537
ວຍງຳນທື່ ກື່ ຽວຂື່ ອງທ່ື ອອີ້ ມຂຳີ້ ງແຂວງຈຳປຳສກັ , ອຳນຳດກຳນປົກຄອງບຳີ້ ນໜອງໝຳກເອກ ( ຄະນະກື່ ຸມຄຸມີ້ ຕອຍ ),
ຄະນະຈດັ ສນັ ໜື່ ວຍງຳນລງົ ລຳດຕະເວນ ທື່ ໃຫອ້ີ ຳນວຍຄວຳມສະດວກໃນກຳນລງົ ເກບັ ກຳຂມີ້ ນ, ເພ່ື ອຕອບສະ ໜອງ
ຂມ້ີ ນຂື່ ຳວສຳນ ແລະ ວດັ ຖຸອຸປະກອນຕື່ ຳງໆເຮດັ ໃຫີ້ ກຳນລງົ ເກບັ ກຳຂມີ້ ນຂອງພວກຂຳ້ີ ພະເຈຳົີ້ ໃນຄງັີ້ ນຈ້ີ ນົ ໄດຮີ້ ບັ ຜນົ
ສຳເລດັ ຕຳມລະດບັ ຄຳດໝຳຍທ່ື ວຳງໄວ.ີ້ ຂສະແດງຄວຳມຂອບໃຈກບັ ໝື່ ເພື່ ອນນກັ ສກຶ ສຳທຸກໆທື່ ຳນ, ທ່ື ໃຫກ້ີ ຳລງັ ໃຈ,
ຊ່ື ວຍເຫອຼ ມຳນະໂອກຳດນ,້ີ ຂສະແດງຄວຳມເຄຳົ ລບົ ນບັ ຖ ແລະ ຮບີ້ ຸນຄຸນຢ່ື ຳງສງສື່ ງົ ມຳຍງັ ຄອບຄວົ ທື່ ໃຫກ້ີ ຳລງັ ໃຈຢ່ື ຳງ
ອບົ ອ່ື ຸ ນ ແລະ ສະໜບັ ສະໜນວດັ ຖຸທຳງດຳ້ີ ນເງນິ ຄຳຕະຫຼອດມຳເຮດັ ໃຫຂີ້ ຳ້ີ ພະເຈຳົີ້ ສຳມຳດຜ່ື ຳນຜ່ື ຳຂຫີ້ ຍຸງີ້ ຍຳກນຳໆ
ປະກຳນຈນົ ສຳມຳດສຳເລດັ ຜນົ ກຳນສກຶ ສຳໃນຄງັ້ີ ນໄ້ີ ປດວ້ີ ຍດ. ສຸດທຳີ້ ຍນ,້ີ ຂຳີ້ ພະເຈຳົ້ີ ຂອວຍພອນອນັ ປະເສດມຳຍງັ ທື່ ຳນ
ທື່ ໄດກ້ີ ່ື ຳວມຳຂຳີ້ ງເທງິ ນຈ້ີ ື່ ງົ ມສຸຂະພຳບເຂມັີ້ ແຂງ, ແຂງແຮງປະສບົ ຜນົ ສຳເລດັ ໃນໜຳີ້ ທ່ື ກຳນງຳນທຸກປະກຳນ ປຳຖະນຳ
ສື່ ງິ ໃດຂໃຫໄ້ີ ດດ້ີ ື່ ງັ ປຳດຖະໜຳທຸກຢ່ື ຳງ.
ເອກະສຳນອຳີ້ ງອງ
ສນົ ໄຊ ຖະທໂິ ຊດ. 2008. ງຳນຂອງທື່ ລະນກຶ ຜະລດິ ຕະພນັ ເຄື່ ອງຈກັ ສຳນໄມໃ້ີ ຜ່ື , ກຸງເທບມະຫຳນະຄອນ: ໂອດຽນ
ສະໂຕຣ.
ສມົ ປອງ ເພງັ ຈນັ . 2003. ເຄ່ື ອງຈກັ ສຳນພຳກເໜອ: ກຸງເທບມະຫຳນະຄອນ: ຊນເວມະບຸສ.
ນະພດັ ແສງຈນັ . 2012. ກຳນອອກແບບຊຸດໂຄມໄຟຈຳກຕນົ້ີ ຄມ້ີ -ຄຳ້ີ ເພື່ ອໃຊສ້ີ ຳລບັ ພອີ້ ມນື່ ງັ ຫນຼ້ີ . ບນັ ດດິ
ວທິ ະຍຳໄລ. ມະຫຳວທິ ະຍຳໄລສນິ ລະປະກອນ.
ປິຍະນນັ ຖະໜອມຊຳດ. 2019. ກຳນປັບຕວົ ທຳງກຳຍະວພິ ຳກສຳດຂອງຄຳີ້ ນຳີ້ ໃນສະພຳບແຫງີ້ ແລງີ້ ແລະ ໃນນຳີ້ .
ພອນພມິ ນົ ສກັ ດຳ. 2018. ກຳນພດັ ທະນຳຜະລດິ ຕະພນັ ຊຸມຊນົ ປະເພດຂອງໃຊຈ້ີ ຳກວດັ ຖຸທຳມະຊຳຂອງກື່ ຸມອຳຊບ
ເສມບຳ້ີ ນສຸກະເສມ, ກື່ ຸມບຳີ້ ນບຳງເລນ, ເມອງ ບຳງເລນ, ແຂວງນະຄອນປະຖມົ .
ພດັ ສະລຳ ວງົ ແສງທຽນ. 2016. ກຳນພດັ ທະນຳຮບແບບກຳນຈດັ ກຳນຕະຫຳຼ ດ ກບັ ພມປັນຍຳທອີ້ ງຖ່ື ນິ ກບັ ຫດັ ຖະກຳ
ຈກັ ສຳນໄມໃ້ີ ຜ່ື ເພື່ ອສຳ້ີ ງຄວຳມເຂມັ້ີ ແຂງຂອງຊຸມຊນົ ດງົ ເດອຍ, ເມອງ ກງົ ໄກລຳດ, ແຂວງ ສຸໂຂໄທ”.
ວບິ ນ ລສີ້ ຸວນັ . 1996. ເຄື່ ອງຈກັ ສຳນໃນປະເທດໄທ, ກຸງເທບມະຫຳນະຄອນ:ໂອ.ເອສ.ພຣນິີ້ ຕງ້ີ ເຮຳົີ້ ສ.
ອະນຸສດິ ກຸນມຳລຳ. 2009. ກຳນສກຶ ສຳແນວທຳງກຳນພດັ ທະນຳຜະລດິ ຕະພນັ ຫດັ ຖະກຳພນີ້ ບຳີ້ ນຈກັ ສຳນໄມໃີ້ ຜື່ ເພື່ ອ
ເພ່ື ມມນຄື່ ຳໃນທຳງກຳນຄຳ້ີ , ໃນເຂດຈງັ ຫວດັ ພຳກເໜອຕອນລື່ ຸມ.ມະຫຳສຳລະຄຳມ: ມະຫຳວທິ ະຍຳໄລມະຫຳສຳລະ
ຄຳມ.
ເຣວດັ ສຸຂະສກຳນ. 2012. “ຈຳກຍຸກປະດດິ ຄດິ ຄນົ້ີ ສ່ື ກຳນອອກແບບຍື່ ຳງຢັງ້ີ ຍນ”. ວຳລະສຳນສນິ ລະປະສະຖຳປັດຍະ
ກຳສຳດ,ມະຫຳວທິ ະຍຳໄລນະເຣສວນ3(1):137.
Ahmed, R., Islam, A. N. M. F., Rahman, M., & Halim, Md. A. (2007). Management and economic
value of Schumannianthus dichotomusin rural homesteads in the sylhet region of Bangladesh.
The International Journal of Biodiversity Science and Management,3 (4), 252-258.
Barbhuiya, A. H., & Ismali, K. (2016). Effect of fiber length and loading on The propertiesof
Schumannianthus dichotomus (Murta) fiber-reinforced epoxy composites. International
Journal of Polymer Analysis and Characterization, 21 (3), 221-227.
Thiangburanatham, W. (1999). Thai herbal enclycopedia. 5th Edition. Bangkok, Ruamsan press,.
p. 880 (in Thai).
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
538
ເອກະສຳນຊອ້ີ ນທຳ້ີ ຍ
ຕຳຕະລຳງ 1 : ກຳນປະຕບິ ດັ ບດົ ບຳດທ (1) ດຳີ້ ນກຳນເຕຳົີ້ ໂຮມ ແລະ ອຳນຸລກັ ຮກັ ສຳສນິ ລະປະຫດັ ຖະກຳຈກັ ສຳນ
ຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຕນົ້ີ ຄຳີ້ .
ກຳນປະຕບິ ດັ ບດົ ບຳດ Mean S.D ລະດບັ ຄວຳມສຳຄນັ
1. ດຳ້ີ ນກຳນເຕຳົ້ີ ໂຮມ ແລະ ອຳນຸລກັ ຮກັ ສຳສນິ ລະປະຈກັ ສຳນ 3.42 0.75 ຫຼຳຍ
ຂອງຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຕນົີ້ ຄຳ້ີ
ໂຄງປະກອບກຳນຈດັ ຕງັ້ີ ຂອງສະມຳຄມົ ຫດັ ຖະກຳຈັກສຳນ 3.54 0.97 ຫຳຼ ຍ
ຜະລດິ ຕະພນັ ຈຳກຕນົີ້ ຄຳ້ີ .
ຂອບເຂດສິດ ແລະ ໜຳີ້ ທ່ື ຂອງຄະນະກຳມະກຳນບລຫິ ຳນ
ຂອງໂຄງກຳນທ່ື ມກຳນຊ່ື ວຍເຫຼອໃນກຳນເກັບຊເ້ີ ຄື່ ອ ງ 3.34 0.71 ປຳນກຳງ
ຈກັ ສຳນອອກໄປຂຳຍໃຫບີ້ ຳ້ີ ນ. 0.73 ຫຳຼ ຍ
0.73 ຫຳຼ ຍ
ພນັ ທະ ແລະ ໜຳີ້ ທື່ ຂອງສະມຳຊກິ ທື່ ນອນຢື່ ໃນກື່ ຸມ. 3.56
ດຳ້ີ ນກດົ ລະບຽບ, ຫຼກັ ກຳນ ແລະ ແບບແຜນໃນກຳນເຄ່ື ອນ 3.50
ໄຫວຂອງ ກ່ື ຸມຫດັ ຖະກຳຈກັ ສຳນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຕນົ້ີ ຄຳີ້ .
1.1 ກຳນດຳເນນກອງປະຊຸມສຳມນັ ແລະ ວສິ ຳມນັ ປະຈຳປຂອງ 0.88 ຫຳຼ ຍ
ຄະນະບລຫິ ຳນງຳນກ່ື ຸມຫດັ ຖະກຳຈກັ ສຳນຜະລດິ ຕະພນັ ຕນົ້ີ 3.52
ຄຳີ້ .
1.2 ລະບອບປະຊຸມ ແລະ ກຳນດຳເນນຊວດິ ຂອງກື່ ຸມຈກັ ສຳນ 3.10 0.88 ປຳນກຳງ
ຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຕນົ້ີ ຄຳີ້ .
ຕຳຕະລຳງ 2 : ກຳນປະຕບິ ດັ ບດົ ບຳດທ(2) ດຳີ້ ນກຳນສ່ື ງົ ເສມພດັ ທະນຳນກັ ທຸລະກດິ ທ່ື ເປັນສະມຳຊກິ , ຜປີ້ ະກອບກຳນ
ແລະ ຜຄີ້ ຳ້ີ ຂຳຍເຄ່ື ອງຈກັ ສຳນຜະລດິ ຕະພນັ ຂອງຕນົ້ີ ຄຳ້ີ ທ່ື ວົ ໄປ ຂອງກື່ ຸມຫດັ ຖະກຳຈກັ ສຳນຜະລດິ ຕະພນັ ຈຳກຕນົ້ີ ຄຳ້ີ .
ກຳນປະຕບິ ດັ ບດົ ບຳດ Mean S.D ລະດບັ ຄວຳມສຳຄນັ
0.67 ປຳນກຳງ
ດຳ້ີ ນກຳນສື່ ງົ ເສມພດັ ທະນຳນັກທຸລະກດິ ທື່ ເປັນສະມຳຊກິ , ຜ້ີ
ປະກອບກຳນ ແລະ ຜຄ້ີ ຳ້ີ ຂຳຍຜະລດິ ຕະພນັ ຈກັ ສຳນຂອງຕນົີ້ ຄຳ້ີ 3.16
ທື່ ວົ ໄປ
ຍກົ ລະດບັ ຄວຳມຮໃ້ີ ຫພີ້ ະນກັ ງຳນຫອ້ີ ງກຳນຂອງກື່ ຸມຜຈີ້ ກັ ສຳນ 3.24 0.82 ປຳນກຳງ
2.98 0.76 ປຳນກຳງ
ແລະ ໃນກຳນບລຫິ ຳນກຳນຈດັ ກຳນ. 3.28 0.80 ປຳນກຳງ
ສ່ື ງົ ເສມ ແລະ ນຳໃຊເີ້ ຕກັ ນກໃໝື່ ເຂຳົີ້ ໃນກຳນບລຫິ ຳນຈດັ ກຳນ
ແລະ ກຳນຜະລດິ .
ສື່ ງົ ເສມ ແລະ ພດັ ທະນຳດຳ້ີ ນກຳນຜະລດິ (ກຳນຕະ ຫຳຼ ດ, ຊອກ
ຕະຫຼຳດ, ສມແຮງງຳນ).
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
539
ສື່ ງົ ເສມ ແລະ ພດັ ທະນຳປັດໄຈກຳນຜະລດິ (ແຮງງຳນ, ວດັ ຖຸດບິ 3.14 0.87 ປຳນກຳງ
, ເຕກັ ນກິ ວຊິ ຳກຳນ ແລະ ທນຶ ຮອນ). 3.40 0.98 ປຳນກຳງ
ສື່ ງົ ເສມ ແລະ ເພ່ື ມທະວຜະລດິ ພນັ ທ່ື ມຄຸນນະພຳບ. 3.64 1.28 ຫຳຼ ຍ
ກຳນສື່ ງົ ອອກສນິ ຄຳ້ີ ທ່ື ໄດຈ້ີ ຳກຜະລດິ ຕະພນັ . 3.86 0.90 ຫຳຼ ຍ
ກຳນເຂຳົີ້ ຮື່ ວມງຳນວຳງສະແດງຕື່ ຳງປະເທດ. 2.68 0.88
ກື່ ຸມອຳຊບທື່ ມກຳນຈກັ ສຳນ. 2.76 0.71 ປຳນກຳງ
ໜ່ື ວຍງຳນຄນົີ້ ຄວຳ້ີ ມຳດຕະຖຳນອຳຊບ. 2.64 0.94 ປຳນກຳງ
ປຳນກຳງ
ໜ່ື ວຍງຳນພດັ ທະນຳມຳດຕະຖຳນຫຼກັ ສດ. 2.64 1.00
ປຳນກຳງ
ໜື່ ວຍງຳນພດັ ທະນຳລະບຽບກຳນສອບເສງັ , ອອກໃບປະ ກຳດ, 3.28 1.01
ໃບຢັງີ້ ຢນ. ປຳນກຳງ
ກຳນສຳ້ີ ງຫອີ້ ງທດົ ລອງເພ່ື ອກຳນວຳງສະແດງ ແລະ ເຮດັ ສຳທດິ
ກຳນທດົ ສອບຄຸນນະພຳບຜະລດິ ຕະພນັ ເຄື່ ອງຈກັ ສຳນ.
ຕຳຕະລຳງ 3: ກຳນປະຕບິ ດັ ບດົ ບຳດທ (3) ດຳີ້ ນກຳນເປັນຂວົ ຕ່ື ລະຫວື່ ຳງພຳກທຸລະກດິ ກບັ ອງົ ກຳນຈດັ ຕງັ້ີ ຂອງລດັ
ແລະ ອງົ ກຳນຈດັ ຕງັ້ີ ສຳກນົ .
ກຳນປະຕບິ ດັ ບດົ ບຳດ Mean SD ລະດັບຄວຳມ
ສຳຄນັ
ດຳີ້ ນກຳນເປັນຂວົ ຕື່ ລະຫວ່ື ຳງພຳກທຸລະກດິ ກບັ ອງົ ກຳນຈດັ ຕງັີ້ ຂອງລດັ 3.52 0.61
ແລະ ອງົ ກຳນຈດັ ຕງັ້ີ ສຳກນົ ຫຳຼ ຍ
ໜື່ ວຍງຳນຂມີ້ ນ - ຂື່ ຳວສຳນດຳ້ີ ນ IT 3.30 0.90
3.30 1.01 ປຳນກຳງ
ກຳນພດັ ທະນຳ ແລະ ປັບປຸງເວບໄຊ 3.42 0.75 ປຳນກຳງ
3.20 0.94
ກຳນອອກແບບ ແລະ ພມິ ແຜື່ ນພບັ ຂອງ ຫຼຳຍ
4.03 0.85 ປຳນກຳງ
ກຳນອອກແບບແຜື່ ນພບັ ເອກະລກັ
4.26 0.82 ຫຼຳຍ
ງຳນມະຫຳກຳສມແຮງງຳນຂອງກ່ື ຸມຜຈີ້ ກັ ສຳນຜະລດິ 4.30 0.78
ຕະພນັ ຂອງຕນົ້ີ ຄຳ້ີ 4.04 0.78 ຫຳຼ ຍທ່ື ສຸດ
3.52 1.03 ຫຼຳຍທື່ ສຸດ
ກດິ ຈະກຳວຳງສະແດງ 3.65 0.95
3.62 1.02 ຫຳຼ ຍ
ກດິ ຈະກຳສຳທດິ ກຳນຜະລດິ 4.02 0.93 ຫຳຼ ຍ
3.48 0.97 ຫຳຼ ຍ
ກດິ ຈະກຳສຳມະນຳ 3.50 0.88 ຫຳຼ ຍ
ຫຳຼ ຍ
ວຽກງຳນໂຄສະນຳ ຫຳຼ ຍ
ຫຼຳຍ
ວຽກພວົ ພນັ ຕື່ ຳງປະເທດ ແລະ ຮື່ ວມມສຳກນົ
ໂຄງກຳນ Craft Match
ໂຄງກຳນຮື່ ວມມກບັ JICA
ກຳນຮ່ື ວມມກບັ ສະຖຳນທດຍື່ ປ່ື ຸນ
ໂຄງກຳນ TDF
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
ດຳ້ີ ນງບົ ປະມຳນ ແລະ ແຫື່ ຼງທນຶ 2.56 1.12 540
ສ່ື ງົ ເສມກຳນເຂຳົີ້ ເຖງິ ແຫື່ ຼງທນຶ ພຳຍໃນ 2.62 1.08
ສື່ ງົ ເສມກຳນເຂຳົ້ີ ເຖງິ ແຫື່ ງຼ ທນຶ ຕື່ ຳງປະເທດ 2.50 1.16 ປຳນກຳງ
ປຳນກຳງ
ໜອ້ີ ຍ
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
541
กำรฟน้ื ฟูอำชีพของประชำชนในชมุ ชนนำกำยหลังเขอ่ื นนำเทนิ 2 สปป ลำว
Rehabilitation of people's occupations in the Nakai community after Nam
Theun 2 Dam in Lao PDR
สำลกิ ำ ออ่ นศรี
สาขาการจัดการ และพัฒนาทรัพยากร คณะผลติ กรรมการเกษตร มหาวทิ ยาลัยแม่โจ้ จงั หวัดเชยี งใหม่ ประเทศไทย 50290
Resources Management and Development, Faculty of Agricultural Production,
Maejo University, Chiangmai Province, Thailand 50290
บทคดั ยอ่
บทความน้ีมีวตั ถุประสงคเ์ พ่ือศึกษาการฟน้ื ฟอู าชีพในชุมชนนากายหลังเขอ่ื นน้าเทิน 2 สปป ลาว ผลการศึกษา
พบว่า แหล่งรายได้หลักของชาวบ้านท่ีย้ายถ่ินฐานจะมาจากภาคการเกษตร การเลี้ยงปศุสัตว์ ป่าไม้ การประมงและ
กิจกรรมอ่ืนๆ อย่างไรก็ตามการพัฒนาความเป็นอยู่ของครัวเรือนท่ีย้ายถ่ินฐานยังคงเป็นความท้าทายท่ียิ่งใหญ่สาหรบั
โครงการไฟฟ้าน้าเทิน 2 สาหรับคนรุ่นแรกและรุ่นที่สองของครอบครัวอพยพ โดยเฉพาะอย่างย่ิงในประเด็นทรัพยากร
ธรรมชาติและท่ีดนิ มีจากดั มากข้นึ เนื่องจากการเติบโตของประชากรในท้องถน่ิ และการสนิ้ สดุ สิทธกิ ารประมงในอา่ งเก็บน้า
ดังนัน้ เม่อื สง่ มอบโครงการไปแลว้ จะยงั มีงานอีกมากใหร้ ัฐบาลดาเนนิ การตอ่ ไปเพื่อสนับสนนุ และตดิ ตามผไู้ ด้รับผลกระทบ
ซงึ่ รัฐบาลสามารถจดั สรรงบประมาณประจาปรี วมทง้ั มองหาความชว่ ยเหลือจากนานาชาตเิ พอ่ื ช่วยผไู้ ดร้ ับผลกระทบในการ
ปรับปรุงการดารงชีวิตผู้ได้รับผลกระทบเพราะรายได้ของชุมชนและสิทธิเก่ียวกับป่าไม้เชิงพาณิชย์จากทางการยังไมไ่ ด้
เต็มท่ี นอกจากน้ีชาวบ้านยังไม่ได้รับการอบรมเรื่องการแปรรูปไม้ที่เพ่ิมมูลค่าเพิ่มจากผลิตภัณฑ์ไม้ของตน การประมง
ชาวบ้านยังตอ้ งการอปุ กรณต์ กปลาและประสบการณ์ตกปลาในอ่างเก็บน้าขนาดใหญ่ จานวนปลาในอ่างเก็บน้าลดลงจงึ
จาเป็นต้องจัดให้มรี ะบบติดตามและจัดการประมงทเ่ี หมาะสมเพอ่ื ให้เป็นการประมงอยา่ งยง่ั ยนื สาหรับผู้ไดร้ ับผลกระทบ
คำสำคญั : การฟืน้ ฟูอาชีพ ชมุ ชนนากาย เขอื่ นน้าเทิน 2 สปป.ลาว
Abstract
This article aims to study the new way of life of the people in the Nakai community from Nam
Theun 2 Dam in Lao PDR. The study found that the main source of income for the migrant villagers
came from agriculture, livestock raising, forestry, fishing and other activities. However, improving the
livelihoods of migrant households remains a big challenge for the Nam Theun 2 project for the first and
second generations of migrant families. This will especially be the case when natural resources and land
become more limited due to local population growth and the termination of fishing rights in reservoirs.
Therefore, once the project has been delivered, there will be a lot of work for the government to
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
542
continue to support and follow up on those affected. The government can allocate annual budgets
and seek international assistance to help affected people improve livelihoods because of community
income and commercial forest rights. In addition, villagers have not been trained in wood processing
that adds value to their wood products. Fishing villagers also need fishing gear and a large reservoir
fishing experience. As the number of fish in reservoirs is declining, appropriate fisheries monitoring and
management systems need to be in place to ensure sustainable fisheries for those affected.
Keywords: Rehabilitation of occupations, NaKai community, Nam Theun 2 Dam , Lao PDR
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
543
บทนำ
โครงการพฒั นาอเนกประสงคน์ ้าเทิน 2 (NT2) มขี นาดใหญแ่ ละซบั ซอ้ นกวา่ โครงการไฟฟ้าพลังน้าอื่นๆ ใน สปป.
ลาว บริษัทไฟฟ้าน้าเทิน 2 และรัฐบาลที่ลงนามในข้อตกลงกับภาครัฐและเอกชนผู้ให้กู้และผู้ค้าประกันเพื่อดาเนินการ
จัดหาเงินทนุ สาหรับโครงการไฟฟา้ น้าเทิน2 ใหเ้ สร็จส้ินที่นน่ั คอื ธนาคารระหว่างประเทศ 27 แห่ง รวมท้ังสถาบันการเงิน
ระหว่างประเทศ (IFI) เชน่ กล่มุ ธนาคารโลก (WBG), ธนาคารเพื่อการพัฒนาแห่งเอเชยี (ADB), การลงทนุ ของยุโรป Bank
(EIB) และ Agence Française de Développement (AFD) ซงึ่ เกยี่ วขอ้ งกับการจัดหาเงนิ ทนุ ของ โครงการ (WB,2555)
ประมาณการครง้ั แรกทม่ี มี ูลคา่ เทียบเท่า 1.45 พนั ลา้ นดอลลารส์ หรฐั (ไมร่ วมสิ่งอานวยความสะดวกดา้ นพันธบตั ร) ในเงิน
ดอลลาร์สหรัฐและเงินบาทไดร้ ับมอบหมายจากพันธมิตรทางการเงนิ ในการระดมทุนฐาน ต้นทุนโครงการ 1.25 พันล้าน
ดอลลารส์ หรัฐ และ 200 ล้านดอลลาร์สาหรับกรณฉี กุ เฉิน โครงการไฟฟา้ นา้ เทิน2 แสดงถงึ ความทา้ ทายดา้ นการเงินครั้ง
ใหญซ่ งึ่ พบผ่านสหกรณ์ ความพยายามเสริมในการดงึ ทรพั ยากรทัง้ ภาครฐั และเอกชโครงการไฟฟา้ น้าเทิน2 ยงั คงเป็น การ
ลงทุนจากต่างประเทศที่ใหญ่ที่สุดใน สปป. ลาว จนถึงปัจจุบัน ตอนน้ันเป็นตัวแทนของโลกที่ใหญ่ที่สุด การลงทุนทาง
การเงินของเอกชนในอานาจข้ามพรมแดน และยังคงเป็นหน่ึงในท่ีใหญ่ท่ีสุด โครงการพลังงานอิสระท่ีได้รับทุนจาก
ต่างประเทศในเอเชียตั้งแต่วิกฤตการเงินของ ปลายทศวรรษ 1990 โครงการน้าเทิน 2 ได้รับการพัฒนาเป็นโครงการ
build-own-operate-transfer (BOOT) โดย Nam Theun 2 สมาคมไฟฟ้าและรัฐบาลบริษัทไฟฟ้าน้าเทิน 2 จากัด
(NTPC) จดั ตงั้ ขึ้นภายใตก้ ฎหมายลาวเป็นเจา้ ของสถานท่ี ผูถ้ อื ห้นุ ของ กทช. ประกอบด้วย EDF - Electricité de France
(35%) เป็นผู้ถือหุ้นโครงการ (EDF International) และ หัวหน้าผู้รับเหมา39 LHSE- The Lao Holding State
Enterprise40 (25%) เป็นผู้ถือหุ้นโครงการ เอ็กโก -บริษัท ผลิตไฟฟ้า จากัด (มหาชน)41 (25%) ตามโครงการ
ผูส้ นับสนุนและผูถ้ ือหนุ้ ตลอดจนบริการดา้ นเทคนิคและการบริหารงานบุคคล ผู้ใหบ้ รกิ าร (ผา่ นสาขาย่อยของ ESCO) และ
ITD บริษัท อิตาเลียนไทย ดีเวลลอปเม้นท์ จากัด (มหาชน) (15%). ต้นทุนพื้นฐานทั้งหมดสาหรับ NT2 มูลค่า 1.25
พันล้านดอลลารถ์ ูกเบิกจา่ ยภายในเดือนตุลาคม 2552 Nam Theun 2 Power Company (NTPC) คาดว่าโครงการไฟฟา้
น้าเทิน2 สุดท้ายจะมคี า่ ใช้จ่ายสูงถงึ วนั ท่ดี าเนินการเชิงพาณชิ ยใ์ นที่สดุ (ซ่งึ เกดิ ขน้ึ เมื่อวันที่ 30 เมษายน 2553) จะเท่ากบั
1.29 พันล้านดอลลาร์ น่ีเป็นการเพ่ิมขึ้น 40 ล้านดอลลาร์จากต้นทุนพื้นฐาน แต่ต่ากว่าต้นทุนมาก รวมถึงภาระผูกพัน
1.45 พันล้านดอลลาร์ซึ่งประเมินไว้ก่อนหน้านี้ ประมาณการเหล่าน้ี พิสูจน์แล้วว่าเชื่อถือได้และเงินทุนเพ่ิมเติมมาจาก
งบประมาณฉกุ เฉินซงึ่ ได้จัดเตรียมไว้แล้ว การตดั สนิ ใจของธนาคารโลกในการอนุมตั โิ ครงการไฟฟ้าน้าเทิน2 นาหน้าด้วย
การพิจารณาอย่างรอบคอบเก่ียวกับขั้นตอนการเตรียมการท่ีสาคัญของโครงการ ซึ่งเก่ียวข้องกับเกือบทศวรรษ ของ
การศึกษาและการประเมินความเส่ียง โดยคานึงถึงบทเรียนอนั มีค่าจากโครงการท่ีผ่านมา กระบวนการปรึกษาหารือที่
เข้มขน้ ความขยนั เน่ืองจากสงิ่ แวดล้อมและสงั คม ผลกระทบตลอดจนตน้ ทุนทางเศรษฐกจิ ของโครงการ ขณะน้หี น่วยงาน
ทั้งภาครฐั และเอกชนต่างติดตามการดาเนินโครงการอยา่ งใกล้ชดิ ผ่านโปรแกรมประสานงาน (Porter and Shivakumar
2553; NTPC web site 2556)
ลาวจัดเปน็ ประเทศพฒั นาน้อยทีส่ ดุ ภายใตโ้ ครงการนา้ เทิน 2 และจะต้องพงึ่ พาความช่วยเหลือทางการเงินและ
ทางเทคนิคจากต่างประเทศ รัฐบาลลาวและธนาคารโลก (2548-2553)ได้รว่ มมือกันพัฒนาโครงการไฟฟ้าพลังนา้ เทิน 2
ซ่ึงเป็นโครงการไฟฟ้าพลังน้าท่ีใหญ่ที่สดุ ของประเทศ การก่อสร้างเขื่อนบนแม่น้าเทนิ ซ่ึงเปน็ สาขาของแม่น้าโขง ได้สรา้ ง
อ่างเก็บนา้ บนทรี่ าบสูงนากายประมาณ 450 ตารางกิโลเมตร (Ovenden, 2550) เพือ่ ผลติ กระแสไฟฟา้ 995 เมกะวัตต์
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
544
เพ่ือส่งออกไปยังประเทศไทย และ 75 เมกะวัตต์สาหรับใช้ภายในประเทศ ซึ่งเป็นการร่วมทุนระหว่างรฐั บาลลาวกบั นกั
ลงทนุ ต่างชาติ โครงการน้าเทนิ 2 ประกอบดว้ ยส่ีหนุ้ : รฐั บาลลาวถือหนุ้ 25%, บริษัท ผลติ ไฟฟ้า จากดั (ประเทศไทย) ถอื
หุ้น 25%, บริษัท ไฟฟ้านานาชาติฝรั่งเศสถือหุ้น 35% และการพฒั นาสาธารณะอิตาลี - ไทย บริษัท จากัด ถือหุ้น 25%
โครงการนเ้ี ก่ียวขอ้ งกบั การพัฒนาโครงการไฟฟา้ พลังน้าท่ีเช่ือมโยงกนั ในสามจงั หวัด ไดแ้ ก่ จงั หวัดบอลิคาไซ คาม่วน และ
สะหวันนะเขตในภาคกลางของลาว จากข้อมูลพ้ืนฐานของโครงการ ภูมิภาคน้ีมีลักษณะเป็น “ชนบทแบบเข้มข้น” ซ่ึง
หมายถงึ อตั ราความยากจนสูง สง่ ผลกระทบต่อประชากรใน 16 หมู่บ้านใน 9 อาเภอ (คาเกดิ นากาย ยมมลาถ มหาไซ เซ
บังไฟ ท่าแขก หนองบก ไซบูลี และคันทะบลู ี) โครงการน้าเทิน 2 ย้ายและฟนื้ ฟู 1,200 ครอบครัว หรือ 6,300 คน จาก
16 หมู่บ้าน ผู้คนทีอ่ าศยั อยูบ่ นทีร่ าบสูงนากายได้รับผลกระทบมากกว่าหมูบ่ ้านอน่ื ๆ เช่น พ้นื ทป่ี ลกู ขา้ วและเพาะปลกู ป่า
ไม้และประมง จติ วทิ ยาสาหรบั ผอู้ พยพในการดารงชวี ติ และความเป็นอยู่ (NTP2, 2548)
อุปกรณ์และวิธดี ำเนนิ กำรวิจัย
วัตถุประสงคก์ ำรวจิ ยั
การฟน้ื ฟูอาชีพในชุมชนนากายหลังเขอ่ื นน้าเทิน 2 สปป ลาว
ขอบเขตกำรวิจยั
การวิจัยคร้ังนี้ ผู้วิจัยได้กาหนดขอบเขตการวิจยั เพ่ือให้งานวิจยั มีทิศทางที่ชัดเจน โดยจาแนกขอบเขตการวจิ ัย
ออกเป็น 4 ด้าน ประกอบด้วย ขอบเขตด้านพื้นท่ี ขอบเขตด้านเนื้อหา ขอบเขตด้านประชากร และ ขอบเขตด้าน
ระยะเวลา ซง่ึ มีรายระเอียดดังตอ่ ไปนี้:
1. ขอบเขตดำ้ นพืนท่ี
ในการวิจัยคร้ังน้ี ผู้วิจัยได้กาหนดพนื้ ที่ในการเก็บข้อมูลคือชุมชนภายใตโ้ ครงการไฟฟ้าพลังน้าเทิน 2 แขวงคา
มว่ น สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
2. ขอบเขตด้ำนเนอื หำ
ในการวิจัยคร้ังน้ีผู้วจิ ัยมงุ่ วิจยั ถึงแนวทางการจดั การการตงั้ ถน่ิ ฐานใหม่อยา่ งยง่ั ยนื ของชมุ ชนภายใตโ้ ครงการไฟฟา้
พลังน้าเทิน 2 แขวงคาม่วน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวใน 4 ประเด็นคือ เกษตรกรรมและปศุสัตว์ ป่าไม้
ชุมชน การประมงในอา่ งเกบ็ น้า อาชพี นอกฟาร์ม
3. ขอบเขตดำ้ นประชำกร และกล่มุ ตัวอย่ำง
ประชากรในการวิจัยในคร้ังน้ี คือ ประชาชนในชุมชนภายใต้โครงการไฟฟ้าพลังน้าเทิน 2 แขวงคาม่วน
สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว
4. ขอบเขตดำ้ นเวลำ
ในการวิจยั ครั้งน้ใี ช้ระยะเวลาในการเกบ็ รวบรวมข้อมลู สนามรวมถึงการวิจยั เอกสาร การเก็บขอ้ มลู ภาคสนาม
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
545
การฟื้นฟูอาชีพในชมุ ชนนากายหลังเขอ่ื นนา้ เทิน 2 สปป ลาว
เกษตรกรรมและปศสุ ตั ว์
ปา่ ไมช้ มุ ชน
การประมงในอา่ งเก็บนา้
อาชพี นอกฟารม์
ภำพท่ี 1 กรอบแนวคิดในการวจิ ยั
วธิ ีดำเนินกำรวิจัย
การวิจัยเร่ือง “การฟ้ืนฟูอาชีพในชุมชนนากายหลังเขื่อนน้าเทิน 2 สปป ลาว” เป็นการศึกษาโดยใช้
กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการลงพื้นที่สัมภาษณ์ผู้มีส่วนเก่ียวข้องด้านการบริหารจัดการในปัจจุบันของชุมชน
ภายใต้โครงการไฟฟ้าพลังน้าเทิน 2 แขวงคาม่วน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว การเก็บรวบรวมข้อมูลด้าน
เอกสาร ผู้วิจัยได้ทาการศึกษาและเก็บรวบรวมข้อมูลดา้ นเอกสารจากแหล่งขอ้ มูลท้งั ที่เปน็ ตวั บุคคล และส่ิงพิมพ์ต่าง ๆ
อาทิ เอกสาร สิ่งพิมพ์รวมท้งั การสืบค้นเว็บไซต์
ผลกำรศึกษำ
กำรฟ้นื ฟูอำชพี ในชุมชนนำกำยหลงั เขอ่ื นนำเทนิ 2 สปป ลำว
การพัฒนาอาชีพนากายของโครงการน้าเทิน 2 บนท่รี าบสงู นากายได้รับผลกระทบจากอา่ งเก็บน้าประมาณ 450
กม การสร้างอ่างเกบ็ น้าน้ีนาไปสูก่ ารตั้งถิ่นฐานของประมาณ 6,300 คนหรือประมาณ 1,200 ครัวเรือนครอบครวั อาศยั อยู่
ใน 16 หมู่บ้านบนนาคาอิ ท่ีราบสูงเพ่ือให้เป็นไปตามนโยบายการต้ังถิ่นฐานใหม่ของโครงการน้าเทิน 2 และข้อตกลง
สมั ปทานทที่ าขนึ้ ระหวา่ งรัฐบาล สปป. ลาวกบั บรษิ ทั ไฟฟา้ นา้ เทิน 2 โดยเฉพาะเกย่ี วขอ้ งกบั องค์ประกอบทางสังคมของ
โครงการ นอกเหนือจากการชดเชย ยังมีการพัฒนาโครงการฟ้ืนฟูอาชีพ การช่วยเหลือชุมชนที่ย้ายถ่ินฐานใหม่ให้เข้าถงึ
โอกาสการดารงชีวิตทหี่ ลากหลายและเพ่ือ บรรลุระดับรายได้ท่ียอมรับได้ (NT2 CA, 2548) ทั้งน้ีเพ่ือให้ม่ันใจว่ารายได้
การดารงชีวิตและการฟื้นฟูสังคมให้กับประชาชนท่ีได้รับผลกระทบและลูกหลานจะดขี ึ้นอยา่ งมากจากโครงการนี้ ซง่ึ รวมมี
4 เสาหลักของโครงการหาเลี้ยงชีพ (1) เกษตรกรรมและปศุสัตว์ (2) ป่าไม้ชุมชน (3) การประมงในอา่ งเก็บน้า และ (4)
อาชีพนอกฟาร์ม ในขณะท่ีองค์ประกอบการดารงชีวิตท่ีแตกต่างกันเหล่านี้เป็นหัวใจสาคัญของโครงการ ส่งเสริมให้
ครัวเรือนตัดสินใจทามาหากินผสมผสานกันตามความสนใจ ทักษะ ประสบการณ์ และ ความพร้อมของแรงงานภายใน
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
546
ครอบครัว (WB & ADB, 2553) แผนฟ้ืนฟูการดารงชีวิตการตั้งถ่ินฐานใหม่ได้รับการพัฒนาภายใต้ แผนการพัฒนา
เศรษฐกิจ ได้ช่วยให้ชาวบ้านท่ีย้ายถ่ินฐานไปสูร่ ะดับมีชีวิตท่ีดีขึ้นขน้ึ ไปอีกผา่ นกลยทุ ธ์การทามาหากินในสภาพแวดลอ้ ม
ใหมด่ ังต่อไปน้ี
เสาหลักที่ 1: เกษตรกรรมและปศสุ ัตว์
ขา้ วมบี ทบาทสาคญั ในวฒั นธรรมลาวเพราะคิดเป็น 65% ของท้งั หมดของประเทศ พนื้ ทเี่ พาะปลกู 1.6
ล้านเฮกตาร์ ครัวเรือนส่วนใหญ่บนท่ีราบสูงนากายทาการเพาะปลูกข้าวก่อนท่ีจะย้ายถ่ินฐาน การผลิตข้ึนอยู่กับการ
หมนุ เวยี นซง่ึ เกิดขนึ้ ทุกเจด็ ปี ครัวเรือนทีม่ ฐี านะดมี เี พยี งไม่กี่ครวั เรอื น ส่วนใหญใ่ นนากายใต้ นากายเหนือ สามารถปลูก
ขา้ วไดผ้ ลผลิตเฉลี่ยอยูท่ ี่ประมาณ 0.8 ตนั /เฮกแตรส์ าหรบั ที่ดอน และ 1.5 ถึง 2.0 ตัน/เฮกตาร์สาหรบั นาทปี่ ลูกในฤดูฝน
และขนาดท่ีดินของครอบครัวแปรผันจาก 0.4 เฮกตาร์ ถึง 2.4 เฮกตาร์ โดยท่ัวไปการถือครองขนาดใหญ่จะได้รับการ
ปลูกฝังท่ีเข้มข้นน้อยกว่า เน่ืองจากส่วนใหญ่ขาด แรงงานที่มีอยู่และ/หรือร่างพลังงาน (ควายและ/หรือรถไถเดินตาม)
(NTPC,248b) ไมม่ ที ีด่ ินเพยี งพอสาหรบั ปลูก แต่จาเปน็ ตอ้ งมกี ารตั้งถ่ินฐานใหม่ แตย่ ังรวมถงึ น้าทว่ มขนาดใหญ่ พืน้ ทข่ี อง
ที่ดินที่ครวั เรอื นและชมุ ชนใช้ ในขณะท่ีทุกครัวเรอื นได้รบั ดว้ ยที่ดนิ เพอ่ื เกษตรกรรมเป็นส่วนหนง่ึ ของแพ็คเกจการชดเชย
ที่ดินที่มีอยู่ มีจานวนน้อยกว่ามากที่ใช้ก่อนหน้าน้ีเป็นส่วนหนึ่งของระบบการเกษตรหมุนเวียน ครอบครัวที่ย้ายถิ่นฐาน
ได้รับเพยี ง 0.66 ไร่ / ครอบครัวท่ีมถี นนและการเขา้ ถงึ การชลประทาน ขนาดน้ีถกู กาหนดไว้สาหรบั ทกุ ครอบครวั และไมไ่ ด้
นาขนาดหรือจานวนสมาชิกในครอบครัวไปมาพิจารณา ปัจจบุ นั มีโฉนดท่ีดนิ 0.66 ไร่และการวางแผนการใช้ทด่ี ินแบบมี
สว่ นรว่ ม ไดจ้ ัดตง้ั ขนึ้ และอยู่ในขน้ั ตอนการพฒั นาทุกหมูบ่ ้าน จดุ มงุ่ หมายของกระบวนการน้ีคือเพอ่ื แบ่งเขตแดนและระบุ
ทีด่ ินทเี่ ป็นไปไดส้ าหรบั ครวั เรือนรวมถึงทดี่ นิ สาหรบั สว่ นทีส่ องรุ่นของครอบครัวอพยพ นี้มจี ุดมุง่ หมายเพือ่ รกั ษาสทิ ธิการใช้
ที่ดินของชาวบา้ นทยี่ ้ายถ่ินฐานสาหรบั การพัฒนาฟาร์มในอนาคตของพวกเขา ครัวเรอื นทม่ี ีกจิ กรรมนอกฟารม์ สรา้ งรายได้
ต้ังแต่การตัดและขายไม้พะยงู รวมถงึ การประมงใน 60 เปอร์เซ็นตข์ องผู้ตง้ั ถ่นิ ฐานใหม่ ครัวเรือนไดเ้ คลียรแ์ ปลงเพ่ือปลกู
พชื เศรษฐกจิ และมเี ปอร์เซน็ ตก์ ารตดั สนิ ใจสูงเพ่อื ปลูกข้าวฝน (Mcdowell, Scudder et al. 2553) นอกจากนี้ สานักงาน
ต้ังถิ่นฐานใหม่ (RO) ของบริษัทน้าเทิน2 ยังรับผดิ ชอบในการดูแลเรือนเพาะชาโดยเกษตรกร 10 คนสามารถผลิตกลา้ ไม้
ต่างๆ ได้กว่า 40,000 ต้น ประมาณ 10 เปอร์เซ็นต์ของครัวเรือนที่ย้ายถิ่นฐานไดป้ ลกู ตน้ กลา้ บนพ้นื ที่ 0.66 เฮกตาร์ ใน
วันท่ี 6 พฤษภาคมปีพ.ศ. 2556 (Mcdowell, Scudder et al. 2556) แม้ว่าท่ีราบสงู นากายจะมคี ุณภาพดินค่อนขา้ งต่า
แตแ่ ปลงสาธติ กม็ ใี ห้ผลผลติ มากกว่า 3 ตนั /เฮกตาร์ ระบบการเกษตรทีพ่ ิสูจนแ์ ล้วว่าเหมาะสมที่สุดสาหรบั สภาพบนท่ีราบ
สูงน้ันข้ึนอยกู่ ับการหมุนเวียนของพืชผลดว้ ยพืชตระกูลถว่ั ชนิดหนึ่งทเี่ รยี กว่า "สไตโล" นอกจากนี้ ระบบยังใช้ปยุ๋ ปยุ๋ คอก
และพันธพ์ุ ชื ท่ไี ด้รบั การปรับปรงุ เกษตรกรส่วนใหญ่ไมไ่ ด้รับผลผลิตสงู เนื่องจากต้องตอ่ สู้กับปัจจยั สาคัญ การปรับตวั ทาง
สังคมและสภาพการทานาใหม่ ดังน้นั ผลผลติ เฉลย่ี ตอ่ ปีของ วนั ทไี่ ด้รับประมาณ 1.2 ตนั /เฮกตาร์ อยา่ งไรก็ตาม หมบู่ า้ น
บางแห่งทางตอนใตข้ องที่ราบสูงรายงานว่าการเก็บเกี่ยวประสบความสาเร็จเปน็ พิเศษ ตัวอย่าง ชาวนาบ้านขอนแก่นท่ี
ทางานเกยี่ วกับดนิ ทีอ่ ดุ มสมบรู ณ์นอ้ ยท่สี ดุ ใน พน้ื ท่ีได้รบั ผลผลติ ขา้ วเฉลี่ย 2.4 ตนั /เฮกตาร์ในปีพ.ศ. 2551 ซ่ึงเกิดขึน้ จริง
สูงกว่าค่าเฉลย่ี ก่อนการต้ังถิน่ ฐานอย่างมีนัยสาคัญ อัตราผลตอบแทนโดยรวมลดลงเล็กนอ้ ยในปีพ.ศ. 2552 แต่โดยเฉลีย่
ยังคงใกล้เคียงกับระดบั ทเี่ กษตรกรอพยพไปก่อนหนา้ นี้ ข้อมลู ปพี .ศ. 2553 ระบุวา่ เกษตรกรท่ยี ้ายถิ่นฐานหลายคนปลูกผกั
และพืชผลอื่นๆ ในสวนรอบๆ บ้านของพวกเขา นอกจากนี้ชาวบ้านก็เร่ิมใช้ที่ดินที่มีอยู่แล้วใน “พื้นท่ีลาดชัน” พ้ืนท่ีท่ี
ระดับน้าในอ่างเก็บน้าลดลงในฤดูแล้งเพ่ือปลูกข้าว ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ผัก มันสาปะหลัง ข้าวโพดและเพ่ือใช้เล้ียงสัตว์
ดงั นัน้ จึงต้องมกี ารวางแผนการใช้ทด่ี นิ เพื่อชว่ ยให้ชาวบ้านเขา้ ใจอยา่ งถ่องแท้ พ้นื ทใ่ี ดท่พี วกเขาสามารถใช้ได้และในแต่ละ
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
547
ปีท่ีพวกเขามีแนวโน้มท่ีจะได้รับ (WB,2553) ความท้าทายอีกประการหน่ึงคือการจัดการปศุสัตว์อย่างย่ังยืน โดยปกติ
ครวั เรือนเก็บควายและวัวควายไวเ้ ป็นคลงั สมบัติและประกันตลอดจนเป็นแหล่งของรายได้เงินสด ครัวเรือนทย่ี า้ ยถิน่ ฐาน
ประมาณ 31% เป็นเจ้าของโคในช่วงต้นปีพ.ศ. 2553 โดยมีค่าเฉลี่ยของสัตว์มากกว่า 4 ตัวต่อครัวเรือน ซ่ึงใกล้เคยี งกบั
ตัวเลขในปพี .ศ. 2541 ข้อเท็จจรงิ ทช่ี าวบ้านทย่ี ้ายถิ่นฐานสามารถลงทุนในปศุสัตว์ไดค้ วรเหน็ เป็นข้อบ่งชี้ กา้ วหน้าดว้ ยกล
ยุทธ์การทามาหากิน นอกจากนี้ โครงการพยายามส่งเสริมให้ครัวเรือนเลี้ยงสัตว์ขนาดเล็กเช่น สุกร ไก่ และเป็ด ที่
เหมาะสมกับสภาวะที่ต้องการ โครงการได้แจกจ่ายพันธ์ุปศุสัตว์ที่เหมาะสมขนาดเล็กให้กับชาวบ้านท่ีย้ายถิ่นฐานและ
ประชาชนไดก้ ระตือรือรน้ ทจ่ี ะใชป้ ระโยชน์จากโอกาสนี้ มากกวา่ 50% ของการต้ังถน่ิ ฐานใหม่ ปจั จุบันครัวเรอื นเล้ียงสัตว์
ปีก และ 15% เลีย้ งสุกร ถา้ ทามาหากนิ เจริญก้าวหนา้ ตอ่ ไปและจาเป็นสาหรบั ชุมชนทจี่ ะคงไว้ซึง่ การควบคุมดูแลจานวน
โคพวกเขาจะตอ้ งค้นหาสถานท่ีที่สัตวส์ ามารถอยา่ งปลอดภัย เล็มหญ้าและส่งเสริมการพัฒนาลานปศุสัตว์และการปลูก
หญ้าในครอบครัว การเปล่ียนจากการเลี้ยงโคและปศุสัตว์ขนาดเล็กควรเป็น สนับสนุนและต้องรักษาสมดุ ลระหว่าง
ข้อกาหนดของเกษตรกรรายยอ่ ยและความเสียหายตอ่ สิ่งแวดล้อมท่ีเกิดจากฝงู สัตว์เชิงพาณิชย์ขนาดใหญ่ มี 40% ของ
ครวั เรือนทเ่ี ปน็ เจ้าของควายในปี 2541 และ เฉลี่ยครัวเรือนละ 3.6 โคเป็นปศสุ ัตวใ์ หญท่ ่เี ล้ยี งบนที่ราบสงู (NTPC,2548b)
ตัวเลขจากปพี .ศ. 2553 พบว่ามวี ัวควายบนท่รี าบสงู เพ่ิมขึ้นอยา่ งมีนยั สาคญั ขบั เคลือ่ นดว้ ยความสาเร็จในการเลีย้ งโคใหม่
66 ตัวและการซ้ือโคจากภายนอกท่ีราบสูงนากาย (WB, 2553) การวิจัยและการทดสอบได้ดาเนินการในการปลูกพืช
อาหารสัตว์และพืชผลอื่นๆ ในพื้นที่ลาดชัน อย่างไรก็ตามระดับน้าในพื้นที่ลาดชันจะแตกต่างกันตามธรรมชาติในแตล่ ะ
หมู่บ้านดังนั้นได้มีการทดสอบเทคนิคการผลิตพืชผลและสัตว์ที่ปรับให้เข้ากับแต่ละหมู่บ้าน เงื่อนไขต้องดาเนินต่อไป
เนอ่ื งจากแพ็คเกจทางเทคนคิ หนึ่งชดุ สาหรบั ทงั้ พ้ืนท่ีไม่ดเู หมือนจะใช้ไม่ในทุกพ้ืนท่ี อยา่ งไรก็ตามโครงการได้ส่งเสริมและ
ให้ความชว่ ยเหลอื ดา้ นเทคนิคแกก่ จิ กรรมปศสุ ตั ว์และเพาะเลยี้ งสัตวน์ ้าสาหรบั ครัวเรือนท่ีย้ายถนิ่ ฐานใหม่
เสาหลักที่ 2: ปา่ ไมช้ ุมชน
ก่อนการตั้งถ่ินฐานใหม่ทรัพยากรป่าไม้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผลิตภัณฑ์จากป่าท่ีไม่ใช่ไม้ ( NTFPs) มี
บทบาทสาคญั ในการดารงชพี ของครัวเรือน เป็นแหล่งรายได้เงนิ สดตามฤดกู าลที่สาคญั ในบางหม่บู ้านและเปน็ แหลง่ อาหาร
ที่สาคญั โดยรวมโดยเฉพาะ ในช่วงที่ผลผลติ ทางการเกษตรต่า ซึง่ ครวั เรอื นส่วนใหญม่ ีระดับข้าวไมเ่ พยี งพอในครอบครัวที่
ยากจน ผลิตภัณฑ์จากปา่ ท่ีไม่ใช่ไม้ มักเป็นแหล่งรายไดท้ างการเงินเพียงแหล่งเดียว ในปีปีพ.ศ. 2540 ชาวบ้านสามารถ
ระบผุ ลติ ภณั ฑ์จากป่าที่ไมใ่ ชไ่ ม้ ได้ 306 สายพันธ์ุ ซ่งึ รวมถงึ อาหาร 223 ชนิดและผลติ ภณั ฑ์ทไ่ี ม่ใช่อาหาร 67 รายการ เร
ซนิ ปลา กบ หน่อหวายกนิ ได้ กระวาน และสัตว์ปา่ ถือวา่ สาคัญท่สี ุดผลิตภัณฑจ์ ากป่าโดย 14% ของชาวบา้ นเลอื กใช้ดา
มาร์เรซิน และ 12% ต่อการตั้งช่ือ หน่อหวายและกระวาน Damar resin เป็นหนึ่งในผลิตภัณฑ์ท่ีมีมูลค่ามากท่ีสุดและ
มูลคา่ เพ่มิ ขน้ึ เกอื บสามเทา่ ซ่ึงนาไปสูก่ ารเพิม่ ข้นึ อย่างมากในการเก็บเกยี่ วจาก 17 ตันในปพี .ศ. 2539 ถงึ 80 ตันในปี พ.ศ.
2540 (NTPC,248b) ภายหลังการต้ังถ่ินฐาน ชาวบ้านท่ีย้ายถิ่นฐานยังคงรวบรวมผลิตภัณฑ์จากป่าท่ีไม่ใช่ไม้ สาหรับ
อาหาร และการขาย โดยหลายคนอธบิ ายว่าความอุดมสมบูรณข์ องพวกเขา “สมเหตสุ มผล” ความพร้อมใชง้ านและความ
สะดวกในการเข้าถึงปลา ซึ่งเดิมเคยรวบรวมไว้ในบ่อและลาธารเล็กๆ และ จึงถือวา่ เป็นผลิตภณั ฑจ์ ากป่าท่ีไม่ใช่ไม้ เพิ่ม
มากข้ึน อย่างไรก็ตามที่สาคัญจานวนครัวเรือนลดการเข้าถึงผลิตภัณฑ์จากป่าที่ไม่ใช่ไม้ และระยะทางท่ีพวกเขาต้อง
เดินทางเพื่อค้นหากอ่ นอพยพชาวบ้านหลายคน เข้าถึง เขตอนุรักษช์ ีวแห่งชาติ นากาย-น้าเทินได้งา่ ยขึน้ ระหว่างปีพ.ศ.
2549 ถึง ปีพ.ศ. 2552 ประชาชนใชป้ า่ ไมเ้ ก็บฟืน สมุนไพร เหด็ แตต่ ัวเลข การเก็บน้าผ้งึ หวาย และผลิตภัณฑ์จากไม้ไผ่
ลดลง เปอร์เซ็นต์ของ ครัวเรือนท่ีจาหน่ายผลิตภัณฑ์จากป่าไม้ลดลงตั้งแต่ปีปีพ.ศ. 2549 สาหรับผลิตภัณฑ์ท้ังหมด
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
548
ยกเวน้ เรซิน ซ่ึงยงั คงเปน็ ผลิตภณั ฑจ์ ากปา่ ท่ไี ม่ใชไ่ ม้ ทีว่ างขายในตลาดตลาดมากที่สดุ ผลติ ภณั ฑจ์ ากป่าทีไ่ มใ่ ช่ไม้ อื่นๆ จาก
พื้นที่ป่าเป็นประจา ได้แก่ หน่อไม้ กระวาน หน่อหวาย และผลไม้อ่ืนๆ และผัก อย่างไรก็ตามจานวนสตั ว์ปา่ ท่จี ับได้ ได้
ลดลงซง่ึ เป็นการพัฒนาท่นี ่ายนิ ดีเมือ่ พจิ ารณาจากการลา่ สตั ว์และการขายสัตวป์ ่า เป็นส่ิงผดิ กฎหมายใน สปป. ลาว การ
เปล่ียนแปลงในการเข้าถงึ ผลิตภัณฑ์จากป่าท่ีไมใ่ ช่ไม้เปน็ หน่ึงในผลทต่ี ามมาของโครงการและความพยายามในการปลกู
ผลิตภัณฑ์จากป่าท่ีไม่ใช่ไม้ ท่ีเลือกในประเทศกาลังดาเนินการอยู่ ซ่ึงรวมถึงหน่อไม้ เปลือกบง ยอดหวายและเถาวัลย์
ความริเร่ิมนี้มีจดุ มุ่งหมายเพื่อช่วยสร้างรายได้ให้กับครอบครัวและส่งเสริมการรวบรวมผลิตภัณฑจ์ ากปา่ ท่ีไมใ่ ช่ไม้อย่าง
ยั่งยนื เพือ่ ให้ทรพั ยากรป่าไม้ ไดร้ ับการคุม้ ครองมากขน้ึ นอกจากการปลูกผลิตภัณฑจ์ ากปา่ ที่ไมใ่ ช่ไม้ ในประเทศแลว้ ยังมี
การจัดตงั้ สมาคมปา่ ไม้หมู่บา้ น ในปีพ.ศ. 2546 สมาคมได้รบั สัมปทาน 23,000 เฮกตาร์ การจัดการป่าไม้เป็นระยะเวลา
เจ็ดสิบปี (World Bank,2553) แต่ละครอบครวั ตัง้ ถนิ่ ฐานใหมไ่ ดม้ ีตัวแทนในสมาคมและเพอ่ื ใหท้ กุ คนได้รับประโยชนอ์ ยา่ ง
เท่าเทยี มกนั ทางการเงินจากการไมต่ ดั ไมใ้ ดๆ พวกเขามีส่วนร่วมทางกายภาพในกระบวนการน้ี สมาคมป่าไม้หมบู่ า้ นจึงมี
จุดมุ่งหมายเพ่ือให้มีนัยสาคัญทางรายได้ให้กับชุมชนที่ตั้งถ่ินฐานใหม่ ซ่ึงมีความสาคัญอย่างยิ่งต่อครอบครัวท่ีอ่อนแอ
วตั ถปุ ระสงคห์ ลกั ของสมาคมป่าไม้หมบู่ ้านคือเพอื่ พัฒนาความเป็นอยูข่ องสมาชกิ และเพอื่ สรา้ งรายไดใ้ หก้ บั ชุมชนทีย่ ้ายถ่ิน
ฐานใหม่ ซึ่งรวมถึงเงินปันผลที่เป็นเงินสดและการเข้าถึง โอกาสในการสร้างรายได้จากกิจกรรมการทาป่าไม้ แผนการ
จัดการสมาคมป่าไมห้ มู่บ้าน รวมถงึ กจิ กรรมเชน่ การเก็บเก่ยี วการแปรรูปและการตลาดของผลิตภัณฑ์ไม้อยา่ งย่งั ยนื การ
เกบ็ เกยี่ ว การแปรรปู และการตลาดของ ผลิตภัณฑจ์ ากปา่ ทไ่ี มใ่ ช่ไม้อย่างยัง่ ยืน การพฒั นาพ้นื ท่ีปลูกป่า เกษตรป่าไมแ้ ละ
การพัฒนาทงุ่ เลีย้ งสัตว์ การท่องเที่ยวกลางแจง้ และสันทนาการ ในช่วงห้าปีแรก สมาคมมุ่งกจิ กรรมเชิงพาณิชย์โดยการ
จัดหาไม้ใหแ้ ก่ โครงการไฟฟ้านา้ เทนิ 2 เพอื่ สรา้ งบ้าน ในปีพ.ศ. 2552 แต่ละครอบครัวไดร้ บั เงนิ ปันผลครัง้ แรกประมาณ1
ล้านกีบ (120 เหรียญสหรฐั ) และอันดบั สองของ 150 เหรยี ญสหรฐั ในปพี .ศ. 2553 (รวม 200,000 เหรียญสหรฐั ) เงนิ ปัน
ผลจึงช่วยเพิม่ รายไดโ้ ดยรวมของครอบครวั ทีย่ ้ายถ่นิ ฐานใหม่ เพ่ือการอุปโภคบรโิ ภคในครัวเรือนมากขึ้น แผนดงั กลา่ วมไี ว้
เพื่อให้สมาคมป่าไมห้ มู่บ้าน มคี วามพอเพียงทางการเงนิ ภายในปีพ.ศ. 2557 เพอ่ื ใหบ้ รรลสุ ่ิงนี้ การเปลย่ี นผ่านไปสอู่ งค์กร
ธุรกจิ ทเ่ี ตบิ โตเต็มทแ่ี ละทางานได้ซ่งึ สมาคมปา่ ไมห้ มู่บ้าน จะตอ้ งดาเนนิ การตอ่ ไป การสนบั สนุนทางเทคนคิ การฝึกอบรม
ภาคปฏบิ ตั ติ ลอดจนความช่วยเหลอื ของ รฐั บาลผ่านนโยบายและกฎหมายทจ่ี ะอานวยความสะดวกในการดาเนินงานของ
สมาคม (World bank, 2553) อันท่จี รงิ การทาปา่ ไมไ้ ดส้ ร้างรายได้ใหก้ ับทกุ ครัวเรอื นจาก การขายไมแ้ ละ ผลิตภณั ฑจ์ าก
ปา่ ทไี่ ม่ใช่ไมท้ ี่รวบรวมจากป่าสงวนมากมายและรายไดเ้ พิ่มไดถ้ ูกสรา้ งข้นึ สาหรบั ชาวบา้ นท่ีถูกต้งั ถิ่นฐานใหมเ่ น่ืองจากภาค
สว่ นได้แยกออกเป็นการทาปา่ ไม้เพือ่ การเกษตรและกจิ กรรมท่ีมีมูลคา่ เพ่มิ เช่นการผลิตเฟอร์นิเจอร์ ทีส่ าคัญมคี วามยัง่ ยืน
ในระยะยาวด้วยการปลูกป่าอย่างกว้างขวางและ เร่งการงอกใหม่ในขณะท่ีกาลังเก็บเก่ียวตน้ ไม้ที่มีอยู่ ในเวลาเดียวกัน
สมาคมปา่ ไมห้ มู่บ้านเผชญิ กับแรงกดดันอยา่ งตอ่ เน่อื งซ่ึงรวมถึงภัยคุกคามตอ่ ทรพั ยากรเชน่ สิ่งผดิ กฎหมาย การเก็บเกยี่ วไม้
บนที่ดนิ ของตนซ่งึ จะช่วยลดปริมาณไม้ที่สามารถเก็บเกีย่ วได้ตามธรรมชาติ การขายและรายไดท้ ่ีสามารถหาได้จากเงินปัน
ผลสาหรับชาวบ้านท่ีย้ายถ่นิ ฐาน อย่างมีประสิทธภิ าพ การปกป้องทรัพยากรป่าไม้และการเสริมสรา้ งขีดความสามารถของ
สมาคมปา่ ไม้หมูบ่ ้าน ยังคงเปน็ ลาดบั ความสาคัญหลกั สาหรบั โครงการ เน่ืองจากเงนิ ปนั ผลของสมาคมป่าไม้หมู่บา้ นเป็น
กระแสรายได้ท่ีสาคัญในระยะยาวสาหรับครัวเรือนที่ย้ายถิ่นฐาน โดยเฉพาะกลุ่มเปราะบางท่ีมีแรงงานจากัด ( World
bank,2555a) คณะผู้เช่ียวชาญด้านสิ่งแวดล้อมและสังคมระหว่างประเทศมีมีความเห็นในการประเมินสังคมและ
ส่ิงแวดล้อมโครงการน้าเทิน2ว่า ชาวบ้านในพ้ืนที่ตั้งถิ่นฐานยังมีการลักลอบตัดไม้และขายไม้พะยูงจากป่าของหมู่บ้าน
เน่ืองจากได้รับผลประโยชน์ทางการเงินมากกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับเงินปันผลที่พวกเขาได้รับจากสมาคมปา่ ไม้หมบู่ ้าน
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
549
ชาวบ้านไม่รู้ป่าเปน็ เป็นตัวของตวั เอง เน่ืองจากการได้รับสทิ ธิความเป็นเจา้ ของยังไม้เตม็ ทีจ่ ากเจ้าหน้าที่และสิทธิใ์ นการ
ดาเนินกจิ กรรม อกี ทั้งไม่มีการแปรรูปไม้หรือการผลิตเฟอรน์ เิ จอร์ ไมไ่ ด้พฒั นาฝมี ือให้ชาวบ้านแลว้ โรงงานเครอ่ื งเรือนไม้ก็
ไม่ได้จัดตัง้ ข้นึ สาหรับสมาคมป่าไมห้ มู่บ้าน (Mcdowell, Scudder et al. 2553) ชาวบ้านท่ีย้ายถน่ิ ฐานได้เงนิ ปันผลแล้ว
สามรายรวมเปน็ เงนิ 551,000 เหรียญสหรฐั ฯ หรอื เฉลย่ี 460 ดอลลาร์สหรัฐฯ ตอ่ ครัวเรอื นแต่ละครัวเรือนทย่ี า้ ยถน่ิ ฐาน
โดยมีสมาชกิ ห้าคน จ่ายเงินปันผลครัง้ ที่สี่ กาลงั พิจารณา ตามแผนปฏิบตั กิ ารต้ังถิน่ ฐานใหม่ ผลตอบแทนประจาปีเปน็ เงิน
ปนั ผลสาหรบั ชาวบ้านทยี่ า้ ยถ่ินฐานถกู คานวณที่ 240,000 เหรยี ญสหรฐั และเป็นหน่งึ ในสองหลกั องคป์ ระกอบของรายได้
จากการดารงชีวิตใหม่ นอกจากนีจ้ านวนสาหรบั ชาวบ้านทย่ี า้ ยถิ่นฐานทีค่ าดว่าจะปฏิบัติการจดั การป่าไม้ โควตาการเก็บ
เกย่ี วที่แทจ้ รงิ คือ 6,000 ลูกบาศกเ์ มตรตอ่ ปีสาหรบั ทุกคนในหมูบ่ า้ นตงั้ ถิน่ ฐานใหม่ (Mcdowell, Scudder et al. 2553)
เสาหลกั ท่ี 3: ประมงในอา่ งเกบ็ นา้
ปลาท่ีจบั ได้ท้ังหมดเพือ่ การบรโิ ภคในครัวเรอื นและการขาย ในปพี .ศ. 2541สร้างรายได้ 4% ของรายได้
เงินสดทง้ั หมด (NTPC 2548,2b) ปลาท่จี ับได้จานวนมากได้ขายในตลาดหมู่บ้านหรอื ท่แี ผงขายของริมถนน ปลาส่วนใหญ่
จบั ไดโ้ ดยใชอ้ วนลากหรอื อวนปลานา้ ลกึ เหย่อื และตะขอก็ใช้ในระดับท่ีนอ้ ยกว่า เดก็ และผู้หญงิ ไปตกปลาและสัตวน์ า้ ตาม
ตลิ่งและแอง่ นา้ สาหรบั กบ แมลงน้า และปลาตัวเล็กๆ ท่ีเปน็ อาหารอาหารของครอบครวั โครงการไฟฟ้านา้ เทิน 2 เสรจ็ สน้ิ
การตกปลาจึงเกดิ ข้ึนในอ่างเก็บน้าซงึ่ เปน็ แหล่งรายไดห้ ลักของผยู้ า้ ยถ่นิ ฐาน ในสัมปทานโครงการไฟฟา้ น้าเทนิ 2 ข้อตกลง
ระบุไว้อยา่ งชัดเจนวา่ ชาวบา้ นทีย่ ้ายถ่ินฐานเป็นผู้รับประโยชน์หลักจาก ปลาในอา่ งเกบ็ น้า คนเหลา่ นี้มีสิทธิจับปลาในอ่าง
เกบ็ นา้ ได้สิบปี นับแตว่ นั ทเ่ี รมิ่ ดาเนินการเชิงพาณิชย์ นอกจากน้ที างโครงการยังจัดเรือใหแ้ ตล่ ะครอบครวั อปุ กรณ์ตกปลา
ตเู้ ย็น โรงงานน้าแข็งขนาดเลก็ และการฝกึ อบรมการแปรรูปปลา (เพ่อื เพม่ิ มลู ค่าและเพ่ือการอนุรกั ษ)์ ครวั เรอื นทต่ี งั้ ถ่ินฐาน
ใหม่ยงั สามารถตกปลาไดท้ กุ ท่ีนอกเขตอนุรกั ษ์ ทัง้ หมดนีท้ าใหค้ รัวเรือนท่ียา้ ยถ่นิ ฐานมีโอกาสพเิ ศษในการพัฒนา การดารง
ชพี จากการตกปลาในอา่ งเก็บนา้ ในฤดจู ับปลาสูงสุดของปีพ.ศ. 2552 แตล่ ะครวั เรือนสามารถนามาได้ 11 กก ตอ่ วนั และ
ในมกราคมปีพ.ศ. 2553 จานวนการจับปลาทงั้ หมดถึง 140 ตัน จากจานวนเงนิ ทงั้ หมดจากการขายปลาทจ่ี ับได้ในเดอื น
สงิ หาคม 2553 มกี ารขายประมาณ 72% ในเชิงพาณิชย์ อยา่ งไรก็ตามสว่ นใหญ่ของครวั เรือนยังใช้การประมงเพื่อเพิ่มการ
บริโภคในครัวเรือนและบางส่วนมสี ่วนร่วมการแปรรูปเช่นการตากปลา ในเดือนธันวาคม ปีพ.ศ. 2552 ได้มีการแปรรปู
5% ของการจบั ปลา โดยสินค้าหลักได้แก่ ปลาแดก (ปลาร้า) และปลาแห้ง (World bank,2553 b) ได้มีการจัดตั้งกลมุ่
ประมงหมู่บา้ นเพือ่ อานวยความสะดวกในการบรหิ ารจัดการของกลมุ่ ประมงบา้ นเพ่ือทางานร่วมกับสมาคมประมงอ่างเก็บ
น้าและเจ้าหน้าท่ีนากาย นอกเหนือจากการส่งเสริมการจดั การที่มีประสิทธิภาพและยงั่ ยนื ข้อตกลงน้ีมีเป้าหมายที่ เสริม
พลังชุมชนท้องถนิ่ โดยบรษิ ทั ไฟฟา้ นา้ เทนิ 2 และอานวยความสะดวกจากสถาบนั ภายนอก เช่น ศูนย์วิจัยทรพั ยากรสตั วน์ า้
และโครงการประมงของคณะกรรมาธิการแม่น้าโขง ปัจจุบันการจัดการร่วมด้านการประมงได้ดาเนินกา รและผ่าน
กระบวนการการวางแผนการใช้ท่ีดินกล่มุ ประมงหมบู่ า้ นไดต้ กลงกันในขอบเขตทแ่ี บง่ ความรับผิดชอบในการจัดการประมง
ระหวา่ งหมบู่ า้ น นอกจากนีค้ วามพยายามเสรมิ สร้างความเขม้ แข็งการจดั การประมงร่วมกับสถาบนั ต่างๆ โดยเฉพาะอย่าง
ยิง่ ในเรือ่ งความสามารถในการสร้างกลุ่มประมงหมูบ่ ้าน สมาคมประมงและสานกั เลขาธกิ ารการจัดการอ่างเกบ็ นา้ (World
bank, 2554) นอกจากนี้ความท้าทายด้านการจดั การหลักคือการไดร้ ับสิทธิพิเศษในการทาประมงเชิงพาณิชย์สาหรับผู้
อพยพ เน่ืองจากแหลง่ ปลาทีอ่ ดุ มสมบูรณ์กาลังดึงดดู บุคคลภายนอกไปยังอ่างเก็บน้า การซือ้ ขายปลาถกู ควบคมุ โดยกลุ่ม
ประมงหมู่บ้านที่จุดลงจอดเรือ (จุดขาย) ซ่ึงเป็นที่ที่เรียกเก็บค่าธรรมเนียมการจัดการ อย่างไรก็ตามการบังคับใช้กฎ
เก่ยี วกบั การประมงผดิ กฎหมาย (ผู้ทไ่ี ม่ไดร้ บั การตง้ั ถิ่นฐานใหม่ ในเชงิ พาณิชย)์ กาลังดาเนนิ การผ่านการลาดตระเวนทาง
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
550
เรอื ในอา่ งเกบ็ นา้ (World bank, 2553) แนวโนม้ ปลาทีจ่ บั ได้ลดลงจากสงู 160,000 กก ในเดอื นธันวาคม 2551 ถึงน้อย
กว่า 20,000 กก ในเดือนพฤศจิกายน / ธันวาคม 2554 (Mcdowell, Scudder et al. 2554) ชาวบ้านที่ย้ายถิ่นฐานก็
ได้รับโอกาสใหม่ในการทาประมงในอ่างเก็บน้ากลายเป็นกิจกรรมหลักและแหล่งรายได้ ของคนส่วนใหญ่ ซึ่งเป็น
สถานการณท์ ีอ่ าจดาเนนิ ตอ่ ไปอย่างไม่มีกาหนด คาแนะนาของคณะกรรมการผเู้ ชีย่ วชาญด้านส่ิงแวดลอ้ มสังคมให้บริษัท
ไฟฟ้าน้าเทิน 2 ควรขยายระยะเวลาสิบปีในการทาประมงในอ่างเก็บน้าควรปิดให้บุคคลภายนอกปิดต่อไปอีกสิบปี
สถานภาพการประมงและการประมงในอ่างเก็บน้ายังคงไหลบ่าอยู่อยา่ งมากและไมท่ ราบวา่ ต้องใช้เวลานานแคไ่ หนในการ
ประมงจะทรงตัว หากบุคคลภายนอกได้รับอนุญาตให้เข้ามาพวกเขาจะน่าจะนาระบอบการประมงท่ีแตกต่างกันและมี
ประสิทธิภาพมากข้นึ ซง่ึ จะทาใหก้ ารประมงในปจั จบุ ันไม่มนั่ คง ปัจจบุ ันระบอบประมงเพอ่ื รวบรวมขอ้ มูลท่ีจาเปน็ เพือ่ สรา้ ง
ความยงั่ ยืนในระยะยาว การจดั การประมงในอา่ งเกบ็ น้า นอกจากนค้ี ณะกรรมการผูเ้ ชยี่ วชาญด้านสิง่ แวดลอ้ มสังคมในครง้ั
ที่ 20 ได้หารอื ถงึ ความจาเปน็ ในการขยายเวลาสิบปกี ับรองนายกรฐั มนตรี ผวู้ า่ ราชการจงั หวัดคาม่วน และอาเภอนากาย
ซ่ึงทุกคนสนบั สนนุ การขยายเวลาดังกล่าว อนั ที่จริงการประมงในอา่ งเกบ็ นา้ เป็นองคป์ ระกอบสาคญั ของการดารงชีวติ ของ
ผู้ต้งั ถน่ิ ฐานใหม่ ประชาชนจึงควรดารงไว้เพอ่ื ประโยชน์ของตนไม่ใช่เพอื่ ประโยชน์ของคนนอก อยา่ งไรก็ตามความจรงิ กค็ อื
คนนอกกาลงั จับปลาในอ่างเก็บน้าเพ่มิ มากขน้ึ ตัวเลขรายงานล่าสดุ ของ บริษัทไฟฟา้ นา้ เทนิ 2เก่ียวกับการประมงระบุว่า
“… การลงจอดเรือประมงท่ีผิดกฎหมายในพืน้ ท่ีได้แพรข่ ยายใกล้บริเวณเขอื่ น โดยมรี ายงานการจบั จานวน 800 กกต่อวนั ”
รายงานยงั หมายถึงการละเมดิ ที่เพิ่มขน้ึ ในทอ่ี ืน่ ๆ ในอา่ งเกบ็ น้าและการใชพ้ ื้นทอี่ นรุ กั ษพ์ เิ ศษบรเิ วณปากแม่นา้ ตน้ น้าในเขต
อนุรกั ษ์ โดยองค์การบริหารและคุม้ ครองต้นน้า รัฐบาลตกลงท่ีจะขยายการควบคุมการประมงในอ่างเก็บนา้ ของประชาชน
ทอี่ พยพไปต้งั ถ่ินฐานใหม่สบิ ปี (Mcdowell, Scudder et al. 2556)
เสาหลกั ที่ 4: รายได้นอกฟาร์ม
มีเพยี งไมก่ ่ีครัวเรอื นท่เี ขา้ ถึงรายได้นอกภาคเกษตรก่อนโครงการ อยา่ งไรกต็ ามหลงั มีโครงการเขื่อนน้า
เทิน 2 ได้จดั โครงสร้างพื้นฐานของชมุ ชนตามถนนต่างๆ เพอ่ื ใหผ้ ู้ตั้งถ่นิ ฐานใหม่มีโอกาสมากข้นึ ในการเข้าถงึ ตลาดและการ
จ้างงาน ทุกวันน้ีครอบครัวที่ยา้ ยถนิ่ ฐานจานวนมากมีธุรกิจที่หลากหลายเพอื่ สรา้ งรายได้รวมถงึ ร้านค้า เกสต์เฮาส์ และ
ร้านอาหาร บางคนทางานกับบริษัทไฟฟา้ นา้ เทิน 2 สมาคมประมงหมู่บ้านในการแปรรปู ปลาและการบริการอื่นๆ สิง่ ทอ
งานแกะสลกั ไม้ และงานหัตถกรรมอ่ืนๆ ที่เปน็ แหล่งรายได้นอกฟาร์ม อยา่ งไรก็ตามขณะนีม้ ีกล่มุ งานหตั ถกรรมส่ิงทอเพยี ง
กลุ่มเดียวเท่านั้น ในขณะที่การแกะสลักไม้ดูเหมือนว่าจะมีในทางปฏิบัติ หายไปทั้งๆ ท่ีมีการจัดอบรมโดยสมาคมปา่ ไม้
หมบู่ า้ น ขอ้ มลู โดยรวมเปดิ เผยว่าครวั เรือนร้อยละท่ีค่อนขา้ งนอ้ ยได้รับรายได้จากการทาธุรกิจในครวั เรือน จานวนสูงสุดที่
บันทึกไว้คือ 14% ของกลุ่มตัวอย่าง ในปีพ.ศ. 2551 แม้ว่าจะไม่รวมครัวเรือนที่เพ่ิมมูลค่าให้กับการทามาหากินทาง
การเกษตรหรือการประมงโดยการแปรรปู ผลติ ภัณฑเ์ พื่อขาย ในชว่ งเดอื นพฤษภาคมถงึ มถิ นุ ายนปพี .ศ. 2550 ในระหว่าง
ขั้นตอนการก่อสร้าง 48% ของครัวเรือนรายงานรายไดจ้ ากการจ้างงาน อย่างไรก็ตามในปีพ.ศ. 2552 หลังจากก่อสรา้ ง
แลว้ เสรจ็ เพียง 14% ของครัวเรอื นได้รบั การจา้ งงาน อยา่ งไรก็ตามส่ิงน้ีแสดงถงึ การเข้าถงึ รายไดค้ ่าจ้างทีเ่ พม่ิ ขน้ึ เมอ่ื เทยี บ
กับปีพ.ศ. 2541 ประมาณ 8% ของครัวเรือนไดร้ ับรายได้คา่ จ้างจากบริษัทไฟฟ้าน้าเทิน 2 ให้การสนับสนุนด้านเทคนคิ
และการเงินแก่สมาชิกของชุมชนทต่ี ง้ั ถน่ิ ฐานใหมเ่ พ่ือพัฒนาวิถชี ีวิตนอกภาคเกษตร ทีมพฒั นาชุมชนชว่ ยกลุม่ ต่างๆ ในการ
ระบุลาดับความสาคัญของการทามาหากินนอกฟารม์ และจัดให้มกี ารฝึกอบรมทกั ษะและเงนิ ทนุ เรมิ่ ตน้ เพื่อเริ่มตน้ ธุรกจิ ใน
สว่ นหน่ึงของการฝึกอบรม ทมี งานไดจ้ ัดทัศนศึกษาสาหรับผู้นาครัวเรือนเพ่อื เยย่ี มชมส่วนอ่ืนๆ ของประเทศและประเทศ
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
551
ไทย เพือ่ เรยี นรเู้ กี่ยวกบั โมเดลธุรกจิ ท่ปี ระสบความสาเร็จ ความคดิ รเิ ร่ิมท่วี างแผนไว้จะชว่ ยใหผ้ ้ยู า้ ยถนิ่ ฐานสามารถเข้าถึง
สนิ เชื่อได้ ทาใหพ้ วกเขาเร่มิ ต้นข้นึ กอ่ นแลว้ จงึ ขยายธุรกจิ นอกฟารม์ ในระยะยาว (Silinthone Sacklokham, 2557)
สรุป
ชาวพ้นื เมอื งมากกว่า 6,300 คนที่อาศยั อย่บู นทรี่ าบสงู นากายไดร้ ับผลกระทบซ่ึงประชาชนท่ีไดร้ ับผลกระทบสว่ น
ใหญ่เป็นเกษตรกรเพื่อการยังชีพท่ีต้องพึ่งพาทรัพยากรธรรมชาติในการดารงชีวิต ดังนั้นโครงการได้ดาเนินการหลาย
โครงการเพ่อื บรรเทาและชดเชยผลกระทบด้านลบท่ีเกิดจากโครงการเช่นการต้ังถ่ินฐานใหม่ของผ้คู นท่ีอาศัยอยูบ่ นท่ีราบ
สูงนากาย การจ่ายเงินชดเชยสาหรับทรัพย์สินที่สูญเสียและการพัฒนาความเป็นอยู่ของพวกเขาในระดับโครงการ
ระดบั ชาติและระดับนานาชาติ ในโครงการตั้งถ่นิ ฐานใหม่ใหแ้ กค่ รัวเรอื นทย่ี า้ ยถิ่นฐานใหม่และบริการสาธารณะอน่ื ๆ เช่น
สร้างบ้านถาวร เส้นทาง มีไฟฟา้ น้าสะอาด การศึกษาและปรบั ปรุงสุขาภบิ าล อยา่ งไรกต็ ามผลกระทบทางเศรษฐกิจของ
ชุมชนและความย่งั ยืนของการดารงชีวิตทีเ่ ป็นแหล่งรายได้หลักของชาวบา้ นที่ย้ายถิ่นฐานจะมาจากการเกษตร การเลย้ี ง
ปศุสัตว์ ป่าไม้ การประมงและกิจกรรมอนื่ ๆ อย่างไรก็ตามการพัฒนาความเปน็ อยขู่ องครัวเรือนที่ยา้ ยถิ่นฐานยังคงเปน็
ความท้าทายที่ยิ่งใหญ่สาหรับโครงการไฟฟ้าน้าเทิน 2 สาหรับคนรุ่นแรกและรุ่นที่สองของครอบครัวอพยพ โดยเฉพาะ
อย่างยง่ิ จะเป็นกรณีที่ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละที่ดินมจี ากัดมากข้ึนเนื่องจากการเติบโตของประชากรในท้องถ่นิ และการ
ส้ินสุดสิทธิการประมงในอา่ งเก็บน้า ดังนั้นเมื่อส่งมอบโครงการไปแล้วจะยงั มีงานอกี มากให้รัฐบาลดาเนินการตอ่ ไปเพ่ือ
สนับสนุนและติดตามผู้ได้รบั ผลกระทบ ซ่ึงรัฐบาลสามารถจดั สรรงบประมาณประจาปรี วมทัง้ มองหาความช่วยเหลือจาก
นานาชาติเพ่ือช่วยผู้ได้รับผลกระทบในการปรับปรุงการดารงชี วิตผู้ได้รับผลกระทบเพราะรายได้ของชุมชนและสิทธิ
เกี่ยวกับป่าไม้เชิงพาณิชย์จากทางการยังไม่ได้เต็มที่ นอกจากน้ีชาวบ้านยังไม่ได้รับการอบรมเร่ืองการแปรรูปไม้ท่ีเพ่ิม
มลู คา่ เพม่ิ จากผลติ ภัณฑไ์ ม้ของตน การประมงชาวบา้ นยังตอ้ งการอปุ กรณต์ กปลาและประสบการณต์ กปลาในอ่างเก็บน้า
ขนาดใหญ่ ดังนน้ั ชาวบ้านจึงตอ้ งใชเ้ วลาในการปรับตัวมากข้ึน จานวนปลาในอ่างเกบ็ น้าลดลงจึงจาเปน็ ตอ้ งจัดใหม้ รี ะบบ
ติดตามและจดั การประมงท่ีเหมาะสมเพือ่ ให้เปน็ การประมงอย่างย่งั ยืนสาหรับผู้ไดร้ ับผลกระทบ โดยสรุปมีองค์ประกอบ
สาคัญ 3 ประการที่จาเป็นตอ้ งมีเพื่อตรวจสอบให้แน่ใจวา่ กิจกรรมการฟื้นฟูการดารงชีพมีผลกระทบอย่างมนี ัยสาคัญตอ่
รายได้ของครอบครัวและยังรับรองความยง่ั ยืนของการปรับปรุงรายได้ ซ่ึงกิจกรรมแรกจะต้องดาเนินการในช่วงเวลาที่
เหมาะสมและเพยี งพอ ประการทสี่ องการสนบั สนุนทางการเงนิ จะต้องไดร้ บั ในเวลาเดียวกัน ประการทสี่ ามมีความจาเป็น
สาหรับเจ้าหนา้ ท่เี กษตรทม่ี คี ุณสมบัตสิ ามารถทางานใกล้ชิดกับชาวบา้ นได้ ดังนั้นกิจกรรมและโครงการฟน้ื ฟูอาชีพ ไมค่ วร
ส่งมอบโดยเรว็ เพราะกิจกรรมเหล่าน้ีต้องใชเ้ วลาและการสนับสนนุ ทางการเงนิ ทเี่ พียงพอเพื่อให้เกดิ ความยง่ั ยนื ในระยะยาว
กิตตกิ รรมประกำศ
การศึกษาครง้ั น้สี าเรจ็ ลลุ ่วงดว้ ยดี เพราะได้รับความกรุณาแนะนา ชว่ ยเหลอื เป็นอย่างดียงิ่ จาก อาจารย์ ดร. กอบ
ลาภ อารศี รสี ม อาจารยป์ ระธานทปี่ รกึ ษหลกั างานวจิ ยั ผ้ศู ึกษาขอขอบพระคุณ ผศ.ดร.ภาวณิ ี อารศี รสี ม, ผศ.ดร.ภัสสรณ์
คงธนจารุอนันต์, อาจารย์ ดร.พิณนภา หมวกยอด อาจารย์ท่ีปรึกษาร่วมที่ได้กรุณาให้แนวคิดต่างๆข้อแนะนาหลาย
ประการ ทาใหง้ านวจิ ัยฉบบั น้สี มบรู ณม์ ากยง่ิ ขน้ึ สดุ ท้ายขอขอบคณุ การชว่ ยเหลือจากผเู้ ชยี่ วชาญท่ใี ห้ข้อมูลอยา่ งเต็มท่ี ทา
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
552
ให้การศึกษาคร้งั นส้ี าเรจ็ ในเวลาอนั รวดเร็วและขอขอบคณุ ผู้ให้ความช่วยเหลืออีกหลายท่าน ซ่งึ ไมส่ ามารถกลา่ วนามในทนี่ ้ี
ได้หมด
เอกสำรอ้ำงอิง
McDowell, D., et al. 2553. Seventeen Report of the International Environmental and Social Panel
of Experts (22 November 2010). Washington D.C., The World Bank
[http://www.namtheun2.com/images/stories/poe/poe18.pdf]: 53 p.
Mcdowell, D., et al. 2554. Report 18 A and 18 B of the international environmental and social panel
of experts (12 February and 15 July 2011). Washington D.C., The World Bank
[http://www.namtheun2.com/images/stories/poe/poe18.pdf]: 53 p.
Mcdowell, D., et al. 2556. Reports 21 (a) and 21 (b) of the International Environmental and Social
Panel of Experts (March 12 and August 30, 2013). Washington D.C., The Worldbank
[http://www.namtheun2.com/images/stories/poe/poe21ab.pdf]: 57 p.
Mcdowell, D., et al. 2556. Twentieth Report of the International Environmental and Social Panel of
Experts (February 2, 2013). Washington D.C., The Worldbank
[http://www.namtheun2.com/reports/panel-of-expert-report.html]: 44 p.
NTPC 2 5 4 8 ; NTPC 2 5 4 8 ; WREA .2 5 5 3 . About NT2 retrieved August 2010, from
http://www.namtheun2.com/index.php?otion=comcontent&view=article&id=48&Itemid=53
NTPC .2548a. Nam Theun 2 Hydroelectric Project: Social Development Plan. Volume 1: Introduction
and Cross-Cutting Issues, Nam Theun 2 Power Company
[http://www.namtheun2.com/reports/social-development-plan-volume-1.html].
NTPC. 25 4 8 b. Nam Theun 2 Hydroelectric Project: Social Development Plan. Volume 2: Nakai
Plateau: Ethnic Minority Development Plan and Resettlement Action Plan, Nam Theun 2 Power
Company [http://www.namtheun2.com/reports/social-development-plan-volume-1/social
development-plan-volume-2.html].
NT2, 2548a; WB & ADB.2553. Environment & Social: Respecting the rights of villagers. Retrieved from
http://www.namtheun2.com/index.php/environment main/social/success-stories/154-
respecting-the-right
NT2 Project, 2548a; Ovenden, 2550; WB &&ADB, 2553. Social development plan: Volume 2-Nakai
Plateau EMDP and RAP. Nam Theun 2 Power Company
NT2 CA.2548. NT2 concession agreement volume 2A, Schedule No.4 part 1(Vol.2,pp1-127).
Vientiane.
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
553
Ovenden,M.255 0 . Nam Theun 2 hydro power project-resettlement action plan (Vol.1: general
information, pp.1-66). Vientiane.
Porter, I. C. and J. Shivakumar .2553. Doing a Dam Better: The Lao People’s Democratic Republic
and the Story of Nam Theun 2. Washington DC, The Worldbank
[http://documents.worldbank.org/curated/en/2010/01/13240425/doing-dam-better-lao-
peoples democratic-republic-story-nam-theun-2-nt2]
WB & ADB.2553. Nam Theun 2 resettlement: taking stock at the halfway point (pp.1-40). Vientiane:
World Bank.
WB.2553. Lao PDR Development Report 2010. Natural Resource Management for Sustainable
Development: Hydropower and Mining Vientiane, Lao PDR, The World Bank, AusAID,
European Commission and the Centre for Development and Environment, University of Bern:
80 p.
Sacklokham, S., Kouangpalath, P., & Kousonsavath, C. 2014. Case study: Compensation and livelihood
restauration at Nam Theun 2 hydropower project. Retrieved from
https://orbi.ulg.ac.be/bitstream/2268/197257/1/3.%20Case%20Study_Compensation%20and%
20Livelihood%20Restauration%20at%20Nam%20Theun%202%20Hydrop ower%20Project.pdf
United Nations in the Lao PDR.2558. Country Analysis Report: Lao People’s Democratic Republic,
viewed on 30 October 2016, accessed, Downloaded from “http://www.la.undp.org/
content/dam/laopdr/docs/Legal%20Framework/UNDPLACAR-2012-2015.pdf”
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
554
รูปแบบงำนส่งเสรมิ กำรเกษตรของเกษตรกรในพนื ท่ีโดยรอบศนู ย์พฒั นำและบรกิ ำร
ดำ้ นกำรเกษตรห้วยซอน–ห้วยซวั นครหลวงเวยี งจันทน์ สำธำรณรฐั ประชำธปิ ไตยประชำชนลำว
The Pattern of Agricultural Extension Works of Farmers in the Area Surrounding The
Huayxone-Huayxua Agricultural Development And Service Center
Vientiane Capital, Lao People's Democratic Republic
นำงสำว สุวรรณี รวิชัย
Miss Souvanny LORVIXAY
สาขาการจดั การ และ พัฒนาทรพั ยากร คณะผลติ กรรมการเกษตร มหาวทิ ยาลยั แม่โจ้ จงั หวัดเชียงใหม่ ประเทศไทย 50290
Resources Management and Development, Faculty of Agricultural Production,
Maejo University, Chiangmai Province, Thailand 50290
[email protected]
บทคัดย่อ
บทความวิจัยน้ีเป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยมีการศึกษาเอกสาร สิ่งพิมพ์ ส่ือออนไลน์ และลงพ้ืนที่สัมภาษณ์
ผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้อานวยการ และหัวหน้างานท่ีให้ความรู้เก่ียวกับงานสง่ เสริมการเกษตรของเกษตรกรของศูนยพ์ ัฒนาและบริการ
ด้านการเกษตรห้วยซอน-หว้ ยชัวร์ โดยมีวตั ถปุ ระสงค์เพอื่ ศึกษารปู แบบงานส่งเสริมการเกษตรของเกษตรกรในพ้ืนท่ีโดยรอบศูนย์
พฒั นาและบรกิ ารด้านการเกษตรหว้ ยซอน-หว้ ยชัวร์ นครหลวงเวียงจนั ทน์ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
จากการศึกษาวจิ ยั พบว่า ศูนย์พัฒนาและบริการด้านการเกษตรห้วยซอน–ห้วยซัว้ เป็นตัวอย่างและแหล่งเรยี นรู้
สาธิต ให้แก่เจ้าหน้าท่ีและเกษตรกรของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ได้เข้ามาศึกษาดูงานตลอดจนฝกึ อบรมและ
ถ่ายทอดวิชาการและเทคโนโลยีด้านต่างๆ ได้อย่างสมบูรณ์ รวมถึงการจัดทาแปลงสาธิตตัวอย่างทาการเกษตรตามแนว
พระราชดาริทฤษฎีใหม่ที่เรียกว่า “ครอบครัวต้นแบบ” ได้มีฐานการเรียนรู้ท่ีสอดคล้องกับหลักสูตร เผยแพร่ความรู้ทาง
เทคโนโลยีด้านการเกษตรเช่น งานชลประทาน งานพัฒนาที่ดิน งานวิชาการเกษตร งานปศุสัตว์ และงานประมง ไป
ถ่ายทอดและส่งเสริมเกษตรกรชาวลาว เพ่ือนาไปถ่ายทอดให้ชาวเกษตร กลุ่มผู้ผลิต และผู้ประกอบการด้านกสิกรรม ให้
เติบใหญ่เข้มแขง็ และขยายผลออกสูว่ งกว้างในขอบเขตทว่ั ประเทศ ช่ึงปัจจบุ ันศูนย์พฒั นาและบรกิ ารดา้ นการเกษตรห้วย
ซอน–ห้วยซ้ัว ได้ขยายการส่งเสริมเกษตรกรเป็นครอบครัวต้นแบบในพ้ืนท่ีโดยรอบศูนย์เพิ่มเป็นจานวน 101 ครอบครัว ใน 2
อาเภอคอื อาเภอนาซายทอง 8 ตาบล จานวน 84 ครอบครัว และ ส่วนอาเภอสังทอง 1 ตาบล จานวน 17 ครอบครัว
คำสำคญั : ศนู ย์เรยี นรู้ เกษตรกรตน้ แบบ รูบแบบการสง่ เสริมการเกษตร
(Learning Center, Model Farmers, Agricultural Promotion Model)
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
555
Abstracts
This research article is qualitative research. By studying documents, publications, and online media, and
interviewing experts, directors, and supervisors who provided knowledge about agricultural extension work for
farmers of Huayxone-Huayxau Agricultural Development and Service Center - Huay Sure. This study aimed to study
the pattern of agricultural extension work of farmers in the area surrounding the Huayxone-Huayxua Agricultural
Development and Service Center. Vientiane Capital Lao People's Democratic Republic.
Fromthe research study, itwas found that HuaiSon - Huai Sua Agricultural Development and Service Center
as an example and a demonstration learning resource to officials and farmers of the Lao People's Democratic
Republic has come to study, visit, as well as train and transfer academic and technology in various fields completely
Including the preparation of agricultural demonstration plots according to the New Theory Royal Initiative called The
“Model family” has a learning base that is consistent with the curriculum. Disseminate knowledge of agricultural
technology such as irrigation work and land development work in Agriculture, Livestock, and Fisheries to convey and
promote Lao farmers. To be conveyed to farmers, producer groups, and agricultural entrepreneurs to grow strong
andexpand the results to a wide range across the country Currently, the development and service center Huayxone
Agriculture - Huayxua expand the promotion of people farmers are model families in the area surrounding the
center, totaling 101 families in 2 districts: NaSaiThong District, 8 sub-districts, 84 families, and SangThong District, 1
subdistrict, 17 families.
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
556
บทนำ
สถานการณ์ปัจจุบันได้เร่งการเพ่ิมขึ้นขององค์กรการผลิตของเกษตรกรให้ดีขึ้นตามบทเรียนของประเทศต่าง ๆ ว่า
บทเรียนท่ีผ่านมา สปป.ลาว เห็นว่าจะต้องได้ยกระดับการพัฒนาเศรษฐกิจของประชาชนซ่ึงเป็นหนึ่งในภาคส่วนสาคัญของ
เศรษฐกิจของประเทศควบคู่ไปกับเศรษฐกิจของรฐั และเศรษฐกิจภาคเอกชน โดยความร่วมมือของประชาชนคือ การจดั ต้งั หน่วย
เศรษฐกิจที่ผู้คนรวมตัวกันโดยสมัครใจดูแลจัดระเบียบการผลิต เคล่ือนไหวธุรกิจด้วยตัวเองด้วยหลายรูปแบบในน้ันรูบแบบ
สหกรณ์รูบแบบพฒั นาเกษตรสูงสดุ เปา้ หมายการพัฒนาทย่ี งั่ ยืน (SDGs) ได้เรียกร้องใหค้ วามสาคัญกับเกษตรกรมากกว่าการทา
ฟาร์ม ซ่ึงหมายความว่าพวกเขาจาเป็นต้องดูแลการดารงชีวิตของเกษตรกรเป็นหลัก ไม่ใช่เพื่อเห็นความสาเร็จทางการเกษตร
เท่าน้ัน แต่ในความเป็นจริงเมื่อเผชิญกบั ความต้องการส่งออกสินค้าอาหารท่ีเป็นมรดกตกทอด แนวโน้มโดยรวมของประเทศใน
ปัจจุบนั ม่งุ เน้นไปที่การผลติ ฟารม์ ขนาดใหญ่นอกเมืองและในเมือง ในขณะทก่ี ารผลิตเกษตรกรรายย่อยในพื้นท่ีชนบทยงั ไม่ได้รับ
การพัฒนาให้ตรงกัน. ชึ่งในผลการวิจัยระหว่างประเทศกาลังพัฒนาต้องผ่านประสบการณ์ได้เรียนรู้บทเรียนและยังคงส่งเสริม
เศรษฐกจิ แบบมสี ่วนรว่ มของประชาชนโดยเฉพาะสหกรณ์ สาหรับประเทศที่มีระดับการพัฒนาเศรษฐกจิ สงั คมคลา้ ยกบั สปป.ลาว
อยทู่ วบี แอฟรกิ า เอเชยี ใต้ และประเทศโดยรอบของ สปป.ลาว ลว้ นมงุ่ เนน้ ไปที่การส่งเสริมเศรษฐกิจแบบมสี ่วนรว่ มกับประชาชน
เช่น จีน เวียดนาม ไทย และ ประเทศในเอเชยี อื่น ๆ เศรษฐกิจการร่วมมืกบั ประชาชนกลุ่มนี้มสี ่วนทาให้เศรษฐกิจมหภาคเติบโต
ซ่ึงเป็นเครื่องมอื สาคญั ในการแก้ปัญหาความยากจนตลอดจนแก้ไขปัญหาความเหล่ือมล้าระหว่างคนจนกับคนรวย สร้างสังคมที่
กลมกลืน ประชาธิปไตยที่เป็นธรรม และสรา้ งหลักประกันการพฒั นาทย่ี ง่ั ยืน (จติ ธวิทย์ใส พร้อมคณะ, 2021)
การพัฒนาและส่งเสริมเกษตรกรของศูนย์พัฒนาและบริการด้านการเกษตรห้วยซอน-ห้วยซั้ว สืบเน่ืองมาจาก
ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศไทยและสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวมีมาอย่างต่อเนื่องยาวนาน และความสัมพันธ์ยิ่ง
แน่นแฟ้นขึ้น หลงั จากสมเดจ็ พระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารีได้เสด็จพระราชดาเนิน
เยือนสาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนลาว เมื่อวันที่ 15-22 มีนาคม 2533 ตามคากราบบงั คมทูลเชิญของรฐั บาลลาว ในการ
เสดจ็ พระราชดาเนนิ เยือนครง้ั น้นั มผี ลทาให้ความสัมพันธ์ของท้งั สองประเทศดียิ่งขึ้น ส่งผลให้มีการติดต่อสมั พนั ธ์ กนั มากขึ้น โดย
ผ้นู าประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตย ประชาชนลาวได้มาเยือนประเทศไทยอย่างตอ่ เน่อื ง นับแตป่ ี 2533 อาทิ ท่านไกสอน พมวิ
หาน อดีตนายกรัฐมนตรีสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว และท่านพูน สีปะเสิด อดีตรองนายกรัฐมนตรี และ
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ซ่ึงเดินทางมาเยือนประเทศไทย เม่ือเดือน
เมษายน 2534 ตอ่ มาเม่ือวันที่ 10 มกราคม 2535 นายไกสอบ พมวหิ าน ประธานประเทศสาธารณรฐั ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว
ได้เดนิ ทางมาเยอื นประเทศไทยอย่างเปน็ ทางการ ในฐานะพระราชอาคันตกุ ะของพระบาทสมเด็จพระมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชมหาราช
บรมนาถบพติ ร และสมเดจ็ พระนางเจ้าสริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง ในการมาเยือนคร้งั นนั้ ท่านไกสอน
พมวิหาน ประธานประเทศ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว และนายกรัฐมนตรี พร้อมคณะผู้บริหารระดับสูงของ
สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ได้มีโอกาสไปเย่ียมชมศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเน่ืองมาจาก พระราชดาริ
อาเภอดอยสะเก็ด จงั หวัดเชียงใหม่ (สุวัฌน์ เทพอารกั ษ์ พร้อมคณะ , 2020)
ศนู ยพ์ ฒั นาและการบริการดา้ นการเกษตรห้วยซอน-ห้วยซ้ัว เปน็ โครงการร่วมมือระหว่างประมุขรฐั แห่ง สปป.ลาว และ
รัฐบาลแหง่ ราชอาณาจกั รไทย และเป็นหน่งึ ในโครงการอันเนอ่ื งมาจากพระราชดาริของพระบาทสมเดจ็ พระมหาภมู ิพลอดุลยเดช
มหาราช บรมนาถบพติ รทพ่ี ระราชทานแก่พสกนิกรท้ังในประเทศและตา่ งประเทศ โดยเน้นการสรา้ งองคค์ วามรูท้ ี่กอ่ เกดิ ประโยชน์
ต่อสาธารณชนได้อย่างเหมาะสมตามสภาพภูมิสังคมอย่างยั่งยืน โดยโครงการนี้เกิดขึ้นมาจากท่ี ท่าน ไกสอน พมวิหาน อดีต
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
557
ประธานประเทศแห่งสาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว เดนิ ทางมาเยย่ี มชมการดาเนินงานของศนู ย์ศกึ ษาการพัฒนาห้วยฮ่อง
ไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดาริ จังหวัดเชียงใหม่ เม่ือวันที่ 10 มกราคม 2535 และได้มีสานกราบบังคมทูลพระกรุณาขอ
พระราชทานความช่วยเหลือจากพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว เมื่อปี 2535 ในการจัดตั้งโครงการศูนยพ์ ัฒนาดา้ นการเกษตรใน
สปป.ลาว ขึ้น เพือ่ เปน็ แบบอยา่ งและสถานทถ่ี ่ายทอดความรู้ทางวิชาการด้านเกษตรกรรม ตลอดจนประสบการณจ์ ากตวั อย่างจริง
ใหแ้ ก่ประชาชนชาวลาว.
ศูนย์พัฒนาและการบรหิ ารเกษตรห้วยซอน-ห้วยซ้ัว มีท่ีต้ังห่างจากใจกลางเมอื งนครหลวงเวียงจนั ทน์ ไปเส้นทางเลขท่ี
13 เหนือ 22 กโิ ลเมตร มีทตี่ ้งั อย่เู ขตตาบลนายาง อาเภอนาซายทอง นครหลวงเวยี งจนั ทน์ โดยขนึ้ กับห้องการกระทรวง กระทรวง
กสิกรรมและป่าไม้ เป็นโครงการอันเน่อื งมาจากพระราชดาริ ที่ประกอบด้วยคณะร่วมมือด้านวิชาการจากบรรดากรมตา่ งๆ ของ
กระทรวงเกษตร และ สหกรณแ์ หง่ ราชอาณาจกั รไทย อันเน่ืองมาจากวันท่ี 8 เมษายน 2537 พระบาทสมเดจ็ พระมหาภมู ิพลอดุลย
เดชมหาราช บรมนาถบพิตรได้เสด็จพระราชดาเนินไปทรงเปิดศูนย์พัฒนาฯแห่งน้ีร่วมกับ ท่าน หนูฮัก พูมสะหวัน ประธาน
ประเทศแห่ง สปป.ลาว ถือเป็นโครงการอนั เนอื่ งมาจากพระราชดารแิ หง่ แรกใน สปป.ลาว โดยมีสานักงานคณะกรรมการพเิ ศษเพื่อ
ประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดาริ (กปร.) สถานเอกอัครราชทูตเวียงจันทน์ และ กระทรวงกสิกรรมและป่าไม้
กระทรวงการตา่ งประเทศลาว รว่ มกนั รับผดิ ชอบ จุดประสงคแ์ ละเปา้ หมาย เพ่ือสบื ขยายสายพัวพนั รว่ มมืออันดีงามของสองฝ่าย
ลาวไทย ให้แน่นแฟ้นกันตลอดไป โดยเฉพาะคือการพัฒนาและส่งเสริมอาชีพให้แก่ พ่อแม่ประชาชน ในเขตชนบท ให้มีความรู้
ความสามารถ ด้านการปลูก การเล้ียง ให้เข้มแข็งและมั่นคงสามารถเลี้ยงชีพได้ พร้อมกันน้ัน ก็ได้นาเอาเทคนิค และ เทคโนโลยี
แบบใหม่ เก่ียวกับการปลูก การเลี้ยง ท่ีได้รับผลสาเร็จจากประเทศไทย เพ่ือนามาเผยแพร่ให้ชาวกสิกร และผู้ประกอบการ ได้
ศึกษาเรียนรู้ไดน้ าไปหมุนใส ได้นาไปหมนุ ใช้ และขยายผลสาเร็จออกสวู่ งกวา้ ง ในขอบเขตท่วั ประเทศ ศนู ย์พฒั นาและบริการด้าน
การเกษตรห้วยซอนหว้ ยซั้ว (หลกั 22) มพี ้ืนท่ที ง้ั หมด 52 เฮกตาร์ และอ่างเกบ็ น้าห้วยซอน ซงึ่ มีพนื้ ท่ี 42.6 เฮกตาร์ สามารถเก็บ
กักน้าได้ 2 ล้าน ลูกบาศก์เมตรต่อปี ซ่ึงมีระบบคลองส่งน้าชลประทานยาว 5.570 เมตร ไม่มีหัวงานระบายน้าไหลเข้าพื้นท่ีการ
ผลิตเอง (ดลมนัส กาเจ, 2558)
จากแนวคิด และ ทฤษฎีในพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว ทไี่ ด้ทรงคดิ พิจารณาอย่างถอ่ งแท้และไดพ้ ระราชทานให้เป็น
แนวทางในการปฏบิ ตั ิงาน โดยแยกออกตามลักษณะและประเภทของกลุ่มงานใหญ่ ๆ เชน่ เรอ่ื งทเ่ี กี่ยวกบั ดนิ นา้ การพฒั นา และ
อนรุ ักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และส่ิงแวดลอ้ ม การพฒั นาสงั คมและการส่งเสริมคณุ ภาพชีวติ ของประชาชน ดงั โครงการพฒั นาอัน
เนื่องมาจากพระราชดาริจึงเกี่ยวข้องอยู่กับเร่ืองของการพัฒนาปัจจัยการผลิตต่างๆเช่น ดิน น้า ท่ีทากิน ทุน และความรู้ด้าน
เกษตรกรรม การอนรุ ักษ์ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อม ฯลฯ และหลักสาคญั ของทุกเรอ่ื งกค็ อื ความเรยี บงา่ ยดงั ที่ได้ทรงใช้
คาวา่ “Simplify” หรอื “Simplicity” จะต้องเรียบงา่ ยไมย่ ุง่ ยากสลับซบั ซ้อน ท้งั ในแนวความคิดและด้านเทคนิควิชาการจะต้อง
สมเหตุสมผล ทาได้รวดเร็ว และสามารถแก้ไขปัญหาให้ก่อประโยชน์ได้จริง ตลอดจนมุ่งไปสู่วิถีแห่งการพัฒนาย่ังยืน
(Sustainability) (สานกั งานคณะกรรมการพเิ ศษเพ่ือประสานงานโครงการอันเนือ่ งมาจากพระราชดาริ, 2012) ชงึ ตลอดระยะเวลา
28 ปที ผ่ี ่านมา ศนู ยพ์ ัฒนาและบริการดา้ นการเกษตรด้วยซอน-ห้วยซวั้ ไดด้ าเนินการตามวตั ถปุ ระสงค์หลักของโครงการในการทา
หน้าท่ีเป็นแหล่งเรียนรู้และเผยแพร่ความรู้ทางวิชาการด้านการเกษตร ท่ีสอดคล้องกับสภาพพ้ืนท่แี ละเหมาะสมกับวิถีชีวิตของ
ประชาชนลาว จนประสบความสาเร็จสามารถเป็นศูนย์กลางในการเผยแพร่องค์ความรู้ เป็นสถานท่ีฝึกอบรม สถานที่ฝึกงาน
สาหรับเจา้ หน้าท่ดี ้านการเกษตร เกษตรกร รวมถงึ นกั เรียนและนักศึกษาเป็นจานวนมาก. ดว้ ยเหตุผลสาคญั ดงั กลา่ วมานนั้ ผู้วิจยั
จึงได้ศึกษาศึกษารูปแบบของงานส่งเสริมการเกษตรของเกษตรกรในพื้นที่โดยรอบศูนย์พัฒนาและบริการด้านการเกษตรห้วย
ซอน–ห้วยซั้ว นครหลวงเวียงจันทน์ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เพื่อนาเสนอรูปแบบงานพัฒนาและการบริการ
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
558
เกษตรกรของศนู ย์พฒั นาและบริการด้านการเกษตรหว้ ยซอน-ห้วยซว้ั ให้กับชาวกสกิ ร กล่มุ ผู้ผลติ และผูป้ ระกอบการดา้ นกสิกรรม
ได้นาไปปรบั ใชต้ อ่ ไป
อปุ กรณ์และวธิ ีดำเนนิ กำรวจิ ัย
การศึกษาวจิ ยั ครงั้ นีค้ ณะผวู้ ิจัยไดก้ าหนดระเบยี บวธิ กี ารวจิ ัยหรือกระบวนวิธกี ารวจิ ยั (methodology) โดยการใชว้ ธิ กี าร
วิจัยเชิงคุณภาพและภาคสนามอันประกอบไปดว้ ย กระบวนการศึกษา และวิเคราะห์ข้อมูลจากเอกสารหรือการวิจัยเชิงเอกสาร
(documentary research) และ กระบวนการสัมภาษณ์เจาะลึก (in-depth interview) โดยมีเหตุผลประการ สาคัญของการนา
ระเบียบวิธีการวจิ ยั หรือกระบวนวิธีการวจิ ัย (methodology) ดังกลา่ วขา้ งตน้ มาใชใ้ นการดาเนนิ กระบวน การวจิ ัยทมี่ สี าระสาคัญ
โดยสรุปดงั ตอ่ ไป
วิธีการดาเนินการวิจัยได้ศึกษาข้อมูลจากเอกสารต่างๆ (Documentary Research)และมีการสัมภาษณ์ ออกแบบ
สัมภาษณโ์ ดยกรอบในการวจิ ัยดังน้ี 1) ศึกษาจากเอกสารวรรณกรรมหนงั สือประเภทสิ่งตพี มิ พ์ แถบบันทกึ เสยี ง วีดีทัศน์ และอ่นื ๆที่
เกี่ยงข้อง เพ่ือศึกษารูปแบบของงานสง่ เสริมการเกษตรของเกษตรกรในพ้ืนท่โี ดยรอบศูนย์พัฒนาและบริการด้านการเกษตรห้วย
ซอน–ห้วยซ้ัว โดยสัมภาษณ์ผู้ทรงคณุ วุฒิท่ีมีความรู้เก่ียวกับรปู แบบของงานสง่ เสรมิ การเกษตรของเกษตรกรในพื้นที่โดยรอบศูนย์
พัฒนาและบริการด้านการเกษตรห้วยซอน–ห้วยซ้ัว
ผู้ให้ข้อมูลท่ีสาคัญ ในการวิจัยคร้ังน้ี เป็นการศึกษาวิเคราะห์คุณภาพเชิงคุณภาพ และ ภาคสนาม ดังน้ัน จึงได้กาหนด
กล่มุ ประชากร และ กล่มุ ตัวอยา่ งท่ีทรงคณุ วุฒทิ ม่ี ีความรูเ้ กี่ยวกบั รปู แบบของงานสง่ เสรมิ การเกษตรของเกษตรกรในพ้ืนทโ่ี ดยรอบ
ศนู ยพ์ ัฒนาและบรกิ ารดา้ นการเกษตรห้วยซอน–ห้วยซ้วั จานวน 8 คนคือ ผูอ้ านวยการ หัวหนา้ งานในศูนยพ์ ัฒนาและบริการด้าน
การเกษตรห้วยซอน-หวยชัวร์
เคร่ืองมือที่ใช้ในการวิจัยเคร่ืองมือที่ใช้ในการศกึ ษาวิจัยในคร้ังน้ีเป็นแบบสมั ภาษณ์ ท่ีถูกออกแบบโดยอาศัยการสมั ภาษณ์
แบบมีโครงสร้าง (Structuredinterview) เป็นการสัมภาษณ์ทีม่ ีการวางแผนจดั เตรียมชุดคาถามและวิธีการสัมภาษณ์อย่างเป็นระบบ
และมขี ้ันตอนลว่ งหนา้ มีการดาเนนิ งามแบบเป็นทางการภายใต้กฎเกณฑแ์ ละเป็นมาตรฐานซ่งึ มีเนือ้ หาการสัมภาษณ์ เกยี่ วกับรูปแบบใน
ฐานการเรียนรู้ หลกั สูตรเรยี นรู้ เกษตรกรตน้ แบบของศนู ย์ ว่าได้ดาเนนิ การพัฒนาและการบริการเกษตรกรยา่ งไร
การเก็บรวบรวมข้อมลู ในครั้งนไี้ ดม้ ีขั้นตอนการเกบ็ รวบรวมข้อมลู โดยใชว้ ธิ ีศึกษา รวบรวมเอกสาร หนังสอื สงิ่ พมิ พ์ และ
งานวิจัยทเ่ี ก่ียวข้อง และลงพืน้ ที่สัมภาษณ์แบบเจาะลึก (In depth Interview)และได้รวบรวมขอ้ มูลจากเอกสารมาวิเคราะห์ ตาม
แนวคิดและทฤษฎีในพระบาทสมเด็จพระมหาภมู ิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ รในโครงการพฒั นาอันเนื่องมาจากพระราช
ดาริ เพ่ือสง่ เสริมและพัฒนาการเกษตรในพ้ืนท่โี ดยรอบศูนย์พัฒนา และ บริการด้านการเกษตรห้วยซอน–ห้วยซ้ัว และนาเสนอผล
การศกึ ษาวจิ ยั ให้กบั ผทู้ รงคุณวุฒเิ ปน็ ผ้ปู ระเมินงานวจิ ัยวา่ มีน้าหนักตอ่ การนาไปใช้ใหก้ ับชาวกสิกร กลุ่มผูผ้ ลติ และผู้ประกอบการ
ดา้ นกสิกร มากน้อย เพียงใด
การวิเคราะห์ข้อมูลวิเคราะห์ข้อมูลแบบ ContentAnalysis โดยวิเคราะห์ความเป็นมาศูนย์พัฒนาและบริการด้าน
การเกษตรในศูนย์พฒั นาและ บริการด้านการเกษตรห้วยซอน–หว้ ยซัว้ วา่ มคี วามสอดคล้องกับแนวคดิ และทฤษฎใี นพระบาทสมเดจ็
พระเจา้ อยหู่ วั พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ รพระราชดาริในโครงการพัฒนาศนู ย์อยา่ งไร
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
559
ผลกำรวิจยั
จากการศึกษารูปแบบของงานส่งเสรมิ การเกษตรของเกษตรกรในพ้ืนท่โี ดยรอบศูนยพ์ ัฒนาและบริการด้านการ เกษตร
หว้ ยซอน–ห้วยซ้วั นครหลวงเวียงจนั ทน์ สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว พบวา่ ศนู ย์ได้มีลักษณะที่โดดเด่น 3 ด้านคือ
1) ด้ำนฐำนกำรเรยี นรู้
การพฒั นาโครงสร้างพน้ื ฐาน
ช่วงทีด่ าเนนิ งานจดั ต้ังศนู ยฯ์ มปี ระชาชนอาศยั อยู่ไม่หนาแน่น สภาพท่อี ยู่อาศยั มีลักษณะเป็น บา้ นเรอื นถาวร
แตล่ ะชมุ ชนจะไมม่ บี ริการสาธารณะ ไม่มไี ฟฟ้า ถนนเปน็ ทางลูกรัง การเดินทางยาก ลาบาก ประชาชนส่วนใหญ่มีอาชีพทานา ทา
สวน ทาไร่ และรบั จ้างทว่ั ไป ปญั หา ทสี่ าคญั ในการประกอบอาชีพ คอื การขาดแคลนน้า และดนิ ทข่ี าดความ อุดมสมบูรณ์ ดังนน้ั
ในช่วงแรกของ การพัฒนา จึงได้ดาเนินการก่อสร้าง ระบบสาธารณูปโภค อาทิ ไฟฟ้า ประปา เส้นทางคมนาคมภายใน และรอบ
ศูนย์ฯ ก่อสร้างอาคารท่ีทาการการศูนย์ฯ อาคารฝึกอบรม เรือนพัก ฝึกอบรม โรงอาหาร โรงเก็บวัสดุและ เมล็ดพันธุ์ ลานตาก
เมล็ดพันธ์ุ คอกสัตว์ และบ่อเลีย้ งปลา ซ่ึงปัจจบุ ันมีผเู้ ข้ามาฝึกอบรมในศูนยฯ์ อย่างต่อเน่อื ง ทั้งจากภายในแขวงและ นอกแขวง
ของสาธารณรฐั ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว รวมถึงประเทศไทยและจนี เป็นตน้
การพัฒนาแหล่งนา้
งานพัฒนาแหล่งน้าเป็นกิจกรรมท่ีสาคัญกิจกรรมหน่ึง ซ่ึงทางฝ่ายลาวมีความ ต้องการมาก จากการสารวจ
พบว่ามีลาน้าสาคญั ท่ีไหลผ่านพื้นท่ีศนู ย์ฯ และหมู่บ้านเป้าหมาย ทั้ง 5 หมู่บ้านของลาว คือ ห้วยซอนและห้วยขั้ว สาหรับพ้ืนที่
ศนู ยฯ์ นั้นอย่รู ะหวา่ งห้วยขว้ั และห้วยซอนไหลมาบรรจบกัน ไดม้ กี ารดาเนินงานในการพฒั นาแหล่งน้า ดังน้ี
การกอ่ สรา้ งอ่างเก็บนา้ ห้วยซอน มขี นาดทานบดนิ ยาว 450 เมตร สูง 14 เมตร กว้าง 4 เมตร ระบบสง่ นา้ เป็น
คลองดาดคอนกรีต มีความยาว 5,570 เมตร มีความจุประมาณ 1.8 ล้านลูกบาศก์เมตร ซ่ึงก่อสร้างเสร็จเม่ือปี 2541 สามารถ
สนับสนุนกิจกรรมต่างๆ ของศูนย์ฯ ตลอดจนพ้ืนท่ีเพาะปลูกของประชาชนในหมู่บ้านนายาง บ้านหัวขัว และบ้านนาซอน
ครอบคลุมพน้ื ที่ 2,233 ไร่ ในฤดูฝน และ 1,000 ไร่ ในฤดแู ล้ง ซึ่งต่อมาเม่ือปี 2555 ไดป้ รบั ปรงุ เพ่ือเพิม่ ความจขุ องอา่ งเกบ็ น้าเปน็
2 ล้านลกู บาศก์ เมตร ทาใหม้ ศี ักยภาพในการส่งน้าครอบคลุมพื้นท่ี 2,500 ไร่ ช่วยเหลือเกษตรกร จานวน 9 หมู่บ้าน ไดแ้ ก่ บ้าน
นายาง บา้ นนาซอน บา้ นหวั ขวั บ้านนา้ เลย้ี งเหนือ บา้ นน้าเลยี้ งใต้ บ้านดา่ น บา้ นนาซบั และบ้านหนองคนั คู รวม 1,636 ครัวเรือน
ใหส้ ามารถปลกู ขา้ วนาปรังได้
การขดุ สระนา้ ประจาไร่ นาของเกษตรกร โดยกระจายตาม หมบู่ ้านรอบศูนย์ฯ ขนาดความจุ 1.250 ลกู บาศก์
เมตร ปลี ะ 25 สระ รวม 225 สระ ทาให้พืน้ ที่ทาการเกษตร รอบศนู ยฯ์ จานวน 2,500 ไร่ มผี ลผลติ ทางการเกษตรสูงขนึ้ ท้ังน้ไี ด้มี
การจดั ต้ัง กลุ่มผูใ้ ชน้ ้า จานวน 2 กลมุ่ มีสมาชกิ รว่ มโครงการ จานวน 4,690 คน
สนับสนุนการก่อสร้างฝายทดน้าห้วยซัว บ้านนายาง เขตน้าเกล้ียง เมืองนาทรายทอง นครหลวง เวียงจันทน์
เป็นฝายคอนกรีตขนาดส้นฝายกวา้ ง 15 เมตร สูง 25 เมตร กั้นบริเวณอ่างเก็บน้าห้วยขว้ั เหนือบริเวณอ่างเก็บน้าห้วยซอนขน้ึ ไป
เพ่ือเปน็ แหลง่ น้าสาหรับอปุ โภคบริโภคและเกษตรกรรมของประชาชน โดยมพี ื้นทร่ี บั ประโยชนป์ ระมาณ 500 ไร่ บ้านนายาง ซ่งึ มี
ประชากรรวมประมาณ 300 ครวั เรอื น 1,500 คน พร้อมเกบ็ กักน้า ใหแ้ ก่ประชาชนชาวลาวได้ในเดือน กมุ ภาพันธ์ 2552
การก่อสร้างฝายทดน้าเพ่มิ เตมิ เนือ่ งจากรฐั บาลลาว เห็นความสาคัญการกอ่ สร้างอ่างเก็บนา้ ห้วยซอนและฝาย
ห้วยซัว ซ่ึงมีประโยชน์แก่ประชาชนในพื้นที่บริเวณนั้นและเพ่ือให้การใช้ประโยชน์จากแหล่งน้าแห่งน้ีไดม้ ากกว่าเดมิ และคุ้มค่า
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
560
รัฐบาลลาวจึงสร้างฝายทดน้าข้ึน จานวน 3 แห่ง อยู่เขตบ้านน้าเล้ียง 1 แห่ง และบ้านนาซับ 2 แห่ง โดยมีพ้ืนที่รับประโยชน์
ประมาณ 400 ไร่ มปี ระชากร รวมประมาณ 850 ครวั เรอื น ประชากร 3.500 คน ดาเนินการเสรจ็ ปี 2554
การพัฒนาทีด่ นิ
ลกั ษณะดนิ ของพนื้ ทศ่ี นู ยฯ์ สว่ นใหญ่เปน็ ดนิ ทม่ี ีความอุดมสมบรู ณค์ ่อนขา้ งตา่ ถงึ ต่ามาก มีปฏกิ ริ ิยาของ
ดินเป็นกรด ค่าความเป็นกรด เป็นด่าง ประมาณ 4.3–5.3 ดินส่วนใหญ่เป็นทรายแป้ง และทรายละเอยี ดทาให้คุณสมบัติ
ทางกายภาพของดินไม่ดี ดินมีลักษณะแนน่ ทึบ ได้มกี ารดาเนินการดงั น้ี
งานปรับปรุงทดี่ ิน: ส่งเสริมการสาธิตผลิตปุ๋ยหมักโดยใช้สารเร่งซุปเปอร์ ส่งเสริมการผลิตป๋ยุ หมักชวี ภาพ
(ปุ๋ยหมักแห้ง) ส่งเสริมการผลิตป้องกันแมลงศัตรูพืชโดยใช้สารเร่ง อบรมการเก็บตัวอย่างการวิเคราะห์ดินด้วยเครื่องมือ
วเิ คราะหด์ นิ อย่างงา่ ย (Soll Test Kit) และสารวจและวเิ คราะห์ดิน
งานอนุรักษ์ดินและน้า: เกษตรกรได้รับความรู้ในการขยายพันธุ์หญ้าแฝก โดยสามารถผลิตเพ่ือส่งขายใหก้ ับ
ศูนยฯ์ ในส่วนกิจกรรมการบริการแจกกล้าหญา้ แฝก มีเกษตรกรสนใจขอรบั บริการกล้าหญ้าแฝกนาไปปลูกในพื้นท่ีของตนเอง อาทิ
บริเวณขอบบ่อและคันนา เปน็ ต้น เพอื่ อนุรกั ษ์ดนิ และนา้ ลดการพังทลายของหน้าดนิ รวมถงึ ภาคเอกชนท่ีขอรบั พันธ์หุ ญ้าแฝกไป
ปลกู เพอ่ื ป้องกันการชะล้างพงั ทลายของหน้าดิน อาทิ โครงการนา้ เทิน 2 และโครงการบา้ นบอ่ ทอง แขวงคามว่ น เปน็ ต้น.
งานสารวจและการใช้ประโยชน์ท่ีดิน: จากการส่งเสริมการใชป้ ระโยชนท์ ่ีดนิ ท่เี หมาะสม ทาให้เกษตรกรเปล่ียน
วิถกี ารทาเกษตรแบบเชงิ เดี่ยวมาเปน็ การเกษตรแบบผสมผสาน.
งานฝกึ อบรม และถา่ ยทอดเทคโนโลยีการเกษตร: ทาให้เกษตรกรทเี่ ขา้ รบั การฝกึ อบรมเข้าใจและเรยี นรูว้ ิธีการ
ปรับปรุงบารุงดินอยา่ งถกู วธิ ี อาทิ การไถกลบตอซงั และการทาปุย๋ พืชสดรว่ มกับการใช้ปยุ๋ อนิ ทรีย์น้า เป็นตน้ .
นอกน้ัน เกษตรกรสามารถผลติ ป๋ยุ หมกั โดยใชส้ ารเรง่ ซุปเปอร์ พด.2 น้าหมักชีวภาพโดยใชส้ ารเร่งซปุ เปอร์ พด.
2 และสารป้องกนั แมลงศตั รพู ืช โดยใช้สารเร่ง พด.2 สาหรับนามาใช้ในแปลงเกษตรของตนเอง ผลผลิตท่ีไดเ้ พ่มิ มากขนึ้ ในขณะท่ี
ต้นทนุ ในการผลติ ลดตา่ ลง เปน็ แบบอย่างทส่ี ามารถแนะนาให้แกก่ ล่มุ เกษตรกรในทอ้ งถ่นิ ไดต้ ่อไป
การพฒั นาด้านวิชาการเกษตรกร
ลักษณะอาชพี โดยทั่วไปของประชาชนในพื้นท่ีโครงการจะมลี ักษณะทไี่ มแ่ ตกตา่ งไปจากเขตชนบทของ
ไทยทป่ี ระกอบอาชพี ทานา ทาสวน ทาไร่ และมีการออกไปรบั จา้ งทั่วไปนอกชุมชน ปัญหาของการพฒั นาการเกษตรทีพ่ บ
คือ เร่ืองของประสทิ ธิภาพการผลิตที่อาศยั การผลิตแบบด้ังเดิม คือปลูกข้าวปีละครั้งโดยอาศัยน้าฝน และมีบางส่วนเปน็
พื้นที่ดอน หากฝนไม่ตกตอ้ งตามฤดูกาลทาใหผ้ ลผลติ ขา้ วไมด่ เี ท่าท่ีควร นอกเหนอื ไปจากนีย้ ังมีปญั หาในเรอื่ งแมลงศัตรพู ชื
หนูนา ตลอดจนปัญหาในเร่ืองดินท่ีขาดความอุดมสมบูรณ์ โดยมีการดาเนินการให้องค์ความรู้งานพัฒนาด้านวิชาการ
เกษตรดงั น้ี
เทคโนโลยีการผลิตขา้ วอนิ ทรีย์: ไดน้ าาเทคโนโลยกี ารผลิตข้าวอินทรยี ม์ าทดสอบระบบการผลิตข้าวในพนื้ ที่
ศูนย์ โดยการใช้ปุ๋ยหมักชวี ภาพอัตรา 250 กโิ ลกรมั ต่อไร่ นา้ หมกั ชวี ภาพอัตรา 4 ลติ รตอ่ ไร่ ก่อนไถแปรงแลว้ คราดกลบและปกั
ดา พบว่า เทคโนโลยกี ารผลิตข้าวอนิ ทรยี ์ไม่ทาให้ผลผลิตข้าวแตกตา่ งจากวิธกี ารใชป้ ยุ๋ เคมใี นปีแรกๆ แต่ทาให้ตน้ ทุนการใชป้ ยุ๋
ลดลงจาก 375,000 กีบตอ่ ไร่ (1,500 บาท) เป็น 125,000 กีบตอ่ ไร่ (500 บาท) หรือลดลงมากกวา่ รอ้ ยละ 70 ในขณะท่ีผลผลิต
มีแนวโน้มเพิ่มขึน้ ในปตี ่อๆมา โดยพบว่า ข้าวพันธ์ุ กข.10 ได้ผลผลิตเฉล่ีย 560 กิโลกรัมต่อไร่ พันธุ์ CR-203 ได้ผลผลิตเฉลย่ี
550 กิโลกรัมต่อไร่ พนั ธุอ์ ุบล 2 ได้ผลผลติ เฉลี่ย 540 กิโลกรัมต่อไร่ และพนั ธน์ุ ้าตาล ได้ผลผลิตเฉล่ยี 540 กิโลกรัมตอ่ ไร่ และ
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
561
ข้าวพนั ธทุ์ า่ ดอกคา 1 ให้ผลผลิตเฉลีย่ 222 กิโลกรมั ตอ่ ไร่ หรือประมาณ 4.5 ตน้ ตอ่ เฮกตาร์ เนอ่ื งจากดาเนนิ การในพ้นื ที่ขนาด
เลก็ และสามารถควบคมุ ระดับนา้ ไดต้ ลอดช่วงเวลาการปลูก
เทคโนโลยกี ารผลติ ผกั อินทรีย์: ได้นาเทคโนโลยกี ารผลิตผกั อินทรีย์มาทดสอบระบบการผลติ ผักในพ้ืนท่ี
ศูนย์ มีการทดสอบในผักหลายชนิดตามฤดูกาล เช่น กะหล่าปลี ผักกาดขาวปลี บรอคโคลี่ ผักกาดซอม (ผักกวางตุ้ง)
ถ่ัวฝักยาว โดยใช้ปุ๋ยหมักชีวภาพอัตรา 1,600 กิโลกรัมต่อไร่ รองพื้นก่อนปลูกหลังจากน้ันมีการใส่ปุ๋ยหมักชีวภาพอัตรา
500 กิโลกรัมตอ่ ไร่ ทุก 15 วนั และใช้นา้ หมักชวี ภาพผสมน้าอัตรา 100 ซีซีต่อนา้ 20 ลิตร รดทกุ 3-5 วนั ควบค่กู ับการใช้
กบั ดักผีเสอ้ื หนอนทใี่ ช้กากนา้ ตาลผสมนา้ ในอัตราส่วน 1:3 (กากนา้ ตาล:นา้ ) วางสูงจากพนื้ ดิน 50 เซนติเมตร วางทุกระยะ
3 เมตร พบวา่ กะหลา่ ปลีได้ผลผลิตเฉลี่ย 5,500 กโิ ลกรมั ตอ่ ไร่ ผักกาดขาวปลี ได้ผลผลิตเฉลีย่ 3,500 กิโลกรมั ต่อไร่ บรอ
คโคลี่ไดผ้ ลผลิตเฉลี่ย 3,000 กิโลกรมั ตอ่ ไร่ ผักกาดซอม (ผกั กวางตงุ้ ) ได้ผลผลิตเฉลย่ี 2,500 กิโลกรัมต่อไร่ ถ่วั ฝักยาวได้ผล
ผลิตเฉลี่ย 1,250 กิโลกรัมต่อไร่ ทาให้ลดการใช้ปุ๋ยเคมีและสารเคมีลงได้จะทาให้ปลอดภัยต่อกระบวนการผลิต และ
สิง่ แวดลอ้ มได้อยา่ งยง่ั ยนื .
การขยายผล: ทาการขยายผลโดยการจัดกระบวนการเรียนรู้การผลิตข้าวอินทรีย์ และการผลิตผัก
อินทรีย์ ผ่านเกษตรกรครอบครัวตัวแบบของศูนย์และเกษตรกรในพ้ืนที่หมู่บ้านเป้าหมายบริเวณรอบศูนย์จานวน 9
หมูบ่ ้าน และนกั ศึกษาฝึกงานจากโรงเรียนกสิกรรมและป่าไมบ้ อลคิ าไซ โรงเรียนเทคนิคแขวงเวยี งจันทน์ ปลี ะกวา่ 50 คน
โดยมีเกษตรกรท่ีประสบความสาเรจ็ ในการผลิตข้าวอินทรียจ์ านวนหลายราย เช่น นายแก้ว พิมพ์สวย เกษตรกรบา้ นนา
ยาง นายคาปน เกษตรกรบ้านน้าเกี๊ยงเหนือ นายวัน หลวงสีโยทา เกษตรกรบ้านน้าเล้ียงใต้ นายจันดวงดี วันนะสุก
เกษตรกรบ้านหัวช้าง เมืองนาทรายทอง นครหลวงเวียงจันทน์ โดยสามารถลดต้นทนุ การใช้ปุ๋ยในนาขา้ วลงได้มากกวา่ รอ้ ย
ละ 50 เพราะเกษตรกรสามารถทาไดเ้ อง ใช้ทรัพยากรในท้องถ่นิ ลดการพ่ึงพาปจั จยั การผลิตจากภายนอก ทาให้ต้นทนุ
การผลติ ลดลง รวมถงึ การธารงรกั ษาไวซ้ ่งึ สภาพแวดล้อมในระยะยาว ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพยี ง
การพฒั นาด้านปศสุ ตั ว์
เกษตรกรลาวเกือบทุกครวั เรือนนยิ มเลยี้ งสัตว์หลายๆชนิด เช่น วัว ควาย โดยเลย้ี งไว้ใชง้ านและขายใน
ยามขาดแคลนเงนิ ทอง การเลีย้ งสกุ ร(หมู)มีอยบู่ ้างแต่ไมม่ ากนกั เนือ่ งจากข้อจากดั ด้านอาหารสกุ ร(หมู) สาหรับเปด็ ไก่ นนั้
เล้ียงไว้บริโภคภายในครวั เรือน ศูนย์จึงได้มีการดาเนินการสาธิตการเลย้ี งสัตว์ สาธิตการเลี้ยงโคเน้ือ สาธิตการเลยี้ งสกุ ร
(หมู) สาธติ การเลี้ยงเปด็ เทศ สาธติ การเลี้ยงไกไ่ ขโ่ รดไทย และไก่ดาภูพาน และการผลติ พชื อาหารสัตวส์ าหรบั เล้ียงโค.
นอกนัน้ การขยายผลศนู ย์ได้พฒั นาด้านปศุสัตว์เป็นแหล่งองค์ความรู้ดา้ นการเกษตรตา่ งๆ กจิ กรรมสาธิตการ
เลี้ยงสัตว์เป็นอีกกิจกรรมหน่ึงที่เกษตรกรให้ความสนใจ โดยได้จัดฝึกอบรมเกษตรกรในหมู่บ้านเป้าหมาย 9 หมู่บ้าน นิสิต
นักศึกษา จากสถาบันการศึกษาต่างๆทัว่ ประเทศ เจ้าหน้าท่ีตามเมอื งและแขวงต่างๆ รวมท้ังประชาชนตามพ้ืนที่ตา่ งๆ ท่ีมีความ
สนใจทางด้านการเลีย้ งสัตว์ โดยได้จัดฝกึ อบรมปลี ะ 2 รนุ่ จากการจดั ฝึกอบรมเป็นเวลามากกวา่ 15 ปี มีเกษตรกร นิสิต นักศึกษา
จากสถาบนั การศึกษาตา่ งๆ ทั่วประเทศ เจ้าหนา้ ท่ีตามเมอื งและแขวงต่างๆ และผู้ท่ีใหค้ วามสนใจเข้ารบั การฝึกงานและฝึกอบรม
รวมแลว้ ประมาณ 2,000 คน และไดฝ้ กึ อบรมเจ้าหนา้ ท่ีด้านการเกษตรตามแขวงตา่ งๆ ได้แก่ แขวงหลวงพระบาง แขวงสะหวันนะ
เขต แขวงบอลิคาไซ กาแพงนครหลวงเวียงจันทน์ แขวงหลวงนา้ ทา แขวงอดุ มไซ แขวงอตั ตะปอื แขวงพงสาลี และแขวงเชียงขวาง
ผู้เข้ารับการฝึกอบรมจานวน 320 คน เป็นการฝึกอบรมให้ความรู้ด้านการเลี้ยง การจัดการ และการสุขาภิบาลป้องกันโรคในโค
สุกร(หมู) เป็ดเทศ และไก่ พร้อมท้ังสาธิตการผสมอาหารและหมัก โดยใช้วัตถุดบิ ทอ้ งถ่นิ ไดอ้ าหารเล้ยี งสัตวท์ ี่มีราคาถกู ผลท่ีได้
จากการฝึกอบรมผู้ท่ีได้เข้ารับการฝึกอบรมนาความรู้ที่ได้รับไปใช้ให้เกิดประโยชน์ในด้านการเลี้ยงสัตว์ไปแนะนาส่งเสริมแก่
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
562
เกษตรกร อีกท้ังเป็นการเพ่ิมรายได้ในการเล้ียงสัตว์ให้แก่เกษตรกร และประชาชนในสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวท่ี
สนใจตอ่ ไป
การพัฒนาด้านงานประมง
การจบั ปลาน้าจดื ในพนื้ ที่โครงการ สว่ นใหญม่ ลี ักษณะเปน็ การประมงแบบยงั ชพี กลา่ วคอื ประชาชนที่
อาศัยใกลแ้ หล่งน้าจะจับปลาเพียงเพื่อนามาบริโภคในครัวเรือนเท่าน้ัน ดังน้ันจึงได้มีการดาเนินการผลิตลูกปลา เพื่อนา
บางส่วนไปจาหน่าย และบางส่วนแจกจา่ ยให้ประชาชนในหมู่บ้านตา่ งๆ ได้นาไปเลย้ี งเป็นอาหารโปรตนี เพิม่ ขึ้น พร้อมกับ
สง่ เสรมิ ขยายผลด้านการเลยี้ งปลาอย่างถูกวิธใี นหมู่บ้านรอบศูนย์ โดยมกี ารดาเนินการดังนี้
สาธิตการเล้ียงปลา : ในช่วงแรกของการก่อต้งั ศนู ย์ การเล้ียงปลาของเกษตรกรเป็นการเลย้ี งแบบก่งึ
ธรรมชาติ โดยนาพันธ์ุปลามาปล่อยให้อาหารปลาเพยี งเลก็ นอ้ ย แตห่ ลงั ทศ่ี ูนยไ์ ดก้ ่อตงั้ มกี ารบริการขดุ บอ่ ปลาใหเ้ กษตรกร
โดยกระจายตามหมูบ่ ้านรอบศูนยข์ นาดความจ1ุ ,250 ลูกบาศกเ์ มตร รวม 225 บอ่ พร้อมทัง้ มีการฝกึ อบรมให้ความรู้ ทา
ใหป้ จั จบุ ันมีเกษตรกรทป่ี ระกอบอาชพี เลีย้ งปลามีจานวนเพ่มิ มากขึ้น ท้งั นต้ี ั้งแต่ปี2550 เปน็ ต้นมา หน่วยงานประมงไดจ้ ดั
กิจกรรมสาธิตการเล้ียงปลาเชิงพาณิชย์ เพื่อเพิ่มศักยภาพการเล้ียงปลาในภาคเอกชน โดยกิจกรรมการสาธิตมีการ
ดาเนนิ งานท้ังในพน้ื ทฟ่ี าร์มเกษตรกรและบริเวณศนู ย์
ผลิตพันธปุ์ ลา : ในชว่ งแรกทก่ี ่อต้ังศนู ย์ หนว่ ยงานประมงมีศักยภาพในการผลิตปลา เพยี ง 3 ชนิด ไดแ้ ก่
ปลาไน ปลานิล และปลาตะเพียน หลังจากที่มีการพฒั นาทั้งบุคลากรและโครงสร้างพื้นฐาน โดยการส่งเจา้ หน้าทีเ่ ข้ารบั
การศึกษา อบรม ดูงาน ท้ังภายในและตา่ งประเทศ มีการปรับปรุงโรงเพาะฟัก ทาให้มีศักยภาพในการผลิตปลานา้ จดื ได้
หลากหลายชนิดได้แก่ ปลานิลแปลงเพศ ปลานิล ปลาใน ปลากินหญ้า ปลาตะเพียน ปลานวลจันทร์เทศ ปลาย่ีสกเทศ
ปลาเกล็ดเงิน และปลาดกุ เป็นต้น
ผลิตพันธุ์ปลาพื้นเมือง : ผลิตพันธุ์ปลาพ้ืนเมือง ได้แก่ ปลากาดาและปลากดเหลือง ไม่น้อยกว่า
500,000 ตัวตอ่ ปี และปลอ่ ยในแหล่งนา้ ธรรมชาติเพ่อื เพิ่มผลผลติ สตั วน์ ้าและอนรุ ักษ์ พนั ธ์ุปลาพนื้ เมอื งใหค้ งอย่ใู นแหล่ง
น้า
พฒั นาศนู ยเ์ รียนรดู้ ้านการเพาะเลย้ี งกบ : จดั ต้งั ศูนย์เรยี นร้กู ารเพาะพันธุ์กบ เม่อื ปี 2556 โดยมีพ่อแม่
พนั ธุก์ บจานวน 500 ตัว ท่สี ามารถผลติ ลกู พนั ธ์ุได้ไม่น้อยกว่า 50,000 ตัวต่อปี และการเล้ียงกบรูปแบบต่างๆ ไดแ้ ก่ การ
เล้ียงกบในบ่อซีเมนต์ กระชัง และยางรถยนต์ สาหรับเป็นแหลง่ เรียนรู้ดา้ นการเพาะเลี้ยงกบ รองรับเกษตรกรในการฝกึ
ปฏบิ ัติ เรยี นรู้ เพ่ิมทักษะและ ประสบการณก์ ารเรยี นรู้จากตวั อยา่ งจรงิ ในดา้ นการเพาะเลยี้ งกบใหแ้ ก่เกษตรกร
นอกน้นั ได้มีการขยายผล ด้วยการประชุมสัมมนาสญั จรตา่ งแขวง จานวน 9 แขวง ได้แก่ หลวงพระบาง
สะหวันนะเขต บอลิคาไซ อุดมไซ หลวงน้าทา อัตตะปือ พงสาลี และเชียงขวาง โดยการถ่ายทอดเทคโนโลยีดา้ น การ
เพาะเลยี้ งสัตว์น้าและการผลติ อาหารปลาแบบพ้นื บ้าน ให้แก่เจ้าหน้าท่ีส่งเสริมการเกษตร และเกษตรกรผเู้ ล้ียงปลาและ
ได้การติดตามและส่งเสริมเกษตรกรผู้เลยี้ งปลาที่ซ้ือพันธุ์ปลาจากศูนยฯ์ จานวน 3 ราย ให้คาแนะนาด้านการเล้ียงปลา
รว่ มกบั การเลยี้ งไก่ โดยเกษตรกรมโี รงเรอื นเล้ียงไกไ่ ข่ในบ่อปลา
2) ดำ้ นหลกั สูตรเรยี นรู้
ตลอดระยะเวลา 28 ปีทีผ่ ่านมา ศนู ย์พฒั นาและบริการด้านการเกษตรห้วยซอน–ห้วยซวั้ ไดด้ าเนินการตามวัตถุประสงค์
หลักตามพระราชดาริพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัวท่พี ระราชทานช่วยเหลอื ใหก้ ับสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ในการ
จัดต้ังโครงการศูนย์พัฒนาดังกล่าว เพ่ือเป็นแบบอย่างและสถานท่ีท่ีจะถ่ายทอดความรู้ วิชาการ และประสบการณ์จริงให้แก่
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
563
ชาวบา้ น ตลอดจนนกั พัฒนาชนบททั้งหลาย โดยให้มีลกั ษณะเช่นเดียวกับศูนย์ศกึ ษาการพัฒนาอันเน่อื งมาจากพระราชดาริ ศูนย์
พัฒนา และ บริการด้านการเกษตรด้วยซอน-ห้วยซ้ัว ได้ทาหน้าท่ีเป็นแหล่งเรียนรู้ พัฒนาหลักสูตรเรียนรู้เผยแพร่ความรู้ทาง
เทคโนโลยีด้านการเกษตรเช่น งานชลประทาน งานพัฒนาที่ดิน งานวิชาการเกษตร งานปศุสัตว์ และงานประมง ไป
ถ่ายทอดและส่งเสริมเกษตรกรชาวลาว จนประสบความสาเร็จ สามารถเป็นศูนยก์ ลางในการเผยแพร่องค์ความรู้ เป็นสถานที่
ฝกึ อบรม สถานท่ีฝึกงานสาหรับเจ้าหนา้ ท่ดี า้ นการเกษตร เกษตรกร รวมถงึ นักเรยี น และ นกั ศกึ ษาเปน็ จานวนมาก สามารถแสดง
ผลงานใหเ้ หน็ ไดด้ ังต่อไปนี้
• ระดับชาวบ้าน เกษตรกร: การฝึกอบรมความรู้ ด้านการเกษตรให้กับเกษตรกรที่อาศัยอยู่บริเวณ
หมูบ่ ้านรอบศนู ย์ และรอบเมืองนาทรายทอง สามารถดาเนินการได้ปีละ 2 ครง้ั โดยแต่ละคร้ังจะแบ่งออกเป็น 3 หน่วยงาน
หลักในการให้การฝึกอบรมคอื งานวชิ าการเกษตร งานปศุสัตว์ และงานประมง หน่วยงานละรวมประมาณ 160-240 คน
ต่อปี ทงั้ นยี้ งั มีเกษตรกรจากแขวงอน่ื ๆ ทีข่ อเขา้ รว่ มฝึกอบรมได้แก่ แขวงอุดมไช และแขวงบอ่ แก้ว เป็นตน้
• ระดับโรงเรียนและสถาบันการศึกษา: กลุ่มจากโรงเรียน และสถาบันการศึกษาต่างๆ จากทั่วสาธารณรัฐ
ประชาธปิ ไตยประชา ชนลาว ทีส่ ่งนักเรียนและนกั ศกึ ษาเขา้ ฝกึ อบรม และฝึกงานในศนู ย์ นบั ต้งั แต่ปี 2547-2557 มจี านวน 20-50
คน/ปี จาก 13 สถาบนั การศกึ ษา และยงั มีนักศึกษาไทยจากมหาวิทยาลัยแม่โจ้ จานวน 5 คน เขา้ ฝกึ งานในศูนยฯ์ เปน็ ระยะเวลา
3 เดอื น
• ระดบั เจา้ หน้าที่จากองคก์ รอื่นๆ และเกษตรกรจากแขวงต่างๆ: มเี จา้ หน้าที่จากองคก์ รต่างๆ เข้ามารบั
การอบรมในด้านต่างๆ เชน่ เจา้ หน้าทพ่ี นกั งานระดับวิชาการของเมือง จนถึงหัวหนา้ แผนกกสกิ รรม 17 แขวง องค์การชาว
หนมุ่ สปป.ลาว ทั่วประเทศ โครงการเข่อื นไฟฟ้าน้าเทนิ 2 โครงการ เข่อื นไฟฟ้าน้างมื 2 ประมาณ 150-200 คน/ปี
3) ด้ำนพฒั นำเกษตรกรตน้ แบบ
นบั จากท่ีได้จัดต้งั ศนู ย์มานั้น เป็นเวลา 28 ปี ท่ศี ูนยไ์ ดท้ าหน้าที่เป็นศูนย์กลางทางการเกษตร เปน็ ตัวอย่าง
และแหลง่ เรยี นรู้สาธิต ให้แกเ่ จา้ หน้าทแี่ ละเกษตรกรของ สาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว ไดเ้ ข้ามาศึกษาดงู านตลอดจน
ฝกึ อบรมและถ่ายทอดวิชาการและเทคโนโลยีด้านต่างๆ ได้อยา่ งสมบรู ณ์ รวมถงึ การจัดทาแปลงสาธติ ตัวอยา่ งทาการเกษตรตาม
แนวพระราชดาริทฤษฎีใหม่ทเ่ี รียกว่า “ครอบครัวตน้ แบบ” จานวน 13 ครอบครัว โดยคัดเลอื กเกษตรกรท่ีขาดแคลนทด่ี นิ ทากิน
และมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ยากลาบาก เพื่อเข้ามาอยู่อาศัยพร้อมรับการส่งเสริมและถา่ ยทอดความรู้เทคโนโลยีในรูปแบบเกษตร
ผสมผสาน โดยมรี ะยะเวลาไม่เกิน 4 ปี สามารถเก็บเงนิ ไปซ้อื ที่ดนิ ทาการเกษตรของตวั เองได้ ตวั อยา่ งเกษตรกรที่ประสบผลสาเร็จ
“นาย แก้ว พิมพ์สวย ปัจจบุ ันอายุ 64 ปี มีภูมิลาเนาเดมิ อยแู่ ขวงสวุ รรณเขตทางภาคใตข้ องสาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชน
ลาว เดมิ มอี าชีพเปน็ กรรมกรก่อสรา้ งและรบั จา้ งทั่วไป ได้รับค่าจ้างวนั ละ 13,000 กีบ หรอื ประมาณวันละ 50 บาทในเม่ือกอ่ น ไม่
มีบา้ นและไมม่ ที ดี่ นิ ทากินเป็นของตนเอง จงึ ได้ตดั สินใจสมัครเข้ารว่ มโครงการครอบครวั ตวั แบบของศูนย์ ในปี 2553 โดยโครงการ
ศนู ย์ ไดจ้ ัดสรรที่ดนิ เน้อื ที่ 2 เฮกตาร์ หรือประมาณ 12 ไร่ 2 งาน แบง่ พ้ืนที่ใชส้ อยออกเป็นที่อย่อู าศยั 1 งาน ทานา 3 ไร่ ขุดบ่อ
ปลา 2 งาน แปลงผัก 1 ไร่ แปลงไม้ผล และป่าประมาณ 4 ไร่ ในปี 2557 งานพัฒนาด้านวิชาการเกษตร ได้ให้ความรู้เพ่ิมเติม
เก่ียวกบั การปรับเปล่ียนวถิ กี ารผลิตโดยการถ่ายทอดเทคนิคการทาเกษตรอินทรีย์ การทาปยุ๋ หมกั ชวี ภาพ ทาน้าหมกั ชีวภาพการ
ขยายพนั ธุไ์ ม้ผล ได้แก่ การตดิ ตา ต่อกิ่ง เสียบยอด รวมถึงการ ปรบั วธิ ีคิด ทัศนคตใิ นการดารงชีวิต เมอื่ ระยะเวลาผ่านไป 1 ปี ผล
ปรากฏว่า นายแก้ว และ ครอบครัว สามารถมีเงินเกบ็ (จากการสะสมวันละประมาณ 70,000-80,000 กีบ) ซื้อที่ดินทากินเน้อื ที่
2.5 ไร่ ที่บา้ นนายางเป็นของตนเองได้. ปัจจบุ ัน นายแก้ว ได้ออกจากศูนย์ไปแล้ว และ ได้อยอู่ าศยั และทากินบนท่ดี ินของตนเอง
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
564
โดยมอี าชีพหลักในการปลูกผักและขายกิ่งพันธ์ุไม้ผล นอกจากนี้ ยังเปน็ ผถู้ า่ ยทอดความรู้และเทคนิควิธดี ้านการเกษตรแก่เพ่ือน
บา้ น และเกษตรกรชาวลาวดว้ ยกันเองอีกด้วย”
ปัจจุบันศูนย์ไดร้ ่วมมือกับ TICA ขยายการส่งเสริมชาวเกษตรกรเปน็ ครอบครวั ต้นแบบในพ้ืนท่ีโดยรอบศนู ย์
เพี่มเป็นจานวน 101 ครอบครัวท่ีอยู่ใน 9 เขตตาบล 2 เขตอาเภอเช่น อาเภอนาซายทอง 8 เขตตาบลคือ 1) ตาบลบ้านนายาง
จานวน 12 ครอบครัว, 2) ตาบลบ้านนาชอน จานวน 13 ครอบครัว, 3) ตาบลบ้านห้วข้ว จานวน 12 ครอบครัว, 4) ตาบลบ้าน
หนองค้นคู จานวน 9 ครอบครัว, 5) ตาบลบ้านน้าเก้ียง จานวน 11 ครอบครัว, 6) ตาบลบ้านนาช้บ จานวน 10 ครอบครัว, 7)
ตาบลบ้านหว้ ช้าง จานวน 5 ครอบครวั และ 8) ตาบลบา้ นด่านชี จานวน 12 ครอบครัว และสว่ นอาเภอสงั ทอง มี 1 ตาบลได้แก่
ตาบลบา้ นใหญน่ าเจรญิ จานวน 17 ครอบครวั ช่ึงสมาชกิ ดัง่ กล่าวนเ้ี ปน็ ผู้สมคั รใจเข้าร่วมโครงการพัฒนาเกษตรกรตน้ แบบภายใต้
ศูนยพ์ ฒั นาและบรกิ ารดา้ นการ เกษตรหว้ ยซอน–หว้ ยซว้ั ดว้ ยการปลูก และ เล้ียงในพื้นท่ีดนิ กสิกรรมของตนเอง.
การขยายผลสาเร็จสูป่ ระชาชนชาวลาว
จากความร่วมมือกนั อยา่ งใกล้ชิดของคณะทางานฝ่ายลาว-ไทย ได้วางเป้าหมายในด้านการขยายผลไป
ยังแขวงต่างๆ จานวน 17 แขวง เพ่ือถ่ายทอดเทคโนโลยีดา้ นการเกษตรให้กับเจา้ หน้าท่ีแผนกกสิกรรมและป่าไม้ ได้รับ
ความรู้และนาองค์ความรู้และเทคโนโลยีของงานพัฒนาด้านต่างๆ อาทิ งานชลประทาน งานพัฒนาท่ีดิน งานวิชาการ
เกษตร งานปศุสัตว์ และงานประมง ไปถ่ายทอดและส่งเสริมเกษตรกรชาวลาว เพ่ือนาไปประยุกตใ์ ช้กับการพัฒนาด้าน
การเกษตร ซ่ึงได้ดาเนินการไปแล้วจานวน 9 แขวง มีเจ้าหน้าที่แผนกกสิกรรมและป่าไม้และครอบครัว ตัวแบบเขา้ รว่ ม
สมั มนาจานวน 320 คน เชน่ แขวงหลวงพระบาง แขวงสะหวันนะเขต แขวงบอลิคาไซ แขวงหลวงนา้ ทา กาแพงนครหลวง
เวยี งจนั ทน์ แขวงหลวงอดุ มไซ แขวงอตั ตะปือ แขวงพงสาลี และ แขวงเชยี งขวาง.
จากการขยายผลดงั กล่าวทาให้ทราบวา่ แต่ละแขวงมปี ญั หาและความตอ้ งการในการพฒั นาการเกษตร
ในด้านใดบ้าง และมีศักยภาพที่จะพัฒนาให้เป็นศนู ย์กลางของการพัฒนาดา้ นการเกษตรเฉพาะดา้ นอยา่ งไร ยกตัวอย่าง
เช่น
แขวงหลวงพระบาง มีความต้องการและศกั ยภาพท่ีจะพัฒนาดา้ นการประมง จึงได้สนับสนนุ
งบประมาณในการสรา้ งสถานทีเ่ พาะพนั ธป์ุ ลา ปจั จยั พร้อมทงั้ องค์ความรกู้ ารเพาะ และขยายพนั ธ์ุปลา.
แขวงหลวงน้าทา มีความต้องการและศกั ยภาพทีจ่ ะพัฒนาดา้ นการเกษตรประเภทไม้ผล ซ่ึง
ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเน่ืองมาจากพระราชดาริ จึงได้สนับสนุนพันธ์ุไม้ผลชนิดต่างๆ จานวน 1,200 ต้น
ใหก้ ับแผนกกสิกรรมและป่าไม้แขวงหลวงนา้ ทา เพื่อเพาะและขยายพันธตุ์ อ่ ไป
แขวงอัตตะปือ มีความต้องการและศักยภาพท่ีจะพัฒนาด้านปศสุ ัตว์ จึงได้ให้การสนับสนุน
ปจั จัยการผลิต ไดแ้ ก่ เปด็ เทศ จานวน 200 ตัว พร้อมตฟู้ ักไข่ เพ่อื เป็นแหล่งเพาะ และขยายพันธ์ใุ ห้กับเกษตรกรตอ่ ไป
จากระดับแขวงสรู่ ะดบั ประเทศ
จากบทบาทและความสาเร็จทเ่ี หน็ เปน็ รปู ธรรมในด้านองค์ความร้ดู ังกลา่ ว โดยเฉพาะศกั ยภาพของศนู ย์
การพัฒ นาและบริการดา้ นการเกษตรห้วยซอน-ห้วยซั้ว ที่มีความพร้อมทีจ่ ะดาเนินงานในขอบเขตทั่วประเทศของ สปป.
ลาว ประกอบกบั ความสาคญั ของศูนยก์ ารพฒั นาและบริการด้านการเกษตร ที่ได้รับพระราชทานพระมหากรณุ าธคิ ณุ จาก
พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หวั ใหจ้ ดั ตง้ั ศูนยน์ ขี้ น้ึ ดงั นัน้ เม่อื วนั ที่ 9 ตุลาคม 2556 กระทรวงกสิกรรมและป่าไม้ จงึ ไดจ้ ดั พธิ ี
ส่งมอบโครงการ จากเดิมที่อยู่ภายใต้การกากับดแู ลของแขวงนครหลวงเวียงจันทน์ ให้มาอยู่ภายใต้การกากับดแู ลของ
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
565
กระทรวงกสกิ รรมและป่าไม้ ซึ่งจะทาให้มงี บประมาณ และบุคลากรท่ีจะสนบั สนนุ การปฏบิ ตั งิ านเพม่ิ มากขนึ้ ทสี่ า คญั จะมี
บทบาทในการสรา้ งองคค์ วามรู้ และพัฒนาบุคลากรทางดา้ นการเกษตรของลาวใหพ้ ัฒนาก้าวไกลยิง่ ๆ ข้นึ ไป
วิจำรณผ์ ลกำรวิจัย
ศูนยพ์ ัฒนา และบริการด้านการเกษตรด้วยซอน-ห้วยซั้ว เป็นศนู ย์เรียนรู้ใหก้ ับหมบู่ ้านตน้ แบบ ซึง่ ตลอดระยะเวลา 28
ปีที่ผ่านมา ศนู ยไ์ ด้ทาหน้าท่เี ป็นศนู ย์กลางทางการเกษตร เป็นตวั อยา่ งและแหล่งเรยี นรู้สาธติ ใหแ้ ก่เจา้ หน้าท่ีและเกษตรกรของ
สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว ได้เข้ามาศึกษาดงู านตลอดจนฝึกอบรมและถา่ ยทอดวชิ าการและเทคโนโลยดี า้ นตา่ งๆ
ได้อย่างสมบูรณ์ รวมถึงการจัดทาแปลงสาธิตตัวอย่าง ทาการเกษตรตามแนวพระราชดาริทฤษฎีใหม่ที่เรียกว่า “ครอบครัว
ต้นแบบ” โดยมกี ารคัดเลือกเกษตรกรทขี่ าดแคลนทด่ี นิ ทากนิ และมชี วี ิตความเป็นอยู่ท่ียากลาบาก เพ่อื เข้ามาอยอู่ าศัย และได้
จดั สรรท่ีดนิ ทาการผลติ ใหพ้ ร้อมได้รับการส่งเสริมและถ่ายทอดความรูเ้ ทคโนโลยใี นรูปแบบเกษตรผสมผสาน โดยมีระยะเวลาให้
ไม่เกิน 4 ปี ครอบครัวต้นแบบก็สามารถเก็บเงินไปซื้อที่ดินทาการ เกษตรของตวั เองได้ และยังให้เป็นผู้ถา่ ยทอดความรู้ และ
เทคนิควธิ ดี ้านการเกษตรแกเ่ พอื่ นบ้าน และเกษตรกรชาวลาวดว้ ยกันเองอกี ดว้ ย ซึง่ ผลดงั่ กลา่ วได้สอดคล้องกับพระราชดารขิ อง
พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ วั ที่พระราชทานแกพ่ สกนกิ รทงั้ ในประเทศและต่างประเทศ โดยเนน้ การสรา้ งองค์ความรู้ทก่ี ่อเกดิ
ประโยชนต์ ่อสาธารณชนได้อย่างเหมาะ สมตามสภาพภูมสิ ังคมอยา่ งย่งั ยนื และ สอดคลอ้ งกบั แนวคิดและทฤษฎีใน
พระบาทสมเดจ็ พระมหาภูมิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรท่ีว่าการพฒั นาสังคมและการสง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ
ของประชาชน โครงการพฒั นาตอ้ งเกย่ี วขอ้ งอกบั เร่ืองของการพฒั นาปัจจยั การผลิตตา่ งๆเชน่ ดนิ นา้ ทท่ี ากนิ ทนุ และความรู้
ดา้ นเกษตรกรรม การอนรุ ักษ์ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อม ฯลฯ และหลักสาคญั ของทุกเร่อื งกค็ ือความเรยี บง่ายดังท่ีได้
ทรงใชค้ าวา่ “Simplify” หรอื “Simplicity” จะต้องเรยี บงา่ ยไมย่ ่งุ ยากสลบั ซับซอ้ น ทัง้ ในแนวความคิดและดา้ นเทคนคิ วชิ าการ
จะต้องสมเหตุสมผลทาได้รวดเร็ว และสามารถแก้ไขปัญหาให้ก่อประโยชน์ได้จริงตลอดจนมุ่งไปสู่วิถีแห่งการพัฒนายั่งยืน
(Sustainability) (สานักงานคณะกรรมการพิเศษเพอ่ื ประสานงานโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดาริ, 2012) นอกนั้น ศูนย์
พัฒนา และ บริการด้านการเกษตรด้วยซอน-ห้วยซ้ัว ได้มีบทบาทในการพัฒนาและบริการด้านการเกษตร ทาหน้าท่ีเป็นแหล่ง
เรียนรู้ และ เผยแพร่ความรู้ทางวิชาการดา้ นการเกษตร เป็นสถานทีฝ่ ึกอบรม สถานที่ฝกึ งานสาหรบั เจา้ หน้าที่ดา้ นการเกษตร
เกษตรกร รวมถงึ นักเรียน และนกั ศึกษา ดา้ นแนวพนั ธุพ์ ชื สัตว์ สัตวน์ า้ เทคนิคและเทคโนโลยี กสกิ รรมที่ดี เพอ่ื นาไปถา่ ยทอด
ให้ชาวกสิกร กลมุ่ ผผู้ ลติ และผ้ปู ระกอบการด้านกสิกรรม ใหเ้ ติบใหญเ่ ข้มแข็ง และขยายผลออกสวู่ งกว้างในขอบเขตทว่ั ประเทศ
สอดคล้องกับแนวคิดของกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ว่าบทบาทหน้าท่ีศูนย์เรียนรู้คือ มีหน้าที่ถ่ายทอดความรู้
เทคโนโลยีการเกษตรท่เี หมาะสมกับชุมชน ให้บริการขอ้ มูลข่าวสารแก่เกษตรกรในชุมชน ให้บริการด้านการเกษตรอ่ืน ๆ การ
ให้บริการแก้ปัญหา และรับเร่ืองร้องเรียนของเกษตรกร รวมท้ังเป็นจุดศูนย์กลางในการพบปะของอาสาสมัครเกษตรกับนกั
ส่งเสริมการเกษตร และเจา้ หน้าทจี่ ากหน่วยงานต่าง ๆ เพ่ือตอบสนองความต้องการของชุมชนและเกษตรกรในพนื้ ที่ (กระทรวง
เกษตรและสหกรณ์, 2559)
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
566
สรปุ ผลกำรวจิ ยั
ผลการศึกษารูปแบบงานสง่ เสริมการเกษตรของเกษตรกรในพ้ืนทโ่ี ดยรอบศูนย์พัฒนาและบริการดา้ นการ เกษตรห้วยซอน–
ห้วยซ้ัว นครหลวงเวยี งจนั ทน์ สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว สรบุ ไดว้ า่ เปน็ ตวั อย่างและแหล่งเรียนรู้สาธติ ให้แก่เจ้าหน้าท่แี ละ
เกษตรกรของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวได้เข้ามาศกึ ษาดงู านตลอดจนฝึกอบรมและถ่ายทอดวิชาการและเทคโนโลยีดา้ น
ต่างๆ ได้อย่างสมบูรณ์ รวมถึงการจัดทาแปลงสาธิตตัวอย่างทาการเกษตรตามแนวพระราชดาริทฤษฎีใหม่ท่ีเรียกว่า “ครอบครัว
ต้นแบบ” ไดม้ ฐี านการเรยี นรู้ท่ีสอดคลอ้ งกบั หลกั สตู รเผยแพร่ความรทู้ างเทคโนโลยีดา้ นการเกษตรเช่นงานชลประทาน งานพัฒนาท่ดี นิ
งานวิชาการเกษตรงานปศุสัตว์ และงานประมงไปถ่ายทอดและส่งเสริมเกษตรกรชาวลาว เพ่ือนาไปถ่ายทอดให้ชาวกสกิ รกลุ่มผูผ้ ลติ
และผู้ประกอบการด้านกสิกรรม ให้เติบใหญ่เข้มแข็ง และขยายผลออกสู่วงกว้างในขอบเขตท่ัวประเทศ ช่ึงปัจจุบันศูนย์พัฒนาและ
บรกิ ารดา้ นการเกษตรห้วยซอน–หว้ ยซว้ั ขยายการสง่ เสริมชาวเกษตรกรเปน็ ครอบครัวต้นแบบในพนื้ ทีโ่ ดยรอบศนู ย์เพม่ี เปน็ จานวน 101
ครอบครัว ท่ีอยู่ใน 2 อาเภอคือ อาเภอนาซายทอง 8 ตาบล จานวน 84 ครอบครัว และ ส่วนอาเภอสังทอง มี 1 ตาบล จานวน 17
ครอบครัว โดยรวมแลว้ ศนู ย์มีหลักสตู ร และการบรหิ ารจัดการที่ดี แตถ่ ้าจะใหด้ มี ากควรมีการสง่ เสรมิ ความรูด้ า้ นการแปรรปู ผลิตภัณฑ์
ดา้ นการตลาด และการโฆษณาผลติ ภณั ฑเ์ คยี งค่กู ับการสง่ เสริมการผลิต เพ่ือสรา้ งคุณคา่ และพัฒนาชวี ติ ความเปน็ อยู่ทีด่ แี ก่กลมุ่ เกษตร
ของศูนยพ์ ฒั นาและบรกิ ารด้านการเกษตร หวยชอ้ น-หวยชัวร์
ขอ้ เสนอแนะ
1) ควรเพิ่มการส่งเสริมความรดู้ ้านการแปรรปู ผลิตภัณฑ์ ดา้ นการตลาด และการโฆษณาผลิตภัณฑเ์ คยี งคกู่ ับการ
สง่ เสริมการผลิต ใหก้ ับกล่มุ กสิกร ในสปป.ลาว
2) ควรเพ่ิมตัวเลขบุคลากร หรือรับอาสาสมัครท่ีมีความรู้ด้านการแปรรูปผลิตภัณฑ์ ด้านการตลาด และการ
โฆษณาผลติ ภัณฑ์ ให้ความรู้แก่ชาวกสิกร กลุ่มผ้ผู ลติ และผู้ประกอบการดา้ นกสกิ รรม ให้เตบิ ใหญ่เข้มแขง็
3) ควรสร้างความเข้มแขง็ ให้กับศนู ย์ดว้ ยการขยายแหล่งเรียนรสู้ าธิตทม่ี ีความหลากหลายภายในพ้ืนทข่ี องศนู ย์
และพัฒนาระบบฐานขอ้ มูลข่าวสารเก่ยี วกับองความรเู้ กษตรกรต้นแบบให้ชาวกสิกร กลมุ่ ผ้ผู ลิต ผปู้ ระกอบการด้านกสิกร
รม และ กลมุ่ เรยี นรู้ได้เข้าถงึ สะดวกง่ายดาย และทันการณ์
กติ ติกรรมประกำศ
การศึกษาคร้งั นส้ี าเร็จลลุ ่วงดว้ ยดี เพราะได้รบั ความกรุณาในการชว่ ยเหลอื แนะนาเป็นอย่างดยี งิ่ จาก อาจารย์ ดร.
กอบลาภ อารีศรสี ม อาจารย์ประธานท่ีปรกึ ษางานวิจยั ขอขอบพระคณุ ผูช้ ว่ ยศาสตราจารย์ ดร.รภสั สรณ์ คงธนจารอุ นนั ต์
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ภาวิณี อารีศรีสม และ อาจารย์ ดร. พิณนภา หมวกยอด อาจารย์ท่ีปรึกษาร่วมที่ได้กรุณาให้
แนวคิดต่างๆข้อแนะนาหลายประการ ทาให้งานวิจัยฉบับน้ีสมบูรณ์มากย่ิงขึ้น สุดท้ายขอขอบคุณการช่วยเหลือจาก
ผูเ้ ชย่ี วชาญ ศูนยพ์ ฒั นาและบรกิ ารด้านการ เกษตรห้วยซอน–ห้วยซ้วั ทใ่ี ห้ข้อมลู อยา่ งเต็มทที่ าใหง้ านศกึ ษาครั้งนี้สาเรจ็ ใน
เวลาอันรวดเร็วและขอขอบคุณผู้ให้ความช่วยเหลอื อกี หลายท่านทีไ่ ม่สามารถกล่าวนามในทน่ี ีไ้ ด้หมด
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
567
เอกสำรอำ้ งอิง
กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. (2559). คู่มือการดาเนินงานศูนย์เรียนรู้การเพิ่มประสิทธิภาพการผลิตสินค้าเกษตร.
กรงุ เทพฯ: กระทรวงเกษตรและสหกรณ์.
ดลมนัส กาเจ. (2558). เบิ่งลาวไปศูนย์ห้วยซอน-หวยช้ัวชมโครงการ 21 ปีแห่งความสาเร็จ. นครหลวงเวียงจันทน์:
ประเทศไทย: https://www.komchadluek.net/kom-lifestyle/210800.
สานักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดาริ. (2012). แนวคิดและทฤษฎีใน
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั . กรุงเทพฯ: 10700 สานักงานคณะกรรมการพเิ ศษเพ่อื ประสานงานโครงการอนั
เน่ืองมาจากพระราชดาร.ิ
สุวัฌน์ เทพอารักษ์ พร้อมคณะ. (2020). 20 ปี ศูนย์พัฒนาและบริการด้านการเกษตรห้วยซอน-ห้วยซ้ัว. นครหลวง
เวียงจนั ทน์ : สปป.ลาว.
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
568
รปู แบบกำรจดั กำรนำระดับไรน่ ำเพ่ือกำรเกษตรแบบยง่ั ยืนในแขวงสะหวันนะเขต
สำธำรณรัฐประชำธปิ ไตยประชำชนลำว
On-Farm Water Management for Sustainable Agriculture in Savannakhet
Province, Laos People’s Democratic Republic
ศรทั ธำเทพ ธรรมจกั ร
Sathathep Thammachak
สาขาการจดั การ และ พัฒนาทรัพยากร คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวทิ ยาลยั แม่โจ้ จังหวัดเชยี งใหม่ ประเทศไทย 50290
Resources Management and Development, Faculty of Agricultural Production,
Maejo University, Chiangmai Province, Thailand 50290
Email: [email protected]
บทคดั ย่อ
ประชากรในชนบทสว่ นใหญ่ในสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวยังคงพ่ึงพาการเกษตรเพอ่ื การดารงชวี ติ
การเขา้ ถึงทรัพยากรน้าและการจดั การแหลง่ นา้ ชลประทานเปน็ สิ่งสาคญั ส่วนใหญภ่ าครฐั มกั เข้ามามบี ทบาทในการจัดการ
น้า ซงึ่ เนน้ หนกั ไปทางด้านการลงทนุ ขนาดใหญแ่ ละการแกไ้ ขปัญหาเฉพาะหนา้ โดยอาศัยเครือ่ งมือทางดา้ นวิศวกรรมและ
กฎหมายเปน็ สาคญั ขาดมิติการมสี ว่ นร่วมจากภาคสว่ นตา่ งๆ ในสงั คม รวมทัง้ ชุมชนท้องถ่ินทม่ี ีการใชท้ รพั ยากรน้าในการ
ดารงชีวิตมากที่สุด ปัญหาของการใช้ทรัพยากรน้าถือได้ว่าเป็นปญั หาระยะยาว ซึ่งเกษตรกรมักจะไดร้ ับผลกระทบทุกปี
จากการขาดน้าในช่วงฤดแู ล้ง หรือน้าท่วมหนักในช่วงฤดูฝน การคาดการณ์การเปลีย่ นแปลงสภาพภมู อิ ากาศท่ที าไดย้ าก
ซ่ึงอาจส่งผลให้เกดิ ปัญหาท่ีรนุ แรงในอนาคต และส่งผลกระทบตอ่ ความมนั่ คงดา้ นอาหารและการพฒั นาการเกษตร โดย
บทความน้มี ีวัตถุประสงคเ์ พอื่ ศกึ ษารูปแบบการจดั การน้าเพ่ือเพ่ิมประสิทธภิ าพในการปลูกข้าวแบบย่ังยนื ในแขวงสะหวัน
นะเขต สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว โดยการทบทวนเชงิ วเิ คราะห์ เอกสาร นโยบาย และงานวจิ ัย จากนนั้ นา
ข้อมูลมาวิเคราะห์เพ่ือหาแนวทางท่ีเหมาะสมในการจัดการทรัพยากรน้า ผลการศึกษาพบว่าในการบริหารจัดการ
ทรพั ยากรนา้ ทย่ี ่ังยืน ต้องอาศัยกลไกการมสี ว่ นร่วมของทกุ ฝ่ายในการจดั การนา้ ตง้ั แต่การก่อสร้าง ออกระเบียบ กฎ ความ
สามัคคี และท่ีสาคัญคือประชาชนผู้ใช้น้าซ่ึงถือได้ว่าเป็นผู้ที่มีส่วนได้เสียโดยตรง ดังน้ัน การมีส่วนร่วมของทุกฝ่ายและ
ประชาชนในการจดั การน้าจึงต้องพฒั นากลไกและกระบวนการบรหิ ารจดั การเชิงบูรณาการขึน้ มา โดยเสริมสร้างเครือขา่ ย
การประสานงานและการทางานรว่ มกันของฝ่ายราชการ องคก์ รปกครองสว่ นท้องถิน่ องคก์ รพฒั นาเอกชน องค์กรชมุ ชน
และประชาชนในทอ้ งถ่ิน ในการพฒั นาการใชแ้ ละฟนื้ ฟูทรพั ยากรน้า โดยใหค้ วามสาคญั กบั การใหค้ วามรูแ้ กแ่ กนนาชุมชน
เพื่อเพมิ่ ศกั ยภาพกระบวนการเรียนรู้และริเริ่มในชุมชน พัฒนาระบบรวบรวมและจดั ทาข้อมูลระดบั ทอ้ งถิน่ ให้สอดคลอ้ ง
กัน สร้างกระบวนการเรียนรู้การมีส่วนร่วมคิดร่วมทาเพ่ือเพิ่มศักยภาพทางสังคม สามารถร่วมกันนาพาให้การจัดการ
ทรัพยากรนา้ ทกุ ด้านเป็นไปอยา่ งมีคุณภาพ และมปี ระสทิ ธภิ าพยง่ิ ขนึ้
คำสำคัญ: ทรพั ยากรนา้ การจัดการนา้ ขา้ ว สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
569
Abstract
Most people in Laos People’s Democratic Republic still rely on agriculture for a living.
Accessibility to water resources and farmland water management is necessary for them. The public
sector usually takes a role in water management mainly on large-scale investment and temporary
solving problems by using engineering tools and laws but yet lacks participation from other sectors in
society including local communities that receive the most water resources in their living. Water resource
use is seen as a long-term problem that annually affects farmers during drought time of the year for
not having enough water or in rainy periods for heavy flooding. Forecasting climate change is hard to
do which might severely result in future problems such as food security and agricultural development.
This research article presents the sustainable water management study of the farmer by reviewing
documents, policy, and research and then analyzing the data to find the appropriate guideline for water
resources management as the research initiatives to support small water resources in Laos People’s
Democratic Republic. The study found that sustainable water resource management requires
mechanisms for the participation of all parties in water management. Since the construction, issuing
regulations, rules, unity, and most importantly, the people who use the water can be regarded as having
direct interests. Therefore, the participation of all parties and the people in water management must
develop mechanisms and management processes. Integrated by strengthening the network of
coordination and collaboration of the government local government organizations NGOs, community
organizations, and local people in the development, use and restoration of water resources. by giving
importance to educating community leaders to increase the potential of learning processes and
initiatives in the community. Develop a system for collecting and generating information at the local
level to be consistent. Creating a learning process with participation, thinking, and doing to increase
social potential can jointly lead to the quality of all aspects of water resource management and more
efficiency.
Keywords: water resources, Water Management, Rice, Laos People’s Democratic Republic
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
570
คำนำ
น้าเป็นหน่ึงในทรัพยากรธรรมชาติท่ีเป็นพื้นฐานของสังคมมนุษย์ การเกิดขึ้น ดารงอยู่ และล่มสลายของ
อารยธรรมตา่ งๆ ในประวัติศาสตรม์ กั มีสว่ นเก่ียวพนั กบั ความสามารถในการบรหิ ารจดั การนา้ ของสงั คมนนั้ ทวา่ "นา้ จดื " ท่ี
จาเป็นสาหรับมนุษย์มอี ยเู่ พียงร้อยละสามของน้าทัง้ หมดบนโลกและยงั อย่ใู นรปู ที่ไมส่ ามารถนามาใช้ได้ทันที เช่น หิมะและ
น้าแข็งอีกถึงร้อยละ 70 ท่ีสาคัญแหล่งน้าจืดตามทะเลสาบ แม่น้า ลาคลอง ตลอดจนแหล่งน้าใต้ดินตามธรรมชาติยัง
กระจายตวั อยา่ งไม่สมา่ เสมอ ในแอฟริกาเหนือและตะวนั ออกกลางซ่ึงเตม็ ไปดว้ ยทะเลทราย นา้ จดื เปน็ ทรพั ยากรท่มี จี ากดั
เป็นอยา่ งมาก การต่อสู้แยง่ ชงิ แหลง่ นา้ จงึ พบเหน็ ไดง้ ่ายในประวัตศิ าสตร์ ขณะทใี่ นประเทศทมี่ ปี ระชากรมหาศาลอยา่ งจีน
และอนิ เดีย แมจ้ ะมแี หลง่ น้าธรรมชาตอิ ยูม่ ากแตก่ ็ไม่เพยี งพอต่อความตอ้ งการ เพราะในขณะที่นา้ บนโลกมีปริมาณเทา่ เดมิ
แต่จานวนประชากรโลกและความต้องการใช้น้ากลับมากข้ึนเร่ือยๆ "การจัดการทรัพยากรน้า" (water resources
management) โดยทั่วไปหมายถึง "การดาเนินการอย่างใดอย่างหน่ึงหรือหลายอย่างรวมกันอย่างบูรณาการเกี่ยวกับ
ทรัพยากรน้าและทรัพยากรอ่ืนท่ีเกี่ยวขอ้ งในเขตล่มุ น้า เพ่ือแก้ไขปญั หาวิกฤตการณ์น้า ได้แก่ การขาดแคลนนา้ อุทกภัย
และคุณภาพน้าเสื่อมโทรมอย่างเป็นรูปธรรม ทั้งในระยะสั้นและระยะยาว ให้ปัญหาบรรเทาหรือกาจัดจนหมดส้ินไป
เพื่อให้ทุกๆ สิ่งในสังคม ท้ังคน สัตว์และพืช ฯลฯ มีการดาเนินชีวิตท่ีดี มีความหลากหลายทางชีวภาพ สามารถพัฒนา
เศรษฐกิจไดอ้ ย่างมีประสิทธิภาพ มีน้าใช้อย่างยงั่ ยนื และทวั่ ถึง นอกจากน้ี การจดั การนา้ แบบสน้ิ เปลือง และการแก้ปัญหา
ด้วยการสรา้ งเข่อื นขนาดใหญ่ อาจทาให้เกดิ ความไมส่ มดุลในธรรมชาติ ทาใหด้ นิ มีความสมบรู ณล์ ดลง โดยเฉพาะตอนใต้
ของเขือ่ น และเกิดการลดลงหรือสญู พนั ธข์ุ องปลาและสัตวน์ า้ อนื่ ๆ บางครั้งจึงมีการใช้คาวา่ "การจัดการทรพั ยากรน้าและ
ดิน" (water and land resource management) ควบคูไ่ ปดว้ ย "การบริหารจัดการน้าเป็นกจิ กรรมทีเ่ ก่ียวพันกับระบบ
ตา่ งๆ มากมาย ทัง้ ระบบการเมือง เศรษฐกจิ และสังคมหลายระดับ ไมใ่ ช่เพยี งการจัดการในทางเทคนิคเท่านั้น ธรรมชาติ
ของน้าทเ่ี ช่อื มโยงกนั เปน็ ระบบในลักษณะลุ่มน้า อาจทาให้การจัดการน้าตอ้ งเกิดขึน้ ทั้งในระดับระหว่างประเทศมาจนถึง
ระดับชมุ ชนท้องถิน่ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในประเทศกาลงั พฒั นาดว้ ยแลว้ ปัญหาการจดั การนา้ ยงิ่ มีความอ่อนไหวเนือ่ งจาก
สถาบันทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมขาดความเขม้ แข็ง ภาครัฐขาดประสิทธภิ าพในการจดั การ ทาให้ต้องเผชญิ กับ
วิกฤตน้าท่มี ีความไม่แนน่ อนสงู ข้ึนเรือ่ ย ๆ (อริญชย์วิชญ์ แสงนกั ธรรม, 2560)
การพฒั นาด้านการจดั การทรัพยากรนา้ ในประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (สปป. ลาว) นบั วา่ มี
ความสาคัญมากในการตอบสนองการใช้น้าเพื่อการเพาะปลูกของเกษตรกร เน่ืองจาก สปป. ลาว เป็นประเทศท่ีไม่มี
ทางออกสู่ทะเล ต้ังอยู่ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พ้ืนท่ีรวม 236,800 ตร.กม. ทิศเหนือติดกับประเทศจีนและ
ประเทศเมยี นมาร์ ทศิ ใต้ตดิ กับประเทศกัมพชู า ทางทศิ ตะวนั ออกติดกับประเทศเวียดนาม และทิศตะวนั ตกตดิ กับประเทศ
ไทย ประเทศทอดยาวกว่า 1,700 กม. ตามแนวแกนเหนือใต้ รอ้ ยละ 80 ของพ้นื ทีป่ ระเทศประกอบดว้ ยเนินเขาและภเู ขา
พ้ืนท่ีเพาะปลูกท้ังหมดคิดเป็น 14,680 ตร.กม. ประมาณ 6 เปอร์เซ็นต์ของพื้นท่ีท้ังหมดของประเทศ มีที่ดินทากิน
ประมาณ 13,600 ตร.กม. และพ้ืนท่ปี ลูกพชื ถาวรเป็น 1,080 ตร.กม. สภาพภูมิอากาศโดยท่ัวไปจะเป็นเขตรอ้ น ฤดูฝนจาก
ช่วงเดอื นเมษายนถึงเดือนตลุ าคม ปกคลมุ ด้วยมรสมุ ตะวันตกเฉยี งใต้ ปรมิ าณน้าฝนเฉล่ยี รายปเี ปน็ 1,600 มม. (ปรมิ าณ
น้าฝน 1,300 มม. ในหบุ เขาทางตอนเหนือ และ 3,700 มม. ในภาคใต้) ในชว่ งฤดูแลง้ ตั้งแต่เดอื นพฤศจกิ ายนถึงเมษายน
ระดับน้าในแม่น้าโขงอาจมีการเปลี่ยนแปลงได้ถึง 20 เมตร ระหวา่ งฤดฝู นและฤดแู ล้ง สปป. ลาว มีแหล่งน้าอดุ มสมบูรณ์
มีแม่น้าโขงเป็นแม่น้าหลัก และร้อยละ 90 ของประเทศต้ังอยู่ในลุ่มน้าโขง ปริมาณน้ารายปีในประเทศลาวประมาณ
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
571
270,000 ล้าน ลบ.ม. เทียบเทา่ กบั รอ้ ยละ 35 ของปริมาณน้าท่าเฉล่ียรายปขี องทั้งลุ่มน้าโขง สปป. ลาว มลี ุม่ น้าหลกั 39
ลมุ่ น้า แต่มลี มุ่ น้าทีเ่ ช่อื มโยงโดยตรงกับแมน่ ้าโขงจานวน 11 ลุ่ม พบวา่ นา้ ผวิ ดินร้อยละ 82 ถูกใช้ในภาคการเกษตร ร้อยละ
10 เพือ่ การอตุ สาหกรรม และร้อยละ 8 สาหรบั การอุปโภคบริโภค (Earth Trends, 2003) ทง้ั นี้ นา้ ใตด้ นิ เป็นทรัพยากรที่
มมี ากหากแตย่ งั ไม่ไดน้ า้ มาใชป้ ระโยชน์มากนัก โดยสว่ นใหญ่น้าใตด้ ินเป็นแหลง่ น้าหลกั สาหรับเขตชนบท และพน้ื ที่ลุ่มนา้ ที่
ตง้ั อยู่ห่างไกลจากแหล่งน้าผิวดนิ
โดย สปป. ลาว มีพื้นท่ีชลประทานที่มีศกั ยภาพประมาณ 6,000 ตร.กม. (FAO, 2007) ในช่วง พ.ศ. 2503 การ
ชลประทานของ สปป. ลาว เร่ิมมีการจัดการท่ีทันสมัยขึ้นด้วยระบบชลประทานฝายคอนกรีตและคลอง รวมทั้งการ
ออกแบบท่ีได้รบั ความชว่ ยเหลอื ทางการเงนิ และเทคนคิ จากองคก์ รระหว่างประเทศ การชลประทาน สามารถจาแนกตาม
ภูมิภาคเป็น 3 ประเภท คือ (1) ชุมชนที่มีการจัดการชลประทานโดยแรงโน้มถ่วงในภูเขาทางภาคเหนือ (2) การสูบน้า
ชลประทานพ้นื ทีร่ าบเวียงจนั ทน์ และ (3) การสูบนา้ ชลประทานไปตามแมน่ า้ โขง (FAO, 2014) การศึกษาในปี พ.ศ. 2548
พบวา่ มพี ื้นทีช่ ลประทานทีม่ ีความพร้อมประมาณ 3,100 ตร.กม. โดยการชลประทานใชน้ า้ ใต้ดินครอบคลุมพ้นื ทปี่ ระมาณ
2 ตร.กม. (FAO, 2011) แหล่งน้าหลักเพื่อการชลประทาน คือ โครงการผันน้าจากแม่น้าคิดเป็นร้อยละ 83 ของพื้นที่
ชลประทานท้ังหมด นอกจากน้ีเป็นการสูบน้าจากแม่น้าในเขตภาคใต้คิดเป็นร้อยละ 15 และน้าจากอา่ งเก็บน้ารอ้ ยละ 2
ในภาพรวมฤดูฝนมีพื้นท่ีชลประทาน 2,707.42 ตร.กม. ขณะท่ีในฤดูแล้งมีพื้นท่ีชลประทาน 1,009.34 ตร.กม. ( FAO,
2014) ทงั้ นี้ พบว่าการชลประทานฤดฝู นมีการกระจายในพ้ืนที่ท่วั ประเทศ การชลประทานฤดแู ล้งส่วนใหญจ่ ะอยู่ใกลเ้ มอื ง
ประการสาคัญพบว่ามกี ารวางแผนออกแบบโครงรา่ ง โครงสรา้ งการระบายน้าและการปอ้ งกันน้าท่วม หากแต่มกั จะไม่ถูก
นามาใช้เพราะข้อจากดั ดา้ นงบประมาณ สปป. ลาว มโี ครงการทส่ี รา้ งแล้วเสรจ็ จานวน 2,333 โครงการ มีพืน้ ท่ชี ลประทาน
1,664.76 ตร.กม. (FAO, 2014) พ้ืนท่ชี ลประทานเฉลีย่ ของแตล่ ะโครงการประมาณ 0.71 ตร.กม. ซึง่ มขี นาดเล็กเม่อื เทยี บ
กับประเทศอื่นๆ ในลุ่มน้า เนื่องจากลักษณะภูมิประเทศท่ีสูงชัน เป็นภูเขา จึงจากัดท่ีดินที่เหมาะสมสาหรับการพัฒนา
โครงการชลประทาน ท้ังนี้ สปป. ลาว มีแผนพฒั นาโครงการชลประทานจนถึงปี พ.ศ. 2573 อกี ประมาณ 2,768 โครงการ
พนื้ ที่ชลประทาน 2,386.17 ตร.กม.
สปป. ลาว ให้ความสาคญั กับภาคการเกษตรเป็นอยา่ งมากโดยเฉพาะข้าว ซง่ึ คิดเปน็ รายได้รอ้ ยละ 40 ของ GDP
ทั้งประเทศ และมีการจ้างงานสาหรับการผลิตขา้ วคิดเป็นร้อยละ 80 ของจานวนแรงงานทั้งหมด ทั้งน้ีพื้นท่ีเกษตรกรรม
ท้ังหมดประมาณ 12.5 ล้านไร่ เป็นพื้นที่สาหรับเพาะปลูกข้าวคิดเป็นร้อยละ 60-70 ของพื้นที่เกษตรกรรมทง้ั หมด โดย
พืน้ ที่เพาะปลูกข้าวสาคญั ได้แก่ นครหลวงเวียงจนั ทน์ แขวงคามว่ น แขวงบอลคิ าไซ แขวงสวุ รรณเขต แขวงสาละวัน และ
แขวงจาปาศักดิ์ ซ่ึงเป็นพื้นท่ีท่ีมีแม่น้าโขงไหลผ่าน ประชาชน สปป. ลาว บริโภคข้าวเฉลี่ยสูงที่สดุ ในโลกที่ปริมาณ 206
กโิ ลกรมั ตอ่ คนต่อปี โดยบรโิ ภคข้าวเหนียวทผ่ี ลติ ไดใ้ นประเทศเปน็ หลกั ทัง้ น้ี แม้ว่าสถานการณ์การแพร่ระบาดของโควิด -
19 จะทาใหจ้ านวนนักทอ่ งเทีย่ วลดลง แต่มกี ลมุ่ แรงงานที่เดินทางกลบั ประเทศ ส่งผลใหป้ รมิ าณความตอ้ งการบริโภคข้าว
ในประเทศเพ่มิ ขึน้ ทั้งน้ีประชาชนที่อาศยั อยูใ่ นเมืองและเปน็ กลุ่มทม่ี ีรายได้สูงเม่ือเทียบกับประชาชนในชนบทจะมคี วาม
ต้องการบริโภคข้าวในอัตราท่ีน้อยกว่าประชาชนในชนบท ในระหว่างปี 2561/62–2564/65 สปป. ลาว มีความตอ้ งการ
บริโภคข้าวเฉล่ีย 1.86 ล้านตันต่อปี สาหรับปี 2565/66 คาดการณ์ว่า สปป. ลาว จะมีความต้องการบรโิ ภคข้าวปริมาณ
1.88 ลา้ นตนั เทา่ กนั กับปี 2564/65 (กองบรหิ ารการคา้ ขา้ ว กรมการคา้ ต่างประเทศ, 2565) นอกจากนี้กรมชลประทาน
กระทรวงกสิกรรมและป่าไม้ สปป. ลาว และบริษัท Star Telecom ได้ร่วมลงนาม MoU เกี่ยวกับความร่วมมือและ
การศึกษาความเป็นไปได้โครงการยกระดบั การบรหิ ารจดั การระบบชลประทานในยุคอุตสาหกรรม 4.0 ของ สปป. ลาว
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
572
เป็นระบบดิจทิ ัล มีการบริหารจัดการระบบชลประทานให้มีความทันสมัย และเป็นกลไกความร่วมมือในการศึกษาความ
เปน็ ไปได้การบริหารจดั การระบบชลประทานดิจิทลั โดยจะดาเนนิ การคน้ ควา้ พฒั นา และบริการดา้ นวิชาการและเทคนิค
เกี่ยวกับการบริหารจัดการน้าในระบบชลประทาน เพื่อลดการใช้ทรัพยากรน้า แรงงาน และต้นทุนการผลิตตามแนว
ทางการยกระดับเป็นดิจิทัลด้วยระบบเทคโนโลยีที่ทันสมัย เพื่อเป็นส่วนหนึ่งของการขยายแผนยุทธศาสตร์พัฒนา
เกษตรกรรม ปี 2568 และวิสัยทศั น์ ปี 2573 โดยไดก้ าหนดขอบเขตการศึกษาความเป็นไปได้ เพือ่ พัฒนาโครงการความ
ร่วมมือในด้านต่างๆ เช่น (1) การค้นคว้าและพัฒนาระบบโครงการบริหารจดั การน้าในระบบชลประทานในพ้ืนที่รบั นา้
เพื่อการผลติ ของภาคการเกษตร ยกระดบั ประสิทธิภาพและการลดความเสีย่ งจากการเกิดอุทกภยั และความแห้งแล้ง (2)
การค้นคว้าและพัฒนาระบบโครงการบริหารจัดการน้า และการใช้ประโยชน์จากน้าในระบบชลประทาน เพื่อยกระดบั
ประสิทธิภาพการใช้น้าอย่างประหยัดและเพียงพอต่อความต้องการ และลดต้นทุนการผลิตภาคเกษตรกรรม (3) การ
คน้ ควา้ และพัฒนาระบบโครงการบริหารจดั การน้าในระบบชลประทานในกิจการปลูกพืชแบบทันสมยั ตามโรงเรอื นปลูก
ผัก พืชสวน ผลไม้ ไม้เศรษฐกจิ และหญ้าเล้ียงสัตว์ (4) การค้นคว้าและพัฒนาระบบโครงการบริหารจดั การน้าในระบบ
ชลประทานในกจิ การเลี้ยงสัตวแ์ ละประมง ยกระดับประสิทธิภาพระบบการใช้น้าในฟาร์มเล้ียงสตั ว์ให้เป็นระบบทนั สมัย
ลดการใช้แรงงานและตน้ ทนุ การผลิต และ (5) การศกึ ษาความเป็นไปไดอ้ ่นื ๆ ทีม่ ีความจาเปน็ เพือ่ สร้างประโยชนใ์ ห้สังคม
และจดั ทาเปน็ โครงการตัวอย่างตามขอบเขตความรว่ มมือทก่ี าหนดไว้ (สถานเอกอัครราชทูต ณ เวียงจนั ทน์, 2563) ดังน้ัน
งานวิจยั นจ้ี งึ มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พือ่ ศึกษารปู แบบการจดั การน้าเพ่ือเพิม่ ประสิทธภิ าพในการปลูกขา้ วแบบยั่งยนื ของเกษตรกร
ในแขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว
อปุ กรณแ์ ละวิธดี ำเนินกำรวจิ ยั
การวิจัยเร่ือง รูปแบบการจัดการน้าระดับไร่นาเพื่อการเกษตรแบบย่ังยืนในแขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐ
ประชาธิปไตยประชาชนลาว มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบการจดั การน้าเพ่ือเพ่ิมประสิทธิภาพในการปลูกข้าวแบบ
ยั่งยนื ของเกษตรกรในแขวงสะหวนั นะเขต สาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว การวจิ ัยครง้ั นเ้ี ป็นวจิ ัยเชงิ คณุ ภาพ ซง่ึ
ผู้วิจัยได้ดาเนินการศึกษาแนวคิด ทฤษฎี งานวิจัยทีเ่ กี่ยวข้องผ่านระบบออนไลน์และหน่วยงานทเี่ กี่ยวขอ้ ง เกี่ยวกับการ
จดั การทรพั ยากรนา้ ให้ย่งั ยนื ของเกษตรกรในสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
ผลกำรวิจยั
จงั หวดั สะหวันนะเขต เป็นพ้นื ทผ่ี ลิตขา้ วที่ใหญ่ทสี่ ุดใน สปป. ลาว มพี ืน้ ท่ีปลูกข้าวทงั้ หมด 1,460,713 ไร่ คิดเปน็
ร้อยละ 26 ของพ้ืนทีผ่ ลติ ข้าวทั้งหมดในประเทศ มีผลผลิตรวม 911,325 ตัน (Ministry of Agriculture and Forestry,
2018) เนอ่ื งจากจังหวดั สะหวนั นะเขตเปน็ แหลง่ ผลิตข้าวทส่ี าคัญของประเทศ รัฐบาล สปป. ลาว จึงใหค้ วามสาคญั ในการ
พัฒนาพื้นท่ีดังกล่าวเป็นพิเศษ โดยเฉพาะได้มีโครงการสร้างระบบชลประทานที่ใหญ่ท่ีสุดของประเทศข้ึน เรียกว่า
ชลประทานเชสาลาลอง เพอื่ สามารถสง่ น้าให้พ้ืนที่เพาะปลูกขา้ วไดถ้ งึ 12,500 ไร่ ซึ่งทาใหเ้ กษตรกรสามารถทาการผลิต
ข้าวได้ท้ังฤดูนาปีและนาปัง นอกจากนี้ก็ยังมีการส่งเสริมให้เกษตรกรนาเทคโนโลยีท่ีทันสมัยมาใช้ในการผลิตข้าวแทน
รูปแบบการผลิตแบบด้ังเดมิ เพื่อท่ีจะทาให้เกษตรกรสามารถเพิ่มผลผลิตข้าวตอ่ ไร่ให้ได้มากท่ีสุด (Newby J.C. et al.,
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
573
2013) โดยทั่วไปพื้นทเ่ี พาะปลกู ข้าว แบ่งเป็น (1) ในเขตทรี่ าบลมุ่ เปน็ พน้ื ท่ีเพาะปลกู ขา้ วหลัก โดยคิดเปน็ ร้อยละ 89 ของ
พื้นทีเ่ พาะปลูกข้าวท้ังหมดของประเทศ สามารถเพาะปลูกไดป้ ีละ 2 ครั้ง คือ เพาะปลกู ในช่วงเดือน มิ.ย. – ก.ค. เกบ็ เก่ยี ว
ในชว่ งเดอื น ต.ค. – ธ.ค. และเพาะปลกู ในชว่ งเดอื น ธ.ค. - ม.ค. เกบ็ เก่ียวในช่วงเดือน เม.ย. – พ.ค. และ (2) ในเขตท่รี าบ
สูงสามารถเพาะปลูกข้าวได้เพยี งปีละ 1 คร้งั ซง่ึ เริม่ เพาะปลูกในเดือน เม.ย. – พ.ค. เก็บเกี่ยวในช่วงเดือน ต.ค. – พ.ย. ใน
ระหวา่ งปี 2561/62 – 2564/65 สปป. ลาว มีพื้นที่เพาะปลกู ข้าวเฉล่ีย 5.59 ลา้ นไร่ ผลผลติ ข้าวเฉลี่ย 1.78 ล้านตัน และ
มีผลผลิตขา้ วต่อไร่ เฉลี่ย 0.51 ตัน และสาหรับปี 2565/66 คาดว่าจะมีพื้นทเ่ี พาะปลูกข้าว 5.94 ล้านไร่ เพ่ิมข้ึนรอ้ ยละ
0.68 มผี ลผลิตข้าวปริมาณ 1.95 ลา้ นตนั และมผี ลผลิตข้าวเฉลยี่ ตอ่ ไร่ 0.52 ลา้ นตนั เทา่ กันกบั ปี 2564/65 (กองบรหิ าร
การคา้ ข้าว กรมการคา้ ตา่ งประเทศ, 2565) ในสว่ นของการบรหิ ารจดั การทรัพยากรนา้ ปจั จบุ ันโครงการพัฒนาแหลง่ นา้ ใน
สปป. ลาว ได้รับความช่วยเหลือจากรัฐบาลต่างประเทศและองค์กรระหว่างประเทศ เช่น รัฐบาลญ่ีปุ่น รัฐบาลเยอรมนี
ธนาคารเพื่อการพัฒนาเอเชยี (Asian Development Bank : ADB) และธนาคารโลก โดยสว่ นใหญ่ความช่วยเหลอื กระจกุ
ตัวอยู่รอบๆ เมืองใหญ่ริมแม่น้าโขง ท้ังนี้ รัฐบาลของ สปป. ลาว มีวัตถุประสงค์ในระยะยาวเพ่ือบริหารจัดการน้าให้
เพียงพอกับประชากรร้อยละ 80 ของประเทศ สปป. ลาว มีกลยุทธ์ในภาคการชลประทาน (คณะกรรมาธิการแมน่ า้ โขง,
2557) ดังนี้
1) การปรบั ปรุงการวางแผนโครงการชลประทาน โดยเนน้ ความตอ้ งการของเกษตร สนบั สนุนการขบั เคลอื่ นและ
การจัดการโดยกลุ่มผใู้ ช้น้า มกี ารจัดตั้งข้อกาหนดและกฎหมายน้าใหม่ โดยกรมชลประทานของ สปป. ลาว มวี ัตถุประสงค์
เพื่อ (1) พัฒนาการชลประทานสาหรบั พน้ื ท่นี าขา้ วทีล่ ุม่ ในฤดูฝน (2) พัฒนาการชลประทานฤดูแล้ง (3) สนับสนุน สง่ เสริม
ให้เกษตรกรมีความสนใจและสามารถดูแลกลุ่มผู้ใช้น้าได้ ทั้งน้ีมีโครงการภายใต้แผนงานดังกล่าว ได้แก่ การให้ความ
ช่วยเหลือเกษตรกรเพ่ือจดั ตัง้ กลุ่มผู้ใช้นา้ การฝึกอบรมเกษตรกรในการจัดการชลประทาน การสง่ เสรมิ ให้เกษตรกรเข้าสู่
ระบบ Cost Recovery ในด้านค่าใช้จ่ายเพื่อการดาเนินงานและบารุงรักษาโครงการชลประทาน (Operation and
Maintenance costs) และการพัฒนาโครงสรา้ งพน้ื ฐานดา้ นการตลาดภายใต้กลไกทางเศรษฐกจิ ใหม่
2) แผนปฏิบตั กิ ารแห่งชาตดิ ้านเกษตรชลประทาน สปป. ลาว ปี พ.ศ. 2553 - 2558 แสดงให้เหน็ วา่ พ้นื ที่เกษตร
จะเพมิ่ ขึ้นรอ้ ยละ 8 โดยสว่ นใหญอ่ ยู่ทางภาคเหนือและมีศักยภาพในการเพิม่ พืน้ ที่ชลประทานฤดแู ลง้ ท้งั น้ี พืชโภคภัณฑ์
เช่น ข้าว ข้าวโพด ถ่ัว มัน จะมีการเพาะปลูกอยใู่ นพ้ืนทรี่ าบขนาดเล็กทั้งในพ้ืนทภ่ี าคเหนือ ภาคกลาง และบางส่วนของ
ภาคใต้ เพ่มิ อีกประมาณร้อยละ 25 แผนปฏิบัตกิ ารฯ ยังมีการกล่าวเนน้ ถงึ การพง่ึ พาตนเองโดยเปน็ การพฒั นาพ้ืนท่ขี นาด
เล็กในบรเิ วณทม่ี ีความเหมาะสม ผสมผสานการเล้ยี งสัตวใ์ นนาขา้ ว การปศุสตั ว์ การปลูกผกั และการปลกู พชื ประเภทมีหวั
พร้อมกบั การสร้างฝายชุมชนและพ้นื ท่ีเก็บนา้ ขนาดเล็กเพอ่ื ใชส้ าหรับฤดแู ลง้ สนบั สนนุ การชลประทานเพอ่ื การเพาะปลูก
และปศสุ ตั ว์
กำรศึกษำกำรจดั กำรทรพั ยำกรนำใน สปป. ลำว
ก่ิงคา และคณะ (2553) ได้ทาการวิเคราะห์นโยบายและกฎหมาย เกี่ยวกับการจัดการทรัพยากรน้าของ
สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว พบวา่ รัฐบาล สปป.ลาว ได้ให้ความสาคญั กับการเจรญิ เตบิ โตทางดา้ นเศรษฐกิจ
ของประเทศ ด้วยการอาศยั กาลงั ทางด้านทรัพยากรธรรมชาตทิ ่ีมอี ยู่เป็นหลัก โดยเฉพาะด้านการพัฒนาทรพั ยากรนา้ ซึ่ง
การวางแนวทางในการพัฒนาประเทศที่อาศัยกาลังทางด้านพลังน้าและทรัพยากรแหล่งน้าเป็นหลัก แต่รัฐบาลยังขาด
นโยบายดา้ นการจัดการทรพั ยากรน้า เฉพาะดา้ นทเ่ี ปน็ เคร่อื งมอื ในการบริหารจัดการทรพั ยากรน้า เพ่อื กาหนดหลักการใน
การแบ่งปันจัดสรรน้า และสิทธิการใช้ทรัพยากรน้า รวมทั้งการจดั ลาดับความสาคญั ให้แก่กลุม่ ผใู้ ช้น้าให้มีความยตุ ิธรรม
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
574
และประโยชนแ์ ก่สังคมโดยรวม นอกจากนก้ี ารเปรยี บเทียบการบริหารจัดการทรพั ยากรนา้ ของประเทศภาคลี ุม่ แมน่ า้ โขง
คือ กมั พูชา เวียดนาม และไทย พบว่าประเทศลมุ่ นา้ โขงได้นาหลกั การการจัดการทรัพยากรนา้ แบบบูรณาการมาผนวกเขา้
ไวใ้ นนโยบายและกฎหมายของประเทศ ซ่ึงเป็นไปในทานองเดียวกัน จะต่างกันในส่วนข้อปลกี ย่อยในระดบั การพฒั นาของ
แต่ละประเทศ เม่ือเปรียบเทยี บกับประเทศเพื่อนบ้าน พบว่า สปป.ลาว เป็นประเทศท่ียงั ขาดนโยบายระดับชาตใิ นการ
จดั การทรัพยากรน้า และไม่มีองค์กรทร่ี ับผดิ ชอบดแู ลการบริหารจดั การลุ่มน้าเฉพาะ
ต่อมาในปี 2556 พัดสะหวัน และบัญชา ได้ศึกษาการมีส่วนร่วมของกลุ่มผู้ใช้น้าในการจัดการชลประทาน
กรณีศึกษา โครงการหนองแดง อาเภอเมือง จังหวัดสาระวัน ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ผล
การศึกษาพบว่า โครงการชลประทานหนองแดงใช้ในการเกษตรเพื่อปลูกข้าวเพียงอย่างเดยี ว โดยเป็นข้าวเหนียวร้อย
เปอรเ์ ซน็ ต์ ระบบการบรหิ ารจดั การอยู่ในรูปแบบการจัดการรว่ มระหวา่ งกลุ่มผ้ใู ช้น้าของเกษตรกรกับภาครัฐ (แต่กลมุ่ ผู้ใช้
น้าจะมีความรบั ผิดชอบมากกวา่ ) ไม่ว่าจะเปน็ การออกขอ้ กาหนดกฎระเบยี บทีเ่ ปน็ นิตกิ รรมภายในกล่มุ การคุม้ ครองระบบ
ชลประทาน การบารุงรักษา การวางแผนการสง่ นา้ การเกบ็ เงินค่าน้า การวางกฎกติกาต่อผูก้ ระทาผดิ การแก้ปัญหาตา่ งๆ
ที่เกิดข้ึนภายในโครงการ ฯลฯ ส่วนภาครัฐจะคอยให้คาปรึกษาช่วยเหลือทางด้านแนวความคิด ด้านวิชาการ และ
ประเมินผลภายหลังสิน้ ฤดูการผลิต ตลอดระยะที่ผา่ นมา เป็นเวลาเกือบสิบห้าปีท่ีโครงการดังกล่าวมีรปู แบบการบริหาร
จัดการท่ีมองว่าดีเป็นต้นแบบในระดับจังหวัด แต่ในความเป็นจริงแล้ว จากขบวนการดาเนินงานที่ผ่านมาจะเห็นได้ว่า
ระบบการจดั การดังกล่าวยงั ขาดรปู แบบทางวชิ าการ
นอกจากน้ี เทียนทอง และคณะ (2557) ไดศ้ ึกษาเกีย่ วกบั การมสี วนร่วมของกล่มุ เกษตรกรผู้ใชน้าในการจัดการ
น้าชลประทานของโครงการชลประทานถ่นิ เท่ยี งใต เมอื งปากงึม นครหลวงเวียงจนั ทน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชน
ลาว ผลการศึกษาพบวา่ ร้อยละ 99.6 ของแหลง่ น้าท่ีเกษตรกรใชคือ จากนา้ ชลประทาน ชนดิ พชื ท่ีปลูกมากท่สี ดุ คอื ขา้ ว
ร้อยละ 66.7 เกษตรกรมีความรูในการจัดการน้าชลประทานอยู่ในระดับมาก การมีสวนร่วมในการจัดการน้าเพื่อ
การเกษตรภาพรวมอย่ใู นระดับปานกลางมคี าเฉล่ีย 2.98 และมสี วนร่วมในระดบั ปานกลางทกุ ดา้ น คอื ด้านการได้รบั ประ
โยชนจากการจดั สรรนา้ ชลประทาน ด้านการวางแผนการใชน้าชลประทาน และดา้ นการมสี วนรว่ มในการดแู ลบารุงรักษา
ระบบชลประทาน ซึ่งปัจจัยท่ีมีผลต่อการมีส่วนร่วมของเกษตรกรในการจัดการน้าชลประทาน ได้แก่ ระดับการศึกษา
อาชีพหลัก อาชพี รอง แรงงานในครวั เรอื น การจดั สรรน้าใชในทดี่ นิ ทีต่ ้ังแปลงเพาะปลกู รายได้ของครัวเรือน และภาระ
หน้ีสิน
วิจำรณ์ผลกำรวิจัย
จากการศึกษารูปแบบการจัดการน้าระดับไร่นาเพ่ือการเกษตรแบบย่ังยืนในแขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐ
ประชาธิปไตยประชาชนลาว พบว่า รัฐบาลมีส่วนช่วยในการบริหารจัดการทรัพยากรน้าได้เป็นอย่างมาก แต่ยังขาด
นโยบายด้านการจดั การทรัพยากรน้าท่ีดี และไม่ติดตามผลการจดั การน้าอยา่ งตอ่ เน่ือง สอดคลอ้ งกับ อริญชย์วิชญ์ แสง
นกั ธรรม (2560) ได้ศกึ ษาเกี่ยวกบั การบริหารจดั การอทุ กภัยข้ามพรมแดนแบบบรู ณาการในลุ่มน้ากก ในชว่ งปี พ.ศ. 2544
- 2559 ผลการศึกษาพบว่า การมีส่วนร่วมและความร่วมมือระหว่างบุคคลต่างๆ ไม่ได้เกิดขึ้น ทาให้การบริหารจัดการ
อุทกภัยข้ามพรมแดนแบบบูรณาการในลมุ่ น้ากกไม่มีประสทิ ธิภาพ อันเป็นผลมาจากการท่ีบุคคลไม่มีความสัมพันธ์แบบ
เป็นหุ้นส่วนระหว่างกัน โดยความล้มเหลวดังกล่าวเป็นผลมาจากปัจจัยที่เป็นอุปสรรค ได้แก่ 1) การขาดความเช่ือใจ
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
575
ระหว่างภาคประชาสังคมและภาครฐั 2) โครงสร้างการบรหิ ารจดั การทรัพยากรนา้ ของประเทศไทยท่รี ัฐบาลเป็นศูนยก์ ลาง
และภารกิจของหน่วยงานท่ีทับซ้อนกัน และ 3) การไม่มีการแบ่งปันผลประโยชน์ร่วมกันระหว่างตัวบุคคลที่เก่ียวข้อง
อย่างไรกต็ ามภายใตส้ ถานการณท์ ่ีเกิดข้ึนยังมกี ารแบง่ ปนั ผลประโยชนร์ ะหว่างประเทศไทยและคณะกรรมาธิการแมน่ ้าโขง
ซงึ่ เปน็ ปัจจัยสนบั สนุนเพียงปจั จยั เดยี วที่เปน็ ประโยชนต์ อ่ การบริหารจัดการทรัพยากรน้าขา้ มพรมแดนแบบบูรณาการใน
ลมุ่ น้ากก นอกจากนี้เกียรติศกั ดิ์ กรรเจียก (2563) ได้ศึกษาเรอ่ื ง การบริหารจดั การแหล่งน้าสาธารณะขององค์การบริหาร
ส่วนตาบลหลักชัย อาเภอลาดบัวหลวง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พ.ศ. 2560-2563 ผลการวิจัยพบว่า 1) การบริหาร
จัดการโดยการนานโยบายโครงการของรัฐบาลและกรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถนิ่ มาปฏิบัติ องค์การบริหารสว่ น
ตาบลจาเป็นท่ีจะต้องทราบความเคล่ือนไหวของนโยบายรัฐอย่ตู ลอดเวลา โดยนากรอบยุทธศาสตร์การพัฒนาองค์กร
ปกครองส่วนท้องถ่นิ มากาหนดยทุ ธศาสตร์ของ อบต. เพ่ือให้สามารถดาเนินการไปสกู่ ารปฏิบตั จิ ริงได้ 2) การกากับดูแล
การติดตามประเมนิ ผล ผนู้ าชมุ ชนตาบลหลักชยั ใชก้ ารสร้างความรว่ มมือทด่ี ี โดยอาศยั ภาคประชาชนเข้ามามีส่วนร่วมใน
การดาเนินงาน เป็นผลต่อความสาเรจ็ ในการจดั การกากบั ดแู ลการบรหิ ารจดั การแหล่งน้าสาธารณะอยา่ งย่งั ยนื ภายใตก้ าร
บรหิ ารราชการแบบมีส่วนร่วมขององคก์ ารบรหิ ารสว่ นตาบลหลกั ชยั และประชาชน สะทอ้ นให้เห็นถึงความสาเร็จท่เี กดิ จาก
การรว่ มคิด ร่วมทากิจกรรม รว่ มประเมนิ ผล และร่วมรบั ประโยชนข์ องชาวบ้านทเี่ ขา้ มามสี ่วนร่วม 3) งบประมาณทีไ่ ด้รับ
การจดั สรร โครงการที่ปรากฎอยใู่ นแผนมากกว่าโครงการปฏบิ ัตไิ ดจ้ ริงทกุ ปี อีกทงั้ บางโครงการแต่ไมไ่ ด้นาไปปฏบิ ตั ิ และมี
การโอนเงนิ งบประมาณเพ่ือจ่ายเป็นรายการอืน่ ๆ ในด้านการบริหารจัดการ 4) ปญั หาอุปสรรค พ้นื ที่ตาบลหลกั ชยั มคลอง
ชลประทานไหลผ่านหลายสาย และเป็นพื้นท่ีท้ายน้า และประชาชนยังขาดจิตสานึกในการร่วมกันดูแลรักษาแหล่งน้า
สาธารณะ ซ่ีงการศึกษารูปแบบการจัดการน้าระดับไร่นาเพื่อการเกษตรแบบย่ังยืนในแขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐ
ประชาธิปไตยประชาชนลาว ถือได้ว่าเป็นการริเร่ิมของงานวิจัยเพ่ือสนับสนุนแหล่งน้าชุมชนขนาดเล็กในสาธารณรัฐ
ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว
สรปุ ผลกำรวิจัย
ผลการศึกษารูปแบบการจัดการน้าระดับไร่นาเพ่ือการเกษตรแบบย่ังยืนในแขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐ
ประชาธิปไตยประชาชนลาว พบว่ารัฐบาลไดใ้ ห้ความสาคญั กับการเจริญเติบโตทางดา้ นเศรษฐกิจของประเทศ ด้วยการ
อาศยั กาลังทางดา้ นทรัพยากรธรรมชาตทิ ีม่ อี ยู่เป็นหลกั โดยเฉพาะดา้ นการพัฒนาทรพั ยากรนา้ แตร่ ัฐบาลยงั ขาดนโยบาย
ด้านการจดั การทรัพยากรน้าท่ีดีและไมต่ ิดตามผลการจัดการน้าอย่างต่อเนื่อง นอกจากน้ีการช่วยเหลือเกษตรกรท่ไี ด้รบั
ผลกระทบต่อปญั หาน้าท่วมหรอื ไมม่ นี า้ ใชใ้ นหนา้ แลง้ ยังไม่มหี น่วยงานที่เขา้ มาดแู ลอย่างจรงิ จัง การปรับตัวของเกษตรกร
ในการบรหิ ารจดั การทรัพยากรน้าในระดับทอ้ งถ่ินยังไม่มี ทาใหเ้ กษตรกรไม่สามารถปรับตัวใหเ้ ข้ากับสภาพภูมิอากาศท่ีมี
ความผกผนั สูงได้ ดังนั้นผวู้ ิจัยได้เสนอแนวคิดในการแก้ไขปัญหาการจดั การทรัพยากรน้าของเกษตรกรไว้ ดังน้ี คือ 1) ร่วม
ทาการศึกษาคน้ ควา้ ปัญหาและสาเหตุของปญั หาทรัพยากรน้า ได้แก่ การขาดแคลนน้า การเกดิ อุทกภัย และด้านคณุ ภาพ
น้าท่ีเสื่อมโทรม ฯลฯ ที่เกิดขึ้นในชุมชน และความตอ้ งการทจ่ี ะแก้ไขปญั หาของชุมชน 2) ร่วมคิดหาวิธีการสร้างรูปแบบ
และวิธีการพัฒนา เพื่อแก้ไขและลดปญั หาเรื่องน้าของชุมชน หรือเพื่อสร้างสรรคส์ ่ิงใหม่ท่ีเป็นประโยชน์ต่อชุมชน หรือ
สนองความต้องการนา้ ของชุมชน โดยคานึงถงึ สทิ ธชิ มุ ชนเสมอด้วย 3) รว่ มวางนโยบาย หรอื กาหนดแผนงานกจิ กรรมหรือ
โครงการ เพ่อื บรรเทาหรือขจัดปญั หาเรอื่ งน้าท่ีสนองความต้องการของชุมชน 4) รว่ มตัดสนิ ใจการใชท้ รัพยากรนา้ ท่มี จี ากดั
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
576
ให้เป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมอย่างเป็นธรรม 5) ร่วมจัดการหรือปรับปรุงการบริหารงานพัฒนาเกี่ยวกับน้าในลุ่มน้าใหม้ ี
ประสิทธิภาพและประสิทธผิ ล 6) ร่วมลงทุนในกจิ กรรมโครงการของชุมชน ตามขดี ความสามารถของชมุ ชนเอง และของ
หน่วยงาน 7) ร่วมปฏิบัติตามนโยบาย แผนงานโครงการ และกิจกรรมให้บรรลุเป้าหมายท่ีกาหนดไว้ 8) ร่วมควบคุม
ติดตาม ประเมินผล และร่วมบารุงรกั ษาโครงการและกจิ กรรมทีท่ าไว้ ท้งั ทเี่ อกชนและรัฐดาเนินการให้ใช้ประโยชน์ได้ยืน
นานตลอดไป 9) ร่วมประชมุ อบรม สัมมนา ทท่ี างราชการและภาคเอกชนจดั ขน้ึ โดยร่วมเสนอแนะแนวทางแกไ้ ขปัญหา
ต่างๆ ร่วมกัน และ 10) มีส่วนร่วมในการเป็นผู้ชักชวน แนะนา ประชาสัมพันธ์ เรื่องราว ข่าวสาร เกี่ยวกับการบริหาร
จดั การน้าด้านตา่ งๆ ให้ประชาชนในชุมชนของแต่ละลมุ่ นา้ ได้รบั รู้เรอ่ื งราวและเกิดความเขา้ ใจทด่ี ี
กิตตกิ รรมประกำศ
การศึกษาคร้งั น้ีสาเร็จลุล่วงดว้ ยดี เนื่องจากไดร้ ับความกรณุ าแนะนา ชว่ ยเหลอื เป็นอย่างดียิ่งจาก ผศ.ดร. ภาวณิ ี
อารีศรสี ม ประธานทีป่ รกึ ษางานวิจัย ผู้ศกึ ษาขอขอบพระคณุ ดร. กอบลาภ อารีศรสี ม ผศ.ดร. รภัสสรณ์ คงธนจารุอนนั ต์
และ ผศ.ดร. วีณา นิลวงศ์ อาจารย์ที่ปรึกษาร่วมทไี่ ด้กรุณาให้แนวคิดและข้อแนะนาหลายประการ ทาให้งานวจิ ัยฉบับนี้
สมบูรณ์มากยิง่ ขึ้น สุดทา้ ยขอขอบคุณการช่วยเหลือจากผเู้ ชี่ยวชาญที่ใหข้ อ้ มูลอยา่ งเตม็ ท่ีทาให้งานวิจยั ครง้ั น้ีสาเรจ็ ในเวลา
อนั รวดเร็ว และขอขอบคุณผูใ้ ห้ความช่วยเหลอื อีกหลายทา่ น ซึ่งไม่สามารถกล่าวนามในทีน่ ้ไี ด้หมด
เอกสำรอ้ำงองิ
เกียรตศิ ักด์ิ กรรเจยี ก. 2563. กำรบรหิ ำรจัดกำรแหลง่ นำสำธำรณะขององค์กำรบรหิ ำรสว่ นตำบลหลกั ชยั อำเภอลำด
บัวหลวง จังหวัดพระนครศรีอยุธยำ พ.ศ. 2560-2563. วิทยานิพนธ์รัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต.
มหาวทิ ยาลัยรามคาแหง. กรุงเทพฯ.
กองบริหารการค้าข้าว กรมการคา้ ตา่ งประเทศ. 2565. ขอ้ มูลสถำนกำรณข์ ำ้ วสำธำรณรัฐประชำธปิ ไตยประชำชนลำว
เดือนสิงหำคม 2565. (ออนไลน.์ เข้าถงึ ได้
https://www.dft.go.th/Portals/0/%E0%B8%AA%E0%B8%96%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%8
1%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%93%E0%B9%8C%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%99%E
0%B8%84%E0%B9%89%E0%B8%B2/%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A7/%E0%
B8%82%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%A7%20%E0%
B8%93%20%E0%B8%AA%E0%B8%84%2065.pdf (10 พฤศจกิ ายน 2565)
ก่งิ คา มณีวงศ์, บัญชา ขวญั ยืน และจวงจันทร์ ดวงพัตรา. 2553. การวเิ คราะหน์ โยบายและกฎหมาย เกยี่ วกับการจดั การ
ทรัพยากรนา้ ของสาธารณรัฐประชาธปิ ไตยประชาชนลาว. วิทยาสารกาแพงแสน 8(3): 1-14.
คณะกรรมาธิการแม่นา้ โขง. 2557. โครงกำรควำมร่วมมอื เพอื่ กำรพัฒนำอย่ำงย่ังยืนด้ำนทรัพยำกรนำและทรพั ยำกรที่
เกย่ี วข้องในล่มุ นำโขง. (ออนไลน์. เขา้ ถึงได้ www.mrcmekonh.org (10 พฤศจิกายน 2565).
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
577
เทียนทอง จันดาลาสาน, กิติชัย รัตนะ และวิชา นิยม. 2557. การมีสวนร่วมของกลุ่มเกษตรกรผใู้ ชน้าในการจดั การน้า
ชลประทานของโครงการชลประทานถ่ินเที่ยงใต เมืองปากงึม นครหลวงเวียงจันทน สาธารณรัฐประชาธิปไตย
ประชาชนลาว. วารสารการจัดการปาไม้ 8(15): 53-67.
พัดสะหวัน ไชยะวง และ บัญชา ขวัญยืน. 2556. การมีส่วนร่วมของกลุ่มผู้ใช้น้าในการจัดการชลประทาน กรณีศึกษา
โครงการหนองแดง อาเภอเมือง จังหวัดสาระวัน ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตย. วารสารวิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยี 2(1): 27-38.
สถานเอกอัครราชทูต ณ เวียงจันทน์. 2563. จับตำ สปป. ลำว พัฒนำระบบชลประทำนดิจิทัล. (ออนไลน์. เข้าถงึ ได้
https://globthailand.com/laos_05112020/ (10 พฤศจิกายน 2565).
อริญชย์วิชญ์ แสงนักธรรม. 2560. กำรบริหำรจัดกำรทรัพยำกรนำข้ำมพรมแดนแบบบูรณำกำร กรณีศึกษำ : กำร
บริหำรจัดกำรอุทกภัยข้ำมพรมแดนแบบบูรณำกำรในลุ่มนำกก ในช่วงปี พ.ศ. 2544 -ปัจจุบัน (2559).
วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิตสาขาการระหว่างประเทศและการทูตคณะ. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
กรงุ เทพฯ. 184 หน้า.
Earth Trends. 2003. Water resources and freshwater ecosystems - Lao People's Dem. [Online].
Available http://www.earthtrends.wri.org (9 October 2022).
Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2007. The state of food and agriculture.
[Online]. Available https://www.fao.org/3/a1200e/a1200e.pdf (9 October 2022).
Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2011. Women in agriculture Closing the
gender gap for development. [Online]. Available https://www.fao.org/3/i2050e/i2050e.pdf (9
October 2022).
Food and Agriculture Organization of the United Nations. 2014. Innovation in family farming. [Online].
Available https://www.fao.org/3/i4040e/i4040e.pdf (9 October 2022).
Ministry of Agriculture and Forestry. 2017. Expanding clean agriculture production to supply market
demands together with improved international market access can serve to catalyze growth
in the Lao organic produce sector. Vientiane: Department of Agronomy 82(24): 23-35.
Newby J.C., Manivong V. and Cramb R.A. 2013. Intensification of lowland rice-based farming systems in
Laos in the context of diversified rural livelihoods. Australian Agricultural and Resource
Economics Society 57(12): 1-27.
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
578
กำรส่งเสรมิ กำรท่องเท่ียวเชงิ นเิ วศ ในพนื ท่ีอุทยำนแห่งชำติ นำแอด-ภูเลย
สำธำรณรัฐประชำธิปไตยประชำชนลำว
Ecotourism Promotion in Nam Eth – Phou Louey National Park
Lao People’s Democratic Republic
สนุ นั ทำ จุนละมณี
Sounantha Chounlamany
สาขาการจัดการ และ พัฒนาทรัพยากร คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวทิ ยาลยั แม่โจ้ จังหวดั เชียงใหม่ ประเทศไทย 50290
Resources Management and Development, Faculty of Agricultural Production,
Maejo University, Chiangmai Province, Thailand 50290
[email protected]
บทคัดยอ่
บทความทางวิชาการนี้มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พือ่ ชี้ให้เห็นถึงความสาคญั ของการส่งเสริมการท่องเท่ียวเชิงนเิ วศ ในพื้นที่
อุทยานแหง่ ชาติน้าแอด-ภูเลย สาธารณรฐั ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว การท่องเท่ียวถอื ได้วา่ เปน็ อตุ สาหกรรมขนาดใหญ่
ทส่ี ุดในโลก และเปน็ อุตสาหกรรมท่ีมกี ารเติบโตเร็วทสี่ ุด สามารถสรา้ งรายไดห้ ลักให้กับประเทศอยา่ งมหาศาล ก่อให้เกิด
รายได้หมนุ เวียนและกระตุ้นให้เกดิ การขยายตัวทางเศรษฐกิจอันนาไปสู่การจา้ งงาน สร้างอาชีพ และการกระจายรายได้
นอกจากน้อี ตุ สาหกรรมการทอ่ งเทยี่ วยงั มคี วามสาคญั ต่อการเตบิ โตของเศรษฐกิจโลก สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชน
ลาวเป็นหนึ่งในประเทศของภมู ิภาคเอเชียใต้ท่ีไดร้ ับความนิยมจากนักท่องเที่ยว เน่ืองจากเป็นจุดศนู ยก์ ลางทางผ่านและ
จดุ เชอ่ื มตอ่ ของ ภาคพ้นื ลุ่มน้าโขง "เอเชยี -อาคเนย์" ท้งั ทางบก ทางอากาศ และทางนา้ ซง่ึ ส่งิ เหล่าน้ีเปน็ ปจั จยั สาคญั ในการ
ดึงดูดนักทอ่ งเท่ียวเข้าประเทศ การวิจัยนเ้ี ปน็ การวจิ ัยเชิงคณุ ภาพ ซึ่งผู้วิจัยได้ดาเนินการศึกษาแนวคิด ทฤษฎี งานวิจัยที่
เก่ียวข้องกับการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ผ่านระบบออนไลน์และหน่วยงานท่ีเกีย่ วข้อง ผลการศึกษาพบว่าชุมชน
และหนว่ ยงานในพ้นื ทีอ่ ุทยานแหง่ ชาติน้าแอด-ภเู ลย ถอื ได้ว่ามสี ่วนรว่ มในการส่งเสริมการทอ่ งเทย่ี วเชิงนเิ วศ โดยกจิ กรรม
ทส่ี รา้ งรายได้ ไดแ้ ก่ น้าเนนิ ไนท์ซาฟารี และทัวร์การเดินปา่ เน่อื งจากพ้นื ทีอ่ ุทยานแหง่ ชาติน้าแอด-ภเู ลย มีพันธุ์ไม้และสตั ว์
ปา่ นานาชนดิ เป็นจานวนมาก เป็นแหลง่ ตน้ น้าของแมน่ ้าเเอด แมน่ า้ คาน และแมน่ ้าเนนิ ซึ่งเปน็ สาขาที่สาคญั ของแม่นา้ ม้าและ
แม่น้าโขง นอกจากใช้ประโยชน์เพอื่ การเพาะปลูกแล้ว ยังเป็นแหล่งน้าเพ่ือการอปุ โภคบริโภคของประชาชน นอกจากนี้
ชุมชนยังมีส่วนร่วมในกิจกรรมการท่องเท่ียว เช่น มัคคุเทศก์ คนเฝ้าประตู คนพายเรือ หัตถกรรม การทาอาหาร และ
บรกิ ารทาความสะอาดสาหรบั นักทอ่ งเที่ยว ซึ่งในพน้ื ทอ่ี ทุ ยานแหง่ ชาติน้าแอด-ภเู ลย หนว่ ยงานภาครัฐถอื ไดว้ า่ มบี ทบาท
ในการส่งเสริมกระบวนการมสี ่วนร่วมในการพัฒนา แก้ปัญหาและพัฒนาแหล่งทองเทย่ี วอย่างต่อเน่ือง ในการยกระดบั
คุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่ให้สามารถมีรายได้เพ่ิมขึ้นจากแหล่งทอ่ งเท่ยี วเชิงนิเวศท่ีมศี ักยภาพ และในการดแู ล
อนรุ ักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดล้อมอย่างถูกวธิ ใี ห้คงอยตู่ ่อไปอยา่ งยงั่ ยืน
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
579
คำสำคัญ: การสง่ เสริมการท่องเทย่ี วเชิงนิเวศ การทอ่ งเทยี่ วโดยชมุ ชน สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว
Abstract
This academic article's object is to illustrate the significance of ecotourism promotion in Nam
Eth-Phou Louey National Park of Laos People’s Democratic Republic. Tourism is considered the biggest
and fastest-growing industry in the world which could bring a large amount of the main income to the
country, create a circular flow of income, stimulate economic expansion, and lead to employment and
income distribution. One of the most popular countries in South Asia among tourists is Laos People’s
Democratic Republic because of its center gateway and as the air, land, and water (Khong river)
connector of the Mekong River Drainage Basin in Southeast Asia. Laos people are friendly and generous
which is important as a significant factor in attracting tourists to visit Laos. As a consequence, Nam Eth-
Phou Louey National Park has many varieties of plants and animals and is the headspring of Nam Eth,
Nam Khan, and Nam Noen Rivers which are the important riverine of Nam Ma and Nam Khong rivers. Its
benefit is not only for agriculture but also for people’s consumption. The official announcement to be
the national conservative area has an effect on the communities who have previously been living nearby
and relying on the forest resources which is later likely to be viewed as continuous trespassing and
deforesting. Solving people's poverty and finding the guideline for forest resources development could
be tackled by involving and supporting ecotourism in the local communities in order to increase their
incomes and reduce the poverty level as the essential condition to best set off the natural resources
in the future.
Keywords: Ecotourism Promotion, Community’s Tourism, Lao PDR.
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
580
คำนำ
อุตสาหกรรมการท่องเทีย่ วเปน็ อตุ สาหกรรมท่ีมกี ารขยายตัวสงู ประมาณ 10% ของ GDP ในประเทศท่ีพัฒนาแลว้
ซงึ่ สงู กว่าภาคยานยนตห์ รอื ไอที นอกจากนย้ี งั เป็นอตุ สาหกรรมแบบบูรณาการท่คี รอบคลุมภาคสว่ นตา่ งๆ ภายใต้กระแส
โลกเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน การท่องเทีย่ วเชิงนิเวศคือภาคการท่องเที่ยวที่เติบโตเร็วที่สุด รัฐบาลของ สาธารณรัฐ
ประชาธิปไตยประชาชนลาว (สปป. ลาว) มีความกระตือรอื รน้ ในการส่งเสริมการทอ่ งเที่ยวโดยใช้ประโยชน์จากธรรมชาติ
วัฒนธรรม และมรดกทางประวตั ิศาสตร์อันอดุ มสมบูรณ์ เพื่อสร้างงาน สร้างรายได้ และกระจายความเจริญไปสู่ภูมิภาค
การท่องเที่ยวเชิงนิเวศมี 4 ประเภท ได้แก่ 1) กลุ่มนักธรรมชาติวทิ ยา (Naturalists) มีความสนใจศกึ ษาวิจัยเกี่ยวกับพชื
สัตว์ สิ่งแวดล้อมในระบบนิเวศ 2) กลุ่มนักท่องเที่ยวผู้รักธรรมชาติ (Nature Tourism) มีความสนใจในความงามของ
ธรรมชาติและวิถีด้ังเดิมของคนท้องถิน่ 3) กลุ่มนักท่องเท่ียวท่ีชอบแสวงหาความต่ืนเต้นและแปลกใหม่ (Mainstream
Nature Tourism) มีความสนใจในสภาพธรรมชาติที่ห่างไกลความเจริญและเข้าถึงลาบาก และ 4) กลุ่มนักท่องเท่ียวท่ี
ต้องการช่ืนชมธรรมชาติ (Casual Tourism) มีความต้องการเพ่ิมพูนประสบการณ์การท่องเท่ียวของตนให้หลากหลาย
ย่ิงขนึ้ (เจษฎา, 2548)
จากแผนการประมาณการพฒั นาเศรษฐกิจสังคมของประเทศลาวในระดับที่มั่นคงตลอด 5 ปี นับตั้งแต่ พ.ศ. 2554
ถึง พ.ศ. 2558 ท่ีมียอดนักท่องเที่ยวเข้ามายัง สปป. ลาว สะสมทั้งหมดถึง 18.3 ล้านคน และนารายได้เข้าประเทศ
ได้ประมาณ 2.8 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐฯ ต่อปนี น้ั สปป.ลาว มีการประมาณการว่าในปี พ.ศ. 2563 จะมีนักท่องเที่ยว
เขา้ มาในประเทศลาวกวา่ 6 ลา้ นคน และสรา้ งรายรับเฉลี่ยถงึ 953 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ โดยตลาดทอ่ งเทีย่ วทีส่ าคญั ของ
สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว มาจากเขตเอเชีย-อาคเนย์ ได้แก่ ประเทศไทยและเวียดนาม จากเขตเอเชยี -
แปซิฟิก ได้แก่ จีน ญ่ีปุ่น เกาหลี และออสเตรเลีย นอกจากน้ียงั มนี ักทอ่ งเท่ียวที่มีรายจา่ ยสงู จากยุโรปและอเมริกา เช่น
ฝร่ังเศส อังกฤษ เยอรมัน และสหรัฐอเมริกา (กระทรวงแถลงข่าววัฒนธรรมและท่องเท่ียว สาธารณรัฐประชาธิปไตย
ประชาชนลาว, 2558) นอกจากน้ี สปป. ลาว ได้มุ่งเน้นให้ประชาชนในท้องถิ่นเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการ
ทรัพยากรธรรมชาติท่ีมีอยู่ในท้องถ่ินของตนมากข้ึน และถือได้ว่าทรัพยากรธรรมชาติเป็นของประชาชนทุกคนและ
ต้องชว่ ยกนั ดูแลรกั ษา โดยรฐั บาลจะเขา้ มาบริหารจัดการการทอ่ งเที่ยวเชงิ นเิ วศทส่ี ามารถจะอานวยประโยชน์ทั้งทางตรง
และทางอ้อมให้แก่ชุมชนในท้องถ่ินให้ประสบความสาเร็จ มีความยั่งยืนและเกิดประโยชน์ต่อชุมชนท้องถิ่นและสังคม
โดยรวม โดยจะมีแผนการประสานงานระหว่างภาครัฐบาล ภาคเอกชน และทุกภาคส่วนอ่ืนๆ ท่ีเกี่ยวข้อง ให้ช่วยกัน
กากับ ดูแล บารุงรักษา และพัฒนาแหล่งท่องเที่ยวของ สปป.ลาว เพ่ือจะได้รับประโยชน์จากการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ
และเชิงวัฒนธรรมอย่างเต็มที่ โดยการดาเนินการของรัฐได้มีการกาหนดนโยบายและแผนพัฒนาการท่องเท่ียวของ
สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวภายใต้ยทุ ธศาสตร์ ช่ือ "Lao PDR Tourism Strategy, 2006-2020" (พรสวรรค์
และศรัณย์, 2563) ปัจจุบนั การท่องเท่ียวเชิงนิเวศได้รับการผลักดันและส่งเสรมิ ให้เปน็ องคป์ ระกอบสาคญั อย่างหนงึ่ ของ
การพัฒนาอย่างยัง่ ยืน และสามารถใช้เป็นเครือ่ งมือหรือมาตรการหนึ่งในการสง่ เสริมเพ่ือการอนุรกั ษ์ทรพั ยากรชีวภาพ ซึ่ง
มีแนวโน้มว่าจะลดน้อยหรือเส่ือมโทรมลงอันเป็นผลจากการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ บทความน้ีมี
วัตถุประสงค์เพ่ือชี้ให้เห็นถึงความสาคญั ของการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ กรณีศึกษาการมีส่วนร่วมของชุมชนใน
อุทยานแห่งชาติน้าแอด-ภเู ลย สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
581
อปุ กรณ์และวธิ ดี ำเนนิ กำรวิจยั
การวจิ ยั เรอื่ ง การส่งเสรมิ การทอ่ งเทยี่ วเชิงนิเวศในพืน้ ท่อี ทุ ยานแห่งชาติน้าแอด-ภเู ลย สาธารณรัฐประชาธิปไตย
ประชาชนลาว มีวตั ถปุ ระสงคเ์ พอื่ ชี้ใหเ้ หน็ ถึงความสาคัญของการสง่ เสริมการทอ่ งเทีย่ วเชิงนเิ วศในพนื้ ที่อทุ ยานแหง่ ชาตนิ า้
แอด-ภูเลย สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว การวิจัยคร้ังนี้เป็นวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งผู้วิจัยได้ดาเนินการศึกษา
แนวคิด ทฤษฎี งานวิจัยที่เก่ียวข้องกับการสง่ เสริมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ผ่านระบบออนไลน์และหน่วยงานท่ีเกีย่ วขอ้ ง
จากน้ันนาข้อมูลที่ไดม้ าทาการวิเคราะห์เชงิ เนอ้ื หาเพื่อเช่อื มโยงข้อมูลให้มีลักษณะเปน็ แนวคิดสรุป เพอื่ ใชอ้ ธิบายขอ้ มูลท่ี
ทาการศึกษาวจิ ยั โดยนาเสนอในลักษณะของการพรรณนาวิเคราะห์
ผลกำรวิจัย
กำรสง่ เสริมกำรทอ่ งเทย่ี วเชงิ นิเวศ ในพนื ท่ีอนรุ ักษ์ อทุ ยำนแห่งชำตินำแอด-ภูเลย
พื้นท่ีอนรุ ักษ์อทุ ยานแห่งชาตนิ า้ แอด-ภเู ลย ตง้ั อยูท่ างตะวนั ออกเฉยี งเหนือของ สปป. ลาว และเป็นเขตคุ้มครอง
ท่ีใหญ่ท่ีสดุ ของพื้นที่ในประเทศ (410,720 เฮกตาร)์ ครอบคลุม 9 อาเภอ ใน 3 จังหวดั ได้แก่ หัวพัน หลวงพระบาง และเชียง
ขวาง ซ่ึงเป็นพื้นท่ีคุ้มครองมีภมู ิประเทศเป็นภูเขาสูงชัน โดยมีความสูงตั้งแต่ 336 ถึง 2257 เมตร (Figure 1) อุทยาน
แห่งชาตินา้ แอด-ภเู ลย มคี วามโดดเดน่ ในดา้ นความหลากหลายทางชวี ภาพของสัตวป์ า่ ที่หลากหลาย และยังมสี ตั วใ์ กลส้ ญู
พนั ธ์ุหลายชนดิ ไดแ้ ก่ เสือ เสือดาว แมวทอง ชะนีแก้มขาว คา่ งแว่นถ่ินเหนือ หมปี ่า นาก นกเงือก ชะมด ล่ิน และลงิ อีก
หลายสายพันธุ์ ซึ่งมีสัตว์กินเนื้อทั้งหมด 19 สายพันธุ์ รวมถึงสายพันธุ์แมวป่าอีก 6 สายพันธุ์ สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
ประมาณ 50 สายพันธุ์ และนก 299 สายพันธ์ุ (Duckworth et al., 1999; Davidson 1998; Ling 1999; Johnson
2012)
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
582
Figure 1 Map of the area Nam Eth – Phou Louey National Park
(Eshoo et. al., 2018)
โดยบริเวณพ้ืนที่อาศัยท่ีอยู่ภายในหรือติดอยู่กับเขตอุทยานแห่งชาติน้าแอด-ภูเลย คือ ชาวบ้านจานวนกว่า
30,000 คน จาก 98 ชุมชน ซ่ึงมีประวัติศาสตร์อันยาวนานของการต้ังถ่ินฐานของมนุ ษย์ ซึ่งชาวบ้านอาศัย
ทรัพยากรธรรมชาตเิ ป็นหลกั ในการดารงชวี ิต เพอ่ื สร้างสมดุลในการปกปอ้ งความหลากหลายทางชีวภาพและความตอ้ งการ
ของชมุ ชนในพื้นท่ี โดยแบ่งพืน้ ทค่ี ุ้มครองออกเปน็ 2 โซนหลกั คอื Total Protection zone (TPZ) ซึง่ มวี ัตถปุ ระสงค์หลกั ใน
การอนุรักษอ์ ย่างเข้มงวด และไม่อนุญาตให้มีกจิ กรรมหรอื การเข้าถึงใดๆ หากไม่มีการขออนุญาตก่อน และ Controlled
Use Zone (CUZ) ท่ีชาวบา้ นสามารถใชพ้ ้ืนท่ใี นการทาการเกษตรและกจิ กรรมภายในหมบู่ ้านได้
กิจกรรมการท่องเที่ยวเชิงนิเวศในเขตอทุ ยานแห่งชาตนิ ้าแอด-ภูเลย ได้รับการพัฒนาเพ่ือให้โอกาสในการสร้าง
อาชีพทางเลือกสาหรับคนในท้องถ่ิน และช่วยสรา้ งความเชื่อมโยงโดยตรงระหว่างการอนุรักษธ์ รรมชาตแิ ละการสง่ เสรมิ
การท่องเท่ียวเชิงนิเวศ เพื่อให้ชาวบา้ นมีรายได้จากนักท่องเท่ียว และช่วยสนับสนนุ ให้คนในท้องถิ่นปกป้องสตั ว์ป่าทใี่ กล้
สูญพันธ์ุ การท่องเท่ียวเชิงนิเวศทาได้โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนที่กระตือรือร้น และการสร้างแรงจูงใจทางการเงนิ ท่ี
เชือ่ มโยงการอนรุ ักษ์ จดุ มุง่ หมายหลักของรูปแบบการทอ่ งเทย่ี วคอื 1) สร้างรายไดเ้ สริมให้คนในท้องถิ่น เชอ่ื มโยงกับการ
อนุรักษ์ธรรมชาติ 2) สร้างเงินทุนทยี่ ่ังยนื สาหรับการจดั การพ้ืนท่ีอนุรักษ์ และ 3) เพิ่มความตระหนักของคนทอ้ งถ่นิ และ
นักท่องเที่ยวเกี่ยวกับความสาคัญของการอนุรักษ์สัตว์ป่า ซึ่งพื้นที่ในเขตอุทยานแห่งชาติน้าแอด -ภูเลย สามารถทา
กิจกรรมได้หลากหลาย เชน่ น้าเนนิ ไนทซ์ าฟารี (Nam Nern Night Safari) ทัวร์การเดินป่า (Trekking tours) ได้แก่ The
Nests และ The Cloud Forest Climb
1. น้าเนินไนท์ซาฟารี (Nam Nern Night Safari) เปิดให้บริการในปี 2009 เป็นการท่องเทย่ี วชมธรรมชาติโดย
เรือหางยาวท่ใี หบ้ ริการตลอด 24 ชว่ั โมง ถือได้วา่ เปน็ กิจกรรมท่ีเปน็ กิจกรรมหลักของอทุ ยานแห่งชาตนิ า้ แอด-ภเู ลย ทริปน้ี
เก่ียวขอ้ งกบั สัตว์ป่ายามคา่ คืน ซ่ึงมีกิจกรรมเดน่ ๆ ได้แก่ การลอ่ งเรือหางยาวไปตามลาน้าเนิน ตามหาสตั วป์ า่ และสัตว์ใกล้
สญู พนั ธ์ุ (Figure 2) กิจกรรมธรรมชาตเิ พิม่ เตมิ ในช่วงทัวร์ รวมถงึ การดูนก การตดิ ตามสตั ว์ป่า และการเดินป่าในช่วงเช้า
สั้นๆ นักท่องเท่ียวไนท์ซาฟารีสามารถพักค้างคืนในบังกะโลแบบลาวด้ังเดิม ซึ่งสร้างและจัดการโดยชุมชน นอกจากน้ี
กิจกรรมน้าเนินไนท์ซาฟารีได้รับการยอมรับจากสาธารณชนว่ามีทัศนวิสัยในระดับสากล โดยได้รับรางวัล World
Responsible Tourism Award ท้ังปี 2013 และปี 2014 ซึ่งนา้ เนินไนทซ์ าฟารี มีชาวบา้ นในทอ้ งถิ่นใหค้ วามร่วมมือและ
มสี ว่ นรว่ มในกิจกรรมนีป้ ระมาณ 40 ครัวเรือน จาก 14 หมบู่ า้ น
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ที่ ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
583
Figure 2 Activities of long-tail boats drift down the Nam Nern River looking for wild and endangered animals
(Nam Et-Phou Louey National Park and Wildlife Conservation Society Laos, 2017)
2. การเดนิ ป่า (Trekking tours) ในปี 2016 มกี ารเปิดตัวกจิ กรรมสาหรบั การเดนิ ปา่ สองกิจกรรม มกี าหนดการ
เดินทาง 2 ถึง 5 วัน ได้แก่ “The Nests” และ “The Cloud Forest Climb” ซ่ึงการเดนิ ป่าทงั้ สองครอบคลุมช่วงระยะการ
เดนิ ทางถึง 12 หมู่บ้าน โดยรอบอุทยานแหง่ ชาตินา้ แอด-ภูเลย และเปิดโอกาสใหน้ ักทอ่ งเทย่ี วไดต้ ิดตามสตั ว์ปา่ สายพันธุต์ า่ งๆ
เชน่ เสือดาว หมี และหมาใน เปน็ ต้น โดยใชก้ ลอ้ งดกั จับที่ตงั้ ค่าไว้ เดนิ ขน้ึ ไปตามเสน้ ทางเดนิ ป่า
2.1 The Nests ประกอบด้วยตวั เลือกการเดินป่าแบบปานกลาง มีระยะเวลาเดินทางอยู่ที่ 2-3 วัน พร้อมท่พี ัก
ค้างคืนในตะกร้าทรงกลมที่ห้อยลงมาจากต้นไม้ ใกล้ที่ตั้งแคมป์มีการสร้างหอสังเกตการณ์สัตว์ป่าที่สามารถชมสัตว์ป่า
ในบริเวณใกล้ๆ ได้ (Figure 3)
2.2 The Cloud Forest Climb เป็นการเดินป่าทีม่ ีระยะเวลาเดินทางอย่ทู ี่ 4-5 วัน ซึ่งเพ่ิมความท้าทายย่งิ ขึ้น
ดว้ ยการเดินทางไปสู่ยอดเขาภูเลย ที่มีความสงู ถึง 2257 เมตรจากระดับนา้ ทะเล ถือไดว้ า่ เปน็ ยอดเขาท่ีสูงทีส่ ดุ เปน็ อันดบั
สามใน สปป. ลาว ช่วงระยะการเดนิ ทางน้ีผ่านป่าดิบแล้ง รวมถึงโฮมสเตย์ในหมู่บา้ นของชนเผ่าขมุ เม่ือเร่ิมต้นทัวร์ตาม
ดว้ ยการต้ังแคมป์ในกระท่อมกลางปา่ ภายในอุทยานแห่งชาตนิ า้ แอด-ภเู ลย
Figure 3 Activities of Trekking Tours
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
584
(Nam Eth-Phou Louey National Park and Wildlife Conservation Society Laos, 2017)
กำรมสี ่วนร่วมของคนในชุมชน
การมีส่วนร่วมของคนในท้องถิ่นถือได้ว่าเป็นเสาหลักของโครงการท่องเท่ียวเชิงนิ เวศในพื้นที่อุทยานแห่งชาติ
นา้ แอด-ภูเลย ซ่งึ มกี ารกาหนดผลประโยชนแ์ ละแรงจงู ใจอย่างมปี ระสิทธภิ าพ การพฒั นาการทอ่ งเทย่ี วทาใหค้ นในทอ้ งถน่ิ
มรี ายไดเ้ พ่มิ ขนึ้ และส่งเสรมิ การปฏบิ ัตทิ ่ีเป็นมิตรตอ่ การอนรุ ักษ์ธรรมชาติในระดบั หมู่บ้าน นอกจากการอนุรกั ษธ์ รรมชาติ
ประโยชน์ท่ีได้รับโดยตรงจากโปรแกรมการท่องเท่ียวเชิงนิเวศ คือการร่วมมือกันของชุมชนท้องถ่ิน ในการช่วยอนุรักษ์
แหล่งที่อยู่อาศัย ซึ่งประโยชน์ของการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์สาหรับชุมชนในพื้นที่อุทยานแห่งชาติน้าแอด -ภูเลย
ผ่านกิจกรรมหลัก 2 ประการ คอื การจัดหาอาชีพทางเลอื กกับผู้ให้บริการกลุ่มตา่ งๆ และผ่านการมีสว่ นร่วมของชุมชน
ในวงกว้างภายใต้กองทุนผลประโยชนก์ ารทอ่ งเที่ยวเชิงนเิ วศ (Ecotourism Benefits Fund, EBF)
1. อาชพี ทดแทนผา่ นกลุม่ ผใู้ หบ้ รกิ าร กลุม่ บริการการทอ่ งเที่ยวเชงิ นิเวศไดถ้ ูกสร้างขึ้นในสหี่ ม่บู ้านเพื่อสรา้ งโอกาส
การจ้างงานให้กับท้องถน่ิ ผู้คน สถานท่ีท่องเที่ยวเชิงนิเวศ เส้นทางเดิน และโครงสร้างพ้ืนฐานท้ังหมดได้รับการพัฒนา
และปัจจุบันมีการจัดการร่วมกันโดยประชาชนจากหมู่บ้านท่องเท่ียวเชิงนิเวศเหล่าน้ีร่วมกับเจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติ
น้าแอด-ภูเลย สมาชิกกลุ่มบริการส่วนใหญ่เป็นอดีตพรานป่า ปัจจุบันมีส่วนร่วมในกิจกรรมการท่องเที่ยว เช่น เป็น
มัคคุเทศก์ คนเฝ้าประตู และคนพายเรือ นอกจากนี้ กลุ่มบริการสตรียังพัฒนาหัตถกรรม การทาอาหาร และบริการ
ทาความสะอาด สมาชกิ กลุ่มแตล่ ะคนไดร้ บั การคัดเลือกผ่านกระบวนการสมั ภาษณแ์ บบเปดิ ทด่ี าเนนิ การโดยหนว่ ยบรหิ าร
จัดการของอุทยานแห่งชาติน้าแอด-ภูเลย เพ่ือเผยแพร่ประโยชน์การท่องเท่ียวอย่างเป็นธรรมในหมู่บ้าน ทางอุทยาน
อนญุ าตใหแ้ ต่ละครวั เรือนสามารถเข้าร่วมสมาชิกในกลุ่มบรกิ ารเดียวเทา่ นนั้ คา่ บริการสาหรับบริการแตล่ ะกลมุ่ จะกาหนด
ไว้ล่วงหน้าและตกลงกับชาวบ้านในสัญญากลุ่มบริการ ซ่ึงรวมอยู่ในค่าใช้จ่ายท้ังหมดของทัวร์ นอกจากการจ่ายเงินท่ี
กาหนดไวล้ ่วงหน้า สง่ิ จูงใจทางการเงินตามความพึงพอใจของนกั ท่องเทย่ี วและการเผชญิ หนา้ กับสตั วป์ า่ โดยนักท่องเท่ยี ว
สามารถให้ทิปรายบุคคลสาหรบั ผู้ให้บริการแต่ละรายที่ว่าจ้างในทัวร์ ค่าจ้างผู้ให้บริการแล ะโบนัสท้ังหมดจะแจกจา่ ย
ให้กับชาวบ้านหลังจากจบทัวร์ตอ่ หน้านักทอ่ งเท่ียว เพื่อท่ีจะไดร้ ับผลประโยชน์ท่ีเชื่อมโยงกับการท่องเท่ยี ว สมาชิกกลุ่ม
บรกิ ารทง้ั หมดและครอบครัวตอ้ งปฏิบตั ติ ามตามเง่ือนไขสญั ญา ครัวเรือนท่ถี กู จบั ได้ว่าละเมดิ กฎเกณฑเ์ ส่ียงท่ีจะสูญเสีย
ตาแหน่งของพวกเขาในกลุม่ บริการ
2. การมีสว่ นร่วมของชุมชนผ่านกองทุนผลประโยชนก์ ารทอ่ งเทีย่ วเชิงนิเวศ (Ecotourism Benefits Fund, EBF)
เพ่ือให้ชุมชนท้องถิ่นม่ันใจว่าการช่วยกันอนุรักษ์และแบ่งปันผลประโยชน์ที่ได้จากการท่องเที่ยวเชิงนิเวศนามาสู่พื้นที่
อย่างแท้จริง กองทุนผลประโยชน์การท่องเที่ยวเชิงนิเวศ (EBF) ถูกแนะนาให้กับนักท่องเที่ยวที่เข้ามาในพื้นที่อุทยาน
แห่งชาตินา้ แอด-ภูเลย นักท่องเท่ียวทุกคนมีส่วนร่วมในทัวร์จะเป็นส่วนหน่ึงในการสนับสนุนกองทุนผลประโยชน์การ
ท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ซึ่งอยู่ในราคาทัวร์ทัง้ หมด หมู่บ้านท่องเทีย่ วเชิงนิเวศทั้งหมด 26 แห่ง มีส่วนร่วมกับกจิ กรรมการ
ท่องเทยี่ วทั้ง 2 กจิ กรรม นอกจากน้ีเพ่อื สรา้ งแรงจูงใจโดยตรงในการอนุรกั ษ์ อทุ ยานแห่งชาตนิ า้ แอด-ภูเลย ยังมีกิจกรรม
ใหน้ กั ทอ่ งเทย่ี ว โดยการมอบเงนิ จานวนหนงึ่ ให้กบั นกั ทอ่ งเที่ยวทุกคนที่รว่ มกจิ กรรมทวั ร์ และสามารถรับเงนิ โบนสั เพ่ิมได้
จากกิจกรรมการสารวจความหลากหลายของสัตว์ป่า นักท่องเที่ยวท้ังหมดต้องกรอกแบบฟอร์มการสารวจสัตว์ป่าเมอ่ื
ส้ินสุดการเดินทาง สาหรับการพบสัตว์หายาก ถือได้ว่าเป็นที่สาคัญ ซึ่งข้อมูลท้ังหมดท่ีรวบรวมเก่ียวกับสัตว์ป่าท่ีเห็น
การประชมุ สัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑิตศึกษา ประจําปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
585
ระหว่างทัวรจ์ ะได้รับการบันทกึ ไว้ในฐานข้อมูลออนไลน์ และรวมเข้ากับโครงการเฝ้าระวังสัตว์ป่าของอทุ ยานแห่งชาติน้า
แอด-ภูเลย เพือ่ สง่ เสรมิ การอนุรกั ษ์สัตว์ป่าหายากด้วย
สรปุ ผลกำรวจิ ัย
จากกิจกรรมส่งเสริมการท่องเท่ยี วเชงิ นเิ วศกรณศี กึ ษาพน้ื ทีอ่ ทุ ยานแห่งชาตินา้ แอด-ภเู ลย ใน สปป. ลาว นัน้ ถอื
ได้ว่าประสบความสาเรจ็ ทง้ั ในด้านการดารงชีวิตของชุมชนและการอนุรักษธ์ รรมชาติ สาหรับการมสี ่วนร่วมของชุมชนใน
การช่วยกนั อนรุ กั ษ์สิง่ แวดลอ้ มและสตั วป์ ่า และพัฒนาชมุ ชนท้องถ่นิ ให้มีความเจรญิ รุ่งเรือง และความเท่าเทยี มทางสงั คม
ซ่ึงต้องเกิดการความร่วมมืออย่างใกล้ชิดกับสมาชิกในชุมชน และหน่วยงานราชการ เอกชน และหน่วยจัดการดแู ลพนื้ ที่
อุทยานแห่งชาติน้าแอด-ภูเลย นอกจากนี้พบว่าการกาหนดแผนการจัดการการท่องเที่ยวเชิงนิเวศของพื้นที่อุทยาน
แห่งชาติน้าแอด-ภูเลย ถือได้วา่ เป็นตน้ แบบที่ดีสาหรับการเรียนรู้ และสามารถนาไปพัฒนาในพ้นื ท่ีทอ่ งเที่ยวเชิงนิเวศใน
สปป. ลาว อื่นๆ ภายในอนาคตได้เป็นอย่างดี
กิตติกรรมประกำศ
ผู้วิจัยขอขอบคุณ ผศ.ดร. ภาวิณี อารีศรีสม อาจารย์ท่ีปรึกษาวิทยานิพนธ์ และคณาจารย์สาขาวิชาการจดั การ
และพัฒนาทรัพยากร คณะผลิตกรรมการเกษตร มหาวิทยาลัยแม่โจ ท่ีคอยให้คาแนะนา และแก้ไขงานวิจัยให้สมบูรณ์
ยิ่งข้นึ ขอบคุณขอ้ มลู จากเจ้าหน้าทอี่ ุทยานแหง่ ชาตนิ ้าแอด-ภูเลย ท่ใี หข้ ้อมูลทเี่ ปน็ ประโยชนใ์ นการวจิ ัยครง้ั น้ี
เอกสำรอำ้ งอิง
กระทรวงแถลงข่าววัฒนธรรมและท่องเท่ยี ว สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว. 2558. รำยงำนสถติ กิ ำรทอ่ งเที่ยว
ในสำธำรณรัฐประชำธิปไตยประชำชนลำว. นครหลวงเวยี งจนั ทน์ โรงพิมพแ์ หง่ รฐั . 59 น.
เจษฎา วรี พร. 2548. กำรท่องเท่ยี วเชิงนเิ วศในพนื ทีอ่ ุทยำนแหง่ ชำตเิ ขำใหญ่. หลกั สูตรประกาศนียบัตรชัน้ สงู สาขา
การบริหารธรุ กิจสาธารณะสาหรับนักบรหิ ารระดับสูง สถาบนั พระปกเกลา้ . 47 น.
พรสวรรค์ พลสงคราม และศรัณย์ ธติ ิลักษณ.์ 2563. กำรพัฒนำกำรทอ่ งเทย่ี วของสำธำรณรัฐประชำธิปไตยประชำชน
ลำว กรณีศกึ ษำเมอื งหลวงพระบำง. ในงานประชุมวิชาการระดับชาติ มหาวทิ ยาลัยรงั สิต. 802-815 น.
Davidson, P. 1998. A Wildlife and Habitat Survey of Nam Eth - Phou Louey National Biodiversity
Conservation Areas, Houaphanh Province. WCS/CPAWM/Cooperative Program, Vientiane, Lao
PDR. 289 p.
Duckworth, J. W., R. E. Salter, and K. Khounboline. 1999. Wildlife in Lao PDR: 1999 Status Report. The
World Conservation Union (IUCN), Wildlife Conservation Society (WCS) and Centre for Protected
Areas and Watershed Management (CPAWM), Vientiane, Lao PDR. 275 p.
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บัณฑติ ศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
586
Eshoo P. F., Johnson A., Duangdala S. and Hansel T. 2018. Design, monitoring and evaluation of a
direct payments approach for an ecotourism strategy to reduce illegal hunting and trade
of wildlife in Lao PDR. Ecotourism direct payments to reduce illegal hunting and trade.
[Online]. Available file:///C:/Users/Lenovo/Downloads/journal.pone.0186133.pdf (9 October
2022).
Johnson, A. 2012. A Landscape Summary for the Nam Et-Phou Louey National Protected Area, Lao
PDR. in T. C. H. Sunderland, J. Sayer, and H. Minh-Ha, editors. Evidence-based conservation:
lessons from the lower Mekong. Earthscan, London. Pp. 73-90.
Ling, S. 1999. A biological system of prioritisation for protected areas in the Lao PDR. CPAWM
/ Wildlife Conservation Society Cooperative Program, Department of Forestry, Ministry of
Agriculture and Forestry, Vientiane, Lao PDR. 95 p.
Nam Eth-Phou Louey National Protected Area and Wildlife Conservation Society Laos. 2017.
Ecotourism in Nam Eth-Phou Louey National Protected Area, Lao PDR. [Online]. Available
https://issuu.com/neplnpa/docs/wcs_nepl_protectedarea_wildlife_eco (9 October 2022).
การประชุมสัมมนาทางวชิ าการ ไทย ลาว ครงั้ ท่ี ระดบั บณั ฑิตศึกษา ประจาํ ปี ການປະຊຸມສໍາມະນາທາງວຊິ າການ ໄທ ລາວ ຄງັ້ ທີ ລະດບັ ປະລນິ ຍາໂທ ແລະ ປະລນິ ຍາເອກ ປະຈາໍ ປີ
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Home
Explore
Submitted Letter of teachers and students to attend the conference at MAEJO Universiity
View in Fullscreen
Submitted Letter of teachers and students to attend the conference at MAEJO Universiity
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Submitted Letter of teachers and students to attend the conference at MAEJO Universiity
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 600
- 601 - 650
- 651 - 700
- 701 - 750
- 751 - 773
Pages: