ق سةةيةكى دةكردء بيرو بؤ ضةوونى لة سةةر ةضووني كاك نةو ةشيروان بؤ ةشارةزوور
دةردةبرِي.
يةكيَك لة رِؤذةكانى كؤبوونةوةكة تايبةت بوو بة هةظالأ خةجؤ ،كة ق سةةى لة ةسةر
كورد سة ةتاني بوون كرد .ثةاش ةماوةيةةك ثَي شةمةةرطةة ةكاني (ح سةك) حةةمةةي ةحاجي
سةابيريان ئازاد كردبوو .دواي مانطيَك كاك نةو ةشيروان هةلي بؤ ِرةخ سةابوو لة دة سةت
ثَيشمةرطةكاني (حسك) هةلَهاتبوو ،ثاش ماوةيةك طةيشتةوة سةركردايةتي.
451
كؤنفرانسى يةكةمى كؤمة َلة
لة بةهاري 1981يةكةم كؤنفرا سةى كؤمةلَة لة (ماليمؤس)ي نزيكي طوندي كاني
زةرد بة سةترا ،نزيكةى 180ئةندام بة شةدارى تَيدا كرد .برادةراني ثيَنجوَين بة دوانزة
ئةندام بة شةداري كؤنفرانس بووين كة بريتي بوون لة ( شةةهيد حةمة ئةميني خةج َي،
شةةهيد جةمال عةزيز فارس ،جةمال جةلال ،فةرةيدون حةمة سةاَلح ،مامؤ ةستا كةمال
ةحة ةسةن ،بةةكري حةاجي سةة فةةر ،ةهاورِيَ كةا مةةران ،جةة مةال حةة مةةي خوا كةةرةم،
عةبدولكةريم حةمةي سةةعيد ،عةلي حاجي حةمة ب ةضكؤل كة رِووثؤش بوو ،بةندة) ثَيم
وا يةة كةة شةةه يةد عةة بةدولَلآي ةحاجي عةةزيزيش ئةة نةدامي كؤنفرانس بوو .دواى
كؤنفرانس تة شةكيلاتى ِريَكخ سةتنةكاني كؤمةلَة كرا ،نةو شةيروان م ةستةفا ثيَى و كة
جطةة لةة ئي شةوكةارة ةكانم ءةك ةكارطيَرِى لقي سةيَ ،ئةةب ةَيت ءةك ئةةنةدامى كؤميتةةى
ِريَكخستنيش دةست بةكار .
ء :كاك نةو شةيروان كادرى طةنجء زيرةكمان هةية كة ئةء ئةركة بطرنة ئة سةتؤ،
ءام ث َي باشترة كة لةبرى من كةسيَكي تر بكةن بة ئةندامي كؤميتة.
دءاى طفتوطؤيةكي زؤر داءاكةى كاك نةوشيروانم نةشكاندء جطة لة ئيشوكارةكانم
ءةك ةكارطيَرِى لق ئةةء ئةةركةة شةم طرتةة ئةة ةستؤ .لةة كؤنفرا سةى يةة ةكةمى كؤمةةَلةة،
دة سة تةة طةةرىء تةة كةةتول ةكارى هةةبوو ،دواى كؤنفرانس كؤبو نةةوة يةةك كرا بؤ
ضةاكبوءنةوةى ثةيوةندى نَيوان برادةران ،لة كؤبونةوةكةدا نةو شةيروان م سةتةفا لة
بةكرى حاجى سةفةر تورِة ببوو ،هةر بؤية كاك بةكر عاجز ئةبَيتء ئةرِوات .دواتر كاك
بةكرم بينيء وتي :ئاطاداريت كاك نةو شةيروان ضةؤن لةطةلأ من ئةجوولََيتةوة؟ ثا شةان
باسى عاجزبوونةكةى بؤكردم.
من ئةمزانى كة هةندَيك ناكؤكى هةبوو ،بةلآم بةو شةيَوةية نةبوو كة بطاتة ئةوةى
كة ِروويدا .دواتر سةبارةت بةو بابةتة قسةم لةطةلأ كاك نةوشيروان كرد ،ئةويش وتى:
منيش نةموي سةت بطاتة ئةوةى كة ق ةسة بكةم ،بةلآم ِرةنطة خؤت بزانيت كة ثيَ شةتر
لةة نةاو خيَ مةة كةةدا بةة ةكاك بةةكرم وت ،كةة بيَ تةة سةةرةوة بؤ ئةةوةى لةة لاى خوارةوة
دانةةني شةَيةتء ةبارانةةكةة ليَي نةةدا ،بةةلآم ةكاك ةبةكر وتى "نةايةةمء لَيرة دا ةئةني شةم"،
452
قسةكةى شكاندم ،جطة لةوة كاك بةكر بؤ هانى تةكةتولء تةكةتولكارى ئةدات؟
و :كاك نةوشيروان بةهةَلة تَيطةيشتوويتء شتي وانيية.
وتى :بةلَيَ واية ،بةلآم تؤ ئاطات ليَ نيية.
و :باش ئاطام لَيية ،ضونكة هيس كةسَيك لة من نزيكتر نيية لة كاك بةكر.
وتىِ :راست دةكةيت ،بةلآم ِرةنطة تؤ ئاطاداري ضةند شتَيك نةبيتء ثيَت نةَلَيت.
و :كاك بةكر هةر شةتَيك ،بكات من ئاطادار ئةكات ،بةلآم سةةبارةت بةو بابةتة يةك
و شةةي لاى من باس نةكردووة ،هةرطيز لاى من نةيوتووة كة ئَيمة ئةبيَت دةنط بة كآ
بةدةين يةان بةة كيَي نةةدةين .هةةر ضةةنةدة ئَيمةة لةة كؤنفران سةةكةةدا دوانزة ئةةنةدامى
ثيَنجويَنى بووين ،بةلآم بة كةسمانى نةووتووة كة دةنط بة كآ بدةين.
دواي طفتوطؤيةكي زؤر كاك نةوشةيروان برِواى بة قسةةكانم كردء بؤى دةركةوت كة
ئةء زانيارييانةى دةربارةى كاك بةكر ثيَيان وتبوو ِرا سةت نةبوءن .دواتر خؤى نامةى
ناردبوو بؤ بةكرى حاجى سةفةرو ئاشتى كردبووةوة.
جارَيك بة مؤلَةت ضووبووم بؤ شارباذَير ،كاك بةكرم بينيء ليَي ثرسيم "ئةوة ضؤن
قةناعةتت بة كاك نةو شةيروان كردء ضةؤن وا زوو طؤِرا ،ضةونكة تا ئَي سةتا ضةةند
نامةيةكى بؤ ناردووم".
453
كؤنفرانسي يةكي كؤمةَلةي ِرةنجدةراني كوردستان (بةهاري )1981
ناسراوةكان لة رِاستةوة :لالؤ ،عةبدولكةريم حةمة سةعيد ،جةمال جةلال ،يوسف زؤزاني،
د .كةمال خؤشناو ،ئةبو شةهاب (ئيحسان) ،عةلي بضكؤل
454
تاليب ِرؤستةم كوذرا
لة كاتى بة سةتنى كؤنفرا سةى يةكةمى كؤمةلَةدا ،تاليب رِؤ سةتةم نامةيةكى ناردبوو
بؤ بةةكرى ةحاجى سةة ةفةر ،لةة نةا مةة كةةدا داواى كردبوو كةة يةةكَيتيء كؤ مةة لةَة وازى
لَيبهَينن .بةةكرى ةحاجى سةةفةةر ةنامةةكةةى دابوو بةة ةمةكتةةب سة ةيا ةسي .ئةةوانيش
نةا مةة يةةك يةان بؤ ةتال ةيب رِؤ سة تةةم نو سةيبوو كةة ئيتر لةة ةمةودوا كةةس هةةقى ني ةية
بةسةةريةوةء وازيان ليَ هَيناوة .هيَشةتا نامةكةى مةكتةبي ةسياسةي لة طيرفاني بةكرى
حاجى سةةفةردا بوو كة بينَيريَت بؤ تاليب رؤ ةستةم ،هةوالَمان ثيَ طةي شةت كة تةقة لة
تاليب رِؤستةم كراوةء كوذراوة.
ئةةوةي من ئةةطةادار بووم تةاليةب رِؤ ةستةةم كةة سةيَكى خراث نةةبوو ،ةتا ئي سة ةتاش
هؤكاري ِراستةقينةي كوشتنةكةيم بة تةواوي بؤ رِوون نةبووةتةوة.
455
كؤبونةوةى ثارتة ئيَرانييةكان
رِؤذ ةيَك ةمام جةةلال ئةة ةطاداري كردين كةة دةيةةوَيةت كؤبوو ةنةوةيةةك لةةطةةلأ برادةراني
ئؤثؤز سةيؤني ئَيران وةك كؤمةةلةَةي زةحمةةتكيَ ةشانء حزبي ديموكراتء ضةريكى
فيدائيء ضةةند ثارتيَكى تر لاي ئَيمة لة لقي سةيَ ئةنجام بدات .ئةوكاتة نزيكي 17
ثارتي طةورةو بضةووكي ئَيرانء كوردسةتاني ئَيران لة سةنووري سةةركردايةتي (ي.ن.ك)
بوون .لةة بةةر زؤري بةارة ةطاي ةثار تةة كةاني ئَي مةةو ئةةوان بةةو ةناو ضةة ةيان دةوت دؤلَي
ئةحزاب .ئةو ِرؤذة شةَيخ عيزةديني ح سةَينىء شةةهيد دكتؤر عةبدولِرةحمان قاسملو
بةة ةشداري كؤبوو نةةوة كةة يةان كرد .ثيَش كؤبوو نةةوة كةة داريو شةي فرو هةةر كةة ئةةو
سةةردة مةة وةزيرى دةو ةَلةتى كؤ مةارى ئي سةلامى ئَيرانى بوو لةة طةةلأ مةام ةجةلال
كؤبوونةوةي كردبوو .داريوشى فروهةر دؤستى مام جةلالء (ي.ن.ك) بوو.
لةة كؤبو نةةءة كةةدا مةام جةةلال سةة ةبارةت بةة دة سةتثيَكردني طفتوطؤي نَيوان
ئؤثؤز سةيؤني كوردي ئَيرانيء حكو مةةتي ئَيران وتى :لةة طةةلأ داريو شةى فرو هةةر
داني شةتم ،داريوش دةَليَت دةولَةتي ئَيران دةيانةويَت سةةركردايةتي ئؤثؤزؤ سةيؤنى
كوردى ئَيران ببينن ،بةلآم ئيمام خومةينى زؤر حة سةا سةيةتي بة دكتؤر قاسملو هةية.
لة كؤبوونةوةكةدا برِياردرا كة مامؤ سةتا شةَيخ عيزةدينى حو سةةينى ب ضةيَت بؤ طفتوطؤ
لةطةلأ دةولَةتي كؤمارى ئي ةسلامي ئَيرانء لةطةلأ ئيمام خومةينى دابني شةيَت .شةةهيد
دكتؤر قاسملو وتى :ئةمة كَي شةةى كوردة نةك شةةخ سةى قاسملو ،با ئةوان مافى كورد
بدةن ،من هةر نزيكيشيان ناةةءة.
بؤ ثَي كةةنين ةمام جةةلال وتى :لةة ةمةودوا ئةة طةةر فرِؤ ةكةى ئَيران بؤردو ةمانى ئيَوةى
كرد ،ئَي مةة ثَي يةان دةلََيين ةبا بؤردو مةاني ئيَوة نةة ةكات ،خؤ ئةة طةةر فرِؤ كةةى عَيراقيش
ويستى بؤردومانى ئيَمة بكات ئيَوة ثَييان بَليَن كة بؤردومانمان نةكةن.
دوواتر شةَيخ عيزةدين لةطةلأ ضةةند كة سةيَكى تردا رِؤي ةشتن بؤ تاران .لة كاتى
طفتوطؤدا ،شَيخ عيزةدين لاى خومةينى باسى قاسملوي كردبوو .خومةينيش بة شَيخ
عيزةديني وتبوو كة جاري داهاتوو لةطةلأ قاسملو بَينةوة بؤ تاران.
بؤ جارى دووةم بؤ طفتوطؤ ،مامؤ سةتا شةَيخ عيزةدينء شةةهيد دكتؤر قاسملو
ثَيكةةوة ضةوون بؤ ةتاران .طفتوطؤي نَيوان ثةارتةة كوردييةةكةانى ئَيرانء دةولَةةتي ئَيران
جاريَكى تر دةستى ثيَكردةوة.
456
دؤلار طؤ ِرينةوة
ةسالَى 1981زؤر ثيَوي سةتمان بة ثارة بوو ،ئةركيَكى زؤر كةوتبووة سةةر شةانى
بةشةى ئيدارةى سةةركردايةتى ،لة تاران دؤلارمان هةبوو ،بةلآم ئةبوواية بيطؤرِينةوة بة
ثارةى عَيراقى ياخود بة تمةنى ئَيرانى .لةو سنوورة دءكاني كابرايةك هةبوو كة ناوى
ئةحمةد سةاروخ بوو ،ثارةى ئالَووطؤرِ ئةكرد ،بةلآم لة توانايدا نةبوو كة بِرة ثارةكةي
ئيَمة ئالَووطؤِر بكاتِ .رؤذيَك نةو شةيروان م سةتةفا ثيَيو "بةلَكو يةكيَك ثةيدا بكةيت
كة بتوانيَت برَِيك دؤلارمان بؤ بطؤرِيَتةوة بة تمةنى ئَيرانى".
بؤ ةئةو مةةبةة ةستةة بةة ثيَ شةمةةرطةةيةة ةكدا نةامةةيةةكم ةنارد بؤ طونةدي بلةةكةآ بؤ حةةمةة
بةالَولأء( )106حةة مةةى حةاجى مةةحمودي ب لةةكيَ ( ةئامؤزاى مةةج يةد سةةليم) .دءاى
طةي شةتني نامةكةم ،هةردووكيان هاتن بؤ لام بؤ سةةركردايةتي .دواي ئةوةي كةميَك
حةوانةوة ،بردمن بؤ لاى برادةرانى مةكتةبي سةيا ةسي .بةدةم رَِيطاوة ثيَموتن :بؤئةوة
ناردوومة بة دواتاندا ،بِريَك دؤلارمان هةية ،بةلَكو بؤمان بطؤرِنةوة بة تمةن.
وتيان :بةسةرضاو ،ضةندو ضؤنتان ث َي خؤشة ،وا بؤتان دةطؤِرينةوة.
دواي ئةوةي لةطةلأ برادةراني مةكتةبي ةسياسةي قسةةيان كرد ،طةِرانةوة بؤ بلةكيَ.
دواي يةةك دوو رِؤذ بةة طونيةةيةةك تمةة ةنةوة هةاتنةةوة بؤ سةةركردايةةتي .كةات ةَيك عومةةر
دة ةبابةة ةئةو ةهةموو تمةةنةةى بيني وتى :خؤ كةاكةة ئيَمةة ثةارةكةة ةمان لَيرة نييةة ،بةةلَكو لةة
تارانة لاى دكتؤر فوئاد مةعسوم ،ئةبيَت ئيَمة نامةيةكتان بؤ بنووسين كة لةوآ ثارةكة
وةربطرن.
وتيان :طرنط نيية ،خؤتان ضؤنتان ثيَخؤشة وا بكةن.
عومةر دةبابة وتى :با شةة ئةطةر هاتوء تا ئيَوة لة تاران دكتؤر فوئاد ئةدؤزنةءة،
ئةةء دؤلارة ةكانى ةناردبوو بؤ ئَيرة ةياخود ةلة ةتاران كردبووي تمةةن ،ةئةو ةكاتةة ئَيمةة ضةى
لةم ثارةيةى ئيَوة بكةين؟
( )106حةمة بالَولأ ثَيشتر لةطةلأ ضريكى فيدائي كارى سياسي دةكرد ،بةلآم دواتر دانيشتء سةرقالَي
كارو كةسابةت بوو.
457
وتيان :ئيَوة سةةرفى بكةن ،هةركاتَيك ثارةتان هةبوو ةاندةنةوة ياخود بيدةن بة
لالؤ ،ئةو بؤمان ئةنيَريَتةوة.
لةو بارءدؤخة نا سةكةدا ،هةلَويَ سةتى ئةو دوو ثياوة زؤر جوامَيرانة بوو .برادةران
زؤر سةةر ةسام بوونء زؤر سةوثاسةيان كردن .بؤ هةر كارَيك ِراسةثَيردراناية ،ب َي دءءدَلي
ئةةن ةجام ةيان ئةةدا ،زؤر رَِيزيةان ل َي ئةةطيراء بةة خزمةان ةناءيةان ةئةبردن .برادةران زؤر ةيان
ثيَخؤش بوو ،كة مرؤظي وا دَل سةؤزء با ةشيان نا سةى .ئةو سةةردةمة دؤلار لة ئيَران
قاضاخ بوو ،دؤلار بة هةر كةسيَكةوة بطيراية سزايةكي توند ئةدرا.
كةاتيةَك مةام جةةلال لةة دةرةوةي ولآت طةةِرا ةيةوة بؤ كورد ةستةان ،داواي ليَكردم ةكة
ةئا ةطاداري حةة ةمةى ةحاجي مةةحمودء حةةمةة ةباَلو َل بكةةم كةة بيَن بؤ سةةركردايةةتي بؤ
ئةوةي دؤلارمان بؤ بطؤِرنةوة .واديار بوو عومةر دةبابةء دكتؤر فوئاد مةع سةوم با سةى
دَلسؤزيء ِراستطؤيي ئةو دوو دؤستةيان بؤ مام جةلال كردبوو .عوسمانى برازام نارد
بة شةويَن حةمةى حاجى مةحمودى بلةكآء حةمة بالَو َل .دواي ضةةند ِرؤذيَك هاتنء
لةطةلأ خؤيان ثارةء تمةنيَكى زؤريان هَينابوو .ةسةرةتا هاتن بؤ لاي منء وتيان :ثيَش
ئةوةى بضين بؤ لاى مام جةلال ،داواكارييةكةمان هةية ،بةلَكو بة مام جةلال بلََييت.
و :داواكارييةكةتانم ثيَ بلَيَن ،مام جةلال ضي لة توانايدا بَيت بؤتان دةكات.
وتيان :كة سةيَكى خؤمان لة ئَيران طيراوة ،لة سةةر ئةوةى هة ةشتا هةزار دؤلارى
ئةةمريكىء ثَينج هةةزار دي ةنارى عَيراقى ثيَ بووة حوكم دراوةء ثةارة كةة شةى طيراوة.
ثةارةكةة طرنط نييةة ،بةةلآم بةةلَكو ةمام جةةلال شةتيَك ةمان بؤ ب ةكات بؤ ةئازادكردنى يةاخود
حوكمةكةى بؤ كةم بكةنةوة.
ثا شةان ثيَكةوة ضةووين بؤ لاى مام جةلال .دواى بةخيَرهاتن مام جةلال بةو دوو
دؤ سةتةي وت :نزيكةى يةك مليؤن دؤلارمان هةية ،بةلَكو ئيَوة وردة وردة هةر جارةى
هةنديَكمان بؤ بطؤِرنةوة ،بةلآم ثارةكةمان لة تارانة .ئَي سةتاش ثارةمان زؤر ثيَوي سةتة
بؤ ضةةكء ثيَداوي سةتي ثيَ شةمةرطة .ثا شةان مام جةلال نامةيةكى بؤ دكتؤر فوئاد
مةعسوم نووسي كة لة تاران هةر جارةى برِى دوو سةد هةزار دؤلاريان بدات َي.
كة مام جةلال لة ق سةةكانى بووةوة ،داواكاريةكةيانم بؤ با سةكرد .مام جةلال وتى:
بةسةرضاو ،با ئةوان ذمارةى زيندانء فايلةكةيم بؤ بهَينن ،هةولأ بؤ بةربوونى ئةدةم.
458
دواي مةانط ةَيك حةةمةة ةباَلولأء حةةمةةى حةاجى مةةحمود بؤ كَي شةةى هةاءرِيَكةة ةيان
هاتنةوة بؤ سةةركردايةتي .مام جةلال قسةةي لةطةلأ كردنء وتى :زؤر بةداخةوة يةكَيك
لة دؤ سةتة نزيكةكاني يةكيَتي بةنى سةةدر( )107بوو كة بتوانَيت كاريَكمان بؤ بكات،
ئةويش رِؤي شةتء ئَيرانى بةج َي هيَ ةشت .ئيَمةش وةك يةكَيتي زيانيَكى طةورةمان ليَ
كةوت ،ضةونكة لة لايةن دؤ سةتةكانمانةوة لة رِيَي سةورياوة ضةةكء تةقةمةنييةكي
زؤرمان بؤ نيَردرابوو ،بةلآم لة فرِؤكةخانةي تاران لة لايةن ئيَرانةوة دة سةتي بة سةةردا
طيرا .بةنى سةةدر ثةيمانى ثيَ دابووين كة يارمةتيمان بداتء ضةةكةكانمان بؤ ةسةر
ةسنوور بؤ بنَيريَت ،بةلآم بة رِؤي ةشتني ه ضةمان بؤ ناكرَيتء زةرةريَكي طةورةمان كرد.
بِرواتان بَيت بؤ ئةو مة سةةلةيةى ئيَوةش لةطةلأ بةنى سةةدر ق سةةم كردبوو ،خةمتان
نةبيَت من كؤلأ نادةمء نامةيةك بؤ حزبة ئي سةلامييةكانى عَيراق ئةنوو سةم ،ضةونكة
ئةوان دؤستايةتيان لةطةلأ دةولَةتي ئَيران بةهَيزة ،بةَلكو ئةوان شتيَكتان بؤ بكةن.
بؤ ِراثةةرانةدنى ةكارو ةبارةكةانى ةشؤرِش ،زؤر دؤ سةتى دلَ سةؤزو ةباوةان لةة ةناو
شةارة ةكانء زؤربةةى ةناو ضةة ةكا ةندا هةةبوو كةة زؤربةة ةيان طوم ةناون وةك حةةمةةي ةحاجي
مةحمودء حةمة باَلولأ .يةكيَتيي ني شةتمانيي قةرزارى هةموو ئةو كة سةانةية كة لةو
رِؤذطارة سةةختانةدا هاوكارو ث شةتيوانء خةنؤرو ث شةتء ثةنامان بوون .نمونةي
كة سةيَكي طومناوي تر (حةمةى مةلا عةلى)ية كة خةلَكى طوندى بيَذويَي كورد سةتانى
ئَيران بوو ،يةكيَك بوو لةو كة ةسانة كة كاتى خؤى لة بيَذوآ زؤر خزمةتى ثَيشةمةرطةي
ةئةكردو ةهاو ةكاري ةئةكردين ،نةانء ئةاوي بؤ ةئةنةاردين ،رِؤذانةة ميوانى ثيَ شةمةةرطةةى
هةةبوو .لةة لايةةن (ي.ن.ك)ء خةةلَكي ةناو ضةةكةة زؤر رِيَزى ليَ ةئةطيرا ،لاى ةهةموو ةمان
ثياويَكي زؤر خؤ شةةوي سةت بوو .هةتا ئيَ سةتا وةك ثيَوي سةت ئاورِ لةم دَل سةؤزانةى
ميللةتةكةمان نةدراوةتةوة كة ذيانيان لة ثَيناوى شؤِرشدا هةميشة لة مةترسيدا بووة.
هةةروة ةها ةنابَيةت رِؤَلى ةئةو طونةدن ةشي ةنانةة ةمان لةة بيرب ضةيَتةةوة ةكة ةبةو بيَ دةرامةةتيةةي
خؤيان ،ماَلةكانيان ثةناو جيَي حةوانةوةى ثَيشمةرطة بوو.
( )107بةني سةةدر لة دءاى شةؤِر ةشي طةلاني ئيَران لة 1979يةكةم سةةرؤك كؤمارى ئيَران بوو ،لة
1981لةطةلأ مةسعودى رِةجةءى هةَلهات بؤ فةرةنسا.
459
كرِيني ضةك بؤ شؤ ِرش
لة كؤتايي سةالَي ِ ،1981رؤذَيك مام جةلال داواي لَيكردم كة بؤ كاريَكى ثيَوي سةت
ب ةضم بؤ لاى نةو ةشيروان م ةستةفا .هةمان ِرؤذ ضةووم بؤ لاى كاك نةوشةيروان ،لة سةةربانى
بارةطاكةى خؤى لةطةلأ عةلى ب ضةكؤل ثيا سةةيان دةكرد .لةطةلأ كاك نةو ةشيروان ثيَكةوة
قسةمان كردو وتى :ئةوةى راستى بَيت ئةركيَكي تازةت بؤ زياد بووة ،زؤر ثيَويستمان
بة ضةكة ،ئةمانةوَيت ضةكمان بؤ بكِريت.
و :ضةكى ضىء لة كوآ بيكِرم؟
وتى :لة دةوروبةرى سةةردة شةتء واوانء خانة ،وةك بي ةستوومانة ةئةَليَن ئةو
دةوروبةرة ضةكى زؤرى لَيية بؤ فرؤشتن.
ئةوكاتة ئةو شةويَنانة تا نزيكى دةوروبةرى مةهاباد بةدة سةت هيَزةكانى حزبي
ديموكراتي كوردستاني ئيَرانةوة بوون.
و :كاك نةوشيروان ،من زؤر شارةزاي ضةك نيمء هةرطيز ضةكم نةكرِيوة.
وتى :برا ئيَمة كة سةى تر نانَيرين ،ضةونكة تةنها متمانةمان بة تؤيةو جيَي باوةرِى
ئَيمةيت ،ثَي ةشتر خةلَكى ترمان ناردووة بؤ كرِيني ضةةك ،بةلآم قةرزاريان كردووينء
هةتا ئيَستاش ئةبيَت قةرزي ئةوان بدةينةوة.
هةر ضةةندة من زؤر شةارةزاي كرِيني ضةةك نةبوومء بة ئةركيَكي زؤر زةحمة
ئةةزاني ،بةةلآم لةةبةةرئةةوةي ةكة ةمام جةةلالء كةاك ةنةو شةيروان زؤر متمةانةةيةان بةة من بوو،
هةةروة ةها ئةةو ةكاتةة ضةةك ةمان زؤر نةةبوو ،ذ ةمارةي ثيَ شةمةةرطةةش لةة زيةادبوو ةندا بوو،
ضةةكيش بؤ هيَزي ثيَ شةمةرطةء بؤ بةرطريء ضةالاكي زؤر طرنط بوو ،بؤية ِرةزامةنديم
دةربرِي.
وتى :ثيَش ئةوةى برِؤيت بؤ خوارةوة ،حةز ئةكةم سةريَك لة مام جةلال بدةيت.
كاتَيك سةرداني مام جةلاا كرد ،وتى :لالؤ لةطةلأ كاك نةوشيروان ثيَك هاتن؟
و :بةلَآ ،بةلآم بة كاك نةوشةيرواني ةشم وتووة كة شةارةزاييم لة ضةةك كرِيندا نييةء
ِرةنطة ئةو ئةركة بؤ من زةحمةت بَيت.
460
مام جةلال وتى :ئاخر ناتوانين ئةو كارة بة هةموو كة سةَيك ب سةثَيرين ،ضةونكة
ثيَ شةتر ثةارة ةيان خواردووين .ثةةيوة ةندى بةة مولازم عومةةرةءة بكةة بؤ ئةةوةى كةةرتيَةك
ثَي شة مةةر طةة لةة ةطةلأ خؤ ةتدا ب بةة يةت .منيش نةا مةة بؤ حزبى ديموكراتء كؤ مةةَةلةى
زةحمةتكيَ شةان ئةنوو سةم ،با ئةوان هاوكاريت بكةنء خةلَكت ثيَ بنا سةَينن .سةةرةتا
ب ضةؤ بؤلاي مةلا ةشَيخ جةلال ،ثةنجا ضةةكي برِنةوةي لاية ،هةموويان بكِرة .ثا ةشان هةر
ضةةكيَكى ديكةت كِرى با سةةمينؤ ء ذ َي سةيَوء برِنةو بن ،ضةونكة كلآ شةينكؤ زؤر
طرانةء ثارةمان ئةوةندة نيية.
مةلا ةشَيخ جةلال بةرثر سةي يةكةمي ةسازماني خةبات بوو ،براى شةَيخ عيزةدينى
ح ةسَينى بوو .مام جةلال نزيكةى دوو سةةد هةزار دؤلارى داية دة سةتمء وتى :ئةمةش
ثارة بؤ ضةك كرِين ،كة طؤرِيتةوة هةندَيك ثارةمان بة تمةن بؤ بنيَرةوة.
ثا شةان ةضووم بؤ لاى مولازم عومةر ،ئةويش ق سةةكةي مام جةلالي كردو وتي :لالؤ
كةرتيَك ثَيشمةرطة لةطةلأ خؤت ببة.
و :نةخيَر كاك عومةر ،من بؤ ئةوة نةهاتوومء كةرتَيك ثَي شةمةرطةش لةطةلأ خؤم
نابةم ،ضةونكة كةرتيَك ثَيشةمةرطة لةو شةويَنة مة ةسرةفيان زؤر ئةوَيت ،با دواجار قةرزار
نةبينء طلةيى كةسمان نةيةتة سةر .تةنها دووان لة برازاكاني خؤم ئةبةم.
بؤ ِراثةةِرانةدنى ةئةو ةكارانةةى ثيَم سةثيَردرابوو لةة ةطةلأ برازا ةكانم جةةلالء عوس ةمان
بةرةو كورد سةتانى ئَيران بةرِ َي كةوتين .كاتَيك طةي شةتينة سةنووري شةارؤ ضةكةي
سةةردة شةت ،لةطةلأ كةريم حةداد كة بةرثر سةيَكي حزبي ديموكرات بوو لةو ناو ضةةية،
سةة ةبارةت بةة كرِيني ضةةك ق سةةم لةة ةطةلأ كردو داوام ليَكرد كةة ةهاو ةكاريم بكةاتء
ضةةكفرؤ ةشةكاني ئةو ةسنوورةم ثيَ بنا ةسَينَيت .هةروةها نامةكةى مةكتةبي سةيا ةسيم دا
بة مام ِرةحمان كة بةرثر سةى ناو ضةةى سةةردة شةتى كؤمةلَة بوو ،ضةونكة كؤمةَلةي
زةحمةتكَيشان ئةويان بؤ دةستنيشان كردبووم كة لة كرِيني ضةك هاوكاريم بكات.
مام ِرةحمان وتى :وا باشترة بيَيت بؤ بارةطاكةمان لة طوندي ميراوا.
و :ئيَ سةتا ناتوانم ،ضةونكة هةندَيك كارى ترم هةية ،بةلآم ئيَوة ذووريَكم لة نزيك
خؤتانةوة بة كرآ بؤ بطرن بؤ ئةوةى ئاطادارى يةك ببين.
461
ثا ةشان جةلالى برازام لةطةلأ ضةةند كة سةيَكى نا ةسراوى خؤمان كة زؤر ليَيان دَلنيا
بوومء كارء كا سةبييان كِرينء فرؤ ةشتنى ضةةك بوو ،نارد بؤ طوندي واوان .دواى
تةواوبوونى ئي شةةكانم ضةووم بؤ طوندى ميراوا ،لةوآ بة هاوكاري برادةرانى كؤمةلَة،
ذمارةيةك ضةكى باشم كِرى.
لةةو ةماوةيةةدا كةةريم حةةداد هةات بؤ لامء وتى :كؤمةةَليةَك ضةةكي ةبا شةم بؤ ثةةيةدا
كردويت ،رِؤذيَك ثيَكةوة سةةيريان ئةكةينء ئةيكرِين .ضةةند رِؤذيَك ةضاوةرِيَي كةريم
حةةدادم كرد ،بةةلآم دةنطي نةةبوو .ثةاش ةماوةيةةك ةهات بؤ لامء وتي :لالؤ تؤ بطةةرِيَرةوة
بؤ سةركردايةتي ،ثارةم بدةر َي خؤم ضةكى باشت بؤ دةكرِمء بؤت دةنَيرم.
هةر ضةةندة بِريَكي زؤر دؤلارم ثيَ بوو ،بةلآم لةبةرئةوةي كة زؤر متمانةم بة كةريم
حةةداد نةةبوو ،بؤئةةوةي وازم ليَبهَينَيةت و :من ةئةوة ةندة ثةارةم ثةآ نييةة كةة بةة شةى
كرِيني ضةك بكات ،هةركاتيَك كة ضةك ئةكرِم ،سةركردايةتي ثارةم بؤ ئةنَيرَيت.
ئيتر وازم لة كرِيني ئةو ضةةكانة هَينا كة كةريم حدادى حزبي ديموكرات با سةى
دةكرد .ئةةو ةماءةيةة برادةرانى كؤمةةَةلةى ئَيران ،بةة ةتايبةةت دكتؤر سةاَلح كةة خةةلَكى
شةارى سةنة بوو ،هةروةها دكتؤر سةةيد جةلال كة لة شةيَخةكانى زةمبيل بوو لة
ناوضةى مةهاباد ،زؤر هاوكارييان ئةكردمء ضةكيان بؤ ثةيدا ئةكردم.
بؤ تةءاءكردني ئيشوكارةكاني شؤرِشء كرِيني ضةك ،لة سةركردايةتييةءة بةرةء
طوندى بلةكيَ بةرِيَ كةء .لة رَِيطادا لة طوندى سةيامةى ناء ضةةى دة شةتةتالَي نزيك
سةةردة شةت (حةبيبوَللآي سةاءانيء جةزاى كةءى)م بيني .ئةءكاتة حةبيبولَلآي
سةاءاني ياريدةدةرى ئامر هَيزى حزبي ديموكراتي كورد سةتاني ئَيران بوء ،جةزاى
كةءى( )108ثَي شةمةرطةي (ي.ن.ك)ء فةرماندةي كةرت بوء ،ثَي شةتر بةهؤى طرفتيَكي
ب ضةوكةءة لة سةةركردايةتي دة سةتبة سةةر بوء ،بةلآم بةهؤي هةلَوَي سةتي يةك دوو
برادةري سةةركردايةةتي ،دواي ئةةوةي هةةلي بؤ ِرةخ سةابوو ،خؤى طةة ةيانةدبووة لاى
( )108لة 1985/9/4لة دوكانياني ث ةشت ضةياي طؤيذةي شةاري ةسلَيماني ،لة بؤ ةسةيةكدا بة دة سةتي
جةا شةةكةاني زةرِا ةيةن ،جةةزاي كةةويء سة َي ثيَ شة ةمةر ةطةي تري (ي.ن.ك) بةةختيةاري حةاجي فةارس
(فةرماندةي كةرتء دةرضووي زانكؤ بوو) لةطةلأ عةلي شينةء سةردار شةهيد كران.
462
حةبيبولَلآي سةاءاني كة خزمي خؤي بوو .دواي هةوالَثر سةين حةبيبوَللآي ةساءاني
داءاى لَيكردم كةة لةة ةكاتي طةةِرانةةءةم بؤ سةةركردايةةتي ،جةةزاي كةةوي لةةطةةلأ خؤم
ببةمةوةء لةطةلأ مولازم عومةر كة ئةء كاتة لَيثر ةسراءى مةكتةبي عةسةكةرى بوء ق ةسة
بكةمء كَيشةكةى ضارةسةر بكةم.
حةةبيبوَللآ در يةَذةى بةة ق سةة ةكاني داء ءتي :حةةق ني يةة برادةراني ةيةكَيتي بةةء
شةيَوةية معامةلة لةطةلأ جةزا بكةنء بي شةكَيننء ثرِءثاطةندةى بؤ درء سةت بكةن.
ئةةءة ةتا لةةم رِؤذا ةنةى ِرابردءءدا ثيةاءَيةك ةلة سةلَي ةمانييةةءة هةاتبوء بؤ ئَيرة ،جةةزا ةشم
لةطةَلدا بوء ،هةءالَي بارءدؤخي سةليَمانيم ل َي ثر سةي ،كابرا ءتي "جةزاى كةءى لة
سةليَماني لةطةلأ حكومةت مالأ بة ماَلي ثيَ شةمةرطة ئةطةِريَت بؤ دة سةتطيركردنيان".
منيش ليَم ثر سةي بةِرا سةتي جةزاى كةءى ئةء كارة ئةكات؟ كابرا ءتي"بةلَ َي ،خؤم بة
ضةاءى خؤم بينيومة" .منيش لَيم ثر سةي لة سةليَماني تؤ بة ضةاوي خؤت جةزاى
كةةءيةت بيني ةكة ةبة ثيكةابي حكومةةت ةبةدءاى ةمالةَة ثَي ةشمةةرطةةدا بطةةِرَيةت؟ ةكابرا ءتي
"ئةوةي ِرا ةستي بيَت نةءةلَلآ نةمبينيوة ،بةلآم ءادةلَيَن" .ديسان لة كابرام ثرسي باشة
ئةطةر ئَيستا تؤ جةزاى كةءى ببينيت ئةيناسيتةءة؟ كابرا ءتي "نةءةلَلآ نايناسم".
جةةزاي كةةوي زؤر ةماتء غةةم ةبار بوء ،زؤرم ثيَ ةناخؤش بوء ةكة لةة سةليَ ةماني ئةةء
ثرِءثةاطةةنةدةيةةيةان بؤ درء سةت كردبوء ،ضةونكةة ثيَ شةمةةرطةةيةةكي ثةاكء ةقارةمةانء
زينداني سياسي بوء ،بنةمالَةكةشيان زؤر نيشتمانثةرءةر بوءن.
ثا ةشان حةبيبوَللآ سةاءاني ءتي :طوناا نيية بةم شةيَوةية جةزا لةكةدار ئةكةن؟
منيش بةةَلَينم بةة حةةبيبوَللآ ةساءانيء كةاك جةةزا دا كةة لةة كةاتي ةطةِرا نةةءةم بؤ
سةركردايةتي لةطةلأ خؤم بيبةمء طرفتةكةى بؤ ضارةسةر بكةم.
دءاى تةءاءبوءني ئيشةوكارةكانم لة بلةك َي ،طةِرامةءة بؤ طوندى ةسيامة بؤ ئةءةى
جةزاى كةءى لةطةلأ خؤم ببةم بؤ سةةركردايةتي ،بةلآم حةبيبوَللآ ةساءاني ءتي :ضةةند
رِؤذيَك دءاى رِؤي شةتني تؤ بؤ بلةكيَ ،برادةريَكي تر ئة ضةوء بؤ سةةركردايةتي ،جةزام
لةطةلَدا ناردءءةء ثَيم ءاية كَيشةكةى ضارةسةر كراءة.
جةاريَكي تر بؤ كِريني ضةةك لةة طةةلَ عو سمةانى برازام لةة سةةركردا يةةتي يةةوة
463
بةةِرَيكةةوتين بةةرةو طونةدى بلةةكةآ .برادةراني سةةركردا ةيةتي جةةلال جةةمةال خةة ةفافيةان
لةةطةةةلَدا ةناردم ،بؤ ئةةوةى لةةويَوة ِرةءا ةنةى شةارى بةانةةى بكةةم .جةةلال جةةمةال خةة ةفا
تازة هاتبووة دةرةوة ،ثَي ةشتر باوكى ضةوو بوو بؤ توركيا ،دةيوي سةت لة رِيَطاى بانةوة
بةةرةو ةتارانء لةةويَ شةةوة بؤ هةة ةندةران بِروات .جةةلال خةةفةا ةثارةيةةكى زؤرى لةةطةةلأ
خؤى هَينابوو ،برادةراني سةةركردايةتي برَِيك ثارةيان بة قةرز ليَوةرطرتبوو ،بةَلَينيان
ث يَةدابوو كةة لةة هةة ةندةران ثةارة ةكةى ةبدة ةنةوة .لةة طو ةندى ةطةورةدار هةاوى كةةريمى
(ئةةنةدامى م.س حزبي ديموكراتي كورد سةتةاني ئَيران)م بيني ،داوام ليَكرد كةة جةةلال
خةفا بنَيرَيت بؤ بانة .هةمان ِرؤذ كاك هاشم بة ِرَيزةوة ناردي بؤ بانة.
دواي ئةوةي طةيشتينة طوندي بلةك َي ،سةرداني مةلا شَيخ جةلاا كرد ،ئةوكاتة لة
ث شةتى طوندى بلةكآ دائةني شةت ،ذمارةيةك ضةةكى با شةى بؤ فرؤ شةتن لابوو .ئةو رِؤذة
بةةفريَكى زؤر بةاريبوو زؤر مةا نةدوو بووين ،نةا مةة يةةكى ةمام ةجةلاا دا يةة دة ةستىء
خويَندييةوة.
مةلا شَيخ جةلال وتى :نزيكةى ثةنجا تفةنطى برِنةو لَيرةنء حازرن ،ئةتوانيت هةر
ئةمرِؤ بيانبةيت ،هةروةها ذمارةيةك كلآ شةينكؤفم هةية ،لة دةوروبةرى سةةردة شةت
دامناون ،نرخى هةر كلآشينكؤفيَك سىء شةش هةزار تمةنة ،هةر كاتيَك ويستتان ثيَم
بلََين تا بؤتانى بنَيرم.
ئةو رِؤذة هةموو تفةنطة برِنةوةكان ،يةكى بة سةيانزة هةزار تمةن لَيم كرِى .ثا شةان
ةناردم بةة دواي ةهاورِآ كةا مةةرانى ةعار ء شةةه يةد شةةريفى قور ئةاني ،بؤ ةئةوةى
تفةةن ةطة ةكانم بؤ ةتاقي بكةة ةنةوة .دواي ئةةوةي تفةةنطةةكةان ةيان تةاقي كردةوة وت ةيان :ةئةم
ضةكانةت بة هةرزان كرِيوة ،ضونكة ئيَستا لة شوَينى تر دانةى بة سى هةزار تمةنة.
هةر ئةو ِرؤذة ناردم بة شةويَن عومةرى دةرويَش عةبدولَلآ (براى ةشةهيد محةمةد)،
ثيَموت كة لةطةلأ عوسمانى برازام هةموو ضةةكةكان كة ضةوار بار بوو ،ببةن بؤ طوندى
واوان بؤ لاى جةلالى برازام ،ثا شةان لةطة َل ئةو ضةةكانةي تر كة لة سةنووري طوندي
واوان كِريبوومةان ببةةن بؤ سةةركردايةةتي .بةة عوسمةانى برازا ةمدا برِيَةك ثةارةي تمةةنء
نامةيةكم نارد بؤ مام جةلال .لة نامةكةمدا داوام لة مام جةلال كردبوو كة بِرَيك دؤلاري
464
ترم بؤ بنيَر َيةت بؤ ئةةوةي ذ ةمارة يةةك ضةةكي تري ثيَ بكِرم .هةةروة ةها ةبا سةى ئةةو
كلآشينكؤفانةم بؤ كردبوء كة مةلا شَيخ جةلال بؤي باس كردبووم.
ئةوكاتة دكتؤر كةمال خؤ شةناو كرابوو بة بةرثر سةى سةةركردايةتى سةنووري
هةوليَر ،زؤر ثيَوي سةتيان بة ضةةك بوو ،مام جةلال ئةيوي سةت ثيَش رِؤي ةشتني دكتؤر
كةمال بؤ سةنووري هةولَير ،كلآ ةشينكؤفةكان بطاتة سةةركردايةتي .بؤية مام جةلال
بةثةلة نامةيةكي بؤ نوو سةيبوومء بة عةبدوَللآى حةمة ئةمين ئاغا كة بة سةةردان ضةوو
بوو بؤ سةةركردايةتي ،نامةكةي بؤ ناردم .مام جةلال لة نامةكةيدا نوو سةيبووى "لالؤ
طيان ،بةلَكو زؤر بة زوويىء بة هةر نرخَيك بيَت ،ئةو كلآشينكؤفانةي مةلا شيَخ جةلال
بكِريت".
ةضةند رِؤذيَك ثاش طةي ةشتني ئةء نامةية بؤ كرِيني كلآ ةشينكؤفةكان ،دووبارة مام
جةةلال نةامةةيةةكى تري بةة ةئاوات ةقارةمةان ةيدا بؤ نةاردبووم .لةةو ةماوةيةةدا بةةهؤي بةاريني
بةةفريَكى زؤر ،بةة زةحمةةت خةة ةَلك ةئةيتوانى ةهاتو ضةؤ ب كةات ،بؤيةة ةئاوات ةقارة ةماني
ئة ضةيةَت بؤ طوندي طةرماو بؤ ماَلي عةبدوَللآ ئاغاي باريَء ثيَي دةلَ ةيَت "زؤر ماندووم
بةلَكو ئةو نامةيةي مام جةلال بطةيةنتة دةست لالؤ".
هةر لةو ماوةيةدا بؤ ةضاري سةَييةم ،سةةبارةت بة كِريني كلآ شةينكؤفةكان ،مام
جةلال نامةيةكى بة ةشَيخ عةلى (نا سةراو بة خولة كة شةكؤلأ) كة لة سةةركردايةتييةوة
ئةطةِرايةوة ب َو شةارةزوور بؤ ناردم .لة رِيَطادا عومةرى دةرويَش عةبدوَللآء عوسمانى
برازام ئةبينيَت ،شةَيخ عةلى نزيكةى دوانزة هةزار تمةنيان ليَ وةرئةطرَيت .ثا ةشان ةشَيخ
عةلى هات بؤ لام بؤ بلةكيَء وتى :نامةيةكي مام جةلاا بؤ هيَناويت ،بةلآم ثيَش ئةوةى
ةنامةةكةة بخوَينيتةةوة حةةز ئةةكةةم ث َةيت بلَيَم كةة لةة ِرَي ةطا عومةةرى دةرويَش عةةبةدولَلآء
برازا ةكة بيني ،لةةبةةرئةةوةي نةة خؤمء نةة ثَي ةشمةةرطةة ةكانم ةثارة ةمان ث َي نةةبوو ،دوانزة
هةزار تمةنم ل َي وةرطرتن.
زؤرم ثيَ ةناخؤش بوو كةة شةَيخ عةةلي ةئةو بِرة ةثارةيةةي وةرطرتبوو ،ضةونكةة بؤ
كرِينء طوا سةتنةوةي ئةو كلآ شةينكؤفانةي كة مام جةلال داواي ئةكردو زؤر بةلايةوة
طرنط بوو ،ثيَوي ةستم بة ثارة بوو .دواي تةواو بووني ق سةةكاني شةَيخ عةلي ،نامةكةى
465
ةمام جةةلاا خويَ نةد مةةوة ،نوو ةسيبووى "لالؤ ،هةةر ضةؤن َةيك بووة ئةةب َيةت ئةةو
كلآ شةينكؤفانةى لاى مةلا شةَيخ جةلال بكِريت ،ئيَمة ِرازين كة بة سةىء شةةش هةزار
تمةن بيانكرِيت ،ضونكة زؤر ثيَويستمان بةو ضةكانةية".
بؤ كرِيني كلآشةنكؤفةكان ضةووم بؤلاي مةلا شةَيخ جةلال ،ثيَشةتر ةشَيخ عةلي ثيَيو
كة ئةءيش حةز ئةكات لةطةلَمدا بيَت ،بؤية ثيَكةوة ضةووين .هةر كة مةلا ةشَيخ جةلال
ئَي ةمةى بيني وتى :كةاكةة من لةةمةةولا بةة هيس جؤرَيةك ِرازى نيم ةئةوةنةدة ةنامةةم بؤ بنيَرنء
سةةردانم بكةنء خةلَك بَيت بؤ لام .لالؤ بةتؤش ئةلَيَم ،ضةونكة تؤش زوو زوو نامة بة
برازاكانتدا ئةنَيريت بؤم ،برام ئاخر ضؤن وا ئةبَيت؟
هة سةتم كرد كة مةلا شةَيخ جةلال حةزى نةئةكرد هيس كة ةسيَكي تر بةو سةةردانء
مامةلَةية بزانيَتء ئةيوي سةت زؤر نهيَنى بَيت .هؤكاري تووِرةبوونةكةي شةي ،بينيني
شَيخ عةلى بوو كة لةطةَلم بوو.
و :ئةطةر مةبة ةستت ئةم برادةرةية ،ئةمة كاك ةشَيخ عةليية ،زؤر برادةرى خؤمةء
ميوانم بوو ،نةكرا بةجيَى بهَيَلم.
مةةلا شةَيخ جةةلال وتى :ت ةكا يةة نةة ميوانء نةة كةةس نةة يةة تةة لامِ ،رازيش نيم كةة
دةربارةى ضةةك كِرين ئةوةندة نامةم بؤ بنوو سةن .ئيَ سةتاش بةفريَكى زؤر باريووة،
لةوانةية هةتا بةهارى داهاتوو نةتوانم ةضةكةكان بهَينم ،ضةونكةة لةو ةشاخء داخة
شةاراونةتةوة ،برِوام ثيَ بكة بؤم نادؤزرَينةوة .بؤ ضةى كاتى خؤى كلآ شةينكؤفةكانت
ةنةكرِي؟ ئيَ سة ةتاش هةةر رِؤذةى نةا مةة يةةكم بؤ ئةةنيَرن .برام ئةة طةةر وا رَِي ةكةوت ئةةو
ثيَ شةمةرطانةى كة نامةكانم بؤ دَينن لة رِيَطادا لةبةر بةفرء سةةرما ِرةقبوونةوة ،دواجار
ةنامةةكةة لةة طيرفةان ةيا ةندا دؤزرايةةوةء دة سةت ث ةياويَكي بةةعس كةةوت ،ةئةوكةاتةة ئةةزانن
بةةعس ضةيم ليَ دة ةكات؟ د ةيارة ئيَوة ةئةتةا ةنةويَةت كةارَةيك بكةةن كةة خؤتةانء برادةرانى
كؤمةلَةء منيش تو شةي كيَ شةةء زةحمةت بكةن .لالؤ ،ئاخر تؤ خؤتء يةكَيتي باش
ئةزانن كة من ئةو ضةةكانة لة حكومةتى عَيراق وةرئةطرم ،ئيتر وازم ليَ بَينن ،بؤ ئيَوة
وا ئةزانن كة من حزبى بةعسم خؤش ئةويَت؟ برِوام ث َي بكةن هةرطيز حةزم نةكردووةء
حةز ناكةم سةرء ضاويان ببينم ،بةلآم ضارم نيية.
466
ثا شةان نمونةيةكى هَينايةوةو وتى :ئةَلَين ذنيَكى ثيَنجوَيني لاى خؤتان ،هةمي شةة
مندالَى هةويَكةى لة سةةر شةانى دائةنا ،خةَلك ليَيان ثر ةسي بوو با شةة ئةوة تؤ ئةوةندة
ئةو م ةندالَةت خؤش ةئةويَت وا هةمي شةة لة سةةر شةانتةة؟ ذنةكة لة وةلآمدا وتبووى
"نةخيَر ،بؤية ئةيخةمة ةسةر شةانم ،بؤ ئةوةية كة ضةاوم لة ضةاوى نةبيَت" .منيش
ئةمةويَت ضاوم لة ضاوى بةعس نةبَيت.
زؤر هةولَم دا كة كلآشينكؤفةكانم ثَيبفرؤشَيت ،بةلآم هةولَةكانم بيَ سوود بوو.
ئةوكاتةي سةةرطةرمي كرِيني ضةةك بووم لة سةنووري شةاري بانةِ ،رؤذَيك هاوي
كةريمي (ئةندامى م.س حزبي ديموكراتي كورد سةتاني ئَيران) ق سةةي لةطةلأ كردمء
وتي :بةةلَكو ق سةة لةة ةطةلأ مةةلا شةَيخ جةةلال بكةة ةيت كةة لةة سةنووري ةبانةة ثيَكةةوة
ِريَكبكةوينء كؤتايي بة بارطرذيء ئالَؤزي نَيوانمان بهَينين .بؤ ئةو مةبة سةتة ق سةةم
لةطةلأ مةلا شَيخ جةلال كردو داواكةي هاوي كةريميم ثيَ ِراطةياند .مةلا شَيخ جةلال
خؤ شةحالَي خؤي دةرِبرِيء وتي :حةزدةكةم بَييت بؤ مةكتةبي سةيا سةي سةازماني
خةبات ،لةويَ داواكةي (هاوي كةريمي)يان ثيَ ِرابطةيةنيت.
ِرؤذي دواتر ضةووم بؤ طوندي سةاركيَ لة ث شةتي ِرةبةت ،لةويَ بة ئادةبووني مةلا
شيَخ جةلال لةطةلأ برادةراني مةكتةبي سياسي سازماني خةبات كؤبوومةوةء داواكةي
(هةاوي كةةريمي)م ثيَ ِراطةة ةيانةدن .ئةةوانيش خؤ شة ةحالَي خؤ ةيان دةربرِيء بةة طةةرمي
ثَيشوازييان لة داواكةي كاك هاشم كردو وتيان :هةرضةندة برادةراني حزبي ديموكرات
ئيعترا بةة ئيَ ةمةو بةة كؤمةة ةلَةي زةح ةمةتكَي شةان ةناكةةن ،بةةلآم ئَيمةة ةئا ةمادةين لةةطةةَل ةيان
دابني شةين ،نةك هةر لة سةنووري بانة بةلَكو لة هةموو ناو ضةةكاني تريش لةطةلَيان
رِيَكبكةوينء كؤتايي بة كيَشةكاني نَيوانمان بهَينين.
ثا ةشان ضةووم بؤلاي هاوي كةريميء وةلآمء ثيَ شةوازي مةلا شةَيخ جةلالء
برادةراني مةكتةبي سةيا سةي سةازماني خةبا ثيَ ِراطةياند .كاك ها شةم وتي :ئيَمة
ئةمانةويَت لة سنووري بانة لةطةلَيان رِيَكبكةوين نةك لة سنووري ناوضةكاني تر.
هاوي كةريميء مةلا شةَيخ جةلال هةردووكيان خةلَكي بانة بوون ،هةربؤية كاك
ها شةم ثيَي خؤش بوو كة لة سةنووري بانة لةطةلأ برادةراني ةسازماني خةبات ِريَك
467
ب ةكةو ةيَتء ةبارطرذي لةة نيَوانيةادا ةنةمَينَةيت .ةجاريَكي تر ضةوو ةمةوة بؤلاي مةةلا شةَيخ
جةلالء وةلآمةكةي كاك هاوم ثيَ ِراطةياند.
مةةلا شةَيخ جةةلال بةة وةلآمةةكةةي ةكاك هةا شةم ،لةة برادةراني حزبي ديموكرات زؤر
توورِة بوو ،وتيِ :ريَكةوتن ضةؤن وادةبيَت؟ مادام ئةوان نايانةوَيت لة هةموو ناوضةةكان
لةةطةةَل ةيا ةندا رِيَكب ةكةوينء ةناكؤكييةة ةكاني نَيوان ةمان ةضارة سةةر بكةةين ،منيش هةةر
نامةويَت لةطةلَيان دابنيشم.
ثةاش ةهاتو ضةؤيةةكي زؤر بؤ نزيةك كردنةةوةي برادةراني هةةردوولا ،هةةو ةلَة ةكانم ب َي
ئةنجام بوو.
468
ِراوةستاوةكان لة رِاستةوة )1( :شةهيد حةمة ئةمين خةج َي )2( ،رةفعةتي مةلا )6( ،لالؤ
دانيشتووةكان لة رِاستةوة )2( :ئةرسةلان بةكر حاجي سةفةر )3( ،عومةري قالة طوَلباخ،
( )5شةهيد شةريفي قورئاني )6( ،مامؤستا كةمال حةسةن
469
شـكات َيكي نا ِرةوا
بؤ كرِيني ضةةك ماءةيةكي زؤر لة طوندي بلةكآ مامةوة .شةَيخ عةليش لةوآ بوو،
يةك دوو جار هات بؤ لامء بةمةبةستي هاوكاريي كردنمء بؤ كرِينى ضةك داواى ثارةى
ليَكردم .بةةلآم لةة بةةر ئةةوةي لةةو بِرة ثةارة يةةي كةة لةة سةةركردا ةيةتي وةرمطرتبوو
بةرثر ةسياربووم ،هةروةها بؤئةوةي ب ضةووكترين ِرةخنةو طلةييم رِووبةِروو نةبَيتةوة،
نةمتواني ثارةي بدةم َي.
ِرؤذ يَةك لةة طةةلأ دكتؤر هةةذار عو س ةمان مةةعرو ضةووين بؤ ثر ةسةى ضةة نةد
ثَي شةمةرطةيةكي حزبي ديموكرات كة لة دةوروبةرى بانة شةةهيد ببوون ،لة ِريَطادا بة
دكتؤر هةةذارم وت :دكتؤر بةةلَكو لةة ةطةلأ شةَيخ عةةلى ق سةة بكةة ةيتء تَييبطةةيةةن ةيت كةة
ئةوةندة داواى ثارةم لَينةكات ،ضةونكة ئةو ثارةيةى كة لاي منة ،ئامانةتي شةؤرِ شةةو
نايدةم بة هيس كةسَيك ،مام جةلال تةنها نامةيةكى بة شَيخ عةليدا بؤ ناردووم ،ئيتر من
تَيناطةم بؤ ئةبيَت داواي ثارةم لَيبكات.
دواتر دكتؤر هةةذار ةئةو ةبابةةتةةي لةةطةةلأ شةَيخ ةعةلى بةاس كردبوو .دواتر خؤ شةم
نامةيةكم بؤ ةشَيخ عةلى ناردء نوسةيبووم "كاك ةشَيخ عةلى لَيم عاجز مةبة ،ئةو ثارةيةي
كة لاي منة بؤ كِريني ضةةك تةرخان كراوةء ناتوانم بيدةم بة كةس .تكات لَيدةكةم لة
شةةرِى مةام جةةلال لامةا ةندة ،تؤ تةةنهةا نةامةةيةةكى مةام ةجةلالةت بؤ من هَي ةناوة ،ةئةويش
دةربارةى كرِيني ضةةكةكان بوو ،لةوة زياتر هيضةي بؤ من نةنوو ةسيوة .برا خؤت ثارة لة
مةام جةةلال وةربطرةء ضةةك بكِرة ،لةة كوآ ةثارة ثةة ةيدا دةكةة ةيتء ضةةك دةكِريةت ةيان
نايكرِيت ثةيوةندى بة منةوة نيية .لة سةةر ح سةابى ئَيمةش دوانزة هةزار تمةنت لة
عو مةةرى دةرويَش عةة بةدوَللآء برازا كةةم وةرطرتووة كةة ةئةب يَةت لةة طير فةاني خؤم ئةةو
ثةارة يةة ةبدة ةمةوة .برام ةلةو ِرَي ةطا ةناخؤشء ثرِ لةة بةةفرة ،لةةبري ئةةوةى ةيار ةمةتى ئةةو
ثيَ شةمةرطانةت بدايةء ثيَ شةمةرطةت لةطةَلدا بناردناية ،بةلآم بةثيَ ضةةوانةوة داواي
ثارةت ليَكردوون".
ِرؤذيَك عةلى ةشامارء حاميدى حاجى غالىء مامؤ سةتا ث شةكؤ ،بة هؤى باريني
بةفريَكي زؤر ،بة زةحمةت بة سةةر ضةياى سةوءركَيودا ةسةركةوتبوونء هاتبوون بؤ
470
طوندي بلةكيَ .يةك دوو زيندانيشيان لةطةَلدا بوو ،هةروةها برَِيك دةرمانء كةلوثةليان
ثيَ بوو .ثَييان و كة بةرةو سةةركردايةتى ئةرِؤن ،ئةطةر ئي شةيَكم هةية با ئاطاداريان
بكةمةوة.
سةوثا سةم كردنء ثيَموتن كة هيس ئي ةشيَكم نيية .ثاش ضةةند ِرؤذيَك شةَيخ عةلىء
ثيَ شةمةرطةكانيم بيني ،بةرةء شةارةزوور ئةرِؤي شةتن ،داواى ليَ بوردنم لة شةَيخ عةلى
كردء جاريَكى تريش هةستيارى ئةو مةسةلةيةم بؤ رِوونكردةوة.
شَيخ عةلى وتى :كاكة تؤ خراث لة مةسةلةكة طةيشتوويت.
و :نةخَير من خراث ت َي نةطةيشتووم ،تؤ خراث ليَكى ئةدةيتةوة.
خواحافيزيم لة شةَيخ عةلى كردء بة عاجزييةوة رِؤي ةشت .هةر لةء ماءةيةدا هةندَيك
ضةكي ترم كِرىء ناردم بؤ سةركردايةتي .بِرَيك ثارةم لامابوء ،برَِيك دؤلاري تريشم بؤ
هاتبوء ،ثارةكانم طؤرِيةءة بة تمةنء طةِرامةءة بؤ سةةركردايةتي .ماءةيةكي زؤر بوء
برادةرانم نةةبينيبوء ،ثيَمخؤش بوء سةةردانيةان بكةةم .هةةءالَم ثيَ طةةي ةشت كةة ةمام
جةلالء كاك نةء شةيرءانء ذمارةيةك ميوان لة بارةطاكةى مولازم عومةر كؤبونةتةءة.
ضوءم بؤ بارةطاكةى مولازم عومةر ،برادةران بةخيَرهاتنةءةيان كردم .كؤمةَلَيك ميواني
حزبي زة حمةةتكَي شةاني ئَيرانيش لةةو َي بوءن كةة زؤر بةة يةان ةفارس بوءن ،ضةة نةد
كةسيَكيان دؤستايةتيان لةطةلأ مام جةلالدا ئةطةِرايةءة بؤ سالَي .1966
مام جةلال دةستي خستة سةر شانمء ءتي :لالؤ منء تؤ كةى شةرِمان بوءة؟
ثَيم ءابوء مام جةلال سةوعبة لةطةَلدا ئةكات ،بؤية ء :مام جةلال زؤر ماندءءم
تكاية باسةكة بطؤِرة ،ئَيستا كةى كاتي سوعبةت كردنة.
كاك نةء شةيرءان هاتة ناء با سةةكةءةء ءتي :لالؤ مام جةلال سةوعبةتت لةطةلأ
ناكاتء بة جدى قسةت لةطةلأ ئةكات.
ء :من تيَ ناطةم شةرِى ضيم كردءءة لةطةلأ مام جةلال.
مام جةلال ءتي :ئيَستا ءاز لةء باسة ئةهَينين ،دءاتر قسةى لةسةر ئةكةين.
ةثاش مةاءةيةةكي كورت لةة ةمالةَة ةكةى مةام جةةلال بؤ تةةءاءكردني ئةةء بةا سةةى ةكة
ءرءذانةدبوءى ،ق سةةم لةةطةةلأ مةام جةةلال كرد .ةمام جةةلال ءتي :ةماوةيةةك لةةمةةو ثيَش
471
شةَيخ عةلى نامةيةكي بؤ ناردوومء شةكاتي ليَ كردوويت ،هةروةها ئةو نامةيةش كة لة
بلةكيَ بؤت ناردووةء نوو سةيوتة " شةةرِى مام جةلاا ل َي لادة" ،لةطةلأ نامةكةي خؤي
بؤي ناردووم .ئاخر لالؤ منء تؤ كةى رِؤذيَك لة رِؤذان شةةرِمان بوءة ،تا بنوو سةيت
شةرِى مام جةلاا ل َي لادة.
بيَ زيادو كةم ِرا سةتي مة سةةلةكةم بؤ مام جةلال با سةكرد .دءاى رِءونكردنةءةى
ِرا سةتييةكان ،مام جةلال لة شةَيخ عةلى زؤر ثِربوء ،بة هةَل ضةوونةءة ءتي :بة طؤِرى
شةهيدان هةر ئيَستا بة مولازم عومةر دةَلَيم بروسكة بكاتء خولة كةشكؤلأ (مةبةستي
شَيخ عةلى بوء) بة سجني بيهَينن بؤ سةركردايةتي.
ء :مام جةلال شَيخ عةلى برادةرمانةء ثياءى ئةءة نيية كة ءاى لةطةَلدا بكرَيت.
مةام جةةلال وتى :ئةاخر بةا شةة لةة ج ةياتي ئةةوةى ثَي شة مةةر طةةى خؤي لةة طةةلأ
ثَي شةمةرطةكاني تؤ بناردايةء هاوكاري بكردناية ،ةضووة ثارةى ل َي سةةندوون .ئاخر
ثَيشمةرطايةتي ضؤن وا دةبَيت؟
مام جةلال بةردةوام بوو لة ةسةر قسةةكانيء وتي :وةك بؤيان طيَرِاومةتةوة ئيَوة بةو
بةفرة زؤرء ةساردو سةةرماية ،ضةةكء تفةنطةكانتان لة ولآخ بار كردووة ،كةس يارمةتى
نةداون ،سةرةرِاي ئةو هةموو ئةركء ماندووبوونةي ئةم ماوةية كة لة خوارةوة بوويت،
ئةويش جةنابى بةو شةيَوةية هةلَسةوكةوت دةكات؟ من لةو كردةوانةى شةَيخ عةلى ِرازى
نيم ،بةلآم تؤش كاريَكى باشت كردووة كة بؤ ضةك كِرين ثارةت نةداوةت َي.
و :برِوات بَيةت شةتيَكى ئةةوتؤ لةة نَيوانمةا ةندا رِووي نةةداوة كةة تؤ ةبةم شةيَوةيةة
خؤتي ل َي توورِة بكةيت.
مام جةلال وتى :نةخَير شةت بووة ،هيَ شةتا جةنابى شةَيخ عةلي شةكات لة تؤ
دة ةكات ،ةئةوة نييةة نةامةةكةةى تؤى بؤ ةناردوومء ةش ةكاتى ثيَوة دةكةات .تؤش نةةئةةبوا ةية
ئةء 12هةزار تمةنةت بداية ،ئةبَيت لة طيرفاني خؤت بيدةيتةءة.
ء :ئةوة كيَشة نيية ،خؤم ئةو ثارةية ئةدةمةءة.
ثا شةان مام جةلال نامةيةكى بؤ مولازم عومةر نوو سةى كة دةبَيت شةَيخ عةلى بانط
بكريَت بؤ سةةركردايةتي .دواتر ضةووم بؤ لاي مولازم عومةرم و :برام ئةو ثياوة زؤر
472
برادةرمانة ،هي ضةى وا لة نَيوان منء ئةودا نةبووة ،بؤية تكا ئةكةم لة سةةر من هي ةضى
شتيَكي خراثي بةرامبةر مةكةن.
مولازم عومةةر وتى :لالؤ ئةةوة تؤ ةئةَلَييةت ضةى؟ خؤ ةئةو شة ةكاتى لةة تؤ كردووة،
هَيشتا تؤ بةرطرى ليَ ئةكةيت.
و :بةرامبةر بة من هةر ضةييةكى كردووة طويَي نايةميَء بةلامةوة طرنط نيية ،بؤ
منيش جوان نيية كة بةهةمان شةيَوة ِرةفتار بكةم ،ضةونكة ئةء ثياءة زؤر برادةرمة،
جطة لةوةش ئةو ثياوة ثَيشمةرطةيةء يةكيَكة لة ثَيشمةرطة ماندووةكان.
مولازم عومةةر وتى :ةئاخر ةناكريَةت من كةارى خؤم ج َي بةةجةآ نةةكةةم ،هةةر ةئةبيَةت
بروسكة بكةم كة شَيخ عةلى بنَيرن بؤ ئَيرة ،ئةوكاتة خؤتان قسةى ليَ بكةن.
زؤر هةولَمدا كة واز لة شةَيخ عةلي بهَينَيت ،بةلآم هةوَلةكانم بآ ةسوود بوو ،مولازم
عومةر برو سةكةى كرد بؤ خوارةوة كة ئةبيَت شةَيخ عةلى بةثةلة بطاتة سةةركردايةتي.
دواي ضةةند رِؤذَيك شةَيخ عةلى هات بؤ سةةركردايةتى ،سةةرداني كردمء داواى ل َي
بوردني ليَكرم.
و :برا خؤ من ةشتيَكي خراثم بؤ تؤ نةنوو سةي بوو ،تؤ بؤ ئةو نامةيةت ناردووة
بؤ مام جةلالء شكاتت ثيَوة كردووة؟
وتى :دوو ةبارة داوي ليَبووردن ئةة كةةم ،كةاك مولازم عو مةةر بؤى طَيرِاو مةة ةتةوة كةة
ضؤن لاى مام جةلالء برادةران بةرطريت ل َي كردووم.
و :ئَيستاش هةر برادةرةكةى جارانينء لة تؤ عاجز نيمء ناشبم.
ثاش ضةةند ِرؤذَيك لة طةِرانةءةم بؤ سةةركردايةتى ،سةةردانى ملازم عومةرم كردو
داوام ليَكرد كة ح ةسابةكان تةسةفية بكةين .ملازم عومةر وتى :كاكة ئيَمة ح ةسابى ةضى
لةة طةةلأ تؤ ب كةةين ،تؤ ةبةو تةة مةة نةة لةة ةطةلأ برازا كةا ةنت مةا نةدوو بوو ةيتء ةئةو هةةموو
ضةةكانةتان كِريوةء هةر خؤ شةتان طوا ةستوتانةتةوة بؤ سةةركردايةتي ،بةش بة حالَى
خؤم بة هيس جؤرَيك ِرازى نيم نةك هةر من هيس كةس لَيرة حساب لةطةلأ تؤ بكات.
و :بؤ من زؤر طرنطة بزانن ئةو ضةةكانةي كة كرِيومن بايى ضةةند بوون ،ثارةكان
بة ضةند طؤِراوةتةوة ،ضةندة سةرفكراوةو ضةندى نَيردراوةتةوة بؤ سةركردايةتى.
473
وتى :تكات ليَ ئةكةم من نامةويَت حساب لةطةلأ تؤ بكةم.
و :حةزئةكةم ئاطاداربيت كة من هيس جؤرة مة ةسرةفيَكم لةو ثارةية نة بؤ خؤمء
نة بؤ برازاكانم نةكردووة .بؤئةوةي خةرجيمان نةبَيتء ضةةند ثار ضةة ةضةكيَكي زياتر
بكِرين ،لةة مةالَى هةةنةدَةيك لةة دؤ سةتء ةئا شة ةنا ةكانم ةماوينةة ةتةوة ةكة ئةةوانيش بريتين لة
حةمةى حاجى مةحمودى بلةك َيء حةمة بالَولأ كة خؤتان با شةيان ئةنا سةن ،ئةركيَكي
زؤرمان خستبووة سةر شانيان.
وتى :منيش زؤر سوثاسيان ئةكةم ،بةرِاستي ئةو دوو ثياوة زؤر دلَسؤزي ئَيمةن.
474
ِراوةستاوةكان لة ِراستةوة :شةهيد شَيخ حسيَن ،لالؤ ،شيَخ عةلي ،بةكري حاجي سةفةر ،زيرؤ عةبدولآ،
دكتؤر كةمال خؤشناو ،هاورِيَ كامةران ،شةهيد ئازاد هةورامي
دانيشتووةكان لة رِاستةوة )4( :شةهيد فةرة هؤنةرَينةيي )5( ،فةرةيدون حةمة ساَلح،
( )6فازيل ئةحمةد كةريم (مامؤستا جةعفةر)
475
نازى برادةراني شاخ
ئةوكاتةي كة كارطيَري لق بوومء ضةووبووم بؤ ضةةك كِرين ،عةلى وةي سةىء حةمةى
وةتمان خؤيانء شةة سةت ثَي شةمةرطةى حزبى سةؤ شةيالي سةت (ح ةسك) هاتبوونة ناو
رِيزةكانى يةكيَتيي ني شةتمانيي كورد سةتان .عةلى وةي سةى كرابوو بة ئةندامى لق،
هةةروةك ثَي شةتر بةا سةم كردووة دكتؤر ةخدر طوا سةترابووةوة بؤ ئ ةيدارةى مةةكتةةبى
ةسيا ةسي ،ئةو ماوةية كةسةى وا لة لق نةمابوو ،زؤربةي ثَيشةمةرطةكان طوا ةسترابوونةوة
بؤ شةوَينيَكي تر ،تةةن ةها ئةة حمةةدء محةة مةةدى برازام لةة لق مةابوو نةةوة ،محةة مةةد
ثةيمانطاي تةندرو سةتي خويَندبوو ،بة رِؤذ ئة ضةوو بؤ نةخؤ ةشخانةكةي شةؤِرشء
خزمةتي ثَيشةمةرطةي بريندارء هاولآتياني نةخؤ ةشي ةسنوورةكةي ئةكرد ،بة شةةويش
ئةطةِرايةوة بؤ لق.
دواى ئةوةى كة لة طوندي بلةكيَ طةرِامةوة بؤ سةةركردايةتي ،جةلالى برازام وتى:
ئةزانيت محةمةدي براميان بة يةكجارى طوا سةتؤتةوة بؤ نةخؤ شةخانةكةء ئيتر نايةَلن
بيَتةوة لق ،ثَيم واية عةلى وةيس شكاتى ليَ كردووة.
ضووم بؤ لاى محةمةدى برازامء و :ضى بووة ،بؤ ناطةِرَييتةوة بؤ لاى خؤمان؟
محةمةد وتى :ماوةيةك لةمةوبةر عةلى وةيس ئةيوي سةت ب ضةَيتة ذوورةكةت ،منيش
نةمهَي شةتء و "كليلى ئةو ذوورة نادةم بة كةس ،ضةونكة ئةوة ذوورى ماممة" ،بةلآم
عةلى وةيس لاى مام جةلال شةكاتى لَيكردم ،مام جةلاليش ثَي شةمةرطةيةكي خؤي نارد
بؤ كليلةكة ،بةلآم من كليلةكةم نةدا بة ثيَ شةمةرطةكة .ثاش كةميَك ثَي شةمةرطةيةكي
تري لاي مام جةلال هاتء وتى" :مام جةلال ئَيمةى ناردووة كة هةر ئَي سةتا ضةةكت
بكةةينء بتبةةين بؤ سةجن ،بةةلآم لةةبةةر ةخاترى مةامةت دلَمةان نةايةةت بتطرينء ئةةزيةةتةت
بدةين .تؤ ضةؤن كليل نانَيريت بؤ مام جةلال؟" منيش ثيَموتن كة ئةو ذوورة ،ذوورى
مةاممةةء خؤى لَيرة نييةةء بةة ئةامةانةةت كليلةة ةكةى لاى من دا ةناوة ،بؤيةة كليلم نةةداوة بةةو
برادةرة .ئيتر منيش بة ناضاري كليلي ذوورةكةم دان َي.
لةة برادةراني خؤمةانء لةة عةةلي وةيس زؤر توورِةء ثِر بووم ،زؤرم ثيَ نةاخؤش بوو
كة بةو شةيَوةية ِرفتاريان لةطةلأ محةمةد كردبوو .لةو ق سةانةدا بووين شةةهيد هاوار
476
(براى برايم جةلال) هات بة ةسةر قسةةكانداء هيَمني كردمةوة .كاتيَك عةلى وةي ةسم بيني
و :ةئةوةنةدة نييةة ةهاتوويةت بؤلاي ئيَمةة ةئاوا ةئةكةة ةيت ،ةئةي ئةةطةةر ةماوةيةةكى زؤرتر
ليَرة ةَينيتةوة ،ئاخؤ ضةى رِوو ئةدات؟ بؤ ضةي شةةرِ لةطةلأ ثَي شةمةرطةدا ئةكةيتء
شكاتيان ليَ ئةكةيت؟
وتى :جيَ ةطام نةةبوو ،بةةو كوِرةم وت كليلى ةئةو ذوورةم بةدةرآ ،وتى كليةل نةادةم بةة
كةس .برِوام ثيَ بكة ،من ةشكا ل ـةآ نةكردووة ،من ئاطادار نةبووم كة مام جةلال
نةامةةى نوو سةيوةء ئةةَل ةَيت :تةا لالؤ ئةةطةةرِيَتةةوة ئةةب ةَيت ةهةموو ثَي شةمةةرطةةكةاني لق
ثةيوةندى بكةن بة عةلى وةي سةةوة ،هةروةها ئةبَيت حةمة عةلي (مةبة سةتي محةمةدي
برازام بوو) لةة ةنةخؤ شة ةخانةةكةة دةوام ب ةكاتء ةهةر ةلةويَش ةَينيَ ةتةوةء نةةطةةرِيَ ةتةوة بؤ
لق .ئةوة بة ئةمرى مام جةلال كراوة ،بثرسة بزانة واية يا نا.
ئيَوارةى ئةةو رِؤذة دكتؤر ةخدر ةهات بؤ ذوورة كةةمء وتى :لالؤ ئةا ةطادارى ئةةو
بةارودؤخةة نوَييةةيةت؟ ةئةزان ةيت ةئةو برادةرانةة كةة تةازة هةاتوون ،ةهةموويةان دلَيةان زؤر
ناسكةء ئةبيَت ئَيمة نازيان هةلـَطربين ،ضارمان نيية ئةبيَت قبوَلي بكةين.
و :ئةة سةلَي طرفتةةكةة ةئةوةيةة ةكة ةبا سةى ئةةكةةيةت ،زؤر ةبةى طيروطرفتةةكةان لةة د َل
نا سةكييةوة هاتوونةتة ئاراوة ،برادةراني خؤوان هةر ضةى ئةكةن ثَي ضةةوانةية ،ئةو
برادةرة دلَ نا ةسكانة زؤر كارى نارِةواى تريان كردووةء ث ةشتطيرى كراونء كةس ق ةسة
ناكات ،ئاخر ئةوة كةى ِرةواية؟ ئةو هةموو مري شةكء قةلء كةلَة شةَيرةى ث شةتيوان،
خؤت ئاطاداريت كة لةم نةبوونيةدا ئةو ثيَ شةمةرطانةي خؤمان ضةةند ثَييانةوة ماندوو
بوون ،بةلآم ئةوان هةموويان خواردووة ،هةروةها طويَ دريَذيَكمان هةبوو كة بؤ ئي شةى
بارةطاكة بةكارمان ئةهَينا ،طوَييان ثيَ نةداوةو ئةويش لةبرسا تؤثيوة.
477
ئاهةنطي سةرى سا َلى نويَ
بة بؤنةى ةسةري سةالَى نو َي ،ئيَوارةى 1981/12/31لة سةةركردايةتي (ناوزةنط)
ئاهةنطيَكى سةادةي خؤش ةساز كرا .نةوشةيروان م ةستةفاء دكتؤر خدر تازة لة ناوضةةى
خؤ شة نةاوةتي طةةِرابوو نةةوة .ثيَش ئةا هةةن طةة كةة لةة طةةلأ كؤ مةةَل َيةك لةة برادةراني
سةةركردايةتي لة مالَى فةرةيدون عةبدولقادر كؤبووينةءة .مام جةلال بة نةو شةيروان
م سةتةة ةفاي وت "من زؤر خةةمى تؤم بوو ،نةامةة ةيةكم بؤ هةاتووة كةة طوا ةيا ِرذيَمى عَيراق
ئةيانوي سةت لة رِيَطاى دكتؤر فوئادةوة( )109بة حةب ياخود دةرزىء دةرمانى ذةهراوى
سةركردايةتي لةناو بةرن".
كاك نةوشيروان وتى :ثَيش ئةوةي كارةسات رِووبدات ،ئيَمة بة ثلانةكةمان زاني.
ةكات َيةك ئَي مةة ضةووين بؤ شةويَنى ةئا هةةن طةة كةة ،زؤر ةبةي برادةران لةةويَ بوونء
ئاهةنطةكة دة سةتى ث َي كردبوو .لة ئاهةنطةكة ةسالار عةزيز سةروودي (طولَى سةوور)ي
وت ،شةةه يةد ةئازاد هةةورامي( )110طي ةتارى بؤ ليَ ةئةدا ،جةار ةجار بةة ةيةكي شةةوة
( ، )109دةولَةتي عيَراق ناردبووية دةرةوة بؤ ئةوةى لة فرسةتيَكدا ،ذةهريَكى كوشندة لةطةلأ خواردن
دةرخواردى برادةراني سةةركردايةةتي ةبدات ،يةاخود ئةةطةةر بؤى كرا بةة دةرزيى ذةهراوى برادةراني
سةةركردايةةتي بكوذَيةت .دةرزييةة ةكان لةةو جؤرة بوون كةة ثةاش ةماوةيةةك كةاريطةةري ةيان ئةةبيةَت نةةك
دة سةت بةةجةآ ،بؤ ةئةوةى زؤرترين بةةرثرسء ثيَ ةش ةمةر طةةي ثيَ لةةنةاو ب يَةت .ئةةو ِرؤذةي كةة كةاك
نةو ةشيروانء دكتؤر خدر لةطةلأ كؤمةَليَك ثيَ شةمةرطة كة دكتؤر فوئاد كةركوكي شةيان لةطةَلدا بووة،
خؤيان ئامادةكردووة كة ب ةضن بؤ ناوضةةي خؤشةناوةتى .دكتؤر فوئاد جلوبةرطَيكى زؤر هةلَدةطريَت بؤ
ئةوةي لةطةلأ خؤي بيانبات ،كاك نةو شةيروان ليَي ئةثر سةَيت كة ئةو هةموو جلوبةرطةي بؤ ضةييةء بؤ
كوَييان دةبات .دكتؤر فوئاد ثيَي دةَلَيت "حةزئةكةم هةموو شةتةكاني خؤم ثيَبيَت" .كاتيَك ئة ةضنة
ناوضةي خؤشناوةتي ،دكتؤر فوئاد فرسةت ئةهَينيَتء خؤى دةطةيةنَيتةوة لاى رِذَيمى عيَراق.
( )110لة كارة سةاتى هةكارى ئازاد هةورامى لةطةلأ ةشةهيد عةلى ةشيعةء ةشَيخ عةلى (خولة كة ةشكؤلَ)ء
ةحام ةيد حةاجى غةالى لةة لا ةيةن قيةادة موةقةةتةةوة دة سةتطيركرابوون .كةات ةيَك كةة دةيةانةةوَيةت لةة زي ةندان
هةَلبيَن ،ئازاد هةءراميء شةَيخ عةلى لة شةيان باريك ئةبَيتء لة ثةنجةرةى طرتووخانةكةوة هةلَديَن،
بةلآم حاميدء عةلى ةشيعة بة ثةنجةرةكةدا نا ضةن .ئازاد هةوراميء ةشَيخ عةلي زؤر بة زةحمةت خؤيان
ئةطةيةننة كورد سةتاني ئيَران ،لة ةسةر سةنوور ئة ضةنة مالَى ةشيَخ عةزيزى شةةمزينان .دواي هةفتةيةك
478
سةروودةكةة ةيان ئةةو ةتةوة .لةة ئةاهةةنطةةكةةدا ةهةموو كةة سةَيةك بةة هؤنراوةيةةك ةياخود
طؤرانييةك ياخود نوكتةيةك يان طيَِرانةوةي بة سةةرهاتيَكى خؤش بة ةشداري بكرداية.
كاتَيك سةةرة هاتة سةةر حةمةى حةمة باقى نوو سةةر ،داواي لَيكرا كة ضةالاكييةك
ثَي ةشكةش بكات .ئةويش بؤ ثَيكةنين نةجيبة خانى هاو سةةري مار كردء وتى :ئةوة
ضالاكييةكةي من بوو ،ئيتر من هيس ناَليَم.
ثا ةشان سةةرة هاتة سةةر منء وتيان :تؤش ئةبيَت بة ضةالاكييةك بةشةداري بكةيت.
منيش بةة سةةر ةهاتيَكم بؤ طَيِرا ةنةوة كةة بةةلاي منةةوة زؤر ثِر مةانةةيةةو زؤر هةةلةَدةطريةَت.
با سةةكةم طَيرَايةوةء و ِ :رةنطة زؤرتان عةبدءلِرةحمانة ِرووتة بنا سةن كة ثياويَكى
ني شةتمةان ةثةروةري كؤيي بوو .كةاتي خؤي بةارةطةايةةكى حزبى ةبةعس بةانطى دةكةةنء
ثيَى دةَلَين كةة دةبَةيت ئي ةش ةيان لةةطةةَلةدا بكةات .ئةةويش ثيَيةان دةَلَةيت :ةبا سةةرةتةا
مة سةةلةيةكتان بؤ بطَيرِمةوة "دةطَيِرنةوة كابرايةك حو شةترَيكء كةريَكي هةبووة ،ثاش
ضةند ساَلَيك حوشترةكةي نةخؤش دةكةوَيت ،خاوةنةكةى بة حوشترةكة دةلَيَت نةوةك
ةريت ،طةردنم ئازاد بكة .حو شةترةكةش ثيَي دةلَيَت لة هةموو ةشتَيك طةردنت ئازاد
دةكةم ،بةلآم لةوةدا طةردنت ئازاد ناكةم كة كةرةكةت ثيَش من دةخست".
ثاش بةسةربردني كاتيَكي خؤش ئاهةنطةكة كؤتايى هات.
كة تةندرو سةتييان باش ئةبَيتء كةميَك ئةبوذيَنةوة ،ةشَيخ عةزيز ناردبوونييةوة بؤ سةةركردايةتي
(ي.ن.ك).
479
ضةكةكاني كؤمة َلةي زةحمةتك َيشان
برادةرانى سةةركردايةتي ئةيانوي ةست لة شةويَنى دكتؤر خدر كة سةيَكي تر ديارى
بكةن بؤ بةرثر سةى لقي سةيَ .ثاش ضةةند رِؤذيَك كة سةيَكي تر بؤ بةرثر سةي لق ديارى
كرا .لةبةر ضةةند هؤيةك ئةو كة سةةم ثيَ باش نةبوو بؤ ئةو ثؤ سةتة ،بؤية لةطةلأ مولازم
عومةةرم ق سةةم كردو و :من ِرازى ةنا كةة ئةةو ةكابرايةة ببَيةت بةة بةةرثر سةى لق ،من
دةورو تةسليميش لةطةلَ ئةودا ناكةم.
مولازم عومةر وتى :با شةة ئةو ناكةين بة بةرثر سةي لق ،ئَيمةش ئةمانةويَت خةلَكى
باش لةو شوَينة دابنيَين ،خؤ ئةطةر ثيَت باشة ،ئةوا هةر خؤت ببة بة بةرثرسي لق.
و :من نامةويَت ئةو ئةركة بطرمة ئة سةتؤ ،كة سةيَكي تر بكةن بة بةرثر سةي لق،
بةلآم با ئةو كةسة شايستةي ئةو جيَطاية ببيَتء هيضي لةسةر نةبَيت.
مولازم عومةر وتى :تؤ مالأء منالَء دوكانةكةت بةجيَ هَيشتووة ،لَيرةش ئةركيَكي
زؤر لة سةةر شةانت بووةء ماندوو بوويت ،ئَيمةش ِرازى نابينء ئةبَيت تؤش كاريَكى وا
بطريتة دةست كة شاياني خؤت بَيت.
ثاش ماوةيةك عةلى شةَيخ حةمة ةساَلح بوو بة بةرثر سةى لقء هاورِآ حةمة سةةعيد
لة شةوَيني من كرا بة كارطَيرِى لقِ .رؤذَيك مولازم عومةر هات بؤ لقء وتى :مام جةلال
داوات ئةكات ،ضونكة كاريَكى طرنطى هةية.
ةكاتَةيك ضةووم بؤ لاى ةمام جةةلال وتى :ئةةركيَكي طرنط ةهاتووةتةة ثيَش ،بِر ةيارمةان
داوة كة بة تؤي بسثَيرين ،ضونكة زؤر نهَينييةو متمانةمان بة هةموو كةسَيك نيية.
و :فةرموو مام جةلال ئةركةكة ضيية؟
وتي :كؤمةلَةى زةحمةتكيَ ةشاني كورد سةتاني ئَيران ضةةكء تةقةمةنى لة حكومةتي
عَيراق وةردةطريَ ،خؤ شةت ئاطاداريت كة برادةراني حزبي ديموكراتي كورد سةتاني
ئَيرانيش بةهةمان ةشيَوة ضةةكء تةقةمةنى لة حكومةتي عَيراق وةردةطرن .برادةراني
كؤمةَلةي زةحمةتكَي شةان بةَلَينيان ثيَ داوين لةو ضةةكانةي كة لة حكومةتي عَيراقي
وةردةطرن ،بةة شةي ئيَمةةي ليَبةدةن .بةةلآم لالؤ ئةةمةة زؤر نهَينييةة ،نةابَيةت كةةس بزانَيةت،
برادةرانى مةكتةبى سةيا سةي خؤوان نازاننء ئاطادار نين ،ضةونكة ئةطةر ئةم ق سةةية
480
ب ةضَيتة دةرةوة ،ئةوا زؤر بة زةرةري برادةراني كؤمةلَةي زةحمةتكَي ةشان تةواو دةبيَت.
با ئةم نهَينيية لة تةنها لة نَيواني خواء منء تؤء كاك نةوشيرواندا بَيت.
رِؤذاني دواتر بؤم ةئا شةكرا بوو كةة مولازم عومةةرو ضةةنةد ئةةنةداميَكي (م.س)يش
ئاطاداري ئةو مة سةةلةية بوون .ثا شةان مام جةلال سةةبارةت بة وةرطرتني ضةةكةكان
وتي :بؤ وةرطرتني ضةة كةة ةكان ب ضةؤ بؤ طو ةندى واوان لةة بةارة طةا كةانى كؤ مةةَلةةي
زةحمةتكَي ةشان ةيَنةرةوة ،ئةطةر ئةوةش ناكةيت لةو َي خانوويةك بة كريَي بطرة ،تا
ئةوكاتةى برادةراني كؤمةلَة ةضةكةكان لة حكومةت وةردةطرن لةوآ ةَينةرةوة .ئةطةر
خؤ شةت لةو ناوة ضةةكي با شةت دة سةتكةوت بيكِرة .ئيَمة خؤمان نامة بؤ برادةراني
كؤمةلَة ئةنيَرينء لة ضووني ئيَوة ئاطاداريان ئةكةينةوة.
لةة طةةلأ عو سمةاني برازام رِؤي شةتين بؤ طو ةندي واوان ،لةةويَ برادةراني كؤ مةة ةَلةي
زةحمةتكَي شةان هاتن بة ثيرمانةوةو ثيَ شةوازييان ليَكردين .دواي حةوانةوة داوام لة
برادةراني كؤمةلَة كرد كة خانوويةكمان بؤ ثةيدا بكةن.
وتيان :تكاية خانوو بةكريَ مةطرن ،ثَيمانؤشة كة لة بارةطاكانى ئيَمة بن.
زؤر سةوثا سةم كردنء لاي ئةوان ماينةوة .لةو ماوةيةدا كة لة طوندي واوان بووم،
عوسمانى برازام ئةطةر ضةةكي با شةى ليَ هةلَبكةوتاية ئةيكرِى .دكتؤر سةاَلحء دكتؤر
جةةلال كةة لةة طةةلأ كؤ مةة لَةةى زة حمةةتكيَ شةان بوون ،زؤر هةاو كةاري ةيان ةئةكردين،
هةةردووك ةيان ضةةكى زؤر كؤنيةان ثيَ بوو ،لةةبةةرئةةوةوي كؤمةةلةَة ضةةكيةان لةة عَيراق
وةردةطرتِ ،رؤذَيك ثيَموتن "ئةرآ برادةران بؤ ئةو ضةكانةى شانتان ناطؤِرن؟"
وتيان :لة كوآ بيطؤِرين ،ضةكمان نيية؟
نةةمزانى كةة ئةةو دوو برادةرة ئةاطةادارى ةئةو هةةموو ضةةكةة نويَ ةيانةة نين كةة بؤ ةيان
دةهات .ثاش ضةةند ِرؤذيَك هةردءءكيانم بينيةءةء دوو ضةةكى نويَيان لة ةشاندا بوو،
و :ئةى ئةم ضةكة تازانةتان لة كوآ هَينا ،خؤ ئيَوة وتتان ضةك نيية؟
وتيان :نازانين ،لة بارةطاى خؤمان ضةكة كؤنةكانيان بؤطؤِرين.
دواى ضةة نةد رِؤذيَكى كةةم نةا مةة يةةكى مولازم عو مةةرم بؤ هةات ،لةة نةا مةة ةكةدا
نوو ةسيبووى "بطةِريَرةوة بؤ سةةركردايةتي ،ضةونكة برادةراني كؤمةلَة ئَيمةيان ئاطادار
481
كردووة ةتةوة كةة لةةبةةر ةبارءدؤخي ةئةمني خؤ ةيان ،نةةيةانتوانيوة ضةةكةةكةان بطةةيةةن ةنة
طوندي ميراوا ،بؤية لة سةةر سةنوور ضةةكةكانيان تة سةليم كردين ،ئَي سةتا ضةةكةكان
طةيشتوونةتة دةستى خؤمان لة سةركردايةتي".
ةلةو ةماوةيةةدا لةة ةطةلأ عوس ةماني برازام ذ ةمارةيةةك ضةةكي بةاوةان بؤ ةيةكَيتي كرِيء
لةطةلأ خؤمان برمانةوة بؤ سةركردايةتي.
482
هةلَوةشاندنةوةي هةريَمةكان
مةانطى حوزةيراني 1982دواي ِرا ثةةِرا نةدني هةة نةد َيةك ئي شةو كةاري (ي.ن.ك)،
طةةِرا مةةوة بؤ سةةركردا يةةتي .لةةو ةماوة يةةدا بةةكرى حةاجى سةة ةفةري ةهاتبوو بؤ
سةةركردايةتي .رِؤذَيك لةطةلَ كاك بةكر سةةردانى مولازم عومةر عةبدوَللآمان كرد ،كاك
عومةر بة كاك بةكرى وت "دكتؤر كةمال خؤشةناو كراوة بة لَيثر ةسراوى سةةركردايةتي
هةوليَر ،بِريارمان داوة كة تؤش بكةين بة لَيثرسراوي سةركردايةتي سليَمانى".
كاك بةكر زؤر عاجز بوو ،ضةونكة كاتيَك كة هةريَمةكان هةلَوة ةشابوونةوةو تيثةكان
تةة شةك يةل كرابوون ثرس بةة كةاك بةةكر نةةكرابوو ،بؤ يةة بةة عةاجزى طةةِرابوءةءة بؤ
سةةركردايةتيِ .رؤذيَك كاك بةكرء شةةهيد شةةريفى قورئانىء حةمةى حاجى سةابير لام
ميوان بوون ،لةةطةة َل ةكاك بةةكر زؤر ةهةوَل ةمدا كةة قةةنةا ةعةتي ثيَ بكةةمء ةئةو ئةةركةة نوَييةة
بطرَيتة ئة سةتؤ ،بةلآم هيس سةوودي نةبوو .بؤ هةمان مةبة سةت عةلى ب ضةكؤلء كاك
نةو شةيروانء مام جةلال بةج ةيا داني شةتنيةان لةطةلأ كاك بةكردا كرد ،لة زؤربةى ئةو
دانيشةتنانةدا ثيَكةوةبووين ،بةلآم كاك بةكر هةر سةوءربوو لةسةةر ئةوةي كة بةرثر ةسي
سةركردايةتي سليَماني نةطرَيتة ئةستؤو ،ئةيوت "من دائةنيشمء ئيتر ئيش ناكةم".
رِؤذيَك لةطةلأ بةكري حاجي سةةفةرو حةمةى حاجى سةابير لاى مام جةلال بووين،
كةاك ةبةكر طلةةيي لةة مةام جةةلال كردو وتى :ئيَوة ئةةم ةماوةيةة منتةان لةةبيركردووةء بةة
هيس شيَوةيةك لَيتان نةثرسيومةتةوة.
مام جةلال دلَنةوايي كردو وتى :كاك بةكر وانييةء كةى شتى وابووة.
ةثا شةان مةام جةةلال هةةولَيَكي زؤري لةة طةةلأ كةاك ةبةكر دا كةة ئيش ب كةات ،بةةلآم
هةوَلةكاني بيَ سةوود بوون .هةر ئةو رِؤذة لة داني ةشتنةكةدا بة مام جةلاا وت "مام
جةلال ،ئةوا ئيشوكارى من تةواو بووةء هةموو ئةركةكاني خؤم بةج َي هَيناوة".
مةام جةةلال دة سةتخؤ شةي ليَكردمء وتى :لالؤ ط ةيان ،لةة ةباتى ةجار ةيَك سةةد جةار
ثَيلآوةكانت ئةخةمة سةر سةرم.
و :ئة سةتةغفيرةَللآ ،مام جةلال بؤ ق سةةي وا ئةكيت ،من ضةيم كردووة؟ تةنها
ئةركي سةرشانم بةجيَهيناوة.
483
وتى :نةخَير زؤرت كردووة ،هةر كارَيكت ث َي ةسثيَردرابيَت بة دَل ةسؤزي ئةنجامت
داوة ،حسابت لةطةلَدا نةكراوةء ِرةخنةت نةهَيناوةتة سةر خؤت.
ثاشةان مام جةلال وتى :لالؤ ،ئةطةر كاك بةكر بؤ سةةركردايةتي ةسليَمانى قةناعةتي
كرد ،ئةوا ئةبَيت تؤش وةك بةرثر سةى ئيدارةي سةةركردايةتي سةليَماني ب ضةيتة
خوارةوة .شةَيخ داراى حةفيدء كؤمةلَيَك برادةرى زؤر باشء ليَهاتوو زيرةكي شةمان بؤ
ئةو سةةركردايةتيية ديارى كردووة .ثاشةان لةطةلأ حةمةى حاجى سةابير ضةووين بؤلاي
سةالار عةزيز ،بؤ خواردني نيوةرِؤ دةعوةتي بؤ كردبووين .ئةوكاتةى لاى كاك سةالار
بووين ،مولازم عومةةر عةة ةبدوَللآ هةات بؤلامةان ،ةكةمَةيك طلةةيى لةة ةكاك ةبةكر كردو وتي:
لالؤ ،ئيتر ةمام جةةلال كؤلَى داوة ،ةكاك بةةكر ضةي ةئةو ةَيتء بؤ ئيش ةنا ةكات؟ بةةلَكو تؤ
جاريَكى تر قسةى لةطةلَدا بكةيت.
دواتر بةكري حاجي سةةفةريش هات ،ئةو نيوةرِؤية لة لاى سةالار عةزيز نانمان
خوارد .ثيَشتر بةَلَينم بة نةوشيروان مستةفا دابوو كة لةطةلأ كاك بةكرء حةمةى حاجى
ةسابير بؤ خواردني ئيَوارة ب ةضين بؤ لاى .بة كاك بةكرو كاكة حةمةم وت كة بؤ خواردني
ئيَوارة بةلََينم بة كاك نةوشيروان داوة.
كةاك ةبةكر وتى :ةكاكةة بؤ ةلةخؤتةةوةء بةآ ئةةوةى بةة ئَيمةة بَليَ ةيت ثةةيمةان ةئةدة ةيت،
بةلَكو من نةيةمء حةز نةكةم.
و :زؤر باشة ئيَمةش ناضينء لاى خؤم نان ئةخؤين.
ثاشان كاك بةكر رِاي طؤِريء وتي :باشة بؤ ئيَوارة ئةضين بؤلاي كاك نةوشيروان.
لةبةرئةوةى كاك بةكر ث شةتى وةرطةِرابوو ،نةيئةتوانى بة ثآ بِروات ،بؤية بة ولآخ
ضةوو بؤ ناوزةنط بؤ بارةطاكةى كاك نةو شةيروان .منء حةمةى حاجى سةابيريش لة
لارِيَيةةكةةوة بةة ثةآ رِؤي شةتين .ئَيمةة طةةي ةشتينء ةكةميةَك حةةواينةةوة ،بةةلآم ةكاك بةةكر
نةطةي شةتبوو .ئةوكاتة وةهابي شةَيخ ئةحمةدء ئاوات قارةمانيء دكتؤر هةذارء ئةبو
شةةهاب لةوآ داني ةشتبوون .كاك نةو ةشيروان رِووى كردة ئيَمةء وتى :ئةطةر من وازم لة
ةيةكَيتيي ني شةتمةانيي هيَنةا ،بةةلآم ةيةكَيتي ليَى قبولأ نةةكردم ،ئةةوا بزانن كةة يةةكيَتي
هيس نيية .باشة ئةمة ضيية كة كاك بةكر ئةيكات؟ نايكةم نايكةم ،دة با هةر نةيكات.
484
ثيَش ئةوةى كةس ب ةضَيتة ناو باسةةكةوة و :كاك نةو ةشيروان ،حةز ئةكةم بة تةنها
خؤى بانط بكةيتء ئةو قسانةى ئيَستا بة ئيَمةى ئةَليَيت بة خؤى بَلَييت.
وتى :بؤضي بةخؤي بَليَم؟
و :كاك نةوشيروان ئةطيَِرنةوة كة ئةسكةندةرى مةقدءني شاخى ل ـةآ رِووا بوو،
ِرؤذيَك سةةرتا شةيَكى بؤ ئةبةن بؤ ئةوةى مووي سةةري بؤ كورت بكاتةوة ،سةةرتا شةةكة
شةاخةكانى ئة سةكةندةر ئةبينَيت .ئة سةكةندةر هةِرة شةةى ليَ دةكاتء ثيَي دةَليَت
"با سةى بكةيت لةناوت دةبةم" .لة دءاى ئةءة كابراى سةةرتاش نةخؤش ئةكةويَت.
ثا ةشان سةةرتاشةةكة بؤ ضةارةسةةرى نةخؤشةييةكةى ئة ةضَيتة لاى حةكيميَك ،حةكيمةكة
ثيَى دةَلَيةت "تؤ نهَينييةةك لةة دلَتةا بووة بةة طريَيةةك ،برِؤ لةة سةةر بيرَيةك ةيان كةانييةةك
نهَينييةكةت باس بكة ،ئيتر ئةو طرَيية نامَينيَتء باش دةبيت" .سةةرتاشةةكة بة قسةةي
حةكيمةكة ئةكاتء ئة ضةَيتة سةةر كانييةك ،ضةةند جارَيك دةلََيت ئة سةكةندةر ةشاخى
ل ـةيَرِواوة ،ئيتر سةةرتاشةةكة نهَينييةكةى لة دَلدا نامَينيَتء نةخؤ ةشييةكةى نامَينَيت.
من نةالََيم ةكاك ةبةكر ةناويَرَيةت ئةةوةى كةة لةة دَل ةيدا يةة دةريب َِةيت ،بةةلآم ئةةو ث ةياويَكى
شةةرمنء بة ئةدةبة ،ديارة ئةويش كؤمةلََيك طلةيىء ق سةةى تايبةتى خؤى هةية كة
نايةويَت لاى هةموو كةس بيدركَينَيتِ ،رةنطة بيةويَت بة يةكيَكى وةك تؤي بلََيت.
ثيَش نان خواردني ئيَوارة ،منء حةمةى حاجى سابير بة تةنها قسةمان لةكةلأ كاك
بةكر كرد .تكام ليَكرد كة كاك نةوشيروان هةرضييةكي وت بة قسةى بكات.
كاكة حةمةش وتي :كاك بةكر تكات ليَ ئةكةم ،ئةم جارة رِوو زةردمان مةكة.
كاك بةكر وتى :باشة ئيَوة ضى بلََين ،برِيار بَيت من ئةيكةم.
دواى نانواردن كاك نةو شةيروان وتى :بة يارمةتي من كاريَكم بة كاك بةكر هةية.
هةةردووكيةان هةة سةتةانء ضةوونةة ذووريَكى تر ،ثةاش ةماوةيةةك ةهاتنةةوة لاى ئيَمةة .بةة
رِةنطء رِووياندا وا دةرئةكةوت كة رِيَكةوتث ،ثا ةشان كاك نةو شةيروان ثيرؤزبايى لة
كاك بةكر كردء ئةو كيَ شةةية ضةارة سةةر كرا .دواتر مام جةلال ئاطاداركرابوو كة كاك
بةةكر قةةنةاعةةتي كردووةو ةئة ضةَيتةة خوارةوة .دواتر كةاك ةبةكر بؤى طيَِرامةةوة كةة ةمام
جةلال ثيَي وتبوو "تؤ بة قسةى هيس كةسيَكت نةكرد ،تةنها بة قسةى لالؤ نةبَيت".
485
ثاشان كاك بةكرء كاكة حةمةو شةهيد شةريفى قورئانى ضوونةوة بؤ شارباذَيِر.
ضةةند رِؤذَيك ثيَش ئةوةي بةرةو ناو ضةةي شةارباذَيرِ بةرِيَ بكةوم بؤ ئةوةي وةك
بةرثرسةي ئيدارةي سةةركردايةتي سةليَماني دة ةستبةكار ِ ،رؤذَيك دكتؤر خدر هات بؤ
لامء وتى :نةا يةةَلم محةة مةةدي برازات لةة ةطةلَ خؤت ب بةة يةت ،ضةون كةة ئيَ مةة بؤ
نةخؤشخانةكةى شؤِرش ثيَويستمان ثَييةتي ،تكاية با محةمةد لاى ئَيمة كار بكات.
ثيَش ئةةوةى بةةرِيَ ب كةةوين ،ةمام جةةلال بةة دكتؤر خةدرى وتبوو "تؤ بَليَ يةت لالؤ
لةسةر مةسةلةى برازاكةى كة نةقَلم كردبوو بؤ نةخؤشخانة ليَمان عاجز نةبووبَيت.
دكتؤر خدر وتبووى :بِروا ناكةم.
ثا ةشان لةطةلأ برازاكانم جةلالء عوسمانء محةمةدء ئةحمةد ،بةرِيَ كةوتين بةرةو
شةارباذيَر .عةلى حاجى حةمة فةرةجى ثيَنجوَيني لةطةلأ ئيَمة طةِرايةوة خوارةوة كة بة
سةآ ِرؤذ طةةي شةتينةة دةورو ةبةرى طو ةندى بةا ةيانةة .لةةويَ نةاردم بةة شةويَن حةة ةمدىء
م ةنداةلَةكةا ةندا ةتا لةة طو ةندى بةا ةيا ةنة بيةان بينم .دواي ضةةنةد ِرؤذَةيك حةةمةدىء م ةنداةلَةكةانمء
ةغةفوري برامء م ةندالةَة ةكاني ةهاتن بؤلامةان ،لةة كةةثرَي ةكدا لةة بةاخةة ةكةي حةاجي نةةجمي
ةبايةانةة مةاوةي دوانزة رِؤذ لام مةا ةنةوة .لةةء ةماوةيةةى كةة لةة طونةدى بةايةانةةء شةار ةباذَير
بووم ،ريَككةوتنيَكى مةيدانى لة نَيوان (ي.ن.ك) ء (ث.د.ك)دا هةبووِ .رؤذيَك قادر قادر
كة بةرثرسيَكي ثارتي بوو هات بؤ طوندى بايانة ،كاتيَك منى بينى وتى :ئةم برادةرةى
خؤت ئةناسيتةوة؟
و :ئةى ضةؤن ناتناسمةءة؟ ثا شةان ئةملاو ئةولاى يةكترمان مار كرد ،ديارة زؤر
لة ميَذ بوو نةمبيني بوو ،ضةونكة زووتر قادر قادرم لة شةؤرِ شةى ئةيلول نا سةى .لة
تَيكةَلبوونةوةكةى بالَى مةكتةبى ةسياسةيء بالَى بارزاني كة لة ليذنةى ناوضةةى ثارتى
بووم ،قادر قادر لةطةلَماندا كارى ئةكردء هةلَ سةوكةوتء ئي شةوكارء بيروِراكانيم بةدلأ
بوو ،ثيَكةوة ئةطونجاين ،ثياويَكى باشء ئازا بوو ،هةرطيز حةزى بة شةرِى براكوذىء
دووبةرةكى نةئةكرد.
لة ثايزى ،1982منء جةمال جةلالء عةبدوالكةريمى حةمةى سةةعيد ضةووين بؤ
طوندى قةلآتآو لةويَ بارةطامان دانا .سةالار عةزيزء بةكري حاجي ةسةفةرو ضةةند
486
هةظاَليَكى تر لة طوندي ثارَِيزانء ضةند طونديَكي ئةو سنوورة جيَطير بوون ،دواتر مةلا
بةةختيةاريش هةاتةة خوارةوة بؤ شةاربةاذيَرِ .ةئةو ةكاتةة هةةموو هَيزةكةانى يةةكيَتى لةةنةاو
تيثةكاندا رَِيكخرابوون كة كرابوونة ضةةند تيثيَك دابة شةكران بة ةسةر ضةوار مةَلبةند.
درو ةستكردني سةةركردايةتى شةارةكان كة ثَيشةتر برِيارى لةسةةر درابوو ،نة ةضووة بواري
ج َي بةجيَكردنةوةء دروستكردني مةَلبةندةكان جيَي طرتةوة.
لةو تة شةكيلاتة نوَييةدا مةلا بةختيار دة ةستني شةان كرا بؤ لَيثر سةراوى مةَلبةندى
يةك ،بةلآم هيس كارَيك بؤ بةكرى حاجى سةةفةر ديارى نةكرا .حاكم عومةر عةزيز كرا
بة ئةندامى مةَلبةندء بةرثرسى كؤمةلآيةتى ،منء مامؤستا سةركةوت هةلَة ةيى وةك
ئةندامي ليذنةى كؤمةلآيةتى كارمان بؤ ديارى كرا .ئاسةؤى ةشَيخ نورى كرا بة ئةندامى
مةةلَبةةنةدو لَيثر سةراوى ِراطةةيةانةدنى مةةلَبةةنةد .دواتر كةاكةة حةة ةمةى فةةرة وةك ئةةنةدامى
مةَلبةندو ليَثر سةراوى عة سةكةرى مةَلبةند كاري بؤ دياري كرا .بارةطاى مةَلبةندي يةك
لة طوندى حاجى مامةند دانرا ،منيش بارةطاكةم بردة طوندي حاجي مامةند.
487
شة ِرى ئيسلامييةكان
هاوينى 1982كاتَيك شةةِر لة نَيوان لة شةكري ئي سةلامي كورد سةتانء (ي.ن.ك) لة
دةوروبةةرةى طونةدى ةحاجى مةامةةنةد ِروو ةيدا ،لةةطةةلأ برازا ةكانم لةة طو ةندى ةبايةانةة بووم،
حةمدى هاو ةسةرمء مةهابادى ك ضةمء كورِةكان بة سةةردان هاتبوءن بؤ لام .سةةرةتا بة
هةلَة هةوالَيَكمان ثيَ طةيشةت كة طواية شةةرِ لة نَيوان (ي.ن.ك) و (ث.د.ك) بةرثا بووة،
ئةو هةوالَة زؤر ناخؤشء دَلتةزيَن بوو .بارةطاكةى شةةريف سةةعيد ( ةشةفة كةضةةلأ) كة
بةرثر ةسيَكي ثارتى بوو ،لة ث شةتى كةثرةكةمةوة بوو .زؤربةى هيَزةكانى يةكَيتي لة
بةرى ثاِرَيزانء طوندى حاجى مامةندء ِرةزلَة بوون .دءاتر هةءالَ ةمان ث َي طةي شةت كة
شةةرِ لة نَيوان يةكيَتيء لةشةكري ئيسةلاميي بةرثا بووة نةك لة نَيوان يةكيَتيء ثارتي.
لةطةلأ برازاكانم بةرةو طوندى زآ بةرِ َي كةوتين ،لةو َي هةوالَى جةمال جةلاا ثر سةى،
وتيان ضووة بؤ شويَنى شةِرةكة ،ئيَمةش بةرةو ناءضةى شةِرةكة بةرِيَ كةوتين.
بؤ لة ضةةك داماَلينيان ،يةكيَتي لة ضةةند ناو ضةةيةكي رِزطاركراوى ذيَر دة ةسةلآتى
ةشؤِرش هَير شةى كردبووة سةةر لة شةكري ئي سةلاميي كورد سةتان ،لةو شةويَنء
جيَطايانةى كة ئي سةلامييةكان بارةطايان دانابوو ،بارةطاكانيان ثآ ضةؤلأ كراو زؤربةي
ضةةكء تةقةمةنييةكانيان دة ةستي بة سةةردا طيرا .لة هةردوولا زياني طياني ليَكةوتةوة،
لة قؤَلى سةةرطةلَوء بةرثر ةسيَكي عة سةكةري يةكيَتي ( سةةلاحى موهةنديس) كة
فةرماندةي تيثي ()47ي ثيرةمةطرون بوو شةهيد بوو.
جةمال جةلال ما َلء بارةطاكةى لة طوندى زآ بوو ،ثاش ضةةند رِؤذيَك ضةووم بؤ
طوندى زآ بؤ ئةوةى لةوآ بارةطايةك بكةمةوةء لة هةمان كاتدا ضةاوةِريَى تة شةكيلاتة
نويَيةةكةةي سةةركردا ةيةتي سةلَي ةمانى بووم .نزيكى جةةذنى قوربةان بوو ،منء جةةمةال
جةلال ةشةهيد برايم (براى جةمال جةلال)مان نارد بة دواى قايةر قايةردا (قادر قادر)
بؤئةوةى ثَيكةوة جةذن بكةين ،هةروةها سةةبارةت بة بارودؤخى شةارباذيَر طفتوطؤ
ب كةةينء ثَي ةكةوة ةئا طةادارى رِووداوة كةان ببينء ضةاوديَري جموجؤ لةَة ةكانى ةنا حةةزء
دوذمنةان ببينء ةنةهَيَلين هةةلثةةر سة ةتان ةكارى تَيكةدةرانةة ئةةنجةام ةبدةن .شةةهيةد برايم
طةِرايةوةو وتى :كاك قادر بةسةردان ضووة بؤ مةريوان.
488
سةرداني خَيزانةكةم ،طوندي بايانةي شارباذيَِر (هاويني )1981
ِراوةستاوةكان لة رِاستةوة :مةريوان ،لالؤ ،حةمدي خان ،كامةران
دانيشووةكان لة ِراستةوة :بةختيار ،سؤران
489
بورهان قانعء جووتياري
كةات ةَيك كةة لةة سةةركردا ةيةتي بووم ،بورهةان ةقانع لةة ةشاربةاذَيرِو لةة طو ةندى ةكانى
كوءزةلَة لةطةلأ فاتمة خانى خَيزانيء مندالَةكانى نيشتةجيَ بوون .كاك بورهان ثارضة
زةو يةةكى لةة طو ةندن شةين يَةك وةرطرتبوو ،كةة كةاني يةةكي ةباش كةةوتبووة سةةرووى
زةوييةكةوة .لةوآ دة ةستى كردبوو بة كارى جوتيارىء ك شةتوكالأ ،باخء بيَ ةستانيَكى
باشةى درو ةست كردبوو .زوو زوو سةةرداني كاك بورهانم ئةكرد ،زؤرجار ئةطةر دةرفةت
بوواية ياريي تاولَةمان ثيَكةوة دةكرد ،بؤخؤ شةى هةرجارةى لة ةسةر شةتييَك ياريمان
ئةكرد كة كاك بورهان دياري دةكرد.
جاريَك وتى :لالؤ لةسةر ئةسثةكةت ياري ئةكةين.
و :باشة من رِازيم بةلآم تؤش لةسةر باخةكةت.
ةلةدواي ةيدا من يةارييةةكةةم بردةوة ،بةة ةئاطرو مةةمى كورِى ةكاك بور ةهانم وت "كوِرينةة
ئيَوةش ئاطادار بن ،باخةكةم لة باوكتان بردءءةتةوةء لةمةودوا ئةوة باخى منة".
ئةةو كةاتةةى من لةة طونةدى ةحاجى مةامةةنةد بووم ،رِؤذَيةك بورهةان قةانع هةات بؤ لامء
وتي :بةةلَكو بةة مةةلا بةةختيةار بَلَييةت كةة من ةئة ةمةوَةيت برِؤ ةمةوة بؤ شةار ،لَيرة طوزةران
ناكةمء ناذيم ،هةروةها ةشَيخ سةتار (مةبة ةستي عةبدول سةتار تايةر شةةريف بوو كة
ئةةوكةاتةة وةزير بوو لاى ِرذيَمى بةةعس) نةامةةيةةكي بؤ نةاردووم كةة من ةئةتوانم برِؤ ةمةوةء
لة شوَينيَك دانيشمء هةقيان نةبَيت بة سةرمةوة.
زؤرم ثَيناخؤش بوو كة با سةي رِؤي ةشتنةوةي كرد ،بةلآم لةبةر طوزةراني سةةختء
دذواري ئةو سةةردةمة كة تيَيدا بووين نةمتواني لة بِريارةكةي ثة شةيماني بكةمةوة.
هةر ئةو رِؤذة سةةبارةت بة رِؤ ةشتنةوةي بورهان قانع لةطةلأ مةلا بةختيار (ليَثر سةراوى
مةَلبةندى يةك) ق سةةم كرد ،مةلا بةختيار ناردى بة شةوَين كاك بورهانء زؤر ِريَزى ل َي
طرتء ثيَي وت "برا ئةطةر ئةتةويَت برِؤيتةوة ئةوا ئازاديت ،تؤ لة هةر شةوَينيَك بيت
هةر دؤستى ئيَمةيتء هةرضيت ثيَويست بَيت بؤت ئةكةين".
كاك بورهان قسةكاني زؤر ث َي خؤش بوو .دواي ضةند رِؤذَيك مةلا بةختيارم بينيء
وتي :من ئةمةويَت ب ةضم بؤ سةةركردايةتي ،ئةطةر كاك بورهان ديَت لةطةَلم ئةتوانم تا
سةر جادةى قير رِةوانةى بكةم.
ثاش ضةند ِرؤذيَك بورهان قانع خواحافيزي لَيكردمء طةِرايةوة بؤ سليَماني.
490
ثةيوةندييةكي دؤستانة
لة ةسنوءرى مةَلبةندى يةك لةطةلأ ةشيوعييةكان زؤر تةبا بووم ،سةالآنيَكي زؤر بوو
كة لةطةلأ ضةةند كة ةسيَكيان دؤ ةستايةتيم هةبوو ،سةةردانء هاتوضةؤى يةكترمان دةكرد.
عةبدولَلآى مةلا فةرة هةلَة ةيى نا ةسراو بة مةلا عةلى ،زؤر هاتوضةؤى ئةكردمِ .رؤذيَك
لة طوندي حاجي مامةند لةطةلأ مةلا عةلي قسةم كردو و :ئةطةر هاوِريَيةكيان بةناوى
محةمةدي نانةوا هاتة ئةم ناوة حةز ئةكةم بيبينم.
وتى :كةمَيك ثيَش ئَيستا لَيرة بوو ِرؤيشت بؤ طوندى باراو ،ضؤن ئةيناسيت؟
و :ئةوى ِرا ةستى بيَت نزيكةى 7ةسالأ لةمةوبةر لةسةةر ئةم شةؤِرشةة نويَية طرةوم
لةطةلأ كردبوو ،وا ئيَستا طرةوةكةم ليَ بردووةتةوة.
وتى :ضؤن؟
و :ئةوكاتةى كة حزبى شةيوعى لةطةلأ بةعس لة بةرةيةكدا بوون ،ئيَوارةيةك لة
ثيَنجويَن كةاك محةة ةمةدم لةة مةالَي مةامؤ سةتةا فةا ةيةقي ذن ام كةة ئةةو ةكاتةة لةةطةةلأ خؤتةان
ئي شةي ئةكرد بينى ،طفتوطؤيةكى زؤرمان لة سةةر ئةم ِرؤذطارة كردء طرةءيَكمان كرد،
ءا ئيَستا طرةءةكةم ليَ بردءءةتةءة.
ثاش ماوةيةك دكتؤرة (ئيمان) ك ضةى سةةلام عادلى سةكرتيَرى ثَي شةووى حزبى
شةيوعى عَيراق كةة بةةع سةييةةكةان لةة 1963لةة سةيةَدارةيةان دا ،بةة سةةردان لةةطةةلأ
ميَردةكةيدا (دكتؤر دلَ شةاد) هاتبوون بؤ طوندى حاجى مامةند .لةو ماوةيةدا حةمدى
هاوسةرم بة سةردان هاتبوو بؤ لام ،خواردنيَكي زؤري لةطةلأ خؤي هَينابووِ .رؤذيَك بؤ
خواردني ناني نيوةرِؤ ،دةعوةتي مةلا عةلى هةَلة ةييء د .ئيمانء مَيردةكةيم كرد .تا
دِرةنطانيَكي ئةو ِرؤذة ،لةسةر بارودؤخي كوردستانء عَيراق قسةمان كرد.
491
ديسان شة ِري براكوذي
بةهارى 1983لة نَيوان (ي.ن.ك) ء (ث.د.ك) بةتايبةت لة سةنوورى مةَلبةندى يةك
لة ةشارباذيَرِء ضةةند ناو ضةةيةكي تر ،بارطرذي سةةري هةلَدايةوة .لة سةةرةتاي مانطي
ضةوار لة لايةن ثَيشةمةرطةكاني يةكيَتي لة ةشارباذيَرِ جةزاي عةلي كاتب كة بةرثر ةسَيكي
ثارتي بوو بة هةلَة ةشةهيد كرا .بة رِووداني ئةو كارة سةاتة دَلتةزيَنة نةخوازراوة وةك
يةكَيتي زؤرمان ثَيناخؤش بوو ،ضةونكة كاك جةزا زؤر دؤسةتي (ي.ن.ك) بوو ،هةروةها
هاوِريَي نزيكي كؤمةلَيَك بةرثرسي يةكيتي بوو.
دواي ئةو ِرووداوة دلَتةزَينة كؤمةلََيك ثَي شةمةرطةي يةكيَتي لة شةارباذيَِر لة لايةن
ثارتييةوة شةةهيد كرانِ .رؤذ دواي رِؤذ بارطرذى زيادى دةكردو لة ئانو ةساتدا بوو كة
بةارودؤخةةكةة بةة تةةواوي بتةةقيَتةةوة .ضةةنةد كةة سةيةَك لةة ةئةنجومةةنى طو ةندة ةكانى ئةةو
دةوروبةرة ضةووبوون بؤ لاى بةرثر سةاني ثارتىء تكاء ِرجايةكى زؤريان ليَ كردبوون
كة شةرِ نةبَيتء كورد بة دةستي كورد نةكوذَيت.
منء ئا سةؤى شةَيخ نورىء عةبدولكةريمى حةمة سةةعيد وةك ليذنةيةك ضةووين بؤ
طو ةندى بةا ةيا نةة ،لةةو َي لةة طةةلأ برادةراني ةثارتي وةك ئةازاد قةةرةداغىء ةفايق تؤفيق
(نا سةراو بة فايةقة ِرةش) سةةبارةت بة ئا شةتي نَيوان يةكيَتيء ثارتي طفتوطؤمان كرد.
ةئازاد قةةرةداغىء ةفايةةقةة ِرةش دوو ث ةياوى لةة سةةرخؤء هيَمن بوون ،ةتا ئةةوكةاتةةي لةة
شةاخ بووينء لةة نزيكةةوة ئةةم ةنا سةين ،حةةزيةان بةة شةةرِي براكوذي نةةدةكرد .زؤر
هةولَماندا كة شةةرِ ِروونةداتء بة هةردوولا رِيَطا ضةارةيةك بدؤزينةوة كة ئيتر يةكتر
ةنةكوذين .ثَيمةان ءتن كةة ئةةم شةةِرة بةة فيتى دوذم ةنةو زان ةياريمةان لايةة كةة هةةنةدَيةك لةة
جاشةكانى ِرذيَم ئةيانةويَت بيَنة دةرةوةء ثةيوةندى بكةن بة ثارتييةوة ،ئةوانة ِرذيَمى
بةعس ئةياننيَرَيت بؤ ئاذاوة نانةوة ،با وريا بينء لةوة زياتر دةستمان نةضَيتة خوَينى
يةكترىء دوذمنى ثيَ شةاد نةكةين .ماوةيةكة برادةرانى ئيَوة هةِرة ةشةى زؤر خراَان
ليَ ئةكةنء ِرةنطة ئيَوة نةزانن ،ئةوةتا هةِرة شةةيان لة م ةستةفا ضةاوِرةشء ضةةند
برادةريَكي تر كردءءة.
كةاك فةايةةقء كةاك ئةازاد وتيةان :ئيَمةةش برِوامةان وا ةية كةة ةنةهيََلين شةةِر رِوو ةبدات،
492
ضونكة شةرِ لة بةرذةوةنديمان نيية ،لةجياتى ئةوة با هةردوولامان لة دوذمن بدةين.
ئةوكاتة حزبي ةشيوعيء ثارتيء ثاسةؤكء ح ةسك لة بةرةيةكدا بوون (بةرةي جود).
حزبى ةشيوعى بارةطايةكيان لة طوندى حاجى مامةند دانابوو ،ئةوانيش لة هاتو ضةؤدا
بوون كةة شةةِر لةة نَيواني ئَي ةمةو ثةارتي ِروو نةةدات .هةةروة ةها مةةلاى مز ةطةو تةة كةانء
كةة سةايةةتييةة ةئاينيء كؤ ةمةلآيةةتييةة ةكانى ئةةو دةوروبةةرة ،ضةوون بؤ لاى برادةراني
ثارتيء ئةوانيش تكاء رِجاي زؤريان ليَكردن ،هةروةها مةلا محةمةد شةارةزوورى كة
دةرضةووي زانكؤ بوو ،كوِريَكي طةنجي رِؤ ةشنبير بوو ،ئةوكاتة لة طوندي حاجي مامةند
دائةني شةت ،ضةوو بؤلاي برادةراني ثارتيء هةولَيَكي زؤري دا كة شةةِر لة نَيوانماندا
رِوو نةةدات ،ةبةلآم ةهةوةلَة ةكاني ةئةويش بيَ سةوود بوو .وةك دواتر بي سةت ةما ةنةوة ،ةمةلا
محةةمةةد بةة برادةراني ةثارتي وتبوو "لةة بري ئةةوةي شةةرِي يةةكتر بكةةن ،وا ةبا شةترة
هةردوو لاتان ثيَكةوة ب ضةن ِرةبايةيةكي حكومةت بطرن" بةلآم ئةوان لة وةلآمدا ثيَيان
وتبوو كة ئةبيَت جةلاليةكان بكةينةوة بة بةكرة جؤدا.
بارودؤخةكة سةات دواي سةات ئاَلؤزتر دةبوو ،طرذىء ئالَؤزى لة هةموو لايةكةوة
سةةرى هةةَةلدابوو .ئةةم ضةةنةد دَيِرة بؤ ميَةذوو ةئةنوو ةسم ،بؤ ئةةوةى ِرا سةتي ةية ةكان
نة شةيَوَينريَنء شةاراوة نةبن ،ضةونكة ئةو رِؤذطارة ةشاهيدو ئاطادارى رِووداوةكاني
شةارباذَيرِ بووم ،نة مةلا بةختيار وةك بةرثر سةي مةَلبةندء نة ئةنداماني مةَلبةندء نة
برادةراني يةكَيتي ،كةسمان حةزمان بةو شةةرِة براكوذيية نةبوو ،زؤر هةوَليشةماندا كة
ِروو نةدات .بةداخةوة لة سنووري شارباذيَرِ ،شةِري براكوذي لة نَيوان يةكيَتيء ثارتي
هةلَطير سةايةوةء هةردوولامانء طةلي كورد زةرةرمان تَةيدا كرد .لة ئاكامدا هيَزةكانى
ثارتي زؤر خراث شةكانء بةرةو سةنووري مةريوان هةلَهاتن .لة طةرمةى شةةرِدا ضةةند
كةسةيَكي كاني ةساردي كة لة ناو ثارتيدا بوونء حكومةت ناردبووني تا شةةرِ لة نيَواني
ئيَمةو ثارتيدا هةَلبطرسَينن ،ضوونةوة لاى ِرذيَمى بةعس.
دواى رِووداوةكانى ناو ضةةي شةارباذَير ،حزبةكاني تري بةرةي جود لة شةةرِي
براكوذي تيَوةطلان .لة دؤلَي بالي سةان هةموو لايةنةكاني بةرةي جود هَير شةيان كردة
سةةر ضةةند ناو ضةةيةكي ذيَر دة سةةلآتي يةكَيتيء مةَلبةندي ضةواريان طرت .ثا ةشان
493
هيَزيَكي طةورةي (ي.ن.ك) ،لة 1983/5/1هَير شةيان كردة ةسةر بارةطاكاني بةرةي
جود لة قِرناقاء ث شةتئا ةشان .دواي شةةِريَكي خوَيناوي هةموو بارةطاكاني بةرةي جود
طيران .ذمارةيةكي زؤر لة ثيَ شةمةرطةي هةردوولا بة تايبةتي لة بةرةي جود شةةهيدو
بريندار بوون ،بة سةةدان ثَي شةمةرطةي لايةنةكانيش ث شةتيان لة شةؤرِشء خةبات
سةاردبووةوة .طوماني تَيدا نيية كة شةةرِي براكوذي ،هةميشةة بة زياني طةلي كوردء بة
سوودي دوذمن تةواء بووة.
لة سةةركردايةتييةوة بروسةكةيةك طةيشةتة مةَلبةندى يةك بؤ ئةوةى ةشيوعييةكاني
طوندى حاجى مامةند ضةةك بكريَن ،بةلآم لةبةرئةوةي كة ثيَ شةتر ِريَكةوتنيَك لة نَيوان
مةةلَبةةنةدء بةة ةهادين نوري ( ةبةرثر سةي هَيزة ةكةي حزبي ةشيوعي بوو لةة سةنووري
شةارباذيَِر) كرابوو كة شةةِري يةكتر نةكةن ،مةلا بةختيار برِياريدا كة هَيرش نةكرَيتة
سةةر حزبي ةشيوعي ،بةلآم ئاطادارى برادةراني حزبى شةيوعي كردةوة كة طوندى
حاجى مامةند بةج َي بهَيلَن .ئةوانيش ئةو هةلَويَ سةتةيان بةرز نرخاندء بةرةو طوندي
ئةةحمةةد برِنةةو لةة سةنووري دةربةةنةدي ةخان بةةرِيَ ةكةوتن ،بةة دا ةخةوة لةة ةثادا شةتي ئةةو
ضةاكةيةي كة لةطةلأ برادةراني حزبي ةشيوعيدا كرا ،لة كاتي ضةوونيان بؤ طوندي
ئةحمةد بِرنةو سيَ ثَيشمةرطةي يةكيَتيان شةهيد كرد.
دءاي رِووداوةكان بؤ ليَثر سةينةوة مةلا بةختيار بانط كرا بؤ سةةركردايةتي ،دواتر
وةك بةةرثر سةي مةةلَبةةنةد لةة ثؤ سةتةةكةةي لابرا .هةةروة ةها ةلة سةةر هَير شةي قر ةنا ةقاو
ث شةتئا ةشانء هةلَوَي سةتي جياوازي ناو حزبي ةشيوعي ،بةهادين نوري كة ثيَ شةتر بؤ
ماوةي ضةةند ةسالََيك سةكرتيَري حزبي ةشيوعي عَيراق بوو لة حزبي ةشيوعي
جيابووةوة .دواتر لة ناو ضةة ئازادكراوةكاني ذيَر دة سةةلآتي (ي.ن.ك) لة ناو ضةةي
قةرةداغ حزبيَكي بة ناوي ديموكرادوازانةوة درو سةت كرد .دواي ئةويش عةبدوَللآي
مةلا فةرة هةَلة ةيي نا سةراو بة (مةلا عةلي) كة بةرثر سةيَكي عة سةكةري حزبي
شيوعي بوو ،هاتة لاي يةكيَتيء لة ناوضةي قةرةداغ دانيشت.
494
خة َلك ت َيوةطلاندن
ةكاكةة حةةمةةى فةةرة ةلة سةةركردايةةتييةةوة هةاتبوو بؤ مةةَلبةةنةدى يةةك ،ةنامةة ةيةكى
سةركردايةتى لةطةلأ خؤى هَينابوو كة تيايدا نووسرابوو " ئةبَيت كاكة حةمةى فةرة
يةان كةاك بةةكرى حةاجى سةة ةفةر ،ثؤ سةتى ةبةرثر سةى عةة سة ةكةري مةةلَبةة ةندى يةةك
وةربطرين" .بةكرى حاجى سةةفةر ئةء ثؤ سةتةى ءةرنةطرت ،كاكة حةمةى فةرة كرا
بة بةرثرسي عةسكةرى مةَلبةندى يةك.
ئةو سةةردةمة ناكؤكىء ململانآ لة نَيوان بالَى كورد سةتانيء باَلى عَيراق ضةَيتى
(ئالآى شؤِرش) لة ناو كؤمةلَةدا رِؤذ بة ِرؤذ زيادى ئةكرد ،رِقء كينةى ل َي كةوتبووةوةو
ةئاَلؤزييةةكى زؤر سةةرى هةةَةلدابووِ .رؤذ ةيَك لةة داني شةتنَي ةكدا كؤمةةَلَةيك ثَي شةمةةرطةةء
برادةرى خؤمان كؤبووينةوةو ق سةةمان ئةكرد ،برادةريَك لةوانةى سةةر بة باَلى ئالآى
شةؤرِش بوء لةو داني شةتنةدا بة دكتؤر كةمال ةشاكري وت "با شةة كاك كةمال تؤ
كابرايةكى شةيوعيت ضةيت داوة لةم كة سةانةء بؤ دواى يةكَيتي كةوتوويتء يةكيَتي
ضيت بؤ ئةكات؟"
كةة ةمال ةشاكر وتى :ةكاتَةيك كةة من هةاتمةة دةرةوةء دواى يةةكَيتي ةكةو ،ةئةو ةكاتةة
ئيَوة ئةندامى مةكتةبى سياسي يةكيَتي بوون ،بةلآم ئيستا ئيَوة باَليَكى ترن.
ِرؤذَيك كاكة حةمةم بينيء زؤر طلةيى لَيكردمء وتى :لة داني شةتنَيكدا كة بةخراثي
باسى من كراوة ،بؤضي بةرطريت ليَ نةكردووم؟
ثا شةان كؤمةلَيَك ق سةةي بؤ طيَرِامةوة كة طواية لة سةةري كراوة .منيش وةلآمم
دايةةوةء و :ةكاكةة حةةمةة ،ئةةوةى تؤ ةئةيَلَي ةيتء ةبا سةى ةئةكةةيةت ةلةو داني شةتنةةدا
نةوتراوة ،هةمووي قسةي دروستكراوة ،ضونكة بةهيس شيَوةيةك باسى تؤ نةكراوة.
واديار بوو هةندَيك لة برادةرانى ئالآى شةؤِرش ئةيانوي سةت منيش لةو كيَ شةة
لاوةكي ةيا نةةي خؤ يةان تيَوة بطلَينن .ةلةو ةماوة يةةدا دةنطؤى ئةةءة بلآء بوءةءة كةة
بةرثر سةيَكي يةكَيتي بة ناوي ( ،).....ثيَ شةمةرطةيةكي خؤمان بة ناوي ( )...كة لةطةلَ
برادةراني ةئالآي شةؤرِش بووة كو شةتووة .دواي ئةةو هةةوا ةلَة بوو بةة برو سة كةةء
برو سةكةكارى ،طرذىء ئاَلؤزيى زؤرتر ثةيدا بوو ،هةندَيك ق سةةى ناخؤشء نابةجَيم
495
بةر طويَ ئةكةوت كة ثاَلنةر بوون بؤ درو سةتبووني بارودؤخيَكي مةتر سةيدار .رِؤذيَك
ضةةند برادةريَكي ئالآى شةؤِرش هاتن بؤ لامء وتيان :تؤ بؤ ق سةةيةك ناكةيتء بؤ بيَ
دةنطيت؟
و :ئةوةى ئيَوة ئةيكةن ِرا ةستء ِرةوا نييةء زيانمان ثيَ ئةطةيةنيَت ،ئيَوة ئةبَيت
بزانن ئةم ململانآء ناكؤكيية لة كوَيوة سةةر ضةاوةى طرتووة .بؤ مة سةةلةى كوذراني
ئةو ثيَ شةمةةرطةية ،لة ِريَى مةلَبةةندةوة داواى رِوءنكردنةوة لة ناوةندى كؤمةلَة كراوة
تا بزانريَت كة ئةو رِووداوة ضةؤن بووةء لة سةةر ضةي كوذراوة ،دواتر وتوويَذء ق سةةى
لةسةر بكريَتء ليَكدانةوةى بؤ بكرَيت.
دواتر لة كؤنفرانسي كؤمةلَةدا بة بةلَ ـةطةوة بؤ ئةنداماني كؤنفرانس ِروون كرايةوة
كة هؤكارى كوشتني ثَيشمةرطةكةي خؤمان لةسةر ضي بوءة.
496
كؤنفرانسى محةلى كؤمةلَة
ِرؤذَيك ئا سةؤى شةَيخ نورىء ئةبو شةةهاب هاتنة لامء داوايان ليَكردم كة بة شةداري
كؤنفران سةى محةلى كؤمةلَة بكةم لة طوندى باراو .لةبةر هةنديَك ناكؤكىء ململانآ كة
تازة لة ناو كؤمةلَةدا سةةريان هةلَدابوو ،هةروةها بؤ ئةوةى نةةة بة شةَيك لة ناكؤكي
ةناو كؤمةةةَلةء تَي ةكداني رِيزة ةكاني شةؤِرش ،ثَيم ِراطةةيةانةدن كةة ةنامةةوَةيت بةة شةداري لة
كؤنفران ةسةكة بكةم ،ضةونكة بةش بة حالَى خؤم زؤر تالآوء ئيَشء ئازارى دووبةرةكيم
ضةشتبوو.
دواتر كؤنفرا سةةكة طوازرايةوة بؤ طوندى دؤَلثةموو .لةو كؤنفران سةةدا برادةرانى
كؤمةلَةء ئةوانةى ةسةر بة ئالآى شةؤِرش بوون زؤر ئا شةكراء ِرا ةشكاوانة ق سةةيان
كردبوو ،هةر لايةكيان ليستى خؤيان دابةزاندبوو.
497
نامة بؤ دةولَةمةندةكانء طلةيي نا ِرةواي رِيَكخستن
سةةرةتاى 1983حةمدى هاو ةسةرم هاتبوو بؤ سةةردانم بؤ طوندي حاجي مامةند،
زؤرجةار خَيزانء كةة سةوكةار ةمان كةة سةةردان ةيان ئةةكردين ،خواردنيةان لةة ةطة َل خؤيةانةدا
ةئةهيَ نةاء ئيَ مةةش دةعوةتى يةةكتر ي ةمان دةكردِ .رؤذ يَةك بؤ نةانواردن دةعوةتى مةةلا
بةةختيةارم كرد .دواى ةنانواردن ةمةلا بةةختيةار بةة حةةمةدى وت :حةةمةدى خةان ةئة ةمةوَيةت
هةندَيك نامة بنوو ةسم بؤ ثيَنجوَينيية دةولَةمةندةكان كة لة سةليَمانى دائةنيشةن ،بةلَكو
تؤ بؤمةان بطةةيةةنيةتء ب ةيدةيتةة دة سةتى خؤ ةيان ،ئيتر ئةةوان خؤيةان ديَن ةيان خؤ ةيان
يارمةتييةكةمان بؤ ئةنيَرن.
حةمدى وتى :بةِرا سةتى من ناتوانم ئةو كارة بكةمء ثَيم ناكرَيت ،ضةونكة ِرةنطة
خؤتان بزانن كة من خؤم لة مالآن ئة شةارمةوة ،لة ناو شةار زؤر دةرناكةومء نامةويَت
كةس ةبينَيت.
و :كةاك بةةختيةار خؤ ئيَمةة خةةلَك ةمان زؤرة بؤ ئةةو ةكارةِ ،ريَكخ سةتن ةمان هةةيةةء
خةلَكى باوان هةية كة هاتوضؤمان ئةكةنء بة ئاسانى ئةتوانن ئةو نامانة بطةيةنن.
ثاش ضةةند رِؤذيَك عةبدوَللآى عةلى ةشةل هات بؤ لام بؤ مةَلبةند ،وتي :نامةيةكتان
ناردووة بؤ حةمة موراد ،ئةرآ برا ئيَوة بؤ ضةى ئةو جؤرة نامانة بة عةبدولكةريمى مةلا
عةبدولَلآ ئةنَيرن؟
و :بةهيس شيَوةيةك من ئاطادار نيم كة نامة درابَيت بة عةبدولكةريم.
لةة ِرا سةت ةيدا من ةئاطةادار ةنةبوءم كةة ةنامةةي مةةَلبةةنةد نيَردرابَةيت بؤ عةة ةبدولكةةريمي
ةمةلا عةةبةدءلآ ةتا لةة ِريَي ئةةءةءة ةبدرَةيت بةة دةء ةلَةمةةنةدة ةكان .ئةةء ةهةءالةَة زؤر دلَتةةنطء
ب َي ةتاقةةتي كردم ،رِؤذاني دءاتر ِرءءن بوءةءة كةة كةةريم برادةرء ةجةلالي حةةمةة كةةريم
ئةء نامةيةيان دابوو بة عةبدولكةريم تا بيطةيةنَيت بة دةست حةمة موراد.
ثَيش ةئةوةى ةمةلا ةبةخت ةيار ةبةرةو ةسةركردايةةتي بةةرِ َي ب ةكةوَيةت ،بةة ةفةرةيةدونى
حةمة سةاَلح ثيَنجوَيني نامةيةكى بؤ ناردم .لة بة ةشيَكى نامةكةيدا نوو سةيبووي "لة
ئَي سة ةتاوة ةئةبَيةت هةةموو ئي شةو ةكارة ةكان لةة عةة ةبدولكةةريم وةربطريتةةوة ،بةا لةةوة زيةاتر
يارى بة مالَى شؤرِشةوة نةكات ،لةمةودواش هيس كاريَكى ث َي مةسثَيرن".
498
من زؤر سةةر سةام بووم ،ضةونكة ثَيم وابوو مةلا بةختيار مةبة سةتى عةبدولكةريمي
حةمةي سةةعيدة .سةةردانيَكى ئا ةسؤى شةَيخ نوريم كرد ،ئةوكاتة ئةندام مةَلبةند بوو،
و :من لةةم ةنامةةيةة تيَ ةناطةةم ،ر ئي شةوكةاريَةك لةة عةة ةبدولكةةريمي حةة ةمةي سةةعيةد
وةربطرمةوة؟
كاك ئا ةسؤى وتى :مةلا بةختيار مةبة ةستى عةبدولكةريمى مةلا عةبدوَللآى موفتيية
كة لة سليَمانى دائةنيشَيت ،نةوةك عةبدولكةريمى حةمةى سةعيد.
ثا شةان كاك ئا ةسؤ نامةيةكى برادةراني رَِيكخراوي ةسليَماني ثي ةشان دام .نامةكة
زؤر توندو ِرةق بوو ،لة نامةكةدا زؤر شت نوسرابوو كة بةِراستى سةرم سورِما ،ضونكة
ةئا ةطادارى ئةةو شةتةانةة نةةبووم كةة ئةةوان نو سةيبوويةان .هةةروةهةا هةةنةدَةيك هةةوالَى
ناِرا ةستيشةيان نو ةسيبوو .لة بةشةيَكى نامةكةدا نو ةسرابوو "جطة لة عةبدولكةريمى مةلا
عةبدوَللآ ،كة سةى ترتان دة سةت ناكةويَت كة يارمةتى بؤ شةؤرِش كؤ بكاتةوة؟ بؤ ةضى
لالؤ نامة بة عةبدولكةريمدا ئةنَيريَت بؤ دةولَةمةندةكان؟" لة بة شةيَكي تري نامةكةدا
نوو سةرابوو "عةبدولكةريمى مةلا عةبدوَللآ لةطةلأ ضةةند برادةريَكى خؤي سةةردانى
لالؤى كردووةء ثارةى سةفةرةكةي لة خةلَكي سةندووة".
ثَي شةتر لة هاوينى 1983ضةةند مامؤ سةتايةك كة زؤر هاورِيم بوون وةك مامؤ سةتا
غةفور شةكور خواجة ،مامؤسةتا عومةر م ةستةفاء مامؤ ةستا شةَيخ عةزيز حاجى مامةندى
هةاتن بؤ مةةلَبةةنةدء سةةردانيةان كردم .هةةروةهةا عةةبةدولكةةريمى ةمةلا عةةبةدوَللآ شةيةان
لةطةلأ خؤيان هَينابوو .ئةو سةةردانة شةةخسةى بوو ،بؤية ئةو هاورِيَء دؤ ةستانةم هيس
ةنا مةة يةةكي حزبيء ةيار مةةتي يةةك يةان لةة طةةلَ خؤ ةيا ةندا نةةهَي نةابوو ،بةة كةارى حزبيش
نةهاتبوون .بة هيس جؤرَيكيش لةطةلَ كة سةيان با سةى نامةو ثارةو كارى نهيَنى حزبى
نةةكرابوو ،نةة منء نةة برادةراني شةاخ ،كةة سمةان لةةو برادةرا نةة بةة كةارى حزبى
ِرانةسثاردبوء.
دواى خوَيندنةوةى نامةكةى ِريَكخ سةتن ،زؤر توورِة بوومء و :كاك ئا سةؤ ،بيَ
ئةاطةاداري من ضةؤن شةتى وا رِووي داوة؟ من نةة ةنامةةم بؤ عةة ةبدولكةةريم نةاردووةء نة
نامةى كة سةم داوة بة عةبدولكةريم ،ضةونكة كؤكردنةوةي ثارة بؤ شةؤرِش كارى من
499
نييةةء ةئاطةاداري شةتي وا نةةبوومء نيم .ةماوةيةةك لةةمةةو ةبةر ةمةلا بةةخت ةيار وي سةتى ةبة
حةمدى هاو سةةرم ضةةند نامةيةك بنَيريَت بؤ ةسليَمانى ،بةلآم لةبةر نا سةكي بارءدؤخي
ذياني خؤي ،حةمدى داواى لَيبوردنى كردو نامةكاني نةبرد.
لةة ِرا سةت ةيدا ثَيمخؤش نةةبوو كةة كةاك عةة ةبدولكةةريم ئةةو كةارانةة ب ةكات ،بؤئةةوةى
خةريكى كارء كاسبى خؤى بَيتء مالأء مندالَى منيش ثارَيزراو بن.
كاك ئا سةؤ وتى :خؤت نامةيةك بنوو سةة بؤ ِرَيكخراوى سةليَمانىء بؤيان ِروون
بكةرةوة كة ئةو مةسةلةية ضؤنةو بؤ بة هةلَة تَيطةيشتوون.
منيش نامةيةكم نارد بؤ برادةراني رِيَكخراو لة سةليَمانىء ئةوةى ثيَوي سةت بوو
بؤم رِوون كرد نةةوة .ثةاش ةماوة يةةك برادةراني رِيَكخراو وةلآمى ةنا مةة كةة ةيان دا مةةوةء
داواى ليَبوردنيان ليَكردم ،ضةونكة ئا ةشكرا بوو كة بة هيس ةشيَوةيةك من ئاطاداري ئةو
بابةتة نةبووم.
500