The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by termiztakmkutubxona, 2020-12-29 23:57:55

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

жмуи 295

— Сизга шунак^ туюляггти. Ичимдагини билмайсиз-да.
касур акам билан танишганимдан бери такдиримни узгар-
тфмшим шартлигини билганман. Мен бу ерга милиционер
яфатида сургун кдлинган эдим, уйга миллионер булиб
1оятишим керак.

— Катга пул хотиржамлик ва куз ёшларини ёкгирииш-
■и эшитганмисан? Сенда хотиржамлик керагидан \ам ор-
-мкча бор. Лекин куз ёшлари frjfo. Куз ёши тукишинг учун
■5«рон бало-офатга учрашишинг керакмикин?

— Бу мамлакатда бало-офатга учрамок,лик таажжубли
мал эмас. Куз ёши тукишга *ам арзимайди.

Бу гапдан Бурон ажабланли.
— „Бу мамлакатда“ дедингми? Ахир бу сенинг мамла-
иатинг-ку? Сен шу мамлакатда яшаб, унга хизмат кдляп-
сан-ку? Шу мамлакатни деб биздакаларни цириб юбор-
чок^шсан-ку?
— Сиз бошк^а мамлакатда яшайсизми?
— Яшаётган еримиз бир, туф и, лекин мен кузга ку-
ринмас томонидаман. Очигини айтайми, мен сен хизмат
кдлаётган „Совет Итгифоки“ деган бадбахтга кэрши уруш
очган одамман.
— Кизик,... качон очган эдингиз?
— Т утл га н куним. Х,а, \а, жиннича ran дема: тушлган
куним очганман. Магаданнинг совук \авоси упкамга кир-
ганида касос олови юрагимга кирган.
— Гитлердан кейин сиз уруш очган экансиз-да?
— Сен кулма, бола. Сени бу а^волга солиб куйиб, га-
пираётган гапларим галати туюляпти. Сен „Ёлгиз узи уруш
очган“ , деяпсан, шекилли? Менга ухшаган аламзадалар
озми? Оз эмас. Лекин, афсус, бу аламзадалар бирлаш-
майди. Бирлаша олмайди. Чунки аламзадапарнинг ярмидан
купи кЗфкрк- Мен эсам \еч нарсадан куркулайман. Не гаки
куркувни улимга айлантириш жуда осон. Мен жигарга
тушган курт каби мамлакатингнинг силласини куритаве-
раман. Корадори ишига шунинг учун аралашдим. Менга
пул керакмас, сенинг мамлакатинг кдрилиб кетсин. Мен
уруш очганман, кулингдан келса, \имоя кдлиб ол.
БУрон *еч к,ачон уз ишидан пушаймон емаган, дейиш
но\акгш к булур эди. Баъзан унинг кунгли юмшарди. Зулм
куриб, азоб чекканларнинг дардли, аламли че\ралари куз

296 Tmçup М «.ипг

олдига келарди. Баъзан уларнинг фсос ÿnua ёнган K ÿna-
ридан отилган 4ÿF юрагита санчнлиб, жизнллатарди. Би­
рок... буларнинг барчасн угкннчи зон. Эрталаб чирой очиб,
бош KÿrapraH куёш шомда ботгани каби у асл долита фй-
тарди. Хозир \ам шундай булди: дардини оипсор кнлди-ю,
дарров афсусланди. Кошларини чиынриб, тунг кнсфага
кирди.

Райратни эса Буроннинг бирдан бу хэкда гапириши
\айратга солди.

— Мен узимнинг тахдиримни \имоя кнлаыан. Бошка-
лар билан ишим йУк, — деди у дадил охангоа. Лекин бу
дадиллиги \ам Буронни гула ишонтира олмади.

— Нимжон, касалванд, бнлимли болага нисбатан но-
донрок булса *ам, кучли ва сопюм углон дуруст. Сен ним­
жон эмассан, афсуски, нодон \аы эмассан, шунинг учун
сенга ишониш кийин. Сен эртангни Уйламаяпсан, бола?

— Мен эртамнн эртага уйлай коламан. Хозир, агар
ишонсангиз, буладиган гапни айтаверинг.

— Яхши... унда эшит: бу уйинда FnppoM акангнинг
хам улуши бор. Ш у молни эртага милисангнинг машина-
сида Еттисойга олиб борасан. Сени чегарада кутишади.
Пайшанбагача Тошкентда Уралашиб юр, бир одам сени
топиб, милиционерликдан учириб, миллионер килиб кУя-
ди. Сенга масла\атим: миллионер булганингдан кейин ÿma
захоти Тошкентдан кури. Хозир биринчи ишинп Еттисой­
га боришингни хужайинларингга маълум кил.

— Ш у ахволда маълум кнламанми?
— Алокачинг борми?
— Мен уларнинг уйинини уйнаётганим йУк. Машина-
сини етказганимдан кейин думимни туги б юборишлари

аник.
— Алокачинг булмаса... Каллал и боласан, канака йул

билан етказсанг етказавер. Истасанг, учинчи постда бир
пасга тухтаб, сержантнинг кулогпга пичирлаб кУй. Хохпа-
санг, Шухрат ошнангга икки энлик хат ёз, етказишади.

— Ёш боланинг гапини киляпсиз.
— Хов катга бола, бу ёгани энди узингга кУйиб бердим.
Бурон шундай деб эшик томон юрди:
— Бу дамини ола турсин, хозир Рирромни олиб келла-
ринг. Булар ахир шерик-ку! Ё охиригача шерик булиб

лмум 297

ллайди, ё улимини хдм шерикчиликка булиб олади. Бит-
»гурда икхита себзорлик кучокдашиб ётса, жуда яраша-
и-да!

***

Бурон Райратга топширик, бераётган пайтда милиция
дорасида ташвишли хдл хукм сурарди. Райратнинг кутил-
1аганда йук, булиб колиши ^атто Равшановни \ам таш-
ншга солди. Тошкент билан богланиб, хавфсизлик чора-
арини кучайтиришни суради. Шу пайт хонасига Нарзиев
иашт билан кириб келиб, жах,п билан суз бошлади:

— Машина иккинчи постдан утмаган, изсиз йук;олган,
^йдовчининг жасади х,ам йук„ — Унинг овозила „Энди ба-
юга кдлишим рост булди“ , деган хавотир бор эди.

— Жасади? — деб ажабланди Равшанов. — Унинг улди-
рилганини ким айтди?

— Шунака тахмин бор.
— Сиз-у биз ran одамлари эмас, иш одамларимиз, ке-
линг, тахмин билан эмас, далил билан ишлайлик. Шошил-
чанг. Яна кутамиз. Агар машина кучада хдракатда курин-
са, тухтатилмасин, кузатилсин.

***

Бадкрвокдар Буроннинг амрини бажариб, Рирромни
машинага босиб олиб келишди. Бурон „макгаб стадиони“
деб аталувчи чанги чик,иб ётган ялангликда турган эди.
Машина унинг ёнига келиб тухтади. Рирромни тушириб,
кузига богланган румолни ечдилар, огзига тикдлган
латтани олдилар. Бурон уни „А^волинг шуми?“ деган
исте\золи кдраш билан кэршилади. Яримта ойнинг нурида
бу кдраш анча аянчли куриниш олган эди. Куллари боглик,
Райрат машинанинг нариги томонида тургани сабабли
Рирром уни курмади. У разабини босолмай, Буронга тик
келишдан ^айикмади:

— Мени „рирром“ деб ерга уришни яхши кУрасиз. Бу
уйинингизни нима дейиш керак?

— Мен кдмордан \ам, кдморвоздан \ам хдзар кдламан.
Агар сен шу ишни кдмор деб уйлаётган булсанг, билиб
куй, менинг уйиним доимо \алол булади. Сен Улатнинг

298 То%ир М<ипг

молини кддираётган эдингми? Мента „Ш ерик б^линг, юз-
дан етмиши сизники", деб мархдмат вдлдингыи? Молни
топдим, шунинг суюнчисига сени чадортирдим. Факдг бир
ишкал чикиб колли. Сен га мен шерик б?ла олмас экан-
ман. Бошцэ оламни шерик киласан энди.

— Кимни?
— Молнинг эгасини!
Оркд томондан келган овозни эшитиб Рирром кулоц-
ларига ишонмади. Угирилиб кдрамокчи эди, Ефрон „К д -
мирлама!“ деб буюрди.
Шу оннинг узида орца томонндан якинлашган одам
бир кули билан сочини чангаллаб тортиб, иккинчи кУли-
даги тигаи унинг бугзига кддади.
— Бурон уйинда й^к; одам. Хатто даллол \ам эмас!
Шундай деб Рирромни ^зи томон Угирди. Рирромни
кулокугари алдамаган эди: Улатни к^рди-ю, к^злари ола-
йиб, жони чикдб кетай деди.
— Курк^б кетдингми? Курима, мен арво\ эмасман.
Мени Улдига чицарганларнинг сон мингтаси гурда илон-
чаёнларга ем булиб ётибди. Сен думбокданасан. Юзта
илоннинг ун кунлик нонуштасига яраб коларсан.
Улатга жавдираб кдоаган Рирромнинг кулокдари остида
Капралнинг ого\лантириши жаранглагандай булди: „Улат-
нинг ёниб кетганига ментлар ишонишгандир, мен ишон-
майман. Ментлар кумирга айланиб долган уликни куриш-
ган, Улатни куришмаган. Агар Улат дочиб долган булса,
унинг тириги энди менга керак эмас. Шерикларига бир
марта хиёнат кдгсган одам \еч кдчон тугри булолмайди.
Уликми-тирикми, барибир улимга )(укм кдлинган. Унинг
урнини сен босасан!“ Одессадаги уша учрашувда оппок
туппончани беришдан мадоади шу эди. Капрал янглиш-
маган экан, лекин у берган туппончани кулга олишга \ам
улгурмади-ку?
Баъзилар бугзига тиг тиралса, валима турига уралиб,
„ 0 \, улдим!“ деб ^ушидан кетиши мумкин. Лекин Рирром
ундайлардан эмас. Хар кандай \олатда хрм талвасага ту-
шиш урнига тез фикрлаб, водоани тез та\лил этиб, тез
хулоса чикдришга уринади.
Хозир )^ам „Улдим!“ деб курк^ади. Бу одамлар улдира-
диган булса, пачакилашиб утиришмайди, узлари улдириш-

гмум 299

кйди, биронтасига пичокни беради, у эса орк;асидан ке-
иими ё олдиданми, гап-суз кдлиб утирмай, бутизлаб куя
иади.

— Тириклигингизга ишонардим, акамдан суранг, куп
арта айтганман буни, — деди Рирром.

— Биламан, лекин ачинганингдан сурамагансан, мак,са-
ннг маълум. Сен шилта одамсан. Капралнинг калишини
1аб, барака топаман, дедингми? Анави куни Бурон ака-
юнинг гУрига тилла \айкал кУймок^имидинг? Сен танти
ойваччасан, бу иш кулингдан келади. Лекин мен улгудай
асисман, тиллани исроф кд/тайман. Сенга таппидан \ай-
ал ясаттираман. Мени гул кдгсмок^и булганларнинг нархи

— Мен гарром уйин кдлмадим. Бу овлокда \ам узимча
.слганим йУк-ку?

— Сени одам буларсан, деб чакирган эдим, — деди Бу-
к>н. уларнинг гапига аралашиб. — Бизнинг ишимизга нега
Чрнингни тикдб юрибсан?

— Ёрдам бергим келди, сизларни акам деганман, ахир!
— Бизнинг ишимизда ака-укачилик йуклигини билмас-
хилинг?
— Сиз нима десангиз шу булади, ул десангиз, улишга
пйёрман.
— Сенинг жонинг Бурон акамизнинг кулларида. Мен
билан \еч канала хдсоб-китобинг йу^. Шерикчиликни ор­
ту кдпган экансан, майли, була крл. Фак^т „етмишга-ут-
ш з“ деган лакиллатишинг менга утмайди. Тарозининг бир
палласида фойданинг юз фоизи булади, иккинчисида се­
нинг жонинг. Розимисан?
— Розиман.
Улат тигни унинг бурзидан олди, аммо сочини куйиб
юбормади, Рирромнинг бошини Райрат томон бурди:
— Анави шилта билан шерик эмишсан. Унинг жони
нима булади?
— Шерик-перик эмас, у менинг малайим. Картада ^ам-
маёгини ютк,азиб булган.
— Кдзим-чи?
— Мохдпилми? — деди Рирром бир оз довдираган х;олда.
— Менинг биттагина кдзим бор.
— Мо^идил бу ишларни билмайди.

300 Т о у у Малик

— Ха. У билмайди. Лекин ишкинг тушибди-ку? Тувдан
кейин Одессага уйнагани борар экансан. Кдйногангни
таклиф килмайсанми, Капралнинг кемаеига?

— Бу... шунчаки бир ran эди...
— Мо\идилни акант гаровда ушлаб турмокчи, кугж^-
ришга \аракат килмайсанми? Эски подию\ларнинг ишини
килайми: кдйси бирларинг куткарсаларинг, кнз ушаники!
Ишнинг пачавасини чикарсанг, кизим бечора увол булааи.
Унинг уволи \ам сенинг буйнингаа кетади. Мол бнлан
кУлга тушеанг, кечиришим ыуыюш, леюш кизимга бир
нима булса, козикка Отказаман.
Улат шундай деб уни бир силтаб, сочини кУйиб юбор-
ди. FwppoM гандираклаб кетди-ю, лекин йюделмади.
— КУлига кетмонни берларинг, — деб бую рш Улат йи-
гитларга караб. Кетмон узатилгач, яна Fuppoura юзлан-
ди: — Канла. Молни мехдат килиб кумганман. Сенам ме\-
нат килиб каалаб ал. Анкдйма, сен а*мок калла, молни
мозордан кдоириб юрибсан. Мол uiy ерда, шу бойликнинг
уст ида болапар \ар куни туп тепишарди.
FwppoM аламини ичига ютиб, кетмонни д а т и к ерга
урди. Четдаги йипгглар Еайратнинг кУлларини ечиб, бел-
курак туткдзишди. Иккови бир-бирига дам-бадам кдраб-
караб куйиб ер кавлашди. Бир-бир ярим кетмон кдлин-
ликдаги ер юзаси кдггик, у ёги анча юмшок эканига Fafl-
рат эътибор килиб, „Демак, бу ер бир неча йил эмас,
кузда ёки ба\орда кавланган, бу жойга Улат \еч нима
куммаган“ , деган хулосага келди. Хаёли „акахон“ларининг
чангалидан кугулиш, кутулганда \ам уз улушини юлиб
олишга улгуриш билан банд булган FnppoM тупрокнинг
майиилигига а^амият бермади. Астойдил кетмон ураверди.
Терга ботиб, томокпари куриди. Ер бел баробар канлангач.
коп га уралган иккита автомашина балони чикди. Копда
чириш аломатлари йУклиги Faftpanomr тахминини тасдик-
лади. Рирромнинг уй-хаёли копда эмас, балки унинг
ичидаги молда эди. Уни кутариб олиб, Тошкентга \айдаб
борилиши лозим булган милиция машинасининг юкхона-
сига кУйишгач, Бурон FaftpaTra калитни узатди.
— Биринчи постларингдан утганингдан кейин бирон
панада тухта, озгина дам олвол. Роппа-роса соат унда ик-
кинчи постларингдан утасан. У ёшга кдндай юришинг —

лмум 301

аишинг. Хар \одда шалдирок аравангни кдйнамаганинг

Райрат индамай калитни олди-да хдйдовчи урнига утир-
й Рирром эса нима кдларини билмай, бир Улатга, бир
•тонга саросима билан карали:

— Мен-чи?
— Сен уйингда тухум босиб утир. Керак булганингда
и^рамиз.
— У билан бирга борсам-чи?
— Сен анковсан. Хитлар изингга тушганини билмай-
лнми? Сен уйингда жим $тирсанг, улар ^ам жужа очиб
щусунингча сабр кдлиб пойлашади.
FaftpaT ёнига утирган нотаниш йигитга бир кдраб ол-
:и-ю, индамади.
Рирромни эса бадковокдар бошк£ машинада уртага
идилар. Олиб келишдаги кийнок, — огзига латта тикиш,
юшга крп кийгизиш булмади. Рирром бунга шукр кдлиш
■рнига йигитларни хоинликда айблаб, сукинди. Бадковок,-
ирнинг бири индамади. Иккинчиси тирсаги билан унинг
эикдшига бир туртиб, „Бозорнинг хисоби бор“ , дегач,
Рирром уйига етгунича жим кетди.
Райрат х,айдаётган машина катта йулда курингани \а-
кдааги хабарни олган Равшанов иш белгиланган режа йу-
тига тушганидан хотиржам булди. Бу кдлтис режанинг
яхши натижа беражагига ишонмаётган Нарзиевнинг таш-
виши эса заррача камаймади. Уни Райратнинг такдири
эмас, балки режа барбод булган такдирда амалидан ажраш
фожиаси купрок, ташвишга соларди.

ДУЗАХГА БОШЛАГАН „ЖАН HAT ЙУЛИ“

Эрта тонгда сошлган сутларни Буроннинг узи гузарга
олиб борди. Туни билан мижжа кркмаган булса-да, у те-
тик куринарди. Хатто сут к,абул кдлувчи йигитга бир-ик-
ки \азил ran \ам айтди. Бугун сал кечрок, келган Ойниса-
нинг сутни топшириб булишини кутди. Ойниса ишини
битиргач, унга яцинлашиб, „Бир оздан кейин уйимга ут,
зарур ran бор“ , деди. Ойниса к^зи билан енгил-елпи но-
нушта кдлиб, уни ишга кузатгач, узи Буроннинг уйи томон
йул олди.

302 Т о у ф М алик

Бурон Ойнисани кутиб олгач. гамгин че)фасига кдраб
суради:

— Рангинг сал узгариб турибдими? Мазанг йук^и?
— Этим сал увишяпти. Босим ошганга ухшайди, — деди
Ойниса синиц о\ангда.
— Бу босим дегани касаллик эмас, бошингга тушган
рурбатларнинг окибати. У ни дори бклан тузатиб булмайди.
Рурбатнинг дориси — бахтиёрлик. Сен бир хушхабар эши-
тиб, узингни бахтиёр \ис этишинг билан согайиб кетасан.
— Нима дедингиз? Бу дунёда менга аталган хушхабар
бор эканми?
— Бор. Лекин... бу суюнчли хабарни бу ерда эмас, Тош-
кентда эшитасан. Ш унинг учун бугунок, М орщил билан
йулга чикишларинг керак. Уйдан \еч нима олма, йулга
отланганларингни биров билмасин.
-Н ега?
— Энди бу ерга цайтиб келмайсанлар.
— Нега?
— Хадеб савол беравермагин-да, айтганимни бажар.
— Мен айтганингизни сузсиз бажарадиган чурингиз-
манми?
— Унакэ дема. Мен сенга ёмонликни раво курмайман.
— Ёмонликни раво кУрмасангиз, бизга кднак? яхшилик
килмокчисиз, айтинг?
— Хозир айта олмайман. Айтишим мумкин булган нар-
са битта: бугун-эрта уйларингда яшашларинг хатарли.
Тошкентга кетишларинг керак. Унлан у ёгини уша ерда
эшитасан. Сен )^ам, кдзинг \ам чури эмассанлар. Шунча
хорликдан кейин маликадай яшашга ^акларинг бор.
— Мен уйимни ташлаб кетмайман.
— Уйинг шунчалик кддрлими? Нима бор уша уйингда?
Бу ерда сенинг ра^мингни ейдиган киминг бор энди? Ога-
онанг тириклигида ме\р курмаган булсанг, энди нимани
курасан? Гулдай кдзинг искдрт пивохУрларнинг иркит
пашшаларини куриб утиришига цачонгача чидайсан?
Ойниса бу саволларга жавоб беришга улгурмади. Хов-
лига кириб келаётган Мо\идилни куриб, бир айб устида
кулга тушгандай дув кдзариб кетди. Мо\идил эса Бурон
билан юзма-юз турган онасига кузи тушиши билан \айрат-
ланиб тухтаб крлди.

лмум 303

— Мо^ий, нега б у ерга келдинг? — дейди Ойниса у то-

Ю риб.

VIо\идил нима мацсадда келганини айта олмасди, шу
лбабли „Курккан олдин мушт кутарар“ кабилида иш
4он б, онасини нимададир айбламок касдида „Узингиз-

деган мукобил саволни берди.
— Амакингнинг маслах,атли гаплари бор экан... — деди
Ойниса узини окламокчи булгандай.
— Менам бир нарсани сурамок^иман, — деди Мо\идил
м н и о^ангда.
У ярим соат олдин онаси билан хайрлашгач, кд^вахо-
-лни супуришни бошлаган эди. Кеча пиво куп келтирил-
1чи сабабли майхурларнинг бити тукилганди. Улар кеч
1ирганда тарк^гач, тозалашга Мощцилнинг кучи \ам, ху-
_н \ам к,олмай, супур-сидирни эрталабга колдирганди. Яна
•^нрон соатлардан кейин пиво келтирилиши мумкинлиги
.¿бабли у шошилди. Шу пайт Назира ^овлициб келиб,
Эшитдингми, йигитинг яна йукрлганмиш“ , деди-ю, унинг
*инчини олди. Моэуадил гарангсиб туриб-туриб, кейин су-
тчргини дугонасининг кулига тугкдзиб, узи милиция идо-
паси томон юрди. Навбатчидан Шу\ратни сураган эди,
-Чизмат билан чикиб кетган“ , деди. Райратни сураб, „Тош-
‘-снтга кетган“ деган жавобни эшитиб, ажабланди. Йигит-
-<инг хайрлашмай, индамай кетиши унга галати туюлди.
<>тилмаган бу сафар остида бир шумлик ётганини кунгли
.с п и . Узича бир туф и жавоб тополмади, масла\атлашади-
:ан одам х;ам йук, эди. Уйлай-уйлай бир кдрорга келиб, бу
•омон йул олганди.
Она-болани нокулай а\волдан Бурон кутк,арди:
— Мо\ий, келганинг яхши булди. Масла^атли гапим
.енга ^ам тегишли, факат... х,овлида туриб гаплашмайлик,
•ига кирайлик.
Шундай деб ичкари га узи йул бошлади. Она-бола бир-
бирларига савол назари билан кдраб куйишгач, аввал О й­
ниса, кейин Мо\идил ^ам уйга киришди.
Бурон уларга эски стулларни бериб, узи темир караво-
тига омонат утирди.
— Мо\ий, нимадан безовтасан? Милиса бола келиб ту-
рибдими, пивохона атрофида гирдикапалак буляптими *а-
лигача?

304 Т о р у Мл шит

Мофщил унта тикнлди: „Тошкектта кетганини бнлмай-
лими ё узини овсарлнкка с о л я г т ш и ? “ деб Уйлаб, хотир-
жам о\ангда жавоб берди:

— Келиб турган булса, келиб тургандир, гнроикапалак
булаёган булса булаётгандир. Бунащалар каыын?

— Бунахдси кам — бигтагина, — деди Бурон мутомбир-
лик билан кулимсираб. — Лекин, жиян, бу бола билан бах-
тингни тополмайсан. С ен -у биз билан у — грс сув бнлан
олов!

— Менинг улар бклан ишим йу*.
— Узинг биласан. Сен нима десанг, шу булади.
— Унда бу хд*да бошкд гапирманг, агар ыасла\атли га-
пингиз хдм шу \авда булса, мен кетдим.
Мо^идил шундай деб астойднл Урнндан турди.
— Жа\линг чицмасин, утнр. — деди Бурон хнддийла-
шиб. — Ойниса, аслнда бу кизинг у т л булнб тутл и ш и
керак эди. Мард $глон буларди. \ози р нимага жа^ли чиц-
яггги, биласанми? — БУрон к^здан кузини узмай, кулди: —
Оппок, кизинг сени мендан цизганягтги. Орамнзда факдт
ака-сингиллик бор, лесам *ам, кунглинкнг бир чеюсасида
барибир ишончсизлик бор. Хозир сени бу ерда кУриб, ичи
ёниб кетди, билиб турибман.
— Мо\ий, шунак? уйлагани уялмайсанми? — деди Ой­
ниса упкаланиб.
— Бу гапни узлариоан тУкдяптилар, \ечам унакд эмас, —
Мо^идил шундай деб Узини окдамо^чи булди. Лекин ran
о^ангида барибир яширин рашки сезклди.
— Майли, буни кейин гаплашамиз, — деб Бурон она-
бола бахсининг давом этишига йул бермади. — Энди...
масла^атли гапим шуки... Телевизорда *ар кун и Мексика
кинолари буляпти, кураётгандирсанлар-а?
Икки кишига кдратилган савол Мо\идилга галати тую-
либ, онасидан олдин узи жавоб берди:
— Курсак нима булибди?
— Уйларига диктат кдласанми? Яшашларига хдвасинг
келадими?
— Хамма кандай яшаса, улар \ам шундай яшашади.
— Йу-ук;... Сен яхшилаб царагин-да, улар жаннатда
яшашади. Одам деган аслиоа шундай яшаши керак. Менинг
^аётимни куявер, узинг онанг билан к,анакд \аёт кУрди-

жмуи 305

^рннг? Мана шунака чойчакдга термилиб утириш жо-
«янгга тегмадими?

— Хеч нарса жонимга тегмади.
— Намотки, орзуинг булмаса?
— Орзу \амма одамда бор, факдт эшакда булмайди.
— Бу гапинг нотутри. Эшак тупрокда мазза кдлиб ага-
■ошни орзу кдпса керак. Молфа^м одамларнинг орзуси
« X . десанг тутрирок, буларди. Намотки, уша пивохонани
-лилаб кетишни орзу кдлмайсан?
— Орзу кдпишим шартми? Истаган куним ташлайман-у
ытавераман. Бировдан страшим ё ялиниб-кундиришим
^-арт эмас.
— Ташлаб кетишингга Жасур амакинг йул куймаса-чи?
— У билан ишим йук,.
— Лекин унинг сен билан иши бор... Очикрок, айтсам:
ишки бор.
— Нима? Вой, кунглимнинг кучаси! Турк^ курсин унинг.
— Жахдинг чикдоасин-у, шунакд нияти борлигини би-
тиб куйишинг керак. Аслида-ку... сенларга уткачиб куйган
жойи йук,. Лекин даъвоси катга. Милиса болангнинг унинг
лтрофида айланишиб юриши менга ёкмаяпти. Болани
ундан айириб олишимиз керак.
— „Айириб олишимиз?“ Ким айириб олади?
— Хохдасанг... мен.
— У сизнинг ёрдамингизга му^гож эмас. Истаса, узи
айрилиб кетаверади. Сиз нега унга цайгуряпсиз? Атрофим-
да гирдикапалак булиши ёк^аяпти-ку?
— Ха, ёкдоаяпти. Онангга \ам ёкдоаяпти. Сенга ёкдёт-
ганга ухшайди. Мен сенинг кунглингга кдрашга мажбур-
ман. Отанг шундай васият кдлган.
— Уша... „милиса бола“ \озир цаерда, билмайсизми?
Мохддил су^бат маромидан айёрлик билан фойдаланиб,
шу саволни берди-да, унинг кузларига тикилди. Бурон киз-
нинг мак,садини англади, ундан ниго^ини олиб крчмади,
узини хотиржам тутиб, жавоб кдлди:
— Кеча кузим тушувди, сен томонга анча к,араб гурди.
Пивохурларинг билан овора эдинг, сезмадинг. Кейин ху-
жайинининг машинасига утириб, цаёккддир кетди. Хужа-
йини уни ёк^ириб, ёнига олганга ухшайди.
— Эрталаб курмадингизми?

20 — Ёлгон у мидлар дашти

306 Тоцир М алик

— Эрталабми? Агар \ар кдаамини кузатинг, деб айтга-

нингда, бу ишни боплардим. Кеча чойхонада Утирганимда
тасодифан кузим тушди. Кдёкка борганини балки Уртоги
билар? Хужайиннинг машинасида юриш осонмас, эрки

узида булмайди.

— Унда...
— Мо*ий, булди, куп эзмалик кдлма. Амакинг зарур
маслахат бплан чакдрибди. Уйда яшашимиз хатарли экан.
Бугунок, Тошкентга кетишимиз шарт эмиш.

— Нега?
— Уша ерда бизни яхши хабар кутаётганмиш.
Ойниса „Колганини узидан сура“ , дегандай Бурон то-
мон имлаб куйди.
— Кднакэ хабар?
— Канакдлигини уша ерда эшитасан. Менинг бил га-
ним — бундан бу ё т г а мексикаликларга ухшаб яйраб яшай-
санлар.
— Ушанакд яшашни истамасак-чи?
— Кайсарлик кдлма. Уйлаш учун бир-икки соат вакг-
ларинг бор.
Аслида уйлашнинг мутлак.о х,ожати йук,, карор кдбул
кдлинган, бажарилиши шарт эди. Бурон она-болани сал
тинчитиш учун уйлаб куришга изн бермокчи эди.
— Хуп, уйга бориб, уйлаб келамиз.
— Шу ерда уйлайсанлар.
Бурон бу гапни кдтъий о\ангда айтгани учун она-бо-
лада енгил хавотир уйгонди.

— Агар кунглингизда яхши ният булса, нега зурлик
кдляпсиз? — деди Мо^идил урнидан туриб.

— Баъзан яхшиликнинг яхшилик эканини зурлаб ту-
шунтиришга тугри келади, — деди Бурон. — Огангни олиб
кетишгандан бери сенлар худди чуг устида яшагандай бул-
диларинг. Сен, э\гимол, сезмагандирсан. Лекин онанг у
ёкда курадиганини куриб келди. Отангнинг анча молни
беркитишга улгургани тугри. Уни бир томондан милиса
кдциряпти, иккинчи томондан молнинг эгалари. Милиса

кддириб-кдаириб, охири \афсаласи пир булиши мумкин.
Лекин молнинг эгалари сунгги фаммни ундириб олмагу-

нича тинчимайди. Унгача икковингнинг жонинг гаровда
туради. Иккитасининг келгани эсинглардан чюдиагандир?

л иум ЗС7

Ойниса хурсиниб куйиб, ноилож бош иргаб, тасдик
лорасини к,илди. Мо\идил уша машъум тунни эслагиси

1магандай тескари царади.
Бунака вокеалар унутилмайди. Ушанда Бурон унинг

йнга тасодифан келмаган эди. Эрт&табдан нимагадир

• нгли гаш булди. Сут топширувчилар орасида Ойнисани
^.рмагач, хавотирланиб, уйига борди. Ховлида \еч ким
лринмади. Овоз бериб чакирди, жавоб булмади. Ичкарига
лтиётлик билан кирди. Остона \атлаши билан бик,инига
^-ппонча тиралди. Шундай булишини кутгани сабабли
лошиб колмади. „Кдмирлама!“ деган буйрукка жавобан
Туппончангдаги укинг менга аталмаган, адашма, ошна!“
:;б хотиржам жавоб берди. Уй турида Ойниса кизини
лкасидан кучганича жавдираб утирарди. Уларнинг рупара-
нда бир нотаниш эркак, яна биттаси узининг оркасидан
“й т о н ч а тираб турибди: „Демак, булар икки киши“ , де-
ин хулосага келди Бурон.

— Бу ким? — деб суради Ойнисанинг рупарасидаги
иам тунг о\ангда.

— Акам... — деди Ойниса титрок о\ангда.
— Лакиллатма! Бунака аканг йук.
— Тутинган акам...
— Ха, тутинган акасиман, ишонавер, — деб уни тас-
хнкдади Бурон. — Менга яхшилаб кара, танишинг керак.
Мен — Буронман!
Шундай дегач, бикинга тиралган туппонча олинди. Ор-
кддаги одам олдинга утиб, Буронга тикилди, кейин шери-
га билан куз уриштириб олди. Хужайинлари уларни бу
томонга юборишаётганда Бурон деган одамга дуч келмас-
ликни тавсия килишган эди. Уларнинг иккиланишидан
фойдаланган Бурон Ойниса томон юрди:
— Бу моуконлар ким, сингилжон?
— Эримнинг ошналари... Эримда озгина омонатлари
колиб кетган экан... шуни кидириб келишибди.
— Омонатни суриштириб келишган б^лишса, демак,
окибатли ошналар экан. Омонатга хиён^г килиш мумкин-

мас. Сингилжон, сенлар чикиб турларинг-чи, узимиз кели-

шиб оламиз.
— Мумкинмас, — деди чакирилмаган мещонларнинг

бири.

308 То%ир М алик

— Мумкин, — дели Бурон. — Мен бор жойда фмма нар-
са мумкин. Буларни нима киласан, гаровга мени олавер.
Булардан фойда йук, \амма фойда менда!

Дадил айтилган ran таъсир килиб, улар БУроннинг
амрига буйсунишди. Ойниса \овлига чикишлари билан
Мосилилни Назираларникига жунатиб, узи ичкаридаги
келишув окибатини жощолахоа куга бошлади. Ичкаридаги
гап-суз узок, давом этмади. Аввал Бурон, кейин ме)дионлар
чикиб келишди. Тун и билан уларни сикувга олган тунг
одам Ойнисага якинлашиб, „Озгина тушунмовчилик утиб-
ди, аслида бизда эрингизнинг \аки долган экан, эрта-ин-
дин ташлаб кетамиз“ , деб узр сУраган булди-да, тез-тез
юриб чикиб кетди.

— Буларнинг ишшха шунака чалкашликлар булиб тура-
ди. Бир халта корадорини йукртиб, эрингдан куриб юриш-
ган экан. Кдерга беркитганларини узлари эслаб колишди.
Бошкд келишмайди, хавотир олма.

Бурон шундай деб изига кдйтган, эртасига эса „Кеча-
гилар сени яна безовта килмай, мен га ташлаб кетишди“ ,
деб бир урам пул олиб келган эди. Буроннинг ичкарида
улар билан нимага келишгани Ойнисага номаълумлигича
колди. Лекин пулни ушалар ташлаб кетишганига унча
ишонмади.

Бурон \озир бу вок,еани бежиз эслатмади. Ушанда у
„Хавотир олма, боищд келишмайди“ , дегани билан Ойниса
хавотирини тарк этмаган эди.

— Эсларингдан чикмаган булса, ушандагилар му\лат
бериб кетишган эди. Мен жонимни гаровга кУйиб, молни
топиб беришга ваъда кдлувдим. Уша му\дат охирлаб цол-
ди. У ф и сузида туриши керак. Мол топилмаса, уларга
битта менинг жоним кифоя килмайди. Шунинг учун ке-
тишларинг шарт.

— Менга аталган ёкимли хабарингиз шумиди? — деди
Ойниса синод одангда.

— Яхши хабар сени Тошкентда кутяпти.
— Гапларингизда ёлгон куп, — деди Мо\идил кдйсар-
лик билан.
Она-боланинг ужарлиги, яхши гапга тушунмаслиги Бу-
ронга малол кела бошлади. Жа\ли чикиб, к,ошларини чи-
мирди. Агар рупарасидагилар уз оламининг одамлари бу-

Самум 309

лишганда уларга ran тушунтириш кийин эмасди. Гап ук-
майдиганларнинг хукми ундан-да осон эди. Буларни нима
килсин? Суколмаса... уролмаса... Энг мухдми — тутри гап-
ни айта олмаса!

Тутри гапни айтиш осон эди:
...Эринг тирик, у сенларни олиб кетгани келган... Сен-
ларни бахтли килмокчи... факат... бу ерда сенлар билан
куриша олмайди...
Айтиш-ку, осон, лекин ужар она-бола бунга \ам дарров
ишона крлмайди, исбот талаб килади. Гапининг ростлиги-
ни исбот этмок учун барча \аки катни бир бошдан айтиб
бериши керакми? „Зона“да Улатнинг якинлашгани, сирдан
огох, килгани, лули билан таништиргани... Кейин кочиш
режасини уйлаб топишгани...
Улат кочгач, Сибирда юра туриши лозим эди. Нарко-
баронга ёлланиши лозим булган Бурон хизматини адо эт-
гач, Ойниса билан Мохдаилни Магадан га етказиб келиш-
ни зиммасига олган эди. Наркобарон бир-бири билан
Ковушган бу жабрдийда оилани баликчилар кемаеида Япо-
нияга утказиши, кейин Гонконгдан жой килиб бериши
мулжалланганди. Хамма иш уша режа буйича бораётган
эди... Кутилмаганда Улат пайдо булиб, Бурон )^ам шошиб
колди. Наркобарон Буронга ишонмаганми ё бошкэ бир
нарсадан хавотирланганми, \ар \олда молни етказиб ке-
лишни Улатнинг зиммасига юклабди. Улат жони кил усти-
да эканини биларди, билса-да, буйруккэ буйсунишга маж-
бур эди. Ясситепага яширинча келгач, режага узгартириш-
лар киритилди: Улат молни чегарада кабул килиб олади,
Бурон эса унинг оиласини Тошкентга етказади. Мол ба-
роннинг кулига етиб боргунича Ойниса билан Мо^идил
Владивостокда булишлари шарт. Милиция FaftpaT билан
овора булиб, чалгпб турганда Улат Окгомдан Утиб олиши
керак. Бурон у билан уша ерда учрашиб, Хукизбурунгача
кузатади-ю, кейин йуллари айри булиб, Тошкентга ёлгаз
йул олади. Икки йигит х,амро\лигида етказиб келинган
она-бола билан уша соатдаёк Чимкентга жунайди. У ерда
поездга Утириб, турт кундан сУнг манзилга эсон-омон етиб
боради.
Бу орада Улат хдм барон топширган вазифани бажариб,
Тинч уммон KHpFOFHra етиб келади...

310 То%ир М алик

Хам маеи аник, \исобланган. Хатто милиция йулга т$то-
нок, булган такдирда сарф буладиган вакг \эм инобатта
олинган. Владивостокдаги учрашувда бир кун нари-бери-
сида фарк булиши мумкин...

Бурон \озир келажак бахтига ишонмаётган она-болага
шуни айтиб, тушунтиришга уриниши керакми? Ундан кура
уларни зурлик билан олиб кеттан осонрок- Карманагачами
ё Самаркандгачами гади-биди килишар, кейин такдирга
тан беришдан узга чоралари к,олмайди. Энг яхшиси, кош
корайгач, томирларига эм игнасида уйку дори берилади-
ю, тинчгина йулга чикилади. Милиция тухтатиб, машина
ичига Караганда х,ам ухлаб ётган она-боладан шуб\а кдл-
майди... Ш у ахдга келган Бурон „Барс!“ деб чакирди. Бир
одамнинг лакаби айтилган булса-да, да\лиз ортидаги ерт^-
ладан икки йигит чикиб келиб, „Буюринг хужайин“ , де-
гандай эшик томонга утиб, она-боланинг йулини т^сиб ту-
риб олишди.

— Мендан хафа булмаларинг, жонларингни сак/таб ко-
лиш учун шундай килишга мажбурман. К.оронги тушгу-
нича шу ерда унгирасанлар. Й^лда кдлик кнлмаларинг. Ой-
ниса, сен купни курган хотинсан, кизингта рхшаб кдйсар-
лик килмай, уни тинчит. Дод-войнинг фойдаси йук. Агар
бахтларинг очилмаса, бетимга тупурасан.

— Бусиз \ам тупуришга арзийдиган иш киляпсиэ! —
деди Ойниса овозини баландлатиб.

Бурон унга эътибор бермай, йигитларга имо кдлди.
Уларнинг бири Моэушилни билагидан тутди, иккинчиси
чакконлик билан Ойнисанинг кулларини кдйириб, боглаб
куйди. Ойниса каршилик билшгомади, лекин Мосилил ти-
пирчилаб, йигитлардан б и р и н т кУлини тишлаб хдм олди.
Тог кизи \ар крича чаккон ва з булмасин, икки кучли
йигитга бас кела олмади. Она-бо. а тинчигач, Бурон улар-
дан яна узр сураб, тайёрлаб кУйган сафар халтасини олди-
да, ташкарига чикди. Ховлига кириб келаётган Нишон-
бойни куриб „Оббо!“ деди-ю, тухтади. Оркасидан эргашиб
чиккан йигит „Буни нима киламиз?“ дегандай савол на-
зари билан кэради. Бурон куз караши билан „Индама“ , деб
буюрди.

— Ха, Нишонбой, тинчликми? Нега шошиб крлдинг? —
деди Бурон у томон юриб.

Самум 311

— Солик^ини тинчитиб келяпман. Х,исоб-китобда янг-
лишганини исбот килиб бердим. Энди бизга даъвоси йу*.
\исобни атай бузиб ёзган-да. Бизни куркдтиб. чойчакд
ишлаб олмок^и булган.

— Нишонбой, бола пакдрни бекор кдйнабсан, уларнинг
\ам тирикчилиги бор-да, — леди Бурон кулимсираб.

— Тирикчилиги булса, эгилиб ишласин, тер туксин, —
деди Нишонбой ужарлик билан.

— Крйил йигитсан-да, аслида сени „зона“ га бошлик;
кдгсиб куйиш керак.

— Кднакд зонага? — деб ажабланди Нишонбой.
— Бу ёккэ кел, утир, — деди Бурон уни сулага бошлаб.
Нишонбой утиргач, сафар халтасини очиб, ичидан отаси-
нинг кундалигини олди.
— Сенинг иккита айбинг бор: биринчиси — куркрксан,
иккинчиси — наддан ташцари туррисан. Шунга кдрамай,
яхши одамсан, сенга ишонсам булади. Мен шошилинч ра-
вишда кетишим керак. Келганинг яхши булди, сенга учта
топширигим бор: биринчиси — шу дафтарни Норйигит
акангга бериб куясан. Укдб, узи тушуниб олади. Битта
нарсани айтиб куйсанг булди — шу дафтардагиларни ме-
нинг огам ёзган. Иккинчи топширигим: молбоцарлар би­
лан согувчиларга биттадан сигир берасан, иккитаси сенга.
биттасини узинг боцасан, биттасини к,айнонангга бериб.
уни тинчитасан. Крлган сигирлар Норйигит акангники.
Истаса, узига олеин, хохдаса, одамларга булиб берсин. \ у -
кумат одамлари ис олгунича шу ишларни кдлиб, фермани
тугатадиган хат-к,орозларни туррилаб куй. Хукуматга си-
гирнинг думи \ам тегмасин, тушундингми? Учинчи топ-
ширигам — шу ерда крронри тушгунча кимирламай утира-
сан. Ичкарида ме^монлар бор. Кимлиги билан ишинг бул-
масин, кдзикдб царама. К,арасанг, кузингдан айрилиб
крлишинг мумкин, чукдйдиган бур гут бор. Биров кирма-
син ^ам, чик^асин \ам. Крчиб колишни \ам уйлама. Ме\-
монларни ё узим келиб олиб кетаман, ё бирон одамни
юбораман. Гапларимга тушундингми?
— Тушундим-у...
— Тушунган булсанг, савол берма. Бажар. Жойингдан
к^мирлама! — Шундай деб мотоциклга утирди. \а р крндай
амрни бажаришга шай турган йигит кажавадан жой олди-ю,

312 Тотдир М а л я

оркдсига угирилиб, кУлини томогага юборди-да, „Суйила-
сан“ , деган ишорани цилди. Буни курган Нипюнбойнинг
жон-понн чициб, вужудини кУркув тнтроги босди. Кдн-
дайдир ёмон иш булаётганини кунгли сезиб, ипскз боглан-
ганича жойила котди

• *•

Кдморда ютиб олинган „дала довли" деб аталувчи
уйига олиб борилган Рирром кэфасга ташланган ваадиий
\айвон \олатига тушди. Разабини босиш учун коньякнн
шишаси билан кутариб ичои. Ичи батгар куйди. Бадцо-
вокдар чикдб, уларнинг Урнида мушаклари Уйнаб турган
бакувват бир йигит кдгсгач, FxppoM таищарида аоосий уйин-
лар бошланганини англаб, баттар тулгонди. Бу ердан
кугулиш чорасини иэлади. Яна ютоциб ичгач, узини маст-
ликка солиб, диван га узала тушди. Рудирана-гудирана ух-
лаб к;олгандай булди. Ш у билан йигитнинг сергаклигини
сусайтирмок^и эди, муддаосига етди. Йигкт деразага якдн-
лашиб, ташкдрига кдрамок?™ булганида сапчиб турди-да,
коньяк шишасини олиб, унинг бошига зарб билан урди.
Бу йигитга бир зарб етарли эмасди, кузлари олайди-ю,
йикдлмади. Шунда стол устидаги шампан шишаси билан
урди-да, столи галадонидан ок туплончасини олиб, узини
ташкдрига отди.

FnppoM м аш и н аси га ути р и б , ж о к щ п а т д а газни босиб,
тезлатди.

***

Мактаб спорт майдончасида Бурондан калитни олган
FaftpaT соат унга кдцар бир панада дам олган булиб, катта
йулга чиккандан кейин хдм машинани теэлатмади, Бурон-
нинг маслахдтига амал кдлиб, „шалдирок, арава“сини ций-
намади. Ёнидан жой олган йигит бундан гашланиб, „Тош-
бак;а юриш билан Тошкентга качон етиб бормокчисан?“
деб мингарлади.

— Эски машина лочиндай учолмайди. Тошбак,а юриш
билан булса \ам етиб олсак катта ran. Топшириладиган
машина деб ичак-чавагини сутуриб олишган. Итар-итар
кдлиб, тилимиз осилиб кдгсмаяптими, Худога шукр, — деди

амум 313

айрат. Кейин эснаганича кУшиб куйди: — Хал и учинчи
остда тухтаб утишим керак.

-Н ега?
— Битта гапни хужайинларимга етказиб куйишим ке-
>ак экан.
Йигит индамади. „Хамма гапни билади, шошилмай
оришимга \ам кдрши эмас, менга хужайинлигини бил-
аириб куйиш учун шунчаки бир мингирлаб кУйди“ , деб
уйлади Райрат.
Учинчи постда тухтаб, старшина билан биттадан че-
Ы1шга \ам улгурди. Йигит ундан куз узмай, жойидан
жилмади. Райрат старшина билан хайрлашиб, машинасига
утиришдан олдин олд рилдиракни тепиб кфриб, узун
\уштак чалди.
— Ишкал чикдб колли, ошнажон, балон Уладиган эди,
шу ерда жанозасини Укир эканмиз.
Йигит унинг гапига ишонмай паст га тушиб, энгашиб
каради: чиндан \ам балон пучмайиб долган эди.
— Латтаси чикдб ётган балонда онангникига етиб ол-
мокчи эдингми?! — деб сукинди.
— Онамникига етиб олиш учун балонни алмаштириш
керак, — деди Райрат.
— Алмаштир, нимага кдраб турибсан?
— Алмаштириш учун домкрат керак. Домкрат эгасида
флган. Старшинадан илтимос кдпамиз, биронта машинани
тухтатиб беради.
Йигит шошилмаётган булса \ам, Райратнинг бу \apa-
катларида бир шумликни сезиб, хавотирланди.
Старшина ёрдамида домкрат топилди. Райратнинг кУли
ишда, хаёли эса бу йигитдан кугулиб, орк,ага кдйтишнинг
иложини кдлишда эди. У БУрон курсатган туфли, к^йлак
ва суратга шуб^а билан караган булса-да, Мо\идилни кУр-
май узокка кета олмасди.
Рилдирак алмаштирилиб, йулга тушилгач, йигит сал
хотиржам булди. Райрат машинани тезлатмади. Бу орада
пешкузгу оркдли караб, изма-из келаётган машинага кузи
тушди. Катта тезликда якднлашаётган машина чироклари-
ни ёкдб-учириб, „Туоста“ ишорасини к,илди. Йулдан куз
узмай утирган йигит буни сезмади. Райрат эса Рирром-
нинг машинасини таниди.

314 Таздир Малик

Энди дадил \аракат кдлиш фурсати келганини англаб,
машинани тезлатди.

—Ха, нима булди? —деди йигит ажабланиб.

— Ореада дум пайдо булди.
Йигит орцасига угирилиши билан Райрат тормозни
босди. Йигит узини тутолмай, чеккаси билан пешойнага
урилиб гангиди. Райрат унинг гарданига бир уриб, \уш-
сизлантираи-да, машинадан тушиб, Рирром билан рупара
келишга шайланди. Бу орада Рирромнинг машинаси келиб
тухтади. Разаб оловида ёнаётган Рирром машинадан туша
солиб, Райратни „Аблах! Сот^ин!“ деб сука кетди:
Огсидан тулук сачратганича сукинаётган Рирром бу
билан кифояланмай, Райратни урмок^и булиб ташланди.
Райрат чаедонлик билан узини четга олди-да, мункиб
кетган Рирромнинг гарданига енгил мушт урган эди, у му-
возанатини саклаб кололмай, юзтубан йицилди. Райрат
энгашиб, уни билагидан ушлаб кутарди.
— Соткин менми ё сизми, себзорлик акахон? Мсни
уларга ким рулара килди?
— Билмайман, — деди Рирром лабини билагига артиб. —
Улар гарром уйинга утишди. Менинг кунглим гарромни
доим сезади. Юкхонани оч, шунча молни сенга ишониш-
лари мумкин эмас.
Райрат буйрукни бажаришдан олдин унга тик кдраб
суради:
— М орщил 1^ерда? Унга нима булди?

—Унга нима булиши керак? Кечки пайт ишла эди.

Райрат унинг гапига ишонгандай булиб, машинанинг
орка томонига утди-да, юкхона эшигини кутарди. Рирром
шошилиб, копнинг огзини очди.

—Пичоц борми, тилиб ташла манавини! —деб бакдрди
Рирром.

— Билмайман, кдрай-чи?
Машинада пичок булиши гумон эди, шу сабабли кд-
дириб утирмай, эотисиз йигитнинг чунтагини кавлаб, туг-
мачали пичокни олди-да, Рирромнинг амрини бажарди.
Рирром тилинган гилдирак ичидаги халтачалардан би-
■.г^ни олиб, таталаб очгач, бармогини ботириб, кейин ялаб
курди-да тупуриб гаалаб, яраланган ваэуиий каби укириб
юборди:

Самум 315

— Хдоомилар! Итдан таркдганлар! Me ни \ариф кдлмок-
•и булишдими? Мени-я?! Каерга гум бйтишганини бклмас
»канманми? Ок^омга кетишган... Ха, Ок^гомда улар! Мен-

кугулиб бупти! Энди ran бундай: чайли. сен уларнинг
и'ггганини кдлиб, тутрига кетавер. Булар билан узим jyi-
.об-китоб кдламан. Тошкентда юра тур, сени Узим топиб,
\акднгни бераман.

Fhppom жавоб кутмай, машинасига шошилиб утирди.
Кескин бурилиб, изига кдйта бошлади. Райрат икхиланиб.
>иинг изидан кдраб турди. Кейин аник, бир кдрорга келол-
чай, машинага утириб, озгина юрди. Сунг бир трхтамга
келиб, машина эшигини очди-да, \ушига кела бошлаган
нигитни туртиб, тушириб юборди. Яна бир оз юргач, кес­
кин бурилиб, тезликни оширди.

Мохддилни Рирромнинг богидаги уйда деб гумон кдл-
гани учун уша томон йул олди. Ме^монхонада боши ёрил-
ган йигит ётарди. Райрат \аммаёкди титиб чикди, Мо*и-
дилнинг изи \ам топилмади.

Кдерда булиши мумкин?
Уйида эмасдир... Уйига бориш учун гузардан утиш
керак. Ясситепада кУриниши эса мутлакр мумкин эмас.
Буроннинг уйи-чи?
Кишлокдинг энг четида. Гаровга олгани рост булса,
яшириш учун энг кулай жой...
Ш у тухтамга келиб, кдшлокдинг тош йулига утди. Бу­
роннинг \овлисида утирган Нишонбойни у танимас эди.
Нишонбой милиция кийимидаги йигитни кУриб кУрк^б
кетди. Оёедари к,алтираб, беихтиёр урнидан турпм .
— Бурон к,ани? — деди Райрат унга тик келиб.
— Кетди, — деди Нишонбой довдираб.
— Кдёкка кетди?
— Билмадим...
— Узинг кимсан?
— Ш у фермада ишлайман. Бошкд ишларга менинг ало-
к,ам йук.
— Канакд ишларга?
— Уйда ме^монлар бор экан, лекин мен уларнинг ким-
лигини билмайман. Бурон акам „Биров кирмасин \ам,
чик^асин х;ам“ , деб кетдилар. Кечки пайт ё узлари келар-
канлар, ё одам юборарканлар.

316 Tojptp Малых

„Мо\идил шу ерда, — деб уйлади FañpaT. — „Ме\мон-
лар“ , деяпти, ичкарида яна ким б?лиши мумкин?“

— Бу ёкдэ юр, — леди FañpaT, уни елкасидан ушлаб.
-Н ега?
— Уйга.кириб караб чикдсан. ким борлигини менга
билиб бер.
— Хужайин \еч ким кирмасин, деганлар.
— Сен киришинг мумкин, юр, имнллама.
Нишонбой эшикни аста очиб, ичкарига бир кддам к^й-
ди-ю, пойлаб турган йигитнинг зарбасига учраб, худди
коптокдай юмалаб кетди. Шундай булишини куттан FaüpaT
эса фурсатнй бой бермай ичкарига отилди. Йигит мушт
туширишга улгурмай долди. Икки уртада олишув бошлан-
ди. Уй ичи бир пасда остин-устин булиб кетди. Йигит
бакувват ва чаедон булишига кдрамай, Райратнинг усулла-
рига бас кела олмади, гарданига кдттик мушт тушгач, чу-
зилиб колди.
FaftpaT арконни кесиб, Мо\идилни бушатди. КУркув-
дан титраётган Нишонбой урнидан туриб, Ойнисани аркрн-
дан бушатмок^и булди. Бирок, титрок, бармок^ари арцон
тугунини ечишга ожизлик кдшш. FaftpaT уни четга суриб,
арк,онни пичоц билан кесди.

—Бурон кдёкда кетди, билмайсизми? —деб суради Fafi-
рат Моэ^идилдан.

Хам узининг кугулгани, \ам йигитини курган идан ку-
вониб, уни кучиб упишга тайёр кдз бу саволни эшитиб

Колди. „Мен билмайман, сиз биларсиз?“ деган маъ-
нода жавдираб, онасига кдради.

— Улар цдёедд кетишаётганини айтишармиди? — деди
Ойниса.

— Сиалардан нимани талаб кдлди?

—Биз бу ердан кетиб, бахтли булишимиз керак экан.

„Буниси кдзик, булди-ю?“ деб ажабланди FaftpaT. Уй-
лашга фурсати йУк эди. Рирромнинг бояги гапини эслаб:

— Ок^ом бу ердан узокдами? — деб суради.
" — Паридара эсингиздами? — деди Мохддил. — Уша tof-
нинг ортида. Одам етиб бориши кдйин булган жой. Ок,-
томда жудаям катта гор бор. „Рорда аждвдо яшайди“ , деб
болаларни куркдтишади. Мен бир марта борганман. Fop-
дан увиллаган овоз эшитилиб туради.

Самум 317

— Менга йул курсата оласизми?
— Йук, курсата олмайди, — Ойниса шундай деб кдзи
олдига к,алк,он каби туриб олди.
— Курсатаман, — деди Мо\идил уни четлаб утиб.
— Мо\ий, жиннилик кдлма! — деб бацириб юборди
Ойниса. Унинг хавотири Райратта таъсир кдлиб, фикридан
кдйтди:
— Онангиз тугри айтяптилар. Сиз борадяган жой эмас. —
Шундай деб Нишонбойга царади: — Октомга сен бошлаб
борасан.
— Мен... у ёк^арда булмаганман, билмайман, — деди
Нишонбой довдираб.
— Паридарага борган булсангиз, Октомни топиш ^и-
йин эмас, — деди Ойниса, уни бошига ёгилажак балодан
кущариб. — Паридарага бир чакдримча етмай, унгга бурил-
сангиз, уч-турт чакиримдан кейин Окгомга олиб боради-
ган яккатовон йулга такдлади. Жар ёкдлаб кунботар томонга
кетсангиз, Ок^омга етасиз. Сизни биров етаклаб юриши
шарт \ам эмас.
— Унда... сиздан илтимос, \озир менинг ишхонамга бо-
риб, полковник Равшанов деган одамга учраб, булган во-
к,еани айтиб берсангиз.
— Мен-а? Хеч кдчон! — деди Ойниса кдтъий о^нгда.
— Унда сен борасан, — деди Райрат Нишонбойга.
Бу ишларга аралашиб, бирон балога йуликдшдан
куркдётган Нишонбойни батгар валима босди.
— Мен... боролмайман... оёгам чиеданга ухшайди.
— Эмаклаб булса \ам борасан. Бормасанг, жиноятчи-
ларнинг шериги сифатида кдмалиб кетасан!
Нишонбой бу буйрукди эшитиб, \озирнинг узида кд-
мокка тушиб крлгандай \олсиаланиб, утириб цолди.
Райрат Мо^идилнинг кузларига кдради: бошлари узра
бало булути куланка солиб турганига кдрамай, бу к у п ар-
даги му^аббат чуга сунмаган эди.
Юрак дукури эса „Кетманг!“ деб нола килди.
Кизнинг сассиз ноласини Райрат эшитиб, юраги кдп-
кдб кетди. Не афсуски, кдога узок; кдраб туролмасди. Шарт
бурилиб, ^овли томон шошилди. Мо\идил унта эргашмок-
чи эди, онаси билагидан маркам тутиб кдгщи. Аввалига Мо-
^идил онасининг амрига буйсунгандай булди. Кейин бир

318 Тоф*р М дпяг

силтаниб билагини бушатди-да. йигипшнг изндан сггнлди.
Райрат моторни ут олдиришга улгурмай сгиб келиб. атд
эшикни жон\олатда очди-да, узини Уриндивда ташлади.

—Сиз... к,алинг, —леди Райрат ялиниш офнгнда.
—Тез юринг! —деди циз буйрук о^ангида.
Кдзнинг амри му\аббат кули учун вожиб б9лди. Кдзи-
нинг изидан югурган Ойниса етиб келмай, машина бир
силтаниб, ортидан чанг кутарганича тез юриб кегли

Ойниса уларнинг изидан алам билан дераб крлди. Кунг-
ли гашланиб, „К^зингни охирги марта курган булсанг-

чи?“ деган галамис фикр уйгонди-ю, дилини тилим-тилим
кдлиб ташлади. Вужудини жон тарк этгандай булиб, ерга
утириб колли. Ичкаридан к^ркд-писа чиццан Нишонбой
уни бу а\волда кУриб, ёрдам беришни уйламай, куча то-
мон шошилди.

— Милисага югур, — деди Ойниса утирган жойида.
Нишонбой оркдсига кдрамай крчиб колди.
Ойниса бир оздан кейин узига келиб Урнидан турди.
Узи хо\ламаса \ам, мадорсиз оёкдари уни милиция идо-
расига бошлаб борди. Эшикни очиб ичкарига бир кдаам
босди-да, навбатчилар утирадиган томонга кдраб:
— Райрат Окгомга кетди. Кддираётган одамларинг ф м
уша ёкда, — деб оркдсига угирилли. Остонага кддам куйга-
нида оркд томондан:
— Рахмат, синглим, — деган таниш овозни эшитиб, так,-
кд тухтади.
Овоз таниш эди, лекин кимники эканини эслай олмай
оркдсига угирилди. Кирган пайти навбатчилик пулти ол-
дида турган одамга эътибор бермаган эди. Энди кдраб, Рав-
шановни таниди.
Кдмалган пайтида бир неча хдфталик крйин-кдстовдан
кейин шу одам тергов кдяган эди. Олдингиларига ухшаб
дУк;-пУписа кдггмай, осойишта савол-жавоб кдлган бу одам-
ни унутиш мумкин эмасди. Учинчи терговдан кейин Рав-
шановнинг бир парча цогоз узатиб, „Синглим, сизни анг-
лашилмовчилик билан кдмокка олишибди, айбингиз йук-
лиги аникданди, озодсиз“ , деганлари Ойнисанинг ёдига
муэфланиб долган эди...
— Кдзим *ам у билан бирга кетди, куткдринг улар-
ни... — деди Ойниса утинч билан.

Самум 319

***

Буроннинг уйидан узокдашишгач, Мохддил йигитга
к^раб суради:

— Сиз... улар билан бирга эмасмисиз? Хамма кдликуи-
рингиз найрангмиди?

Райрат йулдан куз узмай, хотиржам равишда жавоб
берди:

— Буни кейин тушунтириб бераман.
Мох,идил бу жавоб билан кдноатланиб, жим кетди.
Машина тог йулидан юкррилагани сайин йутали тутган
часта одамдай булиб колли. Охири т^хтали. Икковлари
тушиб бир оз юришгач, Рирромнинг машинасига дуч
келишди. Яна бир оздан кейин й^л адорида мотоциклни
куршцди.
— Бу ё™ яккатовон йул, — дели Мо\идил.
Райрат кдзни цайтариб юбориш максадида „Машина
\айдашни биласизми?“ деб скради.
— Сал-пал.
— Унда юринг, — Райрат оркдга кдйтиб, машинани бур-
ди. — Ё Шутфатни, ё Равшанов деган одамни топиб, айгинг
Ок^омга тез етиб келишсин.
— Мен сиз била:-' бораман. Равшановингизга гапингиз-
ни Нишонбой етказади.
— Куркщ, одам га ухшайди, бормайди. Тезда машинага
утиринг.
Мо\идил яна бир оз ужарлик килди, кейин Райратга
срдам зарур эканини англаб, буйруккд итоат этди.
Итоат этди-ю... Райратни бир умрлик пушаймон алан-

гасига отиб кетди.
Кдйсарлик кдпганда эди... „Сиз билан биргаман“ , деб

оёк; тираб олганда эди...
Райрат \озирча бу пушаймондан узок, унинг фикри-

зикри Рирромга етиб олиш...
Кдз кетгач, Райрат сукдюц буйлаб югурди. Йигит *ар

к,анча чиник^ан булмасин, баланд тор сукмогида югуриш
нафасни цайтариб, х;аллослатиб куяди. Рупарада кафтдай
яланглик куриниб, дам олишни уйлаган чогида буталар
орасидан кимдир отилиб чикдоб уни чалиб юборди. Райрат
мункиб кетди-ю, лекин тезда узини унглаб олиб, оркддан

320 Тоздир М алик

бериладиган зарбага кдрши шайланди. Лекин зарба берил-

мади. Туппончанинг Укданган овози эшитилиб, Райрат

узини ерга отди. Биринчи ук хато кетди. Райрат Узини бу­

та ортига олиб, Рирромни чалпггиш йулини излади. Рир-

ром зийрак эди, Райрат таваккал килиб, Узини у томон

отганда тепкини босишга улгурди, Райратнинг елкасига

теккан ук баданини жизиллатиб юборди. Бирок, Райрат бу

огрикди енгиб, Рирромнинг туппонча ушлаган к^лини

мулжаллаб тепди. Туппонча учиб тушди. Кейинги тепкида

Рирром жар ёцасига келиб к,олди. Оркасига ^гирилди-ю,

тубсизликни кУриб, кУркувдан к^злари олайиб кетди. Узи­

ни унглаб олишга улгурмай, боши айланиб, мувозанатини

сакдаб крлолмади. Унинг узини \ам, жонхолатдаги кдчкд-

ригини жарлик Узига ютди.

Райрат ерда ётган туппончани олиб, йулида давом этди.

Елкадаги огрикди даф этиш учун туппонча дастасини мар­

кам чангаллади.

***

Б^рон Ок^омга белгиланган вак^да етиб келди. Маго-
радан бир одам чикдб кугиб олди. Тошкентдаги учрашувда
Боча ваъда килган одамлар икки кундан бери шу ерда
макон тутиб, пойлашаётган эди. Уларнинг иккитаси чупон
кийимида, крлганлари геолог либосида эди. Бурон хам
геологлар кийимини кийиб олгач, гор огзидаги майдончага
чикдб, атрофни дурбиндан кузата бошлади. Дастлаб Рир­
ромни, кейин Райратни кУрди. Уларнинг олишувига хам
гувох булди. Бу орада сук^окда куй-эчкиларнинг маърага-
ни эшитилди. Аввал эшак миниб олган, геолог либосидагч
Улат куринди. У спорт майдончасидаги тунги томошадан
с5*нг туф и Ок^омга кдраб жунаган эди. Келишилган дара-
да молни кутиб олиб, хисоб-китобни »ушиб, хуш кайфи-
ятда кдйтаётган Улат Б^роннинг карашидаги ташвишни
сезиб, эшакдан тушмаёк,:

— Атроф тинчми? — деб суради.
— Унча эмас, Рирром ис олиб, изимиздан тушган экан,
орк,асидан куёвинг етиб келди. Рирром бугун кдшкдрлар-
ни мехмон кдлади. Куёвинг сендан ок фотиха олгани \о-
зир келиб колса керак.
— Бир узими?

лмум 321

— Булар бир узи юрмайди, албатта думи булади.
Бу орада сурувни бошлаб келаётган серка, кейин куй-
«р. сунг юк ортилган эшаклар куринди. Ичкаридан чик-
зн икки „чупон“ уларнинг олдига тушиб олди. Сурув
дм, эшаклар *ам гор огзида тухтамади. Уларнинг кдторига
латнинг моли ортилган яна иккита эшак кушилди. Турт
геолог“ ажабтовур бу карвон га эргашди. Сурувни \айдаб
.слган „чупон“лар эса, Улатнинг ёнида колишди.
— Куёв бола келаётган булса, шу ерда кугиб ала колай-
1нк. Булар бехатар узок^ашиб олишсин. Энди хато ки-
!ишга ^аккимиз йУк, — деди Улат.
— Гапинг ту^ри, мен шу ёшга кддар „Угрининг жойи
чамокда!“ деб яшаган эдим. Энди ran бошкдча булади:
эизнинг жойимиз жаннатда! Жаннатдай жойларда яшашга
чак^имиз бор, — деди БУрон.
„Хато кдлишга ^аккимиз йук“ деган Улат Ясситепага
келиб катта хатога йул куйганини \озир фа*м этмасди. У
милицияни тамоман чалгитиб юбора олишига катти к,
ишонгани учун шерикларига, айникса, Рирромга узининг
кимлигини курсатиб куйгиси келган эди. Мактаб спорт
майдончасига сода тулатилган баллонларни кумиб кУйиш
гояси Буронники эди. Бу ишни узи уйлаб топиб, кор эрий
бошлаган дамда молбок,ари билан келиб, узи кумиб кет-
ганди. Эллик рубл эвазига бир метр чукурча каалаб берган
молбокдр, ме\натининг бу кддар юкори ба^оланганидан
кувониб, бу \акда чурк этмасликка касам ичган эди. Бун-
дан хабар топган Улат \аддидан ошаётган Рирромга уша
ерда „даре“ бериб куйгиси кедди.
Кимса катта бойликка рупара келиб колса, довдираб
колади. Гарчи катта бойлик \озирча орзуда булса-да, Улат
„Яхши ният ярим мол“ эмас, „тула мол“ деган ишончда
уз чегарасидан чиккэн эди. Бунинг учун кейинрок пушай-
мон ейди-ю, лекин дунёни ташлаб кетишпаги пушаймони-
дан фойда булармикин?
Хозир эса... Буроннинг жаннатдай яшашга хдкки бор-
лигини эшитиб, сал энсаси котди. Бурон буни сезиб, ше-
ригини хотиржам килиш максадида „Оиланг меникида,
Кош корайиши билан йигитлар уларни олиб. йул га чики-

шади“ деб куйди.
— Куёвни узингиз кутиб олинг, мени курмасин.

2 1 — Ё л Foil у м и д л а р д а ш т и

322 Г о р у Мллых

Улар гор ичкарисига кириб, Райратнн куга бошлашли.
Бир соатлардан кейин \ансира6 , сирикдан инграёттан Яай-
рат келди. Fop огзидаги иэларга цараб, туппоичасини шай
тугган онда ичкаридан Бурон чикдб келди:

— Туппончангни ташла, куёв бала, уйининг тамом б?л-
ди, чимилдивда кирадиган вак^инг етганга Ухшайди.

— Кимнинг кдерга киришини \али кУрамиз, — деди
Райрат туппончани у томон кдратиб.

— Жиннилик кдлма, яхшиликча ташла туппончани!
Шерикларинг кдни?

— Жасур акамни айтяпсизми? Менга йулда етиб олиб.
молни очиб курди. Сифатли сода солиб кУйган экансиз-
лар. Шунта ра^мат айтиб к^ямиз, деб келаёттандик, кок.и-
либ, жарга йикдлиб тушди.

— Кркилаётиб кулингга туппончасини туткдзиб кетди-
ми? Ташла, дедим!

Бурон газаб билан шундай деб у томон бир кддам куй-
ган эди, жагига тушган тепкидан учиб тушди. Рордан оти-
либ чиккан „чупон“ Райратга ташланди. Олишув куп да-
вом этмади. Иккинчи „чупон“ чикиб, Райратнинг бикд-
нига пичок; санчди.

Бир оздан кейин )^ушига келган БУрон урнидан туриб.
ерда ётган ок, туппончани олиб Улатга кдради:

— Буни Капрал берган экан. Хар \олда у галамис се-
нинг тирик кдиганингга ишонган. Туппончадаги уклар бал­
ки сен га аталгандир... Мен итваччага „Капрал сенга улим
coBFa кдлибди“ , деган эдим, ran им тУфи чикдбди.

Улат унинг гапига эътибор кдлмай, „Кетдик, гордан
утиб кетамиз“ , деб шоширди:

— Буни жарга ташлаб юборайликми? — деб суради „чу-
пон“лардан бири.

— Йук,, шу ерда ётаверсин. Хадемай думла{. етиб ке-
лади. Изимиздан торга кираверишсин, — деди Улат. Бу ер-
ларни яхши билгани учун, милицияни чалпггишига, гор
оркали кутулиб кетишига ишонган эди.

Бурон жарга кираётиб кУлидаги туппончага яна бир
кдраб олди-да, иргангандек, ортига улок^ирди.

Улар торга кириб кетишгандан ярим соат утмай, ос-
монда икки вертолёт куринди. Кунишга кулай жой булма-
гани сабабли пастлашганда ундан аввал Равшанов, кейин

лмум 323

ошкалар сакраб туша бошладилар. Куролларини жангга
аайлаб турдилар.

Харсанг ортнда ётган дустини биринчи булиб Шухрат
ь\'рди. „Райрат!“ деб бак^риб, уни кутариб, багрига босиб
атди.

— Тирикми? — деб хавотир билан суради Равшанов.
— Тирикка ухшайди.
Равшанов кулогани унинг кукрагига тутди. Райрат ен-
гил ихранди.
— Озгина чида, болам, чида, — Равшанов шундай деб
Нарзиевга юзланди: — Вертолётга олинглар, бир одамни
кушиб беринг, тез оркага к,айтсин.
Райратни э^гиётлаб вертолётга чикдрдилар. Равшанов
эса изларга диктат билан кэраб, гор огзидаги туппончани
одди-да, ажабланганича тикилди.
— Як,инда сурув угибди. Эшак иалари \ам анчагина.
Демак, улар шу сук«мокда. Вертолётга чикинглар, сиз улар-
ни таъкдб кдгсинг. Биз торга кирамиз.
Равшановнинг ёнида беш йигит колиб. цолганлар вер­
толётга чикдшди.
— Урток полковник, горнинг нариги томони очик„ —
деди йигитлардан бири. — Бу ёкдан кириб, тогаинг нар-
ёпадан чик^ш мумкин. Агар тикка ошиб тушсак, пистирма
куйсак булади.
Бу фикр Равшановга маъкул келиб, икки кишини шу
ерда крлдирди.
— Ярим соатдан кейин гор ичига кдраб пала-партиш ут
очинглар. Хар беш дацикдда ук, узиб туринглар. Хушёр
булинглар, орцага кайтишлари \ам мумкин.
Равшанов маслахдт берган йигитга эргашди. Ёлгизоёк,
йул \ам булмагани сабабли тош и ошиб утиш осон эмасди.
Шунга царамай, Равшанов узи хам тинмади, боцщаларни
\ам тиндирмади.
Рорнинг у томондаги огзи торрок эди. Харсанглар ор-
тига яшириниб, кута бошладилар. Узокдан отишма овоз-
лари келганда Равшанов „етиб олишибди“ , деб уйлаб, бир
оз хотиржам булди.
К,ош кррая бошлаганда гор огзида бир „чупон“ курин-
ди. Атрофга аланглаб, сунг оркдсига угирилиб, ишора кдд-
ган эди, иккинчиси чикиб келди. Хатар сезилмагач, Бурон

324 То%ир Малик

чикди. Улат куринмади. Равшанов Улатнинг шу ерда эка-
нини билмагани сабабли „Асосий куч у ёкда, бизни чал-
fmthiu учун уч киши колгандир“ , деб уйлаб, бацирди:

— Куролларингни ташлаларинг. Ураб олингансанлар,
Каршилик кдлишларингдан фойда йук.

— Куролимиз йук, биз геологлармиз. Бизда нима иш-
ларинг бор? — деди Бурон, хотиржам о\ангда.

— Сен геолог булсанг, ёнингдагилар-чи?
— Булар чупонлар, бизга йул курсатишади.
— Бурон, геологлик сенга ярашмас экан, угри угрили-
гича колгани маъкул.
Равшанов шундай дейиши билан „чупон“лар куролла-
рини чик;ариб, пала-партиш отиб, магора томон чекина
бошлашди. Лекин панох топишга улгуришмай, бирин-ке-
тин йикдгаилар. Бурон хам яраланиб йикдпди. Fop томон
эмаклаётган эди, Шухрат унинг йулини тусди.
— куёв бола, сенмисан? Етиб келдингми? — деди
ихраниб. — Омадинг бор экан, уртошнг чимилдигига ки-
риб кетди.
— Холингиз шуми? — деди Шухрат энгашиб. — Эсин-
гиздами, богингизга борганимда „Бурон \аммаёкни пайхон
кдлади, одамзод учун кулфатдан боища нарса эмас“ , деган
эдим.

— Ёдимда, лекин сен бир нарсани унугма: бурон ти-

нишга танади-ю, куп утмай, яна бош кутаради...

***

Эртасига Нарзиев полковник Равшановни кузатди. Хайр-
лашиш олдидан суради:

— Райратни курганингизда „Болам!“ деб юбордингиз-а?
— Зийраксиз, — деди Равшанов кулиб. — Эсингиздами,
Райратни хайдамокчи булганингизда „Эхтиёт булинг, суя-
надиган нозик тогаси бор“ , дегандим? Уша тогаси менман.
— Хазиллашманг-е!
— Режамизнинг FaftpaiTa теги шли томони махфий бул-
гани учун хатто сиздан хам сир тутишга мажбур эдим.
Чиндан хам тогасиман. Акам билан янгам врач булишган.
Африкада таркалган вабога карши курашиш учун бориб,
уша ерда вафот этишган. Фарзандларидан биттасини опам

лмуи 325

-п*л килиб олдилар. Иккинчисини мен к,из кдлиб олдим.
ь 4рат тогаваччаси билан ака-укадек усди. Акамнинг угли
■гнннг йулимдан борди. Ш у томонларга хизматга келган
т . афюнфурушлар улдиришганини билиб, Райрат узин и
-■-олмай к,олди. Унда консерваторияда ук,ирди. Гитара
•тариб юриши шундан, сиз уйлагандай олифтагарчилик

эмас. Нима кдлишни билмай, иккиланиб юрганида,
«р уртоги корадоридан улибди. Шундан кейин шартта
цншини ташлади, цизик^онлик кдлиб, \арбий хизматга
атаман, деб ариза берибди. Хизматнинг иккинчи йилини
^фгонда утказиб кайтгач, милиция мактабига кирди.

— Кдсос олмоцчи булдими?
— Кдсос дедингизми? Шунакд деса \ам б^лар. Лекин
нинг кдсоси кртилларни топиб улдириш эмас, афюннинг
тулини тусиш эди.
Нарзиев „Мен булардан бехабар эдим, уни бекорга ран-
ьитган эканман“ , деб афсуслангандай елка кдсиб куйди.
— Тошкентга тушганингизда уйига олиб бораман. Бит-
га ашула айтиб беришини илтимос кдпасиз. Эшитиб, ро-
удтланганингизда барча кунгилсизликларни унутасиз. Но-
зик тога сифатида сизни бунга ишонтираман.
Равшанов шундай деб мугомбирлик билан кулимсираб
куйиб, хайрлашиш учун кул узатди.

326 Т а р у Удияг

Ва вв^жг

Бшршнча кжяюбмилг охтрл,
якквмчясвжвмг м и м

Пувайжмипк кейия

„Машина \айлашни биласизми?“ деб сфраган Райрат
кизнинг „Сал-пал“ деганига ишонтан эли. Мофинлга мак-
табда трактор бошдаришни Ургатишган, енгил машинанн
\ам бир марта \айдаб курган эди. Лекин уша „сал-пал“
тог йулила юришга кифоя эмасди. Мо^идил машинани
жойидан жилдиргач, Райратнинг хавотири бир оз кртарнл-

ган эди.
Бирок,..

Рирром жарга кулаб, Райратнинг уэи Окгом сари тез-
лаган онда Мо^кдил бошкдраётган машина \ам теэлигини
оширган эди. Кдэ бундан кУркиб, тормозни босаверди.

Бир бурилишда тормоз босилди-ю, машина секинла-
мати. Мо^идил факдт „Вой!“ дейишга улгурди. Машина
йулдан чик^б жар сари учли. Бир харсангга урилганда эшик
Уз-Узидан очилди-ю, кдзни кдндайдир куч ташхдрига опш.

Мо^идил нима булганини билмай *ам цолди.
Куз олди цоронтлаш ои...
Кейин атроф оппок окдриб кетди. Узини Париларадаги
мовий кул устида курди. Париларадаги гордан учиб чик,-
кдн фаришталар уни кднотларига олиб учдилар.
— Кдёкда олиб кетяпсизлар? — деб скради.
Жавоб бермадилар.
Шу онда узок;-узок^ардан Райратнинг овози келди:

Ок^б кетма, окиб кетма, ойжон, ок,иб кетмагин,
Кетганлар куп, кдйтганлар йук^ дил бсзиллар кетишдан.
Окиб кетсанг, кдлкиб кетсанг, узок^арга кетмагин...

Овоз цайдан келяпти, деб аланглади.
Киргокда нола кдпаётган Райратни курди. Унинг кузла-
ридан айриликнинг крили ёшлари окдрди...

Иккинчи китоб

чимилдик,

ЕТИМ К.ОЛДИ

...болага %аёт берувчи она ме%ри
>хир-оцибат улим берса, не дод?!

...умид нщолини уз кули билан пай-
хон tçwica, не дод?!

...саодат цуёшининг юзига уз кули
пилан зулмат пардасини тортса, не
дод?!





330 То%ир М алик

Бисмиысцир Ро^манир Ро.^ийм

„ \ а ц таоло жаннат облиго айтадн: „ М аунондорчл-
лик учун бу нозу неъматлар яхжлмм ё дузахдагя заццум
дарахтининг мевасимш? Дузахдагя у заж^ум дарахтыня эо-
лимларни азоблаш учун ярат ганм ы зА лбат т а, у зац^ум
дарахтм дузахнинг щаьридан кукаршб чмцадв, буто^лартда-
ги мева гпугар жойи хунуклмкда шишяюммвнг бовшга ухшаы-
ди. Албатта, дузах а%ли у мевалардан щорынларшш туыды-
риб ейдилар. У меваларни еганларидан сунг дузахнинг цан-
ноц зацарли сувмдан ичкизилади, сутра улар дузахда азоб-
ланадиган мсойларига — алое хырмоныга цажтарлладя

( _Соффот " сурасидаги оят а р
маьноларининг таржима.гари)

„ ...у Парвардигорнинг ёндириб цуйган оловидиркт, хар
томондан жипс ураб турган бу ут уз алангасы бшлан ба-
данларни теишб утиб, юракларня кушдиради. Уларнм оташ-
дан булган узун-узун устунларга боглаб азоб бершладн“ .

( „Х^ма за “ сурасидаги о я т а р
маьноларининг таржима.шри!

етим цолди 331

РИГА ШАХРИ,
Икки минг унинчи йил
сарв ойининг унинчи куни.

FАЙРАТ BA FHPPOM

к . н буйи давом этган мажлисдаги ба\сларда чарчаган
ш -^íj кечки овкдтга \ам чик,май, дам олмок^и эди. Хо-
I-«- кириб, ёстири устидаги таклифномани курди-ю,
-^-м^.иниб, кулига олди: „Полковник Жалилов жаноблари,
_.1а«ггари“ ресторанига лутфан ташриф буюришингизни
l - *-иос кдпамиз. Сизни 20.00 да кутамиз“. Боища ran йук,.
а - а ф этгувчининг кимлиги номаълум. Таклифноманинг

томонидаги ресторан фотосурати остига манзил ёзил-
и- Ме\монхона маъмурига куншрок, к,илиб сураган эди,
1&.гифномани келтирган югурдакни танимаслигини айтди.
гт -и таклифни к,абул этсамми ё йукдои, деб уйланди.
; -нги ба\сда Украина билан Польша вакиллари унинг
9*гхрларини маъкуллашган, яна ало^ида давра куриш ис-

-Фн борлигини билдиришган эди. FañpaT „Э\тимол,
а р \оли жойда сухбатни давом этгиришмокчидир“, деган
-jf : j \ам борди. Бу тахминига узи \ам унчалик ишонма-
1 za. боришга к,арор к,илди.

Юз йилча аввал немислар томонидан курилган гаштин
•^•■ратнинг биринчи кдватини эгаллаган рестораннинг ичи
чам \ашамдан холи, кддим Латвия урфига биноан солда­
т а безатилган, осойишта хоналардан иборат эди. Faftpar-
•л остонада кутиб олган хизматчи узатилган таклифномага
i - i цнрини ташлади-ю „Мар\амат к^илсинлар, жаноб“ , деб
«-чкарига йул бошлади. Деворларга берилган заиф ранг,
»^рокдарнинг хира ёниши чарчаган ру\га \аловат берарди.

Чранг эшитилиб турган ёк,имли о\анг \исобга олинмаса,
. ернинг тинчлиги кутубхонани эслатарди.
Хизматчи эшик урнига осилган дарпардани аста тортиб
>чиб, ме\монни тавозе билан ичкарига таклиф кдлди.

332 То%ир Малик

FaiípaT ичкарига утгач, дарпардани яна о^исталик билан
т о р т и б ё п д и . Уртадаги думалок стол атрофига м оим Евро­
па услубида ишланган иккита юмшок стул куйилган. Дас-
турхон усти эса ун кишига еттулик неъматлар билан т^л-
дирилган. Райратнинг дик^этини б у т^кинлик эмас, балки
икки томонга куйилган карталар тортди: бир томонда учта
валет, уччови \ам чиллик: иккинчи томонда туз, уччови
\ам талпон... Ме^монга таклиф этган одамнинг бу жумбо-
га Райратга сирлар сандипш инг очцичи каби туюлди.
Хаёлига Рирромнинг кдпиклари келди-ю, лекин „Б^лиши
мумкин эмас“ , деб инкор этди. „Э?сгимол, унинг Улими
учун \исоб-китоб к^либ олмоцчи булган шерикларидир"
деган уй хам хаёлини ёритиб утди. Лекин „Хисоб-китоб
килувчи шерик йигирма йил кутарканми, аввал зиёфат
К и л и б , кейин т и р чикррарканми?“ деган фикр билан буни
\ам инкор этди. Соаггига к^ради: „Белгиланган вак^га хдли
етти дакика бор. Агар мезбон шу ерлик булса, демак, бир
дакик^ эрта \ам, кеч \ам келмайди“ . Таклиф этувчининг
ким эканини билмади-ю, лекин карталарни кУйишдан
ма^садини англади. „Уйин уйнамокчи булса, уйнаймиз-
да“ , деган уйда „туз“ карталари куйилган томондаги стулга

утирди.
— Жойингни топиб утирмадинг, йигитнинг гули...
Дарпарда ортидан эшитилган овозни танили. Таниди-ю.

барибир ишонгиси келмади.
Дарпарда очилиб Рирром курингач, ажабланганини

яширолмай колли-
— Туш кураётганинг йук, мен уша себзорлик акахо-

нингман, улмаганман, тирикман!
Жил май иб турган Рирром ичкари кириб, к^л узатди:
— Кучок^ашмаслигингни биламан, балки кул бериб

сурашарсан?
Райрат урнидан туриб, унинг юзига тик илганича су-

рашди. Рирромнинг юзидаги тиришлар утган йилларнинг
аёвсиз чизик,лари булса, чап лабидан то к;ошига кддар
борган чандик, сунгги учрашувдан крлган унутилмас белги
эди.

Рирром \ам унга к,аттик, тикилди.
— Эрта кдрибсан, йигитнинг гули, — деди кулимси-
раб. — Булди, куп анграйма. Утир, мен тирикман, му\ими

Ъмилдщ етим цохди 333

г. Улмай кщганим сенга ёкддими ё йук^ш, бу мингинчи
|^ала. Кдндай тирик крлдингиз, деб сурама. Буни узим
л* билмайман. „К^рк; йил курган келса, ажали етган
и д и “, дейишади-ку? Ажалим етмаган экан, улмадим.
fcjpra отиб юборилганларнинг \аммаси \ам улавермас
чан. Сен-ку жарга улок^ирдинг, агар мени дузахнинг энг
'.бита ташласаларинг \ам йул топиб чик^б кета олардим.
.'сндан „М волинг кдлай?“ деб сурамайман. Кимлар учун-
шр улиб кетган булсам хам, укахоним булганинг учун
1\волингдан хабар олиб турдим. Генерал булишингга бир
орич крлибдими, демак, ишларинг беш! Сени утган куни
гелевизорда куриб крддим. „Наркоманияга кдрши курашга
Емгишланган халкдро симпозиумда узбекистонлик полков-
никнинг маърузаси барчанинг дик^атини тортди“ , деган
хабарни эшитиб, сени кургим келди. Рига мен учун бир
мдам. Эсингдами, Калининградда киморбоз ошнам бор,
аегандим. Сен мени жарга отган эдинг, мен Калининград-
га учиб келиб, уша ошнамнинг бакрига тушдим. Ушандан
бери у ёги Польша, бу ёга Украина-ю, Белорусия, колган-
цутганига Болтин; буйини \ам гуллатиб юрибман. Энди
_FnppoM“ йУк. Энди „М оэстро“ бор!

Хиэматчи кириб, шишаларни очиб, ичимликлардан к,а-
да\ларга куйди. Х.&Р иккови унинг харакатларини жимги-
на кузатиб утиришди. FaftpaT нима деб сурашни хам бил-
май хайрон, чунки FnppoM уни к,изик^ирган саволларга узи
бир-бир жавоб бераётган эди.

— Кдни, сухбати жонон булиши учун бир кУтарай-
лик, — FnppoM шундай деб кулига кдцахни олди. — Ясси-
тепадаги пивохурликларни кумсайсанми \еч? Мен эслаб
тураман. Бу ёкдарнинг пивосига ran йуц! Лекин кунгил
цуррур, ачиган булса хам, узимизникини тусайди-да! К<а-
ни, урисчасига бир нима дегин, индамай ичадиган алкаш
эмасмиз-ку?

— Узингиздан булсин.
— Гапиргинг келмаяптими? Ха, майли. Сен мени ул-
дирдинг, Худо эса жонимни кдйтиб берди. Орамизда душ-
манлик йук., деб хисоблайвер. Себзорлик себзорликка кдсд
кдиса, Худонинг хам жах/га чик,са керак. Бупти, менинг
тилагим сеникига тугри келмагани учун \ар ким уйлаган
ниятига етскн, деб олаверамиз, — шундай дегач, бир куга-

334 Г о у у М ниг

рищда бушатди. Райрат ичмай к^йган булса цы , гапни
купайтирмаслик учун кдоа^нм яримлятдн.

— Лейтенантлигингда угил бола эдинг, пояковникка
етиб, пачагинг чюушми, бола? — Рирром ярнылаган кдда*-
га ишора кдлди-да, давом этой: — ошдоэон чагорш ё жи-
гарми?

— Соглиедан шикоятим йУк, ичмай куйганман.
— Т5три киласан, сенинг даражангда букиб ичиш хдм
ярашмайди. Зурламайман, кунглинг кутарганича ол. Сенда
к^сдим йУк, деганимга ишонмаяпсан-а? Агар угрилардан
булганимда пайингни кирк,ардим. Хаёт мен учун бнр 191-
мор. Ютук, хдм, юткизик \ам булади. Жар буйида клтан-
дай булдинг, лекин ютук менда колди. Жарга йицнлганим
унча алам килмади. Менинг аламим Мо^ндилда эди. Кдй-
мокдай К.ИЗНИ илиб кетишингга чидашим кийин булди.
Кейин билсам, у сенга \ам насиб килмабди. Шундан сунг
аламларим совиди.
— Нега насиб этмасин? Мо\идилга уйланганман.
— Биламан. Эшитдим, суратига уйланибсан. Крйил
коддим, сенга. Угнл болалик кдлибсан.
— Илтимос, бу хдкда гаплашмайлик, — Райрат шундай
деб кдца^ни нари суриб кУйди. Рирром эса хизматчининг
киришини кутмай, узи куйди-да, Райратга маънали тикил-
гани \олда кутарди.
— Гапирмасам гапирмадим. Лекин тантилигингта тан
берганман. Кдоиндошларингдан хабар борми?
— Кдйси кдриндошларим?
— Масалан, кдйнсгганг... Лакдби Улатмиди? Угай отаси
Буронмиди?
— Уларни нега эслаб колдингиз?
— \ а р \олда таниш-билишлигимиз бор эди. Буронни
камабсанлар. Кдмокхонада лулилар ичак-чавагини салла
Килиб куйишибдими?
— Билмайман.
— К^илган кдпи™ учун шунакд улим топиши керак
эди. Угрилар сак^аб кщишган уни. Шунакд... Бурон ака-
хонинг тирик. Сенлар жонларингни киморга тикиб, уни
ушладиларинг, к^мадиларинг. Бечора Кемеровога тушибди.
Омадни кара, са^рода иланг-биланг к^либ уламан деб
турган баликни денгизга ташлабсанлар-а! Акахонингни

^ — i ¿»му етим tçoxdu 335

r*ît-wHr келса, Магаданга бораверасан, эшитишимча, гу-
s»T*tiTop кунда икки ма^ал зиёрат килиб, унинг соясига
*.л>м бериб кетаркан. Уша ёкда зур уйин булиб колса,
■г**«ок?шман, сениям олиб кетайми?

—Яхши бориб келинг, — деди FaftpaT пичинг билан.
—Урисларнинг „Бахт йук эди, бахтсизлик ёрдам бер-
э§ ‘ деган макрлини эшитганмисан? Ельцин нортожи Гор-
^ н и н г пачагани чикариб, биздакаларнинг куёшини ча-
*«в.татиб берди. К,айнатанг хдм тирик. Хасислик килмага-
I» ;чун лулилар уни аядилар. Хозир бир оё™ Молдавия-
-1 о»птаси Руминияда. Пашшасини „пишт“ дейдиган 3ÿp
г \ зтрофида. Утган хафта Канадага кетди. Нимагалигини
:и.тасанми? Уша ердаги малакаси пастларга акут ургатиб
с-гмрмиш. Шунака... кайнатанг наркокирол булмаса \ам,
^-.чинг даражасида.
— Буни нимага менга айтяпсиз, максадингизга тушун-
«япман?
— Максадимми? — FnppoM унга кэдаб туриб кулиб юбор-
— Мацсадим йук Жим утирмай, гапиришим керак эди,
тнряпм ан. Сен гапиролмайсан, чунки бошингдаги гап-
-»рнинг хаммаси махфий. Иккита себзорлик соков булиб
■~мриб кетди, деган иснодга мен чидолмайман-да.
Хизматчи таом олиб киргач, у гапдан тухтади. Нима-
- »иир уйлаётгандай к о т и к билан шурвани айлантирди:
— Буни французча пиёзли шурва деб макгашади. Ичиб
ордингми, дунёдаги энг мазали таом эмиш. Ш у шурвани
''чадиган булсам, узимизнинг хотинларни сукиб утираман.
FaftpaT гапдаги \азил о\ангини илгамай, „нега?“ деб
гуради.

— Бизникиларга „Ш урва кил“ , десанг, „Аввал гушт
олиб келинг“ , деб галва килади. Ана, кара, гуиггсиз шурва
чилса \ам буларкан-ку? — шундай деб илжайди. FaftpaT
кулмаса-да, „Тугри“ деган тасдик ишорасини килиб куй-
ли. FnppoM эса мавзусидан опш ш ай давом этди: — Булар
бизнинг кайнатмани ичиб курмаган-да... Кузининг сар-
панжасини мшггиллатиб уч-турт соат кайнатиб куйсан г, бу

cfh шолгому кизил сабзи. Яна бир парчагина КУЙРУК ёга
ташласанг... Ох,-о\... Эртасига нориннинг суюк-кукжи бул-
са, кази-карталар ачомлашиб турса... Булар дунёнинг ма-
засини билишмайди. Мол гуштини цайнатиб ураверишади.

336 Т о у у Ытлик

Шунинг учун \ам эр жонивор битга болани аранг эплай-
ди. Келганинглан бери се нин г \ам совугинг ошиб кетган-
дир. Мен кУй гутити крвуртирнб к^йдим. Шррва ичгмнг
келмаса, \озир гуштни олиб келади.

— Корним тук, майли, шошилтирманг.
— Корнинг тукми ё мени куриб ишта\анг бупш ш ми?
Ясситепада \ам шунака касалинг кУзиб турарди, а? Туриб-
туриб уйланиб црламан: битта ма\аллдоа тутйлнб усганмиз,
битта арикнинг сувини ичганмиз. .Пекин конимиэ кони-
мизга сира кушилмайди, нега ш унаф? Агар менам милиса
булганимда ё сен к^морбоз булганингда апок-чапок юрар-
мидик?
Райрат дарров жавоб бермади. Унинг эгнилаги к?шмат-
ба\о костюм ни энди кураётгандай тикилди. Назарида бу
либос дузах утидан бичилгандай туюлди. „Кун билан тун
иттифок була олмаганидай, биз апок-чапок була олмай-
миз“ , дегиси келди, лекин фикрини узгача тарзда баён
килди:
— Гап касбда эмас, бир кориндан талашиб тушганлар-
нинг ^ам кони конига кУшилмайди. Умри аразда утади.
— Буни биламан, нега шунака, деб сураяпман. Мана,
иккаламиз мусофирликда учрашдик. Ога-инидек утирсак
булмайдими? Мени ёмон одам деб уйлайсан, лекин мен
сенга сира ёмонлик килмадим. Аксинча, ёмонликни сен
Килдинг. Мен кечирдим. Яна нима керак? Бир соат ути-
рармиз ё икки соат валаклашармиз, тамом! Шундан кейин
балки бошка куришмасмиз. Ха, майли, ихтиёринг узингда,
кунглинг кутарса, яна бир пас утир. Булмаса... узинг би-
ласан... Мен мажлисларингЯи телевизорда курдим. Нимага
ухшатганимни айтайми? Хеч кимни кулдиролмайдиган
масхарабоаларнинг томошасига ухшайди. Айтаётган гапла-
рингга уэларинг ишонасанларми? Наркобизнесни енгишга
кузларинг етадими? Цунамини этакларинг билан тусмок,-
чимисанлар? Мексикани курдингми? Армияси эплалмади,
уруш булиб кетди. Узокдагиларни куявер. Атрофингга
кара. Чегаранинг бир тиркишини ёпсаларинг. кутмаган
жойларингдан янги туйнук очилиб к,оляпти-ку? Марказий
Осиёдаги гиё\вандлар бир йилда ун бир тонна крра дори
истеъмол килар эканми? Эшитиб, эсим тескари булиб кет­
ди. Ун бир тоннани тиркишдан олиб утиб булмайди, тут-

етим 337

Немис ошнанг нима деди? Дунёда эллик миллион
бор, дедими? Унга ким санаб берибди. Беш юз

« .--то н деса ишонардим. Бошларингни харсанг тошга
билан \еч нимага эриша олмайсанлар. Чунки

-■•гнннг тугони бузилган. Сен битта арикчани тусмок^ш-
Атрофии сел босганда сенинг \аракатинг девона-

ч г -- югуришидан фарк, цилмайди. Ушанда жар буйида
:*шаётганингда „Ш у абла\ни улдирсам, тугонни упири-
»цгилан сакдаб кдпаман“ , деб орзу кдлганмидинг? Кдри-

■штт калта, сен боланинг. Наркобизнес дегани — корин-
-к-* чипкрнга ухшайди. Жарро\га борсанг, кесиб, дори

j j h . Эртага парасанг, ёнидан бошкдси патос боглаб
Агар духтирнинг калласи ишласа, ярани кесмай,

и и н и тозалайди. Ана энди уйлаб кур: дунёнинг бузук,
whhhh сен тозалай оласанми?

FaftpaT бу гапларни эш ита туриб, кулимсиради.
— Куляпсанми?
— Куюнчаклигингиз сабабига тушунмаяпман. Дунё бу-
"•V булса, сизга яхши-ку?
— Кдни, гапиравер-чи, яхши бошладинг.
Райрат уз орзи билан гапириб, узганинг тиши билан
тшпайдиган бу одамга ran таъсир кдлмаслигини билса-да,
&«крини баён этмокдан узини тухтатмади:
— Дунёнинг бузилишида хиссангиз була туриб, унинг

-о«лигини уйлашингиз менга к^зик, туюляпти.
Fhppom узи учун бахтиёр хисобланган уз турмуши би-
ёнма-ён бошк^ бир хаётнинг кулфат, кдйгу ичида

•«лнини хис к,илиш у ёкда турсин, тасаввур хам эта олмас
■^и. Шу сабабли Райратнинг гапидан кейин унинг норози
-игохида адоват акс этди. Бирок, бу холат кузгу синигага
->шган офтоб нури янглиг тез йуколди.

— Аввало, дунёнинг бузилишида хиссам йук,, — деди
'-ир оз совукрок, охангга кучиб. — Мен тугилганимда дунё
“Чзилиб булган эди. Поклиги учун куюнаётганим хам йук,.
Мен ишларинг сарик, чакрга хам арзимаслигини айтяпман.
Сенлар йотилиб олиб наркобизнесни енгамиз, деб бу ерда
клрнай чаляпсанлар. Наркобизнес эса атрофларингда уй-
чзб-кулиб ишини к,илиб юрибди. Сен мажлисда гапираёт-
анингда шу Риганинг узида неча кило к;ора дори сотилга-
нини тасаввур кдгсиб кура оласанми? Сен билан француз-

.2 — Ёлгон умидлар дашти

338 Т<' пдир Малых

ларнинг пиёзли шурвасини ичиб утирганимизда Узннг
билган Ясситепадан туртта хачирда саккизта хуржун олиб
угишаётган булишса-чи? У.там турндан ч ю д ш ти н г нложи
йук, деган гапни эшитганмисан? Худди шунга ухшаб, бу
уйиндан чикиш мумкин эмас.

— Шурвани макгадингиз-у, бир к о т и к хам ичмаднн-
гиз, — деди Райрат сухбат мавзуини шарт буриб.

— Дунёни койил колдирган шурвасига тоби-текстам
йук. Сен учун буюрган эдим.

— Демак, шурвахурлигимиз ухшамади. Сухватим из хам
ковушмади. Энди хайрлашсак хам булар.

— Хайрлашамиз... хайрлашамиз... — Рирром шундай деб
стол устини чертиб-чертиб кУЙДЛ. — Озгина шошмай тур...
Сендан бир илтимосим бор... Мен цэйси бир йили БУрон
акахонингни кургани борган эдим. Улсам хам Магаданда
уламан, ота-онам шу ерда, дейди. Аслида кдерда улиш угри
учун ахамиятсиз. Фак^т... „пайтава угри“ нинг холита май-
мунлар йиглайди. „Пайтава Угри“ нинг кимлигини била-
санми?

Райрат карашини узгартирмасдан, „Кдни гапираверинг-
чи?“ дегандай тикилиб утираверди. Рирром эса „Сен бил-
майдиган гаплар куп бу дунёда" деган каби истехзо билан
кулимсиради-да, давом этди:

— Узининг махалласида утрилик килганни „пайтава уг­
ри“ дейишади. Бунакдлар улса гур хам кабул кдлмас экан.
Болалигимда эшитган эдим. Себзорда шунаца „пайтава“
чиккан экан. Улганида кучада ириб-сасиб ётмасин, деб
турт-беш одам мозорга олиб борибди. Турков уликни жо-
йига куяй деб, лахадга кираса, кора илон кулча булиб ёт-
ганмиш. Кетмоннинг дастаси билан туртса хам кимирла-
масмиш. Уни жонсиз гумон кдлган гурков кетмонга олиб,
четга ташласа, илон вишиллаб судралиб келиб, яна лахадга
тушиб олибди. Уч марта шунака булибди. Охири гургов
гувала урнига уша илонни уликнинг бошига ёстик килиб
кумиб юборибди. Тикан босиб ётган уша гурни бориб
курганмиз... Бунака „мартаба“ли такдир угрига ярашади.
Кдшорбоз зоти эса унак? эмас. Каерда, кандай улиши-
нинг, кандай кумилишининг ахамияти бор. Мен бу ерлар-
да итдай улим топишни истамайман. Хозир „Моэстро“ман,
эртага улигимни бир боткокка ташлаб юборишлари мум-

Ъ м и л д щ emtiM цохди 339

i*H Мен булар учун келгиндиман, салгина к ок осам , бас...
• .аандан бери кррадорига аралашганим йук,. Крнун олдида
|Д) боладай покман. Исми-насабим \ам бошкд. Агар кдй-
т*6 борсам...

..Улим туридан чик^ш мумкин булмаганидек. бу уйин-
^»рндан чик^ши мумкин эмас-ку? Шу гапларига ишони-
-им керакми?“ Райрат шу уй билан унинг гапини булди.

— Кдйтиб борсангиз, нима булишини биласиз-ку? Ё
г?дам беришим керакми? Мак,сад шуми?

— Ёрдаминг керак эмас. Бугун-эрта бориш ниятим \ам
Мен борадиган пайтда балки генерал буларсан ё ишинг

»■ржун булиб, пенсия пулига тикилиб утирарсан. Майли,
гмон ният кдимай, баландда учавер. Сен борганимни бил-
**ансан, улишимдан олдин хабар кдламан. Улигимни олиб,
Чнгатойга кумдирасан. Бизнинг хилхонамиз^ша ерда.

Бу r a n Райратни f o h t таажжубга солди. „Узим полвон
дурман, лек курк,аман улик мушукдан" демокчими бу
иам? Олдингидай масхарабозлик киляптими ё гаплари
’ Ними — англай олмади. Пирром эса чунтагидан узук чи-
цдриб, унга узатди.

— Тоза олмосдан. Сенда турсин. Уша пайт ишлатарсан.
Райрат узукка к^рамади, унинг айёрона бок^б турувчи
».узларига тикилди. Вужудини крмраб олаётган газаб оло-
ыши учиришни хам, нафрат чукларини унга кдраб отишни
V M билмай К.ОДДИ. Рирром ундан кузларини олиб крчма-
Л1. нигохлар тухрашуви бир неча нафас давом этди. Икки
себзорликнинг мусофирликдаги учрашуви хайрли ок^бат
топмаслиги аник; булиб к,олди. FaftpaT бир улиб тирилган
оламнинг „Сенда к,асдим йук,“ , дейишига ишонадиган лак,-
малардан эмас. Рирромнинг бир гапида жон бор: агар у
угрилар крнуни асосида яшайдиган тоифадан булганида
м сос яшин ути каби олиб кетарди. Угрининг душмани
учун иккита ук, доим шай туради. Бу одамнинг хаёт ^ону­
чи узгача. „К,онунларга буйсунмай яшайман“ , деган уз
цонуни асосида кун курувчи одамдан нималарни кутиш
мумкин? У жонни чакдюк; ути янглиг с.’ майди, туппонча-
ни укдаб овора хам булмайди. Бу каби осон улимдан у
лаззат топмайди. Душман кунлар, хафталар, балки ойлар
давомида азобланиб, улим билан олишар булса, дунёнинг
рохатига етишади. \ а , бугунги учрашувдан макради: „Би-

340

либ куй. уша кунлан бери

ман, узимга керак

пайтгача

да эслаб турасан. Мен

тунини ёпаман...“ деб ого\лантириб.

ни ташлаб куймок,чи. К^шматбахо узукни беришдан

сади нима? Эртага Латвия

ми? Йу*, бунаде майда

тагарчилиги: „Куриб куй, тент узукнинг мен

учун бир тийинлик киймати йу*“ , демо^чи...

Райрат Рирромдан куз узмаган холла Урнидан турди:

— Бу мато\ Узингиада тура турсин, уладиган булсангиэ.

узимнинг хисобимдан икки кдват кафанга уратиб, кумди-

раман. Одамга савоб хам керак-ку, а? Узукни улишдан

одлин тилингизнинг тагига ташлаб куйсангиз, лафД курти

такиб, сизни дуо килиб юради.

Рирром захарли кулимсираш билан Урнидан турди-да.

кафтини юмиб, узукни пиенмлаб, отиб юбургудай булиб

сикди.

— Илгари чала сассиксуз эдинг, энди етилиб, тулишиб-

сан, укахон. Лахал курти-ку, узук такмайди-я. лекин се-

нинг тилингни мазза килиб кемиради. Уша куртга хозир-

дан рахмим келяпти. Тилингни кемириб тутатмасидан

захарланиб улади. Нариги дунёда хам битта жонга зара-

ринг те гади.

Райрат бошкд гапирмади. Шу „ширин“ лутф сожнма-

ган цалбларнинг хайрлашмоги учун кифоя кдлди. Райрат

чикиб кетгач, Рирром унинг оркрсидан эргашмади. Дам

узининг ишидан мамнун булиб, дам унинг гапларидан га-

забланиб турди-турди-да, дастурхон устидаги учта „валет“

ни олиб жжимлаб, пастга отди. Бу хам камлик кдпгандай

оёганинг учи билан эзгалади. Сунг „туз“ларни олиб, бар-

мокугари орасида уйнатгач, шимининг чунтагига солиб

куйди.

Кузда учиб келиб бировни хурсанд кдомаган кдрга

ёзда пайдо булса, кимнинг кузини кувонтиради? Райрат

кунгил гашлиги билан хонасига кайтди. Рирром „пайтава

Угри“ нинг кумилишига дойр вокеани айтиб бераётганда у

Хам болаликда эшитган бир фожиани эслаган эди. Хал к,

орасида „Умри ёмонлик билан утган одам улганида уни

илдиц етим 341

г~го ер \ам багрига сипшрмайди" деган накд юради.
исботи учун тарих йилларини оралаб етиб келган

ш й ривоятлар \ам бор. Райратнинг отаси айтиб берган
□«.еа ривоят эмас, хдкикдт эди. Утган асрнинг йигирман-
* йили, большевикларнинг кирж ни авжга чи1д<,анида

одам чап ёнига осиб олган кдпичи-ю кулидаги на-
лнига ишониб, узини Эски Жуванинг худоси деб эълон
длган экан. Бекларбеги мадрасасига кириб, мударрис-у
г>ллаваччаларни кдтор сафга териб, „Хозир менга худала-
►ингни курсатасанлар!“ деб дагдага к,илиб, наганидан ос-
юнга караб турт марта ук. узгач, „М ана менинг худойим,
енларники йук! Хозир хамманг саллаларингни ечиб, оёк-
¡арингга пайтава кдлиб урайсанлар, кучага чициб „Худо
<ук!“ деб бак^расанлар“ , деганда мударрислардан бири
.Охиратни уйланг, иним, бу зулмдан узингизни тийинг.
Гнз тийилсангиз, Алло\ сизни жазолашдан тийилади“ , деб
жсофга киритмокчи булибди-ю, аммо бу учун биринчи
навбатда узи зулмга рупара булибди. Одам 1фёфасидаги у
малъун кекса мударриснинг бошидаги саллани юлиб олиб.
Сзига пайтава килибди, сунг уни эшак кдонб минибди...

Орадан хафта утмай у куринмай крлибди. Билишса,
шол булиб цолганмиш. Яна хафта утмай, уйидан йиги
чик,ибди. Муртадга жаноза ук,илмабди. К^риндош-урут
кафанлаб, кумибди. Эртасига гурков бу хонадон эшигини
к,окд1бди. „Оталарингни ер к^бул к^шмабди. Гур сициб
чикдрибди, узларинг бошкдтдан куминглар“ , дебди. Бориб
кдрашса, улик гур устида икки букилиб ётганмиш. Кдйта-
дан кумишибди. Аммо... эртасига хам шу ахвол такрорла-
нибди. Кейин махалла-куй маслахатлашиб, уликни Сари-
огочнинг нарёгидаги чулга олиб бориб ташлайлик, ушанда
улаксахурлар еб кетар, дейишибди. Шундай булибди. Ке­
йин билишса... уликка кузгунлар хам тегмаганмиш. Улик
чул офтобида ириб ётганида унинг хонадонига терлама
хуруж к?*либ, барча зурриётини, хатто бешикдаги боласи-
гача олиб кетибди. Бу дунёдаги уру™ шу тарзда курибди...

Райрат бу фожиа баёнига ишонди, чунки мадрасада
хорланган мударрис унинг бобоси эди. Унинг фикрича,
Рирромни хам шундай такдир кутаётган эди. Баъзи ёмон
одамлар купрок, яшаётган булса, атрофдагилар, „Шунак;а-
лар бунча куп умр куришаркин“ , деб нолишади. Билиш-

342 Г а р у М и м г

майлики, Алло\ яна хдм купрок гуноэуюр бо ц рт г а бо-
тишлари учун ёмонларга узок умрни берган. Ибяис васва-
сасидаги бу бандалар дунс маишатларнга каст б$янб яшаб,
охиратла самумга — дузахнинг баданни тешиб юборир олов-
ли окдмига луч келишларини уйлаб фм курыайдилар. Рай-
ратла охират хусусида билим йук. дузах хдкдда эшитган-у,
лекин унлаги самум, зак^сум аэобларнни эшигмаган. Ким-
лир буларни айтиб берганида эди, Рнрром ва у кабнлар-
нинг келажаги ходила бир тасаввурга эга була оларди.

Х,озир эса... Рирром билан булган учрашуша ортгирган
кун гил гашлигига асир булиб кдлаверди.

Охиратилан бехабар Рирром эса голмб оламнинг нангь-
асила тун буйи маишат килиб. тонготарда икки балмаст
фохиша к уч о тд а ухлаб црлди. Заедум дарахтининг олов-
ли меваларидан еб, баданлари отащда илма-тешик бфлажа-
ги тушига хам кирмали.

***

Райрат бу хизмат сафари ни муовини зиммасига юкла-
мокчи эли, катта бошлик^ари рухсат беришмали. Кейинги
кунларда Мохилилнинг чехрасига парда торттан паришон-
лик булути унинг дилини хавотир зулматига Урай бошла-
ган эди. Назарида Мохидил камрок, куладиган, купрок,
уйга толадиган булиб крлгандай туюлди. Унинг овозилан
жаранг йук,олиб, синшцшк сезилди. Мохидил рухидаги
эзгинликни яширишга урингани билан эрининг зийрак
нигохига дош беролмай к,оларди. Райрат хайрлашиб, ёно-
гадан упганда жилмайди. Лекин бу жилмайишда бахг куё-
шининг жилваси йук, аксинча махзунлик сояси мавжуд
эди. Ана шу махзун жилмайии Райратнинг куз олдини
парда мисол тусиб олди. Юрганда хам, мажлисла утирганда
хам бу хира манзара кутарилмади. Эрталаб мажлисга от-
ланганида, окдиом кдйттанида уйга кУнгарок килиб Мохи­
дил билан гаплашиб турса-да, кун гил хижиллиги ёзилмади.
Бугун эрталаб Мохилилнинг овозида кувноклик сезилган-
дай булди.

— Шошилмаётган булсангиз, сизга битта ашула куйиб
эшиттираман, — деди.

— Кимнинг ашуласи? — деб ажабланди Райрат.

ш хдщ етим цолди 343

— Узбек эстрада осмонидаги энг ёш чара^лаган юлдуз, —
Мо.\идил шундай деб кулди. Худди аввалгидай чаракдаб
г>либ, эридаги дилхираликни кувиб юборди. Сунг гитара
-орларининг зорли овози эшитилди:

Оциб кетма, ок^б кетма, ойжон, ок,иб кетмагин.
Кетганлар куп, кдйтганлар йук, дил безиллар кетишдан.
Окиб кетсанг, калкиб кетсанг, узо^арга кетмагин...

Чарак,лаётган куёш юзини булут тусгандай булиб, Рай-
ратнинг вужудига енгил титрок, югурди. Туйдан кейин Мо-
хндилнинг илтимоси билан ашулаларини магнит тасмасига
гздириб берган эди.

Х,озир айнан шу кушик^инг куйилишида бир синоат
бордай туюлди. Кун шу гашлик билан утганда Рирром-
нинг оёк, остидан чик^б к,олиши гоятда ёк^мсиз бир \ол
булди. Хонада бир зум \аракатсиз утиргач, Мо^идилга кун-
жрок, кдлди.

— Уйготиб юбормадимми? — деди узрли о^ангда.
— Уйготиб юборишингиз учун мен ухлашим керак. Ух-
лашим учун мен эрини рашк к>итмайдиган бепарво, бегам
хотинлардан булишим керак, — деб кулди Мохддил. — Ат-
рофингизда малласоч цизлар фариштадай учиб юрганда
мен ухлашим мумкинми? Агар шундай десангиз, мен \а-
к,имда нотугри уйда юрган буласиз.
— Агар малласоч цизлар ^кдцаги гапингиз \азил эмас,
чин айтилаётган булса, хоним афандим, сиз хдм садокдтли
инсон шаънига тош отган буласиз.
— Гапимни кдйтиб олдим, — деб яна кулди Морщил. —
Мажлисдан туйганингиз йукми?
— Туйгандаки... у ёк,-бу ё ж йук! Узим мажлисда утир-
дим, ру\им сиз билан булди. Бекор утирмай, сизга атаб
янги кушик тУкидим.
— Эрталабки кушикдан илхомланибсиз-да?
— Йук, сизнинг ширин кулгингиздан. Хиргойи кдииб
берайинми, эшитасизми?
— Полковник жанобларининг истакларига мен кдндай
килиб к,арши булишим мумкин. Ж онкулож м сизда.
Райрат енгил йуталиб олиб, хиргойини бошлади. Асли-
да кушик, янги эмас, суюклисининг кунглини кутариш
учун олдинрок тукдлган эди.

344 Г а р у М«ипг

Жамолу хуснингга сУз йУк, вафо керак булса.
Мени худ ултирадурсен. раво керак булса.
Кунгил чу булмайин уз \аддини сени севки,
Балоу гусса бирла мубтало керак булса...

Райрат хиргойи килар, кулогн эса гушакдан эшитила-
ётган нафаслар товушида эди. Мофшил кУшнкдан ф я х о н -
ланибми ё бошкэ сабаб биланми тез-тез нафас оларди.
Нафаслар товушида зорланиш бордай эди. Райрат \атто
суюклисининг юрах зарбларини ф м эшитиб тургандай эди.
Райрат тухтаб колли.

— Булдими, шунинг Узими? — деди Мо\ндил нозли
о\ангда. Лекин бу ноз овоздаги синик^икни пардалай ол-
мади. Райрат дераза оша крронги осмонга тикилганича хир-
гойини давом эттирди:

Жафони жонима оз кнлки, нога\он бир кун,
Жафо тутанса нетарсен, жафо керак булса?
Кунгулни узгага бергил демангки мушкулдир,
Жздонда сиз киби бир дилрабо керак булса...

Кушик, тинди. Нафаслар \ам тингандай булди. Райрат
дилдоридаги паришонликни сезмаётгандай уйно^и о^днгда
суради:

— Кдлай. хоним афандимга ёкдими? Вакгимни бекор
утцизмабманми?

— Ёкди, лекин о\анг гитарага мос гушмайди.
— Бу муаммони, хоним афандим, икки кундан кейин
^зурингизда юзма-юз булиб \ал этамиз. Юрак афгонига
факрт гитара торлари монандлигини тан олишдан узга ило-
жингиз крлмайди.
— Бунча чиройли гапларни кдйдан топасиз-а!
— Бу гапларни тилим айтаётгани йук, дилимга >^укмрон
булиб олган ишк, айтяпти...
Ширин нозли ва крчиримли су\бат яна бир оз давом
этди. Райрат суюклисининг кайфияти, саломатлигини су-
рамади. Мо\идил кдоийб йигирма йилдан бери мажру\пик
тушагига михланган бечора эмас, с о р л о м ва шаддот жувон
овозида гаплашгандай тутди узини. Саломатликдан суз
очишни Мохдаилнинг узи так^к^аган. Туйларидан кейин
Райрат х,ар ишдан кэйтганида „ С о е л и р и н г и з яхшими?“ деб


Click to View FlipBook Version