يةكطرتني كؤمةلَةو شؤرِشطيَ ِران
ئةو سةةردةمةي كة لة ةشاخ بووم ،دةنطؤى ئةوة هةبوو كة كؤمةلَةى ِرةنجدةرانى
كورد سةتانء يةكَيتى شةؤِر شةطَيرانى كورد ةستان يةكبطرنء هةر بة ناوى يةكيَتى
ني ةشتماني كوردسةتانةوة لة سةةر بيرى سةؤشةيال ديموكرات كار بكةن .لة دواى ِراثةرِين
ةئةو دةنطؤ يةة كةارى بؤ كرا .لةة كؤ ةتايي ،1991كؤ مةةَةلةي ِرة ن ةجدةراني كورد سة تةان
ثلنيؤميَكي لة هةءليَر بة سةت كة منيش وةك ئةندامي ثلنيؤم بة شةداري كؤبوونةوةكان
بووم .كؤبوو ةنةوةء وتوو َيةذة كةان نزي ةكةى سةآ رِؤذي خةا ةيا نةد .بةة زؤري نةةى دةنطي
ئةنداماني ثلنيؤم بِرياردرا كة لةطةلأ يةكيَتى شةؤرِ شةطيَِراني كورد ةستان يةكبطرينء
لةناء (ى.ن.ك)دا بة بةرنامةي سؤشيال ديموكرات كاربكةين.
لةة كؤ تةايي ةمانطي يةةكي 1992لةة هؤلَى رِؤ ةشنبيريي جةة مةاوةر لةة سةلَي مةانى
كؤنطرةي يةكةمي (ي.ن.ك) بة ئامادةبووني نزيكةي 778ئةندام بة سةتراو دة سةتى
بةكارةكانى كرد .يةكةم رِؤذي كؤنطرة ضةةند كة سةيَك كة ئةندامي كؤنطرة نةبوونء
بانطهيَ شةت نةكرابوون خؤيان كردبوو بة ناو هؤلَي كؤنطرةدا .نةو شةيروان م ةستةفا
ئةة ةمةى ث َي قبولأ نةةكراء وتى :لةةكةاتَي ةكدا كةارتى هةاتنةة ذوورةوة ةيان بؤ نةةكراوة ،ئةةو
ضةند كةسة ضؤن هاتوونةتة ناو هؤلَةكةوة.
كاك نةو ةشيروان ثيَي لة سةةر ئةوة داطرت كة نابَيت ئةوانة بة ةشداري كؤنطرة بكةن.
ضةةند كةسةيَك ميواني كؤنطرة بوون ،ئةوانةي لة يادم ماوون "مةسةعود بارزانى ،دكتؤر
نةجمةدين كةريم ،ئة سةعةد خَيلآني ،عةزيز محةمةد ،دكتؤر سةةعيد ةشةرةفكةندى
سةكرتيَرى حزبى ديموكراتى كود ةستاني ئَيران ،نوَينةرى حكومةتى ئةمريكاء ضةةند
حزبء لايةةنةة ةكانى تر .نويَنةةرى حكو ةمةتى ئةةمريكةا وتةاريَكى خويَنةدةوةء وتى :دكتؤر
نةجمةدين كةريمء ئةسعةد خَيلآني كيَشةي كورديان بة ئيَمة ناساند.
دكتؤر سةةعيد شةةرةفكةنديش وتاريَكي خويَندةوة ،لة بة شةيَكي وتارةكةيدا وتى:
لة ِرؤذَيكدا كة تةثوتؤزى نائوميَدى بة سةةر رِووى طةلةكةمان ني ةشتبوو ،هيس ئوميَديَك
نةمابوو ،خةلَكى كورد ورةيان بةردابوو ،يةكيَتى ني ةشتمانى كورد سةتان شةؤرِ ةشى
هةلَةـطيرساندةوة .لةء ِرؤذطارة سةختةدا ،يةكَيتى نيشتماني ئةو تةليسمةى شكاند كة
701
هيواء ئوم ةيَدى كوردى طرتبوو ،هةةر يةةكَيتيي ني شةتمةانيي كورد سة ةتان بوو كةة بؤ
هاوكاريكردنى شةؤِرشةى ثار ةضةكانى ترى كوردسةتان ،هَيزى ثشةتيواني درو ةست كردء
شةهيدي دا.
لةناو هؤلَى كؤنطرةكةدا عومةر دةبابة كؤ ضةى دوايى كرد ،بؤية كؤنطرةكة ضةةند
رِؤذَيك دواخرا .ثا شةان لة رِؤذةكانى سةةرةتاى مانطى دووي 1992كؤنطرة لة هؤلَى
م يةد يةاى شةارى ةهةوليَر ةبةردةوام بوو .لةة ِرا ثةةِري نةداو لةة كةاتى طرتنى دامء دةز طةا
ةسيخوِرييةةكةانى ةبةعس ،ذمةاريةةكى زؤر ِراثؤرتء ةفايلى جؤراوجؤر كةةوت ةنة دة سةت
حزبةكان .ئةو كةسانةى كة هاوكاري ِرذيَميان كردبوو ثيَيان دةوتن فايلدارةكان .تةنها
ل ةيذنةةيةةكى دادوةرى بيَ لايةةنى شةارةزا ،دواي ليَكؤَلينةةوة دةتوان ةَيت لةة ِرا سةتىء
درو سةتى ئةو فايلانة بِريار بدات .لة كؤنطرةكةدا با سةى ئةو كة سةانة كرا كة فايليان
طيراوة ،ةشةهيد شةاخةوان عةباسء شةةهيد حة سةةن كوَي سةتانى لة سةةر ئةو با سةة زؤر
ق سةةيان كردء ئاماذةيان بة ضةةند كة سةَيك دا كة فايليان طيراوةو ئةندامي كؤنطرة شةن.
سةةبارةت بةو بابةتة كةميَك وتوويَذي لة سةةر كرا ،بةلآم لةبةر بارودؤخي ئةوكاتةي
كوردستان ،كؤتايي بة باسكردني ئةو بابةتة هَينرا.
بؤ هةةَل بةذاردنى ئةة ةندا مةاني سةةركردا يةةتى ،هةةنةد يةَك لةة ئةة ةندا مةاني ثيَ ةشووي
سةةركردايةتي كيَ ِكيَى ضةةند تيَكؤ شةةريَكي تازة ثَيطةي شةتوويان ث َي نةئةكرا.
عوسمانى حاجى مةحمود خؤى ثالآوتء دةنطيَكى زؤري هَينا ،بةلآم دياربوو برادةران
ضاوةرَِيي ئةوةيان نةئةكرد ،بؤية بةليست ناوةكانيان دابةزاندء ذمارةيةك لة ئةنداماني
ثَي شةووى سةةركردايةتى لة شةوَيني خؤيان دانرانةوة .عوسمانى حاجى مةحمود كة
دةنطيَكي زؤري هَينابوو زؤر توءِرة بوو وتى :من بة هةقى خؤمء بة تواناء تيَكؤ ةشانى
خؤم ئةم دةنطانةم بةدة سةت هيَناوة ،بةلآم ئةزانم كة ئيَوة ليَرةدا هةندَيك كة سةى تر
دا ةئةنَين ،من كةارى ةنا ةهةقيء ةنارِةوام زؤرم ثيَ نةاخؤ شةة ،ةئةو دةنطةانةة بةة ةهةقي خؤم
بةدةسةتم هَيناوونء شةانازيى ثيَوة ئةكةم ،مةمنوءنى كة ةسيش نيمء بة زؤر نةهاتووم.
لةة كؤتةاي ةيدا بةة رِ ةستةةيةةكي زؤر تونةدو قورس كؤ ةتايي ةبة ق سةةكةاني هَي ةناو وتي :ئةةم
سةركردايةتييةتان ثيرؤز بَيت بؤ .....
702
دواى كؤنطرةكة لةطةلأ عوسماني حاجى مةحمود ق سةةم كردو ثيَموت كة نةدةبوو
بةو شةيَوة توندة بةرامبةر بة سةةركردايةتي ق سةةي بكرداية .وتى :هةقى خؤم بوو كة
لةوةش زياتريان ثيَ بكةم ،بةلآم من هةر كؤلَ نادةم.
لة ِرا سةتيدا عوسماني حاجى مةحمود بة هةولَء تيَكؤ شةانء ماندوبووني خؤي
ئةو دةنطانةي بةدةست هَينا ،بةلآم غةدريَكي طةورةي ليَ كرا.
703
هة َلوةشاندنةءةى ب ِرياريَكي كوشتن
لة لاثةرِةكاني ثيَ ةشتردا ئاماذةم ثيَ داوة كة ثيَش ئةوةى ببمة ثَيشةمةرطةء ةسالآني
دواتريش ،منء عةة ةبدول كةةريمى موفتي ثيَنجوَيني شةةري كةة دو كةان بووين .كةاك
عةة بةدول كةةريم خؤى دو كةا نةة ةكةى بةةرِيَوة ةئةبرد ،كوِرة ةكاني شةم تةا ةئةو ةكا ةتةي كةة
دة سةتطيركران هاوكاري ةيان ئةكرد .كاك عةبدولكةةريم مان ةطانة لة قازانجي دوكان برِيَك
ثارةي ئةدا بة خَيزانةكةم ،طوزةران ةيان ثيَ ئةكردو لة هي ةض ةيان كةم نةبوو .من هةرطيز
ئةوةم لة ياد ناضيَت كة لةو رِؤذطارة سةختةدا بارى سةر شانمى سوءك كردبوو.
دواى ِرا ثةةِريني 1991بةةهؤي ِراثؤرتيَكي بةةلَ طةةدارةوة ،لةة لا يةةن (ي.ن.ك) كةاك
عةبدولكةريم دة سةتطير كرا .بةمةبة ةستي ئازادكردني سةةرداني جةبار فةرمانء شةَيخ
جةةع فةةر شةَيخ م سةتةة ةفام كرد .هةةردووك ةيان بةةَلَينيةان ثيةَدام كةة دواي تةةوابووني
ليَكؤَلينةوةكان ،بة كةفالةت ئازادى بكةن .رِؤذي دواتر بة تايبةتي ضةووم بؤ لاى جةبار
فةرمان بؤئةوةي سةوثا سةي بكةم ،كؤمةَليَك لة ثةرثر ةساني يةكيَتى لاي داني شةتبوون.
كاك جةبار وتى :لالؤ طيان سةوثاسمان مةكة ،ضةونكة بةرى نادةينء شةتى ترى زؤر
لةسةرة ،بروسكةوان بؤ مةكتةبى سياسي كردووة كة بيكوذن.
بةةرطري يةةكي زؤرم لةة كةاك عةة ةبدول كةةريم كردو و :ةئةو ث يةاوة يةار مةةتي مةا لةَة
ثَيشمةرطةي داوةء نايةَلم بيكوذن.
كاك جةبار وتى :لالؤ طيان بةرطري ليَ مةكة ،ئةو ثياوة هةر ئةبَيت بكوذرَيت.
و :ئةطةر بيكوذن ،منيش وةك تالة تؤ ئةكةم بة داردا.
وتى :تالة كَيية؟
و :با ئةو برادةرانة ثيَت بلََين كة تالة كَيية.
من لة ذوورةكة ضةوومة دةرةوة ،دواتر لة ذووريَكي تر لةطةلأ كاك جةبارء شةَيخ
جةةعفةةر سةة ةبارةت بةة هةةمةان ةبابةةت ثيَ ةكةوة ق سةة ةمان كرد .كةاك جةة ةبار كؤمةةَليَةك
وردةكاريء بةَلطةي تازةي بؤ باس كردم ،هةر لةبةر ئةوةش بوو كة سةووربوون لة ةسةر
ئةةوةي كةة ئةةب َةيت بكوذر َةيت .ثةاش ةهةو ةلَدانيَكي زؤر ،قةة ةنا ةعة ثيَكردن كةة برِ يةاري
كو شةتنةةكةةي كةاك عةةبةدولكةةريم هةةَلبوة شةَين ةنةوة .ئةةطةةر فر ةيانةةكةةوت ةمايةة ،برادةران
بِرياريان دابوو كة هةر ئةو ِرؤذة بيكوذن .بةهؤي بةرطريي ليَكردنء هةلَوة شةاندنةوةي
برِياري كوشتنةكةي ،زؤر لة سةرم كةوتء لؤمةم كرا.
704
سةرضاوةى دارايي بؤ هةلَمةتى هةلَبذاردن
سةةرةتاى ةسالَى 1992حزبة سةيا ةسييةكاني كورد ةستان بِريارياندا كة لة مانطى
ئايارى هةمان سةاَلدا هةَلبذاردن بؤ ثيَكهَيناني ثةرلةماني كورد سةتان ئةنجام بدريَت.
حزبةة كورد سةتةانييةةكةان بةة ةتاي ةبةتى هةةردوو ثةارتي سةةرةكي (ي.ن.ك)ء (ث.د.ك)
ململانيَ يةةكى سةة خةت لةة نيَوان يةا نةدا هةةبوو ،هةةر لا ةيةك يةان خؤى بةة طةةورةترينء
بةهَيزترين حزب ئةزانى.
ئةةو ةكا تةة يةةكيَتى ني ةشت مةاني خةاوةنى داراي يةةكى ئةةوتؤ نةةبوو ،بؤ يةة بؤ
هةَل ةسوءِراندنى هةلَمةتى هةَلبذاردن زؤر ثيَوي سةتى بة ثارة بوو .لة دواى ِراثةرِين وةك
سةةر ةضاوةى سةةرةكى دارايي يةكَيتى ني ةشتماني ث ةشتى بة ضةةند ثرؤذةيةكى بازرطانى
بضوكء طومركةكانى سةر سنوور بةستبوء.
لة يةكَيك لة رِؤذةكانى سةةرةتاى سةاَلى 1992عومةر فةتااء شةَيخ دارؤي شةَيخ
نوري هاتن بؤ لام بؤ مالَةوة .ثاش كةمَيك داني شةتنء هةوالأ ثر ةسين كاك عومةر وتى:
مةام جةةلال ثيَيو كةة سةةردانةت بكةةينِ ،ريَزو ةسلآوي هةةيةة بؤت ،لةةم رِؤذانةةدا زؤر
باسى دَلسؤزيء دةستثاكي تؤى بؤ كردين.
ةئةمزانى ئةةو ثيَ شةةكيء ث ةياهةةَةلدانةة لةة خؤوة نيةةء برادةران بؤ ئي شةيَكى طرنط
منيان بيركةوتؤتةوة .عومةر فةتاا بةردةوام بوو لة ق ةسةكانيء وتي :ئةوةى ِرا سةتي
بَيةت بؤ ئي شةَيةك ةهاتووم بؤ لات كةة ثيَةت ِرابطةةيةةنم ،ةمام جةةلال ةئةركيَكي يةةكَيتي ثيَ
سثاردويت كة ئةبيَت رةتي نةكةيتةوة.
و :فةرموو ،ئةوةى بة من بكريَت بؤ شؤرِش دريَغي ناكةم.
كاك عومةر وتى :هةندآ ةشؤفةء حةفارةمان كرِيوة ،ئةمانةويَت بيانفرؤ شةينةوة،
ضةونكة خةرجي ثيَ شةمةرطةء مالَة شةةهيدةكانمان زؤرة ،هةروةها هةَلبذاردنمان لة
ثَي شةة .ئةم شةؤفةء حةفارانة دزراء نينء ماف كة ةسيان ثيَوة نييةء خؤمان بؤ قازانج
كرِيو ةمانةة .برادةرانى ةثارتى بةة مةام جةةلال ةيان وتووة ةكة قةةرار ةطاى هةةمزةي ئَيران داواى
ثةة نجةا شةؤ فة َلء حةة ةفارة يةان ليَكردوون كةة بؤ ةيان بكِرنء دواتر بةة ةقازانج ثَي يةان
بفرؤ شةنةوة ،برادةراني ثارتي ئيَ سةتا خةريكي ئةو مامةلَةيةن لةطةلأ قةرارطاي هةمزة،
705
بؤيةة بةة ةمام جةةلال ةش ةيان وتووة كةة ئةةوان خةةريكي ةئةو ةمامةة ةلَةيةةن كةة دواتر ئَيمةة
ِرةخنةيان ليَ نةطرين.
قةةرار ةطاي ِرةمةةزانيش لةة كرمةا شةان ثةةيوةنةدي ةيان بةة كةاك دا ةناي ئةةحمةةد مةةجيةدوة
كردووةء ثيَيةان وتووة كةة ئَي مةةش وةك يةةكَيتي ئةةتوانين شةؤفة َلء حةةفةارة بكرِينء
خؤيان بؤمان بفرؤ شةنةوة ،برِيارة كاك دانا خؤى ئةو كة ةسانة بهَينَيتة سةةر سةنوور كة
ئةيانةويَت شؤف َلء حةفارة بكرِن.
و :ئةو كارة بؤ من زةحمةتة ،ضونكة من هيضى لَينازانم.
كاك عومةر وتى :لة ِرا ةستيدا ئَيمة ئةمانةوَيت تؤ ئةم ئةركة بطريتة ئة ةستؤ ،ضةونكة
ز ةياتر مت ةمانةة ةمان بةة تؤيةةء ةنا ةما ةنةوَةيت خةةلَكي تر ئةةو ةكارة بكةاتء ثةارةمةان بخوات .لةة
برادةراني خؤ ةش شةمان كيَ بة باش ئةزانيتء ليَي دَلنيايت كة هاوكاريت بكات ،لةطةلأ
خؤت بيبة.
هةرضةندة ئةوة كاري من نةبوو ،بةلآم لةبةر هةستياري كارةكةو بارودؤخي دارايي
ئةوكاتةي يةكَيتي ،ئةنجامداني ئةو ئةركة نويَيةم خ ةستة ئة ةستؤ .هاورِآ حةمة سةةعيد
كادريَكي دةسةت ثاكء دلَسةؤزي (ي.ن.ك) بوو ،بؤية ئةوم هةَلبذارد كة لةو ئةركة نوَيية
هاوكاريم بكات .رِؤذاني دواتر برادةرانى مةَلبةندي يةك كة سةيَكيان بة ناوى ِرةئوو
كةريم ثيَ ناساندين كة لة فرؤشتنةوةي شؤفلَء حةفارةكان هاوكاريمان بكات ،ضونكة
منء ةهاورِ َي حةةمةة سةةعيةد نرخى شةؤفةلَء حةةفةارة ةكان ةمان نةة ةئةزانى .دواتر زان ةياريم
ثَيطةيشت كة هةر رِةئوو كةريم شؤفلَء حةفارةكاني بؤ يةكَيتى كِري بوو.
ثاش ضةةند ِرؤذيَك قافلَةيةكمان لة ةشؤفلَء حةفارةكان بةرةو ناو ةضةي دةربةنديخان
ةنارد ،بؤئةةوةي لةة سةنووري سةةرتةةكء بةةمؤ بةة ةئا ةمادةبووني برادةراني خؤمةانء
قةةرار ةطاي ِرةمةةزان بفرؤ ةشرَين .ثيَ شةتر برادةرانى سةةركردايةةتى ئةاطةادارى كوردؤ
قةاسميةان كردبوو كةة لةة نَيواني دةربةةنةديخةانء سةنوور ةهاو ةكاري ةمان ب ةكات .شةةو لةة
ةبارة ةطاي مةةَلبةةنةدي يةةكةةوة بةةِرَي كةةوتين .،ةئةوكةاتةة جةةلال بةةطى زرِطوَيز فةةر ةمانةدةي
بةتاليؤن بوو ،خؤىء كؤمةَلَيك ثَي شةمةرطة لةطةلَماندا هاتن .ثيَش قافلَةكة منء هاورِآ
حةمة سةةعيدء رِةئوو كةريم ضةووين بؤ كةلار ،لةويَ لةطةلأ كوردؤ قا ةسم سةةبارةت بة
706
هةة ةمان ةبابةةت ق سةة مةان لةة طةةَةلدا كرد .كةاك كوردؤ وتى :ةخةم ةتان نةةب َيةت ،ثَي ةشتر
ثيَ شةمةةرطةةم ئةا ةمادة كردووة ،خؤمةان ةهةموو دةزطةاكةان ةلة دةربةةنةدي ةخا ةنةوة ةئةبةةين بؤ
سةرتةكي بةمؤ ،ئيَوةش برِؤن بؤ سنوور.
ئَيمة طةِراينةوةء ةضووين بؤ كؤميتةى ِريَكخ ةستني دةربةنديخان ،لةوآ ثَييان وتين
كة قافلَةكة نةطةي شةتووة ،ئيَمةش بةرةو ةسليَماني طةِراينةوة بؤ ئةوةى بزانين كة بؤ
ديار نةبوون .لة طةِرانةوةمان لة عةربةت شةؤفلَةكانمان بيني كة بة فةرماني بةرثر سةي
ليذنةى هاوبة شةى بةرةى كورد ةستانى كاك نةبةز (خولةي جطةر) شةؤفةء حةفارةكاني
طرتبوو ،ضةونكة ضةةند كة سةيَك كاك نةبةزيان وا تيَطةياندبوو كة ِرةئوو ناوَيك ئةو
شةؤفةء حةفارانة بة قا ضةاخ ئاوديوي سةنوور ئةكات .كاك نةبةز هةر ضةةندة ئةوكاتة
يةكيَتي بوو ،بةلآم لة ثلاني فرؤشتني ئةو دةزطايانة ئاطادار نةكرابووةوة .ثاشان ئيَمة
ضةووين بؤ ةسليَمانيء سةةبارةت بة طرتني دةزطاكان لةطةلأ عومةر فةتاا ق ةسةمان كرد،
ةكاك عومةةريش بةة تةةلةةفؤن ق سةةي لةة ةطةلأ كةاك نةةبةةز كرد .ةكاك نةةبةةز وتى :هةةلةَةكةة لةة
خؤتانةوة بووة ،بؤ ئاطادارى من ةتان نةكردووة ،ضةونكةة ِراثؤرت بؤ من هاتووة كة ئةو
شةتانة بة قاضةاخ ئاوديوي ئَيران ئةكرَين ،برِوام ثيَ بكةن من نةمزانيووة كة ئةو شةتانة
مولَكى يةكيَتينء هى خؤمانن ،ثَيم وابووة كة بة قاضاخ ئةرِوات.
هةر ئةو شةوة هةموو شؤفةء حةفارةكانيان طةِراندبووةوة بؤ سليَمانى بؤ بارةطاى
هيَز لةة تةةني شةت زانكؤى سةليَمةانى .ةفايةةق توفيق ةنا سةراء بةة فةايةةقةة ِرةش كةة
بةرثر سةيَكي ثارتي بوو (ثَيم واية ئةوكاتة لة ئا ةساي شةى سةليَمانى بوو) ،ثر سةيارى لة
مام جةلال كردبوو كة ئايا يةكَيتي ئاطادارى فرؤ شةتنى ئةو شةتانةية؟ مام جةلال لة
وةلآ ةمدا ثيَي وتبوو كةة ةئا ةطادارةء ئةةو دةزطةا ةيانةة نةة هى حكومةةتى عَيراقةة ةتالآن كرابنء
نة هى بةرةى كورد سةتانيية ،بةلَكو يةكَيتيي ني ةشتمانيي بة ثارةي خؤي كِريويةتيء
بؤ قازانج ئةيانفرؤشيَتةوة.
ثيَ شةتر ئاماذةم ثيَ كردووة كة كرِيني شةؤفلَء حةفارةكانء فرؤ شةتنيان بة ئَيران
بيرؤكةي برادةراني (ث.د.ك) بوو ،ضةونكة ئةوان ثيَش (ي.ن.ك) كرِينء فرؤ شةتنيان بة
شةؤفةلَء حةةفةارةوة كردبوو ،هةةر ئةةوانيش بةة سةةركردايةةتي ةيةكَيتي ةيان وتبوو كةة
707
ةشؤف َلء حةفارة ئةكرِنء ئةيفرؤ ةشنةوة بة ئَيران .جارى دووةم بة دوو جار هةنديَك لةو
ةشؤفةء حةفارانةمان بةرةو ةسةرتةك نارد ،بةلآم لة نزيك عةربةت كؤمةلَيَك ضةةكدار بؤ
بةةرذةوةنةدي خؤ ةيان ِريَطةايةان ثيَ طرتبوونء دة سةتيةان بةة سةةر ةقافلةَةكةةدا طرتبوو،
ئةوةندةى نةمابوو لة ةسةر ئةو ضةةند دةزطاية شةةرِو ثيَكدادان رِوء بداتء كوذراوو
برينداري ل َي بكةوَيتةوة .ثا شةان عومةر فةتااء نةوزادى نورى بةط ثيَ شةنيازيان كرد
كة لة خةتى ةضؤمانةوة شةؤفَلةكان ب َين بؤ ئَيران ،عومةرى سةةيد عةلي كة بةرثر سةى
دارايي (ي.ن.ك) بوو ،ثيَ شةنيةازةكةةي ثيَ ةباش بوو .ةثا شةان مةةجيةدى حةاجى عةةلي
ديارى كرا بؤ ئةوةى شؤفلَء حةفارةكان لة ِرَيطاى قةلآضوالانةوة ببات بؤ ضؤمان.
طواسةتنةوةء فرؤ ةشتنء سةاغكردنةوةي ةشؤفلَء حةفارةكان لةو ز ةستانة سةةختةدا،
ماوةيةكى زؤرء زةحمةتيَكى زؤرى ويستء زؤر ثيَوةي ماندوو بووين ،ضونكة بةضةند
جاريَكء هةر جارةى لة شةوَينيَكةوة ئةبران بؤ ناو ئَيران .ئةو ز ةستانة زؤر ةسارد بوو،
بةةفريَكي زؤر ةباري بوو ،زؤر بةةي ِريَ طةا ةكان طيرابوون ،بةةهؤي نةةبووني ئؤتؤمبيَ لةةوة
بةثيَ لة نَيواني طوندةكاني سةةر سةنوور هاتوو ضةؤمان ئةكرد .هةواي سةاردي ئةو
ز ةستانة زؤر ثةرَي ةشاني كردبووين .بةهؤي سةةرماو سةؤلَةوة كؤمةلََيك ثار ةضةى شةؤف َلء
حةفارةكان تةقين .بؤ ةضاككردنةوةيان لة ةسليَمانيةوة وة سةتامان بؤ بردن .برادةرانى
سةةركردايةتي زؤر بةثةلة بوون بؤ فرؤ شةتنيان ،ضةونكة وةك ثيَ شةتر با سةم كرد بؤ
هةةَلبةذاردنةة ةكاني 1992زؤر ثيَوي ةست ةيان بةة ةثارة بوو .بةة شةيَكى زؤرى شةؤ فة َلء
حةفارةكان لة بانةو شةارة سةنوءريةكان فرؤ ةشران ،هةروةها ذمارةيةكيان بؤ فرؤ شةتن
نيَردران بؤ تاران.
ماوةي ضةةند مانطيَك بؤ سةاغكردنةوةي ةشؤف َلء حةفارةكانء ثةيداكردني ثارة بؤ
(ي.ن.ك) تةا بؤ هةةلَ ةبذاردنةة ةكاني سةالَي 1992بةةكةاري بهَينَةيت ،لةة ةطةلأ هةاورِ َي حةةمةة
سةةعيد لة ةسةر سةنوورو ةشاري بانةو سةةقز مامةوة .لةو ز ةستانة سةةختةدا كة نةوتء
كارةبا نةبوو ،لةو ماوةيةدا كة بارودؤخي كوردسةتان بةهؤي طرانيء ثاشةاطةردانييةوة
زؤر ةناخؤشء خراث بوو ،ةبةهؤي دزء ث يةاوخراث كةة ذ ةمارة ةيان لةة ز ةيادبوو نةدا بوو،
خةلَكي لة ذيانء ماَليان دَلنيا نةبوون ،لةو بارودؤخة هة سةتيارةدا حةمدي هاو سةةرم
708
بة تةنيا لة مالَيَكي ضةؤلَي قةراغ شةاري سةليَماني بةجَيهَي شةتبوو .دواي ئةوةي
طةِرامةوة بؤ سةليَماني ،حةمدي بؤي طيَرِامةوة كة لةو ماوةيةدا لةبةر دزء ثياو خراث
كة بؤ كةمترين برِي ثارة يان بؤ ب ةضوكترين ثارضة ئاَلتون خةلَكيان ئةكوشت زؤر نائارام
بووة .هةروةها لةبةرئةوةي كة خانووةكةمان نزيكي شةةقامي شةة سةت مةتري بوو،
شةوان نةيتوانيوة بة ئارامي بخةويَتء ِرؤذ بكاتةوة.
يةك دوو رِؤذ دواي طةِرانةوةم بؤ سةليَماني ،مام جةلال داواي كرد كة منء هاورِ َي
حةمة سةةعيد لة بارةطاكةي خؤي لة قةلآ ةضوالان لةطةلَي كؤببينةوة .لة كؤبوونةوةكةدا
ةمام جةةلال بةا سةي نزيكبوو نةةوةي وادةي هةةَل ةبذارد نةة كةانء فرؤ ةشتني شةؤ فة َلء
حةفارةكاني لةطةَلدا كردينء ِرةخنةي لَيطرتين كة بؤ ضةي دة سةتوبردمان نةكردووةء
هةموويان نةفرشراونء نةكراونةتةوة بة ثارة.
و :ةبةهؤي ةباريني بةةفريَكي زؤرةوة ،هةةموو ِريَ ةطا كةاني هةاتوو ضةؤ طيرابوون.
برادةراني خؤمان نةيانتواني بوو ئةو شةؤف َلء حةفارانةي كة مابوون بنيَرن بؤ سةةر
سةنوور .هةروةها لة ئةنجامي سةةرماو سةؤلَة ثار ضةةي هةنديَكيان تةقيبوون ،بةهؤي
بردني فيتةرو خةلَكي شارةزا بؤ ضاككردنةويان ،فرؤشتني ذمارةيةكيان دواكةوت.
مةام جةةلال وتي :ةبا شةة كةة من لةة ةتاران بووم ،بؤ ضةي من ةتان ةئا ةطادارنةةكردةوة
بؤئةوةي بة بةرثرساني حكومةتي ئَيران بَليَم ِرَيطاوبانةكانمان بؤ ثاك بكةنةوة؟
و :ز ةياتر لةة يةةك مةةتر بةةفر ةباري بوو ،ئةةوان فر ةيانةةئةةكةةوتن ةكة رَِيطةا ةكاني خؤيةان
ثاك بكةنةوة ،ئَيستا ضؤن ئةيانتواني رَِيطاوبانةكاني ئيَمة ثاك بكةنةوة.
ثاشةان هاورِ َي حةمة سةةعيد ةسةبارةت بة هةمان بابةت قسةةي بؤ مام جةلال كردء
ثيَي وت كةة بؤ فرؤ شةتني ةئامَيرة كةان ،ئةةوةي لةة توا نةا مةا نةدا بووب يةَت كردو ةما نةةو
دريَغيمان نةكردووة .مام جةلال وةلآمي دايةوةء وتي :تؤ هةر هيضيت نةكردووة.
ثاشان وتي :ئةطةر لة هةلَبذاردنةكان شكست بهَينين ،ئيَوة بةرثرسيارن.
ئةو ق سةةيةي مام جةلاا زؤر ثَيناخؤش بوو ،بؤية بة هةَل ضةوونةوة و :جا ئةوة ر
ثةةيوة نةدي يةةكي بةة ئيَ ةمةوة هةةي يةة ،لةة بةةر ئةةوةي دزي تةان ل َي نةةكر َيةت ،ئيَوة خؤ تةان
يةخةتان طرتينء بيَ خوا سةتي خؤمان بة زؤر ئةم ئةركةتان بة ئيَمة ةسثارد .ماوةيةكي
709
زؤرة هةةردووك مةان خةةوو ئي ةسرا حةة ت ةمان لةة خؤ ةمان حةةرام كردووة ،لةة بةةر ئةةوةي
خةرجييةك كةمتر بكةينء ثارةيةكي زياتر بؤ يةكَيتي بطةِريَتةوة لة بانةو سةةقز لةسةةر
ورطي خةَلك ذياوينء يةك دينةارمان بة فيرِؤ نةداوة ،رِووبةِرووي دةيان خةلَكي فيَلَ ةبازء
سةاختةة ضةي بووينةة ةتةوةء موجةازةفةةمةان بةة ذيةاني خؤمةانةةوة كردووة ،مةةكتةةبي
ةسياسةييةكةي خؤت كةمتةرخةم بوون نةوةك ئيَمة ،ضةونكة ثيَش ئةوةي بةفرو سةةرماو
سةؤَلة دة سةتثيَبكات ،لة شةاري ةسةقزةوة برو سةكةمان كرد بؤ برادةراني مةكتةبي
سةيا سةي بؤئةوةي هةموو شةؤف َلء حةفارةكان بنيَرن بؤ سةةر سةنوور ،بةلآم ئةوان
هةلَنةساون بة جيَ بةجيَكردني ئةركي خؤيان.
لة كؤتاييدا مام جةلال نامةيةكي بؤ عومةري سةيد عةلي نووسيء داواي ليَكردين
كة نامةكةي بؤ ببةين.
بةهؤي ئةوةي كة مام جةلال وتي "ئةطةر لة هةَلبذاردنةكان دةرنة ضةين ،ئةوا ئيَوة
بةرثر ةسيارن" منء هاورِ َي حةمة سةةعيد زؤر دَلطران بووين ،هةربؤية بيَ خواحافيزيي
رِؤي شةتين .دواتر ضةووين بؤ بارةطاكةي نةو شةيروان م ةستةفا لة نزيكي (ط ع لي)
ةسليَماني .كاك نةو شةيروان لةو َي نةبوو ،بةلآم عومةري سةةيد عةليء مولازم عومةرو
نةةوزادي نوري بةةط لةةويَ بوون .ةنامةة ةكةي ةمام جةةلاا دا بةة عومةةري سةةيةد عةةلي،
ثا شةان بة كةميَك هةَل ضةوونةوة سةةبارةت بة كؤبوونةوةكةي نَيوان ئيَمةو مام جةلال
قسةم لةطةلأ كاك عومةر كردء ِرةخنةم لة مام جةلال طرت.
كاك عومةر وتي :ئةوة بؤضي وا توِرةيت ،خؤ مام جةلال قسةي خراثي نةوتووة؟
و :ضةؤن ئةةتوانيةَت ق ةسةي خراث بةةرامبةةر بةة من ب ةكات؟ وةَللآ ئةةطةةر هةةموو
خةباتء ثيَ شةمةرطايةتييةكةم بة جا شةايةتي بؤ ح سةاب بكريَت ،لة هيس كة سةَيك قبولأ
ةناكةةم ةكة ق سةةي خراث بةةرامبةةر بةة من ب ةكات .من ةلةوة تووِرةم كةة ةمام جةةلال ئةةَليةَت
"ئةطةر لة هةَلبذاردنةكاندا بيدؤرَِينين ،ئةوا منء هاورِيَ حةمة سةةعيد بةرثر ةسيارين".
ةئةوة كةةي ق سةةيةة ،خواي ئةةكرد يةةك دةنطمةان نةة ةئةهيَ ةنا ،ئةةوة ر ثةةيوةنةدييةةكي بةة
ئيَمةوة هةية؟
ئةو نامةيةي كة مام جةلال بؤي نوو سةي بوو ،كاك عومةر داية دة سةتمانء وتي:
710
فةرموون نامةكةي بخويَننةوة بزانن ضةي بؤ منيش نوو سةيوة ،ئاخر ناردني حةفارةو
شؤفَلةكان ر ثةيوةندييةكي بة منةوة هةبووة؟ كةي داواي شتي وا لة من كراوة؟
مةام جةةلال لةة ةنامةةكةة ةيدا بؤ ةكاك عومةةري نوو سةي بوو "ئيَوة ِرا ةستطؤ نةةبوونء
درؤتان كرد ،ضةونكة ئةوان داواي شةؤفةء حةفارةكانيان كردووة ،بةلآم ئيَوة بؤتان
نةناردوون".
كاك عومةر وتي :كاك عومةر فةتاا لة ةسورياية ،جيهازي بؤ بكةء سةةبارةت بةو
مةسةلةية قسةي لةطةلأ بكة.
و :بؤضي من جيهاز بؤ كاك عومةر بكةم؟
وتي :ئاخر ئةو مة سةةلةية بة سةةر ئيَوةشء مني شةدا شةكاوةتةوة ،كةي داوا لة من
كراوة كةة ةئامَيرة ةكان بؤ ئيَوة بنَبرم ،ةكاك عومةةر فةةتةاا ةبةرثر سةي يةةكةةمي ةناردني
ئاميَرةكان بووة ،بؤضي ئةبيَت بةسةر ئيَمةدا بشكَيتةوةء خةتابار بكريَين.
و :ئةوة ثةيوةندي بة منةوة نييةو لةسةر ئةو مةوزوعةش قسة لةطةلأ كاك عومةر
ناكةم ،خواي ئةكرد ئةماندؤِراندء يةكَيتيش تةفروتونا ئةبوو.
رِؤذاني دواتر ئةو ثارانةى كة كةوتبووة لاى منء هاورِيَ حةمة سةةعيد ،تة ةسليمي
دارايي (ي.ن.ك)مان كرد .ثا ةشان داوامان لة عومةرى سةةيد عةلي كرد كة ح سةابيان
لةطةَلدا بكةين ،بةلآم لةبةرئةوةي رِةئوو كةريم ئةي وت " ضةةند ةشؤفةء حةفارةيةكم
بةة ثةارةي خؤمء بةة قةةرز كرِيووةء هَي شة تةا برِ ةيَك لةةو قةةرزةم لةة يةةكيَتي
وةر ةنةطرتووةتةةوة" ،بؤ ةية منء هةاورِيَ حةةمةة سةةعيةد بِر ةيار ةما ةندا كةة سةةرة ةتا ئةةبيَةت
هةموو ح سةاباتةكان لةطةلأ ِرةئوو كةريم يةكلايي بكةينةوة ،ضةونكة ثيَمان وابوو كة
ئةو هةويرة ئاو زؤر ئةكيَ شةيَتء دواتر توو شةى طلةيىء عةيبة ئةبينةوة .رِؤذَيك لةطةلأ
هاورِيَ حةمة سةةعيدء ِرةئوو كةريم ،لة ماَلةكةي خؤم ماوةى سةآ ِرؤذ داني ةشتينء
ح سةاباتي هةموو ئامَيرة فرؤ ةشراوةكانمان كرد ،نزيكةى شةةش مليؤن دينارى ئةو
سةردةمة قازانجى كردبوو.
ئةنجامى ح سةابةكةمان كرد بة ضةوار نو سةخة ،بؤ منء هاورِيَ حةمة سةةعيدء
711
ِرةئوو كةةريمء عومةةرى سةةيةد عةةلى .رِةئوو كةةريم نزي ةكةى ( )580,000دي ةنارء
ةثانزة مليؤن تمةةن كةة ئةةوكةاتةة هةةر يةةك دينةار بةةرامبةةر بةة ضةوار تمةةن بوو قةةرزاري
يةكيَتي بوو.
كاك ِرةئوو وتى :لة ماوةى دة رِؤذدا ثارةكة تةسليمى عومةرى سةيد عةلى ئةكةم.
دواتر ِرةئوو كةةريم هةةموو قةةرزة كةةي بةة ةيةكَيتى نةةدا ةيةوة .لةة مةةلَ بةة نةدةوة
ضةةندين جار بانطيان كردء هةِرة شةةيان ليَكرد ،دواتريش بة فةرمانى سةةركردايةتي
خانووةكةى حيجزي خراية سةةر ،بةلآم هةتا نووسةيني ئةم بابةتة ،كيَشةةكة ةضارة ةسةر
نةكراوءة برِيَكي زؤري ثارةكةي نةطةِراندةوة بؤ دارايي يةكَيتي.
712
مةستي كورسى دةسةلآت
دواى ةسالآنيَكى زؤر لة خةباتيَكى سةةختى ب َي و ضةانء رِووباريَك خوَينء ئةو
هةةموو ةمالَويَرانييةةو دةربةةدةري ةيةى كةة بةة سةةر طةةلي كوردا ةهاتء دواى ِراثةةرِيني
بةة ةهارى ،1991هةةردوو ةثارتةة سةةرةكيةة ةكةي ةبا شةووري كورد سة ةتان (ي.ن.ك) ء
(ث.د.ك) لة ناءخؤياندا دةستةلآتيان دابةش كرد .ئةوةى ضاوةرِ َي نةئةكرا ئةوةبوو كة
سةةركردايةتى ثارتة سةياسةييةكان بةتايبةتى يةكيَتيي ني ةشتمانيي كورد ةستان مةسةتى
كورسةى دة ةسةلآت بن ،ئةوةيان لةبيركرد كة لةسةايةى بةرى ِرةنجى هةزاران تيَكؤشةةرو
سةدان هةزار شةهيد ،ئةوان لةسةر كورسى دةسةلآت دانيشتوون .مايةى سةرسورِمان
بوو كة بة دةيان تيَكؤ شةةرو ثيَ شةمةرطةى دَيرين ،يةكيَتي ليَياني نةئةثر سةينةوة ،بةلآم
لةهةمان كاتدا بة دةيانء سةةدان ما ةستاو ضةىء هةلثةر سةت لة ناو دامودةزطاكاني
حزبء حكومةتدا جيَطايان بؤ كرايةوة.
لةة دواي هةةلَ ةبذاردني ثةةرلةةمةاني كورد سةتةان لةة بةةهةاري ِ ،1992رؤذَةيك حةةمةةى
فةةرة ء شةَيخ داراي حةةف يةد ةبةهؤي برادةريَ كةةوة جواب ةيان بؤ نةاردم كةة ب يةانبينم.
ةئةو ةكاتةة هةةردووك ةيان لةة ةكاروبةارى كؤمةةلآ ةيةتى ئي شة ةيان ئةةكردو بةارة ةطاكةة ةيان لةة
طةرِةكةي تووى مةليكي سةليَماني بوو ،كاتيَك ضةووم بؤ سةةردانيان ،كاكة حةمة وتى:
زؤر دةميَكةية بةدواى تؤدا ئةطةِريَم.
و :فةرموو ،كاكة حةمة خَيرة؟
وتى :بةلَكو بضيت لة شارى ثيَنجويَن بارةطايةكى كؤمةلآيةتى بكةيتةوة.
و :لةبةر خاترى تؤء شةَيخ دارا ئة ةضم بارةطايةك ئةكةمةوةء خةلَكي با شةي تَيدا
دائةنيَم ،بةلآم خؤم ئةطةرِيَمةوة.
وتيان :بؤضي ئةطةرِيَيتةوة؟
و :لةبةرئةوي ئةمة كاري مةكتةبى سةيا ةسيية كة ثَيم ِرابطةيةنَيت ،ئةى بؤ خؤيان
ئةم ئةركةيان ثيَ ِرانةطةياندم؟ ئةوان بؤضي خؤيان ب َي دةنط كردووةء خؤيان ئيش بؤ
من ديارى ناكةن؟ بؤ ئةب ةيَت ئيَوة ئيش بؤ من بدؤزنةوة؟ ئةوكاتةى كة ئي شةيان بة من
بووِ ،ري شةيان مار ئةكردم ،بةلآم بؤ ضةي ئيَ سةتا هةر لة دووري ةشةوة باسمان ناكةنء
ليَمان ناثرسنةوة؟!
713
حةمةى حاجى سةابيريش لةوآ بوو ،ئةويش ث شةتيواني لة ق سةةكانم كرد .ثا ةشان
حةة ةمةى فةةرة وتى :لالؤ ِرةخ ةنةو طلةةييةةكةا ةنت لةةجيَي خؤ ةيدا ةيةو هةةق بةة تؤيةة ،بةةلآم
جةاريَ ضةاوةرِيَ بكةة هةةتةا دواتر خؤمةان ئةاطةادارت ةئةكةةينةةوة .دواتر نةة ئةةوانء نةة
مةكتةبى سياسي بؤ تةنها جارَيكيش نةيان ثرسيةوة.
لة هاويني 1992ضةةند كادريَكى عة سةكةرىء سةيا سةي خةلَكى ثيَنجويَنء
دةوروبةرى كة لة ثَي شةمةرطة ضةاكء دَل ةسؤزو تيَكؤ شةةرةكانى ئةو ناو ضةةية بوونء
زؤربةيان بيَ ئي شةوكاري حزبيء حكومي بوونء بارى ئابوورييان زؤر خراث بوو ،بؤ
دؤزينةوةى ِريَطا ةضارةيةك زؤرجار سةةردانيان ئةكردمء طلةييان لة سةةركردايةتي
(ي.ن.ك) ئةكردو ئةيان وت "بؤ ئةبيَت لةبير بكرَيينء ئاوِريَكمان ليَ نةدةنةوة" .منيش
ثَيم ئةوتن كة هيس ضةارة سةةريَكم لانية ،ضةونكة برادةرةكاني خؤ شةم لة مةكتةبي
سةيا سةي لة منيش ناثر سةنةوة ،ئةمة ئةو رِؤذةية كة هةركةس لة هةولَى خؤيةتى،
هةوَلى كةسوكارء خزم خزميَنةية.
ةهةموومةان لةةو ةحا ةلَة ةتة بَيزار ببووين ،بةة ةنا ةضاري ثيَمةان ةنا بةة جةةرطى خؤمةا ةنداء
ثيَكةوة بِريارماندا كة سةرةتا بضين بؤ مةَلبةند ،بةلَكو ئةوان بتوانن ضارةيةك بدؤزنةوة
بؤ ئةةو بةارودؤ ةخةى كةة تيَي ةكةوتبووين .ئةةوكةاتةة عو ةمةرى سةةيةد عةةلى بةةرثر سةى
مةَلبةندى سليَمانى بوو ،كاتيَك ضووين بؤ مةلَبةند ،سةرةتا جةمال جةلال قسةى كرد.
ثاشةان من طلةييةكي زؤرم لة برادةراني مةكتةبي سةياسةي كردو باسةى ئةو بارودؤخةم
كرد كة تيَي كةوتبووين .دواى ق سةةكانم ،كاك عومةر لؤمةى بةرثر سةى ثَي شةووى
مةَلبةندى كرد.
و :ةئةوة ةيان رِؤييء بةة سةةر ضةوو ،بةةلآم بؤ ئةةبيَةت ئيَوة لةةم هةةموو كوِرة بةاشء
قارةمانء ماندووة نةثر سةنةوة .ئاخر با شةة ئةمانة درِةنط هاتن يان كةميان كردءوة؟
ئيَوة باش ئةزانن كة ئةم برادةرانة ضةندين سالَة ثَيشمةرطة بوونء هةموو خؤشييةكى
ذيانيان بةلاوة نابوو ،بؤ ئيَ سةتا كة ةسانيَكي تر شةوَينى ئةمانيان طرتووة كة تةنها
ةساتَيك بؤ كورد ماندوو نةبوونء رِؤذَيك ثيَ شةمةرطايةتيان نةكردووة ،تةنانةت تَيياندا
هةية كة طومانليَكراو بوون ،ئاخر با منيش ق ةسةكةى عوسمانى حاجى مةحمود نةكةم
كة لة كؤنطرةدا كردى.
714
كاك عومةر وتى :لالؤ سةةبرم ليَ بطرةء دَلنيابة كة ضةارة سةةريَكى ئةو بارودؤخة
ئةكةينء نابَيت هةروا ةَينَيتةوة.
ثاش ضةةند ِرؤذيَك عومةرى سةةيد عةليم بينيء وتي :ق سةةم لةطةلأ مام جةلال
كردووةء ثيَموتوة كة هةظالآنى ثيَنجوَين زوير بوونء هةر ضةى ئةوان ئةيلََين ِرا سةتةء
خةة ةتاى ئَيمةة بووة كةة تةا ئيَ سةتةا ليَ ةمان نةةثر ةسيونةةتةةوة ،بؤيةة مةام جةةلال ئةةيةةءَيةت
بتانبينَيت.
ضةةند كادريَكي سةيا سةيء عة سةكةرىء كؤمةَلَيك ثَي شةمةرطةي ديَرينى ثيَنجويَنء
دةوروبةري كؤبووينةوةء ضةووين بؤ قةلآ ةضوالان .مام جةلال لة حةو ةشةى بارةطاكةى
خؤيدا ،بة ثيَكةنينء ق ةسةى خؤش ثيَ شةوازيي ليَكردينء وتىِ :رة سةول مامةند ئةيوت
"عةريف عةلى مةولود كة لاى ئيَمة بوو ئي شةى نةئةكرد ،بةلآم كة ضةووة لاى يةكيَتي
ِرةبايةى ئةطرتء ةسةرئةنجام قا ضةيَكى ثةِرى" .واديارة ئيَمةش نةطبةتيمانة كة ئيَوة
ليَمان زووير بوون.
و :نةةخَير مةام جةةلال ،ئيَوة نةةطبةةتيتةان نييةة ،بةةلَكو ئَيمةة ز ةيادةينء ةكاتى خؤى
كةممان كردووةو درةنط هاتووين ،ئاخر باشة بؤ وا زوو لة بيرتان كردين؟
مةام جةةلال وتى :وا نييةة لالؤ طيةان ،ئةةوة نزيكةةى دوو ةمانطةة ئي ةشم بؤ تؤ د ةيارى
كردووة ،نازانم بؤ تا ئَيستا دةست بةكار نةبوويت؟
لةبةرئةوةي هيس كة ةسيَك ثةيوةندي ثيَوة نةكردبووم ،ثَيم وانةبوو كة ئي شةي بؤ من
دياري كردبَيت ،بؤية منيش هيس وةلآميَكم نةدايةوةو سةةبارةت بةو بابةتة ثر سةيارم
نةكرد ،ثاشان لةطةلأ مام جةلال كةوتينة قسةكردنء ِرةخنةو طلةيي خؤمان ليَكرد.
مةام جةةلال وتى :هةةقي خؤتةانةة طلةةيي بكةةن ،لةة ةمةودوا ئيش بؤ ةهةمووتةان د ةيارى
ةئةكةةينء ةهاو ةكاري ةتان ةئةكةةين ،ئَيمةة لةة ثيَنجويَن بيَجطةة ةلة قةائيم ةقام( )132كةة ئةةوةيةان ةلة
دة ةستى مندا نيية ،بةلآم هةولأ ئةدةين كة لة ثؤ ةستة ئيداريء حزبييةكان ئي ةشتان بؤ
( )132ئةوكاتة قائيمقامى ثيَنجويَن ثارتى بوو ،ناوى ةشَيخ جةعفةر ةسةركانى بوو ،لة دواى يةكةمين
ةهةلَبةذاردنى ةثةرلةةمةانى كورد سة ةتان ةهةموو ثؤ سةتةة ئ ةيدارييةة ةكان ثةةنجةا بةة ثةةنجةا لةة نيَوان ةيةكَيتىء
ثارتيدا دابةش كرابوون ،قائيمقامى ثيَنجويَن بةر ثارتى كةوتبوو.
715
ديارى بكةين .بؤ دياريكردني ئي شةوكار بؤ ئيَوة لةطةلأ مولازم عومةر ق سةةم كردووة،
ئيَوةش خؤتان بضن بؤلايء قسةي لةطةلَدا بكةن.
فةرةيدوني حةمة سةاَلح كة لة ةسالآني هة شةتاكاندا فةرماندةي تيث بوو ،توو شةى
نةخؤ شةي دلأ ببوو ،لةو داني شةتنةدا مام جةلال خؤى با سةي هاوكاري كردني كاك
فةرةيدوني كردو وتى :هةولأ ئةدةين كة بؤ ضارةسةرى نةخؤشييةكةى ،كاك فةرةيدون
بنيَرينةة دةرةوةى ولآت .ةئةو ِرؤذة بةة ِريَ ةكةوت عيمةاد ئةةحمةةدو جةةبةار يةاوةرء ضةة ةند
ميوانيَكى تريش لاى مام جةلال بوون ،و :مام جةلال ئةطةر ئيَمة نةبوايناية ،ئي سةتا
سوودتان لة ثياوى وةك كاك عيماد وةرنةئةطرت.
عيماد ئةحمةد لة مةبةستم تَيطةيشتء وتى :مامة رِاست ئةكات.
دواى ئةو سةةردانة ،منء جةمال جةلالء ح سةَينى فارس سةةرداني مولازم عومةر
عةة ةبدوَللآ ةمان كرد ،ةئةو ةكاتةة سةةرثةةر شةتي ةهةموو مةةَلبةةنةدة ةكانى ةئةكرد .بةا سةي
سةةردانةكةي مام جةلانان بؤ كردو ثيَمان وت كة سةةبارةت بة كادرة ب َي كارةكاني
ثيَنجوَين ،مام جةلال ئةَليَت قسةم لةطةلأ مولازم عومةر كردووةو سةردانى ئةو بكةن.
مولازم عومةر سوَيندى خواردء وتى :بة ضى برِواتان هةية ئاطام لة هيس نييةء مام
جةلال هيضى بة من نةووتووةء دةربارةى ئيَوةش هةر قسةى لةطةلأ من نةكردووة.
كة ئةوةمان بي ةست ،ئيتر هيس ق سةةيةكمان نةكردء خواحافيزيمان ليَكرد .زؤرمان
ثَي ةناخؤش بوو كةة مولازم عومةةر ةلة ق سةةو بةةلَيَنةة ةكاني مةام جةةلال ب َي ئةاطةا بوو ،هةةر
ئةةوةش بوو كةة بووة هؤي ئةةوةي كةة زؤر لةة مةام جةةلال زووير ببينء هةةلَوَي سةت
وةربطرين .بةش بة حالَي خؤم هةرطيز ضةاوةِريَي ئةوةم لة مام جةلال نةئةكرد .دواي
ئةوةي لاي مولازم عومةر رِؤيشتين و :ئيتر لة ئيَستاوة من ناضم بؤلاي ئةو برادةرانة،
ضةونكةة ةئةو برادةرانةةي كةة ثَي ةكةوة لةة يةةك سةةنطةةردا خةة ةبات ةمان كردووةء لةة براء
كةة سةوكةار زيةاتر بووين بؤ يةةكتر ،واد ةيارة ئةة ةيانةةو ةيَت يةاري بةة عةةقلَمةان بكةةن .ئةةطةةر
ئيَوة لةةطةةلَم دَين ثيَم بةا شةة ةكة بؤ خؤ ةمان ةبارة ةطايةةك لةة ثيَنجويَن بكةةينةةوة ،ضةون ةكة
وانةبَيت ئةو برادةرانة وةلآممان نادةنةوةء بة تةواوي فةرامؤش ئةكريَين.
سةةرةتا هةموو ِرازى بوون ،بةلآم ثاش ضةةند رِؤذَيك ئةو برادةرانة هاتن بؤ لامء
716
وتيانِ :رةنطة برادةراني مةكتةبي سياسي ئةوة بة ياخيبووني لةقةَلةم بدةن.
و :ئيتر من لةوة زياتر هيس ِريَطاضارةيةكي تر شك نابةم.
دواي ضةةند ِرؤذَيك زيرِؤ عةبدوَللآ كة سةةرثةر ةشتى ثَي شةمةرطةكاني مام جةلالى
ئةكرد ،ئاطادارى بةكرى حاجي سةةفةري كردبوو كة بؤ ثر سةةي براذنةكةي كاك بةكر،
مام جةلال بةنيازة سةرداني بكات .هةر ئةو رِؤذة جةمال جةلالء بةكرى حاجي سةفةر
هةاتن بؤ لامء كةاك بةةكر وتي :ئةةمرِؤ ةمام جةةلال ديةَت بؤ ةما ةَلةوة ،حةةز ةئةكةةين تؤش
بَييت ،بةلَكو لةهةليَكدا ضةند قسةيةك لةطةلأ مام جةلال بكةين.
ثاش نيوةِرؤي هةمان رِؤذ ،ثيَش ئةءةى مام جةلال ب ضةَيت بؤ ثر سةةكة ،ضةووم بؤ
مالَى كاك بةكر ،لةطةلأ برادةران ق سةةم كردو و :ئةطةر مام جةلال تةنها بؤ ثر سةةكة
هاتبوو ،سةةبارةت بة كادرةكاني ثيَنجويَن هيس ق سةةيةكي نةكرد ،ئةوا ئيَمةش با سةى
هيس ناكةين ،بةلآم ئةطةر خؤى باسى كرد ،ئةوا ئَيمةش قسةى خؤمان ئةكةين.
دواي ةماوةيةةكي كةةم ةمام جةةلال هةات بؤ مةالَي كةاك بةةكر ،سةالار عةةزيزو مولازم
عومةرء ئةر سةةلان بايزء حاكم قادرى لةطةَلدا بوو .دواى كةميَك داني شةتنء ق سةةكردن
ةمام جةةلال بةة زةردةخةةنةةيةة ةكةوة وتى :ئةةوا ةهةموو ثيَنجوَينييةةكةان ةيةكيةان طرتةةوة.
ثاشان وتي :ئادةي برادةران بؤم باس بكةن با بزانم ضيتان كرد؟
جةمال جةلال وتى :من ضةووم بؤ مةَلبةندى نؤ ،بةلآم خؤيان بة هةَلبذاردن خةلَكي
تريان دانابوو ،ثالَيان بة منةءة ناء ئيزنيان دام.
منيش و :ةمام جةةلال ،ةئةو ةكا ةتةى كةة ق سةةمةان لةة ةطةلأ خؤت كرد ،ثَةيت وتين ةكة
خؤت قسةت لةطةلأ مولازم عومةر كردووةء ثَيت وتووة كة ئيش بؤ برادةراني ثيَنجويَن
ديارى بكات ،بةلآم كاتيَك كة ضةووين بؤ لاى مولازم عومةر ،سةويَندى بؤ خواردينء
وتى :مام جةلال هيضى بة من نةوتووة.
مام جةلال وتى :من كةى مولازم عومةرم وت ،من عومةرى سةيد عةليم وت.
ئيتر مةام جةةلال سةةبةارةت ةبةو ةبابةة تةة هيس ق سةة يةةكي تري نةةكرد ،كردى بةة
سةوعبةتء ثيَكةنين .ثا شةان خواحافيزي كردء رِؤي شةت .دواي رِؤي ةشتني مام جةلال،
لةطةلأ كاك جةمالء كاك بةكر سةبارةت بة قسةكاني مام جةلال قسةمان كرد .برادةران
717
وتيان :وا ديارة ئيتر يةكيَتي ئيشي بة ئيَمة نةماوة.
كاك بةكر وتى :من ثيَ شةمةرطةكانى لاى خؤم ئةنَيرمة لاى سةيروان نةورِؤلَى ،با
لةطةلأ حيمايةكانى ئةودا بن ،ئةو يارمةتييةكانيان بؤ وةرئةطرَيت.
ثاشان كاك بةكر لة كاك جةمالى ثرسى كة ضى ئةكات؟
كاك جةمال وتى :تا ئيَ سةتا دوو ةسآ جار حزبء لايةنةكانى تر هاتوون بؤ لامء
داوايان ليَ كردووم كة ئي شةيان لةطةَلدا بكةم ،بةلآم من نةمكردووةِ .را سةتة برادةراني
يةكيَتي ئيشيان بة ئَيمة نةماوة ،بةلآم لةمةودوا ئَيمةش ئةبيَت خةمى خؤمان بخؤين.
ثاشان كاك بةكر ثرسياري لة من كرد كة ضى ئةكةم؟
و :بةش بة حاَلى خؤم هةر يةكيَتيم ،بةلآم لة هةموو شوَينَيك قسةي خؤم ئةكةمء
هةر ةضييةكم لة دَلداية ئةينوو سةمء ِرةنطة بلآوي شةى بكةمةوة ،بةلآم هةرطيز نا ةضمة ناو
هيس لايةنء حزبيَكي ترةوة.
هةر لةو ماوةيةدا فةرةيدونى حةمة سةاَلح سةةرداني مام جةلالى كردبوو ،ضةونكة
هةر وةك ثَي شةتر با سةم كرد ،مام جةلال خؤي بةَلَيني ثَيدابوو كة بؤ ضةارة سةةري
نةةخؤ شةييةة ةكةي بينَير ةيَت بؤ دةرةوةي ولآت .دواي ئةةوةي كةاك فةةرةيةدون لاي ةمام
جةلال طةِرايةوة ،زؤر بة غةمبارييةوة با سةي سةةردانةكةي بؤ طيَرِامةوةو وتي :كاتيَك
كة ق سةةم بؤ مام جةلال كرد ،هةردوو طويَى خؤى بة دة سةت طرتء طويَى لة ق ةسةكانم
نةطرت ،بةلآم هةر ئةوةندةى ثيَو كة ب ضةم بؤ لاى جةبار فةرمان بؤ ئةوةي ئي شةيَكم بؤ
دياري بكات ،منيش زؤر بة عاجزي ةضوومة دةرةوة .دواتر ثيَ شةمةرطةيةكى لاى خؤى
بانطي كردمء وتي "كاك فةرةيدون مةرِؤ ،مام جةلال ئةو ثارةيةى بؤ ناردوويت فةرموو
لَيم وةربطرة".
كاك فةرةيدون بةردةوام بوو لة ق سةةكانيء وتى :بِري ثارةكةي مام جةلال سةيَ
هةزار دينار بوو ،منيش ضةووم بؤلاي مةلا بةختيارء مة سةةلةكةم بؤ طيَِرايةوةء ثيَموت
كةة بةةلَكو ئةةء ثةارةيةة ةبداتةةوة بةة مةام جةةلال .بةةلآم ةمةلا بةةخت ةيار ثَييو كةة شةتى وا
ةنابَةيتء ةئةوة كةاريَكي جوان نييةةء زؤريش عةةيبةة .منيش ثيَموت كةة هيس عةةيةب نييةة،
خؤ من بؤ ثارة نة ضةووبووم تا مام جةلال طو َي لة ق سةةمكانم نةطريَت ،ئيتر من ثارةي
718
ئةوم بؤ ضةيية؟ بةِرا سةتي من مردنم ثيَ با شةترة لة ذيان .هةروةها لة سةةر داواكةي مام
جةلال ضةووم بؤ لاى كاك جةبار فةرمان كة ئي شةيَكم بؤ دياري بكات ،بةلآم كاك جةبار
وتي :من ئيش نادةم بة تؤ ضونكة تؤ ئاشيت.
فةةرةيةدوني حةةمةة سةاَلح ةلةو بةارودؤخةةء لَينةةثر سةينةةوةيةة زؤر زوير بوو .بؤ
ضةارة سةةري نةخؤ شةييةكةي( ،ي.ن.ك) هيس كارئا ةسانييةكي بؤ دةرةوةي ولآت بؤ
نةكرد ،تا دواتر بةهؤي نةخؤشييةكةي كؤضي دوايي كرد.
719
ليذنةي هاوكارى ث َينجويَن
دواي ِراثةةرِيني بةة ةهاري ،1991ةبةهؤي ةئابلَؤ ةقةي ئةابووري نةة ةتةوة يةةكطرتووةكةان
لة سةةر عَيراق لة لايةكء ئابلَؤقةي ِرذيَمي بةعس لة ةسةر هةريَمي كوردستان لة لايةكي
تر ،بر سةيةتيء طرانييةكى جةرط ِ بالَي بة سةةر هةريَمي كورد سةتاندا كَي شةا بوو،
داني شةتواني كورد سةتان بةط ةشتيء هةذارء ئاوارةكاني بةتايبةتي ثةريَ ةشان كردبوو.
ضةينى مامؤ سةتايانء فةرمانبةران ماوةيةكى زؤر بوو مو ضةةيان وةرنةطرتبوو ،هةر
كاتَيكيش مو ضةة ةشيان وةربطرتاية بة شةي كِريني فةردةيةك ئاردي نةدةكرد ،خةلَكيَكي
زؤر بيَ كارء كا ةسبى بوون ،بؤ كِريني ثيَداوي سةتي ِرؤذانة خةلَكي كةوتنة فرؤ ةشتنى
كةلوثةلى ناومالَء خانوو ئؤتؤمبيلةكانيان.
هةوالَم زانى كة حةمة سةةعيد براى شةةهيد حةمة ئةمينى خةجآ زؤر نةخؤش
بوو ،لةطةلأ دؤ ةستء برادةران هةولَماندا كة بؤ ضةارة ةسةري نةخؤ ةشييةكةي بينيَرين بؤ
بةة ةغدا ،بةةلآم ئةةو بِرة ةثارةيةةي كةة بؤ ضةارة سةةر ثيَوي سةت بوو ،نةة ةمانتواني لةة نةاو
خؤ مةا نةدا بؤي كؤب كةةي نةةوة ،بؤ يةة برِ ةيار ةما نةدا كةة داواي هةاو كةاري مةادي لةة
دةوَلةمةندةكانى ثيَنجويَن بكةين .بؤ ئةو مةبة سةتة منء جةمال جةلال ثيَكةوة لةطةلأ
ضةةند دةولَةمةندَيك كؤبووينةوةء سةةبارةت بة هاوكاري كؤكردنةوة ق ةسةمان لةطةلَدا
كردن .ضةةند كة ةسَيك لة بة ةشداربوواني كؤبوونةوةكة وتيان :ئةى بؤ ةسندوءقَيك بؤ
خةلَكى ثيَنجويَن درو ةست نةكةين بؤئةوةي بة ثارةى ئةو ةسندوءقة كؤمةك بة خةلَكى
نةخؤشء هةذارء كةم دةرامةت بكةين.
منء جةةمةال جةةلال هةاوِرا بووينء بيرؤكةةكةة ةيان زؤر جوانء ثةة سةةنةد بوو .هةةموو
بةة ةشداربوواني كؤبوو ةنةوةكةة برِ ةيارمةا ةندا كةة كؤبوونةةوةيةةكي فراوان لةةطةةلأ خةةلَكي
ثيَنجويَن كةة داني شةتوي ةشاري سةلَيمةاني بوون سةاز بكةةين .رِؤذاني دواتر بةة
ةئا ةمادةبووني ذ ةمارة يةةكي زؤر لةة خةةلَكي ثيَنجوَين ،بؤ طفتوطؤكردن سةة ةبارةت بةة
درو ةستكردني ةسندوقيَكي هاوكاري ،كؤبوونةوةيةك لة مزطةوتي سةةلاحةدين ةساز كرا.
دواي ثة سةةندكردني بيرؤكةكة لةلايةن زؤرينةي ئامادةبوواني كؤبوونةوةكة ،ليذنةي
بةةِريَوةبردن هةةلَ ةبذيَردرا .ليةذنةةكةة لةةم برادةرانةة ثيَكهةات ( ةمامؤ سةتةا عومةةر م سةتةة ةفا،
720
مامؤ سةتا غةفور شةوكر خواجة ،مامؤ سةتا محةمةد حاجى عةزيز ،لةتيف حةمة ةساَلح،
حةاجى مةةحمود حةةمةة ئةةمين ،عو ةمةرى حةاجى عةة ةبدولِرةح ةمان ،عوسمةانى ئةةحمةةدى
حاجى حةمة ساَلح ،عةريف عةلى عةبدوَللآ ،عةلى عةبدولَلآ حاجى عةبة سوور ،عةلى مام
كةريم ،كةريم حةمة بةط بناوةسةووتةيىء ئةحمةد نةجار ثيَنجوَيني .دواتر لة ماَلةكةم
بةة ةئا ةمادةبوونى تيَكرِاى ئةة ةندا ةمانى ل ةيذنةةكةةء بةةكرى ةحاجى سةةفةةرء جةة ةمال ةجةلال
كؤبوونةوةيةكمان كردء ئيشوكاري ئةندامانى ليذنة بةم شيَوةية ديارى كرا:
ئةحمةد نةجار ،سةرؤكى ليذنة
مامؤستا عومةر مستةفا ،جَيطرى سةرؤكي ليذنة
حاجى مةحمود حةمة ئةمين ،ئةمين سندوق
لةتيف حةمة ساَلح ،ذمَيريار
ِرؤذ ةيَك لةة دوكةانى ئةةحمةةد نةةجةار كؤبوونةةوةيةةك سةاز كرا ،داواي يةارمةةتي لةة
كؤمةَلَيك خةلَكي ثيَنجويَن كراء مؤرو وة سةلَي ثارة وةرطرتن درو سةت كرا .سةةرةتا
برِيَك ثارة بؤ ةسندوقةكة كؤكرايةوة ،دواتر مانطانة هةر كة سةيَك بة ثيَي تواناي خؤي
بِريَك ثارةي بة ةسندوقي هاوكاري دةبةخ شةي .ثا ةشان خانوويةك بؤ بارةطاى ليذنة بة
كر َي طيراء ناو نرا "ليذنةى هاوكاريى ثيَنجويَن" .ليذنةكة سةةربةخؤو بيَ لايةن بوو،
سةةر بةة هيس حزبء ِريَكخراوَةيك نةةبوو ،ليةذنةةى ةهاوكةاري كردني خةةلَكى هةةذارو بيَ
دةرامةتي ثيَنجوَين بوو.
رِؤذانى دواتر ليذنةكة سةةردانى بارةطاى ط شةت حزبء لايةنة كورد سةتانييةكانيان
لة سةليَمانى كرد ،بة نوو ةسراوي مؤركراوى ليذنة داواى هاوكارييان ليَكرا .مةَلبةندي
يةةكي (ي.ن.ك)ء لقى ضةواري (ث.د.ك) بةةنوو سةراوي فةةرمي وةلآمي ليةذ نةة كةة ةيان
دايةوةء بِريارياندا كة هاوكارييان بكةن.
ثا ةشان ليذنةكة سةةردانى مام جةلاليان كردء با سةيَكى ليذنةكةيان بؤ مام جةلال
كردبوو .مةام ةجةلاليش ثيَي وتبوون "ئيَوة ضةةنةد ةثارة ةتان كؤ كردووةتةةوة ،منيش
ةئةوة نةدة ةئةدةم" .ةمام جةةلال برِى شةةش هةةزار دؤلارى دابوو بةة ل ةيذ نةة كةة .دءاي
تيَثةِربوءني هةفتةيةك بة سةةر درو ةستبووني ليذنةكة ،لي سةتيَك كة ذمارةيةك خةلَكى
721
كةم دةرامةتء نةخؤ شةي تيَدابوء ،ئامادةكراء دة سةت كرا بة دابة شةكردنى هاوكاري
بةة سةةريةا ةندا .نزي ةكةى دوو سةةدء ثةةن ةجا هةةزار دي ةنارى ئةةوكةا ةتة لةة سةلَيمةانىء لةة
ثيَنجويَن دابةش كرا.
درو ةستكرنى ئةةو سةنةدوءقةةو ةكارى ةئةو ليةذنةةيةة ،شةتيَكى كةةم ويَنةة بوو لةة
كورد ةستاندا ،ضةونكة لةو ِرؤذطارة سةةختء طرانييةدا بة شةيَوةيةكي ِريَكوثيَك
كةارة كةانى خؤى جَي بةةج َي ةئةكرد .هةاو ةكاري نةةخؤشء ثر سةةى خَيزا نةة كةةم
دةرامةةتةة ةكانيةان ةئةكرد .ةهاوكةاري ئةةو خَيزانةانةةش ةئةكرا كةة كةة ةسيَكيةان بةةر لوغم
بكةةو ةتايةة .هةةروة ةها ةهاوكةاري درو سةتكردني ديوارى طؤِر سة ةتانى ةحاجى شةيَخى
ثيَنجويَنيان كردبوو .دواتر ليذنةى هاوكاري دةفتةرء قةلَةمء كةرة سةةى قوتابخانةيان
كِريء لةة ثيَنجويَن بةة سةةر قو ةتابيةا ةندا دابةة شة ةيان كرد .هةةروةهةا ليةذنةةكةة ةهاو ةكاري
ذمارةيةك مامؤ سةتاء كارمةندى دة سةتطا حكومييةكانى شةارى ثيَنجوَينيان كرد.
ثا ةشان يارمةتي مانطانة بؤ ضةةند كة سةيَكى هةذارء دة ةست كورت بِرايةوة .ضةةند
جارَيك بة لي سةت يارمةتي بة سةةر نةخؤشء خةلَكي هةذاردا دابةش كرا .يارمةتىء
هاوكارييةكان بة ث سةوءلَةي مؤركراو دابةش ئةكران .تا ئيَ سةتاش ث سةوولَةي ئةو
هاوكارييانةي كة وةرطيراونء بة سةر خةلَكي هةذاردا دابةشكراون ثارَيزراون.
سةةركةوتنى ئةةو ليةذنةية زياتر لة بةِريَوةبردن ةيدا بوو ،ضةونكةة لةلايةن كؤمةلََةيك
دة ةستثاكء دَل سةؤزو ضةالاكء تةباى خةلَكى ثيَنجويَن بةرِيَوة ئةبرا ،هةروةها خةلَكيَكى
دَل سةؤز ث ةشتيوانييان لة ليذنةكة ئةكرد .دةنطء سةةنطي ليذنةى هاوكارى ثيَنجوَين
طةةي شةتةة ئةةو ئةا سةتةةى كةة دامودةز ةطاي حكوميش داواي ةهاو ةكاري بكةةن ،بؤ نمونةة
ةجار ةَيك دكتؤر عةةلى ةمةلا حةة سةةن لةة ثيَنجوَي ةنةوة ةهاتبوو بؤ سةلَيمةانىء سةةردانى
ل يةذ نةة كةةى كردبوو ،لةة بري ئةةوةى داواي يةار مةةتي لةة حكو مةةتى هةةريَم ب كةات ،ةبة
نوو سةراويَكى فةرمي بؤ كرِيني ثيَداوي ةستي نةخؤ ةشخانةكةى ثيَنجويَنء يارمةتيدانى
ضةةنةد كةارمةةنةدَةيك داواى ةهاو ةكاريى لةة ليةذنةةكةة كردبوو .جطةة لةة ضةاككردنةةوةى
ئؤتؤمبيلى نةةخؤ شةخةانةةكةة ،برِى ضةل هةةزار دي ةنارى ةئةو ةكاتةة درا بةة دكتؤر عةةلى بؤ
كرِينى هةنديَك كةلوثةلء كةرةسةى نةخؤشخانةكةى ثيَنجوَين.
722
هةةر لةةو مةاوة يةةدا ل ةيذ نةة يةةكى تر بؤ ةئاوةدانكرد نةةوةي ثيَنجوَين لةة دكتؤرء
مامؤ سةتاء ئةندازيارو كة سةى خويَندةوار ثيَكهيَنرا ،بة شةيَك لة ثيَداوي سةتى ئةو
ليذنةيةش دابينكرا.
ليذنةى هاوكاريى ثيَنجوَين سةةردانى هةموو حزبةكانء لايةنة سةيا سةييةكاني
كوردستانيان كردء داواى هاوكارييان ليَ كردن ،هةموو لايةنةكان ثةيمانى هاوكاريء
يةارمةةتي ةيان ثيَ دابوون ،بةةلآم جطةة ةلة مةام جةةلالء مةةَلبةة ةندى يةةكي (ي.ن.ك)ء خةةلَكى
دةو ةلَةمةةنةدى ثيَنجوَينء ذمةارةيةةك لةة ثيَنجوَينييةة ةئاوارةكةانى هةةنةدةرانء كةة سةيَكي
نةةنةا ةسراوي غةةيرة ثيَنجوَيني ،هيس كةةسء لايةةنيَكي تر ةهاو ةكاريي ةئةو ل ةيذنةةيةة ةيان
نةكرد.
ليذنةى هاوكاريى ثيَنجوَين لة ذيَر طو ةشارى دوو ئابلَوءقةدا زؤر سةةركةوتوانة تا
رِؤذى ( )31ى ئةابي 1996لةة ةيار مةةتي دانء هةاو ةكاري كردني خةةلَكي نةةخؤشء
هةةذارو قو ةتابخةا ةنةو ضةةنةد فةةر ةمانطةة ةيةكي حكومي بةةردةوام بوو ،بةةلآم دواي ()31ي
ئاب ضةةند ثَي شةمةرطةيةكى (ث.د.ك) هةلَيانكوتابووة سةةر بنكةي ليذنةي هاوكاريء
دةرطاء ثةنجةرةيان شةكاندبوء ،شةتةكانيان بردبوو .لةوانةية خةلَكى ناحةز ثارتييان
وا تَيطةةيةانةدب ةَيت كةة ئةةوة بةارة ةطاى يةةكَيتي بووبَيةت .ةثا شةان خةةلَكيَكى ةنةفس نزمء
شةِرةخؤريش هةر ضةى لة بنكةكةدا مابوو بة تالآن بردبوويان .لةكاتي رِووداوةكاندا
نزيكةى ضوار هةزار دينار لة بنكةي ليذنةكة بوو ،ئةويشيان بردبوو.
دواى ضةند ِرؤذَيك ليذنةكة سةردانى لقى ضوارى ثارتييان كرد لة سليَمانى ،بؤيان
ِروون كردبوونةوة كة ل ةيذنةي هاوكاري ثيَنجوَين سةةربةخؤيةء ةسةر بةهيس لايةنء
ثارتَيك نيية ،هةروةها وةلآمى نوو سةراويَكى لقى ضةوار كة ثَي شةتر بؤ ثيرؤزبايي بؤ
ليذنةكةيان ناردبوو ،ثي شةانى لقيان دابوو ،دواتر ئةوانيش هةنديَك كةلوثةلي بنكةي
ليذنةكةيان بؤ طةِراندنةوة .جطة لةو برِة ثارةيةى كة برديان ،ضةةند هةزار ديناريَكيش
بة قةرز كةوتة لاى خةلَكء هةر نةيان طةِراندةوة.
ئةو بِرة ثارةيةى مابووةوة ،جاريَكى تر بة دوو لي ةست دابةش كرا بة سةةر ضةةند
كة سةيَكى كةم دةرامةتء نةخؤشء ثةك ةكةوتةدا ،برَِيكيش درا بة نةخؤ شةخةانةكةي
723
ثيَنجويَنء نؤذةنكردنةةوةى هؤلأء ذووريَكى قو ةتابخةانةةيةةكى ثيَنجوَين .بةةم شةيَوةيةة
ليذنةكة كارى خؤى كؤتايى ث َي هَيناء بنكةكةيان داخست.
ثاشان ضةند كةسَيك ِراثؤرتيان دابوو بة حةمة ثيَنجويَني كة قائيمقامى ثيَنجويَنء
ةثارتى بوو ،وتبوو ةيان ةئةو ل ةيذنةةيةة سةةر بةة ةيةكَيتى بووةء ثةارةكةةش ةماوة .ثةا ةشان
ةقائيمقةام داواى ثةارة ةكةى لةة ل ةيذنةةكةة كردبوو ،ليةذنةةكةةش بةة دةف ةتةري ح سةابةاتء بةة
وة ةسلَةكانةوة ةضووبوون بؤلاي قائيمقامى ثيَنجوَينء بؤيان رِوونكردبووةوة كة ليذنةكة
بؤ ةهاو كةاري خةةلَكى ثيَنجوَين درو سةت بووة ،ثةارة كةةش ةثارةى خةة لَةك بووةء وةك
كؤمةكء هاوكاري دراوة بة خةَلكء قونابخانةو نةخؤشخانةي ثيَنجوَين.
724
لة كاتي طونجاودا داواي ضاكسازي كرا
بارودؤخى دواي هةَلبذاردنى ثةرلةمانء ثيَكهَيناني حكومةتى هةريَمى كوردسةتان
زؤر زةحمةت بوو ،هيَزة سةيا سةييةكانء ئةنداماني ثةِرلةمانء وةزيرةكاني حكومةتى
هةرَيم هيس ئةزموونيَكيان لة بةِريَوةبردني ولآتدا نةبوو .لة ذَير دوو ئابَلؤقةي ئابووري،
ئيدارةى كورد سةتانيَكى وَيرانء ميللةتيَكى هةذارو بر سةييان ئةكرد .بنيادنانةوةى
كورد سةتانء كؤمةَلطاكةى كاريَكى ئا سةان نةبوو ،بةلآم ئةوةى جيَى سةةرنجء ِرةخنةى
دَل سةؤزان بوو ،هةةلَ سةو ةكةوتى ةضاوةِروان نةةكراوى ذمةارةيةةكي زؤر لةة برادةرانى
سةةركردايةتي حزبة سةيا سةييةكان بوو كة جَيطاى ِرةزامةندى خةَلك نةبوو .بةش
بةحالَي خؤم لةو بارودؤخةى كة تيَي كةوتبووين زؤر توءِرةو بيَزار بوو.
لة نَيواني ةسالآني ( )2004 - 1992سة َي جار بة نوو ةسين لةسةةر طةندةَليء خراث
بةكارهَيناني دة سةةلآت ِرةخنةم لة سةةركردايةتي (ي.ن.ك) طرتووة.دةيان جارييش
سةةبةارةت بةة طةة ةندةلَيء خراث بةةكةارهيَنةاني دة سةةلآت ،بةة زارةكي ق سةةم لةة ةطةلأ
ذمارةيةك لة ئةنداماني مةكتةبي سةيا سةيء سةةركردايةتي (ي.ن.ك) كردووةِ .رةخنةي
توندم ليَطرتوونء داواي ةضاك سةازيم ليَكردوون ،بةلآم لةبةرئةوةي كة مة ةستي كور سةي
دة سةةلآتء ةثارةء ِرابواردنء خؤ ةشطوزةراني ببوونء ةلةخؤ ةيان ةبايي ببوون ،هيس
طوَي ةيان لةة نةاَلةةو ةهاوارء ِرةخ ةنةو طلةةييء ةطاز ةندةي ئَيمةةومةا ةنانء دلَ سةؤزاني طةةلء
خةاكء (ي.ن.ك) نةةطرت .سةةر ئةة نجةام رِووي ثَي شة مةةر طةةي دَيرينء خؤ يةانء
حكومةتيشيان ناشرين كردو يةكيَتيي نيشتمانيي كوردستانيان بضووك كردةوة.
بةة شةيَةك لةةو طةةنةدةَل ةيانةةي كةة ئَي سةتةاء لةةكةاتي نوو سةينةةوةي بيرةوةريةة ةكانم،
ذمارةيةك لة سةيا سةةتمةدارو بةرثر سةاني ثيَ شةووي (ي.ن.ك)ء رِووناكبيران با سةي
دةكةن ،من لة سةاَلةكاني 2004 ،1995 ،1992با سةم كردووة .بة نوو سةين ضةةند
ةبةرثر سةيَكي ةبالآي (ي.ن.ك) وةك ةمام جةةلال ،ةنةو شةيروان م سةتةةفةا ،دكتؤر فو ةئاد
مةعسومء ئةرسةلان بايزم ليَ ئاطاداركردؤتةوةء ِرةخنةم ليَطرتوون.
سةةبارةت بة ئاطاداركردنةوةي بةرثر ةسان لة طةندةَلييةكاني (ي.ن.ك) ،يةكةم جار
لة 1992نامةيةكم بؤ مام جةلال نارد ،بةلآم دواتر ئاشكرابوو كة حاكم قادر حةمةجان
725
كة ئةوكاتة لة سةكرتاريةت بوو ،نامةكةمي نةدابوو بة مام جةلالِ .رؤذَيك حاكم قادرم
بينيء ليَم ثرسي كة نامةكةمي داوة بة مام جةلال؟
وتي :ةنا مةة كةةت زؤر تونةد بوو ،بؤ يةة حةةزم نةةكرد ب ةيدةم بةة مةام جةةلال ،بةةلآم ةلة
ئةرشيفي خؤم ثاراستوومة.
ةنامةةي دووةم لةة كؤ ةتايي 1995بةة بةةكري حةاجي سةةفةةر نةاردم بؤ دكتؤر فو ةئاد
مةع سةوم .كاتيَك نامةكةمي خويَندبووةوة بة كاك بةكري وتبوو "لالؤ هةر ضةيةكمان
ثيَبكات هةقي خؤيةتيء دةستي خؤش بيَت".
ةثاش ةماوةيةةك ضةةنةد برادةرةيَكي خؤم كؤثي هةةردوو نةامةةكةةم ةيان خوَينةدةوة،
ثيَيان و كة ِرةخنةكانم زؤر توند بوون ،ئةبواية بةو شيَوةية نةمنووسياية.
و :ئةوةى نوو ةسيومة ليَى ثة ةشيمان نيم ،بةلاوةوة طرنط نيية ئةطةر لةسةةر ئةو
دوو نامةية بانط بكرَيمء ل َي ثر سةينةوةم لةطةَلدا بكريَت .ئيتر منيش سةةبرم نةماء
كاتى ئةوة هاتووة كة لة سةةر طةندةلَيء كارة نا شةري ةنةكاني بةرثر سةان بةئاطايةان
بهَينينةوةء ِرةخنةيان لَيبطرين ،بؤئةوةي بةخؤياندا بضنةوة.
ماوةيةكى زؤر ضةاوةِريَى وةلآمم كرد ،بةلآم بة هيس شةيَوةيةك ءةلآميان نةدامةءةء
طوَي ةيان لةة دة ةيان خةةلَكي دَل سةؤزي ئةةم ولآ تةة ةنةطرت ،لةة ةئا ةكا ةمدا خؤ ةيانء حزبء
ثةِرلةمانء حكومةتي شةيان نوقمي طةندةلَي كردء خةلَكي شةيان فيَري طةندةلَي كرد كة
ئيَستا ضارةسةري زؤر زةحمةتء طرانة.
726
ِرؤذى هيمةت
لة سةالَى 1995لة كاتي شةةرِي ناوخؤي نَيوان يةكيَتيء ثارتي ،هيَزيَكى زؤرى
ثيَ شةمةرطة كؤكرايةوةء لة ضةةند ناو ضةةيةكي كورد سةتاني ذيَر دة سةةلآتي ِرذيَم،
ثةلامارى بنكةء بارةطاكانى ِرذيَمى بةع سةيان دا .مام جةلالء كاك نةو شةيروان خؤيان
رِا ةستةوخؤ سةةرثةر ةشتى بةرةي شةةِريان دةكرد .حزبي ةشيوعيء حزبى سةؤشةيالي ةست
لةطةلأ (ي.ن.ك) بةشةدارييان لةو هيَر ةشانةدا بؤسةةر ِرذَيم كرد ،بةلآم (ث.د.ك) بةشةداري
نةكردو بةلَكو لةطةلأ (ي.ن.ك) شةرِيشي ِرانةطرت.
ماوةيةك بوو هيس ئةركيَكى حزبيم نةبوو ،لةو كاتة ةشدا (ي.ن.ك) زؤر ثيَوي سةتى بة
هاوكاري بوو ،سةةرةرِاى ئةوةى كة لة يةكيَتي زؤر زوير ببووم ،بةلآم بة ثيَوي ةستم زانى
كة لةو كاتء سةاتة هة سةتيارةدا هاوكاري (ي.ن.ك) بكةم .بؤ هةمان مةبة سةت لةطةلأ
جةمال جةلال كة ئةويش لة يةكيَتي زؤر زوير بوو ق سةةم كردو و :با ئيَ سةتا واز لة
طلةييء طازةندةى خؤمان بهَينينء هاوكاري يةكيَتي بكةينء ئةركَيك لة سةةر شةاني
يةكَيتي كةم بكةينةوةء كاريَكي بطرينة ئةستؤ.
كاك جةمال بؤ كاتي ثيَوي سةتء ِرؤذي تةنطانة زؤر بةهةلَويَ سةتء بة ئةمةك بوو،
بؤية ئةويش ئامادةيي خؤي دةربِريء ثيَكةوة ةضووين بؤ سةنووري شةارؤ ةضكةي
ةضةم ةضةمالأ تا لةو َي ثةيوةندي بة مام جةلالء كاك نةو شةيروانةوة بكةينء ئامادةيي
خؤمان بؤ طرتنة ئة سةتؤي ئةركيَكي بةرةي شةةرِ ِرابطةيةنين .لة ضةةم ضةةمالأ برادةراني
خؤمان ثَييان وتين كة كاك نةو شةيروانء ِرائيد داراء شةةوكةتى حاجى مو شةير لة
" ةتةكيةةى كةاكةة مةةنةد"ن .ثيَش ضةووني ئَيمةة بؤ لاي ةئةو برادةرانةة لةة تةةكيةةي كةاكةة
مةة نةدِ ،رائ يةد دارا بةة ةكاك نةةو شةيروانى وتبوو كةة لالؤء جةة مةال جةةلال هةاتوون ةكة
هاوكاريمان بكةن.
كاك نةو ةشيروان بة ِرائيد داراى وتبوو "زؤر باشةة ،با سةةرثةر ةشتى ئيدارةى بةرةى
شةرِ لة ئةستؤبطرن ،ضونكة ئيدارة باش بةرِيَوة ناضيَت".
دواتر كاك نةوشةيروانمان بينيء سةةبارةت بة طرتنة ئة ةستؤي ئيدارةي بةرةي شةةرِ
ق سةةي لةة طةةَةلدا كردين ،ئيَ مةةش ئةا ةمادةيي خؤ مةان دةرِبريء ئةةركي ئ يةدارةي ئةةو
727
سةنوورةمان طرتة ئة سةتؤ .ئةوكاتة هاولآتياني سةنوورةكةء ةشاري سةليَماني زؤر
هاوكارييان ئةكردينء خواردنء ئازوقةيان بؤ ئةناردين .رِؤذَيك شَيخ محةمةد ضاوشين
سةرطةلَوويى هات بؤلامء وتى :مام جةلال ناردووميء دةيةويَت بتبينَيت.
ثا ةشان لةطةلأ جةمال جةلالء وة ةستا تؤفيق خةراجياني ةضووين بؤ لاى مام جةلال
كة لة دةربةندي بازيان بوو .لة بارةطاكةى خؤى كؤمةلََيك لة كة سةايةتي ناو ضةةكةء
سةنووري ث شةدةر لة لاي بوون .كاتيَك مام جةلال ئيَمةى بيني وتى :ئةوة ضةؤن بوو
هاتن بة دةنطمانةوة؟
ةمام جةةلال ثيَي وابوو كةة لةة ئةةن ةجامي ئةةو ةغةدرو ةناعةةدالةةتيةةي كةة بةةرامبةةر ئَيمةةو
كادرةكاني ثيَنجوَين كرابوو ،هةلَويَستمان وةرطرتبَيت.
و :مام جةلال ئيَمة زيادةينء هي ضةمان ث َي ناكرَيت ،بةلآم دَلنيابة هةر ئَيمةين كة
لة كاتى تةنطانةدا ئامادةين هاوكاريتان بكةين.
مام جةلال بة سوعبةتةوة وتي :وا نيية ،خؤت دلَت نايةت مالَةوة بةجآ بهَيلَيت.
ثا شةان لة سةةر بارودؤخي ناو ضةةكةو هَيزي ثيَ شةمةرطة وتوويَذمان كردء ضةةند
ئةركيَكي ثيَ سةثاردم .ئةو ماوةية تا كؤتايي شةةرِ ،ئي ةشوكارو ئةركي سةةر شةانمان بة
باشي بةِريَوة برد.
728
بةلَيَنةكةي تةنها قسة بوو
ةئةوكةاتةةى ةكة دكتؤر بةةرهةةم سةاَلح سةةرؤكى حكو ةمةتي هةةريَمي كورد سة ةتان
(ئيدارةى ةسليَمانى) بوو ،زؤرجار سةةردانى ناو ضةةو شةارؤ ضةكةكاني كورد سةتاني
دةكردو بة داني شةتواني ئةو ناو ضةانةي دةوت " ئَي ةستا بارى ئابووريى حكومةت زؤر
با شةةو هةموو ةشتيَكتان بؤ دةكةين ،طوندء ةشارؤ ضةكةكانتان بؤ ئاوةدان دةكةينةوةء
خزمةتطوزاري ةتان ثَي ةشكةش دةكةين" .منيش ثيَم باش بوو كة دكتؤر بةرهةم ببينمء
ثيَي ِرابطةيةنم كة دانيشتواني شارى ثيَنجويَن ثيَويستيان بة ثرؤذةي خزمةتطوزاريء
ئاوِرليَدانةوةية.
لة سةةردةمى شةؤرِ شةى ئةيلول ثيَنجوَين سةوتيَنرا ،هةروةها لة 1978 - 1977
ِرذَيم زؤر بةةي طو ةندة ةكاني دةورو ةبةرى ِراطوَيزا ،دوا ةجار لةة جةةنطى نَيوان عَيراقء
ئَيرانداِ ،رذيَمي بةعس بة تةواوى ةشارةكةى خاثور كردء داني ةشتوانةكةي شةي ئاوارةو
دةربةدةر بوون .ثيَنجوَينء طوندةكاني دةوروبةري ،لة شؤِرشى ئةيلولء شؤِرشى نويَ
لانكةى ةشؤرِشء ِراثةرِين بووة ،هةروةها ذمارةيةكى زؤر لة خةلَكى ةشاعيرو رِؤ ةشنبيرو
شةِؤرشةطَيرِى ثَيطةياندووةو خاوةنى ةسةدان شةةهيدو كةم ئةندامء برينداري ةشؤرِشةة.
زؤر جيَي داخة كة كة سةوكاري ثلة يةكي شةةهيدانء ذمارةيةكي زؤر لةو ثَي شةمةرطة
دَيرينانةي كة خاوةن هةلَويَ ةستء دلَ سةؤز بوونء فايليان ثاك بووةو ضةةند حزبء
لايةنَيك نةطةِراون ،زؤر بة زةحمةت ئةيانتوانيء ئةتوانن بةرثر سةاني حزبيء حكومي
ببينن ،بةةلآم لةةبةةر بةةرذةوةنةدي تةاي ةبةتي خؤ ةيانء بؤ كةاري ةتاي ةبةتي خؤ ةيان ،ةهةمي شةة
دةر ةطاي ئةةو بةةرثر سةانةة بةة رِووي كؤمةةلَيةَك خةةلَكي نةامةةرغوبء ....ةئاوةلآ بووةء
ئاوةلآية.
زؤر جيَي داخء سةرسوورِمانة كة زؤربةي برادةراني شاخ ،كاتيَك بوون بة خاوةني
ثارةي نامة شةروعء كور سةي دة سةةلآت ،زؤر بة خَيرايي هاورِ َيء هاوخةباتة شةةهيدو
زينةدووة ةكاني خؤ ةيان لةة يةاد كرد .هةةر ضةةنةدة بؤ ةكاري ةتاي ةبةتي خؤم نةةبوو ،بةةلَكو بؤ
بةرذةوةندي هةزاران هاولآتي لة داني شةتواني ثيَنجويَن بوو ،بةلآم زؤر بة زةحمةت لة
رِيَي ةمامؤ سةتةا جةةمةالي ةحاجي محةة ةمةدةوة توانيم كةاتيَةك بؤ بينيني دكتؤر بةةرهةةم
وةربطرم.
729
لة سةةرؤكايةتي ئةنجومةني وةزيران ضةاوم بة دكتؤر بةرهةم كةوت ،ئةو رِؤذة شةَيخ
داراى حةةفيةدء ةحاكم ةقادريش لةة لاي داني ةشتبوون .لةة ةطةلأ دكتؤر بةةرهةةم ةكةوتمةة
ق سةةكردنء و :دكتؤر ،من ئي شةة ةكانى تؤم زؤر بةة دلةَة ،ئةةطةةر تةةمةةن بواري دام
بةةهيوام بيرةوةري يةة كةانم بنوو س ةمةوةء ضةاثى ب كةةم .بؤ م َةيذوو وةك خؤى ةبا سةى
برادةرة ةكانم ةئةكةةم ،لةة سةةر تؤش ضةةنةد دَيِريَكي ةباش يةان ضةةنةد ديَِريَكي خراث
ئةةنوء سةم .تؤ سةةردانى زؤر شةارؤ ةضكةةت كردءوةو ثةةي ةمانى خزمةةتطوزاىء
ئاوةدانكردنةوةت ثَيداون ،بةلآم ئةى بؤ بير َيكيش لة ثيَنجوَين ناكةنةوة .داني شةتواني
ثَنجوَين لاي من زؤر ط لةةيي لةة يةةكَيتيء حكو مةةتء نةةبووني خز مةةتطوزاري ئةة كةةن.
ثَي شةتر هي ضةمان نةوتووة ،ضةونكة ئةمانزاني كة بارى ئابووري يةكيَتيء حكومةت لةو
ئا سةتةدا نيية كة كؤمةَلَيك ثرؤذةي خزمةتطوزاريتان ليَ داوا بكرَيت ،بةلآم ئَي سةتا لة
زؤر شويَن خوَتان ئةَلَين كة ثارةمان هةيةء بارى ئابووريمان زؤر باشة.
دكتؤر بةرهةم وتى :بةلَآ زؤريش باشةء توانامان هةية.
و :دةكةةواتةة ةكةلاوةكةاني ثيَنجويَن درء ةست بكةة ةنةوةء ةئاوِريَكيةان ليَ بةدة ةنةوة،
ئةوة كةى ِرةواية كة لةطةلأ ئةو خةَلكة ماندووةدا ئةيكةن؟
دكتؤر بةةرهةةم وتى :ةمامةة ط ةيان تؤ ِرا سةت ةئةكةة ةيت ،هةةموو داوا ةكاريةةكةانةت ِرةوان،
سةةبرم ل َي بطرة هةموويان جَيبةج َي ئةكةين .ثا شةان وتى :مامة ئةطةر بؤ دوو هةزار
خانوو ،بؤ هةر خانوويةك دوو هةزارء ثَينج سةد دؤلار سةر بكةين ضؤنة؟
ثيَم وابوو كة بةو برِة ثارةية خانوو درو سةت ناكرَيت ،بؤية ضةةند ثيَ شةنيازَيكم
خستة بةردةمي.
لة كؤتاييدا وتى :زؤر با شةة مامة ،ئةبيَت شةتيَكى ئةوةندة باش بؤ ثيَنجوَين بكةم
كة تؤشء خةَلكيش ِرازى بكةينء خؤشم ئاسوودة .
ِرؤذ َي دواتر ضةووم بؤ ثيَنجوَين بؤلاى ةقائيم قةام (عو مةةر غةةر يةب) ،بؤ ئةةوةى لةة
بةَلَينةكاني دكتؤر بةرهةم ئاطادار بيَتء ثيَكةوة تةنسةيق بكةين .عومةر غةريب ثَييو
كة ئةويش ضةةند داواكارييةكى خزمةتطوزاريي نوو ةسيوة بؤ ثيَنجوَين .زؤر بةداخةءة
تا ئةءكاتةى دكتؤر بةرهةم سةةرؤكي حكومةتي هةريَم (ئيدارةى سةليَماني) بوء ،هيس
ئاءرَِيك لة ثيَنجويَن نةدرايةءةء بةلََينةكاني خؤي لة ياد كرد.
730
ئةنجامداني ئةركيَكي ديني
لةبةرئةوةي كة لة ناو بنةةمالَةيةكى دي ةنداردا طةورة ببووم ،ثَيمخؤش بوو كة لةطةلأ
حةمدي هاو سةةرمدا ئةركى حة بةجيَ بهَينم .لة سةةرةتاى سةالَى ،2001لةطةلأ
كاروانَيك لة حاجيياني ةسليَماني ،بة سةةرثةر شةتى مامؤ سةتا مةجيد خانةقينى لة
رَِيطاى دةولَةتى ئيَرانةوة ضةووين بؤ ولآتى سةعودية .لةو ةسةفةرةدا لةطةلأ كؤمةَلَيك
خةةلَكى ةباش وةك ةحاجى ةعادل ةتا ةتانى ،ةحاجى حيكمةةت ،حةاجى نةةوزادى مةةلَكةةنةدى،
حاجى عةبدولِرةحمانى موهةنديسء ضةند كةسيَكي تر ثيَكةوة بووين.
ةسةرةتا ضةووين بؤ ةشارى جدة ،لةويَوة بة ثاس بةرِيَكةوتين بةرةو شةارى مةككةء
دواتريش بؤ شةارى مةدينة كة نزيكةى ضةوار سةةدء ثةنجا كيلؤمةتريَك لةيةكةوة
دوورن .ئةوةى لةو ِريَطايةدا زؤر سةةرنجى ِراكَيشةام ،دةشةتيَكى فراواني ناوى بوو كة
بة درَيذايى ئةو رِيَطاية سةوزايى تَيدا نةبوو .بيَ طومان بووم كة يةكيَك لة هؤكارةكانى
داطيركردنى خاكي كورد سةتان لةلايةن ةسوثاي ئي سةلامةوة ،جوانى سةرو شةتء
ئاووهةواي ةسازطارو خاكي بةثيتء ئاوو كانياوةكاني بووة .لة ةسةردةمي ئي ةسلامةوة
ةسةركردة ةعةرةبةةكةان ةلة ِريَي بلآوكردنةةوةي ديني ئي سةلامةةوة ةبةردةوام ةلة ةهةولَي
داطيركردني ني شةتمانةكةمان بوون ،سةةرئةنجام ثلانةكانيان جَيبةج َي كردو سةوثاي
ئيسلام خاكي كوردستانيان داطيركرد.
دةطيَِرنةوة كة لة سةةردةمى خةليفة ئةبوبةكرى سةديقدا ،يةكَيك لة ئة سةحابةكان
بةناوى عةتبةى كورِى نةوفةل ،لة يةكةمين هَيرشدا بؤ سةر خاكى كوردستان تا بنارى
شةارةزوور رِؤي شةتووة ،لةة ةطةلأ ئةةبو عوبةة ةيدةى ئةةن سةارى ةنامةةيةةكى نةاردووة بؤ
ئةبوبكرى سديقء نووسيوويةتي "ئيتر من نايةمةوة ،ضونكة بةهةشتم دؤزيوةتةوة ".
جطة لةوةى كة داطيركةرانى ولآتةكةمان نةيانهَي شةتووة كورد سةتان طة شةة بكات،
زؤر بةةدا خةةوة خؤ وةان وةك ثيَوي سةت خز ةمةتي ني شةت مةا نةة كةة مةان نةةكردووةء
ذينطةكةيمان نةثاراستووة.
731
طةشتيَك بؤ ضارةسةر
لة ةسالَي 2000بؤ ضةارة ةسةري نةخؤ ةشي ،ثيَوي ةست بوو ب ضةم بؤ ئةوروثا ،بؤ ئةو
مةةبةة سةتةة لةة ِريَي برادةرانى (م.س) ةيةوة زؤر ةهةولَمةدا ،بةةلآم هيس ئةةن ةجاميَكى نةةبوو،
تةةنةانةةت ظيزة شةيةان بؤ وةرنةةطر .جيَ ةطاى داخةة كةة هةةر لةةو ةماوةيةةدا خؤم ةئاطةادار
بووم كة مانطانة ضةةند هةظاَليَكيان بؤ ةضارة ةسةرى نةخؤشةى ئةنارد بؤ دةرةوةي ولآت،
هةةنةدَيكيش تةةنهةا بةة مةةبةة سةتى طةة شةتوطوزار سةة ةفةري دةرةوةي ولآت ةيان ئةةكردء
(ي.ن.ك) ةهاوكةاري ئةةكردن .ةئةو ةكاتةة وتوومةةو ئيَ سةتةاش ةئةَليَم ،تؤ بلَيَيةت ئةةوانةة بؤ
كوردء شةؤرِش ةلة ئيَمةة ز ةياتر ةمانةدوو بووبن ةيان ثيَش ئيَمةة دة سةت ةيان كردبيةَت ةبة
خةباتي ةسيا سةيء ثَي شةمةرطايةتيء خزمةتيان زياتر بَيت يان ئيَمة درةنط هاتبينء
كةممان كردبَيت؟!
كاتيَك كورِةكانى خؤم هةواَليان ثيَطةي شةت كة بارى تةندرو سةتيم باش نييةو لة
دةرةوةي ولآت ثيَوستم بة ضارةسةرة ،كةوتنة خؤء دواى هةولَدانيَكى زؤر كة نزيكةى
سةالَيَكى خاياند ،توانييان مافى مانةوةى شةةش مانط بؤ منء حةمدي هاو سةةرم لة
ءلآتي داني مةارك وةربطرن .لةة بةة هةارى 2002لةة رِيَ ةطاى فرِؤ كةة ةخا ةنةى نيَودةو ةلَةتى
تارانةوة ،لةطةلأ حةمدي خانءأ بةختيارى كوِرمء هاو سةةرةكةي كة لة ولآتي دانيمارك
ني ةشتةج َي بوونء بة سةةردان طةِرابوونةوة بؤ كورد سةتان ،بةرةو ولآتى دانيمارك بةرِيَ
ةكةوتين .لةة فرِؤكةةخةا ةنةي كؤثن ةهاطن لةة لايةةن مةةريوانء سةؤرانى كوِرمء (د ةياكؤ)ي
مةريواني كوِرم ثَيشوازى كراين.
دواى دوو هةةفتةة لاي ثزي شةكيَكي دانيمةاركي ةكاتمةان بؤ ديةارى كرا ،بةةخت ةيارى
كوِرم وةرطيَِر ةمان بوو .كةاتَيةك دكتؤرةكةة سةةرنجى م ةيَذووى ِرؤذى لةةدايكبوونى منء
حةمدى دا كة لةسةر كارتى بيمة تةندروستييةكةمان نووسرابوو ،بة زةردةخةنةيةكةوة
وتى :د ةيارة ئيَوة ذنء ميَرديَكى زؤر بةةختةةوةرن ،ضةونكةة هةةردووك ةتان لةة ِرؤذى 7/1
جةةذنى لةةدايكبوون ةتانةة ،ئةةوة ِرَيكةةوتيَكى زؤر دةطمةةنةة كةة ذنء ميَرديَةك لةة يةةك رِؤذدا
ئاهةنطى لةدايكبوونيان بطيَرِن.
732
كةاكى دكتؤر بةآ ةئا ةطا بوو لةة ِرابردووى منء حةة ةمدي كةة بةة در َيةذايى ذ يةانى
هاوسةريمان ،زؤربةى كاتةكان لة يةك دوور بووينء ئاوارةء دةربةدةرو زيندان بووين.
بةختيار بة زمانى دانيماركى وةلآمى دكتؤرةكةى دايةوةء وتى :دكتؤر نةك هةر دايكء
باوكم بةلَكو منء خوشكء براكانيشم هةر لةو رِؤذةدا لةدايك بووين.
بةةختيةار دكتؤرة ةكةي ئةة ةنا سةيء ثةةيوة ةندى لةةطةةَلةدا هةةبوو ،بؤ طةاَلتةةء ثيَكةةنين
ةحةزى ةئةكرد ةكةميةَك لةة ةطةلأ دكتؤرةكةة بةدوَيةت ،بؤيةة ةجاريَكى تر بةة دكتؤرة ةكةى وت:
جطة لة دايكء باوكء خو شةكء براكانم ،ذمارةيةكى زؤر لة خزمء كة سةوكارم هةر لة
هةمان رِؤذدا لةدايك بوون .دكتؤرةكة زؤر سةةري سةورِما بوو ،لة نَيواني باوةرِكردنء
باوةرِ نةكردندا دامابوو ،لةبيرى ةضووبوو كة بؤ ضةى ةضووين بؤلاي .ثا ةشان بةختيار بة
كورتى هؤ ةكاري تؤمةاركردني بةةرواري 7/1لةة ثَي ةنا سةي ذمةارةيةةكي زؤر لةة خةةلَكي
عَيراق بؤ ِروون كردةوة.
دواى ثر سةيةارو ث ةشكنينى منء حةة ةمدى ،دكتؤرةكةة ثيَيو كةة ثيَوي ةستةة لةة
ماوةيةكى زؤر كةمدا نة شةتةرطةريم بؤ بكريَتِ .رؤذيَك ثيَش ئةوةى نة شةتةرطةريم بؤ
بكرَةيت ،دوو دكتؤري ث سةثؤرِ كةة ةئةبوايةة نةة شةتةةرطةةرييةان بؤ بكرد ةمايةة ،لةةطةةلَم
داني ةشتنء وتيان :تا وةرطيَرِيَكى فةرمى ثةيدا نةكةين ،نة ةشتةرطةرييةكةت بؤ ناكةين،
ضةونكة بة ثيَى يا سةاي دانيمارك لة زؤر حاَلةتى طرنطدا ،نابَيت وةرطيَرِ كة سةي نزيكي
نةخؤ ةشةكة بَيت ،هةر ةضةندة ئَيمة ئةزانين كة لة كةلتوورى ولآتى ئيَوةدا زؤر ئا سةايية
كة ِرا ةستى لة نةخؤش ب ةشارَيتةوة ،بةلآم ليَرة ئةبيَت ِرا ةستةوخؤ لةطةلأ نةخؤ ةشةكة قسةة
بكرَيتء هةموو شتيَكي ثيَ بوترَيت.
ةثاش نيوةِرؤى هةة ةمان رِؤذ وةرطيَِريَكى كورد كةة نةاوى ئةةمين بوو طةةي شة تةة
ةنةخؤ شة خةا نةة كةةء لةة نَيوان منء دكتؤرة ةكا ةندا ةكارى وةرطيَرِي كردِ .رؤذي دواتر
نةشتةرطةريم بؤ كراء بؤ ماوةى هةفتةيةك لة نةخؤشخانة مامةوة ،ثزيشكء ثةرستارء
كةار مةة نةدى نةةخؤ شة خةا نةة كةة لةة طةةلَم زؤر رِوو خؤش بوونء مورا ةعات ةيان ئةةكردمء
خزمةتيَكي زؤريان كردم .مانطَيك دواى نةشةتةرطةري يةكةم ،نة ةشتةرطةرييةكي ترم بؤ
كرا .بةداخةوة ةضةند رِؤذَيك دواي نةشتةرطةريةكة ،هةوالَى كؤضى دوايى حاجى عةلي
733
براميان ثيَ ِراطةياندم كة زؤر دلَتةنطء غةمباري كردم .بةهؤي دريَذةكَي شةاني ماوةي
ضارةسةري نةخؤشييةكةم ،ماوةي مانةوةم بؤ شةش مانطي تر درَيذ كرايةوة .نزيكةى
سالََيك لةذيَر ضاوديَرى ثزيشكدا بووم.
مةالَي ةكامةةرانى كوِرمء ةمامؤ ةس ةتا فةايةةقى ذن امء كؤمةةلَ ةيَك لةة خزمء دؤ سةتء
برادةرةكانم لة ولآتي سويد بوون ،بؤية لةو ماوةيةدا لةطةلأ حةمدي هاوسةرم دوو جار
ضووين بؤ ولآتى سويد ،هةروةها جارَيكيش ضووم بؤ ولآتي ئةلَمانيا.
لة رِؤذى 2003/3/19كة ثرؤ سةةى رِزطاري عَيراق دة سةتى ثيَ كرد ،لة ولآتى
داني ةمارك بووين .هةةرطيز ةئةو رِؤذانةةم ةلة ةياد نةا ضةيةَت كةة لةة كةة ةنالةَة ةكاني تةةلةةفزيؤنةةوة
كةركوكء خانةقينء ناو ضةة بة عةرةبكراوةكانى ترم ئةبينى كة يةك لة دواى يةك ئازاد
ئةكران .كاتَيك ثةيكةرةكانى سةةدام ح سةَينم ئةبينى كة ئةرِووخَينران ،و :نةمردمء
بة شةيَك لةو ئامانجانةى كة ضةةند ةسالَة خةباتء تيَكؤ شةانيان بؤ ئةكةمء ذياني خؤمء
هاو سةةرو مندالَةكانم لة ثَيناويدا كردة قورباني ،هاتة دى .لة خؤ شةيدا فرمَي سةكى
شةادي لة ضةاوةكانم ئةهاتة خوارةوة ،ثِربةدلَ حةزم ئةكرد كة لةو كاتةدا منيش لة
كورد ةستان بوومايةو بة شةداري ثرؤ سةةي ئازادكردني كةركوكء خانةقينء ناو ضةة بة
عةرةبكراوةكاني ترم بكرداية.
ثيَش ئةوةي بضم بؤ ولآتي دانيمارك ،لةطةلأ حةمدي هاوسةرم بةرنامةمان دانابوو
كة لةو ولآتة لة سآ مانط زياتر نةمَينينةوة ،بةلآم بةهؤي ئةنجامداني دوو
نةشتةرطةرىء ضاوديَري ثزيشك ماوةي ساَلَيك ماينةوة .كورِةكانم زؤر هةولَياندا كة
قةناعةتمان ث َي بكةنء ماوةيةكى زؤرتر لايان ةيَنينةوةء مافى نيشتةجَيبوونى
هةميشةيي وةربطرين ،بةلآم ئيَمة ِرازى نةبووينء بِريارماندا كة بطةِريَينةوة .لة ئادارى
2003طةِراينةوة بؤ نيشتمان.
734
لالؤ ،حةمدية مةجيد
(دانيمارك ،شاري روسكيلدة )2002
لالؤ ،حةمدية مةجيد (سويد ،شاري ياظلة )2002
735
لالؤ (ئةلَمانيا )2002
736
نامةيةك بؤ (ي.ن.ك)ء هة َلو َيستي بةرثرس َيكي بالآ
لة ةسالَى 1995كاك عةبدوَللآى زةريف (خةزوورى دلَيرى سةةيد مةجيد)م بينيء
وتي :بؤ بابةتيَكى تايبةت دة سةتم طةي شةتبووة ناو هةنديَك لة بةلَطةنامةكاني ِرذَيم كة
لة ِراثةرِينةكةي 1991دة سةت حزبيَكي دؤ ةستم كةوتووة (مةبة سةتي حزبى ةشيوعى
بوو) ،بةِريَكةوت ِراثؤرتيَكم بيني كة كاتي خؤي لةسةر تؤ نووسراوة.
منيش داوام لةة ةكاك عةة ةبدوَللآ كرد ،بةةلَكو كؤثى ةئةو ِراثؤرتةةم بؤ وةربطرَيةت .ثةاش
ضةة نةد رِؤذ يَةك كةاك عةة بةدوَللآ هةا تةةوةء وتى :داواى كؤثي ِراثؤر تةة كةةم كرد ،بةةلآم
برادةراني حزبةةكةةي دؤ سةتم نةةك كؤثييةةكي ِراثؤرتةةكةةيةان نةةدا ةمآ ،بةةلَكو طلةةي ةيان
ليَكردم كة ضؤن ئةو ِراثؤرتةم بؤ باس كردوويت.
لة سةالآني دواترو لة كؤتايي 2003شةةوَيك بةكرى حاجى سةةفةر تةلةفونى بؤ
كردم ،رِيَزء ةسلآوى شةَيخ داراى ةشَيخ محةمةدي نةقة شةبةنديى ثيَ ِراطةياندمء وتى:
كة لة هؤلةندا بووم ،شَيخ دارا لة بةريتانياوة بة سةردان هات بؤ لامء باسى هةلَوَيستي
تؤى بؤ كردمء ثَييو كةة لةة سةيمي ةنارَي ةكدا لةة بةةري تةان يةا كةة ( ةكا مةةرانى ةبةه جةةت
عةةوني)ش بةة شةدار بووة ،ةبا سةي ِراثؤرتَيةك كراوة كةة لةة سةةر تؤ نوو سةراوةو لةة
ِراثةرِينةكةي 1991لة ئةمنى سليَمانى طيراوة.
هةةر لةة كؤ ةتايي 2003دا بوو ،كوِرة ةكانم لةة ولآتي دانيمةار ةكةوة ثَييةان رِاطةة ةيانةدم كةة
سةةبةارةت بةةو بةةلَطةة ةنامةانةةي ِرذيَم كةة لةة ِراثةةرِينةةكةةدا دة سةت حزبةة ةكان كةةوتووة،
شةؤرِ شةي حاجى( )133لة ءلآتي دانيمارك سةيميناريَكي سةاز كردووةء مةريوانء
بةةختيةارء سةؤراني كوِري شةم ةئا ةمادةى بوون .ةلة سةيمينةارةكةةدا ةكاك شةؤِرش ةبة
كورِةكانمي وتووة "ِراثؤرتَيك لة سةةر باوكتان نوو سةراوة ،لة ِراثةرِينةكةي ( )1991لة
( )133ةشؤِرش حاجى داني ةشتووى ولآتي بةريتانيا بوو ،لة شةؤِر ةشي نويَ ثَي ةشمةرطةي (ي.ن.ك) بوو.
لة سةالَى 2004 - 2003لة سةةر ئةو فايلء بةلَطةنامانةى كة لة رِاثةرِينى سةالَى 1991لة ناو
دامودةزطاكانى ئةمنء ئي ةستخباراتى رِذيَمى بةع ةسدا طيرابوونء ثا ةشان طوازرانةوة بؤ ئةمريكا ،ضةةند
سةيمينةارَيكى لةة ولآتةاني ةئةوروثةا سةاز كردبوو ،خؤي يةةكيةَك بووة لةةو كةة سةا ةنةي كةة لةة ئةةمريكةا
بةَلطةنامةكانيان وةرطيَرِاوةتة سةر زماني ئينطليزي.
737
ةئةمني سةلَي ةماني طيراوةِ ،راثؤر تةة كةة لةة سةةر وةلآمي بةاوك ةتان نوو سةراوة كةة بؤ
ةئازادكردني ئيَوة هيس نةةرمي يةةكي نةةنوا نةدووةء وةلآميَكي تو ةندي ةئةمني داوة تةةوةء
وتوويةتي (من شؤِرشم لة ذنء مندالَةكانم خؤشتر دةوَيت)".
دواى سةيمينةارةكةة كوِرة ةكانم داوا لةة كةاك شةؤِرش دةكةةن كةة بةةلَكو ويَنةة ةيةكى
بةةلَ ـةطةة ةنامةةكةةيةان بؤ ثةة ةيدا ب ةكات ،بةةلآم كةاك شةؤِرش ثيَ ةيان دةَل ةيَت "كؤثي ةهةموو
بةَل ةـطةنامةكان خراونةتة سةر ) ،(CDهةموو حزبةكاني كوردستاني عَيراق ويَنةيةكى
بؤ نَيردراوة ،بؤيةة ةباوك ةتان ةئةتوانيَةت لةة رِيَى ةمةك ةتةبى سةيةا سةي ةيةكيَتييةةوة ئةةو
بةلَـطةنامةيةى دةست بكةويَت".
دواى ئةوةى كة كورِةكانم ئةو زانيارييانةيان بة تةلةفون ث َي ِراطةياندم ،ثَي ةشتريش
كاك عةبدوَللآي زةريفء كاك بةكرى حاجى سةةفةر سةةبارةت بة هةمان بابةت ق سةةيان
لةة طةةَةلدا كردبووم ،بؤم ِروونبووةوة كةة ك َي ةئةو ِراثؤر تةةي لةة سةةرم نوو سةي بوو.
ةئةو ةكا ةتةى كةة لةة طو ةندي ةسيَو سةيَ ةناني ةناو ضةةي قةةرةداغ بووم ،نيَردراوي ئةةمنى
ةسليَماني هات بؤ لامء سةةبارةت بة ئازادكردني حةمدي هاو سةةرمء كورِةكانم ضةةند
مةةرجيَكي ئةةمني ث َي ِرا طةة ةيا نةدم .منيش زؤر بةة رِةقي وةلآمم دا يةةوةء ثيَموت "من
شةؤرِ شةم لةة ذنء م ةندا ةلَة ةكانم خؤ شةتر دةو ةيَت" .لَيرةدا ةئةوة ةئا ةشكرادةب ةيَت كةة
نَيردراوة ةكةي ئةةمن ،دةقى هةةموو ق سةة ةكانمي كردووة بةة ِراثؤرت ةَيكء نةاردوو ةيةتي بؤ
بةِرَيوةبةرايةتي ئةمنى سةليَمانى .لة لاثةرِةكاني ثَيشةوودا سةةبارةت بة دة ةستطيركردني
هاوسةرو كوِرةكانم ،هةروةها سةبارةت بة نيَردراوي ئةمن ضةند دَيِريَكم نووسيوة.
دواي ثروَ سةةي ئازادي عَيراق ناوي ذمارةيةك بةرثر سةي حزبةكاني كورد ةستان كة
بة نهَيني ثةيوةندييان بة ِرذَيمي بةع ةسةوة هةبووة لة رِؤذنامةي هاولآتيدا بلآوكرايةوة.
لة ِرا سةتيدا ذمارةيةكيان خؤيان بيَ ئاطابوون لةو ثةيوةندييةو بؤيان درو سةت كرابوو،
بةلآم ذمارةيةكي تريان بة فيعلي ثةيوةندييان بة ِرذيَمةوة هةبووة .لةو سةةردةمةدا كة
ذمارةيةك لة خةباتطيَِراني شةاخ ،فايليان طيرابوو ،زؤر مةبة ةستم بوو كة ويَنةيةكي ئةو
ِراثؤرتةي كة لة سةةر هةَلويَ سةتم نوو سةرابوو بةدة سةت بهَينمء بؤ ميَذوو لةلاى خؤمء
كوِرة ةكانم ةَينيَ ةتةوة .بؤ ئةةو مةةبةة سةتةة دوو جةارء لةة دوو كةاتى ج ةياوازدا ثةةيوةنةديم
738
كرد بة دوو ئةندامى مةكتةبى سةيا سةي (ي.ن.ك) عومةر سةةيد عةلىء عومةر فةتاا كة
ئةةوكةاتةة بةةرثر سةى دةز ةطاى زانيةارى بوو ،داواى ويَنةةيةةكى ئةةو ِراثؤرتةةم ليَكردن،
ضةونكة ةشؤرِشةي حاجي وتبووي هةموو بةلَطةنامةكان خراوةتة سةةر ) (CDكؤثييةكي
دراوة بة حزبةكان.
زؤر بةةداخةةوة هةةردووك ةيان وتيةان :ئيَ مةة ئةا ةطادارى ةشتى وا نينء هيس كةةسء
لايةنيَك )(CDء بةَلـطةنامةيان تةسليم بة ئيَمة نةكردووة.
دواتر لةة بةة ةهاري 2004نةامةة ةيةكم بؤ مةةك ةتةبى رِيَكخ سةتني (ي.ن.ك) نوو سةى،
ئةوكاتة ئةر سةةلان بايز لَيثر سةراوي بوو .لة نامةكةمدا داواي ويَنةيةكى ئةو ِراثؤرتةم
كردبوو كة لة سةةرةوة ئاماذةم ثيَداوة ،هةروةها بة ةشيَكي نامةكةم كؤمةلََيك ِرةخنةء
طلةيي لةخؤ طرتبوو ،بة ةشيَك لة ِرةخنةء طلةييةكانم لة سةةر طةندةلَي بةرثر سةاني
(ي.ن.ك)ء نايةك سةانىء ليَنةثر سةينةوةء ث شةتطويَخ سةتنى ثيَ شةمةرطةي ديَرين بوو.
لةةبةةرئةةوةي كةة دؤ سةتةا ةيةتي نَيوان منء نةةو شةيروان م ةستةة ةفا كةة ةئةوكةاتةة جيَطرى
سةكرتيَرى ط شةتى (ي.ن.ك) بوو ،ئةطةرِيَتةوة بؤ ناوةِرا سةتي سةالآني شةة سةتةكان،
هةةروة ةها لةةبةةرئةةوةي كةة هةةمي شةة ِرَيزء مت ةمانةةيةةكي زؤر لةة نَيوان ةما ةندا بووةء ئةةو
سةةردةمة زؤر هيوام ثيَي بوو كة لة ناو (ي.ن.ك)دا ةضاك ةسازيء طؤِرانكاري جةوهةري
ب ةكات ،بؤ ةية ةثاش نيوةِرؤي هةةمةان ِرؤذ ،بةة بةةختيةارى كوِرم ويَنةةيةةكي ةئةو ةنامةةيةةي كةة
بؤ مةكتةبي ِريَكخستنم نووسيبوو ،نارد بؤ كاك نةوشيروان.
بةةختيةار نةامةةكةةي بردبوو بؤ ةكاك ةنةو ةشيروانء ثيَي وتبوو كةة نةامةةيةةكي بةةنةدةي
ثَيية ،بةلآم ثَيش ئةوةي كاك نةوشيروان نامةكةي ليَوةربطريَتء بيخوَينيَتةوةء بزانَيت
با سةي ةضي دةكات ،بة وتةي سةاردو ِرةق ق سةةي لةطةلأ بةختيار كردووةء ثيَي وابووة
كة لة نامةكةمدا داواي كاري حزبيم لة يةكيَتي كردووة.
بةةختيةاريش ثيَي ووتووة " ةباوكم داواي ئي شةي نةةكردووةء توا ةناي ئي شةوكةاري
حزبي شةي نةماوةء خانةن شةيني ةشة" .ثا ةشان بةختيار داوا لة كاك نةو شةيروان دةكات
نامةكةم كة 12لاثةرِةيية بخوَينَيتةوة ،بةلآم كاك نةو شةيروان نامةكة وةرناطرَيتء ثيَي
دةَليت "با نيو لاثةرِةي بنووسياية ،من تاقة نيية 12لاثةِرة بخوَينمةوة".
739
ثا شةان كاك نةو ةشيروان ثر ةسياري ليَدةكات كة لة نامةكةمدا با سةي ضةيم كردووة؟
بةةخت يةاريش ثَي يةدةلَ َةيت " ةباوكم داواي وَي نةة يةةكي ةئةو ِراثؤر تةة دة كةات كةة لةة 1986
لة سةةر هةلَوَي سةتي نوو سةراوة ،هةروةها با سةي بيَ وةفاييء ناعةدالةتيء طةندةَلي
يةكيَتي دةكات".
لةةبري ئةةوةي كةاك نةةو شةيروان نةامةةكةةم بخوَينَيتةةوةء وةك جيَطري سةكرتيَري
ط شةتي بزانَيت ةضيم نوو ةسيوةء ئةطةر ق سةةكانم ِرا سةتن ،ئةوا هةوَلي ةضارة سةةكردني
بدات .بةثَي ضةةوانةوة زؤر بة ِرةقي وةلآمي دابووةوة .ثا ةشان بةختيار ثيَي دةلََيت "ثيَم
سةةيرة كةة ةنامةةي ثَي شةمةةرطةةيةةكي ةمانةدو كةة هةةموو ذيةاني بؤ كورد كردة قور ةباني،
وةرناطريتء نايخوَينيتةوة".
كةاك نةةو شةيروان وةلآمي ئةةدا تةةوةء ئةةلَ َةيت " بةاوكي تؤ ثيَ شة مةةر طةة نةةبووة"
بةختياريش بة سةةر سةوورِمانةوة ئةَلَيت "باوكم ضةؤن ثَي شةمةرطة نةبووة؟ ئةي ئةو
هةموو سالَة ضي كردووة لة شاخ ؟"
كاك نةوشةيروان ئةَلَيت "باوكت كادريَكي ئيداري بووةء ثَيشةمةرطة نةبووة ،ضةونكة
تا ئَيستا كةسي "......
جطةة لةةو ق سةةيةة كؤمةةلَ ةيَك ق سةةي سةاردء رِةقي تري شةي كردبوو كةة لةةبةةر
ةبةرذةوةنةديء ثةةيوة ةندي نَيوان (ي.ن.ك)ء بزوتنةةوي طؤِران بةة ةبا شةم نةةزانى ليَرةدا
بلآو يةان ب كةة مةةوة ،بةةلآم هةةَل ةيان ئةةطرم بؤ ةكاتء بواريَكي طو ن ةجاوتر .زؤر بةةدا خةةوة
هةرطيز ضةاوةِريَى ئةو و شةة سةاردانةم لة سةيا سةةتمةدارء رِؤ شةنبيريَكي وةك كاك
نةو ةشيروان نةدةكرد! لة هةلَويَ سةتي كاك نةو شةيروان زؤر سةةرم سةوورِماء تا ئةو رِؤذة
نةمزانيبوو كة خةباتء ثَيشمةرطايةتي تةنها لة خةَلك ........دا ئةبينيَتةوةء خةتيَكي
ِرا سةتء ضةةث دةهَينيَت بة سةةر خةباتي ةسيا سةيء خةباتي مةتر ةسيدارو دذواري
ذَيرزةميني ناو هةناوي دوذمنء رِيَكخ سةتنء هاندانء ناردنةدةرةوةي دةيان كة سةي
بةجةرطء لَيهاتوو بؤ خةباتي ثيَشةمةرطايةتيء ثةيداكردني ةضةك بؤ ةشؤِرش! لة كاتي
خؤيدا بة ثيَوي ةستم نةزاني كة وةلآمي وتة ِرةقء سةاردو نارِةواكاني كاك نةو شةيروان
بدةمةوة ،بةلآم ئَيستا ثيتء وشةكاني بيرةوةريةكانم باشترينء طونجاوترين وةلآمن بؤ
هاورِيَء هاوخةباتةكةي ِرؤذطارة سةختةكاني دوو شؤِرش.
740
كورِةكانم كة كاك نةوشةيروانيان لة ةضاوي خؤيان خؤشةتر ئةوي ةستء ةسالآنيَكي زؤر
لةة طةةلأ (ي.ن.ك) زؤر بةة دلَ سةؤزي ةكار يةان ةئةكردو بةةرثرسء كةارطَيرِي كؤمي تةةي
رِيَكخ سةتن بوونء ج َي دة سةت يةان د ةيار بووةء بةةرثرسء ئةة ةندا مةاني مةةلَ بةة نةدي
رِيَكخ سةتني دةرةوةش طةوايي ئةو ِرا سةتيية دةدةن ،بةهؤي وتة برينداركةرو ِرةقء
نارِةواكاني ئةو رِؤذةي كاك نةو شةيروان ،زؤر دَلطران بوونء هةمويان لة خةباتء كاري
حزبي دووركةوتنةوة .ئاخؤ لة ِرابردوودا ضةةند خةباتطَيرِي تر بةهؤي ناحةقيء وتةي
ِرةقء نارِةواوة وازيان لة خةباتء تيَكؤشان هَينابَيت؟!
بة ثيَويستى دةزانم كة لة خوارةوة بةشَيك لة ناوةرؤكى ئةو نامةيةي كة لة بةهاري
()2004دا ناردم بؤ مةكتةبي رِيَكخسةتني (ي.ن.ك) و نةو ةشيروان م ةستةفا كة بةشةيَكي
لةة سةةر طةةنةدةَلي ةناو (ي.ن.ك) نوو سةرابوو ،بةةلآم كةاك ةنةو شةيروان ةتا ةقةتى نةةبووة
بيخوَينيَتةوة بنوءسمةوة.
بؤ مةكتةبى رِيَكخستنى يةكَيتي نيشتماني بةرِيَز
سلآويَكى طةرم
ةماوةى شةةش ةمانط زيةاترة ةلة هةةولَء ثةةيوةنةدي ةيةكى زؤردام بؤ وةرطرتنى كؤثي
ئةو ِراثؤرتةى كة لة 1986لةسةةرم نو ةسراوة بؤ ئةمنى سةليَمانى ،بةلآم بةداخةوة هةتا
ئَي سة تةا برادةران خؤ يةان لةة داوا كةةم نةا طةة يةةنن ،بؤ يةة داوا كةةم رِو بةةرِووى بةةِريَز ةتان
ئةكةمةوةِ .راثؤرتةكة لة سةةر هةلَوَي سةتم نوء سةرابوو ،كاتَيك ِرذَيمى بةغدا خَيزانةكةمء
كوِرةكانمي طرتبوء ،دةسةتيان بةسةةر مالَةكةمدا طرتبوء ،ئةمنى سةليَمانى نَيردراويان
نارد بؤ لام بؤ طوندى سةيَوسةَينان .لةبةرامبةر ئازادكردني هاوسةةرو كوِرةكانم ،ئةبواية
يةكيَك لةم سيَ داواكاريةي خوارةوةيان بؤ بةج َي بةج َي بكةم:
.1تةسليم بوونةوة بة ِرذيَم.
.2لةناو يةكَيتيدا ةَينمةوةو بةنهَينى ئيش بؤ ِرذيَم بكةم.
.3موديرى ئةةمنى كةارَيزة كةة لاى ةيةكَيتي د يةل بوو ،لةة طةة َل ةهاو سةةرو كوِرة كةانم
بطؤرِمةوة.
741
منيش زؤر بةةتو نةدىء رِةقى وةلآمم بؤ نةارد نةةوةء بةةنَيردراوة كةةم وت كةة ثيَ ةيان
بَلَيت :بؤ داواكارى يةكةمء دووةم ،سةةريان داى لة تا شةة بةردةكانى كورد سةتان،
ضةونكة من ثياويَكى شةؤِر شةطَيِرمء طةلء ولآتء شةؤرِ ةشةكةمم لة مندالَةكانم خؤ ةشتر
ئةويَت .بةني سةبةت داواكارى سةيَيةمةوة ،ئةطةر موديرى ئةمنى كارَيزة بطؤِرينةوة،
ئةوا بة ثَي شةمةرطةى ديل دةيطؤرِينةوة نةك بة هاو سةةرو كوِرةكانم ،ضةونكة ما َلء
م ةندالَى من لةة ةمالَء م ةندالَى ئةةو ةهةموو ثَي شةمةةر ةطانةةى ترمةان ز ةياتر نين كةة زينةدانى
كراون .دواى رِةتكرد نةةوةى داوا ةكاري يةة كةانى ئةةمنى سةليَ مةانى ،نَيردراوة كةةى ِرذَيم
هةموو وةلآمةكانى منى كردووة بة ِراثؤرتَيكء دابووي بة ئةمنى ةسليَمانى .لةسةةر ئةو
هةلَويَ ةستةى منيش سةيَ كوِرة طةورةكةميان رِةوانةى بةنديخانةى موسةة كردء بِريارى
لة ةسيَدارةدانيان دابوون .بةلآم خؤ شةبةختانة لة ئايارى 1987دا بةر ليَ بووردنةكةى
سةدام حسيَن كةوتنء ئازاد كرانء رِوويان كردة شاخ.
سةاَلى 1995كاك عةبدوَللآى زةريف خةزورى كاك دلَيرى سةةيد مةجيديش با ةسى
ئةو رِاثؤرتةى بؤكردم كة لاى حزبى شةيوعييةو ةستاي شةى هةلَويَ سةتى منيان كردبوو.
شةؤرِ ةشي حاجى كة يةكيَك لةو 25كة سةة بووة كة فايلء بةَلطةنامةكانيان لة ئةمريكا
ءةرطيَِراءة تةة سةةر ز مةاني ئينطليزى ،بةة كوِرة كةانمى وتووة كةة هةةموو ةفاي لةة كةان
خراونةتة سةةر ) (CDو نو سةخةيان ناردووة بؤ (م.س) حزبةكان ،ئةو رِاثؤرتةى كة
لةسةر باوكتان نووسراوة تَيَيداية.
ثاش 50سةالَ خةباتء تيَكؤ ةشانء ثَي شةمةرطايةتىء نةفيكردنء زينداني خؤمء
ما َلء مندا َلء لةناو ضةوونى سةةروةتء سةامانم ،ب ضةوءكترين مافى خؤمم ثيَ رِةوا
نةابينرَةيت .بةةش بةةحةالَى خؤم بيَ وة ةفاييةةكى ب َي وَينةة لةة سةةركردةكةانى ئيَ سة ةتاى
يةةكيَت ةيدا دةبينم ،ضةون كةة لةة دواى ِرا ثةةِري نةةوة هةة تةا ئيَ سة تةا يةةكَيتي ليَي
نةثر سةيوومةتةوةء هيس ثرسء ِرايةكيان ثيَ نةكردوومء هةوالَي تةندرو ةستي شةيان
نةثرسيووم.
ئةمة جارى يةكةم نيية كة نامةى لةو جؤرة بؤ ى.ن.ك ئةنووسم .لة سالَى 1992دا
نامةيةكم بؤ مام جةلال نوء سةي ،بةلآم حاكم قادر نةيدابووة دة ةست مام جةلال ،دواتر
742
ثيَيو ةكة نةامةةكةة زؤر تونةدبووة بؤ ةية نةةيطةةيةانةدووة ،بةةلآم لةة ئةةر شةيفى خؤ ةيدا هةةَلى
طرتووة .دواتر لة مانطى يانزةى 1994نامةيةكى ثرِ ِرةخنةم بؤ دكتؤر فوئاد مةعسوم
ةنارد ،ئةةويش دواى خوَينةدنةةوةى ةنامةةكةة وتبووى "ِرةخنةة ةكاني لةة جيَي خؤ ةيدايةةو
حةقى خؤيةتى" .ةساَلى 2002دي سةان لةطةلأ كاك عومةرى سةةيد عةلي لة سةةر
كؤمةلََيك سةةرنجء تيَبينى لةطةلأ كؤمةَلَيك هةظالَى ثَي شةمةرطةى تردا ق سةةمان كرد،
بةلآم ئةويش بيَ ئةنجام بوو .بة كاك عومةرم وت كة ناميلكةيةكم لة سةةر كردةوةو بيَ
وةفةاييةةكةانى سةةركردا ةيةتي يةةكيَتى نو ةسيووة ،بةةلآم لةةبةةر نةة ةيارةكةانمةان بلآوى
ناكةمةوة .هةروةها هةمان ق سةة ةشم لةطةلأ (بةرزانى ئةحمةد كوردة)دا كرد كة بة مام
جةةلال بَل َةيت " ئةة طةةر كةاتى خؤي هةاتء بةارودؤخ لةة ةباربوو ،ئةةءا ةئةو ةناميل كةة ةية
بلآو ةئةكةمةوة ،هةتا لة ثا شةةرِؤذدا نةَلَين بؤ ضةى ثَي شةتر ئَيمةةتان لةو ِرةخنةةو بيرو
بؤ ضةوو ةنانةة ئةا ةطادار ةنةكردؤ ةتةوة .دواى ئةةوةى بةةرزان ق سةة ةكانم ةئةطةةيةةنَةيت بةة مةام
جةلال ،ئةويش ثيَي وتبوو كة لة فر سةةتَيكدا منى بير بخاتةوة .ئةوةية ثادا شةتى 50
سةالَ خةباتء مالَوَيرانى؟ من تيَ ناطةم بؤ ضةى لةكاتى تةنطانةدا كة ئي شةيَكيان ثيَمان
دةبَةيت ،ثرتةة ةقالَمةان بؤ ةثاك ةئةكةةنء رِي شة ةمان مةار ةئة ةكةن؟ بةةلآم كةة ئي شة ةيان ثيَمةان
نامَينَيت ،ث شةتمان تيَ دةكةنء ليَمان ناثر ةسنةوة! بةداخةوة ة بؤ دةبيَت ئةم حزبةى
ئَيمةة لةةطةةلَ ئَي ةمةو ةما ةنان هيس وةفةايةةكى بؤ ئةةو ةهةموو خةةبةاتء قور ةبانييةة نةةبيةَتء هيس
تةقديرَيك نةكرَيينء ح سةابيَكمان بؤ نةكةن ،تةنانةت ثَينا سةةيةكي شةمان نةبيَت كة
ةكاتيَةك سةةردانى دائيرةيةةكى حكومىء حزبىء نةةخؤ شةخةانةةيةةك ةئةكةةين ،بةة ثةالأ
نةمانكةنة دةرةوة.
بؤ هةر مةبة سةتَيك بَيت ،تايبةتى يان ط ةشتى ،ناتوانين هيس بةرثر سةيَك ببينين .بؤ
ثر ةسةى كوِرة ةكةى ةكاك كؤ ةسرةت ،دواى دوو هةةفتةة تةةلةةفؤنء هةةوَلةدان ،نةةمتوانى
سةةردانى ب كةةم ،بؤ ئةةوةي وةك هةاوِريَ يةةكى ديَرين سةةرةخؤ شةى ليَ ب كةةم.
ثيَ شةمةرطةكانى هةمي شةة ثر سةيارى ئةوةيان ليَ دةكردم ،كة ئي شةم ضةية؟ ثا شةان
دةيانووت "ِرؤذيَكى تر تةلةفؤن بكةرةوة" .بة جوتيارى لاى كاك كؤ سةرة وت كة من
هيس ئيشيَكى تايبةتيم نيية بةلَكو ئةمةءيَت لة نزيكةءة سةرةخؤشى ليَ بكةم.
743
لةة سةالَى 1977بةة ئةا ةطادارى شةةهيةد مةامؤ سة ةتا جةةمةال ةتاهير ثةةيوةنةديم بةة
حةمةئةمين ثيَنجوَينييةوة كرد كة ئةوكاتة ئةندامى مةجلي سةى تة شةريعيء مديرى
سةةقافةى جةماهير بوو ،وةك رِيَكخ سةتن زؤر ئي شةوكارى باوان ثيَ كردووة .سةالَى
2002كة بؤ ئيشوكاريَكى تايبةت لةطةلأ مام جةلالء دكتؤر كةمال فوئاد دانيشتووة،
لةةكةاتيَ ةكدا كةةس ِراينةة سةثةاردبوو بةة ةمام ةجةلالى وتووة "بؤ لةة لالؤو ةكاك بةةكرو كةاك
جةمال جةلالء ئةو برادةرانة ناثر سةنةوة" .كاك حةمة ئةمين خؤى بة تةلةفؤن ثَييو
كة لاى مام جةلال بةرطرى لة ئيَمة كردووة .سةةرم سةووِرماوةء زةمان بؤ وا طؤِراوة كة
ئةبَيت موريد لاى خوا شةةفاعةت بؤ شةيَخةكةى بكات! زووتر لة سةالآنى ِرابردوودا
دةربارةى ناعةدالةتىء بيَ وةفاييء هةَلةى سةةركردةكانى يةكيَتى ق سةةم لةطةلَ كاك
ةنةو شةيروان كردووةء ثيَموتووة كةة بؤ ضةى برادةرة ةكان ةمان ديوة ةخان بؤ ةئةو ئةا ةغاو
كويَ ةخا ةيانةة دادةنيَن كةة خَيريةان بؤ كورد نةةبووةء ةلة ث شة ةتةوة خةةنجةةريةان ليَ دةداين.
بؤ ضةي هةةو ةيةى وة تةةني يةان دةدةنيَء عةة ةبا دةدةن بةة شةان يةا نةدا ،بةةلآم م نةدالَى
شةهيدةكانمان لةبةر هةذارى تيَر سكى خؤيان نان ناخؤن.
ئةو ثارةيةى 8سةالَة من وةري دةطرم ،بة شةى دانى كةنارىء باَلندةى هةنديَ لة
برادةران ةناكةات .ئةةوةى ةما ةيةي سةةر سةوِر ةمانةة كةة دواى 8سةا َل يةارمةةتييةةكةةيةان
طوا ةستمةوة بؤ وةزارةتى كؤمةلآيةتى ،كة لةو وةزارةتةدا ناوى كؤنة مو ةستةشةارو ثياو
خراثء كؤنة بةع سةيء سةوالَكةرى تَيداية .دواتر بةختيارى كورِم لةطةلأ مامؤ سةتا
موح سةين عةلي ئةكبةةر كة وةزيرى كؤمةلآيةتى بوو ق سةةي كردبوو ،ثيَي وتبوو كة
باوكمء كة سةانى وةك ئةو ِرةنطة ذمارةيان لة 100كةس تَيثةرِ نةكات ،بؤ ح سةابَيكى
تايبةتييان بؤ ناكةنء دةبيَت لة رِيزى كؤنة مو سةتة ةشارو بةع سةييةكاندا بؤ وةرطرتنى
يارمةتييةكانيان ِريزيان بكةن؟ مامؤستا موحسين وتبووى كة ئةوة بةوان ناكرَيت.
من داواى هيس ئيمتيازاتيَك لة ى.ن.ك ناكةمء نةشةم كردووة ،ضةونكة من بة مةردي
ذياومء لة دوا ةساتةكانى ذياني ةشمدا دةمةويَت بةمةردي بذيمء ةرم ،بةلآم بةداخةوة لة
ئةةن ةجامى ئةةم ب َي وة ةفاي ةيةى سةةركردة ةكانى ي.ن.ك ،نةا ضةارم كةة ةباس لةة خةة ةباتء
ماندوبوونء قوربانييةكانى خؤم بكةم ،مافى خؤمة كة بؤ مَيذوو لةسةرى بنوءسم.
744
ئيَ مةة كةة لةة بةة ةهارى 1991دا لةة ةكاتى ِرا ثةةِري نةة كةةدا طةةِراي نةةوة ،يةةكى جوءت يَةك
ثَيلاوى لاسةتيكمان لة ثَيدابوو ،بةلآم من سةةرم سةووِرماوة كة ئةو برادةرانة ئةو هةموو
سةةروةتء سةامانةيان لةكو َي بوو؟! ئيَمة شةؤِروان بؤ ئةوة نةكرد كة برادةرةكانمان
بث بة فيرعةون! كاتَيك من لة سةالَى حةفتاكاندا ليَثر سةراوى رِيَكخ سةتنةكانى كؤمةلَة
بووم لة ثيَنجوَينء دةربةنديخانء هةلَة ة ،ئايا ئةو برادةرانة لةكوآ بوون كة ئيَ سةتا
ئةوان خاوةن ماَلنء ئَيمةش بيَطانة؟
هةةتةا ئةةوكةا ةتةى كةة كؤمةةلَةة ةمابوو ،كةةس نةة ةيدةتوانى درؤ بكةاتء بةة ز ةيادةوة بةاس
لة خةباتء ةضالاكي خؤى بكات ،بةلآم ئةمرِؤ كة كؤمةلَة حةل بووة ،ئيتر سةجل نةماو
هةركة سةة بة ئارةزووى خؤى رِابردوويةكى ثرِ لة تيَكؤ شةانء ماندووبوون بؤ خؤيان
دةنوو سةن .لةكاتيَ ةكدا كةم كةس لة رِؤذطارة هةرة سةةختةةكاندا ،دةيتوانى با سةى
ةشؤِرشء هةلَطير سةانةوةى شةؤرِش بكات ،من مالَ بةمالَء دوكان بةدوكان ،ضةةكء
يارمةتىء ثيتاكم بؤ شةؤرِش كؤكردؤتةوةو سةةدان طةنج و ثيرم ِريَكخ سةتووةو دةيان
طةنجى هةَلبذاردةم ناردوءةتة دةرةوة بؤ ثَيشمةرطايةتى.
ضةؤن حزب بةبيَ سةجل ئةبَيت؟ ئايا نابيَت يةكيَتي سةجليَكى هةبَيت كة ِرابردوو
خةباتء هةلَوَي سةتى ئةندامةكانى تَيدا بنوء سةيَتةوةء بةو ثَيية معامةلةيان لةطةلَدا
بكات .حزبى شيوعى ضين ثيَويستى بة 40كةس نةبووة ،بةلآم ئيَمة 40كةسمان دانا
بؤ سةةركردايةتي .ئةوةش بؤ ئةوةى جَيطاى ضةةند كة ةسيَكى نة ةشياو بكةينةوة كة بة
تةكةتول خؤيان طةياندة ئةو َى.
بةةدا ةخةوة كةة دواى ةئةو هةةموو سةالةَةى خةة ةباتء قور ةبانى ،بؤ دءءةم كؤنطرةى
(ي.ن.ك) بانطهيَ شةت نةكرام ،لةكاتَيكدا كؤمةلَيَك كة ةسانى نامةرغوبء ماندوو نةبوو،
بانطهيَ شةت كرابوونء هةويةى وةتةنييان بؤ كرا! ئا ئةمةية هةموو وةفاكةى يةكَيتي؟
بؤ ضةى ئَيمة سةةثانى باوكى كيَ بووين؟ ئيَمة بووين بة ثةيذةء كة سةانيَك كة لة هيس
كاتء زةمانَيكدا دلَوثَيك ئارةقيان بؤ كورد نةِرشتبوء ،بةسةرماندا سةركةوتن!
هةر لةبةر ئةوةى كة تيَكةلَى تةكةتول نةبوومء دوو سةيَ حزب نةطةِراومء تة سةليم
نةبوومةتةوةو بةهةلَويَ سةت بووم ،بؤية وا رِيَزمان ل َي دةطيريَت؟ ئايا سةةركردايةتي
745
يةةكَيتي بيرى لةة ئةة نجةامى هةةَل ةبذارد نةة كةانى دا هةاتووى خؤى ةنةكردؤ تةةوة؟ ئةا يةا
دة سةةلآتء كور ةسى برادةرةكانمان هةتا كةى مولَكيان دةبَيت؟ ئايا هةتا ئيَ سةتا ضةةند
طوندى كوردى تةعريبكراو طةِراوةتةوة ةسةر هةريَمى كورد ةستان تا سةةركردايةتي
يةكيَتي ئةندامء خةلَكى ماندووى خؤى لةبيربكاتء ثشتطوَييان بخات؟
كة سةيَك كة لة ميَذوى خةباتيدا بؤ تةنها جارَيكيش محا سةةبة نةكرابيَتء هةمي شةة
لة هةولَى ضارةسةركردنى كَيشةى ناوحزبةكةي بووبَيت ،كةسيَك كة نةيهيَشت شةِر لة
نَيوان برادةرانى ئةو ةساى ئالآى ةشؤرِشء مةَلبةندى يةكى يةكَيتى ِرووبدات ،كة ِرةنطة
دةيان ثَيشمةرطة لةهةردوولا شةهيد بوءاية ،ضؤن ئاوا ثاداشت دةدريَتةوة؟
من ةناتوانم لةةو ب َي وة فةاي يةةى ةيةكيتيء ةسةركردة ةكانى خؤش ء ةهةرطيزيش
خؤش ةنا .لةة دا ةهاتوودا ةنا ضةارم دةقى ئةةم نةا ةمانةةو هةةر ضةييةةكم لةة ةناميلكةةكةةو
ةيادا شةتةةكةان ةمدا نو سةيوة ،بلآويةان بكةةمةةوةو بيةانةةمةة ةبةردةم جةة ةماوةرو خةةلَكى
كوردستان.
هةرشادو سةركةوتووبن
لالؤ عةبدولِرةحمان ثيَنجويَني
2004/5/15
وَينةيةك بؤ بةرِيَز نةوشيروان مستةفا
746
تةنها مانطيَك دواي نووسينء ناردني ئةو نامةية ،كاك نةوشيروانء عومةري سةيد
عةليء كؤسرةت رةسول عةلي ثيَكةوة نامةيةكي هاوبةشيان بؤ مام جةلال ناردء داواي
ضاكسازيان كرد .دواتر دةقي نامةكة لة رِؤذنامةي هاولاتي بلآوكرايةوة .زؤر مايةي
سةرسوورِمان بوو كة كاك نةوشيروان خؤي داواي ضاكسازي ئةكرد ،بةلآم ثيَش مانطيَك
تاقةتي خويَندنةوةي نامةيةكي نةبوو كة بةشيَكي لةسةر طةندةلَي ناو حزبةكةي
نووسرابوو .لةوةش سةيرتر ئةوةبوو كة دواي ضةند سالَيَك وةك خؤي ِرايطةياند بةهؤي
ضارةسةرنةكردني طةندةلَييةكلني ناو حزبةكةي لة (ي.ن.ك) جيابووةوةء بزوتنةوةي
طؤِراني ِراطةياند!
لة ئةنجامي بة هةند وةرنةطرتنء فةرامؤشكردني ِرةخنةو سةرنجء طلةيي دَلسؤزو
خةنؤراني كوردستان كة سةبارةت بة طةندةَلييةكاني بةرثرساني حزبيء حكومي
ئاماذةيان ث َي داوة ،طةيشتمة ئةو برِوايةى كة ذمارةيةك لة برادةرو سةركردة هةذارو
شؤِرشطَيرِةكانى دوَينيَ كة ئةمرِؤ خاوةني دةسةلآتء سةروةتء سامانَيكي زؤري
نامةشروعن ،ضيتر وةك ثيَويست بؤ طةلء خاكي كوردستان بة ثةرؤش نين ،هةروةها
ئةو ئامانجانةي كة سالآنيَكي زؤر ثيَكةوة لة شارو لة شاخ خةباتمان بؤ دةكردو مندالأء
طةنجء ثيرو طوندنشينةكانء دَيهاتء شارو خاكء درةختء هةواء ئاوي ئةم
نيشتمانةمان لة ثَيناوياندا بؤ كردة سووتةمةني ،لةبير كراونء تةنها وشةي سةر كاغةز
بوون.
دواى ِرووخاني ِرذيَمي بةعس دانيشتواني كوردستانء كةسوكارى شةهيدان
ضاوةرِوانى كاري باشء طةورةيان لة بةرثرساني حزبيء حكومي كوردستان ئةكرد كة
لة بوارى سياسيء ئابوورىء كؤمةلآيةتىء فةرهةنطىء خزمةتطوزارى بؤيان ئةنجام
بدةن ،بةلآم زؤر بةداخةوة كة تةمةنى ئوميَدء هيواي جةماوةري ماندووى كوردستان
زؤر كورت بوو ،ضونكة وردة وردة ظايرؤسء ثةتاى طةندةلَى هةموو كونء قوذبنيَكى
ئةم نيشتمانةي طرتةوة.
ذمارةيةكى زؤر لة بةرثرسانى حزبىء حكومى لة هةموو ثلةوثاية جياوازةكاندا
هةر لة خةباتطَيِرة دَيرينةكانةوة تا كةسانى تازةى ناو ِريزةكانى حزبء حكومةتء
747
دةسةلآت لة ثةتاى طةندةَليةوة تيَوةطلان .لةبري ثةروةردةكردنى كادرى ئيدارىء
هؤشياركردنةوةء خزمةتكردنى دانيشتواني كوردستانء كةسوكاري شةهيدان،
خةريكى خؤ دةولَةمةندكردنء كؤكردنةوةى سةروةتء سامانء ثرؤذةى شةخسىء
دروستكردني خانووي طةشتياري بوون .ذمارةيةكي زؤر لة جةماوةري كوردستانيان
سةقةت كرد ،تةنانةت ذمارةيةك لة تويَذيَكي رِؤشنبيري كوردستانيان وةك دكتؤرء
دادوةرء ئةندازيارو مامؤستايان فيَري طةندةلَي كرد.
هةرطيز نةماندىء نةمانبيست كة لةسةر طةندةلَيء كاري ناياساييء كؤكردنةوةي
سةةروةتء سةاماني نامة شةروعء ،...بةرثر سةيَكى بالآي حزبىء حكومى هةريَمي
كورد ةستان ِراثيَ ضةي دادطا كرابَيتء سةزاي يا سةايي بة سةةردا جَيبةج َي كرابَيتِ .رةنطة
ضةةند فةرمانبةريَكى بآ كةسء بآ ث ةشتيوان لة ضةةند شةوَينيَك ةسزا درابن ،بةلآم ئةى
ئةوانةى بوون بة فيرعةونء خاوةنى سةروةتء سامانى نامةشروع؟
ئيَمةي ثَي شةمةرطة كة لة بةهارى سةالَى 1991طةِراينةوة ،جطة لة ضةةكةكةى
ةشانمانء جووتَيك ثَيلآء ةضيمان هةبوء؟! ثيَش ئةوةي ببين بة ثيَشةمةرطة ،ذمارةيةكي
زؤر كةم لة ئيَمة خاوةنى موَلكء سامان بووين.
دواي تَيثةِربووني ضةةند ةساَلَيك بة سةةر نوو ةسيني نامةيةك كة لة هاويني 1988
بؤ نةو شةيروان م سةتةفام نوو سةي بوو ،بةداخةوة ق سةةكانم هاتة دي .لة لاثةرِةكاني
ثيَ شةتردا با سةي ئةو نامةيةم كردووة كة لة بة ةشيَكيدا نوو سةيبووم "ئةطةر ِرؤذطارَيك
هاتة ثَيشةةوةو سةةركةوتنمان بةدة ةست هَيناء كورد رِزطاري بوو ،ئةوا منداَلى شةةهيدو
ثَيشمةرطةي ماندو غةدريان ليَ ئةكريَتء ثةراويَز ئةخرَين"
هةتا ثيَش ثرؤ سةةي ئازادكردني عَيراق لة ()2003دا ،دايكء باوكء هاو سةةرو
م ةنداَلي دةيان ةشةه ةيدم ئةنا سةي كة باري داراييء طوزةرانيةان زؤر خراث بوو ،وةك
ثيَويسةت ئاوِريان ليَ نةئةدرايةوة .كوِري ةشةهيد كة ثيَ ةشتر باوكي فةرماندةي تيث بوو
ئةنا سةي ،لة نزيك مزطةوتي طةورةي ةسليَماني تةماتةي ئةفرؤ ةشت يان ةشاطردي
نةانةةواخةانةة بوو ،بةةلآم كورِي كؤمةةلََةيك لةة ةبةرثر سةاني تر بةة ئؤتؤمبيَلي مؤدَةيل بةةرزي
جام ِرةش هاتووضؤيان ئةكردو ِرايان ئةبوارد.
748
لة ةسالآني نةوةدةكان زؤر جار كاك م سةتةفا باوكي شةةهيد ئازاد ( سةكرتيَري
ثيَ شةووي ثا سةؤك)م ئةبيني كة يةك دوو مري شةكي زيندووي لة بن دة سةت بوو ،بة
كؤلآنء شةةقامةكاندا ئةطةِرا بؤ ئةوةي بيانفرؤ شةَيت .زؤرم ثَيناخؤش بوو كة باوكي
ثَيشةمةرطةيةكي خاوةن خةبا بةو ةشيَوةية ئةبيني كة هةذاريء دة ةستكورتي ناضةاري
كردبوو ئةو كارة بكات .زؤر جار كة بةو ةشيَوةية ئةمبيني ،قورطم ثِر ئةبوو لة طريانء
ق سةةم بة بةرثر سةان ئةوتِ .رؤذَيك لاي برادةرَيك با سةي هةذاري كاك م سةتةفاء بيَ
وةفايي بةرثر سةانء هاورِيَكاني كاك ئازادم كرد .برادةرةكة وتي :جارَيك لةطةلأ ضةةند
برادةرَيك لةطةلأ كاك م ةستةفا ق ةسةمان ئةكرد ،وةك توانجَيك بؤ ب َي وةفايي كؤمةَلَيك لة
بةرثر سةاني حزبي بةرامبةر بة ةشةهيدء ثيَ شةمةرطة وتمان :طا كرديء كةر خواردي!
كاك مستةفا وةلآمي داينةوةء وتي :نةخيَر ،كةر كرديء طا خواردي!
مايةي سةةر سةووِرمانة كة بةرثر سةة بالآكانى ئةمرِؤى كورد سةتان كة لة رِؤذطارة
سةةختةكاني شةؤِر شةدا خةباتيان بؤ ضةة سةثاندني يةك سةانيء داثةروةري دةكرد،
وانةيةك لة سةةركردة شةؤِر شةطَيرِةكاني جيهان وةك طانديء عةبدولكةريم قا سةمء
جةمال عةبدولناسةرو نيلسةؤن ماندَيلا وةرنةطرت كة هيس سةةروةتء ةسامانَيك لة دواي
خؤيان بةجيَ نةما.
طةةر تة مةةن بةوار بةدات ،بةةهيوام لةة هةلو مةةرجيَكي طو نجةاودا بةؤ م يةَذوو
ناميلكة يةةك لة سةةر طة نةدةلَيء خةراث بةةكارهَيناني دة سةةلآت لةة لا يةةن ذمارة يةةك
لة بةرثرساني هةردوو شؤِرشي ئةيلولء شؤِرشي نويَ بلآوبكةمةوة.
749
هةو َل َيك بؤ دووبارة نةبوونةوةي ميَذووييةكي تالأ
ثيَش ئةةوةى هةةلَ ةبذاردنى مةةَلبةةنةدة ةكانى ةيةكَيتي لةة نَيواني كوتلةةى مةام جةةلالء
نةء شةيرءان م ةستةفا لة 2006ئةنجام بدريَت ،لةطةلأ ضةةند برادةريَكى دَل سةؤزي
(ي.ن.ك) وةك مةجيد سةةليمء عوسمان ئةحمةد نا سةراو بة عوسمانى نانةواء ِرةحيم
موبِرةيىء تؤفيق كانى وةتماني بةمةبةستي سةردانى عومةرى سةيد عةلى كة ئةوكاتة
كارطيَرِى مةكتةبى ةسيا سةي (ي.ن.ك) بوو ةضووين بؤ قةلآ ضةوالان .زؤر بةِرا شةكاوى
لةطةلأ كاك عومةر كةوتينة قسةةكردنء هةرضةى ِرةخنةء تيَبينىء طلةيى خؤمان هةبوو
لةة سةةر ةبارودؤخةة كةة ثَي مةان وت .ةكاك عو مةةر زؤر بةة ثةةرؤش بوو بؤ ضةاكبوونء
ئاسةاييبوونةوةى بارودؤخي ناو (ي.ن.ك)ء داواي ليَكردين كة كار بؤ ةضارة ةسةركردنى
كيَشةكانى ناو يةكَيتى بكةين.
هةر ضةةندة بةهؤي طةندةلَيء غةدرو نايةك سةانيء نا شةيرينكردني ثيَ شةمةرطةي
ديَرينء سةةقةتكردني ذمارةيةكي زؤري جةماوةري كورد سةتان ،تا سةةر ئَي سةقان لة
سةكرتيَرو جيَطرةكانيء كؤمةلََيك لة ئةنداماني مةكتةبي سةيا سةيء سةةركردايةتي
(ي.ن.ك) ثرِ بوومء ليَ ةيان عةاجز بووم ،بةةلآم لةة بةةر ئةةوةي كةة خؤم لةة 1964تةالآوي
جيابوونةوةء زيانةكانيم ضةةشةتبوو ،بؤية لةبةر بةرذةوةندي طةلء لةبةر شةةهيدةكاني
(ي.ن.ك) بؤ ةيةكرِيزيء ةبارودؤخي ةناو يةةكَيتيء دوو لةةت نةةبووني ،زؤر بةة ثةةرؤش
بوومء بةةثيَي توا نةا لةة ةطةلأ برادةراني هةةردوولا لةة ةهةولَي كةةمكرد نةةوةي ةبارطرذيء
ةئالؤزييةةكةاني نيَوان ةيان بووم .ةلةو ةماوةيةةدا لةةطةةلأ ذمةارةيةةك لةة ةهاورِ َيء ةهاوخةة ةبا ةتة
دَيرينةكانمء بةرثر سةاني هةردوولا سةةبارةت بة زيانء ئاكامي خراثي ئةو بارودؤخة
نوَييةي ناو (ي.ن.ك) قسةم كردء سةرنجي خؤمم ثيَ ِراطةياندن.
بةةش بةة ةحالَى خؤم ،بةة هيس ةشيَوة يةةك بةة شةداريى كؤِرء كؤبوو نةةوةى هيس
لايةنيَكيانء ث ةشتيواني هيس كوتلةيةكيانم نةكرد ،ضةونكة ثيَم وابوو طةر ث ةشتيوانيم لة
هةةر كوتلةةيةةكيةان بكردايةة ئةةوا ةلةو ةئاَلؤزىء ز ةيانةا ةنةى ةكة لةة (ي.ن.ك)ء كورد ةئةكةةوت
بة شةدار ئةبووم .درو سةتبوونى ئةو دوو كوتلةيةء دوولةت بووني يةكيَتي زيانيَكى
زؤرى بة يةكيَتيي نيشتمانيي كوردستانء خةَلك طةياند.
750