642 Тоздир Малик
Бун и эшитган Ш о\ид ум ид чинниси синган бечора
каби инф аб юборди. Чорасиз она боласини янада маркам
кучди.
— Арак олиб келиб берайми? — деб Урнидан турмокчи
булди.
— Дори керак... — деди Шо\ид инграб. — Ойижон, то-
пиб келинг, каердан олишни тушунтираман. Бу охиргиси.
Шу ломкадан утиб олсам булди... Сизга суз бераман.
Шо\ид онасидан розилик сузини эшитмаса \ам, афюн
оладиган уйнинг каердалигини инграб-инфаб тушунтирди.
Шохдднинг луч сузлар билан „Сизга ваъда бераман“ деган
пуч ваъдасига она ишонди. Чунки фарзандининг азоби она-
ни тамоман гангитиб кУйган эди. Уни азобдан куткдриш
учун \озир афюн топиб келиш нима экан, биров келиб,
„Юрагингни сугуриб бер“ леса, шунга хам рози эди. Утган
йили телевизорда шеър укиган шоирнинг сузлари унга
каттик таъсир цилиб, маъносини эслаб колган эди. Эмиш-
ки, Она билан У т л бахтиёр яшаркан. Бир гузал Угалнинг
калбига ишк, оловини ёкибди-ю, „Сенга тегишга розиман,
факат битта шартим бор, шуни албат килиб кел, менга
онангнинг юрагини олиб кел“ , дебди. У т л дошшрай-дов-
дирай чора излабди. Турт томон сар-сари югуриб, охири
чулдан бир жайронни овлаб, юрагини сугуриб, уша жонон-
га рупара келибди. Жонон хдм анойи эмас экан, У тл н и н г
\ийласини фа\млаб, „Кет, куринма кузимга, келтирмасанг
менга онангнинг юрагини“ , деб )(айдабди. Шунда ишк
утида кдлб кузи кур булган У т л Онани улдириб, юрагини
юлиб олиб, шошиб, умидвор булиб кетаркан, оёклари ча-
лишибди, шурлик Онанинг юраги ерга тушибди. Шунда
Она юраги тилга кириб: „Жоним болам, ёмон йикилма-
дингми, карагин, согми танинг, эт-бетинг“ , легенда У т л
тахта булиб цотиб колган, канча югурса \af.i хононига
етолмай, ётиб колган экан...
Хозир Рихси уша Она \олида эди. Угли тушунтирмаса
\ам, афюн сотиладиган жойни биларди. Нажот умиди
билан кучага чикди. Умид ёшларини тукиб, уша уй сари
борди. К у н т р о к тугмасини босди. Эшик очилиб, соколи
усган сап-сарик йигит шил пик кузини унга тикиб, „Нима
керак?“ деди. Рихси нима дейишни билмай кафтини очиб,
тж и м пулларни узатди.
Чимихдиц етим цохди 643
— Нима бу? — деди йигит курслик билан.
— Мен Шо^иднинг онасиман.
— К,айси Шо^ид, к^йси онаси? — деди йигит яна уша
охднгда.
Рихси бу ерда мулойимлик билан гаплашиш иш бер-
маслигини англаб, к.атъийрок, о\ангга кучди:
— Сендан дори олиб турадиган Шохдцнинг онасиман.
Бу о\анг йигитга таъсир этди, „Бу гапни биров эшит-
мадймикин?“ деган хавотирда буйнини чузиб, зина томон
к,аради-да, бир погона пастлади:
— Холажон, адашиб, довдираб юрибсизми?
— Адашганим йук- Утган куни пойлаб келиб, узим
курганман. Отинг „Собит шилпик,“ , углим айтди. Гапни
чузмай, балога учрагур уша дорингдан бер.
, — Адашяпсиз, холажон, бу ер дорихона эмас.
Йигит шундай деб эшикни ёпмок^и эди, Рихси осто-
нага туриб олиб, йул бермади.
' — Мени лакдллатмокчимисан? Агар дорини тез берма-
санг, милиса ча^ираман, мен билан уйнашма, сен бола!
Йигит иккиланиб турди-да, пулни олди.
•— Мен сотувчи эмасман, узимга аталган битта доза бор,
шуни бераман. Бундан кейин бу ерга келманг. У>лингиз
Фар^од деган боладан дори оларди, ушани топинг.
Йигит ичкари кирмади. Да\пиздаги илгичда осиглик
пиджагининг чунтагига кул солиб, битта елим халтачани
олиб;узатди. Рихси бунинг „Узи учун олиб куйилган охир-
ги доза“ эканига ишониб, изига кайтди.
Уйига якднлашганда итнинг вовуллашини эшитиб,
жой-лони чик^б кетди. Дарвозага кддар булган масофани
югурлб босиб утди. Ховлига киргач, эшикни чала ярим
ёпганича гараж томон илдамлади. Ит Шо^идга интилиб
войуЛлаётган эди. Букчайиб олган Шо^ид эса худди итдан
кур!^андай титраб-кдкдиарди. Онасига кузи тушгач, хаста
овозда „Олиб келдингизми?“ деб суради. Рихси гараж ич-
карисига кддам куйиши билан ит энди унга к,араб вовул-
лади! Итнинг афюн исини олиб вовуллаётганини англа-
маган Рихси уни к,аргаб, уклига якднлашди-да, халтачани
узатди. Шохдд унга кул узатмади, кошик^а солиб тайёрлаш
йулини онасига тушунтирди. Рихси ошхонага шошилди. У
хрзир ок,ибатни эмас, факдт углини азоб чангалидан кут-
644 То$ир Малик
цариб олишни уйларди. Ш у боис \ам утлининг буйрукла-
рини сузсиз бажараётганди. Афюнни цайнатиб олиб, эм
игнасига олгач, яна гаражга шошилди.
Шо^ид эм игнасини олгач, „Ойи, кдрамай туринг“ , деб
ялинди. Рихси унинг бу амрини \ам бажариб. тес кари кр-
раб олди.
Томирга игна санчилиб, дастлабки томчилар конга
аралаша бошлагач, Ш о\иднинг баданига ро^ат иликлиги
югурди. Хузурланиб куэларини юмди. Кузларини юмгани
билан эм игнасини ушлаб турган бармоклари вазифасини
бажараверди. Бир ма^ал кутилмаганда куз олди окарди.
Илгари бундай \о л булмас эди. Бундан ажабланган Шо\ид
кузларини шарт очди: гараж деворлари йУколган, атроф
кимсасиз даигг эди. Бир ма\ал даштда одамлар тудаси ку-
ринди. Шо\ид уларнинг биронтасини \ам танимади. Х,ай-
рон булиб турганида узун сокол кария даврадан ажралиб
чикиб, унга якинлашди. Шо\ид „Кимсиз?“ деб ажаблана-
ди. „Катга бобонгман. Сени согиндим. Л и м узи н “ олиб
берсам, мен билан кетасанми?“ деб суради кария. „Кета-
ман“ , деди Шо\ид кувониб. Ш у оннинг узида кдршисида
оппок „Лимузин“ пайдо булди. Эшикни ланг очиб, \ай-
довчи уриндигига утириши билан машина тобутга айланиб
Колди. Ш о\ид куРККанидан отилиб тушмокчи булди. Ле-
кин оёк-кУллари узига буйсунмади. Кдрия эса бадбашара
махлуккз айланиб, кула бошлади. Кейин: „М ен сенинг
ажалингман! Сен менинг совгамни кабул килиб олдинг!“
деб буга кетди. Шо\ид унинг чангалидан кутулмокчи бу
либ типирчилади, аммо кучи етмади...
Рихси углининг „Ойи, кдрамай туринг“ деб ялинишига
итоат килиб, юзини угириб турган эди. Томирга игна сан-
чилганини курмади. Аммо бу а\вэлда куп утиролмади. Яна
утлига угирилиб карали: Шо^иднинг баданидаги титрок
камайиб, тинчлана бошлаганини куриб, „Худога шукр“ ,
деб пичирлади.
Бирок Шохдднинг тинчланиши алдамчи эди: ро^ат акс
этиб сузила бошлаган кузлари эм игнасидаги афюн ярим-
лагач узгарди. Сузилаётган кузлар бирданига чакчайди.
Сунг корачик котди, унда „Хаммаси тамом!“ деган да\-
шатли \акикат акс этди. Титрок \ам бутунлай тухтади.
Афюннинг колдишни томир кабул килмади. Шо\иднинг
Чимилдиц етим цохди 645
юзлари бир тиришди-ю, сунг оппок, окдрди. Лаблари ора-
сидан кулик сизиб чикди. Кртиб долган кузлардан икки
томчи ёш сизиб чик;иб, икки ёнокдан сиргалиб тушди.
— Шо\им! — Рихси утлини маркам кучиб, уйкудан уй-
готмокчи булгандай силтади.
Назарида угли узига келиб овоз чик,аргандай туюлди.
Куэлар очик,, аммо жон белгиси сезилмасди. Улим бошлаб
куйган ишини охиригача етказмоцца астойдил киришган
эди. Она улим ва \аёт олишаётган жойда дотди. Рихси-
нинг томирларида дон окдб турган булса-да, юзи уликдан
фарк килмасди. Умидсиз ^аётнинг сунгги сонияларини
яшаётган фарзандига кдраб, инсоният мах,кум этилган оки-
бат к,аршисида узининг \ам ожизлигини ^ис этиб, кузла-
рини юмди. Улишни истамаган вужуд билан улдирмокчи
булган дард орасидаги беаёв жанг суронини ^ис кдниб ути-
ришдан узга чораси йут<; эди.
Иморат курилиши нидоясига етиб, кучиб киришганда
бу уйда шодлик ва бахт куёши чарак^аб турган эди. К^з-
лар \авас кдгсарли даражадаги хусн билан вояга етиб бо-
раётган углига к,араган сайин кузи туймасди, Унинг уйини
чарогон кддиб турган куёши Шохдд эди. Бу куёшни сун-
мас деб билган эди. Чарогон уйига музликлар бурони бос-
тириб кириши мумкинлигини, бу дунёдаги орзу-^аваслар,
етишган-етишмаган барча нарсалар куз очиб-юмгунча утиб
кетажагини тасаввур \ам килмаган эди.
Туй куни катта хонанинг к,ибла томонидаги бурчакка
чимилдик, тутишни умид кдлган эди. Тутилмаган чимилдик,
етим булиб долди.
Иморат курилаётган пайтда айвоннинг кираверишига
панжарагулчинли пешайвон куришни талаб кдлиб туриб
олган эди. Пешайвон уйнинг хуснини бузиши мумкин
булгани сабабли Иззат бу талабни куп марта рад этганди.
Лекин „Келинсалом шу пешайвонда булади. Келин шу
айвонда туриб салом кдлади, „Ме)фибон к;айнотасига са-
ло-о-м“ деганда атаганингизни берасиз, пешайвон уйин-
гизнинг хуснини бузадиган булса, туйдан кейин буздириб
ташлайверасиз“ , дегач ноилож кунган эди.
Келиннинг кутнут кдцами бу пешайвонга етмай долди.
Кдйнота атаганини келин оёга остига куймади, кдйнона
?С/сни латофати ила барчани ром этаётган келинининг пе-
646 Тотдир М алик
шонасилан упмади... Етим кдлган пешайвон бузилмайди-
ган булди...
Боласини багрига янала ма^камрок, босди, хали ажин
як.инлашмаган силлик ёнокдари узра юмалаган куз ёшлари
боланинг сочлари орасига сингиб кетди. Йига аралаш
пичирлади:
„Онанг улсин, болам... Сени узим Удоирдимми?“
Рихси фарзанди хдётининг сунгги нукрасила уз айбини
курди. Бу сунгги нукгага келгунга кддар булган \аёт йулида
эрининг ва узининг катта-катга айблари борлигини фахм
этмади. Нафс тарбиясидан бебахра боласи нафсига кул бул
ган ой, кун, соат, дакдк^ ва сониядан эътиборан ула бош-
лашини ота-она нега тушунмайди?! Фожиа юз бергандан
кейин \ам охирги дакдкдлар \акдда уйлай бошлайдилар.
Рихси яна пичирлади:
„Эй Худо, боламда нима цасдинг бор эди, менинг
жонимни ола колсанг булмасмиди?“
Улим \ам хдётнинг бир булаги, айри нарса эмаслигини
англамаган хотин узи билмаган \одда Худога таъна кдгтиш-
дан ^ам тийилмади...
...болага \аёт берувчи она мехри охир-окибат улим
берса, не дод?!
...умид нихолини уз кули билан пайхон кдлса, не дод?!
...саодат куёшининг юзига уз кули билан зулмат пар-
дасини тортса, не дод?!
Бу оху фарёдларни ким эшитади? Оху фарёдлар отила-
ётган хаста юракка даво бор ми энди?
Ит вовуллашни бас кдлиб, худди бури каби хаста
охангда увлади...
Рихси бу овозга ахамият бермади. У \али акддан озма-
ган эди, боласининг улимида узини айблаб, анчагача утир-
ди. Жасадни кутариб, уйга олиб кирай деса, кишандан озод
кдлолмади. Акасига телефон кдлишни истамади. Узини
айблаш баробаринда акасини хам к,аргади. У Худога нола
кдлиб, узига жазо тилади. Х,озирнинг узида юраги ёрилиб
улишини истади. Юраги ёрилмади. Дахшатли фожиага гу-
вох булса \ам ёрилмади... Рихси хира фикрлар огушида яна
бир неча фурсат утиргач, жазо турини топди. Ташк^рига
чикди-да, сунъий толадан тукдлган ингичка, силлик, ар-
к,онни олиб, яна гаражга кайтди.
Чимилдиц етим цо\ди 647
Ичкари бирдан ёришиб кетгандай булди. У гаражда
эканини унутди, итнинг увлаши кулогига кирмай к,олди.
Аксинча, узокдан сурнай навоси эшитилди назарида. Га
раж турида одамларнинг к,ораси куринди. Икки аёл бур-
чакка гулли палак тортди... „Чимилдик, тайёр, куёвни олиб
келинглар“ , деган жарангли овоз янгради.
— Туракщ , жоним-жа^оним, келинни кутиб ол. Эрта-
лабгача шу ерда утирасизлар. Куёш куринганда амманг ке
линни саломга олиб чикдди...
Рихси шундай деб жонсиз утлига к,аради-ю, тошдек
кртиб к;олди. Кейин телбаларча куда бошлади. Бир оз кул-
гач, жим булди. У и н га маъюс кузларини тикиб, аста пи-
чирлади:
— Болажоним, сен кетасанми? Бир узингни кеткизмай-
ман. Тухта, жоним, тухта, бирга кетамиз...
Титрок, бармокдари сиртмок; ясади...
Титрок; бармокдари аркрннинг бир учини тепадаги ку-
вурга маркам боглади.
Лаблари пичирлади:
— Ш о\им-жа\оним, бирга кетамиз, бирга кетамиз...
Титрок, бармокдари буйинга сиргмок,ни ташлади...
Мажолсиз оёк, ердан узилди, уч-турт марта силтанди-ю,
тинчиди...
Улим — хаётнинг раройиб сирларидан бири, унинг юзи-
га к,ора пардасини ёпди.
Ит кукрагини ерга бериб ётиб олди, бошини тепага
кутариб улиди.
То эрталабга кддар кушниларни безор кдпиб улиди...
Бешик билан тобут орасидаги масофани ,даёт йули“
деб атайдилар. Биров хайрли ишлари билан бу йулда чи-
ройли излар крлдиради. Яна биров адашиб, тентирайди,
узининг нолойик, харакатлари орк,али бахт саройини зул-
мат булутига ураб куяди, сунг эса бу коронгулик бафида
яланг оёкдарига хаётнинг аёвсиз тиканлари кириб, азоб-
лайди.
Хеч к,айси ота ва она азиз фарзандига бу азобни раво
кэдрмайди. Аммо тарбиянинг цайси бир нук^асида хатога
йул куйиб, ардокди фарзандини бу зулмат салтанига ки
риб колишидан асраб кщолмайди ва охир-окибат надомат-
нинг за^арли майини ичади.
648 Тоодир Малик
„КУРОРТ“
Фарзанднинг боши узра бало чацини чакса, ота-она
узокда булса \ам, юраклари бу хавфни сезиб, бесаранжом
булади, дейишади. Э^гимол кимлардир сезар, лекин т о м
крронгусида, Шохдднинг \аёти дарвозасига улим шарпаси
як,инлашган дамда Иззатнинг т о т кдлби бу \исдан нари
эди. Угли билан булган сунгги учрашувдан кейин уни \атто
эслашни \ам истамасди. У рил тугилганида кувонгани, ош-
наларига кетма-кет зиёфатлар бергани, туфуфонадан кар-
най-сурнай билан олиб чиеданлари, чакдлори ширингина
кулганида кувончи дунёга сирмай кетгани, думбокдана,
иштонсиз болакайини ёз кезлари эркалаб, булбулчасини
чимдиб-чимдиб куйганларини, етти ёшга тулгач, йил да-
вомида мактабга узи олиб бориб, узи олиб келганларини...
\ам ёдга олишни хохламай к,олган эди. Бу ширин тарих
энди ширин умидлардан батамом узилганди.
Йиллар утиши билан у углидан узоклашиб бораётгани-
ни \ис кдлмади. Фарзандга булган ме?ф урнини бойликка
мух,аббат эгаллай бошлади. Калбда бойлик тугёни эгалик
к,илгач, кибрни чорлади. Ок,ибатда нафс кулига айланди.
Нафс кулининг фарзандига куйинганини к,айси тарихда
ким курган? Ойлар, йиллар утаверди, фарзанд улгаяверди,
ота-бола орасидаги масофа эса якднлашиш урнига тобора
узаяверди.
Шом коронрулиги хаётидаги хуфтон зулматининг де-
бочаси эканидан бехабар Иззат валинеъмати билан навбат-
даги учрашувга шошилар эди. Эски ша^ардаги куримсиз-
гина кабобхона бугун нечундир гавжум эмас, кучага уч
„Матиз“ , иккита эски „Жигули“ бетартиб куйилган. Ха-
шаматли ресторанлар кучасидаги серхашам автомашиналар
бу ерда куринмайди. Ш у сабабли Иззат „Прадо“ сини сал
нарида тухтатиб, атрофга синчковлик билан назар солди.
Учрашув шошилинч белгилангани сабабли дастёрини
чорламаган, э\тиёт чорасини курмаган эди. Куча томон
Коронри булгани учун „Жигули“да икки кишининг куза-
таётганини сезмади. Кабобхонага савлат билан кириб кел-
гач, узини хотиржам тутишга уринса-да, атрофига олазарак
Караб олишдан тийилмади: худди илгаригидай лаби учган
пиёлаларда арак, ичиб утирган турт-беш кишилик улфат-
Чимихдиц етим цохди 649
ларнинг гурунгини радиодан тухтовсиз таралаётган кушик,-
лар овози босиб кетган. Бировнинг бошк,аси билан иши
йук- Кабобчи йигитнинг саломига алик олиб, турт бармо-
гини курсатиб куйди. Йигит „тушунарли“ дегандай енгил
таъзим килиб куйди. Иззат бу сафар „Жизганак кдлиб
юборма, сели билан пишсин“ , деб тайинламади, „Кулимни
ювгунимча жойни \ам одамбашара кдпиб куй“ , деб буюр-
мади \ам. Яна ён-верига кдраб олгач, одатига кура, кабоб-
хона тури томон юрди.
Качондир о к, рангда булгани унутилган, девор вазифа-
сини утовчи буз мато ортига утгач, энсиз йулак билан
юриб, ёндаги энсиз эшикни очди-да кучага чикди. Куча
бир-икки йуловчини хисобга олмаганда, кимсасиз эди. Бу
поддан кунгли тинчиган Иззат чорра^а томон юрди. Унгга
бурилди-да, дарахт панасида турген машинанинг орка к^-
зил чироьутари ёниб-учганини куриб, кддамини тезлатди.
Орк;а эшикни очиб, узини ичкари олиши билан норози
о^ангдаги овозни эшитди:
— Ярим соат кечикдингиз. Бизнинг ишимизда ярим
соат кечикишнинг окибати нима булишини билмайсизми?
Иззат шундай дашном эшитишини билиб, барона тай-
ёрлаб куйган эди. Лекин хожасининг урнига бошк,а одам-
нинг овозини эшитгач, бунга э\тиёж сезмади. Аксинча,
ажабланганини яширмай деди:
— Нодир, сенмисан, Хожи ака кдни?
— Хожи акамлар керакли жойда керакли ишларни ба-
жариб юрибдилар, бу ёга билан ишингиз булмасин, — деди
Нодир жеркиб.
— Мол бехатар етиб келди. Айтиб куярсан.
— Биламиз.
— Билсанг, ^исоб-китоб кдпиш керак. Одамлардан кар-
зим бор, рози килиб куйишим керак.
Мартабаси тент икки одам юзма-юз булиб к,олса, бири
иккинчисидан устунрок; эканини билдириб куйишга ури-
нади. Хозир \ам шу \ол руй берган эди.
Иззатнинг кибрли ох,ангида „Менга факдт Хожи хужа-
йинлик кдда олади, мен унинг ёнига кирганимда сендак,а
тирранчалар адангнинг белида юрарди“ , деган маъно зохир
эди. Нодир буни сезиб, гаши келди. Биринчи гапини „Мен
каттанинг ишончли одамиман, мен билан шунга кдоаб
650 То%ир М алик
муомала кдп“ , деган гурур шо\супасида айтиб, энди паст-
лашни истамади.
— Х,исоб-китоб кейинрок... — деди уша менсимаслик
охангида, — Бу сафар ишингиз чала б^либ турибди.
— Нимаси чала?
— Вазият узгариб к,олли. Молни майдалаб утказишга у
ёкдагилар токат килишолмаяпти. Молни шу туришича,
Крзористон оркали Россия чегарасига олиб бориб берасиз.
Аслида бу топширик катта хужайик томонидан берил-
ган, „олиб бориб бераркансиз“ , дейилса, уринли буларди.
Лекин Нодир узининг мартабасига ypFy бериш максадида
бу топширикни худди узининг буй рутдай килиб, кескин
тарзда айтди. Бу кутилмаган топширикдан Иззатнинг жах-
ли чикди.
— Нима? Бошида бунака ran булмаган, — деди овозини
баландлатиб.
— Бакирманг, — деди Нодир жеркиб, — Бозорни онан-
гизнинг уйида киласиз. Бошида булмаган булса, энди ran
шунака.
— Кулимдан келмайди. Иккита чегарадан утказишнинг
узи булмайди.
— ХуЬкайинлар ишнинг кийинлигини билишади. Ола-
диганингизни хам шунга яраша кутариб куйишган.
— Шунака экан, бу ёкка овора б^лмасдан, Туркманис-
тон оркали утказиб юборса буларди-ку?
— У ёкнинг эгалари бошка. Сиздан биров маслахат су-
раётгани йук. Буюриляптими, вазифангиз — бажариш.
— Кулимдан келмайдиган ишга ваъда беролмайман.
Аслида „Бу ишга вакгим йук, бугун кечаси дам олишга
учиб кетаман“ , демокчи эди, лекин бунга изох беришни
лозим топмади.
Нодир эса тахдид охангига кучди:
— Гапга тушунмадингизми? Сиздан ваъда суралмади,
буюрилди, бажариш эса шарт! Бажармасангиз гаплар бош-
кача булади.
— Куркитяпсанми?
— Ворчала ё мактабда куркитишади. Сиз богча боласи
эмассиз шекилли? Тушинг, гапни купайтирманг. Ярим
соат кутганим хам етади. Сиз билан валакилашишга вакгим
йук-
Чимилдиц етим цолди 651
Бу ran худди бир тепки билан \айдаш каби булиб, Из-
зат газабини тиёлмади.
— Мениям сен билан вижи-вижи кдлишга токдтим йук,,
\ож и акага узим айтаман!
Шундай деб машинадан тушди. Нодир: „Х,ожи акам-
нинг сиздан бошк,а ташвишлари йукдои?!“ деганича к,ола-
верди. Иззат машинанинг юриб кетишини кутмай, изига
к,айта бошлади. Кучанинг у бетида бир „Дамас“ тургани-
ни, Нодирнинг машинаси юргач, „Дамас“ бурилиб, унинг
изидан кетганини сезмади. „Дамас“ ичидагилар махсус
мосламалар оркдли уларнинг гап-сузларини ёзиб олганла-
рини хозир тасаввур хам кдлолмайди, буни кейинрок^ тер-
гов хонасида билади.
Кабобхонага кэйтгач, кабобчи йигит унга четдаги стол-
ни курсатди. Иззат бу сафар „Ураб бера к,ол“ демади.
Чик^б кетишга шошилмади. Ш у ерда, курадан кутарилган
тугун ва сигарет тутунлари крришиб кетган, одамларнинг
говур-гувури билан радиодан таралаётган кушиклар ай-
к,аш-уйк,аш булган жойда бир пас утиргиси келди. Кир-
ланган курпача солинган стулга утириши билан дастёр бо
ла чойнак-пиёлани куйиб кетди.
— Кабобни олиб келаверайми, акахон, — деди кабобчи
таъзим билан.
— Ичадиганнинг тузукрогидан борми? — деди Иззат пе-
шонасини тирипггириб.
Машинасида хорижнинг коньяги бор эди, чикиб олиб
келишга эринди.
— „К,ора тов“дан бор. Бир шишасини олиб куювдим.
— Юзта куйиб кел.
Кабобчи дастёр болага имлаб куйган эди, бир пиёла
арак, билан шакароб кетидан кабоб хам мухайё этилди.
Нодир билан булган нохуш сухбат гашлигини бир пиёла
арак, арита олармиди? Ичи сал к^зиди-ю, разаб ути босил-
мади. Кабоб ейиш >фнига босиб-босиб сигарет чекди. У
томонга кэраб-к,араб куяётган дастёр келиб „Кабоб совиб-
ди, яна утга куйиб берсинларми?“ деб суради. Иззат ке-
ракмас, деб биттасини тишлади.
Тушкун кайфиятдаги одамга таомнинг мазаси сезил-
майди, шу сабабли Иззатнинг то-могидан тотли кабобнинг
утиши кдйин булди. Арак,нинг куввати миясига таъсир
652 Тоодир М алик
этиб, гала-говурдан гангиди. Атрофдаги аракрсуР- кабоб-
хурларга караб утириб уйланди:
„Аслида хдётнинг мазаси шуларники. Топганини ейди-
ичади. Кунглига ёкмаган одамини буралаб сукиб, хумор-
дан чикдди. Мен-чи? Битта мишикини суколмадим-а? У
бир итнинг думи булса-ю, менга олифтагарчилик кдлса?
Мана шулар \акикдй инсонлар. Додахужа ресторанларда
„Акахон-акахон“ деб кдлпанглаб турадиганлар \ам одам-
ми?! Тилида „Акахон!“ деб, бикинингга пичоктираб тура-
ди. Э, урдим, сендакдгсарни. Топширирингга \ам тупурдим.
Хожи акангнинг думи булсанг, узинг олиб ут чегарадан.
Кураман, кдндай олиб утганингни. Сен чегарада тупрок,
ялаб утирганингда Тайланддаги кулинг ургилсин ^аммомда
жононлар елкаларимни укалаётган булади!“
Икки уйнинг эгаси, икки хотиннинг эри, икки ушл-
нинг отаси куримсиз кабобхонада шуларни уйлаб утирар-
ди. Бу ерда куп крлишга фурсати йук, эди. Хал и опасини-
кига кириб, уйнинг калитини ташлаб чикдши керак. Хо-
тини йигиштирилиб турган булса, аэропортга барвак,трок,
чик;кдни ^ам маъкул.
Нозли хоним тарангунларича туй таркэбди, деганлари-
дек, к^йси жонон эри белгилаган пайтда сафарга тайёр бу-
либдики, Иззатнинг кенжа суюклиси хрзирланса. „Иззат-
жон ака, мана \озир булдим“ , деганига ^ам ярим соатдан
ошди. Иззат уйкуси чала булиб уйгонган уклининг инжик,-
ланиб йирлашига ортик, чидай олмади. „Болангни кутар!"
деб бак,ирганда хотиннинг авзойи бир узгарди-ю, кейин
„Кулга илинганини ол, латта-лутгаларингни купайтирма.
уша ёкда зурларини олиб бераман“ , деган гапни эшитиб.
аразини дарров нари сурди.
Тайланддаги маишатга \озирлик бораётган бир дамда
Рихсининг жони узилган эди.
Айни шу дамда гудакнинг чиркиллаб йиглаши авжиги
чикди. Унинг жажжи юраги бир фожиани сезганидан бул-
дими ё бошка сабаб биланми, яратган Тангри билмаса
бандага корон ри.
Хар \олда онанинг баррига босиши \ам, суйиб, алла-
лаши хдм овутолмади. Бола йиглай-йирлай чарчади. Кейин
бир-икки хурсивди-да, йиридан тухтагач, отасига узок, ти-
килиб колди.
Чимихдиц етим цолди 653
Иззат аэропортга барвактрок, чи^ишни режа кднгани
билан хотинининг ивирсишига кдраб, кечикди. Боришган-
да руйхатдан утк,азиш тугалланай деб калган эди. Хужжат-
ларини узатиши билан икки бакувват йигит келиб, икки
култигадан сикувга олди. Бушалишга уриниб талпиниши
иш бермади. Милиция кулига тушганини англамади, йи-
гитларни хужайиннинг одамлари гумон кдпиб:
— Сенларга нима керак? — деб удагайлади.
— Бизга сен кераксан, — деди йигитлардан бири.
— Узингга нима кераклигини хрзир билиб оласан, — де
ди иккинчиси.
Бу вак^тда уларга зиёлинамо кийинган урта ёш бир одам
як^нлашиб, ухлаб колган боласини бафига босганича кур-
кдб турган хотинга юзланди:
— Синглим, агар истасангиз, Тайланддаги курортга бир
узингиз бориб дам олиб келаверинг. Сизнинг кетишингиз-
га бизнинг каршилигимиз йук.. Лекин эрингиз бошк,а ку-
рортда беш-ун йил дам оладиган булиб турибди.
Бу гапдан муддао англашилган булса хдм, Иззат титрок,
овозда суради:
— Кимсизлар, мен нима гунох, кдпдим?
— Милицияданмиз. Гуно^ингизни бошкд жойда айтамиз.
Туркрвокка тушган бедана озодлик умидида сапчишни
бошлайди. Иззат шу уринишдан \ам бенасиб. Хотинига
сунгги топширигини беришдан узга чораси йук, эди:
— Чипталарни к^айтариб бер. Акахонлар адашишяпти.
Сен тез уйга бор.
— Ха, синглим, уйга борганингиз маъкул. Тинтувга бор-
ганлар кутиб крлишмасин.
Бу гапдан кейин Иззатнинг танасини жон тарк кднган-
дай булди. К,иёмат куни баъзи гуно^кор к;авмларга аввал
жаннат курсатиларкан, жаннат богларини куриб, суюниб
туришганда бу ер уларга \аром экани билдирилиб, дузахга
тушишга амр булар экан. Шунда уларнинг азоби икки
карра ошаркан. Дузахда куяр эканмиз, жаннат богларини
куриб кузимиз куйиши нима эди, деб зорланишаркан. Из
затнинг \озирги а\воли шундай эди. Катга хотини билан
уптидан нафратланиб, улардан юз угириш а\дида барча
бойлигини бу уйга кучириб, яширган эди. Тинтувнинг
тилга олиниши унга улим хукмидай туюлиши шундан. Бир
654 Тоэдир М алик
киши сой буйида утириб галвирни сувга ботириб, „Худо
берса шундай беради“ , деб, кейин галвирни кутариб, „Ол-
са шундай олади“ , деркан. Дониш а\пининг \икматлари
йук, ерда уз-узидан пайдо булмайди. Иззатнинг бу кунги
а^воли \икматнинг хдётийлигини яна бир карра тасдик, эт-
ди. У нодон кулидаги галвирни сувга ботириб, рурурланиб
юрганини англагани билан нима фойда? Иалвир кутариб
булинди... Хаёти бир ширин туш каби кечаётган эди. Хуру
парилар кучогида айшини сураётганди. Х,озир тусатдан уй-
ронгандай булди, аммо тушидаги хуру парилар ёлгон эка-
нини фа^м этмади.
У тонгни жиноят а^ли „маймунхона“ деб атовчи мили-
циянинг вак^инчалик к,амок, камерасида кэршилади. Туни
билан мижжа к,о»уиай, „М ени ким сотган булиши мум-
кин?“ деган саволга тайинли жавоб излади. У умр буйи
икки моликнинг кули булиб яшади: уни ^укмида маркам
ушлаган моликнинг бири — узгалар омадига э^сад, иккин-
чиси узгалар атрофидаги имконият чаманига рашк эди.
Темир панжара ортида утириб хдм бу куллиги занжирини
узолмади: гумонидаги соткднлар руйхатини тузди. Руйхат-
нинг бошида Нодир турарди. Хатто Хожи акасининг номи
\ам тиркалди бу руйхатга. Хаёлий руйхат тузищда адашга-
нини бир неча кун утиб, Хожи акасидан тортиб, Нодирга
кдцар булган шериклари билан тергов хонасида юзма-юз
кддишганда англади.
Тушида куринган хуру парилар уйгонганидан кейин
билса, шайтон экан.
***
Сардордан кутилмаган топширикди олган Кдмбар „Би-
ронтаси илиниб крлар“ , деган умидда Эски жувани орала-
ди. Ундан Отчопарга утди. Кечгача кармок, ташлаб, сувга
тикилиб утириб, х^агго итбалик, хдм тута олмай рашланган
кимса \олида Юнусободдаги ижара уйига кайтди. Нигина
диванда китоб ук^б утирган эди, уни куриб шошилганича
туриб, дастурхон тузади. Таом пиширишга етарли масал-
лик, булмагани сабабли чой тайёрлади. Катта пиёлага чой
куйиб, куюлтирилган сут аралаштирди-да, уй хужасига
узатди.
Чимилдиц етим цолди 655
Кдмбар Отчопарда кабоб еб олган эди, сутли чой ичиш-
ни хо^ламади. Кдзга \ам кабоб олволиш хаёлига келмага-
нидан афсусланиб, пиёлани к;айтарди.
— Болалигимда куп сут ичворган эканман, бузок,нинг
\акд бор, деб ичмай куйганман, — деди.
Нигина бу \азилдан жилмайиб, пиёлани уз олдига куй-
гач, К,амбарга бошк,а пиёлада чой куйиб узатди. Нигина
сурамаса \ам Камбар унинг хушхабардан умидвор утирга-
нини фа^млади.
— Танишингиз ростданам Россияда экан, — деди чой-
дан хуплаб.
Кдзнинг чиройли че)фасига умидсизлик булути соя
ташлади. Кдмбар овдан курук кэйтаётганда Нигинани \ам
бу ишга тортишни уйлаб куйган эди. Аслида бу фикр даст-
лаб учрашганда тугилган, лекин к^знинг такдирига ачи-
ниб, холис хизмат кдлишни уйлаганди. Хозир бу \акда суз
очай деди-ю, к^арори катъийлашмагани сабабли узини
тийди.
Эрталабки нонушта ^ам татимади. Аввалги куни гум-
махурликда танишган хотинларга „Дедеман“ ме\монхонаси
як,инида учрашув тайин к д ш б эди. Ваъда кдлинган уч
хотинга умид кдлиб борди. Ярим соат кутиб, аввал бето-
катланди, кейин т а б л а н и б кетишга шайланганида хотин-
лардан бири келди.
— Шерикларингиз к^ни? — деди Кдмбар тунг о^ангда.
— Улар... уйларига кетишди, — деди аёл.
— Не, мени пичокриз суйибсизлар-ку? Хркайинга ваъда
Килиб куювдим.
— Айб менда эмас... Уйларига телефон кдлишувди, кдй-
тинглар, дейишибди.
— Сиз нега кайтмадингиз?
— Мен пул топишим керак. У ёкдан бу ёк^а сарсон
юравермайман.
Кдмбар унга синовчан тикилиб, алдамаётганига ишонч
\осил килгач, уни машинага таклиф кдлди. Гапни узокдан
бошламай, аёлнинг булажак вазифасини тушунтирди. Аёл
титрок, бармокдарига бир оз тикилиб утирди-да, бошини
эгган ^олича хаста овозда „М ен розиман“ , деди. Кдмбар
бошкд ran айтмай, машинани юргизиб, уни сафарга тайёр-
ловчи хоним ихтиёрига олиб борди. Бу ерда куп утирмай,
656 То%ир М алик
Юнусободга кдйтди. Бугунги иш чала болтани учун Ниги-
нани хам жунатиш фикри цатъийлашди.
Уйга кириб келганда к^з чой куймоцчи эди, Камбар
уни кэйтарди. Диванга таклиф этиб, узи унинг рупарасига
утирди-да кузларига тикилди.
— Яна суриштирдим... бир иложи борга ухшаб турибди.
Агар хо\ласангиз, эрталаб Масковга учишингиз мумкин.
Бу янгиликни кутмаган киз ажабланганича унга тики-
либ турди-да, кейин шошилганича кдлам-когоз сшиб ёзди:
„Бир узимми?“
— \ а , — деди Кдмбар. Киз бош чайкдб, „Йук, бир узим
бормайман“ , деган ишора кдлди.
— Балки... менам бирга бориб келарман, — деди Кдмбар
ишончсиз охангда. Кейин бу ёлгонини яшириш учун янги
ёлгонни тукдди: — Хужайин Масковда киладиган ишла-
ринг бор, дегандай кдлувди. Кечгача бир карорга кели-
шингиз керак. Факдг... танишларимнинг озгина юки бор,
ушани олиб бориб бериш керак булади. Бунинг эвазига
хам йулкирангизни тулашади, хэм чойчака беришади. Та-
нишингиз Масковда сизга иш топиб бергунча к,орин гами-
ни уйдаш керак-ку, туфими?
Киз „ Т у ф и “ деган маънода бош иргаб, сунг ёзди:
„Канаку юк? О п ф эмасми?“
Камбар к^знинг куркиб кетиши мумкинлигини уйлаб.
дарров жавоб бермади. Кейин кулимсираганича чунтагида
кукунли халтачани чик,ариб курсатди:
— Огар эмас, шунацадан беш-олтита...
Нигина бир халтачага, бир Кдмбарга кдраб тошдай крт-
ди. Бунинг нима эканини англаб, куркувга тушди. Бар-
мокларида енгил титрок, уйгониб, ёзди:
„Герами?!“
— Йуг-е, — деди Камбар гуё унинг соддалигидан кул-
гандай.
„Киноларда курганман, алдаманг“ .
— Кинода валима кдлаверади. Бу унакд нарсамас. Янги
чивдан дори. Фак,ат хозирча четга сотишга рухсат олин-
маган. Олиб бориб берсак, анча одам шифоланиб кетади
Кдз кузини Кдмбардан узиб, ерга кдраб утирди-да, яна
ёзди:
„Кунмасам, улдирасизми?“
Чимилдиц етим цо\ди 657
Бу ran К^амбарнинг гашлигини оширган булса хам, сир
бой бермаслик учун хахолаб кулиб юборди:
— Шуни ran деб ёздингизми? Кунмасангиз... мен са-
фарга бориб келгунимча шу ерда туринг, кейин бир иш
кидириб курармиз ё бекатга олиб бориб, уйингизга куза-
тиб куярман.
„М ен кечгача уйлаб, кароримни айтаман“ .
Нигина шундай деб ёзиб, хаста одам холида урнидан
турди-да, хонасига кириб, эшикни кулфлаб олди. Кечгача
куттирмади, бир соатдан кейин чикиб, когозни узатди:
„Розиман. Фак,ат Россия га борганда танишимни топиб
берасиз“ .
Камбар иши битганидан кувониш урнига к,изга ачи-
ниш билан кэраб крлди. Кейин уни хам сафарга тайёрловчи
хоним хузурига олиб борди. Бу сафар кайтишга шошил-
мади. Киз тиббий текширувдан утгунича пойлади. Эрталаб
барвакг келди. Бошкд аёллар халтачаларни ютиб булишган,
Нигина эса журъат этолмай, кдйналиб утирган эди. Кам
бар унга далда бериш учун узи юта бошлади. Нигина юти-
ши керак булган халтачаларнинг ярмига келганда ук«чий
бошлагач, зурлашмади. Камбар Сардорга кунпфок, кддиб
узининг хам йулга отланганини айтганда у бир нима деб
гулдиради-ю, алок;ани узди.
Аэропортга келганда Сардор садом-алик урнига „Жин-
ни булиб колдингми?“ деб удагайлади.
— Анави к^зга рахмим келди. Бирга бормасам кунмас
эди. Халтачани хам узим ютиб курсатдим.
— Калла деган нарса крлмабди сенда?!
— Куявер, ош^озон хам эгасига бир хизмат кддсин.
— Кизингга кара, юриши бошкача-ку?
Камбар Нигинанинг букчайиброк колганини куриб,
хавотирланди.
— Мазангиз крчдими? — деди мехрибонлик билан.
Киз куз караши билан „Хавотирламанг“ , деган ишора
Килди. Ш у пайтда руйхатга олиш эълони урнига учиш уч
соатга кечиктирилиши хакддаги нохуш хабар берилди. Бу
Сардорни, айникса, Кдмбарни хавотирга солди. У Нигина
нинг рупарасидаги уриндивдан жой олиб, ундаги хар бир
узгаришни кузатиб утирди. Кизнинг корнини ушлаб-ушлаб
куйиши, рангининг окара бошлаши хавотирини оширди.
42 — Ёлрон умидлар даш ти
658 То%ир М алик
Хужжатларни кутариб, каергадир учрашиб келган Сар-
дор Кдмбарнинг ёнига утириб, уф тортди-да:
— У ч ти яна бир соатга кечикиши мумкин экан, — деди.
— Унда кайтиш керак, етиб боргунча хотонлар чидай
олишмайди, — деди Кдмбар.
— Чидашади, хотинларнинг жони киркга, бундан бат-
тарига \ам чидашади.
Ш у онда Нигина инграб юборди, к,орнини чангалла-
ди-ю, хушндан кетди. Ёнидаги хотин ушлаб кол маган ида
юз тубан йикилиши мумкин эди.
Кдмбар сапчиб туриб, ёрдамга шошилди. Лекин улгур-
мади. Икки бакувват кул икки билагидан маркам ушлади.
Сардор кочишга шайланди-ю, аммо у хам икки йигитнинг
чангалига тушиб, кимирлашга куч топа олмади.
Нигинани „Тез ёрдам“ олиб кетди. Милиция машина-
сила бетма-бет угирган Сардор уртогага ковок уюб караб:
— Агар кизинг улиб колса, расво баламиз, — деб рупди-
раб куйди.
Кдмбар унга жавоб бермокчи эди, „Гаплашилмасин!“
деб янграган буйруккэ итоат этиб, дардини ичига ютди.
ХОТИМА
Афюнфурушларнинг навбатдаги тудаси деярли кулга
олинган, яна бир-икки майда баликлар колган эди. Ёайрат
Килинган ишлардан кунгли тулиб, рахбариятдан таътилга
чикишга изн суради. Чала ишларни охирига етказишни
Шухрат зиммасига олгач, ижозат берилди. Мохидил бир оз
кувватга кира бошлагани билан ахволи хали кунгилдаги-
дай эмас эди. Унга караган \ар бир кишининг дилида
гашлик уйгониб, сунгги марта куришаётгандай маъюсланар
эди. Докторнинг „Аёлингиз нимани истаса, бажаринг,
кунгли нимани тусаса еяверсин“ , дегани Райратга „Бу ёги
оз колди, умид йУк“ деган маънони англатиб, унинг бу-
лутли хаётини зимистонга буркаб юборди.
Мохидилни уйга олиб келган кун и кайнонаси аввал
айткан илтимосини яна кайтарди. Гапига Караганда, Ясси-
тепадан юкорирокдаги ДУланакишлокда дам солувчи бир
аёл бор эмиш. Уша аёл хомиладорлик пайтида бир куни
туш курган экан: оппок соколли кария „Сен одамларга
Чимилдщ етим цолди 659
дам солиб, даволашни буйнингта ол“ , деганмиш. Аёл кун-
маган экан, кария хассаси билан унинг белига бир урган-
миш. Эртасига шу аёл улик бола ташлаганмиш. Орадан
ойлар утиб, \омиладор булганида яна уша тушни к$рган-
миш. Яна кунмаган экан, кария хассаси билан урганмиш.
Иккинчи боласи хам улик тугилганмиш. Учинчи сафар
Хам шундай булганмиш. Туртинчи мартасида у аёл „Х уп“
деган экан, бирам с о р л о м , бирам чиройли киз тугибдики...
Кейин ваъдасига кура, шифоталабларга дам солишни бош-
лаганмиш. Нафаси уткир эмиш...
Райрат бу миш-мишни аввал хам индамай эшитган,
тайинли жавоб бермаган эди.
Бу сафар хам шундай булди. К,айнонасининг гаплари
унга укувсиз одам тукиган саёз эртак булиб туюлди. Хо-
зир нима куп, дуохонлар куп, дам солувчилар куп, яна
экстрасенс деганларимией...
Одамларнинг ташвишу кайрусидан устамонлик билан
фойдаланувчилар купайгандан купайди. Одамлар хам к^-
зик,-да, бир галати миш-мишнинг учини эшитиб крлишса,
бас, дунёнинг нариги чеккасига булса хам умид билан
бораверадидар.
Кеча окдхом Мохидил к и ш л о р и н и соринганини айтган-
да Райрат кдйнонасининг райини кдйтармай, олиб боришга
ваъда к,илди^ Бусиз хам Райрат Мохидилни хар ёзда Яс-
ситепага^ олгхб борарди. Йиллар Мохидилнинг тасаллига
мухтож к,ал6 ига кулок, тутиш билан, жарохатига малхам
булишга харайсат килиш билан угар экан, ягона юпанчидан
махрум этсинми? Шу боис бу сафар ёз иссигини кутиш-
мади, бахор оёкламай отланишди.
Ясситепа уларни ажиб бир чирой билан кдрши олди:
куёш уфккэ улоктирилган олов парчаси каби нурлар билан
тугашган булутлар орасида айланаётгандек эди. Хов нари-
да, осмон Паридарани ураб турган чукдилар туташган
жойда булутлар-у долгалар куёшнинг сунгги табассуми ос-
тида лаблар% и лабларига куяр эдилар. Паридарадан анча
беридаги куру^инчли девлар каби ёнбошт,:,.т’ан тепаликларга
осмоннинг % р бурчидан тукилаётган кора чангдек енгил
зулмат кунм^кда эди. Яна хам берирокда, деразалари ку
ёшнинг сунгги нурларида ялтираган уйларда бу зулматга
ахамият хамйермайдилар. Зулмат уларнинг ихтиёрисиз ат-
660 То%ир М алик
рофни эгаллагани каби, эртага суб\ кириши билан яна
уларнинг хо^ишисиз кутарилиб кетади.
Табиатнинг бу нозли илтифоти Мо\идилга нечундир
узгача куринди: мажру\ келин \олида тарк этган бу жой,
нок, урик, ёнгок дарахтлари орушида ма\зун турган уй,
турли шухликларининг гуво\и булган бор уни гамгин
НИГОХ.И билан каршилагандай булди.
Уй саришта, кимдир ичкарини супуриб-сидириб, йи-
гаштириш чорида хотираларни ^ам йигиштириб ташла-
гандай эди. Х,олбуки, Мо^идилнинг кунгли шу уйда, турт
томонига хотираларини туплаб олиб, улар орасида сунгги,
аммо \узурбахш кунларини утказмокчи эди. Она к^шлога,
кинди к кони тукилган уйи канчалар азиз, сую мли булса-
да, энди хотираларининг мозорига айланган бир маскан
эди. Бу мозор сукунати бузил ганда кдлби икки туйгу най-
заси орасида типирчилаб к,олди. Аввал тотли хотиралар,
с^нфа эса амалга ошмай колган орзулар афсуси забтига
олди.
Ойниса дераза томондаги каравотга 5фин солди. Уйда
бошк,а каравот булмагани сабабли сал берирок^а турт цават
курпа туш ади. Жой узи учунмиди ё куёвига аталганмиди,
бу \акда с^з айтмай, \овлига чик;иб кетди. Райрат Моэ^и-
дил билан бир оз с^злашиб утиргач, „Она-бола бирга ёта
колишсин“ , деб нариги хонага чикди. У ерда *ам турт кэ-
ват курпа тушаб куйилган эди.
Онаси киргунча ёлриз ётган Мо\идил умидсиз к,алби-
нинг овозини эшитишни истамади. Табиатнинг енгил ша-
мол ёрдамида айтаётган сирли розига кулок, тутишни хох;-
лади. Туйтуларини япрокдар шивирига \авола этди. Дера
за оркдли тапщарига каради: кдлбидаги орзулар осмони
туйрулари парвозига тор келгандек, кузлари фазонинг зул-
матли кдърига термидци, х,ов йирокда — курток; тошларига
аста урилиб тинимсиз пичирлашлар билан хаёлларни эр-
каловчи тулк^нларнинг шикоятли о^ангини эшитиб эн-
тикди.
Райрат тунни бир ухлаб, бир уйгониб, куш уйкусида
утказди. Осмонни эгаллай бошлаган булутнинг бир чек-
каси йиртилиб, куёш илк нурларини соча бошлаган онда
урнидан туриб деразани очди. Кузлари тоглар тепасида
енгил мавжланиб, юкррига кутарилаётган туманни, уфк-
Чимилдиу етим цохди 661
нинг енгил нурлари остида нафис турга уралгандек кури-
наётган тепаларни кезди. Ш у вак,т хона эшиги аста чер-
тилгандек булди. Угирилиб каради, эшик очик, эди, осто-
нада \ам, ундан нарида \ам кимса куринмади.
Аслида овоз унинг хаёлини чертган эди. Хаёл табак,а-
ларини оча к,олди:
...Остонада келинликнинг ок, \арир куйлагидаги Моси
лил куринди. Райрат фожиалар юз бермасидан илгари
суюклисининг шундай кириб келишини орзу к^шган эди.
Тонгнинг покиза нурларидан ясалган муъжаз \айкалдек куз
унгида турган бу вужудни, парда ортида шабнам \овури
ураган атиргул рангига ухшаш, енгил губор остида курин-
ган очик, елкаларни, субхдинг нозик нафасида ёноклари
оша буйнига тушиб турган соч тулкинларини, бу гузал-
ликларнинг барчасини ошик^ шифта\ол сукданиб томоша
кднар эди.
Келин остона \атлаши билан шарт кутариб олиш маш-
кдни хаёлида юз мароталаб бажарганди. Шафк,атсиз ^аёт
тусган бахт йулини ме\рибон хаёл очиб беради. Хозир
шундай булди. Мо\идил уни буйнидан маркам кучоклаб
олди.
— Узимни \атто тушимда \ам келинлик либосида кур-
маганман, ишонинг, — деди энтикиб. — Бу чинакам хдётми
ё эртакми?!
Аввал шундай туюлган эди. Хозир эса... Мо\идил
унинг кучогига сингиб кетди. Лекин шодлик эмас, афсус
овози келди:
— Хатто эртакда \ам бахт йук, экан... Ш у йиллар ичи
билишим керак булмаган нарсаларни х;ам билиб олдим...
— Нималарни билиб олдингиз? — деди Райрат таажжуб
билан.
— Никохланиб муд^иш хатога йул куйдик...
Шивирлаб айтилган гапнинг жаранги вужудни ларзага
келтирди...
Машрик, этагидаги булутлар тулк^нини титратган куёш
нурлари гулларнинг хуш табассумига ма^лиё булиб, улар-
нинг лабларига кун ган онда Мохддил ётган хонада хдракат
сезилди. Ойниса уринни йигаб, к^зини ювинтиргач, хон-
тахтани куйиб, дастурхон ёзди. Учовлон нонушта цилиб
улгурмай, кучада туман милицияси бошлиганинг маши-
662 Тоздир М алик
наси куринди. Машина тухтади-ю, лекин „Келдим“ деган
маънода сигнал чалмади. Хайдовчи жойида индамай утира-
верди. Ойниса тезгина урнидан турди. Кизининг бошидаги
румолни тузатиб >фаб куйгач, кеча ок, румолга тугиб куй-
ган чой, к,антни олиб „Яна уришиб бермасин“ , деган \а-
дикда куёвига к^ради. Ёайрат бу к^рашнинг маъносини
сезмагандек, урнидан туриб Мохдгшлни кутарди. Дулана-
кишлокка етгунча \ам жим кетишди. Ойниса бора-бор-
гунча дуо у^иб кетди.
Шу жойда шифо топишига бир ишониб-бир ишонма-
ётган Мохддил атрофга маъносиз бок^б борди. Бу жараён-
ни бекорчи \аракат деб билган FaftpaT эса, индамасликни
маъкул курди.
Уларни \овли эшигида к,орамагиздан келган урта буй
бир аёл к,аршилаб, Мохдоилни кутариб олган Райратга ру-
пара булди:
— Узлари юриб кирсинлар, — деди буйрук, о\ангида.
Бу ran уччовларини ^ам таажжубга солди.
— Юролмайди, — деди Ойниса айбдор одамнинг синик,
овозида.
— Юролмайди, десангиз, шуна^алигича к,олади. Юри-
ши керак. Менга кечаси одамларим айтиб кетишган. Алла-
к^чон юриши керак эди.
Унинг ишонч билан айтган ran и Ойнисага таъсир этиб,
умид кузи билан куёвига кдради. FaftpaT иккиланди.
Мо^идил:
— Мени ерга куйинг, — деди ялиниш о\ангида.
FaftpaT унинг илтимосини э^тиётлик билан бажарди.
Жонсиз оёкдар ерга тегди. Лекин танани кутара оладиган
^олат сезилмади. Жувон Мо\и. члнинг култигага кирди-
да, Райратга „Сиз куяверинг“ , д ди. Кейин Ойнисага „Бу
ёнларига киринг“ , деб буюрди. Мо\идил шалвираганича
туриб к,олган эди.
— Оёк, босишга ^аракат кдлинг, эгачим.
Шундай деб Мохдцилни аста кутариб илгари босдилар.
Ичкари хонага киришгач, эшик ёпилди. Райрат бу то-
монда крлаверди. У ичкарида нималар булаётганини тасав-
вур \ам кдла олмасди. Баъзи-баъзида „Ё Холик;!“ „Ё Ка
рим!“ „Ё Фатто\!“ „Ё \аф из!“ „Ё Муид!“ „Ё Нофиъ!“
деган хитоблар орасидаги пастрок, овозда айтилаётган суз-
Чимилдщ етим цолди 663
ларни англамади. Аёлнинг кетма-кет хрмуза тортишлари,
кейин крттик, кекириклари, сунг ук^ишлари кунглини бе-
)(узур кдлиб, куча томон юрди.
Атрофга назар ташлади: йиллар шиддати катта-кичик
ша^арлар, туман марказлари к^ёфасини узгартириб юбор-
ган, лекин бу кдшлокка >^укмини утказа олмаган эди. Со-
монсувок, уйлар, шагал ташланган, лекин асфальт деган
нарсадан бехабар кучалар аввал крндай булса, хдли \ам уз-
гармаган. Бу ёк^а келишда гузарга назар ташлаган, чойхо-
на узгаришсиз турганига эътибор кдгсган эди.
Райратнинг туриб кщ ганини к^риб, ^айдовчи йигит
„Бирон нима керакмикин?“ деган уйда машинадан тушди.
Райрат унга кдраб:
— Туй-томошалар к,андай буляпти? Илгари арак, етка-
зиб бериш к^йин эди, \али ^ам шу а^волми? — деди.
Дуланакдшлокда арак, ичилмаслигини билса-да, одам-
лар турмушини узгартириб юбораётган йиллар тузони ун-
ча-мунча одатларни \ам чиппакка чик,аргандир, деган тах-
минда сураган эди.
Йигит бу саволдан ажабланиб, гарданини кдшиган бул-
ди-да, эътироз билдиришга журъат к,илди:
— Дуланакдшлокда \алигача бунак,аси булмаган. Бу ер-
га арак, *ам кирмайди, ичган х,ам киритилмайди. Агар бит-
та-яримта бевош бошк,а жойдаги туйда ичволса, кайфи
тарк,амагунича бу к,ишлокда йуламайди. Биринчисида ке-
чиришади. Яна ичгани аникданса, юзига к,ора суртиб,
эшакка тескари миндириб сазойи кдлишади. Одамлари ич-
магани учун бу к^шлокда фак;ат с о т о м болалар тугили-
шади. Йигитлари \ам девга бас келади, узингиз к;аранг...
Хайдовчининг гаплари маъкул келиб, Райрат кулим-
сиради:
— Узингиз Дуланакишлокданмасмисиз?
— Топдингиз, — деди \айдовчи гурур билан.
Уй со\ибаси чик^б, \овлида нимадир ёкди. Кейин яна
ичкари кириб кетиб, улардан анчагача хабар булмади.
Райрат безовталана бошлаганда эшик очилиб, аввал Ой-
ниса куринди. Улар Мохдцилни уйга кдндай олиб кириш-
ган булишса, шундай \олда олиб чик^шди. Райрат муъ-
жиза кутмаган булса-да, Мохдцилнинг куринишида узга-
риш излади. Бемор аёлнинг юзида табассум куриб, енгил
664 То%ир М алик
тортди. Тез-тез юриб бориб, уни кутариб олди. Уй со\и-
баси кутариб олишига монелик кдпмади. Ойниса билан
хайрлашгач, изига кдйтди.
Ясситепага к^айтишгач, Ойниса ошхонага утди. FaftpaT
Мохддилни жойига ёткизиб, „Дам ола туринг, мен бир
айланиб келай“ , деди. Мохддил унинг кдерни айланишини
тахмин к,илиб, кулиб куйди.
Кечки таомдан кейин Мо\идил умидсизлиги билан ёл-
гиз колишни истамади. Ойниса дастурхонни йишб чикдб
кетгач, эрига галати тикилиб туриб, „Як^нрок, келинг“ ,
деди. FaftpaT бу амрни бажонидил бажариб, а^ли аёлини
елкасидан кучди. Мо^идил эса совук, кафти билан FaftpaT-
нинг юзини силаб, маънодор кулди.
Аламли табассумларга урганиб колган FaflpaTra унинг
\олати галати туюлди.
— Нега куляпсиз?
— Халиги хотиннинг гапини эшитсангиз, сиз ^ам ку-
лар эдингиз.
— Унда айтинг... мен \ам кулайин...
— Мен угал тугар эмишман...
Жилмайишига яна ночорлик ник,обидаги маъюслик
аралашди. Турмуш куришгандан бери иккови \ам фар-
зандни орзу килсалар-да, бир-бирининг кунглини ярала-
маслик учун бу \акда \еч суз очишмаган эди. Ш у сабабли
Райратни бу кутилмаган ran сал эсанкиратди. Лекин тааж-
жубини ошкор кднмаслик учун, хотинининг \омиладорли-
гини билиб кувонган эр каби шодон кулимсираб:
— Аллацачон шундай булиши керак эди. Ошна-огай-
ниларимдан ош карзим бор, — деди.
Деди-ю, „Угалнинг аллакдчон тугилмаганига сен айб-
дорсан“ , деган маъно чик^б, хотинимнинг кунглини бат-
тар яралаб куймадимми?“ деган хавотир билан тикилди.
Бош^а \олат булганда, э^гимол, Мо^идил бир сачраб ке-
тиши мумкин эди. Лекин уша хотинникидан чикданидан
бери кунгли ёришиб тургани сабабли бу гапдан эфилик
ахтармади. Хотин угил куриш хушхабарини айтганда,
„Шунчаки кунглимни кутариш учун айтди“ , деб уксинган
эди. Орадан соатлар утгани сайин, унинг гапи шунчаки
овутиш учун эмас, \ак.икатга якин хабар булиб туюлиб,
ичида бир кувонч уйгонди.
Ч им илдщ етим %олди 665
Бу тун зулмат чекиниб, куешли куклам осмонидаги
туп-туп булутларни нурли кучогига олган камалак каби
кдлбларида гуллаган тушуларга нур сочувчи куёш куринди.
Ойниса одати буйича яна икки жойга урин тушади.
Эр-хотиннинг хуш кайфиятда утиришганини куриб, „Чар-
чабман шекилли, вак^лирок, ёта колай“ , деб кушни хонага
барвакгрок чикиб кетди. Бошини ёстикка кУЙДИ, лекин
кузи уйку чакирмади. Кушни хона сукунат бафида ором
ола бошлагач, у урнидан турди. Та\орат олиб келиб, жой-
намоз устига утириб, муножот бошлади.
Мо^идилдаги узгариш Райратнинг кунглини хира ки-
либ турган иуборни ^айдагандай булди. Моэуздил хорган
кузларини юмгач, у урнига утиб ётди. Мохдцилнинг муь-
тадил нафас олишидаги хотиржамлик унга \аловат берди.
У ухлаётгани ё уйгоклигини узи \ам билмай ётди. Бир ма-
\ал кулогага галати товушлар урилди. Бошини кутариб
атрофга карамокчи эди, танаси узига буйсунмади. Овоз
эса унга якинлашаверди. Бир ма\ал Райрат узини кенг
майдонда куриб, „Б у ерга к,андай келиб колдим?“ деб
ажабланди. Ш у топда унинг рупарасида бир кария пайдо
булди-ю, хдссасини кутариб, дарахтзор томон йуналтирди.
— Анави кушни кУряпсанми, уни Кдкнус дейдилар, —
деди.
Райрат кария курсатган томон караб, чиройли бир
кушни курди.
— К^акнус куши тумшугида юз тешикча бор, — деди
кария уша кушдан кузини узмай. — Улардан \аво чика-
ришида оданг таралади. Кушлару баликпар бу о\ангга мает
булиб, уйинга тушадилар. К.акнус куш бупса \ам тухум
босмайди, бола туш айди. Узи минг йил яшайди. Улими
якинлашганини сезганда угин туплаб, сунгги о\ангини та-
ратади. Бу энди бошкэ жониворларни мает килувчи ёкдм-
ли куй эмас, дилларни эзувчи видо ноласи булади. Куш-
лар йигилиб, куз ёши тукадилар. Кдкнус алам билан канот
кокканда олов чикиб, утин ёнади ва у узини уша гулханга
ташлайди. Аланга босилганда ч>т остида кичкина какнус
куринади...
Кария шундай деди-ю, куздан йуколди. Райрат сароси-
мада турганида дарахтзордаги куш майдон уртасига утди.
Кейин кария айтиб берган жараён бошланди. Райрат буни
666 Тох,ир М алик
юрак пуртанаси билан томоша кдлди. Кичкина кэкнус ку-
ринганида негадир уни ушлайман, деди-ю, уйгониб кетди.
Дераза ёпиклигидан уй дим булиб кетгани учунми ё туш
таъсириданми терлаб кетган эди. Мохддилни уйготиб юбор-
маслик учун кдмирламай ётаверди. Хамма к,атори у \ам
турли-туман тушлар курарди. Куркинчли тушлар куриб,
босинкдрашлари *ам булиб турарди. Лекин айримларга
ухшаб дарров таъбир кддириб колмасди. Уйгонганидан
кейин тушини унутарди. Хозир эса бу галати туш унинг
хаёлини эгаллади. Тонгга кадар шу \акда уйлаб ётди.
Тонг к>сши булутлар тулкднини эндигина титрата бош-
лаганда Мохддил бошини аста кутариб уни чакирди. Ке-
чаги хотин унта янги орзулар саройи эшигини очиб берган
булса-да, кунгилни хираловчи туш куриб, шунинг таъси-
рида яна умидсиэлик сари юз тутган эди. „Улсам, мени
Паридарага дафн этинглар“ , деган васият Моэущилнинг
кунглида шифохонани тарк этаётган дамда тугилган, аммо
суви куриб к,олган чашмадек булиб к,олган эди. Бу тун шу
чашмада сув пайдо булгандай туюлди, васиятини айтгиси
келди. Эрини чакиришдан максад шу эди. Иайрат очик
чехра билан Караганда фикридан кайтди. Амалга ошириш
мумкин б^лмаган ишни айтишдан тийилди.
ДУланакишлокка яна икки марта боришгач, Мо\идил
шом уфкига тикишан куйи уксик овоз билан „Паридарага
боргим келяпти“ , деди.
— Ниятнинг холислигини каранг, менинг \ам боргим
келяпти, — деди Байрат. — Эрталаб борамиз.
Ваъдага биноан нонуштадан сунг йулга чикишди. Шаб-
нам ^овуридан *осил булган енгил туман куёшнинг илк
нурлари тушиши билан таркаб кетган эди. „ Бахрр айёмида
гул гашт этарга бир чаман булса“ , деганларидек, хаста
кунгилларга шифо бермок учун табиат куйнида барча нар-
са му\айё эди. Машинадан тушгач, Моэуадил осмондаги
парку булутларга тикилди. Шамол булутларга китмирлик
килиб, улардан турли-туман шакллар ясаётган эди: ана ок
кема... шу кемага чикиб Паридара осмонида сайр килган-
дай энтикди. Кема бир пасда филга айланди...
Паридара аввалгидай кимсасиз эмас. Одамлар сулим
жойларда хордик чикаришни ургана бошлашгач, ишби-
лармон кишилар бу ерни оромго^га айлантириб куйган
Чимилдщ етим цохди 667
эдилар. Энди пастга тошдан-тошга сакраб тушилмайди.
Бир неча жойдан кулай тош зиналар уйштган. Айтишла-
рича, кейинги йили осма йул )^ам курилармиш. Райрат
Мо\идилни кутариб тушди. Озиб кетган аёлнинг бир к,и-
залок,чалик огирлиги йук эди.
Хал и дам олиш мавсуми бошланмагани учун Паридара
гавжум эмасди. Райрат со\ил буйлаб бир оз юргач, Мох^-
дил силликтошни курсатиб, „Утирайлик“ , деди. Яна узок
юришни истаса-да, эрига юк булишни истамади. Эри ку-
чогадаги Мо^идил атрофга сукланиб карали: шамолнинг
мусаввирлик санъати бардам топтан, осмоннинг бир бур-
чагида оппок пардадек осилиб турган будут парчаси чук-
Кига илашиб колгандек хдракатсиз турарди. Мо^идил эн-
тикди, сохдл буйлаб чарчагунига кадар югургиси, ба^ор
куёши тафтида илиган \авони упкасининг бор кучи билан
симиргиси келди. Козлик чокларида шундай киларди, ётиб
Колганидан кейин бу манзарани согинч билан бот-бот эс-
ларди. Хозир бир муъжиза юз берса-ю, уша чуккида оси
либ турган бир парча булутдан унга кувват окдб кирса-да,
сунг со^ил буйлаб сувларни сачрата-сачрата югуриб кетса...
Орзу булутида учаётган дамда со\илда беш ёшлар чама-
сидаги ширингина кизча пайдо булди. Оппок куйлаги шу
Кадар ярашганки, караган кишининг „Бу одам боласими ё
фариштами“ , деган хаёлга бориши табиий эди. Мох^дил
бу кизга мехр билан бокди. У \ам шундай кизи булишини
хо\ларди...
К^з уларнинг якинига келиб, чункайганича хрвучига
сув олиб ичди.
— Менгаям бергин сувингдан, — деб ялинди Мо\идил.
Чиндан \ам сув ичгиси келган эди. Факат \овучда эмас,
ёш пайтидагидек со^илга ётиб олганича симиришни иста-
ётганди.
К,изча унга караб кулиб куйди-да, узига ёкадиган иш
буюрилганидан мамнун булиб, \овучда сув берди. Мо>(и-
дилнинг томогидан утган бир култумгина сув баданига
аллакандай иликлик берди. Томирларида тугнаб ¿тган кон
юриша бошлагандай булди.
— Яна бер, — деб ялинди Мохдцил.
Райрат унга ажабланиб каради:
— Мен берайинми?
668 Тоздир М алик
— Йук-йук,... шу кизим берсин.
„Кизим“ дегани ало^ида жаранг билан учди тилидан.
К^зча яна сув тутиб, энди к^кирлаб кула бошлади.
Мо^идил х,ам кулди.
— Яна бер...
Кдзча жажжи ^овучини сувга тулдирди, Мо\идилнинг
лабига тутди. Аммо ичирмади. Мо\идил лаб чузганида
бирдан юзига сепиб юборди. Сув томчилари юзига урилиб,
сесканди. Ш у сесканиши ас нос ида атрофини ураб турган
улим булути титраб кетди. Аёлнинг сесканганидан кувон-
ган к^з яна сув олиб сепди. Бу сафар улим булути тити-
либ, таркдй бошлади. Мо\идил бир пас нест булиб турди-
да, кейин к^зчага кушилиб кула бошлади. Бетларига к^-
зиллик югурди...
Вассалом.
Айтмокчи булган гапларимиз шу баён билан Аллоз^нинг
мар^амати ила якунига етди.
Ал\амдулилла\и роббил аъламийн.
Чимилдиц етим цохди 669
МУНДАРИЖА
Биринчи китоб
САМУМ
Муаллифдан................................................................................. 7
Мукаддима урнида.................................................................... 9
Бурундук,..................................................................................... 14
Куякапалак.................................................................................. 20
Бахт куш и................................................................................... 31
Акаси танимайдиган у к а ........................................................ 38
„Нозик“ тоганинг ж ияни......................................................56
Билиб босди тиканни..............................................................73
Тормозсиз маш ина................................................................... 96
Паридара.................................................................................... 120
Пистирма................................................................................... 139
Баланд мартабали дастёр......................................................149
Fa3a6 ж ом и...............................................................................185
Йукрлган „игна“ .....................................................................195
Сунмаган бурон.......................................................................219
Ла^аддаги бетона м урда....................................................... 254
Улмаган У л ат........................................................................... 285
Дузахга бошлаган „жаннат йули“ ..................................... 301
Иккинни китоб
ЧИМИЛДИК ЕТИМ КОЛДИ
FaftpaT ва Иирром.................................................................. 331
„Уч огайни ботирлар“ : Шохдц, Жавлон ва Равшан .... 345
К,амбар........................................................................................355
Хушхабар................................................................................... 368
Ошначилик................................................................................374
Беркинмачок,............................................................................ 382
670 Toojup М алик
„ А р з и м а с “ ф а л о к а т ............................................................................. 391
П ул то п и л а д и , о т а т о п и л м а й д и ................................................. 405
К и й и н м а с а л а ........................................................................................ 412
У тм и ш э са \а м и ш а т о т л и ............................................................. 428
С и н о в ...........................................................................................................439
Т у ф о н ......................................................................................................... 462
К у ти л м аган б а х т к у ш и .................................................................... 468
„ Г е о м е т р и к п р о г р е с с и я “ ................................................................. 474
Н а ж о т й у л и ............................................................................................. 496
У р ги м ч а к т у р и .......................................................................................512
Д у п п и т о р к е л г а н д а ...........................................................................521
ÍLfifoh ум и д л ар д а ш т и .......................................................................531
Ч и к ^ а га н ж о н д а н у м и д ...................................................................543
К а л а в а н и н г у ч и .................................................................................... 546
Т у п у р и л га н ю р а к ................................................................................ 554
И зти р о бл ар ч а к ^ н и ............................................................................ 567
У з р х о \ л и к ..................................................................................................577
З и д д и я т и л д и з и .................................................................................... 589
Х а р бур ч ак д а FaM а л о м а т и ............................................................ 593
Ё лризлик к а ер д а б о р ? .......................................................................6 12
„Ш о ш и б -ш о ш и б кел ган epyF д ун ёи м и з ш у “ ...................620
Ч имилдик; ети м к,олди......................................................................630
„ К у р о р т “ ...................................................................................................648
Х о т и м а ........................................................................................................ 658
ТОХИР МАЛИК
ЁЛРОН УМИДЛАР ДАШТИ
Роман
Биринчи китоб:
САМУМ
Иккинчи китоб:
ч и м и лд и к ЕТИМ КОЛДИ
„О'цйиусЬ1“нашриёт-матбаа ижодий уйи
Ташкент — 2018
Мухаррир С. Хужаа^медов
Бадиий мухаррир Б. Ибрагимов
Техник мухаррир Н. Ниёзму^амедова
Компьютерда сах,ифаловчи У. Курбонова
Нашриёт лицензияси А1 № 291. 04.11.2016. Оригинал-макетдан
босиш га рухсат этилди 05.04.2018. Бичими 84х 108'/32. Кегли 10
шпонли. Таймс гарн. Офсет босма усулида босилди.
Офсет цорози. Ш артли б. т. 35,28. Х,исоб-наш риётт. 27,47.
Адади 10 000 нусха. Буюртма № 185-18
Узбекистан Матбуот ва ахборот агентлигининг
,,0 ‘ чИиУсЫ“ наш риёт-матбаа ижодий уйи. Т ош кент — 206.
Ю нусобод тумани, Янгишахар кучаси, 1-уй.
Шартнома № 72-18.
84.(5^)6 Тоед> Малик.
М 79 Ёлгон умидлар дашти [Матн]: роман /
Биринчи ва иккинчи китоблар /То\ир
Малик. - Тошкент: „О^ииусЫ“
НМИУ, 2 0 1 8 .- 672 б.
15ВК 978-9943-22-259-5
У9К: 821.512.133 - 3 2
КБК84.(5У)6
Гиёхвандликни вабога ухшатишади. А слида
б а р ч а ха ст а л и к л а р д а н х,ам баттаррок, б у л га н б у
оф ат дунёни ларзага со л и б турибди.
Афю нфуруш ларга царш и оли б борилаётган
кураш хамма мамлакатларнинг диццат марка-
зи д а . Ёш ж онларга тахдид солаёт ган бу жино-
ятчилар ким лар, улар цайдан пайд о б у л а д и ?
Мазкур асарда шу каби саволларга ж авоб
топишга харакат цилинган.
© „O 'qituvchi“ NMIU ISBN 978-9943-22-259-5
100206, Toshkent sh., 789943 222595
Yangishahar ko chasi, 1.
Tel.: (+99871) 224-04-12
¡nfo@ oqituvchi.uz
www.oqituvchi.uz