The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by termiztakmkutubxona, 2020-12-29 23:57:55

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

592 Tojfup Малих

— Машина кучада тургандан кейин узлари уйда

буладилар-да, буни тушунишим кдйинми?

— Сал мазалари йукрок,... У-бу десалар, ran дайтарма.

„Х уп“ деб куя к;ол.

Она-боланинг гаплари чузилмади. Хонасилан чикиб

келаётган Иззат остона \атламаёк за\арли о\ангдаги гапла-

рини бошлади:

— Келдиларми, ота у т л ? — Шундай деб якинлашди-да,

углининг кукарган куэларига тикилди. — Бунинг сабабини

суриштирмайман. Бу йигитчилик белгиси. Шунакд кука-

риб турса, эсинг тезрок, киради. Хуш, ота уш л, Мирвали

амакингдан олган уч минг долларни нима шиллинг?

— Кднакд уч минг? — Шо\ид „Мени бу ту^матдан кут-

царинг“ , дегандай мултиллаб, онасидан нажат истади.

— Олмадингми? — Иззат газаб билан шундай деб, кэдэ-

ли ниго\ини энди Рихсига кддади: — Эшитяпсанми? Эр-

катойинг олмаган. Чунки хасис амакиси бермаган. Шуна-

Ками? Энди менинг учта саволимга жавоб бер: кдчондан

бери отангнинг пулини угарлайсан, кдчондан бери тилан-

чилик к,иладиган булиб холдинг ва бу кдчонгача давом

этади?

Бу \олатда кулидан \еч бир иш келмаслигини билса-

да, Рихси вазиятни юмшатиш учун уртага тушишга маж-

бур булди:

— Адаси, куйинг, мазаси йукха ухшайди, кейин гапла-

шарсиз...

— \ а , ёнини олавер. Мазаси йук>ш? Тупурдим мазаси-

га! — деди Иззат огзидан тулук сачратиб. Журттага тупур-

маган, бакиргани учун сачраган булса-да, бу Шохдцга ёк,-

май, бакириб ташлади:

— Менам пулларингизга тупурдим. Бир тийинингиз

\ам керакмас!

— Вой нонкур! Шунакдми?!

Разабини босолмаётган Иззат утл ига мушт туширди.

Отасидан \ечам калтак емаган Ш охдд учун бу зарба ку-

тилмаган эди. Хозир мушт зарби эмас, арзимаган турт-

кидан хам учиб тушадиган ^олдаги йигит ёнбошига йи-

Килди. Йикдпа туриб онасининг билагидан ушлаб олишга

улгурди. Булмаса, боши билан катти к, тушиб, бир бало

б^лиши тайин эди. Бир мушт билан газаб нафси тийил-

Чимилдшд етим цолди 593

маган Иззат угли томон энгашди. Рихси яна уради шекил-
ли, деб Шо\иднинг бошини кучоцлаб олди.

— Вой, бунча бемеэфсиз! Уша \аром пулларингизни деб
болангизни урасизми? — деб йигламсиради.

— Нима? Пулларим энди \аром булиб калдими? Балки
узим \ам \аромдирман!

Угли томон энгашган Иззатнинг уриш нияти йу* эдн.
Хотинининг гапи аланга устига мой сепгандай булди-ю,
энди унинг юзига тарсаки туширди. Рихси „Вой!“ дега-
нича утириб колди. Шо\ид эса шарт урнидан туриб, ат-
рофга аланглади, кейин деворга осиглих, жимжимадор хан-
жарни олиб, кинидан сутурди. Кдлтироц к^ллари билан
дастасини маэдсам ушлаб, отасига укгалди:

— Агар ойимни чертсангиз, суйиб ташлайман!
Шо\ид бакдрмок^и эди, лекин овози хириллаб чикди.
Унинг бу хунук овозидан отаси \ам, онаси \ам кУркиб ке-
тишди. Иззат куркув билан тисланди. Рихси иргаб туриб
углининг йулини тусди. Бундан фойдаланган Иззат хона-
сига кириб, эшигини ичкаридан кулфлади. Рихси бир кУ-
ли билан углининг бошини силаб, иккинчи кули билан
ханжарни олди. Тигни кднига солгач, углини хонасига
бошлаб кирди.
— Бир пас ётиб дамингни ол, \озир лимон чой кдлиб
бераман, — деб изига кдйтди.
Она-боланинг овози тингач, дипломат кутарган Иззат
хонасидан чикди-да, лом-мим демай, куча томон юрди.

ХАР БУРЧАКДА РАМ АЛОМАТИ

Ш ощднинг амри билан метро бекатида машинадан ту-
шиб колган Жавлоннинг уйга боргиси келмади. Куча че-
тида турт-беш дакдкд довдираб турди. Куни билан будут
огушида тулгонган осмон энди томчиларини авайлабгина
соча бошлади. Жавлон ёногига тушган томчиларни хдм сез-
мади. Паришон ниго\и крронгулик бафидаги дарахтлар-
дан, куюк; будут пардаси билан тусилган осмондан нажот
излади.

Нажот йук эди, билакс, хдр бурчакда гам аломати, \ар
манзарада кулфат ранги бор эди. Ёмгар гуё мотам куши-
гани айтаётган каби енгил пичирларди...

38 — Ё лгон ум и длар даш ти

594 Таздир Мллик

Ёмгир томчилари тезлашиб, у жунжикди, охири бир
кдрорга келиб, пастга тушди-да, талабалар ётокрсонасига
кдраб кетди. Кеч киргани учун тартибга биноан эшнк бер-
китиб куйилган булса \ам, навбатчи йигит Жавлонни та-
ниб, ичкарига куйди. Даре тайёрлаб утирган уртога унинг
бема\адда кириб келишидан ажабланди, ранги-руйига кд-
раб „Бир бало булганга ухшайди“ , деб уйланди-ю, лекин
\ол-а\вол сураб-суриштирмади. Бунинг урнига:

— Журажон, яхдек чой бор ё кдйнождан булсинми? —
деб лутф килди.

— Чанкдмадим, чарчадим... Майли десант, бир пас ух-
лаб олай...

— Гап йук, журажон, Матназар ошнасиникига чюда кр-
лади, — деб тескари угирилиб ётган \амхонасини уйготди.
Хамхона Жавлон кириб келган пайтда уйгониб кетган эди,
шу сабабли, урнидан тезгина туриб, чойшабини елкасига
ташлаганича гап-сузсиз чикиб кетди. Жавлон кийимла-
рини ечмай, унинг Урнига чуэилиб, кузларини юмиб олди.
Уйкуси келмаётган эди, дустининг саволга тугиб к,олиши-
дан сакданиш учун шундай килди. Аксига олиб, дусти
дарров ёта колмади, ивирсиб, ниманидир кидирди. Кейин
ташкдрига чикиб, анчагача крлиб кетди.

Яхшики, Фар\однинг шериги *ам улдирилганини, ик-
ки уликнинг юкхонага жойланганини у курмади. Фар*од-
ни тепкилашда иштирок этганининг узиёк унинг эсини
огдириб куяёзган эди. Тепаётган пайтида Фар\однинг дах,-
шатдан чакчайган кузларига кузи туш ган эди. Уша чак-
чайган ниго\нинг таъкибидан кутулолмай, тулгониб ётди.
Кундузи афюн хуморини бос ганда бу поддан пича кутул-
гандай булган эди. Уйгониб, кучага чиккднида, машинадан
тушиб к,олганида бу да\шат хуружга кирди. Фожиа юз
берган уйдан чикиб кетса, да^шат таъкибидан кутулади-
гандай туюлган эди. Йук, акси булди: энди кай томонга
кдрамасин, чакчайган ниго\га кузи тушаверди. Хозир
кузларини юмиб олганда хдм бу таъкибни даф этолмади.
Тонгни юрак санчи™ билан каршилади. Барвакг турган
дУсти оёк учида шарпасиз юришга уриниб, нонушта тай-
ёрлагач, уни „уйготди“ . Жавлон уйкуга туймагандай ке-
ришиб, кдддини аранг кутарди. Туни билан таъкиб кдиган
чакчайган ниго\ уни тушакка михлаб ташлагандай эди.

Чимилдид етим tgoxdu 595

Нонуштада бир ти тл ам нон билан икки холлам чой
унга кифоя кдлди. Дусти унга синовчан тарэда кдраб-кд-
раб куйди-ю, яна ^ол сурамади. Дастурхонни йигиигтир-
гач, китоб-дафтарлари ни калига олиб, „Уцишга кетдик-
ми?“ деб суради.

— Мазам йутрок,... духтирга учраб, кейинрок, борарман...
— Борганинг яхши эди, сени суриштиришяпти?
Бу гапни эшитган Жавлон чучиб тушди, кузларини
катта очиб:
— Ким? — деди.
— Танимадим... Севаранинг акаларимиш.
— Севаранинг акалари? Мен нимага керак булиб цо-
либман?
— Севара уйга бормаганмишми? — деди дусти бу сафар
мужмалрок, о^нгда.
— Уйга бормаса... мен коровулманми у к?пга?
Шундай деди-ю, куполлиги узига хам малол келиб,
дустидан кузини олиб к,очди. Билган хабарини айтган дус-
тининг кунглини офитиши ортикча эди. Кучага бирга чи-
к^шиб, бекатда ажралишди. Жавлон зо\иран максадсиз
тентираб юрганга ухшаса-да, ботинан бошига ёгилган бало
дулидан кдндай кутулишни уйларди. „Фар\од улмаган,
хушига келиб, уйига кетди“ , деган гапга ишонгандай бул-
гани билан хавотир ва куркув тиглари \амон унинг бугзи-
га кадалиб турарди.
Дардини кимга айтишни билмайди, кимдан жуяли мас-
ла^ат олиш мумкинлиги ^ам унга коронга. Сирини айти-
ши мумкин булган икки Уртоганинг а\воли узига маълум.
Ота-онаси, акаси... улар билан сирлашиш мумкинлигини
тасаввур \ам кдпа олмайди. „Кеча бировни улдириб куй-
ганга ухшаймиз“ деб ran бошлаши билан уйида атом бомба
портлагандай булади. Масла\ат эшитмайди... Лаънат хар-
сангига бостиришади... Бу \ам етмагандай, энди Севара...
уйига бормабди. Агар бир нима булса... яна у балогардон...
„Унга бир нима булса...“
Нима булиши мумкин? Нега ундан '^'монсирашяпти?
Нима кдлиш керак?
Ун-йигирма марта узига узи бу саволни бериб, жавоб
тополмаётган эди.
...Кочиш керак!

596 То%ир Малик

Ш у жавобдан бошкдси унга маъкул келмади. Лекин бу
жавоб бошца саволларни тугдирди: кдёкда к,очади, кдндай
крчади? Уни ким кучок очиб кутиб олиб, бошпана беради?
Неча кун ёки ой к,очиб юради? К,очиб юра-юра, кейин
кдйга бош уради? Хул, к,оча олди хам, бошпана \ам берил-
ди. Лекин... хумор тутганда нима кдлади? Кдндай чидай-
ди? Крчиб борган жойида Шохидга ухшаган мехрибони
топиладими?

Холасининг эри Жиззахдан ер олиб, фермерлик кдла-
ётгани учун бултур кучиб кетишган эди. Утган ой холаси
ме\мон булиб келганда „Канакд окдбатсиз жиянсан, бир
йидда бир марта бориб куйишга хам ярамайсан-а!“ деб ги-
на кдлган эди. Хозир шуни эслаб, „Энг маъкули шу бугу-
нок, Жиззахга жунаб кщ иш “ , деган кдрорга келди. Шу ахд
билан уйига шошилди.

Дарвозага буриб куйилган акасининг эски „Жигули“
сига кузи тушиши билан кунгли баттар хиралашди. Уйда
Хеч ким булмаса, тезгина кириб чикдюк^и эди. Акаси К,о-
дир эзмалик бобида отасини хам, онасини хам ярим йулда
крддириб кетади. Коллежни бир амаллаб битирганидан бе­
ри ошхонада кабобпазлик килувчи акаси купчилик билан
муомалада булгани учунми, узини доно хисоблаб к,олган
эди. Дунё устувори илм эмас, пул эканига кагъий иймон
келтирган бу одам укасининг ук^шга берилганини ёк?ир-
май, уни хаётни тушунмасликда айблаб, ёнига чорлайверар
эди. Ота катта у т п н и н г гапларини тула куллаб- кувватла-
маса-да, математикага уста кичик упшнинг ук^шни туга-
тиб, шу а*уш, шу илми билан макгабда укдтувчилик кдли-
ши, маошга куз тикиб яшашини хохламасди. Жавлонни
факдг онаси тушунарди... Илмли одамнинг нурли келажа-
гига факдт угина ишонарди...

Жавлон ховлига кириб, сурида утирган акасига кузи
тушиши билан тухтаб к;олди: сурига култшдсасса тираб ку-
йилган, Кдцирнинг бир оёги тупикдан сонга кддар гипс-
ланган эди. Дарвозахонадаги шарпани сезиб, акаси шу то-
мон кдради-да:

— Ха, дайди Жавлон бойвачча, келдингми? — деди но-
рози охангда.

Ака-укада бир-бирига салом бериш одоби йук эди. Ко-
дирнинг мехри товланиб кетса, „Калайсан?“ деб хол сура

Чимилдиц етим уолди 597

ган буларди. Х,озир оёгидаги азобдан кийналиб утиргани
учун пичинг билан чекланди. Жавлон унга якинлашиб,
„Келдим“ , деди. Кейин „Нима булди?“ деб сураб, укалик
мехр-окибатини шу савол билан адо этди.

— Палакат булди, нима буларди?! Йикилиб тушдим. —
деди Крдир ковок, уюб.

— Ишхонадами?
— Шу уйда... ана, болохонанинг зинапояси синиб кет-
ди. Зайни \озир машинамда духтирга олиб бориб келди.
Офик, сал босилсин, ишхонамга сен олиб бориб куясан.
Тузалгунимча ёнимдан жилмайсан, билиб куй.
— Ишга... бу а^волда бориш шартми?
— Шарт! Хужайин тушунмайди, иссик жойдан ажраб
кщаман.
— Мен бориб тушунтириб келайми?
— Йук! Кабобни о ё т м д а пиширмайман-ку, бир амал-
лайман.
Жавлон атрофга хавотир билан бокиб, „Ойим уйдами-
лар?“ деб суради.
— Ойим энди эсингга тущдиларми? Кдёкгтарда санкиб
юрибсан? Сени одамлар кидириб келишибди. Ойимнинг
жонларида жон колмади. Укишингга суриштиргани кетган
эдилар.
— К,аёкдалигимни билардилар-ку?
— Сен санки думингни ушлатасанми, узинг?!
— Me ни ким сураб келди?
— Билмайман. К,анакадир кизнинг акаларимиш. Сен
укищца укияпсанми ё шилта-пилталарга илакишиб юриб-
санми? Билиб куй, битта-яримта шилтани эргаштириб кел-
санг, унинг оёгини синдираман, сенинг буйнингни узиб
ташлайман. Бизнинг урурдан \али бунакаси чикмаган.
К,одир шундай деб удагайлагач, худди ваъдасини \о-
зирнинг узидаёк бажармок касдида урнидан туришга \а-
ракат килгандай кимирлаб олди. Жавлонга бу ran ofhp
ботди, юрагининг бир чимдимини кискичда узиб олиб таш-
лагандай булди. Пекин бу ердан тезрок кетиш учун акаси-
га ran кайтаргиси келмади. Ундан кузини олиб кочиб,
паст овозда суради:
— Ака, озгина пул зарур булиб колди.
— „Озгина“ деганинг канча?

598 То%ир Малик

— Икки-уч юз минг...
— Икки-уч юз минг? — Крдир энди унга кузларини
олайтириб кдради. — Опингнинг бир чеккасиоан чю^иш-я?!
Мен пулни тугун ютиб топаман, биласанми, гудайган?!
— Биламан... — Жавлон акасидан пул сураганига пушай-
мон еб, бурилиб кетмокчи эди, тазушд о\ангндаги савол
тухтатди:
— Пулни нима кдпасан?
— Узимгамас, домламга керак булиб колди, кдрзга су-
раяптилар. Уч кунда цайтарадилар.
— Ёлгон гапирма. Институтнинг домласи сендан карз
сурарканми? Кдрз деб олади-ю, еб кетади. Башарангга ни­
ма булди?
— Нима бупти? — Жавлон шундай деб юзини с илади.
— Ойнага кдрагин, биласан нима булганини.
— Кузим к^зарибдими? Домлам билан сонлар назария-
си устида ишлаяпмиз. Уйку йук, чой ичишга \ам вакп- йук;.
Акасига хуп ажиб бэдонани айтди: карра жадвалга ти­
ши утмайдиган, лекин пулга пулни купайтиришга чак^он
одам „сонлар назарияси“ ни билармили, бу назариянинг
а^амияти-ю, уни урганишнинг за\матини \ис кдла олар-
миди? Х,ис кдлса эди, \еч булмаса, „Ха, миянг чарчабди“ ,
деб укасига далда бериб куярди. Бунинг урнига энсаси
Котиб, „Ш у а\волингда а\мок, булиб утиб кетасан, бу
дунёдан“ , дегандай пешонасини тириштирди. Жавлон
акасининг феълини билгани учун, унга а\амият бермай,
яна суради:
— Пул бериб турасизми?
— Ойим келсинлар, узларидан оласан, — деб тунтллади
Кодир.
— Кутишга вак,тим йук,.
— Керак булса, кутасан.
Жавлон нима кдлишини билмай туриб к;олди, кейин
иложсизлик юкидан эзилиб, болохонага кутарилди. Ки-
тоблари орасига озгина пул яшириб куйган эди. Олиб са-
нади, „Жиззахга етиб олишга етади. У ё™ бир ran булар“ ,
деб кийимларини тахлай бошлади. Ш у пайт дарвозаси
олдида бир машина кескин тарзда тухтаб, уни куркдгиб
юборди. Шошилиб деразадан кдради-ю, машинадан туша-
ётган Хасанни куриб, эсхонаси чикиб кетди. У довдираб

Чимилди% етим долди 599

турган пайтда ака-ука тез-тез юриб ичкарига киришди.
Хасан турри келиб, Крдирнинг бетига тарсаки туширди-да,
„Сенмисан, Жавлон?!“ деб бакдрди.

Тарсакига кдноат кдлмай, жашни мулжаллаб мушт
туширмок^и булганда Хусан уни билагидан ушлаб, „Бу
акаси“ , деб тухтатди. Хасан мушт туширишдан тийилгани
билан газабини босолмади:

— У кант к,ани? — деб удагайлади.
Кутилмаган ташриф ва тарсакидан гангиб долган К,о-
дир дарров узини унглаб, унинг дукдга дук, билан жавоб
кдйтарди:
— Узинг кимсан?
— Кимлигимни билмадингми? — Хасанга бу о\анг ёк,-
май, Крдирнинг гипсли оёгани босди.
Крдир дод деб юбориб, узини \имоя килиш мак.садида
атрофида кулга илингулик нарса излади. Унга кдраб отиш
учун ёнида битта пиёла \ам й^к, эди.
Хасан унинг жагага муштини тираб, огзидан тулук сач-
ратиб деди:
— Уканг синглимнинг бошини айлантириб, црчиб юриб-
ди. Мен сенларнинг урурларингни куритиб ташлайман.
Крдир булардан омонлик кутиб булмаслигига алуш етиб,
юмшади:
— Укам устозиникида эди, билмайман, — деди инграб. —
Синглингизни... умуман эшитмаганман. Мени нега урасиз?
— Уриш кам, сенларни! Синглимнинг битта сочи ту-
килса, \аммангни куритаман.
— Телефонингизни беринг, келса, дарров хабар кдла-
ман. Агар гапингиз рост булса, бизнинг оила шаънига \ам
ёмон.
— Оилангнинг шаъни бор эканми? Мен сени гаровга
олиб кетаман. Ота-онанг укангни топса, сенга алмапггириб
оламан. Бошца ran йук,!
Ховлида Крдир сикувга олинаётган дамда Жавлон кр-
чиб крлишдан узга чораси йу*ушгини билиб, деразани оч-
ди-да, аста осилиб тушди. Пусиб бориб, „Жигули“ нинг
эшигини очди. Бу машинанинг эшиги кулфланмасди, ка­
лит *ам йук,, бунинг урнига иккита сим чатиштирилса
кифоя эди. Жавлоннинг титрок, бармокутри бу ишни дар­
ров эплай олмади. Симни топиб, чатиштиргунча куркув-

600 Tojgup Малик

дан юраги ёрилиб кетай дели. Пешонаснни муздек тер
босди. Мотор ут олгач, кугул ганига ишонч уйгониб, ыашн-
нани жилдирди.

Куч ада машина овоэини эшитган ака-укалар „Нима
ran?" деган савол билан бир-бирларига кдрадилару, уша
за\оти куча томон югурдилар. Муюлишда бурилаётган ма­
шинани куриб, нима булганини англадилар-да, яна тез-тез
юриб, \оалига кдйтдилар. Хасан бу сафар \ам Колирга мушт
туширди.

— Нега урасиз? — деди Кодир йитламсираб.
— Айбингни билмадингми, хунаса?! Тур урнингдан! —
деб бакдрди Хасан.
— Нега тураман?
Бу сафар \усан акасини тухтатмади, аксинча, узи \ам
уриб крлди.
— Кдни, юр! Укангни узинг топиб бермасанг, уласан!
Жавлон машина дайдашга укувли эмасди. Кагга кучага
чик,кудай булса, куркдб-кУркиб ^айдарди. Хозир серкат-
нов куча куркувидан кура да\шатлирок куркувга банди
булгани учун машинани тез дайдаб, мздалласидан узок,-
лашди. Пешкузгуга цараб-цараб кУйиб, орцадан кувмаёт-
ганларига ишонч \осил кдлгач, нафасини сал ростлади.
„Кувмаётган булсалар )^ам, излашлари тайин. Милицияга
хабар берилса, тамом! Бир пасда топишади!“ Жавлон шу
хаёлга келиб, машинани четга олиб тухтатди. Машинани
шу ерда к,олдириб кетмок^и \ам булди. Лекин кдерга бо-
ришни билмай, довдираганича утираверди. Охири сирдош-
лари билан маслахатлашмай бир царорга келолмаслигини
фа?<млаб, яна йулга тушди. Аввал Шо^иднинг торасиники-
га борди. Дарвоза берк, кунжрокни чалган эди, ичкарида
шарпа \ам сезилмади. Шо^идникига бориб суриштиришни
истамади, Иззатнинг кздрли назарига рУпара келишни
хо\ламади. Кич кина болаликларида Шо\идни чак^риб бо-
ришганда отаси чикрб крлса, тунгаллаб, \айдаб юборарди.
Айник;са, янги уйда бирон марта ^ам ме^мон булиб Ути-
ришмаган, Ш о\ид кучада тантилик кдлгани учун огайни-
ларида „Нега уйига чакдриб ме\мон кдлмайди?“ деган са­
вол уйгонмаган.
Хозир борадиган битта жой к,олган эди. Жавлон куп
уйламай, машинани Радикникига кдраб \айдади. Куча

Чимилдшд етим цолди 601

эшиги кдя очик, булса-да, „Онаси уйдадир“ , деган ^адикда
кун рирок, тугмасини босди. Радикнинг онасидан к^ркмас-
ди. Бу хотин уларни \амиша очи»; че^ра билан кдрши
оларди. Факдт... тарбия бобида насихдт цилавериб узи чар-
чамасди-ю, аммо болаларни туйдириб юборарди. Жаалон-
нинг \озирги \адиги шундан: очик, ч е са л и аёлнинг наси-
\атларига дуч келишга сира-сира токдти йук, эди. Ичкаридан
жавоб булавермагач, остона \атлаб утиб, атрофга угринча
кдраб олди. Кейин овоз бериб, урторини чацирди. Торгина
\овлида овози жаранглаб чикиб, яна хддик билан аланглаб
олди-да, аста-аста юриб, уйга кирди. Радик деворларига
\ар турли суратлар ёпиштириб ташланган узининг хонаси-
да енгил хуррак отиб ухларди. Очилмаган урин устида ки-
йимлари билан ётганини куриб, „Як^нда келганмикин,
кечаси кдерларда юришганикин?“ деб уйлади. Уйготмокчи
булиб як,инлашди-ю, фикридан кдйтди. Гиламча устига
утириб, Радик ётган каравотга суянди. У тамоман гангиб
кщ ган, нималарни уйлаётганини узи ?^ам тушунмаётган
эди. Ш у утиришида мизгиб к,олди. Суянган жойида бир
чайцалиб, чучиб тушган онда Радик \ам уйгониб кетди.
Ярим юмук кузларини дустига кддаб ажабланди.

— Нима кдпиб утирибсан? — деди тирсагига суянганича
сал кдодини кутариб.

— У йрониш ингни кутиб утирибман, — деди Жавлон ур-
нидан туриб.

— Нега келдинг?
Жавлон Севаранинг йукрлиб крлганини, акалари кдди-
риб келишганини валима билан айтиб берди. Иккита улик
даэуиатидан кугулолмаётган Радик учун бир кизнинг ака­
лари кдцириб келиши арзимаган гапдай туюлиб, пешона-
сини тириштирди.
— Кизинг кдерда булиши мумкин? — деди энсаси кртиб.
— Мен цаердан биламан?
— Акаларига \ам шунакд деявермайсанми?
— Ишонишармиди?
— Ишонишмаса, оркднгта икки марта тепиб-тепиб к,о-
расини учиради. Сени еб куярмиди, шунга \ам шунчалик
зажимами?
— Важо^атини курмадинг... мени деб акамни уриб ке-
тишди.

602 То%ир Мл «иг

— Х^п, мен ннма килай, улдириб берайми уларингни?

Отгадан шунчаки чикиб кстган бу с^элар Жавлонга \укы
тарзида эшитилиб, сесканиб тушди.

—Нега Улдирасан? —деди титрок овсшд. Кейин кдрори-
ни айтди: —Ша^арда колишим мумкинмас. Кетиш керак.

—Кетиш керак...
Уликлардан кутулишгандан бери Радик фм шу фикрда
эди. Лекин „Кдерга? Борган жойда тирикчилик нима бу-
лади?“ деган саволлар кундаланг булиб, бу муаммоларга
Жавлон каби у \ам жавоб тополмаётган эди.
—Кетиш керак? —Бу сафар овозини баландлатиб скра­
ди: —Кдёккд?
—Масалан... Жиззахга.
Бу таклиф Радикка майнавозчилик булиб туюлиб, аф-
тини бужмайтирди.
—Жиззахда нима бор?

— Холамникига борамиз. Поччам фермер...

— Мол бокишни биласанми?
— Мол бокишнинг нима алокдси бор?

Радикка бу гаплар ёкмай, урнидан туриб, коалита чик-
ди. Кранни бураб, муздек сувга бетини тутди. Жавлон Ра­
дикнинг бу килигадан ажабланиб, айвонда турганича ун-

дан жавоб кутди. Радик ювиниб-артиниб булгач, газ плита
устида турган чойнакни кутариб, жумрагидан ютиниб-
ютиниб ичди.

— Чой кУяйми, ичасанми?

— Ичмайман... Халиги гапга нима дейсан?
— Шошмай тур, Ш о\ келсин, масла\атлашамиз. Уму-
ман... таклифинг менга ёкяпти. Балки беш-ун кун чулга

чикиб, \аётни Урганиб келишим керакдир.
Бу гапларни хотиржам о\ангда, ишонарли тарзда айт-

мокчи эди. Лекин вужудини Ураб турган ва^ма булути
бунга йул кУймади. Овозидаги синикликдан кунгли баттар

гашланди. „Х,аётни урганиб келиш“ \акидаги гапига узи
\ам ишонмади.

„Акп жасоратдан олдин юради, аввал идрок, кейин

журъат туради“ , дейдилар. Бу йигитларни Худо акдцан
кисмаган эди. Лекин Тангри берган акл неъмати афюн би-

лан за^арланса,,¿насорят“, „журъат“ деган фазилатларга Урин
колармикин бу ёш вужудда?

Чимилдиц етим tgoxdu 603

***

Уйкусиз тун азобидан кутулолмаётган Шо\идни отаси
билан булган можаро тилим-тилим кдгсиб ташлагандай
будди. Отасига ханжар укгалгани билан урмасди, уролмас-
ди. К,онда нафрат ва газаб олови аланга олган дамда к,ал-
бини сирли совукдик коплаб олган эди. Жа\л устида хан-
жарни ялангочлади-ю, отасининг да\шатдан олайиб кетган
кузларига кузи тушиб, бу кдлигидан узи \ам курк^б кет-
ди. Онаси туриб олмаганда ханжарни ташлаб, крчиб кол-
ган буларди. Отаси хонасига кириб кетганда кддам босишга
х,ам \оли к,олмаган эди. Хонасига 3ÿpra кириб, узини ка-
равотига ташлади. Худди улик тана каби чузилиб к,олди.
Яхшики, онаси кириб о\-во\ини бошламади, лимон чойни
куйди-ю, „Иссик-иссик. ич, кунглинг ёришади“ , деб чи-
kji6 кетди. Шох,ид чойга кдраб \ам куймади. Бир-икки у
ён-бу ёнига аганагач, уйкуга енгидди. Уйку енггани билан
у \аловат топмади. Икки уликнинг икки жуфт олайган
кузлари шифтдан тик к,араб тургандай туюлаверди. Бир
к,анча муддат шу ах,волда ётгач, уйгонди. Куш уйкуси ку-
чогида тугата олмаган аламлари \ам уйгонди. Кузларини
очиши билан шифтга к,аради: таы^иб этган кузлар йук,.
Кдддини кутармокчи эди, бутун вужуди какдиай бошлади.
Яна чузилди. Лекин кузларини юммади. Яна уликларни
куришни истамади. Бир неча дакдк;а х,аракатсиз ётгач, чу-
кур нафас олди-да, каддини кескин кутариб, сапчиб тур-
мокчи будди. Туришга турди-ю, вужудидаги офикдан ку-
тулмади. Азобга чора топиш учун бу ердан тез чик^б ке-
тиши керак эди. Ш у сабабли эшикни к,ия очиб, отасининг
хонаси томон угринча кэради. Иззатнинг чик^б кетганини
билмаган эди. Ошхона томонда шарпа сезилмагач, уй-
дан Уфи мушукдек сиргалиб чикдеб, кУчага ошикди. 4 ÿ H -
тагида бир олишлик кррадори бор эди. Тогасиникига жу-
нашни фикр кдлди-ю, лекин бир узи боришга юраги дов
бермади. Радикка берган ваъдасини эслаб, киракаш маши-
нани тухтатди. Манзилни айтиб, кира \ак^ни келишгач,
-Йул-йулакай ошнамникига зув кираману зув чикаман“ ,

5 анхор ёк,алаб юришни илтимос кдлди.
— Анхор йули ^али очилмаган булса керак, — деди хдй-

:овчи.

604 Тоз(ир Малик

— Нега очилмайди? Беркмиди? — деб ажабланди Ш о-
\ид. Сурашга сУради-ю, кучанинг берк булиши сабабини
англаб, чучиб тушди. У машинанинг бу кддар тез топили-
шини кутмаган эди.

— Бир соат олдин утмокчи булганимда берк эди. Ан-
\орга яна машина тушиб кетибди. — дели ^дйдовчи йУлдан
кузини узмай. — Ошнангникига энди кечки пайт утарсан,
ишинг зарур булса, пиёда борасан.

— Бошкд илож йук. — леди Шо*ид афсус о^ангнда. Ке­
нии х,айдовчидан ran олиш максадида суради: — ШУпири
мает эканман?

— Ким билади? Милиса айтармиди? Бир палакатга йу-
ликкан-да. Кечгача миш-миш таркдеа, нима булганини
билиб олармиз. Аслида уша йулнинг хосияти йУк. Кдгшмда
урислар бостириб келишганда шу жойдаги урушда куп
одам шалид кетган экан. Ан\ор уликка тулиб. сув тошган
экан. Бунака жойлардан утаётганда э\тиёт булиш керак.
Одам покиза булиши шарт. Кдбристонларнинг устидан
утган йуллар \ам нопокликни ёкгирмайди. Олдинлари
одамлар бунака жойдан утишда отдан тушиб, етаклаб оли-
шаркан. Хозир бунинг иложи йук, шунинг учун машина-
ни секинлатиб, ашулани варанглатмай, учириб, дуо укиб
Утиш керак...

Хайдовчи шунга ухшаш гапларни гапириб кетаверди,
Шо\ид эса уз хаёллари тузогига баттар уралиб бораверди.

Радикникига кириб келганида иккала ошна шолча ^ам.
курпача \ам тушалмаган ёгоч сур ида худди курк товукдай
хурпайиб утирган эди. Утирган жойларида кул бериб сура-
шишгач, иккови икки ёнга сурилиб, Шо^идга уртадан жой
бушатшцци. Гарчи уни кутиб утирган булишеа-да, дарров
гапга тушиб кетишмади.

Ш о\иднинг эдволи уларникидай аянчли булмаса-да.
гапиришга )(уши йук эди. Ошналарининг утиришига ка-
раб, „Куёнюраклар, булар бир балони бошлашади х,али“ .
деб сукиниб куйди-да, Жавлоннинг бикинига тирсаги би-
лан туртди.

— Кучадаги машина акангникими?
Жавлон „Х а“ , деб бош иргади.
— Сенга ишонмас эди-ку, нечук тантилик кдииб юбор
ди. Ё олиб кочдингми?

Чимихдиц етим цолди 605

— Крчганини тутри топдинг, — деб гапга кушилди Ра­
дик. — Лекин акасиданмас. Маржасининг акалари кддириб
келишибди.

Шохдд „Ростми?“ дегандай Жавлонга к,аради, у жавоб
урнига яна бош иргаб куйди. Бундан жа\ли чикдан Шо-
хдд энди уни кдттикрок, туртди:

— Гапирсанг-чи, латга?!
— Х,а... Зурга кочиб крлдим, — деди Жавлон мингарлаб.
— Нега кддиради?
— Билмадим... важо\атлари ёмон, улдирворадиган.
— Шу мингир-мингиринг билан сен улдиришга \ам
арзимайсан. Нимадан курк,асан? Нега кочдинг? Севарага
текканинг йук-ку?
— Унда... нимага мени кддиришади?
— Мендан сураяпсанми? Калланг борми? Нега узлари-
дан сурамадинг? — Жавлон бу саволга жавобан елка к^сиш
билан чеютанди. Ш охдд эса бу мавзуни давом этгиришни
истамай, муддаога кучди: — Акангдан пул олдингми?
Жавлон „Сурадим, бермади“ , дегиси келмай, „Улгурма-
дим“ , деб куйди.
— Хе, сутак! Тиришиб крлсанг, „улгурмадим“ канака
булишини биласан.
— Балки... машинани сотиб юбора колармиз. Бунда
юрсам мени бир пасда топиб олишади.
— Ш у эшак аравангни кимга сотасан? Кучага чикиб
кидириб кур-чи, оладиган а\мок топилармикин?
— Усталарга кУрсатиш керак, ярайдиган кисмларини
булиб-булиб олади, — деди Радик гапга аралашиб.
— Х °в акдли, ундан кура иккалангни духтирга курсат-
сам-чи, буйрак-муйракларингни сотиб юборсам, анча пул
булади.
— Бу \ам яхши фикр, шахсан мен битта буйрагимни
сотишим мумкин, — деди Радик уни газаб отидан тушириш
учун. — Битта буйрак билан яна юз йил яшаса булади.
— Сенинг буйрагингни ит \ам емаса керак, — Шо\ид
шундай деб пунгаллаб жимиб к,олди.
Радик ошнасининг куполлигини пичинг тигага илмок-
чи булиб, ориз жуфтлади-ю, тутаб турган оловга мой ку-
йиб, алангалатиб юбориши э\тимоли мавжудлигини анг-
лаб, эътиборсиз о\ангда жавоб к,айтарди:

606 Ttnfup M « in r

— Жавлонлан яхши таклиф чижди, Жнззахга жунавор-
сакмикин?

— Жиззахда нима бор экан? — леди Шозда энсаси кргиб.

Радик „Ралвалар босди-босди булгунича уша скда
жимгина ёта турамиз“ , дейишга огаз жуфтлади-ю. лекин
тунги вок.еадан Жавлоннинг хабари йуклигини эслаб. _Чул
^авосида дам олишнинг \ам гашти бор“ , деб кУйди

Шо^ид бу таклифни уйлаётгандай бир пас жим 9тир-
гач, „Яхши фикр“ деб кУйди-да урнкдан туриб. Жавлонни
туртди:

— Тур, кетдик.
— К^аёкка? — деб ажабланди Жавлон.
— Пул топишга. Бешк^йрагочга бориб келамиз. Кета-
диган булсаларинг курук чуйтак билан жунайсанларми?
Жавлон иложсиз равищда унга эргашди. Уч-турт кддам
босгач, оркасига угирилиб, „Менинг урнимга балки сен
борарсан?“ деган илинжда карали. Радик бу кдрашнинг
маъносини укиб, „Илож кднча, Ш о\нинг амрига карши
бориш мумкин эмас-ку?“ дегандай елка кдсиб куйди.
Жавлоннинг титрок, куллари билан улагич симни ту-
таштира олмаётганидан жа\ли чикдан Ш о\ид унинг буй-
нига бир шапати туширди:
— Туш! Бор, Радикни чакир. Узинг шу уйда тухум бо-
сиб жим утир!
Бу амр Жавлонга ёккдн булса \ам, уйда ёлгиз колгиси
келмади. Радикнинг онаси келиб крлишидан, эзмаланиб
сурокни бошлашидан чучиди. Лекин шо^ мартабасидаги
ошнасининг буйругига кдрши бора олмай, бушашган \одца
машинадан тушди. Радик ^аялламади. Ш о\ид \айдовчи
урнига утириб, симларни туташтириб, моторни ут олдир-
ган пайтда шошилиб чикиб келди. Машинани ан\ор томон
х,айдаганда Радик хавотирланиб суради:
— Шо\, нима кдлмокчисан?
— К,араб утайлик, машинани топишган эмиш.
— Топишган булишса, *озир бориб нима кдламиз?
— Бир кдоаб кУйиш керак. Балки бошка машинадир.
— Кдраш шартми? Борма у ёкка.
— Шунчалик курцяпсанми? Tonca, машинани топади.
Сени топмайди-ку? Кдни, гуво\ борми ё бармок излари
кщганми? Артиб ташладинг-ку?!

Чимилдшд етим цолди 607

— Куркрёттаним йук-.- Асли... сувга ташлаб бекор кдп-
дик. Майдалаб-майдалаб ахлатхоналарга ташлаб чикдши-

миз керак эди.
— Нега майдаламадинг?
— Нега мен майдалашим керак?
— Чайналмай очик, гапиравер, „С ен улдирдинг, узинг

майдалашинг керак“ , демок^имисан? Огайнижон, бунаца
гапни каллангдан чикэриб ташла. Суриштирадиган булсанг,

аслида жанжални сен бошладинг.
— Шол, — деди Радик ялиниш о\ангида, — шу гаплар

лозир керакми?
— Керакмас, — деди Ш охдц тунпшлаб, — гапни Узинг

кавпаштиряпсан.
Навбатдаги чоррахдда Ш о\ид машинани унгга, Хадра

томон бургач, Радик тинчланди. Бешкайрагочга бориш-
гунча жим кетищди. Катта йулдан бурилиб, ма\алла куча-
ларвдан бир оз юргач, икки каватли уйдан сал нарида ма­

шинани тухтатди.
— Кдерга келдик? — деди Радик атрофга таажжуб билан

аланглаб.
— Бир яхши одамнинг уйига. Менга пул атаб куйган

экан, кириб олиб чикдман. Мотор учиб цолмасин, анкай-

масдан утир.
— Нима кдлмокчисан? Латга лиди келадиган ишга ух-

шаяпти-ку?
— Э упка, утир! Анкайма, дедим!
Шо\ид машинадан тушиб атрофга аланглаб олди-да,

эшикка якинлашиб итарди. К,айси лашаматли уйнинг
эшиги очик турадики, бу кулфланмаган булсин? Атрофга
яна бир аланглаб олгач, кунгирок тугмасини босди. Ичка-
рида углини уйнатиб утирган уй бекаси кунгирок овозини
эшитиб, кафтдек экранда Шолидни курди-ю, жавоб бе-
ришни х;ам, индамай утираверишни лам билмай, икки-
ланиб колди. У кундошининг утянни узокдан курган, ле-
кин бирон марта юзма-юз учрашмаган, гаплашмаган эди.
Шолиднинг кутилмаганда пайдо булиши аёлни аввалига
ажаблантирди, кейин юрагвда бир ладик уйгониб, жавоб
бермади. Кунгирок учинчи марта жаранглагач, тугмани
босиб эшикни очди. Шолид бу уйга биринчи марта кели-
ши эди. Ш унга карамай, уз уйига кириб келаётган каби

608 Т(пдир Мл*иж

далил кэдамлар билан юрди. Угай онаси айвон остонасида
куринганда \ам довдираб кдпмади, Уз онасига рупара бул-
гандай салом берди. Аёл „Бирон зарур тали булса, *рвлида
айтар-у, кетар“ , деган уйда остонада тухтаган эди. Лекин
Шо\ид \овлида тухтамади. Уйга крраб юраверди. Угай
онасига якинлашганда \ам тухтамади. Аёл чучиб, тиса-
рилди. Ш о\ид айвонга. ундан катта хонага утгандан ке-
йингина тухтади. Хона \ашаматига рашк билан кдради.

Унга эргашиб кирган жувон „Келинг, Шо^нджон",
деди. Шо\ид бу лутф замирила ме\рибонлик эмас, „Нега
келдинг, сенга бу ерда нима бор?“ деган савол яширинга-
нини англаб, муддаога ута к,олди:

— Адамнинг хоналарида бир-иккита кргоз колиб кеттан
экан, шунга юборгандилар, — деди Шохдд кулимсирашга
уриниб.

— Когоз?.. Менга айтмадилар...
Ю мшок гилам устида уйинчо^парини уйнаб утирган
гудак йигламсираб онасига интилди. Шохдд эмаклаётган
угай укаси томон кадам куйиб, уни шартта кутариб олди.
Жувон кэршилик курсатишга улгурмади.
— Укажоним катта булиб к,олибди-ку? Менга ухшар-
кан-а? Курманасиз кутарволдим, хафа булмайсиз. Яхши-
си... курманани сиз бера крлинг.
— Кднакдсига? — деб ажабланди жувон.
— Аввали га смартфонингизни бериб турасиз, куркманг,
ишим битганидан кейин ташлаб кетаман, — у шундай деб
бир 1ф1и билан болани багрига босганича, иккинчи к^ли
билан пастак стол устидаги смартфонни олиб, чунтагига
солди-да, аёлга тавдидли овозда буюрди: — энди адамнинг
сейфларини очиб беринг.
Бу таадидцан курк^б кетган жувон орцасига тисарил-
ди, кейин кулларини чузиб, боласини юлиб олмокди бул-
ди. Шо^ид узини четлаб, аёлнинг билагидан маркам ушлади.
— Яхшиликча очинг!
— Очолмайман... — деди чорасиз аёл йигламсираб.
— Калитни беринг, арзимаган нарса деб укажонимнинг
жонини огритманг.
Бола ётинкдраб, йиглай бошлади. Жувон „Боламга бир
нима кдгсди“ , деган хавотирда куркиб кетиб, бир силтанди-
да, билагини Шо^иднинг чангалидан чикдриб олиб, углига

Чимилдиц етим цолди 609

интидди. Шо\ид узини четга олиб, уни итариб юборди.
Жувон мункиб кетди-ю, лекин йикилмади.

— Сейфнинг калити йук, янгичаси... кодини билмай-
ман, — деди жон \олатда. Кейин бу йигитдан осонликча
Кутула олмаслигини фа^млаб, муросага утди: — Агар пул
зарур булса, узимда озгина бор, бера колай. Етмаганига
мана... — деб титрок, бармопщаги узукни чикариб Шолид-
га узатди. Шокид узукка караб куйди-ю, олмади:

— Мен талончи эмасман, мен узимга тегишли булган
пулни олгани келганман, — деди овозини баландлатиб.

Жувон узугини яна такиб олгач, жавондаги сумкасини
олиб очди-да, бир сиким пулни олиб Шо\идга узатди. Шо-
хдд пулни олиб тожимлаганича чунтагига солгач, яна сейф-
ни очишни буюрди. Жувон тавалло килиб, ялинаётганда
хонада Иззатнинг кдлрли овози янгради:

— Бу нима килганинг, аблах?!
Бу овоз чорасизлик гулханида куяётган жувонни кут-
кдрди, куз олдидаги корон гулик таркдб, нажот куёши пор-
лади. Шо\ид учун эса акси булди.
— Якинлашманг! — деб йиглаётган болани баирига кэт-
тикрок босди. Унинг кур^иб кетганини титрок овози ош-
кор кдяиб куйгани сабабли Иззат ловликмади. Фожиага
урин йукчигини сездириб куйиш учун роят босиклик би-
лан хотинидан суради:
— Пул суради ми? Бердингми? — хотини тасдик ишора-
сини кдигач, энди дук охангида буюрди: — Болани ол, ни-
мага караб турибсан?
Жувон эри амр этмаса лам, боласини ажратиб олишга
интилай деб турган эди. У бир кадам босиши билан Ш о-
\ид тисарилиб, бакирди:
— Йу-ук... \али кисоб-китоб тугамади. Бола керак бул­
са, сейфни очинг!
Разабини босишга кучи ожизлик кила бошлаётган бул­
са лам, Иззат сир бой бермасликка уринди.
— Яхши, очаман. Сен утлимсан. Топганимда сенинг риз-
к^нг бор. Янги машинанг билан туйингга атаб куйганим-
ки бераман, нима килсанг — кил. Факат олдин болани бер.
— Олдин сейфни очинг!
— Савдолашма. Менда гирром булмайди. Болани бер.
— Сейфни очинг!

:9 — Ёлгон умидлар дашти

610 То%ир Малик

Бола чинкира бошлагач, жувон „Оча колинг, адаси!"
деб бакириб юборди. Шунлан кейингина Иззат шошилди.

Девор ичига урнатилган темир жавоннинг ракамларини
териб, эшигини ланг очди. Пуллар тахламини курган
Шохиднинг кузлари чакнаб кетди. Иззат буни сезиб,
жавон олдига туриб, Ш охиднинг йулини тусли.

— Энди болани бер, — дели тахдид охангида.
Шо\ид чинкириб йиглаётган болани аёлга бергач, му-
росага келишганига ишонч хосил килиб, чунтагидаги смарт-
фонни олиб, стол устига куйди. Иззат ён томонга бир ка-
дам куйиб, сейф йулини очди. Иши осон битаётганидан
довдираб к,олган Шохид кузичокка ташланаётган оч бури
холила шошилди, эхгиёт чорасини унутди, отасининг \ий-
ла ишлатиши мумкинлигини уйлаб курмади, окибатда жа-
™га тушган мушт зарбилан чалканчасига йикилди. Узин и
унглаб, иргаб турмокчи эди, боши айланиб. \агго кдпдини
кутара олмади. Разаб жиловин и куйиб юборган Иззат ерда
ётган чорасиз йигит уз пушти камари эканини унутиб,
тепмокчи булганила боласини багрига босиб титраётган
жувон ,А ааси , тегманг!“ деб чинкириб юборди. Иззатта бу
нола таъсир килиб, тепмади, лекин гангиб ётган утлини
култипщан олиб судраганича \овлига чикди. Углининг
Каддини ростлашини кутиб турди. Шохин мает одам каби
гандираклаб урнидан тургач, буйнига чанг солганича эшик
томон итариб борди:
— Кррангни учир, падарлаънати! Сени ок кдллим! — деб
эшикни очди-да, уни кучага итариб чикарди.
Угли остона \атлаб бир мункиди-ю, лекин йикдпмай,
узини тутиб олди.
Темир эшик царсиллаб ёпилди.
Бу ховлини кучадан ажратиб турадиган те” ир эшик
эмас, отани боладан ажратиб ташлаган темир усик эди.
Туйгулар якднлиги йук экан, ота-утил орасида мехр нима
килсин? Хатгоки энг аблах одамнинг калбида хам зигирча
мехрга жой булади. Ажабки, Иззатнинг кдлби нафрат би-
лан лик, туда, уша зигардеккина мехрга хам жой йук, эди.
„Дунё матохларига беписандлик билан кара, барча кузни
кувонтирувчи нарсаларни сароб деб бил“ , деган хикматни
эшитганида ва унга амал килганида эди, фарзандининг
такдирига бу кдцар бефарк булмас эди. У дунё матохларига

Чимилдиц етим цолди 611

эмас, уз фарзандининг кисматига бефарк, булиш окибатида
эришажак жазоси не эканини \озир уйламасди.

Темир эшик к,ачонлардир чириб тушар, янгисига ал-
маштирилар, бирок, отани боладан ажратувчи тусик Киё-
матга к,адар чиримайди. Хозир Иззат газаб билан, тишла-
рини гажирлатиб, „Ок, килдим!“ деди. Гуё бу билан бир
ташвишни узидан нари кдлгандай булди. „Ок, килиш“ нинг
маъноси нима эканини билмайдиган одамнинг бундай
хукм чикдришининг узи ажабланарли эди. Иззат жуда куп
тукин дастурхон атрофида утирган, маишат килган, лекин
ахли илм сухбатидан деярли ба\раманд булмаган эди. Бир
неча бор шундай даврада утиришга хам тугри келган,
лекин сухбат бошланганда юраги сикилиб, бахонаи сабаб
билан чщ иб кетган эди. Шайтон алащилаъна т о т кдлбида
бундай сухбатларга жой к,олдирмагандан кейин у бечора
нима килсин?! Агар калби юмшаб, ахли илм сухбатидан
бахраманд була олганида эди, ок, кдлишнинг мохиятини
сал булса-да, тушуна оларди. Араб лисонидаги „аък,(ка)‘‘
сузидан келиб чиккан сузнинг дастлабки маъноси „поюта-
ниш“ экани, яна бир маъноси эса „ажратиш“ эканини, „ок,
кдпмоклик гунохкор бандани узидан ажратиб, покланиш-
дир“ , деган маънони тушуниш учун одамдан фавкулодда
зе\н талаб этилмайди. Хозир углини ок, кдпган одам „Мен
сенинг гуно\ларингга шерик эмасман, масъул хам эмас-
ман“ , демокчи булганини узи хам фахм этмасди. Айни
дамда акути тиник,лашиб буни тушунса-ю, виждони \а м
уйгониб, „Хуп, Уе л и н г н и ок, кдлдинг, узинг-чи, ота-онанг
тирик булишганда кдпмишларинг учун сени ок, кдлишмас-
миди? К,иёматда узингга самум насиб этиши камлик ки-
либ, бу дунёдаги ёмонликларинг учун ота-онангнинг хам
дУзахга хукм булишларидан куркмайсанми?!“ деб хайцир-
са, нима деб жавоб кила оларди? „Пичокни олдин узингга
ур, огримаса бировга ур“ , деганлар. Алхол, Иззат пичокни
олдин утлига санчиб куя к,олди.

Ота-онанинг фарзанд такдирига масъуллиги хеч к,ачон
озаймайди. Солих фарзанд ота-онага рахмат, яъни савоб
келтиргани каби, ёмонликни касб кдлган фарзанд, ок, бул-
ган такдирда хам, хар бир гунох иши билан ота-онасига
лаънат келтираверади. Шу сабаб ота-она аъмол дафтарига
гунохлар ёзилаверар, окибат К^ёматда дузахий булар?

6 12 Тоодир Малик

Валло\и аълам. Агар у м и ёки кизини ок. цилган ота-она
гунохдан осонгина кутула олсами, фарзана тарбиясининг
савобларидан олажак ажрлари юк.ори кдлиб куйилмас эди.

Нафс ро\атини истаган, Худодан эмас, туплаётган бой-
ликларидан ажраб колишдан кУркиб яшаган Иззат бу кун-
ларга етиб, углининг нафрапши топди. Агар к^ркув билан
нафрат никохданса, улардан нима тутилади?

Илон к,аерда хазина булса, уша ерни макон цилиб
олади. Лекин ундан бахра олиш мумкин эмас. За\ар ма-
шакдатини тотиш мумкин. Нафс хулди кунгил хазинаси
устидаги илонга ухшайди. Бутун хаётини уз нафсига буй-
сундирганлар купчилик ичида ё л т з яшаганлардек бахти-
кародирлар.

Бу тушунчалардан узок; булган одам хозир к,арсиллаб
ёпилгаи темир эшик олдида туриб к;олиб, бошкэ нарсалар-
ни уйларди. У аввалига шуб\аланиб юрган эди, кузлари
кизарган углили бу уйда гудакни багрига босиб чинкирти-
раётган \олда курди-ю, унинг гиёхвандлигига гула ишонч
\осил килди. Яхши \амки, угли хумор тугиб, талвасага туш-
ган холда келмабди. Агар эргами ё индинми пул тополмай,
гажак булиб колса, кузига цон тулади-ю, „Огам мени ок.
кдлувди-я“ , деб утирмай, яна судралиб келса... унда Худо
уради! Уни шу валима ураб олиб, оиласининг \имояси ху-
сусида ташвиш чека бошлади. Айрим танишлари уйлари-
нинг дарвозаси ёнига к.оровулхоналар куриб, курик^илар
ёллашаётган пайтда у хдм шундай кила крлса-чи? Шу фикр
унга нажот кдггьаси булиб туюлиб, боласининг йигиси
эшитилиб турган уйи томон юрди.

ЁЛРИЗЛИК КАЕРДА БОР?

Кдрсиллаб ёпилган эшикка холсиз суяниб турган дус-
тига кузи тушиши хдмон Радик ёрдамга шошилди. Кулини
елкасига олиб суямокчи эди, Ш охдд „Керакмас“ , деган
маънода уни нари суриб, машина томон юрди-да:

— Аммамнинг бузогага ухшаб лаллайи-и-б утирибсан-
ми? — деб мингирлади.

— Жим утир, дединг, утирибман, нима кдлишим керах
эди?

— Адамни курмадингми?

Чимилдиц етпим цохди 613

— Уйга кирган адангмиди? Ухшатдим-у... Бу уй аданг-
никими? Айтиб куйсанг улармидинг?

— Булар иш булди, — Шохид шундай деб каппайган
чунтагини пайпаслаб кУйди. — Бундан бу ёгига аравала-
рингни узларинг тортларинг. Менга уликларингни ортиб
олмаларинг.

— Минг марта айтдинг шу гапингни. Миннат килавер-
масанг хам тушуниб турибман. Узинг тантибойваччалик
Килардинг, улигимизни сенга ташлаб олганимиз йук,.

Бу \ак, ran Шохидга ёк;май, сукиниб куйди-да, маши-
нага утирди. Шу кайфиятда гап-сузсиз уйга кайтишди.

Уччаласининг хам вужуди к^кдпай бошлаган эди. Учча-
ласининг чунтагида бир халтачадан афюн бор булса-да, бу
ерда очиб, игнага олишга чучиб туришарди. Уйлаб, чора
кдциришга эса фурсат йук,, безгак азоби тирнокдари, ба-
данларига тобора кдтгикрок ботаётган эди.

— Шприц борми? — деди Шохид, чунтагидан халтачани
олиб.

— Бор-у... — деди Радик иккиланиб. Шо\ид унга укра-
йиб караб, ушкдрди:

— Нега яна латта чайнаяпсан?
— Ойим келиб кщсалар-чи?
— Келмайди, — деди Шохин ишонч билан, кейин дадил
охангда кушимча кдлди: — Келса нима килади, оёгамиздан
осадими?
Радик эм игнасини журъатсизлик билан узатгач, айби-
ни буй нига олган жиноятчи каби бошини эгтанича утириб
к,олди. Шохид дустларининг синик, ахволидан гашланиб,
ичида сукиниб куйди.
— Кечгача дам оламиз. Кейин иккаланг Жиззахларинг-
га жуналаринг, — шундай деб чунтагидаги гижим пулларни
олиб, стол устига ташлади. — Одамбашара булгунларингча
уша ёкда юрларинг.
— Узинг-чи? — деди Радик бошини кутармай.
— Мен билан ишинг булмасин, юришларингни к,ара,
иштонига бажариб куйган шалток, болага ухшайсанлар. Бир-
икки кунлик ишим бор. Ишларим ухшаб к,олса, менам
бораман, Жиззахларингга.
Шохид шундай деб ошхонага утиб, темир кршикни ол-
ди-да, афюнни игнага олиш учун тайёрлай бошлади. Уччо-

614 Тоздир Малых

ви бир неча дакикалик рохдтда \аётнинг мазмунини уала-
рича излашди...

У айтгандай булди: шомга кддар дам олишди. Тиникиб
уйгонишганда утган вокеаларни тушда кургандай булишди.
Азоблар хуружи чекинган, ру^лари \ам енгил эди. Бир не­
ча дакика шундай булди. Кейин яна аввалги \олларига
кайта бошладилар. Шо^ид хайрлашиб чикиб кетгач, икки
дуст тайин курорта келолмай, бир-бирига мултиллаб у р а ­
ган ича бир оз утирди.

Икки бечоранинг а\воли бу ондаги осмон бекарорли-
гига мос эди: пешинда пайдо булган кора булут парчалари
мафибга бош куяётган куёш билан само хукмронлигини
талашади. Булут куёшнинг хддемай ботиб кетишига каноат
килмай, юзига чанг солади. Бу урушда енгишига онда-
сонда бош кутараётган шамол халакит беради. Шамол тин-
ганидан фойдаланган кора булут парчалари бирлашиб, ажиб
бир кушк к^ринишини олдилар. Бирюк бу бирлашув узок
давом этмади. Булут парчалари орасида фитна бор эди. Фит-
на яшин куринишини олди-ю, кушкни парчалаб ташлади.

Момакалдирокнинг бутик гулдираши йигитларнинг
юракларида зилзила ясади. Одамни фалокатдан кура куп-
рок кийнайдиган, бе^аловат киладиган нарса мавхумлик,
ун-йигирма кун у ёкда турсин, бир неча нафасдан кейин
нима булишини билмасликдир. Фалокатга й^ликкан одам
вазиятнинг кандайлигини билгач, кийинчиликларни енгиш
учун чора излайди, узида куч туплайди. Мавхумлик зулма-
тида колганлар энди нима килсин?

Чорасиз утиришга токат кила олмаган Радик чукур хур-
синди:

— Шох номардлик килди, — деди \асрат о\ангида. Ке-
чадан бери унинг кдлбида кулфат ёмгири тупланиб, тошиш
даражасига етган, энди атрофидагиларга сочишдан узга
чораси колмаган эди. — У т л болалик бунака булмайди. Бу
ишлар тинчиб кетса, мен у билан ошначиликни узаман.

Бовдаги гуллар са\ар вакгида нщоятда ажойиб тароват
касб этади. Лекин кечга якин ёш болалар узиб, пайхон
килса-чи? Утган кунларидаги хузурли \аёти Радикка бахт
гули булиб туюлган эди. Хозир Шо^ид уша гулни аёвсиз
равишда узиб олиб, топтаб кетгандай булди. Унинг алами
Жавлонга бегона эди, шу боис дустининг ёнини олди:

Чимилдиц етим %олди 615

— Унаца дема, Ш ох хд^иций дуст.
— Сенга дуст булса, дустдир. Лекин менга бунакд дуст-
нинг кераги йук,. Камерани олиб бериб олифтагарчилик
кдлдими? Мен унта кулдай эгилдимми? Кейин-чи? Мени
тепди-я! „Уликлариигни менга ортиб олмаларинг“ , дейди.
Ким ортди улигини? Менми ё сенми? Пиво ичишга хам
узи ургатди. Аракка утамиз, деди, утдик. Куругадан торта-
миз, деди, тортдик. Биз ялиндикми унга? Узи ялинди. Ун-
га шерик керак экан. Энди башарамизга тупурди-ю кетди.
— Уна»;а дема... пулга кдйналиб колди. Пули борида
миннат кдлмаган...
Жавлоннинг даллоллик куп и т и Радикка ёкмай, афга­
ни буриштирди. Алхол унинг узи улишга кдрор кдлган
кишининг жангга киришдаги мардона \олатида булгани
сабабли буш келмади:
— Сен бунакдларни билмайсан. Чунтага пулга тула дуст
истаган пайтда хоинлик кдлади.
Радик икки уликни машинага ортиш пайтидаги рух
азобини, машинани анхорга буриб юборганларини, гардан-
ларига к;отилликнинг лаънат тамгаси тушганини хам айт-
мокчи булди-ю, мавриди эмаслигиьи фахмлаб, тийилди.
Паришонлик турига чирмалган Жавлон эса умидсиз газаб
ичида довдираётган дустига „Акддан озяпсанми?“ дегандек
маъноли кдради.
Куча эшиги таракдагандай булиб, иккаласи хам чучиб
тушди. Радик:
— Ойим келдилар, — деб хавотир билан урнидан турди.
Унинг хавотири бекор эди, ховлида онаси куринмади.
Шундай булса-да, иккаласи шошиб колишди. Радик бир
сидра кийим-бошини олиб, сумкасига солгач, уйдан чи-
кишди. Радик к^ча эшикни кулфлашни хам унутиб, ма­
шинага утирди. Шахардан чюд<унларича иккови хам кдл-
тирокдан кутула олмади. Катта йулга чикишгач, сал тинч-
ланишди. Лекин коронгулик багридаги катта йул худди
аждахонинг тубсиз огзига ухшаб куриниб, куркувларини
оширди. Мук,обидца келаётган, кувиб утаётган машиналар-
нинг к,оронгуликни тилиб-тилиб олаётган чирокдари кун-
гил зулматини ёришга ожизлик кдларди. Чиноз йулидан
утишаётганда Жавлон уртогага к,араб:
— Туррига юраверайми? — деб суради.

616 То%ир Малиж

— Мен кдёкдан биламан, бир-икки марта Жиззахга бо-
рибманми? — деди Радик кУпол охднгда.

— Мен \ам бормаганман, — деди Жавлон афсус бнлан.
— Вей, калла! К д ёк ^ боришимизни биласанми узинг?
— Биламан, Жиззахга.
— Жиззахга? Шунинг узими? Жиззах сенинг ма\алланг-
дай жойми?
— Жиззахнинг Арнасой деган жойига. Крзогастон якин
экан, бир бало булса, к,очиб к,олиш \ам мумкин.
— Шу а\волда каёкка кочасан, а\мок, менга анкдйма,
йулга кдра! Холангникини топ аввал.
— Жим кетмай жавраб тур, кузим тортиб кетяпти.
— Жиннига ухшаб валдираб кетайми?
— Ваддирама, яхши гаплардан гапир. Утганларни эс-
лайверсак, баттар ёмон булаверамиз.
— Сенга яхши ran ни кдйдан топаман? — Радик шундай
деб бошини суянчикка ташлаб, кузларини юмди. Кейин
„Бу довдир ухлаб колиб бир палакатни бошламасин“ , де­
ган фикр хаёлига урилиб, каддини ростлади.
— Бупти, ёдлаган шеърларимни айтиб кетавераман. С е­
нинг хотиранг яхши, ёкканларини ёдлаб олаверасан. Севги
\акидагиларини айтаман, ёдлаб олсанг, кэйтганимиздан
кейин Севарангнинг кулогига шивирлаб, \ис-туйгуларини
жуиггириб юборасан.
Севаранинг номи тилга олиниши билан Жавлон чучиб,
уртогига караб олди. „Севарани орага кушма“ , деб жеркиб
бермокчи эди, Радик шеърини бошлаб колди:

Агар сендан тонар булсам, насибам о*у зор улсин,
Ба^орим кишга айлансун, чечаксиз бир диёр улсин.
Чаманзорим, богу богчам тукилсин бори хор Улсин,
Мозорим ут олиб ёнсун, бу ишким ошкор улсин.

Жавлон кунглига хотиржамлик истаган эди, бу маъюс
сатрларни эшитиши билан эти жимирлаб кетди.

— Бошка маънилирок шеъринг йукмиди? — деди уни
тухтатиш максадида. Кузларини юмиб олган Радик унинг
эътирозига парво килмай давом этди:

Куй, эй булбул, тин, эй довул, ки хо^иш истиро^атдур,
Бу юртларда илинжим йук, юпанчим бир саё\атдур.

Чимилдиц етим цолди 617

Улим, эй вол, бу неъматдур, бу бир шонли саодатдур,
Агар бевакг улар булсам, ракибим бахтиёр булсин.

Кейинги туртлик Жавлоннинг рулини баттар эзди.
\атто машинани тухтатиб, боши окусдн томонга кдраб к,о-
чиб кетгиси келди. Кечаги вок,еадан бери ёлгизликдан
куркдётган эди. Энди кунгли тан\оликни истаб колди.
Одам кдцами етмайдиган TOFy тошларга чикд<б кетгиси,
ула-улгунча уша ерларда ёлгиз яшагиси келди. Ёл™злик
унга шу топда энг олий неъмат булиб туюлди. Унинг ру-
хидаги пуртанадан бехабар Радик эса шеърга ма\лиё бу­
либ, давом этди:

Фалакдин интимом истаб, жушар рулимда буронлар.
На виждонни, на инсофни билар, ё Раб, бу инсонлар.
Ёз, эй Вургун, яна жутисин бу кун оламда туфонлар,
Йикдлсин ме^вари олам бу тубдин тору мор улсин.

Радик бу шеърни институтга кирар чогада имтилон
топширишда ёдлаган, узига ёк?1б колгани учун турли
давраларда тез-тез укиб берарди. Айникра, даврада кизлар
булса, улардан макетов ва ол^ишлар олиш макрадида ,.Бу
шеърни узим ёзганман“ деган маънода охирини „Ёз, эй
Вургун“ эмас, „Ёз эй Равшан“ деб узгартириб Укирди.
Хозир кизлар йук> кунгил мак^овга лам мухтож эмас. Шу
боис шеърни озар шоирининг уз исми билан укдди. Шеър
унинг узини лам эзди. Жавлон айтгандай, бошкд шеър
ук^са буларкан, севги лакддаги „К,ошу кузингдан айлан-
сун аканг“ деган шеърларнинг купини ёд биларди. Эзгин
рулни жонлантириш учун шулардан бирини укдмо^чи
булди. Ажабки, биронтаси ёдига тушмади. Аксинча, лозир-
ги шеър мисралари миясида чарх ураверди. Бир оз бу ло-
латга асир булиб боргач, овоз чикдрди:

Улим, эй вол, бу неъматдур, бу бир шонли саодатдур,
Агар бевакт улар булсам, рак,ибим бахтиёр булсин.

Шундан сунг шеърхонлиги лам нилоясига етди. Жавлон
„Гапириб кет“ , деганди, гапиргиси лам келмади. Йулнинг
икки томони поёнсиз дала. Машина чирок^ари тун чоди-
рига бурканган дала коронгулигини тилимлай олмайди.
Радик маъносиз ниголини шу крронгуликка тикиб олди.

618 Tojgup Малиж

Жуда узокда битта чирок милтиллаб кури иди. „Кимнинг-
дир уйи, — деб уйлади Радик. — Дунёнинг ташвишларидаи
четда мазза килиб яшаяпти. Дунёдаги эиг бахтли одам
балки ушадир...“ Радикка шундай туюлди. Алгов-далгов-
лардаи четда яшаётган уша одамиинг >дм узига яраша таш-
вишлари мавжудлигини уйлаб курмади. Чунки у хам дусти
каби ёлжзликни кумсаётган эди. Кечаги фалокат кайгула-
ри, изтиробларини туккани панох изларди. Излаб-иэлаб бу
пано^ни ёлгазлик кучогидан топадига.чдай эди.

Иккови ташвишли ша\ар шовкинларидан кочиб, ёл-
гизлик сари интлаётган эдилар.

Лекин...
Ё лтэлик каерда бор?
Осудалик борми, бу дунёда?
Бу хдкда уйламас эдилар. Улар кеча бош кутарган кур-
кув таъкибидан кугулишнигина истардилар. Уларнинг на-
зарида нажот ёлгизликда эди.
Кдни уша нажот бергувчи ёлшзлик? Мукобилларида
нажот урнига да^шатли жарлик совук хумрайиб турибдими?
Улар ер юзида бундайин жой топа олишмайдими? Ар-
монларини каро ер тубига олиб кетишадими?..
Йулдаги машиналар катнови сийраклашиб, коронгулик
багрида юравериш Жавлонни баттар толикгирди. Бу \ам
камлик кдлгандай, туман баф ига кириб, йул четидаги
белгилар \ам куринмай колди. Жиззах сари боряптими ё
боцща томонга бурилиб кетдими, аник билмади. Ажал жар-
лиги устини коплаган туман тобора куюклаша бораверди.
Тамоман коронгулик багрида колишганда йулнинг кескин
бурилишидан огоутантирувчи белгига ахамият бермай ут-
ди. Утди-ю, машина бошкаруви узига буйсунмаётганини
сезиб, куРКиб кетди. Кузлари улим да\шатида катта-катта
очилди. Машина бир-икки каттик силкинди-ю, кейин aF-
даридци. Радик нима вокеа булганини сезмай хэм колди...
Ёнидаги эшикни кимдир силтаб узиб ташлагандай булди.
узини эса кандайдир куч ташкарига иткитди.
Тонгнинг салкин шабадаси икковини хушига келтир-
ди. Радик куаларини очиб, сурмаранг осмонга кдраб ётди.
Нима вокеа юз берганини англаб, кул-оёгини кимирлатиб
курди-да, „Тирик эканман“ , деб куйди. Боши офиётган
эди, кафти билан аста силади. Ёрилган жойдан оккан крн

Чимихдиц етим цохди 619

тухтабди. У acra кдцдини кутариб, атрофга аланглади. Унг
кддам наридаги пачокданган маши нага кузи тушиб, „Жав-
лон“ , деб чакдоди. Жавоб булмагач, „Жавлон, тирикми-
сан?“ деб кдйтарди. У томондан шарпа хам сезилмагач, ур-
нидан турди, бирок, мувозанатини сак^ай олмай, мункиб
тушди. Бош айланиши сал босилишини кутиб, кейин ма­
шина сари эмаклади. Жавлоннинг \ам боши ёрилган, к^й-
шайиб кетган машина рулига ёпишиб олганича к^мир эт-
май утирарди. Радик уни елкасидан кучиб, рулдан ажратиб
олмок^и булди. Ана шунда Жавлон инграб, товуш берди.

— Хайрият, тирик экансан, — деб уни пастга кдраб торт-
ди. Хушига келгани билан Жавлоннинг к_имирлашга холи
йук, эди. Радик бир амаллаб уни тушириб, ерга чалк,анча
ётк^зди. Атрофга аланглаб сув кддирди. Турт кддамча на-
рида, зовурнинг тубида ок,аётган сувни куриб, уша томон
шошилди. Юзини ювди. Кейин \овучига сув олиб ичди.
„С ув тозами, тоза эмасми?“ деган ут* хаёлига келмади.
Ховучига сув олиб, дусти томон юрди. Боргунча сувнинг
ярми тукилди, к,олганини дустининг юзига сепди. Муздек
сув таъсирида Жавлоннинг кузлари ярк, этиб очилди. Ра­
дик шу тарзда бир неча марта сув келтириб сепди. Жавлон
к^ширлай бошлагач, култигага кириб, уни сув томон суд-
ради. Жавлон кукрагини зах кдргок^а бериб, юзини ювди,
ютокиб-юток,иб ичди. Бир оз шу ерда хордик, чикдришгач,
судрала-судрала тепага интилишди. Тик юришга иккови-
нинг \ам холи йук, эди.

Бир оз судралишгач, Жавлон сулайиб ётиб олди. Куз­
лари юмилди. Радик буни куриб, „улиб к,олди“ деган ха-
дикда уни елкасидан кучокдади.

— Жавлон! Жавлон! — деди йигламсираб.
Жавлон инграб, кузларини очди.
— Жавлон, ётма, озгина булса хам судрал.
— Жоним чик^б кетганга ухшайди. Тамом. Энди бизга
нажот йук,.
— Ундай дема. Нажот бор. Катта йулга чик^б олсак,
бизни кутк,ариб олишади.
Радик бор кучини туплаб, дусти га ёрдам бермокчи бул­
ди. Улар кийнала-к?тонала тепага кдраб судраддилар. Катта
йул томонда к у й л а р н и н г маърагани, кейин эса чупоннинг
сукинган овози эшитилди...

620 Tojgup Matine

„ШОШИБ-ШОШИБ КЕЛГАН
ЁРУТ ДУНЁИМИЗ ПГУ~

Хориждаги харидорларнинг кистовга олишларидан беэ-
ган Земфира Зангиотадаги хос уйга кдраб кетди. Хорижга
жунатиладиган кинарни туплаб. уларни „янги \аётга"
тайёрлайдиган \ашаматли уйга етиб келганда атрофии шом
коронгулиги босган эди. Ичкари кириб, уй бекаси билан
саломлашгач, харидорларнинг норозилигини баён кдпиб,
буларни ландовурликда айблади.

— Бизга даъво кдлмасангиз \ам булади, — деди уй бе­
каси Земфиранинг зардали гапларидан ранжиб. — Келишу-
вимизга мувофик яна уч кун вакгимиз бор.

— Вакгимиз бор, демасдан, эрта-индин жунатсак бул-
майдими? Пул бир кунга кечикса, сиз учун киёмат бошла-
ниб кетади-ку?

— Менинг адам \арбий булганлар. Хар бир ишни вак-
тида килишни урганганман. Кдзлар, асосан, тайёр. Янги
бир киз бор, шунинг хужжатларини кутяпман. Эртага тай­
ёр булса, эртага жунатаман \аммасини.

Уй бекасининг хотиржам о\анги Земфирага ёкди. Ас-
лида унинг жанжаллашиш истаги йук, эди. Дагдагадан мак-
сад, бу оламдаги мартабаси уй бекасидан баландрок экани-
ни яна билдириб куйиш эди. Уй бекасининг тушунтири-
шидан кейин масала асосан \ал булгани билан, у баланд
мартаба отидан тез тушишни истамай. кипарнинг суратла-
рини курсатишни талаб килди.

— Курсатувдим-ку? — деди уй бекаси ажабланиб.
— Янгилари бор, деяпсиз-ку?
Уй бекаси истамайгина урнидан туриб, кушни хона
томон юрди. Бир оэдан кейин хатжилд кутариб чикиб, уни
Земфирага узатди. Земфира хорижга юбориладиган киз-
ларнинг узларини хам курган булса-да, \озир кошларини
чимирган \олда, худди бир айб топмокчидай, суратларга
синчиклаб тикилди.
Севаранинг сурати чикканда диккат билан тикила ту­
риб, „Бу ким?“ деб суради.
— Айтган кизим шу, — деди уй бекаси.
— Кдёкдан пайдо булди?
— Фар^од деганимиз бор, уша топиб келди.

Чимихдиц етим г$охди 621

— Фарходми? Яна наркоманларни рУпара киляптими?
Бунак,алари керак эмас, деганман-ку?!

— Йук,, буниси топ-тоза. Онаси упмаган киз. Нархи хам
бошкдча булади.

Уй бекаси Севаранинг келиб к;олиш тарихини к^ск,а
тарзда баён кдлар экан, унинг лак^лалигини айта туриб
кулди.

Земфира унинг гапларини эътиборсиз тинглади. Сева­
ранинг лакмалигидан кулмади, аксинча, разабланди. Сурат-
ларни стол устига ташлаб, уйга тодди. Уй бекаси ундаги
узгаришни сезса-да, „Нима булди, бу кдезни танийсизми?“
деб сурамади.

— Четга жунашини хали айтганларинг йук^и? — деб
суради Земфира.

— Акдимизни ебмизми? У дори таъсирида фикрлаш к,о-
билиятидан узилган, севгилисининг тузалаётганига ишониб
утирибди.

Уй бекаси „Кока-кола“ га кушилган дорининг мия фао-
лиятига таъсири хакдда гапира туриб, „Бу ёга хотиржам-
лик“ , дегани билан Земфира тинчимади. Унинг хавотири
Хозир бошк,а эди. У бир оз \аракатсиз утиргач, аник, к,а-
рорга келиб, смартфон ракдмини терди. Гушакдан Нозима-
нинг овози эшитилгач, „Кдлайсан?“ деб сурашди. Нозима:

— Яхшиман, одобли киз булиб утирибман, — деб кулди.
— Ярим соатда „Юрмала“да бул, зарур ran бор.
Земфира шундай деб смартфонни узди. Нозима эъти-
роз билдиришга хам улгурмади. Земфира Севаранинг су-
ратини олиб сумкасига солди-да, уй бекасига кдраб, „Бун-
га э^тиёт булиш керак, бир балони бошлаши мумкин“ , деб
урнидан турди. „Юрмала“ деб номланган ресторанга кел-
ганда Нозима думалок, устун ортидаги икки кишига мул-
жалланган хос хонада сигарет тутатиб утирарди. Земфира
одатига хилоф кдгщи — бетни бетга куйиб сурашмай, ку-
рук, охангда „Салом “ дегач, буш стулга Утирди. Нозима
дугонасининг бу кдпигидан ажабланиб, ,Д а, нега тутаяп-
сан, уйнашингни олиб куйибманми?“ деб киноя кдади.
Земфира жавоб бермади, унга савол назари билан тикилга-
нича сумкасидаги суратни олиб, стол устига ташлади. Су-
ратни кулига олган Нозиманинг бирдан ранги узгарди. „Кд-
ердан олдинг?“ деб сурашнинг хожати йук, эди.

622 То%ир Малик

— Дугонанг ахмокмшш ё жиннимиди? — леди Земфи­
ра. — Эрта-индин жунайди.

— ЙУк-йук, булиши мумкин эмас, — леди Нозима. ун-
га нажот кузи билан цараб.

— Шунакд дейишингни билушшм, — деди Земфира. Ке-
йин Севаранинг нодонлик билан турга клингани тарихини
айтиб берди.

— \озир бориб олиб кетаман, — деди Нозима урнидан
туриб.

— Ховлик^а, — деди Земфира зарда билан. — Дугонанг
Узича бормаган, уни сотиб олишган, анча харажат хдм
Килишган.

— Тулайман, тийин-тийинигача тулайман.
— Тулайсан... тулайсан... крёк^а \ам борардинг. Жона-
жон дугонангнинг изи четда куриниб кщ са, биринчи галда
сенинг терингни шилишади. Гап туланадиган пулда эмас,
у ердан чикдб огзидан гуллаб куйса-чи?
Мия фаолиятини сусглаштирувчи дорилар таъсиридаги
Кйзнинг сирни фош кдлиши эхтимолдан узок, булганига
ишонса \ам, бу тусмолни айтди. Нозимада х,ам бу хавотир
бор эди, шу сабабли „Огзидан гулламайди, бунга узим ка-
филман“ , деб дадил цасам ичди. Земфира \озир масалани
чукурлаштириб, Нозиманинг хамёнини шилиб олиш цас-
дида эмасди. Фар\одга кднча берилган булса, шу микдор-
даги пул туланса кифоя кдларди. Нозимани хозир рухан
эзишдан мак,сади бошк,а, кдчондир вакги келганда, „Сенга
мен шундай яхшилик кдлган эдим, энди кдйтар“ , дея
олишга замин хозирлаб куяётганди.
— Бупти... эрталабгача уйида булади. Гаплашиб куй,
боища жиннилик кдлмасин.
Земфира шундай деб урнидан турди. Нозима:
— Узим бориб олиб кела кдлайми? — деди унга эргашиб.
— Жинни булма, — деди Земфира уни жеркиб, — уйи
кдердалигини айтсанг етарли. Бунака иш билан шутулла-
надиган одамлар бор.
Земфира кучага чик^ач, у томон угирилиб, паст овозда
буюрди:
— Зангиота томонда к,орангни хам курсатма.
Севаранинг такдирига бефарк кдрамагани унинг олий-
жаноблиги ёки мехрибонлигидан эмасди. Бунакаларнинг

Чимихдиц етим цохди 623

нечтаси куз эмас, кон ёшларини тукканида хам парво кил-
май, хорижга жунатиб, узининг маишатини килиб юравер-
ганди. Уни бугунги харакатга икки нарса мажбур этди:
биринчиси — Севара уни танийди. Бунака ужар кизлар хо­
рижга боргач, икки кун йиклаб, такдирга тан бера колмай-
ди. Юз марта кочиб, юз марта кулга тушса хам, ахаидан
Кайтмайди. Юз биринчи марта, албатга, ниятига етади.
Крчиб чикиб, хорижнинг нотаниш кучаларида сарсон кез-
майди. Бунака тоифалар уз хак-^УКУ^ларини яхши били-
шади. Элчихонани топишади-ю, бу ёкдагиларнинг шурини
Куритишади. Иккинчиси шуки, бу киз элчихонага етгуни-
га кадар, уруг-аймокдари бу ерда жим утирмас; биринчи
галда Нозимадан шубхаланиб, унинг изига тушишади. Но-
зиманинг думини босишдими — тамом, Зангиотадаги уйга
бир кадам...

Земфира эхгиёт чораларини бир-бир мантик тарозисига
Куйгач, кимматбахо киз эвазига топадиган фойдасидан воз
кечишга ахд кдиган эди. Нозима эса буларни уйлаб хам
курмай, дугонасининг мехрибонлиги ва одамгарчилигидан
м^мнун булди.

* #*

Хасан ва Х,усан Жавлоннинг огайнилари ёрдамида
унинг изига тушиш мумкин, деган тухтамга келиб, К,одир-
ни яна сикувга олишди. Бу саволга жавоб бериш К^одир
учун кийин эмасди. Биринчи галда Радик билан Шохид-
нинг номи тилига келди. Эгизаклар маслахатлашиб, Ш о-
Хиднинг уйи томон йул олишди. Хусан дарвоза KÿHFHpo-
f h h h чалиб, „Ш охиджон уйда ftÿFKflH“ , деган жавобни
эшитгач, кутишга карор килишди. К,одир оёга офиётгани-
ни айтиб ялинса хам, уни куйиб юборишмади. Шохид
хуфтондан утганда пайдо булди. Киракаш машинадан ту-
шиши билан К,одир „Ана у!“ деб юборди. Ака-укалар ма­
шинадан отилиб тушиб, йигитни дарвозага етган жойида
ушлаб олишди. Шохид кутилмаган хужумдан гангиб, „М и-
лисанинг кулига тушдим“ , деб уйлаб кУР^иб кетди. Хасан
унинг кулини кайирди, Хусан эса томогига чанг солиб,
дарвозага тиради-да:

— Ошнанг кани? — деб суради.

624 То%ир М алик

— К,айси ошнам? — деб довдиради Шо^ид. У „Булар
милиса булишса. Радикни сурашяпти“ , деб баттар куркди.

— Жавлон кдни? — деб пишкирди Хасан.
Жавлон суралгач, Шо\ид буларнинг кимлигини англа-
ди-ю, милиция куркувидан кутулди. Паст келишни исгамай:
— Жавлонга мен коровулманми? — деб тунгиллади.
— Ха, коровулсан, \озир унинг кдердалигини айтасан.
Айтмасанг, шу ерда уласан!
Хусан шундай деб бугаи, Хасан эса кулини баттаррок
к,айирди. Ш о\ид бойваччалик мартабасида унча-бунча
одамни менсимай, дагдага кдлиб юргани билан, тан азо-
бига дош бера олмайдиган, иродаси буш йигит эди. Хо-
зирги икки томонлама азоб уни дарров синдира к,олди:
— Жиззахга кетган, — деди жон^олатда.
— Бир узими? — деб суради Хусан томок;ни бушатиб.
— Битга ошнаси билан кетмокчийди.
— К^з-чи?
— Канала киз?
— Севара деган кизни эшитмаганмисан?
— Эшитганман, бирга укийдими? У билан уч-турт кун
олдин аразлашиб колган экан.
— Нимага аразлашади?
— Менга айтармиди?
— Жиззахда нима к,илади?

— Кдриндоши бор экан.
Бу жавобдан кейин Шо^иднинг кули \ам бушади. Ун-
дан керакли гапни олишган булишса-да, Хусан индамай
кетишни хо\ламай, йигитнинг оркдсига ухшатиб бир теп-
гач, машина сари шошаётган акасига эргашди. Хасан ма-
шинадан икки кддам берида тухтаб, укасига „Нима кдидик

энди?“ деб каради.
— Жиззахга сураверамиз, — деди Хусан кдтъий охднгда.
— Севара йук, экан-ку?
— Кдердалигини уша хунаса билади. Изма-из етиб бор-

масак, чаток, булади.
Машинага утиргач, яна Крдирни сикувга олишди. Жиз­

захда холаси яшашлигини эшитиб, „Бошлаб борасан“ , де-
йишди. Кдцирнинг „У ёкда бирон марта \ам булмаган-
ман“ , деганига парво килишмади. Гулистондан утганлари-
да куюк, туман багрига кириб, Хасан машина тезлигини

Чимилдиц етим цолди 625

камайтирди. Юрак шошиб турганда \аракатнинг секинла-
шиши хунобларини батгар оширди. Хусан чукур уф тортиб,
тунгиллаганича сукинган пайтда телефони жиринглади.

— Ойим, — деди у куринган ракдмга кдраб олиб, кейин
телефонии кулок^а тугиб, — ха, ойижон? — деди ме\ри-
бонлик билан. Онаси:

— Кдердасизлар, Севара келди, — деди йигламсираб.
— Кэчон келди? — деди Хусан, ишонкирамай.
— Х,озир... \озир...
— Узи COFMH?
— C of... conna-coF... кэердасизлар?
Хусан не макрадда, кдй томон бораётганларини айтиш-
ни истамай, „Бир жойдамиз... хозир борамиз“ , деб гапни
мухтасар кдлди-да, „Хасан, оркага к,айт“ деб буюрди.
Гулнора утлининг гапни киск£ кдпганидан ранжимади,
аксинча, рози булди. Агар „Кдерда экан, цай ахволда кел­
ди?“ деган саволларни калаштириб ташласа, зада крлби
баттар пораланиб кетган буларди. К,изи бир соат кечик-
канда „Хали келсин, бир бураб куяйинки...“ деб а\д ки-
либ утирган она вак^ утгани сайин к^зини жазолаш фик-
ридан узокдашарди. Хатто бир-икки захарли ran нишини
санчиб олишдан хам воз кечди. Корон™ туши ши билан
барча чирокугарни ёциб куйди. Узи ховлида, эри ичкарида
Худога нола кдлиб утиришганда кучада машина тухтади.
Эшиги очилди, лекин ёпилмади. Гулноранинг юраги хап-
рик^б, урнидан турди. Бир кдцам куйишга улгурмай, кун-
FHpoK, чалинди. Дарвоза томон интилган Гулноранинг оёке­
лари чалишди, лекин йикдпмади, узини тутиб олди. Ма­
шина эшиги ёпилиб, тез юриб кетгани эшитилди. Гулнора
дарюза эшигини очиб, хэракатсиз турган к^зини курди-ю,
жони чикдб кетгандай булди, бир зум кртиб крлди. Кейин
жонхолатда остона \атлаб кдзини кучокдаб олди.
Карахт ходцаги Севара онасининг бу харакатидан тааж-
жубланди: яхши одамлар унга яхши муомала кдпишди,
„Экстрасенс вазифасини бажариб булди, натижасини уйин-
гизда хотиржам кутинг“ , деб кузатиб куйишди... Киз шу
хаёлда эди. Канча вак^г кдцирилгани, ота-онаси к,анчалар
эзилганини тасаввур эта олмасди.
Гулнора к?1зини кучоридан куймай, ичкарига бошлади.
Уйдан чик,иб, \овли Уртасида туриб к,олган Элмурод \ам

40 — Ёлгон умидлар даш ти

626 То%ир Малых

тилдан колган, нима дейишни, к^зи билан кдндай кУри-
шишни билмай, гарангсиб турарди. Севара салом бергач,
узига келди. К^зининг овозида синицдик йук, эди, кури-
нишида хам азобланиш, тахк?фланиш аломатларини сезма-
гач, кунгли сал тинчиди. Саломга алик олгач, она-болани
ёлриз крлдиришни маъкул куриб, уйга кириб кетди. Гул-
нора панжарали суридаги курпачага омонат утириб, кизи-
ни \амон куйиб юбормаганича ёнига олди. Севара онаси-
нинг мехрига мехр билан жавоб бериб, кучиб утираверди.
Кдзнинг хаёлида факат „Нега бунак^ кдляптилар?“ деган
савол ивирсийди. Онани кдйнаётган саволлар эса жуда
куп... Энг биринчиси ва энг мухими номусга таалу*уш
булгани учун сурашга тили бормайди. Иложсизлик йигани
тугдиради. \ а р к,андай к^з, ёшидан к,атъи назар, онаси
кузида ёш куринса, сабабини суриштирмаёк, кушилиб йиг-
лай бошлайди. Севара хам хозир шундай кдгщи. Она эса
бу макрадсиз йиги сабабини бошкача тушуниб, баттар
эзилди. Шу зайлда анча утиришди. Охири Гулнора й и т н и
бас килиб, чукур хурсинди-да, „Худога шукр“ , деб куйди.

— Уйга кир, дамингни ол... — деди Гулнора мехрибон-
лик билан. У эрининг гап-сузсиз кириб кетганидан мам-
нун эди. Лекин эгизакларининг хализамон келиб, акалик
мартабасидан фойдаланиб, кизни сикувга олишларидан
чучиди. Севара онасига итоат этиб, хонасига кирди. Бир
оз нест булиб утирди. Ичилган дорининг кучи хали кув-
ватдан кетмаган эди. Уйкуси келиб, каравотига чузилди.
Бир оздан сунг онаси кириб, устига чойшаб ташлаганини
хам сезмади. Онанинг кунгли сезгир булади, бир соатдан
кейин Хасан-Хусан ховлик^б кириб келишди. Сингил то-
пилиб, шукр кдпишган булишса-да, важохатлари ёмон эди.

— К,ани? — деди Хасан онасига салом беришни хам
унутиб.

— Ухлаяпти... — деди Гулнора узини хотиржам курса-
тишга уриниб.

— Кдёкда экан? — деди Хусан.
— Битта дугонасиникига борган экан, иситмалаб кр-
либди...
Онанинг ишончсиз охангдаги ёлгон гапи >тилларни
кдноатлантирмади.
— Кднак,а дугонаси? — деди бири.

Чимилдиц етим цолди 627

— Дугонасиникида нима бор экан? — деди иккинчиси.
— Телефони хам иситмалабдими?
Гулнора жавоб беролмай, довдираб турганда айвонга
чик^ан эри жонига оро кирди:
— Булди, гапни чузмаларинг. Синглинг conna-coF, энг
мухими шу. К,олган гапларга сенлар аралашмаларинг, — де­
ди Элмурод.
— Бунинг тагига етиш керак, — деди Хасан отасига
эътироз биддириб.

— Бу ёгига сенлар аралашмайсан, масалага нук^а ку-
йилди. Онаси, таомни исит, менам бирга овк,атланаман.

Барчаларининг крринлари оч булса-да, \еч бирларида
иштаха йук, эди. Элмуроднинг таомга даъвати нохуш мав-
зудаги орти^ча гапга чек куйиш учунлигини билиб, ота
амрига буйсунишди.

Севара эрталаб акаларининг гунгир-гунгар гапларидан
уйгониб кетди. Аввалига эътибор бермади, кейин ran узи
Хакдда булаётганини англаб, зийрак тортди.

— Бугун булса бугун, эртага булса эртага, ким совчи
куйса \ам, суриштирмай бериб юборасиз! — деди Хасан
газабли овозда.

— Бекор айтибсан, — деди онаси.
— Ойи, сиз тушунмаяпсиз, — деди Хусан зорланиб.
— Жим булларинг, адангнинг гапларини эшитдила-
рингми, булди, аралашмаларинг.
— Нима, биз бу уйда йукмизми? — деди Хасан.
— Нима, биз бу уйда хрч киммизми? — деди Хусан
акасини кувватлаб.
— Сенлар акасанлар, бир нима дейишга хак^аринг бор,
лекин кизнинг ота-онаси тарик булса, акалар жим тургани
яхши.
Онанинг бу гапидан кейин эгизаклар жим булишди.
„Чойларингни ичларинг“ , деган таклифга парво кдлмай,
ишга шошиш ба\онасида чикдб кетишди. Севара уйгон-
гани билан бошидаги карахтлик хали тар^амаган эди.
Акаларининг гапларини халидан-хали булиб турадиган
одатий галвалардан бири деб тушуниб, жиддий ахамият
бермади. Кушни хона жимиб колди. Кейин пиёлаларнинг
йигиштирилгани овози эшитилди. Сунг радио куйилди.
Онаси эрталаб радио эшитишни ёк,тирарди. Лекин бу

628 Тоздир М алик

сафар радион и куйди-ю, узи ошхонага чикиб кетди. Сева-
ранинг вужуди ожрлаш иб цат ганда й эди, кдддини сал
кутариб, онасининг изидан караб кУйгач, яна чузилди.
Фикрлаш крбилияти сустлашгани учун гарангсиб ётаверди.
Бир ма^ал радиодаги жавраш тухтади-ю, ёкимли куй тара-
либ, унинг хаёлини олди. Бир киз ширали овозда кушик,
айта бошлади:

Шошиб-шошиб келган ёруг дунёимиз шу,
Билмай-билмай, билган ёруг дунёимиз шу.
Куриб-куриб кдлбимизда садокатларни.
Бевафолик кдлган ёруг дунёимиз шу.

Кушик, таъсир этиб, кэдди ни кутарганда бир йигит жУр
овоз булди:

Улмаган кул бздорга хам етдик-ку, ахир,
Хаво истаб, боиар сари кетдик-ку, ахир.
Симирдик гул буйларини, тулди куксимиз,
Юракни завк, суйига гарк этдик-ку, ахир.

Йигитнинг овозини Жавлонга ухшатиб, юраги хапри-
киб кетди. Назарида Жавлон унинг кулогига пичирлаёт-
гандай эди. Куз олдида суйган йигит гавдаланаётган онда
яна кизнинг ширали овози янгради:

Керагидан ортик бизни тоблади хаёт,
Юзимизга гохо кора чаплади \аёт.
Курдики йУк биз каби пок, биз каби севган,
Биадай содик кимсаларни тогшади хдёт.

Севара утирган тор уй бирдан кенгайиб, поёнсиз лола-
зорга айланиб колгандай булди. Лолазорда факат икки ки­
ши — бири узи, иккинчиси Жавлон. Лолалар осмондаги
мухаббат куёшидан нур олиб жилвалан ади. Бу нур улар-
нинг юрагига хам окиб киради. Бу иликпик вужудга хузур
бахш этаётган онда яна йигитнинг ширали овози янграйди:

Халкимизда ran бор азал: „Харомдан хазар!“
Риёга йул берадиган айёмдан хазар!
Яхшиларни ёмонларга ем килиб куйиб,
Томошабин булиб турган авомдан \азар!

Чимихдиц етим г$ол.ди 629

Кушик, се\рига банди булиб бир оз утиргач, вужуди-
даги огирлик яна устун келди. Бир пас ёстик^а бош ку-
йиб, кейин туриш ниятида чузилди. Дори кучини курса-
тиб, уйку олганини узи хам сезмай крлди. Кдраса, синфида
ёлшз утирган эмиш. „Вой, хали яна шу лицейда ук^йман-
ми“ , деб юраги сикдлган онда муаллимаси кириб келди.
Эркаклар сингари шахдам к,адам ташлаб юрувчи, овози
хам жарангдор бу муаллимадан хамма болалар курк^рди.
Директории писанд кдгшшмасди, лекин бу муаллима ку-
риниш бергани хамон энг туполончилар хам тиниб к,оли-
шарди. Нимага шунак,алигини Севара лицейни битириб
кетганидан кейин хам уйлади: болаларни сира урмасди,
кийнамасди, ота-оналарини чакиртириб шикоят хам кдп-
масди... Уйлай-уйлай жавоб топгандай булган эди: хечам
жазоламайдиган устозига нисбатан болаларда куркувдан
кура хурмат баландрок, эди. Ру\ парчаланган кезда кузига
уйку илинган он уша муаллимаси синфга кириб келди-да,
бахт хакдца иншо ёзиш кераклигини айтди. „Нима учун
хадеб мухаббат ва бахт хакдда иншо ёзаверамиз. Зулм ва
нафрат хакдца хам ёзсак-чи?“ деди Севара норози булиб.
„Сиз бу ёшда мухаббат, ме\р, шафк,ат каби туйгуларни уз-
лаштиришингиз, рухингизга сингдиришингиз шарт“ , деди
муаллима унга кэтгик, тикилиб. „Мухаббат ва бахт алохнда
яшамайди-ку? Мухаббат бор жойда нафрат бор. Мехр бор
жойда зулм бор. Булардан куз юма олмаймиз-ку? Инкор
этганимиз билан бизларни таък^б этаверади-ку?“ „Севара,
хали хам эски одатинг кщмабди, ran талашаверма, оки-
батда кайнонангдан балога к,оласан, демабмидим?“ деди
норози охангда. Севара кулди: „Ёмон гапирмадим, хар бир
ёш вужудда исён бурони булади“ . „Х а, лекин хар цандай
буроннинг окибати вайроналикдир“ , деди муаллима бош
чайкдб. Севара яна эътироз билдирди: „Вужуддаги исённи
тугри йулга буриш мумкин...“ Одатда, бахсли масала уй-
f o h ганда муаллима осон чекинмасди. Эринмасдан, к,айта-
к^айта тушунтираверарди. Бу сафар нечундир жим крлди.
Кейин оркдсига чекина-чекина деворга сингиб, куздан йу-
колди. Ундан саволига жавоб олиш макрадида эргашди.
Лицей ховлисига чик^б ажиб манзарага дуч келди: тор
ховли худудсиз лолазорга айланган, хов нарида кузлари
кувончдан порлаётган Жавлон у томон гуё учиб кела бош-

630 То%ир М алик

лади. Яцинлашгани хдмон кучиб олди. Севара уялиб, ун-
дан узини сшиб крчмади, балки унинг багрига синпш. Жав-
лон бир ласта лолани багрига босиб рохатлагани каби, уни
кучогидан куйиб юбормади. Кувончдан порлаёттан киз:
„Жаалон, кдранг. енгиш мумкин экан-ку? Сиз ойим билан
аламга ёккансиз. Мен ойингизга энг яхши келин буламан.
Сиз угалларимизга энг яхши ота буласиз...“ , деб хитоб
цдлди. Шундай дегач, нима учундир Жавлон уни кучо™
дан бушатди. Гуё даста лолаларни сочиб юборгандай бУл-
ди. Сунг лолазорни пайхон кдла-кдла, чекина бошлади.
Чекингани сайин лолазор тиканзорга айлана борди. Бун-
дан кУркиб кетган киз жон^олатда кдчкртрди: „ТУхтанг...
цаёеда кетяпсиз? Тухтанг, мени ташлаб кетманг... Кдёкда
борсангиз \ам бирга бораман...“

Шу ва\имала уйгонган Севара сапчиб кетаёзди. Кара-
вотининг четида омонат утирганича йигламсираётган она-
сига ажабланиб каради.

чимилдиц ЕТИМ КОЛДИ...

Севаранинг акалари чангалидан осон кутулганига шукр
кдлган Шо.хдл уйга хотиржам кирди. Онаси уни зийрак
ниго^и билан кдоши олди, аммо каерда юрганини сурама-
ди. Отаси билан булиб утган можарони хдм эслатмади. Ач-
чик мастава кдлиб кутиб утирганини айтиб, ошхонага
бошлади. Шо^ид бу сафар инжик^ик кдлмай, кийимини
алмаштириш бздонасида хонасига кирди-да, китоб жаво-
нига яширган аракди олиб, шишани кутарганича юток^б
ичди. Ошхонага кайтиб, онаси сузиб кУйган овкдгни иш-
та\а билан ичиб, обдон терлаб хузурланди. Сунг даре тай-
ёрлаши зарурлигини айтиб, хонасига кириб кетди. Икки
куркок, дустининг узок^а кетгани уни валима туридан бир
оз булса-да, кутк,арган эди. Тиникдб ухлаб олиш учун ов-
катдан олдин ичилган арак, камлик кдлгандай туюлиб, яна
бир неча култум ютди-да, афтини буриштириб сесканди.
Айланувчи юмшок; уриндикха утириб, худди болакай каби
тебрана бошлади. Тебраниш таъсир кдлдими, ё арак>ш, ё
кундузги кррадорими, бушашиб, уйкуси келди. Эриниб-
гина урнидан туриб, узини каравотига ташлади. Эрталаб
к,орин ofphfh билан уйгонди. Унинг мулжали буйича, кеча

Чимилдиц етим цолди 631

олган афюннинг кучи хали-бери сусаймаслиги керак эди.
Корин орригини утиб кетувчи дард деб билиб, чидаб ётди.
Вужудига титрок, кираётган пайтда эшик очилиб, онаси
куринди. Рихси ружанак булиб олган у ед и н и куриб, кур-
киб кетди.

— Вой улмасам, нима булди, болам! — деб шошганича
юриб келиб, уни кучоклаб олди.

— Кеча кучада сомса евдим... к,орнимни рижимлаяпти.
— Хозир аччик, новвот чой килиб бераман. Ичиб бир
терласанг утиб кетади.
— Керакмас, ойи, укишга бориб келишим керак.
— Холингни кара, куй уша укишингни, бугун булмаса
эртага булар.
— Хозир пул олиб бориб бермасам, имтихондан йики-
тиб, курсда колдиради.
— Якинда берувдинг-ку?
— Имти^он битгамас-ку? Ун иккита имти\он! Яна курс
ишлари бор, зачетлар бор... Пул сураганимда адам урувди-
лар, сиз бира тула улдириб куя колинг.
— Куй, унака дема, нафасингни ел олеин. Бераман уша
пулни. Факат боргин-у изингга кайт. Йулда дорихонага
кириб, корин орригига дори олиб ичвол.
Ш о\ид онаси берган пулни чунтакка урди-ю, кучага
шошилди. Рихси унинг укишга отланганига ишонмади.
У р л и н и н г босар-тусари узгариб колганидан хавотирланиб,
тунов куни фолбинга борган эди. Фолбин Шоздеднинг су-
ратига карай-карай, „Углингизни бир жувон узига иссик-
совук килиб олибди, жуда каттик чирмаб ташлаган“ , деди.
Рихси: „Жувонми ё бирон мегажин кизми?“ деб ажаблан-
ганида „Айланай, овсин, мен жувон билан кизнинг фарки-
га бормайманми? Ана, менга аник куриниб турибди. Эри
бор жувон, аммо эрда гумон бор, сир очилса... кон курин-
япти“ , деб хавотир гулханини ёкиб юборган эди. Фолбин-
нинг гапига ишонгиси келмаса-да, ишонди. Чунки бундан
аввалрок кушниси „Углингизни киндигини очиб юрадиган
бир тавия билан курдим“ , деб уни огох^антирган эди. Х о ­
зир угли пулни олганда уша жувонникига шошгандай тую-
либ, беихтиёр равишда уни кузатгани чикди. Махалланинг
этагидан куп каватли уйлар бошланган эди. Шохдц катта
кучага эмас, уша томон юргач, шубх,аси турри чиккандай

632 Тофлр Мамск

булиб, изма-из пойлаб боравсрди. Беш фвагглн уйга етган-
да Шохид тухтаб, атрофга аланглаб олди. Юк машинаси
панасида турган онасинн курмай, Узинм йулакка урди.
Рихси хам шошилди. Шохнд учинчн кдватга чициб, эшик
кунгароги тугмасини босди. Рихси иккинчи кдватда тух-
тади. Эшик очилиб, „Ха, сенмисан, одам бошлаб келма-
дингми ишкдлиб?“ деган дУриллаган овоз эшкшлди. „Ни-
ма, мен лацдоманми?“ деди Шохид ранжиб. „Кир“ , деди
\алиги овоз. Рихси нима кдлишнни билмай турган ида
эшик яна очилди. „Огайниларингта хам етади, Узлари ке-
лиш.масин“ . Овоз уй ичкарисидан эшитилиб, эшик ёпил-
ди. Рихси шошганича изига цайиб, бояги юк машинаси
панасига беркинди. Ш о\кд бу сафар янада тез юрди. Рих­
си унинг нима учун келгани-ю, нима учун тез чивдэнини
тушунмай, паналаб бораверди. „Бир жувон боглаб олган“
деган шубхддан кутулди-ю, лекин иккинчисига, бундан-да
дахшатлирогага банди булиб, бутун бадани зириллаб кетди.

Шохид уйга кириб, онасини чакирди. Жавоб булмагач,
ошхонага шошиб кириб кошикрти олди. Газни ёциб, чунта-
гидан кукун халтасини чикэрди-да, кррадори тайёрлай
бошлади. Суюкдикни эм игнасига олиб томирига санчган
пайтда Рихси угринча кириб келиб, эшикни кдя очиб му-
ралади. Углининг харакатлари шубхдсини хЭКИК^тга айлан-
тирди-ю, жонини сугуриб олгандай булди. Оёкутридан ма-
дор кетиб, деворга суянганича утириб црлои. Юрагида бир
хайк^рик, уйгонди-ю, лекин бугзига келганда патирлаб жон
таслим кдлган кушдай булиб, тинчиди. Лаблари жонсиз
пичирлади: „Худойим, энди додимни кимга айтаман. Шу
кургилик бормиди менга?! Пешонам курсин...“

Рихсига гиёхвандларнинг бу холати янгилик эмас. Те-
левизорда куп курган, аммо ахдмият бермас эди. Бир кун-
мас бир кун Уз уйида шу аянчли холга узи гувох булишини
эса тасаввур хам кдлмас эди. Махалладаги бир гиёхванд
боланинг микдорни ошириб юбориб Улганини эшитганда
хам парво кдлмаганди. Хозир эса... уша воцеа ёдига ту-
шиб, баданига безгак титроги югурди. Ичкарига угринча
кэради. Афюн таъсирида кузларини юмганича деворга суя-
ниб хузурланиб утирган углини улган гумон кдлиб кУрк?1б
кетди. Юрагида яна боягидай фарёд уйгонди, бу сафар
бугаи тусиб кололмади. Дод солганича Урнидан туриб, уг-

Чимилдиц етим цолди 633

лига интидци. Шо^иднинг бошини кукрагига бос ганда у:
„Ойи, менга тегманг, уйкум келяпти“ , деб 1улдирагач, кур-
кувдан кутулди.

— Кузингни оч, болам, мени курк^тма, — деб ядинди.
— Ойи, уйкум келяпти... — деди Шо\ид зорланиб.
Рихси унинг култигига кириб тургизиб, хонасига бош-
лади. Ёткизгач, узи каравотнинг оёк,томонига \олсиз ути-
риб колди. Углига тикилганича анча утирди. Кейин аста
туриб, катта хонага чикди-да, кулига телефонии олиб,
эрига кунгарок, кидди. Эрининг „Яна нима дейсан?“ деган
курс овози эшитилганда дарров гапира олмади. Савол ик-
кинчи марта такрорлангач, „Углингиз... наркоман булиб
к,олганга ухшайди“ , деб йигламсиради. Иззат: „Энди бил-
дингми, ах^ок;!“ деб бакириб телефонии уэди. Телефон узил-
ганини дарров англамаган Рихси „Энди нима киламиз?“
деб, саволига жавоб кутди. Жавоб урнига киска гудоклар
эшитилгач, хунфаб юборди.
Энди у дардини кимга айтсин? Бу дунёда борми дард-
каши? Хозир \амма унга бегонадай туюлди. Хатго шу уй
\ам унга бегонадай... \атто бу деворлар \ам бегона — унинг
дардли ноласини бафига сингдирмай, акс-садо бериб ту-
рибди...
Кеча юрак титроги билан утаи. Уш л ширин уйкуда,
\узурли булутлар кднотида сузади, калб азобидаги она эса
Худонинг бу жазосига нима сабаб булди, деган саволига
хотиралари катидан жавоб излайди. Рихси ерга угириб
олган, угли ётган каравотнинг оёктомонига суяниб, \аёт-
даги неъматларини адо килиб, энди окибатини кутаётган
бечора хщ ида уйга толган эди. Доимо фикрдан устун ке-
лувчи табиий оналик туйгуси уни булажак фожиадан ого\
этиб турса-да, Худонинг жазоси шугинами ё оддинда бун-
дан баттарлари кутиб турибдими, бу \акда уйламайди...
Угли уйгонгач, насих,ат килади, ялиниб-ёлборади, бу йул-
дан кайтаришнинг кандай чораси булса, шуни килади.
Ожиз банда! Бузилган тугонни наси\ату ёлбориш билан
тиклаш мумкинмаслигини ал\ол фа\м кила олмайди. Та-
надаги йиринг малкам билан ёрилиб чикмаса, уни учли
ништар билан ёриб чикариб ташлашга туф и келади. Ба-
данга санчилган тиканни бармок билан чикариб олишнинг
иложи булмаса, игна билан чикариб ташланишини билса-

634 Тоздир Малик

да, она угаининг такдири \озир та-

саввур хам килолмасди.

Бу ёрут дунёда „Сояи яамда колибман. кулфатимлир

бехисоб, гегмади ман заррани бошига \аргиз офтоб“ , деб

нолийдиганлар куп. Углининг оёк томонига бош куйиб

утирган муштипар шуларнинг бири. Рамга етиш осон, бахт-

га эришиш кийин. Банда нодонлиги туфайли осон йулдан

кетаверади-да, сУнг бошига офтоб тегмаганндан фарёд чека

бошлайди...

Ш у Утиришида кузига уйку илинди. Беш дакикалик

уйку кимга халовят бера оларди? Шу кискд вакгда туш хам

курди: бир неча тун аввалги кУРКИнчли тушни такрор

куриб, чучиб уйгонди. Юрагидаги дардга кискд уйку КУ-

чоги малхам кУя олмади, аксинча, бу бетайин туш ярани

тимдалаб-тимдалаб ташлади. Том о™ куриб, сув ичгиси

келдн. Ошхона сари бораёттанда углининг инфашини

эшитиб, тахтадек котди. Туннинг мудрок сукунати угли­

нинг инфаган товушини ямламай ютди. У изига кайтди.

Оёк товушларини ютиб юборувчи юмшок гилам устидан

гуё соя каби юриб утиб, яна Уша жойига утирди.

Вакт субхи коэибга етган дамда куча эшиги кУнгироги

жирчнглаб, тун сукунатини поралаб ташлади. Рихсига худ-

ди улим бостириб келгандай туюлиб, аввалига куркув ис-

канжасида котиб утирди. К унпф ок кайта-кайта жиринг-

лайвергач, Урнидан туриб, мажолсиз кадамлар билан айвон

гомон юриб, домофон тугмасини босди. Кафгдек экранда

акасини куриб, куэларига ишонмади. К ун риРОК яна жи-

рингаагач, хаста овозда „Ким?“ деб суради. Дилшод „Ким-

лигимни кУрмаяпсанми?“ деб жеркиб бергач, „Вой тавба,

вой тавба!“ деганича иккинчи тугмани босиб, эшик кул-

фини очди-да, акасига пешвоз чикиш учун шошилди.

— Вой, ака, тинчликми? Кдчон келдингиз? — деди са­

лом беришни хам унутиб.

— Хозир келдим...

Дилшод синглисига ковок уюб кдраб, айвон га утди-да,

мулозимат кутмай, диванга Утирди. Акасининг нимадандир

даргазаб эканини сезган Рихси „Кеннайим кднилар?“ деб

суради.

— Кеннайинг колли. Узим келдим... Телефон килганим-

да „Уйга Ш охид кар!б турибди“ деганмидинг? — Рихсн

Чимилдиц етим цохди 635

„Х а“ дейишга улгурмай, яна сурок^а тутилди: — Эркато-
йинг к,ани?

— Уйда...
— Уйимга бир марта булса хам бордингми?
— Бордим...
— Бормагансан, ёлгон гапирма! Хозир олиб бориб кур-
сатаман, эркатойинг уйни нима кдлганини узинг кур. Ях-
шиям кеннайинг келмагани, уйни курса, сени юлиб таш-
ларди, мен аралашмай, томоша кдииб турардим.
Рихсига шу гапларнинг узи кифоя кдлди. Углининг
айбини тахмин кдлгани учун акасидан тушунтириб бери-
шини сурамади. Гунохни б^йнига олган маъсума холида
жим тураверди.
— Уйни молхонага айлантириб ташлабди!
Акае и шундай деб, пиджагининг ич чунтагидан бир дас-
та эм игнаси олиб, Рихсининг оё™ остига сочиб ташлади.
— Булар нима, биласанми?
Рихси акасига к,арашга ботинолмай, пикдллаб йиглай
бошлади.
— Нималигини биласанми, деяпман?! — деб бак^рди
Дилшод.
— Биламан... — Рихси шундай деб, хунграб юбормаслик
учун лабини тишлади.
— Олдиндан билармидинг? — Дилшод бу сафар бак^р-
мади, синглисига ачиниб, паст овозда суради.
— Бугун билиб колдим...
— Эринг биладими?
— Биларканлар...
— Эринг уйдами ё...
— Иш билан юрибдилар...
— Ш ох уйдами?
— Ухлаяпти...
— Уйгот.
— Куйинг... тиник^б олеин...
— Бугун олдими?

-Х а...
Рихси энди узини тута олмади. Йигига эрк бериб, ака-
сининг елкасига пешонасини куйди. Уйининг ахволини
куриб, айрим нарсаларнинг йук.олганини билганда дунёни
алгов-далгов кддиб юборадиган даражада дарразаб булиб

636 Toigup М алик

келган Дилшодни синглисининг зорли йигиси енгди. Рих-
си овунгунча жим угирди. Кейин дардли овозда деди:

— Тез чораси кдлинмаса, бу дард ёмон...
— Духтирга берамизми? — деди Рихси хурсиниб.
— Духтир цулидан келганини кдлади, лекин хдмма ran
болангнинг узида. Дори билан иш битмайди, ирода керак.
Шо\да ирода йУк- Аввал унинг ру^ини тузатиш керак. Бир
ran эшитган эдим, уша чорани кдлиб кУрамиз.
Дилшод шундай деб урнидан турди-да, аввал Шо\ид-
нинг хонасига кирди, жиянининг ро^атли уйкусини буз-
май, шимининг чунтагини канлади. Чунтакдан елим халта-
чани олиб, оркдсига угирилди-да, остона х^тламай сароси-
мада турган синглисига „Бу нима, биласанми?“ дегандай
савол назари билан тикилди. Рихси бу кдоашга дош бе-
ролмай ерга кэради. Дилшод синглисига кдрамай, \ожатхо-
нага кирди-да, халтачани ташлаб, сувни окизди. Кейин
\овлига чикиб, у ён-бу ёнга синчиклаб кдраб, ниманидир
мулжаллади. Сунг уй ертуласига тушиб чиккач, дарвоза-
хонанинг тугрисига курил ган кишки гаражга муралади.
— Нима цилмокчисиз? — деди Рихси, унинг бу \apa-
катларидан чучинкираб.
— Хозир келаман, Шокинг уйгонса, кочиб колмасин.
Кучага чикарма.
— Чикдман, деса, кднака килиб ушлаб коламан. Балки
укишга бориши керакдир?
— Бу а^волига кдраганда укишдан аллакдчон думини
тугиб юборган булишлари керак. Гапларига лакдллаб утир-
ма, оёпош ит тагига ётиб олсанг, ётиб ол, лекин кучага чи-
кэрма!
Дилшод кейин ги гапни кдтьий буйрук о^ангида айтиб.
шошилганича кучага чикиб кетди. Муб\ам бир олам гир-
добига тушиб крлган Рихси турган жойида кртиб крлаверди.
Шо\ид кун ёйилганда уйгонди. Кечагига нисбатан узи-
ни анча енгил \ис кдлиб, кунгли ёришди. Ювиниб, ки-
йимларини алмаштириб чиккэч, ошхонада нонушта \озир-
лаб утирган онасига салом берди. Рихсининг че\расидагн
паришонликни сезди, лекин бунга узининг айбли эканинн
фах,м этмади. Рихси чой ичаётган углига дардли ниго\н
билан тикилиб утираверди. Уклининг ранги, хотиржамлиги
унинг галаёнли юрагига бир озгина халоват бергандай эди

Чимилдиц етим цолди 637

Агар Шохдднинг кечаги а^волини уз кузи билан курмага-
нида биров келиб „Углинг шундай... шундай...“ леса мут-
лак,о ишонмаган, уни туэуиатчиликда айблаган буларди.

Ш о\ид онасининг жиддий гапга \озирланаётганини
сезиб, чой ичиб булиши билан туришга чогланди.

— Шошилмай, бир пас утир, — деди Рихси уни билаги-
дан ушлаб.

— Укдшга кеч кщаман.
— Бугунча бормай куя кщ . Хозир тоганг келади.
— Тогам? Келишибдими? Кдчон?
Бу янгилик Шо\идни сергаклантирди, энди тезрок, кр-
чиб крлишни мулжаллади. Рихси акасининг даргазаб \олда
келиб-кетганини айтгиси келмай, „Телефон кдлдилар",
деб куя крлди. Шо^ид билагини бушатмокчи эди, Рихси
уни ма^камрок, сикди. Агар Шо^ид хо\паса, бушатиб оли-
ши \еч ran эмасди. Онасининг нозик бармоьушри унинг
булик, билагини ушлаб крлишга ожиз эди. Онасининг
паришон чехраси, дардли н ю щ и Шохдцни бу курсликдан
тусди. Майлини онаси ихтиёрига бериб, тек турди. Рихси
уни айвонга бошлади. Акаси сочиб юборган эм игналарини
йигиштириб куймаган эди. Ш о\ид бир игналарга, бир
онасига ажабланиб к;араб, „Нима бу?“ деб суради. Рихси
унга „Нималигини билмайсанми?“ деган савол назари би­
лан тикилди.
Шо\ид торасининг телефон кдлмагани, балки келиб-
кетганини англаб, довдираб крлди.
— Ойи, бу Радикнинг иши, шунака нарсаларга арала-
шиб к;олган, — деб узини окдамокчи булди.
Рихси уни куйиб юбориб, кафтларини юзига босди-ю,
хунграб юборди.
— Алдама... мени алдама... — деди йига аралаш.
Шохдд крчиб крлишни, шу билан булажак таъналар-у
сикувлардан кутулишни уйлади. Лекин онасини бу а^вол-
да ташлаб кетишга виждони йул куймади. Онасини багри-
га босиб юпатмокди истади, лекин „Б^лди, ойи, булди“ ,
дейишдан бошк;а суз айтолмади. „Ойижон, булди, йияла-
манг“ , демок^и эдими ё „Будци, бу ярамасликни ташлай-
ман“ , деб онт ичдими, Рихси фарьутй олмади.
Она-бола шу а\волда турган пайтда дарвоза кунгироги
жиринглади. Ш о\ид онасини багридан бушатиб, илдам

638 Тоздир М алик

юриб боряи-да, домофон тугмасини босди. Экранда тогаси
куриниши \амон, иккинчи тугмани босиб, кулфни очди.

Тогасини \овлида кутиб олган Ш о\ид унинг кузига
кдоай олмай, салом берди. Дклшод эса жиянига ухдек
тикилиб, алик олди.

— Ха, Шо^у жа^он, а^воллар к,алай энди? — деди пи-
чинг о\ангида.

— Яхши дам олиб келдингизми? — деди Ш ощ д ^еч
нарсадан хабари йукдай.

— Бориб келдим, узинг нонушта кдлиб олдингми?
Бу савол галати туюлиб, Шо^ид паст овозда „Х а “ , деб
КУЙди.
— Гаражни оч, — деди Дилшод уша томон юриб.
-Н ега?
— Очавер, сенга аталган бир нима бор, — деди Дилшод
унга кдоаб куз кдсиб куйиб.
Торасидан сукиш эшитишга узини тайёрлаб турган
Шо\ид бундан ажабланиб, айвон зинасида турган онасига
к,араб-кдраб куйганича ичкарига кирди-да, пультни олиб
чикди. Гараж дарвозаси автомат тарзда юкррига кутарил-
гач, Дилшод ичкари кириб, жиянига „Б у ёккд кел“ , деб
имлади. Ш о\ид киргач, иситиш кувури ёнига бошлаб бо­
риб, „Утир“ , деди. Шохдц тогасининг кдлигига тушунма-
са-да, амрини бажарди. Шу онда Дилшод чунтагидан икки
\алкдли те мир кишан чик^риб, бир томонини Шохдднинг
билагига урди, иккинчисини кувурга ма\камлади. Бу \а-
ракатни шу вддар тез бажардики, Ш о\ид нима вокра юз
берганини англашга улгурмай ^ам крлди. Гараж остонасига
етиб келган Рихси бу ^олатни куриб, дод, деб юборди-да.
югуриб келиб, удлини бушатмокчи булди.
— Ака, бу нима кдлганингиз, бушатинг дарров болам-
ни! — деб нидо кдлди.
— Бу ёкка юр, узингни бос, бу \али х,аммаси эмас.
Дилшод шундай деб уни билагидан ушлаб, хрвлига
олиб чикди-да, узи куча дарвозаси томон юрди. Дарвоза
эшигини очиб „Элёр ака, кираверинг“ , дегач, \овлига бу-
зокдай итни етаклаган эски кийимли бир киши кириб
келди. Акасининг килигпга тушунмай, титраб-какдлаётган
Рихсининг жойидан кузголишга \ам мадори етмади. Дил­
шод синглисининг а^волига парво килмай, ит етаклаган

Чимихдиц етим цохди 639

кишини гаражга бошлади. Ит гаражга кириши билан кур-
кднчли хунук овозда Шо\идга караб вовуллаб куйди. Ит-
нинг вовуллаши гараж ичида акс-садо жарангини бериб,
факат Рихсининг эмас, довдираб утирган Шохдднинг кдл-
бига *ам куркинч гулдирагини солди. Элёр ака деганлари
итни Дилшод курсатган жойга боглагач, индамай чикдб
кетди. Рихсининг назарида ит занжирни узиб, боласига
ташланадигандай, пора-пора кдлиб юборадигандай туюлиб,
жон^олатда югуриб келиб акасини кулидан ушлаб олди.

— Бу нима кдпганингиз? Ит боламни гажиб ташлайди-
ку? — деб бакдрди.

— Ражимайди, бу немиснинг овчаркаси, одамдан хам
акдпирок, — деди Дилшод хотиржам равишда. — Бу итнинг
кррадорининг исига токати йук,. Боланг би-ир яхшилаб
куркиши керак. Курк,са, бу балодан кутулади. Менга буни
биладиган одамлар ургатишди. Яна битта йули бор, зах ер-
ни кавлаб тиккасига бугзигача кумиб куйиш керак экан.
Уч кунга чидасанг, шу чорани к^лайлик.

Рихси „Бунчалар беме\рсиз?“ деб хунграб юборди.
— Мен бемеэфманми? — деди Дилшод синглисининг бу
гапидан ранжиб. — Уйимнинг ахволини курганингда буна-
к,а демаган булардинг.
— Молингиз жиянингизнинг жонидан \ам азизми? —
деб буш келмади Рихси.
— Молни гапирма. Мен жиянимнинг жонига куйга-
нимдан келдим уйингга. Буни тухтатишнинг бошца иложи
йук. Хо\ласанг, ^озир наркодиспансерга ёт^изиб келай?
— Вой, куйинг, шарманда буламиз-а!
— Ана, курдингми? Сен Шоху жах,онингга куясан, жия-
нимга менинг \ам жоним ачийди. Лекин сенга \ам ачи-
наман. Сенинг оёгингга кирган тикан, менинг юрагимга
санчилади. Шунинг учун менинг йулимни тусма. Кднча
дод деса \ам, эртага эрталабгача очма эшикни. Эрталаб
келиб, бошк;а чорасини кдламиз.
Дилшод шундай деб, пастдан бир тирсак жой колди-
риб, гараж эшигини ёпди-да, пультни синглисининг кули­
га тутк;азди. Бу онда пульт Рихсига нажот дарвозасини
очувчи калит булиб туюлди. Акаси кетгач, уйга кирмади.
Худци Девонадай, гараж атрофида айланиб юраверди. Ит
эгасининг „Жим ёт!“ деган амрига б^йсуниб, овоз \ам

640 Тоздир М алик

чицармас эди. Шохид хам жим эди. Онасини ёрдамга ча-

кирмас эди. Аввалига тогасининг к^ ли тдан газабланди,
ичида боплаб сукди. Кейин „Балки росгдан хам шу фойда
берар, тогам керак булса, бургани тадалаб беради, бир ни-
мани билмаса, килмайди“ , деган Уйда озгина чидашга
кдрор килиб, жим ^тирган эди. Рихсининг сабри бир
соатга аранг чидади. Уклининг жимлигидан хавсггири ошиб,
гараж эшигини очди. Ит кулогини чимириб унга кдоаб
куйди-ю, урнидан турмади, вовулламади. Рихси ичкарига
кдцам бос ганда „Бу ёкка кириш мумкин эмас“ , дегандай
ого\пантирувчи хунук овоз чщдрди. Рихси куркиб тухтади.

— Шо\, чой олиб келиб берайми, болажоним, — деди
Рихси ялиниш охангида.

— Ойи, эшикни ёпинг, тогамнинг гапларини эшитма-
дингизми?

— Тогангми... тогангдан хафа булмагин, хупми.
— Хафамасман, эшикни ёпинг.
— Мен хозир курпача олиб келиб бераман.
— Керакмас, эшикни ёпинг.
Бу сафар Шохип дагалрок; охангда буюргани учун, она
бу амрга итоат этиб, оркдсига чекинди.
— Эшикни ёпинг, — деди Шо\ид овозини кутариб.
Рихси титрок, бармо™ билан пульт тугмасини босди.
У>лини узи жазолаётгандай туюлиб, юраги эзилиб кетди.
Акаси ум ид фа кат шу чорадан эканига ишонтиргандай
булгани учун эшикни ёпди. Шунда хам аввалги холича
эмас, ярмигача ёпди.
— Охиригача ёпинг, ёруглик тушмасин, — деб бакирди
Шохид.
Углининг бу амрини бажариш она учун улим азоби
билан тенг булди гуё.
Шом тушгунига к;адар Рихси яна турт марта эшикни
очиб, углидан хабар олди. Шохид пешинда хам, шомда хам
таомни рад этди. Осмон мусаввири лахтак булутларга
ботаётган куёш нуридан жило бериб, гузал манзара чизди.
Аммо... куёш нурлари бевафолик килди.
Кун утди... Ажал билан учрашув онлари яна бир кунга
кискарди...
Шом чекиниб, осмонни хуфтон коронгулиги ураб ол-
ган дамда Шохиднинг вужудига енгил титрок, югурди. Ху-

Чимилдиц етим цолди 641

мор азоби бошланаётганидан ташвишланган Шохид урни-
дан турди. У кдпдини кутариши билан сергак ит \ам урни-
дан кузролиб, хунук овоз чик,арди. Умид билан утирган
Шохид энди „Бу итнинг ириллаши мени тузата оларкан-
ми?“ деб уйлай бошлади. „Тогамнинг чораси ахмок,пик-
нинг узгинаси“ , деган хулосага келиб, эрталабки сукиши-
ни давом эттирди. Разаб билан хумор титроги кушилиб,
кишандан юлциниб чик^мок^ булди. Ит энди астойдил
вовуллаб, унга ташланмокчи хам булди. Шохид курк^б
утириб колди. Итнинг вовуллашини эшитган Рихси югу-
риб келиб эшикни очди, чирок^и ёкди. Букчайиб утирган
углини курди-ю, итнинг хамласидан хам чучимай узини
ичкарига олди. Ит вовуллагани билан онанинг йулини
тусишга уринмади. Енгил титрокдаги боласини багрига бо-
сиши билан Рихсининг вужуди хам титрай бошлади.

— Жоним жахоним, нима булди? — деб юз-кузини си-
лай бошлади. Кейин кишан халк^сини бушатиш ниятида
тортиб-тортиб куйди. Киноларда ёмон одамларнинг шуна-
к,а к^лирини курарди. Акасига йул куйиб бергани учун
энди узини лаънатлай бошлади.

— Мен жувонмаргни кечиргин, болажоним, тогангнинг
гапини турри деб уйлабман, хозир телпон к,илиб чакдра-
ман, — деб урнидан турди.

— Ойи, чакирманг. Уйга киринг, китобларимнинг ор-
к,асида бир шиша бор, озгина ичсам, утиб кетади, — деди
Шо\ид зорланиб.

Рихси „Хуп, хуп“ , деганича урнидан туриб, ташкдрига
шошилди. Йул-йулакай акасига кунрирок, кдлиб, А б о н ен т
хизмат курсатиш доирасидан ташк,арида“ , деган жавобни
эшитиб, кдрраниб куйди. Шишада озгина арак; калган эди,
хумор титрогини босишга кифоя кдлмади. Титрок кучая-
верди. Бу холатни кургани сайин онанинг вахимаси хам
ортаверди.

— Ойи, куркманг, хозир утиб кетади, — деб онасини
овутмоцчи булган Шохид бир оздан кейин безгак титро-
гига тушди.

— Ойи, шимимнинг чунтагида дори кукуни бор, — деди
инграб.

— Тоганг ухлаб ётганингда чунтакларингни титиб, таш-
лаб юборган, — деди Рихси айбли одам овозида.

41 — Ёлгон умидлар даш ти


Click to View FlipBook Version