ثةلاماري سةطةكةي جارخ
رِؤذيَك ئاسةؤى ةشَيخ نورىء دكتؤر كةمال شةاكرء جةمال جةلالء ضةةند برادةريَكى
تر وتيان :حةز ئةكةين ثيَكةوة سةةردانيَكى عةبدولكةريمى حةمةى سةةعيد بكةين.
ثا شةان هةموومان ثيَكةوة ضةووين بؤ طوندى جارخ ،بؤ ئيَوارة لة مالَى عةبدولكةريم
ماينةوةء شةويش لةوآ خةوتين.
كاك عةبدولكةريم سةةطيَكى رِاطرتبوو كة زؤر دِربوو ،ئةو شةةوة زؤر دةوةرِى .ئةو
شةةوةي كة لة مالَى عةبدولكةريم بووم ،لة خةوما سةةطةكة ثةلامارى قاضةى دام ،منيش
شةةقيَكم لة دةمى ةسةطةكة هةَلدا ،بةلآم لة ِرا سةتيدا شةةقيَكى زؤر توندم لة ديوارةكةى
ثةنام دابوو .لة تاو ئازار بةخةبةر ها ،ثاش كةمَيك ثةنجةكانى قا ةضم شةين بوونةوة،
وردة وردة قا ضةم ئاو سةا .برادةران هةموو بةخةبةر هاتنء بةو شةةوة نيوةنمةكيان بة
ئارد بؤ قاضم دروست كرد .دواي دوو هةفتةش قارء ثةنجةكانم ئاوسا بوونء ئازاريان
هةبوو ،بة طؤضان ئةرِؤيشتم.
501
زةَليَ (بةهاري )1981
لة رِاستةوة :شَيرزاد مامة خولة ،عةبدولكةريم حةمة سةعيد ،مامؤستا كةمال حةسةن ،لالؤ ،جةمال جةلال
502
ل َيثرسراوى نويَى مة َلبةند
كؤتايي هاءينى 1983بةكرى حاجى سةةفةر بوو بة بةرثر سةى مةَلبةندى يةك،
رِؤذيَك سةةردانم كرد ،برادةرَيك ميواني بوو ،كاك بةكر وتى :لة كاتيَكى با شةدا هاتى،
حةز ئةكةم بتنا سةَينم بةم برادةرة ،ئةمة كاك دلَيرى ئةحمةد شةوكرية( ،)111ئةندامى
رِيَكخستنى ناوشارةو بؤ هةندَيك ئيشوكارى تايبةت هاتووة.
دواى يةكتر نا سةينء كةمَيك طفتوطؤ و :كاك دليَر بؤ لة ِريَكخ سةتنةوة ئةو نامة
توندةيان ناردبوو بؤ مةَلبةند؟
وتى :داواى ل َي بوردنةت ل َي دةكةةين ،لةة ِرا سةت ةيدا ئةةو نةامةةيةة بةة بِر ةيارى هةةموو
برادةرانء هةةموو ثَيكةةوة نوو سةيمةان ،برِوات بَيةت نةة ةمانزانى كةة تؤ لةةو مةة سةة ةلةيةة
ئاطادارنيت ،بةلآم دواي ئةوةي نامةكةت بة دةستمان طةيشت ِراستي مةسةلةكةمان بؤ
رِوون بووةوة ،ئيَمةش ِرةخنةمان لة خؤمان طرت كة لة نوو سةينء ناردنى ئةو نامةيةدا
زؤر ثةلةمان كردو هةَلة بووين ،دووبارة داواي لَيبوردنت ليَ دةكةين.
كاتَيك بةكري حاجي سةةفةر بوو بة بةرثر سةى مةَلبةندى يةك ،برادةرانى مةَلبةند
زؤر ةهةولَ ةيا ةندا كةة لةةطةةلَيةا ةندا كةار ب ةكةم ،بةةلآم من ِرازى نةةبوومء نةةمكرد ،ضةونكةة وةك
ثيَ شةتر با ةسم كردووة ،بارودؤخةكةم بةدلأ نةبوو ،بةهؤى سةةرهةلَدانى ئالآى شةؤِرش
بةزةقيء ضةندين رِاى جياجياء طرذىء ئالَؤزىء رِقء كينة لة نيَوان برادةرانى كؤمةلَة
دةر ةكةوتبوو ،بةةتةاي ةبةتى لةة سةنوءرى مةةَلبةة ةندى يةةك كةة كةاريطةةرييةةكى خراثى لةة
سةرمان هةبوو ،حةزم نةئةكرد ببمة بةشيَك لةو ململانَييةى كة هاتبووة ئاراوة.
هةةر ةلةو ةماوةيةةدا ئةا ةسؤى ةشَيخ نورىء ةمامؤ سة ةتا سةاَلح ذاذ ةلَةييء ةئاوات
عةة ةبدولغةةفور ةهاتوو ضةؤ ةيان ةئةكردمء لةةطةةَلم هةةولَ ةيان ئةةدا ةكة لةة مةةلَبةةنةد ئيش ب ةكةم،
بةلآم من هةر سةوور بووم لة سةةر بِريارةكةي خؤمء لةو ماوةيةدا هيس مة سةئولياتيَكي
حزبيم نةطرتة ئةستؤ.
( )111لة رَِيكخستني ناوشار ناوي سةليم بوو.
503
هيَرشي رِذ َيم بؤ سةر مةلَبةندى يةك
لة هاءينى ،1983حةمدى هاو سةةرمء مهابادي ك ضةمء كوِرةكانم هاتن بؤ سةةردانم
بؤ طونةدى حةاجى مةا مةةنةد ،ةماءةى ةمانط يةَك لام ةمانةةءة .هةةر لةةء ةماءة يةةدا خَيزانء
مندالَةكاني شةةهيد مامؤ سةتا ح سةَين شةةريف هاتن بؤ سةةردانم .ثا شةان حةمدىء
مندالَةكانمء ميوانةكان طةِرانةءة بؤ سليَماني ،بةلآم بةختيارى كورِم لام مايةءة.
لة ئابي ِ 1983رذيَم هَيرشةي كرد بؤ ةسنوءرى مةَلبةندى يةك ،بةردةءام تؤثباراني
مةَلبةندى يةكء دَيهاتةكاني دةءرءثشتي دةكرد .شةءَيك دكتؤر كةمال شاكر خَيزانء
منداَلةكاني لة رِيَي بةرزنجةء با ةساكةءة ناردةءة بؤ سةليَماني ،منيش بة هةا زاني كة
ةلةو ةبارءدؤخةة نةاهةةموارء ثرِ مةةتر ةسييةةدا بةةختيةارى كوِرم لا نةةب َيةت ،بؤيةة لةةطةةلأ
خَيزانةة ةكةى دكتؤر كةةمةال ةناردمةةءة بؤ سةليَمةاني .بؤ ِرؤذى دءاتر كةامةةراني كوِرم لةة
رَِيي طوندى موبِرةءة هات بؤ لام بؤ حاجي مامةند ،هةر هةمان ِرؤذ ةشةهيد مامؤ سةتا
ح سةيَن شةةريف( )112بة مةبة سةتي بة سةةركردنةءةم ،لة رِيَي ناحيةى ناَلثارَيزةءة هات
بؤ حاجي مامةند.
بارءدؤدان زؤر خراث بوء ،تؤثباراني ِرذيَم بؤ سةر طوندى حاجي مامةند تةنطي
ثيَ هةَل ةضنيبوءين .لةء بارءدؤخة ناهةموارةدا سةةرداني شةةهيد مامؤ سةتا ح سةَينء
كامةراني كوِرم زؤر ثيَ خراث بوء ،ئةتر سةام ِرءءداءيَكي دَلتةزَين ِرءءبدات .لة كاتي
هيَر شةةكاني ِرذيَم ةشةهيد ئازاد هةورامى كة ئةوكاتة ئةندامي سةةركردايةتي كؤمةَلةي
رِةنجدةراني كورد ةستان بوو لة مةَلبةندي يةك بوو ،بؤ سةةرثةر ةشتي كردني كؤنفرانسةى
مةحةلى كؤمةلَة هاتبوو.
ئةةو شةةوة ةلةلايةةن ِرذيَمى عَيراقةةوة تؤث ةبارانيَكى زؤر خةة سةتى طونةدى حةاجى
ةما مةة نةد كرا .ثيَش ئةةوةي ةمةلا بةةخت يةار بةةرةو سةةركردا يةةتي بةةرِ َي ب ةكةو َةيت ،بؤ
( )112لة 1985/10/18لة مةنعة تةجةولةكةى سةليَمانى خؤىء زةردة ةشتى كوِريء ئاواتى برازي كة
بؤ خويَندن لة ماَليان بوو ،دةستطيركرانء مالَةكةيان بة شؤفة تيَك دراِ .رؤذيَك دواي دةستطيركردنيان
لة فلكةى نالى سليَماني ،لةطةلَ كؤمةَليَك هاولآتى بَيتاواني تر طوللةباران كران.
504
ثارا سةتني ذياني ثيَ شةمةرطة ،ئاطادارى بارةطاكاني مةَلبةندي كردبوو كة بارةطاكان
ضةؤلأ بكةنء برِؤن بؤ ناو ضةياكاني دةوروبةر .ئيَمة طوا ةستمانةوةء ضةووين بؤ بنارى
ةسيرآ ،دكتؤر كةمال ةشاكر لةوآ بوو ،كة ئَيمةى بيني بةرةو ثيرمان هاتء وتي :كاكة
بؤ ئةو ميوانانةت رِةوانة نةكردؤتةوةو لةم تؤثبارانةدا لَيرةن.
ةشةهيد مامؤ ةستا حسةَين رِءءى كردة منء وتي :تؤ نةتهيَ ةشت برِؤينةوة ،ئةمتواني
بضم بؤ طوندى ِرةزلَةو لةوَيشةوة بؤ ناَلثارَيزء سليَمانى.
تؤث ةبارانى عَيراق هةةر بةةردةوام بوو ،بؤ ثةارا سةتني ط ةياني خؤمةان لةة شةوَينيَكى
با ةشدا خؤمان حة شةار دابوو .ئاطام ليَ نةبوو كة كامةرانى كورِم ضةووبوو بؤ ناو ِرةزء
باخةكانى ئةو ناوة ،ثاش ماوةيةك طةِرايةوةء برِيَكى باش ترَيى لةطةلأ دة ةستى خؤى
هَينةايةةوةء ةلة بةةردةم ةما ةندا داينةا .شةةهيةد ةئازاد ةهةورامى بةة زةردةخةةنةةيةة ةكةوة وتى:
ئافةرين كورِى ثيَنجوَيني ،هةمووتان ئاوا ئازان.
ةئةو رِؤذة بؤ ةماوةيةةك تؤثبةاران كةةم ةَيك كةةم بووةوة ،ضةووي ةنةوة بؤ بةارةطةاكةاني
خؤمان ،بؤ سةبةى بةيانى لةبةر تؤثباراني ِرذيم زوو طةِراينةوة شةوَينةكانى خؤمان لة
ناو ضةياكان .حاكم قادر حةمة جانء حاكم سةةردار كة لة دادطاي شةؤرِش ئي شةيان
ئةكرد ،لةطةلَمان بوون .هةمان رِؤذ ئوتومبَيليَكى جيَبى لاندرؤظةر هات بؤلامان ،ضةةند
كة ةسيَكي تَيدا بوو كة بؤ كارى دادطا هاتبوون .ثيَ ةشتر دادطاي شةؤرِش ئاطادارى ئةو
كةة سةانةة ةيان كردبووةوة ةكة بؤ ئيشء ةكاري داد ةطا بَين بؤ مةةَلبةة ةند ،بةةلآم لةةبةةر خراثي
بةارودؤخةةكةة ئةاطةاداركرا ةنةوة كةة داني شةتني داد ةطا دوائةةخريَةت بؤ كةاتيَكي تر ،دواتر
دادطاي شؤِرش لة كاتء شويَني دادطايي كردنةكة ئاطاداريان ئةكةنةوة.
بةو جيَبةى كة ئةو كة سةانةي هَينابوو بؤ دادطايي كردنةكة ،شةةهيد مامؤ ةستا
ح سةيَن شةةريفء كامةرانى كورِم ثَيدا ناردن بؤ ناحيةي نالَثاريَز .كاتَيك ئؤتؤمبيلةكة
طةي شةتبووة ناو ناحيةى نالَثارَيز ،جاشء ضةةكدارةكانى حكومةت ضةوءبوءنة بةردةم
جَيبةكةء هةوالَى ناو ضةةكةيان لة شةؤفيَرةكة ثر سةيبوء .شةؤفَيرةكةش ثياويَكى باش
نةبووة ،بؤية زانياريء دةنطوباسء هةوالَى ناو ضةةكةء هةر ضةى ديبوو بؤ جا ةشةكانى
طيَِرابووةوة.
505
دواي ضةةند ِرؤذيَك ةشةهيد مامؤ سةتا ح سةيَن نامةيةكى بؤ ناردم ،لة نامةكةدا
نوو سةيبووى "كاكة تؤ ئةو رِؤذة بؤ ضةى ئَيمةت لةطةلأ ئةو كابراية ناردةوة؟ خؤ ئةو
كابراية ثياوى بةعس بوو".
بة مامؤ ةستا ح سةَيندا وة ةسلَى وةرطرتني ثارةى يارمةتي (حة سةةن كةريم)مان ثَيدا
ناردبووةوة ،وةسلَةكةى طةياندبووة دةست خاوةنةكةي.
506
طوندي حاجي مامةند (هاويني )1983
لة رِاستةوة :شةهيد مامؤستا حسيَن شةريف ،لالؤ
507
طفتوطؤ لةطة َل ِرذيَم
كؤ ةتايي 1983شةةرِى ئَيرانء عَيراق كةةوتبووة سةنوورة ةكانى شةاربةاذيَرِةوة،
شةةرِةكة رِؤذ بة رِؤذ طةرمتر ئةبوو ،كَلثةى ئةو شةةِرة مالَويَرانيية طةي ةشتة نزيكى
طوندةكانى شةارباذيَر .سةةربازانى ئَيرانء سةوثاى ثا سةدارانى ئَيران طةي شةتبوونة
ث شةتى طونةدةكةاني كةانى ةمانطةاء هةةرزةلةةء دةورو ةبةرى ملةة ةكةوة لةة سةةر ِرَيطةاي
ثيَنجويَن ،لة ط شةت لايةكةوة بؤردومانى ناو ضةةكة ئةكرا .ئَيران لة بةرةكانى شةةرِدا
ثيَ ةشِرةوى ئةكرد ،سةةربازة كوردةكان لة رِيزةكانى سةوثاى عَيراق هةَلئةهاتنء ثةنايان
ئةبرد بؤ ناو ضةة رِزطاركراوةكانى ذيَر دة سةةلآتى شةؤرِش .ذمارةيةكيان ئةبوون بة
ثَيشمةرطةء ئةوانى تريش لة طوندةكاني ناوضة ئازادكراوةكان دائةنيشتن.
لة سةةركردايةتييةوة ئاطادارى مةَلبةندي يةكيان كرد كة ئةو ناو ضةةء طوندانةى
نزيكى شةةِرةكةن ضةؤلَى بكةين .لةو ماوةيةدا فرِؤكةكانى ِرذيَمى عَيراق طوندةكانى
ةثارَيزانء دؤ َل ثةةموو دةوروبةةريةان بؤردومةان كرد ،ذ ةمارةيةةك هةاولآتيء ثَي شةمةةرطةة
برينةدارء شةةهيةد بوون ،ئيَمةةش بةارة ةطا ةكاني مةةَلبةة ةندي يةةكمةان لةة طو ةندي حةاجي
مامةند طواستةوة بؤ طوندى شوكيَ.
لةةو ةماوةيةةدا مولازم عومةةر لةة سةةركردايةةتييةةوة ةهات بؤ مةةَلبةة ةندي يةةك ،لةة ةمالَي
كاكة حةمةى فةرة لة طوندي باراو سةةبارةت بة طفتوطؤ لةطةلأ ِرذيَم ق سةةي لةطةلأ
كردينء ءتي :لةة ةطةلأ حكو ةمةتي عَيراق ةبةهيواى طفتوطؤين ،حزبى ةبةعس خةةلَك ةيان
نةاردووة بؤلامةان كةة وةفةد ةمان ب ضة ةيَت بؤ بةة ةغدا .ئيَ مةة كؤبوو ةنةوة ةمان لةة سةةر ئةةو
طفتوطؤيةكة كردووة كة ضةؤن بيَتء ضةى بكةين با شةة .وةك سةةركردايةتي يةكيَتي بة
زؤرينةى دةنط برِيارمان داوةء ثيَمان با شةة كة طفتوطؤ لةطةلأ ِرذيَمدا رِةد نةكةينةوة،
ضةونكة باش بزانن لةم كاتةدا لة قازانجى كوردء شةؤرِ شةة .بؤية من هاتووم بؤ ئَيرة بؤ
ئةةوةى ثرس بةة ئيَوةش بكةةينء رِاى ئيَوةش وةربطرين ،هةةووةهةا وتي :نةا ةمةى دكتؤر
كةة ةمال مةةز هةةر هةاتووة بؤ سةةركردا يةةتيء دةلَ يةَت "برا يةان طفتوطؤ لةة طةةلأ ِرذيَم
فرسةتيَكةء لة دةستى مةدةن".
508
مولازم عومةر دوو ةسآ جار دوبارةى كردةوةو وتى :برِواتان بَيت دة سةتثيَكردني
طفتوطؤ لةة ةطةلأ حكومةةت برِيةاري مةام جةةلال نييةة ،كةاك نةةو شةيروان منى ةناردووة كةة
ثرس بة ئيَوةش بكةين.
مولازم عومةةر لاى ئَيمةة رِؤي شةتء سةةردانى مةةلا بةةختيةارى كرد ،ئةةو ةكاتةة لةة
طوندى ضةنطيان داني شةتبوو .مولازم عومةر لةطةلأ خؤى بردي بؤ سةةركردايةتي .لةو
ماوةيةدا بارودؤخةكة زؤر ئالَؤز بوو ،ضةونكة ذمارةيةك لة برادةراني بةرثرس برِوايان
بةة شةةِر نةةمةابوو ،لةة سةةر بةارودؤخةةكةة زؤر رِاى ج ةياواز هةةبوو ،زؤربةةيةان ةئة ةيانووت
"بةا شةة ئَيمةة ضةؤن ئةةتوانين لةة شةاخ ةَينينةةوة ،لةةكةاتَي ةكدا ئَيران ِرؤذ ةبة رِؤذ ةلةم
ناو ضةةية نزيكتر ئةبيَتةوةء لة هةردوولاوة تةنطمان ثيَ هةلَ ةضنراوة ،ضةؤن ئةتوانين
شةةرِى ئَيرانء عَيراق بكةين؟ كؤمةلَيَك لة فةرماندة سةةربازيةكاني مةَلبةند كة لةطةلأ
ئالآي شةؤرِ شةدا بوون بةرةكاني شةةرِيان بةجيَ ئةهيَ شةتء بةرطرييان نةدةكرد ،كة
ئةوةش بووة مايةي زووير بووني بةرثر سةي مةَلبةند (بةكري حاجي سةةفةر) ،ضةونكة
ةكاك ةبةكر ئةةيوت "ئةةم برادةرانةة بةةلَيَن ةيان ثيَ دابووم كةة ث شةتء ةهاو ةكارم بن ،بةةلآم
دةستيان بِريم".
509
دانوساني ن َيوان (ي.ن.ك) و حكومةتي ع َيراق ()1985 - 1983
لة رِاستةوة :مولازم عومةر عةبدولَلآ ،فةرةيدون عةبدولقادر ،نةوشيروان مستةفا ،عةلي حةسةن مةجيد ،عيزةت
دوري ،جةلال تالةباني ،د .فوئاد مةعسوم ،سادري حاجي عةلي
510
يةكةم سةردان بؤ سليَمانى
طفتوطؤى نَيوان يةكَيتيي ني شةتمانييء حكومةتي عَيراق دة سةتى ث َي كردبوو ،لة
سةةرةتاى وتويَذةكةدا باوكى كاك بةكر (حاجى سةةفةر) نةخؤش كةوتبوو ،كاك بةكر
داواى لة مام جةلال كردبوو كة بةلَكو ب ضةيَت سةةريَك لة باوكى بدات لة سةليَمانى،
ضةونكة زؤر نةخؤ شةةء ئةطةري ئةوة هةية ةريَت .مام جةلال ِرةزامةندي دةربرِي بوو،
بةلآم داواي لة كاك بةكر كردبوو كة لة نَيواني ( )20 – 10ثَي شةمةرطة ب ضةنة ناو ةشار.
دواي ئةةوةي برادةران مؤ لةَةتي فةةرمي يةان لةة ليواي ضةوار تةاي ِرذَيم وةرطرتبوو كةة
زالَطةكاني سةةر ِرَيطاكانء دامودةزطاكاني بةعس لة سةليَماني كَي شةةو ئا سةتةنطمان بؤ
درو ةست نةكةن ،لة ضةياي ئةزمرِةوة لةطةلَ كاك بةكر ثيَكةوة ضةووينة ناو شةارى
سةلَيمةانى .خةلَكى ئَيمةةيان بةجاشء ضةةكدارى ِرذَيم ئةزاني ،ضةونكةة تا ئةوكاتة
ثَي شةمةرطة نة ضةووبوونة ناو شةارةكانء ئةوة يةكةمين جار بوو كة ئيَمة ةضووينة ناو
شةار .جطة لة ِريَكخسةتنةكاني خؤمان ،هاولآتياني كوردسةتان ئاطادارى ئةو بارودؤخة
نوَييةء طفتوطؤي نَيوان ئيَمةو ِرذيَم نةبوون .سةةرةتا ةضووين بؤ ماَلى باوكى كاك بةكر
لةة طةةرِةكى سةةركةارَيز ،دواي ئةةوةي خةةلَكى ةئةو ةناوة زانييةان كةة ثيَ شةمةةرطةةين،
زؤربةيان هاتن بؤ سةردانمان.
هةر ئةء شةةءة لةطةلأ يةكَيك لة ئؤتؤمبيلةكانمان ضةووم بؤ مالَى خؤمان .ةسةرةتا
مالَى خؤمانم نةدؤزيةوة ،ضةونكة خانوويةك لة تةني ةشتمان درو ةست كرابوو ،بة هةلَة لة
دةرطاي دراو سةَييةكمان (عوسماني بلة شةيَخة)م دا ،يةكَيك لة كورِةكاني دةرطاكةي
كردةوة ،ثا ةشان مالَى خؤماني ثي شةان دام .ذمارةيةكى زؤر خزمء دؤ سةتء نا سةراو كة
هةةوالَى هةاتنةةوةى ئَيمةةيةان زانيبوو هةاتن بؤ سةةردانمةان ،برِيةار وابوو كةة ئَيمةة لةة
بي ةستء ضةوار كاتذميَر زياتر لة سةليَمانى نةمَينينةوة ،لةكاتى خؤيدا طةِراينةوة بؤ
طوندى شوكآ.
511
خو َيندني سورةتي فاتيحة
كاتَيك ءتويَذ لةطةلأ حكومةتي عَيراقدا طةرم بوء ،ثيَ شةمةرطة هاتو ضةؤى ناء ةشارى
سةليَمةاني ةيان دةكرد ،ةئةوةش كةاري ةطةرى سةلبي لةة سةةر هيَزى ثَي ةشمةةرطةة دا ةناء
ذمارةيةكي زؤر لة ماَلي ثيَ شةمةرطة ئا شةكرابوء .ئيَوارةيةكي بةهارى 1984بةكرى
حاجي سةةفةرو حاميد حاجى غالىء جةمالي حةمةي خواكةرةمء وةهابى سةةرتيثء
ذمارةيةك ثيَ شةمةرطةى تر هاتن بؤ مالَى ئيَمة لة سةليَماني ،هةموو سةةرء ِري شةيان زؤر
بوو ،ماوةيةكى زؤر بوو ضةاكيان نةكردبوو .محةمةدى برازام نارد كة سةةرتا ةشَيك
بهَينيَت بؤ ماَلةوة .كاتَيك سةةرتا شةةكة كة كوِرَيكى زؤر بةئةدةب بوو ،ناءى بورهاني
دةلاك بوء ،خاوةني سةةرتا شةخانةي بورهان بوو ،هاتة مالَةوةء كؤمةَلَيك ثَي شةمةرطةى
بة سةةرو رِي شةى زؤرةوة بيني ،ثَيي وابوو كة ثر سةةمان هةبووةء ئةمانةوَيت بةم رِيش
تاشينة ثرسةكة بشكَينين ،بؤية كة هاتة ذوورة وتى :الفا ة.
ضةةند ثَي شةمةرطةيةك لةبةر ثيَكةنين خؤيان بؤ نةطيراء لة ذوورةكة ضةوونة دةرةوة،
كابراى سةةرتاش سةةرى سةورِماء هةسةتي كرد كة هةلَةيةكي كردءءة ،بةلآم خؤي تَيك
نةداء هيس ق سةةى نةكرد .دءاتر بورهاني دةلاك طلةيي لة محةمةدى برازام كردبوو ،كة
بؤ بةباشى مةسةلةكةى بؤ باس نةكردبوو.
512
سةردانى مام جةلال
ةلة ةكاتي طفتوطؤكةةدا ةمام جةةلال جوابى نةارد بؤ منء بةةكرى ةحاجى سةةفةةر كةة لةة
سةورداش سةةردانى بكةةين .لةة ديةدارةكةةدا مةام جةةلال سةة ةبارةت بةة ةناوةرِؤكء
هةنطاوةكانى طفتوطؤو ةضوونيان بؤ بةغدا ق سةةي بؤ كردينء وتى :لة طفتوطؤكانماندا
رِاي عيزةت دورى زؤر ةبا ةشترة ةلة ةتاريق عةةزيزو ئةةوانى ديكةة ةكة لةة كؤبوو ةنةوة ةكانةدا
بةشدار بوون.
هةر لةو داني ةشتنةدا مام جةلال باسةي هةولأء كؤشةشةي جدي خؤي بؤ ئازادكردني
سةيَ كورِي م ةستةفا بارزاني كة لة سةالَي ِ 1983رذَيم دة سةتطيري كردبوون كردو وتي:
لة داني ةشتنَيكدا سةةبارةت بة ئازادكردني كورِةكاني مةلا م ةستةفا (عوبةيدولَلآ ،سةابير،
لوقمان)( )113لةطةلأ سةةدام ح سةيَن ق سةةم كرد ،بةداخةوة ثَييو كة لة ذياندا نةماون.
ثيَش طةةِرا ةنةوةمةان بؤ سةلَيمةاني مةام جةةلال وتي :لالؤ ئي ةشيَكم ثيَتةة ئةةبيةَت ثةةيمةانم
بدةيتيَ كة بة قسةم بكةيت.
ء :هةرضي بةمن بكريَت ئامةدةم.
ءتي :ئيشةكةم بة كاك بةكر ءتوءة ،لة سليَماني ثيَت دةلََيت.
كاتَيك طةرِاينةءة بؤ سليَماني ،كاك بةكر وتي :مام جةلال ضوارسةد دينارى داءة
بة منء ءتي بيدة بة لالؤ بؤ مةسرةف خؤي ،هةرضةندة بة مام جةلاا ءتووة كة لالؤ
ثيَويستي بة ثارة نييةء بِرءا ناكةم ءةريبطريَت ،بةلآم ئةو هةر سوور بوو لةسةر
ئةوةي كة ئةو ثارةيةت ثيَ بدات.
بة كاك بةكرم ءت كة ئةو برِ ثارةية ءةرناطرمء ثيَويستم ثيَي نيية.
كاك بةكر ءتي :ئاخر تؤ خؤت ثةيمانت بة مام جةلال دا كة بة قسةي بكةيتء
نابيَت ثةيمانةكةت بشكَيني .لةبةرئةوةي كة بةَلَينم دابوو ،ثارةكةم ءةرطرت ،بةلآم بة
لامةوة زؤر طران بوء ،ضونكة لة هةموء ذيانمدا داواي ثارةم لة كةس نةكردووة،
هةربؤية ثارةكةم دابةشكرد بةسةر منالَةكانمداء هيضم ليَ هةَلنةطرت بؤ خؤم.
( )113لة سةةرةتاي سةالآني هة ةشتاكاندا سة َي كوِري م سةتةفا بارزاني (عوبةيدولَلآ ،سةابير ،لوقمان) لة
بةغدا ني ةشتةج َي بوون ،ثيَ شةتر عوبةيدولَلآ بارزاني وةزيري دةولةي عيَراق بوو ،لة 1983بة فةرماني
سةدام حسَين هةرسيَكيان دةستطيركرانء لةسيَدارة دران.
513
ئةو نانةى خواردتان ،بة زةهرتان بيَت!
لةة بةة هةارى ،1984لةة ةطةلأ كؤ مةةَل َةيك ةهاورِيَم كةة هةةموو ةيان ثَي ةش مةةر طةة بوون،
برِيارماندا لة ناو ضةةكاني طةرميانء قةرةداغء شةارةزوور جةولةيةك بكةينء ضةةند
طونةد ةَيك بةة سةةر بكةةينةةوة .ةهاورِيَيةاني ةئةو ةجةولةة ةية بريتي بوون لةة ( شةةهيةد حةةمةة
ئةميني خةجآ ،جةمال جةلال ،فةرةيدوني حةمة سةاَلح ،مامؤ سةتا كةمالي حة سةةني
ميرزا ِرة ةشيد ،شةةهيد شةةريفى قورئانى ،بةكرى حاجى سةةفةر ،جةمالي حةمةي
خواكةرةم ،حةمةي حاجي سةابير ،دكتؤر كةمال ةشاكير ،عةبدولكةريم حةمةي سةةعيد،
شةةهيد حة سةةني سةةعيد زؤراب ،بةندة) لةطةلأ ذمارةيةك ثَي شةمةرطة .نزيكةى بي ةست
رِؤذيَك لة طوندةكاني ئةو سيَ ناوضةية ماينةوةء كاتيَكي خؤوان بةسةر برد.
كةاتيَةك ةكة لةة ةناو ةضةى قةةرةداغ بووينِ ،رؤذ ةَيك ضةووينةة طونةدى ةنةوتى ،ةئةوكةا ةتة
ةحام ةيدى حةاجى ةغالى سةةرتيثى ( )55ى قةةرةداغ بوو .لةة طونةدى نةةوتى لةة ةمالَ َةيك
دامةزراين ،بيَ ئةوةي ئَيمة ئاطاداربين شةةهيد شةةريفي قورئانى بة خاوةن ماَلةكةى
وتبوو ةئةو ث ةياوة (ئي شةارةتى بؤ من كردبوو) براى ةمام ةجةلا لةة .ةخاوةن ةما ةلَة كةةش
خزمةتيَكى زؤريان كردينء زؤر ِرَيزيان لة من ئةطرت ،بة شةيَوةيةك كة خؤ شةم سةةرم
سةورِمابوو .رِؤذي دواتر خاوةن مالَةكة ثر سةياري لة حاميد حاجى غالى كردبوو كة
ِرا ةستة ئةو ثياوة براى مام جةلالة (مةبة ةستي من ببوو) .كاك حاميد وتبووى "نةخيَر،
كةآ ثيَي وتوويةت كةة ةئةو براى ةمام جةةلا ةلة؟" ثةا شةان ةخاوةن ةمالةَةكةة هةات بؤ لامةانء
وتي :بؤ درؤ ئةكةن؟ ئةو نانةى خواردتان ،ياخوا بة زةهرتان بَيت.
ذني خاوةن مالَةكةش رِووى كردة منء وتى :ئةريَ كةى تؤ براى مام جةلاليت؟
زؤر سةةرم سةورِماء تيَنةطةي شةتم كة ئةو ذنء ميَردة بؤ وا ئةلَيَنء ةضى بووة؟
لةوكاتةدا شةةهيد شةةريفى قورئانيم بيني ثَيئةكةنى ،و :شةةريف بؤ ثَيئةكةنيت،
واديارة تؤ شتَيك ئةزانيت يان كةتنيَكت كردووة.
وتى :لةرِاستيدا كة هاتين بؤ ئةم مالَة ،بؤ ئةءةى زياتر خزمةتمان بكةنء خواردني
ضةورو باوان بؤ ئامادة بكةن ،بة خاوةن مالَةكةم وت كة تؤ براى مام جةلاليت".
لاي خاوةن ما َلء خيَزانةكةي ،خؤمان بؤ نةطيراء دةستمان كرد بة ثيَكةنين.
طوماني شؤرِش لة هاو ِر َييةكي خةبات
514
لة سةالَي 1984لة كاتي طفتوطؤي نَيوان (ي.ن.ك)ء ِرذيَم ،حاجي سةةفةر باوكي
كاك بةكر كؤ ضةي دوايي كرد ،لة طوندي طريَزةي نزيكي سةليَماني ثر سةةي بؤ دانرا .لة
ثر سةةكةةدا عةةبةدولكةةريمى حةة ةمةي سةةعيةدم بينىء وتى :ئةةمرِؤ ةلة ثر سةةكةة كةاك
نةو ةشيروان زؤر ق سةةى ثآ و ء ئيهانةى كردم ،هةروةها بة ئاوات عةبدولغةفورى وت
"كيَ عةبدولكةريمي لة ليذنةى تةنسيقى سةيدسادق داناوة بؤ دةرى ناكةيت".
من نازانم لة ةسةر ضةىء ضةيم كردووة كة كاك نةو ةشيروان لة بةرضةاوى ئةو خةلَكةدا
ئةوةى بة من كرد؟
و :ةكاك عةة بةدول كةةريم ،من ةهاوارم ل َي كرد يةت كةة لةة ل يةذ نةةى تةةن سةيق ئيش
نةةكةة ةيت ،ضةونكةة بةةكةةلَكى تؤ ةنايةةت ،بةةلآم بةة ق سةةي منةت نةةكرد ،هةةروةهةا كةاك
بةكريش وةك بةرثرسي مةَلبةند بة قسةى مني نةكرد.
ثاش ضةةند ِرؤذَيك ئاوات عةبدولغةفورء بةكري حاجي سةةفةر سةةردانيان كردم،
كاك بةكر وتي :كاك نةو شةيروان دةربارةي عةبدولكةريمى حةمةى سةةعيد زؤر شةتي
ثَيو ،بةلآم من نةمتواني بةرطري ليَ بكةم.
بؤ رِؤذى دءاتر عةبدولكةريم حةمة سةةعيد بة ئوتومبيَلَيك هات بؤ لام بؤ مالَةوة،
وتى :ئةمةويَت بضم بؤ لاى كاك نةوشيروان ،ئةبَيت لةطةلَم بيَيت بؤ طوندي ئاوةذآ.
ئةوكاتة سةركردايةتي (ي.ن.ك) لة طوندي ئاوةذيَي نزيكي ناحيةي مةرطة بوو.
و :ةجارآ ضةاوةِرآ بكةة ،ضةونكةة بةارودؤخةة طون ةجاو نييةةِ ،رَيطةاكةان ةباش نين،
دوَينآ لة لاى كانى ثانكة ضةند جاشيَك كوذراون.
وتى :بة لارِيَدا ئةرِؤينء لةو شوَينانةوة نارِؤين كة جاشيان لَيية.
هةةر ضةة ةندة ثيَم بةاش نةةبوو كةة برِؤين ،بةةلآم دَلي ةكاك عةة ةبدولكةةريم نةة شةكةانةدء
ثَيكةةوة بةةرةو ةئاوةذيَ كةةوتي ةنة رِ َي .لةة ِرَي ةطادا ِرةخنةةيةةكي زؤرم لَيطرتء ثيَموت كةة لة
درو ةستبووني ةئةو كيَ شةانةة ،تةةنهةا خؤي بةةرثر سةةو ئةةبيةَت ضةاوةِريَي هةةموو
ئةنجامَيكيش بكات.
كاتَيك طةي ةشتينة ئاوةذيَ ،بة تةنها ضةووم بؤ لاى نةو شةيروان م سةتةفا ،لةطةلأ
515
ةشةهيد مولازم سةةيد كةريم ثيَكةوة بوون .ةسةرةتا سةةبارةت بة عةبدولكةريمي حةمةي
سةعيد كةميَك قسةم لةطةلأ كرد.
كاك نةوشيروان وتى :ضةند جاريَك بة بةكري حاجي سةفةرم وتووة كة ئةم كابراية
لةو شةويَنةدا لابةرَيت ،ئةو ثؤ سةتء كارةى ثيَي دراوة بؤ ئةو نا ةشيَتء نابَيت ،بةلآم
هةر لة شويَني خؤيداية.
ثا شةان كاك نةو شةيروان كؤمةَليَك ق سةةي تري سةةبارةت بة كاك عةبدولكةريم كردء
هَير شةي كردة سةةر ،منيش وةك هاورَِييةك بةرطريم ليَ دةكرد .كار طةي ةشتة ئةوةى كة
كاك نةوشيروان وتي :ئةطةر ديفاع لة عةبدولكةريم بكةيت ،ئةوا تؤش شةريكيت.
ةئةو ق سةة ةيةي كةاك نةةو شةيروان زؤر ةئازاري دام ،ئةة طةةر ةئةوة ةندة ةبةرطريم لةة
عةبدولكةريم نةكرداية ،ئةو قسةةيةي نةدةكرد ،و :كاك نةو ةشيروان ،من بةم تةمةنةوة
هاتوءم بؤ لاي تؤ ،بةلآم تؤش بةم شيَوةية قسة لةطةلأ من ئةكةيت؟
وتى :دة كاكة ئيَوةش وازى ليَ بهَيننء ئةوةندة ديفاعي ليَ مةكةن.
ةلة ةكاتى ق ةسةكةاني نَيوان منء ةكاك نةةو شةيروان ،عةةبةدولكةةريم لةة ذوريَكى تر
داني شةتبوو ،بؤيةة و :ةئةوة خؤى هةاتووة بؤ ئَيرة ،ةئةيةةوَةيت خؤى ديفةاع لةة خؤى
بكات ،ضيت هةية هةمووي رِاستةوخؤ بةخؤى بَلآ.
كاك نةوشيروان وتى :نةخَير نامةويَت بَيت بؤ لامء بيبينم.
دواي هةولَيَكي زؤر قةناعة بة كاك نةو ةشيروان كردو عةبدولكةريمم برد بؤ لاي.
عةبدولكةريمي حةمةي سةةعيد وتى :كاك نةو ةشيروان ئةطةر ئةو ق ةسانةى ئيَوة بة منى
ةئةلََينء ةئةو شةتةا ةنةى دةربةارةى من وتراونء ِرا سةت بوون ،بةة بةةلَ ةطةوة لةة سةةرم
سةةنَينراء شةاهيةد هةةبوو ،ةئةوة من ئةامةادةم كةة ةكوذن ةياخود ثةةيمةان ب ةَيت لةة
بةرضاوى ئيَوةء برادةران خؤم بكوذم .جطة لة ئةبو شةهاب ،هةر كةسيَكى تر ِراثؤرتى
لة من داوة ،ئةوا زانيارييةكاني زؤر ِراستنء من نكؤَلي ليَ ناكةم.
كاك نةو شةيروان زؤر بة ِرا شةكاوانة هةموو ق سةةكاني خؤي ثيَ وت .ثا شةان وتي:
باشة تؤ بؤ ئةم ثياوةت عةزيةت داوةو هَيناوتة بؤ ئَيرة؟
لة كؤتايي ق سةةكانيدا كاك نةو شةيروان وتى :لة داهاتوودا خؤمان بةدوادا ضةوون
516
ئةكةينء ئةوكاتة دوو قسةى ليَ ئةكةين.
دواي ئةوةي كاك عةبدوالكةريم ضةووة ذووريَكى تر ،سةةبارةت بة جةمال جةلال
لةطةلأ كاك نةو شةيروان ق سةةم كردء و :كاك جةمال داواى كردبوو كة بيكةنة جيَطري
سةرتيث ،بةلآم تا ئَيستا هيس وةلآميَكي نةدراوةتةوة.
كاك نةوشةيروان وتى :با جةمال جةلال ئيشةوكارى ئيدارىء سةياسةي بكات ،ياخود
كارى ِريَكخ ةستن بكات ،ضونكة ئةو تةجروبةى عةسكةري نيية ،با ثَيشمةرطةكانيشمان
تووشى شكست نةبنء سارد نةبنةوة ،هةرواشم بة مولازم عومةر وتوءة.
كاتيَك وي سةتم خواحافيزي بكةمء برِؤم ،كاك نةو شةيروان وتى :ئةطةر ق سةةيةكي
سةاردم كردبَيت داواى ل َي بوردن ئةكةم ،ئاخر ئةمانة لةم ئاخرء ئؤخرييةدا ئاوايان لة
ئيَمة كرد كة قسة بةرامبةر بة يةك بكةين.
ثا ةشان ِرووى كردة شةةهيد مولازم سةةيد كةريمء وتى :سةةيد كةريم تؤ كاك لالؤ لة
كةيةوة ئةناسيت؟
وتى :لةم شؤِرشة نويَيةوة.
كاك نةو شةيروان وتى :من لة سةالَى ()1964وة ئةينا سةمء ئا شةنايةتيم لةطةَليدا
هةبوءةو هاورِيَم بووة ،هةموو سةروةتء ساماني خؤي لة ثَيناوي شؤرِشدا داناوة.
عةبدولكةريمي حةمةي سةةعيد طويَي لة ق ةسةكاني كاك نةو ةشيروان بوو كة داواي
لَيبووردني لَيكردم ،لة ِريَطادا كة طةِراينةوة بؤ سةليَماني وتي :ئةوة بؤ كاك نةوشةيروان
داواي لَيبووردني ليَ كرديت؟
و :لةبةرئةوةي ثيَيو "ئةطةر ديفاعت ليَ بكةم ئةوا منيش لةطةلَ تؤ شةريكم".
داواي لَيبووردني ليَكردمء زؤري ثيَ نةاخؤش بوو كةة ةبةهؤي ئةةوةوة كةاك
نةوشيروان ئةو قسةيةي كردووة.
517
كةبابةكانى قةلآضوالان
لة هاوينى 1984ح ةسيَنى خولة خةجآ ثيَنجوَيني دةعوةتي نانواردني بؤ منء
ضةةند هاوِريَيةكم كة ثَيشةمةرطة بوون كرد .مالَةكةي لة قةلآ ةضوالان بوو ،وتمان :نايةين
بؤ مالَةوة ،لة بازاِر نانمان بؤ بكِرة.
وتى :بةسةرضاو ،ئيَوة ضؤن حةز بكةن من وا ئةكةم.
منء شةةهيد حةمة ئةمينى خةجآء جةمال جةلالء مامؤ سةتا كةمالي حة سةةني
ميرزا ِرة شةيدء ضةةند ثَي شةمةرطةيةك وةك ئةنوةر عةبدولي برازام ،شةةهيد حة سةةنى
سةةعيةد زؤراب ،حةةمةةي جةة ةمال جةةلال (حةة ةمة كةاكةة) ،دلاوةرى عوس ةمان ةحاجى عةةلى،
تةهاى عةلى ميرزا ئةحمةدء عوسمان (وةتمان) كة ثَيشةمةرطة بوو لاي خؤم ،ضةووين بؤ
دةعوة تةة كةة .ئيَ مةة لةة دو كةا نةة ةكةي ةحاجي ح سةيَن كةة نز يةك بوو لةة كةة ةبا بخةا نةة ةيةك
داني شةتينء بةة ثيَ شةمةةرطةةكةانمةان وت "دةعوةتى ةكاك ح سةيَنين ،ئيَوة ب ضةن لةة
كةة بةا ب ةخا نةة كةة نةان بخؤن ،ةنانيش بؤ ئَي مةة بنَيرن" .ثيَ شة مةةر طةة كةان رِؤي شةتن بؤ
كةة ةباب ةخانةةكةة ،كةات زؤر رِؤي شةتء خواردن د ةيار نةةبوو ،كةةس كةةبةابي بؤ ئَيمةة ةنةهَي ةنا.
حاجي ح سةيَن وي سةتى خؤى ب ةضيَت بؤ كةبابخانةكةء هةواَليك بزانَيت .نةمهَي شةت ئةو
بضَيت ،و :خؤم ئةرِؤم.
جةمال جةلال وتى :ئةوة بؤ كوآ ئةرِؤيت؟
و :ئةضم بؤ لاى ثَيشمةرطةكان ،بزانم بؤ خواردنيان بؤ ئيَمة نةناردووة؟
وتى :ثيَويست ناكات بضيت ،ئيَستا خواردنمان بؤ ئةنيَرن.
و :واباشترة بضم نةوةك تووشي رِووداوَيك بووبن.
ةكاتَةيك نزيكي كةةبةاب ةخانةةكةة بوو ةمةوة ،ثيَ شةمةةرطةة ةكانم بيني كةة بةةثةةلةةء بةة هةةَلثةة
كةةبةاب ةئةخؤن ،هةةنةديَك ةيان هةةر بةة ِرووتى كةة ةباب ةيان ةئةخوارد .هيس ق سةةم ةنةكردء
سةيرم ئةكردن ،ثاشان بة كةبابضييةكةم وت :ئةى كوا بؤ كةبابةكانى ئيَمة نةبوو؟
كةباب ضةييةكة وتى :ئةم ثَي شةمةرطانة وتيان خةمى ئةوانت نةبَيت ،جارآ با ئَيمة
نان بخؤين ثاشان بؤ ئةوان كةباب بنَيرة.
و :خؤ ئةم ثَيشمةرطانة تةنها شةش كةسن ،بؤ ضةند نةفةر كةبابت بؤ داناون؟
وتى :برِوام ثةآ ةئة كةة ةيت ،ئةةوا نزي كةةى هةة شة تةا كةة ةبا بؤ دا ةناون ،ئةةوان هةةر
518
ئةيخؤنء ئةَليَن با بَيت ،من بَلَيم ضى؟
ثا ةشان طةرِامةوة بؤ لاى برادةران ،هيس ق سةةم نةكردء داني ةشتم .شةةهيد حةمة
ئةمينء جةمال جةلالء مامؤستا كةمال وتيان :ئاسايي ديار نيت ضى بووة؟
رِووم كردة حةاجي ح سةَينء و :كةاك ح سةَين ئةةتر سةم دواي ئيَ مةة لةة طةةلأ
كةباب ضةييةكة ببيَت بة شةةرِتان ،ضةونكة كةبابيَكي زؤر زياد لة خؤمانء لةو ضةةند
نةةفةةرةى كةة لةةطةةَل ةمانن خوراوة .ئةةطةةر ةخاوةن كةةبةابخةانةةكةة وتى ةبةو تةةنهةا شةةش
ثَيشمةرطةية هةشتا كةبابء زياتريش خوراوة ،هيس بةلاتةوة سةير نةبَيت.
بة سةرسورِمانةوة وتى :ضؤن ئةوةندة كةباب خوراوة؟
جةمال جةلال وتى :ئةوة بةِراستة ،ئةو هةموو كةبابةيان خورادووة؟
و :بةلَ َي بةِرا ةستمة ،ئيَ سةتا خؤم لة كةبابخانةكة بووم ،تةنها ئةو ثيَ شةمةرطانة
هة ةشتا كةبابيان خواردووة ،ئةوة دوانزة كةبابيان بؤ ئَيمةش داناوة كة ثاش كةميَكى
تر بؤ ةمان ةئةهَينن ،ةبةلآم ئةةوان ةتا ئَي سةتةاش هةةر خةةريكى خواردني كةةبةابن ،ةكة تةةواو
بوون بيذمَيرن بزانن ضةند كةبابيان خواردووة.
كاتَيك لة نانواردن بووينةوة حاجي حسيَن وتى :نؤشى طيانيان بَيت.
دواى ئةوةى رِؤيشةتين وتمان :ئيَ ةستا حاجي ح ةسَين جنيَومان ئةداتآء تؤبةي كرد
كة ئيتر جاريَكى تر دةعوةت بؤ كةس نةكات .ثا شةان لة ثَي شةمةرطةكانمان ثر سةى :بؤ
واتان كردء ضؤن ئةو هةموو كةبابةتان بؤ خورا؟
وت ةيان :هةةنةديَكمةان ضةوار كةة ةبا ةةان خواردووة ،بةةلآم تةةنهةا دلاوةرء تةة ةهاى عةةلى
ميرزا ئةحمةدء حةسةنى سةعيد زؤراب زؤريان خواردووة ،كة لة ذمارة نايةت.
و :باشة بؤ؟
وتيان :ئةوةي ِرا سةتى بيَت لةناو خؤمان وتمان ئةم كابراية ثياويَكى دةولَةمةندء
بورذواية ،با زةرةرى ليَ بدةين.
و :هةر كة سةَيك دةولَةمةند بوو ،ئةبَيت ئيَوة ئاواي ليَ بكةن؟ لةمةودوا ب ضةم بؤ
هةر جيَطايةك ،ئةطةر نانواردنى تَيدابوو ،لة يةك ثَيشمةرطة زياتر لةطةلأ خؤم نابةم.
لة ةسةردةمي خةباتي ةشاخء ثيَش طفتوطؤ لةطةلأ ِرذَيم ،بةهؤي خراثي بارودؤخي
519
دارايي شؤرِش ،ثَيشمةرطة زؤر كةم طؤشتى ئةخوارد.
520
دذايةتيكردني بةرثرسى نو َيي مة َلبةند
ماءةيةك بةكرى حاجي ةسةفةر بةرثرسي مةَلبةندى يةك بوء ،ثاشان جةبار فةرمان
لة جيَى كاك بةكر كرا بة بةرثر سةى مةَلبةند .كاتيَك ضةووم بؤ بةخيَرهاتني كاك جةبار،
نامةيةكى ثي شةان دام كة سةةركردايةتي بؤي نوو سةي بوو .لة نامةكةدا نوو سةرابوو
"ئةبيَت لالؤ ببيَت بة بةرثرسةى ئيدارةى مةَلبةندء رِاويَذى ث َي بكريَت ،بةلآم تكاية ِراى
خؤيشي وةربطرن".
جةة ةبار فةةر مةان وتى :لالؤ ةئةب َيةت تؤ ئ ةيدارةى مةةَل بةة ةندى يةةك وةربطر ةيت ،منيش
ثرسء ِرات ثيَ ئةكةمء ئةبيَت يارمةتيم بدةيت.
ماوةيةك بوو داني ةشتبوومء بةرثرسةى هيس ئيشةوكاريَكى شةؤرِش نةبووم ،ململانَيى
نَيوان برادةراني ئالآى ةشؤِرشء كؤمةلَة تةواو ثةرةى سةةندبوو ،من بةش بةحالَي خؤم
فكرى عَيراق ضةيَتىء ئالآى شةؤرِشء شةيَوازى كاركردنيانم بةد َل نةبوو ،بؤية ئايندةي
ململانيَيةةكةةم ةتار ةيك ةئةبينى .دَلن ةيابووم كةة ئةةطةةر ئةةم ئةةركةة وةربطرم ئةةوا ئةةركةة ةكانى
سةةر ةشانم زؤر قورسء طران ئةبن ،ضةونكة ئةبوواية زياتر لة جاران دَلى كؤمةَليَك لة
برادةرانى خؤم ِرابطرمء زؤر شتيان لـآ قبولأ بكةم.
جةبار فةرمان ئةيوي سةت لة سةنوورى مةَلبةندى يةك كؤمةَليَك طؤِرانكارى بةثةلة
بكات .لة سةةرةتاى دة سةت بةكاربوونيداِ ،رؤذَيك لةطةلأ كاك جةبار بووم ،وتى :ئةبَيت
ةحاكم ةقادرى حةة مةة جةانء حةاكم سةةردارء حةاكم عو س ةمان ةئا ةطادار بكريَنء لةةذَير
ضةاوديَر ةيدا بيةاننيَرين بؤ سةةركردا ةيةتى بؤ لاى ةكاك نةةو شةيروان ،ضةونكةة لةةوآ
داواكراونء ئةبيَت جةمال جةلالء عةبدولكةريمى حةمة سةعيديش لةسةر كارةكانيان
لابةرين.
ةثاش ضةة نةد ِرؤذ يةَك ةحاكم قةادرء ةحاكم سةةردارم بينيء وت يةان :ئةةم برادةرة
(مةبة ةستيان جةبار فةرمان بوء) بؤ وا ئةكاتء ضةى دةويَت؟ بؤ بةو شةيَوةية ئةيةويَت
ئيَمة بنيَرَيت بؤ سةركردايةتي؟
برادةراني ئالآي شةؤرِش لاى من زؤر طلةييان لة جةبار فةرمان دةكرد .سةةبارةت بة
طلةيي برادةران قسةم لةطةلأ كاك جةبار كردو و :كاك جةبار تؤ بؤ وا ئةكةيت؟ ئةطةر
521
ةئة تةةو ةيَت لةة مةةَل بةة نةد طؤِران كةارى ب كةة يةت ،كةةى طؤرِان كةارى وا ةئةكر َيةت؟ هةةروة ةها
دةربارةي ناردني حاكم قادرء حاكم سةةردارو حاكم عوسمان بؤ سةةركردايةتي ،من
ثيَم با شةة كة خؤيان برِؤن ،نةوةك وةك ديل ثَي شةمةرطةيان لةطةَلدا بنيَريت .خؤت بة
نامةيةك ئاطاداريان بكةرةوةء ثيَيان ِرابطةيةنة كة بضن بؤ سةركردايةتي.
وتى :ئاخر ئةوةيان ِرةنطة تؤ نةزانيت كة بؤ ئةبَيت بة ثَيشمةرطةدا بياننَيرم.
و :ئةوة ئيهانةية ،خؤ ياخى نابن .تؤ وازى ليَ بيَنة بؤ من ،خؤم ئةو مة سةةلةية
ضارةسةر ئةكةم.
هةرضؤنيَك بوء قةناعة بة كاك جةبار كرد كة ئةو سيَ برادةرة خؤيان بضن بؤ لاى
ةكاك نةةء شةيرءانء ثيَ شةمةةرطةة ةيان لةةطةةَةلدا نةةنَيرَيةت .سةة ةبارةت بةة جةة ةمال جةةلالء
عةبدولكةريمى حةمة سةةعيديش ق سةةم لةطةَلدا كردو و :واديارة طلةيى زؤرتان لة
عةة ةبدولكةةريم هةةيةة ،ئةةوةيةان من ق سةةي ت َيةدا ةناكةةم ،بةةلآم تؤ بةاش جةةمةال جةةلال
نانا سةيت ،كاك جةمال ثياويَكي زؤر ب َي كَي شةةو بةهةلَوَي سةتء بةوةفاية .كة جارجار
تووِرة دةبَيةت ةياخود زوير ةئةبيةَت ةئةوة ةيان شةتيَكى ئةةوتؤ نييةةو ثةاش ةماوةيةةكى كةةم
توورِةييةكةى ئةرِةوَيتةوة ،ضونكة ئةوة تةبيعةتي خؤيةتي.
جةةبةار فةةرمةان وتى :زؤر ةبا شةة ئةةوا ئيتر منيش طلةةييم ليَى نييةة ،بةةلآم ِرةنطةة
لةمةودوا ئازوقةء شتى واى نةدةينآ.
و :ئازوقةى مةدةنآ ،خؤ جةمال جةلال ثةكى ناكةويَتء لة برسا نامرَيت.
دواتر سةةردانى ةحاكم قةادرء ةحاكم ةسةردارو ةحاكم عو س ةمانم كردء و :لةة
سةركردايةتييةوة بانطكراءن ،بة ضةكةكاني خؤتانةوة برِؤن بؤ سةركردايةتي.
دواي ضةةند رِؤذيَك كاك جةبار ،عةبدولكةريمي حةمةي سةةعيدى بانط كردء ثَيى
وت "عةةبةدولكةةريم لَيرة برِؤ ،بؤ ةكام لا ةئةرِؤيةت برِؤ ،تةا ضةةنةد رِؤذيَكى تر نةابَيةت ليَرة
ةَينيت .ئيَوة حةل بوونء ثَيشمةرطةكانيشت نقة ئةكةين.
عةبدولكةريم وتى :ئةضمة لاى حاميدى حاجى غالى.
ثَي شةمةرطةكانى لاى كاك عةبدولكةريم هةريةكة بة لايةكدا نقة كران ،بةلآم خؤى لة
سنووري شارباذيَرِ مايةوة.
522
جةبار فةرمان
لة سةالَي 1984بةكرى حاجى سةةفةر مالَةكةى بردبووة طوندى زرِطويَز ،رِؤذَيك
ةكاك بةةكرم بينيء وتي :كةاتَيةك جةةبةار فةةر ةمان بوو بةة ليَثر سةراوى مةةَلبةةنةد ،دةبوا ةية
دةورء تة سةليمى لةطةلأ من بكرداية ،بةلآم ئةَليَيت كودةتاى بة سةةردا كردووم ،تةنها
جارَيك نةهات بؤ لامء بلَيَت "كاكة تؤ ثيَش من بةرثر سةى مةَلبةندى يةك بوويت ،وةرة
با دةورو تةسليم بكةين ،بزانم تؤ ضيت لايةء ضيت لا نيية؟
سةةبارةت بة طلةييةكاني كاك بةكر ،ق سةةم لةطةلأ جةبار فةرمان كرد .كاك جةبار
وتى :بؤ من عةيبةء جوان نيية كة دةورو تة ةسليمء ح سةاب لةطةلأ كاك بةكردا بكةم،
ئةطةر لة سةرووي خؤوةوة ئةمريشم ثيَبكةن ،من هةر شتي واي لةطةلَدا ناكةم.
بؤ م ةَيذوو ةئةَلَيم كةة جةةبةار فةةرمةان ث ةياويَكى زؤر ةبةوةفةاء ِرا ةستطؤ بوو ،هةةروةهةا
ثياويَكى ضةاونةترسء ئازاء بة هةلَويَ سةتء سةةنطين بوو ،سةةرثةر شةتي هةر شةةرِء
هَيرشيَكي بكرداية سةركةءتوء ئةبوء ،ج َي دةستي لة شؤِرشي نوَيدا زؤر ديارة.
523
ةئةو ةكا ةتةى جةة بةار فةةر ةمان بوو بةة ةبةرثر سةى مةةلَ بةة نةدى يةةك ،جةة ةمالى حةة مةةى
خوا كةةرةم فةةر مةا نةدةي تيثي ( )37ى شةار بةاذيَِر بوو ،لةة طةة َل تي ثةة كةةى لةة طو نةدى
كونجيرينء دةوربةةرى بوو ،بةةلآم هيس ئيلتيزاميَكى نةةئةةكرد بةة مةةلَبةةنةدةوة .ضةةنةد
جارَيك ثيَ ةيان وتبوو كة سةةردانى مةَلبةةند ب ةكات ،بةلآم كاك جةمال وتبووي نايةويَت
ب ضةَيت بؤ مةَلبةند .هةروةها فةرماندةي تيثى ( )15ى شةارةزوور( فةرةيدونى حةمة
ساَلح) خؤىء تيثةكةى لة طوندى وَيلَةيةر بوون ،ئةويش يةكيَك بوو لةوانةى سةردانى
مةَلبةندى نةدةكردء سةربةخؤ كارى دةكردء هيس ثرسء ِرايةكي بة مةَلبةند نةدةكرد.
ضةند ليَثرسراويَكى تريش ،هةر يةكةيان بةشيَوةيةك هةلَوَيستى وةرطرتبوو.
رِؤذيَك لة داني شةتنَيكدا جةبار فةرمان وتي :لالؤ ،با شةة ئةو برادةرانة بؤ وا ئةكةن؟
فةرةيدونء جةمال ةضييان ئةوَيت؟ ئاخر من ةضيمكردووة بةرامبةر بةو برادةرانة تا بةو
شيَوةية هةَلسووكةو لةطةلَدا بكةن؟
بةةو ةبارودؤ خةةي مةةلَ بةة ةندي يةةك زؤر ةناِرة حةةت بووم ،ضةون كةة دوو بةةرةكيء
كاريطةريي ئالآى شةؤرِش ِرؤذ بةِرؤذ زيادى دةكرد .لةطةلأ كاك ئالاني ئةندام مةَلبةند
(وةسةتا قادر) ضةووين بؤ طوندى كونجرين بؤ لاى جةمالي حةمةى خواكةرم .لةوآ زؤر
ق سةةم بؤ كاك جةمال كردء و :ئيَوة لة هةرة كوِرة با شةةكاني ناو ضةةكةى ئَيمةن،
ئةبَيت ئيلتيزامتان هةبيَتء ئيش بؤ يةكيَتي بكةن نةك بؤ تاكة كة سةَيك ،ئةوةى ئيَوة
بةرامبةر بة كاك جةبار فةرمان ئةيكةن ِراستء ِرةوا نيية؟
كةاك جةة ةمال وتي :ةلةوة ةعاجزم ةكة بؤ ضةي كةاك جةةبةار خةةَلةك ةئةنيَر ةَيت ةتا ح سةا
لةطةَلدا بكات؟ ئةوان هةلَوَي سةتيان ضةؤن بَيت لةطةلأ من ،منيش هةمان هةلَوَي سةتم
ئةبيَت بةرامبةر بة ئةوان.
دواي طفتوطؤيةكي زؤر توانيم قةناعةتي ثيَ بكةم كة ب ةضيَت بؤ سةةردانى مةَلبةندء
بةةخيَرهةاتنى كةاك جةةبةار فةةر ةمان بكةاتِ .رؤذى دواتر جةة ةمالى حةةمةةى خواكةةرةم هةات بؤ
طوندي سةيتةكء سةةرداني جةبار فةرماني كرد .دواي كةميَك ق سةةكردن كاك جةبار
وتي :ةكاك جةة مةال من كةةىء لةة كويَ ئي ةها نةةى خةةلَكم كردووة؟ من تةةن هةا ئةا ةطادارى
شتيَكم ،خؤ ِرةنطة هةر ئةوةش بووبَيتة هؤى ئةوةى كة ئيَوة لة من زوير بووبن ،رِؤذَيك
524
كةة سةَةيك لاي ئيَوةوة ةهاتبوو ،وتى "برِي ئةةوة ةندة دي ةنار مةة سةرةف ةمان بووة" .منيش
ثيَموت كة ئةبوواية بة ئةمري مةلَبةند ئةو مةسروفاتانةيان بكرداية.
ثا شةان كاك جةبار زؤر لة سةةرخؤو بة ةشيَوةيةكى جوان دلَنةوايي جةمالى حةمةي
خواكةرةمي كرد .ئةءيش ئةو هةلَويَ سةتةى كاك جةباري زؤر ث َي خؤش بوو .هةر ئةو
ِرؤذة نامةيةكم بؤ فةرةيدوني حةمة سةاَلح نوء سةيء داوام ليَكرد كة سةةرداني كاك
جةبار ب ةكات .ئةويش سةةردانى مةَلبةةندى كردو جةبار فةرمانى بينى .جةبار فةرمان
زؤر ِريَزى ليَطرتء دَل نةةوايى كرد ،دوا جةار بةة ثيَ كةةني نةةوة وتى :كةاك ةفةرة يةدون من
كودةتاى ضيم كردووة؟ برام من بة ئةمرى سةركردايةتي كراوم بة لَيثرسراوى مةَلبةند،
ثا شةان من هيس شةتيَكم نيية بةرامبةر بة ئيَوة ،تةنها هةنديَك طلةييم لاى لالؤ لة ئيَوة
كردووة ،براش طلةةيى لةة برا ةئةكةاتء نةابيةَت ثيَ ةتان نةاخؤش بَيةت .ةكاك ةفةرةيةدونيش
هةلَوَيستء قسةكاني كاك جةباري زؤر ثيَ خؤش بوو.
ئةو ماوةية زؤر بة زةحمةت ئي شةوكارى مةَلبةند بةِريَوة ئة ضةوو ،هةر فرياى ئةوة
ةئةكةةوتين كةة ثةةيوةنةديي نَيوان برادةران ضةاك بكةةي ةنةءةء لةةطةةلأ يةةك ةئا ةشت ةيان
بكةينةءة .جةبار فةرمان كةوتبووة ناو كؤمةَليَك كيَ شةةوة كة سةةرى ليَدةرنةدةكردو
ضاوةِريَي شتي واي لة مةَلبةندي يةك نةكردبوو.
ِرؤذ ةيَك لةةطةةلأ جةة ةبار ةفةر ةمانء مةامؤ سةتةا سةاَلح ذاذةلَةييء ئةاوات عةة ةبدولغةةفور لةة
بةةردةم بةارة ةطاى مةةَلبةةنةد وة سة ةتابووين ،هةاورِآ ةكامةةرانى ةعار بةة لا ةما ةندا تَيثةةرِىء
سةلآوي نةكرد .جةبار فةرمان وتى :با شةة هاورِ َي كامةران نايةويَت ةسلآو لة من بكات،
بةلآم با سلآوي لة ئَيوة بكرداية .لالؤ نازانم ئةم برادةرانة بؤضى وا دةكةن؟
ةئةو هةةلَويَ سة ةتةي هةاءرِآ كةا مةةرانم زؤر ث َي نةاخؤش بوو ،دواتر لةة ةطةلأ ةهاوِرآ
ةكامةةران ق سةةم كردء و :بؤ بةةو شةيَوةيةة دذايةةتى ةكاك جةةبةار ةئة ةكةن؟ ئةةمةةى ئيَوة
ئةيكةن كاريَكي زؤر خراثء نا شةرينةو بؤتان نا ضةَيتة ةسةر ،دة ئيتر بة سةةء واز لة
دذياتي كردني بهَينن.
وتى :ضى بكةم مامة بة دةست خؤم نةبوو ،لائيرادى بوو.
و :برِؤ داواى ليَبوردن لةة كةاك جةةبةار بكةةء ب ةلَآ "ئةةوكةاتةة بيرم لاى خؤم نةةبوو".
525
هاورِ َي كامةران بةق سةةى كردمء دواتر رِؤي شةتبوو بؤ لاى كاك جةبار فةرمانء داواي
لَيبووردني ليَكردبوو .لة ِرا سةتيدا جةمالى حةمةى خواكةرةمء ةشةهيد حةمة ئةمينى
خةجيَء فةرةيدونى حةمة ةساَلحء هاورِ َي كامةرانى عار كؤمةَليَك كادرو ثيَشةمةرطةى
ئازاو طورجوطؤ َلء دلَ سةؤزي يةكيَتي بوون ،بةلآم كةوتبوءنة ذيَر كاريطةةرى كؤمةَليةَك
لة برادةرانى ئالآى شةؤِرش .لة هةلَوَي سةتي برادةراني ئالآي شةؤرِش زؤر سةةرم
ةسورِمابوء ،ضةونكة لةطةلأ كة سةايةتي ئةءاندا نةئةطونجا .سةةرةرِاى ئةءةى هةءَليَكي
زؤر ئةدرا كة طرذىء ناكؤكي نةمَينيَت ،بةلآم بةثيَ ضةةءانةءة ناكؤكىء ململانآ زيادى
دةكرد .ةجاريَك ةيان لةة كؤبونةةوةى ةئةنجو مةةنى مةةلَ بةةنةد جةةبةار فةةر ةمان بَيزاري خؤي
دةربِريء وتي :من كة سةيَكي شةَيتء نةزان بووم كة رِازى بوومء ها بؤ مةَلبةندي
يةك ،خؤ هةرضةى ثيَنجوَينيء هةلَة ةييء خانةقينيية ئاشةة (مةبة ةستي ئالآى ةشؤرِش
بوء) .لةةو ةكا ةتةوة كةة هةاتووم بؤ ئَيرة تةةن هةا لالؤ ةهاتووة بةة دةنط ةمةوةء ةهاو كةاري
كردووم .بؤ نةطبةتي زؤربةى ئاشةكان لة مةَلبةندى يةك كؤبوونةتةوة.
دواى كؤبونةةوةكةة فةةرةيةدونى حةةمةة سةاَلح وتى :واديةارة ةكاك جةة ةبار دانى خَير
بةكةسماندا نانيَتء لة كةسمان ِرازى نية لة تؤ نةبَيت.
و :برام تؤ سةةيرى خؤت بكة كة لة كةيةوة ثيَ شةمةرطةيت؟ خؤت با ةشتر ئةزانيت
بة ر ِرةنجء زةحمةتء خويَن رِ شةتنيَك ئةم شةؤِر شةةمان طةياندووةتة ئةم قؤناغةى
ئيَ ةستا ،بؤية ئةبيَت ئيَمة بة هةموولايةكمان وةزعةكة رِابطرينء نةيةلَين ئاَلؤزتر بَيت،
ضةونكة ئةم ململانَيية هى ئيَ سةتا نييةء زؤر لة مَيذة درو سةت بووة ،خةتاى ئَيمةء كاك
جةباريشي تَيدا نيية.
526
بةرةى حاجى مامةند
لةة كةاتى طفتوطؤى نَيوان ةيةكيَتيء حكومةةتى عَيراق لةة سةالَى ،1984حكو ةمةتى
عَيراق لة ناوضةةى سةليَمانى هيَزيَكى طةورةى كؤكردبووةوة كة لة ليوايةك ثيَكهاتبوو.
ِرذيَم بةةنيةاز بوو بن ةكة سةةر ةبازييةةكةانى ببةاتةة شةاربةاذيَِرء لةة دةورو ةبةرى طونةدة ةكانى
ةثاِرَيزانء حةاجى ةمامةةنةد بلآو ةيان ب ةكاتةةوة ،ضةونكةة سةو ةثاى ئَيران بةة شةيَكي ئةةو
ةناو ضةانةةي طرتبوو ،رِؤذانةة شةةِرء ثَيكةدادان لةة نَيوان سةو ةثاي هةةر دوو ولآت ةلةو
ناو ضةةدا ِرووى ئةدا .سةةركردايةتي (ي.ن.ك) ِرازى نةبوو ةسوثاي عَيراق ب ضةنة ناو
طو ةندة ةكانى ةثارَِيزانء ةحاجى مةامةةنةدء طو ةندة ةكانى تري ئةةو ةناو ضةةيةة ،يةةكَيتي لةة ةطةلَ
حكومةت وا رِيَكةوتبوو كة هَيزى يةكيَتي طوندو ئةو ناوضانةى دةوروبةرى بثارَيزَيت.
بةثيَي ِرَيكةوتنةكة هيَزى يةكيَتي بة شةى هةزار ثَي شةمةرطة خواردنء تةقةمةنىء
ثيَداوي ةستي تر وةكو خيَمة ،بةتاني ،جلوبةرطى طةرم ،ثارء خاكةناز ،هَيسةترو هةر ةضى
ةكةرة سةتةةى جةةنطىء سةةر ةبازى هةةبوو تةةنةانةةت طؤرةوي شةى لةة سةو ةثاى عَيراق
وةردةطرت .لة سةةربازطةكةى ةسيتةك رِؤذانة بة شةى شةةش سةةد ثيَ شةمةرطة لةو
كةلوثةلانةمان وةردةطرت ،بة شةى ضةوار سةةد ثيَ شةمةرطةكةي تر لة نزيك طوندى كاذاو
دكتؤر كةة ةمال ةشاكر وةري دةطرت بؤ بةةرةى حةاجى مةامةةنةد .ئةازوءقةة ةمان بؤ زؤربةةى
بارةطاكانى خؤمان لة سةنوءرى مةَلبةند دةنارد ،زؤر شةوَين كة ثيَ شةمةرطةيان ليَ بوو
لةةبةةر سةةختى ِرَيطةا ةكان ئؤتؤمبيلي بؤ نةةدة ضةوو ،بةة ولآخ ئةازءو ةقةو كةةلوثةة ةنان بؤ
دةنةاردن .ةلة بةةرةى حةاجى مةامةة ةند ،تةةنهةا ضةةنةد كةةرتَيةك ثَي شةمةةرطةةي ل َي بوو ،كةة
ثيَشتريش هيَزمان لةو ناوضةيةدا هةبوو.
جةة ةبار فةةر ةمان بِر ةيارى دابوو ةئازءوقةة نةةداتةة بةارة ةطا ةكةى جةةمةال جةةلالِ ،رؤذَةيك بةة
كةاك ةجةبةارم وت :كةاك جةةمةال طلةةيي دة ةكاتء دةَلَةيت لةة سةةر ضةى بةارة ةطاكةةى ئةةو
ةئازءوقةة وةر ةناطرَةيت ،طلةةييةةكةةي شةي لةة جيَي خؤيةةتي ،ئيتر لةةمةةودوا خؤم ةئازوء ةقة
ئةنَيرم بؤ كاك جةمال جةلالء كاك بةكري حاجي سةةفةر ،با دوايي نةيكةنة راثؤرتء
ِراثؤرتكارىء بلَيَن لالؤ كارى سةربةخؤ دةكات.
كاك جةبار وتى :خؤت ضيت ثيَ باشة بيكة ،من رِازيم.
527
لة رِاستةوة :مام جةلال ،بةكري حاجي سةفةر ،لالؤ
528
تةسليمبوونةوةى هاورِيَيةكي خةبات
ِرؤذيَك عةبدولكةريمى حةمةى سةةعيد هات بؤ لامء وتى :بةلَكو تؤ بة كاك جةبار
فةرمان بلََييت كة كلآ شةينكؤفَيكء دةمان ضةةيةكم بداتآ ،ضةونكة ئةوةى ِرا سةتى بَيت لة
لاى حاميد حاجى غالى ناتوانم ثَيشمةرطايةتى بكةمء ئةمةويَت لة سليَماني دابنيشم.
ةكاتيَةك ِرا سةثةاردة ةكةي كةاك عةة ةبدولكةةريمم بؤ كةاك جةةبةار بةاس كرد ،وتى :ئةةطةةر
عةبدولكةريم ئةيةوَيت دابني ةشَيتء هيس نةكات ،لة ر شةوَينيَك خؤى ثَييخؤ شةة با
دابنيشَيت ،منيش تةنها دةمانضةيةكي ئةدةمآ.
و :ئةى كلآشينكؤفةكةى خؤى كة لاي ئَيمةية نايدةيتةوة؟
وتى :ئةوا لةبةر ق سةةكةى تؤ ئةوي شةى ئةدةمةوة ،بةلآم باش بزانة ئةيفرؤ شةَيت.
ئةةطةةر عةةبةدولكةةريم كلآ شةينكؤفةةكةةي بفرؤ شةَةيت ،ئيتر ئةةوة ةئةبيةَت بةة ةباو لةةمةةودوا
ثَيشمةرطةى تريش ضةكةكانى خؤيان ئةفرؤشن.
دواتر كاك جةبار لةطةلأ عةبدولكةريمى حةمةي سةةعيد ق سةةي كردو ثيَي وت:
ئةطةر ضةةكةكةشةت فرؤشةت قةيناكة ،تؤ هةر دؤسةتى ئيَمةيت ،بةلآم نابَيت ثةيوةندى
بة هيس كةسء لايةنيَكةوة بكةيت ،لة شوَينَيك دابنيشةء هةقى هيضت نةبَيت.
كاك عةبدولكةريم وتى :برِيار بَيت هةقى هيس شةتيَكم نةبَيتء ثةيوةنديش بة هيس
كةسء لايةنَيك ناكةم .ئةطةر وةك يةكيَتي ئيشتان بة من بوو ئةوا من ئامادةم بيكةم.
سةالآنيَكي زؤر كاك عةبدولكةريمي حةمةي سةةعيد هاوِريَم بوو ،لة خةباتى ناو ةشار
بةة ةتاي بةةتي لةة ثيَنجوَين دةورى هةةبوو .زؤر بةة ثةةرؤش بووم كةة لةة رِؤذاني دواتردا
توو شةى هةلَةو ناِرةحةتى نةبَيت .ماوةيةك بوو هةندَيك ق سةةو با سةى نارِا سةتةوخؤ،
لةملاو ئةولا لةسةري دةوترا ،بةتايبةتى برادةرانى سةركردايةتي تَيبينى زؤر خراثيان
لة ةسةرى هةبوو .نة منء نة هاوِرَيكانم كة زؤر ليَى نزيك بوون هيضةمان ليَ نةبيني بوو،
هيس طومانيَكمان لةسةرى نةبوو ،هةموومان بةرطريمان ليَدةكرد.
ِرؤذيَك بة تةنها لةطةلأ كاك عةبدولكةريم ق ةسةم لةطةلَى كردو زؤر ئامؤذطاريم كردو
و :برام ت كةات ل َي دة كةةم ةبارءدؤخي تؤ زؤر نةا ةس كةة ،ةئةب يَةت ئيتر لةة ةمةودوا زؤر
ئاطادارى خؤت بيت ،توو شةى هةلَة نةبيتء كةس لة خ ةشتةت نةبات .تؤ ئيَ سةتا لةطةلأ
529
يةكَيتي نةماويت ،لةمةودوا ثةيوةندى بة كة سةةوة مةكةء ةسةر مةكة بةم كونء ئةو
كوندا .ئةطةر تة سةليميش ئةبيتةوة ،ئةوا كارء كا سةبييةكى ِرةوا بكة .تؤ كة سةيَكى
با شةيت ،حةز ناكةم توو شةى خراثة ببيت .ئةطةر تةمةنمان دريَذ بوو ئةوا تؤ ئةبيت بة
ةخاوةن ةمالأء دو كةانء ئؤتؤمبيةلء ةثارة ،ئيَ مةةش لةةم شةاخةة ثير ةئةبين .خؤ ئةة ةطةر
بارءدؤخ لةبار بوو سةةركةوتنمان بةدة سةت هَيناء هاتينةوة ،ئةوا تؤ بة ئؤتؤمبيلي
خؤت بةلاماندا تَيئةثةرِيتء تةثوتؤز ئةكةيت بة سةةرماندا .تؤ هةر دؤ سةتى ئيَمةيت،
بير لةوة مةكةرةوة كة ئَيسةتا ليَرة ئي ةشت نييةء كارى ةشؤرِشةت ل َي ةسةندراوةتةوة ،خؤ
دنيا هةر وا نابَيت ،تؤش هيَ ةشتا طةنجيتء بير لة داهاتوو بكةرةوة .ثاش ضةةند ِرؤذيَك
كاك عةبدولكةريم برِياريدا بطةِرَيتةوة بؤ سليَماني.
530
طلةيي ب َي بنةماي ثيَشمةرطة
لة كاتي طفتوطؤي نَيوان ِرذيَمء (ي.ن.ك) ِرؤذَيك ضةةند ثيَ شةمةرطةيةك لة طوندى
حةاجى ةمامةةنةدةوة ةهاتن بؤ ةبارة ةطاي مةةَلبةةنةدء ءت ةيان :ئيَمةة لةة شةاخى سةيةةرةوة
هةاتووين ،هيس ةئازوءقةةء خواردنمةان نةة ةماوة ،ةماوةيةةكى زؤرة ةبةزى ئةاذةلأ ةئةتوَيني ةنةوة
لة بري رِؤن ،ئةويش لةو ضةةند مالَةى كة لةو ناوة ماون ثةيداى ئةكةين ،بؤ ضةي كةس
ليَمان ناثرسيَتةوة؟
جةة ةبار فةةر ةمان وتى :لالؤ ،ئةةو هةةموو ةئازءوقةةء خواردنةة لةة بةارة ةطاى مةةلَبةةنةد هةةيةة
بؤ ئةبيَت ثَيشمةرطة بةو شيَوةية بذي؟
بة قسةةكاني ئةو ثَيشةمةرطةية زؤر ةسةرم سةوِرما ،ضةونكة ِرؤذانة لة سةةربازطةكةى
سةيتةةكء سةةربةازطةةيةةكى نز ةيك طونةدى كةاذاو بةة شةى هةةزار ثَي شةمةةرطةة ئةازءو ةقة
وةرئةطيراو دابةش ئةكرا .دواى قسةي ثَيشمةرطةكان ،ئؤتؤمبيَلم بؤ ئامادة كرا كة بضم
بؤ لاى دكتؤر كةمال شةاكر لة طوندى كاذاو ،لةويَوة ثيَكةوة ب ضةين بؤ طوندى حاجى
مامةند بؤ بينينى حالَى ثَيشمةرطةكاني ئةو سنوورة.
بةرِيَكةوت ثيَش ئةوةى بِرؤم ،دكتؤر كةمال شاكر هات بؤ لام ،ثيَكةوة بةرِيَكةوتين.
سةةرةتا منء دكتؤر كةمال شةاكر ضةووين بؤ طوندى زةَليَى لاى بةرزنجة كة بارةطاى
فةوجيَكى ةسوثاى عَيراقى ل َي بوو ،ئةبوواية لةو بارةطاية مؤلَةت وةربطرين ،ثا شةان بة
ئؤتؤمبيةل برِؤين بؤ دةورو ةبةرى حةاجى مةامةةنةد ،ضةونكةة ئةةو ةناوة ِرة ةبايةةى سةوثةاي
عَيراقى ليَ بوو .ئامر فةوجةي سةةربازطةكة ناوي (خةلدون) بوو ،خؤي ئؤتؤمبيلَيكى
بؤ ئامادة كردين .دواتر لة دكتؤر كةمال ةشاكرى ثر سةى ئةم برادةرة كَيية ،ئةمة ئاوات
عةبدولغةفور نيية؟
كةمال شاكر وتى :نةخيَر ئةمة ئةو نيية ،بةلآم بةرثرسيَكي طةورةية.
ةئامر ةفةوجةةكةة وتى :ئةةطةةر ئةةمةة ةئاواتةة ،ةباوكى ةكاتى خؤى لةة ةخانةةقين مفةةوزى
ثؤليس بوو ،جاريَك زؤرى ليَدام.
دكتؤر كةمال هةر ناوى منى ثيَ نةوتء وتى :ثيَموتيت ئةمة ئاوات نيية.
ةئامر ةفةوجةةكةة هةةر نةةيزانى من كَيمء ةناوم ضةييةة .دواتر دةر ةكةوت كةة ئةةو ةئامر
531
فةوجة ئةيوي سةت ناوى هةموو ثَي شةمةرطةو ليَثر ةسراوةكاني يةكَيتي بزانيَتء بؤ كاري
هةوالَطري خؤيان بةكاري بهَينن .ثا شةان ئةف سةةرَيكء دوو سةةربازى لةطةلأ ناردينء
وتى :ئةبَيت بضةن بؤ (مقر فرقة) لة سةةراي سةو ان ئاغا .كاتَيك ضةووين بؤ ةساربازطةي
فرقةة ،قةائةد فرقةة هةات بةة ثيرمةانةةوة .دواتريش ةئامر ليوايةةك كةة ضةةنةد ئةةف سةةريَكى
لةطةلَدا بوو هات.
ثا شةان ئيَمةيان بردة ذووريَكى طةورةو هةموو ثيَكةوة داني ةشتين .ثاش كةميَك ب َي
ئةةوةي داواي مؤلَةةتء ةيارمةةتي ةمان ل َي بكةةن ،بةة ةكامَيراي فؤتؤطرا ء ةكاميَراى ظيةديؤ
دة ةستيان كرد بة ويَنة طرتنمان .ئيَمة زؤرمان ثَيناخؤش بوو ،بةلآم لةبةرئةوةي لايان
طرنط نةةكةةين ،هيس خؤمةان ت ةيَك نةةداء وت ةمان ضةار نييةة ،خؤ ئَيمةة بؤ كةارى خراث
نةةهةاتووين ،لةة طفتوطؤداينء بةة فةةرميء بؤ كةارو ةبارى ثيَ شةمةةرطةة ةهاتووين .ثةا شةان
لةطةلأ دكتؤر كةمال كةوتينة ق سةةكردنء وتمان :ئةطةر شةةو لة تةلةفزيؤن ثي شةانى
بدةنء خةَلك ةانبينن ،ئاخؤ ضيمان ثآ بلََين؟
ماوةيةك لةوآ ماينةوة ،ثا ةشان ةضةند ئةفسةةريَكيان لةطةلأ ناردين بؤ ئةوةى بزانن
هَيزة ةكانى ئَيمةة ةتا ر شةوَينء جيَ ةطايةةك دامةةزراونء ةتا كةام لوتكةة ِرةبةايةة ةمان هةةيةة،
هةروةها بؤ ئةوي بزانن كة سةوثاى ئَيران هةتا كام شةوَينء جيَطا طةي شةتوونء لة كام
لا جيَطير بوونء سةةربةازطةةيةان هةةيةة .هةةموو ثَيكةةوة رِؤي شةتينء طةةي شةتينةة ئةةو
شةويَنةا ةنةى كةة ثَي ةشمةةرطةة ةيان ليَبوو ،لةةوآ بةة ئةةف سةةرةكةانمةان وت :تةا ئَيرة ئيَمةة
بنكةمان هةية ،ئيتر ئةبيَت ئيَمة بة تةنيا بضين سةردانى بنكةكاني خؤمان بكةين.
ئيَمة لةو ناوضةةية بنكةى طةءرةمان نةبوء ،تةنها ذمارةيةك ثيَشةمةرطةمان لة ضةةند
بةارة ةطايةة ةكدا هةةبوو .ئةةف سةةرة ةكان وتيةان :ةئةزانين كةة ئيَوة بنكةةتةان هةةيةة ،ئةاطةامةان ةلة
ثَيشمةرطةكانتانة كة لةسةر ضياكان هاتوضؤ ئةكةن.
ثيَ شةمةةرطةةكةان ةمان كةة لةةو نزي ةكانةة بوون بةانطمةان كردنء وت ةمان :ئةةوة ئيَوةن كةة
بةزء ثيو ئةتوَيننةوةو لة باتى رِؤن خواردنى ثآ دروست ئةكةن؟
وتيان :نةخيَر ئيَمة نين ،ئيَمة ئازءوقةمان زؤرةء ليَ شةمان ئةمَينَيتةوة ،تا ئيَ سةتا
ليَمان زيادةء هةموو ِرؤذيَك طؤشتمان بة تازةيى بؤ دَيت.
532
و :كاك كةمال خؤ طويَت لَيية ثَيشمةرطةكانى حاجى مامةند ضي ئةَلَين.
كةاك كةة ةمال وتى :من رِؤذانةة بةة ز ةيادةوة ئةازءوقةة ةيان بؤ ةئةنَيرم ،ئةاخر خؤ ةئازءوقةةء
خواردةمةةني خؤم نييةة ،من لةة حكو ةمةتى عَيراقى وةر ةئةطرم ،من نةازانم بؤ ةئة ضةن لةة
مةَلبةند شكات ئةكةن؟ بيستوومة ئةَلَين نان نيية بيخؤين ،ئاخر كةي واية؟
ثَي شةمةرطةكان وتيان :ئَيمة هةرطيز نة ضةووين بؤ مةَلبةند شةكات بكةين ،ئاطامان
ليَى نييةء برِواتان بيَت ناشزانين كآ ضووة شكاتى كردووة.
ئَيوارةي هةة مةان رِؤذ طةةِراي نةةوة بؤ سةليَ مةانى ،منء دكتؤر كةة مةال ةشاكر تةا
درةنطانيَكي شةةو سةةيرى تةلةفزيؤنمان كردء وتمان ِرةنطة تةلةفزيؤن شةتيَكمان
لة سةةر بلآوبكاتةوة ،بةلآم نة ئةو شةةوةء نة شةةوانى دءاتريش هي ضةى ويَنةيةك لةو
وَينانةى ئَيمة كة لة سةراى سو ان ئاغا طرتبوويان ثيشان نةدرا.
533
تةشكيلاتى مة َلبةند
جةبار فةرمان بةنيازبوو هةندَيك تة شةكيلاتى نوآ بكات لة مةَلبةندى يةكِ ،رؤذَيك
كاك جةبار وتى :لالؤ با ئيشوكار بدةينةوة بة جةمال جةلال.
و :منيش زؤرم ثيَخؤشة ،كاك جةمال ثياويَكي طورجوطؤلأء دَلسؤزو ماندووة.
كاك جةبار ثيَ شةنيازى بةرثر سةي كؤمةلآيةتى كونجرينء دواتريش هةورامانى بؤ
جةمال جةلال كرد .دواي ئةوةي ثَي شةنيازةكاني كاك جةبارم بة كاك جةمال ِراطةياند،
كاك جةمال وتي :ماوةيةكي زؤرة داواى ئيشى عةسكةريم كردووة ،بةلآم ئةو برادةرانة
ئيشيَكي تر بؤ من دياري ئةكةن.
من ئةمزانى كة كاك جةمال هةقى خؤى بوو كة ئيشي عةسكةري بؤ دياري بكرَيت،
بةلآم حةزم نةئةكرد ثيَي بَليَم "ئةزانم كة داواي ئي شةى عة سةكةريت كردووة ،بةلآم كاك
نةو شةيروان بة ةشيَوةيةكى تر لة سةةر ئةو بابةتة وةلآمى مني داوةتةوة" .لةو ماوةيةدا
داوام لة مامؤسةتا كةمال حةسةةن ميرزا ِرة ةشيد كرد كة بيَت بؤ ئيدارةى مةَلبةندو لةو َي
دةست بةكار بَيت .مامؤستا كةمال دلَسؤزانة دةست بةكار بوو.
هةةروة هةا بةة جةة ةمال ةجةلاا وت كةة ب َيةت بؤ مةةَل بةة ةندو ئةةركيَكي ئ يةداري بطرَي تةة
ئةة ةستؤ ،بةةلآم نةةهةات .ةكاك جةةمةال ةماوةيةةك هةةروا ةما ةيةوةء كةارى نةةدةكرد .رِؤذ ةيَك
ق سةةم لةة ةطةلأ كردء و :ئةةمةةو ةيَت ِرا سةتييةةكةت ثةآ بَلَيم ،كةاتى خؤى داوام لةة ةكاك
نةو شةيروان كرد كة كارى عة سةكةريت ثيَ ب سةثيَرن ،بةلآم كاك نةو شةيروان لة وةلآمدا
وتى "كاك جةمال بؤ ئيشةى عةسةكةري باش نييةو ثيَشةمةرطةكانمان توو ةشى شةك ةست
ئةبن ،با ئي شةى ئيدارة يان رِيَكخ سةتنء كؤمةلآيةتى بكات ،ضةونكة ئةء بؤ ئةء بوارانة
باشترة".
كاك جةمال وتى :ئةى باشة تؤ بؤ لةوكاتةوة ئةوةت بة من نةووتووة؟
و :دَلم نةهات.
ةثاش ةماوةيةةك ةلة جيَى حةةمةةى عةةتىَ ،ةكاك جةةمةال كرا بةة ةبةرثر سةى كؤ ةمةلآ ةيةتى
ةشارباذيَِر .ثاشةان جةبار فةرمان دةمانضةةيةكى ثيَشكةش كرد .رِؤذيَك كاك جةبار وتي:
لالؤ ،ئةزانيت جةمال جةلال كادريَكى زؤر باشةء لة كارى حزبيدا زؤر ضالاكة.
534
و :بةلَيَ واية ،بةلآم ثيَ ةشتر هةر بة ناهةق لةطةلأ كاك جةمال باش نةبوويت ،ئةو
يةكيَكة لةو كة سةانةى كة لة رِؤذانى سةةختء نةهامةتيء رِؤذة ِرة ةشةكانداء هةر لة
ئاشبةتالأ دةستى كردوة بة خةباتي نهَينى شارو ثَيشمةرطايةتي.
لةو ماوةيةدا عومةر غةريب كرابوو بة رِابةر سةيا سةىء مامؤ سةتا جةمال حاجى
محةةمةةد كرابوو بةة ةبةرثر سةى كةةرتى رِيَكخ سةتنى ثيَنجوَين ،لةة طو ةندى طورطةة ةيةرى
شةارباذَيرِ دائةني ةشتن .رِؤذيَك شةةهيد حةمة ئةمينى خةجآ هات بؤ لاى جةبار فةرمانء
شكاتى لة عومةر غةريب كردء وتى :كاك جةبار ،عومةر غةريب ئةَليَت ثيَنجوَينييةكان
تالآنمان ئةكةنء هيضيان لة مةَلبةندى يةك نةهَيشتووة.
كةاك جةة ةبار وتى :لالؤ ةماوةيةةكةة برادةران طلةةييةان لةة عومةةر غةةر ةيب هةةيةة ،بةةلَكو
خؤت لةطةلأ مامؤ ةستا جةمال ليذنةيةك درو سةت بكةنء لةو مة سةةلةية بكؤَلنةوةو
ضارةسةرى ئةو كَيشةية بكةن.
بؤ ةضارة سةةرى ئةو كَي شةةية ،منء فةرةيدونى حةمة سةاَلحء مامؤ سةتا جةمالى
ةحاجى محةةمةةد ،ليةذنةة ةيةكمةان ثَيكهَينةاء لةةطةة َل عومةةر غةةر ةيب داني شةتين .بةآ ئةةوةى
كةس دَلى برِةنجَيت ،ضةارةسةةرى كيَشةةكةمان كرد .ثاشةان ِراثؤرتي ليذنةمان نوسةيء
ئيمزامان كردو بةرزمان كردةوة بؤ مةَلبةند .لة رِاثؤرتةكةدا نوو سةيبوومان كة عومةر
غةريب ق ةسةى نا ةشيرنى بة كةس نةوتووة ،هيس شةتيَكى خراثيش رِووى نةداوة .دواى
ضةةنةد ِرؤذ ةيَك شةةهيةد حةةمةة ئةةمينى خةةج َي ،ةبةهؤي ِراثؤرتةةكةةمةا ةنةوة كةة عو ةمةر
غةريبمان تاوانبار نةكردبوو ،زؤر طلةيى ليَكردين بة تايبةتى لة من.
و :با ئةو كَيشة لاوةكييانة لةوة زياتر قوولأ نةبنةوةء زياتر ثةرة نةسَينن .باشتر
وا يةة كةة برادةراني مةةلَ بةة نةد ثيَ كةةوة تةة ةبا بين .برام ِرةن طةة خؤت بةاش بزان يةت كةة
ململانةآء ةناكؤكييةةكى زؤر هةة ةية ،ةبا ئةةمةةش نةةبَيتةة بةة ةشيَكى تر لةةو ململانَييةة .لةةو
كةا تةةوةى جةة بةار فةةر مةان هةاتووة تةة مةةَل بةة ةندى يةةك ،ململانَي كةة ز يةادى كردووةء
دذايةتييةكي زؤري كاك جةبار دةكريَتِ .رةنطة عومةر غةريب هةقي بووبيَت كة قسةةي
كردبَيت ،بةلآم تكاية با ئةم ةشتانة طةورة نةبن ،با دوايي ثيَمان نةَليَن ثيَنجوَينييةكان
دةستيان لةو طرذىء ئالَؤزييةي ناو يةكَيتي هةية كة ماوةيةكة سةرى هةلَداوة.
535
مامؤ سةتا موح سةين عةلي ئةكبةر كرابوو بة بةرثر سةى رِيَكخراوى كؤمةلَة ،برايم
جةةلال ئةةنةدامى رِيَكخراو بووِ .رؤذَيةك كةادريَكي كؤمةةةلَة بةة ةناوي سةؤران نةامةةيةةكى بؤ
مامؤستا موحسين نووسيبوو ،بة وشةي ناِرةواء دذ بة كؤمةلَة نامةكةى ثرِكردبووةوة،
ءيَنةيةكي نامةكة دة سةت مةَلبةند كةءتبوء .دواتر بة فةرماني جةبار فةرمان ،سةؤران
دة ةستطير كرا .مامؤسةتا موح ةسين هات بؤ لامء وتى :بةلَكو بة كاك جةبار بلََييت سةؤران
بةربدات.
كاك جةبارم بينيء ليَم ثرسةى كة بؤضةي سةؤراني طرتووة؟ وتى :ضةونكة نامةيةكى
بؤ مامؤ ةستا موح ةسين نوو ةسيوةء ق سةةي نا ةشيرينى بة كؤمةلَة وتووة ،خؤ شةم نامةكةم
خويَندووةتةوة.
بة مامؤسةتا موحسةينم وت نةئةبواية نامةكةي ثيشةانى كاك جةبار بداية .مامؤسةتا
موح سةين وتى :برِوام ث َي ب كةة ةئا ةطام ليَى ني يةة ،د ةيارة لةة بةةرى طيراوة تةةوة .ةثاش
هةوَليَكي زؤر قةناعة بة جةبار فةرمان كردء سؤراني ئازاد كرد.
ةشةهيد حةمة ئةمينى خةجآ ثَيشةمةرطةيةكى زؤر ئازاو بة ئيلتيزام بوو ،خاوةنى
خةباتي شةارو شةاخ بوو ،ماوةيةكى زؤربوو ليَثر سةراوى كةرت بوو ،داوام لة جةبار
فةةر ةمان كرد كةة ةكاك حةةمةةئةةمين بكةات بةة جَيطرى فةةر ةما ةندةي ت ةيث .ةكاك جةة ةبار بةةلَيَني
ثيَدام كة لة كاتيَكي طونجاودا بيكات بة جيَطري شةةهيد عةلي ضةوارتايي .هةروةها
عةة ةبدوَللآى مةةحمود شةةريف زؤر دةم ةيَك بوو ثيَ شةمةةرطةة بوو ،ةتا ئةةو ةكاتةةش هيس
ثلةيةكى ثَي شةمةرطايةتى وةرنةطرتبوو .رِؤذَيك عةبدوَللآ هاتة لامء وتي :بة مامؤ ةستا
جةمالي حاجي محةمةد بلَآ با ةكات بة ئامر مةفرةزة ،ضةونكة هةقى خؤمة .داواكةى
عةبدوَللآ رِةوابوو ،ث ةشتطيريم كردء داواكةيم طةياند بة مامؤسةتا جةمال ،ئةويش وتى:
داواكة ِرةوايةو هةقى خؤيةتى.
دواتر عةبدوَللآ لةطةلأ كؤمةلََيك لة برادةرانى ئالآى شؤِرش هةلَهات بؤ ئَيران.
536
كؤتايي طفتوطؤ
طفتوطؤي نَيوان (ي.ن.ك) ء ِرذيَمي بةعس زياتر لة ةساَليَك دريَذةى كيَ شةاء هيس
ئةنجاميَكى نةبوو ،بؤية (ي.ن.ك) لة سةةرةتاى سةاَلى 1985لة لايةن خؤيةوة كؤتايي
بة طفتوطؤ هَيناو بة دا سةتانى دابان لةطةلأ ِرذَيم دة سةتى كردةوة بة شةةرِ .لة هةنديَك
شةويَنى تر شةةرِء ثيَكدادان لةطةلأ ةسوثاى عَيراق رِووييدا ،رِؤذ بة ِرؤذ بارودؤخةكة
ئاَلؤزتر ئةبوو ،بؤية بؤ ماوةيةكي كاتي بارةطاكاني مةَلبةندمان طوا سةتةوة بؤ طوندى
طورطةةيةةر ،بةةلآم بةة شةيَكي زؤري شةتومةةكي ةبارةطةا ةكان ةمان هةةر ةلة طو ةندي سةيتةةك
مايةوة ،ضاوةرِيَي طؤِرانكاري نويَ بووين.
رِؤذَيك سةامان طةرميانى كة لة شةةرِةكاني دا سةتاني دابان طةِرابووةوة ،نامةيةكى
جةبار فةرمان كة سةةرثةر ةشتي داسةتاني داباني كردبوو بؤ هَينام كة تَييدا نو ةسيبووى
"بةا بةارة ةطاي ئ ةيدارةي مةةلَبةةنةد ب ضةيَتةةوة بؤ طونةدى سةيتةةك ،ئيَوة جةار َي ثةةيوة ةندي
لةطةلأ ِرذيَم تَيك مةدةن" .بة نامةكةى كاك جةبار زؤر ةسةرم سةوورِما ،ضةونكة بارودؤخ
زؤر ئاَلؤز بوو .رِؤذي دواتر بارةطاي ئيدارةم طوا سةتةوة بؤ طوندي ةسيتةك ،هةروةك
ِرابردوو بؤ وةرطرتنى ئازوءقةي ثَي شةمةرطةكاني مةَلبةندي يةك لة ةشارباذيَرِ ضةووم بؤ
سةةربازطةكةى ِرذيَم لة نزيك سةيتةك ،ئةوكاتةى من ضةووم ئةف سةةريَكى توركمان لةوآ
بوو كة بةرثرسى ئازوءقة بوو ،زماني كوردي ئةزانيء وتى :ئةوة ئَيوة لة يةكيَتى جيا
بوونةتةوة؟
و :نا ،بؤ ئةء ثرسيارة ئةكةيت؟
وتى :باشة ئيَوة ئاطاتان لة دنيا نيية وا هاتوون بؤ ئَيرة؟ ئةى ئاطادارى ئةو هةموو
شةِرةي نَيوان خؤتانء حكومةت نين؟
هيس خؤم تَيك نةداو و :ئَيمة رِيَكةوتنمان لةطةلأ ئةم فةوجةى ئَيرة هةية.
جةمال حاجى حةسةةن ثيَنجوَيني شةؤفيَرى ثيكابي بةَلَيندةريَك بوو ،ئةويش لةوآ
بوو وتى :بؤ خاتري خوا لة هةموو لايةكةوة شةرِة ،ئةوة ضؤن هاتوون بؤ ئيَرة؟
ةئةو رِؤذة هيس خؤ ةمان ت َيةك نةةداو خواردنء كةةلوثةةليَكى زؤرمةان وةرطرت .كةات َةيك
بة شةى تيثةكانى وةهابي سةةرتيثء شةؤِرش ئي سةماعيلم نارد ،ئةوان لة تر سةي
ذةهراءيكردني خواردنةكان لةلايةن ِرذيَمةءة نةيانوَيرابوو بيخؤن.
537
ئيَوارةي هةة مةان ِرؤذ جةة ةبار فةةر مةان طةةِرا يةةوة بؤ مةةلَ بةة نةدي يةةك ،دواتر هةات بؤ
بةارة ةطاي ئ يةدارة لةة سةي تةةك ،وتي :لالؤ تةازة طفتوطؤ لةة طةةلأ ِرذَيم سةوودي ني يةة،
بارةطاكةت بةجيَ بهيَلَةو با ثيَكةوة بضينةوة بؤ طورطةيةر.
لةبةر تيَك ضةونى بارودؤخةكة ،نةماندةتوانى ضةيتر بارةطاى مةَلبةند لة سةيتةك
بهيَ َلينةوة ،ضةونكة نزيكى سةةربازطةيةكى طةورةى حكومةتى عَيراقى بوو ،لةهةمان
كاتيشدا نزيك جادةى سةرةكى سليَمانى ضوارتا بوو ،بؤية سةرةتا هةرضى ئازوءقةء
كةةلوثةةلء خواردةمةةني مةةَلبةةنةد بوو لةة طو ةندى سةيتةة ةكةوة نةارد ةمان بؤ طو ةندى كةانى
درِكة .ثيَ ةشتر لةوآ خانوويةكمان دروسةت كردبوو بؤ بةنديخانة ،بةلآم تا ئةوكاتة ضةؤلأ
بوو .هةر ضةى شةتيَكمان هةبوو بردمانة ناو ئةو خانووة .مامؤ سةتا كةمال حة سةةن لةو
طوندة مايةوة ،وردة وردة برادةرانى تريش هةموو هاتن بؤ ئةو ناوة .جةمال جةلاليش
هاتة طوندي كانى درِكة .لة طوندي بزةنيان بارةطايةكى تري شةمان داناء ةضاوةرِوانى
ئةءة بوءين بزانين ر طؤِرانكارييةك رِءء دةدات.
538
ِراوةستاوةكان لة رِاستةوة :عومةر سالة طولَباخ ،عوسمان ،حاميدي حاجي غالي ،رةغعةتي مةلا ،كامةران بضكؤل،
بةكري حاجي سةفةر ،شةهيد حةمة ئةميني خةج َي ،ئاوات عةبدولغةفور ،مةلا يوسف ،لالؤ
دانيشتووةكان لة رِاستةوة :ئيسماعيل ،جةبار ،كوردة ،مامؤستا كةمال حةسةن ،؟ ،سيروان شيَخ بةكر ،غةريب،
عوسمان حسيَن
539
طواستنةوةى بارةطاكاني مة َلبةند
بةة ةهارى 1985لةةبةةر طو شةارى هيَر شةى يةةك لةةدواى يةةكى حكومةةتى عَيراقء
تة سةكبوونةوةى ناو ضةة رِزطاركراوةكانى ذيَر دة سةةلآتى ثيَ شةمةرطة ،كة زياتر بةهؤى
فراوان بوونى بةرةى جةنطى عَيراقء ئَيران بوو ،سةةركردايةتي (ي.ن.ك) بِريارى دا كة
بارةطاى مةَلبةندى يةك بطوَيزرَيتةوة بؤ ناوضةي قةرةداغ .ثيَش ئةوةي برِؤين بؤ بةرى
قةرةداغ ،بة ثلانء نةخشةي جةبار فةرمان ،زؤربةى ئازوءقةء كةلوثةلء ثيَويستةكانى
مةَلبةند ،بة سةةرثةر ةشتي براكانى سةةرحةدى خةليفة يونس (لالة ئةنوةرء ئةكبةر) بة
تراكتؤر طوا سةترايةوة بؤ بةرى قةرةداغ .ئةوكاتة لالة ئةنوةر لاي يةكيَتي ثيَ شةمةرطة
بوو ،بةةلآم ئةةكبةةر لةة طةةلأ حكوء مةةتي عَيراق ةكاري دةكرد .لةة ةكاتي طوا سةت ةنةوةي
شتومةكةكان لة دةوربةرى طوندى دسكةرة بةشَيك لة شتومةكةكان لةلايةن جاشةكاني
ِرذيَمةوة دة ةستيان بةسةةردا طيرابوو .دواتر ئةكبةرو كة ةساني نزيكي خؤي توانيبوويان
ةشتومةكة دةسةت بةسةةردا طيراوةكان وةربطرنةوة ،ثا ةشان رِةوانةى ماَلى كوَيخا قادرى
ئاوةكةلَةيان كردبوو.
كاك جةبار ئاطادارى كردم كة جارآ لة بةرى ةشارباذَيِر ئةمَينيَتةوة ،بةلآم ثيَوي ةستة
منء ضةةند بةرثر ةسيَكي تر برِؤين بؤ بةرى قةرةداغ .برِيَكى زؤر ئازوءقةء كةلوثةل لة
طوندي كانى درِكة بةج َي مابوو ،ئةوكاتة مامؤ ةستا كةمال حة سةةني ميرزا ِرة شةيد كة
ئةندامى ئيدارةى مةلَبةند بوو لة كاني دِركة مابووةوة.
شةةوي دواتر منء ةسامان طةرميانيء مامؤ ةستا سةاَلح ذاذلَةييء ئاوات عبدالغفورء
ئازادي جةلال خةفا ء حاكم برايمء ثيَشةمةرطةكاني لاي خؤمانء هَيزيَكي ثَيشةمةرطة
ةبةرةء ةناء ضةةى قةةرةداغ كةةوتينةة رِيَ .ئةةو هيَزةي لةةطةةلَمةان بوو لةة لايةةن سةا ةمان
طةرميانييةوة سةةرثةر شةتى دةكرا .ماوةيةك بة ثآء بة ئؤتؤمبيَل تا طوندى ويَلَةيةري
نزيكي طوندي قرطة رِؤي ةشتين .سةامان طةرميانيء بة شةَيك لة هَيزةكة بة ناو طوندى
قرِطةدا رِؤي شةتن بؤ دةوروبةرى طوندى ذالَة ،لةوآ ئوتومبيَليان بؤ ئيَمة ثةيدا كردبوو.
نزيكى كاتذميَر حةوتى سةةرلةبةيانى طةي شةتينة طوندى ئاوةكةلَة لة شةارةزوور ،لةو َي
ضةووينة مالَى كوَيخا قادر ،زؤر خزمةتيان كردين .بارةطاى تيثةكةى فةرةيدون حةمة
ساَلح لة طوندى ئاوةكةلَة بوو ،ئةوانيش هاتن بؤلامانء زؤر هاوكارييان كردين .ثاشان
540
بةرةو طوندى تةكيةي قةرةداغ بةرِ َي كةوتين.
ةكات يَةك طةةي شةتي نةة طو نةدي تةةك يةة لةة ةناو دار هةة نةارة كةانى طو نةدي تةةك يةةي
قةةرةداغ،دة سةت ةمان كرد بةة كةةثر درو سةتكردن .لةةنزيةك ةبارة ةطا ةكةى ةمةلا بةةخت ةيار بؤ
خؤمء ثَي ةشمةةرطةة ةكانم ضةادريَك ةمان هةةَةلداء كةةثريَك ةمان درو ةست كرد .هةة ةمان رِؤذ
سةةلامى لاى مةلا بةختيارم بينيء ثيَموت "ثيَت واية مةلا بةختيار ثيَى ناخؤش بيَت
كة ئيَمة لَيرة ئةم كةثرة دروست ئةكةين؟
وتى :نةخيَر لالؤ طيان ،ثيَى ناخؤش نيية ،ئيَمة ثاسةوانى تؤش ئةكةين.
ِرؤذَيك بةكرى حاجي ةسةفةر سةةرداني كردم .كاتَيك كة شةوَينء جَيطاكةمي بيني
وتى :با شةة مةلا بةختيار ثيَي ناخؤش نيية كة لَيرة ئةم كةثرةت درو سةت كردووة؟
ثيَمواية ثيَي ناخؤشة ،بةلآم قسة ناكات.
ئيَوارةي هةةمةان رِؤذ لةةطةةلأ كةاك ةبةكر دةعوةتى ةمةلا بةةخت ةيار بووين .دواي كةةميةَك
داني ةشتن لةطةلأ مةلا بةختيار ق سةةم كردو و :ثر ةسياريَكم هةية ،بةلآم بة ِرا ةستىء بآ
لةِروودامان وةلآمم بدةرةوة.
وتى :فةرموو.
و :ثيَت ناخؤش نيية كة لة نزيك ئيَوةوة كةثرم كردووةء ضادرم هةلَداوة.
وتى :نةخَير ،بةثَي ضةةوانةوة زؤري ةشم ثيَخؤ شةة ،برِوام ث َي بكة بة ثيَ شةمةرطةكانم
وتووة كة ئاطادارت بنء حةرة ةسياتى تؤش بطرن ،بةلآم ئةطةر كة ةسيَكى تر بوواية ثيَم
ناخؤش ئةبوو ،لةوانةية هةر نةم هيَشتاية كةثر بكةن.
كات ةَيك لةطةلأ كاك بةكر طةِراي ةنةوة بؤ كةثرةكةي خؤم ،و :كاك بةكر خؤ طويَت ليَ
بوو مةةلا بةةخت ةيار ضةى وت ،برام خؤ من نةة ةهاتووم بةةربةةرةكةان َىء ململانةآ لةةطةةلأ ةمةلا
بةختياردا بكةم.
541
بؤردومانى مة َلبةند
ةماوة يةةك بوو فرِؤ كةة جةةنطييةة كةانى ِرذيَمى عَيراق ،رِؤذانةة بؤردو مةانى مةةلَبةة نةدي
يةةكء طو ةندة كةانى ةبةرى قةةرةداغء دةورو بةةر ةيان ةئةكرد .بةة يةاني يةةكي زوو ،بؤ خؤ
ثارا ةستن لة بؤردوماني فِرؤكة ضةووبووين بؤ ناء قؤثييةكاني قةرةداغ ،ثَيشةمةرطةكانى
لاى خؤم ،ةشةهيد ئةنوةرى برازامء ةشةهيد حةسةةني سةةعيد زؤرابء جةلالء جةبارو
عوسمانء سةابيرم لةطةَلدا بوو .ئيَوارةيةكي كؤتايي بةهاري ،1985فرؤكةكانى ِرذَيم
جاريَكي تر دة سةتيان كرد بة بؤردومانكردني مةَلبةند .يةكةم جيَطاء شةويَن كة بةر
بؤردومانةكة كةوت ،كةثرء خيَمةكةى من بوو .سةامان طةرميانى تةقةى لة فرِؤكةكان
كرد ،لةة ئةةن ةجامي بؤردو ةمانى فرِؤكةةكةان ،سةا ةمان طةةرميةانيء دوو ثَي شةمةةر ةطةى تر
بريندار بوون.
لة ئةنجامي بؤردومانةكةدا ،تةنها ةضةكةكانمان بؤ دةر ضةوو ،ئةويش بة خؤمان
بوون ،ةهةموو ئةة شة ةياي ةناو خَيمةةكةة وةك بةةتةانىء جلو ةبةرطء كةةلءثةةلي ةتايبةةتي
خؤمان وةك ثَيناسء ويَنةو نامةي حزبيء بةرثر سةان سةووتا .ئةوةي زؤر جيَي داخ
بوو بؤ من ،ةسووتاني جانتايةكم بوو كة ءيَنةء نوو ةسراوء بةلَ ـةطةنامةي طرنطي تيَدا
بوو.
ئةو ِرؤذة بةكرى حاجي ةسةفةرء مةلا بةختيار لة طوندى سةيَو ةسَينانةوة ةضاويان لة
بؤردو ةمانةةكةة ببوو ،زانيبوو ةيان شةويَنةةكةانى ئَيمةةيةة بةةر بؤردو ةمان كةةوتووة ،زؤر زوو
طةي شةتنة شةو َينى بؤردومانةكةء هاتن بؤ لامان .دكتؤرةكانى شةؤِرش ئةوانةى لةو
دةورو بةةرة بوون ،بةة ثةة لةة خؤ ةيان طةة ةيا ةندة ةئةو شةويَ ةنةى كةة كةاك ةسا مةانء دوو
ثيَ شةمةرطةكةى تَيدا بريندار ببوون .كاتذمَير شةة شةى بةيانى ِرؤذى دووةم ،دووبارة
بؤردومانى فِرؤكة جةنطييةكاني ِرذَيم دةستى ثيَ كردةوة.
542
مةنعة تةجةءلةكةي 1985
ِرذيَمي ةبةعس بةةمةةبةة سةتي دة ةستطيركردني كةة سةاني خةة ةباتطَيرِو لايةةنطراني
شةؤِرشء دوذمناني ِرذَيم ،هةروةها بؤ طةِران بةدءاي هةموو شةتيَكي قةدةغةكراو وةك
ضةةكء وَينةو بلآوكراوةي سةيا سةي ،سةةرلةبةياني ِرؤذى 1985/10/18لة رِيَي
بَلندطؤي كؤثتةرةوة مةنعة تةجةءلي لة شةاري سةلَيماني ِراطةياند .لةء رِؤذةدا لةلايةن
هَيزة تايبةتةكاني ِرذَيمء ضةةكداراني بة دةيان كة سةي بيَ تاءان دة سةتطيركران يان
ةشةهيدو ب َي سةةرء شةوَين كرانء خانووةكانيان بة شةؤفلَ تَيك دران ،ئةءيش تةنها
بةهؤي ءيَنةيةكي ثَي شةمةرطة يان كتيَبيَكي ةسيا سةي كة لة ماَلةكانياندا دؤزرايةوة يان
بةهؤي درووَيك كة لة سةر ديواري دةرةوةي خانووةكانيان نووسرابوو.
ئةو سةةردةمة كوِرةكانم لةِريَكخ سةتنةكاني ناء ةشاردا كاريان ئةكردء زؤر ةضالاك
بةوون .لةة كةاتةي ةط ةفتةو ةطؤي ةنَةيوان (ي.ن.ك)ء ِرذَيةم زؤر هةا ةتوو ضةؤي نةاو ضةة
ئةازادكراوة ةكان يةان ئةةكردء بلآوكراوة كةاني (كؤ مةة ةلَةي ِرة ن ةجدةرانء ى ن ك)ء كتيَبي
قةةدة ةغةكراو ةيان لةة ةطةلأ خؤيةان ئةةبردةوة بؤ سةلَي ةماني .دواي طفتوطؤ ذمةارةيةةكي زؤر
لةء بلآءكراءانة لةطةلأ ثؤ سةتةرى شةةهيدانء ءيَنةى بةرثر سةاني بالآى (ى ن ك)ء
ءَينةى خؤيان كة لة كاتي سةةردانةكانيان بؤ لام لة ناء ضةة ئازادكراءةكان بة ضةةكةءة
لةطةلأ بةندةء بةرثرسةاني ترى ةشؤِرش طرتبويان لةطةلأ دةمانضةةء نارنجؤكء فيشةةكدا
لة ماَلةءة لة بة شةي ناءةءةى ث ةشتي قةنةفةء لة ث شةتء ذيَرى كةنتؤري جلوبةرطء
دؤلآبدا شاردبويانةءة.
رِؤذي مةةنعةةتةةجةةءلةةكةة حةةمةديء مةة ةها ةبادء بةةختيةارء سةؤران لةة مةالَ ئةةبن،
ةكامةةرانء مةةريوان لةة بةة ةغداء كةةركوك خوَينةد ةكار بوونء لةة ةما َل ةنابن .ةكاتيةَك حةةمةديء
كوِرة ةكان ةئامةانجي مةةنعةةتةةجةةءلةةكةة ةيان بؤ ةئا شةكرا ئةةب ةيَتء ئةةزانن كةة ِرذيَم زؤر ةبة
ءردى هةةموء كونء قوذبنيَكي ةمالآن ئةةث شةكنن ،بةةثةةلةة ئةةكةةءنةة خؤ ةيان .سةةرة ةتا
حةمدى ،مةهابادى ك ةضم ئةنَيريَت بؤ مالَي حاجي حة سةةن مةريواني كة دراء ةسيَمان
بوءن لةة ةطةلأ كؤمةة ةلَةى ئَيران ئي شة ةيان ئةةكرد ،بؤ ئةةءةى هيس نةةبيَةت لةة مةةتر سةي
دة سةتطيركردن بثارَيزرَيت .ثا شةان دة سةت ئةكةن بة دةرهَيناني كؤمةلَيَك لةء ءيَنةء
كتيَبء كةلوثةلة قةدةغةكراءانةء شةاردنةءةيان لةذَير طلَي باخ ضةةى مالَةءة ،بةلآم
543
ةبةهؤى نزيكبوونةةءةى مةةفرةزةكةانى ث ةياءاني ِرذَيمء ث شةكنيني ةخانوة ةكاني نزيكي
ةما لةَةءة مةان ،هةةروة هةا زؤرى ءيَ نةةء بلآءكراءة كةانء نةةبوني ةكاتي ثيَوي سةت بؤ
شةاردنةءةيان لة شةوَينيَكي تردا كة طوماني ليَ نةكريَت ،دة سةت لة شةاردنةءةيان
هةلَدةطرنء خؤيان بؤ كاتء ساتيَكي ناخؤشء نةخوازراء ئامادة ئةكةن.
ماَلي ئَيمة ءا هةلَكةءتبوء كة لة نَيواني سة َي كؤلآندا بوء ،سةةربازةكان لة كاتي
ث شةكنيني مةالةَةكةاني ئةةء سة َي كؤلآنةةدا بةة ِرَيكةةوت لاي مةالَي ئيَمةة بةة يةةك دةطةةنء
كؤ ةئةبنةةءة ،ةهةموو سةةر ةقالَي ةئاو خوارد ةنةوةء ق سةةكردن ئةةبن .لةةوانةةيةة بةةهؤي
تَيكةةلَبوون ةيان لةة ةطةلأ يةة ةكدا ،هةةر مةةفرةزة ةيةك ةيان ثيَي وابووب ةَيت كةة مةةفرةزة ةكاني تر
ةمالَي ئَيمةةيةان ث شةكني بَةيت ،بةةلآم ةيةكيَةك لةة هَيزة تةايبةةتييةةكةاني ِرذَيم بؤ دَلنيةابوءن
لةءةي كة مالَي ئيَمةيان ث شةكنيوة ،ئة ةضيَت لة دةرطاي ماَلي ئيَمة ئةداتء سةؤراني
كوِرم دةر ةطاي ليَ ئةة ةكاتةةءة .بةة عةةرةبي ثر سة ةياريَةك لةة سةؤران ئةة ةكات .سةؤرانيش
ئةوكاتة بةهؤي كةمي تةمةنيةوة تةنها كؤمةَلَيك و شةةي عةرةبي زانيوة ،بةلآم هةر كة
طويَي لة و شةةي تةفتيش بووة هةر لةخؤيةءة وتوويةتي (نعم) .سةةربازةكة ئةِرواتء
خؤشبةختانة مالَي ئيَمة لة ثشكنينء كارةساتي دلَ تةزَين رِزطاريان ئةبَيت.
ئةة طةةر مةالَي ئيَ مةة يةان بث شةكن ةيا يةةء يةةك يةَك لةةء ضةةكء تةة قةة مةةنيء ءيَ نةةء
بلآءكراءانةة ةيان بةدؤز ةيايةةتةةوة ،بةة دَلن ةياييةةءة هةةموء ئةة ةندا ةماني خَيزانةةكةةمء كؤمةةَل ةيَك
خةةلَكي تريش كةة لةةطةةلأ كوِرة ةكانم لةةنةاء رِيَكخ سةتنةة ةكان ئي ةش ةيان كردءوةء ةناءء
ءيَنةيان لة مالَةءة هةبوءة ،ب َي سةةرء شةويَن ئةكران .بؤ نمونة مالَي مامؤ ةستا ح ةسيَن
شةةريفي هاءرَِيم لة طةرِةكي ئي اهيم ثا ةشا ،لة ةسةر يةك لافيتةي ثر سةة كة لة كاتي
طفتوطؤ كةةي 1984لةةلا يةةن (ي.ش.ك) بؤ ضة لةةي كوِرة كةة يةان كةة لةة ئةاءي دء كةان
خنكةابوء نوو سةرابوو ،خؤيء كوِرة طةةءرةكةةيء برازايةةكي كةة بؤ خويَنةدن لةة مةاَلي
ئةءاندا ئةبَيةت ئةطيريَن .بؤ ِرؤذي دوواتر لة فلكةةي نالي لةطةلَ شةةش كة سةي تردا
طوللة باران كرانء خانووةكة شةيان بة شةؤفة رِءءخاند .هةروةها ماَلَيك لة طةرِةكي
دةرطةةزَين ،نزيكي فل ةكةى نةالي تةةن ةها لةةبةةر يةةك ءيَ ةنةي مةام جةةلال كةة لةة مةا ةلَةكةة ةيانةدا
بوو ،خةاءةني مةا ةلَةكةة بةة ةناءى ةتاهيرى موزةميةدء كوِرةكةةى دة سةتطيركرانء ِرؤذي
دءاتر لة فلكةى نالي طوللةباران كران ،خانووةكةشيان بة شؤفلَ تَيك درا.
544
ئالآى شؤ ِرشء مةترسييةكانى شة ِرى خؤكوذى
دواى ئةةو رِووداوانةة ِرؤذَيةك مةةلا بةةختيةارم بينى ،طلةةيى ةلة ةئا ةسؤى شةَيخ نورى
كردء وتى :ئةزانيت كاك ئاسؤ هةر نةهاتووة بؤ بةخيَرهاتنمانء سةرى ليَ نةداوين.
ثاش ماوةيةكى كةم كاك ئا سةؤم بينيء و :برا ضةؤن وا ئةبيَتء بؤ سةةردانى
يةكترى نةكةين ،لةبةر ئةوةى كة تؤ بةرثر سةى رِيَكخراوى كؤمةلَةيت ،ئةبيَت ئاطادارى
ئيشوكارى يةكترى بين.
وتى :من هيس شةتيَكم بةةرامبةةر بةة ةمةلا بةةخت ةيارء ئةةو برادةرانةةي تريش نييةة ،
ضؤن نةضووم بؤ سةردانيان؟ سةردانم كردوونء جاريَكي تريش سةردانيان ئةكةم.
ِرؤذيَك لاى مةلا بةختيار داني ةشتبووم ،ئا سةؤى شةَيخ نورى هات بؤ سةةردانى مةلا
بةةختيةار .دواى بةةخيَر ةهاتنء هةةوالأ ثر ةسينء هةةنةد ةَيك ق سةةكردن ،ةمةلا بةةختيةار
كتَيبيَكى بةناوى (ئيدي ناكريَ بيَدةنط بين) لاى خؤيةوة دانابوو داية دة ةست ئا سةؤى
ةشَيخ نورىء وتى :كاك ئا سةؤ ئةم كتَيبة بخويَنةرةوة كاك ةسالار عةزيز نوو سةيويةتي،
بةلآم حةز ئةكةم هةر لَيرة بيخوَينيتةوة ،ضةونكة نابيَت ليَرة ب ةضَيتة دةرةوة ،هةر ئةو
دانةيةم دةست كةوتووة.
ِرؤذيَكى ثايزى 1985جةميل هةورامىء ئا سةؤى شةَيخ نورى هاتن بؤ سةةردانم،
ئةوكاتة بارةطاكةم طوا سةتبووةوة بؤ طوندي َةسيو سةَينان .برادةران ِرووداويَكيان بؤ
طيَِرا مةةوةء وت يةان " كةاوةى ئةةنوةر بةةطى محمود ةخانى دزلَى لةة ةطةلأ برا يةةكى عي مةاد
ئةحمةد بووة بة شةةِريانء زؤريان لة يةك داوة" .هةردوءكيان دوو كوِرى طةنجى تازة
ثيَ طةي شةتووبوون .هةر كة ئةو هةوالَةم زانى دة سةتبةجآ ثَي شةمةرطةم نارد بة دواى
هةردووكيان .ئةوةندةى ثيَ نة ضةوو هاتن بؤ لام ،زؤر بة سةةرياندا ها ،ئامؤذطاريم
كردن كة جاريَكي تر شةتي وا ِروونةداتةوة .كاتَيك ق سةةم لةطةلأ ئةكردنء ئةمدواندن،
بة ق ةسةكانياندا وا دةرئةكةوت كة دة سةتيَك هانى دابنء لة سةةر بيرورِاى ةسيا سةي
ج ةياواز ،بووب ةَيت بةة شةةرِيةان كةة ئةةويش ةلة ئةةن ةجامي سةةرهةةَةلدانى ئةالآى ةشؤِرش
درءست ببوء .دواى قسةكردنيَكى زؤر و :ئةم شةِرةي ئيَوة كردوتانة جا لةسةر هةر
شةتَيك بووبَيت زؤر بآ مانايةء ةشتيَكى زؤر خراثتان كردووة ،ئةبَيت هةر لَيرةداء لة
بةرضاوى ئيمةدا داواى لَيبوردن لة يةك بكةنء ئاشت ببنةوة.
545
هةةردوءكيةان داواى ل َي بوردنيةان لةة يةةك كردو ةئا شةت بوونةةوة .ةئةو ِرؤذة هةةموو
ثيَكةةوة ةشووتي ةمان خواردو بوو بةة ق سةةى خؤشء ثيَكةةنين ،هةةريةةكةة لةة لايةةكةةوة
قسةةيةكى خؤ ةشى ئةطَيِرايةوة .ئةوكاتةى ئةو دوو ثَيشةمةرطة شةةِريان ببوو ،بةختيارى
براى مةن سةورى ئةنوةر بةط لة ةشارةزوور بوو .كاتَيك كة طةِرايةوة ضةةند كة سةَيك
ضةوءبوءن بؤ لاىء با سةى شةةِرةكةيان بؤ طَيرِابوءةوة .ئةوانيش بيَ بيركردنةوةء
دة سةتبةجآ ضةووبوون لة براكةى عيماد ئةحمةديان دابوو .كاتَيك هةوالَي شةةِرى
دووةمم بي سةت ،ضةووم بؤ مالَى كاك مةن سةور ،بةرِيَكةوت باوكء دايكى كاك مةن سةور
لةةوآ بوون ،دواى سةلآو و :ئةةرآ ةكاك مةةن ةسور بؤ ةكارى ئةاوا ةناِرةواء ةناهةةق ةتان
كردووة ،كةى شتي وا لة ئيَوة ئةوةشَيتةوة؟
ةكاك مةةن سةور وتى :بةة طؤرِى شةةه ةيدانء بةة ضةي برِوات هةةيةة ،من ةئا ةطام لةةو
مةسةلةية نةبوةء نازانم ضؤن بووة.
و :ئاخر ئةبيَت باجةكةى تؤ بيدةى ،ضةونكة من ئةو كيَشةةيةم ةضارةسةةر كردبوو،
ئةو دوو كورِةم ئا شةت كردبووةوة ،هةموو شةتيَك كؤتايى هاتبوو .دايكء باوكى كاك
مةنسور ئةو ِرووداوةيان زؤر ثيَ ناخؤش بوو.
دواتر هةةواَلم زانى كةة برا ةكةى عي مةاد ئةة ح ةمةد بةة نهيَنى نَيردراوة بؤ شةار بؤ
ةضارةسةةر ،ضةونكة لووتى ةشكا بوو .برادةران داوايان لَيكردم ،كة كاك مةنسةور ببةم بؤ
لاى عيماد ئةحمةد بةلَكو بارودؤخةكة هيَمن بكةمةوة ،نةوةك شةتى تر رِوو بداتء بؤ
ةئةءةى ةلةوة زيةاتر طةةورةتر نةةبَةيتء ئةاَلؤزيى ليَ نةة ةكةويَ ةتةوة .لةة ةطةلأ ةكاك مةةن سةور
رِؤي شةتين بؤ لاى كاك عيماد ،ثاش وتووَيذء ق سةةكردن عيماد ئةحمةد ليَيان خؤش
بوو ،كةاك مةةن ةسوريش داواى لَيبوردنى لةة ةكاك عي مةاد كرد ،هةةر ةلةو َيةدا ةهةموو
ثَيكهاتنء ئا ةشت بوونةوة .كاتَيك كة ثيَموتن "ئاخر بؤ لةسةةر هيسء ناهةق ئةم ةشتانة
طةةورة ةئة كةةنء ةئةوةنةدةى تر ئةالَؤزي ةئة كةةن؟" هةةردووكيةان ب َي ئةا ةطايي خؤ ةيان ةلةو
مةسةلةية دةربرِي.
ئةةو ِرؤذة زؤر توورِةو بَيزار بووم لةةو ةبارودؤ ةخةى تيَى ةكةوتبووينء لةةو شة ةتة
لاوةكييانةى ِروويان ئةدا كة خةريك بوو كارة ةساتء رِووداوي طةورةيان ليَئةكةوتةوة.
546
دواى ئةةوةى كةة عي ةماد ئةةحمةةد ةمان بةةجيَ هَي شةت ،بةة ةكاك مةةن ةسورم وت " ةئةبَيةت
لةةمةةودوا تؤ ئةاطةادارى خؤتء براكةانةت ب ةيت ،ةبا بةة هةةموومةان كةاريةَك بكةةين كةة نةةهَيلَين
ئةةم جؤرة كيَ شةانةة رِوو ةبداتةةوة .خؤ ئةةطةةر شةتى واش رِووى دايةةوة ،ئةةوا ةنةهَيلَين
طةورةتر بَيت ،ضةونكة دواتر زؤر بة زةحمةت كَي ةشةكان ضةارة سةةر ئةكرَيتء لةوانةية
رِووداوي دَلتةزَينيشي لَيبكةويَتةوة".
ضةةند رِؤذَيك دواى ئةو ِرووداوة ،لة بارةطاكةى خؤم داني ةشتبووم ،سةةردار ناوتاقى
ئامر كةرت ميوانم بوو ،بارةطاكةى نزيكمان بوو .لةو كاتةدا ثيَ شةمةرطةيةك هةواَلي بؤ
هَينام كة ضةةند ثيَشةمةرطةيةك هَير ةشيان كردؤتة سةةر مةنسةورى ئةنوةر بةطء سةةريان
شةكاندووة ،هةروةها لة خو شةكةزايةكى مةن سةوري شةيان داوة كة لةطةَليدا بووة.
ميوانةكانم بةجيَ هيَ شةتء ضةووم بؤ ناو بازارِةكةى طوندى سةيَو سةَينان ،ضةونكة
شةةرِةكة لةوآ رِووى دابوو .هةوالَي كاك مةن سةورو ئةو ثيَ شةمةرطانةم ثر سةي كة
هَيرشيان كردبووة سةري.
وتيان :كاك مةنسوريان بردة مالَةوة ،ثَيشمةرطةكانيشيان برد بؤ مةَلبةند.
شَيخ عةلى (خولة كةشكؤلأ) ماَلةكةى نزيكى دوكانةكانى طوندةكة بوو ،لة ماَلةكةى
خؤى هاتة دةرةوة .هةر كة ةضاوى بة شةةوكةتى حةمة ةساَلح هةورامى( )114كةوت،
كؤمةَلَيك قسةةى ناشةيرينء جنيَوى ثَيدا ،كاك ةشةوكةت هيس قسةةيةكي نةكردو وةلآمى
نةدايةوة .لة ةشَيخ عةلي نزيك بوومةوةو و :شةَيخ عةلى بؤ لة خؤتةوة جنيَو ئةدةيت؟
زؤر عةيبة بؤ ئيَوة كة ئاوا بةو ةشيَوةية لةطةلأ يةكترى ئةجووَليَنةوةو هةلَ سةوكةوت
ئةكةن.
ثا شةان ضةووم بؤ لاى كاك مةن سةورء خو شةكةزاكةيء دلَنةواييم كردنء داوام
ليَكردن كةة دان بةة خؤيةا ةندا بطرنء بةة هيَمني هةةلَ سةوو ةكةوت لةةطةةلأ ةبارودؤخةة ةكةدا
بكةن .ثاش كةميَك بةكرى حاجى سةةفةر ثيَشةمةرطةيةكى نارد بؤ لامء وتي :كاك بةكر
ئةلَيَت با سةريَكم ليَ بدات.
( )114ئةندامي كؤمةلآيةتي مةَلبةند بوو.
547
بةةهؤي بيَزار بوونم لةةو ةبارودؤ خةة ةئالَؤزء ِرؤذ ةطارة ةتالأء نةا لةة ةبارةى كةة تَيي
كةوتبووين ،نة ضةووم بؤلاي كاك بةكر .لة ئةنجامي توِرةييء بيَزار بوونم و :سةةد
ِرةحمةت لة مةلا م ةستةفا كة ئا ةشبةتالَى بة شةؤِرش كرد ،ئاخر كةي كوردء شةؤِر شةيان
وتووة!
هةر ئةو رِؤذة شةةوكةتى حةمة سةاَلح رِؤي ةشتبوو بؤ طوندى بةلةكجارِ بؤ بارةطاى
مةَلبةندى يةكء لةوآ شةكاتى لة شةَيخ عةلى كرد بوو .بؤ لَيثر سةينةوة هةمان ِرؤذ
مةَلبةند ثيَ شةمةرطةيان ناردبوو بة دواى ئةو كة سةانةدا كة شةةرِيان كردووة .دواتر
ضةووم بؤ لاي بةةكري ةحاجي سةةفةةر ،ضةونكةة لةة لايةةن ةسا ةمان طةةرميةانييةةءة،
ثَيشةمةرطةكانى ضةةك كرابوونء طيرابوون ،ئةو كاتة ثيَنج ثَيشةمةرطةى لة لا بوو .دواى
ئةوةى ئةوانيان بردبوو بؤ مةلَبةند ،داواى نةريمانى حاجى عةزيزء سةيروانى شةَيخ
ةبةكريةان ةئةكرد كةة لاى ةكاك ةبةكر ثَي شةمةةرطةة بوون ،بةةلآم خؤ ةيان نةةدا بةةدة سةتةةوةو
نةضوون بؤ مةَلبةند .هةروةها مةَلبةند داواى شَيخ عةلييان كرد.
ئةو رِؤذة مةلا بةختيةارم بينىء وتى :ئةو برادةرة (مةبة سةتى ئاوات عةبدول ةغةفور
بوو) ضةى ئةويَت ،ثَيى بلَآ با واز بهَينَيت ،تازة شةتةكة رِووى داوة ،با ضةارة سةةرى
ب كةةنء بةارودؤ خةة كةة هيَور ب كةة نةةوة ،نةةك ةئةوة نةدةى تر تيَكي بةدةن .ةئاوات لةة طةةلأ
ئيَ مةة يةة ،بةةلآم هةةر ئةةويش ةئةنَير ةَيت بةة دواي برادةرانى ئيَ مةةدا بؤ ئةةوةي داد طةايى
بكات ،ئاوات ئةيةوَيت شَيخ عةلىء ثَيشمةرطةكان بطريَت ،ئاخر ضؤن شتي وا ئةبَيت.
ئةوكاتة ئاوات عةبدولغةفور بةرثر سةى كؤمةلآيةتى مةَلبةند بوو .ثا شةان ضةووم بؤ
لاى ئةاوات عةةبةدولغةةفورء و :برا بؤ كةاريةَك ئةةكةةيةت ةكة شةتةةكةة ئةةوة ةندةى تر ةطةورة
ببَيت؟ حةز ئةكةم بة وردي بيرى ليَ بكةيتةوة.
كةاك ةئاءات وتى :ئةاخر ةشتيَكي ةباش ني يةة ث شةتطوآ بخريَن ،هةةموو ئةةو
ثَيشمةرطانةي كة شكاتيان ليَكراوة هةر ئةبَيت بيَن بؤ دادطاى مةَلبةند.
و :بؤ ئةوةندةى تر بارودؤخةكة ئالَؤز بكريَت كة دواتر نةتوانين ضةارة سةةرى
بكةينء شةتى زؤر خراثترى ليَ بكةويَتةوة؟ من وام ثيَ با شةة لَيرةدا كؤتايى ثيَ بَيتء
ضارةسةريَكى شياوى بؤ بدؤزينةوة.
548
وتى :ئيتر من نانَيرم بة دواى كةسداء بِريارمدا واز لةو مةسةلةية بهَينم.
ثاش ماوةيةك بةرثر سةي عة سةكةري مةَلبةندي يةك ( سةامان طةرميانى) ذمارةيةك
ثيَشةمةرطة لةطةلأ هَيزيَكى بةرطريى ناردة دةوروبةرى طوندى سةيَوسةَينانء طوندةكانى
ةئةو نزي كةانةة ،ةلةو ةناوة جةةولةةيةان ةئةكردء دوور نةة ةئةكةةوت ةنةوة .ةشةويَكي درةنط
ثيَ شةمةرطةيةك بة ثرتاو هات بؤ لامء وتي :برادةران لة مالَى كاك بةكرن ،ئي شةيَكي زؤر
طرنطيان ثيَتةو ئةيانةويَت سةردانيان بكةيت.
كاتيَك ضةووم بؤ مالَي كاك بةكر ،مةلا بةختيارء عيماد ئةحمةدو مامؤ سةتا ث شةكؤ
نةجمةدينء شةَيخ عةلى لةو َي بوون .دواي سةلآو ،وتيان :لالؤ تؤش ئاطادار بة ،هةر
ضةواردةورى سةيَو سةَينان بة ثيَ شةمةرطة طيراوةء هةموو دامةزراون ،بؤية ناردمان بة
شويَن تؤدا ،بؤئةوي تؤش ئاطاداربيتء بزانيت كة ئةو برادةرانة بؤضى وا ئةكةن؟
بارودؤخةكة زؤر هةسةتيارو مةتر ةسيدار بوو ،ثيَشةبيني شةةرِو كارةسةاتي دلَتةزيَني
ليَ ئةكرا ،بؤ هَيوركردنةوةي باررودؤخةكة ،ثيَوي سةت بوو ب ضةم بؤ مةلَبةةندء لةطةلأ
ةسامان طةرمياني قسةة بكةم .ئوتؤمبيَلم نةبوو ،كات نزيكي دوانزةي شةةو بوو ،ئةبواية
بة ثيَ برِؤ شةتماية بؤ بارةطاي مةلَبةند ،بةلآم لةبةر هة ةستياري بارودؤخةكةء نةبووني
كاتي ثيَوي سةت ،ضةووم بؤ بارةطاكةي جةميل هةورامي .با سةي بارودؤخةكةم بؤ كاك
ةجةميةل كردو و :ةتا شةةِرو ةكارة سةات رِووي نةةداوة ،بةة ئوتؤمبيَلةةكةةت تةا مةةلَبةة ةند
ةطةيةنن.
كاك جةميل وتي :زؤر باشة ،منيش لةطةَلت ديَم.
ثَي ةكةوة بةةرَِي كةةوتين بؤ بةةرى تةةكيةة .سةة ةبارةت بةةو هيَزةي كةة لةة دةوروبةةري
سةيَو ةسَينان كؤكرابوونةوة ،لةطةلأ ةسامان طةرمياني ق سةةم كردو و :ئةو كارةكةي
ئيَوة ئةيكةن ِرا سة سةت نييةء زؤريش خراثة ،نةك ئةو ضةةند كة سةة بةلَكو طةلى كوردء
ةشؤرِ شةةكةىء بةتايبةتيش يةكيَتيء كؤمةلَة زةرةرمةند ئةبن .خؤ ئةطةر خوانةكردة
ئةةوةى من ةئةيزانم رِوو ةبدات ،يةاخود ئةةوةى كةة دةتةا ةنةوَيةت بيكةةن ،لةةوانةةيةة ثةةن ةجا
ثَيشةمةرطةمان ةشةهيد ببَيتء ضةةندين كورِى قارةمانء سةةركردةمان لةدةسةت ب ةضيَت،
دواتريش هيس لة مةسةلةكة ناطؤرِيَت .تا كار لة كار نةترازاوة ئةو هَيزة بكشَينةرةوة.
549
كاك ةسامان وتى :لالؤ طيان بلآوكردنةوةي ئةو هَيزة لةو ناوة تةنها بؤ تر سةاندني
ئةو برادةرانةية .ئةوةى ِرا سةتي بَيت ئةوةش تةنها لةبةر ئةوة بوو كة ئةو برادةرانة وا
تَينةةطةن كة كةسمان لةطةَلدا نةماوة ،با ئيتر بزانن كة ئَيمةة هَيزيَكي زؤرمان لةطةَلداية.
بة كورتييةةكةىء عةرةب وتةنى ئةمة (ع ض عضيييي ) بوو ،با ئيتر ئةوان بة هيَزى
خؤ يةان نةةنةازن ،ئيتر لوت بةةرزيء خؤ بةةزلزانين بةة سةة .بةةلآم بةةَليَ ةنت ةئةدة مةآ كةة
لةمةودوا هةرضةى بكةم بة تؤ ئةَلَيمء بة قسةةى تؤش نةبيَت هيس جوولآنةوةيةك ناكةم،
ئةوا ئةو هَيزةش ئةكَيشمةوةو بلآوةيان ث َي ئةكةم.
كاك جةميليش سةةبارةت بة هةمان بابةت ق سةةي لةطةلأ كاك ةسامان كردء هةوَليي
هيَوركردنةوةي بارودؤخةكةي دا .ثاشةان طةرِامةوة بؤ لاى بةكرى حاجي ةسةفةرء مةلا
بةختيارء ئةو برادةرانةي تر ،هةر كة منيان بينى دة سةتيان كرد بة ضةةثلَة ليَ دانء
وتيان :ئةوة كؤترى ئاشتى طةِرايةوة.
و :خةمتان نةبيَت ئةوةى بؤى ضةووم ضةارة ةسةرم كرد .ئةوا ئةو هَيزةش بلآوةي
ثَيكراءةء خةمتان نةبيَت هيس رِوو ناداتء ثةيمانيان بة من داوة كة هي ضةتان بةرامبةر
ناكةن ،دَلنيا بنء بة بيجامةوة بآ ترس ليَى بخةون.
برادةران بةو هةوالَة زؤر دلَخؤش بوونء دةستخؤشيان ليَكردم ،ثاشان و :برايان
تكاش لة ئيَوة ئةكةم ئيتر ئيَوةش واز بهَينن ،ضونكة بةش بة حالَى خؤم تالآوء ئازارى
دووبةرةكىء ململانيَى حزبايةتيم زؤر ضةشتووة ،ئةزانم كة ر مالَوَيرانييةكة بؤ كوردو
ثيَ شةمةرطةو شةؤرِش .وا دةرئةكةوت كة تكاء سةةرنجةكانم لاى ضةةند كة سةيَكيان زؤر
بةآ سةوود بوو ،بةةلآم هةةنةديَكى تر ةيان بةة ةبايةة ةخةوة طويَ ةيان لَيطرتبووم .بؤ ةماوةيةةك
طرذىء ئالَؤزيي تا ِرادةيةك كةم بووةوة،
لة كاتي درو ةستبووني ئةو بارطرذييةي نَيوان برادةراني مةَلبةندء ئالآي شةؤِرش،
جةبار فةرمان لة مةَلبةندء سةنووري ناو ةضةي قةرةداغ نةبوو ،دواي طوا سةتنةوةي
مةَلبةند بؤ ناو ضةةي قةرةداغ جةبار فةرمان لة شةارباذَيِر مابووةوة ،سةةرثةر ةشتي
شةةرِةكاني ةشاخي كةتوو ناو ضةةكةي ئةكرد كة ِرذيَم هَير شةي بؤ كردبوو .لةو شةةرِو
ةبةرطري يةةدا هةةر دوو فةةر ةما ةندة سةالار ةقادرو عةةلي ضةوار تةايي لةة ةطةلأ كؤ مةةَل ةَيك
550