The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by termiztakmkutubxona, 2020-12-29 23:57:55

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

394 Т<пр*р М аи п г

ресторан уларнинг назарнда ёришиб кетгандай булди. Ай-
ник,са, Жавлоннинг кузлари чараклади. Лекин тиркклнк
суви хдоя этиши керак болтан бу йигитнинг бамайлнхаткр
юриб келиши, айн икса, хизматчи билан кулиб гаплашиб
туриши унинг юрагини таре ёриб юборай дедн.

— Чакирсанг-чи, — деди бетоцатланиб.
— Тиришаверма, — деди Шо\ид жеркиб.

Фар^од хизматчи билан гапини тугатнб, нимадандир
кувонибми, елкасига уриб кУйаи. Шу гуришида ён-атро-
фига аланглаб олгач, хавотирдан холи эканига ишонч \о-
сил кдлиб, уч огайни утирган булмага караб юрди. Ичка-
рига кддам босиши билан пардани тортиб ёпгач, аввал
Радик, кейин Жавлон билан кул учида сурашди. Жавлон­

нинг рангидан а^волини сезиб, „Адо булибсан-ку“ , деган
маънода бош чайкдб куйди, сунг Шоздднинг юзига юзини
куйиб куришди. Шу кУришиш асносида Шо\иднинг чун-
тагига учта халтача, Шо\ид эса унинг чунтагига пул солиб
Куйди. Фар\од узок вакг куришмай согинган дуст каби
уни багрига босиб кулогига: „Нарх ошяпти, кейингиси
янги нархда булади, тд и -б и д и килиб юрмаларинг“ , деб
шивирлади. Бу янгиликдан норози булган Шо\ид ково-
ш ни содди-ю, аммо гапни купайтирмади. Бу йигит билан
битадиган иш бозорнинг олди-сотдисидан эмасди. Такдир-
лари ипининг бир учи кулида булганидан кейин савдола-
шишга йул куярмиди? Уларнинг норозиликлари иш берар-
миди? К,овок уйиб ичларида сукиниб кУйишдан булак яна
кандай чоралари бор?

— Утиринг, акахон, улфатчилик кнлайлик.
— Улфатчилик сенга ухшаган бекорчиларнинг иши, мен
хизматдаги одамман. Бурини оё™ бокааи! — У шундай деб
шарбатни очди-да, када\га куймай, шундайлигича кутарди.
Уч-турт култум ичгач, лабларини чапиллатиб, кейин каф-
тига артгач, Жавлонга тикилиб каради-да:
— Витамин ичиб турсанг, илигинг тук булади, — деган
„Кимматли“ маслахдтни бериб, изига кайтди. Уни кузатма-
дилар. Уч огайни жой-жойида колди.
— Була колсанг-чи! — деди Жавлон бетокатланиб.
— Бугун росаям жонга тегдинг-да!
Шохдц шундай деб мингирлаб, чунтагидан халтачани
олиб очди-да, узатилган кафтга озгина тукди. Жавлон ко-

Чимилдиц етим уолди 395

роздан найча кдлишга токдги етмай, кафтини бурнига ту-
гиб, чукур нафас олди. Иккинчи-учинчи нафасдан кейин
рангига крн югуриб, че\раси очилди. Бир неча дакика ав-
валги асабийлиги кутарила бошлади. Кафтидаги кукун ту-
гагач, яна тиланчи мисол кул чузди.

— Хозир айтдим-а, сен очофат тортишни билмайсан,
леб. Энди озгина сабр кил, — Шоэущ шундай деб халтача-
чи буклаб, чунтагига солмокчи булди.

— Кдзганма. Яхши тортолмадим, упкагача етаб бормади.
— Яна озгина ташлай кол, — деб Радик унинг жонига
оро кирди. — Хар хдлда эрта-индин профессор булиб кет-
са, соясида юрармиз, керили-иб...
Шохдц гижинганича „Хе, сенларни...“ деб сукиниб ку-
йиб, яна бир чимдимдан ташлади. Узининг нафсини \ам
ранжитмади. Хизматчи келтирган арацни майдалаб утир-
чай, учга булиб, бир кутаришда ичиб олишгач, кукуннинг
кайфи билан арапники омухта булиб, кузлари обдон бо-
щлган кучк,орники каби кизариб кетди. Кунгил хушлиги
т а бир шодонликни талаб кдпаётган дамда са^нада созан-
цлару ашулачи пайдо булиб, нимкрронри рестораннинг
худал игини тузитиб юборди. Ярим ялангоч раккосалар
«киш гач, Радик ро\ат уммонида яйраб суза бошлади.
Слнъат аталмиш покиза рухдан анча йирок, булишига кара-
чай, европаликлар маданият майдонига киритган „стрип-
*из“ дейилгувчи б е ^ ё киликдарнинг уз юртига кириб ке-
ишвдан кувонганлар агар мингта булса, Радик шуларнинг
1 и каторларида турарди, битта булса, ро\атланувчи ёлгаз
■чинг узи эди. Агар эртами ё индин бу бемазагарчиликка
тар\ам берилса, аза тутиб, куксини захга бериб ётадиган
члмзадалар орасида Радикнинг уз урни буларди. Хозир
•чга бундай хафагарчилик соя солмаётган эди. У пардани
- ртиб куйиб, телефон ига ярим ялангочларнинг тасвирини
-ш и р а бошлади. Узининг ишидан узи кувониб:
— Радик Хосиловнинг „Супержононлар“ фильми „Эро-
-ика“ номинациясида фанпри билан такдирланди. Прод­
ю сер Шохдд Кахдоров, маслахдтчи Жавлон Муродов. Ро-
гжхларни олкишлаймиз! — деб кийкирди.
— Биттанг математика профессори, биттанг Оскар му-
илфоти голиби. Орада битта пачок мен эканман-да, — деди

исте^зо билан.

396 Тоздир Малик

— Сен пачок, эмассан, сен пачокдарни текислаб, одам
кдпадиган шефсан, — деди Радик телефонини у томон ца-
ратиб. — Сенга... сахийлик бобида Нобель мукофоти бери-
лади. Чунки... сен бизнинг валинеъматимизсан!

— Тупла-тугри, — деб уни кувватлади Жавлон, — биз ов-
сар куйлармиз, сен бизнинг чупонимизсан, кдёвд| \айда-
санг, маъраб кетаверамиз.

Хазил тарикдсида айтилган бу ran Шо\идга \ак,орат бу-
либ туюлди. Жавлонга ола кдраш кддиб, Урнидан турди-да:

— Кетдик! — деб амр кдгщи.
— Томошанинг додахужаси энди бошланяпти-ку, тухта,
яна бир-икки кадр олволай, — деди Радик, унга илтижо
билан кдраб.
— Букиб црлганга ухшайсанлар, бир айлантириб келай
сен овсар кУйларни, — деб Шо\ид Жавлонга цошларини
чимириб к,аради. Кайф беланчагида сузаётган Жавлон бу
пичингни тушунмади. „Кетсак кетаверамиз“ , деб урнидан
турди. Радикнинг яна утиргиси бор эди, лекин ихтиёри
узида булмагани сабабли, офинди. Са\на ёнидан утаётиб
бармокдарини лабига теккизиб, ракдосаларга буса \адя
этди. Рак^осалардан бири тилини к^рсатиб, бурилиб олди,
иккинчиси эса „Текин упичингни пишириб е!“ дегандай
бурнини жийириб куйди. Ширакайф Радикка бу кдлик,
нозли карашма булиб туюлиб, яна кдйцириб юборди.
Жавлонга унинг бу суюлиши малол келиб, елкасига туртиб
куйди. Шо\ид валинеъматлик вазифасини адо этиб, емак-
ичмак години тулагач, ташцарига чикиб машинага ути-
ришди.
Борадиган манзиллари аник, булмагани учун Шо\ид
машинани катта кучага хдйдади. Эшик ойнакларини туши-
риб, юзларини шамолга тутиб ро^тланаётган урток^арига
гашланиб к,араб куйиб, тезликни оширди.
— Секинрок, \айдасанг-чи, кдёкда шошяпсан? — деди
Жавлон.
— Ха, куёнюрак, куркяпсанми? — деди Шо\ил масхара
о^ангида.
— Курцаётганим йук. Кайфни бузяпсан.
— Томинг кетибди, бола! Кайф секин юрганда юрак
сикддишдан бузилади. Тез юрмайдиган машина машинами!
Мен кднотли машина чикишини кутиб юрибман-ку!

396 То%ир Мал.

— Сен пачок эмассан, сен пачоцларни текислаб, о.:
Киладиган шефсан, — деди Радик телефонини у томон р
ратиб. — Сенга... сахийлик бобида Нобель мукофоти бер»
лади. Чунки... сен бизнинг валинеъматимизсан!

— Туппа-тугри, — деб уни кувватлади Жавлон, — биз а
cap куйлармиз, сен бизнинг чупонимизсан, цаёкда \aiui
сан г, маъраб кетаверамиз.

Хазил тарикдсида айтилган бу ran Шозушга \ак,орат
либ туюлди. Жавлон га ола кдраш кдлиб, урнидан

— Кетдик! — деб амр кдлди.
— Томошанинг додахужаси энди бошланяпти-ку,
яна бир-икки кадр олволай, — деди Радик, унга
билан кдраб.
— Букиб крлганга ухшайсанлар, бир айлантириб
сен овсар куйларни, — деб Шо^ид Жавлон га
чимириб к,аради. Кайф беланчагида сузаётган
пичингни тушунмади. „Кетсак кетаверамиз“ , деб
турди. Радикнинг яна $аиргиси бор эди, лекин i
узида булмагани сабабли, ояринди. Са^на ёнидан
бармокдарини лабига теккизиб, раккосаларга буса \ал
этди. Равдосалардан бири тилини курсатиб, бурилиб олд
иккинчиси эса „Текин упичингни пишириб е!“
бурнини жийириб куйди. Ширакайф Радикка бу
нозли карашма булиб туюлиб, яна кийк,ириб
Жавлонга унинг бу суюлиши малол келиб, елкасига
куйди. Шо\ид валинеъматлик вазифасини адо этиб,
ичмак \акини тулагач, ташкарига чик.иб машинага
рищди.
Борадиган манзиллари аник булмагани учун
машинани катта кучага хдйдади. Эшик ойнакларини
риб, юзларини шамолга тутиб ро\атланаётган
гашланиб караб куйиб, тезликни оширди.
— Секинрок \айдасанг-чи, каёкка шошяпсан? —
Жавлон.
— Ха, куёнюрак, куркяпсанми? — деди Шо\ид
о^ангида.

— КУРКаётганим йук. Кайфни бузяпсан.
— Томинг кетибди, бола! Кайф секин юрганда
сикддишдан бузилади. Тез юрмайдиган машина
Мен канотли машина чикишини кутиб юрибман-ку!

Яимихдиц етим цолди 397

— Олифтагарчилик кдлма, сенга ухшаган упкаси йукдар
гтибди ётадиган жойида.

— Сен хомкалла, бир нарсани билиб ол: авария дегани
тез \айдашдан булмайди. К^ркиб, секин \айдайдиганлар
тлтри гурга кириб кетади. Мен одам эмасман, мен учкур
отман! Агар хоэутсанг, иккита гилдиракда \ам учириб бе-
раман! Каскадёрларинг келиб мендан урганишсин!

Шундай деб машинани янада теэлатди. Бундан кдноат-
ланмай, энди илон изи кдлиб \айдади. Орца уриндикда
утирган Радикка бу хуш ёциб, кийкириб кула бошлади.
\озиргина танбе\ берган Жавлонга уртогининг кувончи
таъсир кдлиб, у \ам беихтиёр кийкира кетди. Икки урто-
гининг шодлигига Шохдднинг к^йкири™ \ам кушилди.
Йул четида таёкчасини кутарган милиция ходимига \ам
парво кдямай кетаверишди. Бурилиш жойига якршлашган­
да Шо^ид тормозни босди-ю, рулни бошкдра олмай крлди.
Окибатда, бурилиши лозим булган машина йулдан чикдб,
катта дарахтга уридци. К^йкирихдар шу нафаснинг узида
гинди. Олд уриндикда утирган Жавлон синган пешойнадан
учиб чикиб кетай деди. Пешонаси Ш о\ид утирган урин-
дик, суянчирига урилган Радик, бошини ушлаб „вой-вой“
лаб тушди. Рулга кукрагини бериб \аракатсиз утирган
Шохддни, бошидан к,он окдётган Жавлонни куриб, куркиб
кетди. Бош офигини \ам унутиб, жон\олатда эшикни оч-
ди-да, Ш ощдни кучокдаб, туширмокчи б;улди. Шо^иднинг
кукраги бир оз эзилган, лекин )<ушини йукотмаганди.
Куркувнинг аёвсиз темир тирноцлари баданини таталаб,
титрокка солаётгани учун \аракатсиз утирган Шо\ид Ра-
дикнинг кучокдаб олганидан аччикданиб, уни тирсаги би-
лан туртиб юборди. Радик тисарилди-ю, йикдлмай, узини
тутиб олди.

Шо\ид Жавлон томон энгашиб, унинг юзини ушлаб,
кафтига ёпишган илик, крндан сесканиб кетди. Кейин дов-
дираб турган Радикка караб:

— Машина тухтат! — деб бакирди.
Йуловчи машиналардан бири тухтаб, \айдовчиси шо-
шилиб тушди-да, Жавлонни кутариб олишга ёрдам берди.
Хушсиз Жавлонни йуловчи машинанинг орк,а уриндигига
авайлаб уткизишди. Радик унинг ёнидан жой олиб, елка-
сидан кучокдади.

____________________________Ттдир Малик

— Олиб борган жойингни менга билдириб 1^й, — деди
Шохдд унга. Кейин овозини пастлатиб, цулопоа пичирла-
ди: — Яна орзингдан гуллаб утирма, мени танимайсанлар.

— У ка, кукрагингиз эзилганга ухшайди, сиз \ам юра-
веринг, рентген кдлиб куришади. — деди \айдовчи. Кейин
Шо\иднинг машинага кдраб куйганини куриб, кушиб куй-
ди: — Бундан хавотир олманг, бу бир те мир мато\-да, одам
деган узининг жонини уйлаш керак.

— Ра\мат, акахон, адам духтирлар, уша ёккд бора к;ола-
ман, — деб чунтагидан пул чикдрган эди, хдйдовчи ранжиди.

— КУйинг-е, ука, уят булмайдими? — деб машинасига
утирди.

Улар кетиши билан Ш о\ид телефонини чикариб, ке-
ракли ракдмни терди:

— Фар\од ака, машинани сал туртиб кетишди. Тез етиб
келишингиз керак. Нима? Билмайман, тез келинг, бошк,а
гап йук. Ментлар босмасидан бу ердан куриш керак, ту-
шунсангиз-чи?!

Фар^од „Хозир вакгим йук, боролмайман“ , деб барона
килгани билан тезда й^лга тушди. Максади фалокатга
учраган мижозини куткариб колиш эмасди. „Сал туртиб
кетса, валима кдлиб утирмасди, узи эплаб куя коларди.
Араваси мажаклангандир. Устаси узим издан, пул бегона
булмайди. Яна у-бу харажатлар булса, бойваччани бир
согиб оларканман“ , деган умидда „ёрдамга“ шошилди.

Ш охдд кукрагидаги огрикдан кутулиш учун яна кукун
\идлаб олиб, дарахтга суянганича мук тушиб утирди. Фар-
\од уни куриб „Узи \ам пачок булган шекилли?“ деган
уйда унга якднлашди.

— Ха, ошна, узинг омонмисан?
Шо\ид урнидан турди.
— Бу ердан тез олиб кетиш керак, — деб машинасига
кдради.
— Олиб кетамиз, шу арзимас палакатга валима килиб
утирибсанми?
Фар\од гапни купайтирмай, юкхонасидан симаркон
олиб, тумшуги пачок „Н ексия“ ни шатакка олди. „Кдёкка
борамиз?“ деб сураб хдм курмади, тогаваччасининг устахо-
насига караб юрди. Кундузги хизматдан кейин „чарчок
чикди“ кдлиб ётган ширакайф тогаваччаси пачок машина-

Чимилдщ етим цолди 399

■ж куриб „Дабдала-ку!" деган маънода узун \уштак чалиб
•О'йди. Шохдд машинадан тушиб, унта якинлашди-да, хуш-
гагига парво \ам килмай, мак,садини буйрук, охднгида баён
одди:

— Акахон, икки кундан кейин келаман, узидай кдлиб
цуясиэ.

Бунаца бойваччаларнинг купини куриб, уларнинг ки-
тнкларига куникиб колган уста буйрукни малол олмади-ю,
текин узини тарозига солди.

— Хозир иш куп, икки кунда буёк \ам куримайди. —
:еди буйнини кашиган булиб.

— Ша\боз ака, — деди Фар\од ялиниш о\ангида, — бу-
нака укахонларнинг гапи икки булгунча )^укизнинг буйни
лилгани яхши. Макговингизнинг кифтини келтириб куй-
ганман, мениям уялтирманг. Сизнинг кулингизга тушган
чашинани заводдаги усталар \ам танимай колади-ку, сиз
\уп деяверинг, кейин хурсанд буласиз.

— Ха, яхши, сазанг улмасин. Эртага немиснинг буё™-
дан келтиришмокчийди, сал кимматрог-у, лекин тез ку-
риркан.

— Бупти, индинга кун кайтганда келамиз.
Фархрд шундай деб Шо\идни узининг машинасига
бошлади. Йулда кетатуриб, устанинг машумсини айтишдан
чарчамади. Ш о\ид учун бу макговлар акамиятсиз гаплар
эди, шу боис энсаси котиб, индамай кетаверди. Фар\од
уни уйига кддар кузатиб, машинасини дарвозадан бери-
рокда тухтатди. „ Ра\мат, акахон“ , деб тушмокчи булган
Шовдцни билагидан ушлади.
— Милисага телефон кдлиб, „Машинамни упфлаб ке-
гишибди“ , де.
-Н ега?
— Духтирлар ошнангни куриши билан милисага хабар
^илишади. Машинангни тузатгандан кура, булак-булак
кдлиб сотиб юборган яхши.
Бу таклиф Шо^идга ёкди. Бир томондан милиция таъ-
к^бидан кутулса, иккинчи ёкдан янги машина сотиб оли-
ши учун тайёр барона булади! Уша за\оти милицияга арз
к,илиб, сал енгил тортгандай булди.
Шо\ид дарвоза кулфи калити вазифасини утовчи туг-
маларни босиб, эшикни очиб ичкари кирди. Панжара ор-

400 Таздир Малик

тидаги ба^айбат ит киник хужасининг кириб келганидан
кувонганини билдириш учун секин гангшиб, думини ли-
киллатиб куйди. Шо\ид зиналарни босиб кутарилаётганда
яна кукрагида оярик сезиб. ингради. Уйга киргач, эти к
кдттик ёпилиб, оромкурсида утирган онаси чучиб уйтонди.

— Келдингми, болам? — Рихси шошилганича туриб, Уг-
лига яцинлашди-ю, а^волини куриб, юраги зириллаб кет-
ди: — Вой худойим, юзингга нима килди?

— Битта лули киз тимдалаб одди, — деб минпфлади

Шо\ид.
— Гапни айлантирма, менга тугрисини айт: соат неча

булганини биласанми?
— Билмайман, памперс алмаштирадиган вакг булдими?
— Яна майнавозчилик кдласан-а? Машинанг кдни?
— Менинг машинам бормиди?
— Машинанг кдни, деяпман?
— Ремонтга бериб куйдим уша шалдирок аравангизни.

Моторининг занжири куйиб кетибди.
— Сен нега мен билан бунакд гаплашяпсан?
— Узингиз-чи? Кирмасимдан милисага ухшаб саволга

тутиб ташладингиз. Деразангизда темир панжара бор, ку-
лимни кишанлаб куйсангиз т р т узи булардингиз.

Ш о\ид кириб келганда Иззат *али ухламаган эди. У
хотинидан фаркди уларок, углининг бевакг юришларидан
купам хавотир олмасди. „Катта булиб к,олди, узини эплай-
ди“ , деган ишонч уни хотиржам кдпарди. Бу тунги бедор-
лигининг сабаби санки Уедини кутиш эмас, мол олиб ке-
лаётган шерикларидан дарак булмаётганидан хавотир олиб
Утирган эди.

Она-боланинг асабий гапларини эшитиб хонасидан
чикди. Остонада туриб, бир оз уларни кузатди. Шо^ид-
нинг кУрслиги чегарадан чица бошлагач, уларнинг можа-
росига аралашди:

— Х.ой бола, сен \аддингдан ошма! Майнавозчиликни
кучада уртокдарингга киласан. Бу — онанг!

— Эшитдингизми, адаси? Баъзан шунакэ ошириб юбо-
ради, — деди Рихси эрининг далдасидан ру\ланиб. — Бу­
нингизни тез уйлантириб куймасак, шунакд бевош юраве-
радиганга ухшайди.

— Бор, кириб ухла, сен билан эрталаб гаплашаман.

Ьииилдщ етим цохди 401

Бу амр Шо^идга айни мулдао эди. Ота-онасининг бе-
акгг ва ёкимсиз исканжасидан осон кутулганидан куво-
*иб, хонасига кириб кетди.

Иззат эса газабли нигох^ни унинг изидан олиб, хоти-
*ига к;аради-да:

— Углингни \озир уйлантириб куяйми ё эрталабгача
оиайсанми? — деб зарда кдлди.

— Мен ёмон гапирдимми?
— Ярим кечада мойдек ёкддиган ran гапирдинг, кир
гтотнгта!
Рихси эрига эътироз билдирмай, маъсумалик билан амр-
■гн бажарди. Тунги оилавий можаро мана шу тарзда тез
пеун топди.
Шо\ид хона деразасини данг очиб куйгач. кийимини
имаштиришга эринди, уринга шундайлигича ч^зилиб,
•стига чойшаб тортди.
„Фар\од ака яхши ишни $фгатди, аслила бу эшак
«раванинг хосияти йук эди. Икки марта уриб олдим. Энди
эйимни эритишим керак. „Уйдан кетиб коламан“ , деб
^ркртгганимда „Нексия“ ни олиб беришувди. Энди камила
-Ласетти“ ундираман. Майдалашиб утирмай, „М ерс“ нинг
тлвасини бошлаганим яхши. У тл н и н г „М ерс“да юриши
тга-онанинг обруси-ку? Нега тушунишмайди? „Аммам ут-
1ига „М ерс“ олиб бераётганмиш“ , десам тамом, ойим чи-
юлмай крладилар!“
Хаёлига келган бу режа узига маъкул келиб, мамнун
»илмайган пайтда телефони жиринглади. Тугмачани бо-
:иб, к ул отга олиб боришга улгурмай, Радикнинг хавотир-
ти овози эшитилди:
— Шо\! Жавлонни реанимация га олишди!
— Хушига келдими?
— Келди.
— Унда нега \овликдсан, \ариф!
— Духтир а^воли чатоц, деяпти. Милисага \ам хабар
оищи.
— Сен нима дединг?
— Йуловчи машинала эдик, дедим.
— Яхши айтибсан, менинг машинамни ресторанда утир-
ганимизда угнрлаб кетишган, тушундингми? У>ирлаб ке-
гишган! Киракаш нима деди?

'.Ь — Ёлгон у м и д л а р да ш ти

402 Г о р у Цмлик

—Каллалик одам экан, гуноушкка судра-судра долиш-
ларига токдтим й ^ , деб уша захоти жунаворган.

— Буттти, уйингга кетавер, эрталаб куришамкз.

— ДУхтир отнинг калласилек руйхат бердн.

—Кднакз руйхат?

— Дорилар-да.

—Хозир керак эканыи?

— Эргалабга епсазнб кел, леям.

— Т]^даиа кфришашв.

—Саккюда.
Шо*ид ажм^нн узиб, телефонини сспон тагига тмхди.
„Хушига келган бфлса, а*вали унча отар эмас экан, май-
ли, уч-тУрт кун ётсин, балки янги машинада олиб чикар­
ман. Балки... янги „Мерс“да керилнб чюдар...“ деган тун­
гамга келиб, хотиржам тортди. Бу фикр xßK,нфтдай тую-
либ. уэинн „Мерседес“ машинасида кУрди. Ширин хаёл
уйкуни чакирди. Бирок уйку ширин бфлыади, нохуш туш
кУрди: шаедшинг кенг кУчаси бум-буш эмиш. Янги
машинасини учириб юрганыиш. Бирдан машина тунтарил-
ди. Узи пешойналан учиб чикди. Лекин бирон ери хдм
тирналмади. Пачок булган машинаси атрофини бирданига
кариялар Ураб сшишди. Узун соцол кдрия лавралан ажра-
либ чикиб, унта якинлашди. Шо*ид „Кимеиз?“ деб ажаб-
ланди. „Капа бобонгман. Сени сопошш. Лимузин“ олиб
берсам, мен билан кетасанми?“ деб с?ради кария. „Кета-
ман“, деди Шо^ид кувониб. Шу оннинг узила кдршисида
оплок „Лимузин“ пайдо булди. Эшикни ланг очиб, \ай-
довчи Уриндигага утириши билан машина тобутта айланиб
к,олди. Шо*ид кУрккднидан отнлиб тушмокчи булди. Ле­
кин оёк,-к$ллари уэига буйсунмади. Кдрия эса бадбашара
махлукка айланиб, кула бошлади. Кейин: „Мен сенинг
ажалингман! Сен менинг совгамни кдбул цилиб олдинг!“
деб бута кетди. Шохдд чучиб уйгонди. Кдадини кутариб,
утирди. Туш таъбирини билмаса-да, атрофига аланг-жаланг
каради. Кдйтиб ётишга кУркди...
Кушни хонадаги а\вол бундан яхширок эмасди. Эри-
нинг „Кир ётопшгга!“ деган амрига итоат этган маъсума
каравотида анчагача хдракатсиз утирди. Номи „эр-хотин-
нинг ётоги“ булгани билан каравотлар айри-айри кУйил-
ган, Уртадаги кичик жавонча икки мамлакатни ажратиб

Чимилдиц етим цохди 403

■урувчи чегарачи пости га ухшарди. Рихси кундоши борли-
"ини билгач, жойини узи айри кдлиб олган. Иззат хона
«анзарасининг бундайига узгарганини K ÿ p raH -y , индама-
~ан. Унинг каравоти бир кун банд булса. уч кун буш.
Рихси rÿ ë бунга куникиб колган. Аслида \еч бир аёл, \еч
мчон эрининг каравоти булак булганига, айникса, айрим
нунлари буш колгани га чидай олмайди. Эри уйга кайтма-
ган тунлари у ажрик устида ялангоч ётгандай азоб чекади.
Каравотларни айри кдлиш астойдил ранжиш эмас, балки
нозли араз эди. Эридан: „Э си нг жойидами, бу нима k ji-
лик? Сен билан умрбод бир ёстиккд бош куйганман. Урта-
да суюкли углимиз бор. Худо хо\ласа, куша цариймиз.
Сен эшитган гаплар шунчаки бир-икки кунлик хдвас“ , де-
ган юпанч гапларни кутган эди. У эса... гапирмади \ам.
Сукут — ризолик аломати, деганларидек, хотинининг ки-
лигини нозли араз эмас, кдтъий хукм деб кабул кдлиб, бу
хукмга бажонидил рози булиб, итоат эта колди.

Эри кириб келгач, Рихси урнига ётди.
„Шо\им-жа^оним кундан кунга цайсар, купол булиб
кетяпти, — деб уйлади у. — Уйланганидан кейин \ам менга
шунака муомала килса, келин мени бир чакдга олмай куя-
ли. Бу киши ота булиб тергаб куймаса. Пул берсалар бул-
ди, оталик вазифасини бажарганлари шу. Ота-бола бир-
бирини уч-турт кун курмаса \ам юраверади. Бор моуэла-
рини тула-тулалигича ÿuia мегажин тортиб олгани TÿFpn.
..Менга деса унта уйнаш тутсин, уйдан чикиб кетмаса бул-
ди“ , демаслигим керак эди. Тимдалаб булса \ам, юмдалаб
булса \ам тортиб олишим керак эди. Энди нима кдламан?..“
Ш у хаёллар огушида эканида кузига уйку илинди. Ту-
шида онасини курди. Онаси жулдур кийимда. Рихси ажаб-
ланди. „Ойижон, янги куйлагингиз кани?“ деди. „Куйлак
олиб берганингга неча йил булди, кэра, тузиб кетди“ , деди
онаси. „Янгисини олиб берайми, куйлакка келдингизми?“
деди Рихси. „Куйлагинг керакмас, углингни олиб кетгани
келдим“ , деди онаси. „Углимни тинч куйинг“ , деди Рих­
си. „Кррним очиб кетди“ , деди онаси. Х^зир козон осиб
яхши курган димламангизни килиб бераман“ , деди Рихси.
„BaxjHM йук, хом гуштни \ам еявераман“ . Онаси шундай
деб кулида пайдо булиб цолган гуигтни ея бошлади. Ярми-
ни Рихсига узатди. Рихси олишни истамаса ^ам, олди. У

-Ти

латаман, дегашиа соши-сог жат тиши сугурнлиб < о щ .

Рнхсн кетял. Бу ц м стмагаюиаД. оиасн жунук

махлукда айланди-ю куда

очди. «Лсшфирухлю^ астаяфирулло\~ дсб кукрагигз туф-

■ял■ Ухлаб ётган эрнга мраб оигаб, Урнндан туриш. Жа-

вондагн кармошиан пул оииш-да, остонадагн пиамчани

кутаряб, тагнга тяниаб аДОш. .Келган бало-мэо шунта

урснн, зртага пшой вежа бернб юбораыан", деб пнчирлаб

жойига кайтли. Б\ тми тгьбири айрилик эканини билгани

учун юраги хавотмр оилан тепа бошлали. Оналарнинг юра-

ги шундай ссзгир булалн _Шоцнм-дщ ии и * дсб ардок,-

ловчи утлкнинг хонсхз « -» « и устава фярёд уршига ^али

ва^г бор. Бу туш айнан )ша фажианинг даракчмси экани-

нн \озир билыайди 9шяи кафанланпниван кейин „Болам-

дан айрилдим“, дсб (юда долади, « « — >ундан аллафчон

айрилмб булганини фа^м этыайдн. Агар фарзанд гиёфанд

булиб кдоса, онанинг орзу-фваслари, ]Ьи билмаган дрлда,

афсус кдбрнстонмга кумилади. Афюн таьсирнда жон бер-

ган цотиб црлга-

ннни курганнла унинг Узи

ларча, э^гамол унпан-да

сиз досмат Рихсини цы крра багрига ала бошлаган...

Иззатнинг кузлари имущ, лекин цдли ухламаганди. Хо-

тини кдддинм кугариб, кармондан пул олаётганда кузлари-

ни утринча очиб, унинг щпкатларини кузагтди.

„Кунлош бапосилан узини узи еб адо долади бу хотин.

Аздмокбулса мен айбворманми? Яхши топганимдан кейин

яхши яшашга \авдны йукдо*? —деб уйлади у. —Усти бут,

кррни ту^, яна нима керак бунта? Мен унинг шахсий мул-

киманми? Гали тутри, Утилни тезро* уйлаш керак. Шунда

Узи билан узи овора булиб цалади. Хадеб менга гангал-

лайвермай, доз топсин. Менинг узимга яраша ташвиш-

ларим бор. Молни кдбул долиб, эгаларита еткаэиб берга-

нимдан кейин Тайландга бориб дам оламан. Энди узимнинг

ишимни очишни хдм уйлашим керак. Кдчонгача бировга

малайлик доламан? Улар ошни ошаласин-у, мен лаганни

ялаб куяйми? Йу-ук, энди бунакдси кетмайди. Шундай

Чимилдиц етим цолди 405

цилишим керакки, мехрим жушса ош ошатиб куяйин, Fa-
мбимни кдйнатса, оркасига бир тепиб ^айдайин..."

Шундай уйлар билан уйку салтанатига кириб, тешила
узини курди: ош ошалаётганмиш. Кулини гуштга узатган
эди, одам суяги чик,иб, куркиб кетди. Нажот тилаб атро-
фига аланглади. Нажот урнига атрофини милиция ходим-
лари ураб олишди-ю к,оча бошлади. К,оча-коча бир нимага
цокдииб йикилди. Тош деб уйлаб кулига олиб корсаки,
одамнинг бош суяги. Куркиб ташлаб юборди. Беркинишга
жой ахтарди. Кдраса, атрофи t o f . Лекин тош эмас. одам
калла суякларидан иборат. Куркувдан титрай-титрай yfiFo-
ниб кетди. Кузини очиб бир оз ётди. Кейин туриб, айвон-
чага чикди. Чекди. Чап кукрагини силади. Осмонга кара­
ли, икки \афталик ой кузига конталаш булиб курин иб,
яна чучиди.

Барча хонадонларни узининг нурига чумдирган ой са-
роймонанд иморатда яшовчи бу кичик оилани бош ига ёш -
лажак бало дулларидан асрашга ожиз эди.

ПУЛ ТОПИЛАДИ, OTA ТОПИЛМАЙДИ

Кдмбар билак томирига томчи дори уланган отаси ёни-
да узок утирди. Отаси баъзан ^ушидан кетади, баъзан эса
кузларини очиб, унга ме\р ниго^ини кддайди. Согинган
юрак из\орини айтмокчи булади-ю, лекин куввати етмай-
ди, лабларини кимирлатиб куйиш билан чекланади. Кдм-
барнинг юрагини эзаётган дард куз ёшига айланиб, бу ву-
жудни тарк этмокни истайди-ю, бирок киприкларни нам-
лаш билан кифояланади. Отаси ингради. Кдмбар „Бошлари
огрияпти шекилли“ , деб кафтини отасининг пешонасига
куйди. Отаси кузини очиб, киприкларини пирпиратиб,
ниманингдир илинжида унга бокди.

— Ада, ишларим яхши. Эски жойимни беришди. Анг-
лашилмовчилик булганини хдмма биларкан. Утган ишга —
салавот. Худо хо^ласа, бизнинг рохдтимизни курасизлар, —
деди Кдмбар.

Бу ran отасига ёкиб, кузларини юмиб-очди. Кдмбар
бундан руэуганиб, давом этди:

— Касалликнинг ofhp кисми утибди, бу ёги тузалишга
кдраб кетибди. Икки-уч кунда оёкка туриб кетасиз. „Огай-

406 Тодщр Малик

ннларинг тилла болалар“ , дердннгиэ. Тиллалан \ам ортиб
туш ишли. Чик.ишимга янги „Б М В “ олиб куйишибди...

Отасининг юзи кулгандай будди. Кдмбар энгашиб, бе-
тига бетини кУйди. Бир оэ шундай турди, отасининг совук;
юзига илицлик югургач, бошннн кутарди. Ш у пайтаа врач
кириб, „Энди чикд катан г“ , деган маънода кдради

— Эрталабгача долай, — деди Кдмбар.
— Хавотирланманг, кризис утди. Палатага олсак, ёнла-
рига каравот кУйдириб бераман. Бу буди мнинг тартибини
биласиз-ку, сазангиз Улмасин, деб коидани буздим.
Кдмбар отасининг пешонасндан упиб, Урнидан турди.
Да\лизга кузатиб чикдан врач унинг калига бир парча
к;огоз узатди, Кдмбар ёзувга куз югуртирди: „ 1пох1е -Р “ .
— Дорими? — деб суради.
— Япондан келган. Хозирча энг яхшиси шу. Юракка
керак \амма молдалар бор. Факдт сал цимматрок, минг
доллардан сотилаётганини эшитдим.
„Оганинг жонидан \ам кимматрок, нарса буладими?“
Кдмбар шундай деб уйлаб, когозни буклади-да, кукрак
чунтагига солиб куйди. Шошк^ч равишда аравача судраб
келаётган хдмшираларни куриб, узини четга олди. Арава-
чада ётган одам га беихтиёр куз ташлади. Юзи конга белан-
ган йигитни, шубхдсиз, танимади. Кундузи „Кутарма бош“
да борлигини арак, \укмига бериб утирганида Узига тики-
лаётган йигитга ахдмият бермаганди. Уша тикилган йигит —
Жавлон \озир ^ушсиз булмаганида уни э^гимол танир ва
бу тасодифий учрашувдан ажабланарди. Ха, бу кунгилсиз
учрашувни айнан тасодиф деб билган буларди. Дунёда \еч
бир иш шунчаки тасодиф эмаслигини, \ар кдндай тасо-
дифнинг аввалдан белгиланга» сабаби борлигини уйлаб
\ам курмасди.
Кдмбар кучага чиккач, учта дорихонага кирди. Уччо-
вида бир хил жавоб: „Топилиши кдйинроц“ , деб елка
досишди-да, „Лекин... топилса )фм анча доммат“ , деб
илова кдпшцди. Учта дорихонадагилар ёш кизлар эди.
Туртинчисида олтмишни цоралаган, тепакал, крра кршлари
туташ киши „Келинг, укажон“ , деб уни хурмат билан кдр-
шилади. Кргоздаги ёзувни укдб, Кдмбарга синовчан ти-
килди-да:
— Бу дори кимга, укажон? — деб суради.

%ишхдиц етим цолди 407

Савол Кдмбарга ёкмай, „Сизга барибир эмасми?“ деб
ы рклб бермокчи эди, шу кишидан умид бордай туюлиб
ни ни тутди:

— Адам га, — деб жавобни калта килди.
— Х,а... отани авайлаш угалнинг бурчи. Бунаку дорини
t>X жойдан булса хдм топиш керак, — деди у киши маъно-
юр о^ангда, сунг Кдмбардан куз узмаган \олда сузида да-
юм этди:

Х,ар кимки aTOFa куп риоят килгай,
Углидин анга бу иш сироят килгай.

У киши „ Бунака зур гапларни аввал \ам эшитганми-
шнгиз, сузларнинг магзини чакд олдингизми?“ дегандай
гулимсираб куйди. Унинг бу кили™ Кдмбарга малол кел-
1и. „Бу одам ё телба, ё зерикканидан бекорчи кулокка
5*либ утиргандир“ , деб уйлади-да:

— Дори борми? — деб суради.
— Менда йУк. Бу дорини топиш кийин булса \ам, ле­
т и анконинг уруга эмас. Бир-икки ошналардан суришти-
?иб кураман, эрталаб бир муралаб утсангиз, Худо хо^ласа,
юрингиз кулингизга тегади. Факат, укажон, бир нарсага
исабланмайсиз: агар дори узимда булганида мен савобталаб
иамман, энг арзон нархда берардим. Биласиз-ку, битта
юри унта дорихонада ун хил нархда сотиляпти. Ошнала-
?им канчадан ба\олашган, менга коронку.
— Хижолат булманг, бунака гапларни х>озир ёш бола
vaw билади. Пул топилади, ота топилмайди.
— Отангизга балли! Кириб келишингиз билан кузимга
жча бамаъни куринувдингиз, кузим алдамабди. Дори
м^она ота \акдда яна битта туртлик айтиб берайми?
— Кейинги сафар.
— Йук, ran келиб колганда эигатиш керак, турт дакика
*акгингизни оламан.
У киши К^мбарнинг бурилганига эътибор бермай,
гуртлигини Укиди:

Атодин хато келса кУрма хато,
Савоб бил хато килса дога ато.
Атонинг хатосини билгил савоб,
Сени юз балодан куткаргай Худо.

408 То%ир Малик

Назм оламидан анча узок Кдмбарга бу тУртлик галати

эшитилди. Бу одам унга гуё таъна долаёттандай туюлиб,
кршларини сал чимирди-да:

— Менинг сггам хато кнлмаганлар, — леди.
Харидор йигит туртликни нотугри тушунганини анг-
лаб, у киши айбдор одамнинг овозида илова цилди:
— Илохдм шундай булсин. Лекин... беайб Парвардигор.
Кдмбар гапни чузгиси келмади.
— Соат не чада келай, сакхизми ё тУ1жизми?
— Унда келаверинг...
Кириб келишда бамаъни кУринган йигит дорихона му-
дирининг \афсаласини пир цилиб чикдб кетди.
Кдмбар „Озодликка чикканимдан кейин беш-ун кун
фак,ат туйиб ухлайман“ , деб орзу киларди. Назарида уни
„маловат“ отлик, неъмат инти к. кутаётгандай эди. Албатта,
уйнинг \авоси, юмшоц тушаги, тукин дастурхон, дустлар
мехри... \аловат белгилари эди. Огасининг дарди, машина-
сининг сотилиши, хизматидан мосуволик, опасининг кос­
мата... уни кунгил халоватидан жудо килган эди. Кунгил-
да \аловат йук, экан, кузга уйку келарканми? Уйидаги ик-
кинчи кеча \ам ру* азобида утди. Эрталаб со^олини олаёт-
ганида ичкари хонада утирган онасининг зорланишини
эшитиб, диктат кдлди.
— Жон кизим, сенга осонмаслигини билиб турибман.
Сени уйласам, юрагимга битта зирапча кдцалиб тураверади.
Лекин... а^волимизни куриб турибсан, эринг билан ярашиб,
к,айта к,олганинг маъкулмикин? Эринг одам буламан, деб
к^сам ичибди-ку?
— Ойижон, ушанинг кдсамига ишоняпсизми? — деди
опаси йигламсираб. — Борсам энди улигим чикдди. Бир
марта пичок, олиб кувлагани камми?
— Турмушда шунакд аччик,-чучук ишлар будиб туради,
кизим. Эринг пушаймон еб юрибди. Сен унга ачинсанг,
Худо сенга ра\м килади.
Кдмбар юзини артиб, сочикни крзиедд илгач, ме^мон-
хонага кирди. У остона \атлаши билан она-бола гапни бас
кдлишди. Камбар аввалига бу гаплардан бехабардай утир-
ди. Опаси чой куйиб узатаётганда унинг ёшланган кузла-
рига кузи тушиб, онасига кдради-да, кэтъий фикрини баён
кдлди:

Яимилдиц етпим %олди 409

— Ойижон, к^за синиб булган, ямайман, деб овора
Члманг. Опам кетмайди. А^волимиздан \ам нолиманг.
Бошк,алардан кам жойимиз йук,, Худога шукр.

Чойни ичди-ю, онасининг зурлашига к,арамай, тамадди
цилмади. Дорихонага шошилди. Хаёти шу дорига боглик,
^либ к,олган отаси, назарида, унинг йулига интик, тики-
тиб ётгандай эди. Дорихонага белгиланган соатдан анча
длин кириб келди. Дорихона мудири уни кечагидай илик;
1>тиб олиб, мактади:

— Баракалла, ота уши! „Бу йигит менинг эмас, узининг
¿йтган вак^ида келади“ , деб ^аракатимни эртарок; бошлаб,
u t o кдгсмаган эканман. Бахти кулган йигит экансиз, Худо
иангизнинг дардига шифо берсин, дори тогтилди, — шун-
:ай деб пештахта остидаги тортмадан куги олиб узатди-да
»•лова кдлди: — унта уколдан кейин янги юрак куйиб ку-
йилгандай булади. Невара келин эмас, эвара келин \ам
•лрадилар, Худо xoyiaca!

К,амбар ра\мат айтиб, кеча урток^тари берган хатжилд-
<и узатди.

— Тукилганингиз тулсин, укажон, „Ердан топсанг \ам
-анаб ол“ , деганлар, бизнинг юмушимиз шунак,а, ранжи-
чайсиз, — деб хатжилдни очиб, бели букилмаган унта юз-
■аликни санади-да, Камбарга савол назари билан к,араб,
лё хижолат булгандай илова к,илди: — Кеча айтганимдай...
• ёк?шнг ба^оси бошкэчарок, экан... яна икки юз кушасиз,
•кажон. Саломатликка ишлатиладиган нарсанинг нархи
.авдо кдлиб талашилмайди, дейишарди, мен \ам шу ирим-
u амал кдииб, индамай олаверган эдим.

Камбар буни кутмаган эди, кули беихтиёр чунтакка
огурди. Авваллари ёнидан беш-олти юз доллар аримасди.
Кул курук, чунтакка тушгач, бадани зириллаб кетди. Хам
1ламдан, \ам уятдан ёниб кетай деди. Йигит кишининг
чунтагида икки юз доллар булмаслигининг \еч кдндай ай-
5и йук,- Лекин катта гапириб, катта харжлашга урганган
1дам учун бу \олат шунчаки уят эмас, балки хорлик эди.

— Акахон... колганини сал туриб олиб келиб берсам
Зуладими? — деди унинг кузига к,арашга ботинмай.

— Менга крлса, эрта-индан берсангиз \ам майли-я, ле-
шн... бировнинг омонати-да.

— Унда ярмини ола турай.

410 Тоздир Малик

— Битталаб сотилмайди, эгасининг шарти шунахд.
Кэмбарнинг зардаси кдйнаб, машина калитнни пештах-
та устига ташлади.
—Уэога билан бир соатда келаман.
—Укажон, ранжиманг, ииюнмаганим учун айтаётганим
йУкбу гапларни, мен савобталаб одамман. Майлн, эгасига
айтарман, у \аы савобталаб, сабр килади.
Кдмбар ,Д е, савобталаб болтан сенларни.. “ деб ичида
сукинди-да, дорихонадан чицди. Касалхона кучасига
бурилганда бир кекса киши кул кутарган эди, машинани
т^хгатди- Кдоиянинг борадиган жойи шу томонда экан,
кеча Сардорга айтганидай, шу йусинда киракашлик фао-
лиятини бошлади. Кдрия манзилга етиб боргач, унта битта
минг с^млик узатди. Кдмбар бир пулга, бир кэрияга норо-
зи \олда кдраб олиб:

— Бунингиз кам, отагинам, яна туртта кушинг, — деди.

— Инсоф сари барака, ука, борини бердим, крлганига
дуо кдлиб кУяман.

— Болаларингиэни дуо кдлсангиз, чунтагингизга купрок,
пул солиб «уйишади. Бунака пул билан автобусда юрсан-
гиз \ам буларди.

Дуо билан осон кутулишнн уйлаган кдрия бу гапни

эшитиб, энди баланд келди:
— Сени инсофсиз десам, одобсиз \ам экансан-ку! К,а-

риларни иззат килишни аданг ургатмаганми?
— Адамга тил теккизманг. Инсофдан гапиришдан ол-

дин \ак,ни тУлаб, ^алоллаб юришни Урганинг.
— Дуо киламан, деяпман-ку...

— Дуоингни пишириб е! Туш машинадан!
Кдрия туша туриб уриндикта пулни ташлади. Разаб-
ланган Кдмбар пулня олиб гажимлади-да, унинг ортидан

отди. Бир неча дакода давом этган киракашлик фаолия-
тига шу йусинда якун ясади. Шифохонага кириб, дорини

врачга берган эди, у „Ю ринг“ , деб отаси ётган хонага

бошлади. Йул-йулакай хдмширани хдм чакирди. Отаси уй-
куда, юзи кечагидай крнсиз эмас, нафас олиши равон эди.

Х,амшира кутини очиб, Кдмбарнинг кузи олди-да, дорини
эм игнасига тортди.

— Дори адангизда туради, узларидан олиб эмлашади,—
деб изо* берди врач.

Чимилдщ етим цолди 411

— Сизга ишонмагандай ran килмадим шекилли? — деди
Кдмбар бундан ажабланиб.

— Гап килмадингиз, тартибимиз шунака. Беморларда
луб\а уйконмаслиги керак.

— Ш у дорининг узи етарлими ё яна керакми?
— Бир-икки кун таъсирини курайлик-чи, зарур булса
жтаман...
Кдмбар ташкарига чик,иши билан Сардорга кунгирок
цнлиб, икки юз доллар зарур булиб к,олганини айтди. До-
ркхонага якин жойда учрашишга келишдилар. Сардор якин
ирофда экан, шекилли, куттирмади.
Кдмбар машинасини дорихона рупарасида тухтатиб,
Сардор узатган пулни олди.
— Битта дори канчага тушди? — деб суради Сардор.
Кдмбар кечаги ва бугунги савдони айтиб бергач, Сар-
лор унинг кулидаги пулни кайтариб олди.
— Бу хунасани жазолаш керак экан. Сени *ариф ки-
дибди. Духтир минг деган булса, демак, хдмма жойда минг
оулади. Сен машинада утириб тур, хрзир кириб икки юз-
ни бераман-у оркамдан чикиб, узи сенга икки мингни са-
наб бериб, кечирим сурайди.
— Йук, — деди Кдмбар пулни кайтариб олиб, — пул до-
рига кетди. Агар латта-питтага кетганида юмалатиб булса
\ам, тепиб булса \ам ундирсак арзирди.
— Унда келишамиз: дори яхши таъсир килса, индамай-
чиз. Булмаса, икки минг елкасида тураверади, сен гинг
демайсан.
Кдмбар пулни ташлаб чиккдч, Сардорга савол назари
оилан каради-да:
— Бир жойда чой ичайлик, маслахдтли гап бор, — деди.
— „Кутарма бош“га ^айда.
Сардорнинг „бош огрик“ килиш \акидаги таклифини
рад эттан Кдмбар, хизматчи чой олиб келиб куйгач, кира-
кашлигини айтиб берди. Сардор дониш а^лининг ривояту
\икматларидан хабардор булганида „Э вой, Хизр бува ка-
рия куринищда учраб сени синаган булса-чи, дуодан КУРУК
колибсан-ку“ , деб афсусланармиди? Бунака яхшиликлар-
дан нари юрувчи одам нима дерди?
— Боплабсан! Чол-кампирлар шунака сурбетликка урга-
ниб олишган. Сал нарсага дуоларини пеш килишади. Мен-

412 То%ир Малик

га \ам бир-икки луч келишганда „Дуоларингни пишириб
е!“ деганман.

Дустнинг бу гапи Кдмбарнинг кунглини кугариб, мак,-
салга кучди:

— Кушма корхонангда битта буш урин борлигини ай-
тувдинг...

Сардор дустига ялт этиб каради, гапи га ишонмагандай
булди.

— Буш урин борлигини шунчаки айтмовдим, факдт
сен га аталган биттагина буш урин.

— Хужайинларинг билан гаплаш. Шарт-шароитларини
менга тушунтир.

— Шарт битга: хужайин тур деса, турасан, ул, деса ула-
сан! Лекин... — Сардор кулиб куйди, — сен куркма, хужа­
йин \ечам „ул“ демайди. Шароитни куриб турибсан. Мен-
ки шунаца юрганимдан кейин сен шо\она яшайсан.

-Н ега?
— Чунки сен мендан кура акдпироксан. Хужайин акл-
ли одамларни яхши куради. Шу ак,линг билан ярим йилда
унинг унг кулига айланиб крлишинг мумкин. Шунда
менга \ам маза булади, соянгда ялло килиб юравераман.
Фак,ат... айтиб кУя крлай, нозик томони э^ам бор: бу иш
эмас, уйин! Жуда катта уйин. Жоннинг хатарга куйилиши
\ам бор. Кунга жонни тикасан-у, кул келиб цолса пулни
санаб утирмайсан, тарозида тортиб оласан.
— Менга акл ургатма, тушуниб турибман.

КИЙИН МАСАЛА

Жанлон ярим кечада хуишга келди. Эрталабки курикда
врачлар „Х.аёти хавф остида эмас“ , деган хулоса билан ре­
анимация хонасидан умум ий булмага олишди. Хонадаги
олти уриндан учтасида узига ухшаб автщалокатга учраган-
лар ёттан эди, биттаси кайфда болахонадан йикдлган, бири
курилишдаги \авозадан тушиб кетган, яна бири хотини
билан жанжаллашиш окибатида бошига урилган това
зарбидан азоб чекаётган бечора эди. Жавлон улар билан
танишишга улгурмай, ота-онаси кириб келди. Отасининг
жиддий тикилиб, „Нима булди?“ деган саволига жавоб бе-
ролмай, ниго\ини олиб кочганида онаси йижсини бошлаб,

Чимилдщ етим цолди 413

•ни бу к^йин ахводдан куткарди. Углидан жавоб кутаётган
адам энди хотинини овутиш билан банд будди. Врач ки-
гнб, „Углингиз эрта-индин уйингизда булади“ , деб ишон-
•нргач, „Худо бир асрабди, Узига шукр", деб изларига
адйтишди. Ота-онаси кетиши билан \амшира кириб, уни
¿ю щ ца хонага кучирди.

Жавлон „Кимнинг мар\амати билан бунакд жой насиб
/тли“ , деб уйлаб ётганида эшик аста очилиб, Севаранинг
ташвишли чехраси куринди. Жавлон уртокдарининг кели-
л ш а н умидвор, бирок, Севаранинг келишини мутлакр
»лтмаган эди. Шу сабабли кдйин муаммога дуч келган
эогча боласи каби огзини очганича котиб колди. Севган
цнзини куриш *ар кдндай йигитга завк, бахш этади. Бемор
оулса, шифо етгандай енгил тортади. Ичида кузгалаётган
^грик, \алокат ок^батими ё дорининг хуморими, билолмай
гаранг ётган йигитда енгиллик туйгуси эмас, балки нори-
юлик уйгонди.

Севара салом бергач, таклиф булмаса хдм, каравот ёни-
лаги стулга омонат утирди. Катга ёшдагилар бунакд \олат-
ла каловланиб утирмайдилар. „Кднака бурга тепди?" ёки
-Тинчликми, нима булди, курк^тиб юбордингиз-ку“ каби
гаплар билан \ол-а\вол сурашни бошлаб юборадилар. Ай-
римлар эзмалик кдпиб, булиб утган вок;еани миридан си-
рнгача сураб-суриштиради. Булиб утган вок,еада узини
цдхрамон килиб курсатиш истагида булган бемор \ам
^ринмай, хатто озгина кушиб-чатиб бир-бир \икоя кдпиб
оеради. „Беморни толик^ирмаслик керак“ , деган одобни
билганлар эса, халокатни эслатиб, ярасини янгиламаслик
>"чун гапни купайтиришмайди.

Кунглини забт этган йигитнинг \алокатга учраганини
эшитиб, куркиб кетган к^з гапни нимадан бошлаши керак?
Тинчлик эмаслигини била туриб, „Тинчликми?“ десинми?
Нима булганини била туриб „Нима булди?“ десинми?
Унинг бу ондаги нияти юраги ортик, бардош бера олмайди-
ган шубхдцан кутулиш учун йигитни гапиртириш, ха^и-
кдтни, киши ни акдцан оздириши мумкин булган рост гап­
ни унинг уз огзидан эшитиш эди.

Х,айрият, Жавлоннинг узи тилга кириб, мушкулини
осон кдгсди:

— Кимдан эшитдингиз? — деб ютинди.

414 То%ир Малик

— Кечаси милиса келувдими? Уша одам Назиранинг
акаси экан. „Сен билан бирга З^ийдиган йигитни машина
уриб кетибди“ , деб айтибди...

— Ха... — дели Жавлон уйчан. — Кдерда укршимни су-
риштирганидан кейин галати тикилиб крлувди-я. Шунга
экан-да.

— Кднака машина уриб кетганини айтмабсиз?
— Крронгада курмадим. Крчиб кетди.
— Сиз ёлгонни эплаб гапиролмайсиз. Сизни машина
уриб кетмабди, урилган машинада утирган экансиз.
— Шунакдми? — Жавлон енгил инграб, юзини бурмок,-
чи булди, — Унда... Назиранинг акасига айтиб кУйинг,
урилган уша машинани топсин.
— Мен айтмасам \ам топишади. Хар \олда уша ошна-
ларингиз билан бирга булгандирсиз?
— Нима, Назиранинг акаси тергов кдлишни сизга топ-
ширдими?
— Жаэушнгиз чюдиасин, \озир гапиришнинг урни эмас-
ку, лекин кейинги пайтдаги юриш-туришингиз галати бул-
япти... Гапларингиз \ам бир хил пайтда крвушмай кщяпти.
— Жинни буляпманми? Унда жиннихонага ётк^за кр-
линг. Жиннихонада Назиранинг опаси ишламас эканми?
Се вара урнидан туриб кетди. Таъсирлангани, туйгулари
жушганлиги кузларини пуртанали булутдек тусган туман,
бетларидан сочилган оловлардан сезилди. Кдз лабларини
тишлади. Тилига келган гапларни шу йусинда тутиб к;ол-
мокчи булгандек эди. Унга тикилиб ётган Жавлон газаби-
ни енгади, деб уйлаб янглишди. Севара туйгуларини эр-
кин куйиб берди. Огзидан гуё туфон отилиб чикди:
— Нега унакд дейсиз? Сиздаги узгаришни юрагим сез-
маса... Укдшларингиз \ам...
Жавлон куккис кучайган оф ихдо чидолмай, инграб
юборди. Севара шошиб крлиб, икки кафтини унинг икки
бетига куйди. Инграшга тулгониш кушилгач, шошилиб
турди-да, хамширани чакдрди.
— Севара, ра^мат, сиз бора крлинг, — дели Жавлон яли-
ниш охднгида.
Хамшира х,ам „Бора к;олинг“ маъносида ишора кдлгач,
Севара изига к,айтмок^и булди. Эшикни очган ма^адца
халта кутарган Ш охддни куриб, унга савол назари билан

и в а диц етим цохди 415

а й н . Шохдц хеч нарсани билмайдиган одамдай кулим-
1С-*б. „Севара, яхшимисиз?“ деди-да, узини четга олиб,
|~1 йул б$аиатди. Севара ташкдрига чикди-ю, лекин ке-
и г а кунгли булмай, сал наридаги уриндикда бориб

Шо\ид эса эшикни ёпиб, эм игнасини тайёрлаётган
■пиирага бир куги шоколад узатди. Хамшира „Вой, нима
ьт-лрдингиз овора булиб“ , деган сохта мулозимат билан
•гани олиб, стол устига куйди.

— Уртогамга ширин цизлар кдраб турса, тезрок, тузала-
г — деди Ш охдд кдзларга ёк;адиган мулойим о\ангда.

— У ртотнгиз анча тузалиб колдилар. Алохдда палатага
иирганингиз яхши булди. Ярада хавотир й ^ -у огрик,
маймаётганга ухшайди.

— Шуни кунглим сезиб, янги бир зур дори олиб кел-
ш Хозир шуни томирига берсангиз, кузлари мошдай
■чади.

Шохдд жигарранг чарм барсеткасидан дори тулатилган
• нгнаси олиб узатди. Буни курган Жавлоннинг кузлари-
| >мид учкунлари пайдо булди. Хамшира эса бир узатил-

эм игнасига, бир Шохддга, бир Жавлонга кдраб хаво-
ога тушди. Шохиднинг муддаосини сезган булса-да:

— Нима бу? — деб суради.
— Янги дори. Мен ТошМИнинг бешинчи курсида
^иман. Профессор Баракахужаевни биласиз-ку? Бу ерга
« маслахатга чак^риб туришади-ку? Ш у одам хам ме-
*нг устозим, хам тогам буладилар. Огрикни босадиган
•.-обаралгинсупер“ деган дорини уйлаб топганларини
читганмидингиз?
— Эшитмаганман. Лицензияси борми бу дорининг? —
ми хамшира кескин охангда. Шохид эса ундаги узгариш-
» сезмагандай, тусини узгартирмади, факат овозини сал
•стлатиб, махфийлик охангини берди:
— Тугрисини айтсам, узимиздан лицензия олгилари
ч Четга сотмок^илар. Хозир фак;ат таниш-билишларга
гриб турибдилар. Бу ёгани сурасангиз, нархи хам осмон-
| огайнимга деб икки доза олдим. Биттасида яхши булиб
гса, иккинчиси сизники.
— Йук„ мен билмаган доримни беролмайман, — хамши-
| шундай деб тисланди.

416 Ттрлр Малик

—Менга ипюнмаялсизми? Мана паспортим. Икки соат
лейсизми, йнгирма соатми игу ерда утнраман. Бир нима
булса узим жавоб бераман.

Шохид паспортный ярим очиб, \амширага якинлашди.
Иккита йигирма лолларликни курган \амширанинг кдраш-
лари Узгарди.

—Паспортим сизда турсин, —леди Шо\нд. кейин пи-
чирлашга утди: —Ичилагиси сизники.

Хамшира иккиланиб кдраб тургач, кулкопини кийиб,
эм игнасини ладил олди-да. куз караши билан чунтагини
курсатди. Шохид бу ишорани англаб, кулимсираган \олда
пулни унинг чунтагига солиб куйгач, гапини давом эттирди:

— Бу лори дунё табобатида инкилоб ясайди, ишонаве-
ринг. Бултур кулим синиб, лод леб ётганимда \ам шу до-
ридан килиш ганди. Бир пасла оррикни босди.

Дори томирдаги конга аралашгани хамон Жахонгир-
нинг балани ро\атланиб, кузларини юмди. Хамшира эм
игнасини Шохидга узатиб, „Кучага чикданда ташлаб юбо-
ринг“ , леди.

— Ояайним оф икка бушрок, жони ширин-да, — леди
Шохид эм игнасини барсеткасига жойлаб.

— Уртогингизнинг иродаси жуда буш экан, — деди хам­
шира, Жавлондан куз узмай.

— Кулингиз енгил экан, мана энди пишади-да, — деди
Шохид. — Мен нима килай? Пойлаб утирайми?

Хамшира Жахонгирнинг билагини ушлаб, томир ури-
шини санади. Кейин ковогани кдйириб, кузларини кур-
гач, „Кетаверинг“ , деб рухсат берди.

Шохид дахлизга чикиб, Севаранинг Утирганини кур-
гач, нима килишини билмай, аввалига иккиланди. Сунг
дадил якинлашиб деди:

— Дори берди, ухлаяпти, безовта килмаслик керак экан.
— Мен бир оз утираман, — деди Севара унга карамай.
— Истасангиз, уйингизгами, укишингизгами ташлаб
Утишим мумкин.
— Кеча биргамидинглар? — Севара энди унга тик кдра-
ди. Лекин Шохид бу карашдан чучимади:
— Мен бир бечораи нотавон, кечадан бери угирлаб
кетилган машинамнинг ташвишида юрибман.
— Машинангизни Ушрлаб кетишдими?

Ъ.*илди% етим цохди 417

Шохдц ишонкдрамай берилган саволдан гангимади,
»-инча, исте^зо билан жавоб берди:

— Шунакд булиб колди, овсарни туянинг устида \ам
г- цопаркан.

Уйдан яхши кайфият билан чикдан Шох,ид аввал ма-
~*наси масаласини пишитиб, кейин бу ерга келиб, Жав-
1 -'нинг мушкулини осон кдлгач, янада шодланди. Шу
Лгбли кдзнинг жигига тегиш унга хузур бахш эта бошлади.

Бундан икки соат олдинги кайфияти бутунлай бошкдча
:я Тунги рух; азобидан кейин кун ёйилгунча ухласа-да,
г- *удини нимадир эзиб тураверди. Нонушта кдлишга иш-
-ivcH булмаса-да, онасининг зури билан ошхонага кирди.

>т ичасанми, тухум ейсанми?“ каби саволларга жавобан
-Отнни буриштириб куйди. Онасининг кечкурунги зугуми
г- \олган, аксинча, ме?фи ошгани сезилиб турарди. „Ш о-
лч-жа^оним, нега кайфиятинг йук“ , деб сурайвергач,
«ашинасини угирлаб кетишганини“ беадад гам никрбида
1ХТЛИ.

— Ким угарлабди? — деди онаси бу янгиликдан гангиб.
— Ойи, угри отини ёзиб кщдирадими?
— Энди нима булади? Милиса топиб берарканми?
— Шу пайтгача кимникини топиб берган, \е ч эшитган-
оиингиз?
— Нега адангга айтмадинг?
— Айтишга куймадингиз-ку? Энди адамни узингиз
лраб“ берасиз. Аммам Самига „мерс“ сшиб бераётган эмиш.
Тулини тулаб куйишибди.
Шохдцнинг кеча уйлаб куйган режаси иш берди. Она-
:-л бирданига узгарди-кщди:
— Нима? Уша овсарга „мерс“ олиб беришарканми?
— Овсарми ё овсармасми, уларнинг ёлгаз угли. Менам
пгизман. У ухдмайди, мен Укийман. Ана энди узингиз
■Яланг: „мерс“ кимга ярашади? Рихсихоннинг Шо\-жа*о-
■>игами ё Латифахоннинг овсаригами?
— Бупти. Куй, ушани \адеб гапираверма. Х,али аданг
1глсинлар.
— „М ерс“дан камига кунманг.
— Кейинги пайтда адангдан тийин чикдши кийин бу-
тнб колди. Бугун вак^лирок келиб, „ада-адажон“ деб сен
ум илитгин. Гап кайтармагин.

— ILnFOH у м и д л а р д а ш т и

418 Тозрлр Малик

Бунакд гапларга энг беодоб бола >^м „Хул булади,
ойижон“. деганда Шо\ид деыасшши? Куз олоида оппок,
„Мерседес“ гавдаланганда кайфияти чог булмасинми?! Му-
нажжимлар бу кунни ннма дсб таърифлашганини билмай-
ди-ку, лекин кечаги фалокатдан кейин унинг куни кулиб
тургандай эди. „Машинамни Угирлатдим, де“, деб ургатган
акахони тонгга кддар ишнннг бу ёгани фм пишитиб куй-
ган, кечкурунги учрашушха машинани яп-янги кдлиб бе-
ришга ваъдалашган уста эрга тонгда уни булак-булакка
булиб ташлаш топширипши олган эди. Фар\од булакларга
булиниб сотиладиган машина хисобидан эски нархда дори
бергач, Шо\иднинг бафи дили яйраб кетди. „Мерседес“ни
кдйси автосалондан олган маъкулрок, эканини \ам масла-
хдтлашиб олди. У тутилмаган $тлига сумак олиб шодлан-
ган ота кувончида мает эди.

Мана шу хурсандчилиги Севара олдида тухтаб, цитмир-
лик килишга ундади.

Севара унинг кайфияти аъло эканини сеэди, лекин са-
бабини билмади. Гапларини шилкимликка йуйиб, кошла-

рини чимирди:
— Туяни устида ит крпган булса, мени кдйси машинада

олиб бориб куймо^чисиз? — деб савол назарини ундан уз-

мади.
— Сизга аталганини угирлашмади, кетдикми9

— Утрлаш м аган булса, йулингиэдан колман г.

Севара „Сиз билан гаплашишга токдтим йук", дегандай

юзини бурди. Шохдд шилкрмлигини охирига етказмай,
кетгиси келмади. Ишшайиб тикилиб тураверди. Севара

унга бир к,араб олиб, „Нима кдпиб турибсиз?“ деди.
— Биринчи эрингизга \айронман, шундай ширин тилли

хотинни нега к^йди экан?

Севара унга ялт этиб кдради, кузларида раз .5 чуглари
ёнди, лаблари титради. Шарт туриб „Туркинг курсин“ , деб
чик^б кетгиси келди. Лекин бу шшщим олдида енгилиш-

ни истамади.
— Эътиборингиз учун, биринчи эрим мени куймаган.

Билмасангиз билиб олинг, шу тилларимдан учган за^арли

уклардан яраланиб жувонмарг булган.
— Ш у гапингиз ишонарли чикди. Биринчи эрингизни

Худо ра\мат кдлсин.

ымихдиц етим %олди 419

Уз кдпипедан *узурланаётган йигит к^знинг угли ни-
лига дош беролмади. Шилк^млигини давом эттиролмай,
ггишга мажбур булди. Хонадан *амшира чик^ач. Севара
кнрсам буладими?“ деб суради.

— Доридан кейин ухлаб крлдилар, безовта килмаганин-

маъкул.
— Жимгина утираман... бирпас утираман, — деб ялинди
свара.
\озирги иши фош булиб кщишидан чучиган \амшира
лгьий тарзда „Й$т<;“ дегач, Севара бошкд гапирмай, жо-
ига к,айтиб утирди.
Турмуш курмаган бокира кизга „биринчи эринг“ деб
пил тарзда гапирилса \ам газабдан сапчиб кетиши тайин.

Севара Шо^иднинг бу гапидан газабланмади. Чун-
а „биринчи эр“ хдкдцаги гапни Шо*ид тук^маган, балки
кки \афта олдин кдзнинг уз огзидан эшитган эди.

Уша куни дарсдан чик^б сайр кдлиб юришганда Жав-
эн жонажон урто™ ме^монга чакдрганини айтиб, Севара-
и бирга боришга таклиф этди. Севара танимаган жойга
^ришни истамади, Жавлон эса ялиниб туриб олди. К^з

„купи билан бир соат утириш“ ваъдасини олгач,
«кай. Севара оёги тортмаган жойга бормасликни маъкул
<рарди. Ж авлоннинг раъйини кайтармай янглишгани
<ун кейин узини узи айблади. Ме^мондорчиликка айтган
тготнинг кимлигини яшайдиган уйи билдириб турарди.

кщ ган уйда камтарона яшайдиган оиланинг
арзанди бундай \ашаматли саройга дадил кириб боравер-
айди, мезбонлар билан дарров апок-чапок, ^ м була олмай-
.! Шифти черковники каби суратлар билан безатилган,
:ворларининг жимжимаси кузни олувчи ме\монхонадаги
:о\она дастурхон атрофидан узига оро берган йигит-к,из-
1р жой олишган эди. Утирганларнинг, айник,са, к^злар-
инг сипо кийинган Севарага беписанд кдраб куйишининг
шёк, уларнинг дунёсини фош килди-куйди. Бундан Сева-
1нинг кунгли огриди, ёнида Жавлон булмаганида шарт
Филиб чик^б кетарди. „Бу эркатойлар билан каерда то-
иша крлган экан?“ деб уйлагани \амон, Жавлон бу уйни
М1гандай „мактабдаги синфдошларим“ , деб изо* берди.

Йигитлар *ар турли телефонларини бир-бирларига кур-
1тиб мак^аниш билан банд, цизлар эса даврага бегона

420 Toigup Малик

дознинг кушилганини унутиб, Париждаги модалар уйидан
ran бошлагач, бу езда Канар оролнда дам олган маъкулми
ё Кипр тузукми, деган масалани ечишга киришиб кетищди.

— Халаваччамнинг тугилган кунини Австрияда уткдзи-
шаркан. Хамма цэрнндошлар бигга самолётда бориб, беш
кун тураркан-да, яна уша самолётда кдйтаркан, — деди
гурда утнрган доз лабинн буриб. — Мен Милан оркдли бо-
раман. Т^йга кияднган куйлагимни мамулям уша ерга за­
каз долибднлар.

— Зур-ку! За одно Италияни куриб келаркансан-да! —
деди ёнидагиси \авас билан.

— Италия менга вабше ёкучайди.
Се вара бу гаплардан безнб, ваъда долинган бнр соатга
чидолмаслигини фа\млади. Тантик, дозларнинг гапларини
эшитмаётгандай ме\монхона деворларига осилган суратлар-
га кдради. Девор жимжимасига мос келмайдиган дидсиз
суратлардан энсаси котди. Жавлонга „Кета кщайлик“ , де­
ган илинжла кдраганида дозлардан бири уни майна долиш
мак.садида савол берди:
— Сизга-чи, Италия ёкддими?
У „Чет элда булмаганман“ , деган жавобни эшитиб,
шунга яраша камситадиган ran тайёрлаб куйган эди. Унинг
мацсадини англаган Се вара кув куэларига кдраб, исте*золи
жилмайди:
— Йук, менга \ам ёк^айди. Учи#чн марта борганимда
икки кунга зурга чидаганимни, ана, синфдошларингга айт-
ган эдим, Жавлон, эсингиздами?
Бу кутилмаган гапдан Жавлон довдираб, кулимсираб

КУЯ К.0ЛДИ.

— Ана, Италия деворда осиглик турибди-ку, нимаси
яхши? — Севара шундай деб эшик тепасидаги суратга ишо-
ра кдлди.

— Йуг-е, шу Италиями? — деб ажабланди савол берган
киз.

— Италиянинг киндиги, — деди Севара уларни мазал
долишда давом этиб. — „Помпеянинг охирги куни“ . Бу
суратнинг номи шунакд. Хозиргача \аммаёгини кул босиб
ётибди.

— Кул дейсизми?
— Ха. Вулконнинг кули.

Ълмилдщ етим цолди 421

— Италияда вулцон отилганми? Ф у, вабше бормаслик
ьсрак у ёкда.

— Австрия \ам унча зур эмас, угрмонлари бор-у, лекин
¡ах босиб ётибди. Бултур тутилган кунимни Черногорияда
•тказувдик, Мадонна келишга ваъда берган эди, охирги
1уни Африкадаги бир кора ялок миллиардер йулдан уриб
*стибди. У ёкнинг ашулачилари \ам узимизникига ухша-
пн бетайин экан. Бир долларнинг учини курсатиб куй-
^анг, узини томдан ташлайди. Майли, бу йил Монте Кар-
юни мулжаллаб турибмиз, Мадонна булмаса, бошкаси бор.
Ьиринчи эримнинг бу ердаги ишлари битса, кейинги *аф-
■ада Сан-Франсискога кучиб кетамиз. У м им уша ерда ту-
гилса, Америка граждани булади.

— К^з булса-чи?
— Угиллиги аник, „У ЗИ “да куришди.
Ишонч билан айтилган бу дабдабали гапларга кизлар
«шониб-ишонмай, бир-бирларига савол назари билан кд-
яшди. Ишонай дейишса, чет элларда ялло килиб юради-
~ан киз бунака сило кийимда юрмаслиги керак. Ишонмай
»ейишса, киприк *ам кокмай бурро-бурро гапиряпти...
Кавлоннинг таажжуби киэларникидан беш баттар эди.
Геваранинг озгина шаддодлиги борлигини биларди. Х,озир
"ап бошлаганда сал китмирлик килгиси келди, деб уйлаб
*ди. Биринчи эр *акида гапира бошлаганида нафаси кдй-
иб кетди. „Илтимос, булди кила колинг“ , деган маънода
лшрикларини пирпиратиб карали. Севара йигитнинг бу
£>лга тушганини сезиб кувонди. Бас кдлиш урнига авж
идиришни истади. Бахтига, кизлардан бири лабини буриб
авол берди:
— Боятдан бери „биринчи эрим“ дейсиз, иккинчи эрин-
нз \ам борми?
— Балки учинчиси \ам бордир? — деган пичинг билан
юшка киз дугонасини кувватлади.
Севара бу пичингга а\амият *ам бермади. Бир култум
иарбат ичиб ро^атлангандай кузларини сузди:
— Хозирча йук, — деди чимирилиб. — Иккинчисининг
,ам, учинчисининг *ам урни буш — вакансия! Лекин бу
ринларни эгаллашга ишкибоз хомтама даъвогарлар куп, —
иундай деб Жавлонга утирилди. Баъзилар бу ниго^нинг
1аъносини англаб, бир-бирларига саволомуз кдраб олишди.

422 То%ир М алик

Севара бунлан янада крнидоб, давом этди: — Нима учун
эркаклар иккинчи хотин орзуснда юрадилар-у, хогинларга
мумкин эмас? Кдни феминизм, кдни тенглик? Хстгиннинг
*ам битта-иккита реэерви б^лиши шарт. Эр ташлаб кетса,
бир хафтада бошкдсига уйланиб оладими? Хотин-чи? Ев-
ропада куп булар экансиэлар, намотки шунга акдпаринг
етмайди? Европада уйнаши йУк хотинни ношуд санаб,
бунакд олий табакд давраларга к^шишмайди. Хаёт одамга
бир марта берилган. Ш унинг учун кенг кулоч отиб яшаш
керак. Венециядаги модалар уйига бориб келиш бклан би­
ровни койил к,олдирадиган замонлар Утиб кетган.

Севара т о м о т куригандай яна шарбат *уплаётган эди,
Жавлон бу масхарабоаликка ортик, токдт дола олмай, дос-
кд жимликдан фойдаланиб к;олди:

— Севарахон, биринчи эрингиз ярим соатга рухсат бер-
ган эди, яна мен балога крлиб юрмай.

Жавлон пичинг билан гапирмо^чи эди, лекин норози-
лик охднги кучлилик долди. Севара унга нозланиб кдраб,
эринибгина урнидан турди.

— Сизлар билан танишганимдан хурсандман. Сан-Фран-
сискога жойлашиб олганимдан кейин чаммангизни ме\-
монга таклиф этаман. Бир мазза долиб келасизлар. Ха,
айтмок^и... — Севара нозли жилмайди, — менинг хотирам
сал чатокрок^ Париждами ё Мадриддами куришиб кщсагу
ганимасам, ранжиб юрманг. Ш у ерда танишганимизни эс-
латиб куярсиз.

Севара курсатгич бармошни лабига теккизиб, уларга
буса *адя этгач, эшик томон юрди-ю, тухтади. Эшик ёни-
даги суратга бир оз тикилиб турди-да, мезбон йигитга к;а-
ради:

— Суратлар ни*оятда гузал, узингиз танлаганмисиз? —
деди хдвас билан.

— Йук, адам аукциондан сотиб олганлар. Жуда дом-
матба^о, — деди йигит гурур билан.

— Лондондаги аукциондан сотиб олган булсалар ке­
рак, — деди Севара уйчан тарзда. Кейин ниманидир эсла-
гандай давом этди: — Ха, уша ерда кугрувдим. Бир я*удий
миллионернинг сотиб олишга курби етмаган эди. Адангиз
сотиб олган эканлар-да?

— Шунакд булса керак.

%ииилдщ етим цолди 423

— „Урмон тонги“ ... Миллион долларга \ам арзийди.
Чфанг, рангларнинг гузаллигини кдранг. Ким чизган эди?
'гпинми? Йук„ унинг услуби бош^ача. Шишкинга ухшай-
и*-ю, лекин *ар \олда Айвазовский булса керак, а?

— Билмадим, мен уларни танимайман.
— Кизяк,... узимизнинг Бешёгочдаги супермаркетда х,ам
суратни курувдим. Унтасини устма-уст тахлаб куйган
*лн. Нархи *ам осмонда, нак, утгиз саккиз минг сум!
— Улар нусхасидир балки?
Севара шунга ак^инг етса, тузуксан-ку, дегандай бури­
л о к,аради. Сунг рупарадаги деворга ишора кдлиб деди:
— Битта буш жой к,олибди. Адангизга айтинг, Бешёгоч-
^1ги аукционда Рембрантнинг автопортрети сотувга куйи-
мркан. Рембрантни биларсиз-а? Асли Голландияда туги-
з«б, Бешёгочга ичкуёв булган экан. Бултур улувди, невара-

мерос талашиб, суратларини ссггишаётганмиш. Албатта
-.лани олсинлар, бум-буш девор етим булиб к,олмасин.

Севара шундай деб тез-тез юрганича чик^б кетди.
Кавлон хижолат назари билан синфдошларига узр сура-
пндай к,араб олди-да, унга эргашди. Севара бу эркатой-
ирни масхара кдлиб кунгли \алоьат топгандай булган
\1 И . Кулага чикдач, вужудини газаб кдмраб олиб, кузига
цумшук куринган бу хдшаматли уйдан тезрок, узокуташиш-
-:и истаб, кддамини тезлатди. Юра туриб „Узим а^мокман,
■шм а*мокман! Юр, деб етакласа келавераманми?!“ деб
-ичирлади. Изидан келаётган Жавлон „Севара!“ деб ча-
кирганда орк,асига угирилмади \ам, тухтамади \ам. Када-
«ини тезлатган Жавлон етиб олиб, билагидан ушлагач,
ларт тухтаб, угирилди. Йигитнинг „Нега ундай кдпдин-
■*з?“ деган маломатли саволини кутиб, газабли сузлар
-юдасини тайёрлаб куйди. Бирок, Жавлон уни \айрон
1#э.тдириб, индамади. Нигщлар тук^ащди. Лекин кучанинг
тфа-шира ёрутада бу кузлар баён циладиган маъноларни
•\иб булмади. Севаранинг тез-тез нафас олишидан Жавлон
-нинг даргазаб эканини англагани учун х,ам суз очмади.
1'евара билагини зарда билан тортиб олди. Бир оз юзма-
оз туришгач, асталик билан ёнма-ён юра бошлашди. Энди
■ларнинг юриши четдан к,араган кишига аразлаганларни
»мае, бир-бирига кунгил розини айтишга к^шналаётган гур
гшларнинг биринчи учрашувини эслатарди.

424 Т(гдир Малик

— С е вара, юечиринг, сю н и таклиф кдлыаслнгнм керак
эди.

— Узингиз ф м келмаслткнгкз керак зон, — леди Се вара.
— Шоэри кУйыадн-да, бадоналарим утмади.
— Ха... Шохдд чупон, сиз эса... к^йхисиз? Гапим огар
ботмасин. С изга \айрон.чан, бунаждлар билан к^накдсига
ош-кэтиц булишингиз мумкнн? Б^м-буш ф вок-ку *эммаси.
— Жуда унчалик эмас, фзиллашаётганингизни билиб
туриб, ицаашмади.
— Шу Уртоцларингиз Рембрант билан Репинни эшит-
ган деб уйлайсизми?
— Бнлишлари шартми? У п ар и ни юксак маданнят со-
хдблари дейдиган европаликларннгиз хдм Навоийни би-
лишмайди-ку? Санъатшуносликда укдйдиганлар Рембрант-
ни билмасалар уларни ф р кднча айбласангиз ярашади.
Буларнинг йуналиши бошкд. Девордаги сурат уттиз саккиз
минг сумми ё Уттиз саккиз миллион долларми, буларга
фаркд йук;.
— Адашдингиз, фардо бор: агар уша суратни уттиз сак­
киз миллионга олиб, к;ирк, миллионга сота олишса, улар
учун кдцрли булади.
— Ана, энди узингиз тутри хулоса чикдрдингиз. Буна-
кдлардан четлашиб ё крчиб булмайди. Улар *дм биз билан
бирга яшайверади.

— Йук, бирга яшайвермайди. Улар умуман яшашмайди,
бу бечорлар \аётда умрларини утказишади, холос. Уларни
бечора деганимга к^шиласизми? Билиб турибман, кУшил-
гингиз келмаяпти-ю, жа\лимни чикдрмаслик учун Узин-
гизни жавобдан олиб цочяпсиз. Унда бошкд саволимга жа-
воб беринг: Парижда тикилган куйлак билан Тошкентда
тикилган куйлакнинг нима фаркд бор?

— Билмадим... кдзларнинг куйлагига эътибор бермас
эканман.

— Хеч кдндай фарци йук,! Куйлак кдерда тикилмасин,
унинг вазифаси битта. Италияда тикилган куйлагини ки-
йиб Австриядаги туйга борадиган хонимча кимни крйил
кщдирар экан? Турт-бешта одам бир-икки кдраса карай-
ди, тамом-вассалом! Энди бошкд саволимга жавоб беринг.

— Тергов кдлиб юбордингиз-ку? — деб Жавлон жиддий
гапларга якун ясаб, \азил о*ангига кучмок^и булди. Се-

424 Т а уу Малик

— Се вара, кечиринг, сизни таклиф килмастигим керак
эди.

— Узингиз фм келмаслигингиз керак эди, — леди Се вара.

— Шохда кУймади-да, бахрналарим утмади.
— Ха... Шо.\ид чупон, сиз эса... куймисиз? Гапим ошр
ботмасин. Сизга *айронман, бунакдлар бклан кднакдсига
ош-кэтик булишиигиз мумкин? Бум-буш крвок-ку хдммаси.
— Жуда унчалик эмас, \азиллашаётганингизни билиб
туриб, индашмади.
— Шу Урток^арингиз Рембрант билан Репинни эшит-
ган деб уйлайсизми?
— Билишлари шартми? Ухларини юксак маданият со-
*иблари дейдиган европаликларингиз *ам Навоийни би-
лишмайди-ку? Санъатшуносликда Удойдиганлар Рембрант-
ни билмасалар уларни *ар к.анча айбласангиз ярашади.
Буларнинг йуналиши бошкд. Девордаги сурат уттиз саккиз
минг сумми ё уттиз саккиз миллион долларми, буларга
фарки йУк-
— Адашдингиз, фарки бор: агар уша суратни уттиз сак­
киз миллионга олиб, цирк; миллионга сота олишса, улар
учун цадрли булади.
— Ана, энди Узиигиз тутри хулоса чицардингиз. Буна-
калардан четлашиб ё крчиб булмайди. Улар \ам биз билан
бирга яшайверади.
— Йук, бирга яшайвермайди. Улар умуман яшашмайди,
бу бечорлар *аётда умрларини утказишади, холос. Уларни
бечора деганимга к^шиласизми? Билиб турибман, к^шил-
гингиз келмаяпти-ю, жа\лимни чикдрмаслик учун узин-
гизни жавобдан олиб крчяпсиз. Унда бошкд саволимга жа-
воб беринг: Парижда тикилган куйлак билан Тошкентда
тикилган куйлакнинг нима фаркд бор?
— Билмадим... кизларнинг куйлагига эътибор бермас
эканман.
— Хеч цандай фарки йук,! Куйлак кдерда тикилмасин,
унинг вазифаси битта. Италияда тикилган куйлагини ки-
йиб Австриядаги туй га борадиган хонимча кимни койил
к;олдирар экан? Турт-бешта одам бир-икки цараса кдрай-
ди, тамом-вассалом! Энди боища саволимга жавоб беринг.
— Тергов килиб юбордингиз-ку? — деб Жавлон жиддий
гапларга якун ясаб, *азил о\ангига кучмок^и булди. Се-

Чимихдиц етпим уохди 425

sapa бунга йул куймади, узининг асабий о^ангини узгар-
гирмади:

— Мана шу шо\она сарой билан, цишлокдаги де^крн-
чинг уйи орасида кдндай фарк, бор?

— Куриниб турибди-ку?
— Ташдо томонидан куриниб турибди. Уйларнинг ва-
жфаси нима? Бошпанами? Кишлокдаги уй *ам, бу \ам
цишда совукдан, ёзда офтобдан, ёмшрдан, кррдан, шамол-
1ардан асрайдими? Сиз зийрак эмас экансиз: уртопшгиз-
чинг саройи олдидаги чиройли кулба нима учун курилган?
— К,оровулхона булса керак.
— Яхши, шунга акдингиз етибди. Крровулхона нимани
жглатади? Бу уйда яшайдиганларнинг хдловати йуклигини
онлдиради. Кишлокдаги уйнинг девори хдм, дарвозаси \ам
кук,. Лекин одам учун энг керакли булган \аловат, хотир-
*амлик бор. Телевизорда „Хдйвонлар олами“ ни курган ми-
:нз? Арслон не машаккдт билан кийикни бупидан олади-ю,
ютиржам ея олмайди. Бир тишлаб, бир атрофига олазарак
^арайди. Энг му*ими — топганини битта узи еб адо дола
злмайди, улаксахурларга к,олади.
Жавлон битта ran кушиш билан дознинг асаби янада
5узилиши мумкинлигини англаб, индамай тинглаб бора-
эерди. К^арши жавоб б^лмагач, доз барча за*рини сочиб
ддо долгандай, *овури босилгандай булди.
Жавлон дознинг жимиб к,олганидан суюниб, ичида
-Хайрият“ , деб куйди.
Лекин бу суюнч алдамчи экан, Севара т^хтаб, йигитга
гмкилди:
— Ошналарингиз телефонларини куз-куз долиб мак^а-
нишганда сиз нима учун жим утирдингиз? Курдингизми?
Битгасиники бир ярим минг доллар экан. Пачокрогиники
"<ккиз юз экан. Сизники-чи? Юз долларли телефониигиз-
нн нима учун курсатмадингиз? Уялдингиз-а?! Х,а, уялдин-
гиз! Умрингизнинг охиригача шунакд уялиб яшайверасизми?
Нима учун \аромдан топганлар керилиб юриши кераг-у,
чалол яшаётганлар улардан уялишлари керак?! Билиб
цуйинг, вак^и келиб сиз буюк олим булиб етишасиз. Дунё
:изни тан олади. Лекин шу ошналарингиз барибир сизни
эек, учида курсатишдан тийилишмайди. Чунки улар учун
нлмли эмас, пулли одам кдцрли.

426 То%ир Малик

Севара шундай дегач, ичини ёндираётган алам утини
учиришга урингандай чукур хурсинди-ю, жим колди. Йи-
гитга саволлар шодасини ташлагани билан унлан жавоб
кутмади. Зотан, хдкдкдтни англатиб турган савалларга жа-
вобнинг \ожати \ам йук эди.

Бекатга етишгач, Жавлон й^ловчи машина тухтатмо^чи
эди, Севара унамади. Авггобусни пойлащди. Атрофда турт-
беш одам турган и учун Севара асабий су\батини бас кдл-
ди. Автобусда \ам, ундан тушиб кизнинг уйига якинлаш-
гунларигача \ам деярли гапирмадилар. Муюлишга еттанда
иккови аввалдан келишиб олгандай, бараварига тухташди.
Севара йигитдан ширин бир суз кутди. Лекин кутилмаган
илтимосни эшитди:

— Севара... бундан кейин *алиги гапингизни... \азил-
лашиб *ам айтманг, хупми?

Севара тушунди. Бу гапни \озир эмас, кейинрок, айти-
лишини кутган эди. Биринчи эр \акддаги ran йигитга ёк,-
маслигини билган, лекин кдлбини тирнаб ташлаганини, бу
тирнок, излари кейинчалик ярага айланиши мумкинлигини
тахмин \ам кдпмаганди. Хозир вазиятни юмшатиш учун
кулди:

— Вой, шунга шунчами?! Нима, фаришталар „омийн“
деб юбормасин, деб чучияпсизми? Чучиманг. Фаришталар
„омийн“ дейиши учун, аввало, мен сизга тегишим керак,
сиз миллионер булиб, мени Сан-Франсискога олиб кети-
шингиз керак. Бунакд ишга фаришталарингизнинг кучи

етмайди.
— Мен миллионер була олмайманми?
— Буласиз, факдт олдин математика оламида инкдпоб

кдлиб, Нобель мукофотини оласиз.
— Шунчалик ишонганингиз учун *ам ра*мат. Ишки-

либ... келинлик либосини уша мукофот пулига тиктирмай-
мизми?

Йигитнинг илмокди саволига кдз нозли жавоб кдлди:
— Ким билади, буни уйлаб куришим керак экан. Сиз...
бугун барибир ухлолмасангиз керак. Ж и н н и -тн н и гапла-
рим уч-турт кунгача гашингизни келтириб туриши аник,.
Уйкусизликдан кдйналмаслигингиз учун битта масала бе-
раман, уйлаб, ечишга уриниб куринг. Бу э^гимоллик наза-
риясига дойр, лекин математикадан узок; масала.

Чимилдиц етим цолди A ll

— Кизик,, шунакаси *ам буладими?
— Булади. Эшитинг: \озир битта гапни \азил цилиб
\ам айтманг, дедингиз. Ростданам купол \азил булди, \ат-
то узимдан узим ирганиб кетдим. Лекин масала шундаки...
бир к^из билан йигитнинг муносабати жуда яхши булса-ю,
йигит совчи куйгандан кейин к^знинг аввал турмуш кур-
ганини билиб колса... нима булади?
— Масалангиз шуми?
— Бу бошланиши. Жавоби к,ийин эмас: бизнинг мухи-
тимизда ота-онаси у к^зни барибир келин кдлмайди, йи­
гит боищага совчи куяди. Кунгли жуда каттик, бопганган
булса, уйланганини суймаса, туйидан кейин учрашиб тури-
ши мумкин. Лекин аксинча булса-чи? Йигитнинг аввал
бир турмуш курганини к,из билиб кщса-чи? Ога-онаси *ам,
узи *ам такдирга тан бераверадими? Сиз билан мен еча
олмайдиган энг ofhp масала шу. Бу масалани биздан ол-
дингилар \ам еча олишмаган, биздан кейингилар \ам еча
олишмайди.
— Унда нима учун бу масалани менга юклаяпсиз?
— Уйкусизликдан к^йналмаслигингиз учун...
Севара шундай деб шух кулди-да, бурилиб, уйи томон
югуриб кетди.
Орадан уч кун утиб, ресторанда утиришганида Шо*ид
пичинг кдлиб Жавлондан „Хушторинг биринчи эри билан
Сан-Франсискога кетдими?“ деб сураганида у „Биринчи
эри куйиб юборибди“ , деб гапни калта кдлган эди.
Шифохона да\лизида Севарага китмирлик кдлаётган
Шо*ид биринчи эрдан ran очганда ÿiiia жавобни назарда
тутган, икки ошнанинг уша су^батидан бехабар Севара шу
сабабли газабланган эди.
Севара шифохона да\лизида яна бир оз утиргач, юраги
сик,илиб кетиб, урнидан турди.
Атрофда *еч ким йуклигидан фойдаланиб, эшикни кдя
очди-да, ичкарига муралади. Чалк,анча ётган Жавлон ба-
ралла хуррак отаётган эди. Кдз ичкарига кириб, унга ти-
килганича узок, утирди.
„Кеча шу уртокдари билан бирга булган... Бу ошналари
уни бир балога йулик^иради...“
Кунгли бир фалокатни сезгандай, вужудига енгил тит-
рок, югурди...

428 Toiptp Малик

ТГМИШ ЭСА ЗДМШПЛ ТОТЛН

Кукж, булутлар бафндан юлидниб чихдан самолёт тит-
рогини fo c килгач, йу.ювчилар э^тиёт камарларини ечиб,
хордик чик^риш нстагндаги йуловчилар суянчикни орцага
огдириб, ястаниб оадилар. Райратнинг ёнидаги семиз одам
оромпарастларлан экан. бошини суянчивдэ кУйди-ю, ен-
гил хуррак ота бошлади. Нохуш су\бат таъсирндан *али
кутулмаган FaftpaT учун бу айни муддаонинг Узи эди. Агар
\амро\и сергап булганнда манзилга еттунича шурини ку-
ритарди. FaftpaT думало* дарча оркали ташкарига кэради.
Пастда булут тоглари гирдоб каби тулгонади. Булут че-
гараси куринмайди — rÿë бутун ер юзнни Ураб олгандай.
„Юкоридаги кузатувчилар ердаги бузгунчиликларни кура-
вериб безиб кеттанларидан „Курмайин \ам, куймайин
\ам“ деган максалда булутдан парда ясаб тусиб ташлаган-
микин?“ деб Уйлади Faftpar. Ташк^рига карайвериб кузла-
ри тодди. Кунпга ором истаб, суянчикни пастлатди. Kÿ3-
ларини юмди. Кунгли истагани билан ором уйкуси кела
колмади. Аксинча, ро^атсизлиги, кунгил хиралиги кучай-
гандай туюлди.

Рирромнинг галларидан безгани билан ру\ига гашлик
соясини солаётган сабаб бошцд эди.

Сафарга отланаётганида Мо\идилнинг карашларида
мунг пайдо булганини сезди. Мо\идил бошига келинлик-
нинг \арир рУмолини ёпиб, мажрухлар аравачасида бу уйга
кириб келганидан бери тез-тез паришон \олга тушиб ту-
рарди. Райрат унинг дилини эзаётган армонларни билгани
учун ф м „Нима булди?“ деб cÿpa6 утирмай, суйганини
хдзил-^узул гаплари билан эзгинлик жаридан тортиб олиш-
га уринарди. Ригадаги халкэро анжуманга боражагини айт-
ганда Мо\идилнинг карашидаги паришонлик аввалгилари
каби эмасди. Якинлашаётган цандайдир нохушликни сеэ-
ган Райратнинг \еч кдёкда боргиси келмай колди. Бир
барона топиб, сафардан воз кечса, суйганида хавотир уйго-
ниши мумкин эди. Шу боис кийимларини жавондан бир-
бир олиб, Мохддилга узатди. Мо^идил каравотида утирга-
нича уларни тахлаб, жомадонга жойлади. \ а р доим шундай
булади: Райрат керакли нарсаларини Узи жойлай олса-да.
Мо^идилнинг бу борадаги талабини сузсиз бажаради. Б>

Чимилдиц етим цолди 429

:афар Мо\идил кийимларни шунчаки тахламади, балки
1зиз фарзандининг бошини суйиб силаган каби силаб-си-
лаб куйди. Бу \олат замирида видолашиш ётгандай тую-
либ, FaftpaT унинг кузларига тикидци. Бунаку пайтда Мо-
\идил айбини буйнига олган маъсума сингари маъюсгина
ьулимсираб куйгучи эди. Энди эса сири фош булган гу-
но\кор каби ниго*ини олиб кочди.

Ташкарида бехос турган шамол дераза табакдсини сил-
таб, Мо*идилни эрининг савол назарига жавоб беришдан
цуткарди. FaftpaT шошиб бориб деразани беркитди.

— Яна ёмгар уради шекилли? — деди худди бир янги-
ликни кашф этгандай.

— Ёмгирли кунни жиним суймайди, — деди Мо*идил
синик овозда. Бу билан „Сиз сезган кунгил хиралигига шу
о6-х,аво сабабчи“ дегандай булди. Кейин фикрини тасдик,
лиш ниятида давом этди: — Ша*арликларга билинмайди.
К^шлокда тупрокнинг аталаси чикдб кетади. Бирон жойга
ооролмайсан. Телевизор нимани курсатса, тикилиб утира-
верасан. Сизга ёмгирли кун ёкддими?

— Баъзан ёкдци, баъзан эса ёк,майди.
— Бу нима деганингиз?
— Сизга ёодан куни менга *ам ёцади. Сизга ёкдоаса,
ченга *ам ёкмайди. Бетларим упичларингизнинг ёмгири
остида колса, айникра, ро*атланаман.
Бу ran хуш ёк.к.ан булса-да, Мо*идил унга ма\зун та-
бассум билан жавоб берди.
FaftpaT эса эркатой болакай онасига суркалгани синга­
ри Мо*идилга бетини тутди. Мохддил кулимсиради, аммо
упмади. Юмшок, ва иссик, кафти билан аста силаб куйди.
FaftpaT эркаланишини давом эттириб, унг бетини тутди.
— Бу ёрига урадиганлар Ригада топилиб к,олар?
Мо\идил нозли рашк билан айтди бу гапни. Дунёда
рашксиз хотин йук- Барча аёллар асослими ё асоссизми
рашк кдлаверар эканлар, Мохдцил бундан беба\ра булсин-
чи? У узи уйлаб топган „Эрни рашк кдтшаслик — севмас-
ликдир“ , деган к,оидага амал кдлади. Аммо бу амал кдпиш
лоираси fo h t тор булиб, рашкни эгар урилмаган асов от
\олига ташлаб куймайди. Алло* унга тиник, a*yi ва беулчов
\иммат бергани учун рашкни енгишга куч топади. „Ту-
шакка михланган хотиннинг эрини рашк килишга *ак^и

430 То^ир Малик

борми?“ деган саволни \ам узи уйлаб топган. „Рашк ки-
лишга *аеди йук;“ деган *укм \ам узига тегишли. Шунга
кдоамай, эри хизматдан кеч цэйтган кунлари юрагининг
бир чети рашк чушда куйиб туради. Лаблари эрининг ла-
би билан ковушганда бу ч^г с^на крлади.

Хозирги гапни айтганда „Эрим Ригада чакки юриб.
бировга илакишади“ , деган галамис фикри йук. эди. Шун-
чаки, Кумушнинг Огабекка эркаланиб айтган гапларини
сал бошкдчарок, кдлиб айтди. Райрат буни тушуниб, ку-
вонгани учун *ам бетини тутиб тураверди. Бу цатьийлиги
учун узи кутган мукофотни олди: Мо\идил уни мехр би­
лан Упиб к^йди.

Райратнинг назарида бетига теккан лаб сал титраган-
дай, аввалги *арорат \ам й^кдай туюлди... Уларнинг уйида
болалар шовкрни й^ц эди. Аксар \олларда сукунат эгалик
кдларди. Бир куни Мо\идил „Биз „Ж имлик“ кучасидаги
„Сукунат“ уйида яшаймиз“ , деб маъюсланган эди. Ушан-
даги изтиробли жилмайиши юрак дардини ошкор кутган
эди. Райрат хотини к^зида мунг курганида, к^пинча, ш>
армонли гапни эсларди. Хозирги \олатни \ам уша юрах
дардига йуйди.

Тунда шамал тиниб, атроф сукунат огушида колди. Ле-
кин бу осудалик алдамчи эди. Ёмгир томчиларининг авват
тунука томга, сунг эса дераза ойнакларига урилишидан
\осил булган кунгилга хуш ёкувчи овози сукунатни пар-
чалаб ташлади. Кейин тун чизган зулмат лав\асини чак-
мок, поралаб йиртди. Уйкуси учиб, кдддини бир оз кутар-
ган жувоннинг рангпар юзини ёритган нур учди-ю, зулмат
уни *ам уз багрига олди. Яшин нури сунгач, бир неча
нафасдан сунг еру кукни момакдлдирок, ларзага келтири-
шини билса-да, милтик, овозидан талвасага тушувчи к,ал-
диргоч мисоли чучиб утирди.

Аслида...
Мо^идил чакдоок, нуридан хдм, момакдлдирок^инг крр-
силлашидан \ам куркмаган эди. Бир чимдимгина куш уй-
кусида Ок^омдаги уша вокеа яна куз олдида гавдаланишк
натижасида баданига енгил титрок, югурган эди. У вокеан*
сира унутмаган, бот-бот ёдига тушарди, тушларига кири(
ру*ини эзарди. Лекин кейинги кунлари уша муд*иш воцеа
хаёлини бутунлай эгаллаб олгандай туюлди.

Химихдиц етим цолди 431

...Ушанда машина жар томон бурилганида Мо\идил
WK3T „Вой!“ дейишга улгурди. Машина харсангга урил-
анда эшик уз-узидан очилди-ю, кизни кандайдир куч
ашкарига отди.

Мо\идил нима булганини билмай \ам колди.
Куз олди коронгилашди...
Кейин атроф оппок окдриб кетди. Узини Паридарадаги
ювий кул устида курди. Паридарадаги гордан учиб чик-
jh фаришталар уни канотларига олиб учдилар.
— Каёкка олиб кетяпсизлар? — деб суради.
Жавоб бермадилар.
Шу онда узок-узокпардан Райратнинг овози келди:

Окиб кетма, окиб кетма, ойжон, окиб кетмагин,
Кетганлар куп, кайтганлар йук, дил безиллар кетиишан.
Окиб кетсанг, кдлк,иб кетсанг, узоцларга кетмагин...

Овоз кайдан келяпти, деб аланглади. Атрофии яна зул-
ит коплади. Овозлар \ам тинди.

Кейин зулмат чодирининг бир этаги кутарилиб, гира-
иирада Паридарадаги сой буйида нола килаётган Райрат-
■:и курди. Унинг кузларидан айриликнинг конли ёшлари
мрди...

Кейин... яна овозлар эшитила бошлади. Лекин Парида-
ддаги кушларнинг чугури эмас, кимнингдир йуталгани,
иишларнинг тараклагани... сунг эса онасининг хурсиниши...

...Кузларини очди. Оппок шифт чирпирак булиб айла-
u бошлади. Онасининг чехраси парда ортида курингандай
утди. Кейин онасининг „Кизим, жон кизим...“ деб йиг-
амсираганини эшитди. Ёногига иссик ёш томчиси томиб,
;•жуди жимирлаб кетди...

Икки ой ^ушсиз ётганини дарров айтмадилар. Ташка-
ига караб, куз эотсмронлигининг бошланганини куриб,
ж англади...

Йиллар тузони босилгани билан хотира куюни \али
•чдан кетмаган эди. Бугун у Мо^идилнинг узи \ам бил-
<лган бир сабаб билан янада зур кучда уйгонди.

FaftpaT ана шу куюн огушидаги хотини томон угринча
jp a 6 куйди-ю, индамади. Мохддил калбини тирнаётган
арса нима эканини аниклаш максадида хаёлнинг турли
••чаларига кириб чикаверди.

432 Тоздир Малик

Ушанда Окгомдаги олишуада бикинидан пичок еб ху-
шидан кетганда жони килга илиниб кал ган эди. Худо уни
Моеддилнинг бахгига омон саедаб крлдими ё кизни унинг
саодати учун асрадими — бандасига номаълум. Куп кон йу-
котган йигит туртинчи куни хушига келди. У Мо^идил-
нинг такдиридан бехабар эди. Шу боне жиноятчилар кулга
олингани ё олинмагани билан киэикди. Мо^идилнинг
йуклаб киришини кутай. Киз келавермагач, кунглига гул-
гула тущди. Бир ффтадан кейин Шухрат курингач, ундан
суради.

— Мо\идил Тошкентда, укишга кирадиган булибди...
Шухратнинг ишончеиз о\ангда айтган бу ба^онаси
Райратни тинчлантира олмади. Кайта-кайта сУрайвергач.
дУсти тугрисини айтди. Кизнинг бе^ушлиги яширилган
булса-да, шу хабарни эшитгандаёк Райрат узини нимта-
нимта килиб ташлагиси келди. КУлида пичок булса, э\ти-
мол бу ишдан кайтмасди. Сапчиб турмокчи булганида
Шухрат уни кучокпаб олиб, жойига ёткиэди. Шовкинни
эшитиб кирган хдмшира эм игнасида тинчлантирувчи дори
юборгач, Райратнинг шашти пасайди. Аммо ичиааги галаён
тинмади, йигига айланиб сиртга чикни... Эртасига Шухрат
келганида Узини босиб олган, кизга ёрдам бериш чорала-
рини уйлаб ётган эди.
— Тогам га хабар кил, Мозддилни Тошкентга олиб кет-
синлар. Уша ердаги духтирлар карашеин, — деди.
— Сен айтмасанг \ам тоганг шунинг \аракатидалар. Пе­
кин духтирлар \озирча кимирламай ётсин, дейишди, бели
сал лат еган экан.
Райрат вилоят шифохонасида, Мохддил эса район мар-
казида эди. Яра битиб, узи сал кувватга кира бошлагач.
Райратни Тошкентдаги ^арбий шифохонага жунатадиган
булишди. Райрат Мохддилни курмай туриб \еч каёкда
бормаслигини айтганида кизнинг Тошкентда даволанаётга-
нини билдиришди. Райрат лакма гУдак каби бу алдовга
ишониб жунади.
Алданганини билгач, Ясситепага интидди. Мо^идил ху-
шига келмай туриб, муддаосига етди хдм. Ф а кат бу муддао
Мо^идил ётган хона остонасига кддар етаклаб кела олди.
холос. Ойниса уни ичкарига киритмади. Эртаси... индини-
га \ам...

Ъииилдщ ежим цохди 433

Ушанда Райратнинг юрагидаги севги кучи мукобилида
Члажак кдйнонасига нисбатан нафрат кудрати бош кутар-
■зн эди. Кейинчалик юборган совчилари курук, кайтаве-
?ишгач, бу нафрати аланга олаверди. Мохддилига етишга-
чндан кейингина бу нафратини узи бугиб йук килишга
<рищди.

FañpaT совчи юборавериб чарчамади, Мохидил рад
ггавериб кийналиб кетди. Кдлби „X ÿn“ деб турганда тил
-Йук“ деб турса, вужуд бечора нима килсин?! Бу азобдан
сура тилка-тилка булиб кетгани яхшимасми? Совчилар-
чинг бошларини эгиб уйдан чикишларини курганда „Гузал
чилиб яратгандан кура, бахтли килиб яратсанг булмасми-
:и?!“ деб Худога нолалар килди. Синов дунёсида яшаётга-
чнни унутиб, „Бу азобларга дуч килгунча уша жарда жо-
чнмни ола колсанг булмасмиди?“ деб хак талашди. Тан
побларига сабр килди, аммо тирик туриб севгисига етиши
чумкин булмаганидан кон йирлади. Йигисига ёстик гувох.
Узича пинхона йиглайди, „Бу азобларимни онам билмай-
:и“ , деб уйлайди. Она фарзандининг азобларидан бехабар
цола оларканми? К,изи кузларида мунг булути соясини
клриб, узини курмаганга олиш кднчалар огар! Ойниса ки-
]ннинг бир улимдан колганига шукр килиб, мажрухлигига
ждади, Худо шифо бериб колар, деган ум ид билан яшади.
Чажрух кизи билан FafipaT такдир ипларининг борлани-
лига баъзан рози буларди, баъзан бу никох иплари рух
13обларини давом эттиражагини хис килиб, совчиларга рад
кавоб берганидан кувонарди. Кдзининг боши узра ишонч-
ти панох мавжудлиги унинг хаста кунглига оз булса-да
уаловат берарди. К,изи бошига мусибат тоши ёгилмасдан
элдин йигитнинг максадини шунчаки хавас деб билиб,
^нинг харакатларини баъзан шилкимликка йуярди. К,изи
Зилан йигитни мухаббатнинг узилмас занжири чирмаб
гашлаганини эса хис эта олмасди. К,изнинг мажрухлиги бу
инжир халкасини уза олмаслигини хам хис этолмасди.
Баъзан „Ш унчалик каттик севиш мумкинми?“ деб уйла-
чиб коларди. Кунлар, хафталар, ойлар утган сайин бу му-
\,аббат кудратига ишона борса-да, баъзан „Фожиага узини
дйбдор деб билгани учун кизимга уйланмокчидир? Бир
мил яшар, икки йил бирга яшар... ёш йигит кулига чидай
элмайди. Мен улиб кетсам, кизимни мажрухдар касалхо-

434 То%ир Малик

насига ташлайлими? Кизим мусофирликда, хорликда яшай-
дими...“ деган хавотирли фикрлар калбига игна булиб сан-
чиларди.

Совчилар „Онаси кдйсар экан, кунмаялти“ , деб келиш-
са-да, Райрат рад жавоби ким томонидан берилаёттанини
билиб турарди. Узи турт марта борди. Биринчисида Мо\и-
дил билан кУришди. Киз: „Бу бир такдир, сизнинг айбин-
гиз йук, узингизни кийнаманг. Н ико\ \акидаги орзула-
рингизни жарга улокгиринг. Мен Паридарадаги кдзлар-
нинг бириман, уларга \авасим келарди, Худо умидимга ок,
йул бериб, бизларни бирлаштириб куйди...“ деди. Кейинги
боришларида Ойниса уни остонадан хдтлатмади. Райрат бу
жазо ким томонндан жорий этилганини фа\млаб, баттар
эзилди. Уйга зурлик билан кирган такдирда кизнинг кал-
бига озор беражагини англаб, бу \аракатдан узини тийди.
„Бу дунёда кувончингиз сабабчиси булган кизингизни
бахтиёр куришни истамайсизми?“ , деди цалб огриги би­
лан. Худди шундай кдлб огриги билан чиклан жавобни
эшитди: „Сиз кизимни, кизим сизни бахтли кила олмай-
ди... У сизни куёв либосида куриш азобига чидолмайди...“
Орзулари сароб булган бечора ошик, \олини ким, кдйси
сузлар ила тулик баён кила оларкин? Кдлби зулм укига
дучор булиб, овчининг оёкдарига йикилган, канотларини
тинимсиз кРКЭётган кушдек Ойнисанинг ^ам, Мо\идил-
нинг \ам оёкдарига йикилишни, умидсизлик сабаб фарёд
этишни истар, аммо улмаган умид, синмаган гурур унга
уткир тишлар, кучли тирнокдар берар эди.

Хаёт зарбаларидан узини ^имоя килишга ожиз Ойниса
эса, олган, олаётган зарбаларига жавоб кайтара олмагани
сабабли ночорлигини куз ёшлари билан баён этарди.

Совчилар „Онаси ёлгиз колишни истамаяпти“ , деб ке-
лишди. Райрат „Онаси биз билан бирга яшайди“ , деди.
Йигитлар орасида „Ичкуёв — пуч куёв“ деган маломат бор.
Кайноналар хусусида бу каби гаплар йук булса-да, аёллар
куёвнинг уйида яшашдан баъзилари ор, айримлари эса
исти\ола киладилар. „Куёвнинг кош-ково™ га кдраб \аёт
кечиришдан \ам огаррок такдир борми“ , дейдиганлар ан-
чагина топилади. Ойниса шу тоифадан. Совчилар бу ху-
сусдаги фикрларини баён кдаиша бошлаганлари \амон,
гапларини огизларидан олиб, „Йук. йук“ , деб ёкаларига

Чимилдщ етим цолди 435

¡гпиштира колди. Райрат \атто хизматини шу ёкда кучи-
ришга \ам тайёр эди. Бунга онаси \ам куниб эди. Лекин
?у таклиф \ам Ойнисанинг остонасини х,атлаб ута олмади.

Хар нарсанинг чегараси борлигига ишонган Райрат
:абр килаверди. Кул-oëFH чаккон келин тушириш умиди
билан яшаётган онаси дардини ичига ютиб яшашдан ÿ3ra
юра топа олмади. „Агар болам уша кдз билан бахтли булса,
розиман“ , дерди-ю, ёшларнинг бахтли булишларига ишон-
масди. Келиннинг хизматидан умидини узиб, келинга хиз-
чат кдпишга \ам тайёр булган она — булажак кдйнона угли
истаётган бахтнинг умри кискалигини сезиб кийналарди.

Райрат умид килаётган бахт саройининг дарвозаси Яс-
-итепада биринчи кор ёккан куни ланг очилди. Дераза
енидаги каравотда ётавериб кураклари какшай бошлаган
Мо\идил бир учи тепасидаги шифтга маэдсамланган аркон-
яи унг кули билан маркам ушлаб тортиниб кдддини кутар-
лн-да, чап кули билан ёнидаги ёстикдарни олиб оркасига
тахлади. Бу юмушни кунда турт-беш марта такрорласа \ам,
\олдан тойиб хрнсиради. Кейин нафас ростлади-да, дераза
юркали хрвлига тикилганича утирди. Майдалаб ёгаётган
чор ерга куниб. эриб кетмай, ок, чойшабга айлана туриб
пдинги фаслларда гунохдар губори босган ер юзининг
лйбини беркитиш ^аракатини бошлаб юборган эди. Хар
иили шундай булади: кор холис хизмат кдлиб, гуно\лар
п^орини босади. Ер юзи келажак бах,орда яна гунохдар
оагрига отилиб кириш учун киши билан ором олади.

Ташкари кеч кузнинг юракни эзувчи рутубатли манза-
расидан кутулиб, узгача чирой олаётган булса-да, бу узга-
риш Мо^идилнинг калбига ёруглик бермай, аксинча, эза
бошлади. У гуё охирги корнинг ёгишига гуво\ булаётган-
лай, келгуси йилги биринчи кор гуё унинг кабри устига
егадигандай туюлиб, кунглини ёкимсиз коронгулик боса
бошлади. Кузларига ёш келганини ÿ3H \ам сезмай колди.
К>1я очик эшик ортида туриб кизини кузатаётган Ойниса­
нинг \ам кузлари ёшланди. Кдзининг куз ёшлари ёнокда-
рини ювиб тушяпти, ташкарида эса К'” ' эмас, уларнинг
оппок хасратлари ёгяпти гуё... Мохддил бир оздан кейин
бошини бурди, табиатнинг мусаввирлигини кузатишдан

чарчади. Бошини ёстиккд тираб, чукур уф тортди. Ойниса
буни эшитди. Бу уффлаш ташкдрини кузатиб кузлари чар-

436 То%ир Мали*

чаган кизнинг эмас, \аётдан туйган, балолардан чарчаган
муштипарнинг о\и каби туюлиб, титраб кетди. Кузидаги
ёшни артишни \ам унутиб, ичкарига кирди. К^зига якин-
лашиб, уни кучошга олди. Хасратга тула икки кдпб ш>
тарзда унсиз йиглади. Йиглай-йиглай чарчади. Охири Ой-
ниса к^зининг нам кузларидан кдйта-к^йта упиб, ахдини
айтди:

— Кдзим... узингни кийнама. Совчилар яна келса, ро-
зилигимизни айтаман. Мен бу ерда ёлшз крлмайман, сен
билан бирга кетаман. Нико\ларингни такдир кдлган булса.
Худога куп к.арши чик,иб булмайди...

Мо\идил индамади. Онасини маркам кучокдади. Баг-
рига сингиб кетгиси келди.

Совчилар келишини кутишмади. Ойнисанинг узи На-
зирага кунгарок, кдлиб, янгиликни билдирди. Назира ушл
ондаёк, Райратга хушхабарни етказиб, суюнчи олди. Тош-
кентда утувчи туй масаласида муаммо йук, эди. К,из то-
монда буладиган туй совукда кдндай утаркин, деган уй
Райратни бир оз паришон кдлди. Тошкентнинг туйхонаси-
даги тантана билан Ясситепанинг яланглигидаги туй одат-
лари орасида анчагина фарк. бор эди. Дустининг бу хусус-
даги муаммосини сезган Шухрат арифметикадаги энг осон
мисолни ечиб бергандай \ал кдлди-куйди.

— Сен у ерда тошкентча туй циламан, деб овора булма.
Дастурхон тузашларини кургансан-ку, улар зиёфатга иш-
к^боз эмас, яхши ашулачилар бориб кдзитиб берса, бас

— Сен Ясситепанинг эски куёвисан, улар к^йси ашула-
чини яхши куришади?

— Хозир кайси ашулачи осмонда сузиб юрибди, бил-
майсанми?

— Осмонда сузиб юрганлари куп. Хозир эшак аравада-
гилар \ам юлдузларга айланиб крлишган. Тугалиши билан
киндигини микрофонга улаб олиб керилиб юрганларниш
\исобини олмаганман.

— Сен санъатни узингнинг крричинг билан улчама.
— Хакикдй санъатнинг царичи бир хил булади. Туй-
нинг санъати бошца, са^наники бошк,а булмайди.
— Бу сенинг фикринг. Хаётнинг куриниши бошк,а, ис-
тасанг хдм, истамасанг хдм чидашга мажбурсан. Хозир мен
айтадиган ашулачини миллионлаб одамлар о\-дод, во\-да:

Чимихдиц етим цохди 437

:сб кутиб олишади, лекин сен учун унинг сарик чакалик
млри йук.

Шуэцэат шундай деб унга айёрона куэ кисиб куйди-да,
итта саройларда \афталаб концерт берадиган машхур ашу-
ичининг исмини айтди.

— Айтмасанг ^ам биламан уни, — деди Райрат пешона-
»¿1ни тириштириб, — санъатни яхши тушунадиганлар куп-
рок булганида бунинг са\нага йуламаган буларди.

— Унга сахданг текинга хдм керакмас, узбекнинг туйи
х>р экан, буларнинг ошиги олчи. Хуп, сен ёмон курганинг
билан ясситепаликлар унга жонини ^ам берворишади. Бир
марта борганида курганман. Обрули куёв буламан десанг,
шуни олиб борасан.

— Бунака обруни чунтак кутармайди.
— Сен хуп десанг, бас, чунтак кавламайсан.
— Кднакэсига?
— Укасининг иши чатокрок, булиб турибди. Тергов бу-
шмидаги Садриевнинг кулида. Битта имлаб куйса етарли.
— Бунакаси кетмайди. Ишни аралаштирма.
— Узи купга кетадиганмас, Садриевни биласан-ку, оз-
гнна ваэуша билан куп ишларини битириб олади. Ашула-
чининг кунглига гулгула солиб куйиб, энди узини олиб
цочиб юрибди. Уша битта имлаши сенга туёна булади.
Уша битта имлаш яхши самара берди.
Тог осмонида хукмини утказа олмаган куёш уфкка кон
уфуриб ботаётган дамда Ясситепада туй бошланди. Дастур-
хон устида музлаб колган ковун-тарвузу узум-анорларга
биров кул узатмади \ам. Шишаларнинг огзи очилгач, га-
зак учун пиширилган гушту колбасанинг еб адо килингани
айтилмаса, дастурхон усти кандай безалган булса, шундай
колди. Шухрат макговни ошириб юбормаган эди. Ашула-
чини чиндан о\-во\ олкишлари билан кутишди. Шиш алар
билан ошначиликни аъло курувчи йигирма чогли одамдан
ташкари туйхона аталмиш майдон атрофида тик турган
кексаю ёшга карийб уч соат давомида \ам совук таъсир
этмади.
„Куёв кичкина милиса булгани билан министрига \ам
сузи утаркан, уша министри бир муйлов килиб куйган
экан, Тошкентнинг энг олди ашулачиси куллук килиб
хизматга келибди. Мо\идилнинг бахти очилгани шу-да!“

438 Тоодир Малик

Туйдан кейин Райратнинг обр?йи шу гаплар билан ку-
тарилди. Келин ва куёвнинг чиройли либосларда турда
утирмагани \еч кимни ажаблантирмади. Бир уй хотинлар
билан тулган, чимилдик, тикилган иккинчисила куёв ва
келин ташкэридан эшитилаётган к$шик; сехрига банд бул­
гандай жимгина утиришарди...

Ба*ор булутидан узилган томчидан яралган, на.\орги
куёшнинг жонбахш нурларидан бахра олган, сукунат ва
зулмат юзма-юз булган урмонда чаманзор орасида буй
курсатган, шабада кднотида бу ердан бир томчи шудринг,
нарирокдан нурлар ца^кд^асини иалаётгандек тебранган,
рангдан яралгандек жозиб, нозик чечак каби эди у. Ёш-
ликнинг хаёлот уфк^га эндигина очилган бир даври бор,
шу давр калбга шу гул каби нур ва к&йгу багашлайди. Бу
^ётнинг шундай нукгасики, хдёти \ам, улими \ам такдир-
нинг уйинчогидир. Улар ^аётнинг шу нукгасида эдилар.
Туйгулари шу вак^гача номаълум булган уфвда интилар,
кдпблари гуё сезфли таёк^анинг зарбидан енгил титрар эди...

Худди биринчи марта куришишаётгандай, ran гапга
к,овушмаётган эди. Баланд кдлиб тахланган ёспиугарга су-
янганича утирган Мо^идил бутун иродасини жамлаб, йига
йулига тусик килиб к^йган эди. Ёайрат яп-янги духоба
курпа устидаги бемажол кулни узининг кафтлари орасига
олди. Кул тафти Мо\идил кдпбига чак^юк, титрогини сол-
ди. К^з бетини бурди-ю, лекин унга каршилик билдир-
мади. Йиглашга тайёр булса-да, кулимсирашга \аракат
кдгщи. FaftpaT энгашиб, унинг кафгига лабини босди. Сунг
бу лаблардан дил изгори учди:

Ошик, улдум, панд берманг. чорам асбобин тузинг,
Ишк, зор этганга зулм этма ;г, тараадум кургузинг.

Бир неча нафасдан сунг к^знинг чал к$ли унинг сочи­
ни с илади.

Соганган к,албларнинг \ароратини босиш учун бу ки-
фоя эмасди... Хижрон денгизининг тулцину туфонлари
орасида крлган бу икки одам умрбод эзиб турадиган юкни
елкаларига олаётганларини билиб турардилар... Такдирлар
томчисидан тупланмиш хдёт денгизи аро яшамоц учун ку-
рашнинг тулк^нлари \айкириб турганлиги \ам уларга аён
эди....

Чымихдиц етим цохди 439

„Москва — Тошкент“ самолётида ором истаган Райрат-
*и уйку енгмади. Утмишнинг \ам ташвишли, \ам тотли
иттиралари уз канотига олди. Мо^идилнинг Тошкентга
мйтишгандан кейинги биринчи табассуми куз олдига
е^лди. Райрат бу табассумни куп кутди. Мохддил узини
адтли келин че)фасида курсатишга интиларди, лекин бу
<\ра паришонликнинг \арир пардаси ортида эканини
.сзиш кдйин эмасди. Бир куни хизматдан барвак^рок,
мйтган Райрат кайнона-келиннинг хуш кайфиятда су\бат-
ишиб утиришганини курди. Мо\идил, эрига кузи туши­
ли билан, унга бир табассум хддя этди. Яратганнинг гул-
ару нурлардан олиб Мо\вдил дудокдарига куйган, ранг ва
-г>р мужассам булган бу табассум Райрат кдлбидаги ум идга
цувват берди. Бахтни туда \ис этиш учун яна бир саодат
««аконита э^гиёж сезилади. Бу ондаги табассум Райрат к,ар-
.иисида саодат коп^асини очган эди...

Тошкент осмонвдаги кунгир булуг галалари самолётни
циздиришни истамагандай обдон силкитди, лекин темир
».учга бас келолмади. Самолёт зинасидан пастга тушган
Райрат майдалаб ёгаётган ёмгир томчиларига юзини тутди.
Екдмли томчилар кунгил гашлигини ювиб кетгандай бул-
ми. Ша^ар кучаларидан бора туриб, кунгли равшанлашди.
Ригани купчилик чиройли шахдр деб таърифласа-да, куча-
шрнинг торлиги, уйларининг бушк. рангда экани Райрат-
нинг руэуши анча эзиб куйган эди. Уйга етиб, дарвоза
зшигининг к,ия очик, турганини кургач, боианинг кунлик
>рксизлигидан кутулиб келган ёш боладай кувониб кетди.

синов

„Кутарма бош“да утиришганда Сардор ишонч билан
.Ишинг бугун-эрта \ал булади“ , дегач, „Хар кдндай огар
масаланинг енгил ечими бор“ , деб ишониб яшовчи К,ам-
эарни эзиб турган кунгил нохушлиги аригандай булиб,
к-учада дайдиб юрмай, уйига цайта крлди. Сардор эса,
кундузгига мулжалланган юмушларини бажаргач, крронги
гушиши билан эски ша^ардаги куримсизгина кабобхонага
эориб утирди. Хизматчи йигитча сураб \ам утирмай, унга
5ир чойнак чой, икки сих жигар кабоб келтириб куйди.
\озир кичкина бир бостирмани \ам к,а\вахона ёки ошхо-

440 То%ир М алик

нага айлантириб, ,Дилрабо“ , „Оромижон“ сингари баланд-
парвоз номлар беришни хуш кУришади. Бу жойнинг эгаси
замондан ортда колганми ёки кабобхонасининг куримсиз-
лигидан истирола кдлганми, х,ар хдпда ном куймаган. Етим
бола сингари мунгайиб тургани билан нарх арзонлиги учун
кабобхона доимо гавжум булади. Хашаматли ресторанларга
урганмаган, лаби учган пиёлада \ам арак ичаверадиган
турт-беш кишилик улфатларнинг гурунгини радиодан тух-
товсиз таралаётган кУшикдар овози босиб кетади. Сардор
улар каби кабобхонанинг мижози ^исобланса-да, бу ерга
Корин гамида келмайди. Унинг юмуши бошца: бир-икки
соат давомида атрофга зийраклик билан куз ташлаб утира-
ди. Шубхдли одамлар йукдигига амин булгач, белгиланган
вактда телефон тугмасини босади, аммо кулогпга олиб
гаплашмайди. У томондаги одамга шунинг узи кифоя.
Агар атрофида шуб\али \аракатни сезса, кун т р о к тугма­
сини босгач, довдир йигит овозида „Алло, Му^айёни ча-
кириб беринг“ , дейди. „Му^айё туккани кетган, канака
овсарсан. битаб терсанг булмайдими!“ деган жавобни эшит-
гач, яна бир пас утиради. Совиб колган кабобини яна утга
куйдиради-да, корни туйгач, атрофга аланглай-аланглай
изига кайтади. Бугун ундай булмади. Телефон тугмасини
босгач, хотиржам утираверди.

Орадан ярим соат утиб, кабобхона як>шида кора „Пра­
до“ тухтаб, ундан Иззат тушди. Узини хотиржам тутишга
уринса-да, атрофига олазарак караб олишдан тийилмади
Кабобчи йигитнинг саломига алик олиб, „Туртта куй.
жизганак кдлиб юборма, сели билан пишсин, кулимни
ювгунимча жойни \ам одамбашара кдлиб куй“ , деб буюр-
гач, Сардор билан куз уриштириб, кабобхона тури томон
юрди. Кабобхона бировнинг \овлисига жойлашган, урта-
дан тортилган ок буз мато девор вазифасини утайди, ка-
ровсиз ётган тепа томоннинг ивирсигини тусиб турадн
Кул ювиш бахрнасида буз девор ортига утган Иззат энсиэ
йулак билан юриб, \ожатхонага бурилмай, ёндаги эшикни
очди. Бу эшик орка кучага олиб чикишини кам одам би-
лади. Ш у боне айвонда утирган хонадон эгалари утган-
кетганларга купам эътибор беришмайди.

Кучага чиккан Иззат атрофга хавотир билан караб ол-
гач, чорра\а томон юрди. Унгга бурилди-да, дарахт пана-

Ьшихдиц етим цолди 441

ила турган машинанинг оркэ кизил чироклари ёниб-уч-
"зн и н и к^риб, к,адамини тезлатди. Орка эшикни очиб,

зи н и ичкари олиши билан соцолли кишининг норози
дангдаги овози эшитилди:

— Нега узингиз келдингиз?

— Бунака ишда бировга ишонмаган маъкул, — деди Из-
ат узини оклаб.

— Ишонмаган яхши-ю, бошни киличга тутиб бермас-
ик ундан \ам яхши. Сиз бизга дастёр сифатида керак
массиз. Хужайинларга )\амма хам ёкавермайди. Сиз ёк^сб-
изми, демак, каллани ишлатишингиз керак. Турт-беш хал-
лча билан битадиган иш булса, шунака критик килсангиз
счириш мумкин эди, — шундай деб пул уралган халтача
атди. — Бу йул харажатлари. Мол олиб угилган. Бу ёгига
■•л топ-тоза булиши керак. М олнинг айтилган вак^ида,
»'(тилган микдорида жойида булишига бош ингиз билан
лвоб берасиз. Мен билан богланишга уринманг. Керак
•лганингизда узим топаман сизни. Бугун „Душанбе — Мос-

за“ поездига майда курьер чиккэн. Бешинчи вагон, уггиз

ккинчи жой. Мустафошоев. Буни ментларга маълум ки-

яб куясиз. Уша билан овора булиб туравериш син, бу

шни узимиз боплаб оламиз.
Иззат танбе\ни \ам эшитди, вазифани \ам олди, энди

ртикча гап-сузга \ожат йукдир, деган хаёлда урнидан

;.згалмокчи эди, соколли киши билагидан ушлаб, тухтатди.

— Янги машина муборак булсин.
Табрикнинг пичинг о^ангида айтилиши Иззатни ажаб-

лнтириб, „Куллук, куллук“ , дейиш билан чекланди.
— Узингизни шунчалик куз-куз килишингиз шартми?

— Тушунмадим?
— Нимага тушунмайсиз? Бизнинг ишимизда бунака
абдаба оёгамиздан чалиши мумкинлигини \еч уйлаб кур-

□ганмисиз?
— Нимаси дабдаба? Отчопарда учта дуконим бор, биров

инг дея олмайди.
— Учта д^конингизга бир ойда учта одам кирадими ё

укми? Учта дуконнинг даромади уч оёкди велосипед
лишга етадими ё йукми?

— Жуда ерга кориштириб юборманг, бунака машина

нтта менда эмас-ку?


Click to View FlipBook Version