542 То%ир Малик
яхши курган одамимнинг кузим оллида гарк; булиб ули-
шини хотиржам кузатиб туролмайман.
Се вара беихтиёр „яхши курган одамим“ деб юборди-ю,
сири фош булганидан афсусланиб, гилини тишлади. \ам -
хонасидан „Оббо, якдн одаминг яхши курган йигитинг-
миди, шунга шунча жон куйдиряпсанми?! Кучада йигит
зотига кдоон келибдими?“ деган таънали ran кутди. Пекин
Ма^фуза „яхши курган йигит“ га а\амият \ам бермай, кул
силтаб, бошвд ran айтди:
— Уф-ф... худо нега кдйсар кизни менга дугона кдлиб
КУйган-а... Севар, хул, кррадорига ургандинг \ам, дейлик.
Лекин сен айтаётган иш бир-икки кунда булмайди-ку?
Максадингга етишинг учун бир дунё пул кераклигини би-
ласанми? Ё Швейцария банкида адангнинг миллионлари
борми?
— Пул топиладиган нарса, одамнинг хдётини пулга ча-
к?1б булмайди, — деди Севара ужарлик блан.
— Сен калта уйлар экансан. Хул, режангни яхши дей
лик, лекин уни кдндай амалга оширасан? Сени ким игнага
ут^изади, ким видеога олади? Сен довдирни деб кдмокда
чиришни буйнига оладиган яна битта а^мокни кайдан
топасан? Топдинг *ам дейлик: энди икки к у л о т н г билан
яхшилаб эшитиб ол, сен айтган иш осонликча булмайди
А^мокдигингга яраша ит азобига учрайсан. Биринчисида
сал гангиганга ухшайсан. Кейингиси мойдек ёкдди. Ос
монда булутларда ^узурланиб учгандек буласан. Кейин ур-
ганиб крласан, кейин кУмсай бошлайсан. Кейин эса...
— Нима булали? Дорисиз туролмайманми? Буни биламан
— Эшитиш бошкд, эшитиш — билиш эмас. Нафас ол-
масанг яшай олмайсан-ку? Шунакд буласан. „Гера“ дега-
нимизнинг шунакд да^шатли кучи бор. Сен нозиксан, се
ни тез буйсундириб олади. Вактида олиб турмасанг, азоб-
ланиб, туткднок тутгандай типирчилаб крласан. Узи тук-
кднмисан?
— Йуг-е... Хал и турмушга чикмаганман.
— Турмушга чикмаган тушайдими? Тугмаган булсанг
\озир бу азобни ^ис кдла олмайсан. Ломканинг азоби т>■
гашникидан беш баттар ёмон. Азобдан чангак булиб код
ган одамнинг кузига \еч нарса кУринмайди. Кугкармокчш
булган йигитингнинг кузига ломка пайтида курингуда*
Чимилдщ етим цохди 543
булсанг, пул тополмаса сени битта дорига алмаштириб
юборган буларди.
— Унакд деманг. Биз бир-биримизни... яхши курамиз.
— Фу! Менинг олдимда бунакд гапларни гапирма. „Ге
ра“ кучга кирганда мингта севгинг сарик, чакр булиб кщ а-
ди. Юрагимни сиквординг, куй буларни, гапирсанг бошка
гаплардан гапир!
Энди бир тогдан, бир бовдан гаплашган булдилар. Се-
варани уйку босиб, каравотига ёнбошлади. Кейин баралла
чузилиб олди. К,анча ухлаганини билмайди, кузини очиб
Караганда рупарадаги каравот буш эди.
ЧИК.МАГАН ЖОНДАН УМ ИД
Мебелчилар билан савдо пишмагач, Ш ощ д боши берк
кучага кириб колганини \ис кдлди. Бир узи булганда-ку,
бунчалар к^йналмасди. Узига етарли дорига пул топилар-
ди. Лекин... уч кишини таъминлаш кийин. Икки огайни-
си хумор тутганда гажак булиб олиб, о^-во\ини бошласа
нима кдпади? Фарщднинг айтганини бажариб, „Улса улар,
кдгсса крлар“ деб кучага олиб чикиб ташлайдими? Йук,
Шо\ид буни хиёнат деб билади. Жар ёцасига бирга келиш-
дими, ё бирга кутулиб крлишади, ё бирга кулаб ^алок бу-
лишади. Кулашга бир кадамгина крлганини сезиб, юраги
¡<уркувдан титраб турибди. Лекин бу куркув улим дахдиа-
тидан эмас, балки кррадорисиз колиб, азоб исканжаси
талвасасига тушишдан. Кутулиб колиш ум иди уни бутун-
лай тарк этмаган. Лекин кутулиб к;олиш бу бало туридан
ирода кучи билан енгиб чикиш эмас, балки, \еч булмаса,
икки-уч ойга етадиган пул топишдан. Видеокамера \исо-
бига берилган кукун кднчага етарди? Шуларни уйлаб, шифт-
га тикилиб ётган Шо^иднинг юраги сикдлиб, Урнидан
туриб кетди. Уйнинг энг кенг хонаси \ам тор туюлиб, \а-
зо етмагандай булди. Уртокдарига индамай кучага чикди.
Худци бир Хотамтой учраб, кулига даста-даста пул тутк;и-
адигандай, атрофга умид билан термилиб, тентиради. Бир
чанча вакг шундай максадсиз юргач, хаёлини туплаб,
•зининг а\волидан узи нафратланди. Кимдир кулогига
Бу кунингдан Улганинг яхши“ , деб шивирлагандай булди.
г>у гойибона товушдан бир сесканди-ю, кейин „Эркакми-
544 Тощир Малик
сан, нега шалвирайсан?!“ деб Узини узи сукди. Кейин
отасини хасисликла айблаб, уни сука кетди. Шу онда уй-
даги бир воцеа хаёлига тушди-ю, чеэдаси очилди.
Йигирма кунча оддин отасининг якдн дусти йуклаб
келган эли. Огаси билан бир синфда Укиган бу одамни
„Мирвали ака“ эмас, „Мирвали амаки“ дгб хурматларди.
Уй эшигини Шоэдед очиб, амакисини ме\монхонага бош-
лаганда у вакги зиклигини ба\она кдлиб, ошнасининг хо-
наси томон юрган эли. Шохдд уни кузатиб, дарров изига
цайтмаган, амакисининг кулидаги газетага уроглик, нарса
нима эканини билгиси келиб, ярим очик эшик ортида
турганича ran пойлаган эди.
Салом-аликдан сунг Мирвали кулидагини Иззатга уза-
тиб, узр айтганди:
— Иккита узрим бор, орайни. Биринчиси — вак^ида кэй-
таролмадим. Иккинчиси — уч минг етмай турибди.
— Бировга яхшилик кдпган одам доим шунака лакил-
лаб колади, — деган эди Иззат норози булиб.
— Биров эмасман-ку, к^ёматли дуст булиш адалари-
миздан мерос крлган-ку?
— Аданг киёматли дустлик урнига беш-ун минг куки-
дан мерос кщдир ганда мен га саргайиб юрмаган булардинг
Юзта ошнанг булмасин, юз долларинг булсин, деганларини
эшитмаганмисан? — Иззат шундай деб газетага урорлик, п>п-
ни очиб, эринмай санай бошлаган эди.
— Гапга хдм тескари тун кийшзворасан-да, дустам, мен
минг долларинг булмасин, юз миллион долларга алишмай-
диган битта дустинг булсин, деган маколни эшитганман
Уша битга дустим сенсан. Огиримни енгил кдддинг, бнг
ойда колганини тулайман, огайнижон.
— Шунакэ-да! Олаётганда „бисмилло\“ , бераётганда _ас-
тагфирулло\“ми? Мендан бошкэ одам булганда „счетчика
куйиб“ ypyF-аймогинг билан хонавайрон кдгсиб юборард»
— Шунинг учун х,ам каршингда куллук, кдлиб утириб
ман-ку. Тепамда Худо турибди, улгунимча яхшилигингн*
унутмайман...
Шу вокеа хаёлини ёритди-ю, уч минг доллар чунтагип
окиб киргандай кувониб, Мирвали амакисиникига цара(
йул олди. Кунгарок, тугмасини босиб, „Ишкдлиб уйда бут
синлар-да“ , деган хавотирда турганида эшик очилиб, Мнт>-
Чимилдиц етим цохди 545
вали амакиси куринди-ю, гамлари уша захоти аригандай
булиб, енгил тортди.
— Ие, ие, тойчок.ларнинг шо\и, кел, киравер.
Шо\ид кичиклигида Мирвали уни „Тойчокдарнинг шо-
\и“ деб эркаларди. У дамларда икки огайнининг мартаба-
сида фарк, оз булгани сабабли борди-келди узилмасди. Из-
затнинг чунтаги тула боргани сайин бу як^нликка футур
етгани болаларнинг келди-кетдисига \ам таъсир этганди.
Шо\ид ук,ишга кирганидан бери бу уйга кддам босмагани-
ни уйлаб курмаганди, Мирвали эса ошначиликнинг узилиб
оораётганини тез-тез уйлаб уртанарди.
Хозир дустининг эркатойини куриб, \ам кувонди, \ам
ажабланди. Озгина хавотирланди-ю, сир бой бермай, ичка-
рига бошлади. Ш о\ид шошилаётганини айтиб, уйга кир-
май, \овлида тухтади.
— Ха, тинчликми? — деди Мирвали унга тикилиб кдраб.
— Адам юбордилар. Озгина к,арз олган экансиз. К,олган
уч мингни берар экансиз.
Ёлгон гапираётганда уялиш нималигини билмайдиган
Шо\ид бу гапни дадил айтди-ю, лекин Мирвалининг кат-
гик, тикилишига дош беролмай, кузларини олиб к,очди.
— Кдни, менга к,ара-чи, пул узингга зарур булиб к,ол-
дими? Нимага?
— Менгамас, адам тайинладилар.
— Ёлгон гапирма. Аданг Уедини пулга юборадиган ано-
йилардан эмас.
— Ие, амаки, кдрз олгандан кейин суриштирмай кдйта-
риб беравермайсизми? — Шохдц энди унга безрайганича
тикилди. Бундан гаши келган Мирвали афсус билан бош
чайк,аб, тутри гапни айтиб куя крлди:
— Ха... ота ур и л ... ота угил... Мен кдрзимни кдйтариб
оерганман. Бир ойга му\пат сураган эдим, ишим юришиб
кетиб, беш кунда крйтарганман.
Бу гапни эшитиб довдираган Шохдд „Йуг-е!“ деб юбор-
ганини узи \ам билмай крлди.
— Ишонмаяпсанми? — Мирвали шундай деб чунтагидан
телефонини чикдрди.
— Нима килмок^исиз? — деди Шо^ид хавотирланиб.
— Аданг билан гаплашмок^шман, ишонмаяпсан-ку?
— Керакмас, телефон кдлманг, ишондим.
— Ёлгон умидлар даш ти
546 То%ир М алик
— Унда нега ёлгон гапиряпсан? Шунча пулни нима ки-
ласан?
— Пул менгамас... — Гапни бу томонга бурилиб кети-
шини кугмаган Шо^ид барона излаб чайналди. Кейин Мир-
валига дадил кдраб, ёлгонини давом этди: — Пул огайним-
га зарур булиб колди. Ойиси огар касал. Хиндистонга олиб
бормаса, улиб кдиаркан. Ун мингни бир амаллаб топишибди.
Уч минг етмай турибди, огайнимга ёрдам бермокчи эдим.
— Адангдан сурамадингми?
— Адамдан... — „Адамни биласиз-ку, кизганчик, битга
чуп берадими!“ демокчи булди-ю, лекин тилини тийди, —
адам янги машина олиб бермокчилар. Шунинг учун су-
рашдан уялдим.
Мирвали бу гапларга ишонгандай булиб, бош чайкдди
— Ошнангга жон куйдирганинг яхши. Лекин сенга би-
ров накд уч минг бериб туролмайди. Бойвачча ошналаринг
куп-ку, уч юзданми ё беш юзданми сурасанг, малол кел-
майди, бериб туришади. Кдйтаришинг \ам осон булади.
— Яхши айтдингиз, шунаца кдлсам буларкан. Полчи-
нига узингиз бериб турасизми?
— Менми? — Мирвали „Оббо шайтон-е, отангдан \а*
баттарсан-а!“ дегандай исте>ро билан кулимсираб, бош чаи-
Кади. — Якинда кдрздан кутулдим, чунтакларимда шамал
увиллаб юрибди. Сен бойвачча ошналарингдан сура.
— Хул, амаки, масла^атингиз билан бой кдгшб юбордин -
гиз. Факэт... адамга айтиб юрманг, одатларини биласиз-ку’
Мирвали „Тойчокларнинг шо)^и“ деб эркалаган бола
нинг вояга етиб, бунчалар безбет булишини кутмаган эли
Шунча ёлгонни ёвдиргач, „Адамга айтманг“ , деб буюрга>
тилдан узр сузлари учмагани уни ранжитди. Дустиник-
углини афсус билан кузатиб, оркасидан „Э Худо боланинг
оёк олиши чакки, отасининг касри бунга урм^ лн, Узик:
инсоф бер, Узинг асра“ , деб дуо кдниб колди.
КАЛАВАНИНГ УЧИ
Экстрасенснинг кудратига ишонган Севара кока-кол**
кушилган дори таъсирида ухлаб ётганида Гулнора чуг >с
тида утиргандай азоб чекаётган эди. Юрагини хавотирнют
чугли тирноклари тимдалаётган онанинг а^волини „Ок>
Чимилдшу етим цохди 547
нинг кунгли болада, болэнинг кунгли далада“ , дейиш би
лан баён кдлмок, мумкин эмас. Укишдан к,айтиши керак
булган кизи бир соат кечикса, куча эшигига юз марта ка
рав йул пойлайдиган Гулнора шом коронгуси тушганда
уйига сирмай кщ ди. Унинг бугунги хавотири узгача, ав-
валгиларига ухшамас, юраги бир шумликни сезиб, кукраги
Кизиб борар, t o m o fh h h нимадир бугарди. Аксига олиб, эри
\ам кечикаётган эди. Бухорога бир иш билан кетган Ха-
сан-Хусан „Коронгида юрмай куя колайлик, ошналар эр-
талаб кузатиб куйишмокчи“ , деб маълум килишди. У>ил-
лар кунгилни хотиржам кдлгани билан кизнинг кечики-
шидан аланга ола бошлаётган хавотир ути пасаймади.
..Укишдан чикдим, Зангиотадаги дугонамникига бориб ки-
тоб олиб келаман“ , деган Севарадан шомда \ам дарак бул-
магач, унинг якин дугоналарига бир-бир кунгарок килиб
чикди. Уларнинг Зангиотада яшайдиган дугонасини тани-
масликлари, Севаранинг телефони эса учиб колгани олов
устига мой сепилгандай булди. Эрига кунгирок, килиб,
..Автобусдаман, ярим соатда уйда буламан“ , деган жавоб-
лан коникмади. Чукур „уф “ тортди-да, Хасанга кунгирок,
килиб, „Кечаси булса \ам йулга чикаверларинг“ , деб та-
яинлади. Ярим соат аввал эрталаб йулга чикишларига кун-
ган, „Ишкдпиб йулларингни Худо бехатар кдпсин“ , деб
луо кдпган онанинг кутилмаганда чакириши Хасан ни ажаб-
шнтирган булса-да, сабабини сурамади. Кунглига оралаган
чавотирни укасига сездирмай, йулга отланди.
Элмуроднинг ишда ушланиб колиши янгилик эмас.
Бунака пайтларда мехрибон хотиннинг „Келяпсизми?“ деб
кунрирок килиб к^йиши х,ам бор ran. Бугун „Вой, шунча
\ам юрасизми, тезрок кела колсангиз-чи“ , дейиши бекорга
^маслигини сезган Элмурод автобусдан тушиб, таксига
•тирди. Телефон ушлаганича х,овли уртасида турган хоти-
нини куриб, хавотири бежиз эмаслигини англади, „Нима
ran?“ дейишга улгурмай, Гулнора Севарадан дарак йукли-
ини айтиб, йиглаб юборди. Бундай хабар ота юрагини
чам рулгулага солса-да, Элмурод узини босиш баробарида
\отинини тинчлантиришга уринди.
— Узингни бос, телефонларга ишониб буладими? Бу
:рда ишласа, бир кадам нарида „Хизмат доирасидан таш-
чарида“ деб туради, — шундай деб уй томон юрди-да, ва-
548 Тоодир Малик
зиятни яна \ам юмшатиш учун „Овкэтинг тайёрми?“ деб
суради. Гулнора „Шунакд пайтда томокдан овкдг утадими?“
деган маънода эрига ёвкдраш килди-ю, аммо норозилиги-
ни тилига чицармади, маъсумаларга хос фазилати устун
келиб, итоаткорлик билан ошхона сари юрди. Уйга кириб
кийимини алмаштираётган Элмурод телефон кунтрогани
интик, кутди. Телефон жиринглашини, кизининг „Адажон.
сал кечикиб колдим, кечиринг“ , дейишини истади. Шун-
дай дейилган такдирда кандай жавоб кртлишини, кейин
к^зи кириб келгач, гапни нимадан бошлашини *ам уйла-
ди. Хар \олда Севара кириб келганда ундан олдин Гулнора
аччик,-аччик, гаплар билан кдршиласа керак. Демак, унинг
вазифаси дакки бериш эмас, балки, аксинча, кдзини \и-
моя килишдан иборат булади.
Севара туккизинчи синфни битирган йили дугоналари
билан ша^ар сайрига чикиб, кеч кэйтган эди. Ушанда эрм
эр-хотин хавотир чушла коврилишганди. Кдлби „Эй Ху
до, кизимни Узинг асра, эсон-омон уйга кириб келсин"
деб нола килгани \олда, хаелида уйнаб-кулиб келган ки
зига кдндай жазо бериш режалари пширларди. Калтаклаи
фикридан узок; эди, бегонани с^кмаган одам уз кизин»
с$тсармиди? Дарвозахонада кдзининг овозини эшитгач
камарни олиб \овлига чикди. Онасидан эшитадиганин»
эшитган Севара отасига жавдираб, ундан юпанч излаб к?
ради-ю, кдхрли ниго\га дуч келиб саросимага тушди. Э.т
мурод к^зидаги куркувни сезиб, украйиб кдраганидан т
шаймон еди. Индамай угирилди, камар тугган куллари ор
касида эди, к,изи бундан баттар куркиб йиглаб юбордн
Элмурод уйлаб топтан бу тарбия тадбирини \ар эслаг>
нида афсусланади. Сайрга чикишига узи рухсат бер»*
украйиши нима эди. бу \ам етмагандай камарга бало бос-
миди?!
Уша вокеани \озир \ам эслаб, юраги бир увишл»
Гулнора шавлани сузиб келди. Чой цайтарди. Лекин тао*»
га кул узатмади. Овк,ат сура ган Элмурод х,ам цошик УР*"»»
булди. Гулнора унга „Нега энди емаяпсиз?“ деб танбг:
бермади. Эр-хотин бир-бирига карамасликка уриниб. ж»»
утиришди. Охири Гулноранинг токдти етмади.
— Бир нима килсангиз-чи?
— Уртокдаридан суриштирибсан-ку, мен нима к и л *
Чимилдиц етим t$o\du 549
— Нима к,илай, деб утираверасизми... милисага хабар
кдпинг!
— Вадима кдлмай утир, яна бир оз кутайлик.
Элмуроднинг шундай дейишдан бошкд иложи йук, эди.
Тун яримлаганда Элмурод милицияга кунгарок, кдпиб, нав-
батчининг „Уч кунда дараги чикмаса, туман булимига ёзма
ариза берасиз“ , деган тумток, жавобини олди.
Эрталабга кдцар телефонга тикилганча мижжа кркмай
утиришди. Эрталаб кириб келган Х.асан-Х.усан онасининг
гапларини эшитишди-ю, улар \ам нима кдларларини бил-
май, гангиб колишди. Охири суриштиришни университет-
дан бошлаш макрадида кузголишди. Гулнора уйда утиради-
ган булди, Элмурод „Масла\атлашиб курай“ , деб ма^алла
оцсоколиникига караб юрди. Кдзнинг бу кеч уйга келма-
гани ота-онада, акаларида хавотир уйготганидан ташкэри,
ran кучага чикса, ма\алла-куй орасида оила шаънига дог
туширувчи бемаъни миш-миш таркдлиши х,ам мумкин эди.
Хавотир алангасида ёнаётган одамлар бошига иснод дули
ёгилса, уларнинг чидашлари кийин. „Угил уйдан кетиб
Колибди“ , деган ran тез унутилади. Лекин „Кдз кочиб ке-
тибди“ деганидан кура, аввало, Худо асрасин-у, „К,изини
машина уриб кетибди“ , деганига чидаш осонрок. Шу боис
нохуш хабарнинг ма\аллага чик,ишига кунгиллари булмай-
рок турди. Ноиложки, уз ёгларига узлари коврилганлари
билан муддаога етиб булмайди.
Окрокол бегона эмас, кариндошлиги бор булгани учун
Элмурод овоза килмаслик шартини аввал уртага куйиб,
кейин дардини айтди. Окроцол Элмуроднинг гапини эшит-
ди-ю, тайинли масла\ат бера олмади. „Уйда утира туринг,
участкавойимиз келса, чикараман, йул-йуригини шулар
билишади“ , дегач, бушашиб кайтди.
К,айтатуриб, Ш оназирнинг уйи олдидан утаётганида
бирданига оёк-кули бушашиб кетди. Йигирма беш йилча
мукаддам бу уйга бир фалокат кириб келган эди. Элму
роднинг онаси бу хонадоннинг ёлгиз кизини куз остига
олиб куйган, лекин „Х,еч булмаса учинчи курсга утиб ол
еин“ , деган уйда совчиликка чикмаган эди. Элмурод она
сининг ниятини биларди, уйланишдан ran очилса, таранг
цилиб утириш фикридан нари эди. Лекин кишнинг аёзли
тонгида укишга кетган кдз уйга кайтмади. Кдцирдилар,
550 То%ир М алик
кугдилар, изи \ам топилмади. Бунинг урнига „Йигити би-
лан к;очиб кстибди“ , деган миш-миш таркдлди. „Тонг к;о-
ронгусида машина уриб кетиб, улигини ан\орга ташлаб
юборишган“ , деган вах,имали тахминлар \ам булди. Ота-
онанинг бу фожиага ишонишлари огар эди, иснод булса-
да, „Йигити билан крчиб кетгани“ га рози эдилар. „Тирик
булса, бас, севгани билан турмуш курса, бир-икки болали
булгандан кейин барибир узр сУраб келади-ку“ , деган
илинж билан яшаган она вафот этиб кетди. Ота эса \ануз
кутади...
Ховлига каловланиб кириб келган Элмурод хотини-
нинг савол назарига „Хозир милиса келади“ , дейиш билан
чекланди. „Хозир милиса кизимизни топиб келади“ , деган
ишонч билан эмас, „Уларнинг кулидан бир иш келишига
ак^им етмайди“ , деган гумон о\ангида айтди. Яхшики,
Гулнорага шу ran кифоя кдлди, яна о\-во\ини бошласа.
„Нажотни милисадан эмас, Худодан тилаб, сабр кдлиб
утир“ , деб жеркиб бермокчи эди.
Уйга кириши билан телефон жиринглади. Умид куёши
чара»у1агандай булиб, гушакни кулогага тутди.
— Ада, янгилик борми? — деди Хасан.
— Худо xojyiaca, булишини кутиб утирибмиз. У ёкда
нима ran?
— Курсдошлари билан гаплашиб чикдим. Кеча укдшда
экан. Лекин... кайфияти сал чатокрокка ухшабди. Нимага-
лигини билишмади. Факдт биттаси „Жавлон деган бола
укишга келмай куйганидан ташвишда эди“ , деди. Хусан
уша боланинг уйига кетди.
— Жавлон дедингми?
— Танийсизми?
— Узини танимайман-у, устози мак^таган эди.
— Мен яна бир-икки киши билан гаплашиб, кейин янз
кунгарок кдламан.
Яна „кутиш“ деб аталмиш азобли дак^кдлар бошландк
Дакдк,алар соатга айланди. Чошго\ пайти махалла ок,сокр-
ли капитанни бошлаб келди. „Хозирги ёшлар сал бегам-
рок,, келин, ташвишланманг, х,али замон узи келиб к,ола-
ди“ , деб Гулнорани юпатмокди будди. Капитан ran бошлз
шидан олдин одати буйича дафгарини очиб, нималарнидц-
ёзаётган пайтда телефон жиринглади.
Чимихдиц етим цолди 551
— Хусан Жавлон деган боланинг уйига борибди. „Уч-
турт хдфтадан бери устозиникида“ , дейишибди. Уша усто-
зини топиб, суфасам, „Меникида нима кдлади, турт-беш
кундан бери укишда хдм курмадим“ , деяпти. Ада, уша бо-
лани албагга топишимиз керак. Хозир Хусан билан учра-
шиб, масла\атлашиб оламиз.
Телефон гушагидан овоз баландлаб чик,аётгани учун
капитан ёзаётган булса ^ам, айтилаётган гапга диктат кдл-
ди. Кейин Элмуродга савол назари билан каради:
— Углингизмиди?
— Ха, угилларим кидиришяпти.
— Кддиришса кддиришсин-у, узбошимчалик килишма-
син. Куп курганмиз, баъзилар бир балони даф кдламан, деб
иккинчи фалокатни ортгириб олишади.
— Уйда пойлаб утиришганининг фойдаси борми? Сиз-
дагилар „Уч кундан кейин ёзма ариза билан мурожаат ки-
ласиз“ , деб утиришибди-ку? — деди Гулнора тутаб.
— Коидаси шунак,а, опа, мана, акамнинг хурматларини
Килиб мен келдим-ку?
— Келганингиз яхши. Уйда утириб, нима килмокчисиз?
Бу гапдан капитан малолланган булса-да, вазминлик
билан жавоб берди:
— Бу уйда утириб, опажон, калаванинг учини топишга
\аракат килиб курамиз.
— Канака калава?
— Бизнинг ишимизда зигирдеккина далил \ам катта
фойда беради. Масалан...
— Элмурод, узр, \окимиятда мажлисим бор эди, — ок-
сокол капитаннинг гапини булиб, кузголди. Элмурод \ам
ноилож урнидан туриб, уни кузатиб чикди.
— Элмурод, бу ёгини капитанга куйиб беравер. Пишик,
бола. Зайнининг угли к,очиб кетганда икки кунда топиб
келган.
— Гапингизни каранг, оксокол, Зайнининг угли кич-
кина бола...
— Мисол учун айтдим-да, дарров кайириб ташламагин.
Капитанга бир гапни айтмадим. Бу гапни аввал узингга
айтай, кунглингга \ам олма, жа\линг хдм чикмасин, лекин
уйлаб кур, — окрокол „Суз берасанми?“ дегандай тикилиб
бир оз сукут саклади-да, кейин муло\азасини билдирди: —
552 Toiptp М алик
Кизкн гни бир-икки марта Шодининг ок, килган кизи би-
лан бирга куришибди. Узим курган эдим. Бу ёгани хдм
сурииггир.
Бу гапни эшитиб Элмуроднинг ранги дув оцдриб кет-
ди. Гапирай деди-ю, титрок лабларидан суз учмади.
— Телевизорда бу киз угирлаб кетилган, дейилгани би-
лан, унинг кимлигини ма^алла билади. Сенинг лизинг уна-
кдмас, иймонли к д з, лекин барибир сурииггириб кур.
Ок,сокол шундай дегач, Элмуроддан ran кутмай, уни
яна бир аланга устига отиб кетди. Элмурод унинг изидан
кэраб к,олди. Култ эти б ютиниб, ичида отилиб чикишга
уринаётган фарёд вулконини кдйтарди. А^волини хотинига
сеэдириб куймаслик учун чукур-чукур нафас олиб, узини
босган булди-да, ичкарига кдйтди.
У жойига утиргач, капитан бошлаган гапини давом
кддди:
— Масалан... Хозирги углингизнинг гапидан \ам кала-
ванинг учини топиш мумкинга ухшайди.
— Кднак^сига? — деди Элмурод ажабланиб.
— Тушунишимча... очигини айтганимга ранжимайсиз-
да-а? Масалан... крзингиз Жавлон деган курсдоши билан...
яхши муносабатда экан.
— Буни билмаймиз, — Элмурод шундай деди-ю, ёлгони
ошкор булишидан чучиб, изо\ берди: — Хуш, тахмин ки-
лайлик, агар шундай булса-чи?
— Яхши, тахмин кдламиз. Агар уйингизга совчилар ке-
либ турган булса...
— Кдзлик уйга келади-да совчи, бунинг нимаси шуб-
\али? — деб гапга аралашди Гулнора.
— Шуб^али жойи шундаки, опажон, Жавлон деган бо
ла \ам уйида йук. „Устозимникидаман“ , деб кетган экан
У ерда хдм йук- Укишда хдм йук, Э\гимол, унинг ота-онасн
ХЭМ бугун „Ушим йуцолди“ , деб милицияга арз цилар? Ман
тик иплари бир-бирига уланадиганга ухшаб колди. Бал
ки... бирга...
— Крчиб кетишган, демокчимисиз? — деди Элмурод кес-
кин о^днгда, — Бунака севишганлар киноларда кщган. \о -
зирги ёшлар бошкачарок-
— „Бошкачарок“ деганингиз нимаси? Уйлаб гапиряп-
сизми? — деди Гулнора эрининг бу гапидан гашланиб.
Чимилдиц етим цолди 553
— Онаси, чой куйгин... Гапимиз сал чузиладиганга ух-
шайди. Х&Р \олда укамиз ок,сок,олнинг гапини икки кдл-
май келибдилар. Хурматлари бор, курук кетмасинлар.
— Сиз \ам уйлаброк, гапиринг гапингизни.
Гулнора норози о\ангда шундай деб, истамайгина ур-
пидан турди-да, ошхона томон юрди. У нари кетиши би
лан Элмурод чунтагидан бир варак короз олиб, капитанга
узатди:
— Калаванинг учи бу ерда булса керак.
Капитан к,огоздаги ёзувга куз югуртирди: „Бевош к,и-
зингизни кечиринглар, шундай кдлишга мажбурман. Эрта-
индин кдйтаман. Хаммамиз бахтли буламиз. Бахт учун эса
курашиш керак“ .
Капитан когоздан кузини олиб, Элмуродга савол наза-
ри билан каради.
— Кеннайингиз билмай тура колсин. Хали окроколга
учрашиб келганимдан кейин пул куйган жойимда куриб
цолдим. Пулни олиб, хатни ташлаб кетибди.
— Кдчон?
— Аник, билмайман. Балки кеча олгандир.
— Пул... купмиди?
— Уч-турт юз минг... рузгорнинг пули-да, — Элмурод
чужмал жавоб бериб, анигини айтгиси келмади. Капитан
аник^аштиришга уринмай, бошк,а саволни суради:
— Пул нимага керак булиб кщганийкин?
— Ким билади? Балки... биронтасига ёрдам бергиси
келгандир.
— Ёрдам бергиси келса... сиздан яширадими? Кизин-
гизнинг хатти->^аракатида, гапларида узгариш сезмаганми-
длнгиз?
— Нимага шама кдляпсиз?
— Хозирча х,еч нимага. Ма^алладаги наркоманлар ора-
_ида кдолар \ам бор. Яна ким билсин?
Бир отанинг юраги яна кднча шуб\а ук^ари билан яра-
1аниши мумкин? Ма\алла окрокдлининг гумони камлик
«длиб эдими? Элмурод „Э Худо!“ деб юборди. Чойнак-
пиёла кутарган хотинининг кайтаётганини куриб, узини
■утди, паст овозда капитанга илтимос кдлди:
— Тахминингизни овоза кдлмай туринг, юраги ёрилиб
ьетади.
554 Тозрлр Малик
Хали келишаётганда оцроцрл „Касалхоналардан, улик-
хонадан кидириш керак“, деб уларнинг юрагини ёрманг“,
деган эди. Кдоирнш ишлари бошланмай турнб айтилади-
ган илтимослар, кУйилаоиган шартлар капитан учун янги-
лик эмасди, шу боне бош ир1*б, „Хул“ деб кУ* колли.
ТУПУРИЛГАН ЮРАК
Хам пулдан КУРУК калган, ^аы шармандаси чикиб,
сири фош булай деган Шо^ил тогасининг уйига, умндвор
дУстлари хузурнга аламзада \олда кайтди. Мускат ёнгога
чакиш билан банд булган Радик унта бир кдраб кУйди-ю,
ишини бамайлихотир давом эттирди. Кдлтирок панжалари
Узига буйсун маётгани учун ёнгоц сирралиб кетиб, бол га
бармогига тущди. „У\-.\!“ деб о ф и к бармопоа лабини бос-
ди. Бошини боглаганича днванда чуэилиб ёттан Жавлон
унинг \аракатларидан гаши келиб „Ношуд“ деб тудираниб
куйди. Радик чакилган ёнгокларни довончада туйиб, ко-
садаги к^тикка аралаштиргач, уч-тУрг хУплади-да, хузурла-
ниб, лабларини чапиллатди.
— Жоннинг ро\ати булибди, — деб Шоздша узахои. Шо-
\ид афгини бурииггириб тес кари карагач, Жавлонга узат-
ди. Жавлон куйгил айнншини босармикин, деган нлинжда
олиб ^уплади.
— Хозир эртаклар \акикэтта айланиб, бир думалаб куш-
га айланиб к°лсам, гутри Амстердамга караб учардим, —
леди Радик, ундан коса ни дайтариб олиб.
— Пудинг булса, кушга айланишингга \ожат йук, само-
лётга утиргину учавер, — деди Шо\ид тунгиллаб.
— Ш у пайтда Амстердамца сенга нима бор экан? — деди
Жавлон яна диван га чузилиб.
— Амстердамца кафе-шоп бор, эшитмаганмисан? Шахдр
ме\монларига куругадан текинга беришади. Узининг ах;о-
лисига мумкинмас, мусофирларга бемалол! Ме\мондустли-
ги зУр уларнинг.
— Сенга факдт шунак^си керак, сен факат ме^онсан,
Улигингни бировнинг устига ташлаб яшайсан.
— Унака демагин ошна, бизнинг елкамизга \ам офтоб
тегиб колар, — деди Радик ранжиб. — Чарчаган булсанг, да-
мингни ол, хизматингда булайлик.
Чимилдиц етим цохди 555
— Сенларнинг хизматингни...
— Хумордан чикишнинг яхши йули — сукиш. Як^тн ош-
наларни суккан одам онадан янги тугилгандай булади. С у
киш сендан, хафа булмаслик биздан. Авзойингга Караганда
тополмаганга ухшайсан. Лекин бу фожиа эмас, униси бул-
маса, бошк,аси.
— Нима деб мингарлаяпсан?
— Топдингми?
— Нимани?
— Фар\однинг урнига бошк,а... мижозни...
— Мижоз тикдпиб ётибди. Пул керак, пул! Тушуняп-
санми! Пул!
Ошнасининг гаплари гашини келтирган Шо\ид шарт
урнидан туриб ниманидир кдцира кетди. Стол устидаги
майда-чуйда нарсаларни у ён, бу ён отди. Бу х,аракатдан
ажабланган Радик унга якинлашиб, ме^рибонлик билан
косани тутди:
— Нимадандир асабинг бузилганга ухшайди, шуни ич-
волгин, тинчийсан.
Шохдц унга >тфайиб караб косани олди, лекин ичма-
ди, деворга караб отиб, „Хайвон!“ деб букирди. Кдйси
иши учун ,дайвон“ деган мартабага лойик курилганини
англай олмаган Радик тисарилган жойида жим колишни
маъкул курди. Коса диван томон отилган эди. Жавлон
„Ётишимдан жах,пи чикди“ , деб уйлаб, иргаб урнидан тур-
ди-ю, кай томонга юришни билолмай, гангиб, у \ам Радик
сингари жойида котди.
Ш о\ид беухшов \айкал каби котиб турган дустларига
газабли ниго\ини бир-бир кадаб, яна бакирди:
— Кдни?
— Нима? — деди Радик журъатсиз охднгда.
— Газет турувди шу ерда, эълонлари бор.
— Ана, — деди Радик пианино томон имлаб, — Боя узинг
куйдинг-ку?
Шохдд газетани шошилиб олиб, эълонлардан нимани
дир излади. Сунг сах;ифадан куз узмай, телефон ракамини
терди.
— Алло, мен эълон буйича телефон киляпман. Ха, пиа
нино сотиб оламан, деган экансиз. Нима? Икки ой олдин
сотиб олдингизми? Яна битта ола колмайсизми? Бизники
556 То%ир Малик
жуда-а зуридан. адам Амсрикадан олиб келганлар. Номи-
ми? Хозир... \озир...
Ш о\ид пианинонинг пешонасндаги ёэувни Укигунча
телефон узилди.
— Хайвон! Кдчонги газет узи 6у!
Шундай деб газетани аввал псжимлади, бундан кунгли
гул май, майда-майда цилиб йиртиб ташлади. Шо\идни
кдндай овутишни билмай туришганда остонада Фарх,од ку-
ринди. Унинг шарпадай пайдо булиши уччовини *дм тааж-
жубга солди.
— Эшикларинг очик экан, кддрдонлигимиз хукукидан
фойдаланиб, кириб келавердим, — деди Ф ар\од уларга
бир-бир кдоаб.
Радик орадаги нокулайликни кутариш учун узини жил-
майишга мажбур килиб, унга пешвоз чикди:
— Факдг эшигимиз эмас, сиз учун далбимиз дарвоза-
лари хдмиша ланг очик, акахон.
— Бу тантиликларкнгни биламан, — деди Фарход Шо-
хидга як^нлашиб. — Ака-укадек булиб кетганмиз, деб юрар-
дим. Шунинг учун менам сенларга юрагимни очиб якин-
лашган эдим. Уялмай-нетмай нак юрагкмга тупуриб таш-
ладиларинг-а?
— Нима?!
Шо\ид бу тавиянинг валдирашини эшитяпсанларми,
деган маънода дУстларига те згина кэраб олгач, Фар\одга
тикилди:
— Кучада бунака гапларнинг жавоби булади, акахон?
— Сен кучанинг одами эмассан, катта кетма.
Фарход айтмаса хам, Шохид буни яхши билади. Бой-
нинг боласи булгани билан кучанинг одамлари орасида
суянадигани йукушгидан доим афсусланиб юради. Лекин
Хозир хакикдт бетига айтилган дамда буни тан олгиси, паст
кетгиси келмади.
— Кучанинг одами булмасам, кимман?
— Бир мишики боласан, лесам, жонинг чикиб кетишн
тайин. Сен унакамассан, ана, ошналаринг шунака. Сен
бойваччасан. Куча одамларига якинлашишинг мумкин эди
Лекин мени алдаганинг учун кучага кдраган йулинг туснл-
ди, укахон.
— Нима деб алдабман?
Чимилдиц етим цолди 557
— Бир нима деганинг йук, ундан баттари булди: менга
угирланган камерани бериб, милисага рупара цилиб 1фй-
динг. Куча одамларида мана шунака хунасаликнинг жаво-
би булади.
— Акахон, бугун гапларингиз жа-а бошк^ача, к,айси ос-
мондан тушдингиз? — деди Радик уни туртиб.
— Нари бор, иск?фт, — деб Фар\од уни итариб юборди.
Боятдан бери аламини кимдан олишни билмаётган Шо-
\идга шунинг узи кифоя кдлди. Дустини эмас, узининг
шаънини \имоя кдпиш макрадида Фар^одга мушт туширди.
Фар\однинг камера ^а^идаги гаплари ёлгон эди. Яп-
янги камерани сотиб, пулини чунтакка уриб булган эди.
Йигитларнинг ночор а^волга тушиб крлганларидан фойда-
ланиб, шу даъвони айтиб, уларни яна чув тушириш мак-
садида бу ерга келиб эди. У дори хуморидаги йигитлар
нинг довдираб к о л и ш л а р и г а ишонган эди. Дори эвазига
пианинони рупара килишса, олиб кетишдан тоймасди.
Харидорларини каттага тушириш бир муддао, асосий мак-
сад — к,асос эди. Фар^од шу хонада хорланганини унута
олмасди. Сочилган пулларни териб олаётганида сир бой
бермаган, аммо юрагининг бир бурчагига к^сос утини ёкдб
куйган эди. Бунак,а бойваччаларнинг керилиши узок^а
бормаслигини биларди. Шу боис юрагини куйдираётган
к,асос утига чидаб, пайт пойлади. Пул урн ига камерани бе-
ришлари кэсос онлари етиб келганидан далолат эди. Энди
хужумни бошлаши мумкин, энди бу мишик^лар унинг
атрофида тиззалари шилиниб кетгунича эмаклай-эмаклай
ялинишади. Худди эгасидан суяк умидида булган оч итлар
каби судралишади. У эса истаса беради уша суякни, иста-
маса — йук,! Уларнинг обдон х,олдан тойишларини, огизла-
ридан купик сачратиб тиришиб к,олишларини >(узурланиб
кузатади...
Ана шундай ниятда гоз юриш билан уйга кириб келган
Фар^од уйлагани амалга ошмай, жагига мушт тушгач, бир
цалкиб кетди-ю, сергакланиб, \имояга шайланди:
— Сен \али пушаймон буласан! — деб бак^рди.
— Онадан тугалганингга узинг пушаймон буласан! —
Радик шундай деб орк,адан тепиб колди.
Фар^од Шохдцнинг ёногага мушт туширишга улгурди.
Бу ё™ ола-тасир булиб кетди. Кузларига цон тулган уч
558 Тоздир Малик
йигит уни когггок килиб тепкилай бошлашди. Фарход шал-
вираган копдай булиб, харакатсиз колгач, биринчи булиб
Жавлон тухтади-да, тепаётган Шохидни четга тортди. Ке-
йин Радик тухтади. Куаларини катта-катта очиб, Фарход -
нинг конга беланган юзига тикилиб крдди. Бир оз шундай
тургач, аста энгашиб, унинг ияги ости га кафтини кУйди.
Йугон томирда кон юриши сезилмади. У кУрциб кетгани-
дан жасад ёнига шалвираганича тиз чукди.
— Ш о\... Шо\... улибди... — деди йигламсираб.
— Вадима килма, улгани ЙУк, иккита тепкига уларкан-
ми? — Узининг гапига уэи \ам ишонмаган Ш о\ид энга
шиб, Фар\однинг юзига енгил шапати урди. — Акахон,
биадан Утди, узр, аммо Узингиз бошладингиз. Тура колинг
энди. Манави болачаларнинг утакасини ёрманг.
Фарход кимирламади, жон аломати сезилмагач, Шохвд
гитрок бармокдарини унинг кузи томон юбориб, ковогини
кайириб курди. Бу \олни куриб Жавлон пикиллаб йиглай
бошлади. Ш охнднинг Узини \ам кУркувнинг кора булути
чирмаб одни. Холсизланиб, тиз чукканича харакатсиз кол-
ди. Жавлон укиришни бошлагач, узига келиб, унга кдраб
Украйди-да:
— ЙУкрл бу ердан! Серрайиб турмай, афт-башарангни
юв! — деб бакирди.
Жавлон бу амрга сузсиз итоат этиб, ювиниш хонасига
караб кетди. Радик йикламаёттан булса-да, кУркув титрога
хукмида эди. У \озир ерда чузилиб ётган Уликдан эмас,
балки килмиши учун эртага бориб утирадиган панжара
ортидаги жой вахшатидан даадиатга тушган эди. Орадан бир
неча дакикд вакт утиб, иккови \ам кУРКУВ жаридан сал
чекингандай булиб, „Нима кдламиз?“ деган савол назари
билан бир-бирига тикилиб колди.
— Ш о\, гувох йУк, буни гумдон кдлиш керак!
— Кднакасига? Каерга? — деди Шохид довдираб.
— Йули куп, — деди Радик уйчан тарзда. — Майда бу-
лакдарга булиб, шахарнинг хар жойидаги ахлатхоналарга
ташласак-чи?
Радик бу таклифни узи уйлаб топмаган, киноларда кур-
ганини айтган эди. Шохид хам бунакэ гапларни эшитган,
лекин хозирги таклиф уни сескантириб юборди. Фарход-
нинг улганини билганда хам бундай холга тушмаган эди.
Чимилдид етим цохди 559
— Калланг ишлайдими? Сен булаклаб берасанми? — де-
ди. Вужудини кемираётган куркувни титрок, лаблари ош-
кор этди. Радик \ам шу адволда эди. Узининг таклифини
узи амалга оширажаги \акддаги ran амр эмас, тусмол би-
лан айтилган булса-да, баттар куркдб, тисланди.
— Нега энди мен?.. Нега энди мен?.. — деб пичирлаб,
босиб келаётган йигига йул бермаслик учун юзини кафти
билан тусди.
Шо\ид унга эътибор бермай, Фар\одга жон кдйтишини
кутгандай тикилиб утираверди.
— Ховлига олиб чикиб кумамиз, — деди Шо\ид узига
узи гапираётгандай. Радик буни эшитди:
— Шуниси тугри, \еч ким билмайди, — деб уни кув-
ватлади.
— Юр, чукур кавлаймиз, — Шохдц шундай деб ташкэ-
рига йул олди, лекин остонага етмай тухтади. — Бу битта
узи юрмасди, кучада шериги к,олган булиши керак?
Кртиллик тасодифан юз бергани билан бу фожиага
олиб келувчи й^лга Фар\од билан илк учрашув чогидаёк,
кдцам куйишганини улар фа\м этишмас эди. Бадандаги
яра аввалига игна учи \ажмида куринади. Бир-икки к;а-
шиб куйиш билан танадаги нохушлик йук;олгандай булади.
Эртаси ё индинига яра мошдай булади, огрик, бошланади.
Яра данакдай, баъзан ёнгокдай булади, ок^бат ёрилади.
Йигитларнинг хозирги \олати шундай эди: яра ёрилди,
энди нима кдлиш керак? Уликни кумиб куйиш осон. Ле
кин хотираларига сингтан да^шатни кдерга кумишади? Ал-
\ол, бу улар учун асосий муаммо эмас, му^ими — к,андай
кдлиб булса-да, уликдан кугулиш. Остонада туриб крлган
Шо^иднинг узок уйлаши учун фурсати йук, эди. Назарида
\озирнинг узида милиция бостириб кириб, уларнинг кул-
1арига кишан урадигандай эди.
Ш ощ д уйлай-уйлай, „Агар кучада Фарходнинг шериги
булса, уйга алдаб олиб киришдан бошк,а чора йук;“ , деган
чарорга келди.
— Сен дарвозанинг тагида тайёр тур. Лалайма, шалви-
мма! У рил боламисан узи?!
— Нима кдлмокчисан?
— Шеригини чак^риб келаман.
-Н ега?
560 Тофлр Малик
— Негаднгини ушанда биласан, — Шохнл шундай деб
гашкдрига юрмади, ювиниш хонасига кнриб, кУзгуга к^раб
сшгач, ваннага энгашганича бошига сув цуяётган Жавлон-
нн нари суриб, юзини юшш, сочларини таради. Кейин
куйлагини алмаштириб, яна кузгуга цдоагач, куринишидан
кунгли тулиб, Жавлоннинг елкасига снгил муигг урди:
— Хажккдзларга ухшаб пикдллайверма \еч нарса бул-
мади, тушундингми?
— Улмабдими? — дсди Жавлон умид бнлан тикилиб.
— Тирикка ухшайди... сен шу ерда жим утир.
Шохид шундай дегач, чукур нафас олди-да, дадил к.а-
дамлар бнлан юриб хрвлига, ундан кучага чикдн. Янглиш-
маган эди, кейинги муюлишда Фар\однинг машинасига
кузи тушди. Фарход эхгиёт чораснга доим амал кдпарди,
ённда оши^ча кррадори олиб юрмасди. Машинасини ман-
зилдан нарирокда тухтатиб, \еч булмаса юз-юз эллик к,а-
дам пиёда босиб келарди. Юра туриб, атрофга аланглаб,
хавотирлн фракат бор-йуцпигини аницпарди. Шохид унинг
бу одатини билгани учун машинага шошилмай »щинлашди.
Кейин эшикни ярим очиб, саломлашди. Фарходнинг ше-
риги уни таниса-да, „С ен нега келдинг, Фар\од хдни?“
дегандай аланглаб кУйди. Шохид сир бой бермай, кулим-
сираганича манзират кдлди:
—Акахон, \ар сафар келасиз-у, бир пиёла чойимизни
ичмай кетасиэ-а?
— Чойга ток^тим йук, аканг к#ни?
— Акам... хисоб-китоб кдпяптилар, машинани олиб ки-
рармишсиз.
— Нимани хисоб-китоб кдлади?
— Накд пул йУк эди, гаровга у-бу нарсаларни олиб кет-
мокчилар. Орка билан кирсангиз ортиб берамиз.
— Кднак^ „у-бу“ ? — шерикнинг овозида хавотир сезил-
ди, Угирилиб, Шохид келган томонга карали. Шо\ид буни
сезмагандай изо\ берди:
—Четдан келган \ар хил идиш-товок^хар. Уйда томоша-
га кУйилгандан кура иш бергани маъкул-да, тугрими?
Шундай деб хдйдовчининг ёнидаги уриндикда утирди.
Бу томонга юришганда Фар\од „Мишик^ болларнинг етти
кдват терисини шилиб“ чикджагини айтган эди. Шерик
„Ишни пишитибди-да, ушлаган жойидан кесмай кУймай-
Чимилдиц етим цохди 561
ди“ , деган хаёлга кедди. Шо^иднинг хотиржам куриниши
дастлаб пайдо булган гумон булутини таркатди. Машина
оркдга юра бошлагач, дарвоза очилди.
Ш о\ид „Зинага так,аб бораверинг“ , деди. Ш ерик ай-
тилган жойда машинани тухтатиб, орца юкхонани очди.
Шо\ид тушиб, юкхонага каради-да:
— Акахон, картошка экканмисиз, нари-бери килмасак,
нарсалар сигмайди, сиз курсатиб туринг, узимиз кифтини
келтириб тозалаб ташлаймиз, — деди.
Шерик истамайгина тушиб, атрофга бир аланглаб ол-
ди-да, юкхонага энгашди. Шо\идга шу керак эди. Чик,аёт-
ганида тайёрлаб кетгани, зинада турган гантелни олди-ю,
шерикнинг бошига зарб билан урди. Шерик „ух“ дейишга
\ам улгурмади. Биринчи зарбага кдноат кдлмаган Шо\ид
иккинчи-учинчи марта \ам урди. Буни кузатиб турган
Радик кузларини чирт юмиб олди. Ш ощ д кулидагини на-
ри улок^ириб, хансираганича тисарилди-да, кдкдиаб турган
Радикка к,араб „Дарвозани беркит!“ деб бак,ирди. Радик-
нинг кддам босишга \ам \оли йук, эди. Амрни бажариш
учун дарвоза томон юриш урнига зинага утириб, бошини
иккала кафти билан чангаллади. Хунграш овозини туса
олган булса \ам, елкаларининг силкинишини тухтатишга
курби етмади. Унинг бу \олидан газабланган Шо\ид су-
кинди-да, тез-тез юриб бориб, дарвозани беркитди. Бер-
китди-ю, узи \ам шалвираганича утириб колди. Крн сач-
раган кулларига караб туриб, кунгли агдарилди. Утирган
жойида к£йт килди. Боши айланиб, дарвозага суянганича
хушидан кетди. Бу а^волда к,анча утирганини билмайди,
Радикнинг „Ш о\, Шо\, кузингни оч!“ деб силкишидан
узига келди.
— Нега туртасан! — деб Радикни итариб юборди. Хуши
дан кетгани узига уят туюлиб, сир бой бермаслик учун
дустига украйиб к,аради: — Курток... — деди тишларини
гижирлатиб, — шунчалик \ам куркдсанми? Бу маразларни
биз улдирмасак, бошкдлар уддириши керак эди. Биз тугри
кдвдик.
Дадил урнидан турмок^и эди, чайкдлиб, дарвозага суя-
ниб к,олди. Радик иргаб туриб, култигадан оламан деган-
ла, якинлашишига йул куймади. Нафас ростлагач, машина
томон юрди.
-6 — Ё л г о н у м и д л а р д а ш т и
562
— Кел, Улик-
нинг ярми
риб сурмокчи эдн, кд-
рашсанг-чн, ладил
чикмади, Радик товушнинг хасталигига ахамнят бермай.
амрни бажаришга шошилди. Уликнинг иккинчи ярми хдм
юкхонага тушгач, Шохнд уни ичкарига итара бошлади.
— Нима киляпсан? — дели Радик тнтрок овоэда.
— Анави хам сипш ш керак, итар.
Шерикнинг хасади букланиб, яна бир улик сигадиган
жой очилгач, Шохид ганлираклаганича зинадан кутарнлди.
Радик унга итоатли кул каби эргашли. Ичкари кирган
Шохид уликии кутаришга курби етмаслигини англаб, ди
ванга утирди. Радик четдаги стулдан жой олди. Бир оз жим
утиргач, Урнидан туриб келиб, уликка энгашди.
— Нима долмокчисан? — дели Шохил-
— Чунтагини карай-чи, дори булса оламан.
— Тегма! — леди Шохид афтини бурнштириб. Радик
изига кайтмокчи булганда амрини узгартирди: — Майли.
кара, дори булса ол. Пули га тегма. Бунинг пули харом,
бошга бало келтиради.
Буларга афюн сотиш нияти булмагани учун Фарход
буш кирган эдн. Чунтагида кулга илинарли пул \ам йук
эди. Пайпоедача ечиб караган Радикнинг урннишлари зое
кетди.
— Шунака \ам курумсок, буладими! — деб сукинди.
— Чикиб шеригини кэра-чи, балки унда бордир, — деди
Шохид.
Радик \овли томон кУРКУ® билан караб куйди-ю, жо-
йидан жилмади. Ховдига чикиб, юкхонани очиб, икки
букланган жасадни тинтишга жасоратли юрак керак. Ш у
нака юрак борми уларда хозир?! Агар довдираб турган Ра
дик „Шеригини чикиб узинг тинтиб кур“ , деганида Шо-
хиднинг юраги дов берармиди бу ишга? Зин\ор!
Бир оз кувватга киргандай булган Шо\ид урнидан ту
риб, уликиинг оёк, томонига утди-да, Радикка „Кутар“ деб
буюрди. Радик буйрукка итоат этиб, утишга утди-ю, ле-
кин бош томондан кутаришга кУРКДИ. „Менга рахм кил“ ,
дегандай дустига абгор нигохини кадади. Шохид бундан
т а б л а н и б „Х е, латта!“ деб сукинди-да, жойини алмаш-
Чимихдиц етим цолди 563
тирди. Иккинчи уликни хам бир амаллаб жойлаштириш-
гач, юкхонани ёпиб, ичкарига крйтдилар. Юкхона ёпилиши
билан барча сирлар усти беркилгандай булиб, сал хотир-
жам тортдилар. Шохид улик ётган жойда к,он догларини
куриб, „Хул латта билан яхшилаб артиб ташла“ , деб буюр-
ди. Узи стулларни жой-жойига куйиб, хонани тартибга
келтирган булди.
— Энди нима кдламиз? — деди Радик вазифасини ба-
жариб булгач.
— Энди к,оронри тушишини кутамиз. Унгача ювиниб,
чой ичамиз. Булди, титрайверма.
Шохид шундай деб ювиниш хонасига кирди. Жавлон
Хали хдм узига келмаган, ванна четида тош кртиб утирарди.
— Ха, хайкал, утирибсанми? — деди Шохид. — Булди,
чик,, чой куйиб юбор.
— Фарход...
— Акахонингни хушига келтириб, яхши гаплар билан
жунатдик.
Жавлон ишониб-ишонмай хонадан чикди. Аввал Шо-
\ид, кейин Радик ювиниб булгунча, чой дамлади. Дастур-
хон атрофидан жой олган дустлар бир-бирининг кузига
карашга ботинолмасди. Бурро тиллар бу онда гапиришга
ожиз эди.
— Машина кимники? — деди Жавлон Шохидга чой гу
ла пиёлани узатиб.
— Эгасиники, — Шохид узини бамайлихотир курсат-
мокчи булгани билан пиёлани олаётиб, чойни тукиб юбор-
ди-да, ичини кемираётган захарни дустига сочди: — Бунча
тулдириб куясан, к,арзга беряпсанми?!
Вазиятни юмшатиш учун Радик гапга аралашди:
— Акахоннинг видеокамера хакдиаги гаплари хазил
экан. Хазилдан зил чиккани учун, тантибойвачча акамиз
„маънавий-рухий компенсация“ сифатида машиналарини
икки-уч кунга бериб кетдилар. Ш ох янги машина олгунча
бемалол ишлатиб турарканмиз.
Бу гапга ишонган Жавлон машина тгм^нга хавотир би
лан к,араб-к,араб куйишини бас кдлди. „Чойхурлик“ бир-
икки хуплам ичиш билан нихоясига етди. Уччови хам чой
ичиш бахонасида вахшат исканжасида банди эмаслигини,
аксинча, мард углон эканини курсатиб куймок^чи эди.
564 То%ир Малик
Бирок асаб \ужайралари темирдан эмас, киши хо^ишига
\ам буйсунмайди. Ш о\ид учинчи ^Упламни ютаётганида
кунгли аншрилди. Бехос кдлкиб кетгандай курсатиш учун
узини мажбурлаб йуталди.
— Хозир зормандадан оламиз, — деди ютиниб.
— Бормиди? — деди Радик куэларини чакнатиб.
— Иккитадан олиб куйган эдим. Кечгача жимгина ёта-
санлар. Кейин \амма уй-уйига, тепа туйига!
— Бу нима деганинг?
— Ме\монхоналаринг ёпилди. Бугун дафтар-китобла-
рингни кутариб жунайсанлар, уйларингда ётиб, эрталаб
укишларингга борасанлар. Укишнинг \ам нак онасинн
курсатвордиларинг.
— Узинг-чи?
— Мен билан ишинг булмасин. „Зачеткам“ „беш “ га
укиб ётибди. Эртага салом бериб келсам, имти\он *ам
„беш “ булади. Сенлар каллаларингни ишлатиб, дафтарла-
рингни илмга тулдириб, царзларингдан кугулларинг. Жав-
лон, бу ran сенга тегишли. Радикнинг танкаси бор, эплаб
кетади.
Шундай деб аввал Радикка, кейин Жавлонга кукунли
халтача узатгач, илмокди гапларига эътироз билдирилмади
Эм игналари сонлардаги томирларга санчилиб, дори конга
аралашгани \амон улар )<узурли оламга кучдилар. Бир неча
дакика аввал 6 y F a бошлаган да^шат уз-узидан йуколди.
Хуфтондан кейин олдинма-кейин уйгондилар. Маши-
нага утириб кучага чикдилар. Жавлонни метро бекатида
колдириб, узлари Чилонзор томон йул олдилар. Шо\кз
машинани ан*ор ёкалаб утган йулда тухтатиб ва атрофга
аланглади.
— Нимани кдциряпсан? — деди Радик \ам атрофга \а
дик билан аланглаб.
— Ш у атрофда тусиксиз жой бор. Бздорда бир машин»
тушиб кетган экан. Буларни уша ерда гумдон киламиг
Сен латгани олиб, машинани яхшилаб арт, бармок, излар*
Колмасин. Бир-икки соат шу ерда утирамиз.
-Н ега?
— Кдтнов камайсин...
Радик ташкарига чикиб машинани арта бошлади. ,.Ут
ган-кетганлар бу меров йигит коронжда нега машина ар
Чимилдиц етим цолди 565
тиб кщ ди?“ демайдими?“ деган уй хаёлига келмади. Таш-
кдридаги ишни битириб, ичкарисини \ам обдон артиб чикди.
Куча \амон серкатнов эди. Уларнинг пойлашдан узга
чоралари йук, соатлаб гапиришса-да, гаплари тугамайдиган
ошналарнинг бу топда бир-бирларига айтадиган сузлари
\ам йук,. Бир-бирлари томон карамайдилар \ам. Радик
рупарага тикилиб олган. Шо\ид дам-бадам атрофга аланг-
лайди. \ а в о салцин булмаса \ам, этлари жунжикади, ик-
ковини \ам титратма тутган. Эшик ойнакларининг кутари-
лиши титратмага бардам бера олмади, кайтага димициб,
нафаслари сикдлиб, баттар абгор \олга тущдилар. Назарла-
рида юкхонадаги уликларнинг сассик \идлари ичкарига
окиб киргандай булиб, кунгилларини айнита бошлади.
Рупарада милиция машинаси куринганда икковининг
юраги тухтаб колгандай булди. Машина тухтамай утиб
кетгач, иккови бараварига чукур нафас олиб, „Худога
шукр!“ дегандай бир-бирига караб олди. Орадан беш да-
Кик,а утар-утмас, орк,а томонда пайдо булган милиция ма
шинаси секинлаб, уларни ёнлаб утди-ю, йулларини тусиб
тухтади. Унг томондаги эшик очилиб, сержант либосидаги
йигит тушди-да, улар томон юра бошлади. Радик КУРКУВ-
дан дод деб юборай деди, эшикни очмокчи булиб туткичга
ёпишган эди, Ш оуш „Ховликма!“ деб жеркиб, унинг би-
Кинига тирсаги билан катти к туртди.
Сержант якинлашмай туриб, Шохдд эшикни кия оч-
ди-да, лабига сигарет кистириб, ёкишга шайланди.
— Ха, йигитлар, нега тухтаб колдинглар? — деди сержант.
Шо^ид бир оёгини пастга тушириб, ёккичини хотир-
жам ёкиб, сигарет тутатди:
— Ассалому алайкум, командир, Бешёгоч томондан кел-
япсизми? „Нол эллик“ кора „М ерс“ ни курмадингизми?
— Кузим тушмади, нима эди?
— Олдинма-кейин келаётгандик, Бешёгочда тухтаб ко-
либди. Товукчалар ушанда эди, хит булиб кутиб турибмиз.
Пулини тулаб куйганмиз, кетворай десам, алам килади-да!
Чекасизми? — Шохдц шундай деб сигарет кутисини узатди.
— Йук, бизга нос дуруст, — деди сержант.
— Ха, носнинг кайфи бошкдча буларкан. Фирмамдаги
уринбосарим ^ам носга уч. Факат Каттакургонникидан
отади. Бошка жойникини тан олмайди.
566 Тоодир Малик
— Уринбосарингиз носнинг фардога бормас экан, ай-
тиб куйинг, Паркентникидан бир отим отсин, Каттакур-
fohhmkmhm курса, кунгли айнийдиган булиб колади, — де
ли сержант.
— Командир, зур ran чик^б кдлди. Эртага вакг топиб,
Бешкдйрагочга келинг, носхурга р?пара килиб куяй, бир
отамлашасизлар. Катгакургонникидан кэйтарсангиз, битта
паловхонтура мендан.
— Бешкдйрагочнинг к^ерида?
— Мачитнинг к^торида икки кдватли иморат бор, би-
ринчи кдватидаги „Ш амс-цамар“ фирмаси аканг-кэрагай-
ники булади.
— Пешиндан кейин бораман, бунакр хайрли ишни кдл-
дириб булмайди.
Ортикча суриштиришга \ожат кдлмагани учун сержант
самимий хайрлашиб, изига кдйтди.
— Узинг \ам халк, артисти булиб кетибсан, — деди Ра
дик милиция машинаси узок^ашгач.
Шохдц кдлтираётган оёж ни ичкарига тортиб, эшикни
ёпди-да, „Пес-песни к;оронгида топаркан“ . деб минтрлаб
куйди.
— Бу ердан куён кдлайлик, — деди Радик. Милиция
машинаси куринмай крлган булса-да, хавотирли нигох^ни
уша томондан узмади. — Бошкд жойда гумдон кдпиш керак.
Ш о\иднинг хаёлига \ам шу фикр келган эди. Лекин
бошк,а чора излашни истамади.
— Х,овликдоа! — деб гапни киска кдлди.
Тун яримлашини пойлашга сабрлари чидамади. Куч*
деярли бушаб колган эди. Машинани кучанинг тусик.сш
Кисмига хдйдаб келиб тухтатди. Пккови тезгина машинада*-
тушишди.
— Оркдга ут, — деб буюрди Шо\ид. Узи эшикни очи»,
колдириб, рулни бурди. Иул кдялиги учун машинан»
жилдириш кийин булмади. Машина дунгликларга урила
урила пастликка шунгаши \амон иккови бараварига югур»
кетди. Машинанинг сувга етмай, пастдаги бир тунгаюо
урилиб тухтаб кщганини билмадилар. Аслида югурадига*
\оллари йук, эди, шу боис купам узоклашмай, \аллос.г»
ганларича тухтадилар-да, „Энди каёеда борамиз?“ дег»
савол назари билан бир-бирларига тикилиб колдилар.
Чимихдиц етим цохди 567
— Мен аэропортга бораман, — деди Радик.
— Аэропортда нима бор?
— Аэропортда ёнбошлайдиган уриндик. бор. Хозир уйга
нима деб кириб бораман? Эрталабгача ойимнинг дий-диё-
сини эшитиб утираманми?
— Тогамникига кетдик.
— Йук,... бормайман.
Нимага боргиси келмаётганига изо\ бермаса \ам Ш о-
\ид тушунди. Таклифни тил учида айтган, иккита улик
чиедан уйга коронпада боришга узининг х,ам юраги дов
бермаётган эди. Радикнинг таклифи маъкул келиб, у ^ам
аэропортга борадиган булди.
ИЗТИРОБЛАР ЧАКИ НИ
Кечки пайт М ощцилнинг иситмаси кутарилганда ча-
Кирилган „Тез ёрдам“ \амшираси эм игнасида дори берган
булса-да, эрталабга як,ин х,арорат янада кутарилди. Яна
„Тез ёрдам“ ни чацирган Ёайрат хотинини шифохонага
ёткизиш билан овора булиб, хизматга кечикиб келди. Жо-
йига бориб утиришга улгурмай, Шухрат изма-из кириб ке
либ, сурашди.
— Янгиликлар борми? — деди FaftpaT унинг бекорга кир-
маганини фа^млаб.
— Бор, мол ортилган машина белгиланган режа буйича
келяпти.
— Хеч к,андай тусик, б^лмадими?
— Иккита постда ^айдовчилардан пора олишган, бе-
шинчи постдан утишгандан кейин ша^арчага етмай, турт
;оат тухтаб крлишган. Молнинг бир к^смини шу ерда кдп-
аиришар, деб уйлагандик. Ундай булмади.
— Унда нега тухташибди? Ё шуб^аланишганми?
— Шуб^аланишга асос йук,. Хаддовчилар дам олишибди.
— Сенинг асосинг йук,. Уларда эса борга ухшайди. Зий-
^акрок, булинглар. Яна нима ran?
— Хозиргина хабар олдик, — деди Шухрат унинг к,ар-
лгсидаги стулга утириб. — Кузатувимиздаги дастёрларнинг
¿ккитаси улдирилган.
Ёайрат ,Давом этавер-чи“ , деган маънода карагач, Шу\-
бугун эрталаб ан\ор со\илида топилган машина юкхо-
568 То%ир Малик
насидан икки улик чикданини расмий маълумотлари би-
лан баён кдлди.
— Экспертларнинг дастлабки тахминича, улар кеча
кундузи улдирилган, бирининг бошига кэттик, жисм билан
урилган, иккинчиси роса дуппосланган, танаси моматалок,
булиб кетган. Узил-кесил хулосани кечгача беришади.
— Сабаб-чи?
— Сабаб урганиляттти. Прокуратура к>отиллик юзасидан
жиноий иш очди.
— Тезкор гуру\га биздан кимни куишинг?
— Капитан Давронхужаевни куиишм. Дастёрларни ку-
затиб, анча маълумот туплаган эди, ишни охиригача узи
олиб бора колсин.
— Тахминлар борми? Кузатувдалиги фош булга ни учун
катталари йук килмадими?
— Йук,, бу тахмин \ак.икатдан узок. Улар йук килади-
ган булишса, из колдиришмайди-ку? Бу ишни ношудлар
Килишган.
— Демак, гиё^андлар... шундайми? Ё карз булиб ко-
лишган, ё дори талашишган. Хуллас, жиддий келишмов-
чилик окибатими?
— Бу тахмин \акикатга якин булгани билан ишончдан
сал узоклаштирадиган бир нозик томони чикиб турибди
Машина уриндиги тагидан уч юз эллик фам „гера“ топил-
ди. Гиё^вандларнинг титиб куришмагани ажабланарли.
— Узинг „ношудлар иши“ деяпсан-ку? Балки шошиб
колишгандир, балки излаб топа олишмагандир? Суришти-
ришни дастёрларнинг харидорларидан бошлаган маъкул
— Шундай буляпти \ам. Давронхужаев куз остига олиб
куйган йигитлар бор экан. Ишни ушаларни кузатишдаи
бошламокчи.
— Яхши, дастёрларнинг улимини овоза килмай тур*
туринглар. Катта каргалар чучиб кетишмасин.
Шуэфат „Маъкул“ дегандай бош иргаб урнидан турган
да Ёайрат уни тухтатди:
— Интерполдан хабар борми?
— Хабар йук, — деди Шуэфат. Кейин афсус билан «?■
шиб куйди: — Булмаса ^дм керак. Ёирром билан Улат у п>
монларда кандай исмда юришганини биз билмасак, у/о»
астойдил кидиришмаса...
Чимилдщ етим цохди 569
— Москвадаги депутатнинг машинасида керилиб юра
оладиган одамни тоггиш к,ийин эмас, лекин кддиришга к,о-
дир одам топилмайди, — деди Райрат гашланиб.
— Э^тимол, бу томонларга келиб к,олар, ушанда...
— Йук> — деди Райрат кескин бош чайкдб, — Бу ёкдарга
келмайди. Балки ун-ун беш йил илгари бир-икки келиб-
кетгандир, энди келмайди. Мен билан учрашиши, айтган
гаплари узининг мавкрини билдириб куйиш, холос.
— Россиядами ё Канададами изига тушишган такдирда
\ам, кдмокка олишолмайди. Булар пихини ёрган, фариигга
кийимида ишлашади. Хеч бир жиноятда излари й^к;.
А^вол шундай эканини дусти айтмаса >^ам билгани учун
Райрат уча бошлаган кршини силаб куйиб, унинг фикрини
тасдикдади. Лекин „Курашар экансиз, юткизишингиз мум-
кин, курашмаяпсизми, демак, ютк^зиб булибсиз“ \икма-
тига биноан маклубият жарига кулаб тушишни истамасди.
„Агар мен ёнмасам, агар сен ёнмасанг, агар биз ёнмасак,
Качон крронгуликлар чикар ёругликка?“ деб хитоб кдлган
экан бир турк шоири. Уша шоирнинг юрагини куйдирган
алам Райратда \ам бор...
— Бу лаънатилар четга бориб жон сакдаб юрибди. Жон-
ни-ку сакдайди, лекин уша томонларда унинг бахти \ам
бор эканми? — деди Райрат столни асабий тарзда чертиб-
чертиб куйиб.
— Четда эркинлик бор. Эркин одам бахтли була олма-
са, демак, у ё ношуд ё а^мок, экан, — деди Шухрат.
— Чет элда х,ам улим бор, — деди Райрат кул силтаб
куйиб. Кейин давом этди: — У ёкда топилган улим тотли
булармикин? Афсуски, улик йигламайди, йиглаганда эди,
чусофирликда улганларнинг кафанлари ж ш да хул булиб
кетармиди...
Райрат шу топда Рирромнинг улим ва дафн \акддаги
гапларини эслаб, гашланди-ю, дустига бу х,акда гап очма-
аи. Кундалик ва хдфталик режага дойр вазифалар буйича
часла\атлашиб олишгач, Шухрат хонасига к;айтди. Райрат
Чохдцилнинг иситмаси тушаётганини телефон оркдли бил
ли булса-да, кунгли тинчимай, шифохонага цараб кетди.
Узун да^лиздан угиб, Мох,идил ётган хона эшигининг
гутьушига кул юборганда юраги нохуш \олатни сезгандай
'^ежо ура бошлади. Бу девор ортида уни нима кутяпти?
570 Tojfup М алик
Умид куёшими ё ... кафанланган умидларнинг изтироби-
ми? Икки вужуд уртасидаги бахтиёр му^аббатнинг даво-
мими ёки аянчлл инти\осими?
Икки ут орасида цовжираган а\водла тутк^чни ушлаб,
узи томон ээсгиётлик билан, авайлаб тортган булса-да,
эшикнинг зорли рижирлаши ичкаридаги сукунат беланча-
гини тебратиб юборди. Кдзининг бош томон ига куйилган
стулда букчайиб утирган афгодздол Ойниса чучиб тушди,
куёвини кУриб, кдодини тиклади. Киприклари учила кдл-
киб турган икки томчи ёшни шошилганича артди. Шу
ла\зага кдоар тутиб турган куз ёшлари туфони бошланмас-
лиги учун пастки лабини тишлади.
Faftpar каравотда \аракатсиз ётган Мо^идилдан куз
узмаган \олда, кдйнонасига пичирлаб салом бериб, кетицан
„Тузукми?“ деб сУради. Хаёт ташвишлари юки остида но-
зик жуссаси эгилган кекса аёл тиззаларига ёпинчик, урнига
ташлаб олган эски жун рУмолни суриб-суриб куйиб, тит-
рок, овозда „Худога шукр“ дейиш билан чекланди
Мо^идилнинг яшашдан чарчаган вужуди уйку оромида,
бемажол танани юмшоц ёстик ютиб юбораётгандай эди.
Ойниса куз ёши тукиб, куёвининг дилини хуфгон килмас-
лик учун аста Урнидан турди-да, „М ен \озир“ деганича
ташк^рига чикди. FaftpaT шжирлаб уйготиб юбормасин,
деб стулга Утирмади. Беморнинг тепасида тик туриш \ам
нокулай эди. Нигох^! тушак устида очик ётган китобга ту-
шиб, беихтиёр калига олиб сатрларга куз югуртирди: „0\,
\аёт! Хаёт! Шурлик инсонлар! Кудрат кули билан отилган
кулмакда узлари \оким булмаган вок,еалар занжирининг
асири бУлиб аганаган куркднчли тушда камбагалликлари.
пасткашликларини яшириш учун овунадиган нарсалар
топганлар. ба\оналар яратганлар, зангори осмон, пушти
гуллар, сермавж денгизлар, мовий кузлар ^акдда гапиради-
лар. Кдсматларини бир кдца\ шароб ичида бугишни иста-
ган бечоралар каби кдлблари, фикрларининг огусини хаёл-
ларига тукадилар. Хай^от! Бу хаёл уткинчи сархушлик ту-
туни каби таркрб кетади, х,аёт барча захрини тукади! Хаёт
доимо шундай ожиз, натижасиз бир туш...“
Бу сатрларни Ук^5 , эзилиб турган юрагига биров чут
босганда й булди. „Нималарни укияпти бу?!“ деган гашлик
билан китобни деразл токчасига олиб куйди.
Чимихдиц етим цохди 571
Хотиралар к,анотга айланиб уча бошлади. Умидсизлик
хумрайиб турган онда фаразларнинг кдйгули гирдобларини
жиловлаб, хотиралардан тасалли олишни истади.
Райратнинг андишали ниго\и М о\идилнинг рангсиз
юзидан, сулган лабларидан табассум ахтарди. Яратган гул-
лар-у нурлардан олиб, М о\идил дудокутрига куйган ранг
ва нур мужассам булган табассуми к,ани? Омонат эдими бу
гузаллик? Омонатининг х,аммасини эгасининг Узи олдими?
...бир табассуми ила кунгилни сайд этарди.
...ёногидаги хол донасига ошици покбознинг жон ку
ши сайд булган эди.
Совчилар курук кайтишган кезлари фикрларини очик,
билдиришмаса-да, Мо\идилга уйланишни амалга ошириб
булмайдиган иш сифатида ба\олашларини бир-икки сузда
ошкор этиб куярдилар. Албатта, бундан йигитнинг кунгли
чукарди. Лекин у бировнинг гапини кулокка олиб уйлан-
масликка азму карор кдпган, \аётни керагидан ортик, ур-
ганган, ундан лаззатлана олмайдиган даражага етган, чак-
каларидаги окарган сочларини куриб, эркин \аётга ма^кум
эканлигини англаган одамлардан эмасди. Шундай экан,
уйланиш фикри нега унга бегона булсин? Аксинча, у ёш,
эндигина х,аёт бошлаётган, кдбргача давом этадиган бу \аёт
йулини ёлгиз босиб утиш фикридан йирок, эди. Севгиси
билан куч багишлайдиган, гам-кдйгуларини, кувончларини
ба\ам курадиган умр йулдошига э^тиёжи бор эди. Юрак-
нинг яширин кдгларига кумилган туйгуларга совчиларнинг
хулосалари, \атто иложсизлик домида азобланаётган онаси-
нинг дардли к,арашлари \ам таъсир эта олмайди. Инсон
бахтли булишни истайди, лекин бахтни ёлгиз узи ярата
олмайди, бахтиёр к,ила оладиган инсонга му^тож булади.
Ногирон булиб крлган булса-да, бу вазифани Мо\идилдан
яхширок, уддалай оладиган кдзни тасаввурига келтира ол-
масди. Умрининг охирига кдцар йулдош буладиган, ранж-
ларига \ам, кулгуларига \ам шерик, туйгуни меэцэ кулла-
рида аллалайдиган, к^скдси, бахтиёрлик дунёсида олиб
юрадигани Мо^идил эмасми?
Шу хотира кэнотида учаётган онда ташкдрида, осмон-
дан момакэлдирок, узилиб тушиб, хона деразаларини титрат-
ои. Мохддил гулдирак овозидан чучиб уйгонди. Кузларини
катта-катта очиб, „Кдчон келдингиз?“ деб ажаблангандай
572 Тоздир Малик
тикилди. Кейин „Хуш келдингиз, сизни соганган эдим“ ,
деган маънода жилмайиб, салом берди. Faftpar эса кувонч-
даги одамнинг кулимсираши билан алик олди.
— Мунча тикилиб колдингиз? — деди Мох,идил нозла-
нишга уриниб. Илгариги ноз булмаса-да, FaftpaTra бу о^анг
ё^иб, хазиллашди:
— „Уйхудаги малика“ деган эргак-кинони кураёттандим.
— Унакдси йук,, „Уйкудаги ша\зода“ дегани бор.
— X a-я, адашибман. Шздзода к^ндай уйгонарди? Ма-
ликанинг уличи биланми?
Faftpai шундай деб энгашган эди, Мо\идил мажолсиз
»¿'лини аста кутарди-да, уялин^ираб, „Вой, ойим кириб
к,оладилар", деди.
Шундай дейиши билан эшик очилиб, остонада Ойниса
куринганда Райрат *ижолат булиб, узини орк^га олди.
Мо\идил эса унинг бу \олига сездирмайгина кулиб куйди.
— Уйгондингми, kji3hm? — Ойниса шундай деб я*^инла-
шиб, унинг пешонасига лабини куйди. — Худога шукр.
иситманг тушибди. Хал ига маета вадан яна озгина ичиб
оласанми?
— Кейинрок,...
— Унакр ужарлик кдлма, ичингта иссиц кирса, кувват
\ам киради.
Мозддил „М ени бу э^ужумдан куткрринг“ , дегандай
эрига илтижо билан киради.
i — Ойи, майли, бир пасдан кейин ичар. Бугун вак,тим
бемалол, узим цоламан, сиз уйга бориб дам олволинг.
Мо\идил эрининг кулимсираб айтган ran ига жавобаи
жилмайиб куйди. Ажабки, кулимсираш \ам, жилмайиш
хдм сохта эди. Ойниса буни сезса \ам, ташвишини сиртига
чик.армай, куёвининг истагини бажарди. У чикдб кетгач.
эр-хотин худди чимилдицда илк бора куришган келин-
куёв каби бир-бирига айтарга ran тополмай кдпишди.
Икковини сукунат уз баф ига сингдирди. Иккови ш>
сукунат багрида туйгу ва фикрлар мулокотига киришди
Иккови \ам шу сукунатдан тасалли оларди. Икковинин:
кузлари икки томонга тикилган, гуё бир-бировини кур-
майди... \атто сезмайди...
Сукунат гирдобидан аввал FaftpaT чмдш ш шарт эди
Гапга OFH3 жуфтлади-ю, Мо\идилининг гам яширинга*
Чимихдиц етим цолди 573
нигщига кузи тушиб, яна суздан к,олди. Шу онда уни па-
ришон ниго\и билан кузатиб ётган Мо\идил кеча ярим
тунда бола сингари )фн1раб-)(унграб йиклаганини, куз ёши
туфони ичра ма\зун сукут саьутганини, аммо юрак нидоси
билан севгилисига омонлик тилаганини билмасди.
Райрат кдйнонаси хонадан чициб кетганидан кейин
янги-янги фикрлар куршовида к,олди. Туйруларига кулок,
солишга, фикрларини тартибга келтиришга \аракат кдпди.
Баъзи онларда инсон \аётни англаши учун к,албини, фик-
рини тинглашга э\гиёж сезади. Райрат \ам шундай \олатда
эди. Кечаги тун туйрулари шундай даражалардан утган эдм-
ки, баланд жойдан йикдлиб тушганлар йикдлган жойлари-
га хддик билан к,араганларидек, у \ам булиб утган вок,еа-
ларни таэушл этиб, эртанинг мавэд'м чодири остидан умид
куёшини изларди.
Узок, тикилиб ётишдан толик,к,ан Мо\идил кузларини
юмди. Райрат Мо^идилнинг юмук, кузларига угринча ти-
килди. Узун киприклар аранг кимирлаб, улим шарпасини
кувмокчи булади. Мо\идил бунинг увдасидан чик,олмага-
нидан афсуслангандай хурсинди. Улим шарпасини кува
олмаган киприклар тип-тиник, ёш томчисини \ам туса ол-
мади...
Тан азоби силласини куритган, нафас олиши огирлаш-
ган, упкасининг гижирлаши эшитилиб турган Мох,идил
кузларини очиб эрига умидсиз ниго\ини к,адашга мадор
топди. Кейин яна юмди, бетлари учди. Лаблари бир нима
демоцчи булди-ю, титраб кетди. Жувоннинг кузларида жон
талвасасининг акси, лабларида эса изтиробли табассум зу-
\ур булди.
Бун и курган Райрат кучли изтиробга тушли, тер га бот-
ди. Урнидан туриб деразани очди. Оловдек ловуллаётган
чанглайига окдюмнинг салк^н )^авоси урилгач, енгил торт-
ди. Касалхона \овлисининг этагига зич кдлиб экилган чи-
норлар куюк, уфк, \осил кдлган, бу сунъий уфкда цадалган
осмон баррида шомнинг табассумлари жилваланар эди.
Райратнинг асаблари титради. Ортига кдйтиб, Мо^идилдан
5уса олмок^идек, энгашди. Юзига иссик, нафас урилди,
тун шабадасидан узилиб чик;аётгандек туюлган хаста овоз:
.Сизга нима булди?“ деди. Райрат „Х,еч нима“ , дегандек
>эш чайкдди. М ощцил кузларини очди. Иккаласи бир-
574 То%ир Махин
бирига термилиб крдди. Бу ниго\лар бир-бирларига нима-
нидир англатмокчи буларди. Райрат севгилисининг ниго-
\ида яна изтироб курди. „Чарчади юрак, акд \ам толди.
манзилга етмокдэ бир нафас колди...“ дегандек булди.
Туйгуларининг жушишига шу маъно етарли булди, огзидан
чик>юк?ш булган сузлар кузларидан туфон шаклида отилди
„Ундай дема, ноумид булма, сен яшайсан, бирга-бирп
узок, яшаймиз“ .
„Иккаламиз \ам ё^тирмайдиган ёлгонга э^гиёжинпп
йук, деб уйлардим“ .
Севишган кдпбларнинг унсиз таржимони булган кузлаг
сузлашуви давом этди:
„Хайрли ум ид — ёлгон дегани эмас. Хасталик мутла*
голиб эмас, уни енгиш мумкин. Факдт... энг биринчи газ
да Улим куркувидан кугулиш керак“ .
„Улимдан куркдётганим йук, Аммо арзимас *аётга умк;
кдлиб, кунгил боглашни \ам истамайман. Бу ^аёт мс*
учун уткинчи бир туш, \ар бир инсон бориши мукарраи
булган манзил учун бу туш курбон кдпинади...“
„Сенинг тузалиб кетишинг учун кулимдан келган хд»
ма ишни кдламан... \атто... кулимдан келмаганини \ам
Сен му^аббатнинг к^нчалик кудратга эгалигини \али \*»
англамадингми? Мен сенга му^ббатнинг \аётбахш
\акдда куп яхши суэлар айтиб берайинми?“
„Нафрат хдкида-чи? Х,аёт факат мухаббатдан иборг-
эмас-ку? Му^аббатнинг мукрбилида нафрат борлиги»*
фа*м этмайдиганлар *алок булмайдиларми?“
Райрат бу саволга жавоб беролмай, ниго\ини олиб 1 г
чиб суюклисининг кУлини ушлади. Мохддилнинг махог
сиз бармокушри к^лини сикмокчи булди. Дарднинг аекж
темир панжалари унинг танасидан кучиб, эрининг юрапг>
ботди.
Да\лиздаги кафасда тек турган сайрок,и куш сайр^
бошлади. У нима деб сайраяпти? Дил изхррими ё тупа»
лик нидосими? Ё хдёт кдфасидаги одамларнинг \олига «
чах уриб куляптими?
Мохдоил очик, дераза ортидаги бахррнинг муъжаз « >
зарасидан бир тутам нур, озгина ранг, ёкимли куклам ш-
фасини олиш илинжида ташк;арига тикилди. Фикри о ш -
лаклардай бекдрор хаёл ортидан кувлади.
Чимилдщ етим цохди 575
Ба^ор табиати латофати билан мафтун этса-да, унинг
узига яраша зулми \ам бор. Мохддил адирда чечаклар
жаннати юз очганда табиат )^уснини бир узи томоша к,и-
лишни ёкгирарди. Ана, нурдан яралгандек зариф канот-
ларини крциб капалак учяпти... Кузларини ёрцин ранг
билан тулдирган чаман узра енгил сузади. Бахррнинг муат-
тар ифорларидан тутилган, гуллар рангидан пайдо булган
умри бир неча соатдангина иборат булган капалак гул
шарбатидан сархуш булганида шамол уни чамандан юлиб
олиб, буталар орасига улокгирди. Бечоранинг канотлари
шикастланди. Энди у ба\орнинг учар чечаги эмас, само-
нинг ярадор курбонига айланди... Мохддил бу манзарани
бот-бот эслайди. Айник,са, фожиадан сунг узини уша ка
палак урнида куради...
Хозир \ам унинг югурик ниго)^и гуё уша капалакни
излагандай булди.
Кдддини кутаришга хдракат кдлди. Райрат уни елкаси-
дан кучиб, к,аддини тиклади. Елкалари кучли куллар огу-
шида булгани билан бошини тик тутишга мадори етмади.
Мохдцил бошини эгган дамда тулгонган парваришсиз кора
сочлари тиник юзига мотам соясини солгандек булди.
...Унинг кувончга, бахтиёрлик рангига му\гож калбига
огир ботувчи кора мотам ранги...
Райрат бетини Мо^идилнинг бетига куйиб, жим утир-
ди. Мо^идилга ёцадиган, унинг ма^зун кунглига нур бера
оладиган сузлар шодасини излади. „Севаман!“ деб ^айкир-
синми ё аста пичирласинми? Райратнинг „Севам ан“ деб
онт ичиши шарт эмас, кузларидаги севги утлари алайно
ошкор билиниб турибди-ку... Худди боласини кучиб алла-
лаётгандай шивирлаб ^иргойи кила бошлади:
Таъзимим кабул эт, эй Букж Аёл,
Бир кошик конимдан \ам кечгил лекин:
Бу дунёда бордир бир со^ибжамол,
Ул со\ибжамолнинг асириман мен,
Севарим ушалдир, Ушал гузалдир!
Райратнинг лабидан учган кушик сузлари тириклик
.увига айланиб, Мохдцилнинг юрагига окиб кириб, вужу-
;ига ажиб бир \арорат югурди. Бошини кутариб эрига ка
пали, кейин совук урган япрокдай калтираб турган лабини
576 Тспдир Малик
унинг бетига босди. Райрат эса бу сафар овозини сал ба-
ландлатиб давом этди:
Буюк Аёл дея айтмадим бекор,
Сенсиз хеч севимли булмасди \аёт.
Яна рУпарангда икрорнм такрор:
Мени банди этган ул со^ибжамол,
Севарим ушалдир, У шал гузалдир.
Мо\идил Райратнинг бир бетидан лабини узмаганича.
иккинчи бетига мажолсиз кафтини куйди-да, ноп и овозда
„Ким экан уша гузал?“ деб пичирлади. Райрат бу саволни
эшитмагандай, энди кулошга шивирлади:
Таъзимимни кдбул эт, эй Буюк Аёл,
Буюклигинг ^ам айла намоён:
Мени банди этган бир со\ибжамол,
Усиз бир пул менга бу ёруг жа\он,
Севарим ушалдир, Ушал гузалдир...
— Ким экан „Ушал гузал“ , деб пичирлади яна Мо^идил
— Бу топишмок, кдлб топишмога, севги ути билан
ураётган юрак осонгина жавоб топа олади. Топинг-чи.
топган топалок! — деди Райрат уни эркалаб.
Мо\идил эрининг вужудига сингиб кетишни истаб.
бетига лабини к^ттикрок. босди. Агар мадори етганида эди
суюклисини икки кули билан маркам кучоклаб олгаи
буларди. Бу онда унинг кдпбида \ам бир кушик тугилди
кУшик сузсиз булса-да, жонли эди.
— Сизнинг гунокингиз бор, биласизми? — деди Мохддид
— Менинг иккитагина гуно^им бор: биринчиси — сиз-
ни севишим. Иккинчиси — сиз томонингиздан севилишим
Бошка айбларимни билмайман.
— Айёрсиз...
Мо\идил шундай деб унинг бетига аста уриб куйдн
да, „Чарчадим, ёткизинг“ , деди.
Оз™н тана яна юмшок тУшакка сингиб кетгач, Мо\и
дил яна кузларини юмди.
— Ойингизга берилган ваъдани бажариш вакги етди. -
деди Райрат, унинг пешонасига лабини босиб.
Моэ^идил кузини очмаган *олда „М айли“ , деб пичнр
лади. Таомланишга иштздаси \ам, \оли \ам булмаса-дь
Чимилдиц етим цохди 577
эрининг раъйини к,айтаришни истамади. Райрат овкатни
иситиб келганда Мо^идил яна ухлаб колган эди. Уйготги-
си келмай, кдлб изтиробларини чакмок килганича ёнида
жимгина утирди.
Севиш... севилиш... бу икки туйгу ичида вакг жуда тез
утади. Мохддилни поездда биринчи марта куриб колганида
ёна бошлаган юрак ути \али \ам пасаймади. Орадаги
ташвишларнинг совук нафаслари \ам бу утни учиришга
ожизлик килди. Ут ва совук нафас орасидаги х^ёт ё мамот
кураши йиллар буйи давом этиб, энди нихрясига етай деб
турибдими? Райрат буни уйлашни \ам истамайди. Лекин
\аётнинг шафкатсиз \акикати уни таъкиб эта-эта шу ши-
фохонанинг тор хонасига банди этдими?
Улим айрилигига вакг утиб, чидаш мумкин, аммо ор-
зулар билан видолашишнинг изтироби умрнинг охирига
кддар давом этади. Ширин умидларга укилган жаноза пай-
тида тугилувчи изтироб сира-сира тиним билмайди, киши-
ни телба каби ^оргинликдан ^оргинликка етаклайверади.
Хавдан ташкари бахтиёр одамлар бахтсизларни тушуна ол-
майдилар. Лекин Райрат \ам, Мо\идил \ам узини бахтсиз
санамас эди.
УЗРХО\ЛИК
К,амбар: „Акадай булиб колгани яхши-ю, индамай жу-
наворгани ёмон булибди. Ха, майли, агар „Х ул“ десангиз,
бир-икки кун опамникида туринг. Танишингизни Россия-
га кетадиганлардан суриштирамиз. Топилса, изидан жуна-
тармиз, топилмаса, шу ерда бирор ишнинг иложи чикиб
колар?“ деганда умид чинниси синиб, узи ночорлик жари
лабига келиб колган киз „Билмадим“ дегандай елка кисиб
куйиш билан чекланди. Буни ризолик аломати деб тушун-
ган Кдмбарнинг кунгли \узурланиб, уни уйга бошлаб бор-
ди. Истар-истамас унга эргашган киз зиналардан кутари-
либ, эшик очилганда такка тухтади. Кдрашларида хавотир
зо\ир булди.
— Кираверинг, тортинмай кираверинг, — деди Кдмбар
остона ^атлаб.
К^з худди зурланаётгандай чучиб, тисарилди. „Кир-
майман“ деган маънода бош чайкади.
■7 — ё л р о н у м и д л а р д а ш т и
578 То%ир Малик
— Куркуианг, — деди Кдмбар кулимсираб. — Мен одам-
хур эмасман. Одамийман.
К^з Кдмбарга мултиллаб кдраганича дафтарчасини чи-
Кариб ёзди:
„Курк^айман. Нотаниш уйга кириш уят“ .
— Узингиз биласиз, мен одамгарчилик кдпмок^ийдим.
Зурламайман... Бошкд борадиган жойингиз борми?
К^з мултиллаган нипмуши ерга кддаб, иложсиз одам-
нинг хурсиниши билан елка кдсди.
— Уялманг, кираверинг.
Кдмбар шундай деб ичкари кирди. К^з бир оз икки-
лангач, остона \атлади. Кейин бир айб иш кдлиб куйган-
дай чучиб тухтади. Сунг тушунуксиз бир овоз чикдриб.
„ЙУк, кирмайман“ , деган маънода кдтъий равишда бои:
чайкдди-да, оркдсига кдйтди. Бу сафар Кдмбар индамади
Ичкарига кирди-да, к^знинг *аракатларини кузатиш мак-
садида деразадан ташкдрига кдради. Ночор киз ташкдрига
чикиб тухтади. Нима кдлишни билмай, атрофга жавдирас
турган дамда утиб кетаётган икки йигит унга эътиборини
кдратиб, якднлашди. Бири кдзнинг билагидан ушлаб.
гапга солмокчи булди. К^з аввалига нажот излаб, юкррш
кдват деразаларига кдради. Йигитлар шилцимликни ба^
кдгшш урнига авжга чикд бошлашгач, уларнинг кулидал
юлк?шиб кутулди-да, узини йулакка урди. Йигитлар „ 3>'т
нарса экан-ку“ , деб унга эргашдилар. Буни деразадан к>-
затиб турган Кдмбар эшик томон юрди. Эшик \амон очих
эди. Киз шошилиб чикиб нажот тиловчи жавдираган ку>
лари билан Кдмбарга тикилди. Кдмбар ташкдридаги \ape-
катдан бехабардай уни жилмайиб кдрши олиб, „Кираве-
ринг“ , деб йул бушатди. К^з ичкарига кириши била»
Кдмбар остонада туриб олди.
Зинадан хднсираб чик^б келган йигитлар , ни кури5
так^а тухташди.
— Ха, у т л бола, нега тухтаб кдлдинг? — деди Кдмбаг
мушт уришга шайлангандай енгини шимариб. — Кдн*
озиб-ёзиб бир келиб к,олибсан бизнинг ма^аллага, »ас
ичкарига, те-ез чой кдлиб бермайманми?
— Йук, кдлиб бермайсиз, — деди йигитларнинг бир*
— Пиводан кейин чой ичиш одатимиз йук, — деди ю.
кинчиси.
Чимилдиц етим цолди 579
— Крйил, ÿfhh бола, худди менга ухшаркансан. Унда
чанкасанг би-ир келарсан-а?
Камбар шундай дегач, бошка гапга урин колдирмай
эшикни атайин кдрсиллатиб ёпди. Кейин кдога ме)фибон-
лик билан бокди. „Курциб кетдингизми? Курк,манг“ , деб
олдинга чакдон утди-да, ён хонадаги эшикни очди.
— Бу опамнинг хонаси. Х,озир даволанищда. Келгунича
бемалол тураверасиз. Отингиз нима, \амша^ар? — Киз
„Н игина“ деб ёзиб курсатгач, кувнок, о\ангда узини та-
ништирди: — Менинг отим Кдмбар. Четга мол юборадиган
фирмада ишлайман, — шундай деб кувлик билан бир кузи-
ни кдоиб куйди-да, \азил о\ангига кучди: — Ота-онам ме-
ни яхши тарбия кдлишган. К,изларга шилк^млик к,илсам,
кулогимдан чузиб жазолашади. Х,озир хонага кириб жой-
лашинг. Мен чой куяман. Чойдан кейин хонангизга кириб,
устингиздан кулфлаб олинг. Шу буйи эрталаб нонуштада
учрашамиз. Кейин кдпадиган ишларимизни маслахдтлашиб
оламиз. „Бу нотаниш одам нимага менга ме\рибонлик
кдгяпти?“ деб \айрон буляпсизми? Тугилишимдан олдин
шунакд шарт куйишган, одамларга мехрибонлик кдламан,
десант, чик, бу ëpyF дунёга, мехрибонлик кдлиш кулингдан
келмаса, ер юзида санк^б юрма, дейишган. Шунакд, хдм-
шахдр, уша ваъдамни бажармасам, дунёда урин ftÿK, менга.
Бу хазил охднги Нигинага таъсир кдлиб, Кдмбарга жил-
майиш хддя этди-да, узига аталган хонага дадил кирди.
Кийимини алмаштириб чик^анда Камбар дастурхонга ме-
ва-чева куяётган эди. Нигина унга як^нлашиб „Карашиб
юборай“ , деган ишора кдлди.
— Йук,, сиз бугун ме^монсиз, — деди Камбар уни дас
турхонга якин йулатмай. — Ме^моннинг иззати уч кун.
\гар уч кун ичида танишингизнинг дарагини топмасак,
кейин сиз мезбон буласиз, ош дамлаб берасиз. Биласизми?
Киз кулиб, тасдик, ишорасини кдлди. Дастурхон тукин
змасди. Нигина эрталабдан бери туз тотмаган булса-да, оч
цорин галвасидан исти\ола устун келиб, енгилгина тамад-
ди кдлди.
Камбарнинг к,аршилигига кдрамай, дастурхон устини
.ютиб, пиёлаларни ювиб куйгач, „Ичкарига кириб кетаве-
райинми?“ деган илинж билан каради. Камбар бу цараш-
■'инг маъносини англаб, кулимсиради.
580 Tojptp Малик
— Сиз чарчагансиз, дамингизни алинг, менинг хисоб-
китоб ишларим бор, —леди.
Бу лутф эвазига Нигина унга ыиннатдор боккднича
уйга кириб кетяи. Уй эгаси „Эшикни кулфлаб олинг“,
легани бклан эшик ортида бир оэ иккиланиб турди. Эшик-
ни кулфлаб олса, мехрибонлик килаётган бу кишига ишонч-
сизлигини ошкор этган булади. Беркитмаса.. Уртада шай-
тон бор. Ишонч яхши фазилат-у, аммо шайтон васвасани
бошласа, енгилиб колиши мумкинлиги хакида куп эшит-
ган. Шунинг учун э^гиет чорасини маъкул курди.
Кдмбар эшикнинг кулфланмаганига эътиборни цара-
тиб, жим утирди. Бир оздан с^нг кулфдан „шилк“ этган
овоз чиккдч, „Яхши киз экан“, деб к^йди. Эшикнинг
кулфланиши унга киздаги \ае кувватидан дарак бергандай
б^лди. Хирс киличи билан куролланган шайтон макрини
ишга солса, эшик кулфини бузиш \еч гапмас. Кдэни уйга
таклиф кдлганда Нигина иккиланиб б?лса-да, остона \ат-
лаган дамда Кдмбарнинг ичидаги шайтон аста пширлади-
ю, лекин акдга эга чикишга кучи етмади. Тунни беловат
утказган Кдмбар тонг отгач, бу кизга нима дейишни, так,-
дирини кдндай \ал килишни билмасди. Нигинанинг тани-
ши Россия томонларга кетгани аник,- Денгиз тубидаги иг-
нани топиш мумкин булмаганидай, мусофирликдаги йи-
гитни излашдан маьно йУклигини била туриб ваъда берди
Бу ваъдага киз ишондими ё й^кми —шуниси номаълум
Балки ишонгани учун бу уйда колишга журъат этгандир
Эх^имол бошпанаси йуклиги туфайли чорасизлиги шунга
мажбур килгандир...
Кдмбар нонушта тайёрлаётганида Нигина чикиб келди.
мулойим бокиши билан салом берди. Кдмбар уни очик, са-
мимий чехра билан кдрши олиб, унсиз саломига алик олди
—Яхши дам олдингизми? Тушингизда бобовлар кур-
китишмадими? —деб кулди. — Кдни, утиринг. _ Нигина
нинг „Кдрашиб юборай“, деган ишорасига жавобан кдтъи*
бош чайкдди: —Йук, кечаги ran —ran! Сиз мехмонсиз. Ме\-
моннинг иззати неча кун эди, эсингиздами?
Нигина бу самимиятга жавобан уч бармотни курсатиб
ширингина кулди.
Нонушта охирлаб колганда, Кдмбар пиёладаги чойни
>фплаб, кизга савол назари билан кдради-да:
Чимилдщ етим цохди 581
— Зерикиб крлмаслигингиз учун ш аеджи томоша кил-
дирсаммикин? Тошкентда олдин \ам булганмисиз? — деб
суради.
Нигина дафтарчасини олиб, „Турт йил олдин томошага
олиб келишган“ , деб ёзди.
— Турт йил олдин келган булсангиз, энди бош^атдан
айланишингиз керак экан. Майли, хул десангиз, бугунни
„томоша куни“ деб \исоблаймиз.
Кизнинг кузларида шодлик нури акс этиб, кафтини
кукрагига куйганича миннатдорлик билдирди.
Шу онда К,амбарнинг телефони жиринглаб, кун режа-
сига дойр су^батлари уэилди. К,амбар куринган ракдмларга
к,араб, ким телефон кдпаётганини аникугай олмади. Куло-
гига тутиб аёл овозини эшитиши билан Нигинага бир к>а-
раб олди-ю, Урнидан туриб, ошхона томон юрди.
— Мен Нилуфарман, — деди хаста овоз эгаси.
— Танидим, — деди Кдмбар, — тинчликми?
— Тинчлик... агар хуп десангиз... вак,тингиз булса...
бугун куришсак.
Кдмбар дарров жавоб бермади. Ресторандаги \ам ку
тилмаган, \ам нохуш учрашувдан кейин Нилуфар билан
яна куришишни умид кдпаётган эди. Сардор айтганидай,
уйнаш кдлиб олиш мацсадидами ё узига \ам ноаник, бул-
ган бошк,а ниятдами, \ар \олда куришгиси келаётганди.
Бир-икки узи кунрирок, К.ИЛМОКЧИ ^ам булди. Аммо так-
лифни у томондан кутди. Кутгани содир булди. Лекин
к,изни яна бир оз к,ийнагиси келиб, сукут сакухади. Кейин
гоят банд одам кишидай „Бугунми?“ деб сураб, киздан
„Х а“ деган жавобни кутди.
— Бугун вакд'ингиз борми? — деди Нилуфар илинж ила.
— Бугунми? Бугун... майли, сиз учун вак? топамиз. Бир
соатдан кейин Улугбек богида куришамиз.
Учрашувга кечикиб келиш борасида к,изларга дуо кет-
ган. Лекин бу сафар йигитни киз кутиб олди. Нилуфар
Кдмбарни кулимсираб кдршилаган булса-да, кунгил хира-
лигини ошкор этувчи юзидаги ташвиш булутини яшира
олмади. Бовда сайр мавсуми хдли бошланмагани сабабли
одам сийрак эди. Кдмбар шуни билгани учун атай холирок,
жойни танлаган эди. Ичкари к,исми буёк^илар билан банд
булган кд\вахонанинг айвонига куйилган турт стол \ам
582 То%ир Малик
буш, кэдвахона эгаси мижоэлар келишига унча ишонмаса-
да, эхгиёт-шарт юзасидан ташкдрига жой цилиб куйган
эди. Кдмбар билан Нилуфар энг четдаги столдан жой
олишлари билан дастёр киз келиб, стол устини артди-да,
„Нима олиб келай?“ деб суради. Нилуфар „Хеч нима ке-
ракмас“, деган маънода Кдмбарга кдради. Кдмбар бу кд-
рашнинг маъносини англамагандай булиб. иккита кора
кздва билан шоколад буюрди. Ресторандаги кутилмаган
учрашувда баъзи гапларни гапиришга шай булган Кдмбар
энди гуё тилдан колган эди. Кдз >(ам дилидаги гапларни
айтишга журъат кдлмай утирарди. Кдмбар нима десин?
Кизни айбласинми? Унда йигит деган номи кдйда кдпади?
„Мен барибир сени севаман“ десинми? Узи ишонмаган
гапга киз ишонадими?
Учрашувга таклиф кдлувчи Нилуфар эди, шу сабабли
биринчи булиб ran бошлаш масъулиятини зиммасига олди.
Йигитга тик кдрашга журъати етмай, куэларини ерга тик-
канича ресторандаги гапини такрорлади:
—Уйингизга бориб, кечирим сурамокчи эдим...
Тил дилдаги гапни айтди, алдамади. Ма^камада Кдм
барга \укм укилгандан буёгига Нилуфар шу ният билан
яшади.
Узр сураш, сунг эса... лаънат ва \ак,орат сузлари дову-
лига дош бериш...
Кдмбарнинг кдмокдан кутулиб чик^анини эшитган.
аммо уйига боришга журъати етишмаган эди. Борганида
эди, Уша лаънатларни эшитганида, \атго бетига тарсаки
урилганида эди, бу кддар эзилиб юрмаган буларди. Наза-
рида кун утгани сайин fsm уни кемира-кемира адо кдяа-
ётгандай эди. Ресторанда куришганда аввал куркди, куп-
чилик ^узурида шарманда булишидан куркди. Кейин б>
тасодифий учрашувнинг самарасиз якунланганидан, узр-
хо\лик урни буш колганидан афсусланди. Кдмбар кдмок-
дан кутулиб, озод юрарди, унинг кдлби эса надомат пан-
жараси ортида \ануз фарёд чекарди, озодлик офтобининг
кдлча нури \ам куринмасди гуё...
Кдмбарнинг ичида хдм нафрат куртлари гимирлай бош-
лаган эди, лекин Нилуфардан фаркди уларок;, \олатинв
яширишга куч топди, унга тикилган х,олда ресторандаги
гапи билан жавоб килди:
Чим ихдиц етим цохди 583
— Нега кечирим сурайсиз, сизда айб йук,-
— Айбимни узим биламан. Терговчи „Шундай-шундай
курсатма берсанг иши осон булади, бир ойда чикдди“ , де-
ганига ишонибман.
— Утган иш утиб кетди... — К,амбар ресторандаги гапи-
ни давом эттиргиси келмай, суздан тухтади.
— Аслида... терговчининг ургатгани асосий сабаб эмас...
шунчаки ба\она, — деди Нилуфар унга умидли бир ниго\
ташлаб олиб.
— Бун и биламан. Утган гапларни кавламасакмикин?
— Кавламаймиз... лекин мен кечирим сурашим шарт.
Мен... уша вок,еа юз берганда хонамда турганингизни айта
олмас эдим. Айтсам...
— Нилу... узингизни кийнаманг, тушунганман. Айтсан-
гиз, бу киз хушторини уйига бошлаб келаркан, деган а\-
мок,она миш-миш таркдрди. Сизнинг номингиз булгэнарди,
номусингизга гард юк,арди, окибатда эрсиз утиб кетардин-
гиз... Шунаками?
— Мен калта уйлаганман... сизни кутишим керак эди,
кечиринг.
— Аллакдчон кечирганман, энди оу \акда гапирмайлик.
— Унда... узингиз \ак,ингизда гапиринг. Менинг а\во-
лимни билсангиз керак?
— Очигини айтсам... атайин суриштирганим йук,. Узун-
кулок гапларни эшитдим. Сиз *ам мен \ак^мда эшитган-
дирсиз. Хал и уйланганим йук,. Бир-икки йил уйланмасам
керак.
Шундай деб к^здан „Нега?“ деган саволни кутиб, жа-
вобан бир-икки йил давомида мазза кдииб уйнаб олишини
айтмок^и эди. Кутгани булмай, Нилуфар енгил хурсиниш
билан жим колди. Кдмбар индамай утира олмас эди, шу
сабабли су\бат мавзуини бурди:
— Уч йиллик фирманинг ишлари к,алай? Гуллаб-яш-
наяптими?
— Фирма... ишлаяпти... Мен ишламаяпман, — деди Ни
луфар хдзин о\ангда.
-Н ега?
Нилуфар ресторандаги учрашувнинг эртасига фирма
хужайини сикувга олганини айтиб утирмади. Нилуфар
ишга кирганда хужайиннинг хумор карашларини сезган,
584 То%ир Малик
илмокди гапларидан гашланган эди. Аммо астойдил эгалик
кдпиш а\ди борлигини уша куни билиб, ишдан бушаган
эди. Бу вокеани эслашни жоиз деб билмай, „Менга тугри
келмади“ , деб куя колли.
— Камбар ака... балки энди анча вакт куришмасмиз,
мени куп лаънатламанг...
Бу гапдаги видолашув оэ^нги Кдмбарни сескантириб
юборди.
—Нималар деяпсиз? Мен сизни \еч кдчон лаънатлама-
ганман!
— Мен четдан иш чикиб колса... кетмокчиман...
— Чет элгами?
-Х а.
— Кдерга? Нима иш килмокчисиз?
— Кдергалиги хрзирча номаълум... суриштиряпмиз...
Кекса беморларга караб турадиган \амшира буларман. Ё
гудакларга энагалик киларман.
—Хом гап-ку, бу? Чет элда биров сизни интизор пой-
лаб турибдими?
— Ким пойларди? Одамлар боришяпти-ку? Агар... чет-
да танишларингиз булса... айтиб курасизми?
— Мен якинда камокдан чиккан одамман, \амма та-
нишларим кэмокхонада, — деди Кдмбар. Шундай дейишга
деди-ю, бу зардасидан узи \ам гашланди. Бу гапни тилига
келиб крлгани учун, муло^аза кдлиб утирмай айтиб юбор-
ган эди. Миннат килиш, кизнинг калб ярасини янгилаш
нияти йук эди.
— Кечиринг, — деди Нилуфар йигламсираб.
— Сиз мени тушунмадингиз, — деди Камбар узини ок-
ламокчи булиб. Аслида бу гапи учун киздан кечирим сура-
мокчи эди, лекин узрхо\ликка буйни ёр бермай, „Мени
тушунмадингиз“ , деб кизни айблади: — Мен... ошна-огай-
нилардан суриштириб кУраман.
Дастёр киз ка^ва келтириб, „С ув кайнашини кутиб.
сал кечикдик“ , деб узр суради.
Камбар финжонни кулга олиб, кайнок ка^вадан хуп-
лади. Нилуфар караб ^ам куймади. Ш у онда Камбарнин:
телефони жиринглаб, уни нокулай а\волдан куткарди. Те-
лефондаги ракдмни кургач, урнидан туриб сал нари бордн-
да, уланди. Сардор гапни кУпайтирмади, тез учрашишлар*
Чим ихдиц етим цолди 585
зарурлигини айтгач, К,амбар \ам майдалаб сураб-суриш-
тирмай, „Хозир етиб бораман“ , деди. Унинг гапини Нилу-
фар эшитган эди. Ш у сабабли К,амбар жойига утириши
билан кетишга изн суради. Йигит яна бир оз утиришга
таклиф кдлмади, кейинги учрашув ^акдда \ам OFH3 очма-
гач, Нилуфарнинг истаги билан шу ернинг узида хайрла-
шищди.
Сардор келишилган жойда бетокдт булиб утирган эди,
Камбар келиши билан саломлашишни \ам насия килиб
максадга утди:
— Камбар, вазият узгариб к,олди. Тез мол жунатиши-
миз керак экан, — деди \овлик.иб.
Бордаги учрашувда кунгли эзилган Камбарга бу ran
ёкдоай жеркиб берди:
— Томинг кетганми? Кеча „Дуконни ёп“ , деб валима
кдпдинг. Энди бунак,а гапми?
— Кечаги иш тинчибди. Катганинг узи шошилинч Мас-
ковга учиб кетди. Урнига Нодир крдци.
— Ие, уни Европага жунатишмок,чийди-ку?
— Бу ёга сен билан мен уйлайдиган иш эмас. Улар бу-
юради, биз бажарамиз. Уч кун ичида одамларинг тайёр бу-
лиши керак.
— Уч кун куплик килмайдими? Мол бозорида сенга
керакли тайёр-тайёр одамларни вагонлаб сотаётган эмиш,
\озир бориб, беш-олти юзтасини олиб чикд к;олай.
— Сен менга пичинг кдлма, огайни. Тирикчиликнинг
шунакд кутилмаганда кркдладиган крзикдари булади. Агар
сен крзикди кркдоасанг, сени к,ок;иб куйишади.
Сардорга узининг разили ёк;иб ишшайди. Камбар эса
ичида сукинганича юзини бурди.
— Бупти, эртага учрашамиз, — деди Сардор урнидан
туриб.
Камбар учрашиш учун узатилган кулга к,араб олди-да,
„Ховликдверма, утир, ran бор“ , деди.
Сардор:
— Гапинг булса, нега тумтаясан, гапирмайсанми? — деб
жойига утирди.
— Четда иш топиб берадиган танишларинг борми?
— Бор булгандаки... Факдт олдин „Кимга?“ ва „Кднакд
иш?“ деган саволга жавоб беришинг керак. Таниш шунга
586 То%ир Малик
кдраб топилади. Хар х,олда Африканинг президенти бу-
лишни сурамасанг керак?
— Узингча, зур пичинг килдинг-а, укимаган? Агар Аф
риканинг президенти булганида сендан тахт сураб, о ё т н г-
га бош урардим.
— Африканинг президенти йук эканми, укиган?
— Жиннилигингни тухтат, жзшшга тегаверма. Хозир
Нилуни курдим.
— Узингникими?
— Йук... узимники булиши керак, лекин булмаган Ни
лу... Хуллас, бу ерда иши чаток, шекилли, четга боришни
хо\паб крлибди.
— К^тшб берсанг, кунгилчалари нималарни хоэугамай-
ди. Хуп, дегину маишатингни кдпиб, суриб юравермайсан-
ми? Хотинликка ярамаган уйнашликка яхши-ку?
— Учир овозингни.
— Хуп, учирдим. Унда... Масковга учадиган хотинларга
Кушиб юбора колмайсанми? Ба^онада бора-боргунча уч-
турт сум пул ишлаб \ам олади.
— Бу ишга аралаштирма. Ё кариларга, ё чакдлокларга
энага булиши керак.
Сардор „Юракдан ёмон урган экан-да, а?“ деган маъ-
нода унта масхараомуз тикилиб утирди-да, хаёлини ёрит
ган фикрдан кувониб, „Хозир боплаймиз“ , деб телефон
ракдмларини терди:
— Алло, Земфирахоним, бормисиз, опагинам, мин-
долларлик пулдай куринмай кетдингиз-ку? Нима,
минг долларлик чикмаганмиди? — Сардор бу хдзилдан маг
булгандай ро\атланиб кулди. Унинг кулгисидаги ёлгонн»
сезиб утирган Кдмбарнинг энсаси кртди. Сукиб юборгис*
келди-ю, „Бир нимани аникламокчи шекилли“ , дега*
фикрда узин и тутди.
Сардор эса дустига кдрамай, о\ангини узгартирмасы*
давом этди:
— Бир кдцрдон синглимизни четга юборишимиз ч
рак... Йук, Швецияга эмас. У кочиб коладиган сиёсатч*
ларданмас. Туркиягами ё Арабистонгами... — Земфира »
мадир дегач, унинг гапи булинди. Кдмбар телефона*-»
овозни эшитди-ю, гапларини англамади. Сардор эса ук~-
савол назари билан кдраб олгач: — Ха, биламан, телефс*
Чимихдиц етим цолди 587
даги гапмас. Кдерга борай? „Ю рмала“ гами? Ярим соатда
бораман.
Шундай деб телефонии чунтагига солгач, Кдмбарнинг
елкасига уриб куйди:
— Жононингнинг омади борга ухшайди. Кимдир: „Дус-
тинг учун за^ар ют“ , деган экан, сен учун за^ар ютмасам
\ам, хизматингдан крчмайман.
Земфиранинг кимлигини, кандай иш топиб беришини
билмагани учун Нилуфарнинг юмуши осон битишидан
кунгли хотиржам булган К,амбар, аввал уйига бориб, ота-
онасидан хабар олди. Ишлари купайиб кетганини айтиб,
„Бир-икки кун келмасам, хавотир олманглар, кунгирок,
килиб тураман“ , деб ого\лантиргач, укасидан машина ка-
литини олиб, Юнусободга караб жунади. Йук жойдан
фойда чик,иб кщганидан кувонган Сардор эса дустининг
нодонлигидан кулиб куйиб, „Юрмала“ деб аталмиш рес-
торанга шошилди.
Болтик денгизи буйидаги гузал ша\арча номи билан
аталадиган ресторан марказий обод кучаларда эмас, утган
асрнинг уттизинчи йилларида бунёд этилган эски махдлла-
даги хароб уйлар орасида цад ростлаган эди. Омонат ку
рил ган уйларни бадавлат кишилар олдинма-кейин сотиб
олиб, хдшаматли биноларни куришни бошлаб юборишган,
бу ресторан эртанги ма\алланинг курки булишини мул-
жаллаб курилган эди. Кддим замонларда бирон янги ма-
хдлла ёинки кишлок куриладиган булса, хдли одамлар ку-
чиб келмасдан туриб, гузарга биринчи галда нонвойхона ва
тобутхона курилар экан. Замонлар узгариб, тартиблар *ам
узгача булди. Турри, ресторанда нонвойхона мавжуд. Т о
бутхона эса... Бу \ашаматли уйларни кураётган, бу рес
торанда маишат киладиган одамлар мукобилларида улим
шай турганини, эртами-кечми тобутга тушажакларини фа\м
этмас эканлар, тобутхонага на \ожат бор?
Сардорни ^узурига чорлаган Земфира расмий хужжатга
кура, бу ресторанда хизматчи хонимларнинг бекаси х^соб-
ланади. Хизматчи хонимлар \аракати кичик бека ихтиё-
рига берилгани учун Земфира бу тубан ишдан нарида ту-
эади. Бу ресторан билан Зангиотадаги уй куринмас томир-
1ар билан чамбарчас бокланган. Земфиранинг вазифаси бу
томирлардан етарли даражада „кон “ окиб туришини таъ-
588 Тоуу Малик
минлаш. Земфира Сардорни турт юшшнинг Утириши учун
мулжалланган хос хонаснда кугиб олди. Унинг таклифини
эшитиб, синовчан назарини кдоаб жим к,олди.
—Бир узини юбормо^чи булсанг, чоршанба кунги са-
малётда жунатиш мумкин. Истанбулда йигитлар кутиб
олишади. Дубайга кетадитанлар дали тайёр эмас. Гапингга
кдраганда, Дубайга борадиганларга уни кушиб дам бул-
майди.
—Йу*, бу бошкдча, онаси упмаган киз деса дам бу-
лади. Эрга тегиб, бир-икки ой яшаган. Битта мкллионер-
нинг тушагини обод кдлиб беради. Факдт кУлга кУнгунча
узи билмай туриши керак.
—Бунга акдим етадиган булиб долган, оповей, —деди
Земфира цошларини чимириб.
— Уни бир курасизми?
—ЙУк, менга рупара кдлма. Самалётга дам узинг ку-
затиб кУясан. Истанбулдаги уйга етиши билан сен билан
\исоб-китоб кдламан.
—„Хамир учндан патир“ булмайдими? Ярмини олиб
турсам дам майли.
—Сенларга ишончим колмади. Фар\од деганинг мени
анчага тушириб, цорасини курсатмай юрибди. Сен уни
топиб бер.
—Бу хунасани узим дам кидириб юрибман.
—Крлган гапларни кидириб топганингдан кейин гап-
лашамиз.
Земфира савдо охирига етди, деган маънода урнидан
туриб, хона эшигини очди. Сардор узидан паст жойларда
иззатгалаблик кдпарди. Хозир тепиб чикдрилган куппак
\олига тушган булса-да, гашланмади.
Эртасига эргалаб Кдмбардан олган радамни териб, Ни-
луфарга кунгирок, кдпди. Заиф овозда „Лаббай" деб жавоб
берилгач, узини танитди:
—Мен Кдмбарнинг ошнаси Сардорман, кдмалмасидан
олдин куришган эдик, эсингдами?
„Кдмалмасидан олдин“ деган суз Нилуфарнинг яраси-
ни тирнаб, хурсинди:
— Эсимда...
—Ошнам кеча бир илтимосингни айтувди. Таниш-
билишлардан суриштирсам, Истанбулда шунакд энагалик
Чимилдиц етим цолди 589
иши бор экан. Хо\ласанг, чоршанба куни жунашинг мум-
кин. Паспортингни бериб турсанг, самолёт харажатларини
узим эплайман.
Сардор жувоннинг „Вой, ростданми, дарров \ал кдпиб
ташладингларми!“ деб кувонишини кутди. Лекин жавоб
булмади. Сардор телефон учиб колдими, деб уйлаган эди,
яна хурсиниш овози эшитилди.
— Алло, паспорт керак, дедим, тушундингми?
— Тушундим, — деди Нилуфар синик, овозда, — К,амбар
ака канилар?
— К,амбарни нима кдласан? Менга илтимос кдлган,
мен югуриб юрибман.
— Кдмбар акадан узр сурамокчи эдим... сиз \ам кечи-
ринг... айтмасам булар экан, бекорга овора килибман сиз-
ларни.
— Бу нима деганинг?
— Уйлаб карасам... узокка бориб ишлашнинг хосияти
йук экан. Ризкимга ярашаси шу ерда чикиб колса керак.
— Сени к,айси а^мок йулдан кдйтарди?! Шундай зур
иш топилганда ноз киласанми?
— Мени кечиринглар...
Шундан сунг алок,а узилди. Иазаб алангасида кол ган
Сардор телефонига тикилганича уни буралаб сукди. Хумо-
ри босилмагач, „Хали караб тур, Кдмбар эпламаса, менга
уйнашлик кдпасан. „Сардор акажоним!“ деб буйнимдан
кучокдаганингда к,онингни ичаман. Мени ащок, киладиган
мегажин \али тугилмаган!“ деган ахдга келиб, машинасига
утирди.
ЗИДЦИЯТ ИЛДИЗИ
Нимадир такиллаб, Рихси чучиб уйгонди. Яна шундай
овоз келармикин, деган уйда кулок тутди. Куча томондан
а\ён-а\ёнда эшитилаётган машина овозини х,ам тун су-
кунати ямламай ютаётган эди. Рихси соатга кдради, тонг
отишга \али анча вакг бор, шу боис туришга эриниб,
жойига чузилди. Узилган уйкунинг давом этиши кийин
булди. Тургиси \ам келди. Уйда узини овутадиган бирон
юмуши булганида турар \ам эди. Хозир туриб, коронги
\овлини тентираб кезиб чикадими? Бир у ён, бир бу ёнга
590 То%ир Малик
агаарилиб, куэи илинди. Куп ухламади, шу к^ска пайтда
туш кУрди: >тли жомашовга кир кийимларини ташлаб,
„Ю виб куйинг“ , деди. Кир ювиш машинаси була туриб,
энгашиб олганича иш бошлади. Я гири чик^б кетган куй-
лак-шимни ишкдйвериб, куллари кдвариб кетди. Пекин
кий им тоза булмади... Бундан алам кдлиб, жомашовни
улокгирди... Такдилаш овозидан яна чучиб уйгонди. Кур
ган туши кунглини кирлаб, ётгиси келмади. Юзини ювиб
чик^б, катта хона чирожни ёк^ай, диванга утирди. Юраги
тошиб, уйга сигмади. Сукунат ютворай деди. Кунгил гаш-
лигини кувиш учун ошхонага кирди-да, газни ёкдб, сув
туда чойнакни к^йди. Чой дамлаб, бир холлам ичмасидан
телефон жиринглади. Гушакни кул отга тутиб, акасининг
овозини эшитиши билан сергак тортди:
— Ака, кдердасиз, келдингларми? — деб суради.
— Йук, \али \ам Малайзиядамиз. Жиянинг „Яна уч-
турт кун туринг“ , деб куймаяпти.
— Яхши жойлар дейишади-ку, шошилмай яхшилаб дам
олволинглар.
— Энг яхши жой узимнинг уйим. Зерикдим. Узинг
яхшимисан? Уйдан хабар олиб турибсанми?
— Ха... Ш ощц \ам хабар олиб турибди. Хамма ёк тинч-
лик, хавотир олманг.
— Углингга ишонма, узинг хабар олиб тур.
Акасининг бу гапи унга галати туюлди. „Ш о\идга ни-
ма учун ишонмаяптилар?“ деб ажабланди, \атго кунгли
бир оз огриди. Кейин калитни бериб куйиб, бирров булса-
да, хабар олмагани учун узидан \ам айб топди.
Кун ёришмай уйгонган Иззат хотини таклиф цилган
чойга карамай, „Иккита жойда ош бор“ , деб шошилганича
чик,иб кетди. Дарвозага кадар кузатиб чицкдн хотинига
кдрамай, „Эркатойинг яна келмадими? Бугун кдердан
булса \ам топ, зарур гапим бор“ , деб тунгиллаб куйди.
Субх,и козибда курган нохуш туши, акасининг ишонч-
сизлиги, эрининг „зарур гапи борлиги“ биргалашиб, она-
нинг кунглига хавотир содди. Дарвозани беркитди-ю, ле-
кин дарров уйга кайтмади. Сурига омонат утирганча уйга
тодди:
„Ота-бола нега бунча бир-биридан узоедашиб кетиш-
япти? — деган савол к,албини безовта кдлиб, хурсинди. —
Чимилдщ етим цохди
Нега бир-бирларини тушунгилари келмайди? Адаси ,,Y f-
линг ундай, углинг бундай“ , деб ёмонлаб, мени айблайди-
лар. Шох,им-жа\оним „Адам унак,а, адам бунак,а“ , дейди.
Уртада мен балогардонман. Пул угирлаганмиш, бировдан
пул сураганмиш... Узлари билиб бермаганларидан кейин
олмай иложи к,анча? Хозир укдшнинг узи буладими? Ёш
йигитнинг чунтагида бир-икки юз минг турмаса, уртокда-
ри олдида обруйи кщ адими?..“
Кун ёйилганда аввал Иззат келди. Кутиб олган хоти-
нига \еч нима демай, хонасига кириб кетди. Бир оздан
кейин Шохдд \ам келди. Дарвозахонада куриниши билан
Рихси кунглида чирок, ёнгандай булди. Аммо утлининг
кийим-бошини, ранги-руйини, айник;са, чап кузи атрофи
кукарганини як^ндан кургач, хавотирга тушди, дили о ф и -
ди. Аэропортдаги уриндикда ёнбошлаган Шо\ид ухламага-
ни сабабли кузлари кдзариб, рангидан к,он крчган эди.
Хозир шу холида сурокда тутилишини \ечам истамасди.
Лекин нима кдлсинки, истак х,амиша амалга ошавермайди.
Афтодах,ол фарзандини курган она индамай туриши мум-
кинмикин?
— Вой улмасам, нима булди? — деди куркув билан.
— Нима бупти, нега вахдма кдгсяпсиз? — деди Ш ощ ц
онасига кдрамай.
— Кузинг нега кукарди? — Рихси шундай деб утлининг
бетини силамок^и эди, Ш охдд тисланиб, узини орк,ага
олди. Онасининг савол укдаридан осонрок, кугулиш мак,са-
дида \азил ох,ангида жавоб берди:
— Битта кдз к,ош буёги билан белгилаб куйди.
Боласини ночор а^волда курган она хдзилни дарров кд-
бул кдла олмади:
— Нимага белгилайди?
— „Ш у йигит меники, биров к,арамасин“ , дегани бу.
Кучк,орларнинг кулогани кесиб куйишади-ку, ^озирги
кизлар шунак,а одат чикдришган.
Шохдд хазил о\анги билан енгиб кетмокчи эди, буни
\ам эплолмади, она кунгли унинг ичини кемираётган таш-
вишни сезиб, синовчан тикилди.
— Сенга майнавозчилик булса... — деб афсуслангандай
бош чайкдди. Кейин пастрок, овозда кушиб куйди: — Аданг
уйдалар.