دروستكردني نةخؤشخانةى شؤرِش
لة هاويني ِ ،1980رؤذَيك دكتؤر ةشادمان داواي لة نةوشةيروان م ةستةفا كردبوو كة
نةخؤ شةخانةيةكي ب ضةوك بؤ شةؤِرش درو سةت بكرَيت .كاك نةو شةيروان لة وةلآمدا ثَيي
وتبوو كة ئةوة كاريَكي ئا سةان نييةو ناكريَت .تا ئةوكاتة نةخؤ شةخانةي شةؤِرش لة
خيَمةدا بوو .رِؤذَيك دكتؤر ةشادمان جانتاكةى هةلَ ـةطرتء وتى :ئيتر من ئةرِؤمةوة بؤ
هةندةران ،من ضةى بكةم لَيرة؟ ئيَوة شةؤِر شةيَكى طةورةتان بةرثا كردووة ،بةلآم تواناى
دروستكردنى نةخؤشخانةيةكتان نيية ،باشة ئيَوة ليَرة ضى ئةكةنء بؤ نارِؤنةوة؟
كاك نةو شةيروان ق سةةى لةطةَلدا كردمء وتى :بةلَكو هةر ضةؤنَيك بَيت ق ةسة لةطةلأ
دكتؤر شةادمان بكةيت كة با جارآ نةرِواتةوة .ثَيي بلَآ كة ئةوة وةزعةكةية كة خؤي
ئةيبينيَت ،ضةى بكةين لة تواناماندا نيية نةخؤ شةخانة درو سةت بكةين .لةطةلأ ضةةند
برادةريةَك ق سةة ةمان بؤ دكتؤر شةادمةان كردو ثَي ةمان وت كةة ةنةخؤ شةخةانةة بةة ةثارةو
كةرة سةتة درو سةت ئةكريَت ،ئَي سةتاش باري دارايي يةكَيتي زؤر خراثة ،بؤ كرِيني
خواردنء ضةةك داواي ةهاوكةاريء سةوالأ لةة خةةلَكي ئةةكةةين ،بؤ ةية لةةم بةارودؤخةةي
ئَيستادا ثارةيةكي وامان نيية كة نةخؤشخانةي ث َي دروست بكةين .ثاش هةولَدانيَكي
زؤر قةناعةتمان ثيَ كرد كة سةبري هةبيَتء نةِرواتةوة بؤ هةندةران.
دكتؤر خدر مةع سةوم بيرؤكةكةي دكتؤر شةادماني ثيَ باش بوو ،ثاش ماوةيةك
وتى :با بكةوينة خؤمانء هةر ضةؤنيَك بيَت نةخؤ ةشخانةيةكي باش درو سةت بكةين .بة
قسةةكانيدا وا دةرئةكةوت كة ثَيشةتر سةةبارةت بة درو ةستكردني نةخؤ ةشخانةيةك لةطةلأ
مةكتةبى سةيا سةيىء دكتؤر عومةر شةَيخ موسء دكتؤر كةمال خؤ شةناو ق سةةى
كردبَةيت .ةئةوكةاتةة مةام جةةلال لةة دةرةوةي ولآت بوو .دكتؤر ةخدر داءاي ليَكردم كةة بؤ
درء ةستكردني نةخؤ ةشخانةكة يارمةتييان بدةمء شةوَينيَكى طونجاويان بؤ بدؤزمةوة كة
بةةردو ةكانىء ةئاوى ليَوة نزيةك بَةيت .هةةروة ةها داواي ليَكردم طةةر بتوانم هةةر خؤ شةم
سةرثةرشتي دروستكردنةكةي بكةم.
لةبةرئةوي درو ةستكردني نةخؤ ةشخانةكة بؤ خزمةتكردني ثَيشةمةرطةو داني ةشتواني
ةناو ضةةكةة بوو ،ثرؤذةيةةكي زؤر طرنطء ثيَو سة ةيت بوو .هةةروة ةها بةة كةاريَكي ثيرؤزم
401
ئةزاني ،بؤية بيَ بيركردنةوة ئامادةيي خؤم دةربرِى .هةر ئةو رِؤذة شوَينيَكي طونجاءم
لة (قوولَة هةرمآ) دياري كرد ،ثا ةشان نةخشةةى نةخؤ ةشخانةكةم كيَشةاء ِرةنطم ِرشةت.
برادةراني مةكتةبي سةيا سةي ثَييان و كة لة زيندانى سةةركردايةتي ضةةند ديليَكمان
لاية ،بؤ درو سةتكردني نةخؤ شةخانةكة ئةتوانم سةووديان ليَ وةربطرةمء ئي شةيان ثيَ
بكةم.
و :ئةم ئي شةة تةنها بة زيندانى ناكرَيت ،بةلَكو ضةةند وة سةتاء بةنايةكى كردةء
ةشارةزاو ضةةند كريَكاريَكى ئيشةكةرء طورجوطؤلَمان ثيَويسةتة ئةبَيت ثةيدايان بكةين.
ئةو نةخؤشخانةيةي بةنيازبووين دروستي بكةين ،نزيكةى شةش تا حةوت ذوور بوو،
هةروةها حةمامَيكء دوو تةوالَيتء ضةيَ شةتخانةيةكي لةخؤ ئةطردت .لة ماوةى ضةةند
ِرؤذيَ ةكدا ب ةناغةةكةة ةمان ةتةواو كردِ .رؤذَيةك خةةريكى ئي شةكردن بووين ،نةةو شةيروان
م سةتةفاو دكتؤر خدر مةع سةوم بةهيوا بوون بةرةو خؤ شةناوةتى ب ضةن ،هاتنة لامء
سةةيرى شةوَينء كارةكةيان كردء دة ةستخؤ شةييان كرد .دواى ئةوان عومةر ةشَيخ
موسء( )93دكتؤر كةمال خؤ ةشناو هاتنء وتيان :برا ئةم ئيشةة بة ئيَمة ناكرَيتء ئةبَيت
هةر خؤت سةرثةرشتي بكةيت.
( )93عومةر شةَيخ موس خةَلكى كورد سةتانى سةوريا بوو ،يةكيَك بوو لة دامةزريَنةرانى يةكَيتيي
ني شةتمانيي كورد سةتان ،ئةندامى (م .س) بوو ،مامؤ ةستاي زانكؤ بوو لة ولآتي سةويد .لةطةلأ خاتوو
(ئةطنَيتا)ي هاو سةةري كة ةسويدي بوو ،ئاراميء خؤ ةشييةكاني ذياني ئةوروثايان بةجيَهيَ ةشتبوو ،لةو
بارودؤخة دذوارةي ناوزةنطء شةؤرِش ذيانيان بة ةسةر ئةبردء خزمةتي طةلء شةؤِر شةي كورد ةستاني
عيَراقيان ئةكرد .ئةوكاتةى كة من ضةوومة دةرةوة تةنها ةضةند ذنيَك لة ةسةركردايةتي بوون ئةوانيش
بريتيبوون لة خاتوو هيَرؤي هاو سةةري مام جةلالء خاتوو مريةمء خاتوو ئةطنَيتا كة لة شةاخ ناوي
(تارا) بوو .عومةر شةَيخ موس ِراديؤيةكى ب ضةوكي با شةي هةبوو ،لة ةسةركردايةتي تةنها مام جةلالء
كاك عومةر هةيانبوو .دواي درو ةستكردني نةخؤشةخانةكةي شةؤِرش ،كاتيَك كاك عومةر طةرِابووةوة بؤ
ئةوروثا من لة سةةركردايةتي نةبووم ،رِاديؤكةى لةطةلأ نامةيةكدا بؤ بةجيَ هيَ شةتبووم .لة نامةكةدا
نوو سةيبووى "حةةز ةئةكةةم ِراديؤ ةكةم لاى تؤ ب َةيت ،كةة ةطةرِامةةوة رِاديؤيةةكى نويَةت بؤ ةئةهَينم" .زؤر
ثةاريَزطةاريم لةة ِراديؤكةة ئةةكرد ،ثةاش ةماوةيةةك برادةريَكم بؤ ةماءةيةةكي كورت ليَى وةرطر ،بةةلآم هةةر
نةمبينييةوة.
402
و :دكتؤر خدر ثَييواية كة ئةم نةخؤ ةشخانةية بة ثةنجا هةزار تمةن تةواو ئةبَيت،
بةلآم تةواو نابَيت ،ئةو ثارةيةى ئةو ئةيلَيَت زؤر كةمةء بةشةى هيس ناكات ،دواجار من
لةم كارة عةيبارو بةرثرس ئة .
وتيان :لةمةودوا هيس خةمى ثارةت نةبَيت ،ئيَمة ثارةي بؤ دابين ئةكةين ،ضةونكة
ئةمة ثرؤذةيةكي طرنطةو هةر ئةبَيت تةواو بكريَت.
ئةةء ةكا تةة برازا ةكانى خؤم ( جةةلالء عو سمةانء محةة مةةدو ئةة حمةةد) لاى خؤم
ثَي شةمةةرطةة بوون .ئةةح ةمةدى برازام لةة طومرك بوو ،محةةمةةدى برازا شةم يةار ةيدةدةرى
دكتؤر بوو ،لة سةةركردايةتي هاوكاري دكتؤرةكاني شةؤِرشةي ئةكرد .جةلالى برازام كرد
بة سةةرثةر ةشتيارى ئي شةى نةخؤ ةشخانةكةء يارمةتى بةناكانى ئةدا .لةطةلأ عوسمانى
برازام ةضووين بؤ طوندة نزيكةكانى ناو خاكى كورد سةتاني ئَيرانء هةنديَك سةثيداري
ضةاكء ئة سةتوورمان كرِىء ولآخدار طوا ةستييةوة بؤ قوولَة هةرمآ .ةشةهيد هاوار كة
براى برايم جةةلال بوو رِؤذانةة دة كةةس لةةوا ةنةي كةة لا ةمان زي ةندان بوون ةئةهيَنةا بؤ ةكارى
كريَكارى.
ةلةو ةناوة ضةةنةد ةبارةطةا ةيةكمةان هةةبوو ،لةة سةةركردايةةتي بِر ةيار درابوو كةة هةةر
ةبارة ةطايةةك ِرؤذى دوو ثَي شةمةةرطةة بنيَرن بؤ ئي شةى كريَ ةكارى .يةة ةكةمين جةار ةبارة ةطاى
بزوتنةوةي سةؤ شةيالي ةست دوو ثيَ شةمةرطةيان نارد ،يةكيَكيان وتى "ناتوانم كريَكارى
بكةم ،ضةونكة سةكم ئةية ةشَيت" ئةوى تريشةيان ثاش ضةةند كاتذميَرَيك خؤى دزييةوة.
ماوةيةك ثيَش تةوابوونى نةخؤ ةشخانةكة ثارة كةوتبووة كزى ،عومةر شةَيخ موسء
دكتؤر كةمال خؤ شةناو وتيان :سةوءد لة ثارةى طومرطةكة وةربطرة ،ةسةري مانط
لةجياتى كؤى ثارةى طومرطةكة ،وة سةلَةكان تة سةليمى (دارايي) كاك شةازاد سةائيب
بكةو وةسلَي ليَ وةربطرة.
ةئةو رِؤذةى كةة نةةخؤ شةخةانةةكةة ةتةواو بوو ثةايز بوو ،بؤيةة هةةنةديةَك نةايلؤنى زؤر
طةورةمان كرِىء دامان بة سةةربانى نةخؤ شةخانةكة ،لة هةر ضةوار دةورةوة قايممان
كرد .لةةو مةاوة يةةدا ةبارانيَكى زؤر بةة تةةوذم بةاري ،كةة لا ةفاوء ةئاويَكى زؤر لةة دؤلأء
جؤطةء ضةةمةكاندا بةرز ببووةوة .هةر ئةو رِؤذة هةوالَيَكى ناخؤوان بي سةت كة لة
403
دةورو ةبةرى نؤكةان ةبةهؤي ةئةو ةباران ةباري ةنةوة ،خَيزانى مةةلا ئةةحمةةدى بةانى خَيلآن لةة
ةناو خيَمةة ةكةي ةئاو بردبووى ،بةةدا ةخةوة خنكةابوو .لافةاءةكةة ةشتومةةكي ةبارة ةطا ةكاني
حزبي شيوعي بردبوو ،بارانةكة خؤشى نةئةكردةوة.
ةحاكم سةةردار عةة بةدول كةةريم( )94زؤر بةة ثةة لةة هةات بؤ لامء وتى :لالؤ ط يةان
خانووةكةمان خةريكة ئةِرووخَيت ،فريامان بكةوة ضى بكةين؟
توورِة بوومء و :ئةوةي كة نةرِووخاوة ،برِؤن بيرِووخَيننء بيدةن بةدةم ئاوةوة.
وتى :كاك لالؤ بؤ وا ئةَليَيت ،ئةوة بؤ وا تووِرةي؟
و :ئةزانم ئةلَيَم ضةى ،ئةوا ماوةى دوو مانطة خةريكى ئةو نةخؤ ةشخانةيةم ،بة
ةضاوى خؤت ئةيبينيت بارانء لافاو خةريكة ئةيِرووخَينَيت ،بةلآم كة سةَيك نيية بيَت
بةلاى نةخؤ شةخانةكةوة ،بة مولَكي مني ئةزاننء هةر كةس خةمى خؤيةتى ،ئاخر برام
نةخؤشخانةكة طرنطترة ياخود شوَينةكانى خؤتان.
ةثاش زةرةرو زيةاني طيةانيء مةادي ،وردة وردة بةارانء لا ةفاوةكةة كةةم بووةوة .لةةطةةلأ
دكتؤر زر يةانء دكتؤر حةة سةةن بةة دةورو ةبةرى ةخانووي نةةخؤ شة ةخانةة كةةء بةة ةناو
ذوورة ةكان يةدا ئةة طةةِراين ،كةةم َةيك ز يةانى ل َي كةةءتبوو .بؤ ِرؤذى دوايى كةة ئةاوو هةةوا
خؤ شةى كرد ،دة سةتمان كرد بة طلَةبانكردنى سةةربانى نةخؤ شةخانةكة .ئةو ِرؤذةى
طلَةبانةكةمان كرد ،دكتؤرةكان بة دلَيَكي زؤر طةورةء بة طيانيَكي شؤِرشطَيِرانة خؤيان
بة كؤلأ طَليان ئةبرد بؤ سةرباني نةخؤشخانةكة ،لة ثَيلآوة لاستيكةكانيانةوة تا تةوقي
سةةريةان هةةر طةء قوِر بوو .ةئةوكةاتةة دكتؤر ةخدر مةةع سةوم ،دكتؤر عوس ةمان هةةذار
مةةعرو ،دكتؤر حةة سةةن ،دكتؤر فةا يةةق طوَلثى( ،)95دكتؤر كةة مةال ،دكتؤر زر يةان
عوسمان( ،)96دكتؤر فوئاد تالَةباني ،دكتؤر نةريمان ،دكتؤر شةادمانء دكتؤر ةشالآو لة
سةركردايةتي بوون.
( )94لة هةَلبذاردنةكاني ساَلي ()2009ء ( )2010ئةندامي ئةنجومةني هةَلبذاردنةكاني عيَراق بوو.
( )95سةرؤكي ثَيشووي ثارتي ضارةسةري ديموكراتي كوردستان (ث.ر.د.ك).
( )96لة كابينةي ثيَنجةمي حكومةتي هةرَيمي كوردستان وةزيري تةندروستي بوو.
404
ئةةو ةكا تةة لةة ةناو (ي.ن.ك) بةة تةاي بةةتي لةة ةناو كؤ مةة لةَةي ِرة ن ةجدةراني كورد سة ةتان
لوتبةةرزيء خؤ بةة زلزانين شةتيَكي زؤر نةا شةرينء قبو َل نةةكراو بوو .ئةةو رِؤذ ةطارة
ذمةارةيةةك دكتؤرو ئةةنةدازيةارو ةثاريَزةرو ةمامؤ سة ةتاو دةر ضةوواني زانكؤء ثةةيمةانطةاو
بازرطانء كا سةبء نوو سةةرو هونةرمةندء هةلَطري رِةطةزنامةي ئةوروثاء خاوةن ذنء
منةدالأ ،بؤ بةةرذةوةنةدي ط شةتي طةةلء بؤ ئةازادي ني شةت ةمان ببوون بةة ثيَ ةشمةةرطةةء
ث شةتيةان كردبووة ةبةرذةوة ةندي ةتايبةةتي خؤ ةيانء خؤ شةييةةكةاني ذ ةيان .لةة شةاخ لة
بارودؤخيَكي زؤر سةةختء دذواردا ذيانيان دةطوزةراندء طياني خؤيان لة سةةر لةثي
دة سةتيان دانابوو .ئةو ِرؤذطارة ثَي شةمةرطة زؤر طةورةو ثيرؤز بوو ،بةلآم بة داخةوة
دواي ِراثةِريني ئاداري ،1991حةزء خواسةتء ِرةفتاري كؤمةَلَيك بةرثرسةي شةؤِرش،
بؤ كثكردنةوةي حةزةكانيانء بؤ ثارةو كور سةي دة ةسةلآت ،ثَي شةمةرطةي ماندووي
ِرؤذطاري سةةختي خةباتي ةشارو شةاخي شةؤرِشء ناوي ثيرؤزي ثَي شةمةرطةيان
لةكةدارو نا ةشرين كرد .بؤ نمونة سةةرةتا دياردةي فرة ذني لة ناو كؤمةَلَيك بةرثر سةي
ثيَ شةووي كؤمةلَةي ِرةنجدةراني كورد سةتان سةةري هةَلدا ،ثا شةان كام ثار ضةة زةوي
بازرطانيء شةوَيني ني شةتةجيَبوون باش بوو هةَليانطرت بؤ خؤيان ،دواتر كؤمةلَيَك
بةرثرس بؤ بةرذةوةندي خؤيان ،دةيان كة سةيان كرد بة خاوةن كؤمثانياو سةةرمايةي
بيَ شوومار ،خؤيشيان بة نهَيني شةريكيان بوون.
برادةريَكي ئةةنةدازيةار نةاوى عوسمةان بوو ،خزمى دا ةناى ئةةحمةةد مةةجيةد بوو ،ةلة
درو سةتكردني ديوارى طةء بةردى نةئةزانىء سةةرى ليَ دةرنةئةكرد ،ئةويش بة كؤلأ
طَلى ئةبرد بؤ سةةرباني نةخؤ ةشخانةكة .سةةرةرِاى كةمتةرخةمي زؤر لة برادةران ،بة
ماندوبوونيَكي زؤر نةخؤ شةخانةكةمان تةواو كردء توانيمان نةخؤ شةخانةيةك كة بؤ
ئةةء سةةردة مةة زؤر ةباش بوء درو سةت ب كةةينء زؤريش بةة دلَى برادةران بوو.
نةخؤ شةخانةكة بِرى ( )195000تمةنى تيَ ضةوو ،بةلآم لةبةر نةبووني ثارة نةتوانرا
ضةند ذووريَكي نةخؤشخانةكة طةضكاري بكرَيت.
لةكاتي درء سةتكردني نةخؤ شةخانةكةدا ،ئاوات عةبدولغةفورء برايم جةلالء عةلى
ب ةضكؤل خانوويان بؤ خؤيان درو سةت ئةكرد ،بةثيَى توانا سةةرثةر شةتى خانووةكانى
405
ئةواني شةم كرد .ةشَيخ عةلى ( نا سةراو بة خولة كة شةكؤلأ) لةطةلأ ضةةند كة ةسيَكي تر
خانوويان بؤ خؤيان دروست ئةكرد .بؤ دروستكردني ديوارةكان ئةوان بةرديان لةسةر
لا دائةناء بة قورِ ئةيانوة سةتاند .مامؤ سةتا سةةركةوت هةلَة ةيى هات بؤ لامء وتى:
خانووةكةمان هيَشتا تةواو نةبووة ،بةلآم خةريكة ئةِرووخيَت ،ضى ليَ بكةين؟
و :ئةبواية ثرسةتان بة كة ةسيَكى ةشارةزا بكرداية ،ئاخر ئَي ةستا هةر بة خؤت ئةلََيم
بةردى ديوار ضؤن لةسةر لا دائةنرَيتء ضؤن بة قورِ ئةوةستَيت.
ئةةو رِؤذة ةتا دِرةنط ةهاوكةارى ئةةواني ةشم كردء رَِين ةمايم كردن .ةشَيخ ةعةلى وتى:
بةِرا سةتى ئةطةر تؤ هاوكاري ئيَمةت نةكرداية ،كارمان زؤر خراث ئةبوو ،هي ضةمان بةم
بارانء تةرِوتووشيية بؤ نةئةكرا.
و :با شةة ضةةند جارَيك بةلاى ئيَوةدا تيَثةرِيمء رِؤي شةتم ،هةر تةنها جاريَك نةتان
وت ضةى لةم ديوارانة بكةين؟ ئيَوة هةر ضةى ثيَ شةمةرطةتان هةية هةر يةكةى دوو ب سةت
ِريشى هيَشتووةتةوة ،وا ئةزانن ماركسيةت بة رِيشة.
ئةو سةالَة ثيَش ئةوةى بطةينة وةرزي ز سةتان ،برادةراني سةةركردايةتي سةةرقالَى
درو سةتكردنى ةخانوو بةارةطةا بوون .برادةرانى زي ةندان وةك فةةرة ةيدون عةةبةدول ةقادرء
عومةرى سةيد عةليء ضةند كةسيَكي تر ثَييان و كة ئةوانيش ئةيانةويَت خانوءيةك
بؤ ةبارة ةطاى ةناوةنةدى كؤمةةلةَةء ضةةنةد خةانوويةةكي تر بؤ خؤيةان درو سةت بكةةن.
فةرةيدون عةبدولقادر هات بؤ لامء وتى :بؤ درو سةتكردني خانووةكان ثيَوي سةتمان بة
هاوكاري تؤية ،خؤمان شويَنمان ديارى كردووة.
هةر ضةةندة من كارطَيرِي لق بوومء سةةرقالأ بووم بة ئي شةوكاري ِرؤذانةي لقةوة،
بةلآم سةةرثةر ةشتيكردني درو ةستكردني نةخؤ شةخانةو بارةطاكاني يةكيَتيء خانووي
هةاورِيَ ةياني خةةبةا ،بةة بةة شةَةيك ةلة خةة ةباتي شةؤِر شةةكةةم ئةةزاني .درو سةتكردني
نةخؤ ةشخانةو بارةطاو خانوو ،ثيَداوي ةستي طرنطي ئةو سةةردةمةي شةؤرِشء (ي.ن.ك)
بوون .هةمان ِرؤذ ضووم بؤ سةر ئةو ثارضة زةوييةي كة دياري كرابوو بؤ دروستكردني
بارةطاي ناوةندي كؤمةلَة ،نةخ شةةمان كيَ شةاء دة سةتمان كرد بة ئي شةكردن .كاك
نةو شةيروان وتى :ئةو ضةةند خانووةى كة بؤ فةرةيدءن عةبدولقادرء حةمةى حةمة
406
باقىء حةمة جةزاء كةريم خةمزةيى درو سةت ئةكريَن ،با رِوويان لة شةاخةكة بَيت.
خانوى ناوةندى كؤمةلَةش ِرووى لة ضةمةكة بيَتء ثشتى بة خانووةكانةوة بَيت.
و :كاك نةوشيروان ضؤن خانوو وا دروست ئةكرَيت؟
لةةطةةلأ برادةران سةة ةبارةت بةة بيرؤكةةكةةي كةاك ةنةو شةيروان ق سةةم كردوو بؤم
ِروونكردنةوة كة خانوو وا دروست ناكرَيت .كاك فةرةيدون وتى :ئاخر كاك نةوشيروان
ِرازى ةنابَيةتء ثيَموتووةء ةئةَلَيةت هةةر ةئةبيةَت رِوويةان لةة شةاخةةكةة بَيةت ،مةةطةةر خؤت
بضيت بؤ لاىء تيَي طةيةنيت.
ضةووم بؤ لاى كاك نةو ةشيروانء و :بؤ ئةوةي خةرجي ديواريَك نةكةين ،بؤ ئةبَيت
خانووةكان رِوو بكةنة ئةو شةاخء كيَوو دارو بةردة .ئةي نازانيت ئةوة مةتر ةسيدارةو
بةفرى زستان هةراسانيان ئةكاتء خانووةكان وَيران ئةكات.
كاك نةو شةيروان بة توانجةوة وتى :ئاخر خؤ ئةمة ثيَنجويَن نيية هةر ضةؤنَيك تؤ
حةز بكةيت وا دروستي بكةيت.
و :ئةمة ثةيوةندي بة حةزةوة نية ،ئاخر ضةؤن لة دامَيني ئةو شةاخة خانوو وا
درو سةت ئةكريَت كة ِرووي لة بةرزايي بَيتء ث شةتي لة نزمايي؟ تا ئَي سةتا ةشتي وام
نةبينيوةو نةشم بيستووة!
بة نابةدلَيةوة وتي :با شةة خؤت ضةى ئةكةيت بيكةء ضةؤنى بة باش ئةزانيت با
وابَيت ،لة ئَيستاوة ئيتر من هةقم نيية بةسةريةوة.
ثا شةان دة سةتمان كرد بة درء سةتكردني خانووةكانء بارةطاي ناوةندى كؤمةَلة.
فةرةيدون عةبدولقادر خؤى هةندَيك دارء كةرةسةى خانووى كرِيبوو .كةرةسةكان زؤر
كورتيان ئةهَينا ،بؤية خؤم ضةووم بؤ طوندى شةَينآ .لةو ماوةيةدا قادرى حاجى عةلىء
مةةج ةيدى ةحاجى عةةلىء ةمةلا ئةةحمةةدي د سةكةةرة ةتازة هةاتبوونةة دةرةوة ،ةئةوانيش
هاوكارييان كردينء ئي شةيان تَيدا كرد .هةرءةها خانوويةكمان لة تةني ةشت بارةطاى
لقةوة بؤ خؤمء دكتؤر خدر درو ةست كرد كة لة دوو ذوور ثيَكهاتبوو ،ضةونكة ثيَ ةشتر
هةموو ثَيكةوة لة ذوورَيكدا دائةنيشتينء ئةخةوتين.
ةلة ةماوةيةةكي كةة ةمدا توانيمةان كؤمةةَل ةيَك بةارةطةاء بةارة ةطاي ةناوة ةندى كؤمةةَةلةء خةانوو
407
درو سةت بكةةين .ةبارة ةطاي ةناوة ةندى ثَيةك ةهاتبوو لةة هؤلَيَكى طةةورةء ضةةنةد ذوورَةيك،
خانوويةكي زؤر ِريَكوثيَك بوو .دكتؤر كةمال خؤ ةشناءء برادةران وتيان "ئةم كارانةى
كة كراون زؤر طرنطنء ثيَوي ةستة ِرؤذَيك ديارى بكةين بؤ كردنةوةى نةخؤ ةشخانةكةء
ئاهةنطى بؤ بطَيِرين".
ئةوكاتة بارةطاي ئي ةسلامييةكانيش لةو سةنوورة بوون ،بةلآم بارةطاى سةةرةكييان
لة تاران بوو ،بارةطاى حزبى شةيوعى لة طوندى ةشيَنآ بوو .رِؤذَيك ديارى كرا بؤ ئةو
ئاهةنطةء شةيوعييةكانء ئي سةلامييةكانيش بانطهَي ةشت كران .هيَرؤ برايم ئةحمةدء
دكتؤر كةمال خؤشناءء عومةر شيَخ موسء جةمال ئاغاء عومةر دةبابةء دكتؤرةكانى
شةؤرِش كة لةو دةروبةرة بوون ئامادةي كردنةوةي نةخؤ ةشخانةكة بوون .ئةو رِؤذة بةو
بؤنةيةوة خواردنيَكى باش ئامادة كرا،
لة كاتى دةست ثيَكردنى ئاهةنطةكةدا دكتؤر كةمال خؤشناء وتاريَكى خويَندةوة،
لة وتارةكةيدا باسةى طرنطى ئةو نةخؤ ةشخانةيةي كرد كة لة ةشؤرِشةي نوَيداو لة ناوضةة
ئازادكراوةكاندا ئةوة يةكةمين نةخؤ ةشخانةية كة ضةارة ةسةرى ثَيشةمةرطةو هاوولآتيانى
ئةو ناو ضةةية بكات .لة كؤتايى وتارةكةيدا با سةى لةوة كرد كة بة ماوةى تةنها دوو
ةمانطء بةة هةةولأء تيَكؤ شةانى ضةةنةد برادةر ةَيك ئةةم كةارة ئةةنجةام دراوةء وتي :لالؤء
برازاكانى بة دروستكردني ئةم نةخؤشخانةية زؤر ماندوو بوونء جيَ دةستيان ديارة.
لةو ئاهةنطةدا ةشيوعييةكانء ئي سةلامييةكان ضةةند ثار ضةة ةضةكيَكيان بة ديارى دا
بةة دكتؤرة ةكان .دواى ةتةواوبوونى ةئا هةةن طةة كةة لةة ةطةلأ عو مةةر دة ةبابةةء جةة مةال ئةا ةغاء
عومةر ةشَيخ موسء دكتؤر كةمال خؤشةناو بةرةو بارةطاكانى خؤمان طةِراينةوة .بةدةم
رِؤيشتنةوة جةمال ئاغا وتى :فةرموو دنيا ئاواية ،كيَ بة دروستكردني نةخؤشخانةكة
ماندوو ئةبَيت ،بةلآم كةسيَكى تر ضةكء ديارى وةرئةطرَيت.
و :من ئةو كارةم بؤ ثادا شةتء دة سةتخؤ شةي نةكردءءة ،بةلَكو ئةوة بيرء باوةِر
ثيَى كردم ،من ئةو ئي شةةم بؤ شةؤِرش كردووةء بة خزمةتى ئةزانم ،طرنط ئةوةية كة
ئَيمةة توانيمةان ةئةو نةةخؤ شةخةانةة طةةورةيةةء ئةةو هةةموء خةانوو بةارة ةطايةة بةة ةبا شةي
درو سةت بكةينء بةرهةممان هةبَيت .ثا شةان و :كاك جةمال ئيَوة دوو ثَي شةمةرطةتان
408
بؤ ةناردين ةكة ةهاو ةكاريمةان بكةةن ،ةيةكيَك ةيان هةةر زوو خؤى دزييةةوةء ئةةوى تري ةش ةيان
خؤى كرد بة نةخؤشء كةوتة طيانةلآ ،باشة ئيَوة ئاوا ثَيشمةرطة ثةروةردة ئةكةن.
عومةر دةبابة ِرووي كردة جةمال ئاغاء بؤ ثَيكةنين وتي :نةمووت لة خؤتةوة ق سةة
مةكة ،دةبرِؤ ئةوا وةلآمى قسةكانت وةرطرتةوة.
مام جةلال تازة لة دةرةوةى ءلآت طةِرابووةوة ،ضةووم بؤ لاى بؤ بةخيَرهاتنةوةي.
بؤ درو سةتكردني نةخؤ ةشخانةو بارةطاو خانوو شةوَينةكاني تر ،خؤ شةحالَي خؤي
دةربِريء دة سةتخؤ شةى ليَكردين .لة سةةر داواى مام جةلال كة هةند َي ثارةى تةرخان
كردبوو ،ضةند ذووريَكي تري ناو نةخؤشخانةكةمان طةضكارى كرد.
409
لالؤ ،قووَلة هةرميَ ()2009
410
نانةواخانةكةى ِرةفيقء شةفيق
شةؤرِش رِؤذ بةرِؤذ طة شةةى ئة سةةندو ذمارةى ثيَ شةمةرطةش لة زيادبووندا بوو.
ةناو ضةةى سةةركردا ةيةتيء ةناوزةنط جموجوَليَكى زؤر ةيان تَيةدابوو .جطةة لةة يةةكيَتي
بةارة ةطاى زؤر لةة حزبةةكةانى تريش لةةو نزيكةانةةدا بوون ،بؤيةة وردة وردة كونةة تةةيةارةو
ةبارة طةاو ةخانوو مةان درو سةت ةئةكردو فراوا نمةان ةئةكردن ،هةةروة هةا بير ةمان لةة
درو سةتكردني نانةواخانةو ةضَي شةتخانةو حةمامء ميوانانةش كردةوة .ئةو كارانةي
كة ثيَ شةتر نةمانكردبوو ياخود هةر بة خةياَلي شةماندا نةهاتبوو ،ئةوا ثيَوي ةستييةكانى
ذياني رِؤذة سةختةكاني شؤِرش فيَريان كردين.
يةكَيك لة ثيَداوي ةستيية زؤر طرنطةكاني ئةو ةسةردةمة نان بوو ،بؤية بِريارماندا كة
نانةءاخانةيةك درء سةت بكةين .سةةرةتا لة خةلَكي ناو ضةةكة ثر ةسيارم كرد كة لة كويَ
ةتةنووري ةنانةةواخةانةة درو سةت ئةةكةةن ،لةة وةلآ ةمدا ثيَ ةيان و كةة ذنَةيك لةة طو ةندي ةكاني
زةرد ةبة ةثارة تةةنوور درو سةت ئةةكةاتِ .رؤذيَةك لةةطةةلأ بورهةان قةانع ضةووين بؤ طو ةندى
كانى زةرد ،بة ثرسةيار ئةو ذنةي تةنووري دروسةت ئةكرد ،دؤزيمانةوةء تةنووريَكمان
بة درو ةستكردن دا .بؤ ئةوةي زوو تةنوورةكةمان بؤ درو سةت بكات ،بةلََينم بة ذنةكة دا
كةة كي سةةيةةك خةةنةةي بؤ بنَيرم .ذنةةكةة وتي :بةة خوا زؤر حةةزم لةة خةةنةةيةة ،خةةم ةتان
نةبيَت تةنووريَكي ضاكتان بؤ دروست ئةكةمء ثيَش خةلَكتان دةخةم.
ةثاش ضةةنةد ِرؤذيَةك ولآخةدار تةةنوورةكةة ةيان هَينةا بؤ ةناوزةنط .ةنانةةواخةانةة ةيةكي
باوان درو سةتكردء هةموو ثيَداوي سةتييةكاني نانةواخانةء نانكردنمان ثةيدا كرد.
يةكةمين جار كة وي سةتمان نان درو سةت بكةين ،خومرةمان نةبوو ،لة بيرمان ضةووبوو
بيكِرين .داواي خومرة ةمان لةة ةنانةةوا ةخانةة ةكةي حزبي شةيوعي كرد ،وتيةان :ئَيمةةش
خومرةمان نيةو خومرةيشي ناوَيت.
ثا شةان نانةواكةيان فيَري كردين كة ضةؤن بة بيَ خومرة نان درو سةت بكةين .زؤر
هةولَمدا كة ثَي شةمةرطةيةكي خةلَكى كؤية فَيرى نانةوايىء نان درو ةستكردن بكةم،
بةلآم دواي ضةةند ِرؤذَيكء ثاش ماندووبوونيَكي زؤر ،بة با شةى فَيري كارةكة نةبوو،
منيش ئيزنمدا.
411
ثا شةان بؤ بةرِيَوةبردني نانةواخانةكة ،لةطةلأ دوو براي ثَي شةمةرطة بة ناوةكاني
(ِرةفيقء شةةفيق) ق سةةم كردء و :كوِرينة وةرن با فيَرى نانكردنتان بكةمء لَيرة لاى
ئيَمة كار بكةن ،لةمةودوا حةرة ةسيات مةطرنء مةضةن بؤ دار هَينان بؤ بارةطاكان ،تةنها
ليَرة نان بكةن.
ئةةوانيش ِرازى بوونء ثيَ ةيان خؤش بوو كةة ئةةو هةةموو ئةةر كةةي تر ةيان لةة كؤلأ
ئةةبيَ ةتةوة .دواي ةماوةيةةكى زؤر كةةم ،فيَري كةارةكةة بوونء دة ةست ةيان كرد بةة كةارى
نانةوايى .نانةواخانةكة ثيَداويستييةكي طرنطي بارةطاكاني سةركردايةتي بوو.
412
سنووري سةركردايةتي ()1981
لة رِاستةوة :لالؤ ،عةبدولكةريم حةمة سةعيد
413
طرنطيدان بة ثاكوخاو َيني
يةكيَك لة ثيَداوي سةتيية طرنطةكاني تري ئةو رِؤذطارة حةمام بوو ،ضةونكة لةبةر
نةبووني حةمام ،لة هةوا خؤ شةيدا بطرة هةنديَ جاريش لة سةةرماو سةؤلَةدا ئةبواية لة
قةراغ ئاوو ضةةمةكاندا بة ئاوي سةارد خؤمان ب شةتاية ،لة ز سةتاني ةشدا زؤر زةحمةت
بوو .لةةبةةر نةةبووني ةئاوي طةةرمء حةة ةمامء خراثي طوزةرانء ئةة نجةا ةمداني كةارو ةباري
ةشؤِرش ،ثيَشةمةرطة هةبوو كة ضةةند مانطَيك بوو خؤي نةشةتبوو .دواي درو ةستكردني
نانةواخانةكة سةةرة هاتة سةةر درو ةستكردني حةمام ،جيَطاء شةوَينيَكى باوان ديارى
كرد كةة بؤ حةةمةام بطونج َيةت .حةة ةماميَكى بةا ةوان ت َةيدا درو سةت كرد .لةةبةةر زؤري
ذ ةمارةي ثيَ شةمةةرطةة ،لةة سةةر ةثار ضةة كةارتؤنَةيك كةة لاى حةةمةامةةكةة ةهةلَ ئةةوا سةرا،
نوو ةسيمان "نابيَت هيس كةس لة نيو كاتذميَر زياتر لة حةمامةكةدا ةَينيَتةوةء رِيش
تاشين لة حةمامدا قةدةغةية".
حةماميَك ةمان بؤ نةخؤ شة ةخانةكةش درو سةت كرد .ذووري سةاردء طةرممان بؤ
حةمامةكة درو سةت كردبوو .كوورةى ضةيَ ةشت لَيناني ضةَي شةتخانةكة بة ث شةتى
حةمامةكةوة بوو ،ئاطرى كوورةكة حةمامةكة شةى طةرم ئةكرد .ئةمة بيرؤكةي كورِيَكي
خةلَكي كؤريا بوء كة لة سةةركردايةتي دة سةت بة سةةر بوء .ئةو كوِرة كؤرييةمان ناو
نابوو سةؤران ،جلي كوردي لةبةر ئةكرد ،لةطةلأ ثَي شةمةرطة زؤر خؤي طونجاندبوو ،لة
ئيشوكاري بارةطاكانمان هاوكاري ئةكردينء لةطةلأ ثَيشمةرطة ئةضوو بؤ دارهَينان.
ئةو سةةردةمة لةبةر دةنطدانةوةي شةؤرِ شةي نويَ لة ميدياكاني جيهانء بؤ طو شةار
خ سةتنة سةةر ِرذيَم ،ثَي شةمةرطةي شةارو شةاخ ئةندازيارو كريَكارة بيانييةكان كة بؤ
كةاري ثرؤذة ةكاني حكومةةت هةاتبوون بؤ عَيراق ئةة ةمانرِفةانةدنء بؤ ةماوةيةةك لاي خؤمةان
دةستبةسةرمان ئةكردن ،خزمةتمان ئةكردنء ثاشان بةرِيَزةوة ئازادمان ئةكردن.
هةر لةو ماوةيةدا ثيَشةمةرطة حةماميَكيان بؤ خانووةكةي مام جةلال درو ةست كرد،
بةةلآم ئةةوةى ئةةوان زؤر ةباش نةةبوو .زؤر جةار كةة بةا سةى حةة مةام ةئةكرا ،هيَرؤ برايم
ئةحمةد با سةى حةمامةكةى خؤيانى ئةكردء طلةيى لةو كة سةانة ئةكرد كة حةماكةيان
بؤ دروست كردبوونء ئةيوت "دوكةلأ كويَرى كردووينء بيَزار بووين ،خؤمان نةشؤين
ةبا شةترة" .ئةةوةنةدةى طلةةيى كردء بةا سةى حةة ةمامةةكةةى كرد ،هةة ةتا حةةمةامةةكةةيةان بؤ
تَيكداء سةرلةنوآ حةماميَكى تريان بؤ دروست كرد.
414
حةما َليك دةكات بة باوكي خؤي
لةة ثةايزى ،1979رِؤذيةَك بةةِريَوةبةةرى قو ةتاب ةخانةةى ةناوةنةدى وةتةةن بةة كةامةةرانى
كوِرم ةئةَل َيةت :ةئةب َةيت ةباو كةت سةةردانى قو تةا بخةا نةة ب كةاتء ب َيةت بؤ ئَيرة بؤ ةكارى
ثيَوي ةست .ئةوكاتة زؤربةي كة ةسوكاري نزيكم داني ةشتووي ثيَنجوَين بوونء لةو كاتةدا
كامةران خزميَكي نزيكي دة سةت نةكةوتبوو ،بؤية بة نا ضةاري لة بازاِر ق سةة لةطةلأ
حةمالَيَكي بةتةمةن ئةكاتء 250فلسي ث َي ئةداتء فيَرى ئةكات كة لة قوتابخانةكةي
بلَيةَت من ةباوكى ةكامةةرانم .ةلة رِيَطةادا حةة ةمالةَةكةة بةة كةامةةران ةئةلََيةت ئةةى ةباوكى خؤت لةة
كوَي يةة ،بؤ خؤى ةنا يةةت .ةكا مةةرانيش ةئةَل يةَت ةباوكم دةميَ كةة ةضووة بؤ بةة ةغداء
نةهاتووةتةوة ،ئةطةر وا بلََيم باوةِرم ث َي ناكةن كة ليَرة نيية.
ةكا مةةران حةة ةما لةَة كةة ةئةبةا تةة ئ ةيدارةى قو تةاب ةخانةة كةةو ةئةلَ َيةت ئةةوة ةباوكم ةهاتووة.
بةةرِيَوةبةةريش ِروو ةئةكةاتةة حةةمةالةَةكةةء ةئةلَيَةت "كةاكى برا كوِرةكةةت ةلة دةر سةة ةكانيةدا
ةباش نييةةء زؤريش خراثةة ،ةئا ةيا خؤت ئةا ةطاداريةت؟ ةنازانين ئةةم كورِةى تؤ ضةييةةتى،
زؤرجار خةيالأ ئةيباتةوة .ئايا لة مالَةوة هيس كيَ شةةيةكي هةية؟ ئةطةر شةتيَك هةية
ثَيمةان بلةَآ ةبا ئيَمةةش ةئا ةطادار بينء ةيارمةةتى ةبدةين" .ةكابراى حةة ةمالأ ةئةَليَةت "بةةخوا
مامؤ ةس ةتا ط ةيان ئةم كوِرة هيس طرفتيَكى نييةةء لة هي ضةى كةم نييةة ،نازانم بؤ واية".
بةةِريَوةبةةرى قوتةاب ةخانةةكةةش ةلة ةكامةةران توِرة ئةةبَةيتء ثيَي ئةةَليةَت " ةباءكةت بةة حةةمةاَلي
نان بؤ تؤ ثةيدا ئةكات ،تؤ بؤ سةعي ناكةيت".
ضةوءنةة دةرةءةم بؤ شةاخ ،كةاريطةةري لةة سةةر م ةندا ةلَة ةكانم دانةابوو ،هةةر بؤيةة
كامةرانيش نةيتوانيبوء ءةك ثيَويست ءانةكاني بخوَينَيت.
415
هة َلويَستي جوام َيرانةي مامؤستايان
كاتيَك ضةوومة ةشاخ ،مامؤ ةستا حةمة ِرةشةيد برِى بيسةتء ثيَنج دينار وةك يارمةتي
ةمان طةانةةي ِريَكخ سةتن بؤ م ةندا لةَة ةكانم ةئةبِرَي ةتةوة .ةكات ةَيك ثةارة كةة دةبةات بؤ حةة مةدى
هاو سةةرم ،يارمةتييةكة قبولَ ناكاتء ئةيطةرَِينَيتةوةء بة مامؤ سةتا حةمة ِرة شةيد
دةلََيت "ثارةكة بدةن بة ماَلة ثَيشمةرطةيةكى هةذار ياخود مالَة شةهيدَيك".
هةروةها قوتابخانةي ئامادةيي هةلَكةوت لة ةسليَمانى مامؤ سةتاكان مانطانة برِى
25دي ةناريةان كؤكردووةتةةوةو هةةر ةمانط ةيَك داو ةيانةة بةة قو ةتابيةةكى هةةذار .لةة سةالَى
1980ئةوكاتةي كامةرانء مةريواني كوِرم لة ئامادةيي هةلَكةوت دةيانوَيند ،بةهؤي
مامؤستايةكى ناسراو كة كورِةكانمي ناسيوة ،بؤ ثيَدانى يارمةتى ئةو مانطة كامةراني
كورِم دة سةتني ةشان دةكةن .رِؤذيَك بةِريَوةبةري ئامادةيي هةلَكةوت (مامؤ سةتا سمكؤ
ئةحمةد شةةوقي) كامةرانى كورِم بانط ئةكاتء زةرفيَكى داخراوى ثيَ ئةدات كة بِري
25دي ةناري تَةيدا بووة .كةاتَةيك كةامةةران ةئةِروات بؤ مةاَةلةوة ،زةرفةةكةة ةئةداتةة دة سةت
دايكى .حةمدى هاو ةسةرم ثيَي ئةَليَت كة ثارةكة بباتةوة بؤ قوتابخانةكةء سةوثا ةسيان
ب ةكاتء ثيَ ةيان بلَيَةت كةة ئيَمةة بةاري داراييمةان ةبا شةةو ةئةو بِرة ثةارةيةة بةدةن بةة كورِة
هةذاريَك.
رِؤذي دواتر كةامةةرانى كوِرم ثةارةكةة ةئةبةا ةتةوة بؤ ةمامؤ ةستةا سمكؤو ثيَي دةَليةَت
"مامؤ سةتا ئيَمة ثيَوي سةتمان بةم ثارةية نييةء بيدةن بة ماَلة هةذارَيك ،ضةونكة ئيَمة
وةزعمان باشة".
لة بارودؤخي مةتر ةسيداري ئةو سةةردةمة ،هةلَوَي سةتي مامؤ ةستاياني قوتابخانةي
ئامادةيي هةلَكةوت زؤر جوامَيرانة بووة.
416
ِراوة ةستاوةكان لة رِا ةستةوة :لالؤ ،جةمال جةلال ،بةكري حاجي سةةفةر ،؟ ،ئاوات عةبدولغةفور ،؟ ،؟ ،
رةفعةتي مةلا ،عومةري قالة طوَلباخ
دانيشتووةكان لة ِراستةوة :فةرةيدون تاهير ،مامؤستا كةمال حةسةن
417
فرؤشطاء كرةكاني ِرةفيق ثشدةري
رِؤذيَك كاك نةو شةيروان داواي لَيكردم كة يارمةتي بدةم لة دارةِراكردني ذءءريَكي
خؤى .ةتا نزيكى نيوةرِؤ لةة لاى كةاك ةنةو شةيروان ةمامةةوة ،ةكات ةيَك وي سةتم برِؤم ،ةكاك
ةنةو ةشيروان وتى :لالؤ مةةرِؤ ،دايكم ةهاتووة بؤلامء خواردنيَكى زؤرى بؤ درو سةت
كردووين ،تؤش ئةم نيوةرِؤية لة لاى ئيَمة نان بخؤ.
ئةةو رِؤذة ةكاك نةةو ةشيروانِ ،رةفيق ث ةشدةريى( )97ثيَ ةنا سةانةدم .ثَي شةتر ةناويم
بي سةتبوو ،لة كؤتايي 1965ئةو كاتةى كة مةلا م سةتةفا بارزانى لة طوندى ةساوجى
نزيك شةارؤضةكةي مةريوان بووِ ،رةفيق ثشدةرى لة ساوجي دةستبةسةر بوو ،هةلي بؤ
ِرةخسابوو خؤى دزيبووةوةء ِرايكردبوو ،خؤى طةياندبووة لاى حكومةتى عَيراق.
ِرؤذيَك لة كؤبوونةوةيةكدا ِرةفيق ث شةدةرى وتى :حةز ئةكةم جيَطايةكى با شةم لة
شةوَينَيك بؤ ديارى بكةن ،ضةونكة ئةمةويَت لَيرة فرؤشطايةك دابنَيم .هةروةها ئةمةويَت
سةينةمايةك دابنَيم بؤ ثيَ شةمةرطةء ئةو خةلَكةى لَيرةنء ئةتوانم حةماميَكى طةورةش
دروست بكةم.
منيش ثيَموت كة شةوَينيَكى باش بؤ حةمامء طةنجينةيةك بؤ فرؤ شةطاكةى دياري
ئةكةم .دواي دياريكردني جيَطايةك لة سةةركردايةتيِ ،رةفيق ث شةدةري فرؤ شةطايةكي
با شةي كردةوة .ثيَنج شةةش ولآخيَكى باري كرِيبوو ،لة شةارةكاني كورد ةستاني
عَيراقةوة شةةكرء ةضاء برنجء رِؤنء خواردةمةني قوتوو وشةكةء ةشتى ترى بؤ دةهات.
ئَيمةش زؤر يارمةتيمان ئةدا ،بةلآم ثِرؤذةى حةمامء سينةماكةى سةرى نةطرت.
ئةو كاتةي لة سةةركردايةتي بووم ،مام جةلال نامةيةكي بؤ دكتؤر خدر نوو سةي
بوو كة حةوت دةست كرى( )98باش كة هةر يةكةى لة ِرةنطَيك بَيت ،بؤي ثةيدا بكات.
( )97لة سةةردةمى ئةحمةد حة سةةن بةكر لاي رِذيَم زيندان بوو ،بة ليَبوردنَيكى ط شةتى ئازاد ببوو،
ثا شةان ضةووبووة هةندةران .وةك خؤى ئةيطيَرِايةوة بة قا ضةاغ لة توركياوةو لة رِيَطاى مو سةلَةوة
طةرِابوةوة .لة دةوروبةرى سةركردايةتي بة ئيشوكارى بازرطاني تايبةتي خؤي خةريك بوو ،ثارةيةكى
زؤري ث َي بوو.
( )98لة هةوليَرء كؤية بة رِانكوضؤغةي شالَ ئةَليَن كر.
418
دكتؤر ةخدريش نةامةةيةةك دةنَير ةيَت بؤ ِرةفيق ث شةدةرىء دةنوو سة ةَيت كةة ةحةوت
دةست كري باش كة هةر يةكةى لة ِرةنطيَك بيَت بنيَرَيت بؤ مام جةلال.
دواى ضةوار ثيَنج رِؤذ ِرةفيق ث شةدةرى ضةةند كةرَيك (طوَيدريَذ) ئةكرِيَتء ئةيانبات
بؤ نزيك خانووةكةي مام جةلال .ئةوكاتة مام جةلال خانوويةكى بضكؤلانةى هةبوو ،بة
دوو ثلة لة زةوييةكةوة ئة ضةوويتة ناو ذوورةكانى .سةةرةتا ِرةفيق ث شةدةرى خؤى
ةئة ضةَيتةة ذوورةوة بؤ لاى مام جةلالء ةئةلَيَةت :مام جةلال ئةوانةى كة بة دكتؤر خدرت
وتبوو وا ثةيدام كردوونء هَيناومن ،ضييان ليَ بكةم؟
مام جةلال ئةَلَيت :بيانهيَنة با بزانم ضؤنن.
ِرةفيق ث شةدةرى ةئةلَ ةَيت :ئةاخر مةام جةةلال ةناتوانم بةة دةر ةطاو ثلةة ةكا ةندا ب ةيانهَين ةمة
ذوورةوة ،ئةبيَت خؤت ئةزيةت بكيَشيتء بيَيتة دةرةوةء سةيريان بكةيت.
مام جةلال ئةلََيتِ :رةفيق ،بؤ تؤ ضيت بؤ من هيَناوة!؟
ِرةفيق ث شةدةرى ئةَلَيت :ضةوار كةرى با شةم كِريوةء ئةوةتان لةبةر دةرطا ،سةيَي
ديكةش ماون بيانكِرم.
مام جةلال بؤ جارى دووةم ثر سةيارى ليَ ئةكاتةوةء ئةَلَيتِ :رةفيق بة ِرا ةستى ثَيم
بلَآ تؤ ضيت هيَناوة بؤ ئَيرة!؟
ِرةفيق ةئةَليةَت :ةئةى تؤ داواى كةةرت لةة دكتؤر ةخدر نةةكردبوو ،نةةتنوو ةسيبوو ةبا
باش بنء هةريةكةى لة ِرةنطَيك بَيت ،ئَي سةتا ضةوار كةرى با شةم هيَناوة كة هةر يةكةى
لة ِرةنطيَكة.
مام جةلال ئةَليَت :كةرى ضةىء ةشتى ضةى؟ من ةشاَلم وتووة ،كر نةك كةر .ذمارةيةك
لة بةع ةسيية عَيراقيةكان كة معارةزةى ِرذيَمى بةعس بوونء لة ةسوريا بوون ،هاتبون بؤ
سةةركردايةتي .مام جةلال ئةوي سةت شةالَي ِرانكو ضةؤغةيان ثَي شةكةش بكات .ئةو
بةسةرهاتة بووة نوكتة ،ماوةيةك قسةء باسى ناو خةلَكى ئةو ناوضةية بوو.
419
زيندانكردني مامؤستا ئةنوةر
مامؤ سةتا ئةنوةر عةبدوَللآ( )99ثَي شةمةرطةو تيَكؤ شةةريَكي دَل سةؤزو ماندووي
(ي.ن.ك) بوو ،لة ز سةتاني 1980لةطةلأ ( سةةلاا ضةاو شةين ،ئاوات قارةمانى ،حاميد
حاجى غالى ،ةشؤرِش ئي سةماعيل ،داناي ئةحمةد مةجيد ،ةشةهيد ئةنوةر حة سةةن(،)100
شةةهيد شةاخةوان عةباس( ،)101ئازادي سةةطرمةء ثَي شةمةرطةيةكي تر كة ناوكةيم لة
ياد نةماوة) تازة لة خوليَكي سةةربازي لاى فةلة سةتينييةكان لة لوبنان طةِرابوونةوة.
مامؤستا ئةنوةر لة طوندي شَين َي بارةطايةكى كردبووةوة ،بة سؤندةيةك لة سةرضاوةي
ئاوى شةَينيَ ،ئاوي بؤ ثيَ شةمةرطةكاني بارةطاكةى رِاكَي شةابوو .لة سةةر ئةوة كوَيخا
عةبدوَللآى شَينآ لاى مام جةلال شكاتى لة مامؤستا ئةنوةر كردبوو.
مام جةلال دلَي داني ةشتواني طوندي شةَينيَي زؤر لا مةبة ةست بوء ،هةر بؤية لةسةةر
شة ةكاتةةكةةى كوَيخةا عةةبةدوَللآ ،فةةر ةمان دةرئةة ةكات كةة مةامؤ سةتةا ئةةنوةر بطرنء لةة
طرتووخانةكةى لاى عةلى شةامار زينداني بكةن .دكتؤر كةمال خؤ شةناءء فةرةيدون
عةةبةدول ةقادر لةةطةةلأ ةمام ةجةلال سةة ةبارةت بةة ةئازادكردني ةمامؤ سة ةتا ئةةنوةر ق سةة ةيان
لةة طةةَلةدا كردبوو ،بةةلآم لةة بةةر خةاتري كويَ خةا عةة بةدوَللآ ،ةمامؤ سة تةا ةئةنوةري ئةازاد
نةكردبوو .ثا شةان برادةران بة منيان وت "بةلَكو تؤ ب ضةيت بؤ لاى مام جةلالء ثَيى
بلَيَيت كة مامؤستا ئةنوةر بةر بدات ،ثيَمان واية قسةى تؤ ناشكَينَيت.
منيش ضةووم بؤ لاى ةمام جةةلالء و :ةمامؤ سة ةتا ئةةنوةر ةكةى ث ةياوى ةئةوةيةة ةكة
لة سةةر شةكاتي كابرايةك لة زينداندا بَيت .هةقة طويَ لة مامؤ سةتا ئةنوةريش بطريتء
بزانيت كيَشةكة ضيية ،ثاشان محاسةبةى بكة .ئاخر ئةو ثياوة بؤ زيندان بكرَيت؟
( )99ثَي شةمةرطةء بةرثر ةسيَكي زؤر خاكيء ضةالاكء دلَ ةسؤزي شةؤِرش بوو ،دواي رِووخاني رِذَيمي
بةعس ،بة نةخؤشي كؤضي دوايي كرد.
( )100ئامر هةريَم بوو ،لة طوندي قازان لةطةلأ ثؤليَك ثَيشمةرطةدا شةهيد بوو.
( )101ئةندامي ثةرلةماني كورد سةتان بوو ،لة تةقينةوةكةي مةَلبةندي سةيَي (ي.ن.ك) لة 2004/2/1لة
هةوليَر شةهيد بوو.
420
كاتيَك ق سةةكانم تةواو كرد مام جةلال وتى :ثَي شةمةرطةيةك بنَيرة با مامؤ ةستا
ئةنوةر بةر بدةنء بَيت بؤ لام.
دة سةتبةجآ ضةوم بؤ لاى فةرةيدون عةبدولقادرء ثيَموت كة لة سةةر بِريارى مام
جةلال مامؤ سة ةتا ئةنوةر ئازاد بكةةن .دواي ئةوةي مامؤ ةستةا ئةنوةر سةةرداني مام
جةلالي كردو رِاستي مةسةلةكةي بؤ باس كردبوو ،كَيشةكة ضارةسةر كرا.
ئةو ةسةردةمة لة سةةر ب ضةوكترين هةلَة لَيثر ةسينةوة ئةكرا ،وةك ةسةردةمي ئيَ سةتا
نةبوو كة رِؤذانة طوَيبي سةتي ضةةندين كاري قيَزةونء طةندةلَي ئيداري بةرثر سةان
ئةبينء ليَثر سةينةوة ةشيان لةطةَلدا ناكريَت .بةثَي ضةةوانةوة ئةوةندةي تر زةمينةيان بؤ
ئةِرةخسَينريَتء ثلةو ثايةيان بةرز دةكريَتةوة!
421
كلآوةكةي هةظالأ خةجؤ
لة 1980/4/1برادةراني سةةركردايةتي بة سةكرتيَري ثارتي رِزطاري كورد سةتاني
توركيا (هاورِيَ خةجؤ)يان وتبوو ،هةواَليان ثَيطةيشتووة كة ئةنداميَكي سةركردايةتي
ثارتةكةيان (هاورِيَ خاليد) لة نزيك سةنووري توركيا شةةهيد بووة .هةظالأ خةجؤ بة
هةةوا ةلَةكةة زؤر ةغةمبةار بووة .بؤ زانيني ةهةوالَء زان ةياري زيةاتر ،زؤربةةي بةارةطةا ةكاني
طوندةكاني ةشَين َيء زةلَيَ طةِرابوو .دواجار زؤر بة غةمباري هات بؤ بارةطاي لقي سةيَ،
منء دكتؤر ةخدر مةةع سةوم لةة لق بووين ،دكتؤر ةخدر ثر سة ةياري ل َي كرد كةة ضةي
رِوويداوةء بؤضي غةمبارة؟
هةظالأ خةجؤ وتي :برادةراني خؤتان ثيَيان و كة هاورِيَ خاليد شةهيد بووة.
دكتؤر خدر دلَنةوايي كردو وتي :ئةو هةوالَة ِرا سةت نييةء هاورِيَ خاليد شةةهيد
نةبووة ،برادةران كلآويان كردؤتة سةةرت ،ضةونكة ئةمرِؤ يةكي ني ةسانةء ئةو هةوالَةش
درؤي نيسانة.
هةظالأ خةجؤ هةتا ئةوكاتة درؤي نيساني نةبيستبوو ،بؤية لة قسةكةي دكتؤر خدر
زؤر تيَنةطةيشتء دلَي ثَيخؤش نةبوو .ثاشان دكتؤر خدر سةبارةت بة درؤي نيسان
قسةي بؤ كرد .هةظالأ خةجؤ وتي :توخوا كلآو وا ئةكرَيتة سةر خةلَك ،ئةزانن بةو هةواَلة
من ضةند دَلتةنط بووم ،بؤ زانيني هةواَليَك ضةند بارةطا طةِراومء ضةند ماندوو بووم؟
422
سزاي بيَ تاوانيَك
لة هاويني 1981هاوار جةلال (براى برايم جةلال) لةطةلأ ذمارةيةك ثيَ شةمةرطة بؤ
كاري رِيَكخ سةتن ةضووبوون بؤ سةنوءرى بة ةستة ةسَين نزيك قةلآدزآ ،لةءآ كةءتبوءنة
ةناء كةةميني جةاش ،يةةكَيةك ةلة ثيَ شةمةةرطةة ةكان شةةه ةيد ببوء ،ةهاءاريش بةة برينةدارى
طةِرايةوة بؤ سةةركردايةتي .بؤ ضةارة سةةركردني برينةكاني رِةوانةي تاران كرا .لةو
ماوةيةدا كة هاوار لة تاران دةبَيت ،رِؤذَيك شةؤِر شةى كورِي شةةهيد عةلى عة سةكةرى
لةطةلأ ثَي شةمةرطةيةك ئةبيَت بة شةةِريان ،هاواريش ناوبذيان ئةكاتء نايةلَيَت شةةرِ
بكةةنء ةلة يةةك ةيان ج ةيا ةئةكةا ةتةوة .لةة تةاران شةؤرِش مةام جةةلال ةئةبينيَةتء شةكةات لةة
ثَيشمةرطةكة ئةكاتء ئةَليَت "هاوار هانى داوة كة شةرِ لةطةلأ مندا بكات".
مةام جةةلال هةةر ئةةو ِرؤذة لةة تةاران ةهاوارء ثَي شة مةةر طةة ةكةى نةاردبووةوة بؤ
سةةركردايةتي .كة مام جةلال طةِرايةوة بؤ سةةركردايةتي ،بةرثرسةي ناو ةضةي لة هاوار
سةةندةوة ،هةروةها نامةيةكى ناردبوو بؤ برايم جةلال كة بارةطاكةي لة شةَين َي ضةؤلأ
ب ةكاتء ناب ةَيت بارةطاي هةبَةيت .مام جةلال كةرتةكةى خةليةل جةلال (براى هاوارو برايم
جةلال) هةلَوة شةاندةوةء هةر ضةى ثيَ شةمةرطةي لاى خةليل بوو ،هةريةكةء بؤ شةوَينَيك
نقلَي كردن .برادةران لة سةركردايةتى زؤر دَلتةنطء خةمبار بوون بةو كارانةى كة مام
جةةلال بةةرام بةةر بةةو سةآ برا يةة كردي .من خؤم زؤر دَل تةةنطء بَيزار بوومء زؤرم
ثَيناخؤش بوو .دكتؤر كةمال خؤ شةناءء عومةر ةشَيخ موس ضةوونة لاى مام جةلالء
تكايان ل َي كرد كة ئيشء كارةكانيان ثيَ بسةثَيريَتةوة ،بةلآم بآ سةوود بوو .مام جةلال
ئةيوت :هاوار ئي شةى خراثى كردووة ،خةلَكى هانداوة كة شةةرِ لةطةلأ ةشؤِر شةي عةلي
عةسكةري بكات ،ئةزانم لة هاءار زياتر خةتاى كةسي تر نيية.
رِؤذيَك برايم جةلال هات بؤ لامء وتى :بةلَكو قسةة لةطةلأ مام جةلالدا بكةيت ،ئاخر
ئيَمة ضيمان كردووة كة ئاوامان لةطةلَدا ئةكات؟
و :باوةِر بكةة هةموو برادةراني مةكتةةبى ةس ةيا سةي دةربارةي ئةو مة سةةلةية
قسةةيان لةطةلأ مام جةلال كردووةء زؤريان ثَيناخؤشةة ،بةلآم مام جةلال سةوورة لة ةسةر
بِريارةكةي .ئةطةر بة قسةي مةكتةبي سياسي نةكات ،ضؤن بة قسةى من ئةكات؟
وتى :حةزئةكةم تؤش قسةي لةطةلَدا بكةيتِ ،رةنطة قسةى تؤ نةشكَينَيت.
423
لة سةةر داواكةي برايم جةلال ضةووم بؤ مالَى مام جةلال ،هيَرؤ برايم ئةحمةديش
لةويَ بوو ،دواى ةسلآوو هةوالأ ثر ةسين و :مام جةلال بؤ ةشتَيك هاتوومء ئةبيَت بؤشةم
بكةة ةيت ،بةةلآم ةناوى هةةر كةة ةسيَكم هَي ةنا تووِرة مةةبةة .من ضةوومةةتةة بنجء ب ةناوانى
مةة سةةلةةكةةى ةهاوار ،ةبةو ةشيَوة نييةة كةة بؤ تؤ ةيان بةاس كردووة .ةئةو ِرووداوة ةهاوار
ئاطاى ليَ نةبووةء كة سةي شةي هان نةداوة ،تةنها لة كاتى رِووداوء شةةِرةكةدا لةوآ
بووة ،ثيَشتر ئةوان شةِريان بووةء هاوار ناوبذيوان بووة.
وتى :كةى واية؟
و :برِوام ثيَ بكة واية ،هاوار هةموو بةسةرهاتء رِووداوةكةى بؤ طيَِرامةتةوة.
وتى :مادام تؤش لة مةسةلةكة دَلنيايت ،بة برادةران بلَيَ با ئيتر وازى ليَ بهَينن.
و :مام جةلال ئيَمة وةكو لق بؤ ئي شةوكارى رِيَكخ ةستن زؤر ثيَوي سةتمان بة هاوار
ةئةبَةيت ،ةئةمةانةةويَةت لةة ةطةلأ ةمامؤ سة ةتا سةةعيةدء بةةكرى ئةةنةدام ةناو ضةة ب ةياننيَرين بؤ
خوارةوة بؤ سنووري قةلآدزيَ بؤ كارى زؤر ثيَويست.
وتى :زؤر ةبا شةة هةةر ئيَ سةتةا ئيزن ةيان ةبدة بةا برِؤن ،بةةلآم ثيَش ئةةوةى برِؤن حةةز
ئةكةم بيَن بؤ لام ،بؤ ئةوةى هةندَيك ِريَنماييان بكةم.
طةةِرامةةوة لاى برادةران ،بةة ةهاوارء ةبةكرء ةمامؤ ةس ةتا ةسةعيةدم وت :مةام جةةلال
داواتان ئةكات ،هةموو شتيَك كؤتايى ثيَ هاتووةو كَيشةكة ضارةسةر كراوة.
بة سةرسورِمانةوة وتيان :ضؤن؟
و :ئةتاننيَريَت بؤ ناوضةى قةلآدزآ ،لةو بارةيةوة خؤشم قسةم لةطةلأ كردووة.
كة ئة ضةن بؤ لاى مام جةلال ،هاوار هةلى بؤ ِرةخ سةابووِ ،را سةتيي رِووداوةكةى
تةاراني بؤ مةام ةجةلالى طيَِرابووةوة .مةام جةةلال وتبووى :لالؤ ق سةةى بؤ كردوومء
هةةمووى بؤ طَيرِاومةة ةتةوةء برِوام كردووة ،د ةيارة ئةةو برادةرانةة لةة تةاران بةة هةة ةلَة منيةان
تَيطةة ةيانةدبوو ،ةتازة ةئةوة ِرؤي .ئَي ةس ةتا نةاردوومةة بةة دواتةا ةندا كةة برِؤنةة خوارةوة بؤ
ناءضةى قةلآدزآ بؤ ِراثةِراندنى ئيشوكارةكانتان.
بةةداخةةوة ةثاش ةماوةيةةك خةةليةل جةةلال لةة ةطةلأ ثيَ شةمةةرطةةيةةكي تر بةة هةاوةني
ِرة بةا يةة يةةكي ِرذَيم شةةه يةد كرا .هةةروة هةا لةة ةهاويني 1982ةهاوار ةجةلاليش لةة
بة ةستةسةيَن لة لايةن جا ةشةكاني ئةو سةنوورة شةةهيد كراء تةرمةكةي كةوتة دةسةتيان.
برايم جةلال بة تةنها مايةوةء دوو براى ِرةوشت بةرزو قارةماني شةهيد بوو.
424
هاوكاريكردني تيثى مؤسيقاي شةهيد كارزان
تيثى شةةهيةد ةكارزان ةتازة دامةةزرا بوو ،بةارة ةطاى تيثةةكةة ةيان لةة زة ةلَآ بوو ،ئةاراس
ئي اهيمء دليَر ئي اهيمي مؤ ةسيقا لةطةلأ ضةةند هونةرمةنديَكى تر ،دامةزرَينةرى ئةو
تيثة بوون .تيثى شةةهيد كارزان ،يةكةم تيث بوو كة لةو سةةردةمةدا بة شةيَوةيةكى
ِريَكوث ةيَك ِرَيكخرابوونء بةةر ةهةمي سةروود ةيان هةةبوو ،بةةرهةةمةة ةكانيةان ةكاريطةةري ةيةكى
زؤرى كردبوءة سةةر جةماوةر .هةر ضةةندة ئةو سةةردةمة باري دارايي يةكيَتي زؤر
خراث بوو ،بةلآم مام جةلال خؤى هةنديَك كةلوثةلء كةرة سةةى بؤ كِريبوونء لة خوار
بارةطاى حزبى شةيوعييةوة بارةطايةكيان بؤ كردبوونةوةِ .رؤذيَك سةةردانى بارةطاى
تيثةكةيانم كرد ،لةو سةةردانةمدا ئةندامانى تيثةكةم بيني كة خؤيان بة كؤلأ داريان بؤ
سووتاندنء خؤ طةرمكردنةوةء خواردن دروستكردن ئةهَينا.
ثيَموتن :ئةةوا منيش ةلةلايةةن خؤمةةوة سةبةةى بةة ةيانى كرَيكةارتةان بؤ ةئةطرم ةكة
دارتةان بؤ بهَينَيةتء ئيتر ئيَوة كةة سةتةان مةة ضةن بؤ دار هيَنةان ،خةةم ةتان نةةب ةيَت خؤم
ثارةتان بؤ سةر ئةكةم.
هةموو جاريَك كة بؤ ئيشوكارى شؤرِش وةك ضةك كِرين ئةضووم بؤ طوندي بلةكيَ،
لة دوكاندارة بةتواناء دةولَةمةندء كا ةسبكارة با شةةكان ،بِرَيك ثارةم بؤ كؤ ئةكردنةوة،
ئةةو ةكاتةة بلةةكةآ هةةنةديةَك ةكا سةب ةكارء دوكةا ةندارى ةباشء بةة توا ةناي ل َي بوو .ةجارى وا
هةةبوو دوانزة هةةزار تمةةن ةئةبوو كةة لةة بلةةكيَ كؤئةةكرايةةوة كةة بؤ ئةةو سةةردةمةة زؤر
بوو ،ةيارمةةتييةةكةةم ةئةدا بةة بةةرثر سةى دارايي تيثةةكةةء ثيَم ةئةوت ئةةم ثةارةيةة ةبدةن بةة
ئاميَرى مؤسيقا.
425
مريشكء قةلةكانى ثشتيوان
ئةوكاتة كة من لة سةةركردايةتى بووم ،ث ةشتيواني مام حسةيَن تازة هاتبووة دةرةوة
بؤ شةاخ ،خةلَكى كؤية بووِ ،رابةرى سةةيد برايمء دَل شةادى مام ِرةزاو خاليد كؤيي
ثَي ةشمةةرطةي لقي سة َي بوونء زؤر برادةري يةكتر بوون .ثاش ماوةيةك ئةو كؤمةلَة
ثيَ شةمةرطةية دةورةى كادرييان بينىء هةموويان بوون بة ِرابةر سةيا سةى .ث شةتيوانى
مام ح سةيَن ثيَش ئةوةى بَيتة دةرةوة ،لة دائيرةى زةراعة فةرمانبةر بوو .ئةء كاتةى لة
سةةركردايةتي بووم ،ث شةتيوان هات بؤ لامء وتى :ئةطةر ئيَوة ئيزنم بدةن ،ئةمةويَت
هةنديَك مريشك بكِرمء بةخيَويان بكةم.
و :ثشتيوان ئةوة كاريَكى زؤر باشةو دةست ثَيبكة.
ثاش ضةةند رِؤذَيك نؤ مري شةكى كوردىء سةآ قةلي كرِي ،كولانةي بؤ درو سةت
كردنء دة سةتى كرد بة بةخيَوكردنيان .هَيلكةيان دةكردو وردة وردة ذمارةيان زيادى
كرد .لة سةةرةتاى بةهارةءة هةتا ثايز ذمارةيان زياديكرد بؤ 15قةلء نزيكةي 150
مريشك .لة ثايزى ئةو سالَةدا ثَيشمةرطةيان بؤ دةورةى كادرى داءا كرد ،لة ثشتيوانم
ثرسي :ئايا ثَيت خؤشة برِؤيت بؤ دةورةى كاديرانء ببيت بة رِابةر سياسى؟
وتى :بةَلآ ،ئةطةر بوارم ثيَبدريَت زؤريشم ثيَخؤشة.
ث شةتطيريم بؤ ث شةتيوان نوو سةي ،ضةونكة كورِيَكى ورياء زيرةكء باش بوو،
بةكةلَكى بةرثر سةياريةتى دةهات .ماوةيةك دواى ئةوة ،ث شةتيوانء كادرةكان ةضوونة
خوارةوة بؤ سةةر كارةكانيان ،كة ئةوان رِؤي ةشتن ئَيمةش قةلء مري شةكةكانمان هةموو
كردة ذووريَكى طةورةوةء دةرطاكةمان ليَ قفة دانء خزمةتيان ئةكرا.
ِرؤذيَك مام جةلال بة مةحمود بةنزين كة كارطَيرِي لقي سةيَ بوو ةئةلَيَةت "مةحمود
ئَيمةش بةوان هةية لةو قةلء مري شةكانة" .مةحمود بةنزينيش وتبووى "مام جةلال
ئةوة بة دة ةست من نيية ،بةلَكو بة دة ةست لالؤية" .مةحمود ق ةسةكةي مام جةلالي بؤ
طيَرِامةوة .رِؤذي دواتر مام جةلاا بينىء وتى :لالؤ ،بةخوا ضةؤن لة بيَ ةستانةكةدا بة ةشم
هةبوو ،لةم مريشكء قةلانةشدا ئةبَيت بةشم هةبَيت.
426
بارمتة ضينييةكان
لة ةسالَى 1980حةوت كة سةي خةلَكى ضةين لةلايةن مةفرةزةيةك ثيَ شةمةرطةوة
طيرابوونء لة سةةركردايةتي دةسةت بةسةةر بوون .رِؤذَيك مام جةلال داءاى كرد كة بضةم
بؤ لاى ،كاتيَك ضةووم مام جةلال وتى :لالؤ بةلَكو بارمتة ضةينييةكان تا نزيكي قةلآدزآ
بنَيرنء لةويَ ئازاديان بكةن ،ضونكة ئَيمة هيس سوودَيك لة مانةوةيان وةرناطرين.
لةطةلأ مام جةلال ةضووين بؤ لاى ضةينييةكان ،ئاوات عةبدولغةفوريش لةو َي بوو.
مةام جةةلال ةئامةاذةي بؤ من كردوو بةة ئينطليزى بةة يةةكَةيك لةة ضةينييةةكةانى وت :ةئةم
ثياوة لة خؤتانةء (ماوي)ية.
و :مام جةلال ئةوة ئةتةويَت دةستة ضةورةكةى خؤت بة مندا بسِريت؟
ئةةو ةكاتةة بؤ دوو ئةا ةمانج هيَزي ثَي شةمةةرطةة ئةةنةداز ةيارو كرَيكةاري ب ةياني ئةةِر ةفانةدء
ئةيانهَينان بؤ شةاخ .ئامانجي يةكةم بؤ ئةوةبوو كة بةلَكو بةهؤي فِراندني بيانييةكان،
ميدياكاني جيهان كةميَك باسةي كوردو كَيشةة سةياسةييةكةي بكةن .ئامانجي دووةم بؤ
ئةوةبوو كة بةلَكو لةطةلأ زينداني سةيا سةي شةؤرِش بيانطؤرِينةوة يان بةرامبةر بة
وةرطرتني بِرَيك ثارةي زؤر ئازاد بكرَين ،ضةونكة ئةو سةةردةمة باري دارايي شةؤرِش
زؤر خراث بوو .هةة نةد َيةك جةار سةوود ةمان ةلةو ب ةياني ةيا نةة وةردةطرت كةة حكو مةةتي
ولآتةةكةةيةان ذ ةياني ةهاولآتي خؤيةان لا مةةبةة سةت بووايةة ،بةةلآم ئةةو ب ةيانييةانةةي كةة لةة
لايةن حكومةتي ولآتةكةيان طرنطي بة ذياني هاولآتييةكاني نةئةدرا ،هيس سووديَكمان
لَيوةر نةة ئةةطرتنء دواتر ةئازاد ئةةكران .زؤر جةار لةة ةكاتي رِ فةا نةدني ب يةاني يةة ةكان ذ يةاني
ثيَ شةمةرطة ئةكةوتة مةتر سةييةوة .هةر ضةةندة (ي.ن.ك) زؤر ثيَوي سةتي بة ثارة بوو
بؤئةوةي دريَذة بة خةباتء ةشؤرِش بدات ،بةلآم هةركاتَيك لةبةرامبةر ئازادكردني هةر
ب يةاني يةة كةدا داواي ةثارة كراب َةيت ،ئةةوا لاي خةة لَةكء حكو مةةتي ةئةو ولآ تةة ِرووي
ِراستةقينةي شؤِرشي كورد ناشرين بووة.
427
ثارضة شوءشةكةي دكتؤر كةمال
ماوةيةك دواي درو ةستكردني بارةطاو خانووةكانِ ،رؤذَيك دكتؤر كةمال خوَ شةناء
لة بارةطاي لق سةةرداني كردم .دكتؤر كةمال زؤر غةمبار بوو ،منيش ثر سةيارم ليَكرد
كة بؤضي غةمبارة؟
وتى :لةطةلأ مام جةلال كةمَيك عاجزيم بووة.
و :بؤضىء لةسةر ضى؟
وتى :لالؤ طيان ،خؤت ئاطاداريت كة ئةم خانووانةى سةةركردايةتي هةر هةمووى
بة قورِء بةردء دار دروست كراونء هةمووي وةك يةكن .كابرايةك ثارضة شووشةيةكى
ب ضةووكي بؤ هيَنةابووم ،منيش بةة قورِ لةة ثةةنجةةرةى ذوورةكةةى خؤم ةقايمم كردووة.
ئةمرِؤ مام جةلال ثةنجةرةكةى منى بينىء وتى "تؤ بؤضةي بؤ خؤت ةشووشةةت داناوة،
بةةلآم ثةةن ةجةرةكةةي ذوورةكةةي من ةنايلؤني ثيَوةيةة .ئيَوة ةشتةة ةبا شةة ةكان بؤ خؤتةان
ئةبةن" .ئيتر لةسةر ئةو ثارضة شووشةية تيَكضووينء لة يةك عاجز بووين.
دواي ضةةند رِؤذيَك ،ثيَشةمةرطةيةكى دكتؤر كةمال خؤشةناو بة ناوى ئةردةلآن هات
بؤ لقء وتى :ئةمرِؤ مام جةلال زؤر قسةى ثيَوتوومء ليَم توورِة بووة.
وا هة سةتم كرد كة بةهؤي زوويربووني مام جةلال لة دكتؤر كةمال ،مام جةلال لةو
ثَيشةمةرطةية تووِرة بووةء قسةةي ثيَوتووة .دكتؤر كةمال ثياويَكي زؤر هةسةت نا ةسكء
سةةنطين بوو ،زؤرم ثيَنةاخؤش بوو كة سةاردي لة نَيواني مام جةلالء دكتؤر كةمال
درو ةست ببوو ،بؤ ةية بِريةار ةمدا ةكة سةةبةارةت ةبةو ةبابةةتةة لةة ةطةلأ سةالار عةةزيزء ةمةلا
بةختيارء مامؤ ةستا جةعفةر ق سةة بكةمء ثيَكةوة هةولَ بدةين كة ئا شةتيان بكةينةوة.
ثيَش ئةوةي ب ضةم بؤلاي ئةو سةيَ برادةرة ،بة دكتؤر كةماا وت كة بة نيازي شةتيَكي
وام .دكتؤر كةمال وتى :لالؤ تكات ل َي ئةكةم ثَيم باش نيية بضيت بؤلاي ئةو برادةرانة،
باشتر ءاية بة مام جةلال نةَليَن.
ةسةبارةت بةو بابةتة لةطةلأ سةالار عةزيز قسةةم كرد .كاك ةسالار وتى :دكتؤر كةمال
خةتاى خؤيةتى ،ضونكة خؤي شل كردووة.
و :كاك سالار ،دكتؤر كةمال كةسيَكي وانيية كة خةلَك ليَى زوير بَيت.
428
بؤ هةمان مةبة ةست منء مامؤ سةتا جةعفةر ضةووين بؤ لاى دكتؤر كةمال خؤ شةناو،
ق سةةمان بؤكردو رِازيمان كرد كة دة ةستثَي شةخةري بكاتء ب ضةيَت بؤلاى مام جةلالء
ةئا شةت بب ةنةوة .دكتؤر كةة ةمال ضةوو بؤ لاى مةام جةةلالء ثيَكهةاتنةةوة .هةة ةمان رِؤذ بؤ
نانواردنى نيوةرِؤ ،مام جةلال دةعوةتى دكتؤر كةمالى كرد.
ئةو رِؤذطارة كة مَيذووةكةي ئةوةندة دوور نيية ،ثار ضةةيةك شةوو شةةمان دة ةست
نةدةكةوت بؤ ثةنجةرةي بارةطاكانمان .هةر لةسةر ثارضة شووشةيةك بوو كة سارديء
عاجزي كةوتة نَيوان مام جةلالء دكتؤر كةمال خؤ شةناو .بةلآم ةسالآني دواتر ضةةرخي
رِؤذطار وا طةِرا كة مام جةلال بةرزترين ثؤ ةستي سةيا سةي لة عَيراقدا بةدة سةت هَيناء
شةويَني حةوانةوةء شةيَوازي ذيانيء باري دارايي خؤيء (ي.ن.ك) طؤرِاني طةورةي
بةخؤوة بيني.
429
بةفرةكةي كةلي خان
بةهؤى سةةركةءتني ةشؤرِشةي طةلاني ئَيرانء دامةزراندني كؤماري ئيسةلامي ئَيران
ئةمانتواني هاتو ضةؤى كورد سةتاني ئَيران بكةينِ .رؤذيَكي ز ةستان بوو بةكرى حاجى
سةةفةر نامةيةكى بؤ ناردم كة تَييدا نوو سةيبووى " شةارى مةريوان زؤر خؤش بووة،
كؤمةَلَيك برادةرى لَييةء خزمء دؤ ةستء هاورِيَكانى هةردووكمان لة ثيَنجوَينةوة ديَنء
سةردانمان دةكةن ،بؤية حةز دةكةم تؤش سةردانيَكى ئَيرة بكةيت".
ةماوةيةةكي زؤر بوو بةة هيس جؤرَيةك هةةوالَى مةالأء منةدالأء خز ةمانم نةة ةئةزانى ،بؤ ةية
مؤَلة وةرطرتء بةرةو ةشارؤ ضةكةي مةريوان بةِريَكةو .لة مةريوان ثيَيان ء كة
جةة ةمالى حةة ةمةى خواكةةرةم لةة برادةرانى خؤمةان زوير بووةء لَي ةيان دوور ةكةوتووةتةةوة.
ةكاتيةَك كةاك بةةكرم بيني وتي :بةةلَكو تؤ جةة ةمال بهَينيتةةوةء ق سةةى لةةطةةلأ بكةةين،
بابزانين لةسةر ضى لَيم زوير بووة.
ِرؤذى دواتر ضةووم بؤ ةشارى ةسنة ،لةويَ جةمالي حةمةي خواكةرمم دؤزييةوةء
ثيَكةوة ةضووين بؤ بانة .ماوةى سةآ ضةوار ِرؤذ لة بانة مامةوةء قةناعة بة كاك جةمال
كردء لةطةلأ خؤم بردمةوة بؤ مةريوانء لةطةلأ كاك بةكر ئاشتم كردنةوة.
ئةةو كةا تةة جةة مةالي حةة مةةي خوا كةةرةم ةئامر كةةرت بوو ،هؤي زوويربوو نةة ةكةي
ئةطةِراندةوة بؤ ئةوةى كة كاك بةكر دة سةتى خ سةتؤتة ئي ةشوكارةكانى .كاك بةكر بة
كاك جةمالي ءت "لةمةودوا هةر ضةى خؤت بة با شةى ئةزانيت بيكة ،بؤ ئةوة نةهاتووم
بؤ مةريوان كة دة سةت بخةمة ئي شةوكاري خةَلك ،من تةنها بؤ ث شةوودانء بؤ سةةرداني
خزمء برادةرةكانم هاتوومء ماوةيةكى تر ئةطةرِيَمةوة بؤ شارباذَير.
ثيَش ئةوةى ب ضةم بؤ مةريوان ،مةلا بةختيار لة سةةركردايةتي ثَييو "بة كاك بةكر
بلَيَ كة مامؤستا جةمال عةزيز فارس بكات بة ئامر كةرت .ئةطةر ئةو نةيكات ،ئةوا من
ةئةيكةةم بةة ةئامر كةةرت" .لةة سةةر ِرا سةثةاردةكةةي مةةلا بةةخت ةيار بةة ةكاك ةبةكرم وت ةكة
مامؤ سةتا جةمال عةزيز بكات بة ئامر كةرت ،ضةونكة ئةطةر ئةو نةيكات ،برادةراني
سةركردايةتيء مةلا بةختيار ئةيكةن.
جارَيك مولازم عومةر ثرسورِاي ثيَكردم كة ئاية شةهيد حةمة ئةميني خةجآ بكةن
بة ئامر كةرت .منيش ِراي خؤم دةربرِيء و :كاك حةمة ئةمين ثَي شةمةرطةيةكي ئازاء
430
لَيهاتووةِ ،رةنطة ئاطادار بيت كة كاتى خؤىبةرثر سةى هةموو ثؤلي سةةكانى شةارى
ثيَنجوَين بوو ،ئي شةى زؤر ضةاكى بؤ كردوينء ضةالاكي زؤر طةورةى ئةنجام داوة،
خؤشةويستى ناو ثَيشمةرطةء خةَلكى ناوضةكةية.
مولازم عومةر وتى :ئةوا ئَيمةش ث َيشنياز ئةكةين كة بكريَت بة ئامر كةرت.
ثاش ماوةيةك ةشةهيد حةمة ئةمين خةجآو ةشةهيد مامؤ سةتا جةمال عةزيز كران
بة ئامر كةرت .لةو ماوةيةدا كؤمةَلةى ئَيران دة ةستى كرد بة ضةةككردنى ضةةكدارةكانى
رِزطارى ،منيش ثاش ماوةيةك لةطةلأ كاك بةكر طةرِامةوة بؤ سةركردايةتي.
لة كاتي طةِرانةوةمان بؤ سةةركردايةتي ،لة مةريوانةوة ضةووين بؤ ةشارى سةنةء
لةويَوة بةرةو ةسةقز بةِريَكةوتينء ةشةوَيك ماينةوة .ئةو ثيَ شةمةرطانةى كة لةطةلَماندا
بوءنء سةةر بة هةريَم بوون ،كاك بةكر ناردنى بؤ بانة .منء بةكرى حاجي سةةفةرء
جةمالى حةمةى خواكةرةمء فةرةيدونى حةمة ةسالَحء شةةهيد حةمة ئةمينى خةجآ بة
ئؤتؤمبيَلةة ةكةي جةة ةمالى حةة ةمةى خواكةةرةم كةة كؤمةة ةلَةى ئَيران بةة د ةيارى ثيَيةان دابوو،
ضووين بؤ مالَى خةزوورى حةمةى حاجى سةفةر لة بؤكانء شةوَيك ماينةوة.
سةةرلةةبةةيةانى رِؤذي دواتر بةةرةو سةةقزو ةبانةة بةةِريَ ةكةءتين .ئةةو رِؤذة تةا نزيكى
نيوةرِؤ ئاسمان سةايةقة بوء ،هةوا زؤر خؤش بوو ،بةلآم لة دواى نيوةرِؤوة ئاووهةوا
طؤِراء بوو بة بةفرء بارانيَكى زؤر .ثاشان بوو بة كرِيَوةء تؤفانيَك كة كةس نةيئةتوانى
دةرب ضةَيتء لة شةوَيني خؤي دوور بكةوَيتةوة .هةر ضةؤنيَك بوو تا نزيكى كيَلة شةين
رِؤي ةشتين .ةشةهيد حةمة ئةمينء جةمالي حةمةي خواكةرةم طةِرانةوة بؤ سةةقز ،ضةونكة
قةمةرةكة دةرنةئة ضةوو .ئَيمةش سةوارى طةلآبةيةك بووينِ ،رَيطاي بانةمان طرتة بةر.
لةرِيَطادا لة ديوى ضةياي كةلى خان شةةومان بة سةةرهات .بة طةلآبةيةكى تر وي سةتمان
بطةرِيَينةوة بؤ سةةقز ،بةلآم لة رِيَطادا طةلآبةكة ثةكى كةوتء دةرنةضةوو ،بة نا ةضاري لة
ضايخانةى سةر ِرَيطاكةى كيَلةشين لامان دا .بةفر هةموء رِيَطاكاني طرتبوء ،خةلَكيَكى
زؤر لة ةضايخانةكة بوون ،ئاووهةوا زؤر ةسارد بوو ،ئةو خةلَكةى لة ةضايخانةكةدا بوون
هةمووى ِرَيبوار بوونء كةس نةيئةتواني دةرب ةضيَت .هةءاكةى ئةءةندة سةارد بوو ،تا
ةسةر ئَي سةك كارى ئةكرد ،خةلَكى شةثرزة كردبوو ،بةفريش بةردةوام بة باوة دةبارى.
431
ثاش ماوةيةك ئوتومبَيليَكى سةةربازيى ئَيرانى هات ،جطة لة شةؤفَيرةكة ئةف سةةريَكى
تَيدابوو ،دة سةتمان لَيرِاطرتء لةطةلَيان سةوار بووين ،وتمان بةلَكو هةر ضةؤنيَك بيَت
بطةينةوة سةقز.
لةة ِرَي ةطادا ئوتومبيَلةةكةة لةة ةناو بةةفرةكةة ةضةقيء ثةةكى كةةوت .بؤ ئةةوةى خةةلَكى
طوندة نزيكةكان بيَن بة هانامانةوة ،كاك بةكر ويستى بة ئاسماندا تةقة بكات.
و :ئةوة ضى ئةكةيت؟ بِروات بيَت كةس بةم شةوة درةنطة نايةت بةدةممانةوة.
هةةر ضةؤن ةيَك بوو ةبة زؤر ةبة هةةموو ةمان ئوتومبَيلةةكةة ةمان دةرهيَنةاء ةجاريَكى تر ملى
رَِيطاكةمان طرتء طةي شةتينة طوندى ميرةدآ .لة نزيكى طوندةكة لة سةةر جادةكة لة
ةضايخانةيةك لامانداء خةلَكي ناو ضةايخانةكة هاتن بة دةممانةوة .ئةطةر كةميَكي تري
ثآ ب ضةوواية ،لة سةةرمادا خوَينمان دةيبةسةتء ِرةق دةبوينةءة .ضةةند كة ةسيَك هاتنء
بة جيا ئَيمةيان بردة مالَيَكةوة .سةةرنجمدا ماَلةكة لة بارةطاى ثيَ شةمةرطة ئة ضةوو،
دواتر زانيمان كة ئةوة مالَى مامؤ سةتايةكي خؤبةخ شةي كؤمةلَةى ئَيران بوو ،كؤمةلَة
لةةو ةمالةَةدا دةر سة ةيان ةئةوتةةوة .لةة مةا ةلَة ةكة زؤر خزمةةت ةيان كردين ،طةةرم بوءي ةنةءةء
كةمَيك بوذاينةوة ،هةر لةو مالَةش خةوتينء ث شةوويةكى باواندا .بؤ سةبةى بةيانى
كاتيَك خةبةرمان بووةوة هةتاويَكى زؤر خؤش بوو .هةر ئةو رِؤذة بلدؤزةرء ةشؤفلَ لة
شةارى بةانةةء سةةقزةوة ةهاتبوءن بؤ ةثاككردنةةءةى ِريَ ةطا ةكان .ثةا شةان بةة زةحمةةت
طةِراينةوة بؤ سةركردايةتي.
432
لة رِاستةوة :لالؤ ،بةكري حاجي سةفةر
433
زوويربووني دوو هاوخةبات
وةهابي شةَيخ ئةحمةد نا ةسراو بة (وةهابي سةةرتيث) ئامر كةرت بوو لة ةشارباذَير،
بؤ ئيشةوكار هاتبوو بؤ سةةركردايةتي .بةكرى حاجى ةسةفةريش نامةيةكى ناردبوو بؤ
سةةركردايةتي كة ِرازى نابيَت وةهابي ةشَيخ ئةحمةد بطةرِيَتةوة بؤ شةارباذيَر .من
نةمزانى بؤ ضةى كَي شةةو سةاردي كةوتبووة نيَوانيانةوة .ثاش ماوةيةك كاك بةكر وازي
لة بةرثر ةس ةيارةتي هةريَمةةكةي هيَ ةنا .بؤ ماوة ةيةكي كاتي مامؤ سة ةتا سةؤراني رِابةر
سةيا سةي نيَردرا بؤ شةارباذَيرء مؤرةكةى (يةكَيتي)يان لة كاك بةكر وةرطرتةوة .ثاش
ماوةيةك كاك بةكر هات بؤ سةركردايةتي ،بةو بارودؤخة زؤر غةمبارو دَلتةنط بوو.
لةو ماوةيةدا دكتؤر كةمال خؤ شةناء داواي لَيكردم كة لةطةلأ كاك بةكر ق سةةبكةمء
قةةنةا ةعةتي ثيَبكةةم كةة كةاك وة ةهاب وةك ةئامر كةةرت ب ضةَي ةتةوة بؤ شةاربةاذيَرِ بؤ سةةر
ئيشوكارى خؤى .سةبارةت بةو بابةتة قسةم لةطةلأ كاك بةكر كردو و :با كاك وةهاب
ب ضةَيتة خوارةوة بؤ ةسةر ئي شةوكاري خؤي .وا با شةترة ِرةزامةندي دةرب ِيتء ق سةةي
لةسةر نةكةيت.
كاك بةكر وتى :باشةة ،بة برادةران بلَآ با وةهاب بضةَيتة خوارةوة بؤ سةةر كارةكةى
خؤى .طةةِرانةةءةى وة هةاب هيس لةة مةة سةة لةة كةة ةناطؤرَِةيت ،من بلََيمء نةةَلَيم ئةةو ةهةر
ئةضَيتةوة خوارةوة.
و :وانييةة ،ئةةوة ةتا ئةةوان هةة ةتا ئيَ سة ةتاش ثرس بةة تؤ ةئةكةةن ،بةةلآم من وام ثيَ
باشترة كة بة طةِرانةوةي كاك وةهاب بؤ شارباذَير ِرازي بيتء لات ئاسايي بَيت.
دواتر كاك نةو شةيروانء برادةرانم ئاطادار كرد كة كاك بةكر رِازييةو با كاك وةهاب
برِواتةوة بؤ سةةر ئي شةوكارى خؤى .كاتيَك بة كاك وةهاةان وت ب ضةَيتة خوارةوة ،كاك
وةهاب وتى :من بة تةنيا ئةضمة خوارةوةء كةرتةكةم نابةم.
كةاك بةةكر وتى :نةةخيَر من ِرازى ةنا ،ةئةبيَةت هةةموو كةةرتةةكةة لةةطةةلأ خؤت بةةريةت.
ثا شةان كاك وةهاب لةطةلأ كةرتةكةى ضةوونة خوارةوة بؤ شةارباذيَر بؤ شةويَنةكةى
خؤيان .لةو ماوةيةدا كة مامؤستا سؤران ضوو بؤ شارباذيَرِ تا دةست بكات بةء كارةى
كة بؤى ديارى كرابوو ،لة ِرَيطادا لةطةلأ ثيَ شةمةرطةكانى (ثا سةؤك) توو شةى شةةرِء
434
ثيَكدادان بوءنء ضةند ثَيشمةرطةيةكى ثاسؤك شةهيد بوون .لة تؤَلةى شةهيدةكانيان
ئةوانيش لة طوندى طةِرةدآ فر سةةتيان هَيناو مامؤ ةستا جةمال عةزيز فارسء وة ةستا
ِرةحيميان شةةهيد كرد .بةبي سةتنى ئةو هةوالَةء ئةو شةةِرة ناِرةواية كة تةنها دوذمن
ليَي سودمةند بوو زؤر دَلتةنط بووين.
كاك بةكر ماوةيةك لة سةةركردايةتي مايةوة .دكتؤر كةمال خؤ ةشناءء برادةران زؤر
هةوَلياندا كة قةناعةت بة كاك بةكر بكةن تا بضَيتة خوارةوة بؤ شارباذَيرِو دةست بةكار
بكاتةوة ،بةلآم بآ سةوود بووِ .رؤذَيك نةو ةشيروان م سةتةفا ق سةةي لةطةلأ كردمء وتي:
بةلَكو تؤ ق سةة بؤ كاك بةكر بكةيت ،ضةونكة ئيَوة زؤر برادةرنء كاريطةريتان لة سةةر
يةك هةيةء بة قسةى تؤ ئةكات ،با بضَيتة خوارةوةء كارى خؤى بكات.
لةطةلأ كاك بةكر زؤر قسةم كردء زؤر شتم بؤ ِروونكردةوة .سةرئةنجام قةناعة ث َي
كردو ضووة خوارةوة بؤ شارباذَيرِ بؤ هةريَمةكةى خؤى.
435
ناوزةنط ( بةهاري )1981
ِراوةستاوةكان لة ِراستةوة :شةهيد حةمة ئةميني خةج َي ،عةبدولكةريم حةمة سةعيد ،لالؤ،
بةكري حاجي سةفةر ،مامؤستا كةمال حةسةن ،شةهيد مامؤستا جةمال عةزيز فارس
دانيشتووةكان لة رِاستةوة :حةمة مستةفا ،فةرةيدون حةمة ساَلح ،جةمال جةلال
436
دامةزراندني ضاثخانةيةكى نويَ
بور ةهان ةقانع( )102ةماوةيةةك بوو ةهاتبووة شةاخ ،ةمامؤ سة ةتاى دةورةى ةكادران بوو،
وا ةنةي م ةيَذووى ةئةوو ةتةوة ،لةة هةة مةان كةا ةتدا لةة دةز ةطاى ِرا طةة ةيا نةدني (ي.ن.ك) ةكارى
ئةكرد .ماوةيةك لة سةةركردايةتي بوو ،ثا شةان بةرةء ةشارباذيَِر رِؤي شةتء ماءةيةك لة
طونةدي بلةةكيَء سةنووري ئةةو ةناو ضةةيةة ةمايةةءة .دءاتر بِريةار ةيدا ةكة بطةةرِيَتةةءة بؤ
سةركردايةتيء ضاثخانةيةك داةةزرَينَيت.
دواى طةِرانةوةي بؤ سةةركردايةتي ،ضةاثخانةيةكي دامةزراند كة ثيَيان ئةوت (دار
الن شةر) .ثا شةان دةورةيةكى بؤ ثَي شةمةرطةكاني ضةاثخانةكة كردةوةء كؤمةلََيك كتيَبء
بلآوكراوة يةان بةة ضةاث طةة يةا نةد .ثةةيوة نةديء هةاورِيَ يةةتي نَيوان منء كةاك بور هةان
ئةة طةةِرا يةةوة بؤ سةةرة ةتاي سةالآني ثةة ن ةجا كةان .ةئةو ةكا تةا ةنةي كةة ةكاك بور ةهان لةة
سةركردايةتي بوو ،زؤربةى شةو لاي من ئةمايةوة.
( )102كوِرى قانعي شةاعير بوو ،نوو سةةرو وةرطيَرِيَكي بةتوانا بوو ،كؤمةَليَك كتيَبي بةنرخي وةرطيَرِا
بؤ سةةر زمانى كوردى .ماوةيةك لة رِاديؤى كوردى بةغدا كارى ئةكرد ،زؤر بةرهةمى بةدة ةستةوةبوو،
بةلآم مةرط بوارى ثيَ نةداء بة كارةساتى ئوتؤمبيل لة سالَي 1986كؤضي دءايي كرد.
437
بينيني خ َيزانةكةم
ماءةى 14مانط بوء لة نزيكةءة ئاطادارى هةءالَي حةمدى هاوسةةرمء مندالَةكانم
نةةبوءم ،ثيَمخؤش بوء كةة لةة كةاتي ث شةوءي هةاءيني قو تةاب ةخانةة ةكان ب يةانبينمء لةة
نزيكةءة ئاطادارى خويَندني منداَلةكانء بارءدؤخء تةندرء ةستييان ،بؤ ئةء ديدارة
طوندى بلةكيَي سةةر سةنوورم بة باش زاني .لة تةموزي 1980لةطةلأ مامؤ سةتا كةمالي
حةسةني ميرزا ِرةشيد كة ئةء كاتة ليَثرسراءى مالية بوء ،لة سةركردايةتييةءة بةرةء
طوندى بلةكيَ بةرِيَكةءتين.
كاتيَك طةي شةتينة بلةكيَ ،نامةيةكم بؤ حةمدى ناردء داءام ليَ كرد كة ق سةة لةطةلأ
مةةجيةد سةةليم بكةات ،بؤئةةوةي ةهاو ةكاري بكةاتء لةة ةطةلأ دءءان لةة كوِرة ةكانم بيَن بؤ
طونةدي بلةةكيَ .ةكاك مةةجيةد داءا لةة غةةفور طةةرِةديَيي ئةة ةكات كةة حةةمةدىء كوِرة ةكانم
ببات بؤ طوندي بلةكيَ .ثاش ضةةند رِؤذَيك بة ئةركء ماندءءبوني غةفور طةرِةدَييي ،لة
ِرَيي قا ةضاخء بة سةوارى ءلآخ بة شةارباذيَرء ضةياي سةوركَيوةءة ،حةمدى هاو سةةرمء
مةريوانء سةؤراني كوِرم هاتن بؤ لام ،بة بينييان خؤ ةشحالَ بوءم .ماءةى سةيَ هةفتة لة
مالَي حةمةي حاجي مةحمودي بلةكيَ (ئامؤزاى مةجيد سةةليم) ماينةءة كة لةطةلَمان
ماندءء بونء زؤر رِيَزيان ليَطرتين.
هةر لةء ماءةيةدا كة لة طوندى بلةكيَ بوءين ،بةكرى حاجي سةةفةر نامةيةكي بؤ
ناردم كة ثَيي باش بوء بارةطايةك بؤ ثَيشمةرطةكاني خؤمان لة بلةكيَ درءست بكةين.
منيش درء ةستكردني ئةء بارةطايةم بة ثيَوي سةت ئةزاني ،ضةونكة ثَي شةمةرطةكاني
خؤمان لةء ناءة بيَ بارةطا بوءن .دءاى طةرِانةءةى حةمدىء كورِةكانم بؤ سةليَماني،
لةة نز يةك ةكاني يةةكي دارطوَيزة كةاني ب لةةكيَ بةة قوِرء بةةردء دار دة ةست ةمان كرد بةة
درء ةستكردني خانويةك بؤ بارةطاى ثَيشةمةرطةكانمان .جةلالي برازامء مةلا ح ةسَين كة
ثيَ شةمةرطةي خؤمان بوو ،لةطةلأ ضةةند ثيَ شةمةرطةيةكي تر كاريان تَيدا كردء ثيَوةى
ماندءء بوءن.
438
طةشت َيكي تالأ
لة رِؤذانى طفتوطؤى نَيوان ثارتة ةشؤرِ شةطيَرِةكاني كورد سةتانى ئَيرانء كؤمارى
ئي سةلامي ئيَراندا لة ،1980منء بورهان قانعء فةريد ئة سةة سةةرد كة ئةوكاتة ئةويش
لةة دةز ةطاي ِرا طةة ةيا نةدن كةارى ةئةكرد ،بؤ طةة شةتء طةةِران ةبةرةء شةارى مةة هةا ةباد
بةِريَكةءين .بؤ كارئا ةساني هاتوو ضةؤ ،هةر سةيَكمان نوو سةراوي مةكتةبى عة سةكةرى
(ي.ن.ك)مان ثيَبوو .سةةرةتا ةضووين بؤ طوندى بيَوران ،لةويَوة بة ثا سةيَكي ب ضةووك
بةرةو شةارؤ ضةكةي سةةردة شةت كةوتينة رِيَ .لة يةكيَك لة زالَطةكاني (سي ر ة) سةةر
ِرَيطاكة ،ثَيشةمةرطةكانى حزبى ديموكراتى كورد ةستاني ئَيران ثاسةةكةيان ِراوة ةستاند.
هةر كة ئَيمةيان لة ثاسةكةدا بينى وتيان :دابةزن.
وتمان :بؤ دابةزين ئيَمة نووسراوي مةكتةبي عةسكةري خؤمان ثَيية.
ئةو ثيَشةمةرطةيةى كة بة ئيَمةى وت دابةزن رِؤيشةتء ةسآ ثَيشةمةرطةى تر هاتن،
ئةوانيش سةيريَكى ناو ثاسةكةء ئَيمةيان كردء وتيان :وا باشترة دابةزن.
هةر ةضيةكمان وت بآ سةوود بوو ،بة ناضةارى دابةزين .ئةوكاتة ئةحمةد نسةتانى كة
خةلَكى دةوروبةرى بانة بوو ،ئامرهيَزيان بوو ،هاتء دةستى كرد بة جنَيودانء قسةى
نا ةشيرينء وتى :ئيَوة جا شةايةتى بة سةةر ئيَمةوة ئةكةنء ثياوى دةولَةتي ئَيرانن،
دةستدريَذيى ناموسمان ئةكةنةسةرء ضةك لة ئَيران وةرئةطرنء بةسةر ئيَمةدا ئةيبةن.
ئةحمةد نسةتاني ضةةند قسةةيةكي زؤر خراثء ناشةريني كرد ،بةلآم بؤ ئةوة ناشةيَت
كة بيخةمة سةةر كاغةز .ثا شةان وتى :بؤ نا ةضنةوة بؤ ناو عَيراقء ولآتى خؤتان ،واز لة
ئيَمة بهَينن ،ئةطةر ثيَ شةمةرطةن بؤ نا ةضن ِرةبايةكانى سةةربازة بةع ةسييةكان بطرن،
ضيتان لة ئيَمة دةوَيت.
ضةاوةرِيَم ئةكرد ق سةةكاني تةواو بكاتء وةلآمي طونجاوي بدةمةوة ،بةلآم فةريد
ئةسةسةرد خؤي بؤ نةطيراو وتى :باش قسة بكة ،ئيَمة جاش نينء جاشايةتى ناكةين،
ئةوة ئيَوةن كة بة سةةر طوندة سةووتاوةكانى كورد سةتاندا ضةةك لة بةعس وةرئةطرنء
دؤستايةتي بةعس دةكةن .هةروةها ضةند قسةيةكى ِرةقى كرد.
دواي ق سةة ةكاني ،ضةةنةد ثَي شةمةةرطةةيةةكي حزبي ديموكرات هةةردوو ةبالَى كةاك
439
فةةر يةد يةان طرتء ةكةم يَةك لةة ئيَ مةة دوور يةان خ سة تةةوةء كةةوت نةة ل َيةدانيء سةةرء
دةموضاويان شكاند.
ةكات ةَيك خوَينمةان بةة سةةرء دةمو ضةاوييةةوة بيني ،بورهةان ةقانع خؤى بؤ نةةطيراء
وتى :ئةةوةي ئيَوة لةةطةةلأ ئَيمةةدا ئةةيكةةن هةةتةا ئيَ سةتةا سةةيتةةرةكةاني بةةعس كةارى
ئاوايان نةكردووة بةرامبةرمان ،ئيَوة لة بةعس خراثترن.
كاتَيك زانيم ئةحمةد ن سةتانى كة سةيَكي شةةِرانطيَزو ناحالَيية ،رِقء كينةي لة دلَ
دايةو بة ئيَمةي ئةرَِيذيَت ،ئةطةر منيش بة ِرةقي وةلآمي ئيهانةو دة ةستدريَذييةكةيان
ةبدة مةةوة ،ئةةوا سةةرو ضةاوي منء بور ةهان قةانعي شة يةان خةةَل ةتاني خويَن دةكردو
سةووكايةتييان ثيَ دةكردين ،بؤية بة زمانيَكي نةرمتر ق سةةم كردو و :زؤر عةيبة بؤ
ئيَوة كةة ةكارى ةئاوا بةةرامبةةر بةة ئَيمةة دةكةةن ،ةئاخر لةة سةةر ضةى؟ ئيَمةة نوو سةراوي
رِةسمي مةكتةبي عة سةكةري حزبةكةي خؤمان ثَييةء رِيَطاثَيدراوين .ئةو ضةةكانةى
ئيَوة ئةَليَن خؤ ئيَمة نيوةيمان داوة بة ئيَوة ،ئيَوة ةشتى خراثتريش ئةكةنء ئَيمة ق ةسة
ناكةين ،هةر ئَيمة بووين رَِيطامان بؤ خؤش كردوونء كارئا سةانيتان بؤ دةكةين .ئيَمة
وةك يةكيَتي لة ِريَى ئيَوةدا ةشةهيدمان داوة ،ئةنوةرى مةجيد سةوَلتان يةكيَك بوو لة
ثيَ شةمةرطةء بةرثر سةة زؤر قارةمانةكان لةثَيناوي ئيَوة لة شةارى بانة شةةهيد بوو،
هةروةها عةلى شةيعة يةكَيك بوو لة ثَي شةمةرطة ئازاكاني ئَيمة ،ئةويش هةر لةثَيناوي
ئيَوة لة ةشارى سةنة شةةهيد بوو ،ثؤلَيك ثَي شةمةرطةي تري زؤر ئازاو ةضاكي ئَيمة لة
ةشارى مةهابادء شةارةكاني تر ،لة ثَيناوي ئيَوةدا شةةهيد بوون .خؤ كورد ةستان مولَكى
تاكة كةسيَك ياخود بة تةنها ثارتَيك نيية ،ئيَوة بؤ وامان ثيَ ئةكةن؟
لةة طةةرمةةى شةةِرة ق سةةيةةى نَيوان ئَيمةةء ئةةوا ةندا ،حةةوت ثَي شةمةةر ةطةى حزبى
ديموكرات ثةيدا بوونء كةوتنة ناو مةسةةلةكةوةء ثرسةياريان كرد لة خةَلكء لة ئَيمةء
لة ثَيشمةرطةكانيش وتيان :ئةوة ضييةء ئةوانة كَينء بؤ وايان ليَ كردوون؟
كاتيَك بؤيان رِوونبووةوة كة ئيَمة ثَي شةمةرطةو بةرثر سةي يةكيَتينء رِووداوةكةيان
بة ضاوى خؤيان بينى ،هةر حةوتيان ضةكةكانيان داناء بة ثَيشمةرطةكانى زاَلـطةكةيان
وت " ئةة طةةر ثَي شة مةةر طةا يةةتى ئةاوا ب َيةتء ةئةوة هةةَل سةو كةةوت تةان ب َيةت ،ئيتر ئيَ ةمة
440
ثَيشةمةرطايةتى ناكةين" .ئةوةندةى نةخاياند خةلَكيَكى زؤر ليَمان كؤبوونةوة .ثا ةشان
ليَثر سةراويَكي حزبى ديموكرات هات ،رِووي كردة ئةحمةد ن سةتانيء ثَي شةمةرطةكاني
خؤيانء بة تووِرةييةوة وتى :باشةة ئيَوة نازانن ئةمانة ثَيشةمةرطةي يةكَيتين ،بؤ ِريَتان
ليَطرتوونء واتان لَيكردوون؟
ثا ةشان كاك فةريديان بردة ضةايخانةكةء دةمء ةضاويان تةداوى كردء شةويَني
بري نةة ةكان ةيان بؤ بةة ةست .ةثاش ةماوة يةةك ئوتومبَيليَك ةيان بؤ ئةا ةمادةكردين بؤ ةئةوةى
بةِريَمان بكةن .فةريد ئة سةة سةةرد دوو ئةوةندةى جارى ثَي شةوو بة دةنطى بةرز ق سةةى
كردء جنيَوى بة بةرثر سةى ئةو سةنوورة (ئةحمةد ن ةستانى) دا .ثا شةان ئَيمةيان برد بؤ
شارؤضكةي سةردةشتء داواى ليَ بوردنيان ليَكردين.
ئةوكاتة زيرِؤ عةبدءَللآ بةرثر سةى ثةيوةندييةكاني (ي.ن.ك) بوو لة سةةردة ةشت.
ثيَ ةمانؤش بوو كةة سةةرداني بكةةين ،ةلة هةةمةان كةا ةتدا بةة ثيَوي سةتمةان زاني كةة وةك
ةبةرثر سةي ثةةيوة نةدي يةة كةان لةة رِووداوة كةة ئةا طةاداري ب كةةي نةةوة .دواي ئةةوةي
رِووداوةكةمان بة وردى بؤ طَيِرايةوة ،داوامان ليَكرد كة كاك نةوشيروان لة دةستدريَذي
ثيَ شةمةرطةكاني حزبي ديموكرات ئاطادار بكاتةءة .دواي سةةرداني كاك زيرِؤ ،بةرةو
شةاري مةة ةهابةاد بةةرِيَ ةكةوتين .لةة ِريَ ةطا لةة ةناو ئوتومبيَلةةكةةدا بورهةان ةقانع رِووى كردة
فةريد ئةسةةسةةردء بة ثيَكةنينةوة وتى :بآ قةزابيت ئةوةندةت ق ةسة كرد ،سةفةرةكةت
لـآ تَيك داينء ناخؤشت كرد.
كاتيَك طةي شةتينة شةارى مةهاباد ،سةةرةتا لةطةلأ بورهان قانع ضةووين بؤ مالَى
سةةيديان( ،)103خزمةتيَكى زؤريان كردينء رَِيزي زؤريان ليَ طرتين .ثا شةان بورهان
قةانع رِووى كردة دوو براي سةةيةد ةيانء دة سةتى كرد بةة ط ةلةييكردن كةة بؤ ب َي ثرس
كتيَبةكانى قانعيان ضاث كردووةتةوة.
ئةةو دوو ث ةياوة زؤر ةبة شةةرمةةوة داواى ليَ بوردنيةان لةة ةكاك بورهةان كردء وت ةيان:
( )103بنةماَلةى سةةيديان ،بنةمالَةيةكى رؤ شةنبيرء خويَندةوارء بةناوبانط بوون لة مةهاباد ،هةر لة
زؤر كؤنةوة خاوةني كتَيبخةانة بوون ،ضةاث ةخانةيةكى طةورةيان هةبوو ،زؤربةى كتيَبةة كوردي ةيةكان بة
تايبةتى هؤنراوةكانى قانعء زؤر لة شاعيرانى كورديان بة ضاث طةياندووة.
441
ةكاك بور هةان ئةةو كةا ةتةي ئيَ مةة ئةةوة ةمان بةة ضةاث طةة ةيا نةد ،برِوات ب ةيَت دة سةت مةان
نةئةطةي شةتة ئيَوة .خةمت نةبيَت ئيَمة قةرةبووى ئةوةت بؤ ئةكةينةوة .ثا ةشان يةكَيك
لةة براكةان كؤمةةلََيةك كتَيبى بةةنرخ ةيان هَينةاء بةة ديةارى دا ةيان بةة بور ةهان ةقانع بؤ ئةةوةي
وةريان بطَيرِيَ بؤ سةةر زماني كوردىء ئةوانيش بة ضةاثى بطةيةنن .ئةو دوو براية
ئةوةندة قسةيان شيرين بوو ،هةر بة قسة توانييان كاك بورهان ئاشت بكةنةوة.
ضةند رِؤذَيك لة مةهاباد بووينء ثاشان طةِراينةوة بؤ سةركردايةتي .ئةو رِؤذةي
طةِراينةوة ،نزيكةى هةشت فرِؤكةى جةنطي حكوءمةتى عَيراق بة خةستى بؤردوماني
سةركردايةتيء ناوضةكةيان كرد .لة ئاكامدا دوو ثَيشمةرطةمان مامؤستا محةمةد
كؤيىء فةرهاد كة خةلَكى سليَمانى بوو شةهيد بوون .شةهيد فةرهاد ذن اى هاورِآ
حةمة سةعيد بوو ،هةروةها هاوِرآ جةبارو هاورِ َي حةمة سةعيديش بريندار بوون.
ئةو ِرؤذة ضةةند ِرؤذنامةنوو ةسيَكي فةرةن سةىء بيانى لة سةةركردايةتى بوون كة
يةكيَكيان ئافرةت بوو ،ئةيانوي ةست لةويَوة ب ةضن بؤ طوندى شةَينآ .هةموو ئةو دوكانء
بةازاِرء كةةثرء ةخانووةى كةة ثيَ شةتر كرابوو ةنةوة بةة بؤردو ةمانى فرِؤكةةكةانى ئةةو رِؤذة
سةووتابوون .كاك محةمةد تؤفيق ِرةحيم رِؤذنامةنوسةةكاني هَينابوو بؤ سةةركردايةتي.
رِؤذى بؤردومةانةة ةكة ةكاتيَةك كةة بةة ةناوزةن ةطدا ةهاتبوءنةة خوارةوة ،بةة ضةاوى خؤ ةيان ئةةو
ةكاول ةكارىء بؤردومةانةة ةيان بيني بوو ،وَينةة ةيان طرتبوو .لةةبةةر ةثارا ةستني ط ةيانيةان ةكاك
نةوشيروان ناردني بؤ سةردةشت.
هةر ئةو رِؤذةى كة طةِراينةوة بؤ سةةركردايةتى ،نةوشةيروان م ةستةفا دةربارةى ئةو
رِووداوةى كة لةطةلأ برادةراني حزبي ديموكرات ِرووى دابوو ثرسيارى ليَكردم .منيش
هةموو ِرووداوةكةم بة وردي بؤ طيَِرايةوة .ثا شةان سةةركردايةتي (ي.ن.ك) برادةراني
حزبى ديموكراتيان لةء مةسةلةية ئاطادار كردةوةء ِرةخنةيان ليَطرتن.
442
ِرقء كينةى كؤن
ثاش ماوةيةك ضووم بؤ طوندي بلةكيَ ،لةو َي (هاوى كةريمي)م بينى كة ئةندامي
مةكتةبي سةيا سةي حزبي ديموكرات بوء .كاك ها شةم ثر سةياري ليَكردمء وتى :ئةوةى
لةطةلأ ئيَوة ِروويدا ،هؤكارةكةي ئةزانيت؟
و :نةخيَر.
وتى :ئةلَيَن كاتى خؤى لة زةمانى ِرذيَمى ةشادا ،برادةرانى ئيَوة برايةكى ئةحمةد
ن ةستانيان تة سةليم بة ئَيران كردووةتةوة ،ئيتر لةوكاتةوة ئةحمةد ن ةستانى رِقء كينةي
بةرامبةر بة كوردى عَيراق لة دَلدايةو ئةو ِرؤذة ويستوويةتي تؤلَة بكاتةوة.
و :زؤر بةلامةوة سةةيرة كة تؤش ق سةةي بي ةستراوي خةلَكم بؤ ئةطيَريتةوة .لة
سةةرةتاي درو سةتبووني (ي.ن.ك) تا رِووخاني ِرذيَمي شةا ،كةى يةكيَتي ثةيوةندي بة
ِرذيَمى شاوة هةبووةء كةى خةلَكي تةسليم بة حكومةتي ئَيران كردووةتةوة؟
ئةو ق سةةيةي كاك ها ةشم زؤر دَلتةنطي كردم ،ضةونكة زؤر لة ِرا ةستييةوة دوور بوو،
هيس ليَكدانةوةيةكي بؤ نةكرابوو ،كاك هاويش لة خةلَكي تري بيستبوو.
ةماوةيةةك لةة نَيوان ئيَمةةء برادةراني حزبي ديموكرات ةناكؤكيء ةبارطرذي سةةري
هةلَدابوو .لة كاتي سةةرهةَلدانةوةي بارطرذي نَيوانمان لة طوندي بلةكآ بووم ،ئةوكاتة
جةةمةال جةةلالء مةامؤ ةستةا كةة ةمال حةة سةةنيش لةةو َي بوون .رِؤذَيةك ِراديؤكةةى خؤمةان
(ى.ن.ك) ئاطادارييةكى بلآو كردةوة كة ئةو ثَي شةمةرطانةي لة خوارةوةنء بة ئي ةشوكار
هاتوو ضةؤي سةةركردايةتي دةكةن با بة سةنوورةكاندا بطةِرَينةوةء خؤيان نةدةن لة
خةاكى كورد سة ةتان ئَيرانء بةة هيس جؤريَةك لةةو ةناو ضةانةةوة نةةطةةِرَي ةنةوة كةة حزبى
ديموكراتى كورد سة تةاني ئَيرانى لَي يةة .لةةو مةاوة يةةدا ئةةبوا يةة ب طةةِرا ةما يةة تةةوة بؤ
سةركردايةتي ،ئةوكاتة دوو برازام (جةلالء عوسمان) لةطةَلم بوون.
لة طوندى طةورةدار سةةردانى هاوى كةريميم كرد ،مة سةةلةكةم بؤ باس كردو
داوام ليَكرد كة كارئاسةانيمان بؤ بكات .كاك ها ةشم بؤ طةِرانةوةمان وةرةقةى بؤ كردمء
وتي :ةبةرثر ةسيَك ةمان هةةيةة ةناوي (موهةةنةديس ئةاري) ةية لةة طو ةندى واوانةة ،ئَيمةة ةلةويَوة
بةارء كةةلوثةةنةان بؤ ديَةت .ةئةو ث ةياويَكي كينةة لةة دلةَةء نةاحةاَلييةة ،هةةتةا بؤ ةتان دةكر ةيَت
443
هةةولأ ةبدةن كةة نةة ضةنةة طونةدى واوان ،ةيان ةبةو ِرَي ةطايةةدا مةةرِؤن كةة ثَي شةمةةرطةة ةكانى
موهةنديس ئارى ليَية ،بةلَكو هةر بة لاِريَدا برِؤن.
لةطةلَ جةمال جةلالء مامؤ سةتا كةمال حة سةةن رِة شةيدء جةلالء عوسمانى برازام
بةة جَيبةةكةةى حةةمةة بةاَلولأ بةةرةو طةةورةدار بةةِريَ ةكةوتين .جةة ةمال جةةلال ئؤتؤمبيلةةكةةي
لَيةدةخورِي ،ةلة ِرَي ةطادا ئؤتؤمبيلةةكةة وةرطةةِرا .هةةموومةان سةةلامةةت بووين ،بةةلآم كةاك
جةة مةال ثةة نجةة يةةكى دة سةتى برينةدار بوو ،شةةو مةان بةة سةةردا ةهات .بؤ ةئةوةى
ئؤتؤمبيليَكي تر ثةيدا بكةينء جيَبةكةي ثآ ِراسةت بكةينةوة ،هةر بةو شةةوة ضةووين
بؤ طونةدةكةاني ئةةو ةناو ضةةيةة .دواي ةهةوَليَكي زؤر ئؤتؤمبيليَك ةمان ثةة ةيدا كرد .جةةمةال
جةلال طوريسيَكي ل ـةة ئوتومبيَلء جَيبةكة بةست ،جَيبةكةي رِاست كردةوةء كةوتةوة
سةةر تايةكانى ،بةلآم لة ناكاو طوري سةةكة ث ضةرِاء جَيبةكة بةرةو دامَيني شةاخةكة
رِؤي ةشتء بةر داريَكى زؤر طةورة كةوتء طير سةايةوة .جَيبةكة زيانيَكى ئةوةندة زؤري
ليَ ةكةوت ةكة ئيتر بةة كةةلَكي ةضاككرد ةنةوة نةةدة ةهات .ةهةموو ةمان ئةةو ِرووداوةمةان زؤر
ثَيناخؤش بوو ،ضةونكة جَيبةكة ئامانةت بوو .هةر ئةو شةةوة جةمال جةلانان ناردةوة
بؤ طوندي بلةةكآ .ئيَمةةش ضةووين بؤ مزطةوتةكةي طوندي ئارمردةو تا بةيانى لةويَ
ماينةوة.
ِرؤذى دءاتر ةجةلالى برازام ضةوو بةة شةويَن حةة ةمة بةاَلو َل بؤ ئةةوةي لةة ِرووداوة ةكة
ةئاطةاداري بكةةي ةنةوة .ةكات ةيَك ةكاكةة حةةمةة هةات بؤ لامةانِ ،رووداوةكةةمةان بؤ ةباس كردو
دَلتةنطي خؤمان بؤ تيَكشةكاندني جيَبةطةي ثيَ ِراطةياند .كاكة حةمة وتى :شةوكور بؤ
خوا ،بةس نيية خؤتان سةلامةتن ،ماَلى دنيا هيس نيية.
نزيكةى شةة سةت هةزار تمةنم دا بة حةمة باَلولأء و :زيانيَكي زؤر لة جَيبةكةت
كةةوتووة ،بةةلآم ئةةم بِرة ثةارةيةةم لَيوةربطرة ،بةةلَكو بتوان ةيت بةة شةيَكي ئؤتؤمبيلةةكةةتي
ثآ ضاك بكةيتةوة.
وتى :من ضةؤن ثارة وةردةطرم ،سةةلامةتي خؤتان لة هةموء ةشتَيك بؤ من طرنطترة.
زؤر ةهةولَمةدا ،بةةلآم ةثارةى وةرنةةطرت .بةةهؤي شةؤرِشء يةةكيَتيء ئيَمةة ،كةاكةة حةةمةة
زيانيَكي زؤري ليَكةوت .هيوادارم لة داهاتوودا لايةنة سةيا سةييةكاني كورد سةتان وةك
444
وةفايةك بؤ هاوكاريء ئةو زيانانةي كة بةهؤي شةؤِر شةي كورد ةستاني عَيراقةوة لَييان
كةةوتووة ،بير لةة قةةرةبوويكردنةةوةي كوردي ثةار ضةةكةاني تري كورد سة ةتان بكةةنةةوة،
ياخود بة بةخشيني مةداليايةكي ِرَيزلَينان بةسةربكرَينةوة.
هةة ةمان رِؤذ خؤمء برازا ةكانم بةة ثةآ بةةرةو سةةركردا ةيةتي بةةِرَي ةكةوتين ،هةة ةمان رِؤذ
طةةي ةشتينةة ثردةكةةى نزيةك نَيوان سةةردة شةتء رةبةةت .ثيَ شةمةةرطةةيةةكى حزبى
ديموكرات لة سةةر ثردةكة بوو ،هةر كة ئَيمةى بينى ،بةرةو ثيريمان هاتء وتى :كاكة
ئةوة ئيَوة بؤ كويَ ئةرِؤنء ضى ئةكةن لةم ناوة؟
مؤلةَةتةةكةةم لةة طير ةفانم دةرهيَ ةناء و :مؤ ةَلةتي خؤ ةتانم ثَييةة ،ئيَمةة ثيَ شةمةةرطةةى
يةكَيتينء ئةضينةوة بؤ سةركردايةتي.
وتى :زؤر ضةاكة ،بةلآم دةبَيت ئةو دوو ثيَ شةمةرطةيةى كة لةطةلأ تؤدان ب ضةن بؤ
بارةطاكةى ئيَمة لة طوندى واوان ،ئةطينا نايةلَم برِؤن.
بؤئةوةي توو شةى كَي شةةى لابةلا نةبينةوة ،ةضووين بؤ بارةطاكةيان .لةوآ برديانين
بؤ لاى موهةنديس ئارى ،هةر كة ئيَمةى بيني وتى :ئةوة ئيَوة بؤ ليَرةوة هاتوون؟
وةلآمم دايةوةء و :مؤلَةتي حزبى خؤتانمان ثَيية.
وتى :ئةةى بةا شةة ِراديؤ ةكةى خؤ ةتان ئةا ةطادارى نةةكردن كةة بةة لاِرَةيدا بةة مةةرزةكةانةدا
برِؤن ،ئةى نازانيت وةرةقةء شةتى وا ناخواتء ئَيمة ِرَيطا نادةين .ماءةيةك لةمةءبةر
ثيَ شةمةرطةكانى خؤتان ،حاميد حاجى غالىء شةةوكةتى حاجى مو شةيرء حةمةى
حاجى سةابيرء ضةةندين ثَي شةمةرطةى تر ليَرةوة هاتنء شةةرِيان بة برادةراني ئيَمة
فرؤ ةشتبوو ،بؤية ئيَمةش ةضةكةكانمان ليَسةةندنِ .رةنطة خؤ ةشت بزانيت ثاش ماوةيةك
هةظالأ خةجؤ هاتة لامانء ضةةكةكانمان بةودا ناردةوة بؤيان .ئيَ سةتا دةبَيت ئيَوةش
ضةةكةكانتان ليَرة دابنيَنء خؤتان برِؤن ،تؤ با دةمان ضةةكةى خؤتت ثَيبَيت ،بةلآم بؤ
ةضةكى ئةو دوو ثَي شةمةرطةية دةبيَت وةرةقةى مةكتةبى سةيا سةي بهَينن ئةو سةا
ضةكةكانيان ئةدةينةوة.
جةةلالء عو س ةمانى برازام ةنارد بؤ سةةركردا يةةتي ،ةنا مةة يةةكي دكتؤر كةة مةال
خؤشناءيان هيَناو ضةكةكانيان وةرطرتةوةء بةرةو سةركردايةتي بةِريَكةوتين.
445
ثاش ماوةيةك برادةراني مةكتةبي سةيا سةي (ي.ن.ك) لةطةلأ بةرثر سةاني بالآي
حزبى ديموكرات كؤبوونةوةيةكيان ئةنجام دابوو ،دكتؤر كةمال خؤ شةناء بة شةداري
كؤبوونةوةكةي كردبوو.
دواتر دكتؤر كةةمةال بؤى طيَِرا ةمةوة كةة طلةةيى ليَكردبوءنء وتبوءى "كةة ئَيمةة بةة
خاكى كورد ةستاندا هاتو ضةؤ ئةكةين ،ئيَوة ِريَطريمان ليَ دةكةن ،خؤ خاكى كورد سةتان
تةنها مولَكي ئيوة نيية ،بؤ بيانوومان ثيَ ئةطرن"
هةةروة ةها وتي :بةا سةى تؤ شةم بؤ كردنء و "لالؤ مؤَلةةتي خؤ ةتانى ثيَ بووةء
بة سةةردان ةضووبووة خوارةوة ،لة طةِرانةوةدا طلتان دابوةوةء ئةو دوو ثَي شةمةرطةيةى
لةةطةةلَ ةيدا بووة ضةةك ةتان كردوونء ئةةزَيتى ئةةو ث ةياوةتةان داوة ،ضةؤن كوردا ةيةتى وا
دةبيَت؟"
446
ناسراوةكاني ِريزي يةكةم لة رِاستةوة :مام جةلال ،لالؤ
ناسراوةكاني ِريزي دووةم لة رِاستةوة :بةكري حاجي سةفةر ،محةمةد عةلي (برازام)
447
بورهان قانع و لالة حةمة
زؤرجار بورهان قانع ئةيووت "ئةمةويَت بة سةةردان ب ضةمةوة بؤ ةسليَمانى ،لةويَ
سةةرم ِرةش ئةكةمةءة ،ثا شةان ئة ضةم بؤ سةةر ضةنارء ثيا سةة دةكةم ،سةةردانى ورياى
براشم ئةكةم لة هةوليَر ،كآ ئةزانيَت من لة دةرةوة بووم ؟"
رِؤذيَك منء بورهان قانع ةضووين بؤ ضةايخانةكةى طوندى كانى زةردى كورد ةستاني
ئَيران كة نزيكي ناوزةنط بوو .لة كاتَيكدا كة منء كاك بورهان ثَيكةوة قسةمان ئةكرد،
خاوةني ضةاخانةكة هاتة لامانء ثر سةياري لة كاك بورهان كردو وتى :ئةرآ كاكة تؤ
لالة حةمة نيت( )104؟
بورهان قانع وتى :كام لالة حةمة ئةَلَييت؟
كابرا وتى :ئةوةى لةسةر ِراديؤى بةغدا قسةى دةكرد.
منء بورهان قانع زؤر سةةرمان سةورِما كة ثياءيَكي نةخوَيندةءاري داني شةتوى
طونةديَكي دءءرة دة سةت ،تةةن ةها بةة دةنط بور ةهان قةانعي ةنا سةيةةءة ،لةةكةاتيَ ةكدا ةكاك
بورهان ثيَي ءابوء طةر سةةرداني سةليَماني بكات كةس ناينا ةسَيتةءة .هةر بؤية بة
ثَيكةنينء بة ضثة بة كاك بورهانم وت :ئيَستاش ئةتةويَت برِؤيتةوة بؤ سليَمانى؟
وتى :نازانم ،ضةونكة ئةو ثياوة كة تةنها بة دةنطم مني نا سةييةوة ،دوودَلي كردم.
ثا شةان ةضووين بؤ مزطةوتةكةى كانى زةرد ،لةويَ دوو ثَي شةمةرطة بةديار كؤمةَليَك لةو
ضةةكء تةقةمةنيانةوة بوون كة لة ترسةى بؤردومانى فرِؤكة لة مزطةوتةكةدا دانرابوون.
هةوالَى مامؤ ةستا جةمال عةزيز فارسء هاورِآ كامةرانم لة ثَي شةمةرطةكان ثر سةى،
وتيان :لة ماليمؤسن ،ئيَستا ئيَمة ثاسةوانى ضةكةكانين.
دواتر ثيَ شةمةرطةكان هةواَليَكي ناخؤ شةيان ثيَ رِاطةياندينء وتيان "لة طةرِةكى
حاجي ئاواي سةليَمانى ضةوار تيَكؤ ةشةري (ي.ن.ك) بة دة ةستى مولازم موحسةين شةةهيد
كراون" .بةهؤي سةيخورِو بةكرَيطيراواني ِرذيَم ،داوام لة كاك بورهان كرد كة موجازةفة
بة ذياني خؤيةوة نةكاتء بير لةوة نةكاتةوة كة بة نهَيني بضَيت بؤ سليَماني.
كاك بورهان وتى :ئيتر بِريارمدا كة بير لةو موجازةفةية نةكةمةوة.
( )104ثَيش ئةءةى بورهان قانع ب ضةَيتة شةاخ ،لة رِاديؤى كوردى بةغدا بةرنامةيةكي ةسةرطةرمي
ثيَشكةش دةكرد كة بة شارةزءءرى قسةى دةكرد .لة بةرنامةكة ناءى لالة حةمة بوء.
448
كتيَبةكةى موعةمةر قةزافي
ِرؤذَيك بورهان قانع زؤر غةمبارو بيَتاقةت بوو ،ثر سةيارم ليَكرد كة ضةي ِروويداوة.
وتى :خؤت ئةةزان يةت كةة من كتيَبيَكى مو عةة مةةر قةةزافيم بؤ سةةر ز مةانى كوردى
وةرطيَِراوة ،برِوات بيَت زؤرى ثيَوة ماندوو بووم ،ليَرة برادةران بِريارياندا كة من ب ضةم
بؤ ليبياء بة شةةخ سةي كتَيبة ثيَ شةكة شةي قةزافى( )105بكةم ،بةلآم ئةمِرؤ بي سةتم كة
كتَيبةكةم بة يةكيَكى تردا دةنَيرن بؤ ليبيا.
هةمان رِؤذ سةةبارةت بةو بابةتة لةطةلأ عومةر شةَيخ موسء دكتؤر كةمال خؤ ةشناء
قسةةم كرد ،هةردووكيان بيَ ئاطايى خؤيان دةربرِي .ثا ةشان لةسةةر داواي بةندة لةطةلأ
كاك بورهان ضةووين بؤ لاي كاك عومةرء د .كةمال ،سةةبارةت بة هةمان بابةت ق ةسةمان
لةة ةطةلأ كردن .وتيةان :هةةروةك ةبة لالؤمةان وتووة دَلنيةابةة ئَيمةة ةئا ةطادار نين كةة لةة جيَي تؤ
كةسيَكي تر دانرابيَت كة بضَيت بؤ لاي قةزافـي.
بةةلآم كةاك بور هةان برِواى بةة كةةس نةةدةكردء ةئةيووت "ئيتر من هةةر لَيرة ةنا ء
ئةةِرءَم" .ةهةوَليَكي زؤر ةما ةندا ةكة قةة ةنا ةعةتي ث َي بكةةينء نةةِروات ،بةةلآم بةآ سةوود بوو.
ثةاش ضةةنةد ِرؤذيةَك هةات بؤ لامء وتى :من ئةةرِؤم بؤ بلةةكيَ ،يةةك فلسء يةةك تمةةن لةة
طير ةفانمةا نييةة ،ةئةو كتيَ ةبا ةنةى كةة لةة مةة ةها ةباد هيَ ةناومةة بةةلَكو بؤم بنيَريتةة خوارةوة،
ئةمةويَت وةريانطَيِرم بؤ كوردي.
دواي ئةوةي بِريَك ثارةم داية ،دواي ضةةند ِرؤذَيك بة جةلالى برازامدا كتَيبةكانم بؤ
نارد .كاك بورهان لة كوخَيكدا لة ث ةشتى طوندى بلةكيَ نيشةتةج َي بوء ،بةشةيَكى زؤرى
ئةو كتَيبانةى كة كاتى خؤى لة كتيَبخانةى سةيدييان وةريطرتبوون ،وةريطيَِراية سةر
زمانى كوردىء بة ضاثي طةياندن.
( )105سةةرؤكي ثيَ ةشوي ليبيا (موعةمةر قةزاف) لة ِرووي داراييء ضةةكء تةقةمةني زؤر هاوكاري
ةشؤرِ شةي نويَء (ي.ن.ك)ي كرد .بة يارمةتي ليبيا (ي.ن.ك) يةكةم ئي سةتطةي رِاديؤي كِري .دواي
ِرووخاني رِذيَمي شةاي ئيَران ئةوكاتةي من لة شةاخ بووم لة رِيَي ئيَرانةوة بة فرِؤكةيةك تةقةمةنيء
ضةةكيَكي زؤري نارد بؤ (ي.ن.ك) ،بةلآم كؤماري ئيسةلامي ئيَران دةسةتي بة ةسةرداطرت .موعةمةر قةزاف
يةةك يةَك بوو لةة ث شةتيوانء دؤ سة تةة نزي كةة كةاني ةطةلي كوردء (ي.ن.ك) ،ةبةردةوام ث شةتيواني لةة
سةربةخؤيي كوردستان دةكرد.
449
دةستطيركردني نةوشيروان مستةفا
سةرةتاي سالَي 1981بوو ،رِؤذيَك لة بارةطاكةي نةوشيروان مستةفا دانيشتبووم،
كاك نةو شةيروان وتي :ئةمةويَت ب ةضمة خوارةوة بؤ شةارةزوورء دايكم ببينم ،بة تةنها
ئةضمء ثَيشمةرطةش لةطةلأ خؤم نابةم.
و :ئاخر ئةوة كةي ئيشة تؤ ئةيكةيت ،ضؤن بة تةنها ئةرِؤيت بؤ شارةزوور؟
وتي :جا ك َي من ئةناسَيت؟
و :جا كيَ تؤ ناناسَيت؟
دواي ضةند ِرؤذَيك كاك نةوشيروان بةمةبةستي بينيني دايكي ،ضوو بؤ دةوروبةرى
شةارةزوور ،لةطةلأ حةمةي حاجي سةابير يةكيان طرتبووةوة .ثَي شةمةرطةكاني حزبي
سةؤ شةيالي سةتي كورد ةستان (ح سةك) هةواَليان زانيبوو كة كاك نةو ةشيروان بة تةنها
هاتوءةتة شةارةزوورء هيَزي ثَي شةمةرطةي لةطةَلدا نيية ،بؤية ضةووبوون لة طوندى
قةويلةى شارةزور نزيك سةيدسادق لةطةلأ حةمةي حاجي سابير دةستطيري ئةكةن.
هةوالَي دة سةتطيركردني كاك نةو شةيروان طةي شةتةوة سةةركردايةتي ،لة ذيانء
ضةارةنوو سةي زؤر ئةتر سةاين ،سةةركردايةتي (ي.ن.ك) لةرِيَي دؤ سةتةكانيةوة لة
هةةوَليكي زؤردا بوو بؤ ئةازادكردني .ةلةو مةاوة يةةدا لةة سةةركردا يةةتي زنجيرة يةةك
كؤبوو ةنةوة بؤ ةكادرو ئةة ةندا ةمانى كؤمةة ةَلة كرا ،فةةرة ةيدون عةةبةدول ةقادرء سةالار عةةزيزو
مامؤستا جةعفرو عةلى بضكؤل بةشدارى كؤبوونةوةكةيان كرد.
ضةةند رِؤذيَك ثيَش كؤبونةوةكة مامؤ سةتا جةعفر وتاريَكي بةناوى (طيا لة سةةر
بنجى خؤى دةِرويَ) لةة بلآوكراوة يةةكي كؤ مةة ةَلةي ِرة ن ةجدةران بةة نةاوي (كؤ مةة ةلَة) بلآو
كردبووةوة ،نوو سةيني ئةةو و ةتارة طو ةمانى لاى هةةنةد َي كةةس درو سةت كردبوو ةكة
مةبة ةستي كاك نةو شةيروان بووة .لة كؤبوونةوةكةدا با سةي دة سةتطيركردني كاك
نةو شةيروانء حةمةي حاجي ةسابير كرا ،داواكرا كة هةموومان بيرو بؤ ضةوونى خؤمان
سةةبارةت بة ضةووني كاك نةو شةيروان بؤ ةشارةزوورء دؤزينةوةي رِيَطا ةضارةيةك بؤ
ئازادكردنيان دةرب ِين.
زؤربةى كاتةكانى رِؤذي يةكةم بة رِةخنةء طلةيىء ناِرةزايى رِؤي ةشت ،هةر كةسةةء
450