هةةر ةلةو ةماوةيةةدا لةة ثيَنجويَن ةمامؤ سة ةتا شةَيخ عةةزيز ةحاجى مةامةة ةندي خؤي
ثةيوةندي بة كؤمةَلةوة كردبوو .بةهؤى ةضاوديَري ثارا سةتني ثارتي ذيانمان زؤر لة
مةةتر سة ةيدا بوو ،ضةون كةة (ث.د.ك) درو ةستبوونى ِريَكخراويَكى ثَي شة كةةوتووى
ديموكراتيخوازى وةك كؤ مةة لةَةى ثةآ هةةزم نةة ةئةكرا ،هةةر لةة بةةر ئةةوة كؤ مةة لةَة زؤر بةة
نهيَنى خةباتى ئةكردء طة شةةى بة ِريَكخ سةتنةكانى ئةداء ئةندامةكانى رِؤ شةنبيرتر
ةئةكرد .ذمةارةيةةكى زؤري ئةةو كةة ةسا ةنةي كةة لةةطةةلأ كؤمةةةلَةي ةمارك سةى -لينيني بةة
نهَيني كاريان ئةكرد ،لة هةمان كاتدا لةطةلأ (ث.د.ك)دا كاريان ئةكردء ضالاك بوون.
201
سةردانى شيَخء ئاغاكاني شل َير
لة ئادارى ،1973عةلى عةبدوَللآى ثاريَزطارى سةليَمانيء دوو ئةنداني لقي ةضوار
(مةحمودى مةلا عيزةتء حةمة ِرةحيم ناسراو بة هةظالأ جوجةلَة) وةك نوَينةرى ثارتى
(ث.د.ك) لة سةليَمانييةوة هاتن بؤ سةةردانى شةَيخء ئاغاكانى ناو ةضةى ثيَنجوَين .بةو
ثيَ ةيةى كةة ثةةيوةنةديم لةة ةطةلأ شةَيخء ةئاغةاكةا ةندا بةاش بوو ،داوا ةيان ليَكردم كةة وةك
نوَينةرى ليذنةى ناوضةى ثيَنجوَين هاوِرَييةتييان بكةم.
كاتذمَير دةي شةةو هةر سةيَكمان لة ثيَنجويَنةوة بة جيَبَيك بةرةو طوندى دارؤخان
بةرِآ كةوتين ،ئةو سةةردةمة وةك ئةمرِؤ باوى حيمةايةء خؤدةرخ سةتن نةبوو ،تةن ةها
شةؤفَيرى ئوتومبَي لةة كةة مةان لةة طةةَةلدا بوو .لةة نيوةى رَِي ةطادا ةبةهؤى بةارانء قورِى
جادةكانى ناو ضةةى شةليَر ،ئوتومبَيلةكةمان ضةةقى .ثاش هةولَدانَيكى زؤرء ثاش
ئةوةى كة هةموو جلوبةرطةكانمان تةرِء قوِراوى ببوونء سةةرمايةكى زؤر ليَي داين،
توانيمان ئوتومبيَلةكة لة قوِرةكةدا دةربهَينين .ثيَش بانطى بةيانى طةي شةتينة طوندى
دارؤخانء ضووين بؤ مالَى حةمة ِرةشيدخان ،سؤثاى داريان بؤ داخستينء جلوبةرطى
خؤيان بؤ هَيناين ،جلوبةرطةكاني ئيَمةيان بؤ شتين ،ميواندارييةكى باشيان ليَكردين.
دواى خواردنى نانء ةضاى بةيانى ،حةمة ِرة شةيدخان طلةيى لة ضةةند ئةندامء
كادريَكى (ث.د.ك) كرد كة لة ضةةند شةوَينَيك وتةء ق سةةى نا ةشيرينيان بة ئاغاكانى
شةليَر وتووة .داواى كرد كة ثارتي سةنوورَيك بؤ ئةو دة سة ةتدريَذييانة دابنَيت .لة
كؤتايي ق سةةكاني وتى :ضةل دؤنم زةويم هةية ،وةرن هةمووى بة سةةر خةَلكدا دابةش
بكةن ،بةلآم مةيةَلن كةرامةتمان بشكَينن.
ئَيمة زؤر دَلنةواييمان كردء رِيَزمان ليَطرت .ثا شةان حةمة ِرة شةيدخان كؤمةلَيَك
بةَل ـةطةنامةى( .35مَيذوويى سةردةمى كؤمارى مةهابادي دا بة مةحمودى مةلا عَيزةتء
وتي :ئةمانة ضةةند بةَل ـةطةنامةيةكى طرنطى كؤمارى مةهابادن با لاى من نةفةوتَين،
بةةلَكو تؤ بؤ م يةَذوو ب ةيان ةثاريَز يةتء سةوود يةان لَيوةربطر يةت ،ثيَ شةتريش كؤ مةةلَ َةيك
( )35سةالآنى دواي رِاثةرِين ،مةحمودى مةلا عيزةت بة ةشيَك لةو بةلَ ةـطةنامانةى لة كتَيبيَكدا بة ناوى
(دةولَةتي جمهوري كوردستان ،نامةو دؤكؤميَنت) بلآو كردةوة.
202
بةَلـطةنامةى ترم داوة بة شيرينى كضى شةهيد مستةفا خؤشناو.
دواتر سةةردانى شةَيخ عةبدولقادرى ضةويَ سةةء ةسابيرى ئةحمةدى مينة ِرةنانء
شةَيخةكانى نزارةمان كرد ،بةلآم بةهؤى خراثي رَِيطاوبان نةمانتوانى سةةردانى حةمة
سديق خانء بةطةكانى طؤَلآ بكةين.
جاريَكي تر لة سةالَى ،1974لةطةلأ ئةندامانى ليذنةى ناوضةة ةضووين بؤ سةةردانى
حةمة ِرة شةيدخان كة ماوةيةك بوو طرفتارى نةخؤ شةى ببوو ،داوامان ليَ كرد كة بؤ
ضارةسةر بضَيت بؤ ئَيران.
لة وةلآمدا وتى :ئةوكاتةي من لة ئَيران بووم خاوةن دة سةةلآتء هَيز بووم ،شةاى
ئَيرانيش بيَ دة سةةلآتء زةليل بوو ،ئَي سةتا ثير بوومء ثةكم كةوتووة ،ضةؤن وا بة
زةليلى ئةضمة ئَيران ،من هةر بة مةردى ذياومء ئةوةويَت باقى تةمةنم هةر بة مةردى
بذيم ،ئةوثةِرى ضةند ِرؤذيَكي تر يان ئةوثةرِى مانطيَكى تر ذيام.
ئةم هةلَويَستةى حةمة ِرةشيدخانم بةلاوة زؤر جوامَيرانة بوو ،ضونكة ئةو ثياويَكى
زؤر بةتةمةن بوو ،بةدة سةت ئازارء نةخؤ ةشييةوة ئةينالآند ،بةلآم لة سةةرةمةرطي شةدا
نةةيوي سةت خؤى بةة زةليلى لةة ةناو ئَيرا ةندا ببينيَتةةوةء لةة ثيَ ةناوى تةةمةةنيَكى دريةَذتر
تةنازول بكات.
203
ئاشكرابوونى سيخوو ِرةكاني ِرذيَم
رِؤذَيك لة سةليَمانى لة هوتَيلةكةى ميرزا ح سةيَن بووم ،خدرى ِرة شةة بةحريش لة
هةمان هوتيَلدا بوو ،ثيَكةو كةمَيك ق سةةمان كردو وتي :كةمالى ةشَيخ غةريب( )36ثيَى
و كة حكومةت م سةتةفا عةلى سةوورى هةرطيَنةيى دة سةتطيركردووة ،بةلآم ()37()...
واستةى بؤ كردووةء ضووة بؤ لاى عةدنان خةيروَللآء بةرى داوة.
ةئةو هةةوا ةلَة ةئةو ِرا سةتي ةيةى سةة ةنانةد كةة منء بةةكرى حةاجى سةةفةةر لةة دواى
ناوةِرا سةتى شةة سةتةكاندا ،برادةراني بالَى بارزانيمان ئاطادار كردبووةوة لة ثةيوةندى
نَيوان ئةة ةندامةة ةكان ةيانء حكومةةت ،بةةلآم وا د ةيار بوو ئةةوان هيس ل َي ثر ةسينةةوة ةيةك ةيان
لةطةلَياندا نةكردبوو.
سةةبارةت بة ثةيوةنديى نَيوان ()...ء حكومةت لةطةلأ ئة سةوةدى فةقآ ئي سةماعيل
ِرانيةيي كة لَيثر سةراوى نويَي ليذنةى ناو ضةةى ثيَنجويَن بوو ق سةةم كردء داوام ليَكرد
كة بةدواداضةون بؤ ِرا ةستي ئةو بابةتة بكةين ،ضةونكة برادةراني ثَيشةووى بالَى بارزانى
ئين كةاري ةيان لةة بوونى ثةةيوة ةندي ئةة ةندا مةة كةانيةان بةة حكو مةةتى عَيرا قةةوة ةئةكردء بةة
تاوانى هةَلبةستراوى بالَى (م.س)يان ئةزانى.
دواتر نةاردمةان بةةدواى ( ،)...وةك ةتاكتيك َةيك بؤ ةتاقيكردنةةوةى ثةةيوةنةدييةة ةكةى
لةةطةةلأ مو ةخابةةراتى عَيرا ةقدا داوامةان ليَ كرد كةة هةةولَ بؤ ئةازادكردنى حةةمةةى دةروَيش
حةمة صةاَلحء برايمى ِرةشةة بةحري كة لة بةغدا طيرابوونء حوكم درابوون بدات)...( .
زؤرى ثيَ خؤش بوو كة ئةندامء ليَثر ةسراوى ناو ضةة ئي شةيان كةوتووةتة لاى ئةوء
داواى يارمةتي ليَ ئةكةن ،بآ بيركردنةوة وتى :بةسةر ضاو ،هةوَلى جدييان بؤ ئةدةم.
وةلآمةة ةكةى ( )...نهَيني ثةةيوةنةدييةةكةةى ةئا شةكرا كرد ،ئيَمةةش خؤمةان ت ةَيك نةةداء
وتمان :ضاوةِريَى هةولأء هيمةتى تؤين.
سةةرلةةبةة ةياني رِؤذى دواتر لةة ةكاتَي ةكدا كةة لةة ةطةلأ ةحاجى عةةبةدولى برام دوكةان ةمان
ئةكردةوة )...( ،هاتء كةوتة ثاِرانةوةو وتى :توخوا منداَلم وردة هيضم ليَ مةكةن.
( )36ئةوكاتة بةرِيَوةبةري ثؤليسى سليَمانى بوو.
( )37ئةوكاتة ليَثرسراوى شانةى رِيَكخستنى فةرمانبةرانى (ث.د.ك) بوو لة مةركةزى ثيَنجويَن.
204
رِؤذى ثيَ ةشتر خؤي هةة سةتى ثيَ نةةكردبوو كةة وةلآ ةمدا ةنةوة ةكةى جؤريَةك بوو لةة
دركاندنى ثةيوةندييةكةى بة موخابةراتةوة ،بةلآم برادةريَكى ليَى ثر ةسيبوء كة بؤضةى
ناوضة ناردبوويان بة دوايدا ،ئةويش لة وةلآمدا وتبووى "ليذنةي ناوضة داواكارييةكى
لةو جؤرةيان هةبووةء منيش وتوومة بةسةرضاو".
برادةرةكةي شةي ثيَى وتبوو "قورِ بة سةةرت ،ضةاك كةوتوويتة تةلَةكةيانةوة ،خؤت
ئةبينيتةوة ضيت بةسةر دَينن".
سةةبارةت بةو بابةتة نةموي سةت ق سةةى لةطةَلدا بكةمء ثيَموت كة ب ةضيَتةوة ماَلى
خؤى ،دواتر ق ةسةى لةةطةةَلةدا ةئةكةةين .هةاتنء ةثاِرانةةوةى ( )...بؤ ئةة سةوةدى فةةقةآ
ئي سةماعيل طَيِرايةوة ،ثا شةان ئةو بابةتةمان بة فازلأ سةؤرانى قايمقام ِراطةياند .دواتر
ئةةويش ليَكؤَلينةةوةى لةةطةةَةلدا كردبوو ،هةةروة ةها عةةلى عةة ةبدوَللآى لةةو بةابةةتةة ئةاطةادار
كردبووةوة ،بةلآم عةلي عةبدولَلآ وتبووى "وازى ليَ بهَيننء هيضى لةطةَلدا مةكةن".
لةة ةكاتى ليَكؤَلينةةوةدا ةئا شةكرا بوو كةة ( )...هةةموو ئةةو كؤبوونةةوا ةنةى لةة ةطةلأ
ةشانةكةيدا كردبووى ،بة دوو نو سةخة كردبووى بة ِراثؤرتء نو سةخةيةكى ناردبوو بؤ
موخةابةةراتى عَيراق .جطةة لةة ( )...ضةةنةد كةة سةيَكى تريش لةة ئةة ةندامةانى (ث.د.ك)
ثةةيوة نةدي ةيان لةة ةطةلأ حكو مةةتء مو خةا بةةراتى عَيراق يةدا هةةبوو .سةةرةِراى
ةئاطةاداركردنةةوةى ثةارا سةتنى ثةارتى لةة ثةةيوةنةدي نَيوان ئةة ةندا ةماني ةثارتيء ئةةمنء
موخةابةةراتي عَيراق ،بةةلآم هيس ئيجرا ةئاتيَكيةان لةة طةةَةلدا نةةكراء بةة ئةارةزووى خؤ يةان
ئةمسةرء ئةوسةريان ئةكردء ِراثؤرتء هةوالَيان ئةطةياند بة دامودةزطاكاني ِرذَيم.
205
كؤتايى طفتوطؤء دةستثيَكردنةوةى شةرِ
سةةرةتاى ةسالَى 1974ثةيوةنديى نَيوان حكومةتء ثارتى ديموكراتى كوردسةتان
بةةرةو خراثى ئةة ضةوء ،حكومةةت ةئا ةمادة نةةبوو داوا ةكارييةةكةانى ةطةلى كورد جَيبةةجةآ
بكات ،وا ديار بوو سةوودى لة كات وةرطرتبوو ،طةي شةتبووة ئامانجةكانى خؤى وةك
داكوتانى ِرةطء رِي شةةى حزبى بةعس لة كورد ةستانداء كؤكردنةوةى بةكريَ طيراوو
نيشتمانفرؤش لة دةورى خؤى.
لةة 1974/3/8وة فةديَكى ثةارتى بؤ در َيةذةدان بةة طفتوطؤء ضةارة سةةركردنى
كَي شةة ةكان سةةردانى لَيثر سةراوانى حكومةةت ةيان لةة بةة ةغدا كرد ،بةةلآم وة ةفدةكةة بةة
نائوميَدى طةِرانةوة كورد سةتان ،لة هةمان مانطدا لة ضةةند ناو ضةةيةكى كورد ةستاندا
شةةرِء ثيَكدادان لة نَيوان هَيزي ثَي شةمةرطةي ثارتى ديموكراتى كورد سةتانء سةوثاي
ِرذيَمي بةعس دةستيثيَكردةوة.
ئةوكاتة زؤربةى ةشارء ةشارؤ ضةكةء ناو ضةةكانى كورد سةتان ئازاد كرابوونء بة
دة سةت شةؤرِ ةشةوة بوون ،لةبةر مةتر ةسي بؤمببارانى فِرؤكةكانى ِرذيَم ،ذمارةيةكى زؤر
لة خةلَكى ةشارء ةشارؤ ةضكة ئازادكراوةكان مالأء حالَيان بةجيَ هَي شةتء رِوويان كردة
ناو ضةة سةنوورييةكانى كورد سةتانى ئَيران .جطة لة ضةةند خيَزانَيك كة بة ثةنجةى
دة سةت ةئةذميَردران ،ةهةموو خةةلَكى شةارؤ ضة ةكةى ثيَنجوَين ِروويةان لةة ةناو ضةة
سةنوورييةةكةانء كورد سةتةانى ئَيران كرد .منيش خَيزانء مةالةَةكةةم برد بؤ طونةدى
بايةوةى سةةر بة شةارؤ ضة ةكةي مةريواني كورد سة ةتاني ئَيران ،لةوآ كةثريَكم بؤ
درو سةتكردن ،بةلآم بةهؤى نا سةكى بارودؤخةكة ،خَيزانء منداَلةكانم بةجَيهيَ شةتء
ضةووم بؤ بارةطاى ليذنةى ناو ةضةى ثيَنجويَن كة طوا سةترابووةوة بؤ طوندى ئالَياوة.
بارةطاى لقى ضةواريش لة سةلَي ةمانييةةوة طوا ةسترايةوة بؤ طوندى هةرِطَي ةنةى نزيك
ثيَنجوَين .برايمى برازام ةبة كو ةتالةَةكةانييةةوة لةة ةطةلأ خةةلَكى ةئاوارةى سةلَيمةاني هةاتبوو
بؤ طوندي هةرِطيَنة ،دواي ضةةند ِرؤذَيك ةسالَحى حاجى فة وَللآم لة طوندى ئاَلياوة
بينيء ءتى :لةةم رِؤذا نةةدا لةة مةةريوان بووم ،سةاواك هةةوالَى برايمى برازاتء ئةةو
ثياوانةى ترى ثر سةيوة كة بة كو شةتنى ئاغاى مودير تاوانبار كرابوون ،ثيَى بلَآ با
ئاطاى لة خؤى بَيت.
206
لةطةلأ برايم ق ةسةم كردء داوام ليَ كرد كة بطةِريَتةوة بؤ ةسليَمانىء لة ةساواك دوور
بكةةوَيتةةوة .ثيَ شةتر (ث.د.ك) تةةن ةها ةماوةي يةةك هةةفتةة مؤلةَةتي طةةِرانةةوة بؤ شةارء
شةارؤ ضةكةكانى ذيَر دة سةةلآتى حكومةت بؤ خةلَكى ئاوارة دانابوو ،ئةو هةفتةيةش
تةواو ببوو .لةطةلأ ليَثر ةسراوى ليذنةي ناوضةة فةرة سةةعيد قسةةم كردء داوام ل َي كرد
كة لةبةر بارودؤخي تايبةتي برايم ،مؤَلةتي بؤ بكات بؤ ئةوةي بطةرِيَتةوة بؤ سليَمانى.
ثَي ضةةوانةى برِيارى سةةركردايةتي ثارتي ،كاك فةرة نامةيةكى بؤ برايم نوو سةى
بؤئةوةى تا ضةوارتا كة بة دة ةست ثَيشةمةرطةوة بوو رِيَطاى ليَ نةطيريَتء ئا ةستةنطى بؤ
درو سةت ةنةكر ةيَت .برايم كو ةتالةَةكةانى ةلة جيَبَي ةكدا بةار كردء بةة ث شةتيواني ةنامةةكةةى
فةرة سةعيد لة ضوارتاوة طةِرايةوة سليَمانى.
بةةهؤي ةئاوارةبوو ةنةوة ةلة كؤ ةتايي سةالَي خوَينةدن ،م ةنداَلةةكةانم (مةةهةابةاد ،ةكامةةران،
مةريوانء بةختيةار) يةكي سةالَيَكي خويَنةديان بة فيرِؤ رِؤي شةت .لة كؤتايي هاويني
1974كاتَيك خويَندن دة سةتي ثيَكردةوة ،بؤئةوةي خويَندني سةالَيَكي تري شةيان
لةدةست نةضَيت ،كامةرانء مةريواني كورِم نارد بؤ سليَماني بؤ ماَلي برايمي برازام تا
لةويَ درَيذة بة خوَينةدن بدةن .هةروةها لة طوندي بايةوة بةختيةارم ناردة قوتابخانة كة
خويَندن بة زماني فارسي بوو.
بةهؤي هاتني وةرزي ثايزء سةةرما ،حةمديء مندالَةكان ذيانء طوزةرانيان لة ناو
كةثردا زؤر ئة سةتةمء دذوار بوو .م سةتةفاي خةجيَ هاوكاري كردمء بة ثارةي خؤم لة
ةحةو شةةي ةخانووةكةة ةيدا دوو ذووري ةطةورةي بؤ درو سةتكردين .ةئةوكةاتةة ذ ةمارةيةةك
خَيزان طةِرابوونةوة بؤ ةشارؤ ضةكةي ثيَنجوَين كة لةذيَر كؤنترؤلَي هَيزي ثَي شةمةرطةدا
بوو .ماَلي حاجي عةلي برام كة خانووةكةي لة تةني شةت خانووةكةم بوو طةِرابوونةوة
بؤ ثيَنجويَن .منيش بؤ ئي شةوكاري حزبي ضةوومةوة بؤ ثيَنجويَن ،مهابادي ك ةضي ةشم كة
ئةوكاتة تةمةني 12سالأ بوو لةطةلأ خؤم بردمء لة مالَةكةي خؤم نيشتةجيَ بووين.
بةةهؤي خراثي بةارودؤخي سة ةيا سةي ئةةو سةةردةمةة ،ةبةو شةيَوةيةة ئةة ةندامةاني
خَيزانةكةم بووين بة سة َي بة شةةوة .ثاش ماوةيةك بةهؤي كيَ شةةيةكي ب ضةووكةوة
كامةران ةسليَماني بةجَيهَي شةتء طةِرايةوة بؤ ثيَنجويَن ،مةريوانيش لة مالَي مامؤ سةتا
فايةقي ذن ام دريَذةي بة خوَيندن دا.
207
سزاي بة كؤمةلأ
ِرؤذَيك هةواَلم ثيَطةي شةت كة ضةةند برادةريَكي ثارتى رَِيطا نادةن كة ئةحمةد شةةلى
خوامرادء خَيزانةة ةكةى لةة ثيَنجوَينةةوة بةةرةو سةلَي ةمانى ةياخود كورد ةستةانى ئَيران
برِؤنء ثيَ ةيان وتبوون "لةةبةةر ئةةوةى حةة ةمة ةئةميني كورِى ،كؤنةة شةيوعييةةء ئةةنةدامى
مةجلي سةى تة شةريعيية ،بؤية ئةبَيت بة هيس لايةكدا نة ضةنء لةو شةارؤ ضةكة ضةؤلَةدا
ةَيننةوة" .زؤرم ثَيناخؤش بوو كة بةهؤى كة سةيَكةوة ،ذنء ثياويَكى بيَ دة سةةلآتء
نةخؤشء بةتةمةن كة ئةوكاتة بة كؤلأ هاتو ضةؤ بة ئةحمةد ةشةل دةكرا سةزا بدريَن.
سةةبارةت بةو كيَ شةةية لةطةلأ فةرة ةسةعيدء لقي ضةوار ق سةةم كرد ،ثا شةان مؤلَة بؤ
وةرطرتن ةكة ب ضةن بؤ سةلَي ةمانى .لةة ةطةلأ ك ضةةزاكةةى جةةلال مينةةنةةيي كةة لةة ةطةلأ
رِيَكخ ةستنةكانى خؤماندا ئي شةى ئةكرد ق سةةم كردء ثَيموت كة رِةوانةى سةليَمانييان
بكات.
هةرطيز لةطةلأ سةزادانى خَيزانء كة سةوكارى نةيارء دوذمنى شةؤرِشء حزبةكةم
نةةبووم ،بةةدا خةةوة لةة م ةيَذةوة سةزادانى بةةكؤ مةةلَي خةةلَكى ب َي تةاوان لةة ولآ تةانى
دواكةوتوودا ثيادة كراوةء دةكريَت .لة ولآتةكةى ئيَمة شةدا ر لة لايةن ِرذيَمى بةعسء
ر لة لايةن حزبة كورد سةتانييةكانةوة ،بة تايبةتى لة شةةرِى ناوخؤي كؤتايى سةةدةى
ِرابردوودا ،بة هةزاران كةسي بيَ تاوان كة كةسوكاري ثَيشمةرطةو ئةنداماني حزبةكان
بوون سزادراون.
208
يةكطرتنيَكي رِووكةش
زياتر لة سةآ سةالأ بوو هةردوو بالَةكةى (ث.د.ك) يةكيان طرتبووةوة ،بةلآم زؤر
جةار لةة زؤر كؤرِء كؤبوو نةةوةدا بةة ةناوى (برادةراني ئَي مةةء ئيَوة) ق سةة ةمان ةئةكرد،
هةةموومةان ِرابردووى ةيةكترمةان ةئةزانى كةة لةةطةةلأ ر بةالَيَ ةكدا بووينء زؤرجةار وةك دوو
حزب لةناو حزبَيكدا كارمان ئةكرد.
ةماوة يةةك بوو شةةرِ لةة نَيوان حكو ةمةتي عَيراقء هيَزي ثَي شة مةةر طةة دة ةستى
ثيَكردبووةوةِ .رؤذَيك كةمالى سةةيد ِرة شةيد كة نوَينةرى مةكتةبى سةيا سةي ثارتي
ديموكراتي كوردستان بوو ،هات بؤ بارةطاي لقى ضوار لة طوندي هةرِطيَنة .كاك كةمال
بؤ ئةوة هاتبوو كة لةطةلأ ئةنداماني لق ،سةةرثةر ةشتي هةلَبذاردنى ليذنةى ناو ضةةى
ثيَنجويَن ب كةات ،هةةروة هةا ذ ةمارةي ئةة ةندا مةانى ةناو ضةةش كةة ( )19ئةة نةدام بووين
كةةمبكةة ةنةوة بؤ ( )11ئةةنةدام .لةة دواى يةةكطرتنةةوةى هةةر دوو بةالةَةكةة ،ئةةوة يةةكةةم ةجار
بوو كة برِيارى هةَلبذاردنيَكى ئازاد بدرَيت .من ئةو برِيارةم زؤر ثيَ باش بوو ،ضةونكة
ثيَ شةتر ثارا ةستن برِوايان بة ئةندامانى ليذنةى ناو ضةة نةبوو ،هةربؤية ضةةند كة ةسيَك بة
سةة ةثانةدن خؤيةان كردبوو ةبة ئةةنةدام ةناو ضةة.،نةة ةوانةدةوَيرا ئةازادانةة بيرورِاى خؤمةان
دةرب ِين ،ضونكة خَيرا دةكرا بة ِراثؤرتء بؤ ثاراستن بةرز دةكرايةوة.
بؤ سةةرثةر شةتي كردني هةلَبذاردنةكة دكتؤر كةمال خؤ شةناو كة كارطَيرِى لقى
ضةوار بوو لةطةلأ دكتؤر كةمال سةةيد ِرة ةشيدء عةبدولى سةؤران هاتن بؤ بارةطاى ليذنةى
ناوضة لة طوندي ئالَياوة ،دواي ئةنجامداني ثرؤسةي هةلَبذاردنةكة كوتلةكةى ئيَمة كة
بة ثَي شةكةءدواز نا سةرابووين دةر ضةووين .حةمة ِرةحيم كة نا سةراو بوو بة (هةظالأ
جوجةَلة) ئةندامى لقى ضةوارء لَيثر سةراوى ثارا سةتني لق بوو ،كردى بة هةراء دةنطى
بةةرز كردةوةء وتى :ئةةوة دة سةتى جةةلالي يةة ةكانى ت َةيدا يةةء دة سةتتيَوةردان لةةم
هةَلبذاردنةدا كراوة.
عةبدولى سةؤران وةلآمى دايةوةء وتى :كاكة ئةو ق سةانة ةضيية ئةيانكةيت ،جةلالي
ضةىء دة ةستتيَوةردانى ضةى ،كةس دة ةستى نةخ ةستووةتة هةلَبذاردنةكةيانء هةموو بة
حةقى خؤيان دةرضوون.
209
دواتر دكتؤر كةمال خؤشناو بؤى طَيِرامةوة كة عةبدولى سؤران قةليَكى دؤِراندووة،
ضةونكةة ثيَش كؤنفرا سةة ةكةى ةناو ضةة هةةردووك ةيان طرةو ةيان لةة سةةر ئةةن ةجامى
هةلَبذاردنةكة كردبوو ،دكتؤر كةمال ثيَيوابووة كة ئةندامانى ثَي ةشكةودواز دةرئةضةن،
بةلآم عةبدولى سةؤران لةبةر دة ةسةلآتى ثارا ةستن ثيَيوابووة كة ئةندامانى ثَيشةكةودواز
دةرناضن.
210
سةرهة َلدانةوةى كيَشةى ئاغاى مودير
رِؤذيَك لة طوندي ئاَلياواي لاي ثيَنجويَن ،ئةحمةدى ِرة شةة مةلا هات بؤ لامء وتى:
لةم ِرؤذانةي ِرابردوودا لة سةةر جادةى ئؤرزدى لة ةسليَمانى ،كة سةيَكى نةنا سةراو
تةقةى لة برايمى برازات كردووةء بريندارى كردووة ،لة نةخؤشخانة ضارةسةر كراوةء
خؤشم خوَينم داوةتآ ،خةمت نةبيَتء ئيَستا حالَى زؤر باشة.
ةئةو هةةوا ةلَةم زؤر ث َي نةاخؤش بوو ،بيَ طومةان بووم لةةوةى كةة بةةدة سةتى ث ةياواني
سةاواكء لة تؤلَةى ئاغاى مودير تةقةى ل َي كراوةء هةوَلى كو شةتنى دراوة .ثياوانى
ةساواكيش كوردى كورد سةتانى عَيراق بوونء زؤربةيان لةناو رِيزةكانى ثارتيدا بوون،
بة ثارة ئي ةشيان بؤ ةساواك ئةكرد .ئةمة ِرووداويَكى ضةاوةرِوان نةكراو بوو ،ضةونكة لة
ةسالَى 1970بكوذانى ئاغاى مودير ئا شةكرا بوونء برايمء هة شةت كة سةةكةى تريش
بيَ تاوان دةر ضةوون ،بةلآم وا ديار بوو كة كَي شةةكة سةةرى هةَلدابَيتةوةء ثياوانى
ساواك ،رِاستى ِرووداوةكةيان شَيواندبَيت.
هةر لةو ماوةيةدا مةلا عةلي بناوةسووتةيى ،بة مؤَلةتى رِةسمى ثارتى ضوءبوء بؤ
طوندي باياوا ،لةوآ لة لايةن ( سةاواك)ةوة لة سةةر كيَ شةةى كو ةشتنى ئاغاى مودير
دة سةتطير كرابوء .بؤ ضةارة سةةركردنء سةةرهةَلنةدانةوةى ئةو كَي شةةية ،نامةيةكم بؤ
بارةطاى بارزانى نوو سةى ،هةروةها ويَنةيةكي نامةكةم بؤ مةكتةبى سةيا سةيء لقى
ضةواريش نارد .لة نامةكةدا ناِرةزايى خؤمم دةربرِىء داواى ليَ كؤَلينةوةم كرد .دواى
ضةةند رؤذيَك شةةفيق ئاغا كة نوَينةرى بارزانى بوو لة ناوضةةى ةسليَمانى ،ثَي ةشنيازَيكى
بؤ كردمء وتى :طةر بة بةلَ ـةطة ئةتوانن بيَ تاوانى تاوانباركراوةكان ب سةةنَينن ،ئةوا
وةك ثارتى بة بة شةداريى دادوةرى حكومةتى ئَيران ،لة سةةر سةنوور ليَكؤلَينةوةيان
لةطةلَدا ئةكةين ،طةر ثيَويستيشي كرد دادطاييان ئةكةين.
ثَيشنيازةكةيم زؤر ثآ باش بوو ،و :ئةطةر برايمء ئةواني تريش دةستيان هةبوو
لة كوشتنى ئاغاى مودير ،ئةبيَت هةر لةسةر سنوور لةسيَدارة بدرَين.
شةفيق ئاغا وتى :زؤر ثيَويستم بة كاتة ،ضاوةرِوان بة ،خؤم ئاطادارت ئةكةمةوة.
دواى ماوةيةك ضةاوةِروانى ،هيس وةلآميَكم لة شةةفيق ئاغا ثيَ نةطة ةشت ،دواتر
نسكؤى شؤِرشى بةسةردا هاتء هةولَةكانم بؤ ئةنجامدانى ليَكؤَلينةوة شكستي هَينا.
211
ناخؤشترين رِؤذي ذيانم
لةة 1975/3/6بةة سةةر ثةةر شةتي سةةرؤكي جةةزائير ( هةاواري بو مةد يةان)
رِيَكةوتننامةيةكى ةسياسةي لة نَيوان جيَطرى سةةرؤك كؤمارى عَيراق (سةةدام ح ةسين)ء
شةاى ئَيران (محةمةد ِرةزا ثةهلةوي) لة جةزائير ئيمزا كرا .بة ثيَى ئةو رِيَكةوتننامةية
دةبواية حكومةتى عَيراق بة شةَيك لة ئاءى (شيييي الي ) ببةخ شةَيت بة ئَيران ،لة
بةرامبةردا حكومةتى ئَيرانيش دة سةت لة هاوكارىء ث شةتيوانيكردنى شةؤِر شةى طةلي
كورد هةَلبطريَت.
ِرؤذ ةيَك دواى ِراطةة ةيانةدنى ريَككةةوتنةةكةة ،حكو ةمةتى عَيراق بةة فرِؤكةة بؤردوو ةمانى
ضةةند ةشارؤ ةضكةء ناو ضةةيةكى ئازادكراوى وةك ضةؤمانء طةلآلَةء حاجى ئؤمةرانى
كرد ،ةهاو ةكات هيَر شةى تونةدى زةمينيى ِرذيَم بةة ةتانطء ضةةكى قورس بؤ ضةةنةد
ناو ضةةيةكى ئازادكراو دة سةتى ثيَ كرد .شةةرِء ثيَكدادان ثةرةى سةةندء ِرذَيم ضةةند
ناو ضةةيةكى ئازادكراوى لة ذيَر كؤنترؤلَى ثَي شةمةرطة سةةندةوةو بنكةء بارةطاى خؤى
تَيدا قايم كرد .هَيزيَكى ثَي شةمةرطة كة معاون ةشَيخ محةمةد ئامر هَيزى بوو ،لةطةلأ
دكتؤر كةمال خؤ شةناو ،بؤ بةرطريكردن لة ناو ضةة ئازادكراوةكان بةرةو شةارةزوور
رِؤي ةشتن .هَيزةكةي ثارتي لة نزيك شةارؤ ضةكةى سةةيد سةادق ،رِووبةرِووى هَيزيَكى
طةورةى دوذمن بوونةوةء معاون شَيخ محةمةد شةهيد بوو ،تةرمةكةشى كةوتة دةست
ِرذيَم .هةروةها غةفور مايةوةيى بة بريندارى دة سةتطيركرا ،دكتؤر كةمال خؤ ةشناويش
بة سةةختي بة طوللةى دؤ شةكة بريندار بوو ،بة هةوَلى ضةةند ثَي شةمةرطةيةك دكتؤر
كةمال طةياندراية نةخؤ شةخانةى ثيَنجويَن .لة نةخؤ شةخانة سةةردانى دكتؤر كةمال
خؤ شةناوم كرد ،ورةى زؤر بةرز بوو ،زؤر بةداخبوو بؤ شةةهيدبوونى معاون شةَيخ
محةمةدء دةسةتطيركردنى غةفور مايةوةيى .لةبةر سةةختي برينةكةى ،طوا ةسترايةوة بؤ
نةخؤشخانةى مةريوان.
لةو ماوةيةدا نورى شةاوةيسء عةبدولوةهاب ئةترو شةى هاتبوون بؤ هةرِطيَنة كة
هيَزةكان ب ضةووك بكةنةوة بؤ بةتاليؤن ،ئةويش بؤئةوةى هيَزى ثيَ شةمةرطة با شةتر
بةرطرى لة ناوضة ئازادكراوةكانء هَيرشى ِرذيَم بكات.
212
لةة بةةيةانييةةكى سةاردى ثيَش نةةورؤزى سةالَى ،1975ضةووم بؤ سةةردانى
لَيثر ةسراوى رَيكخراوى ثيَنجوَين (فاروق قةلآدزَييى) ،ئةو كاتة بارةطاى ِرَيكخراو لةناو
نةخؤ شةخانةى ثيَنجوَيندا بوو .كاك فاروقم زؤر بة غةمباري بيني ،ثر ةسيارم ليَكرد كة
ضةي رِوويداوة .وتى :دويَنةآ عةلى هةذار (ئةندامى ل ةيذنةي مةركةزي ث.د.ك) بة ناوى
سةةركردايةةتييةةوة ضةووة بةة نورى شةاوةيسء عةة ةبدولوةهةاب ئةةترو شةي وتووة
"ئاشبةتاَلة" ،دوَينآ ئيَوارة هات بؤ لامء بة منيشي وت "ئاشبةتالأ".
و :لة ثيَنجوَين و ةشةي ئا ةشبةتالأ بؤ ئاشةي ئاو بةكارئةهَينرَيت ،بةلآم من تَيناطةم
بؤضي ئةو وتويةتي ئاشبةتالَ؟
وتى :منيش ماناي ئا شةبةتاَلم نةئةزاني ،بةلآم لة عةلى هةذارم ثر سةي كة ئا ةشبةتالأ
يةعني ضةي ،لةوةلآمدا ثيَيو "يةعني ئيتر شةؤرِش كؤتايى ث َي هاتء خةلَك ب ضةَيت
بةلاى كارى خؤيةوة".
بةة بي سةتنى " شةؤرِش كؤ تةايى ثيَ هةات" زؤر ةغةم ةبار بووم ،ةنةمتوانى بةة ثيَوة
ِرابوة سةتم ،لةة جيَى خؤم داني شةتم ،تةةمةةنةام ةئةكرد كةة ئةةو هةةواةلَة ِرا سةت نةةبَةيتء
قوربانىء ِرةنجء ماندووبوونى خةلَكي كورد سةتةانء ةشؤرِش بةهةدةر نةرِوات .ئةو
هةوالَة ناخؤ ةشترين هةوالأ بوو كة بة درَيذايي تةمةنم بي ةستبَيتم ،هةروةها ئةو رِؤذة
ناخؤ ةشترينء سةةختترين ِرؤذي ذيانم بوو ،ضةونكة زؤر بةلامةوة ئا ةستةمء دذوار بوو،
ةثاش ئةةو هةةموو شةةهيةدء قوربةانىء ةمالَوَيرانىء ةئاوارةبوونء ِرةنجء تيَكؤ شةانةةى
جةماوةرى كوردستان ،هةروا بة ئاسانى شؤِرشى كورد شكستى ثيَ بهَينرَيت!
ثةاش ةماوة يةةك بةةرةو بةارة ةطاى ةناو ضةة لةة ئةاَل ةياوا بةةرِآ كةةو ،لةةوآ لةة طةةلأ
ئةندامانى ناو ضةة يةكمان طرتةوة .بة مةبة سةتى بةدة ةستهَينانى زانياري زياتر ضةووين
بؤ لقى ضةوار .عةبدولى سةؤرانء ضةةند كارطيَِرء ئةنداميَكى لق لة بارةطاي لق بوون.
برادةراني لق ثيَ ةيان ِرا طةة يةا نةدين كةة عةة بةدولوة هةاب ئةةترو شةى طةةِراوة تةةوة بؤ
سةةركردايةتي ،هةروةها نورى شةاوةيس لة طوندةكانى دةوروبةرةي ئالَياواية .كاتيَك
لة لق بووين هةوالَمان ثيَ طةي شةت كة بلآوبوونةوةى و شةةى ئا شةبةتالأ ،ثيَ شةمةرطةء
شةؤِر شةى كردووة بة دوو بة شةةوة ،بة شةيَكيان خؤيان تة سةليم بة ِرذيَم كردووةتةوة،
213
بة شةيَكى تريان ةضاوةرِيَى زانياري زياترء طؤِرانكاري دلَخؤ شةكةرن .ثا ةشان برادةراني
لق وتيان :برَِيك ثارة لة ح سةاباتى لقدا هةية ،برِيارمان داوة كة هةر كة سةيَكتان ()25
دينارى بدةينآ.
ئةةو ق سةةيةةم زؤر ثيَ نةاخؤش بوو ،طةةلي كورد لةة بةارودؤخيَكى زؤر ةناخؤشء
دذواردا بوو ،بةةلآم كةة ةسان ةَيك ةضاوةِريَي دابةة شةكردني ميرات بوون ،و :لةةبرى
دابةشةكردنى ميراتي ةشؤِرش ،با بير لة ضةارةسةةريَك بكةينةوة ،ضةونكة كورِي خةلَكمان
داوة بة شةهيدكردنء مالَي خةلَكمان وَيران كردووة.
برادةراني لق وتيان :ئةمة بِريارى سةرةوةية ،هيس ضارةسةرَيك لاى ئيَمة نيية.
لة طةرمةى ئةو ق سةانةدا بووين ،دوو ثيَ شةمةرطة هاتنة ذوورةوةء ضةةكةكانيان
داناء وتيان :ئةمة ضةةكةكانتان ،شةؤرِش ئيَمةى بة داروبةردى دنيادا دا ،شةتيَكى تر
نةمابوو كة ثيَمان بكةن ،ئَيستاش ئةمة وةزع نيية كة ئَيمةى تَيداين خواحافيز.
ق سةةى ئةو دوو ثيَ شةمةرطةية زؤر كاريان تيَكردم .ئةوةندةى ثيَنة ةضوو فةتاا ئاغا
كة ئامر هيَز بوو هات بوَ لامانء وتي :بةكرى حاجى فةرةجي سةةرلق بة تراكتؤريَكى
ثرِ لة ضةكةوة خؤى تةسليم بة ِرذيَم كردووةتةوة.
هةوالأء رِوءداوى ِرؤذطارةكانى ئةو سةةردةمةى ئا شةبةتالأء هةرة سةى شةؤِرش
هَيندة كارة سةاتيَكى تالأء ناخؤش بوو كة بة و شةة بؤم دةرنابِردرَيت .برادةراني لقء
ناو ضةة ضةوون بةلاى ئي شةوكارى خؤيانةوة ،منيش دواى ئةوةى لة برادةران بآ ئوميَد
بووم ضةووم بؤ بايةوة ،ئةوكاتة حةمدي هاو سةةرم لةطةلأ مندالَةكان لة بايةوة بوون،
لةطةلأ حةمدى هاوسةةرم سةةبارةت بة ةضارةنووسةي خؤمان قسةةم كردء ثيَموت "ئةطةر
شتيَكم بةسةر هات ،هةولأ لةطةلأ منداَلةكاندا بداتء خويَندنيان ثآ تةواو بكات".
ثاشةان لةطةلأ م ةستةفاى خةجآ كة زؤر ضةاكةي لةطةَلدا كردووم ،ضةووم بؤ مةريوان
بؤئةوةى قةرزى ضةةند تؤثة قوما شةيَك بدةمةوة كة ثَي شةتر بؤ دوكانةكةي منء حاجي
عةبدول لة سةديق هةوارميم كرِي بوو .ضةووم بؤ دوكانةكةى سةديق هةورامىء كةمَيك
با سةى بارودؤخي شةؤرِ شةم بؤ كرد ،ثا شةان داوام ليَكرد برِي ئةو ثارةيةي كة قةرزارم
ثَيم بلََيت .سةديق هةورامى بة ق سةةكانم زؤر دَل ـةطران بوو ،فرميَ سةك لة ةضاوى هاتة
214
خوارةوةء وتى :ضؤن لةم بارودؤخة ناخؤشةى تؤدا ثارةت ليَ وةرئةطرم.
و :ئاخر كةس نازانَيت ضةارةنوو سةى ئَيمة ضةى دةبَيتء ةضيمان بة سةةر ديَت،
دةمانطرن يان لةسَيدارةمان ئةدةن ،با من قةرزارى تؤ نة .
سديق هةورامى هةر سوور بوو لةسةر برِيارةكةى خؤى ،دواتر بة هةولَي مستةفاى
خةجآ قةناعةتى كرد كة لة بري ثارةكة قوماشةكانم ليَ وةربطريَتةوة.
215
لة ِراستةوة :سةدام حسيَن ،هاواري بومديان ،محةمةد رِةزا ثةهلةوي (جةزائير )1975
216
تالآنىء شرِةخؤرى
بؤ ئةا ةطاداربوون لةة هةةوالَء طؤِران ةكاريي نو َي ،بةةرةو ثيَنجوَين طةةِرامةةوة .لةة ِريَ ةطادا
لة ةسةر ةسنوور نزيك بايةوة ،دوو لؤرى ثرِ لة جطةرةى ديمؤرىء ضةاي فرؤ شةطاكانى
شةؤِرش كة بؤ فرؤ ةشتن نيَردرابوون بؤ ئَيران ،لة لايةن بنكةيةكى سةةربازيى حكومةتى
ئيَرانةوة دة سةتيان بة سةةردا طيرابوو .كاتيَك طةي ةشتمة طوندى بناوة ةسووتةى نزيك
ثيَنجوَين ،نورى شةاوةي سةم بينى كة تةقةى لة ح سةة مريةم بناوة سةووتةيى ئةكرد،
ئةةويش لةة تر سةى ط ةيانى خؤى ،بةة ةناو دارو دةوةنةةكةةدا رِاي ةئةكرد .ةبةو ِرووداوة زؤر
سةرم سووِرماو و :كاك نورى ئةوة ضيية ،بؤ تةقة لةو ثياوة ئةكةيت؟
وتى :تؤثَيك قوماشى فرؤشطاكةى دزيوة.
و :تؤث ةَيك قو مةاش ئةةوة ةناهَين يَةت كةة خةةلَكى لةة سةةر بكوذين ،ئةة طةةر زؤر
بةثةرؤ شةى ةشتومةكى فرؤ شةطاكةيت ،فةرموو برِؤ دوو لؤري جطةرةكةو ضةاكة رِزطار
بكة كة لة بايةوة سةربازي ئَيران دةستى بةسةردا طرتووة.
وتى :ضؤن شتى وا ئةبيَت؟
و :بووة ،ةبارودؤ خةة كةة تيَك ضةووةء كؤنترؤلَكردنى زة حمةة تةة ،ثيَش ئةةوةى
شةتومةكى فرؤ شةطاكة بكةوَيتة دة ةست حكومةت ،بؤ ضةى خواردنةكان بة سةةر خةلَكى
هةذارى ناوضةكة كة ثشتء ثةنامان بوون دابةش ناكةيت؟
نورى شةاوةيس ثيَ ةشنيازةكةى ثة سةةند كردء بِريارى دابة شةكردنى خؤراكى
فرؤشةطاكةى دا .ثاشةان طةرِامةوة بؤ مةريوانء لة نةخؤ ةشخانة سةةردانى دكتؤر كةمال
خؤ ةشناوم كرد ،بارودؤخي كةميَك با ةشتر ببوو ،بةلآم بؤ بارودؤخي تةماوي كوردسةتان
زؤر بةداخ بوو .كاك كةمال وتي :خةَلك بوون بة دوو بة شةةوة ،بة شةيَكيان دة ةضن بؤ
ئَيرانء بةشيَكيشيان دةطةِريَنةوة بؤ عَيراق ،لالؤ تؤ كاميان هةلَدةبذَيريت؟
و :ئةطةر حكومةتي عَيراق لة سةيَدارة شةم بدات ،ثيَم با شةترة لةوةي كة ثةنا بؤ
حكو ةمةتى ئَيران ببةةمء ةلة ئؤردوطةايةة ةكدا دامبن ةَيتء بيَ رَِيزيم بةةرامبةةر بكرَيةت .ئةة ةطةر
شؤرِش بة تةواوى كؤتايى ث َي هات ،ئةرِؤمةوة بؤ ثيَنجويَن.
وتى :منيش ثيَم با شةة بطةرِيَمةوة ،بة تةنيا ليَرة بةجيَم مةهَيلَن ،سةآ ِرؤذ ثيَش
تةواوبوونى لَيبوردنةكة وةرة بة دوامدا ،تا ئةوكاتةش تةندروستيم باشتر دةبَيت.
217
كؤبوونةوةكةى مالَى سالةثير
لة مةريوانةوة ضةووم بؤ بايةوةء لةوآ لة ماَلى سةالة ثير بة ئامادةبوونى (نورى
شةاوةيس ،عةبدولى سةؤرانِ ،رة سةول مامةند ،سةديقة فةنى ،سةالة ثير ،فةرة سةةعيد،
بةندة) كؤبوونةوةيةك لةسةةر بارودؤخي شةؤِرش ئةنجام درا .دواى ئةوةي سةةبارةت بة
ةبةردةوامبوون لةة خةة ةباتء شةؤرِش ةياخود طةةِرانةةوة بؤ عَيراق بيروِرا ةمان طؤِرينةةوة،
نورى شةاوةيس وتى :تازة كار لة كار ترازاوةء سةةركردايةتي بِريارى كؤتايى داوة،
كةآ لةة ةطةلأ ةبارزانييةةكةان ةئة ةضَيةت بؤ ئَيران ِريَى ل َي ةناطيرَةيت ،كيَش خؤى تةة سةليم
ئةكاتةوة هةر رِيَى ل َي ناطيريَتء ئازادة.
زووتر بةهؤي كؤتايي هَينان بة شةؤِرش (ئا شةبةتالأ) ،لة سةةركردايةتي (ث.د.ك)
زؤر توورِةء داخ لةد َل بووم ،بة قسةكانى نورى شاوةيسيش ئةوةندةى تر تووِرة بووم،
وةلآمم دايةوةء و :خؤ ئيَوة سةركردةء ثياوى سياسين ،بؤ سالَى ثار شةرِمان لةطةلأ
حكومةت دة سةتثيَكردةوةء كؤتاييمان بة رِيَكةوتنةكةى ئيَمةء حكومةت هَينا؟ فةرموو
ئةمة ئةنجامةكةيةتى.
نورى ةشاوةيس وتى :كاتيَك ئيَمةء حكومةت دة سةتمان كرد بة طفتوطؤ ،ثرسمان
بةة حكو ةمةتى ئَيران نةةكردبوو ،بةآ ةئاطةادارىء ِرةزامةة ةندى ئةةوان ةئةو طفتوءطؤيةة ةمان
دة سةتثيَكردء دَلي ئَيرانمان لة خؤمان رِةنجاند ،بؤ ئا شةتكردنةوةى حكومةتي ئَيران،
ناضار بووين كة واز لة رِيَكةوتنةكة بهَينينء شةرِ لةطةلأ حكومةت دةست ثيَبكةينةوة.
و :ئاخر ةسبةى ةضؤن رِوومان بَيت سةةيرى كة ةسوكارى ةشةهيدان بكةينء ةضييان
وةلآم بدةينةوة؟ ثا شةان ضةؤن باوةِرتان بة ئَيران كرد ،من طةِرانةوةم ثيَ با ةشترة تا لة
ئَيران ببم بة ثةنابةر.
ئامادةبوواني كؤبوونةوةكة بة سةةر ةسورِمانةوة بؤيان ئةرِوانيم .وتى :كةيفي خؤتة
هةر رَِيطايةك هةلَ ئةبذيَريت ئازاديت.
218
بةرطرىء در َيذةدان بة شؤرِش
دواى ئةوةى هيس ئوميَديَك بة شةؤِرش نةماء زؤربةى بةرثر سةان لة ئا ةستى بِريارى
ضةك دانانء كؤتايي هَينان بة شؤِرش بيَ دةنط بوونء ذمارةيةكيان تةسليم بوونةوةء
هةنديَكي تري شةيان ضةوونة ناو خاكى ئيَرانةوة .هةروةك ثيَ شةتر ئاماذةم ثيَ كردووة
ثيَم ةباش نةةبوو كةة لةة ئَيران ببم بةة ثةا نةا ةبةر ،بؤ يةة برِ يةار مةدا كةة لةة ةطةلأ حةة مةدىء
م ةندا ةلَة ةكان بطةةرِيَينةةوة بؤ ثيَنجوَين .دواي طةةِرانةةوةم بؤ ثيَنجوَين ،لةةطةةلأ ةتا ةيةرى عةةلى
والى بةط( )38قسةم كردء و :بةلَكو هيَز كؤبكةينةوةء دريَذة بة شؤرِش بدةين.
وتى :منيش زؤرم ثةآ بةا شةةء هةة ةمان ِرام هةةيةة ،لةةم رِؤذانةةدا خةةلَكم ةناردووة بؤ
ةماوةتء ثَي ةيان ِراطةة ةيانةدووم كةة عةةلى عةة ةسكةةرى بةة هَيزَيكى زؤرةوة د ةيَت بؤ ةماوةتء
بةهيواى بةرطرىء درَيذةدانة بة ةشؤرِش ،منيش ضةاوةِريَى وةلآمى عةلى عة سةكةريم،
بةةلآم ئةة طةةر ئَي مةة بةةرطرى ب كةةينء در َةيذة بةة شةؤِرش ةبدةين ،ئةا يةة تؤ خةةَل ةكت بؤ
كؤئةبيَتةوة؟
و :من ةئةتوانم نزي ةكةى ( )150كورِى ةئازاء لَي ةهاتوو لةة ثيَنجوَينء دةورو بةةرى
كؤبكةمةوةء لةطةلَمان دريَذة بة شؤرِش بدةن.
وتى :زؤر بةا شةة ،بةا ضةةنةد ِرؤذَةيك دان ةبةخؤ ةما ةندا بطرين تةا وةلآميَكم لةة عةةلى
عةسكةرييةوة ثيَ ئةطات.
دواى ضةة نةد رِؤذ يةَك تةا يةةرى ةعةلى والى بةةطم بيني ،وتى :بةةدا ةخةوة هةةوالَم ثيَ
طةي شةتووة كة عةلى عة سةكةرى لةطةلأ هيَزةكةيدا بةرةو حاجى هؤمةران رِؤي شةتووة،
ئَيمةش ليَرة بة تةنيا هي ضةمان ث َي ناكريَتء ناتوانين بةرطرى بكةين .هةر لةو ماوةيةدا
رِؤذَيةك تةاليةب رؤ سةتةةم كةة ليَثر سةراوى ل ةيذنةةى ةناو ضةةى دوكةان بوو ،لةةطةةلأ حةةمة
سابير( )39هاتن بؤ لامء وتيان :ئَيمة ئةرِؤين.
( )38تةايةةرى عةةلى والى بةةط لةة دواي رِيَكةةوتنةةكةةى 11ى ئةادارى 1970كرا بةة فةةرمةانةدةى فةةوجى
ثا سةةوانى سةنوور ،بةلآم ةسالَى 1974كة ةشةِر دة ةستى ثيَ كردةوة كرا ،بة فةرماندةى هيَز ،لة هةمان
كاتيشدا ئةندامى ليذنةى ناوضةى ثيَنجويَن بوو.
( )39دواي رِووخاني رِذَيمي بةعس ،كرا بة باَلويَزى عيَراق لة ولآتي ضين.
219
حةمة سابير كلآشينكؤفةكةى خؤى دناو وتى :با ئةم كلآشينكؤفةت لة لا بَيت.
و :بؤ لاى من بيَت؟
وتى :ئَيمة ئيشمان هةيةء ئةرِؤين ،ناتوانم لةطةلأ خؤم بيبةم.
نةمزانى بؤ كوآ ئةرِؤن ،بةرةو ئَيران ياخود ناو ضةةكانى ذيَر دة ةسةلآتى حكومةت.
هةر لةو ماوةيةدا جةبارى حاجى ِرة شةيةدم بينى( ،)40ئةوكاتة ليَثر ةسراوى قوتابيان
بوو ،وتى :سةةردانى دكتؤر كةمال خؤ شةناوم كرد ،ثيَىو كة زةحمةت نةكَي شةيتء
نةة ضةيةت بةةدوا ةيدا ،ضةونكةة من سةة ةيارةم ثَييةةء خؤم لةة مةةريوانةةوة ئةةيطةةيةةنمةة
سليَمانى.
( )40لة كؤتايي ثايزي 1989لة لايةن رِذيَمي بةعس دة سةتطير كرا ،لة 1990/11/17لة طةلأ ثؤليَك
تيَكؤشةري (ي.ن.ك) لةسيَدارة درا.
220
ثاشاطةردانى
لة زؤربةى ناو ضةة ئازادكراوةكاندا كة ثَي ةشتر بة دة سةتى هيَزى ثَي شةمةرطةوة بوو،
ثا شةاطةردانى درو سةت ببوو ،ئةويش لة ئةنجامى دارِمانى دة سةةلآتى شةؤرِش لةء
ناء ةضانةدا ،هةروةها حكومةتيش دامودةزطا ئيدارىء سةةربازييةكانى نةطةرِاندبووةوة
ئةو ناو ضةانة .بةهؤى ئةو بؤ شةايي دة سةةلآتةى درو سةت ببوو ،ضةةند هاوولآتييةك لة
ثيَنجويَن خةريكى كرِينء فرؤ شةتنى ضةةك بوونء ذمارةيةكى زؤر ضةةكء تةقةمةنى
لةة نةاو خةةلَك ةيدا بلآو بووةوة .كةةس لةة سةةرء مةالَى خؤى دَلن يةا نةةبوو .بةةهؤى
تاقيكردنةوةى ةضةكةوة ضةةند كة سةيَك كوذرانء بريندار بوون .ضةةند كة سةيَكى نةفس
نزميش خةريكى شِرةخؤرىء تالآن بوون ،بارودؤخةكة ئةوةندةى تر خراث ببوو.
رِؤذ َةيك لةة دو ةكا نةة كةةم لةة طةةلأ ةتا يةةرى عةةلى والى بةةطء ئةة حمةةدى حةة مةة ةئا غةاى
قائيمقامى ثيَنجوَينء جةلالى حاجى نة سةروَللآ داني شةتبووينء با سةى بارودؤخةكةمان
ةئةكرد .ضةةنةد برادةر ةَيك وةك مةةحمودى فةةقةآ رةحيمء ةحاجى كةاكةة حةةمةةء ةحاجى
محةة ةمةدى قور ةبانى هةاتن بؤلامةانء داوا ةيان ل َي كردين ةكة ضةارة سةةر ةَيك بؤ ديةاردةي
ضةكدارىء رِاووِرووتء تالآنيي بدؤزينةوة.
كاك تايةر وتي :من ئامرةكةى جارانى شؤرِش نيم تا خةلَكي بة قسةم بكةن.
كاك ئةحمةديش وتى :منيش قائيمقامةكةى جاران نيم ،خةَلك بة قسةم ناكةن.
بؤ طةِراندنةوةي ئارامي بؤ ثيَنجوَين ،ناردم بةدواى سةالَحى حةث سةة كة جاِر ضةى
شةارؤ ضةكةى ثيَنجوَين بوو ،داوام ليَ كرد بةناو ثيَنجوَيندا بطةِريَتء جارِ بداتء بلَيَت
"ئةو كة سةانةى ضةةك ئةكِرنء ئةفرؤ شةن نابَيت لةناو شةاردا ةَيننء ئةبيَت ب ةضنة
دةرةوةى ةشار يان بضةن بؤ لاى ةضةمى طةورة ،هةركة ةسَيكيش سةةرثَيضةى بكات ئةدريَت
بة دادطاى طةل".
لةةِرا سةت ةيدا ئةةوكةاتةة هيس داد ةطايةةك لةة ثيَنجوَين نةةبوو ،بةةلآم وي ةستم خةةلَكةة ةكة
ضةاوتر سةيَن بكةم .برادةران داوايان لَيكردم كة شةتى وا نةكةمء خؤم توو شةى كيَ شةة
نةكةم ،بةلآم لةبةر ئةوةى ةضارةسةةريَكى طونجاوترم شةك نةئةبرد بؤية هةر سةوور بووم
لة سةةر برِيارةكةى خؤم ،سةالَحى حةث سةة كةوتة جاِردان .دواتر ضةةند كة سةيَك وةك
221
برايمى ةعار ء جةةلال عةةلي برازامء ذمةارةيةةكى تر كةة بةةداخةةوة ةناوةكةان ةيانم لةةيةاد
نةة ةماوة بؤ ث شةتيوانيكردنم ةهاتن بؤ لام ،ثيَ ةكةوة ةكةوتينةة ةئا ةطاداركردنةةوةى خةةلَ ةكة
ضةكدارةكة بؤ ئةوةى بضنة دةرةوةى شارء خؤيان تووشى كَيشة نةكةن.
بؤئةوةى رِووبةِرووى شةةرِء تةقةكردن نةبينةوة ،زؤر بة ورياييةوة مامةَلةم لةطةلأ
ضةةكدارةكاندا ئةكرد .لة كاتي كؤكردنةوةي ضةةكء تةقةمةنييةكان جةوهةرى حةمة
سةديق خانم بينى كة لةطةلأ ضةةند ضةةكدارَيكدا لةناو جَيبةكةيدا بوونء لة لايةن ئةو
برادةرانةى كة هاوكارييان ئةكردم رِيَطايان ليَطيرابوء ،ثر ةسيارم ليَكردن كة بؤ ضةي لة
سةيارةكةى جةوهةر ئالآون؟
وتيان :ضةكيان ثَيية.
و :وازيان ليَ بهَينن با برِؤن.
ثاشان برادةران وتيان :بؤ نةتهَيشت ضةكةكانيان ليَ بسةنين؟
و :من ةنا ةمةويَةت تةةقةة درو سةت بيةَتء خةةَةلك رِووبةةرِوو ةمان ببنةةوةء خؤ ةوانء
خةَلكيش تووشى خوَينرِشتنء زيان ببين ،ثاشان ئةوانة هةميشة خاوةن ضةك بوون.
هةةوالَم ثيَ طةةي شةت كةة ذ مةارة يةةك هةاوولآتي خةةريكى تةالآنكردنى كةةلو ثةةلى
دامودةز ةطا حكومييةة ةكانء ةنةخؤ شة ةخانةةء قو تةاب ةخانةة ةكان بوون ،تةةنةانةةت خةةريكى
ليَكردنةوةى وايةرى كارةباى سةةر ديوارةكانء سةويسء ثلاكء طلَؤثةكاني شةن .بة
مةبة سةتى بلآوة ثيَكردنى خةلَكةكة لةطةلَ جةلالى برازام ثيَكةوة رِؤي شةتين ،لة نزيك
قوتابخانةى ثيَنجوَينى سةةرةتايي ضةةند في ةشةكيَكم بة ئاسماندا تةقاندء خةَلكةكة
بلآوة يةان ل َي كرد .يةةك َةيك لةةو كةة ةسا ةنةى خةةريكى ةتالآنى بوو مةةلا يةةك بوو كةة لةة
مةريوانةوة هاتبوو ،باوة شةى ثِركردبوو لة شةتومةك ،بة هةَل ةضوونةوة و :تؤ مةلايت،
ضؤن كارى وا ئةكةيت؟
زؤر بةلامةوة سةةير بوو كة خةلَكى شةتومةكى شةارء ولآتةكةى كة لة خزمةتى
خؤ ةيدا بوو خؤش نةة ةئةوي سةت ،خةة ةلَك هةةبوو ِرةح ةلةى قوتةاب ةخانةةيةان ةئةبرد .لةةبرى
ئةةوةى كةة ةكاكى مةةلا ،فةةتواى حةةرامكردنى تةالآني مةالَى ميل ةلةتى بةدا يةةء خؤى
رِووبةرِووى بووايةتةوة ،كةضى خؤى ثَيشةنطى تالآنىء شِرةخؤرةكان بوو.
222
ةثا شةان بةةرةو بةةنطةةَلةةى خوار ثيَنجويَن رِؤي شةتين .لةةوآ لةة ةطةلأ حةةمةة ئةةمينى
م ةستةفاء حةمة نة سةة كة هةردووكيان ئةندامى رِيَكخ ةستنى خؤمان بوون ق سةةم كردء
ثيَكةةوة كةةوتينةة دةركردنى ةئةو خةةَل ةكةى كةة لةة ةناو شةاردا ةمامةة ةلَة ةيان بةة ضةةكء
تةقةمةنييةوة ئةكرد ،دواتر لاى ضةمى طةورةى ثيَنجويَن درَيذةيان بة كارةكةياندا.
ئةةو رِؤذة تةا خؤر ئةاوابوون لةة ةطةلأ ئةةو ضةة نةد برادةرة خةةريكى كةةمكرد نةةوةى
د يةاردةى ضةة كةدارىء ِريَطرتن لةة ةتالآنى بووين ،زؤر هيلاكء ةما نةدوو بووم .دواى
خواردنى نةاني ئيَوارة ،مةةحمود ح سةيَن خةةرا ةمان هةات بؤ مةا لَةةوةء وتى :ضةة ةند
بةرثر سةيَكى شةؤِرش نةخؤ شةخانةكةى شةؤرِشء دةزطاى كارةباكةيان بة هةموو
ةشتةة ةكانييةةوة فرؤ شةتووة بةة ضةةنةد بةازر ةطانيَكى مةةريوانى ،بةةر ةنامةة ةيان دا ةناوة كةة
ئةم شةةو بة زيلى عة سةكةرى دةزطاى كارةباكة ببةن .هةروةها ةشتومةكى نةخؤ شةخانة
تازةكةى شؤِرش ئةبةن بؤ ئَيران ،ئةلَيَن تايةرى عةلى والى بةط شةريكيانة ،بةلَكو هةولأ
بدةن رَِييان ل َي بطرن.
دةز طةاى ةكارة ةباى ثيَنجوَين ،موةل يةدة يةةكى زؤر طةةورة بوو ،ثيَش دة ةست
ثيَكردنةوةى شةةرِ لة سةالَى 1974حكومةتى عَيراق لةطةلأ كةرة سةةى يةدةكء كَيبلَء
تةةليَكى زؤرى كةارة بةا ،بؤ رِوو نةاككرد نةةوةى ثيَنجويَن ةناردبووى ،هةةمووى بةة
ثيَ ةضراوةيى دانرابوونء نةبة سةترابوون .هةر ئةو شةةوة بؤ ثارا سةتنى نةخؤ شةخانةكةء
دةز ةطاى كةارة ةباكةة ،نةاردم بةةدواى ضةةنةد ث ةياويَكى ثيَنجوَي ةندا ءةك سةةعيةد زؤراب،
حةاجى محةة مةةدى قور بةانى ،مةةحمودى فةة قةآ ِرةحيم ،ةحاجى كةا كةة حةة مةة ،حةاجى
ةسالَحى فةرزالى ،برايم عار ،عةبدولكةريمى مةلا عةبدوَللآء جةلالى برازام ،ئوتؤمبيَلم
بؤ ئامادة كردنء ثيَكةوة ضةووين بؤ طوندي ِراوطاني خوار ثيَنجويَن ،بؤ ئةوةى لةطةلأ
تايةرى عةلى والى بةطء بابة تايةرى شَيخ جةلال سةبارةت بةو ثلانة قسة بكةم.
تايةرى عةلى والى بةطء بابة شةَيخ تايةرى شةَيخ جةلال لة مالَى حةمةى ِرةحمان
بوون ،مولازم ةتايةةرم ةبانط كردة دةرةوةء بةة تةةن ةها سةةبةارةت بةة بةةر ةنا ةمةى دزينء
فرؤ شةتنى دةزطاى كارةباكةء ةشتومةكى نةخؤ شةخانةكةء دةنطؤى دة ةستى خؤي شةى
لةةو كةارة ق سةةم لةةطةةَلةدا كرد .مولازم ةتايةةر بةةرطري لةة خؤى كردء بيَ ئةاطةايى خؤى
223
ِراطةة ةيانةدء ئةةو ةكارةى بةة خيةانةةتيَكى طةةورة دذ بةة ةشؤرِشء ميللةةتةةكةةى ئةةزانى،
ةهاو ةكاري خؤي شةى بؤ لةةبةاربردنى ثلانةةكةة دةربرِى .ةثا شةان ةشَيخ ةبابةة تةايةةر هةات
بؤلامانء وتى :ضى رِووى داوة؟
مة سةةلةكةم بؤ باس كردو و :ذمارةيةك لة لَيثر ةسراوةكانمان ،بة فرؤ شةطاكانى
شةؤرِشء ئةم هةموو شةتة لا بة لايةى تر تَيريان نةخواردووة ،ئَي ةستا خةريكى دزينى
مالَى ميللةتن .شةَيخ بابة تايةر دة سةتبةجآ حةمةى ِرةحمانء ضةةند ضةةكداريَكى بؤ
ثارا سةتنى موةليدةكة ناردء ثيَى وتن "هةركة ةسَيك لة موةليدةكة نزيك بووةوة تةقةى
ل َي بكةن" .هةر ئةو ةشةوة بة ثيَي ئةو بةرنامةيةي كة داِرَيذراو بوو ،ضةةند زيليَكى
سةةربازيي نزيكى نةخؤ شةخانةى شةؤرِش بوونةوةء برادةرانيش تةقةيان ليَ كردن،
ئةوانيش هةلَهاتنء نزيكي موةليدةى كارةباكةش نةكةوتن.
ثيَش هةرة سةي شةؤِرش ،جةلالى حاجى عةلى بةِريَوةبةري ثؤلي سةى ثيَنجويَن بوو.
لةكاتى ليَبوردنةكةدا طةِرابووةوة ناو ضةةكانى ذيَر دة ةسةلآتى حكومةت ،حكومةتيش
ثيَى وتبوو كةة جلوبةةرطةة فةةرمييةةكةانى خؤي لةةبةةر بكةا ةتةوةء برِواتةةوة بؤ ثيَنجويَنء
ضةكء تةقةمةنى كؤ بكاتةوة .ئةويش لةطةلأ رِؤستةمء بةختيار كة هةردووكيان خزمى
تايةرى عةلى والى بةط بوونء ثَيشتر ئةوانيش ثؤليس بوون ،بة جلوبةرطى ثؤليسييةوة
هاتن بؤ ثيَنجويَن .لةطةلأ جةلالى حاجى عةلى ق سةةم كردو و :تا ئيَ سةتا ناو ةضةكةمان
ثةارا سةتووة ،لةة مةةودوا ئةةركى ئيَوة يةة سةةرء ةمالَى ةهاوولآتي يةانء دامودةز ةطا
خزمةتطوزارييةكان بثارَيزن.
لةكاتي ن سةكؤي شةؤرِش ،بةهؤي ضةةكي بةجيَماوي ةشؤِرش كارة ةساتي دلَتةزَيني
ليَكةةوتةةوة ،بؤ نمو ةنة لةة سةةر شةاخةةكةاني دةورى ثيَنجويَن ذمةارةيةةك ضةةكى دذة
فرِؤ ةكةء دؤ شةكةةء تةةقةةمةةني ليَ بوو ةكة ثَي شةمةةرطةة بةةجيَى هَي شةتبوون ،هةةنةدَيةك
م ةنداَليش ضةووبوون يةاري ةيان ث َي كردبوو ،رِووةء شةارؤ ةضكةةي ثيَنجوَين تةةقةةيةان
ثيَكردبوو ،لةة ئةةن ةجا ةمدا دوو طةةنج بةة ةناوة ةكاني ( ةقادري سةةيةد سةةعيةدء نةةري ةمانى
حةة سةةنى غولآم) برينةدار بوونء بؤ ضةارة سةةر بةةرةو ةنةخؤ ةش ةخانةةى مةةريوان
طواسترانةوة.
224
بؤ ئةوةى كارة سةاتى ناخؤ ةشتر رِوو نةدات داوام لة كورِةكانى عةبدوَللآى مةجيدء
حةمةى مةجيد كرد كة ب ضةن دؤ شةكةء دذة ئاسمانييةكان بهيَننة خوارةوة .ئةوانيش
مةردانة لةماوةيةكي كةمدا هةموو ضةةكةكانيان لة سةةر ةشاخةكاني ثيَنجويَن هَيناية
خوارةوةء لةة بةةردةم مةةر ةكةزةكةةدا دانران .بؤ ةئةوةى ةكارة سةاتي دَلتةةزيَن رِوو نةةدات،
داوام ليَ كردن كة لوءلةء ثارضةكانى تريان ليَ بكةنةوةء هةَليان بوةشَينن.
225
شاردنةوةي ضةك بؤ شؤرِشيَكي نويَ
بة ثيَى برِياريَكى حكومةتى عَيراق ،لة ماوةيةكى دياريكراودا هةر كة سةَيك ثار ضةة
ضةةكيَكي بة حكومةت تة سةليم بكرداية ئةوا ( )75ديناريان ئةداية .هةر بة ثيَى هةمان
برِ ةيار هةةر كةة سة ةيَك دواي ئةةو ةماوةيةة ضةةكى ثيَوة بطيرايةة ئةةوا لةة سة ةيَدارة ةئةدرا.
مةبة سةتى ِرذيَم لةو برِيارة كؤكردنةوةى ئةو دةيان هةزار ثار ضةة ضةةكةى ةشؤرِش بوو
كة بة قوربانييةكى زؤر بةدة سةت هَينرابوون ،بؤئةوةي لة سةةرهةَلداني شةؤِرشء
بزوتنةوةيةكى ضةكداريى تردا سووديان ل َي وةرنةطيرَيت.
هةرة سةي شةؤرِ شةي ئةيلول ،لة بةرذةوةندي ضةةند كة سةيَكى هةلثةر سةتء نةفس
نز ةمدا بوو ،ضةونكةة ئةةوان بؤ خؤ دةو ةلَةمةةنةدكردن خةةريكى كرِينةةوةى ضةةك بوون.
ةضةكيان لة ثَيشةمةرطةو خةلَكي بة 65 - 60دينار ئةكِرييةوة ،ثا ةشان ئةيانفرؤ ةشتةوة
بة ِرذيَم بة ( )75دينار.
لةو ماوةيةدا بة هةا زانى كة ضةةند ثار ضةة ضةةكَيك ب شةارمةوة ،بؤ ئةءةي لة
بةرثابوءني شةؤرِ شةيَكي تردا سةوءديان ليَ ءةربطيرَيت .لةطة َل بةكرى حاجي سةةفةر
ةضةكةكانى خؤمانء ضةةكةكةى (حةمة ةسابير)مان نارد بؤ ضةةند دؤسةتء ئا ةشنايةك لة
شةلَير كةة ةئا ةش ةناى كةاك ةبةكر بوون ،بؤئةةوةي لاي خؤ ةيان بؤمةان ب شةارنةةوة .دواى
ماوةيةكى كورت ةضةكةكانيان بؤ هَينامةوةء داواى ليَ بوردنيان كردء وتيان :لةترسةى
طيانى خؤمان نةمانتوانيوة ةضةكةكان ب شةارينةوة ،ضةونكة حكومةتى عَيراق كا ةشيفةى
هةيةء ئةيدؤزيَتةةوةء طيرؤدة ئةبين.
ةئةو برادةرانةة ةناهةةقيةان نةةبوو كةة نةة ةيانتواني بوو ضةةكةةكةان ةمان بؤ ب شةارنةةوة،
ضةونكة رِؤذطاريَكي زؤر ناخؤشء ةسةخت بوو .ئةوكاتة ضةةك ةشاردنةوة زؤر زةحمةت
بوو ،طةر يةكَيك شةوَينى طونجاوى نةبوواية ضةةكى نةئة شةاردةوة .ثيَش تةوابووني
مؤلَةتةكةي ِرذَيم ،دةمان ةضةكةي خؤم لةناو توودرِكى باخى خانووةكةمدا شةاردةوة،
دواتر لة سةةرةتاي شةؤِر شةي نويَ ،سةوود لة دةمان ضةةكةم وةرطيراو ناردم بؤ شةاخ بؤ
بةكري حاجي سةةفةر .هةروةها ذمارةيةك ني شةتمانثةروةر ضةةند ثار ضةة ةضةكيَكيان
شةاردةوة كة دواتر لة شةؤِر شةى نويَ سةووديَكى زؤري ل َي وةرطيرا ،يةكيَك بوو لة
هؤكارةكانى بةهيَزكردنى شؤِرشى نوآ.
226
سةرنجي عةرةب َيك!
رِؤذيةَك ( ةحاكم ةكام ةيل)م بينى ،ث ةياويَكى بةا شةى مةارك سةيي عةةرةب بوو ،خةةلَكى
بة سةرة بوو ،ثيَ ةشتر ةشيوعى بوو ،كوردييةكى ِرةوانى دةزانىء خَيزانةكةى ضةوارتايي
بوو .ثيَش هةرةس لة طوندى زةلان (ئيَ سةتا ناحيةية) دادوةرى شةؤِرش بوو ،دؤ سةتى
منء بةكرى حاجى سةةفةر بوو ،بة بارودؤخةكةء شةكسةتى ةشؤِرش زؤر دلَ ـةطران بوو،
ليَبوردنةكةى حكومةتيش خةلَكى عةرةبى نةئةطرتةوة .هة سةتى كردبوو كة منء كاك
بةكر لةطةلأ بيروباوةرِى ضةثداينء نويَخوازين،
وتي :ئَي سة ةتا بةارودؤ خةة كةة بؤ ئيَوة زؤر طو نجةاوء لةة بةارة ،تةا حكو مةةت هةةموو
ضةةكةكاني كؤنةكردؤتةوة ،هةقة ئةم هةلة لةدة سةت خؤتان نةدةن ،خَيرا سةوودى ليَ
وةربطرنء ةشؤِر شةيَكى نوآ بةرثا بكةن ،هةموو ئةو خةلَكةي كة شةك ةستي ةشؤِر ةشيان
ثيَ ناخؤشة ،ثشتيوانيتان ليَ ئةكةن.
ق سةة ةكانى ةحاكم ةكاميةل لةةجيَى خؤ ةيدا بوون ،بةةلآم خةةلَكي زؤر ورةى بةةردابوو،
بارودؤخةكةش ئةوةندة خراث شلَةقابوو ،كة خؤِريَكخستنةوة زؤر زةحمةت بوو.
227
طةرِانةوة بؤ ذيَر دةسةلآتى ِرذيَم
ضةةنةد ِرؤذيةَك ثيَش تةةواوبوونى لَيبووردنةةكةةى ِرذيَم ،جةة ةبارى ةحاجى ِرة شةيةدم
بينىء هةواَلى دكتؤر كةمال خؤشناوم ثرسى.
وتى :تةندروستي باشةو هةر لة مةريوانة.
و :ئةى بؤ لةطةلأ خؤت نةتهيَناوةتةوة؟
وتى :لةوانةية نةطةرَِيتةوة ،ضةونكة عةلى عة سةكةرىء برادةران داوايان لَيكردووة
هةر لة نةخؤشخانة ةَينيَتةوة تا خؤيان ئةضن بؤ لاىء ئيشيان ثَييةتى.
ئةو هةواَلة بؤ من زؤر خؤش بوو ،ضةونكة ثيَموابوو عةلى عةسةكةرىء دكتؤر كةمال
خؤ شة ةناوء برادةراني تر بؤ طفتوطؤكردن لةة سةةر در َةيذةدان بةة شةؤرِش ثَي ةكةوة
كؤئةبنةوة .بةداخةوة ئةو هيوايةم نةهاتة دى.
ِرؤذانة بة سةةدان ثَيشةمةرطةو بةرثرسةي (ث.د.ك)م ئةبيني كة رِيزةكاني شةؤرِشةيان
بةجَيئةهَي شةتء ئةطةرِانةوة بؤ ذيَر دة سةةلآتي ِرذَيمء ضةةكةكانيان تة ةسليم ئةكردةوة.
ثَي شةمةرطةو داني شةتواني كورد ةستان زؤر بيَ هيواء دَل شةكاو بوونء ورةيان بةردابوو.
بة درَيذايي تةمةنم هَيندةي رِؤذاني نسكؤي شؤِرش ،دلَتةنطء غةمبار نةبووم .ديمةني
تة سةليم بوونةوةي ثَي شةمةرطةكاني ةشؤِرش ،ئةوةندة ناخؤش بوو كة بة و شةة ناتوانم
دةري ب ِم.
هةموو ئةو كة سةانةي كة لةناو (ث.د.ك) بةرثر سةيار بوونء تة ةسليم ئةبوونةوة،
ئةبواية لة ماوةي لَيبووردنةكة بؤ ليَكؤلَينةوة ثةيوةنديان بة دائيرةى ئةمنةوة بكرداية.
بةةهؤي ب َي هيوابوونم بةة شةؤرِشء نةةبووني دة سةتةةء طروثيَةك كةة درَةيذة بةة خةةبةاتي
ضةةكةداري ةبدةن تةا منيش ثةةيوةنةديةان ثيَوة بكةةم ،يةةك دوو رِؤذ ثيَش تةةواوبوونى
مؤَلةتى لَيبوردنةكة ،بِريارمدا كة منيش تة سةليم ببمةوةء وةكو هةموو بةرثر سةةكاني
ةثارتي بؤ ليَكؤَلي ةنةوةء وةلآ ةمدانةةوةي ثر سة ةيارة ةكانيةان ،ثةةيوة ةندي بكةةم بةة دائيرةي
ئةمني سليَماني.
ةئةو رِؤذةي كةة ئةةبوايةة ب ضةوومةايةة بؤ سةلَيمةاني ،ئؤتؤمبيَلي كريَ لةة ثيَنجويَن
دة سةتنةكةوت ،بؤية لةطةلأ بةكري حاجي سةةفةر بة ثيَ بةرةو سةليَمانى كةوتينة ِرآ.
228
لة سةةر رِيَطاي دؤلَة سةوور ،كورِيَكمان بينى كة خةريكى هةلَ ـةطرتنةوةى مينى سةةر
ِرَيطاكان بوو ،كاك بةكر وتى :ئةو كوِرة سةتارى سةةعيد خةلَةفة ،ثيَ شةمةرطةي ثارتي
بوو ،ثيَش ئةوةي ببَيت بة ثيَ شةمةرطة ئةف ةسةر بوو ،لة سةةر داواى شةؤِرش ،ئةو مينى
سةر رَِيطاكاني دانابوو ،ئيَستاش حكومةت ناردوويةتى كة هةَليان بطرَيتةوة.
تا شةانيَري بة ثآ رِؤي شةتين ،لةوآ ئوتومبيَلمان دة سةت كةوت .كاك بةكر بؤ كاري
تايبةتي خؤي هاتبوو بؤ ةسليَماني ،منيش بةرةو دائيرةى ئةمنى سةليَمانى رِؤي شةتم.
كاتَيك طةي شةتمة دائيرةى ئةمنى ةسليَمانى ،ذمارةيةكى زؤر لة ليَثر سةراوى ةشؤِرش كة
لةناوياندا بةرثر سةي بالآي ثارتيء ئامر هيَزء ئامر بةتاليؤنء سةةرلقء سةةرثةلء
ئةندام لقء ئةندام ناو ضةة طةِرابوونةوة .لةناو سةالَؤنةكةدا تاليب رِؤ سةتةمم بينى،
هةةموو ضةاوةِروانى ليَكؤلَي ةنةوة بووين .لةةو كةاتةةدا ةكامَيراى تةةلةةفزيؤنء ِرؤذ ةنامةةى
(الوو ة) هاتن بؤلامانء كةوتنة ثرسياركردن .حالَةتيَكى زؤر ناخؤش بوو ،ضونكة هةر
وةلآميَك ةمان ةبدا يةة تةةوة بةة زةرةر ةمان تةةواو ةئةبوو .هةةولَ مةا نةدا كةة هيس وةلآميَك ةيان
نةةدةي ةنةوة ،بةةلآم ئةةوان كؤَل ةيان نةة ةئةدا ،لةةو كةا تةةدا ئةةمنيَكى كوردم بينى كةة لةة
سةةرة ةتاى شةة سة تةة ةكا ةندا لةة ثيَنجويَن بوو ،داوام ل َي كرد ئةةو كةامَيراء
رِؤذنامةنوو سةانةمان ليَ دوور بخاتةوة .ئةمنة كوردةكة ثيَى وتن "ئةمانة ثَي شةمةرطة
نةةبوون ،بةةَلكو بؤ ةكارى تر هةاتوونء ثر سةيةاريةان ليَ مةةكةةن" .ئيتر ئةةوانيش ئَيمةةيةان
بةج َي هَيشتء ضوون بؤ لاي ضةند بةرثرسيَكي تر.
لةة دائيرةي ةئةمن ( ئةة حمةةدى دادى) مةان بينى ،وتى :ةئا طةاداربن نزي كةةى ()70
ثر سةيارتان ليَ ئةكةن ،بةلآم ئةوةى ثيَ شةتر سةةر بة بالَى مةكتةبى سةيا سةي بووبَيت،
ثر سةياريَكى كةمتري ليَ ئةكةن .سةةرةم هاتء ضةوومة ذوورةوة ،ضةةند ثر سةيارَيكى
طشتييان ليَكردم .ثاشان ثرسياريان ليَكردم كة شؤِرش لة كوآ ضةكى وةرطرتووة؟
منيش بيَ ئاطايي خؤم لةو بابةتة ث َي ِراطةياندن .ئيتر ثرسيارى تريان ليَ نةكردمء
كاغةزةكةيان بة ثَينوو سةي ةسوور بؤ نوو ةسيمء رِؤي شةتمِ .رؤذى دواتر ئة سةوةدى فةقآ
سمايلى ِرانيةييم بينىء وتى :لة سةةر داواي دائيرةي ئةمن ئةبيَت هةموومان ب ضةين بؤ
هوتَيل سةةلام (هوتيَل ئا ةشتي) .منء تاليب رِؤ ةستةم ثيَكةوة ضةووين بؤ هوتيَل سةةلام.
229
ثةارَيزطةارى سةلَيمةانى (حةاجى ِرة سةول كؤيي)ء بةةرِيَوة ةبةري ئةةمنء قةائةد فيرقةة لةة
هوتيَلةكة بوون .سةةرةتا كةوتنة هيَرشء جنيَودان بة مةلا م سةتةفا بارزانى .ثا شةان
خواردنيَكى زؤر لةة سةةر ميَزة ةكان ةمان دانرا .منء ةتاليةب رِؤ سةتةةم ةنانمةان ةنةخوارد.
بةرثرساني ئةمن داوايان لَيكردين كة لةطةلَيان نان بخؤين.
وتمان :ئيَمة لة دةرةوة نانمان خواردووةء نةمانزانيوة دةعوةتى نانواردنين.
لةةطةةلأ ةتال ةيب رِؤ سةتةةم بؤ هةةنةد ةَيك ةلةو كةة سةانةة ةمان ةئةِروانى كةة ثيَش ةهةرةس
كاسةةليَس بوونء لةويَش هةروا بوون .ثا ةشان ئيَمة رِؤيشةتينء ضةووين لة ةضيَشةتخانةى
تارا نانمان خوارد.
230
طةرِانةوةي سوثاي بةعس
ضةةند رِؤذَيك لة ةسليَمانى لة مالَى مامؤ ةستا فايةقى ذن ام مامةوة .لةو ماوةيةدا
سةوثاى ِرذيَم بة تؤثء تانطةوة ةضوونة ةشارؤ ضةكةى ثيَنجوَينء دةوروبةري .هةوالَم
ثيَطةي ةشت كة داني شةتووانى ثيَنجويَن زؤر دلَ ـةطران بوونء ثَييان ناخؤش بووة كة
سةو ةثاى ِرذَيم ةجاريَكى تر ثيَنجوَينء ةناو ضةة ةكةى داطير كردووة ةتةوة ،بةةلآم ضةة ةند
كة سةيَكي ثيَنجوَيني بةرةو ثيرى سةوثاى ِرذيَم رِؤي شةتوونء ئاذةلَيان لة بةرثَييان
سةةربرِيوةء خؤ شةحالَي خؤيان بؤ دةربرِيوون .ذمارةيةك لةو كة سةانة هةر ئةوانة بوون
كة ثَي شةتر ثةيوةندييان بة ِرذيَمةوة هةبوو ،بةلآم لة هةمان كاتي ةشدا لةطةلأ (ث.د.ك)دا
كاريان ةئةكرد .هةروةك لة لاثةِرةكاني ثيَ شةتردا ئاماذةم ثيَكردووة كة ضةةند جارَةيك
داوامان لة ثارتى كردبوء ليَثَي ضةينةوةيان لةطةلَدا بكات ،بةلآم هةولََةكانمان بَي سةوود
بوو ،بةرثرساني بالآي ثارتي طرنطييان بة سةرنجء زانيارييةكانمان نةئةدا!
حةة مةة ئةةمين ثيَنجوَيني لةة ةهةوليَر بوو ،جوابي بؤ نةاردين كةة نةة طةةِريَي نةةوة بؤ
ثيَنجويَن ةتا ضةاوى بةة منء بةةكرى حةاجى سةةفةةر ةئةكةةوَيةت .ةكاتيَةك طةةِرامةةوة بؤ
ثيَنجوَين ،حةة مةدى ةهاو سةةرم بؤى طيَِرا مةةوة كةة ذ ةمارة يةةك ضةة كةدارى كوردء
بةكريَطيراوي ِرذيَم ،بؤ تالآنىء بة زؤر شةت لة خةلَك سةةندن ضةوونةتة سةةر مالآنء
طوارةى ئالَتوونيان لة طويَى ذناندا داكةندووة .هةر ئةو ضةةكدارانة ضةووبوونة سةةر
مةالَى ئيَ مةةش ،ج طةة لةة كيفى دة ةمان ضةة كةةم هيس شةتيَكي تر ةيان ةنةدؤزيبووةوة.
ضةةكدارةكان لة حةمدييان ثر سةى بوو كة دةمان ةضةكةي منء ئالَتوونةكانى خؤي لة
كوَين .حةمدى وةلآمي طونجاوي دابوونةوة ،بةلآم زؤر لة ةضةكدارةكان تر ةسابوو .دواى
ئةوةى هيس شتيَكيان دةستنةكةوتبوو ،رِؤيشتبوءن.
دواى ضةةند ِرؤذَيك ،هةموو دامودةزطا حكوءمييةكانء فةرمانطةكان طةِرانةوة بؤ
ثيَنجويَن .هيَزى سةةر ةبازء ثؤليسء بةارة ةطاى ةبةعسء ثؤلي سةى مةةخ ةفةري ةناح ةيةء
طونةدة ةكانيش طةةِرانةةوة .خةانووة ةكةى جةة ةمالى ميرزا حةة ةمة سةةعيةديةان كرد بةة بةارةطةاى
رَِيكخراوى حزبى بةةعس (منظمية حب العيي ) .هةةر ةئةو ةكاتةة م ةعاون سةة ةنان ةناوَةيك
بووة بةِريَوةبةري دةزطاى ئةمنى ثيَنجويَنِ .رائيد غةفور كة ئةفسةريَكي كورد بوو ،كرا
بة بةرِيَوةبةري ثؤليسء جَيطرى قائيمقامى ثيَنجوَين.
231
ماوةي ضةةند ِرؤذيَك بوو طةِرابوومةوة بؤ ثيَنجوَينِ ،رؤذيَك (رائيد غةفور) كة وةك
وةكيةل قةائيم ةقامي ثيَنجويَن دانرابوو ةناردى بةة دواى منء حةاجى حةة سةةن كيكني كة
ب ةضين بؤ لاي .هةردووكمان ثيَكةوة ةضووين بؤ لاى لة قائيمقاميةت .دواى بةخيَرهاتن
ِرائيد غةفور وتى :بؤية ناردوومة بةدواتاندا بؤئةوةي لَيتان بثر سةم كة ئةو خانووةى
ثَيشتر بارةطاى ليذنةى ناوضةى ثارتي تَيدا بووة ،بة مولَكى خانووى كَيية؟
و :لةة ِرا سةت ةيدا زةوي مةالَى ميرزا ِرة شةيةد بوو ،بي ةناى خةانووةكةةش بةة ةثارةى
قةرةبووكردنةوةى ماَلة سةووتاوةكان كة لةو كاتةدا كرا بة برِى ( )600دينار هةروةها
لةطةلأ برَِيك ثارةى يارمةتي هاوولآتيياندا دروست كراوة.
كارمةنديَكى حكومةت كة ثيَ ةشتر ئةمناسةىء ناوى (فةوزى ةساَلح عةرةب) بوو ،ئةو
سةةردة مةة مودير مةالَ بوو ،كةابرا يةةكى بةاش نةةبوو ،ئةةويش لةةلاي ِرائ يةد ةغةفور
داني شةتبوو ،هةلَيدايةء وتى :يارمةتى ضةىء شةتى ضةى؟ ئيَوة هةر بة زؤر كاتى خؤى
سةرانةء ثارةتان لة خةَلك سةندووة.
وةلآمم دايةوةء و :ئةم ق ةسانةى وا ئيَ سةتا ليَرة ئةيانكةيت ،ئةوة بؤ كاتى خؤى
نةهاتيتء بَلَييت ئةوة سةرانةية؟
جطة لة فةوزى سةاَلح عةرةب ضةةند كة سةيَكي تريش وةك شةَيخ قادرى شةيَخ كاكة
حةمةء حاجى كاكة حةمةى ثيَنجوَينى لةلاى رائيد غةفور داني شةتبوون .رائيد غةفور
سةةرنجي دام ،بةلآم هيس ق سةةى نةكرد .هةر لةو كاتةدا مفةوةزيَكى ثؤلي سةى ليَ بوو،
لةةلاى وةكيةل قةائيمقةا ةمةوة داني ةشتبوو ،م ةفةوةزةكةة كورد بوو ،خةةلَكى قةةلآدزآ بوو،
ةئةويش رِووى كردة فةةوزىء وتي :كةاك فةةوزى ةئةو ق سةانةة جوان نييةةء مةةيكةة ،كةةى
ئةةوة ق سةة ةية ،ئةةو برادةرة ِرا سةت ةئةكةات ،كةاتى خؤى نةةك تؤ بةةلَكو هيس كةة سة ةيَك
جورئةتي نةئةكرد كة باسى ئةو شتانة بكات.
دواي ةتةواوبووني ةماوةي ليَبووردنةة ةكةي ِرذَيم ،ةباوكى دكتؤر كةة ةمال خؤ شة ةناو بؤ
سةؤراخي دكتؤر كةة ةمال ،هةاتبوو بؤ ثيَنجوَينء لةة مةالَى حةاجى ِرة شةيةدى ةحاجى
فة وَللآ بوء .ثاريَزطارى هةولَير كاغةزيَكي (ع م تي ض)ي بؤ نوو سةيبوو كة ئةطةر
دكتؤر كةمال بيةوةيَت بطةِرَيتةوة ،كةس كيَشةي هاتوضؤي بؤ دروست نةكات.
232
ةباوكى دكتؤر كةةمةال بةة ثر ةس ةياركردن دوكةانةة ةكةمى دؤزيبووةوةء هةاتةة لام ،وتى:
من ةباوكى دكتؤر كةةمةاا ،ةئةبيةَت ةيارمةةتيم ةبدةيةتء كةةمةاا بؤ بةدؤزيتةةوة .ةهةر ئةةو رِؤذة
لةطةلأ دؤ ةستيَكى خؤم ناردم بؤ سةةر سةنوورى ئَيران ،لةويَوة لةطةلأ ضةةند برادةريَكى
خؤمةان كةة ةكاتي خؤي لةةطةةلأ بةالَى مةةك ةتةبى سة ةيا سة ةيدا ةكار ةيان ةئةكردء لةة طونةدى
(بايةوة)ى رِؤذهةلآتي كورد ةستان بوون ،ناردم بؤ ةشارى مةريوان بؤ لاى دكتؤر كةمال،
ضةونكة ئةمزانىء دَلنيا بووم كة دكتؤر كةمال هةر لة مةريوانة .ثيَ ةشتر عةلى عةسةكةرى
جوابى بؤ ناردبوو كة لة مةريوان ةَينَيتةوة.
233
طوشارى بةعس
دواي هةرةسةي شةؤرِشةي شةةيلول ،ثياوانى بةعس بيانوويان ثيَ ئةطر ،لة هةوَلي
ئةوةدا بوون كة ةشتيَكم لةسةةر بدؤزنةوة بؤئةوةي تووشةم بكةن .دوكانةكةي تةنيشةتم
ضةايخةانةة بوو ،خؤيةان لةةو ضةاي ةخانةةيةة ضةايةان ةبانط ةئةكردء لاى من لةة دو ةكان
ةئة يةانواردةوة .ئةا ةمانج يةان تةةن ةها ئي هةا نةةكردنم بوو .جةار َةيك هةات نةة دو كةا نةة كةةمء
ويَنةيةكى سةةرؤكي عَيراق (ئةحمةد حةسةةن بةكر) يان كرد بة جانانةى دوكانةكةم.
ثاش ضةند ِرؤذَيك وَينةكةم ليَكردةوةء لة ثشتي تؤثة قوماشةكانةوة دامنا.
ثاش ضةند ِرؤذَيك ضووم بؤ سليَمانى ،لةناو بازارِ حةمةى حةمة ِرةشم بينى ،وتى:
بِريارم داوة ئيتر قسةت لةطةلَدا نةكةم.
و :بؤ كاكة حةمة ضى بووة؟
وتى :ضؤن ضى بووة؟ بيستوومة كة ثياواني بةعسء ئةمن دَين بؤ دوكانةكةت.
و :كةاكةة حةةمةة تؤ من بةاش ئةةنةا سة ةيت ،ئةةوانةة تةةن ةها بؤ ئي ةهانةةكردني من دَينء
ناتوانم دةريان بكةم.
دواي ئةةوةي ةكاكةة حةة ةمة بؤي رِوونبووةوة كةة ثيةاواني ِرذَيم ئي ةهانةةم ئةةكةةنء لةة ذَير
ف شةاريَكي دةرووني زؤردام ،داواى ليَ بوردنى لَيكردم .ثةاش دوو رؤذ طةةِرا ةمةوة بؤ
ثيَنجوَين ،دوكانةكةم كردةوة ،زؤرى نةخاياند معاون ئةمنى ثيَنجويَن (معاون سةنان)
هات بؤ دوكان ،وةك ئةوةي بة دواي شةتَيكدا بطةرِيَت سةةرنجي هةموو دوكانةكةى
ئةدا ،ثاش كةميَك وتي :ئةوة كوا ويَنةكةى رةئيس ،بؤ لات بردءءة ،با شةة ئةطةر ئةوة
وَينةى مستةفا بارزاني بوواية لات ئةبرد؟
و :هةَلمطرتووة ،لةبةرئةوي نةوةك بة جانانةكةوة بدرِآ يان ثيس ببَيت.
سةري ِراوةشاندو وتى :باوةِر بة قسةكانت ناكةم.
معاون سةةنان لةوة زياتر لة سةةري نةرِؤي ةشتء رِؤي شةت .لةو ماوةيةدا بة دةيان
شةيَوة محارةبة ئةكرامء ئيهانةيان ئةكردم .رِؤذَيك (ع .ا) كة لةطةلأ حزبي بةعس كاري
ئةةكرد هةةروة ةها ةبةرثر سةي يةةك ةَيك لةة فةةر مةان طةة ةكاني ثيَنجوَين بوو ةهات بؤ لام بؤ
دوكةانةةكةةمء وتى :هةاورِيَ ةيانى (منظمية) من ةيان ةناردووة بؤ لاتء داوات ليَ دةكةةن كةة
لةطةلَيان كارى حزبى بكةيت.
234
بة ق ةسةكاني زؤر تووِرة بووم ،زؤر بة ِرةقى وةلآمم دايةوةء بة طذيدا ضةوومةوة.
رِؤذي دواتر قادرى حاجى ح سةيَنة ِرةش( )41كة ئةوكاتة لة يةكَيتي جوتيارانى عَيراق
(ا ةاد اممعيةات الفلاحيةة العراقيةة) ةكارى ةئةكرد ةهات بؤ لام بؤ دو ةكان ،دواى هةةوالأ
ثر سةين وتى :دوَين َي برادةراني (منظمية) داوا يةان لَيكردم كةة داوا يةةكي ئةةوا نةت
ثيَِرابطةيةنم ،بةلآم من ثيَموتن كة من ناضمء كةسيَكي تر بنَيرن.
دامودةزطةاكةاني ِرذَيم لةة ثيَنجويَن ،بةةردةوام ضةاودَيرييةان ئةةكردمء بةة شةيَوازي
جؤراوجؤر ئيهانةيان ئةكردم.
( )41دواي هةَلطيرساني شؤرِشي نو َي ،ثةيوةندي ثيَوةكردمء ئيشي بؤ ئةكردين.
235
دةستطيركردنى شةهيد شةهابء هاورِيَكانى
ز سةتانى سةاَلى 1976زؤر سةارد بوو ،لة ثيَنجويَن بةفريَكى زؤر باري بوو ،لة
دةمةو ئيَوارةيةكى درِةنطدا لة سةةرةتاي مانطي يةكدا ،ذمارةيةك ثؤلي سةم بيني كة بة
ضةة ةكةوة لةةدواي كؤ مةةَل َيةك دة سةتطيركراودا بةة ةبةردةم دو كةا نةة كةة ةمدا رِؤي شةتن.
دةستطيركراوةكان بة جامانة سةرء دةموضاويان ثَيضابووةوة ،تةنها ضاويان بة دةرةوة
بوو ،ثؤلي سةةكةان بةةرةو مةةر ةكةزى ثؤلي سةى ثيَنجوَين ةئةيةان دن .بؤ كؤكردنةةوةي
زانياري لة سةةر ئةو كؤمةلَة دة ةستطيركراوة ،بةثةلة ضةوومة ماَلةوةء دة ةستبةجآ ناردم
بةةدواي ةعةلى حةاجى سةةعيةد سةوورةدا كةة ثؤليس بوو لةة مةةر ةكةزةكةةى ثيَنجويَن،
هةروةها بة نهَينى لةطةلأ ئيَمةدا كارى رِيَكخستني ئةكرد.
كةات يةَك عةةلى حةاجي سةةع يةد ةهات و :ةبةلَكو هةةواَلم بؤ بزان ةيت كةة ئةةو
دة سةتطيركراوانةي كة ثيَش كةميَك بران بؤ مةركةزةكة ،كَينء لة كويَء لة سةةر ةضي
دةستطير كراون؟
وتى :تةةن ةها ةئةوةنةدة ةئةزانم كةة ئةةوانةة ضةونةةتةة ةناو ةخاكى ئَيرانةةءة ،بةةلآم ئَيران
تةسليمى عَيراقى كردءءنةتةوة.
و :ئةي تؤ كةسيان ليَ ئةناسيت؟
وتى :بةةلةَآ يةةكيَكيةان ئةةنةا سةمء نةاوى فةةرةيةدون عةة ةبدولقةادرةِ ،رةنطةة تؤش ةناوت
بي ةستبَيت ،بة خزمايةتى دةطاتةوة بة باجيم ،بةلآم ئةوانى تر نانا سةم ،من ئَي سةتا
ئةِرؤمةوة بؤ مةركةزةكة ،دواى ئةوةى هةوالَى تةواوم زانى جوابت ليَ ئةطَيرِمةوة.
نةاردم بةة دواي بةةكرى ةحاجى سةةفةةر كةة بَةيت بؤ مةالَى ئَيمةة ،ئةةوة ةندةى نةة ةخايةا ةند
ةكاك بةةكر ةهات ،و :كةاك بةةكر ،ةبا شةة تؤ ثيَ شةتر بةة منةت وت كةة ةكاك شةة ةهابء
برادةران( )42لة ةضياى ( سةوركيَو)ةوة بة ةسنوورةكاندا بةرةو سةوريا رِؤي ةشتوون ،بةلآم
( )42ئةوانةى لة ةسنوورى ثيَنجوَين تة سةليمي عيَراق كرانةوة بريتي بوون لة ةشةهيد ةشةهاب ةشَيخ
نورى ،ةشةهيد جةعفةر عةبدولواحيد ،عومةرى سةةيد عةلى ،فةرةيدون عةبدولقادر ،عةلى بضةكؤل ،ئاوات
عةبدولغةفور ،ئةر سةةلان بايز .لة 1976/11/21شةةهيد شةةهابء شةةهيد جةعفةر لةطةلأ شةةهيد
ئةنوةر زؤراب لةسيَدارة دران.
236
ثيَموايةة كةة ئةةوان طيراونء ئيَ سة ةتا لةة مةةركةةزى ثيَنجويَن زينةدانن ،بةة ضةاوى خؤم
بينيمن كة بردنيان بؤ ناو مةركةزةكة.
كةاك بةةكر وتى :شةتي وا نةاب َيةت ،من خةة بةةرم ث َي طةةي شةتووة كةة ئةةوان زؤر
دووركةوتوونةوةِ ،رةنطة ئيَ سةتا ئةوان طةي شةتبنة ئةو جيَطايةى كة بؤيان دياريكراوة.
كاك بةكر طوماني لا دروست بوو ،وتي :بةرِاست ئةوة ئةوانن طيراون؟
جاريَكي تر لةطةلأ كاك بةكر ناردمان بةدواي عةلى حاجى سةةعيد كة تا ماَلي ئيَمة
بَيت .ثاش ماوةيةكي كةم هاتء وتى :ئةوانة لة ئَيران طيراون ،ناوى ضةند كةسيَكياني
ثآ وتين.
ئيتر منء كةاك بةةكر بةة تةةواوى دَلن ةيا بووين كةة ئةةوانةة برادةراني كؤمةة ةلَةن .لةة ةطةلأ
كةاك بةةكر ةكةوتي نةة ليَ كةدا نةةوةى ئةةو ةبارودؤ ةخةء دؤزي نةةوةى ِريَ ةطا ةضارة يةةك بؤ
دةربةازكرن ةيان .سةةرة تةا بير ةمان ةلةوة كردةوة كةة بةةهؤى ثؤلي سةة ةكانى سةةر بةة
ِريَكخ سةتنةكاني خؤمان ،لة زيندان دةربازيان بكةين ،ضةونكة ئةوكاتة زؤربةى زؤرى
ثؤلي ةسةكانى ثيَنجوَين لةطةلأ كؤمةلَة كاريان ئةكرد ،زؤربةيان بة هةوَلي شةةهيد حةمة
ئةمينى خةجآ( )43كة بةرثرسى ِرَيكخراوي ثؤليسةكان بوو رَِيكخرابوون.
ئةو ثؤلي سةانةى ئةوكاتة لةطةلَماندا كاريان ئةكرد ئةمانة بوون :شةيَرزادى مامة خولة،
محةمةد حاجي قادر شةيرين ،عوسمان غةفور (برازام بوو) ،عومةر حاجى حة سةةن ضةادر،
حةمةى خولة كوردة ،جةبار عوسمان فةرة ،شةةهيد رِةزا حةمة ئةمين ئي سةماعيل ،شةةهيد
سةديق مةحمود خواكةرةم ،عوسمانى حاجى حة سةةن ،فاروق رِة شةيد ةضالة ،عةلى حاجى
سةةعيد ،حةمة سةةعيد عةبدوَللآي دةلاك ،ئةحمةد ِرة شةيد حاجى ئةمين ،شةةهيد ِرةحمان
حاجى رة ةسولأ ،شةةهيد شةيَخ تايةر محيَدين ،ئةنوةر ةساَلح حاجى فةرة ء ضةةند ثؤلي سةَيكى
تر كة ناوةكانيانم لةياد نةماوة.
( )43حةمة ئةمينى خةجآ ،تيَكؤ ةشةرو ثَي ةشمةرطةيةكى ئازاء قارةمانيَكي رِةو شةت بةرزو ضةاونةترس
بوو .ضةة نةدين ث لةةى ثَي شة مةةر طةا يةةتى بِري بوو .كورِيَكى كردة بوو ،نةةخ شةةء ضةالاكي زؤر
سةةركةوتووانةى دادةنا .بةداخةوة لة بةهارى 1988لة طوندي شةاناخ ةسيَ بة ضةةكى كيميايي شةةهيد
كرا.
237
شةهيد ئةنوةر زؤراب شةهيد جةعفةر عةبدولواحيد شةهيد شةهاب شيَخ نوري
بؤ زان ةياريء هةةوالَي نويَ ،عةةلى حةاجي ةسةعيةد رِؤي شة ةتةوة بؤ ةناو مةةركةةزةكةة .ةثاش
ةماوة يةةكي ةكةم طةةرِا يةةوة بؤلا ةمانء وتى :بةة برو سة كةة ةناوة كةان يةان ةناردووة بؤ ئةةمنء
ئي ةستخ ةباراتى سةلَي ةمانى ،من هَي شةتةا نةهاتبووم بؤ ئيَرةء لة مةركةزةكة بووم كة وةلآمى
برو سةكةكة هاتةوةء دةلَآ "بة زووترين كات هةموو ثؤلي سةة كوردةكان لةو دة سةتطيركراوانة
دووربخةنةوة ،دةبيَت تةنها ثؤليسء ئةفسةرى عةرةب ضاوديَرىء ثاسةوانييان بكةن".
بةةداخةةوة ئيتر ئيَمةة نةةمةانتوانى بةة هيس جؤريةَك ب ةيانبينين ،هةةولةَة ةكاني شة ةمان بؤ ِر ةفا ةندنء
دةربازكردنيان ةشكسةتي هيَنا .ئةوكاتة عوسمانى حاجى حة ةسةن توركة بةرثر ةسى طةنجينةى
ضةةكى ثا سةةوانةكانى ناو مةركةزةكة بوو ،هات بؤلامانء وتي :لةطةلأ ثؤلي سةةكاني خؤمان
طةةنجينةةكةة ةئةكةةمةةوةء هةةموو ضةةكةة ةكان ةئةبةةين ،بةةلآم ئةةو ةكارة ئةةنجةام نةةدرا ،ضةون ةكة
عوسمانى حاجى حة سةةن لة كارةكةي وةك بةرثر سةى طةنجينة لابرا ،دواتريش هةموء ئةو
ثوَلي ةسانةي كة سةةر بةِريَخ سةتني كؤمةلَة بوون بة ضةةكةكانى خ َويانةوة ضةونة شةاخء بوون بة
ثَيشمةرطة.
238
فتوادان بؤ شؤرِش
دواي ةهةرة سةي شةؤِرشِ ،رؤذَيةك ةمةلا م سةتةة ةفاي مةةحمودي ةحاجى م سةتةةفةا
ثيَنجوَيني كة لة ةشارى مو سةة دائةني شةتء مامؤ سةتاى زانكؤ بوو ،لة هةمان كاتي شةدا
مامؤستاي ديني بوو ،بةسةردان هاتبوو بؤ ثيَنجوَين .مةلا مستةفا خزمم بوو ،هاورَِيى
م ةندالَي شةم بوو ،كةاتى خؤى لةة حوجرة ثَيكةةوة دة ةمانويَنةد .لةةطةةلأ سةالَحى ةحاجي
فة ولَلآء جةلالي مةحمودى فةقآ ِرةحيم سةةردانمان كرد ،لة ماَلى سةؤفى عومةرى
براى بوو ،ميوانيَكي زؤر لةة لاي بوو .دواي هةةواَلثر سةين سةةبةارةت بةة بةارودؤخي
سةيا سةي كورد سةتان ثيَكةوة ق سةةمان كرد .مةلا م سةتةفا كارة سةاتى هةرة سةي زؤر
ثيَنةاخؤش بوو .ةئةو ةكاتةة زان ةياريم لابوو كةة لةةطةةلأ ئيخوان مو سةليمين بةة نهيَنى ةكارى
ئةكرد .سةةبارةت بة هةلَطير سةاني ةشؤرِ شةيَكي نويَ ق ةسةم لةطةلأ كردو و :مامؤ سةتا،
ئةطةر شةؤِرشةيَكى تر بة بيريَكى نويَخوازةوة دروسةت ببَيتةوة ،ئايا ئيَوة وةك ثياويَكى
ئاينى هةلَوَيستان ضى ئةبَيت ،ئايا ئيَوة فتواي بؤ ئةدةن؟
مةلا م سةتةفا تَيطةي شةت كة مةبة سةتم لة بيرى نويَخواز ،بيري مارك سةيية بؤية وتى:
ئةى باشةة من ثر ةسياريَكت ل َي ئةكةم ،ئةطةر بتةويَت سةةركةويت بؤ سةةربانيَكى بةرزء
ثةيذة هةبوو كة ثيَي سةةربكةويت ،ئايا ثآ ئةخةيتة سةةر ث ةشتى بووكيَكى لاواز بؤ
ئةوةى سةربكةويت بؤ سةربانةكة؟
لة مةبة سةتي تيَطةةي شةتمء و :ئاخر مامؤ سةتةا ئةطةر ثةيذةكة ِرزي بوو ،ملةت
ئةشكَيت ،ئةي ئةوكاتة ضى بكةين؟
وتى :من بةةش بةة حةالَى خؤم لام طرنط ني يةة كةة ر حزب يةَكء بةة ر بيرو ةباوةرِ َةيك
شةؤِرش ئةكات ،بةلآم طرنط ئةوةية كة ئةو شةؤرِ شةة بؤ كورد بيَتء دذى ِرذيَمى بةعس
بَيت .ئةطةر شؤِرشيَكي وا بةرثا بوو ،ئةوا من فتواى ثشتيواني كردني بؤ ئةدةم.
و :مادام لة مةبةستى يةكتر طةيشتين ،دواجار بة كافرء بة ملحد ناومان نةبةن.
وتى :نةخَير برام ئينشائةَللآ وا نابَيتء ئةوةندة توند نين.
دواي ئةوةي لاي مةلا م ةستةفا رِؤي ةشتين ،كاك جةلالء كاك سةاَلح وتيان :با شةة لةم
بارودؤخة ناسكةء لة ناو ئةو هةموو خةلَكة بؤ ئةو قسانةت كردو مةبةستت ضي بوو؟
و :مةبة سةتم هةلَطير ةسانةوةي شةؤرِ شةة ،دَلينابن كة شةؤِرش هةر درو سةت
ئةبَيتةوة ،ئةطةر ئيَمةش نةيكةين ،ئةوا خةلَكى شؤِرشطَيرِي تر زؤرة.
239
لة رِاستةوة :لالؤ ،دكتؤر مستةفا مةحمود ثيَنجوَيني
لة سالَي 1962كاتيَك دكتؤر مستةفا لة زانكؤي ئةزهةري قاهيرة دةيخوَيند ،داواي وَينةيةكي بةندةي
كرد ،ثاش ماوةيةك ئةم ويَنةيةي بؤ ناردمةوة كة لَيكدراوي ويَنةكةي منء ويَنةيةكي خؤيةتي.
240
هاتنى قائيمقامى نو َي
دواي هةرةسي شؤِرش ،ئةحمةد دزةيى كرا بة قائيمقامى ثيَنجوَين .ئةو رِؤذةي كة
هات بؤ ثيَنجوَين ،زؤربةى خةلَكى شةار ضةوون بؤ ثَيشةوازي كردني بؤ دةروازةى شةار.
كاتيَك شةارؤ ضةكةي ثيَنجوَين لة ذيَر دة سةالآتي ةشؤرِ ةشدا بوو ،ئةندامى ئيدارةي
قائيمقاميةتي ثيَنجويَن بووم ،هةربؤية ضةةند هاورِ َيء برادةرَيك ثيَيان و كة لةطةلَيان
بضم بةرةو ثيرى قائيمقام ،بةلآم من نةضووم.
ئةةحمةةد دزةيى ةقائيمقةام دواى ضةةنةد ِرؤذ ةَيك ةهات بؤ ةناو بةازارِء لةة ةطةلأ م ةعاون
سةةنانى ئةمن بةناو بازاِردا طةِران ،ثا ةشان هاتنة بةردةم دوكانةكةمء قائيمقام هاتة
ذوورةوة ،بةلآم معاون سةةنان رِؤي ةشت .بةخيَرهاتنم كردء و :زؤرمان ث َي خؤ شةة كة
كة سةيَكى كوردي وةك ئيَوة بووة بة قائيمقامى شةارةكةمان ،داوات ليَ ئةكةم كة وةك
كورديَكي دلَ ةسؤز مامةلَة لةطةلأ خةلَكي ثيَنجويَن بكةيت ،ضةونكة خةلَكيَكي هةذارنء
لة بوومةلةرزةكةوة تا ئَي ةستا ضةةند جارَيك زةرةرو زياني طةورةيان لَيكةوتووة .ئةبَيت
تؤ لةة مةةودوا ِرَي طةا نةةدةى ةئازارى خةةَةلك ةبدر يَةتء ئي هةا نةة بكرَينء ب يةانوو بةة خةةَةلك
بطيرَةيتِ .رةن طةة بزان ةيتء بؤ ةيان ةباس كردب َيةت كةة لةةم رِؤذانةةدا ضةةنةد كةة سةيَكي
دامودةزطةا ةكاني حكومةةت لةة كورِى ةحاجى ئةةحمةةدى خةةيةاتيةان داوةء لةة سةةر هيس
طرتوويانة .خةلَكى ثيَنجوَين نةيانوي سةت ب ضةنة ذيَر سةَيبةرى دة سةةلآتى شةاى ئَيران،
ِرةنطة خؤشت باش بزانيت ِريَطايان ثيَ درابوو كة لة هةر شاريَكى ئَيراندا بيانويستاية
ئةيانتواني دابنيشن.
ثا شةان با سةى خةلَكى ثيَنجوَينم بؤ كرد ،بةلآم قائيمقام بة هيس شةيَوةيةك ق سةةى
نةكردء بة ةضاكء خراث ءةلآمي نةدامةوة .ضةةند قسةةيةكم كرد كة كاتيان نةبوو ،بؤية
طومانم لا درو سةت بوو كة ِراثؤر لة ةسةر بداتء راثيَ ضةى ئةمنء ئي سةتخبارا بكةن،
بةلآم نة ئةو رِؤذةء نة رِؤذانى دواتر كةس ليَي نةثرسيمةءةو هيس شتَيك رِووي نةدا.
ثاش ضةةند رِؤذيَك بةمةبة سةتي يةكترنا سةين ،كؤمةَلَيك كة سةايةتى نا سةراوى
ثيَنجوَينء مامؤ سةتاء ثياواني ديني ،ةضوون بؤ سةةرداني قائيمقام .دواي ئةوةى
دائةني شةنء ئةكةونة ق سةةكردن ،قائيمقام هةوالَى منيان ليَ ئةثر ةسَيت .ئةوانيش ثيَي
ئةلَيَن "كارى تايبةتي هةبووة ،بؤية نةيتواني لةطةلأ ئيَمة بيَت".
241
رِؤذي دواتر ةقائيم ةقام( )44كةار مةة نةديَكي لاي خؤي ةنارد بؤ لامء داواي لَيكردم كةة
سةةرداني بكةم ،هةمان رِؤذ ضةووم بؤلاي بؤ قائيمقاميةت .دواي ةسلآوو هةوالأ ثر ةسين
وتى :ئةوة بؤية داواي ئةم داني شةتنةم ل َي كرديت ،ضةونكة ئي شةيَكم بؤت دؤزيوةتةوة،
ةئةويش ثرؤذةيةةكي ةئاوة .لةة قوِرةِرة شةةوة ةئاو بةة بؤرى ةئةهَينر ةيَت بؤ سةةر ةئاوى
مةشروعى ثيَنجويَنء بؤ طةِرةكى بةنطةلَةكان ،ئيشيَكى زؤر باشةء ماوةكةشى زؤرة.
و :من ئةو جؤرة كارة ناكةم ،ضونكة هيضي ليَ نازانمء هةرطيز نةمكردووة.
هةءلَيَكي زؤرى لةطةَلم دا ،بةلآم من نةضوومة ذيَر باري ثرؤذةكةوة.
ثا ةشان وتى :با شةة ئي شةيَكى ديكة هةية ،ئةمةيان لةوانةية بؤ تؤ با شةتر بَيت،
بيستوومة ثَيشتر كارى مقاولاتت كردووة ،ئةمةيان سةقفى دوكانةكانى شارةوانيية.
و :ةبوورة ئةويش ناكةم ،ضونكة حةز ناكةم هاتوضؤى دائيرةكان بكةم.
وتى :باشةة تؤ دةتوانى كةسةيَكى ةشارةزا لةم كارانةدا بكةيت بة شةةريكى خؤت ،با
ئيتر ئةو هاتووضؤي ئةو دائيرانة بكات كة ثةيوةندييان بة ثرؤذةكةوة هةية.
دواي هةةو لةَدانيَكي زؤر ،ثيَموت كةة جوابي ليَ ئةةطَيِر مةةوة .لاى ةقائيم ةقام ةها تمةة
دةرةوةء ضةووم بؤ لاى جةلال مةحمود فةقآ ِرةحيم ،با سةي ثرؤذةكانم بؤ كردء كردم
بة شةةريكى خؤم .ثا شةان و :كاك جةلال بةمةرجَيك من ئةو ثرؤذانة وةرئةطرم كة بؤ
ئي ةشوكاري ثرؤذةكان من هاتو ضةؤي دائيرةكان نةكةم ،بؤية ئةبَيت تؤ هةموو كارى ناو
دائيرةكان ئةنجام بدةيت ،منيش سةرثةرشتي ئيشوكارةكاني تر ئةكةم.
كاك جةلال ِرةزامةندي دةربرِي ،دواتر ثرؤذةكانمان بة شةةريكى تةواو كرد .ثاش
مةاوة يةةك قةائيم قةام ةهات بؤ دو ةكا نةة كةةمء بةة مةاتي يةةوة وتي :طوا سةتراو مةة ةتةوة بؤ
شوَينيَكي ديكة ،هاتووم خوا حافيزيت ليَ بكةم.
هةةر ضةة ةندة ةئةوةنةدة نةةبوو كةة كرابوء بةة ةقائيم ةقامء بةة ةتةءاءةتي لةةيةةك حةاَلى
نةبووينء زؤر ليَى دَلنيا نةبووم ،بةلآم زؤرم ثَيناخؤش بوو كة طواسترايةوة.
( )44قائيمقام ناوى ئةحمةد دزةيى بوو ،ثياوَيكى هَيمنء لة ةسةرخؤ بوو ،لةطةلأ خةَلكى ثيَنجويَن زؤر
باش بوو ،لة هةموو كارَي ةكدا كارئا سةاني ةئةكردء ةئةيوي سةت خزمةتي ثيَنجويَن ب ةكات .ديارة لةطةلأ
بيرورِاء بؤ ضةوونى بةع ةسييةكاندا نةئةطونجا ،بؤية هةر زوو رِاثؤرتيان لة سةةر دابوو ،ثاش ماوةيةكي
كةم طوازرايةوة بؤ شوَينيَكى تر.
242
لة دوكاني بازرطانييةكةم ،ثيَنجوَين (بةهاري )1976
243
برِياري دوورخستنةوةم بؤ خوارووي ع َيراق
سةرةتاي ساَلي ،1976ماوةيةك بوو كة حةمة ئةمين ثيَنجوَيني كرابوو بة جَيطرى
قةائيم قةامى ثيَنجويَن .كةاك حةة مةة ئةةمين هةاورَِيم بوو ،رِؤذ َةيك ةيةكتر ةمان بينيء وتى:
مودير ما َل لة سليَمانييةوة جوابى بؤ ناردووم كة بؤ كاريَكي ثيَويست ئةبيَت بضيت بؤ
سليَمانى.
و :بؤضي؟
وتي :من نازانم بؤضيية ،بةلآم ثَيم باشة بضيت.
بؤ ِرؤذي دواتر ضووم بؤ لاى مودير مالَ لة سليَماني ،لة بةردةم ذوورةكةي نزيكةي
12 - 10كة سةيَكي تر ةضاوةِروان بوون .هةريةكةمان لة شةوَينيَكةوة بانط كرابووين،
هةموووان ثَي ةشتر لةطةلأ (ث.د.ك) كارمان كردبوو .ئةوانةي كة من دةمنا سةين بريتي
بوون لة كوَيخا سمايلى تةلانء ئةحمةد ِرة شةيد قةلآدزَييي .ثاش ماوةيةك ضةاوةِرواني
بةانطيةان كردينةة ذوور ةَيكء وتيةان :ئيَوة ةلة دائيرة ةكانى حكومةة ةتدا داواى دامةةزرانةدنتةان
كردووة.
من سةةرم سةورِماء و :شةتى وا نةبووةء هيس ئاطايةكم لة شةتي وا نييةء هةرطيز
داواى دا مةةزرا نةدم نةةكردووة ،من طوزةرانم زؤر بةا شةةء دو كةانى بةازر طةانيم هةة يةةو
ثيَويستم بة دامةزراندن نيية.
مودير مالَ سةري لةقاندء وتي :باشة فةرموو تؤ ئةتوانى برِؤيت.
لام رِوونء ئا ةشكرا بوو كة ثيلانيَك لة دذمان لة ئاراداية ،بة شةيَوةيةك لة شةيَوةكان
سةزاي كؤمةَليَك لة كادرو ثيَ شةمةرطةي ثيَ شةووي ثارتي ئةدريَتء هةروا بة هةرزان
رِزطارمان نابَيت .رِؤذاني دواتر بيَ ئةوةي ئاطادار ،حةمة ئةمين ثيَنجوَيني سةةبارةت
بة بِرياري دامةزراندنم ،لةطةلأ ثاريَزطارى سةليَمانى (حةمة ئةمين ئةحمةد)( )45ق سةةي
( )45لة كؤتايي ةساَلي ،1976رِيَكخ ةستنى كؤمةلَة لة ةسليَمانى تةقةيان لة ثاريَزطارى سةلَيمانى كردء
برينداريان كرد( .ئةو ضةالاكيية لة بة شةي يةكةمي فيلمي طةردةلوول ئاماذةي ثيَ كراوة) .ثاريَزطارى
سةلَيمانى لةطةلأ حةمة ئةمين ثيَنجوَيني زؤر برادةر بوون ،كاتى خؤى لة رِؤذنامةى هاوكارى ثيَكةوة
كاريان كردبوو ،هةردووكيان ئةندامي ئةنجومةنى ياسادانانء جَيبةجيَكردنى حكومةت ئةندام بوون.
244
كردبوو ،ثيَي وتبوو "لالؤ ث ةياويَكى دَل سةؤزى ثيَنجوَي ةنة ،يةةك َيةك بووة لةةوا نةةى كةة
نةةيهيَ شةتووة دةز ةطاي كةارةبةاكةةى ثيَنجويَن بةدزريةَتء ب َيةت بؤ ئَيران ،ئيَ سةتةا بةة بيَ
ويستي خؤي فةرماني دامةزراندني بؤ دةركراوة".
ثاريَزطار وتبووى "با خؤى داواكارييةك بنوو ةسَيت ،تؤش شةتيَكي لةسةةر بنووسة،
من هةولأ ئةدةم كة فةرماني دامةزراندنةكةي هةلَبوةشيَنمةوة".
رِؤذَيك حاجى ئةحمةد حةمة ئةمينم بينى ،ئةويش ثَي ةشتر ئةندامي ليذنةي ناو ضةة
بوو وتى :ئةطةر دامبمةزرَيننء مووضةيةكى ضل ديناريم بدةنيَ ،قبولَي ئةكةم.
و :مووضةى ضىء دامةزراندني ضى؟ ثيَم واية نةفى ئةكريَين.
حاجي ئةحمةد لةبةرئةوةي دوو ذني هةبوو ،هيس سةةر ضةاوةيةكي بذيَوي ذياني
نةبوو ،بؤية دامةزراندني ثيَ باش بوو ،بِريارة سةيا سةييةكةي ِرذَيمي بةع سةي زؤر
ةبةلاوة طرنط نةةبوو .جةةلالي مةةحمودى فةةقةآ ِرةحيم ثيَ شةتر لةة لايةةن حةةمةة ئةةمين
ثيَنجوَيني هةواَلى دوورخ سةتنةوةمي زانيبوو ،بةلآم دلَى نةهاتبوء ثيَم بلََيتِ .رؤذيَك
هات بؤ لام بؤ دوكانء بة غةمبارييةوة وتى :سةردانى حةمة ئةمينت كرد؟
و :نةخيَر ،بؤ سةرداني بكةم؟
وتي :حةز ئةكةم بضيت بؤلاي ،ئةيةويَت بتبينَيت.
تَيطةةي شةتم كةة شةتَيةك هةة ةيةو ةكاك جةةلال نةايةةويةَت ثيَم بَلَةيت ،بؤيةة هةةر ئةةو رِؤذة
ضةووم بؤ لاى حةمة ئةمين .دواي سةلآوو هةواَلثر ةسين كاك حةمة ئةمين وتى :بةداخةوة
نوو ةسراويَكمان بةدة ةست طةي شةتووة كة برِياري نةف ـةي كردنت (دوورخ سةتنةوةي
زؤرةمل َي) بؤ ثاريَزطاي رومادي دةركراوة.
و :زؤر ئا سةايية ،كاتى خؤى كة هاتمةوة ضةاوةِريَى زؤر لةوة خراثترم ئةكرد،
برِوات بيةَت من ملم بؤ ثةةت ئةامةادة كردبوو نةةك بؤ نةةف كردن ،ةئةوةش بةة بةة شةيةَك لةة
خةبات ئةزانم.
كاك حةمة ئةمين وتى :لة لايةن ئةفسةرى ليذنةى تةنسيقي سليَمانى داواكراويت.
ث ةياويَكى ثيَنجوَينى كةة لاى ةكاك حةةمةة ئةةمين داني ةشتبوو بةة توان ةجةوة وتى :ئةةى
كاك حةمةمين ئَيمةش دانامةزرَينن؟
245
لةة مةةبةة سةتي تَيطةةي شةتمء خؤم وةلآمم دايةةوةء و :نةةخَير ئيَوة دانةامةةزرَينن،
ضةونكة ئةبيَت تةمةنَيك خةباتء تيَكؤ شةان بكةيتء خيانةت نةكةيت تا داتبمةزرَينن،
ئةوة مةدالياى شةرةفةء نادريَت بة هةموو كةسيَك.
بؤ ِرؤذي دواتر ضةووم بؤ سةليَمةانى بؤ لاى ئةةو ئةةف سةةرةى كةة ثةةيوةنةدي بةة
ئي شةوكاري دوورخ سةتنةوةكةم هةبوو ،ثَييان ئةوت ئةف سةةرى تةن سةيق ،لةناو بيناى
ثاريَزطادا بوو ،ئةفسةةريَكى عةرةب بوو ،دءاي ئةءةي خؤم ثيَ ناسةاند وتى :لة ةشاري
رومةادي دامةةزراو ةيت ،ئةةطةةر كةةفيليَةك بهَينيةت ئةةوا ةئةتوانيةت خؤت برِؤيةت بؤ رومةادي،
ئةطةر نا ئةوا بة كةلةثضةكراوي خؤمان ئةتنيَرين.
و :كةفيل ئةهَينمء ئةمةويَت خؤم برِؤم.
ةكات ةيَك طةةِرا ةمةوة بؤ ثيَنجوَين هةةوالَي دوورخ سةت نةةوةي زؤرةملَيم بؤ خوارووى
عَيراق بة حةمدي هاو سةةرمء منداَلةكانم ِراطةياند .بة بي سةتني ئةو هةوالَة هةموويان
زؤر غةمبارو دَلتةنط بوونء كاري تيَكردن .لةسةرةتاي ثيَكةوةناني ذياني هاوسةريء
هةاتنةة ذ ةياني م ةندا ةلَة ةكانمةةوة ،زؤر بةة ةكةمي لةةطةةَل ةيا ةندا ذ ةيابووم ،زؤربةةي كةات ذيةانمةان
هةر ِراكردنء خؤ شةاردنةوةء دووركةوتنةوةء زيندان بوو .حةمدي هاو سةةرم بةهؤي
شةؤِرشء كاري حزبي منةوة باجيَكي زؤري دابوو ،ئةبواية بؤ خةميَكي ترو هةلَطرتني
كؤَليَكي طرانتر خؤي ئامادة بكرداية .ئةوكاتة ثَينج منداَلم هةبوو ،تةمةني بضوكةكةيان
ضةوار ةسالأ بوو ،بؤية بةجَيهَي شةتنيان كاريَكي ئا سةان نةبوو بؤ حةمدي .ثا شةان
ئةامؤذ ةطاري م ةندا لةَة كةانم كرد كةة هةاو ةكاري دايك ةيان ب كةةن ،داوام ليَكردن كةة
دوورخ سةتنةوةم كار نةكاتة سةةريانء بةردةةوامء سةةركةوتووبن لة خويَندن .ثا ةشان
هةوالَي بِرياري دوورخستةوةم بة براكانم ِراطةياند ،ئةوانيش زؤر بةداخ بوون.
بةةيةاني رِؤذي دواتر ،ةجةلالي مةةحمودي فةةقيَ ِرةحيم بؤ خوا ةحافيزي ةهات بؤ لام،
ةتا ئةةو ةكا تةةي سةواري ئؤتؤمبي لةة كةة بووم لةة طةةَلم بوو .ثيَش ئةةوةي بةةرةو رو مةادي
بةِرَيبكةوم ،كاك جةلال وتي :بِريارة ئةمِرؤ ضةةند بةرثر سةيَكي ثيَ شةووي ثارتي لة ِريَي
باواخةوة تة ةسليم ببنةوة ،وةك ئةندامي شةارةواني ثيَنجويَن داوا لة ئيَمةش كراوة
كة بةرةو ثيريان بضينء لة باواخ ثَيشوازييان ليَ بكةين.
سةةرةتا ضةووم بؤ بةغدا ،لة هوتَيل بَيخالأ دابةزيم .دواى كةميَك حةوانةوة ضةوومة
246
دةرةوة ،لة نزيك هؤتَيل بيَخالأ بة رِيَكةوت نة ةسرةدين خانةقينيم بينى .ثيَش ن سةكؤي
شةؤِرش نةسةرةدين ئةندامي ليذنةي ناو ةضةي ثيَنجوَين بوو ،ئةو كاتة زؤر دؤسةتم بوو،
ئةو لة سةنووري قة سةرى شةيرين خؤي تة ةسليم كردبووةوة ،ثيَ شةتر كة سةوكارةكةي
دوورخرابوونةةوة بؤ خوارووى عَيراق ،دواي تةة سةليم بوونةةوةي ةهةوَليَكي زؤر ةيدا تةا
كة سةوكارةكةي طةِراندةوة بؤ كةلار .دواي هةوالَثر ةسين ثر سةياري ليَكردم كة لة بةغدا
ضي ئةكةم .منيش باسى برِياري دوورخستنةوةكةى خؤمم بؤ كرد.
وتى :سةبرم ليَ بطرة ،من خةلَك ئةناسمء هةولَت بؤ ئةدةم.
ضةةند رِؤذيَكي تر لة بةغدا مامةوةء نة ضةووم بؤ رومادي .رِؤذيَك لة هؤتَيل بيَخالأ
بةكرى حاجى سةةفةرم بيني ،خو شةكيَكى نةخؤش بوو ،هَينابوويان بؤ بةغدا بؤ لاى
دكتؤر .هةمان رِؤذ نة سةرةدين هات بؤ لامء وتى :ئةزانيت عةلى عة سةكةرىء عومةر
دةبابةء دكتؤر كةمال خؤشناء لة رِيَي باواخةوة تةسليم بوونةتةوة.
ئةو رِؤذة لةطةلأ نة سةرةدين ماوةيةكي زؤر ثيَكةوة داني شةتينء ق سةةمان كرد.
هةروةك ثَي شةتر ئاماذةم ث َي كردووة لة ةسالَي ()1971وة لةطةلأ بةكري حاجي سةةفةر
زؤر بة نهَينيء بة فةردي لةطةلأ (كؤمةَلةي ماركسي -لينيني كوردستان) ثةيوةنديمان
هةبوو ،ثيَم باش بوو كة نة ةسرةدين لة ناو كؤمةلَةدا ِرَيك بخةم ،و ِ :ريَكخراويَكي نوآ
بة بيروباوةرِي ضةةثء نويَخوازييةوة درو سةت بووة ،ثَيم با شةة كة جاريَكى تر دة سةت
بكةينةوة بة خةباتء كارى سياسى.
بة ق سةةكانم نة ةسرةدين ِرةنطى تيَك ضةوو ،بة تووِرةييةوة وتى :كاكة وازم ليَ بيَنة،
من وازم لة سةيا سةةت هَيناوةء جاريَكى تر كارى سةيا سةي ناكةم ،خؤ ئةطةر تؤ
نةبوويتايةء هةر كةسيَكى تر بوواية كة باسى سياسةتى لةطةَلم بكرداية ئةوا .....
هةةنةد َي ق سةةى زؤر ةناخؤ شةي كرد ةكة ليَرةدا ةنامةةو ةيَت ب ةيانوء سةم ،من هةةرطيز
ضاوةِريَي ئةو قسانةم لة نةسرةدين نةئةكرد .دواي ضةند رِؤذَيك حةمة ئةمين ثيَنجوَينم
بينى كة بؤ ئي ةشوكاري تايبةتي خؤي هاتبوو بؤ بةغدا ،دةعوةتى نانواردني بؤ منء
بةكرى حاجى ةسةفةرء نةسةرةدين كرد .هةر لةو ماوةيةدا ثاريَزطاري ةسليَماني (حةمة
ئةةمين ئةةح ةمةد) هةاتبوو بؤ بةة ةغدا ،حةةمةة ئةةمين ثيَنجوَيني ثيَى وتبوو :ةئةو برادةرةى
247
دةربارةي نةفيكردني ق سةةم لةطةَلدا كردبوويت كة كاريَكي بؤ بكةيت ،ئيَ ةستا لَيرةيةء
ئةيةويَت نةضيَت بؤ رومادي ،تؤ ئةلَيَيت ضىء ثيَويستة ضي بكات؟
ثاريَزطار وتبووى :ثيَي بلَيَ با ب ةضَيت ،ضةونكة ئةطةر نة ضةَيت ،لَيثر سةينةوةي
لةطةلَدا دةكةنء لةوانةية هةر نةيبينينةوة.
ماوةى ضةةند رِؤذيَكي تر هةر لة بةغدا مامةوةء نةرِؤي ةشتم بؤ رِومادى .ثاش ضةةند
ِرؤذَيةك حةة ةمدي ةهاو سةةرم لةة ةطةلأ سةؤراني كوِرم ةهاتن بؤ بةة ةغدا .حةة ةمدي بةةهؤي
دروسةتبووني بريني طةدة ،ثيَوي ةستي بة سةةرداني ثزيشةك بوو ،ماوةي ضةةند ِرؤذَيك لة
مالَي كاك حةسةني ثورزام بووينء خزمةت كراين.
ئةةو ةماوةيةة ةكة لةة بةةغةدا بووم ،زؤر ةبةى كةات لةة ةطةلأ بورهةان ةقانع ثيَكةةوة بووين ،كةاك
بور ةهان زؤر ةلةم ةيَذ بوو ةهاورِيَم بوو ،لةة رِؤذنةامةةى ةهاوكةارى كةارى ةئةكرد لةة بةة ةغدا .ثيَش
ئةوةى ب ضةم بؤ ِرومادى ،لة برادةريَك ناوني ةشانى تاليب رِؤ سةتةمم وةرطرتبوو ،تاليب
رِؤستةم زؤر دؤستم بوو ،ئةويش دوورخرابوةوة بؤ رومادي .كاتيَك ضووم بؤ رومادي،
سةةرةتا ضةووم بؤ لاى تاليب رِؤ ةستةم .لة رومادي كؤمةَلَيك هاورِيَء برادةرى تري ليَ
بوو كةة ئةةوانيش دوورخرابوونةةوة ،لةةوانةة ةحاكم ةفاروق كؤييء ةحاكم سةالارى براى
حاكم فاروقء عومةر دةبابةء دكتؤر نةوزاد سةاَلح ِرةفعةةتء مةحمودى مةلا عيزةتء
ذمارةيةكي تريش كة ئيَستا ناوةكانيانم لةياد نةماوة.
ئَيوارةي هةمان رِؤذ تاليب رِؤ ةستةمء حاكم فاروق كؤيي لة نادييةك دةعوةتيان بؤ
كردم .من مةشةرو نةئةخواردةوة ،بةلآم نادييةكة شةوَينيَكي طونجاو بوو بؤ قسةةكردن
لةسةةر بارودؤخي ةسياسةي كوردسةتان .هةر ئةو ةشةوة دواى دةعوةتةكة ثيَكةوة ةضووين
بؤ بةِريَوةبةرايةتي ئة شةغالى ِرومادى ،كؤمةَلَيك برادةرء خةلَكى نا سةراوى ليَبوو كة
ثَيشتر لةطةلأ شؤرِشدا بوونء ئةوانيش بة برِياري ِرذَيم دوورخرابوونةوةء لة فةرمانطة
مةدةنييةكانى دةولَةتدا بة ب َي ويستي خؤيانء بة زؤرةمل َي دايانمةزراندبوون.
دواي ئةةوةي برادةران بةةخيَر هةات يةان كردم ،وت يةان :ةمام كوَي خةا مةاوةي ةمانطيَ كةة
مو بةا شةةرةي كردووة ،بةةلآم تؤ زؤر درةنط هةاتوو ةيت ،نزي كةةي مةانط يةَك ز يةاترة كةة
فةرمانى ئيدارييةكةت دةر ضةووة ،بة بِرياريَكى وةزارى وةك كاتب لة دائيرةي ئة شةغالى
248
( طعية)( )46دامةةزراو ةيت .ئَي سةتةا مولازم تةةح سةين دَيةت بؤ ئَيرة ،كوردةو ذميَر ةيارة،
ئةويش ثيَشةتر لةطةلأ ةشؤِر ةشدا بووةو دوورخراوةتةوة ،ئةو ئؤتؤمبيلي ثيَيةو ئةمشةةو
ئةة ضة يَةت بؤ ( طعية) ،لةةويَ موو ةضةى مةان طةا نةةى فةةر ةمان بةةران دا بةةش ةئة كةاتء
ئةطةرَِيتةوة ،ئةتوانيت لةطةلأ ئةو برِؤيت.
زؤرى نةخاياند مولازم تةح ةسين هات ،برادةران منيان ثيَ نا ةساند ،مولازم تةحسةين
وتى :هةرضةةندة لة بةيانييةوة تا ثَينج رِؤذي تر ثشةووةو دةوام نيية ،بةلآم ئةطةر حةز
ئةكةيت هةر ئةمشةو ثيَكةوة ئةضين بؤ ( طعة).
ِرةزامةةنةديم دةربِريء هةةر ئةةو شةةوة تةةلةةفونم بؤ بور ةهان قةانع كردء ثيَموت كةة
رِؤذي دواتر ئةة ضة ةمةوة بؤ بةة ةغدا .كةاك بورهةان بؤ ثَيكةةنين وتى :من ثَيم وابوو كةة ةلة
دةستت رِزطارمان بووةو ئيتر لة كؤلَمان بوويتةوة ،ثَيم نالَيت بؤضي ئةطةرِيتةوة؟
و :لة بةغدا بؤت باس ئةكةم ،بةلآم زةحمةت نةبَيت ب ضةؤ بؤ مالَي كاك حة سةةني
ثورزامء بة حةمدي بلَيَ كة سبةينيَ نةِرواتةوة بؤ ثيَنجوَين.
هةر ئةو شةةوة لةطةلأ مولازم تةح سةين ضةووم بؤ ( طعة) كة نزيكةي 300كم لة
شةاري رومادي دوور بوو .لة نَيواني ةشاري روماديء طعة ،مولازم تةح ةسين لة 6 - 5
بنكة ِراوة سةتاو موو ضةةي فةرمانبةراني دابةش كرد كة ئةوةش زؤر ماندووي كردم.
سةةرلةبةياني طةيشةتينة ( طعة)ء ثةيوةنديم بة فةرمانطةي رَِيطاوبانةوة كرد .ئةحمةد
دزةيى موديرى ثرؤذ ةكةي ( طعية) بوو ،ةئامؤزاى ئةةو ئةة ح ةمةد دزةي يةة بوو كةة ةكاتى
خؤى قةائيم ةقام بوو لةة ثيَنجوَين (هةةردوو ئةامؤزاكةة ةناو ةيان ئةةحمةةد بوو) ،ث ةياويَكى زؤر
بةِرَيزء ني شةتمةانثةةروةر بوو ،دواي ئةوةي خؤم ثيَ نا سةاند وتي :لَيرة فةرمانبةةران
رِؤذاني هةةينيش ئيش دةكةةن ،بةةلآم لةة كؤتةايي مةان ةطدا بؤ مةاوةي ثيَنج رِؤذ ث شةوو
وةردةطرن ،ئَيمة ليَرة تؤ بة تةنيا بةج َي ناهَيلَين ،بؤ ماوةي ثَينج ِرؤذ ث شةوو بؤ تؤش
ئةنووسم ،بة سةيارةكةى خؤشم تا ناو بةغدا تؤء مام كوَيخا ئةطةيةنم.
لةةطةةلأ ئةةحمةةد دزةييء كويَ ةخا سمةايلي تةةلان ضةووين بؤ بةة ةغدا .لةة هؤتَةيل بَيخةالأ
( ( )46طعة) شارؤضكةيةكة لة بيابانيَكي نزيك سنووري ئوردون ،سةر بة ثاريَزطاي روماديية.
249
جاريَكي تر نة سةرةدينم بينيء سةةبارةت بة برِياري دوورخ ةستةوةكةم ق سةةي لةطةلأ
كردمء وتى :لةطةلأ برادةريَك قسةم كرد ،ثيَى و كة ئةتوانيَت بِرياري نةف كردنةكةت
هةَلبوة شةَينَيتةوة ،بةلآم ئةبَيت ئي شةيان لةطةَلدا بكةيت .ئةو برادةرة تؤ ئةنا سةيَتء
ناوي شَيخ جةبارة( .)47ثاشان وتي :با نةف نةكريَيت ،بؤ ئيشيان لةطةلَدا ناكةيت؟
ئةو ق سةةيةي نة ةسرةدين زؤر ضةاوةِروان نةكراو بوو ،بؤية زؤر كاري تَيكردم ،زؤر
توورِة بوومء و :ئةوة تؤ ئةَليَي ضةي؟ تؤ ئةتةويَت لةطةلأ ئةمنء ئي سةتخبارات ئيش
بكةم؟ تؤ ضؤن ئةوة بة من رِةوا ئةبينيت؟ برِؤ ئيتر هةرطيز نامةويَت بتبينمةوة(.)48
بيَ خواحافيزي نة سةرةدينم بةجَيهيَ شةتء رِؤي ةشتمِ .رؤذي دواتر لةطةلأ حةمديء
سؤرانى كورِم بةرةو سليَمانىء ثيَنجويَن بةِرآ كةو .
( )47شيَخ جةبار براى عةبدولستار تاهير شةريف بوو ،ئةوكاتة لةطةلأ رِذَيم كاري ئةكرد.
( )48لة طفتوطؤي نَيوان (ي.ن.ك) ء حكومةت لة سةاَلى 1984ضةةند جاريَك نة سةرةدين هةوَلى دابوو
كة سةةردانم بكات ،هةر ضةةندة نة ةسرةدين ثيَ شةتر زؤر دؤ سةتم بوو ،بةلآم لة سةةر ئةو ق سةةيةى كة لة
لةكاتي دوورخ ةستنةوةم بؤ خواروي عيَراق لة بةغدا كردي ،نةموي سةت بيبينمء هةتا ئيَ ةستاش نةم
بينيوةتةوة.
250