردةوام بوو‪ ،‬ئيَمةش هةنطاويَكمان كرد بة‬

‫دووانء لَيى دوور كةوتينةوةء خؤمان طةياندةوة بايةوة‪.‬‬
‫سةابيرى عةبدوَللآ غةفور ثيَى وابوو عومةرى حاجى ئةحمةد هانى عيزةتى داوة كة‬
‫لة حاجى ئةحمةد بدات‪ .‬ئةيزانى كة لةطةلأ عومةرى حاجى ئةحمةد ثةيوةنديم با شةة‪،‬‬
‫هةروةها بةهؤى ئةوةى كة لةطةلأ بالَى بارزانيدا كارمان نةئةكرد‪ ،‬طومانى لا درو سةت‬

‫ببوو كة سةر بة بالَى مةكتةبى سياسي بين‪.‬‬
‫لة بايةوة عومةرى حاجى ئةحمةد هات بؤ لام‪ ،‬طلةيى لَيكردم كة بؤ ِرا سةتييةكانم‬
‫بة حاكم وتووةء و ‪ :‬من نةمتوانى سةوَيندى درؤ بخؤمء ِرا سةتييةكان ب شةيَوَينم‪،‬‬
‫ةئةوثةةرِى ةماوةى يةةك دوو رؤذ عيَزةت ةئةطير ةَيت ةياخود ضةةك ةئةكرَةيت‪ ،‬بةةلآم وتنى‬
‫ِرا سةتييةة ةكان ةلة بةرذةوةندي ئيَمةةداية‪ .‬لة ئَي ةس ةتاوة بة دةنطى بةرزء لةناو خةلَكيةدا‬
‫ثيَمان دةلََين جةلالى‪ ،‬ئةطةر ئةم مةوزوعةى عيَزةتء حاجى ئةحمةد زوو ةضارة سةةر‬
‫نةكريَت‪ ،‬ئةوا بةهؤى ئةو هاتوهاوارء بانطكردنةمان بة جةلالى‪ ،‬لةوانةية ئا ةشكرا ببينء‬

‫سةرنطوممان بكةن‪.‬‬
‫ثا ةشان ِرةخنةم ليَطرت كة ةسيا سةةت بةو ةشيَوةية ناكريَتء ئةبيَت شةتى لاوةكىء‬
‫شةةخ سةى بخةينة لاوة‪ ،‬لة سةةر شةةرِى ذنء مندالأ (نقرة ضيي ) نةدةين بةدة سةتةوة‪.‬‬

‫عومةرى حاجى ئةحمةد ثشتيوانى لة قسةكانم كردء داواى ليَبوردنى كرد‪.‬‬

‫‪149‬‬

‫هاتنى عةلى عةسكةرى بؤ ناوضةى ثيَنجويَن‬

‫دواي ضةةند رِؤذيَك حاجى ئةحمةد مؤَلةتي هاتوضةؤي بؤ هَينام‪ .‬لة بايةوة ولآخيَكم‬
‫بة كرآ طرت‪ ،‬بة دةشتي ثيَنجويَنء شاخي تاليةرو بة شارباذيَِرء بناري شاخي كةتوو‬
‫ةشاخى طؤيذةدا ضةووم بؤ سةليَمانى‪ .‬لة مالَى نةو ةشيروان م ةستةفا لةطةلأ ئةندامانى لقى‬
‫ضةوار (نةو شةيروان م سةتةفا‪ ،‬مةحمودى مةلا عيزةت‪ ،‬رةفعةتى مةلا‪ ،‬حةمة ضةاو شةين‪،‬‬
‫سمكؤ فةة وَللآ) كؤبوو ةمةوة‪ .‬ثَيكةةوة سةةبةارةت بةة بةارودؤخي رِيَكخ سةتنةة ةكانمةان‬
‫طفتوطؤمان كرد‪ .‬ثا شةان برادةران وتيان‪ :‬عةلى عة سةكةرىء هيَزةكةى ئةيانةويَت بة‬
‫شةارةزووردا بضةن بؤ سةوءرَينء ناو ةضةى ثيَنجوَين‪ ،‬كؤمةَلَيك سةةرلقء سةةرثةلي مةلايي‬
‫وةك حةمة ئةمين ئاغاى بارآ(‪ ،)25‬عةريف جةبار‪ ،‬قادرى حةمة سةالَة (نا سةراو بة قالة‬

‫سور)‪ ،‬شَيخ عوسمانى ِرةشان(‪ )26‬لةطةلأ هَيزةكةداية‪ ،‬بةلآم سةر بة ئيَمةن‪.‬‬
‫برادةراني لق داوايان ليَكردم كة لة كاتي هاتني ئةو كؤمةلَة بةرثرسةو هيَزةكانيان‬
‫بؤ سةنووري ثَينجويَن‪ ،‬ثةةيوة نةدي ةيان ثيَوة ب كةةمء برادةراني لقيش لةة هةاتنى عةةلى‬
‫عة سةكةرى ئاطادار بكةمةوة‪ .‬هةروةها داوايان ليَكردم كة ئةندامانى ناو ضةة لة هاتنى‬
‫عةلى عة سةكةرى ئاطادار بكةمةوةء ثةيوةندي بة دؤ سةتانء كة سةانى متمانةثيَكراو‬
‫بكةين كة هاوكاريمان بكةن بؤ ئةوةى هيَزةكةى عةلى عة سةكةرى رِووبةرِووى شةةرِء‬
‫ثيَكدادان نةبَيتةوة‪ .‬ثا شةان كؤمةَلَيك بةيانء بلآوكراوةيان ث َي دام كة لةطةلأ خؤم بردم‬

‫بؤ بايةوة‪.‬‬
‫دواي طةِرانةوةم بؤ طوندي بايةوة‪ ،‬كؤبوونةوةم لةطةلأ برادةرانى ليذنةى ناو ضةةدا‬
‫كردء هةةوالأء ِرا سةثةاردة ةكانى لقي ضةوارم ثيَ ِراطةة ةيانةدن‪ .‬ةكا ةبةفيرِؤ نةةداء لةةطةةلأ‬
‫ذ ةمارة يةةك برادةرى سةةرلقء سةةر ةثةل ق سةةم كردء داواى هةاو كةاريم ليَكردن‪.‬‬

‫(‪ )25‬لة شؤرِشي ئةيلول ياريدةدةرى ئامر بةتاليؤن (معاون شَيخ محةممةد) بوو‪ ،‬هةروةها ثَيشمةرطةي‬
‫مةفرةزة سةةرةتاييةكانى شةؤرِ شةى نوآ بوو‪ ،‬ليَثر سةراوى كةرت بوو‪ ،‬ثيَ شةمةرطةيةكي قارةمان بوو‪،‬‬

‫ساَلى ‪ 1979‬بة كارةساتى ئؤتؤمبيل شةهيد بوو‪.‬‬
‫(‪ )26‬ةشَيخ عوسمانى رِة ةشان سةةرلق بوو‪ ،‬لة ةشَيخةكانى تةِراتةوةني نزيك ثيَنجويَن بوو‪ ،‬ثياوَيكى زؤر‬

‫نيشتمانثةروةر بوو‪.‬‬

‫‪150‬‬


Click to View FlipBook Version