كةتني ميوان
لة سةالَي 1990مامؤ ةستا ثَيشةرِةو بةهؤي حزبى ديموكراتةوة خَيزانء منداَلةكاني
لةة سةلَي ةماني ةيةوة هَي ةنا بؤ قةاسمةةِرةش ،ذنيَكى خةةلَكي ( سةةقز) شةيةان لةةطةةَةلدا بوو،
ئةيانوي سةت ب ةضن بؤ بانة ،بةلآم بةهؤي ماندوويةتيء درةنطي كات نةرِوي شةتنء لة
ئ يةدارة مةا نةةوة .عو مةةر غةةر يةب ئةة نةدامى دارايى بوو لةة قةا سمةة ِرةش ،زؤر جةار لةة
ذووريَكي ئيدارة ئيشوكاري دارايي ئةكردو ئةمايةوة.
ئةو ةشةوة مامؤ ةستا ثيَ شةرِةو لةطةلأ خَيزانةكةىء مندالَةكانىء ذنة سةةقزييةكة لة
ذوورةكةى عومةر غةريب نوو ةستن ،ئةو ذوورةش سةندءوقيَكى قفَلدراوي تَيدابوو ،كة
ةثارةيةةكى زؤرء كؤمةةَلَيةك وة سةلَى ح سةا ةباتي شةي تَةيدا بوو .منء وة سة ةتا تؤفيق
خةراجياني لة ذووريَكى تري ئيدارة نوو سةتبووين .لةناكاو بة هاواري ثيَ شةمةرطةيةك
كة ئةيوت " فرياكةون ئيدارة سةووتا" بةخةبةر هاتين .بارةطاى ئيدارة ثارةو وة سةلَء
دةفتةري ح سةاباتي داراييء ئيدارةء ضةةكء شةتى تري تَيدا بوو .كاتيَك لة ذءءرةكةم
ةهاتمةة دةرةوة ،عومةةر غةةريبم بيني كةة خؤى كرد بةة ةناو دووكةةلأء ئةاطري ةئةو ذوورةى
كة مامؤ سةتا ثَي شةِرةوو ذنء مندالَةكاني تَيدا بوو ،لةهةوَلدا بوو كة سةندوءقي ثارةء
ح سةاباتةكان لة سةوءتان رِزطار بكات .منيش بةدواى ئةودا خؤم كرد بة ذووركةداو
سةؤ ثةا كةةم بةة طِرة كةةوة بردة دةرةوةي خةانووة كةةء بةة ئةاو كوذا نةد مةا نةةوة .بةةهؤي
ئاطرةكةوة دةستم لة ضةند لايةكةوة سووتا.
ةئةو برادةرانةةي لةة ئيةدارة بوون وتيةان :ةئةوة بؤ ئةةو سةؤثةايةةت بةةو ةهةموو طرِةوة
هةلَطرتء دةستي خؤتت سووتاند؟
و :نا ةضاربووم ،ضةونكة ئةطةر بارةطاكانمان ب سةووتاية ئةوا ئةبووينة طاَلتةجارِى
دةوروبةرمانء ِرةخنةيةكي زؤريشمان ليَ ئةطيرا.
مامؤ ةستا ثيَشةرِةو وتى :ببوءرن زؤر ماندوو بووين ،ئاطامان ليَ نةبووة كة سةؤثاكة
طِري طرتووة ،خؤوان نازانين ئةمة ضؤن ِروويداوة.
و :ئةةزانم تؤ مةانةدوو بوو ةيتء خةة ةتات نةةبووِ .رووم كردة ذنةة سةةقزيةةكةةء بؤ
ثيَكةةنين و :خةة ةتاى تؤ بوو ،ضةونكةة ةكاتى خؤى شةَيخ سةديقى لاى ئيَمةة داواى
كرديت ،بةلآم شووت ثيَ نةكرد .ئةطةر شووت ثيَ بكرداية ئةوا ئةمة رِووى نةئةدا.
651
مةفرةزة ثارتيزانةكان
لةة طو ةندى نؤكةان سةةركردايةةتى (ي.ن.ك) كؤبوونةةوةى بةة ةكادرة ةسيةا سةيء
عة سةكةرييةكاني كرد ،بِريارى درو ةستكردنى مةفرةزة ثارتيزانييةكانء طةِرادنةوةيان
بؤ ناو قولآيي كورد سةتانء دة سةت كردنةوة بة ةضالاكي ةسيا سةي درا .ئةوةي لة يادم
مابَيت ،مةفرةزةكان بة سةةرثةر شةتي ذمارةيةك كادري عة سةكةري ثيَكهيَنرا ،وةك
( شةةهيد غةريب هةلَةدني ،شةةهيد مةلا ئةحمةدى طةرميان ،شةةهيد رِيَباز ،شةةهيد
حةمة ِرة شةى طةرميان ،شةةهيد سةةيد جةوهةر ،شةةهيد شةيَخ بابؤ ،عوسمانى حاجى
مةحمود ،كوردؤ قا ةسم ،عةدنانى حةمةى مينة ،مام رِؤ ةستةم ،ئازادى ةسةطرمة)ء ضةةند
كادريَكي ئازاو بةتواناى تر كة ناوةكانيانم لة ياد نةماوة.
رِؤذاني دءاتر مةةفرةزة ثةارتيزاني يةة كةان بةةرةء ةئةو نةاء ضةة ةناي كةة ثَيش
دة سةتثيَكردني ئةنفالةكان ئازادكرابوونء لة ذيَر دة ةسةلآتي (ى.ن.ك) بوو بةرِيَكةءتن.
درو سةتكردني مةةفرةزة ةثارتيزانييةةكةان ،ءرةى جةة ةماءةرء رِيَكخ سةتنةةكةانء هيَزى
ثَيشمةرطةيان بةرزكردةءة.
مةةفرةزة ثةارتيزانييةة ةكان ةلةلايةةن ِريَكخ سةتنةة ةكانى ةناو شةارةوة زؤر ةهاوكةارييةان
ةئةكراء ث ةيَداوي سةت ةيان بؤ دابين ئةةكرا .بةةداخةةوة ةيةك ةيَك لةة مةةفرةزةكةان لةة سةنووري
طةرم ةيانء قةرةداغ بة رِووداويَكي دَلتةةزيَن شةةه ةيد بوون ،ئةو ئة شةكةوتةى كة مةلا
ئةحمةد طةرميانىء مةفرةزةكةي تَييدا ئةذيان ،بة سةةرياندا ِرووخا بوء ،مةلا ئةحمةد
طةرميانى لةطةلأ شةةش ثيَ شةمةرطةي تردا شةةهيد بوون ،تةنها يةك ثَي شةمةرطة لةو
رِووداوة رِزطاري بوو كة ئةويش لة دةرةوةي ئة شةكةوتةكة ثا سةةواني هاوِريَكاني بوو.
دواى ِراثةرِين رِوفاتةكانيان دؤزرايةوة.
652
مةَلبةندي دوو ،طوندي بلةكآي سةر سنوور ()1990
دانيشتووةكان لة رِاستةوة :عومةر فةتاا ،كؤسرةت رةسول عةلي ،زيرؤ عةبولَلآ ،لالؤ ،شؤِرش ئيسماعيل
653
كؤبوونةوةي بةرةي كوردستاني
بِر ةيار وابوو ةلة 1990/3/7كؤبوونةةوةى سةةركردايةةتي بةةرةي كورد سة ةتانى لةة
ةقاسمةةِرةش ئةةنجةام ةبدرَيةت .ةئةو ةكاتةة ةمام جةةلال لةة دةرةوةى ولآت بوو ،ثيَش ةهاتني
لايةنةكاني بةرةي كورد سةتاني ،نةو شةيروان م سةتةفا كؤبوونةوةيةكي بة برادةراني
سةةركردايةتي كردو وتي :ئةمة يةكةمين جارة كاك مة سةعود بارزانى دَيتة بارةطاكانى
ئيَمةة ،بؤية ثيَوي سةتةة خؤمانى بؤ ئامادة بكةةين .ئةطةر برادةراني ثارتى ثَييةان خؤش
بوو ،با ثَي شةمةرطةكانى خؤيان خواردن درو سةت بكةنء سةةرثةر شةتى بكةن ،با
ثَي شةمةةرطةةكةانى خؤمةان بةة ضةة ةكةوة لةةم ةناوةدا نةةطةةرِيَن ،برادةراني ثةارتى ضةؤن
ئةيانةويَت حةرةسةيات بطرن با بيكةن .ئةم ماوةية با ضةةند بارةطايةكي خؤمان بؤ كاك
مة سةعودء ثَي شةمةرطةكانيء كاك سةامي عةبدولِرةحمان ةضؤلأ بكةين ،ئةبَيت بة
هةةموو مةان هي مةةت ب كةةينء م شةوءرى خواردنى ةباش بخؤين .برادةراني حيزبى
شةيوعىء سةؤ شةيالي سةتء ثا سةؤك بؤ نوو سةتن لاي ئيَمة نامَيننةوةء ئةطةِريَنةوة بؤ
نؤكان ،تةنها كاك مةسعودء كاك سامى لامان ئةمَيننةوة.
ِرؤذَيك ثيَش كؤبوونةوةكة ،مةسعود بارزاني هات بؤ قاسمةِرةش .دواي كاتذميَرَيك
ثَي شةمةرطةكانى خؤمان هاتنء وتيان :لة سةةيتةرةكةى خوارةوة بةرثر سةيَك هاتووة،
بةلآم نايناسين ،سآ ضوار كةسيشي لةطةَلداية.
منيش ضةووم بؤ ئةةوةي بزانم ةئةو كةة سةة كَييةة .ةكاتيةَك بينيم ،زانيم كةة ةسامى
عةبدولِرةحمان بوو .دواتر كاك نةوشةيروان وتى :ئةمرِؤ ضةاوةِريَي كاك ةسامي نةبووين،
ضونكة برِيار وابوو ئةمرِؤ كاك مةسعود بيَتء سبةين َى كاك سامى بطاتة ئَيرة.
ئةوكاتة كةمَيك ناكؤكى لة نَيوان ةسامى عةبدولِرةحمانء مةسةعود بارزانيدا هةبوو،
بةةلآم هةةر ئةةو رِؤذة ةلة ةكاتي ةنانوارد ةندا ثيَةك ةهات ةنةوةء ثةةيوةنةدييةةكةانيةان ةئا سةايى
بووةوة .رِؤذي دواتر كؤبوونةوةكاني بةرةي كوردستاني دةستي ثيَكرد ،ئةوةى لةيادم
مابَيت ئةوانةي كة بة شةداري كؤبوونةوةكانيان كرد ئةمانة بوون "لة ث.د.ك (مة سةعود
بارزانيء فةلةكةدين كاكةيىء فران سةؤ حةريرى) ،لة حزبي شةيوعي (كةريم ئةحمةد)،
لة ثا سةؤك (مولازم كةريم ةسةلام) ،لة سةؤ ةشيالي ةست (ِرة سةولأ مامةند) ،لة ثارتى طةل
654
( سةامى عةبدولِرةحمان) .نَي ضةيرظان بارزانيش هاتبوو ،بةلآم بة شةداري كؤبوونةوةكاني
نةكرد.
كؤبوونةوةكان لة كةشء هةوايةكى زؤر ئا شةتيء ئارامدا بةِريَوة ضةوو ،زؤربةى
با ةسةكان لة سةةر يةكخ سةتنى تواناو هَيزو هةلَوَي سةتى هةموو ثارتء رَِيكخراوة
كورد يةة كةان بوون بةةرام بةةر بةة ِرذيَمي عَيراق .لةة كةاتى كؤبو نةةوة ةكا ةندا نةةو شةيروان
م سةتةفا نوء ةسراءيَكى نهَيني (مجلس ق ةة الوو ة)ى بةع سةى دةرهَيناء خوَيندييةوة،
لة بة شةيَكيدا نوو سةرابوو "جاريَكى تر جةلال تالَةبانىء مة سةعود بارزانى لة ئاوى
ديج لةةء فورات نةاخؤ ةنةوة" .مةة سةعود بةارزانى بةة سةةر سةووِر مةانةةوة وتى :ةكاك
نةوشيروان ،ئةو نوسراءة كة بة (كتاب سري) دةرضووة ضؤن دةستان كةوتووة؟
كاك نةو ةشيروان وتى :ئيَمة لة ناو (مجلس ق ةة الوو ة) خةلَكمان هةيةء كارمان بؤ
ئةكةن.
د ةيدارو كؤبوو ةنةوة كةان مةاوةى حةةوت رِؤذي خةا يةا نةد .ئةةو ةكا تةة هيَرؤ خةان ةلة
قةاسمةةِرةش بوو ،ضةةنةد وَينةةيةةكي بةة شةداربوواني كؤبوو ةنةوةكةاني طرت ،سةامى
عةبدولِرةحمان هاتة لامةءةء وتى :حةزدةكةم لةطةلأ مامى خؤم ويَنةيةك بطرم.
ثاشةان زؤربةى برادةرانى ثارتةكانى تر طةرِانةوة بؤ شةوَينةكاني خؤيان .كؤ ةسرةت
ِرة سةول عةةليء مولازم عومةةر عةة ةبدوَللآ بةة مةة سةعود بةارزانييةان وت :حةةز ةئةكةةين
ئةمشةو نةرِؤيتةوةء لاى ئَيمة ميوان بيت ،سبةى بةيانى بطةرَِينةوة.
كاك مةسعود وتى :فرانسؤ ئةزانَيت.
دواى خوَلقيَكى زؤر كاك مةسعود وتى :باشة ئةمشةويش لاتان ئةميَنمةوة.
لة كاتي كؤبوونةوةكان قادر قادر لةطةلأ دكتؤر عةلى كة تازة لة يةكَيتي سةؤظيةةت
طةةِرابووةوة هةاتن بؤ لام .ئَيوارةي هةة مةان رِؤذ لاى من ميوان بوونء ةتا درةن طةانيَكي
شةةو با سةي يادطارييةكانى كارو خةباتى رِؤذطارى ِرابردوومان كرد .بةداخةوة دواى
ضةةند هةفتةيةك هةوالَم ثَيطةي شةت كة دكتؤر عةلي لة شةاري مةريوان بة نةخؤ شةى
كؤضى دوايى كرد.
655
656
سةركردايةتي (ي.ن.ك) ،قاسمة رِةش ()1990
لة رِاستةوة :لالؤ ،سامي عةبدولرةحمان
657
ئازادكردنى مةلا بةختيار
ماوةي ضةوار سةالأ بوو مةلا بةختيار لة سةةر ئالآي شةؤرِش لاي (ي.ن.ك) زيندان
بوو .بةمةبة ةستي ئازادكردني لة ةسالَي ،1989مام جةلال كؤبوونةوةيةكى بة كادرء
بةرثر سةانى كؤمةلَة كرد ،سةةبارةت بة ئازادكردني مةلا بةختيار وتووَيذيَكي زؤر كرا.
ذمةارةيةةك لةة ةكادرة ةكان ثَي ةيان وابوو كةة ةنابَةيت مةةلا بةةختيةار ئةازاد بكرَةيت ،ذ ةمارةيةةكي
تر ثيَ يةان وابوو طةةر ةئازاد بكر يَةت لةةوا نةة يةة تةة سةليم بةة ِرذَيمي عَيراق ببيَ تةةوة.
ذ ةمارةيةةكي تريش ةلة كةادرةكةان داواي ئةازادكردني مةةلا بةةختيةاريةان ئةةكرد .ةمام ةجةلال
وتى :لة دةرةوة طوشاريَكى زؤرمان لةسةرة ،ئةطةر ئازاد نةكريَت لةسةر من ئةكةويَت،
ئةطةر تةسليم بة ِرذَيم بووةوة من بةرثرسم ،بةلآم من دَلنيام كة كارى وا ناكات.
ثا ةشان دواى هةوَليَكى زؤر بؤ رِازيكردنى كادرةكانى كؤمةلَة مام جةلال وتى :من
برِ يةار مةداوة كةة وةك ةيةكَيتى ئةازادى ب كةةم ،دواتر ئيَوةش وةك كؤ مةة ةلَة برِؤن بيطرنء
زيندانى بكةنةوة.
كؤ سةرةت ِرة سةول وتي :لة تاران سةةبارةت بة ئازادكردني مةلا بةختيار ق سةةم
لةطةلأ كاك نةوشيروان كردووة ،ئةويش ثيَي باشة كة ئازاد بكرَيت.
بةةش بةة حةالَي خؤم بؤ ةئازادكردني مةةلا بةةخت يةار لةة طةةلأ نزي كةةي ( )25ةكادري
كؤ مةة لةَة ق سةةم كردء داوام ليَكردن كةة دةنط بؤ ةئازادكردني بةدةن .نزي كةةي ()15
كادريان بةلََينيان ثيَ دام كة لة كاتي دةنطداندا دةنط بؤ ئازادكردني بدةن .سةرئةنجام
بةة زؤري نةةى دةنطى ةكادرة ةكانى كؤ مةة ةلَة ،مةةلا بةةخت يةار ةئازاد كرا .ثةا شةان لةة ةطةلأ
برادةراني ئالآي شؤِرش يةكيان طرتةوةو درَيذةيان بة كاري سياسي خؤيان دا.
ةئةو ةماوة يةة دةنطيَكى وا هةةبوو كةة ئَيران ةئة ةيةو َيةت مةةلا بةةخت ةيار بةةلاى خؤ ةيدا
رِابكَي شةتء ثارتيَكى ئي سةلامي بؤ درو سةت بكةنء لة رَِيبازى خؤى لاي بدةن ،بةلآم
هةوَلةكانيان بيَ ةسوود بوو ،ثلانةكةيان سةةرى نةطرتء نةيانتواني ةسوود لة مةلا
بةختيار وةربطرن.
658
سةفةري كو ِرةكانم بؤ يةكيَتي سؤظيةت
دواى ئةوةى ماف ـةي زةمالةي خوَيندني كورِةكانم لة 1988درا بة خةلَكي تر ،لة
ةهاويني 1989ةجاريَكى تر ئي شةو ةكاريةان بؤكرا ةيةوة .ةئةو ةكاتةة ةمام جةةلال لةة تةاران
طةِرابووةوة بؤ قاسمة ِرةش .نيوةرِؤيةك لة بارةطاي ئيدارة منء مام جةلالء نةوشيروان
م سةتةفاء محةمةد تؤفيق ِرةحيمء كؤ سةرةت ِرة سةولأ عةليء مولازم عومةر عةبدوَللآ
ثيَكةوة بووين .لة كاتى نانواردندا مام جةلال وتى :لالؤ كورِةكانت سةفةريان كرد؟
و :مام جةلال ،ئيَوة ئةزانن؟
وتى :ئةوة بؤ هةموو شتَيك ئةكةنة ملى من؟
محةمةد تؤفيق هاتة ناو با ةسةكةوةء وتى :مام جةلال مةبة سةتى ةسالَي ثار نيية،
ئةوانةي سةالَى ثار مافيان خوورا ،ئةم سةالأ زةمالةيان بؤ وةرطيراوةء سةةفةر ئةكةن.
مام جةلاليش ثيَي وابوو كة ئيَستا كورِةكانت لة تارانن يان سةفةريان كردووة.
مام جةلال وتى :باشتر واية ئةمرِؤ بضيت بؤ بانةو خَيرا كورِةكان بنَيريت بؤ تاران.
هةةر ةئةو رِؤذة طةةِرا ةمةوة بؤ بةانةة ،بةة تةة ةلةفؤن ثةةيوةنةديم كرد بةة بةةكر فةة ةتاا ةكة
لَيثر سةراوى ثةيوةندييةكانى (ي.ن.ك) بوو لة تاران .دواي ئةوةى كامةرانء مةريوانم
نةارد بؤ ةتاران ،خؤم طةةِرامةةوة بؤ ةقاسمةةِرةش .لةةويَ سةةبةارةت بةة ةكامةةرانء مةةريوان
مام جةلال قسةي لةطةلَدا كردمء ءتي :كورِةكانت نارد بؤ تاران؟
و :بةلَآ.
وتى :ئةةزان ةيت زؤرم ث َي ةناخؤش بوو ،ثَيم وابوو ئةةم جةارةش سةة ةفةرةكةة ةيان ثةةك
خراوةو بة توانجةوة وةلآمم ئةدةيتةوة.
و :ببوورة مام جةلال ،ثَيم ءابوء مةبةستت سالَى ثار بوو.
ثاش ئةوةى كورِةكانم ئامادةى سةفةربوون ،منء حةمدى ثيَكةوة ضوين بؤ تارانء
لةطةلَ بةكر فةتاا لة وَي ةستطةى شةةمةندةفةرى تاران خواحافيزيمان ليَكردن .ذمارةي
ئةو طةنجانةي كة بة زةمالةي خوَيندن ئةضوون بؤ يةكيَتي سؤظيةت ( )12كةس بوون.
دواي ئةوةي لة تارانةوة طةِرامةوة بؤ قاسمةِرةش ،ئا سةؤى شةَيخ نوريم بيني كة
بةةرثر سةى ثةةيوةنةدييةةكةان بوو لةة ةثاوة .ةكاك ةئا سةؤ وتى :لالؤ ،هةةوالَيَكى خؤشء
659
هةوالَيَكي ناخؤشي كورِةكانتم ثَيية.
و :هيوادارم شتي خراث ِرووي نةدابَيت.
وتى :هةوالَة ناخؤ شةةكة ئةوةية كة كورِةكانت نةيانتوانى بة شةةمةندةفةر سةةفةر
بكةن ،ضةونكة كريَكارانى هيََلى ئا ةسنى باكؤ مانيان طرتووة .هةءالَة خؤ شةةكةش
ئةوةية كة بليتى فرِؤكةيان بؤ برِيوونء بة فرِؤكة سةفةريان كردووة.
660
ناوى طوندةكاني سنووري ث َينجويَن
نةو شةيروان م سةتةفا ماوةيةك خةريكى نوء سةينى ناوى طوندو كانىء ئة شةكةوتء
شةاخء دؤلَء دة شةتةكاني كورد سةتان بووِ .رؤذَيك ثيَكةوة داني ةشتبووينء وتي :لالؤ،
كةةى توان يةتء دةر فةة تةت هةةبوو بةا ثيَ كةةوة نةاوى طو ةندة كةانى نةاو ضةةى ثيَنجوَين
بنوو سةينء بزانين ةكة ةلةو ةناو ضةةيةةدا ضةةنةد طونةد هةةبووة ،هةةروةهةا ضةةنةديةان
قو ةتاب ةخانةةو مزطةةوتء نةةخؤ شة ةخانةةيةان تَيةدا بووة .ئةةمةانةةويَةت هةةموو ئةةو زانيةاريةا ةنة
لةناو كؤمثيوتةر تؤمار بكةين.
ئةو كاتانةى كة دةرفة هةبوو ،لي سةتيَكم لة ناوى ئةو طوندو ناو ضةانةى كة كاك
نةو شةيروان مةبة سةتى بوو ئامادةم كرد ،ثَيم وابوو ناوى هيس جيَطايةكم بيرنة ضةووة.
لي سةتي ناوي طوندةكانم دا بة كاك نةو ةشيروان .كاتيَك ناوي طوندةكاني خوَيندةءة،
وتى :ناوي ئةو دوو طوندةي تريش بنووسة ،ضونكة لة ليستةكةي تؤدا نيية.
بةلامةوة مايةي سةةر سةورِمان بوو ،ضةونكة بة شةيَوةيةك ناوى شةوَينء جيَطاى
طوندةكانى ثيَ ئةو ،وةك ئةوةى خؤى خةلَكى ناوضةةي ثيَنجويَنء ئةو طوندانة بَيت،
هةندَيك زانياري لابوء كة من لام نةبوءن يان لةيادم ضووبوون.
661
ئامبولانسى مةرط
لةو ماوةيةدا كة لة ئيدارةى (م.س) بووم ،ئوتومبيَليَكى ئامبولانسمان (اسعا ) لة
ئَيران وةرطرت ،رِؤذيَك مامؤ سةتا نازم ةسووي ضةي ئامبولان سةةكةي لة ئيدارةي (م.س)
داناو وتى :ئةطةر دكتؤرةكان ئيشيان بةو ئامبولانسة هةبوو با بيبةن.
رِؤذ ةيَك كؤبوو ةنةوة يةةك لةة نَيوان دكتؤرة ةكانى شةؤِرشء مةام جةةلال ئةة نجةا مةدرا،
نيوةرِؤ ةكةي ةهةموو ةيان لةة ةبارة ةطاي ئيةدارة نةان ةيان خوارد .دواي خواردنةةوةي ضةا ،ةمام
جةلال داواي لة دكتؤر كةريم كرد كة سويضى ئامبولانسةكة بدات بة دكتؤرةكان.
دكتؤر كةريم وتى :لاى كاك لالؤية.
مام جةلال وتى :لالؤ ئةو سويضةم بدةرآ.
منيش سويضي ئامبولانسةكةم دا بة مام جةلال ،ئةويش داى بة دكتؤرةكان.
دكتؤر ئارامء دكتؤر فةرةيدون سويضةكةيان وةرطرتء ئامبولانسةكةيان لَيخورِيء
رِؤي شةتن .زؤرى نةة ةخايةانةد جووتيةاريَكى ةئةو ةناو ضةةيةة كةة لةةو نزي ةكانةة ةكارى ةئةكرد
بةةثةةلةة ةهاتء وتى :دوو ثَي ةشمةةرطةة ةتان بةة سةة ةيارة كةةوتوونةةتةة خوارةوة ،ةئةوةش
دةمانضةى يةكيَكيانة كة لةو ناوة كةوتبوو.
بةثةلة ضةوينة شةويَنى رِوداوةكة ،ئامبولان سةةكةمان بيني كة لة شةاخةكةءة
ةكةءتبوءة خوارةءة ،زؤر بةةداخةةءة ةلةو كةارة سةاتةة دلَتةةزيَنةةدا دكتؤر ةئارامء دكتؤر
فةرةيدون هةر لة شةوَيني ِرووداوةكةدا طيانيان لةدة سةت دابوو .تةرمةكانمان بردةوة
بؤ بةارة ةطا ةكانى خؤ ةمان ،ةئةو ِرؤذة كفن ةمان دة سةت نةة ةكةوت ،بةةو خةا ةمةى كةة دةورى
ديوارى بةارة ةطاي ئ يةدارة ةمان ثيَ داثؤ شةي بوو ،بؤ ئةةوةى ج لةة كةا ن ةمان بةة طةة ةضى
ديوارةكان سثي نةبَيت ،كفن كران .مامؤستا نازم زؤر لةسةرخؤ وتي :كاك لالؤ ئةبواية
سويضى ئامبولانسةكةت نةداية بة دكتؤرةكان.
و :برا ،مام جةلال سةوي ضةةكةى ل َي وةرطر ء داي بة دكتؤرةكان ،ثا ةشان ئةو
ئامبولانسة مولَكي نةخؤشخانةء دكتؤرةكان بوء.
بؤ ئةو خةسارةتة طةورةية هةموو لايةكمان زؤر بةداخ بووين .لة ماوةيةكي زؤر
كةمدا ،ئةو دوو دكتؤرة لاوةى كة لةطةلَمان دانيشتبوونء ثَيكةوة نانمان خوارد ،لةبةر
ضاومان ون بوونء شةهيد بوون.
662
دؤستايةتي ئالآي شؤ ِرش
رِؤذَةيك لةة قةاسمةةرِش ةحاكم قةادرء ئةةر سةةلان بةايزم بينى ،ثيَيةان و كةة ميوانم
ةهاتووة .كةات ةَيك ضةووم بؤ بةارةطةا ةكةى خؤم ،عي ةماد ئةةح ةمةد لةةويَ بوو ،زؤر سةةرم
سةوورِما ،ضةونكة لةطةلأ برادةراني ئالآي ةشؤرِش كاري ئةكردو ثةيوةندييان لةطةلأ
(ي.ن.ك) نةةبوو .دواى بةةخيَر هةاتن ثر سة يةارم ليَ كرد كةة ضةؤن رِيَي كةةوتؤ ةتة
سةركردايةتي؟
وتى :هةةنةد ةَيك شةتى نوآ رِوو ةيان داوةء ئَي سة ةتا ةبارودؤخةةكةة جؤريَكى ترة ،من
هاتووم بؤ ئَيرة تا لةطةلأ مةكتةبى سةيا سةي طفتوطؤ بكةم ،ضةونكة ئةمانةوَيت لةطةلأ
يةكَيتى نيشتماني دؤستايةتي بكةين.
و :تؤ هةمي شةة هةلَوَي ةستت باش بووة ،ثَي ةشتريش هةلَوَي سةتةكانتم بؤ برادةراني
سةركردايةتي باس كردووة.
وتى :بِريار ءاية لةطةلأ مام جةلال دانيشم.
ئَيوارةي ةئةو رِؤذة عي ةماد ئةةح ةمةدء مةام جةةلال كؤبوو ةنةوةيةةك ةيان ئةةن ةجام دا .رِؤذى
دءاتر لةطةلأ كاك عيماد ضةوين بؤ لاى مام جةلال ،دواي كةميَك ق سةةكردن مام جةلال
وتي :كاك عيماد خؤزطة زووتر تؤم بنا سةياية ،هةر ضةيةكتان ثيَوي سةت بيَت لة ضةةكء
ةثارةء ث ةيَداوي سةتى تر ،من ةئة ةتانةدة ةمآ .بةة ةئازادي كةار بكةةن ،طرنط ةئةوة ةية ةهاوكةاري
يةكتر بكةين.
كاك عيماد وتى :ئَيمةش حةز ئةكةين كة لةطةلأ يةكَيتى دؤستايةتى بكةين.
مام جةلال وتى :خةمت نةبَيت هةموو كيَ ةشةكان ضةارة سةةر ئةكرَين ،ئيَ ةستا تؤ برِؤ
بةلاى كارى خؤتةوة ،لةمةودوا ضةيتان ثيَوي ةست بوو داوا بكة ،من بة برادةران ئةَليَم كة
هاوكاريتان بكةن ،هةروةك ئالآى شؤِرش كار بكةنء مامى خؤت هاوكاريتان ئةكات.
663
هةلَو َيستيَك بؤ م َيذوو
لةة 1989/7/13ةس ةكر ةت ةيَرى حةزبةى ديمةو ةكراتةى كةورد سة ةتانةى ةئَيةران (د ةكتةؤر
عةة ةبدولرةح ةمان ةقاسملو) لةة ةكاتى طفتوطؤدا لةةطةةلأ ةبةرثر سةانى كؤ ةمارى ئي سةلامى
ئَيران ،لةة ظَي ةناى ةثايتةةختى نةةم ةسا لةةطةةلأ فةازلي مةةلا مةةحمود تَيرؤر كرا .مةام ةجةلال
زؤر بةداخ بوو بة شةةهيدبونى دكتؤر قاسملو ،ضةةند لَيدوانيَكى رِؤذنامةنو سةيء
ةضاوثيَكةوتنى تةلةفزيؤنى لةطةَلدا كرابوو .رِؤذيَك كؤمةَليَك لة لَيثر ةسراوانى قةرارطاى
هةةمزةو قةةرار ةطاى ِرةمةةزاني ئَيران بؤ بينينى مةام جةةلال هةاتن بؤ سةةركردايةةتي .لةة
كؤبوونةوةيةكدا بةرثر سةة ئَيراني ةيةكان لة جةان ةتايةك رِؤذنامةيةكى ئَيراني ةيان بة ناءى
(كيهان) دةرهَيناء بة مام جةلاليان وت" بؤضةي لة ليَدوانَيكدا وتووتة "كوشةتنى دكتؤر
قاسملو زةرةرَيكة لة ديموكرات كةوت".
مام جةلال وتى :نةخيَر وا نيية ،من وتوومة كو شةتنى قاسملو خة سةارةتيَكى زؤر
طةةورة بوو لةة ديموكراتييةةتي هةةموو جيهةان ةكةوت نةةك تةةن ةها لةة حزبى ديموكرات،
ضةونكة ثياويَكى ئا شةتيخواز بوو .مة شةَليَن قاسملو ،بةلَكو بَليَن ثرؤفي ةسؤر قاسملو.
ثا ةشان مام جةلال زؤر بة توورِةييةوة وتى :ئيَوة بؤ بة هةلَة تةفسةيرى قسةةكانم ئةكةن،
ئةوةتا بة ئينطليزىء بة فار سةىء بة عةرةبى هةر هةمان ةشتم ءتوءة .ئيَوة ثرؤفي سةؤر
قاسملوتان شةةهيد كرد ،ئيَوة كؤمةَليَك دةولَةتن لة ناو يةك دةءلَةتدا .لة داني ةشتنى
يةةكةة ةمدا من ةئا ةمادة بووم ،بةةلآم لةة داني ةشتنى دووة ةمدا نةة ئيَوةء نةة حزبي ديموكرات
رِيَطاتان بة من نةدا كة بيَمة ناو دانيشتنةكان.
مام جةلال بةردةوام بوو لة قسةةكانيء وتي :حزبى بةعس دوذمنى هةردوو لامانة،
بةعس يارمةتى موجاهيدني خةلق ئةداتء هاوكارييان ئةكات .رِؤذ نيية ثَينج شةةش
ئؤتؤمبيلى ثرِ لة ضةةكء تةقةمةنى لة دةولَةتي عَيراق وةرنةطرن ،مةشةق لةسةةر ةضةكى
قورسء طةورةء تؤثء تانط ئةكةن ،بةلآم لة ئَيران بة ثَي ةضةوانةوةية ،ئةوةتا يارمةتي
خَيرخوازيمان لة ئةوروثاوة بؤ هاتووة ،ئيَوة دة سةتان بة سةةردا طرتووةء ناماندةنآء
ئةلَيَن نةخؤ شةى ثيَوةية ،لةجياتى ئةوة ضةةند بةتانيةكى سةةربازيتان بؤ ناردووين كة
بةكةلَكى ئيَمة نايةت.
664
بة ثيَوي ةستم زاني كة بؤ ميَذوو با سةي ئةو كؤبوونةوةية بكةمء هةلَويَ سةتي مام
جةلال وةك خؤي بنووسمةوة ،ضةونكة من ةشاهيدى ئةو دانيشةتنةي نَيوان مام جةلالء
بةةرثر سةة ئيَرانييةةكةان بووم كةة ةمام جةةلال زؤر بةة جورئةةتةةوة بةةرامبةةريةان ق سةةى
ئةكرد .ضةةند جاريَك لة ميديا كورديةكان بةتايبةتي ضةةند كة سةيَكي كورد سةتاني
ئَيران ،بة شةيَوةيةكي زؤر شةيَوَيندراو با سةي ِرؤ َلء هةلَويَ سةتي مام جةلالء ثلاني
شةهيدكردني قاسملويان كردووة.
665
شةهيد دكتؤر عةبدولرةحمان قاسملو لة شوَيني شةهيدكردني لة نةمسا (تةموزي )1989
666
وتارةكةي عةلي بضكؤل
لة سةالَي 1989ياخود لة 1990دا بوو كة لة بلآوكراوةيةكي بةرةى كورد ةستانيدا
نووسةينيَكي عةلى ب ةضكؤل (ئةندامي سةةركردايةتي ي.ن.ك) بلآوكرايةوة كة ِرةخنةي لة
(ي.ن.ك) طرتبوو .ثا شةان نةو ةشيروان م سةتةفا بةياننامةيةكي توندي سةةبارةت بة
نووسةينةكةي عةلى ب ةضكؤل دةركرد .لة كاك نةوشةيروانم ثر ةسي كة بؤضةي ئةء بةياننامة
توندةي دةركردءءة؟
وتى :ئةى عةلى بضكؤل ئاش نيية (مةبةستي ئالآى شؤرِش بوو)؟
و :نةخيَر ئاش نيية؟
وتى :ئةى بؤ وةك ئاش شتي نوسيوءة؟
و :كاك نةو ةشيروان ،كاك عةلى ئاش نيية ،بةلَكو يةكَيكة لة ثياوة هةرة با ةشةكانى
ناو يةكيَتيء هةر يةكَيتيشة.
دواي ئةو بةياننامةية عةلي ب ةضكؤل نةهاتةوة بةلاي يةكيَتيدا ،ثاش ماوةيةكي كةم
رِؤي شةت بؤ ولآتي ثاك ةستان .نوو سةينةكةي عةلي ب ضةكؤل بةيانيَك نةبوو كة لة دذى
(ي.ن.ك) نوو ةسرابَيت يان مةدحى ئالآى ةشؤِر ةشي كردبَيت ،بةلَكو كؤمةَلَيك ِرةخنةي لة
(ي.ن.ك) طرتبوو .لةبري بة طذدا ضةوونةوةي عةلي ب ةضكؤل ،دةبواية (ي.ن.ك) بةخؤيدا
بضوايةتةوةء هةنطاوي ضاكسازي بناية .بةداخةوة تا كاتي ضاثكردني بيرةوةرييةكانم،
بةرثر سةاني بالآي (ي.ن.ك) وةك ثيَوي سةت طرنطييان بة ِرةخنةو طلةيي ثَي شةمةرطةي
ديَرينء كادرو دَل ةسؤزة ِرا ةستةقينةكاني خؤي نةداوة ،هةر ئةوةش بووةتة هؤي ئةوةي
كة (ي.ن.ك) ئةو ثيَطة بةهَيزء جةماوةريةي سالآني ِرابردووي نةمَينَيت.
667
وةستانى جةنطء ضارةنووسى ثيَشمةرطة
كاتَيك جةنطى نَيوان عَيراقء ئَيران وة سةتاِ ،رؤذ بةرِؤذ بارودؤدان بةرةو خراثي
ئةضةوو ،جيَمان ثآ ليَذ ببوو .لة ةسالَي 1990مام جةلال لة هةندةران بوو ،نةوشةيروان
م سةتةفا ضةوو بؤ تاران ،بةرثر ةساني حكومةتي ئَيران ثَييان وتبوو "ئةبَيت هيَزةكانتان
ب بةة نةة ئةةوديوى سةنوورء لةة نةاو خةاكي ئَيرا نةدا بةارة طةا تةان نةةمَين َةيت ،ئيَ ةمة
ث ةيَداوي سةتيةةكةانتةان ةئةطةةيةةنينةة بةارةطةا ةكانتةان ،بةةلآم ةناكرَةيت لةة بلةةكةآء بةادينةاوىء
دزلَى ةَيننةوةء بارةطاتان هةبَيت ،ضةونكة بةمزووانة ليذنةيةكى هاوبة شةى ئَيمةء
عَيراق بة هاوكاريى نةتةوة يةكطرتووةكان دَين بؤ ثشكنيني سنوورةكان".
دواى ئةةوة برادةراني سةةركردا ةيةتى ئةا ةطادارى هةةموو ثيَ ةش مةةر طةةء بن كةةء
بارةطاكانيان كرد كة ئةءةى ئةيةويَت بضةَيتة ئةوديو سةنوور بؤ ناو خاكى كوردسةتانى
عَيراق ،ئةتوانَيت بة ضةةكةوة بِروات ،يان ئةتوانن ب ضةن بؤ ئؤردوطاكاني ئَيرانء لةو َي
بذين ،هةر كةسَيكيش ئةيةويَت بضيَت بؤ سوريا رِيَي ل َي ناطيرَيت.
هةموو ةضاوةِريَي بارودؤخء داهاتوويةكي زؤر ناديارو ِرةوان ئةكرد .من زياتر لة
خةمي بةختيارء سةؤراني كورِم بوومء ئةموي سةت بة هةر شةيَوةيةك بَيت بيانرَيم بؤ
دةرةوةي ولآت .بؤ ئةو مةبة سةتة لةطةلأ نةو ةشيروان م ةستةفا ق سةةم كردو و :يةكيَتي
هيس ئاسانكارييةكي ثيَ ئةكريَت كة دوو كورِةكةم بنَيرم بؤ دةرةوةي ولآت؟
وتي :وةكو يةكَيتي هي ضةمان لة توانادا نيية ،بةلآم با وةكو ئةو خةلَكةي تر ب ةضن لة
تاران معامةلة بكةنء بضن بؤ سوريا.
لةطةلأ بةختيارء سةؤرانى كورِم سةةبارةت بة ئةطةرةكانء بارودؤخي داهاتووي
(ي.ن.ك)ء ناردنيان بؤ سةوريا قسةةم كرد .وتيان :نا ةضين بؤ سةوريا ،لةطةلأ ئيَوة ئةبينء
بة تةنيا جَيتان ناهَيَلين.
و :ئيَمةة ةنة تةة سةليم ةئةبينةةوةوة نةة ةئةرِؤين بؤ ئؤردوطةاِ ،رةنطةة ئَيمةة ةجاريَكى تر
ب ضةينةةوة ب ةنارى قةةنةديةلء لةة ةخاكى خؤ ةما ةندا ةَينينةةوة ،يةان ةئةذين ةيان لةة بر سةا
ئةمرينء لة سةةرمادا ِرةق ئةبينةوة .بؤية ئيَوة برِؤن بؤ سةوريا با ذيانء ثا شةةِرؤذى
ئيَوةش بة هؤى ئيَمةوة لةوة زياتر نةكةوَيتة مةترسييةوة.
بةختيارى كورِم وتى :من نارِؤمء بةجيَتان ناهيََلم.
668
ماوةي ضةةند رِؤذيَك لة م شةتومِردا بووين كة ضةؤن رِيَطا ضةارةيةك بدؤزينةوة بؤ
دةربةازبوون لةةو ِرؤذ ةطارة نةا هةةموارة .دواي هةةو ةلَدانيَكي زؤر ،نةةمتواني قةة نةا عةةت بةة
بةةختيةار بكةةم .دءاجةار ةهاءِريَيةةكي نزيكي خؤيم ِرا سة ةثارد كةة بةةلَكو قةة ةناعةةتي ثيَ
بكات ،ةسةرئةنجام قةناعةتي ثيَ كردبوء .دواتر بيرؤكةي ناردنيان بؤ سةوريا طؤِرا بؤ
ولآتي يؤنان .بةختيارء سةؤران لةطةلأ ضةةند ثيَشةمةرطةيةكي خؤمان (عادل مؤرياسةي،
نةريمان ئةحمةد كوردة ،شةوان ةضنطياني " ةسابير") بةهؤي ح سةيَن بةفرينء ةسامي
سنجاري كة بةرثرسي ِراطةياندني ثارتي طةلء شةريكي قاضاغضييةكان بوو ،بة ثارةو
لة رَِيي قاضاغي توركياوة بةِريَكةوتن بؤ يؤنان.
دواي هةةف تةة يةةك لةة ةقا سمةةِرةش نةةر يمةاني ئةة حمةةد كوردةم بيني ،بةة سةةر
سوورِمانةوة و :ئةوة ضي ئةكةيت لَيرة ،ئةي ئيَوة نةرِؤيشتن؟
وتي :تا ناوضةي طةظةري كوردستاني توركيا رِؤيشتين ،بةلآم لةويَ قاضاغضييةكان
دةستيان برِينء ِرووتيشيان كردينةوة ،ئَيمةش بة ناضاري طةِراينةوة.
بؤ ةجاري دووةم بةةرةو تورك ةيا بةةِرَيكةةوتنةةوة ةكة بةة زةحمةةتء ةناِرةحةةتييةةكي زؤر
طةي شةتنة ولآتي يؤنان .ثا شةان نامةيةكى ِرةخنةو طلةيي توندم بؤ سةكرتَيرى ثارتى
طةةل ( سةامى عةة ةبدولِرةح ةمان) نوو سةى .نةامةةكةةيةان دابوو بةة دكتؤر فةايةةق طولَثى كةة
ئةةو ةكاتةة وازي لةة (ي.ن.ك) هيَنةابوو ،ضةووبووة لاي ثةارتي طةةلء ئةةنةدامى ليةذنةةى
مةركةزييان بوو .دكتؤر فايةق نامةكةى خوَيندبووةوة ،ثا ةشان بة سةامى سةنجاري
وتبوو "ئيَوة ضؤن شتى ئاواتان كردووة بة تايبةتى لةطةلأ كورِةكانى لالؤ؟"
هةةر ضةة ةندة ةحةزم بةة دوور ةكةوتنةةوة ةيان نةةئةةكرد ،بةةلآم بةة رِؤي شةتني كوِرةكةانم
خةميَكي طةورةم رِةوييةوة .كاتَيك بةختيارو سةؤران بةرةو توركياو يؤنان كةوتنة رِيَ،
يةةكي سةةد دؤلاريةان ثيَ بوو .سةالآني دواتر خؤ ةيان بؤيةان طَيِرا ةمةوة كةة لةة يؤنةان
طوزةرانيان زؤر خراث بووة .ةسةرةتا مامؤ سةتا فايةقي ذن ام بؤ خواردنء شةويَني
نوو ةستن لة سةويدةوة برِيَك ثارةي بؤ ناردبوون .ثا ةشان دةمانضةةكةي خؤم بؤ فرؤ ةشتنء
ثةارةي دة ةمان ضةة كةةم بؤ ةناردن .دواتر خؤ يةان كةاري كريَ كةاريء بير هةةلَ كةة نةدنء
لَيكردنةوةي زةيتونء ثرتةقاَل ةيان كردووة .دواي دة مانط كاركردن لة ولآتي يؤنان ،بة
قاضاخ هةردووكيان طةيشتنة ولآتي دانيمارك.
669
ثرِوثاطةندةي رِووخيَنةر
ِرؤذيَك لة ئَةيدارةي (م.س) لة قاسمة ِرةش داني ةشتبووين ،مولازم عومةر عةبدوَللآ
ِرووي كردة نةو ةشيروان م ةستةفا وتي :هةوالَم ثيَ طةي ةشتووة كة سةةيد مةجيدء دكتؤر
زريانء ضةةند كة سةيَكى تر كة نزيكةى يانزة كة سةيَك ئةبن ،ئةيانةويَت برِؤنةوةء
خؤيان تةسليمي حكومةتي عَيراقى بكةنةوة.
بة بي سةتني ئةو هةوالَة هةموومان زؤر ناِرةحةت بووين ،ثا شةان كؤ ةسرةت ِرة سةول
رِؤي شةت بؤ مةهاباد ،لةويَ دكتؤر زريانء سةةيد مةجيدء ضةةند برادةريَكي تري بيني
بوو ،ثيَي وتبوون كة بؤ خؤيان تةسليم بة ِرذَيم ئةكةنةوة؟
ئةةوانيش لةة وةلآ ةمدا وتبوويةان "ئةةو هةةوالَةة ِرا سةت نييةة ،برادةراني ثةارتى لةة ةناو
خةَلكدا ئةو هةوالَة بلآو ئةكةنةوةء ئةلَيَن يةكَيتى ني ةشتمانى ثالأ بة خةَلكةوة ئةنيَت
كة بِرؤنةوة .ئَيمة مامؤ سةتا بةكرمان نارد كة ب ضةيَت لة سةةركردايةتى هةواَليَكمان بؤ
بهَينيَ تةةوةء بزان َيةت ةئةو هةةوا لةَة ِرا سة تةة كةة يةةكَيتى بةة خةة ةَلك ةئةلَ يةَت برِؤ ةنةوة لاى
حكومةتى عَيراق".
زؤر بةة ثةة لةة هةةوالَي تةة سةليم بوو نةةوةي ئةةو برادةرا نةة لةة ِراديؤى دةنطى طةةلى
كورد سةتان بلآوبووةوة ،بة ئا شةكرا ناويان خويَندرايةوةء طلةييان ليَ كرا .كاتيَك كاك
كؤ سةرةت لة مةهاباد طةِرايةوة بؤ سةةركردايةتى ،ثيَي وتين كة هةوالَةكة ِرا سةت نيية.
ثا شةان مامؤ ةستا بةكرى بانط كردء وتى :با شةة تؤ هةفتةيةكة لَيرةيت ،بؤ نةتووت كة
ئةو برادةرانة تؤيان بؤضةى ناردووة؟ ئةوةتا تووشةى هةلَةيةكى طةورة بووينء بة ِراديؤ
طلةييمان ليَ كردنء خرانة ناو با ةسةوة ،كة ةسي شةيان تة سةليم نةبووةتةوة .تؤ هؤكاري
ةئةو هةة لةَة يةة بوو ةيت كةة ئَي مةة كرد مةان ،برادةراني ةثارتيش كةة ةئةلََين ةيةكيَتى خةة ةلَك
ئةنَيرَيتةوة ،هةر لة دوو شتى ئاوا سةرضاوةي طرتووةء لةخؤيانةوة نةيان وتووة.
ةكاك ةنةو شةيروان وتي :ئيتر لةةمةةودوا هةةر هةةواَليَكي لةةم شةيَوةيةة بلآوبووةوة،
سةةرة ةتا ةئةب ةيَت ليَى بكؤلَينةةوةء بةةدوادا ضةوونى بؤ بكةةين ،ئةةو ةكا ةتة لةة ِراديؤ بلآوى
بكةينةوة ،ضونكة لةوانةية كةسانَيك بيانةويَت هةَلةمان ث َي بكةن.
670
بة َلطةنامةي خةرجييةكان بؤ ِرؤذي خؤي
ئةو ثيَداوي سةتيانةي كة لة سةةردة شةتء مةهاباد بؤيان دةكرِينء ئةياننارد بؤ
سةةركردايةتي ،لاي خؤم هةمووي لة دةفتةرَيكدا بة جيا ئةنوو ةسران ،دواتر دةبوواية
تةدقيق بكرايةء مامؤسةتا نازم وةك بةرثرسةى دارايى يةكَيتى ئيمزاى لةسةةر بكرداية.
بؤ من زؤر طرنط بوو كةة وةك بةةرثر سةي ئ ةيدارةي (م.س) كةاغةةزو ةنا ةمةى برادةراني
مةكتةبي سةيا سةيء سةةركردايةتي بثارَيزم ،بؤئةوةي وةك بةلَطة لةكاتي ثيَوي ةستدا
سةووديان ل َي وةربطرم ،ضةونكة زؤرجار برادةران نامةكانى خؤيان لةياد نةدةما يان
خؤ يةان نةةدةكر بةة ةخاوةنى كؤ مةةلَ َةيك خةةرجي .لةة سةةركردا يةةتي تةا ِرادة يةةك ب َي
سنوءريةك لة ثارة سةرفكردندا هةبوو ،بةتايبةتى ئةطةر مام جةلال لةويَ نةبوواية.
ِرؤذَيك بؤ هةنديَك ئيشةوكارى دارايي ضةووم بؤ لاى مامؤ ةستا نازم ،عةلى شةَيخ حةمة
سةاَلحء كؤ ةسرةت ِرة سةولأ عةلي لة لاى داني ةشتبوون .كاتَيك مامؤ ةستا نازم تةما ةشاي
دةفتةرى حسةاباتي ئيدارةي مةكتةبي سةياسةي كرد سةةرى بادا ،ضةونكة لة لاثةِرةيةكدا
نوو ةسرابوو كة ثةنجاو ثيَنج هةزار تمةن بؤ بارةطاكةي ِرائيد دارا خةر كراوة .دواتر
تةما شةاى خةرجييةكى تري كرد كة لة سةةر داءاى كؤ ةسرةت ِرة ةسولأ ئةء خةرجيية
كرابوء ،مةامؤ سةتةا نةازم ئةةء خةةرجي ةيةى ث َي ةناخؤش بوء .كةاك كؤ سةرةت نكؤلَي لةة
خةرجييةكاني خؤي كردء وتى :هيضى منى تَيدا نيية.
ء :كاك كؤسرةت ئةء خةرجييانة لةسةر داءاى خؤتان كراءن.
ةكاك كؤ سةرةت دووبةارة وتيةةوة كةة هيس خةةرجييةةكي ئةةوي تَيةدا نييةة .زؤرم ثيَ
ناخؤش بوو كة كاك كؤ سةرةت نكؤلَي لة خةرجييةكاني خؤي ئةكرد .بؤ سةةناندني
ِرا سةتيء درو سةتي ح سةاباتةكانم ،ضةووم دةفتةرى ح سةاباتةكةى خؤمء هةموو ئةو
نامانةى كة رِؤذانة كؤسرةت ِرةسو َلء مولازم عومةر بؤ منيان ناردبوو ،هَينامء خستمة
بةردةمي كاك كؤ ةسرةتء و :فةرموو ئةمة هةموو ئةو نامانةن كة بؤ منتان ناردووة،
ئةمانة بةلَطةن كة لةسةر داواي خؤتء بؤ خؤتان ئةو خةرجييانة كراون.
كةات َةيك كةاك كؤ سةرةت نةا مةة كةانى خؤي بيني وتى :لالؤ ،داواى لَيبوردن دة كةةم،
هةمووى ِراستةء خةرجي منن.
671
كةاتيةَك ةمامؤ سة ةتا ةنازميش بةةلَطةة ةنامةةكةاني بيني ،وتى :هةةمووي ِرا سةتةة ،ئةةمةا ةنة
خةرجي كاك (كؤسرةت)ةء نكؤَلييان ل َي ناكرَيت.
ئةطةر ئةء بةلَطةنامانةم لاى خؤم نةثارا ةستاية ،ئةءا ذمارةيةك لة برادةراني (م.س)
نكؤَلييةان ةلة خةةرجييةةكةاني خؤيةان ئةةكرد .هةةر ضةة ةندة زؤر جيَي مت ةمانةةى برادةراني
(م.س)ء سةةركردايةتي بوءم ،بةلآم بؤ ئةءةى رِؤذيَك لة رِؤذان خالَيَكم لة سةةر تؤمار
نةكرَيت ،هةميشة بةلَطةنامةكاني دارايم لاي خؤم ئةثاراست.
672
حسة ِرةش
ِرؤذيَك لةطةلأ جةمال ئاغا با سةى بارودؤخي ناو شةارةكانمان ئةكرد ،لةء كاتةدا
هةءاَليَكيان ثيَ ِراطةياندين كة حسةة ِرةشةي خةيات لةلايةن ِرذيَمةءة دة ةستطيركراءةء
لة سةيَدارةيان داءة .ئةو هةواَلةمان زؤر ثيَ ناخؤش بوو ،ضةونكة زؤربةمان ح سةة
ِرةوان ئةنا سةى ،من زووتر لة سةليَماني دؤ سةتايةتيم لةطةلَيدا هةبوو .دواي ضةةند
رِؤذَيك بة مؤلَةت طةرِامةءة بؤ بانةِ .رؤذَيك شةةهيد شةةريفى قورئانى هات بؤ لام بؤ
مةالَةةءةء وتي :ث ةياويَكي خةةلَكي طونةدي كةانيخةانى لاى سةةيرانبةةن ةهاتووة بؤ ةبانةةء
ئةلََيت "حسة ِرةش لة مالَى ئيَمةية ،مني ناردووة كة بة ثَيشمةرطة بلَيَم كة ئاسانكاري
هاتوو ضةؤي بؤ بكةن" .ثا شةان شةةهيد شةةريف وتي :ئَي سةتا ثياوةكة لة فلكةكةي
ناوبازارِ وةستاوةء ضاوةرِوانى وةلآمي منة.
زؤر مةةبةة سةتم بوء كةة خؤم ق ةسة لةةطةةلأ ئةةء ث ةياءةدا بكةةمء زانيةاريي ءردى ليَ
ءةربطرم ،بةلَكو قسةةكاني ِراسةت بنء هةءالَي لةسةَيدارةدانى حسةةِرةش ِراسةت نةبيَت.
لةطةلأ ةشةهيد شةةريف ضةووم بؤ لاي ثياوةكةو سةةبارةت بة حسةة ِرةش قسةةم لةطةلَدا
كرد .هةر ضةةندة ماءةيةكي زؤر بوء ح سةةِرة ةشم نةبيني بوء ،بةلآم ئةء ءة ةسفةى كة
ثياءةكة سةةبارةت بة ح سةةِرةش كردى ،زؤر نزيك بوء لة ِرا سةتييةءة .ثياوةكة وتى:
ثياوَيك لة مالَى ئيَمةيةء ئةلَيَت من "ح سةةِرة شةم" ث َي ئةَليَن ،خؤى منى ناردووة بؤ
بانةء ئةَليَت ثَيشمةرطة هةموويان ئةمناسن ،بةلآم واديارة كةس نايناسَيت.
نامةيةكم بؤ جةمال ئاغا نوو سةى كة ح سةةِرةش لة سةيَدارة نةدراوة ،ئيَ ةستا لة
ةمالََيكةة لةة طونةدي ةكانيخةان ،داواى وةرةقةةى ةهاتو ةضؤى ليَ ةئةكةةن ،بةةلَكو وةرةقةةء
كارئا ةسانى بؤ بكةن بؤ ئةوةى بتوانَيت بيَت بؤ لاى ئيَوة .دواتر جةمال ئاغا بروسةكةي
كردبوو بؤ مامؤستا جةمالى حاجى محةمةد كة ئةوكاتة لة بلةكآ بوو ،داواى ليَكردبوو
كةة ح سةةِرةش بةدؤزَيتةةوةو بينيَريةَت بؤلايةان .دواى ئةةوةى ةمامؤ سةتةا جةةمةال ةبة
ثر ةسياركردن حسةةِرةشةي دؤزيبوءةءة ،لةطةلأ خؤى بردبووى بؤ سةةركردايةتى بؤ لاى
جةمال ئاغا .كاتيَك جةمال ئاغا ح سةةِرة شةي بينيبوو ثيَي وتبوو "با شةة خؤ تؤ ئيعدام
كرابوويتء مردبوويت ،ئَيستا ضؤن وا زيندوبوويتةوةء هاتوويت بؤ ئيَرة؟"
ح سةةِرةش وتبووي :من لة ذوورى ئيعدام بووم ،بةلآم بة موعجيزة ئازادكرامء بةر
ليَبوردنى طشتى كةو .
673
خيَرةكةى هيَرؤخان
لة كؤتايي هاويني 1990بة مؤلَةت رِؤي ةشتبووم بؤ شةارى بانة ،كاتيَك طةِرامةوة
بؤ ةقاسمةةِرةش ،ذ ةمارةيةةك لةة ثَي ةشمةةر ةطةي بةارة ةطا ةكانم بيني كةة زؤر سةةرقةالأ بوونء
دلَ ةيان خؤش بوو ،خواردنيَكي زؤر ةئامةادةكرابوو ،كؤمةةلَ َيةك ثَي شةمةةرطةةش خةةريكى
طؤ ةشت برذاندن بوون .ثيَموابوو كة بةرثرسةاني ثارتة سةياسةييةكان ياخود بةرثرسةاني
كؤماري ئي سةلامي ئَيران هاتوون بؤ سةةركردايةتي .بؤية بة سةةر سةوورِمانةوة لة
ثَي شةمةرطةيةكم ثر سةى كة بؤ ئةوةندة سةةرقاَلنء دَليان خؤ شةة ،كيَ هاتووة بؤ ئَيرةء
ضي رِوويداوة؟
وتي :بة بؤنةى هَير شةةكةي عَيراقء داطيركردني ولآتي كويَت ،هيَرؤ خان طايةكى
كردووة بة خيَر كة عَيراق لة كو َيت نةك شةَيتةوة ،بةلَكو نةطبةتي سةةدام ح سةَيني
طرتبيَتء بة زياني خؤي تةواو ببَيتء سوءديَكي بؤ طةلي كورد تيَدا بَيت.
خؤ شةبةختانة سةةدام ح سةَين طويَي بة داواكارييةكاني نةتةوة يةكطرتووةكانء
ولآتاني عةرةبيء جيهاني نةداو لة ولآتي كويَت نةك ةشايةوة ،ئةوةش بة سةوودي طةلي
كورد شكايةوةء ِراثةرِيني بةهاري ()1991ي ليَكةوتةوة.
674
برِياري دةست لة كار كيَشانةوة
كؤتايي سةالَى 1990بة مؤلَةت طةِرابوومةوة بؤ ماَلةوة بؤ بانة ،لةو ماوةيةدا دوو
مو ةستة ةشارى فةوجة خةفيفةكان ،رِيزةكاني ِرذيَميان بةج َي هيَ ةشتبوء ،ثةيوةندييان بة
يةةكَيتييةةءة كردبوء ،يةةكيَك ةيان لةة طونةدى بيَورانء ئةةوى تري شةيةان ةلة طونةدى ِرةبةةت
ني شةتةج َي ببوون .رِؤذَيك دوو كؤنة مو سةتة ةشارةكة وي سةتبوويان لة قاسمةرِةش
نةو شةيروان م ةستةفاء مولازم عومةر عةبدوَللآ ببينن ،بةلآم كاتَيك كاك نةو شةيروانء
مولازم عومةةر لةة دوورةوة ضةاويةان ليَ ةيان ةئةبيةَتء ةئةزانن كةة بؤ لاى ئةةمةان دَين ،بةة
ثَي شةمةرطةكانى لاى خؤيان ئةلَيَن "ئةطةر ئةو دوو كابراية هاتنء هةواَلى ئَيمةيان ليَ
ثرسين ،بلََين كةسيان ليَرة نينء سةفةريان كردووة".
دواي ئةوةي دوو كؤنة مو سةتة شةارةكة ناتوانن برادةراني سةةركردايةتي ببينن،
ئة ضةن بؤ بارةطاى ئيدارةى (م.س) ،لةويَ ثيَ شةمةرطةيةكي ئيدارة كة ناوى دانا بوو
بةخيَرهاتنيان ئةكاتء ةضايان بؤ دائةنَيت .ئةوانيش بة ثيَشةمةرطةكة ئةَليَن "وي ةستمان
كاك نةوشيروانء برادةران ببينين ،بةلآم كةسيان لةوآ نةبوون".
دا ةنا طةةنجيَكى كةةم تةةمةةن بوو ،لةة هةة ةندآ ءردةكةارى برادةراني سةةركردايةةتي
ةسةرى دةرنةةكردءءةء ليَي نةةزانيوة ،ئةا ةطاداري ئةةوة نةةبووة كةة ةئةو دوو برادةرةي
(م.س) نةيانوي سةتووة ئةو دوو كؤنة مو سةتة ةشارة ببينن ،بؤية ثيَيان ئةَلَيت " ضةؤن
لةوآ نةبوون ،من ئةزانم كة هةردووكيان لة بارةطاكانى خؤيانن".
هؤ ةكاري ئةةوةي كةة برادةران نةة يةانوي سةتبوو ئةةو دوو ث ةياوة ببينن ةئةوةبوو كةة
زؤرجار بؤ داواكردني ثارة ئة ةضوون بؤ لاي برادةراني ةسةركردايةتي ،لةو ماوةية ةشدا
شةؤرِش لةة توا ةنا ةيدا نةةبوو كةة ةئةو يةارمةةتىء ةهاوكةاري ةيةى ئةةوان داوا ةيان ئةةكرد ثيَيةان
بةدات ،ئةةوانيش ةئةوة نةدة زءء زءء ةئة هةاتنء داواى ثةارة يةان ةئةكرد ،برادةرانى
سةةركردايةتى نةيانئةزانى ضةييان ليَ بكةن .ئةو دوو كؤنة مو ةستة شةارة ضةةند
كة سةيَكيان لةطةلأ بوو ،هةمووي شةيان يارمةتييان ئةوي سةت ،شةؤرِش كةلَكى ليَ
وةرنةئةطرتنء ببوءن بة بار بةسةر يةكَيتييةءة .كاتَيك دوو كؤنة موستةشارةكة بؤيان
ئا ةشكرا ئةبيَت كة برادةراني سةةركردايةتي نايانةءَيت بيانبينن ،يةكيَكيان نامةيةك بؤ
675
مولازم عومةر ئةنيَريَتء ئةنووسةَيت "فلآنة ِرؤذ هاتين بؤ سةةردانتان ،ثيَشةمةرطةكانتان
ثيَ ةيان وتين كةة سةةفةةر ةتان كردووة ،بةةلآم زؤر دَلنيةا بووين كةة بةةرَِيزتةان لةةوآ بوون،
ضةون كةة ثَي شة مةةرطةةيةةكى ئ ةيدارةي (م.س) كةة ةناوى دانةايةة ثيَي وتين كةة ئيَوة لةة
بارةطاكةى خؤتان بوءن ،بةداخةوة ئَي سة ةتا ئَيمةة وامان ل َي هاتووة كة ئيَوة خؤتانمةان
ليَ بشارنةوةء بلَيَن لةوآ نين".
دواي ئةوةي مولازم عومةر نامةكة ةئةخوَينيَ ةتةوة ،ةئة ضةَيةت بؤ ئيةدارةء زؤر لة دانا
تووِرة ةئةبَةيت .بةةرَِي ةكةوت هةةر ئةةو ِرؤذة طةةِرا ةمةوة بؤ قةاسمةةِرةشِ ،رائيةد دارام بينىء
وتي :مولازم عومةر عاجزة ،لةو كورِةى كة لة ئيدارة لاى ئيَوةية زؤر تووِرةية.
ثا شةان بةدريَذى با ةسةكةى بؤ طَيِرامةوة .منيش دانام بانط كردء لَيم ثر سةى كة بؤ
لة خؤيةوة ق سةةي كردووة؟ دانا سةوَيندى خواردء وتى :من نةمزانيوة مة سةةلة ضةيية،
ضةونكة هةر كة سةيَك ديَت يةك سةةر ضةووة بؤ لاى كاك مولازم عومةرء برادةراني
سةركردايةتي ،هةميشة دةرطايان كراوة بوءة ،من ئاطادارى ئةو كةينء بةينة نةبووم.
ثاش ضةةند ِرؤذَيك كؤنة مو ةستة شةارةكةي تري شةيان نامةيةكي طلةيي ناردبوو بؤ
مولازم عومةر .دواي ئةو نامةية مولازم عومةر هات بؤ ئيدارة ،ق سةةي بة دانا وتء زؤر
لَيي توورِة بوء .ئةوكاتة من لة ذوورةكةي خؤم بوومء طوَيم لة قسةةكانيان بوو ،ثا ةشان
هاتة دةم دةرطاي ذوورةكةمء بة و شةةيةكي نة ةشياو هَير شةي كردة ةسةر ئيدارة .بةو
هيَر شةة ناِرةوايةي مولازم عومةر زؤر ناِرةحةت بووم ،بؤية ضةووم بؤ لاى نةو شةيروان
م سةتةفا .كؤ سةرةت ِرة ةسولأء عومةر فةتاحيش لةلاى داني ةشتبوون ،و :برادةران
لةمةودوا من ئي شةى ئيدارة ناكةم ،ئةو ثيَ شةمةرطةية تةمةنى كةمةو دنياى كةم ديوة،
نازانيَت درؤ بكاتء نةيزانيوة كة ئيَوة نةتانويستووة ئةو دوو ثياوة ببينن.
ئةةو رِؤذة ئةةوةنةدة تورِةو بَيزار بووم كةة خةةريةك بوو منيش ق سةةى هةةلةَة بكةةم،
ثا شةان ء :ئةطةر ئةم ضةةند ةسالَةى خةباتء تيَكؤ شةانم هةمووى بة جا شةايةتى بؤ
بنوو ةسن تازة جاريَكى تر من بةرثر سةي ئيدارةى (م.س) ناطرمة ئة ةستؤ .ئاخر لة سةةر
دوو جاش بؤ ق سةة بة ثيَ شةمةرطة بوترَيتء هيَرش بكرَيتة سةةر ئيدارة؟ ئةء جا ةشانة
ضييان كردووة بؤ كورد؟
676
برادةرانى سةةركردايةتى زؤريان ثيَ ناخؤش بوو ،بةجَيم هَي شةتنء رِؤي ةشتمةوة بؤ
ئيدارة .دواى ةضةند ِرؤذيَك شةةهيد حةسةةن كوَيسةتانى( )131كة ئةندامي سةةركردايةتي
بوو ،هات بؤ ئيدارةء وتى :لالؤ بؤ ئيشي ئيدارة ناكةيت؟
و :ضةونكة ق سةةو ِرةفتاري كؤمةَليَك لةو برادةرانة لةطة َل من ناطونجَيتء من ئةم
شةيَوة كاركردنةم ثيَ قبوءلأ ناكرَيت .برادةريَكى تر بؤ بةرثر سةي ئيدارة دابنَين ،بؤ
ئةوةى دةورء تةسليمى لةطةَلدا بكةم.
وتى :بةلآم ئيدارةي (م.س) بة تؤ بةرَِيوة ئةضَيت.
و :برا ،من ةناتوانم دلَى ئةةم ةهةموو خةةلَكةة ِرازى بكةةم ،كؤمةةلََيةك برادةر ليَرة هيس
ئي شة ةَيك ةناكةةنء سةةر دةكةةن بةةيةة ةكداء دة ةست دةخةةنةة ةكارة ةكانم ،زؤر بةةئيةدارةى
(م.س)ةوة مةا ةندوو بووم ،سةةرةرِاى ةئةو هةةموء ئةةركء مةا ةندءءبوءنةة بؤ هي ضة ةيان لة
بةرضاو نةبَيتء هيَرش بكرَيتة سةر ئيدارةء ثَيشمةرطةى ئيدارة؟
وتى :بةقسةكانتدا واديارة كة ئيدارة بةكةلَكى تؤ نايةت؟
و :نةخَير.
شةةهيد حة سةةن كويَ سةتاني زؤر بة ئةدةبةءة ق سةةى لةطةلأ ئةكردمء دَلتةنط بوء
بةةء بةارءدؤخةة ،ءتي :حةةق بةة تؤ ةيةء بةاش ل ةيَت تيَئةةطةةم ،زؤرم ثيَخؤ شةةء دة سةتةت
خؤش ب يةَت كةة واز لةة ئ يةدارة ةئةهَين ةيت ،ئي شةكردن لةة ةطةلأ كؤ مةةلَ َةيك لةةم برادةرا ةنة
(مةبة ةستي ئةنداماني مةكتةبي سةيا سةيء سةةركردايةتي بوو) ئا ةسان نييةو خةلَكي
خؤي ةئةوَةيت .تةةبيعةةتء كةة سةا ةيةتي تؤء ئةةوان زؤر ج ةياوازةو ( ....هةة ةندآ ق سةةى
توندي لةسةر ضةند برادةريَكي سةركردايةتي كرد ،نامةءَيت بيخةمة سةر كاغةز).
دواي دروستبووني ئةو كَيشةية ،بؤ ماوةيةك طةِرامةوة بؤ بانة .دواي ضةند رِؤذَيك
لة كؤتايي مانطي دوانزةي ،1990مولازم عومةر عةبدوَللآو عومةر فةتااء شَيخ داراى
حةفيدء حاكم قادر حةمة جانء شةَيخ عومةري شةَيخ كةريم سةةردانيان كردم .دواي
كةميَك دانيشتن ،مولازم عومةر وتي :ئةَلَين واز لة ئيدارة ئةهَينيت.
( )131لة سةةرةتاي شةةِري نَيوان (ي.ن.ك) ء (ث.د.ك) لة كاتيَكدا كة لة هةولَي ئا سةاييكردنةوةي
بارودؤخةكةدا بوو ،لة 1994/5/17لةطةلأ شةش ثَيشمةرطةي تر لة لايةن (ث.د.ك) شةهيد كرا.
677
شةهيد حةسةن كوَيستاني
و :بةلَيَ ،زؤر ماندوومء ئةمةويَت ماوةيةك مؤلَةت وةربطرمء كةمَيك ثشوو بدةم.
وتى :ئةترسم لةبةر ئةو قسانة بيَت كة بة ثَيشمةرطةكةي ئيدارةم ءتوءة.
و :كاك عومةر ،تؤ بةرثر سةى مةكتةبى عة سةكةريت ،دانا ثيَ شةمةرطةى لاى من
نةبوو بةلَكو ثيَ شةمةرطةي لاى خؤتان بوو ،جطة لةوة منيش نةمهَينابوو كة لة ئيدارة
ئيش بكةات ،ئيتر بؤ ةئةبيَةت لةةو ق سةانةة زوير .من زؤر مةانةدووم ،بؤ ضةي بؤم نييةة
مؤلَةت وةربطرمء كةمَيك ثشوو بدةم؟
وتى :ئةطةر لة سةةر ئةوةية كة ق سةةم بةو ثيَ شةمةرطةية وتووة ،ئةوا ئةبيَت لةطةلأ
ئَيمة بَييتةوة بؤ قاسمةِرةش.
مولازم عومةر زؤر ق سةةى كردء هةوَليدا قةناعة ثيَ بكات ،بةلآم سةوودي نةبوو،
لة كؤتاييدا وتى :ببورة ئةطةر من ئاطام لة خؤم نةبووبَيتء قسةيةكم كردبَيت.
678
ئةو ِرؤذة بؤ خواردنى ناني نيوةرِؤ لاى من بوون .دواي ضةةند ِرؤذيَك طةِرامةوة بؤ
قاسمةِرةش ،ثاشان دلَيرى سةيد مةجيد هات بؤ لامء وتى :لالؤ بؤ ئيش ناكةيت؟
و :بِريارم داوة كة واز لة بةرثر سةي ئيةدارة بهَينم ،بة برادةرانم وتووة كة يةك ةَيك
بنيَرن بؤ ئةوةى لة بري من ببيَت بة بةرثرسي ئيدارةي (م.س)
وتى :بؤ ئةوةى ث شةوويةك بدةيت ،ئةطةر ثيَت خؤ شةة من تا يةك دوو مانطى تر
ليَرة ئة ء ئيشةكانى تؤ ئةكةم ،ئةزانم زؤر ماندوويت.
و :برِيارم داوة كة بة هيس شيَوةيةك ئيتر لَيرة كار نةكةم.
وتى :برادةران ثيَيان و "ئةطةر لالؤ سةوورة لة سةةر بِريارةكةي خؤيء نايةءيَت
بةرثرسي ئيدارة بَيت ،تؤ برِؤ شويَنةكةى" ،ئيَستاش بؤ ئةوة هاتووم.
و :ثيرؤزت بَيت ،فةرموو با دةورو تةسليم بكةين.
وتى :من ئةوةم قبولأ نيية.
و :حساباتمان زؤرةء با لة ئةستؤى من دةربضَيت.
ثاشةان دوو كادري ئيدارةم نارد بؤ جةردى ح ةساباتء هةر ةضيمان هةبوو كرديان بة
دوو لي ةست بؤ هةردوولامان .دواى جةردي ح سةابات لةطةلأ برادةرانى سةةركردايةتي
قسةم كردو بؤ هةر ئةركيَكى ترى شؤرِش كة ثَيم بسثَيرن ئامادةيي خؤم دةربرِى.
679
ثلانء ئامادةكاريي رِاثةرِيـن
زؤر ةجار لةة هةةنةد ةيَك لةة كةة ةنالةَةكةاني ِراطةةيةانةدن يةان لةة هةةنةديةَك كؤرِو كؤبوونةةوةي
كؤمةلآيةتيدا ،كة سةانَيك كة ذمارةيةكيان بةمةبة سةتي شةَيواندني سةةروةرييةكاني
شةؤرِشء (ي.ن.ك) ،هةروةها ذمارةيةكي شةيان بةهؤي بيَ ئاطاييان لة بِريارو بةرنامةو
ثلانةكاني شةؤِرشء هيَزي ثيَ شةمةرطة دةلَيَن "ِراثةرِيني ئاداري 1991خةَلك كرديء
ةبةرثر ةسانء ثَي شةمةةرطةةي حزبةةكةان ةئاطةايةان لةة هيس نةةبوو ،بةةلَكو هةات ةنةوة سةةر
ةحازري" .ةبةهؤي ئةةوةي كةة خؤم لةة نزيكةةوة ةئا ةطاداري بةة شةيَةك لةة نةةخ شةةو ثلاني
ِراثةرِين بوومء بؤ ئةو مةبة ةستة لة سةنووري هةورامانء ضةياي سةووريَنء دزَلي ئةركم
ثيَ ةسثيَردرابوو ،بؤية بةثيَوي سةتم زاني كة بؤ ميَذوو ضةةند دَيِريَك سةةبارةت بة
خؤ ةسازدانء دا نةاني بةةر نةا مةةو ثلاني ئةازادكردني ذ مةارة يةةكي زؤر لةة شةارو
شةارؤ ضةكةكاني هةريَمي كورد ةستان بنوو سةم .لةهةمان كاتدا زؤر بة ثيَوي ةستي دةزانم
كة هةموو ئةو ثَي شةمةرطةء بةرثر سةة ةسيا سةيء سةةربازييانةي ةشؤِرش كة داِرَيذةرو
جَيبةجيَكاري نةخ شةةو ثلاني ئازادكردني ةشارو ةشارؤ ضةكةكاني كورد سةتان بوون،
بةةئةة ةمانةةتةةوة تةةواوي كؤبوونةةوةء نةةخ شةةو وردة ةكارييةة ةكانء قؤ ةناغةة ةكاني ِراثةةرِينء
رِؤلَي ئيزطةي دةنطي طةلي كورد سةتةان بؤ مَيةذوو بنوو ةسنةةوة ،بؤئةوةي لةوة زياتر
ِرا سةتي يةة ةكان نةة شةيَوَي نةدريَنء ثةةردةبؤش ةنةكريَنء رِؤلأء ِرةنجء خوَيني هَيزي
ثيَشةمةرطةو رِيَكخسةتنةكاني ناوشةارو ئةو هاولآتييانةي كة لة ِراثةرِيندا بة ةشداربوونء
بوونة قورباني ،بةفيرِؤ نةِروات.
لة لاثةرِةكاني ثيَ ةشتردا با سةم كردووة كة ماوةيةكى كةم دواى ئةنفالةكاني ِرذيَمى
بةعس( ،ي.ن.ك) كؤمةَليَك مةفرزةى ثارتيزانى ناردة ناو قولآيي كورد سةتان بؤ ئةوةى
دريَذة بةخةباتء شةؤِرش بدريَتء ثةيوةندي لةطةلأ رِيَكخ ةستنةكاني ناو شةارةكان
نةث ةضِرَيت .دواي داطيركردنى كو َيت لةلايةن ِرذيَمى ةسةدام ح ةسيَنء بارودؤخي لاوازي
ِرذيَمي بةةعس كةة لةة ئةةن ةجامي طةة ةمارؤي نةةتةةوة يةةكطرتووةكةانء طو شةاري ولآ ةتاني
عةرةبيء رِؤذئاوا هاتبووة ئاراوة ،سةةركردايةتى (ي.ن.ك) لة بيرو هةولَى قؤ ةستنةوةى
ئةو هةلة ميَذووييةدا بوو ،بةو هيوايةي كة بةسوودي طةلي كورد بشكَيتةءة.
680
لة كاتَيكدا كة مام جةلال بؤ ئي شةوكاري شةؤرِش ماوةيةكي زؤر بوو لة دةرةوةي
ولآت بوو ،لة سةةر داواي نةو شةيروان م ةستةفا سةةركردايةتى (ي.ن.ك) لة قاسمةِرةش،
درا سةةيةكى وردى بارودؤخي عَيراقء طؤِرانكارييةكاني ناو ةضةكةي كرد ،سةةرئةنجام
برِ ةياردرا كةة سةوود لةةو هةة لةة م ةيَذووي يةة وةربطير َةيتء ئةا مةادة ةكاري بؤ ثرؤ سةةي
رِزطاركردني ةشارو شةارؤضةكةكاني كوردسةتان بكرَيت .نةوشةيروان م ةستةفا ئةندازياري
ِراثةرِينةكةي 1991بوو ،نةخ شةةو ثلاني بؤ رِيَكخ سةتنةكاني ناو شةاري ةسليَماني،
كةةركوك ،ةهةولَير ،دهؤكء قةةزاو نةاحيةةكةانء ئؤردو ةطا زؤرةملَيكةانء هيَزي ثيَ ةشمةةرطةة
داناء داواي ليَكردن كة خؤيان بؤ هَيرشكردنة سةر دامودةزطاكاني ِرذيَم ئامادة بكةن.
كاك نةو شةيروان نامةي بؤ ذمارةيةك سةةرؤك جاشء مو سةتة شةارةكاني ِرذيَمي
بةعس ناردو لَيبووردني بؤ دةركردنء داوايان لَيكرا كة بةرةنطاري هَيزي ثيَ شةمةرطة
نةبنةوةِ .رؤذيَك كاك نةو شةيروان ثيَيو "طةر سةةرؤك جاشء مو ةستة ةشار دةنا ةسم ،با
ناوو شوَيني دانيشتني بدةم َي ،بؤئةوةي نامةي بؤ بنَيرَيت.
ةثا ةشان (ي.ن.ك) تةة شةكيلاتى نويَي هيَزو رِيَكخ سةتنةة ةكاني خؤي كردو هَيزي
ثَي شةمةرطةو رِيَكخ سةتنةكاني بؤ ثيَ شةهاتء ئةطةرةكان ئامادة كرد .لة ناو ةشارو
شةارؤ ضةكةو ئؤردوطاكان ةشانةي ضةةكداري درو سةتكرد .بة شةيَكي تر لة هيَزةكاني
(ي.ن.ك) بريتي بوون لةة مةةفرةزة ثةارتيزانةة ةكان ،بةة شةيَكي تر لةة هَيزةكةان لةة سةةر
سةنوور لة ئامادةبا ةشيدا بوون .نةوشةيروان م ةستةفا ضةةند مةفرةزةيةكي ناردة ناو ةشارو
ئوردوطا زؤرةمليَكاني ِرذيَم ،بؤئةوةي رِيَكخ ةستنةكانمان بؤ هيَرش كردنة سةةر ِرذَيم
سةازو ئامادة بكةن .لة هةوليَر بةرثرسةي يةكَيك لة مةفرةزةكان "م ةستةفاي سةةيد قادر"
لةطةلأ ضةةند ثيَ شةمةرطةيةكي تر دة سةتطيركران .هةموو ِريَكخ سةتنةكاني ناو ةشارةكان
ئاطاداركرانةوة كة خؤيان بؤ هَيرش كردنة سةر دامودةزطاكاني ِرذيَم ئامادة بكةن.
لةة كؤبوونةةوةيةةكي بةةرةي كورد سة ةتان ةيدا( ،ي.ن.ك) نةةخ شةةو ثلانةة ةكاني خؤي
سةةبارةت بة ِراثةرِين بة حزبةكاني ناو بةرةي كورد سةتاني ِرادةطةيةنَيت .هةر ضةةندة
هةندَيك حزبي كورد ةستاني باوةرِيان بة ِراثةِرين نةبووةء بة ةشتيَكي مةحالَيان زانيوة،
بةلآم سةرئةنجام هةموو لايةنةكان بةرنامةو ثلانةكاني (ي.ن.ك) ثةسةند دةكةن.
681
دواتر نةو شةيروان م سةتةفا داواي لة مة سةعود بارزاني كردووة كة سةةرثةر شةتي
رِاثةرِين بكات .كاك مة سةعود ِرةتي كردووةتةوة كة ئةو ئةركة بطرَيتة ئة سةتؤ ،بةلآم
داواي لة كاك نةوشيروان كردووة كة ئةركيَكي بؤ دياري بكةن.
لةةبةةرئةةوةى وادةى ديةاريكراو بؤ ك شةانةةوةى عَيراق لةة كويَت كؤ ةتايي ةهاتبوو،
هةةروة ةها لةة ئةةن ةجامى نةةك ةشانةةوةى عَيراقء جَيبةةج َي نةةكردني بِر ةيارةكةانى نةةتةةوة
يةكطرتووةكان ،هيَزى هاوثةيمانان بة سةةركردايةتى ئةمريكا هَير ةشيَكى سةةربازى
سةختء تونديان كردة سةر سوثاء ذيَرخانى ئابوورى عَيراق.
سةةرةتاى 1991بؤ ثر سةةى برايةكى جةمال سةيتةكى ضةووبووم بؤ سةةقز ،كاتَيك
طةِرامةوة بؤ مالَةوة حةمدي هاو سةةرم وتى :كةمَيك ثيَش ئَي سةتا مولازم عومةرء كاك
ةشةوكةتى حاجى مو ةشيرء مام رِؤ ةستةم هاتن بؤ ماَلةوةء هةوالَى تؤيان ثر سةى .ثَييان
و كاك نةوشيروان داواى كردءيت كة بضيت بؤ قاسمةِرةش.
رِؤذى دءاتر ضةوءم بؤ قاسمةِرةش ،كاك نةو شةيروان وتي :بؤ ئةوة ناردم بة دواتدا
كة تؤء فةرةيدون عةبدولقادرء عةلى شةَيخ حةمة سةاَلحء حاميدى حاجى غالى ب ضةن بؤ
ناء ضةةى هةءرامانء دزَلي ،بؤئةوةي لة شةارةزءءرةوة نزيك بنء لة كاتى طؤِرانكاريدا
لةويَوة دابةزن بؤ ناو شةارةكان .دواتر خؤمان لة ءردةكارى كاتء ثلانةكان ئاطادارتان
ئةكةينةوة.
مامؤ سةتا جةمال حاجى محةمةد ثيَ شةتر بارةطاكةى لة طوندي بلةكآ بوو ،بةلآم
بؤئةوةى ئةوانيش لةكاتي طؤِرانكاريدا نزيكي شةارةكان بن ،بارةطاكةي طوا ةستبووةوة
بؤ طوندي خةرجةك لة نزيكي طوندي ضةؤمان .شةةوكةتى حاجى مو شةيرء مامؤ ةستا
جةة ةمالي حةاجي محةة ةمةدء ةمام رِؤ سةتةةمء مولازم عومةةر لةة ةئا ةمادةبةا شةيةدا بوون بؤ
ئازادكردني شاري كةركوك ،ضاوةرِوانى فةرمانى سةركردايةتي بوون .بةطشتي هةموء
لةة ئةامةادة ةبا شة ةيدا بوءينء ضةاءةِرءاني فةةرمةاني سةةركردايةةتيي ةمان ئةةكرد بؤ
ئةنجامداني ثلانة نةخشة بؤ كيَشراءةكان.
ماوةيةك حةمدى هاوسةرم زؤر نةخؤش بووِ ،رؤذ بة رِؤذ تةندروستي بةرةو خراثتر
ئةضةوو ،بؤ ةضارةسةةر بردم بؤ ةشاري ورميَ بؤ لاى دكتؤر خاليد كة دكتؤريَكى زيرةكي
682
خةلَكى بؤكان بوو ،برادةرى بةكرى حاجى سةةفةر بوو .دواى ث شةكنيني ثزي شةكي
وتى :بةرديَكي زؤر لة ناو زراويدايةو ثيَوي سةتة نة شةتةرطةري بؤ بكرَيت ،من ثيَم باش
نيية كة ليَرة نة شةتةرطةري بؤ بكريَت ،با ةشتر واية برِؤن بؤ لاى دكتؤر ةسالَح بانةيى لة
شاري سنة ،بةلَكو ئةء نةشتةرطةرى بؤ بكات.
بةةهؤي ئةا ةمادة ةكارييةة ةكاني سةةركردا ةيةتي (ي.ن.ك) بؤ ِراثةةِرينء نزيكبوو ةنةوةي
ةكاتي جَيبةةجيَكردني ،طةةِراي ةنةوة بؤ ةبانةة .هةة ةمان ِرؤذ عوس ةمانى ةقالةة منةةوةر ةنامةة ةيةكى
ةفةرةيةدون عبةال ةقادرى بؤ هَينةام كةة تيَ ةيدا نو ةسرابوو "بؤ كؤبوونةةوةء ةبا سةكردني
وردةكارييةكاني ثلاني ِراثةرِين لة ميحوةري ةشارةزوور ،ثيَوي ةستة رِؤذى 1991/2/20
لة طوندي كانى ديناري نزيك شةارؤ ضةكةي مةريوان ئامةدة " .عوسمانى قالة منةوةر
وتى :من سةيارةم ثَيية ،ثيَمخؤشة ثيَكةوة برِؤين بؤ مةريوان.
و :دوو ِرؤذي ةماوة بؤ كؤبوو ةنةوةكةة ،ضةونكةة ةلة نةامةةكةةدا نوو سةراوة ،2/20
ئيَستا تؤ برِؤ منيش لة كاتء رِؤذى دياريكراءدا ئامادة ئة .
رِؤذى 2/20ضووم بؤ كانى دينار ،عةلى شَيخ حةمة ساَلحء حاميدى حاجى غاليء
ضةة نةد برادةريَكى تر لةةوآ بوون .برادةران وت يةان :ئةةو رِؤذةى كةة د ةياريكرابوو بؤ
دابةزينى مةفرةزةكانمان بؤ ناو ةشارةكان دواخراوة بؤ ِرؤذى ،1991/3/7بؤية ئةبيَت
هةموومان رِؤذي 2/25لة كانى دينار ئامادة ببين.
هةمان رِؤذ طةرِامةوة بؤ بانةِ ،رؤذى دءاتر بة مةبة سةتي سةةرداني دكتؤر ،لةطةلأ
حةمدي ضةووين بؤ شةاري سةنة .مالَى كؤمةَليَك لة برادةرةكانم وةك جةمال جةلالء
دكتؤر كةمال ةشاكرء دكتؤر فايةق طوَلثيء ضةةند كة سةيَكي تر لة سةنة بوون .من زؤر
بةثةلة بووم كة نة ةشتةرطةريةكةى دوانةكةوَيت ،ضةونكة ئةموي سةت فريابكةوم رِؤذي
2/25لة كاني دينار ئامادة .هةمان رِؤذ كة طةي شةتينة سةنة ،ضةووين بؤ لاى دكتؤر
ةساَلح بانةيي .دواى ث ةشكنينى ثزي شةكي وتى :ئةم نة شةتةرطةريية لاى من ناكريَت،
بضن بؤ لاي دكتؤر جةعفةر ،ئَيستا خؤشم تةلةفؤني بؤ ئةكةم كة هاوكاريتان بكات.
دكتؤر سةاَلح تةلةفونى بؤ دكتؤر جةعفةر ناوَيك كرد ،داواي ليَكرد كة هاوكاريمان
بكةات .ئيَوارةي هةةمةان رِؤذ ةضووين بؤ لاي دكتؤر جةةعفةةر ،ةكاتيَةك ث ةشكنينةة ةكاني
683
حةمدي بيني ،وتى :خانم ،ئةبَيت بة زووترين كات نةشتةرطةريى زراوت بؤ بكةين.
و :دكتؤر ناكرَيت ئةم نة شةتةرطةريية دوا بخريَت ،ضةونكة من ثيَ شةمةرطةمء
كاريَكى زؤر طرنطم هةيةء ئةبيَت برِؤم.
دكتؤر وتى :ئةوةيان بة دة سةت خؤتة كةى ئةرِؤيت ،بةلآم ئةم خيَزانةى تؤ ئةبَيت
بة زووترين كات نةشتةرطةريى بؤ بكريَتء نابيَت دوابكةويَت.
و :ئاخر لَيرة كةسمان نيية كة لة نةخؤشخانة لاي ةَينيَتةوة.
وتى :ثيَوي سةت بة تؤ ناكات كة لةلاي بيت ،ئيَمة هةموومان كة سةى ئةوين ،خةمت
نةبيَت تؤ ئةتوانيت برِؤيت بة لاي ئيشوكاري خؤتةوة.
ئَيوارةي هةمان ِرؤذ ةضووين بؤ مالَى جةمال جةلال .حةمديم بةج َي هيَ شةتء ِرؤذى
دءاتر ضوءم بؤ طوندى كانى دينار ،لةوَيوة لةطةلأ برادةراندا ضووم بؤ طوندي دزلَي.
ئةةو كةاتةة دةوروبةةرى دزلَى ةبارة ةطاى بةة ةتاليؤنى ةيةكَيتي لَيبوو ،ةجةميةل هةةورامى
بةرثر سةى بةتاليؤنء عةلى شةَيخ حةمة سةاَلح بةرثر سةى ميحوةرةكة بوو .لة بارةطاى
سةةرةكى ميحوةر ةلة ةقةلآ ةخاني نزيكي دزَلى ،برادةران وتيةان :ةلة كةاتي دابةةزينمةان بؤ
ةشارةزوور ئةبيَت هةر كةسيَك بةشي خؤى خواردن لةطةلأ خؤيدا هةلَ ـةبطريَت .حاميد
ةحاجى غةالى زؤر رِيَزى ل َي ئةةطر ء ثيَي خؤش بوء كةة هةاء كةاريم ب ةكات ،وتي :من
خواردني هةردووكمان هة َل ئةطرم.
لة بارةطاي ميحوةر ذمارةيةكي زؤرلة ثَيشمةرطةي (ي.ن.ك) ،لة ئامادةباشيدا بوون
بؤ دابةزينة ناو ةشارةكان .هةروةها كؤمةَلَيك لة ثيَ شةمةرطةكاني حزبى شةيوعىء
سةؤ سةيالي سةتء ثارتيش لة ئامادةبا شةيدا بوون .شةةو دة سةتكرا بة ثيَكهَينانى
مةفرةزةكان ،هةر ئةو شةةوة برو سةكةيةك لةلايةن فةرةيدون عةبدولقادرةوة طةي شةتة
دة ةستمةانء نوو سةيبووي "وا بِر ةيارة ئَيران ضةةكء تةةقةةمةةنيمةان بؤ بنيَرَيةت .بؤ
ءةرطرتني ضةةكء تةةقةةمةةنييةة ةكانء نةاردني بؤ هَيزة ةكانمةان ،ثيَوي سةتةة لالؤ لةة دزلَى
ةَينيَتةوة .بؤ هةمان مةبة ةست ثيَوي ةستة ئاسةؤى ةشَيخ نورى لة ثاءة ،مامؤسةتا عةزيز
لة سةةردةشةت ةَيننةوة" .دواي بروسةكةكة لة بارةطاى ميحوةر مامةوة .بؤ ِراثةِراندني
ئيشوكارةكان ،برادةران ئوتومبَيليَكء دوانزة ثَيشمةرطةيان بؤ بةجيَهَيشتم.
684
سةركردايةتى ثارتة كوردستانييةكان بة تايبةتي (ي.ن.ك) زؤر بة وردى ضاودَيري
باودؤخةكةيان ئةكرد .بؤ هيَر ةشكردنة سةةر دامودةزطاكاني ِرذيَم ،لة ئيزطةى دةنطى
طةةلى كورد سة ةتاني (ي.ن.ك) ئةاطةادارى بؤ ِريَكخ سةتنةةكةان بلآوكرايةةوة ةكة ِرؤذى 3/7
زةماوةند بكةن ،بةلآم برادةراني (ي.ن.ك) لة شةارؤ ضةكةي رِانية دة سةتثيَ شةخةرييان
كردء بةة ث شةتيواني جةة ةماءةر لةة ()5ي ةئادار رِانيةةيةان ئةازاد كردِ .رؤذى 1991/3/6
بروسكةمان بؤ كرا كة هيَزةكانى ئيَمةش لة ()7ي ئادار دابةزن بؤ شارةزوور.
جةوهةرى براى مامؤ سةتا عادل لة مةكتةبي ثةيوةندييةكان كارى ئةكرد ،حاميدي
حاجى قادرى شةيرين ياريدةدةرى بوو .مامؤ ةستا عوسمان كانى ثانكةيى بةرثر سةي
ثةيوةندى نَيوان ئَيمةء فةرماندارى بوو .ئةو شةةوة لة سةنووري ضةياي سةوورَين
ئاووهةوا طؤِرا بؤ بارانء سةرماء سؤَلة ،هةنديَك جاريش ئةبوو بة بةفرو زريان.
ثَي شةمةرطةكان كة ذمارةيةكيان ضةةكيان ثيَ نةبوو لة قةلآخانييةوة بة شةاخي
سةوورَيندا سةةركةوتن ،لةو بِروايةدا نةبووم كة بةو بةفرو بارانء سةةرماو سةؤلَةية
ثيَ شةمةرطةكان ةشاخي سةوءرَين ب ِنء دابةزنة شةارةزوور .دواتر هةوالَيان ثيَطةي ةشت
كة ثَي شةمةرطةكان طةي شةتبوونة شةوَينى مةبة سةت .بة ثيَي ئةء ثلانء بةرنامةيةى كة
سةةركردايةتي دايِر شةتبوء ،رِؤذى ِ 1991/3/7راثةرِين لة ةسليَماني بةرثابوء .هيَزى
ثيَ شةمةرطةء رِيَكخ سةتنة نهَينيةكاني ناء شةارء خةلَكي دَل سةؤزء ني شةتمانثةرءةرى
ةسليَماني طورزى طةءرةيان لة دامء دةزطاكانى ِرذيَم ءة ةشاندء ةسليَمانييان ئازاد كرد.
ئازادكردني شةارى سةليَماني ءرةى جةماءةرء هيَزى ثَي شةمةرطةء داني ةشتواني
شارةكاني تري كوردستاني زؤر بةرزكردةءة.
ئَيران بة ضةةكء ثيَداوي ةستي سةةربازى هاوكاري ئَيمةي ئةكرد .ثاش نيوةِرؤى 3/7
دوو ئؤتؤمبيلي ثرِ لة ضةك لة كرماشانةوة هاتن بؤ بارةطاى ميحوةر ،دوو ثَيشمةرطةى
خؤ ةماني لةةطةةَلةدا بوو .زؤرم ثَينةاخؤش بوو كةة ضةةكةة ةكاني ئَيران زووتر نةةطةةي شة ةتة
دة ةستمانء ذمارةيةك لة ثَيشةمةرطةكانمان بيَ ضةةك دابةزينة ناء ةشارةكان .ةضةكةكاني
ئَيران بريتيبوون لة كلآ شةينكؤ ء دؤ شةكةء برِيَكى زؤر في شةةكء ثَيداوي سةتى
سةربازى.
685
زؤر بةةثةةلةة بةة ئؤتؤمبيليَكي ميَكزةمينى بةة نويَنةةرى عيلاقةاتى خؤ ةمانء قةةرار ةطا،
ضةةكةةكةانم ةنارد بؤ كةانى خةة ةياران لةة شةاخي سةووريَن بةة ديوي خورمةالأ .لةة ةكاني
خةياران جةميل هةورامى نزيكةى حةظدة ةضةكى ل َي هةَلطرتبوو بؤ هيَزةكةي خؤي ،بة
برادةرانى قةةرارطةاى ءتبوء ةكة ثَي شةمةةرطةةكةان دابةةزيونةةتةة خوارةوة ،بةةلَكو خةةَلةك لةة
دزلَى ثةةيةدا بكةةن كةة بةة كؤلأ ضةةكء جيهةازةكةانيةان بؤ بةةرنةة خوارةوة بؤئةةوةى ب ةطاتةة
دة ةستى ثيَ شةمةرطةكان .قةرارطاي ِرةمةزان لة دزَلي دوانزة كؤلَبةريان بةكر َي طرتبوو،
هةموو ضةكةكانء جيهازةكانيان ث َي طواستبوونةوة بؤ هيَزةكانمان.
ِرؤذى دواتر 3/8كةشء ئاووهةوا زؤر خؤش بوو ،دكتؤر مةن سةوءرء بةختيةارى
حةمةى مةلا عيزةتء عةزيز عةلى ِرةحيمء ئةحمةد سةةعيدء سةةردار هاتن بؤ دزَليء
وت ةيان :ئيَ مةة لةة هَيزة كةة بةةجيَ ةماوين ،ضةون كةة هيس كةة سة ةيَك ئَي مةةى ئةا طةادار
نةكردووةتةوة.
و :ئيَستا ئةتانةويَت ضى بكةن؟
وتيان :ضةكمان بدةنآ ،خؤمان ئةرِؤينء دائةبةزين بؤ شارةزوور.
و :برِؤن بؤ طةنجينةكة بة ئارةزووي خؤتان ضةكء كةلوثةلى سةربازى هةَلبطرن.
ثيَش ئةةوةي ئةةو برادةرا نةة برِؤن ،هةة نةد َيةك زان يةاريم دانىَء ثيَموتن كةة لةة كةانى
خةيارانةوة دابةزنة خوارةوة بؤ شارةزوور.
وتيان :با ضةند كةسيَكمان لةلات ةَينينةوةء يارمةتيت بدةين.
و :ثَيشمةرطةم زؤر لاية ،وا باشترة ئيَوة دابةزنة خوارةوة.
ةمام ةهادي ةهةورامي لةة هَيزةكةة بةةج َي ةمابوو ،داوام ليَكرد كةة لاى من ةَينَي ةتةوةء
ةهاوكةاريم ب ةكات .ثيَش ئةةوةي ئةةو برادةرانةة دابةةزنةة خوارةوة بؤ شةارةزوور ،دكتؤر
مةن ةسوءر كة زاواي جةمال جةلال بوو وتي :شةةوى ِرابردوو لة مالَى كاك جةمال بووم،
حةمدي خانيش لةوةيَ بوو ،سبةينيَ نةشتةرطةريى بؤ ئةكةن.
دءاى ئةءةى كة حةمدي هاوسةرم لة سنة لة ماَلي جةمال جةلال بةجيَهَيشت ،ئيتر
من ئاطادارى باري تةندرو سةتي نةبووم .مالَي جةمال جةلال هيَلي تةلةفؤنيان هةبوو،
بةةلآم لةة دزلَي تةة ةلةفؤني ط ةشتي نةةبوو ،بؤ تةة ةلةفؤنكردنيَةك ئةةبوايةة ب ضةوو ةمايةة بؤ
686
مةريوان .بؤ ئةو مةبة سةتة لة ثاش نيوةرِؤيةكي درةنطدا ،بةرةو مةريوان كةوتمة رِيَ.
لة نزيكي دزلَي ،حةمةى حاجى سةابيرم بينى ،بة هةا زانيء داواي يارمةتيم لَيكردو
و :حةة ةمدي نةة شة تةةر طةةري بؤ ئةةكر َيةت ،مةام هةاديم لةة بةارة ةطا بةةجيَهيَ شةتووة،
ئي شةوكارةكان زؤرنء بة تةنيا فرياناكةوَيت ،ئةطةر ئةتوانيت ب ضةيتة شةوَينةكةى منء
سةةرثةر ةشتي ئي شةوكارةكان بكةيت ،ئةوا بؤ تةنها ِرؤذيَك ئةمةويَت ب ةضم بؤ سةنة ،مام
هاديش هاوكاريت ئةكات.
كاكة حةمة وتى :با شةة من ئة ةضم بؤ دزَلي ،خةمي ئي شةوكارةكانت نةبَيت ،تؤ برِؤ
بؤلاي حةمدي خانء سلآوي منيشي ثَيبطةيةنة.
رِؤذى دءاتر طةي شةتمة نةخؤ شةخانةكةي ةسنة ،سةةرةتا ضةوومة لاى دكتؤر ةساَلح،
وتى :نةشتةرطةرى خَيزانةكةت سةركةوتوو بووة ،برِؤ بيبينة.
كاتَيك حةمدي مني بيني ،بة سةةر سةوورِمانةوة وتى :ئةوة بؤ ضةي لةم بارودؤخة
نا سةكةدا ئي شةوكارةكانت بةجَيهيَ شةتووةء هاتوويت بؤ ئيَرة؟ خةمي منت نةبواية،
ئاواتي خوشكةزامء سةبري خانء ئةميرة خان زؤر هاوكارييان كردووم.
و :ثيَمخؤشبوو لة نزيكةوة ئاطاداري تةندروستيت .
خَيزاني جةةمةال جةةلالء دكتؤر كةةمةال شةاكر لةة ةطةلأ ةئاوات خةاني خو شةكةةزاي
حةة مةدي لةةلاي بوونء ثيَوةي مةا نةدوو بوون .رِؤذى دءاتر طةةِرا ةمةوة بؤ ةسةر
ئي ةشوكارةكانم .كاتيَك طةِرامةوة بؤ دزلَى ،حةمةى حاجى ةسابير لةو َي نةبوو ،ئةويش
ةضووبوو بؤ ةشارةزوورو شةوَينى ئيشةةكةمي بةجيَ هيَ ةشتبوو .هةر كة ةسَيك ضةووبوو بؤ
بارةطاي ميحوةر ،ضةةكى ثَيدابوو .مام هادى وتى :بؤ ضةي وا زوو طةِرايتةوة ،خةمت
نةبواية ،من ئَيرة بةجيَ ناهَيلَم.
و :مام هادى ناكريَت من نةيةمةوة ،ضونكة ئةم شوَينة بة من سثَيردراوة.
ِرؤذ دواي ِرؤذ هةوالَى ئازادكردنى شةارو شةارؤ ضةكةكانمان ثيَئةطةي شةت ،هَيزى
ثيَ شةمةرطةى كورد سةتان طةي ةشتبوونة شةارى كةركوكء لةويَ شةةِر طةرم بوو .بؤ
هةنديََيك ئي ةشوكاري شةؤِرش ،ثيَوي سةت بوو ب ةضم بؤ ةسليَماني .لة قةرارطاي ِرةمةزان
مؤَلةتي هاتوو ضةؤم بؤ خؤمء ضةةند ثَي شةمةرطةيةكي لاي خؤم وةرطرت كة لة خاكي
687
ئَيراةوة بة ئؤتؤمبَيلةكةي بارةطاكةي خؤمان ب ضةين بؤ ةسليَماني .هةنديَك ئازءوقةء
خواردةمةةني لةة ةطةلأ دوو دةبةة بةةنزين ةمان بةاركرد .بةارةطةاكةةم لاى ةمام ةهادىو ضةة ةند
ثيَشةمةرطةى تر بةجيَهيَ ةشتء بةرةو ةسليَماني بةِريَكةوتين .لة ةشارؤضةكةي مةريوانةوة
بة ناوضةى شليَردا ضووين بؤ شارؤضكةي ثيَنجويَن .لة ناوضةى شليَر هيس كةسيَكمان
نةبينىء زؤر ضةؤلأ بوو ،ةشارؤ ضةكةي ثيَنجوَينيش ضةؤلَء كاولء وَيرانةبوو ،تةنها
ضةةند كة ةسيَكم بيني كة بؤ ضةةكي بةجيَماوي شةةرِي هة شةت سةالَةي نَيوان عَيراقء
ئَيران ئةطةِران .ثاشةان ضةووين بؤ ناحيةى نالَثاريَز ،لةويَش ضةةند كة ةسيَكمان بيني كة
بة دواي ضةةكء تةقةمةني بةج َي ماوى ناو ِرةبايةو سةةربازطةكانى عَيراقدا ئةطةِران.
كؤمةَلَيك تؤثء ةضةكى قورس لةو دةوروبةرة بةج َي مابوون .دواتر ئيَرانييةكان هاتنء
زؤر ةبةى ضةةكةة قور سةةكةانيةان برد بؤ ئَيران ،هةةروةهةا خةةلَكى خؤوةان ذ ةمارةك لةةو
ضةةكانةيان فرؤ شةتةوة بة ئَيرانييةكان .ئةو رِؤذةي كة طةي شةتمة شةاري سةليَماني ،لة
هؤلَي رِؤ ةشنبيري عومةر فةتاحم بينيء سةةبارةت بة هةنديَك ئيشةوكاري حزبي ثَيكةوة
قسةمان كرد.
شةةوي دووةم لة سةليَمانى حةمةى دةروَيش حةمة سةاَلح ثيَنجوَينيء مةلا عةلى
بناوةسةوتةيىء ( )...هاتن بؤ سةةردانم .ماوةيةكي كةم بوو كاكة حةمة دواى 20ةسالأ
زيندانى ئازاد كرابوو ،هةردوولا بة بينينى يةكتر خؤ ةشحالأ بووين .دواي هةوالَثر سةين
بة ق سةةكانياندا وادياربوو كة بؤ ئي ةشيَكي تايبةت هاتث بؤ لام ،بؤية و :وا ديارة
تةنها بؤ لاى من نةهاتوون بةَلكو بؤ كاريَكي تريش هاتوون.
وت ةيان :ئةةوةى ِرا ةستى ب ةَيت بؤ تكةايةةك هةاتووين ،داوات ليَ ئةةكةةين كةة لةة ()...
خؤش ببيتء قسةمان نةشكَينيت.
كاتى خؤى ( )...هاورَِييةكى نزيكى خةباتى شةارو شةاخم بوو ،ثةيوةنديمان زؤر
بةهَيز بوو ،بةلآم بةداخةوة لة ثايزى سةاَلى 1986بؤ مةراميَكي تايبةةت هاو سةةرو
كورِةكانمي بةطرتن دا .سةةرةرِاي ئةو تاوانة طةورةية ،ق سةةي ئةو دوو برادةرةي خؤم
نة شةكاندء و :هةر ةضةندة زؤر طلةييم ليَى هةيةء ئيَمة دوو هاورِيَى زؤر نزيك بووين،
بةلآم ئةوا لةبةر خاترى ئيَوة من ليَي خؤش ئة .
688
لةةدواى ق سةة ةكانم ( )...وتى :خواو ثيَ غةةم بةةرو دا يةكء ةباوكم لَيم نةاِرازى ب َيةت
بةلامةوة طرنط نيية ،بةلآم زؤر بةلامةوة طرنطة كة تؤ لَيم ِرازى بيت.
هةر لةوداني شةتنةدا كؤتايي بةو كَي شةةية هاتء لةلايةن خؤمء كورِةكانم ئةو فايلة
داخرا .بؤ ِرؤذى دءاتر طةةِرا مةةوة بؤ بةارة طةا كةانى خؤ مةان لةة دزَلى ،لةة سةةر داواي
نةوشيروان مستةفا لة طوندي طؤخلآني ناوضةي شليَر بارةطايةكم دانا ،ثاشان سثاردم
بةة عةةلى ِرة ةشيةد كةة ثيَ شةمةةرطةة خؤ ةمان بوو .مةام هةادى ئةا ةطاداري كردم كةة كةةمةال
هةورامىء جةمال هةورامى لةطةلأ ضةند كةسيَكى قةرارطاي ِرةمةزان هاتوون بؤ ئَيرةء
ةنامةةيةةكى جةةميةل هةةورامي ةيان ثيَ بووةء هةةموو ضةةكةة ةكانيةان بردووة بؤ دةوروبةةرى
خورمالأ .ئةو هةوالَةم زؤر ثيَ خؤش بوو ،ضةونكة ذمارةيةكي زؤر ضةةكمان لابوو كة
ببوو بة باريَكى قورس لة سةرمان.
لة رِؤذاني ِراثةِريني ،1991زؤر هةوالَى ناخؤوان ئةبي سةت كة هةنديَكيان بةب َي
ئةوةى ِرا سةت بن ،بؤ ماوةيةك غةمبارو سةةرقاَليان ئةكردين .بؤ نمونة رِؤذَيك ح ةسيَن
فارس بناوة سةووتةيى هات بؤ لامء وتى :ثَي شةمةرطةي خؤمان بة بَيتةل ثةيوةنديان بة
(جةميل هةورامي)يةوة كردووةء ثيَيان وتووة كة حةمةى حاجى قادري ةشيرين لة ةسةر
ضياى سورَين ِرةق بووةتةءةء جةنازةكةى لة ناو بةفرةكةدا بةج َي ماوة.
بةو هةوالَة زؤر غةمبار بووم ،داوام مامؤستا عوسمان كانى ثانكةيي كرد كة بةلَكو
دوو كةس بنيَرت بؤ ضةياي ةسوريَنء جةنازةكة بدؤزنةوةء بيهَيننةوة بؤ دزَلي .دواى
دوو رِؤذ مامؤستا عوسمان هاتةوة بؤ لامء وتي :دوانزة كةسم بة كرآء طرتء ناردمن
بؤ سوءرَينء دةوروبةرى ،بةلآم هيس جةنازةيةكى لـآ نيية.
دواي دوو رِؤذ كاكة حةمة هات بؤ دزلَيء خؤشبةختانة هةوالَةكة رِاست نةبوو.
ِرؤذيَك لة كرما شةانةوة داناى ئةحمةد مةجيد بة تةلةفون ثيَى ِراطةياندم كة حةمة
ِرةشةى طةرميان ةشةهيد بووةء لة سةليَمانى ثرسةةى بؤ دانراوة .هةروةها داواي لَيكردم
كة بةبيَ ئةوةى هة سةت بة بووني ِرووداوَيك بكةن ،بةلَكو ةشَيخ كةريمى باوكى شةةهيد
حةمة ِرةشء هاو سةةرةكةي كة لة ئؤردوطاي كاني دينار ني شةتةج َي بوءن ،بنَيرم بؤ
سليَمانى تا لةويَ هةوالَةكةيان ثيَ ِرابطةيةنن.
689
شةةهيدبوونى حةمة ِرةش هةوالَيَكى زؤر دَلتةزيَن بوو ،بةرثر سةيَكي ئازاو دلَيري
(ي.ن.ك) بوو .هةمان رِؤذ ضةووم بؤ لاى شةَيخ كةريمى باوكى شةةهيد حةمةِرةشء و :
كاك شَيخ كةريم ،مامؤستا جةلالى كورِت لة طوندى طؤخلآنة ،م َولَةتي هاتووضؤي نييةو
رَِي ةطاى ةنادةن بيةَت بؤ ئَيرة ،بةة برادةراني قةةرارطةا جوابى ةناردووةء ةئةَل ةَيت ةبا بةاوكمء
دايكم دوانةكةونء بيَن بؤ طؤخلآن ،ضونكة ئةطةِرَيينةوة بؤ سليَمانى.
شةَيخ كةريمء دايكء هاوسةةرةكةي شةةهيد حةمة ِرةش كةوتنة طومانةوةء ِرةنطيان
تَيك ضوو ،وتيان :ثيَمان بلَآ ضى ِرووى داوة؟
و :برِوا بكةن هيس رِووى نةداوةء هةر ئةوةندةية كة ثيَموتن.
دواجار قةناعةتيان بة ق سةةكانم كرد .بؤ ئا سةانكاري هاتوو ضةؤ قةرارطاي ِرةمةزان
لةة ةطةلأ خؤيةان برد ةيانن بؤ طونةدى طؤخلآن ،بِر ةيار وابوو كةة برادةرانى خؤ ةمان ئؤتؤمب ةيل
ئامادةبكةنء لة طؤخلآن ةضاوةِرَييان بكةن .كاتيَك كة شةيَخ كةريمء خَيزانةكةي ئة ةضن
بؤ طؤخلآن ،ماوةيةك لةوةيَ مابوونةوة ،نة مامؤستا جةلاليان بيني بوو نة ئؤتؤمبَيليان
دة سةتكةةوتبوو كةة ثيَي برِؤن بؤ سةليَمةانى ،بؤيةة طةةِرا ةنةوة بؤ ةكانى دي ةنار .منيش
ثةةيوةنةديم بةة دا ةناى ئةةح ةمةد مةةجيةدةوة كردء كةةم ةيَك ط لةةييم ليَكردو و :بؤ ضةي
برادةراني خؤ ةمان لةة طؤخلآن نةةبوون؟ بةة زة حمةةت قةة ةنا ةعة بةة شةَيخ كةةريمء
خَيزانةكةي شةةهيد حةمة ِرةش كرد تا ضةوون بؤ طؤخلآن ،ئَي سةتا ضةؤن جاريَكى تر
قةناعةتيان ثيَ بكةمةوة؟
وتى :تؤ لة سةةر هةقيةت ،بةلآم خةتاى مني تَةيدا نةبووة .بةلَكو هةةر ضةؤنيَةك بيَةت
بياننَيريتةوة بؤ طؤخلآن ،هةولَ ئةدةم ئةم جارةيان وةك ضاري ثَيشووي ل َي نةيةت.
بؤ رِؤذى دووةم كة ضةوومةوة بؤ لايان ،شةَيخ كةريم وتى :كاكة بؤ ثيَمان نالَيَيت
ضي ِرووي داوة ،ديارة شتَيك بووة وا ئةوةندة زؤرمان ليَ ئةكةن.
و :بِروا تةان ب يَةت هيس نةةبووة ،وةك هةةوالَم زانيووة ئؤتؤمبي لةة كةة ةيان لةة رَِي طةادا
ثةكى كةوتبوو ،ئيَستا وا هاتوونء ضاوةِريَتان ئةكةن.
دوو ةبارة لةة طةةلأ برادةرانى قةةرار طةاي ِرة مةةزان نةاردم نةةوة بؤ طؤخلآن ،لةةويَ
برادةراني خؤمان ضاوةِرَييان كردبوونء لةطةلأ خؤيان بردبوءيانن بؤ سليَماني.
690
كؤرِةء
دواى هَيرشةي ِرذَيم بؤ سةةر ةشارء ناءضةة ئازادكراءةكان ،هيَزةكانى ثَيشةمةرطة لة
شةارةكان كشةانةوة ،خةلَكيَكى زؤر مالأء حالَى خؤيان بةج َي هَي ةشتء لة ترسةى طيانى
خؤيانء مندالَيان بةثيَء بة ئؤتؤمبيل طةي شةتبوونة طوندى طؤخلآنء ناو ةضةى شةليَر.
سةةركردايةتى ثارتة سةيا سةييةكان بةط شةتيء (ي.ن.ك) بةتايبةتى بةرنامةو ثلانى
ئازادكردني ضةةند شةارو ناو ضةةيةكي كورد سةتانيان دانابوو ،لة هةمان كاتدا بةهؤى
هيَر شةي توندي هاوثةيمانانةوة ،لةناو ضةونى ِرذيَمةكةى ةسةداميان بة حةتمى ئةزانى،
بؤية هيس ثلانء بةرنامةيةكيان بؤ ثا ةشةك شةةي هيَزى ثيَ شةمةرطة دانةنابوو ،هةروةها
هيس حسابيَكيان بؤ كؤرِةوو ئاوارةبوونى ميللةتةكة نةكردبوو.
كاتيَك سةوثاكةى سةةدام ح سةيَن ِراثةرينة جةماوةرييةكةى ئادارى ( )1991ى
سةةركوت كردو طةِرايةوة ناو ةشارةكان ،هيَزةكانى ثَي شةمةرطة لة شةارةكان ك شةانةوة،
زؤربةي داني ةشتواني كورد سةتان مالأء حالَى خؤيان بةجيَ هيَ شةت ،لة تر سةى طيانى
خؤيانء مندالَيان ،بةثيَء بة ئؤتؤمبيل رِوويان كردة سةةر سةنوور .دواتر ئةو رِووداوة
بة كؤِرةو نا سةرا .لة كؤرِةوةكةي ني ةساني 1991بة دةيان هةزار خَيزان لةيةك دابِران
كة زؤر بة زةحمةت يةكتريان ئةدؤزييةوة .زؤربةى ليَثر ةسراوو ثَي شةمةرطةش لة هةولَى
دةربازكردنى خؤيانء ما َلء مندالَء كةسوكاري خؤيان بوون .لة بةدبةختى كورد ئاوو
هةواى ئةو ةضةند رِؤذةش هةر بارانء سةةرماو سةؤَلة بوو كة ئةوةندةى تر خةَلكء
ثَي شةمةرطةى شةثرزة كردبوو .هيَزى ثَي شةمةرطة بة شةيَوةيةك ثةرتةوازةو لةيةك دابرِا
بوون كة سةركردايةتيش ئاطادارى ذمارةيةكي زؤر لة كادرو لَيثرسراوةكانيان نةبوو.
لةة كةاتي كؤرِةوةكةةدا ،دا ةناى ئةةح ةمةد مةةجيةد تةة ةلةفؤنى بؤ كردمء وتى :مةام ةجةلال
ئةضيَت بؤ طؤخلآنء بة منى وتووة با لالؤ بيَت بؤ طؤخلآن ،كارى زؤر طرنطم ثَييةتي.
هةر ئةو رِؤذة ضةووم بؤ شةلَير .بةهؤي ئةو ذمارة زؤرةي خةَلك كة ئاوارة ببوون،
زؤر بةزةحمةت ئةتوانرا هاتو ضةؤ بكريَت ،ضةونكة ذمارةيةكي زؤر لة داني شةتواني
كةركوكء سةليَمانيء قةزاو ناحيةكان بةرةو ثيَنجوَين هاتبوون .بة هةزاران ذنء ثياوو
مندالأء بة هةزاران ئؤتؤمبيلى طةورةء بضوك هاتبوونة ناوضةي شلَير.
691
كؤرِةو (نيساني )1991
كاتَيك طةي شةتمة نزيك بارةطاكةى خؤمان لة طؤخلآن ،لة بةر زؤري خةلَكي ئاوارة
كةة لةة دةوري ةبارة طةا كةة مةان كؤببوو نةةوة ،ةنةمتوانى ب طةة مةة ةبارة طةا كةة مةان .دواتر زؤر
بةزةحمةتء بة هاوكاري برادةرانى لاى مام جةلال طةي شةتمة ناء بارةطاكةى خؤمان.
مام جةلالء مولازم عومةرء هَيرؤ خانء ةسةربة ةست بامةرِنى لة بارةطاكة بوون .وةسةتا
جةة ةبارى براى عومةةر غةةر ةيب برينةدار ببوء ،ةئةويش لةةوآ بوو ،خَيزانةةكةةى وة سةتةا
جةبار خواردني برنجى سوورى بؤ ئامادةكردين.
لةطةلأ مام جةلالء برادةران ثيَكةوة ةضووينة ناو ةضادريَكةوة ،سةةبارةت بة كؤرِةوو
طؤِرانكارييةكان وتووَيذمان كرد .مام جةلال باسةي فةرةيدون عةبدولقادرو ِرائيد داراي
كرد كةة بؤ طفتوطؤ لةة ةطةلأ ِرذيَم لةة بةة ةغدان .ثةا شةان برادةران ءت ةيان كةة فةةرة ةيدون
عةة بةدول ةقادر بةة بيَ تةةل ثةةيوة نةدى ثيَوة كردءونء بةةرةء ثيَنجويَن دَين ،ثر سة ةياري
كردووة كة لة ر شوَينَيك لةطةلأ برادةران يةك بطرنةوة؟
مولازم عومةر ثر ةسيارى ليَكردمء وتى :ئيَمة ةشارةزاى ناء ضةةى ثيَنجويَن نين ،تؤ
692
كويَت ثيَ باشة كة لةطةلأ ئةو برادةرانة يةكبطرينةوة.
و :با شةترين شةويَن لاى ثةيكةرةكةى ثيَنجويَنة (ئةء كاتة ثةيكةري ئافرةتيَك لة
ثيَنجويَن بوو كة ثيَش جةنطي عَيراقء ئَيران درو ةستكرابوو ،داني شةتواني ثيَنجويَنء
دةوروبةري ثيَيان ئةوت فاتة هةوليَري).
مام جةلال برو سةكةى كرد بؤ فةرةيدون عةبدولقادرو ِرائيد دارا .بؤ يةكطرتنةوةي
هةردوولا ،لاى ثةيكةرةكةى ثيَنجوَينى بؤ دةسةتنيشةان كردن .ثاشةان مام جةلال وتى:
بِر يةارة برادةرانى قةةرار طةا بيَن بؤ ئَيرةء كؤبوو نةةوة ةيان لةة طةةَلةدا ب كةةين ،بةةلَكو ثيرء
ثةككةوتةء نةخؤشةكان بنَيرين بؤ ئَيران.
و :ةمام جةةلال ،ئةةطةةر فر ةياى ةئةو خةةَلكةة نةة ةكةوين ،ئةةوا هةةموويةان بةة ةجاريَ ةلة بةةر
بر سةيَتيء سةةر ةماو بةارا ةندا ةئةمرن .ةثا شةان ةمام جةةلال داواى لَيكردم ةكة هةةنةديةَك
ثيَويستييان هةية ،بةلَكو لةِريَطاى خزمء ناسراوةكانم لة مةريوان بؤيان ثةيدا بكةم.
دواتر ةمام جةةلال وتى :لالؤ ،كةة لةة ثيَنجوَينةةوة هةاتين بؤ ئَيرة ،هيس بةارة ةطايةةكى
ثَيشمةرطةمان نةبيني ،بؤ بارةطاتان نيية؟
ثيَش ئةوةي وةلآمي مام جةلال بدةمةوة ،مولازم عومةر هاتة ناو باسةةكة وتى :مام
جةلال بارةطاكانى ئةمان بة سوءرَينةوةية ،ئيتر ليَرة بارةطاى ضييان هةبَيت؟
و :مةام جةةلال ،بؤ لةة سةةر ةئةو ةهةموو برادةرانةةى كةة ةبارةطةا ةيان لةة سةلَي ةمانى
دانابوو ،تةنها ثرسيار لة من ئةكةيت؟
وتى :ئةى ئةوان لة كويَن؟
و :نازانمء ئاطادار نيم ،ضونكة من زياتر سةرثةرشتي سنووري سوريَن ئةكةم.
وتى :هةر كةسيَكتان لةو برادةرانة بينى ،ثيَيان بَليَن لةم ناوضةية بارةطا دابنَين.
ئةو ِرؤذة وا ثيَوي ةستى ئةكرد كة ب ضةم بؤ شةارى مةريوان ،بؤية ئةحمةدى برازامء
ةجةو ةهةرم لةة طةةلأ خؤم بردو ضةووم بؤ مةةريوان .دواى جَي بةةجيَكردني ضةة نةد
ئي شةوكةاريَكي ةمام جةةلال ،برِيَكى ةباش خواردةمةةنىء ئةازوءقةةم كرِى بؤ ةمالَي براء
برازا كةانم ،بؤ رِؤذى دواتر طةةِرا ةمةوة بؤ طؤخلآن .هيس زان يةاري يةةكم لا نةةبوو كةة
كة ةسوكارى خؤشم هاتوون بؤ شلَير يان نا .رِؤذى دءاتر كة لة مةريوانةوة طةِرامةوة بؤ
693
طؤخلآن ،بةةهؤى ليَ شةاوى ةئاوارة كةا نةةوة رَِي طةا نةةبوو ،بؤ يةة ئؤتؤمبيَ لةة كةةم لةةدوور
رِاطرتبوو .ةمام جةةلاا بينى لةة ةناو ئؤتؤمبيلَي كةدا بوو ،دواى سةلآو وتى :لالؤ ،وةرة
سةركةوة.
و :ناتوانم ،ضونكة ئؤتؤمبيلةكةم زؤر لة دوور داناوةو شتى تَيداية.
وتى :وا با ةشترة ئيَ ةستا بَييت ،ضةونكة من ماءةيةكي زؤرة خةريكم تا رَِيطا بكةمةوة
بؤ ثيَنجوَين ،دوايى ِرَيطا نابيَت بَييت .ئَي سةتا بؤ بينيني لَيثر ةسراويَكى ئَيرانى ئة ضةين
بؤ طوندى بناوةسووتة ،ثاشان ئةضين بؤ ثيَنجوَين.
و :من ئَيستا نايةم ،دواتر خؤم دَيم.
دواتر بة ئؤتؤمبيلةكة ضةوءين بؤ مةريوان بؤئةوةي لة بناوة سةوءتةوة ب ةضين بؤ
ثيَنجوَين .ئةةح ةمةدى برازامء ِرَيزانى براى ةعةدنةانى حةةمةةى مينةةم لةةطةةَةلدا بوو ،بةةلآم
ثةا ةسدارانى ئَيرانى ِرَيطةايةان ثيَ نةةداين كةة بةةرةو ثيَنجوَين برِؤين ،ةثا شةان دةمةةو
ئيَوارةيةةكى درةنط طةةِراي ةنةوة بؤ طؤخلآن .لةةو َي جةة ةمال ةجةلاا بينى ثيَموت كةة رِيَ ةطا
زؤر زةحمةت بووةء كةس نازانَيت ضؤنء لةكوَيوة برِوات بؤ ثيَنجوَين.
وتى :وا باشترة كة بة شةو برِؤيت ،بةلَكو حةمةي كورِيشم لةطةلَ خؤت بةريت.
درةنطانيَكي شةةو بةرةو ثيَنجوَين بةرِيَكةوتين ،سةةر جادةكة زؤر قةرةبالَغ بوو،
رِيَطاى دةر ضةوون زؤر زةحمةت بوو ،كاك ِرَيزان دة سةتيَك جلى بارانطيرى لةبةردا بوو،
بة فار سةى ق سةةى ئةكرد ،زؤر لة ثا سةدارى ئَيرانى ئة ضةوو ،بة فار سةى ئةيووت:
ِرَيطاكةمان بؤ بكةنةوة ،سةرهةنط دَيت .بةو حالَة وردة وردة رِؤيشتين تا سةرلةبةياني
طةيشةتينة ناو ثيَنجوَين .لاي ئيَوارة جةلالى ميرزا عةلي ثيَنجوَينيم بينىء وتي :حاجى
عةبدولى براتء ذنء مندالَةكاني لة خوار ثيَنجوَينن.
سةةرةتةا ضةووم بؤلاي ةباوكى جةةلال (ميرزا عةةلي) بِرَةيك ةنانم بؤ دانةان ،ضةون ةكة
ئةوكاتة نان دة سةت نةئةكةوت .ثا ةشان حاجى عةبدولى برام دؤزييةوة ،لة خانوءيةكي
رِووخاودا بوونء نايلؤني دابوو بة سةةردا .هةندَيك كةلوثةلء ئازوءقةء خواردةمةنيم
بؤ دانان .لة حاجى عةبدول هةوالَى كورِةكانيم ثرسى .وتي :بة شويَن تؤدا ئةطةِريَن.
ثيَ شةتر ئاماذةم ثيَكردووة كة خةلَكي خةمى كة سةوكاري بوو ،مولازم عومةريش
694
لةطةلأ مام جةلال زؤر سةةرقا َل بوو ،كاتي نةبوو بة دواي كة سةوكاريدا بطةرِيَت ،ثَييو
"ئةطةر لة ثيَنجوَين ماميم (مةحمودى حاجى) بينى ،ئاطام لَيي بيَت".
رِؤذي دواتر حةاجي عةةلي برام بيني ،ثيَموت كةة ئةةم نةاِرةحةةتييةة هةةمووى ضةةنةد
ِرؤذيَ كةةو تةةواو ةئةب َيةت .دواتر لةة طؤخلآن جةةلالي مةةحمودي فةة قةآ ِرةحيمم بيني،
ثيَموت كة طفتوطؤ لة ئاراداية ،بؤية ثَيم با شةة كة بطةِرَييتةءة بؤ سةليَمانيء ئاطاي لة
ئةشياي دوكانةكةي بَيت.
كاتَيك لة ثيَنجويَنةوة طةِرامةوة بؤ شليَر ،مولازم عومةر نامةيةكى بة سؤزانى كضي
ةشةهيد شةةهابدا بؤ ناردم كة تَييدا داواي ليَكردبووم هاوكاري سةؤزاني خالَة شةةهاب
بكةةم .خةاتوو سةؤزان داواي لَيكردم كةة بةةلَكو لةةطةةلأ خؤم بيبةةم بؤ مةةريوان .بةةهؤي
سةةرقالأ بوونم بة هةنديَك ئي شةوكاري يةكيَتي لة شةلَير ،نةمتواني ئةو رِؤذة سةؤزان
خانء هاو سةةرو مندالَةكاني لةطةلأ خؤم ببةم بؤ مةريوان .شةةوي هةمان رِؤذ بوارم بؤ
ِرةخ سةا كة بةرةو مةريوان برِؤين ،ميَردةكةى سةؤزان خان وتى :من نايةمء ئاطام لة
ئؤتؤمبيلء شتةكاني خؤم ئةبَيت ،با ئةوان لةطةَلتدا بَين.
كةاتَةيك بةةرةو مةةريوان كةةوتينةة رِ َي ،ةكاك جةةوهةةر (بةةرثر سةى ثةةيوةنةدييةةكةان)،
ذمارةيةك لة كةسوكارى خؤى كؤ كردبووةوة وتى :ئَيمةش لةطةلأ تؤ دَيين بؤ مةريوان.
ئةو شةةوة هةموو ثَيكةوة ضةووين بؤ مةريوان ،لةو َي سةؤزان خانم بردة مالَى شةَيخ
كةريمي باوكي شةةهيد حةمة ِرةش .رِؤذيَك هةوالَى مردنى شةَيخ نيهادى براى شةةهيد
شةها بيست ،لةرِيَطادا بة نةخؤشي دلأ كؤضى دوايى كردبوء.
ضةةند ِرؤذيَك دءاى ِراثةِرين ،لة نةخؤ شةخانةي سةليَماني سةةردانى شةَيخ نيهادم
كردبوو .كاتيَك ضةووم بؤلاي ،حيلمى عةلى شةةريفء عةلي بؤ سةكانيش هاتبوون بؤ
سةةردانى .فةةرمةا ةنداري مةةريوان جةةنةازة ةكةى شةَيخ ني ةهاد ةيان نةةئةةدا ةيةوة بةة كةةس،
ئةةيةانووت ئةةب ةَيت كةة سةوكةاري خؤي بيةَتء جةة ةنازةكةة وةربطر ةنةوة .بؤ وةرطرت ةنةوةي
جةة ةنازة ةكةي شةَيخ نيهةاد لةة طةةلأ ةمامؤ سة ةتا عوس ةمان ةكانى ثةان كةةيي ضةووين بؤ
فةرمانداريء جةنازةكةمان وةرطرتةوة.
695
مةريوان (نيساني )1991
ناسراوةكان لة رِاستةوة :لالؤ ،ضوارةم كةس مامؤستا عوسمان كاني ثانكةيي
ئةوكاتة خةلَكى طوندى كانى دينار ثارضةةيةك زةوييان دانابوو بؤ طؤرِ ةستان ،بةلآم
كةسةي تَيدا نةنيَذرابوو ،بِرياربوو كة لةو طورِسةتانةدا بة خاكي بسةثَيرين .بؤ بةشةداري
كردن لة رَِيورِةسمي بة خاك سةثاردنةكةيدا ،خةلَكيَكى زؤري شةارؤ ضةكةي مةريوان
هاتبوون .كةسوكارى شَيخ نيهاد وتيان :ليَرة بة ئامانةت ئةينَيذين.
خةةلَكى ةكاني دينةاريش وت ةيان :ئةةطةةر بةة ئةامةانةةت بينَيةذن ،ئةةوا ئيَمةة ةهاو ةكاري ةتان
ناكةينء نايةين بؤ ثر سةةكةي شةي ،ضةونكة ئيَمة ئةمانةويَت يةكةمين كةس كة لةم
شوَينةدا ئةينيَذين ثياوضاكيَكي ديني بيَت بؤ ئةوةى ببيَت بة نزرطة.
ثا شةان كة سةوكاري ةشَيخ نيهاد رِازى بوون كة بؤ هةمي شةة لةو طؤرِ سةتانة نوَييةدا
بنَيذرَيت .دواي بةخاك سةثاردني ثر سةةيةكى شةاي سةتةمان بؤ دانا .لة ئةنجامي
كؤبوونةوةكةي نَيوان مام جةلالء بةرثر سةاني ئَيراني لة طوندى بناوة سةووتة ،سةنوور
بةةرِووي خةةلَكي ةئاوارةدا كرا ةيةوة .ةئةو رِؤذةي كةة ئةا ةغاي ِرةحيمى ةهاتبووة سةةر
696
سنوور ،مام جةلال ئؤتؤمبيليَكى بة ديارى ثيَ بةخشى.
ِرؤذَيك لة طؤخلآن ئازادى جةلال ِرةفعة بينى ،هاو سةةرو منداَلةكاني شةي لةطةلَدا
بوو .لةطةلأ هاورِآ كامةراندا سةوارى ئؤتؤمبيلةكةمان بوونء هاتن بؤ مةريوان .ثاشةان
ةكاك ةئازادمةان برد بؤ ةكانى دينةار بؤ ةبارة ةطاكةةى خؤمةانء ثيَموت ةكة لةةويَ ةَين ةنةوة ةتا
ةئةو ةكا ةتةي ةبارودؤخةةكةة ئةةطؤرَيةت .ئةةوكةاتةةى كةة لةة بةارة ةطاكةةى كةاني دي ةنار بووين،
ضةةند برادةرَيك وةك بةكرى حاجي سةةفةر ،زيرِؤ عةبدءلآ ،حةمةى حاجى ةسابير،
فةرةيدونى حةمة ةساَلح ،شةةهيد شةَيخ ح سةيَنة سةور ،ةشةهيد جةلالى حةمةى مةحة،
مامؤ سةتا موح ةسينء ضةةند برادةريَكى تر سةةردانيان كردين .ثا ةشان ضةووم بؤ طوندي
طؤخلآن ،لةوآ مةهابادى ك ةضمء (عوسمان حةمة جا )ي هاو سةةريء براكانيم بيني.
ماوةي ثَينج سةالأ بوو مهابادم نةبيني بوو ،ثيَ ةشتريش هاو ةسةرةكةيم نةبيني بوو.
ناردم بة شةويَن حةمدي هاو ةسةرم كة بيَت بؤ لاي مةهاباد ،ئةويش ماوةي سة َي ةسالأ
بوو نةيبيني بوو .دواتر ةضووين بؤ ةشارؤ ضةكةي مةريوان ،شةةء لة مالَى دؤ سةتيَكي
ديَرينم (م سةتةفاى خةجآ) ماينةءةِ .رؤذى دواتر ةضووين بؤ بانة .مالَى ئيَمة لة بانة
زؤر قةرةبالَغ بوو ،كة سةوكاريَكي زؤرى ليَ بوو ،ئةوكاتة برازاكانى خؤم لاى من بوون،
جيَء رَِيمةان زؤر نةاِرةحةةت بوو ،ةخانووةكةة بةة شةى نةة ةئةكردين ،ةماوةيةةكي كةةم بوو
حةمدي نةشتةرطةري بؤ كرابوو ،ئةركيَكي زؤري لةسةر شان بوو.
شَيخ حةسةنى شَيخ سةلام بة ماَلةوة ضووبوون بؤ طوندى سيرآ ،لةويَوة نامةيةكى
بؤ ناردبوومء تيَيدا نوو سةيبووي كة ةضاوةِريَى ِراوو تةطبيرى منة .بة نامةيةك وةلآمم
دايةوةء نوو سةيبووم "بؤ ئةوةى نزيك بين لة يةكترى وةرن بؤ سةنووري ثيَنجويَن يان
وةرن بؤ بةانةة بؤ لاى ئيَمةة ،يةان دان بةةخؤتةا ةندا بطرن تةا ضةةنةد رِؤذيَكى تر ،ضةون ةكة
طؤِرانكاريى ِرووئةدات" .كاتَيك نامةكةمي ثيَ ئةطات ،بة شةوانةى كوِرى ئةلََيت :هةر
ليَرة ئةبين ،واديارة لالؤ شتَيك ئةزانَيت ،بؤية باس لة طؤِرانكاريى ئةكات.
ئةةوة نةدةى نةة خةا ةيا نةد بةارودؤ خةة كةة كةةم َيةك ئةا سةايى بووةوة ،لةة ئةة ن ةجامي
دة ةستثَيكردني طفتوطؤ لة نَيوان حكومةتى عَيراقء بةرةى كورد ةستانى ،خةلَكي ئاوارة
طةِرانةوة بؤ شةارو ةشارؤ ضةكةكاني خؤيان .حةمدي هاو سةةرم لةطةلأ برازاكانمدا
697
ناردةوة بؤ سةليَمانىء خؤ ةشم لة بانة مامةوة ،بة برادةراني (م س)م ءت كة ئي شةى من
لة ميحوةرى دزلَىء سةوءرَين تةواو بووةء ضةاوةِريَى دياريكردنى ئي ةشيَكي تر ئةكةم.
لةو ماوةيةدا كة لة بانة بووم ،عةلى حةمة جا (براى عوسماني زاوام) لة سليَمانييةوة
ةهات بؤ لامء وتى :ةكاك غةةفورى برات تةةنةدرو سةتي زؤر خراثةة ،خؤت ئةا ةمادة بكةة بةا
ثيَكةوة برِؤين بؤ سليَمانى.
و :ضى بووة؟ رِاستييةكةيم ثآ بَلآ.
وتى :ئةةوةى ِرا سةتى بيةَت تةةقةةيةان لةة (ئةةحمةةد غولام)ى موديري دائيرةى زةرا ةعة
كردووة ،بةلآم بة هةلَة كاك غةفورى براشت طولةي بةركةوتووةء كوذراوة.
ئةةو هةةوا ةلَة بؤ من زؤر دلَتةةزيَن بوو ،غةةفوري برام مةةينةةتي زؤري لةة ذيةان ةيدا بيني
بوو ،لة سةاَلي 1980لة سةةر عوسماني كورِي كة ثيَ شةمةرطة بوو لة لاي خؤم ،بؤ
ماوةيةكي زؤر لة بةنديخانةي سليَماني زيندان كرا ،ثياويَكي زؤر هيَمنء سادة بوو.
دواي ثر سةةكة نامةيةكم بؤ عومةر فةتاا ناردء تيَيدا نوو سةيبووم "ئةحمةد غولام
كوذرا ،بةةلآم بؤ ةئةب يةَت براي مني شةي لةة طةةَلةدا بكوذ َةيت ،لةة كةاتَي كةدا برا كةةى من
هاولآتييةكي ئا سةاييء ثياويَكى بَيوةى بوو ،دوو كوِرى ثيَ شةمةرطةيةو لة سةةري شةيان
زيندانى كراوة ،هةروةها كورِيَكى لة كارةساتى هةكاري ثَيشمةرطة بووة "
دواي ضةند رِؤذَيك عومةر فةتااء شَيخ دارؤ سةردانيان كردمء وتيان :برِوامان ثيَ
بكةة ،وةك (ي.ن.ك) بةةهيس شةيَوةيةةك ئةا ةطا ةمان ةلةو مةة سةةلةة ةية نةةبووة ،ةجا تؤ ةلةو
بِروا يةةدا ةيت ئَي مةة ةكارى وا ب كةةين .ئةة حمةةد غولام ةتاوان ةبار نةةبووةء ث ةياويَكى خراث
نةبووة ،بةلَكو لة ِرابردوودا زؤريش يارمةتى داوينء هاوكاريي كردووين.
زؤر شةتيان رِوونكردةوة ،منيش ضةوءمة ةسةر ئةو برِوايةى كة كو شةتنى براكةم
قةةزاء قةةدةر بووةو بةة هةة ةلَة بةةر كةةوتووة ،ئةةو برادةرا نةةش دَلن يةا ةيان كردم ةكة
سةةركردايةةتي ةيةكَيتي ئةاطةاداري ةئةو ةكارة نينِ ،رةنطةة حزبيَكي تر يةان خةة ةلَك ةئةء
ةكارةيةان كردبيةَتء رِقء كينةة ةيان بةةرامبةةر بةة ئةةحمةةد غولآم لةة دَةلدا بووب َةيت .دواي
ئارام بوونةوةي بارودؤخةكة ،خانووةكةم كة لة لايةن حكومةتةوة دة سةتى بة سةةردا
طيرابوو ،ضةةكةداريَكي سةةردار جةا ت َةيدا ني ةشتةةجيَ كرابوو ،ز ةيانيَكي زؤر ةيان
ثَيطةياندبوو وةرطرتةوة.
698
طفتوطؤي نَيوان بةرةي كوردستانيء حكومةتي عيَراق (بةهاري )1991
جةلال تالَةباني لةطةلأ سةدام حسَين
طفتوطؤي نَيوان بةرةي كوردستانيء حكومةتي عيَراق (بةهاري )1991
مةسعود بارزاني لةطةلأ سةدام حسَين
699
طفتوطؤي نَيوان بةرةي كوردستانيء حكومةتي عيَراق (بةهاري )1991
لة رِاستةوة :سةدام حسَين ،مةسعود بارزاني ،سامي عةبدولرِةحمان ،نةوشيروان مستةفا
700