The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by termiztakmkutubxona, 2020-12-29 23:57:55

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

Тоҳир_Малик_Ёлғон_умидлар_дашти

198 То%ир Малик

Ховлига кдцам куйиб, катта тут соясидаги сурида утир-
ган дустини к^рди-ю, „Келишимни к,айдан билган?“ деб
ажабланди.

— Уй эгаси мехмонни кутиш урнига мехмон ош дамлаб
пойлаб утирадиган замонларга хам етиб келибмиз-а! — Шух­
рат шу хазили билан уни кулиб карши олди.

FaftpaT ошхонадан чи*у1б келган онаси билан куришиб,
уй томон к,аради.

— Адан г сафардалар, кейинги хафта к^йтадилар, — деди
онаси унинг мак;садини англаб.

Ош дамланган эди, икки ошна у ё^-бу ёкдан гаплашиб
олишгунча, онаси сузиб олиб келди. Узи чукдпаб-чу^илаб
утирди. Согинган нигохини Ут-лидан узмади. Шухрат хам,
FaftpaT хам милициядаги хизматларидан суз очишмади.
Хайрлашиб, йулга чикдшгач, Райрат:

— Тойчок, калай? Яхши ишлаганларинг учун мукофот-
лашибди, — деди.

— Нега „яхши ишлаганларинг учун“ ? Сен й^кмисан бу
сафда?

— Мен якивда келдим, каттангга маъкул келадиган бир
ишни крйиллатмадим. Шу машинани \айдаб боришни
ишонибди, бу мен учун улут бир шараф, — деди FaftpaT
кулиб.

— Чинданам шараф... — деди Шухрат уйчан тарзда. —
Менга айтишса, узим хам хайдаб кетаверардим. Бугун эр-
талаб кутилмаганда укишдан озод кдлишди. Аслида укдш
криминалистларники экан. Келган кунимок, изимга к^йта-
риб юборишлари керак эди. Пекин индашмади. Бир томо-
ни кувондим, бахонада бу сохани хам дурустрок, Урганиб
оламан, дегандим, бугун бунаца ran чикиб турибди.

Шухрат „Сабабини сен билмайсанми?“ деган маънода
дустига савол назари билан кдради. FatfpaT полковник Рав-
шановнинг шоищич равишда пойтахтта жунаб крлиши бе-
жиз эмаслигини фикр кдлса-да, бу хакда гапириб утир-
май, гапни хазилга бурди:

— Назира министрга хат ёзгандир, „Севганимни сош н-
дим, курмасам уламан“ , деган булса, министрнинг рахми
келгандир.

— Агар сен ургатган булсанг, ёзишдан хам тоймайди у
к,из, — деб кулди Шухрат.

Самум 199

Туни билан йул юриб, Ясситепага суб\и козибда етиб
1£лишди. Хурозлар \али тонгни уйготиш \аракатини бош-
ташмаган, бир-икки ит итлигини билдириб куйиш учун
зринибгина хуриб куйиши инобатга олинмаса. Ясситепада
лимжитлик хукм сурарди. Райрат навбатчига \исобот бе-
рнб, машинани идора \овлисига киритиб куйгач. „Бир-
икки соат мизшб келай“ , деб ижара-уйига кетди.

Нарзиев эрталаб хизматга келиб, навбатчининг \исо-
ботини эшитгач, \овлига утиб машинага бир назар ташла-
аи-ю, юзини буриштирди. Райратнинг яна кдйтиб келгани
еКМадими унга ё машинанинг эскилигими. афтидаги узга­
ришдан билиб булмасди. Равшанов билан да\лизда учра-
шиб, уни хонасига бошлади.

— Машина кутлуг булсин. — деди Равшанов кулимси-
раганча.

— Эгасига куллук, — деди Нарзиев энсаси котиб. — Ту-
шунмадим, кечкурун майор Ба\ромовнинг узи куншрок,
кдгсиб, машинани Жалиловга бириктириб куйинг. деб
буюрди. Эркатойингизнинг суянадиган тогаси уни бира
тула министр кдлиб куя колмайдими?

— Шунисига кучи етмайди, — деди Равшанов мутом-
бирлик билан кулимсираб. — Министрни Москва тасдикда-
ши керак. Москвада суянадигани йук, унинг.

— Шунисига \ам шукр...
— Сиз бунакд майда-чуйдага а^амият берманг. Били-
шимча, машина шахеан Жалиловга эмас, шу участкага би-
риктирилган. Жалилов уч-турт ой ишлайдими ё йук>1и,
кетади, машинани оркдлаб олиб кетмайди-ку?
— Шунакд-ку... лекин жонини жабборга бериб ишлаёт-
ганларга велосипед \ам беришмайди. Уларга нима деб ту-
шунтираман.
— Тушунтириб овора булиб утирманг. „юк;орининг буй-
рути!“ — тамом-вассалом! Биз кичкина одамлармиз, юк,о-
рининг буйрутини мухокама килолмаймиз! Мен булиб ут-
ган вокеаларни муло^аза кдлиб курдим. Ходимларга жазо
беришга шошилманг. Менингча, Кдморбознинг изига туш-
ганларинг бир томондан яхши булибди. Пистирманинг ош-
кор булиши, албатта, ёмон, бу укувсизлик белгиси, лекин
фожиа эмас. Баъзан укувсизликнинг окибати яхшиликка
олиб келиши \ам мумкин.

Tmsup М али*— ________________________________________________________ ____________________________ ____________________________________

— Тушунмадим?

— Киморбоз билан кизидеётганимизни уларнинг бил-
ганлари яхши, демокчиман. Ха, айтокчи, биз „Кдаорбоэ“
деб ном куйган одамнинг „зона“даги лакдби „Рирром“
экан. Кдмалгунига кадар „Шулер“ деб аташган. Биз „Ки-
морбоз“лигича колдирамизми?

— Картотекам „Иирром“ булса, Узгартириб нима кнллик?
—Бу гапингиз \av тугри. „Рирром“ми ёки „Шулер“ми,
барибир, лакаблари унинг уста товламачилигндан дарак

бериб турибди. Лекин... канчалик уста булмасин, барибир
у асосий куч эмас, бу уйиндаги майда бир чайковчи дара-
жасидаги одам. Улатнинг улимидан кейин янги Уйин fü -
лаб топишган: майдонга Вфромни туширишади, биз унинг
масхарабоалигига чалтиб турганими зша катта молни бошка

йуллар оркали олиб угиб кетишади. Хатто уларнинг реха­
сида бизнинг кармошмизга уша Рирромни илинтириб ке-

тиш \ам булиши мумкин. Сиз халдеро мидесдагн волейбол

ёки баскетбол мусобакдларини \еч кузатганмисиз? Тайм­
аут пайтида асосий уйинчилар тренер атрофига тупланиб
асосий зарба бериш режасини пишитишаётганларида май-
донда ярим ялангоч гузаллар ракега тушиб, томошабинлар-
нинт диккатини чалгитиб туради. Рирромга уша кизлар-
нинг вазифаси юкланган. Биз эса гуё томошабинлармиз.

— Хозирги жим туришлари тайм-аутми?
— Улат асосий уйинчи эди. Унинг Урнита майда ки-
морбозни кУйишмайди. Уринга-урин кучли одамни топ-
гунларича сабр килишади. Бу сабр жараёнида бизнинг
зийраклигимиз сусайишини ^ам кисобга олишган. Тайм­
аут бекор кетмайди, аввалгидан икки, балки уч \исса куп-
рок мол олиб утишга уринишади. Афгон томонда мол
тупланиб колгани аник. Билмадим-у, лекин афгонларнинг
ярми уруш билан овора, к°лган ярми кукнори экиш билан
бандга ухшайди. Халкэро маълумотга Караганда бу йил турт
минг тоннадан ошик афюн тайёрланибди. Хуп, каердан
олиб утишади? Бу кийин савол эмас, жавоби ундан-да
осон. Битта курьерининг ошкозонида корадорили халтача

ёрилиб кетибдими?
— Шунисига ажабландим. Самолётда учадиганлар ора-

сида шунакдеи борлигини эшитган эдим. Бунга беш-олти
соат вакт кетади, тушуниш мумкин. Лекин бу чегарадан

Самум 201

у чегарагача етиб боролмаслиги аник-ку? Уаларича бизлар-
ни лакдллатишмок^ими? Орала битта одам уляпти.

— Нафс миллионлаб долларни курсатиб турганда б и л а ­
ми ё унтами одамни Улдириб юбориш улар учун листа
чак,иб ташлагандай ran.

— Менга крлса, бунакдларнинг \аммаси ит аэобида улиб
кетавергани маъкул. Узи улмаса, минглаб ёшларнинг ёсти-
f h h h куритиб кетади.

— Афсуски, буна^аларнинг ^аммаси узича улиб кета-
вермайди. Шайтон биз к;оралаётган афюн оламининг асл
башарасини яшириб, купчидикнинг кузига жуда чиройли,
жилвагар кдлиб курсатиб куяди. Биттаси улса, Урнига ик-
китаси пайдо булади. Агар шу кУпайиш бизнинг локдйд-
лигимиз ёки анкрвлигимиз туфайли юз берса, жамият биз­
нинг айбимизни кечирмайди. Биз бу ерда курьерларнинг
йулини тусмокчи булиб бош кртиряпмиз. Уша Улат \ам,
бу Иирром ^ам чивиндай бир ran. Чегаранинг у томонида
халк,аро наркомафия яйраб-яшнаб юрибди. Хатто айрим
мамлакатлар тахтига уз одамларини куйиб, истаган номаъ-
кулчиликларини килиб юрганларини бутун дунё билади,
тугрими? Билади-ю, лекин чора куролмайди. У ёш Гон­
конг, бу ё™ М ексика-ю Колумбия шунацанги кучли зан-
жир \алк>алари билан богланганки, зУрман деб керилувчи
давлатларнинг тишлари утмай турибди. Бир неча йил бу­
рун Америка Колумбияни афюндан тозалайман, деб >(ар-
бий боск,ин к^лди. Нима узгарди? Хеч нима!

Дунё харитасида нук^адай жойни эгаллайдиган кички-
на районнинг кичкина милицияхонасидаги икки кичкина
ра^бар халк,аро мик,ёсдаги огар вазифани \ал этиш йулла-
рини шу тарзда узаро фикрлашиб топишга уринишди.

***

Райрат уйда димик,иб кетиб, \овлидаги сулага чик^б
ётди. Энди ухлаганда куёш кутарилиб, пашшаларга жон
кирди-ю, Тошкентдан терлаб келган йигитнинг зиёратига
ёпирилиб кела колишди. Пашшаларни \айдащдан фойда
булмагач, FaftpaT кдддини кутариб, уйкули кузларини
очолмай пича утирди. Кейин одати буйича енгил бадантар-
бия кдгсгач, тошдан тошга урилиб шиддат билан ок,аётган

202 Toiptp Мвлшк

сойнинг мушек сувида ювиниб анча тетиклашви. Бошлм-
т г а ана шу тетик кайфиятда рупара келиб, топшири* 6а-
жарилгани \акдаа \исоб берди.

— Машина сенинг участкангга бириктирилди, — деди
бошлик; нохуш кайфиятда. — Бобонгпан мерос крлган бул-
са \ам, сал узингни боснброк мин.

FaftpaT бу юшояни тушунмагандай, эгасига содик хиз-
маткор куринишида сал эгилиб куллук килиб, бу ыар^амат
учун миннатдорлик билдирди. Бу лутфга жавобан Нарзиев
уни узок бир к^шлокдан хабар олиб келишга жунатди.
Гараж бошлюининг таъбирича, Помир тогани ошиб утиш-
га мулжалланган бу машинада то м и кдшлок, йулларидан
юришнинг узи булмасди. Бундан кура эшакдами ё хачир-
дами юриш минг марта афэал эли. FaftpaT ёш булса \ам,
цалдир-кулдур йулда юришдан толикди. У зо* кишлокдая
кайтганда куёш tof ортита ёнбошлаган эли. У гузарга кира
салиб кэдвахонага кдради: пивохурларнинг байрами авжи-
да эди. Нарзиев идорада йук экан, пивохурлик булмагани-
да FaftpaT Мо\идилнинг ёнига учиб чиеддн буларди. Ле­
ки н начора...

Икки согинган дил кош кррайганда учрашди. Кузлар
„0 \, кднчалар согандим сизни, дакдкд мен учун соат
булди, соат кун, кун ой каби утди, тепамдаги куёшни
айрилик, булути Ураб олиб, мени кдйгуга солди“ , деб кич-
Кирса ^ам, \еч бири тил учила булса \ам, „Сизни cofhh-
дим“ , демади. Интилган диллар крвушар илинжида экан,
тиллар гина билан банд булди:

... намунча, эрталаб келган экансиз, узокдан куриб цол-
дим, ... машинали булибсиз, энди ...

FaftpaT энди ran бошламок^и булганида FnppoM пайдо
булиб, уни четга тортди. Райратнинг мутелик билан унга
эргашганидан жахди чикдан Мохдоил, газабини яширмай,
идишларни шарак-шурук килиб йигиштира бошлади.
Битта шиша тасодифан тушиб синган эди, иккинчисини
узи туртиб туширди. FnppoM „Саф ар к^андай Утди, йулда
хитлик булмадими?“ деб суриштирмади хдм. Аксинча, бир-
данига янги топширикка утди:

— Командир, зарур иш бор, ша^арда икки ошнам ку­
ти б турибди. Шуларни олиб, нариги постдан утказиб
беришинг керак.

Слмум 203

— Бугунми?
— Бугун эмас, \озир.
— Ахахон, мен хизматдаги масъул одамман, югур, де-
сангиз югуриб кетадиган дастёр бола эмасман.
— Биламан, йигитнинг гули. Биринчидан, бу хизматда-
ги одам бажарадиган иш. Тез бажариладиган ишнинг нарх-
навоси бошцача булади. Тезкорлик учун мукофот бор.
Чавандоз булибсан, — Рирром шундай деб машинага кдраб
нмо кдлиб куйди: — Аргумокдинг кишнашини эшитдик,
энди оёк,парини бир курайлик, яхита чопмаса, алмаштириб
берармиз.
— Х,озир \еч боролмайман, хужайин мажлис чакириб
куйган;
— Узингни бозорга солаверма. Хужайининг областга
кетган.
— Каттаси кетган булса, кичиги бор.
— Узингни бозорга солма, деяпман. Себзорлик йигит­
нинг илтимоси ерда крлгунча узи ерда чиригани яхши, а?
Райрат яна бир оз уйланган б^либ, к^нди. Рирром
ша\арнинг кдерида, кандай одамлар кутиб турганини
билдиргач, Мо^идил томон юрди:
— Мо^ий, бизнинг зарур ишимиз чик,иб колди. Эрта-
лаб цаймок олиб куйгин, нонуштага иккита себзорлик
биллалашиб кирамиз.
Мо\идил жа\п билан лабини буриб, цошларини чимир-
ди. Бу лаб б ур и т \ам, к,ош чимириш \ам аслида Райратга
аталган эди. Йигит буни фахмлаб, айбдорларча кулимси-
раш билан узини \имоя кдлган булди. Рирром к^зга рашк
эмас, \ирс билан караб олгач, шошганича изига кдйтди.
Райрат Мо\идилнинг бушашини мактаб муаллими синф
бурчагига тур газиб куйган айбдор боладай жимгина кугди.
К,изга гапирса, яхши жавоб олмаслигини билгани учун
пештахтага якднлашмади. Мо\идил атай ишини чузди, дам-
бадам йигитга угринча кдраб, „жазо муддатини“ узайтира-
ётганидан узидан узи мамнун булди. „Жазо муддати“ га
сабр кдлиш яхши самара берди. Мохддил жахдцан тушди.
Кизнинг к,алби согинч билан уриб турганда арзимас жа\л
унга к,анча вацт хукм утказиши мумкин экан? Севган
юракни уртаган согинч уз кудратини ишга солган онда
арзимас жа\лни ма\в этиб, нозга айлантириб бериши ки-

204 Тоодир Малик

йин эканми? Хуррам ишк, мавжуд экан, аразнинг умри

гоят к^скд булади.

Мо\идил Райратнинг машинада кузатиб куйишига

рози булмади. Йигит унинг инжик^игига куниб, ёнида

пиёда кетди.

— Тошкентнинг кизлари яхши кутиб олишаими? Тоз-

за сожниб кетишгандир? — деаи Мо\идил йигитта кдрамай.

— Тошкентнинг кдзлари мендакд йиппта цэрамай к$-

йишган. Дарахтни силкитса, мента ухшаган милиса ёжла-

ётганмиш. У ёк-бу ёеда царашга ва^г \ам булмади, бор-

дим-у, вазифа олиб изимга кдйтдим. Ишонмасангнз, ана,

Шухратдан суранг.

— Шунакдми? Албатта сУрайман. Ундан олокн с ю На-

зирага учраб, Уртогингизнинг фариштадек оппок эканига

гуво\лик бериб куйинг. Иккита Урток; бир-бнрннгнзни

бекорга гуво\ кдлмаётгандирсиз?

Бу гапни эшитиб, Райрат отиб кулнб юборди.

— Крйилман! Тезкорликда \еч ким к^зларга етсишайди!

Аслида м е т о д а пандава^иларни \айдаб, милисага фацэт

кизларни олиш керак.

— Ха, энди шу етмай туруади...

Мо\идил шундай деб бир оз жим юрдн.

— Мак^аган китобингизни У1916 чикдим, — деб мавзуни

бирданига буриб юборди.

— Кдйсини?

— „Уткан кунлар“ ни. Китоб ёкмади.

Бу шарттакилик йигитни ажаблантирди, \атто гап то-

полмай к,олди:

— Нега? Хаммага ёцдан... факдг сизга...

— Отабек яхши одамми?

Кутилмаган бу савол гапга чечан Райратни шошириб

куйди. Кдзнинг мак,садини тушунди: „Яхш и", деса, Зай-

набга уйланганини пеш кдлиб, хотинбозликда айблаши

тайин. Отабекни ёкдадими, демак, узи \ам хотинбозликда

гумон килиниши мумкин. Кдзга китобий тарзда жавоб

беришдан узга чора топмади:

— Албатта, яхши одам, лекин уша утмиш урф-одатла-

рининг курбони. У пок севгининг рамзи. Кумуш учун

жонини беришга \ам тайёр.

— „Жонини беришга тайёр?“ Нега бермади уша жонини?

205

— Керак булса... берарди.
— Керак эди! „М ен сизлар топган кизга уйланмайман“ ,
хгб <зини осиб куйса булмасмиди?
FafipaT тухтаб колди. Киз хам жавоб кутгандай тухта-
ш FaftpaT кизнинг гаплари жиддийми ё мутомбирлик
»¿чяптими, фарклай олмади. О возила жиддий оханг бор,
«скин овоз алдамчи булади. Алдай олмайдиган кузларни
»лришга эса куча коронгалиги монелик киляпти. Кутил-
ыаганда киз кулиб юбориб, йигитни нокулай ахволдан узи
•отцарди.
— Булмасди! Отабек узини осиб куйса, китоб ярмига
бормай тугаб коларди. Кумуш хам улмасди, унга \еч ким
зчинмасди... Мактабда „Кумуш ва Отабек — чин мухаббат
згаси“ деган иншо ёзганимизда Назира муаллима опамиз-
нинг эсини чикариб юборган.
-Н ега?
— „Иккаласи \ам чин мухаббат эгаси эмас“ , деб ёзган-
ла. „Аввало, Отабек иккинчи хотинни олганидан кейин
Зайнабга хам бирдай кдраши керак эди, Кумуш Тошкентга
келгач, Зайнабга китмирлик кдпиб, унинг ж иж га тегди,
узининг улимини узи сотиб олди“ , деган иншода имло
хато булмаса хам икки бахо куйилган.
— Сиз нима деб ёзгансиз?
— Менми? — Мохидил „Айтайми ё айтмайми?“ деб
иккилагандай сукут сакдаци, кейин афсусли охангда деди:
— Мен... хозир отабеклар колмаган, деб ёзганман.
Менга хам икки куйишган.
— Кумушлар-чи? Крлганми?
— „У бетингизга Зайнаб урсин“ , дейдиган кумушлар-
ми? Тошкентда балки крлгандир. Лекин Ясситепада буна-
Каси йук!
Мохидил кескин охангга кучиб шундай дегач, тез-тез
юриб кетди. Оханг кескин булгани билан, ran Райратга
ёкди. Уйга якин келиб колишгани учун кизнинг изидан
юрмади. Мохидил ховлига кириб кетгандан кейин хам у
томон караб тураверди. Кейин изига кайтиб, милиция
идораси олдида турган машинасига утирди. Навбатчи „К,а-
ёкка кетяпсиз?“ деганича колаверди.
FaftpaT шахарнинг дарёга туташ томонидаги ресторан-
ни кийналмай топди. FnppoM ресторан ташини хам, ичка-

206 Tojgup Малик

рисини \эм аник, тасвирлаб берган эли. Пойгакдаги очик,
дераза кэршисига куйилган стол атрофида икки киши ути-
рарди. Стол устила очилмаган битта шампан виноси ва
битта коньяк куйилган. Иккала хуранда хам бир-бирига

ухшайди: бадк,овок; Милиция лейтенантининг индамай ке-
либ утириши уларни ажаблантирмади.

— Кушчаларга аталганмиди, учиб келишмадими? — де-
ди FaftpaT шампан билан коньякка ишора килиб.

—Энди келишятуши, сен хуркитвординг, —дели бад-
крвокдарнинг бири.

—Хуркитган булсам, принта-Урин онаси упмаганлари-
ни узим топиб бераман.

Бадкрвокдар бир-бирларига маънодор кдраб олишгач,
гап-сузсиз уринларкдан туришли. Официантни олднндан
рози кдлиб кУйишганмиди, у \ой-\ойлаб йулларини тус-
мади. FaftpaT эса шампанни кУлти^лаб, коньякнм эса ка­
лига олиб, улар изидан ташкарига чицди. Бадково^лар
унинг бу \аракатидан ажабланишди.

—Исрофгарчиликни ёмон кураман, —леди FaftpaT улар-
га изох бериб.

Бадкрвокутарнинг бири ёнига, иккинчиси оркд Урин-
дик;к,а утирди. Жиноят олами билан богланган милиция
ходими учун бу \олат гоят хавфли эли. Хеч кдндай эхтиёт
чораси кУришга улгурмади \ам. Шахардан чиккунларига
кддар жим кетишди.

Хамро\лардан садо чикдвермагач, FaftpaT шинаванла-
лардан эканини билдириб куйиш учун яхши кайфиятда
ran бошлади:

— Индамай кетаверамизми? Хеч булмаса танишиб
олайлик?

— Танишиб нима кдласан? Биз сени таниймиз, шунинг
узи кифоя. Бизни Ула-Улгунингча бошкд курмайсан, —

деди ёнида утирган бадкрвок йулдан куз узмай.
— Ула-улгунимча хали куп тоглар емирилиб кетса ке-

рак... — деди FaftpaT унга бир караб олиб. — Хавотирлана-
ётганга ухшайсизлар. Чучиманг, зиён-захматсиз етказиб
кУяман. Мол куп булса, одамнинг хавотири хам куп булса
керак, а?

— К^накд мол? — Бадцовок, чучиб тушгандай кескин
бошини буриб унга кдради.

Слмум 207

Райрат ундаги узгаришни сезса-да, узин и билмаганга

.талиб, ^атто меров одам о^ангига к^чиб деди:

— Кднакдлигини мен кдйдан билай? Герами, кокоинми

г нашами?

Гапини тугатмай, оркддаги бадковокринг темирдек пан-

жаси унинг елкасига тушди:

— Следи за базаром! Кднакд гера?

— Сен бизни ким деб уйлаяпсан? — деди ёнида утирган

бадкрвок хотиржам о\ангда. — Биз к,иморбозмиз, уйинга

кетяпмиз.

— Хазиллашдим, жа\лингиз чи^масин. Жасур акам ме-

ни \ам бир кунмас бир кун катта уйинга олиб боришга

ваъда берганлар. Балки уша уйинда учрашиб колармиз.

Узим милиса булсам к^мор жони-дилим. Милиса мак-

табида укиётганимда хдмманинг чунтагини кркиб олардим.

Шунинг учун менга „Ш улер" деб лацаб беришган эди.

Милисанинг шулер булиши к^зик,-а? Икки марта у^ишдан

\айдамок^и булишган. Лекин милисанинг ичида \ам битта

шулер булсин, деб аяшган.

— Закрой поддувало, — деди орк,ада утирган даргазаб

бадкрвоц. — Сен биз билан бунакд \азиллашма, бола. Ти-

линг куйса майли-ю, бошк,а ерингта утиб кетса, кртморни

нариги дунёда уйнайдиган буласан.

— Бу гапингиз \ам зур булди. Улсам, у дунёда нима

кдламан, деб ташвиш чекиб юрувдим. Гулдай \унар билан

у дунёда хор буларканманми? Унакдсига ^ам, бунакасига

\ам, акахон, сизлар билан бир-икки ташлашиш такдири-

мизда бор.

Райратнинг шинавандалиги иш бермади.

Яна бир-икки \азилига кдмок, лагерида угрилар тили-

дан учиб турадиган \ак,оратли, ^атто пуписали жавоб ол-

гач, жим кета крлди.

Оркддаги бадкрвок?шнг аввалбошда „Гапингни уйлаб

гапир“ , кейин „Ю м огзингни!“ дейиши \олва эди. „Надо

посадить его на бубуку“ дегани жиддий ого\лантириш

булди. „Буни бесокрлга айлантириб куйиш керак экан“

деган маънодаги бу гапни хдтто айрим милиция ходимлари

х,ам тушунмаслар, лекин Райрат п^писанинг тез орада

хукмга айланиши мумкинлиги хакдда кайсидир китобда

ук^ган эди.

208 Tojptp Ыммпс

Кдшлок кучаларндан Угнб, Яссителага црраб юрншма-
ли. Унча баланд булмаган довонга е ппдгач, оркр томонван
зардали буйрук янгради:

— Шу ерда тухтат.

— Жасур акам тайинлаган хойга \али етиб бормадик-

ку? — деб ажабланди FaftpaT.

— Тухтат, дегандан кейин мадааданалик кдлмагин-у.
тухтат, — деди ёнида утирган бадковоц, — бу ёгнга йулни
Узимиз биламиз.

FaftpaT машинани тухтатиши билан иккови бараварига
тушиб, чинданам бу жойларни яхши биладигандай, юцори-

га Урлаган йул буйлаб юриб кетдилар. FaftpaT жойила

утирганича уларни кузатди. Рирромнинг топшнрига, бу-
ларнинг эса ярим йулга етмай тушиб колишлари уни чин-
дан \ам ажаблантирди. Бундан мадеад не эканини билол-
май, боши кртди. Бадкрвоклар икки юз кддамча юришгач,

дарахт панасида турган машина чнрогинн ёкди. Faftpar куп

уйламади, „Бу ёга энди таваккал“ , деди-ю, уларнинг изи-
дан тушди.

Хайдовчи пешкузгудан ортга кдраб, йуловчиларини
ого\лантирди:

— Машинанглар оркдсига кдйтмади.
У айтмаса \ам бадковоадар Райратнинг изма-из келаёт-
ганини билиб утиришганди.
— Келаверсии, — деди бири хотиржам равишда.
— Анави крядан утиб олгандан кейин секинлатайми,
етиб олса, кулай жой бор, бурилишда сиедб, асфаласофи-
линга жунатвораман. Тирик милисадан кура, улиги яхши,
нима дедингиз?
— Сен уз йулингни билгин-у, бошкдсига аралашма
Агар у улса, патрон узингни асфаласофилинга жунатади.
Бу хдйдовчи FaftpaT каби шинаванда эмасди, унга бит-
та ran кифоя кдлди. Довон ошиб, ман зилга етгунларича
OFH3 очмай, жим кетди.
Атрофи икки кулоч баландликдаги девор билан урал-
ган богнинг ланг очиц темир дарвозаси машина киргач
\ам ёпилмади. FaftpaT бу атрофга биринчи келиши эди.
Тухтаб, атрофга назар ташлади: чала курилган иморатлар,
атрофи деворлар билан уралган сер\ашам уйлар... Кяпилок;-
ларда \ о в л и н и бунак,а баланд девор билан урамайдилар.

игУМ 209

кал-хат кирмаслиги учун \афсала кдшсалар панжара би-
1>>. йуцса, четан билан ихота кдлиб куя к,оладилар. Де-
и;. бу ер кзншлок, эмас, ша^арликларнинг дала-боглари.
*Арат шу тухтамга келиб, очик крлган дарвоза томон
^ии Остонанинг к,ок, уртасида машинасини тухтатди.
*овли турида икки к,аватли уй. Уй олдида бояги машина,
•адкрвокдар тушиб, ичкари киришга улгуришибди. \ а й -
ч^вчн эшикни очганича кимнидир кутиб турибди. Уйдан
■мрром чшфб келиб унга як^нлашди. Х айдовчи нимадир
:-ггэч. дарвоза томон кдраб бош иргаганича кулиб, унинг
гткасига уриб кЗ'йди. Шундан сунг ^айдовчи урнига ути-
г^иб. машинасини оркрга юргизди. Райрат *ам машинани
•ислантириб, унга йул бушатди. Кейин дадиллик билан
ичкари кирди. Рирром эинапояда турганича унинг маши-
чадан тушиб келишини кутди.

— Х,а, командир, кечаси нега одамларни куркитиб
«орибсан? — деди у кувнок, о^ангда.

— Кира х;акини туламай кетворишди, ошналарингиз
номард экан, — деди Райрат.

— Ишни сенга мен буюрганман, йигитнинг гули, кира
\ацини хдм мен тулайман. Сен „гера-пера“ деб нега улар-
нинг бошларини кртирдинг? Уларнинг „чернота“ га алок,а-
лари йук;. Улар к,имордаги шерикларим. Уйиндан кейин
буладиган кутилмаган зарбалардан мени химоя кдгсиб ту-
ришади.

— Тушунарли.
— Нимаси тушунарли?
— Бугунги киракашлигим синов экан, тушундим.
— Бе, себзорлик хамша^аримни синаб жинни булиб-
манми? К,ани, бу ёк,к,а юр, кутлуг уйдан курук, кетма.
Кара, ша^арлик бойваччадан ютиб олдим, куришга-куриб,
узи бир кун \ам турмабди бу уйда. Югурганники эмас,
буюрганники-да!
— Синовдан утган булсам, ишимга бора колай.
— Энди кетиш йук, уз оёгинг билан ме\мон булиб
келибсан, юравер, озгина отамлашамиз.
Райрат худди ноилож к,олган кишидек иккиланиб,
Рирромга эргашди. Мезбон уни \овуз буйидаги шийпонга
бошлади. Шийпон ме^мон кутишга тахт кдлиб куйилган
эди.

14 — Ё лго н у м и д л а р д а ш т и

210 Т04м? Ш .нпг

— Кунглимга яедн сунм бфхыаса, то м о п п ш н щгч нарса

угмайди. Сени менга Худо еткааои, — Рирром шундай деб,

узи турдан жой олди-да, кутилмаган бахтдан 1(увонган

одамдай кафгларини бир-бирига ишк^ди. — Би-ир маишат

кдлайлик. Афсуски, кушчалар Кейинги келишингяа

июси елкантта икки кушчани к^ндириб к^ймасам, баша-

рамга туфлайсан.

Рирром чунтагига кУл юборди. Райрат яна карта чюоа-

рилишини кутган эди. Рирром каргалар Урнига чунтагидан

икки сурат чикдриб Райратга куз-куз цилди:

— Кдлай, буладими?

Рирром уйлаган режага мувофик, Мо\идил билаи На-

зиранинг суратларини курган Райрат ё антрайиб црлиши,

ё газабланиб, сапчиб тушиши керак эди. Режанинг амалга

ошишига бир ба\я колди: Райратнинг юрагида газаб ути

ёнди-ю, лекин сиртга чицмади, ирода тугонини бузишга

курби етмай, ичини куйдириб колаверди. Бу куйиш цан-

чалик азобли булмасин, Райрат узини тугди. Суратларга

эътиборсиз кэраб куйди:

— Факдт пиво сотади, десам, бу ерда амакисининг хиз-

матларини хдм кдгсадими?

Эътиборсиз ва хотиржам о^ангда гапиришга уринган

эди, лекин газаб оташи овозини сал титратиб, \олатини

ошкор кдлиб кУйди. Суратни курсатиб Райратдан куз уз-

май тикнлиб турган Рирром голиб одамнинг кувончи би-

лан жилмайиб, суратларни кераксиз матоадай стол устига

ташлади-да, кдцзд ёнида турган карта тупдамини олиб,

чийлай бошлади. Рирромнинг уткир ниго\и узига дератил-

гани учун Райрат суратларга цараб хам куймади.

— Бугун келиб колишингни билганимда курк булган

бу товукчаларни олиб келиб, катакка солиб кУярдим. Эг-

нингга шим битганидан бери бунакд маишатни курмаган-

сан, укахон. Кдни, сал очил, тухум босгандай жим утириш

сендай йигитнинг гулига ярашмайди. Биз бегона эмасмиз,

олдинига хамшахар эдик, энди шерикмиз.

— Нимани гапирай? Топширигингизни бажардим...

Изингизни астойдил кузатишаётганини узингиз \ам била-

сиз. Менинг айтишим ортикча. Татар хотинлар илиниб

крлган тузок сизга аталган эди, буни хам тушунгандирсиз?

Бу гапни эшитиб Рирром астойдил кулиб юборди.

Слмум 211

— Тузок; менга аталибдими? Менга-я! Бу туэокди сенинг
хтварс ошналарингга узим атай ташлаган элим. Боплаб
«иинтирибманми? Изимга тушишса тушаверишсин. Изга
-\шиш боища, ушлаб кдмаш бошкэ. Менинг изимга туш-
•анлар ахлатимни босиб юраверали. Сен бунлан цдйтурма,
йигитнинг гули, к,анотимга кирлингми, энди милиционер
>мас, миллионер булишни уйлайвер.

— Бошкэча уйлашнинг хожати хам йук* миллионерлик-
кл бошлаяпсиз-ку? Хозирнинг узида бой хис крляпман
узимни. Эскиларнинг „Усма кетар, цош крлар“ деган гапи
бор экан. Менинг боболарим Тошкентни ётк^зиб-тургаза-
лиган зур бойлардан булишган. Чархпалак айланиб келиб,
шу замонда менинг кдршимда тухтади. Такдиримнинг ка­
лити сизнинг кулингизда экан, мен кдокда кочаман?

— Яхши гапирдинг, — деди Иирром. — Хдмманинг мил­
лионер булгиси келади. Лекин сен бу йулда беш-ун чаца
топмай улиб кетишинг \ам мумкин.

— Ким улдиради? Сизми?
— ~\е, тентак! Мен шеригини улдирадиган номардга ух-
шайманми? Сенга очигани айтайми? Мен а\мок, эмасман.
..наркота“ га аралашиб крлганим узимга хам ёк?лайди. \ о -
зир хукумат билан к^мор уйнаяпман. Уч-турт кул ктгишим
мумкин. Лекин доим ютиб булмайди. Пайти келганда а*уь
ни пешлаб, секи-ин уйиндан чикишни хам билиш керак.
Бир-икки ишдан кейин этакни йигиштириб, узимнинг
хунаримни кдпаман. Лас-Вегаснинг казиноларинн гуллат-
сам, армоним к;олмасди. Мен учун дунёда кдморбозликдан
халолрок иш йук.. Агар бир кун кУлимга карта олмасам,
жинни булиб коламан. Укахон, бир илтимосим бор: агар
сендан олдинрок, улиб колсам, кафанлатиб овора булиб
утирма, лахадга шу картани бир сидра ёйиб к^йсанг етар-
ли, менга юмшок, тушакдан шуниси афзал.
Бу ахмокона хазил ёк^аса хам Райрат кулиб куйди.
— Нега куля пеан?
— Туя хаммомни орзу кдлган экан.
— Гапимни бемаъни дема, астойдн." '^Чтяпман.
— Гап бемаъни эмас-ку... лекин одамга аввал уша лахал
насиб этиши керак.
— Гапинг сассик, булгани билан туппа-тугри. Улигимиз
бирон балчикда ириб кетиши хам мумкин. Кел, чирик

212 Тодир Малик

гаплардан гаплашмай, бир-икки кЗ'л ташлашайлик. Ундан
олдин биттадан оламнз.

Шундай деб кдлахларга коньяк куйди. Райрат унинг
харакатларини диктат билан кузатди. Рирромнинг бирда-
нига очик, гапга утиши ё а\мокдиги, ё телбалиги аломати
эди. Холбуки, гаплари охангида бу иллатлар сезилмади.
Шу сабабли Райрат фикрларини жамлаб, янада сергаклан-
ди. Унинг \ар бир сузини та\лил кдпди.

Бу оламнинг одамларн сирларини бекорга ошкор кдп-
майдилар. Бу ошкоралик ортида бир шумлик ётган булади.
Тугри, Рирром картани очиб уйнашни яхши кУраман, дей-
ди. .Пекин наркомафия олами киморбознинг омонат чайла-
си эмас. Ундаги хар бир одамнинг \аёти кдл устида була­
ди. Сал о™шдими — тамом, бу дунённнг самумини уша
захоти топади. У дунёникн эса, Худога маълум...

Рирром килкуприкда осонгина тоймайди. Райрат хам
кдлкуприкка оёк, куйган. Унинг тойиши хам мумкин эмас!

— Як,инда Одессадан олиб келдим бу жонон коньякни.
Факэт энг азиз ме\моним билан ичаман, деб ният кдлган
эдим, — Рирром кддахни Райратга узатиб, таъкидлади: — Ту-
шундингми? Энг азиз мехмоним!

Рирром бир кутаришда ичиб, шоколаддан тишлаб газах
к,илди-да, чукур нафас олиб хузурланди.

— Сен билмайсан, мен оддий кдморбоз эмасман. Мени
бу ё™ Брестдан у ёга Читагача хурмат килишади. Нимага-
лигини айтайми? К^мор фак^т карта чийлаш эмас, калла-
ни ишлатиш керак. Каллани ишлатмасанг, „чиграш“ли-
гингча улиб кетасан. Акути-акуиш шериклар билан ёнма-
ён утириб, худди нотаниш одамдай ташлашиш нималигини
сен хали билмайсан.

— Биламан, — деди Райрат.
Унинг ишонч билан шундай дейиши замирида „М ен
сиз айтган хом-хатала ёш уйинчилардан эмасман“ , деган
маъно яширинган эди.
Рирром бу ишончдан ажабланди:
— Биласанми? Кдни, менга тушунтириб бер-чн?
— Сиз менинг акахонимсиз, лекин уйин пайтида бего-
намиз, бир-биримизни танимаймиз. Бугун Киевда киши
билмас шерик буласиз, уйинни кдзитиб берасиз, лекин
биринчи галда сизни кркиб оламан. Эртага Красноярда сиз

лмум 213

»снинг тумшугимни ерга ишкаб, шип-шийдам кдласиз.
Чфофимиздаги лохлар эса кулок кокиб утираверади.

— Кейин оркамиздан „шулер“ деб сукишади, шуниси-
-!И чала коддирдинг. Олдинлари мени куп сукишарди,
vojup тилларини тийиб колишган. Мен казо-казо уйинчи-
ирга хукуматни чадштиш йулини ургатиб куйганман. Бир
инли Россиядагиларнинг пайтавасига курт тушиб к,олди:
• ларда киморбозни „товламачилик“ моддаси билан кдмай-
онган булишибди. Москвада зурлар йигилишди. Менам
бордим. 0 \-во \ килишаётган эди, бир ran билан тинчит-
лим: „Россияда шунакд к,онун булса-булар. Совет Иттифо-
цн битта Россиядан иборат эмас-ку? Ун туртта республи-
када йук-ку бунак,а крнун. Бугун Крзористонда уйналаринг,
зртага Кдрризистонга утларинг. Индинга Туркманистон-
нинг са\росига утов тикиб уйин бошлаларинг, милиса
дегани эллик йилда з^ам \ид ололмайди“ . Боплабманми? —
Рирром уз ишидан фахрланиб, лабини чупиллатиб куйди-
да, яна кддах^арни тулдирди. Бу сафар бир кутаришда
бушатмади, ярмини ичди. Райрат \ам унинг килирини
такрорлаб, гапига жимгина кулок тутиб утирди. — Кимор-
бозларнинг „гусар“ деган тоифаси бор, эшитганмисан?
Сиртдан кдрасанг, ккморбозга ухшамайди. Яхши кийинган,
маданиятли. Биттаси офицер, биттаси инженер, \атто про-
фессорга ухшаб юрадиганлари \ам бор. Ёш булганим учун
мен узимни „аспирант“ килиб курсатардим. Кулимда доим
Маркснинг „Капитал“ деган китоби буларди. Лакмаларни
ишонтириш учун шу китобни уртага куйиб куярдим. У ер-
бу ерини укиб, ёдлаб \ам олган эдим, гапни \ам кийгиз-
ворардим. Бир куни Москванинг „Внуково“ сида бир
лакмага дуч келдим. Акасининг улигини Ёкутистондан
олиб келиб, энди Калининградга учиши керак экан. Дар­
ров *ид олиб, уйин га тортдим-у, бир пасда чунтакларини
кокиб одним. Охирида акасининг тобутини гаровга куйиб
уйнайман, деб туриб олди. Тобутни бекорга куймаган:
Ёкутистонда ишлаган булса, албатта тилласи булади. Тил-
лани чунтакда олиб юролмайди, балки улик акасининг
корнини ёриб яширгандир, деб уйладим. Тобутни \ам ют-
дим. Бир махал мен билан ran талашиб крлди. Нима эмиш,
менга нукул уттиз бир, унга факат уттиз чикканмиш. Бу­
нака киска уйинда дама KapFa билан валет таппоннинг тез-

214

тез бирга келиши мумкинмасмиш. С е кин ran кавласам, у

\ам узимга ухшаганлардан экан. Додахухаларданлигинн

билиб, сал ён босдим. Бнрпасда огайни бфжиб долдик.

Унга эргашиб менам Калинин гранта хунавордим. Бир

\афта кУйиб берди, шахринн роса гуллатдиы. Хайрлашар

пайтимда мен бнлан яна яккама-якка ташлапмб, хокавай-

рон булди. Айтадики, битта картада уйналса, зллик минг

марта кун тикилганда бир мартагина йигирма тувдиз

чикртши мумкин экан. Беш миллион марта кун тикилганда

бир марта ё утгиз ё уттиз бир чюеджан.

лар аник, \исоблаб чикншганмиш. Мен матемаггнкла-

рингни олиб кел, Ургатиб кУяй“ делим.

Рирром узн тУкиган ёлгонлардан узи хузурланувчи

хирпа тоифасидан эди. Узин и кукларга кутарувчн ёлгони

бугун тугридай туюлса, икки-уч такрорлагач, туциганлари

хаёлида \акикдгга айланардн-ю, узи хдм чинакамига ишо-

на бошларли. Бугун „Америка президенти билан бир кУл

ташлашиб, пачагини чикариб ташладим“ , деб \азил о\ан-

гида айтса, кейин-кейин янги-янгн ёлгонларни кУшиб,

ярим йил ичида Американи ютиб олган, халкини е д ш а т

килгани учун ютукдан воз кечган булиб чикдрди. Ёлрончи

тукиганларига узини осонгина ишонтиради-ю, аммо аггро-

фидагилар овсар эмаслигини унутиб куяди. Ёлтон мартов

авжига чикканида бировлар гуё ишонгандай булиб калака

кила бошлайдилар, яна биров исте\зо билан кулимсираб

Куя колади. Райрат у тоифадан *дм, бунисидан \ам эмас-

ди, то кати ток булиб, ran энг кизик жойига келганда шарг

узди:

— Пул нима булди?

— Канака пул?

— Додахужани хонавайрон кнлибсиз-ку?

— Хонавайрон килишнинг завки хдм бор, хатари \ам

бор, укахон, — деди FnppoM афсус билан. — Катта пул ют-

ган одамнинг уйига тирик кдйтиши кийин. Ака-ука тути-

ниб, хддя килиб юбордим. Бунака ошналарим куп, хор

булмайман.

Рирром кдпа^ни бушатди-да, Райрат томон битта карта

ташлади.

— Омадингни синаб кур, балки беш миллиондан битта-

сида бахтинг гсулиб колар.

*"7М 215

— Бахт неча марта ютишда эмас, биттада кднча кггиш-
аь. деб Ургатган менинг устозим. Таркагинг, уйнасак уй-
«ок.

— Нимани тикасан?
— Бор пулимни.

— Сарик; чакдларингга шунлай жонон картани овора
WB-исанми? Кел, бошланишига иккаламиз \ам жонимизни

~шкамиз. Х,ар \олда жонинг чунтагингдаги чакдлардан кдм-
«трокдир, а?

Рирромнинг тили ran билан, бармо^ари карта билан

бонд эди. Тупдан учтадан картани ажратиб ташлагач, Faft-
ратта „Хозир пачаринг чикдди, бола!“ дегандай масхарао-

чуз тикидди. FaftpaT шошилмай картани кулига олди, худ­
ай атрофида бировлар муралаб турганлай бир учини аста
очиб курди-да, енгил тортгандай булнб, рацибига карали.

— Карталарингни очавер, бойвачча, омадли булсанг,
жонинг фойдага колади.

FaftpaT унга тикилганича карталарни битга-битта шо­
шилмай очди: учта валет чикди, биттаси таппон эди.

— Узингга ухшаган хом йигитчалар чик^бди-ку? — деб
ишшайди F h ppom . — Сен хдли уйинчи эмассан, чиграшсан,
бу аэфолингда кучадаги манка болларнигина ютншинг
мумкин. Сенинг бу валетларингни эски калишимга патак
\ам кдлмайман. Яна юткиздинг, йигитнинг гули!

— Аввал кдраб куйинг карталарингизни, — деди FaftpaT

овозини кутариб.
— К,арашим шарт эмас, мен аввалига сени генерал

киламан.

Шундай деб тепадаги картани очди-да, чиллик „туз“ ни
Райратнинг чап елкасига, кейин K,apFa „туз“ ни унг елка-
сига куйиб, болалардай кийкириб кулди. Сунг „Сенга ге-
нераллик кам, сен энди маршалсан“ , деб учинчи „туз“ ни
пешонасига ёпиштирмокчи булганида Райрат чакдонлик
килиб бошини бурди. Лекин Рирром бу сафар ундан чак,-
крнрок, чикди: FaftpaT киприк кокишга улгурмай, пешона­
сига ок туппонча тиралди.

— Жонингни юткиздинг, маршал бола. Хазиллашиб
уйнагандик, деб валдирама! Хозир отиб ташлайверайми ё

фора берайми?
— Аяганингиздан фойда борми, отиб ташлайверинг.

216 То^ир Малик

— Зурсан-ку! Ким улимдан куркрайни, биласанми? Ха-
ётдан туйганлар куркмайди. Тезрок, улиш учун барона к,и-
дириб юришади.

— Худди шунакасини якинда партия аъзолигига кабул
Килишибди, эшитмадингизми?

Пешонасига туппонча тиралган одамнинг талвасага ту-
шиш урнига кувнок \азил о\ангида гапириши Рирромни
гашлантирди. Унинг отиш нияти йук эди, шунчаки уз
кудратини намойиш этиб куймокчи эди. Эшкаксиз тешик
кдйикда угирган одамнинг атом крейсеридагиларни масха-
ралагани каби Райрат \ам уни писанд килмади. Рирром
туппонча тирашини ^азил эканини билдириб куймокчи
булгандай:

— Эшитган булсанг, айт, — деди.
— Битта лакмани партия га олишмокчи экан. „Ленин
ким?“ деб сурашса, „Танимайман, бизнинг кишлокда
бунакаси йук“ , дебди. „Капитал“ ни ким ёзган?“ дейишса,
„М ен ёзмаганман, т^ртинчи синфгача аранг укиганман“ ,
дебди. „Ичасанми?“ деб сурашибди. „Ичаман“ , дебди.
„Чекасанми?“ деб сурашибди, „Чекаман“ , дебди. „Бегона
хотинларникига борасанми?“ деб сурашибди. „Бораман,
ахир эркакман-ку!“ дебди. Шунда райком секретари „Биз
сени партияга кабул киламиз. Коммунист булганингдан
кейин ичишни, чекишни, хотинларга юришни ташлай-
санми?“ деб с^рабди. „Ташлаш керак булса ташлайман“ ,
дебди. Шунда кексалардан бири охирги саволни берибди:
„Партия учун жонингни беришга тайёрмисан?“ „Тайёр-
ман, — дебди лакма. — Ичмасам, чекмасам, хотинга юрма-
сам, менга бунака жоннинг нима кераги бор?“
Рирром узини зурлаб кулиб, туппончани чунтагига
солди:
— Сен гапни чувалашга устасан. Лекин мен уша лак-
мангга ухшаб \аётдан туймаганман. Жонимни \еч кимга
бермайман. Энди мен сен учун азроилман. Хозугаган пай-
тимда уддирсам \алол булаверади. Энди Худо мени гуно\-
кор килмайди. Кел, яна бир кул ташлаймиз.
— Улик нимасини тикади, кафанлиги \ам йук-ку?
— Сен узингни пастга урма. Агар мени улдирсанг, ис-
таган балчикка ташлаб кетаверишинг мумкин. Менинг
улигим бировга керакмас. Лекин сенинг улигинг кучада

% яум 217

ггмайди. Бизга сотилган булсанг хам, милиса ошналаринг
тггингни кдциришади. Кидирадими, демак, улигингнн
"1»6. пул ишлаб олиш *ам мумкин. Лекин козир кунга
мгингни тикмайсан. Энди бошкача уйин килам из: мен
мюрнинг нимасидан хузурланаман. айтайми? Куз ол-
■нгга келтир: бир \ариф бор-будини юткизди. Сунгги
тинжи колди: охиргисида 1фш келиб. албатта кггадиган-

мардлик килиб, ё хотинини, ё кизини тикали, — Рир-
с«м шундай деб туп устидаги иккита картани очиб ташла-
и. иккаласи \ам „дама“ чикди, килган ишидан мамнун
'.тиб, гапини ро\атланиб давом эттирди: — Шунда мен
чинг карталарни олаётган бармокларига тикилиб тураман.
«армоклари титрайди, менинг юрагим эса хурсандчнлик­
он кинидан чикиб кетай деб типирчнлайди. — Энди паст
лрталарни бирин-кетин очиб ташлади. — Ш у карталарини
.урганидан кейин лаблари \ам титрайди, башараси улик-
<инг рангидай булиб колади. Мен учун ро^ат ана шунда
Зошланади. — ,Дама“ларнинг устига „туз“ ташлайдн. — Хо-
ини ит карамайдиган хунук булса \ам, юткнзиб куйгани-
1ан кейин шунаканги абжаги чикадики...

— Узингиз-чи? Доим менга ухшаган \арифни эзмаган-
.из-ку? ЗУрларига \ам дуч келгандирсиз?

— Мен ортикча макганмайман, тугри, пул юткизган-
чан, машина юткизганман. Лекин хотин юткизмаганман.
Нимапалигини биласанмн? — Рирром бошини орк ,а таш-
лаб кулди. — Чунки хотиним йУк-да! Сен билан \озир хо-
тинга уйнагим бор. Лекин сен бечоранинг \ам хотининг
йук- Кунгил кувончи учун мана бу товукчаларнг чккала-
миз булиб оламиз. Кейин иккаласини кунга кУ!,миз.

Райрат узининг када\ига коньяк куйиб, бир хуплади-
да, унга норози киёфада карали. Энди у *азил гапларни
уйиб ташлаётган енгил йигит эмас, узида шер \амласини
яширган ботир йигит киёфасида эди:

— Энди бу ёги бачканалашиб кетди.
— Шунаками?
Рирром ундан кузини узмаган *олда калами га коньяк
куйиб, бир хуплади.
— Хдли мен бачкана булдимми? Сен мормонимсан, азиз
ме^монимсан, жонини юткизган жонсиз мех,монимсан.
Демак, бу уйда менинг айтганим булади, — У икки сурат-

218 То^ир Мо.сид-

НИ худой карга

аввал сен танла.

Райратга бу допоц пр ё р а л п н узун

ташлаб, сабр кдоишдан узга чораси йу* а п . „Хар м няай

тентакликнинг \ам чегараси булади-ку, м н и кураиин-чи“ .

деган тухтамга ш и б ,

танлади.

— Дидннгга крйилман, — деда Рирром хунук ншшайиб.

Унинг щзирги овозида за\ар солиш илинжнлагн нлоннинг

вишиллаши бор эди. — Буниси фртопснгники зон, тегма-

ДИН1, бу \ам мардликдан, у т л бола! Майли, \озирча Мо-

\ий сеники б?либ турсин. Кдовахона атрофнда хира паш-

шадай учиб юришинг бекорга эмаслигини бнлардим. Товдэ

\ам биллалашиб чикиб келибсанлар. Июси кулогинг билан

яхшилаб эшитиб ол: бу жонон \аётда киыорда ф м

сенга наснб этмайди. Мо^ийни Худо мен учун атай ярат-

ган. Онасининг камалнб чнкканинн эшиттан бфлишинг

керак? Наркота бнлан утирганларни сенлар июси дун еда

\ам унутмайсанлар. Мен булмаганимда Ойниса ф м оеда ур

калтак-сур каятак б^либ кетарди. Крнундаги уррилардан

булмасам \ам, авторитетларга сузим Старой. Хотинларнннг

камокхонасида юртдошим азоб чекаётганини билиб, бир

имлаб кУювдим, омон колли. Кейин Улат бнлан бирга

булдик, уни хдм кднотимга олднм. Бу ё т н н сУрасанг, угай

амакисиман, деб юрган Б^рон аканг \ам соямда юриб

тирик колган. Кдмовдан т^ ри шу ерга келнб, уйларини

тузатдим, иш бердим. Чункн Мо\ийни отаси \ам, онаси

\ам менга аташган. Одамлар кизларини пирларига назир

килишади-ку? Мен \ам уларнинг пириман-да! Хакнкатни

тулалигича билганинг яхши: аслида Мо\ийни июси йил

аввал хотин килнб олганман. Ун саккизга тулишини кутиб

овоза килмай, ихки йил сабр килдим. Мо\ийга етишгу-

нимча ун олти марта уйланган эдим. Мо^ий етгинчиси,

о.хиргиси. Бунака момакаймокни умримда учратмаганман

Жонимни сутуриб олай дейди! Кечаси буйнимоан кучоклаб

олса, эрталабгача куйиб юбормайди-я!

— Вайсакиликнинг хдм чегараси булиши керакми, ака-

хон? — деди Райрат ижирганиб.

— Хали секта мекинг гапларим вайсакилик булдими?! —

Рирром хрм газабли о^ангга кучди: — Мен уларнинг пири-

Самум 219

юнми? Бу к^з менга аталганми, истасам узим хотин кдпа-
ш н . Хо\ласам, сенга совга кдлиб юбораман. Хо^ласам,
*игитларга узатаман, копток кдлиб уйнашали. Агар...

Рирром бу гапини охирига етказа олмали. Райрат бир
сапчиб унинг гирибонидан олди. Сал нарида пайт пойлаб
турган бадк,овоклар етиб келишмаганида Рирромнинг ка-
♦онлик ^акдцаги гаплари шу оннинг узидаёк, амалга ошиб
цоларди. Бадкрвоклардан бири Райратни силтаб тортиб,
Рирромдан ажратиб олди. Иккинчиси бор кучи билан крр-
ннга тепди. Разаб оташида \ушини йукртган Райрат жан-
говар усулларини ишга солишга, бу хирсларга царшилик
билдиришга \ам улгурмай крлди.

Бадкрвоклар Рирромни стулга уткдзиб, лабига коньяк
тугищци. Рирром хуплаб, кдлк^б кетди. Йутала-йутала,
бир оздан кейин узига келди-да, букчайиб ётган Райратни
уч-турт тепди.

— Олиб тушиб, боплаб куйларинг. Олдига пашша х,ам
учиб кирмасин, — деб буюрди-да, уй томон кетди.

Бадкрвоклардан бири Райратни шалвираган коп синга-
ри елкасига ортиб, ертулага олиб тушди. Иккинчиси эса
кршикдаги к,орадори кукунини сувга аралаштириб, ё»у<д1Ч
оловига тутиб турди. Кейин эм игнасига тортиб, бе\уш
ётган Райратнинг билагига юборди. „Боплаб ц^йларинг“ ,
дейилган буйрук, шу тарзда амалга оширилди.

СУНМАГАН БУРОН

Угрилар оламида ном чикдрган одамнинг бу овлокда
жимгина яшаб юришидан гумонсираган полковник Равша­
нов шздарга тушганда у \акдаги янги маълумотлар билан
танишиб, Ясситепага кэйтгач, Норйигитнинг э^аёти билан
кдзикди: К.ИШЛОК, мактабининг оддий уцитувчиси; мили­
ция™ кизтд'ирадиган хатти-хдракатлари йук^ фак^ат район-
нинг, кишлокнинг номини узгартиришда фаоллардан
булган; ёлшз узи бирор-бир сабаб билан норозилик баён
кдлмайди, атрофида шундай эркин фикрлилар пайдо булса,
уларга кушилади; унинг фаоллиги норозилик хатларини ёзиб
беришдан иборат... Кдйта куриш бошланганидан бери барча
ерда бунакэ фаоллар пайдо булиб кщган. Буларни кузата-
диган бошк;а идоралар бор. Милициянинг иши бошк,а...

-------------------- --------------------------------- --------- Tojgup М алик

Шундай булса \ам Равшановда Норйигит билан учра-
шиб, сухбатлашиш истаги тугилди. Норйигит айтилган
вакгда келди. Равшанов куришаётиб, унинг куаларига ти-
килди. саросима ёки таажжуб аломатлари сезилмади.

Чакирганимиздан ажабландингизми? — Равшанов уни
утиришга таклиф этгач, илиб к,олган чойдан куйиб узатди.

— Иук, Масковга бир-иккн хат ёзганнмиадан бери про­
куратура билан милиса шунаца бир пиёла чойга таклиф
этнб туради. — Норйигит хотиржам тарзда шундай деб ку-
лимсираб куйди.

— Отангиздан долган уйни Бурон Хоживалиев деган
шахсга сотган экансиз?

— Ха, олди-сотди конуний булган.
— Нега сотдингиз? Ота мерос \овли...
— Кискд килиб айтсам: сотгим келуади, сотдим. Лекин
бу кисца жавоб кизикишингизни крникгирмаса керак. Ба­
тафсилрок баён килсам, ran шундаки, отамни сизнинг уша
пайтдаги ^амкасбларингиз олиб кетишгандан кейин онам
бошкд турмуш курганлар. Мен угай errara куника олмадим.
Отамнинг уйига кетиб к°лаверардим. Онам эса угай отам
билан бирга яшашимни истардилар. Уйланганнмдан кейин
\ам отамнинг уйида яшашимга кунмадилар. Онамнинг
кунгилларига караб яшадим. Олтмиш саккизинчи йили
юкорини кучки олиб кетгач, кишлогамизда \ам шунака
хавф бор экан, \озирги жойига кучира бошлашди. Менга
\ам ало\ида жой беришди. Кишлокнинг ярми барибир
кучмади, отамнинг уйлари ^дм кучмаган кисмида эди. Оила
ташвиши купайиб, отамнинг уйлари каровсиз б^либ кол-
ди. Бу одам жой кидириб юрган экан, сота колдим.
— Унинг кдерлик эканини биласизми?
— Ота-онасини Сталин даврида НКВД Сибирга сургун

килган экан.
— Ота-онаси шу ерлик булишганми?
— Мен хдм шуни сУраган эдим, „Бу ерлик эмас, лекин

тогли жойда яшашган“ , деб гапни киска килди.
— Отангиз кдмокка олингандан сунг к^ёкка жунаггишган?
— Билмайман... хат-хабар булмаган.
— Тарихчи экансиз, отангизнинг тарихини урганишга

нега уриниб курмадингиз? „Халк душманлари“ нинг оклан-
ганига куп йиллар булган-ку?

ж м уи 221

— Биламан, улимидан кейин оьутанганларникига Итти-
Мч прокуратурасидан эллигинчи йилнинг урталарида рас-
я й хат келган. Лекин... биз олмаганмиз... Институтни би-
■шрганимдан кейин бир-икки идорага бориб сурииггираёт-
1НИМНИ онам билиб к,олиб, тухтатдилар.

— Бу сизга галати туюлмадими?
— Иук,- Мен онамнинг истакларини му^окама кдлмай-
*ан, кунгилларига кдрайман, му\ими — шу.
Норйигит ичида уйгониб, гимирлай бошлаган хурси-
■шшни жиловлаш мак,садида бошини эгди. Дунёда онанинг
кунглига к,араб яшовчи инсофли фарзандлар куп. Лекин
Норйигитнинг она сузини иккн кдлмаслигига бошкд сабаб
\ам бор. Отасинн олиб кетишганда у беш ёшда эди. Беш
¿шли бола \амма нарсани ёднга му\рлайвермайди. Бугун
эшитганини эртага унугади. Норйигит хдм шундайларнинг
бири. Лекин отасининг хайрлаша туриб, бафига босгани-
ни, „Онангнинг гапига кир, онангни ранжитма, онангни
э\гиёт кдгт...“ деб кулorara пичирлаб айтган гапларини си-
ра-сира унутмайди. Отасини неча юз, балки минг марта
тушида курган булса, шунча марта такрорлайди бу сузлар-
ни. Хозир рупарасидаги одамга ота васиятининг кддри \а-
кдца гапирса, тушунармикин? Бу одамларга кишининг ру-
\ий оламидаги кечинмалар а\амиятсиз, уларга жиноятга
дойр аник, далиллар керак. Бурон билан кизик^птими, де­
мак, Буронни крраловчи бирон нима дейишини кутяпти.
Илмокли саволларига нимадир илинишига ум ид кдлиб
утирибди.

— Угай синглингиз билан муносабатингиз кдндай? —
деди Равшанов к^скд муддатли сукутни бузиб.

— Биз бир крриндан тушганмиз. Муносабатим \ам
шунга яраша.

— Ога-онангиз синглингизни салкам ок. кдпишган экан,
шундайми?

— Бу уларнинг хозушш. Мен оц кдлмаганман. Орамиз-
да улим йу^ экан, у менга сингил булиб кдлаверади.

— Бурон Хоживалиев куёвингиз билан бир зонада ртир-
ганини айтган ми?

— Айтган.
— Нима деган?
— Улганини айтган, бошк,а ran кушмаган.

222 Tojptp M«iinr

—Бу кишлокда яшашни Хоживалиевга кусвкнгиз тав-
сия этмаганми?

—Билмадим, сурамаганман. Уртоц полковник, хуфяла-
рингиз етказишгандир, БУрон бнлан учрашнб тураман
Кунла булмаса хдм, кун ора ана, рУпаралаги чойхонада
бирга нонушта кнламиз. Ога уйимга \ам борнб тураман.
Лекин мен у бнлан дамок ФВДоа сира гаплашмаганман.
Кдмокдан суз очиб, яраспни янгилагим келмаган.

—Сиз зиёли одамсиз, болалар бнлан ишлайаиганлар
киши ру\иятини кузатадиган булади. Бизнннг Хожнвали-
евга \еч кдндай даъвоимиз йу*. Жиноятнга яраша тулия,
жазони олган булса хдм бизнннг ишимиз шунакд, яна жи-
ноятга кдйтмасмикин, деган э^тиётда кузатамиз. Бу одам
оддий кисавур ёки кулфбузар эмас. Бунадаларни „автори­
тет“ дейишали. Ухшатишим куполроц чикра узр: кугурган
бурининг момик, куёнга айланиб яшаб кетишига сиз иню-
насизми?

—Ухшатишингиз чиндан \ам купол чикдн. Ахир сиз
айгтан уша кугурган бури фм кучдан к,олади-ку? Бу одам-
нинг \аёт силласини куритган. Агар одамнинг асли тоза
булса, крн тортиб, яна тозаликка кдйтади. Тугри, мен унда
кдндайдир норозиликларни сезаман. Лекин балчикдан ку-

тулиб, яна балчикда тушадиганга ухшамайди у одам.
—Менга шу хулосангиз керак эди, ра\мат.
Равшанов шундай деб Урнидан турди-да, унга я^инла-

шиб, хайрлашиш учун кул узатди.
Норйигит илмокда саволлар бекорга берилмаганинн, бу

хонадаги су^бат яна давом этиши мумкннлигини гумон
килиб хайрлашди.

Равшановнинг гумони бежиз эмасди. У Норйигитнинг
отаси хдкдда анча маълумотларни билиб келган булса-да,
х1озир айтгиси келмади. Агар \озир „Хоживалиев сенинг
угай уканг булади, сенлар бир отанинг фарзандисанлар“,
деса, белгиланган режалари остин-устин булиб кетиши \еч
ran эмасди.

Норйигитни кузатгач, Нарзиевнинг хонасига кирди.
Нарзиевнинг кайфияти ёмон, капитан Акмаловни тик тур-
газиб олиб, танбех, бераётган эди. Равшанов кириб келма-
ганда балки танбех, чегараси бузилиб, боищача сузларга
утилиши эхд'имоли бор эди.

Нега бошкд излар булмайди? Криминалистларни с и -
i^-mra ол, тузукрок. ишлашсин, бор, ж^на!

Капитан сувга буккан мушукдай бушашиб чи*иб кет-
л ч . Нарзиев „Булар билан ишлаш жуда ofhp“ дегандай
бош чайкдб куйди.

— Машинани прокуратура рупарасига куйиб кетганлар
иэларни й^котишни \ам биладилар. — деди Равшанов. —
Жалиловнинг бармоц излари бор шишани \ам бекорга
ташлаб куйишмаган. Холбуки, бунга э\тиёж йук эди. Ма-
шинанинг барча кисмларида Жалиловнинг бармок излари
бор. Бошкаларники эса йук. Хатто Тошкентдан бирга кел-
ган Комиловннки \ам йут<,. Нега? Негакн, машинани кУ*
йишгач, яхшилаб артиб чикишган.

— Прокуратура навбатчиси *ам анков, кдраса б^лмас-
чиди?

— Милиция машинаси бу ерга бир кунда неча марта
келиб-кетади. Урганиб к,олишган. Уларнинг атрофга бе-
парво карашини жиноятчилар билишади. Менимча, жино-
ятчилар Жалиловни кдиириб топишимизни жуда-жуда
хо\лашяпти. Жалиловнинг тириклиги аник,. Бошца *олат-
да... машинани йук кдпишарди...

— Янги миш-мишларга Караганда Жалиловингиз нар-

комафияга кушилиб, кочиб кетганмиш.
Нарзиевнинг таъна о^ангида „Жалиловингиз“ дейиши

Равшановга малол келса хдм. эътибор бермагандай, босик
охднгини узгартирмади.

— Шу миш-мишга ишондингизми? Якинда келган одам-
ни наркомафия дарров олиб кочарканми? Ким ^зи у? Од-
дий участка инспектори. Наркомафия билан шугулланувчи
одам эмас, бу со\ага дойр махфий хужжатларга алокаси
йук. Хуш, керакмн шунака одам наркомафияга? Айб узи-
мизда, ёшларни буш куйиш керак эмасди.

— Буш куйиш... — Нарзиевга бу ran ёкмай, афтини бу-
риштирди. — Агар ёнини олавермаганингизда аллакачон
думини тугиб юборган булардим.

— Ёшларнинг думини тугиш керак эмас, уларга иш
ургатиш лозим. Юрагидаги ут-оловни тугри йуналишга бу-
риш му^им.

— Комиловнинг ran ига Караганда унингиз Рирром би­
лан ош-катик булиб колган экан. Миш-миш асоссиз эмас,

224 Tojfup Малик

„Ядонда уйга
нибди.
дим-ку, лекнн бунада

Яна бир таъна тошн

мириб, овозини кутаришга махбур б?лди.
—Нима учун

учун Узингиз
дим йукдтди“ деб дод-вой кдласизми ё „Милиция ходими
наркомафияга к^шилиб кетди“, деб ногора чаласизми?

—Билмадим, билмадим... —Раншановнинг кескин гап-
лари таъсир кдлиб, Нарзиев аддидан сал ошганини сеэ-
ди-ю, жойига бушашиб Утирди —Нима десангиз хды. Тош­
кентга узингиз маълумот жунатинг. Айбдор булсам, жазо-
лашар...

—Тошкентга хабар кдлмаймиз. Аввал Жалиловни то-
пайлик, шунга яраша бир иш кдлармиз. Сизни \еч ким
айбламайди, хогиржам булинг. Фадат... ёшларни ё^гирмас-
лигингиз яхши эмас.

—Ёшлар, ёшлар... дейсиз. Узингиз „Жалиловнинг суя-
надиган тогаси бор“, деб турсангиз. Менинг ёшлар билан
ишлашга вактим дам, имконим дам Мутахассисларни

бизга Милиция мактаби тайёрлаб бериши керак.
— Мутахассисларни илм дарго\и эмас, асосан, „\аёт"

деган мактаб тарбиялайди. Асосий хизматимиздан ташда-
ри, иккаламиз дам шу мактабнинг тарбиячиснмиз. Энди
биргалашиб уйлайлик: Рирромнинг узи наркомафияда
янги одам, бу содада тажрибаси йуц. Тажрибасиз одам роят
э^тиёткор булади. Айник.са, далтнс ишга киришаёттанида

милициянинг бир рур ходимини дарров багрига олиб, ко-
чирмайди. Багрига олган такдирда хдм ундан фойдаланади.
Жалиловдан кдндай фойдаланиши мумкин? —дераза ённда
турган Равшанов шундай деб ташдарига дараб долди: —
„Шарбат цехи“... Ажойиб жой танлабди. Милициянинг
рупарасида... Тасодифми ё атай танлаганми..... Сенлардан
куркдциган жойим йУк“, демо^чими? Райратнинг Уртоги
дани, чациринг.

—Мен уни Хоживалиевни олиб келгани жунаггган эдим.
—Хоживалиевни? —Равшанов унга ажабланиб дара-
ди. —Ундан шубдаланяпсизми? Яхши, гаплашиб кУринг,
натижасини айтарсиз.

Сжтум 225

Полковник изига цайтиш учун угирилди-ю, бир ran
ггига тушиб, тухтади:

— Юзга айтганнинг захри й^к., сиз хизматимизнннг
•»^тинчяигидан баъзан нолиб крлар экансиз. Тинчлик, хо-
тф хам лик, хузур нима узи? Бу хдкда уйлаб к^рганмисиз?
\ов чойхонада эрта-ю кеч шулкдплатиб чой ичиб, ёнбош-
а б стганларнинг \аёти тинч ва хотиржамми? Сиз уша хо-
тфжамликни истармидингиз?

— Гап келганда баъзан айтиб юбораман-да, хизматдан
■«олийдиган ерим йук,.

— Менам шуни айтаман-да! Бир хукмдор )<узур-\ало-
ватни акс эттирувчи расмларга курик эълон кдлибди. Юз-
таб рассомлар \ар турли расмларни чизиб, унга такднм
тш ш б д и . Вазирлар шулар ичидан иккнтасини танлаб
олиб, ^укмдорга курсатишибди. Битгасида водий г^залли-
ги. мовий ва сокин ¡фг атрофини Vpa6 олган тогаар викр-
ри тасвирланган экан. Иккинчисида эса жала савалаётган
ларахтзор, бир томонни шиддатли сел олиб кетган... Хул-
лас, сукунат ва хотиржамликдан, демак, *узур ва \аловат-
дан асар х,ам йу*. Пекин хукмдор барчани ажаблантириб,
чиройли водий эмас, жунбушга келган табиат акс этган
расмни танлабди. Шунда хукмдор таажжубланган вазирла-
ри эътиборики кичик бир тасвирга тортибди: кря багридан
усиб чик,кан бутага бир куш ин куйган экан. Куш тухум-
дан чик^ан полапонларини к,аноти остига олиб, табиат
шиддатидан асраб утирибди. Хукмдор ^аловатни айнан
шунда куриб, „Хузур шовцинсиз, кийинчиликсиз ёки
цайгусиз яшаш дегани эмас, балки юракнинг \ар кдндай
шароитда хузур ва \аловатга эриша олишидадир“ , деган
экан. Ш у \икмат менга ёкдаи, сизга \ам маъкул, деб ^й-
лайман.

Равшанов шундай деб унга синовчан к^раб олгач, хона-
дан чикди.

***

Четан девор ортида милиция машинаси тухтаганида
Бурон супада оёкларини осилтириб олиб, гилос еб утирган
эди. Шухратнинг машинадан тушиб, индамай кириб кели-
шидан ажабланмади х^м, ташвишланмади \ам. Худди унинг

15 — Ёлгон ум и д л ар даш ти

226 Tojfup М алик

келишини анчадан бери кутаётгандай \олатини ^згартир-
мади.

— Кел, келавер, капитан, тортинма, — деди Шухрат
як^нлашгач.

— Старший лейтенантман, — деб ани^лик киритди
Шухрат.

— Кузим алдабди, лекин бу яхшилик аломати. Менга
шундай куриндими, демак, якинда капитан буласан. Юл-
дузчани бир стакан арак^а ташлаб ювиш одати сенларда
\ам борми? Булса, бу башоратим учун мени хэм сийлаб
куярсан. Кел, утир, гилосдан ол, булажак полковник.

Шухрат Буроннинг гапларини кесатик, хдтто масхара Ур-
нида к^бул кдпиб, гилосга кдраб хдм куймай, жеркиб берди:

— Полковник \ам эмасман. Мени нега сенсираяпсиз?
— Мен урислар орасида тугилиб катга булганман. Улар
узларига яцин олган хурматли одамларни сенсирашади.
Хатто отасини сенсирайди, шунинг учун мендан ранжима.
Шухрат супага омонат утирди-ю, Бурон билан бу тарз-
да гаплашишни истамай, мак,садга куча к,олди:
— Сиз Буронмисиз?
— \а ... сурашинг бошцдча, нима, отим ёкмадими?
— Менга ёкди нима-ю, ёкмади нима? \а р холда одамга
мос исм эмас.
— Нега? Бурон — куч, кудрат тимсоли.
— Лекин кераксиз куч-кудрат. Бурон хаммаёкни пай-
хон кдлади. Одамзод учун кулфатдан бошца нарса эмас.
— Сен калта уйлар экансан, полковник, \ак,икэт билан
адолатда буроннинг кудрати булади.
— Кдйси \акдк^тда ва кайси адолатда?
Шухратнинг шогирдини имтих,он кдлаётган устоз охдн-
гида сураши Буронга ёкмади. Йигитга энсаси *;отиб ти-
килганича истехзо билан кулимсираб, бахслаша гган фай-
ласуф олим охангида жавоб к,айтарди:
— Аслида хак^крт хам, адолат хам битта-ю, лекин ик-
каламиз икки томондан курамиз. Сен мени инкор этасан,
мен эса сени. Гап ешда эмас, ran яшаётган оламимизда.
Шундай булса хам, одамлар буронга хавас килишади.
— Хамма эмас, масалан мен...
— Билиб турибман: масалан, сен хавас кдпмайсан. Чун-
ки сен узингда туфон кудрати бор, деб хисоблайсан. Шун-

227

■мрамай, Бурондан бир нарса истаётгандирсан, бекорга
г Еклгандирсан? Сенга кечаги угри Бурон керакми ё бу-

.гСниб, шабадага айланганими? Агар кечаги Буронда
иг*нг булса, вак^ингни утказмай, келган жойингга *ай-

кставер. Мен утмишимни тушимда хам курмай куй-
■чкан.

— Менга тушингиз керакмас, — Шухрат шундай деб.
гшк,таб келган папкасидан Райратнинг суратини чи^а-
«6. унга узатди. — Бу йигитни танирсиз, унгингизда кур-
ииирсиз?

— Райратми? Ха, курганман, хатто гаплашганман. „Кд-
кж кургансиз, анигани айтинг“ , деб мени кдйнама. Мен
л-н угганини камокдалигимда хам санамаганман. Бугун
юршанбами ё пайшанбами, бунинг хам менга фарк}< йУк.
.оат неча булгани хам барибир. Куёш чикдди, куёш бо-
■ади — кун утади. Менга шуниси керак. Ишонмасанг, уйим-
■си титиб чик,, соат деган нарса ЙУк менда.

— Кунини билмасангиз, гаплашганингизда нима дегани
кингиздадир?

Бурон бу саволга дарров жавоб бермай, „Ана энди уз
гунингни кийиб, терговчига Ухшадинг. Сен терговчисан,
мен эсам жиноятчи эмасман. Сен чала биладиган жиноят
кодексининг хар бандини ярим тунда уйготиб сурасанг хдм
адашмай ёдцан айтиб бераман, мени цармоккр илинтири-
шинг кдйин, \о й гУр бола“ , дегандай мугомбирлик билан
гикилди.

— Эсимда, — деди кунгилга хуш ёкувчи вокрани эсла-
гандай, — ошнанг бир ёмон касалликка учраган экан, дар-
дини менсиз тузатиб булмас экан, тоз-за ялинди.

— Канала касал? У соппа-сог эди, — деди Шухрат Бу-
роннинг киноясини фахмламай.

— Ю рак касали, билмасмидинг? Битта гузал циз нак,
жигаридан уриб куйибди-ку?

— Мохидилми?
— Билар экансан-ку? Лекин... менам баъзи нарсалардан
хабардорман.
Шухрат узи хам сезмаган холла хавотир билан суради:
— Нимадан?
— Райрат Мохийни, сен эса Назирани севасан. Мохий
билан Назира шунчаки дугона эмас, улар т у т ш г а н о па-

228 Тоодир Малик

сингиддан афзал. Ойниса крмокдалигида Мо^ий Назира-
никида яшаган. Агар бахтларинг кулиб, шу кдэларга уйла-
на олсаларинг, сенлар божа буласанлар.

— Буни биламан. Мохидилга амаки эмаслигингизни хам
биламан.

— Бу \еч кимга сир эмас. Сенга \озир Мохидилнинг
тарихи керакми ё ошнангнинг менга айтган гапларими?

— Хуп, нима деди?
— Мохийга юрагини очганида у „Амакимнинг рухсати-
сиз жавоб бера олмайман“ , деганми, ишкдпиб, чойхонада
утирсам, ховлик^б келиб, \ t йук, бе йук, „Бизга ок фотиха
беринг“ деб крлди. Мен нима дердим? „Умри угрилар
бидан утган бир бедаво одам булсам, оила нима, йигит
билан к^знинг севгиси нималигини билмасам... Уртала-
рингда авд булса, \аракатингни кдлавер. Фак^т бу ишни
пишитишни хотинларга куйиб бер. Урис булсанг бошка
ran эди, узбекларда куёв боланинг узи совчиликха юрса
уят булади“ , дедим.
— Хотинлар ишни пишитса-ю, ran сизнинг розилигин-
гизга такалса, нима дердингиз?
„Коса тагида ним коса“ , деганларидай, Шухратнинг
саволи остида илмок^и жумбок яширинган эди. Бурон-
нинг уткир зе^ни буни фахмлаб, кулимсиради:
— Фикрингни очик, айтавермайсанми, нима кдласан
гапни айлантириб? „Милисани куёв кдпишга кунарми-
дингиз?“ демокчисан-да, а? Менга к,олса кунмасдим.
— Милисани шу даражада ёмон курасизми?
— Сен гапни чувалама, полковник, мен ёмон курмай-
ман, милиса мени улгудай ёмон куради. Милиса мен учун
аллакачон битта ук, ясатиб куйган-у, фак,ат эплаб отолма-
япти-да. Балки шу укди эртами-индин сенинг кулингга
тутказиб куйишар? Эплаб отсанг, башоратим аник амалга
ошади, полковник буласан. Энди дангалига кучсам: мили-
садан яхшилик курмаган одамлар к^ндай булса, мен \ам
шундайман.
— Милиция текканга тегиб, тегмаганга кесак отадиган
тоифадан эмас-ку? Мана шу ерни сотиб олиб, ферма
Килибсиз, „Утмишимдан кечганман“ деганингиздан кейин
биров келиб, мушугингизни „пиш т“ деди ми?
— Менинг „пишт“ дейдиган мушугим йук>, урток стар-

229

тй лейтенант, — Бурон шундай деб жиддий туе о.хаи: —
сага булган муносабатим билан бекорга кизикмаёт-

мирсан?
— Faftpar билан бошкд гапларни галлашмадингларми?
— Бошкдси бор, айтаверайми? Битта масла\ат бердим,

ыкди, айтацолай, узингга хам фойдаси те гиб крлар: „Сов-
чарга то^атинг булмаса, милисахонангдан битта чакдрув

юборгин-у, нико\лаб олавер“ , дедим. Бу ranим унта
сенга хам ёкмади, а? Х,ар \олда совчи юбормаганга

¡лили. Ю борса, менга хабари етиб келарди.
— Уч кундан бери FatfpaT йук„ изини топа олмаяпмиз.
— Изи йук> дейсанми? Нима, у игнамики, сувга тушиб
булиб кетса. Шундай абжир йигитнинг изи булмас
жанми? Мохий биладими буни?
-\ а .
— Унда нега менга хабар кдлмади?
— Балки гумон сиз томон бошлашини истамагандир?
— Барибир бошлабди-ку?
— Мен сиздан гумонсираб келганим йук>. „Нега менга
хабар килмади?“ деб ажабландингиз-а, олдинрок, бил га-
нингизда нима килган булардингиз?
— Нима кдлардим? Якин кдриндоши эмасман, „йукол-
ди“ , деб милисага ариза беришга хэкризман. „Бола бечора-
га жабр булибди“ , деб куярдим, холос.
— Нега „жабр булибди“ деяпсиз? Сог-саломат булса-чи?
—CoF-саломатлигини аниклаганларингдан кейин „Бола
пакирнинг бахти бор экан“, дейман.
— Хар холда гапларингиз кизик...
— Полковник ука, сен мени тилимдан илинтиришни
хавас хам килма. Ошнанг йуколган булса, кидиравер.
Факат мендан нарирокда кидир. Мен угрилар оламини
гуллатиб юрганимда хам шилта иш билан бузукликдан
нари эдим. Шунинг учун хам мени к,адрлашарди.
Бурон „шилта иш“ деб котилликни назарда тутган эди,
Шухрат шу суздан илиб олмокчи булди:
— „Шилта иш“ хакнда ran булмади-ку?
— Милиса йигитнинг уч кундан бери изи хам, иси хам
чик^аётганидан яхшилик кугиш кийин. Энди сурогингни
шу ерда тухгата кол. Ичинг куяётган булса, узимнинг кул-
бола чойимдан дамлаб берай.

230 То%ир М алых

— Мен сизни сурок; кддгани келмаганман. Сиз билан
бошлотимиз гаплашмокчилар. Хозир мен билан бирга бо-
ришингиз шарт.

Бурон унга бир неча нафас синовчан тикилгач, Урни-
лан турди-да, уйга кириб, кийимини алмаштириб чикди.
Онаси уни шу одатга ургатган: уйдаги кийим билан кучага
чикмайди. БУроннинг усг-бошига кэраб, Шухратнинг *дм
хаваси келди, хам озгина гашланди. Яхшилаб дазмоллан-
ган к,ора шим билан оппок, куйлак кийган, куюк, сочлари-
ни силлик, тараган, хатто оёк; кийими хам ялтиллаб турган,
буй-басти келишган Буронни курган одамда у хакда зарра-
ча ёмон фикр уйгонмаслиги аник,. Айрим хамкасбларининг
ёкаси кир, гожим куйлакда \ам хизматга келавериши,
хизматнинг еттинчи, кечи билан унинчи йилидан корин
куйиб, икки кадам югурса халлослаб колишидан унинг
гоят гаши келарди. Хатто идоранинг бир мажлисида шу
хакда гапириб, ёши катта ходимлардан „Ука, сен олдин
бизчалик хизмат килиб кУйгин-да, кейин ёкдмизнинг ки-
рига кара“ , деган танбех эшитган эди.

Машина урнидан кузголгач, хайдовчи ёнида утирган
Шухрат оркасига угирилиб деди:

— Балки Райратни топишимизда ёрдам берарсиз?
— Кдзик бола экансан-ку! Нега мен ёрдам беришим
керак?
— Булажак куёвингизнинг такдири сизни кизикгир-
майдими?
— Унинг такдири билан кизикддиганлар етарли булса
керак. Бошимдан тегирмон тошини юмалатишганда хам
сенларга якинлашмаганман. Милиция мактабида укиган
булсанг, утрилар конунини ургатишгандир. Сенларга ёрдам
берган одамни бизда нима дейишади, биларсан? Келиб-
келиб шу ёшга етганимда бир канжик ит каби улиб ке-
тишни истамайман.
— Яхши, унда битта саволимга жавоб беринг турт кун
олдин эрта сахарда сизни мозордан чикиб келаётганингиз-
ни куришибди?
— Сенга маълумотни чала беришибди: беш кун олдин
хам куриши керак эди. Хуш, курса нима булибди? Мен
куп кечаларни мозорда утказаман.
-Н ега?

231

— Негалигини айтишимдан олдин сен менинг битта са-
ш£.оо<га жавоб бер: мозористон нима узи: \аёт белгисими

Г » ШЫМИ?

— Ие! — Шухрат „Бу одам жиннирокмасми?" дегандай
^чхнг кузларига каради. Б^рон бу кэрашнинг маъносини
*»«тгаб, маъюс жилмайди:

— Бунака карама, полковник, мени жин \ам урмаган,
шлюр \ам урмаган. Факдг битта \акдкатни сенга билдириб
«¿ймокчиман: мозор — хаёт белгиси. Яна ажабланяпсан-а?
.Х/и^цэт кил: каерда мозор булса, унинг ёнида хаёт булади.
\ jct булмаган жойда мозорга хожат борми? Кизик, а? Х,аёт
■а улим айри-айри булолмайди. Менга бу нарса жумбок бу-
шб туюлади. Жумбокни ечаман, дейман-у, тишим утмайди.

— Тушунарли... шунинг учун кечалари мозорда санкий-
сиз. Сизни „Мозорнинг санки файласуфи“ , деб таърифла-
сак хам буларкан.

— Жуда беодоб бола экансан, полковник. Уйимга бости-
риб кирдинг, индамадим, ХЭР хил бемаъни гапларни айтяп-
сан, чидаяпман. Бирон жиноятни буйнимга куя олганингда
бунакэ олифтагарчилик килсанг ярашарди. Бу кетишингда,
бола, елкангдаги юлдузчаларинг игу кичкиналигича колиб
кетади.

— Куполлик килганим йук, гапларингизга яраша ran
Киддим.

— Унда эшит: мозорда санкиб юрганимнинг сабабини
билишинг учун менинг бошимдан утган савдолар бирма-
бир бошингга тушиши керак. У ф и икки нарсадан КУРК-
майди: камок билан улимдан. Менинг умрим ана шундай
куркувсиз утди. Энди камалмайман. Лекин улишим аник.
Уйкум учган тунлари борадиган жойимни зиёрат килиб
келаман. Бу кеча хам мозорда эдим, айгокчиларинг сезиш-
мабди-да? Бунака гаплардан энсанг котади, а? Майли, Мо-
хийнинг хурматидан бир маслахат бераман: сенлар чет эл-
лик фараонларнинг хунаридан фойдаланларинг: Райратни
топганга бир-икки юз минг доллар суюнчи пул эълон кдл-
ларинг. Бу ернинг одамлари пулни улгудек яхши куриша-
ди. Уртоганг ернинг тагида булса хам ярим соатга колдир-
май топиб беришади.

Шухратга бу ran ёкмай, угирилиб олди. Бурон эса ту-
сини узгартирмай давом этди:

лм ум . 231

— Негалигини айтишимдан олдин сен менинг битта са-
кпнмга жавоб бер: мозористон нима узи: \аёт белгисими
Г >лимми?

— Ие! — Шухрат „Бу одам жиннирокмасми?“ дегандай
•чинг кузларига каради. Бурон бу карашнинг маъносини
1яглаб, маъюс жилмайди:

— Бунака карама, полковник, мени жин \ам урмаган,
«озор хдм урмаган. Факат битта \акикатни сенга билдириб
»О-имокчиман: мозор — ^аёт белгиси. Яна ажабланяпсан-а?
Лнккат кил: каерда мозор булса, унинг ёнида \аёт булади.
\аёт булмаган жойда мозорга \ожат борми? К^зик, а? Х,аёт
за улим айри-айри булолмайди. Менга бу нарса жумбок бу-
тиб туюлади. Жумбокни ечаман, дейман-у, тишим утмайди.

— Тушунарли... шунинг учун кечалари мозорда санкий-
-нз. Сизни „Мозорнинг санки файласуфи“ , деб таърифла-
сак ^ам буларкан.

— Жуда беодоб бсша экансан, полковник. Уйимга бости-
риб кирдинг, индамадим, \ар хил бемаъни гапларни айтяп-
сан, чидаяпман. Бирон жиноятни буйнимга куя олганингда
бунакэ олифтагарчилик килсанг ярашарди. Бу кетишингда,
бола, елкангдаги юлдузчаларинг шу кичкиналигича колиб
кетади.

— Куполлик килганим йук, гапларингизга яраша ran
Килдим.

— Унда эшит: мозорда санкиб юрганимнинг сабабини
билишинг учун менинг бошимдан утган савдолар бирма-
бир бошингга тушиши керак. У ф и икки нарсадан КУРК-
майди: камок билан улимдан. Менинг умрим ана шундай
куркувсиз утди. Энди камалмайман. Лекин улишим аник-
Уйкум учган тунлари борадиган жойимни зиёрат килиб
келаман. Бу кеча х^м мозорда эдим, айгокчиларинг сезиш-
мабди-да? Бунаку гаплардан энсанг котади, а? Майли, Мо-
\ийнинг хурматидан бир маслахдт бераман: сенлар чет эл-
лик фараонларнинг )^унаридан фойдаланларинг: Райратни
топганга бир-икки юз минг доллар суюнчи пул эълон кдл-
ларинг. Бу ернинг одамлари пулни улгудек яхши куриша-
ди. Уртопш г ернинг тагида булса ^ам ярим соатга колдир-
май топиб беришади.

Шу^ратга бу ran ёкмай, угирилиб олди. Бурон эса ту-
сини узгартирмай давом этди:

232 Тоодир М алик

— Бу гапим э^ам ёкдоди, а? Таклифим а^мокрна б^лга-
ни учун эмас, амалга ошириш к^лингдан келмагани учун
гашландинг. Иккидан бири: аввало, шунча пулларинг й^к,
сенларнинг, иккинчидан, йукрлган бола шунча пулга арзи-
маса керак. Сенлар таваккалига Райратни топганга юз минг
доллар ваъда килаверларинг. Бола топилганда ваъдадаги
учта нолни учириб ташлайсан-у, „Биз юз доллар ваъда
кдлганмиз“ деб тураверасан. Уша юз долларни, майли, мен
бера крларман.

— Шунак,а боймисиз?
— Улиб кетган угай аммамнинг эридан кэрз олиб тура-
ман. Сенга яна бир ran айтай, пешонангни тириштирмай
эшит, полковник булганингда аск,отади: хрзирги гапла-
римдан энсанг к,отди. Тан олиб айт: ошнангни топиш учун
минг рубл \ам сарфлай олмайсанлар. Уфилар эса узига
керакли одам йукщиб к,олса, пулни аямасдан сочади. Хат­
то уша йукрлган одамни топиб улдириш учун \ам сарф-
лайди. Шунинг учун \ам \алол уфиларга тишларинг ут-
майди.
Милиция идорасига етиб келишгач, Бурон машинадан
шошилмай тушди. Тушгач, Шуэуэатга эргашишга шошил-
мади — таниш-нотанишлар билан хайрлашиб олишни ният
к,илгандай, атрофга аланглаб бокди.
Ичкари кириб, бошлик, эшигига як,инлашганларида
Шухрат „Бир пас тура туринг“ , деб, узи эшикни к^я очиб,
топширик, бажарилганини билдирди. Хонага узи кирмади,
эшикни каттарок, очиб, Буронга йул бушатди.
Нарзиев уни утирган жойида нохуш к,араш билан к,ар-
ши олди. Бундай хоналарда бундан-да баттар карашларни
курган Бурон турт цадам куйиб тухтади-да, бошликка са­
лом бермай, сурбетларча тикилди.
— Буроннинг довругини эшитганман. Россия томон-
ларда „авторитет“ дейишармиди? Ха, энг довругли авто­
ритет тинчгина яшаётган районда ишлайман, деб \еч уйла-
магандим. Ралати мантикризликни каранг: конундаги уф и
тинч яшаяпти, лекин район тинч эмас.
— Районнинг тинчлиги битта собик, уф ига боитик бу-
либ крлганми? — деди Бурон киприк кркмай.
— Мен битта саволни куп уйлаяпман-у, лекин туфи
жавоб топа олмаяпман. Хо\ласангиз жавоб беринг, булмаса

233

*•*» \эр \олда эски )^унарингизни нима учун ташладингиз,
мгаа учун айнан шу кишлокда — Ясситепага келиб жой-
-цушнгиз?

— Агар Бухорога жойлашсам-у, сиз уша ерда милиция
"•.чилига булганингизда хдм шуни сурардингиз. Бу иккин-
•я саволингизга жавобим. Биринчисининг жавоби: \ар
имллганимда ^мкасбларингиз бу ишингни йигаштир, деб
гсши масла^ат беришарди. К^чондир уларнинг гапига ки-
ряшим керак эди-ку?

— Бунак,а пичинглар менинг чунтагимдан тушиб крл-
1Н. мен билан тугри гаплашинг, — Нарзиев асабийлаша-
танини яширолмай, столи устидаги кдламни олди-да,
Чармокдари орасида айлантира бошлади. — Бу ерга келгу-
'ичча зонада ^ам хизмат килганман, сизларнинг киликла-
гингиз мен га яхши таниш.

— Унда канацасига тушунтирай, урток, бошлик? Биров
<н йиллаб букиб ичади, *аммани безор кдпади, биров че-
ьавериб упкасини илма-тешик кдлиб юборади. Кунлардан

кун икковининг кузлари мошдек очилади. Арак?сУр-
?жнг кайфи таркаб, к^зларини очади-ю. биров наси^ат
цилмаса \ам „Ш унча ичганим етар“ , деб арак, шишасини
чнл-чил синдириб ташлайди. Кашанда х^м б^шаган сигарет
кугисини гажимлаб отади. Ким эшитса, „Отангга балли,
ташлаб яхши килибсан!“ деб макгайди. Мен бу икки бос-
кичдан аллакдчон утганман, ошналарим масхара килишган,
мартов эшитмаганман. Энди учинчи босцичга келиб,
угриликни ташласам х;ам мартов йук, юзтаси ишонмайди,
мингтаси ажабланади, яна мингтаси \айратланиб, ёцасини
ушлайди. Бир даврага кирсам, ^амма куркиб к^райди.
Сизлар ишонмасангиз хдм, туну кун пайт пойласангиз *ам,
бир ишкални бошлашимни жуда-жуда хо\ласангиз \ам
ранжимайман, чунки касбингиз шунака. Урток бошлик,
сизга юрак-юракдан тугрисини айтаман: угриликни ташла-
шимнинг \еч к,андай сабаби йук,. Дайдиб юравериш жо-
нимга тегди. Бу ерга келиб биринчи марта кучат экдим.
Кулимга кетмон олиб, ер чопдим, экинларни сугордим...
Авваллари кулларим узимга буйсунмади. Мен тугалиб ус-
ган ерларда кетмон йук, кучат \ам экилмайди — х.аммаёк
урмонзор. Сугорилмайди — \аммаёкни сув-у муз босиб
ётибди...

Самум 233

йук: \ар \олда эски хунарингизни нима учун ташладингиз,
нима учун айнан шу кишлокда — Ясситепага келиб жой-
лашдингиз?

— Агар Бухорога жойлашсам-у, сиз уша ерда милиция
бошлига булганингизда \ам шуни сурардингиз. Бу иккин-
чи саволингизга жавобим. Биринчисининг жавоби: \ар
цамалганимда \амкасбларингиз бу ишингни йитиштир, деб
яхши масла^ат беришарди. К^чондир уларнинг гапига ки-
ришим керак эди-ку?

— Бунака пичинглар менинг чунтагимдан тушиб кол-
ган, мен билан тугри гаплашинг, — Нарзиев асабийлаша-
ётганини яширолмай, столи устидаги каламни олди-да,
бармокпари орасида айлантира бошлади. — Бу ерга келгу-
нимча зонада хрм хизмат килганман. сиаларнинг киликла-
рингиз менга яхши таниш.

— Унда канакасига тушунтирай. урток бошлик? Биров
ун йиллаб букиб ичади, хаммани безор килади, биров че-
кавериб Утткасини илма-тешик килиб юборади. Кунлардан
бир кун икковининг кузлари мошдек очилади. АракхУр-
нинг кайфи таркаб, кузларини очади-ю, биров наси^ат
кдлмаса хам „Шунча ичганим етар“ , деб арак шишасини
чил-чил синдириб ташлайди. К а т ания ^ам бушаган сигарет
кутисини гажимлаб отади. Ким эшитса, „Отангга балл и,
ташлаб яхши килибсан!“ деб макгайди. Мен бу икки бос-
кичдан аллакдчон утганман, ошналарим масхара килишган,
мактов эшитмаганман. Энди учинчи боскичга келиб,
угриликни ташласам \ам мактов йук. юзтаси ишонмайди,
мингтаси ажабланади, яна мингтаси хайратланиб, ёкасини
ушлайди. Бир даврага кирсам, \амма кУРКиб карайди.
Сизлар ишонмасангиз хдм, туну кун пайт пойласангиз \ам,
бир ишкални бошлашимни жуда-жуда хо\ласангиз \ам
ранжимайман, чунки касбингиз шунака. Урток бошлик,
сизга юрак-юракдан тугрисини айтаман: угриликни ташла-
шимнинг *еч кандай сабаби йук- Дайдиб юравериш жо-
нимга тегди. Бу ерга келиб биринчи марта кучат экдим.
Кулимга кетмон олиб, ер чопдим, экинларни сугордим...
Авваллари кулларим узимга буйсунмади. Мен тутилиб Ус-
ган ерларда кетмон йУк, кучат *ам экилмайди — \аммаёк
урмонзор. Сугорилмайди — \аммаёкни сув-у муз босиб
ётибди...

234 Toiptp M i i m r

— Одамни бугашга Урганган к^л кетыон дастани уш-
лашга куникдими? — Нарэиев шундай деб кдлаы оркэсини
стол га уриб-уриб куйди.

Бу ran Буроннинг юрагини тилиб утгандай бфлиб, юзи
учли. Унинг оламида ту\мат учун ха в о б берилншн керак.
Бу ерда... у чорасиз, газабига эрк бералмайдн. „Зонада
хизмат кдлган булсанг, ф р \олда бошлиц булмагандирсан.
Сен га ухшаган майда офицерчаларнинг бошига эски пай-
тавамни ёпиб кейсам \ам ш нг дея олыасди. Сен билан
зонада учрашганимда олдимда курбакддай сакраб юрган
булардинг. Елкангга иккита юлдузни кУндириб олиб, „Бур-
гутман“ деб уйляпсанми? Сен чумчуксан! У зо к ^ \ам, ба-
ландга \ам учолмайсан. Чириллашга устасан, майли, чи-
риллайвер, кулоклар бундан баттарини эшитган". Бурон
шу гапларни хаёлидан утказиб, Нарзиевга пича тикилиб
тургач, исте\зо билан кулимсираб, бош чайкдои:

— Бу гапингиз ухшамади, командир, тухмат килманг.
Чак^ртиришингиздан олдин менга тегашли маълумотлар
билан танишгандирсиз? Биронта шилта ишга юфнлашган
эканманми? Мен \амиша озода ишлаганман. Жиноятни
^ам Россияда кдлганман, жазони хам уша ёкда олганман.
Бир марта этап билан Учцудутуо келганман.

— Буни нима учун айтяпсиз? Уз юртингизда жиноят
кдпмаганингиз учун узингизни ватанларвар деб хисобла-
япсизми?

— Бе... ватанпарварлик хдкдда гапиришга менинг хдк-
к,им бор эканми! Шунчаки... маълумот учун айтдим-кУй-
дим-да. Мен сиздан олдинги бош л и к^ тушунтириш хати
ёзиб бергандим, Ук^гандирсиз?

— Укддим. Бир бечора хотинга ра\м кдлгансиз. Лекин
уша „бечора“ наркобизнесда айбланиб к^малган.

— Айби исботланмаган, окланган.
— Балки оклангандир. Лекин вак^ида эри билан бирга-
ликда корадори билан шугулланган. Эри билан бир эонада
Утиргансиз. Улат „Чегарага якин кулай жой“ , деб кишло-
fhhh макгамаганми?
— Йук, мак^амаган. Этап булишидан олдин, улимини
сезганми, „Оиламдан хабар олиб тур“ , деб васият кдлган.
Чегарага якдн макон керак булса, тугилган еримга борар-
дим, у жой шунчаки якрнгина эмас, нак, чегаранинг Узи.

Самум 235

Дарахт тепасига чикиб каралса, Япония куриниб турали.
Летойдил \аракат кдпинса, те шик кдйикда \ам сузиб утиш
мумкин.

— Улат билан салом-алигингиз яхшимиди? Ф а кат „У
билан бир марта куришганман“ , деб узингизни гулликка
солмант.

Узини гулликка солиш ёшидан утган Бурон тУгрисини
\ам айтмасди. Улат билан биринчи учрашувида унинг Бу-
лённийободдан эканини эшитиб, беихтиёр „Огам уша
ерлик булган“ , деб юборган эди. Улатнинг унга якинла-
шишига, ^атто айрим сирларини айтишига шу сузнинг узи
кифоя килганди. Дастлаб Буроннинг унга э^гиёжи йук эди,
бирои; унинг кимнинг куёви эканини билгач, энди якин-
лашишига монелик килмади, аксинча, кэмок лагери учун
шохона булган дастурхонига тез-тез чакириб турди. Хозир
шуларни айтсинми? Хеч качон! У Улат билан учрашув-
ларни эслашга х^ракат килиб уйга толгандай турди-да, бир
неча нафаслик сукутдан сунг ёдига х,еч нима тушмаган бе-
чора одам овозида жавоб берди:

— Улатни танирдим. Лекин нима учун салом-алигимиз
яхши булиши керак?

— Хар \олда... таникди рецидивистлардан...
— Рецидивистларнинг ^аммаси менинг кариндошла-
римми?
Нарзиев туриб, Буронга якинлашди. Худди уриб юбо-
радигандай укдек тикилди.
— Барагингизга бирон марта \ам мураламаганми? Май-
ли, мураламагандир, „авторитет“ була туриб, унга кизик-
маганмисиз?
— Зонада хизмат килган булсангиз, биласиз, янги одам
авторитетга салом бергани махсус келади.
— Ёки келтирилади, — деб аникдик киритди Нарзиев.
— Ха, шундай булган. Кейин... баракка \ам кирган,
яширмайман. Чефир билан сийлаганман. Лекин унинг
чефирга токати йук эди. Коньякни яхши курарди.
— Лекин сиз коньяк топиб бера олмагансиз, шундайми?
— Мени хафа кдпяпсиз, командир, зонада коньяк то-
пиш кийин иш эмас-ку?
— Демак, узингиз чефир ичиб, уни коньякка туйдир-
гансиз. Демак, у-бу нарсаларни гаплашишга фурсат бул-

236 Т о у у Мл мпс

ган. Масалан, кокоиннинг фами канча, нашанинг бозори
Кайси ша^арда наклон? Б^лганми шунакд галлар?

— Булмаган. Мен бунакд нарсаларга кизикмайман. К,о-
нунимизни биласиз-ку, хдлол уфилар чернотага аралаш-
майди.

— Э\тиёт чорангизми бу ё бошца сабаб \ам борми?
— Эх,тиёт чораси, лесам, сизга маъкул келар? Лекин
гапнинг угал боласи — мен Уфилар конунига хиёнат кдл-
маганман \еч цачон.
— Х,а, \а... конунингиз сиз учун мукдддас, — Нарзиев
бурилиб, жойига кдйтди. Бурон эса турган жойида котиб
тураверди. — Уфиликни ташлаганингизга ишондим. Лекин...
„братва“ дермшшнгиз? Ошналарингиз ё шогирдларингиз
билан бутунлай узилиб кетмагандирсиз?
— Деярли узилиб булганман. Энди бу дунёдан узили-
шим колди. Шунда гумонлардан бира-тула кутуламан.
— Бу масалада шошилмай туринг. Агар \аётингизда
ором олишни истаб, уфиликни ташлаган булсангиз, ро\ат-
ланишга улгуринг. Рирром деган шогирдингиз... Улатнинг
меросхури эмасми?
— Пирром кднакасига менинг шогирдим буларкан? Зо-
нада бирга утирган, кейин бу ерда пандо булиб колди.
Тижорат килаётганини биламан. Ш у ерда шарбат заводи
курмокчилигини айтган.
— Уфидан яхши тижоратчи чикдрмикин?
— Рирром \еч крчон Уфи булмаган. Уфилар киморбоз-
лардан нафратланишади, узларига якинлаштиришмайди.
— Сиз якинлаштирибсиз-ку?
— Биз кунгилчанлигимиз туфайли баъзан адашиб тура-
миз. Зонада жонини сакпаб колган эдим.
-Н ега?
— Битта миллатдан эканмиз, р а ^ и м келган.
— Крйилман! — Нарзиев шундай деб столига шапати
уриб кунди. — Ватанпарварлик устига ватанпарварлик! Ле­
кин... мантик колипига тушмаяпти бу ватанпарлигингиз.
Ахир уфининг ватани кэерда — камокда-ку? Шунака ко-
нунларинг борми ё ундан воз кечдиларингми?
— Шунака конун бор, командир. У ф и турмада утириш
керак, лекин... ана шу лекини бор: арзирли иш учун $ти-
риши керак, лакмалиги учун эмас.

Самум 237

Нарзиев шарт Урнидан турди-ю, бирок. Бурон томон

юрмади.
— Шунакдми? Бупти, бораверинг!
Хайдаш даражасида кетишга ижозат бернлган булса-да,

Бурон жойидан жилмади.
— Гапингиз борми менда? — деди Нарзиев КУРС о\анша.
— Бирон гапингизни айтишни унутмадингизми?
— Кднакд ran?
— Ходимингиз кела-келгунимизча мени тергов цилиб,

йуколган лейтенант бола хдкдда сУраб-суриштирди. Ча*^и-
ришингиздан мак,сад шу эмасмиди?

— Кимни кэчон чак^раман, нима учун чакрраман, ни-
маларни сурайман — бу менинг ишим! Ё сиз билан масла-
хдтлашишим керакми?

— Мутлакр йУк... мендан а*уши маслахрт чик^айди, ур-
ток полковник.

— Унда... — Нарзиевнинг бир нарса дегиси келди-ю, ле-
кин тилини тийиб, „Сизга рухсат“ , дейиш билан чекланди.

Жа\л билан айтилган сузларни хайрлашиш Урнида кд-
бул кдлган Бурон шу лутфга яраша иш цилди: индамай
бурилиб, чи^иб кетди.

Кучада бир оз тургач, гузарни кесиб Утиб, рупарадаги
иморат сари юрди. „Ш арбат цехи“ эшигига яцинлашиб
тухтади-да, угирилиб, милиция идораси томон к^ради. Бу
к,арашида „Кузатяпсанларми, майли кузатаверларинг, ме­
нинг яширадиган сирим йук, кулларингдан нима келар-
ди?“ деган маъно бор эди. Бу онда Нарзиев чиндан \ам
дераза оркдли кдоаб турган эди. Буроннинг бу сурбетлиги
унинг газаб жомини тошириб юборди, кУлидаги кдламни
шарт синдириб отди-да, сукиниб куйди.

Буроннинг хотиржамлиги тасодиф эмасди. Бу ерга бир
эмас, бир неча марта чацирилишини \исобга олиб куйган
эди. Гап билан булса-да, янчиб ташлашга кдсд кдтган бош-
люушнг асабийлашаётганини сезди, шу боис унинг хона-
сини голиб одам курури билан тарк этди.

Цехнинг эшигини очиши билан диможга ачимсик,
урилиб, кунгли бехузур булди. Бу ерга киришни сира ёц-
тирмасди, гапи булса Рирромни чак^ртирарди. Хозир изи-
га кайтиши мумкин эмасди. Ш у боис ёмон ?^идга чидаб,
ичкарига кддам босди. Беш-олти кдцам юргач, чап томон-

238 ТУирту Ыллык

даги эшикни очди. Шинам хона тфрияагн айм н м а фрин-
дикда ялпайиб утириб олиб, бармоедарини тозалаеттан
Рирром Буроннинг кугилмаганда пайяо бфлвб цолишнлан
ажабланиб, шошиб крлди. Стол устиааги ю ш р о * ^Улцрпи
ва сочилиб ётган карталарни туплаб галаоонга ташлади-ла.
ме\монига пешвоз чивди. Буронга унинг бу ою тн магьлум:
кимор уйнаса-уйнамаса, бармо* учларини майин кумцр-
гозга ишкдб тозалаб туради. Бармок термси югщдлашса.
картага энг ингичка нгна учи бнлан бернлган белгкларни
\ам сеза олади. О ц кулцоп эса бармок, оезгнларини таллии
таъсирдан химоялайди.

— Бугун нима учун кайфиятим яхши лесам, нелншин-
гизнинг шабадаси экан-да! — Шундай деб ф узатган эди,
БУрон курншмади:

— Яна нозик бармо^чангни эзгалаб к^ймай, уйиннннг
дараги чикиб колдими? — Бурон саломга шу тарзда совуц-
Кина алик олиб, оромкурсига чукди:

— Шу овлокда уйин буларканми? Бор-у... бу кдяанга-
касантлар билан уйнаб, нлмимни хор вдлыаймаи.

— Миш-мишларни эшитялсанми, кайфшгти яхши йи-
гит?

— Миш-мишсиз кун борми бу ёруг дунёда? Кдйси би-
рини айтялсиз?

— Рупарангдаги идорадан таркдлаеттан миш-мишни айг-
япман: Мо\ийнинг атрофида Уралашиб юрган бола йукдл-
ганмишми?

— Худо урсин, эшитмаоим. Буларингиз, — Рирром ми­
лиция идораси томон имлаб кУйди, — „Лейтенантчамизни
топиб беринг“ , деб мендан илтимос цилишмади-ку? Йу-
колган хитнинг мева шарбатига алокдси йУкдигини били-
шади шекилли?

— Шарбатга алокаси йуг-у, лекин „К,орадори сотади-
ганларга к^дпилиб кетганмиш“ , леган миш-миш бор. Бу­
наку миш-мишни \ов тугрингдагилар жуда-а яхши кУри-
шади. Майнавозчилик кдлмай, кузларингни катгароц оч.
Сенинг уйинингни катта шах,ар кутариши мумкин. Бу ер-
лардаги *ар бир бута, х^р битта барг айгокчи. „Во*!“ де-
йишга улгурмай крласан.

— Уйин бошланди, деб сизга ким айтди? Сиздан ок,
фоти^а олмай туриб, уйин бошлайдиган а^мокмасман.

Самум 239

— А\мокран! Билмасмидинг? — Бурон Нарзиев билан
с>-\батда йигилиб к,олган газаб тошларидан бирини унга
отди-ю, шарт урнидан туриб, кетмокка чогланди. Лекин
остонага етганда Рирромнинг гапи уни тухгатди:

— Улатнинг улигини уз кузингиз билан курганмисиз?
Бурон аста угирилиб, \ам газаб, \ам таажжуб аралаш
ниго\ини унга кддади:
— Шу пайтда эски пахталарни титкинг келиб цолдими?
— Уни Париждаги энг зур ресторанларда маишат кдпиб
утирганини курганлар бор.
Рирром ёлгон гапираётганида киприк крк^айдиган, ло-
зим булса, тулкиларга даре бера олувчи устамон хирпалар-
дан эканини Бурон биларди. Шу сабабли унинг беаларча
карашидан баттар газабланди.
— Узинг курсанг \ам кузларингга дарров ишонма.
— Улган, улмагани билан сарик чакдлик ишим йук.
Лекин молни кдерга яшириб кетгани кизик. Агар топилса,
Капрал-мапралларни аралаштирмай, иккаламиз тенг булиб
олардик.
— Тенг шерик, дедингми? — Бурон оркэсига цайтиб ун­
га тик келди. — Шериклик ошини иг ичмаганда мен ича-
манми? Яна сен билан-а? Мен кимману сен кимсан?!
— Тенг шерикликка кунмасангиз, уттизи менга, етми-
ши сизга, — Рирром шундай деб, э^тиётан бир кдцам че-
кинди — жон ширин-да! Уддиришга-ку, улдирмайди, лекин
тепкиси ёмон бу одамнинг.
— Вей, калланг жойидами? Шу пайтда йук нарсанинг
савдосини бошлаяпсанми?
Рирром яна бир кддам тисланди, лекин тилини тиймади:
— Нега йук булади, уша нарса бор, факат жойини аник-
ласак булди.
— Оппа-осонгина иш экан-ку? Унда топа кол. Кдндай
топишни Капрал ургатмадими?
— Ургатувди: „Бурон акахонингда иш куп, этагини
маркам ушла“ , деган. Одессага хушхабар билан борсак ях-
ши буларди. Бу ишнинг суюнчисига битта кемани маишат-
га атаб куйганини айтувдим-ку.
— Одессага интилсанг-интилавергин-у, темир тобутда
кайтиб келишингни х,ам ^исобга олиб куй, менам шу гап-
ни аввал айтганман, унутибсан, хомкалла!

______________________________________ Toqup М алик

— Одессада буладиган маишатимизга шерик каторида
бормасангиз, кдйнота кзторида борарсиз?

— Нима дединг, кэйтар-чи?

— Анавинда Мсо^ийдан гал очганимда ,Дхш и“ дегандай
булувдингиз-ку? Улат кдоини мен га васият килган эди.
У гай амаки булсангиз \ам иззат кдпавераман. Мо\ийга уй-
ланиб, урислар айтгандай, „асал ойи“ ни К,ора д е н п ш а ут-
казаман, деган ниятим бор. Улатнинг меросини Мо^ийга
сеп килиб берсангиз, узукка куз куйгандай буларди.

— Менга кара, куёв бола, агар тилингда айтаётганинг
дилингда \ам булса, юрагингни шу панжам билан сутуриб
оламан, — Бурон шундай деб унинг кукрагига чанг солди-

да, куйлагини гажимлади. — Секта Улатнинг молини эмас,
икки кулоч сурпни сеп килиб бераман.

— Тушунмадим? — деди Яирром унинг важо\атидан
куркиб.

— Тушунмадингми? Тумрутингдан осиб куйганимда ту-
шунасан. Жонинг кимнинг кулида эканини унутма.

Шундай газаб билан гапирдики, огзидан сачраган ту-
пуклари Рирромнинг бетига тушди. Рирром бу *укм \о -
зирнинг узида амалга ошадигандай чучиб, тисланди. Бурон
„А\волинг шу-ку, яна мен билан майнавозчилик киласан-
ми?“ дегандай за^арли караш билан караб турди-да, кес-
кин бурилиб чикиб кетди.

Шу кетишида тугри Ойнисаникига борди. Сурида гам-
гин \олда утирган аёл уни куриб, нохушлик билан урни-
дан туриб саломлашди. Таклиф булмаса-да, Бурон скри­
нинг бир чеккасига З'тиргач, Ойнисадан *ол-а*вол суради:

— Ойинг яхшимилар?
— Хозир бориб келдим... бир таниб-бир танимаяптилар.
— Менам кириб курсам буладими?
— Нега? — Ойниса унга \ам ажабланиш, хдм бир оз
куркув билан к,араб олди.
— Сен билан *ам, аканг билан хдм кдриндошдек булиб
Колдик. Касални кириб куриш ёмонми?
— Буни... акам билан масла\атлашинг. Балки бирга ки-

рарсиз.
Шундан сунг иккови *ам жим колди. Кейин Ойниса

хщ-ахрол сурамаса )^ам Бурон узига узи гапираётгандай суз
бошлади:

Самум 241

— Милисага янги бошлик, келганидан бери крчон ча-
цираркин, деб кугардим, вак^-соати бугун экан. Буларни
нкки савол к^зикп'иради: нима учун угриликни ташладим-
у. нима учун бу ерга келиб к,олдим? Тугрисини айтсам,
ншонишмайди. Ёзув-чизув кулимдан келганида боишмдан
утганларни битга китоб кэилиб ёзиб куярдим. Милисанинг
бошлиги \ар узгарганида табриклагани кириб, шу кито-
бимдан совга кдлардим, овора булиб суроккд чакэдэиб Утир-
часди. Сени чакдрмадими, ишкдпиб?

— Йук-.. — Ойниса чукур хурсинди.
— „Хатга тушдинг, утга тушдинг“ , дегани шу-да! Улгу-
нимизча кугулмаймиз улардан. М ен-ку уларнинг таппа-
тайёр улжасиман. Очолмаётган каттарок, ишини буйнимга
куйиб кдмаш уларга чуг эмас. Сен бечорага кийин, емагвн
сомсангга пул тулайсан. Кррадорили иш булса, сен томон-
га бир к,араб олмаса иложи йУк уларнинг.
БУрон аёлнинг ма^зунлигини сезмагандай гапираётган
эди, Ойниса яна хурсиниб кУйгач, \ол сУрашга мажбур
булди:
— Нега кайфиятинг йук* сош исан?
— Ра^мат... яхшиман.
— Ха, яхши бул, касалланишни хаёлингга \ам келтирма.
Туйнинг дараги чи1фб турибди-я! Совчилар келишмадими?
— Совчи келди.
— Куёв туранинг узи келгандир? Бу думбул бала худди
шундай кдлса керак, деб уйлошшм. Хул замонлар бошлан-
дими, а? Менинг олдимга \а м борувди, бурнини окизиб.
— Уша йигит йуколиб цолганмиш...
Ойнисанинг лаблари титради, аммо кузларида ёш ку-
ринмади. Бурон ундан кузини олиб, ерга царади:
— Эшитдингми?
— Эшитмай буларканми? Минг хил миш-миш... Крра-
дори сотадиганларга кушилган, деган миш-мишлар хдм бор.
Агар шу ran рост чик,са, бизни яна Худо уради.
— Милиса суриштириб келдими?

— Йук,

— Чакдрдими?

— Йук, ..
— Унда х,овликаверма, Узингни бос. Сен *еч нимани
билмайсан, совчиликка \ам келмаган. К^зинг к,ани?

16 — ёлрон умидлар дашти

242 То%ир М алик

— Шздарга тушиб кетибди...
— Тушиб кетибди? Сендан сурамай кетдими?
— Икки кундан бери ич-этини еб, телбага ухшаб
к,олди. Мендан с^раб утирармиди? Назирага айтибди-ю
кетибди. Ужар феълини биласиз-ку...
— Назирага айтибдими? — Бурон урнидан турди. —
Бупти, сен хавотирланма. Узим суриштираман.
Муюдишдаги уйни ураб турган девор паст, *овли
шундай куриниб турарди. Ошхонадан чикдётган Назира
омонат панжара эшик олдида турган Б^ронни кУрди-ю,
бир нимадан курккандай тухтаб колди.
— Кдни, берирок, кел-чи, кдзим, — деди Бурон мехри-
бон отанинг охднгида. Назира якднлашгач, кузларига ти-
килиб туриб, сУради: — У р т о т н г деёвда кетди? Холангни
аддабсан, мени адоама. Сен дунгпешоналарнинг турган-бит-
ганларинг ишкал.

—Эргалаб Райрат акадан хат олувди, шошилиб кегли.
— Кдни уша хат?

— Узида...
— Сен укимадингми?
— Укдцим...

—Хуш? Нима деб ёзибди?

— ,Дилим... хавотир олмагин, яхши одамлар билан то-
пишдим, келажагимиз нурли булади. Туйимизни Парижда-
ги Эйфел минорасида Утказамиз. Узинг билан учрашиб,
масла\атлашишим керак. Паридарага кел“ , деган.

— Паридарага? Нима килади у ерда?
— Билмайман, олдин хдм боришувди
— Бунинг тузо^лигини уйлаб кУрмаднларингмм? Хатни
кимдан олди?
— Мендан...
— Сенга ким берди?
— Сут топширгани кетаётганимда битга бола к^лимга
тутк^зиб, узи кочиб кетди...
„Ишкал, буларнинг турган-б итгани ишкал“ , деб яуди-
раниб бурилди-да, тез-тез юриб кетди. Милициянинг ку-
зига куринмаслик учун гузарни айланиб Утиб, йуловчн
машинада уйига кдйтди-да, мотоциклини ут олдириб, Па-
ридара томон *айдади. У хатнинг тузок, эканига амин эди.
Тузокнинг ким томонидан к^йилганини \ам тахмин к,и-

( MJUyM 243

rjpjn. Факрт нодон сайёднинг максадини англай олмасдан
тр ан г эди. К,из тузокда тушиб крлган такдирда узининг
мндай чора-тадбир куриши зарур эканини \ам \озирча
'«.тчасди. Унинг бутун дик?<эт-эътибори Паридарага тез-
>>К етиб боришда эди.

Паридарага етиб бора олмади. Зеро, бунга хржат бул-
<ши...

Мо^идил Назиранинг кулидаги хатни юлиб олиб,
отихабар илинжида шошил ганича укдди. Кунгилга ум ид
эерувчи хушхабар бор эди: хат ёзиб юборибдими, демак,
-ирик! Му\ими шу! Лекин... ёзган гаплари галати...

Мохдцил сатрларни кдйта-кдйта укдци. Хар укиганида
янги маъно укдоб, ё^имли хабар етказиши керак булган
сзтрлардаги \ар бир \арф оловли тошларга айланди-ю,
юрагини куйдира бошлади. Хозир севгилиси келиб к,олса,
бафига отилишга тайёр эди, хатни ук^гач, гулхан аланга-
сига отилгандай булди. Бутун вужуди ёнди, куз олдини
коронгалик босди. Шу пайтгача „Нима булди экан?“ де-
ган хавотир оташида ёнаётган эди, тириклигини билган-
лаги кувончи купга етмади, бирдан уйгонган нафрат туту-
ни бута бошлади. Райратнинг Рирром билан ош-катикди-
гидан ранжиб юрарди. Унинг йукрлиб крлиши сабабини
чгактуб ошкор этгандай булди. Паридарага уни висол о\ан-
рабоси тортмади, балки нафрат ути бошлади. „Яхши одам-
ларингиз ким? Келажагингиз канацасига нурли булади?
Кайси туйингизни цайси Парижда кдгтмокчисиз?“ Парида­
рага бориб, шу саволларига жавоб олмокчи эди.

Ота-онаси бошига тушган кулфатларни куриб улгайтан
Кизнинг кузлари уткир булади, фа\м-фаросатда \ам бош-
кдлардан ажралиб туради. Шуб^а уйготган \ар кдндай ran
ёки вок,еани дарров унутмай, узок вак^ та\лил килади.
Моэдцилни оёкдари Паридара сари шоширди, акди эса
Тошкент бекатидаги биринчи учрашувдан то сунгги дий-
доргача булган онларни бир-бир та\пил кдпаверди. Ай-
никра, Рирром билан унинг муомалалари кэйта-к,айта куз
олдига келаверди. Хатто Назирага к у ш -1', айтиб $тириши
\ам унутилмади. Уша хузурбахш кун Паридарадан кдйтиш-
да хайрлашиш олдидан тухташган ялангликка етганда к,а-
дам олиши сустлашди. Оёкдаридан мадор эмас, жон чикдб
кетаётгандай туюлди. Аста-асга босиб, харсангга омонатги-

244 Тоф*р ЬЛлжик

на утирди: уша — Иайрат утирган харсангга. Боши гангнди,
тоялар атрофида гир-гир айлана бошлади. У куаларини
чирт юмиб, бошини чан галлаб олди.

Айланишлар тннгандай булди...
Шу онла том ар багридан бир о воз жаранглаб отилиб
чикди:
„Моэ^идил, сиз мени шунакэ пасткаш деб уйлаяпсизми?"
Ушанда шу жойла утириб айттан эди бу уксик гапни.
Мо\идил шарт бошини кутариб, атрофга телбаларча
аланглади.
О воз бошк? келмал.и.
Кутди шу овозни... Нима деса \ам майлига эди...
О воз келмади.
Аксинча, юрагига алам билан шивирлагандай булди:
„Модошл, сиз мени шунакэ пасткаш деб уйлаяпсизми?“
Хал и \еч нимани аникламай туриб, суйгани катила
ёмон фикрга боргани учун энди узидаи узи уялиб кетди.
Худди бировлар таънали ниго\парини кддаб, унга иснод
тошларини отгандай булдилар. Кафтлари билан юзини
беркитди. Атроф бирдан жим-жит булиб колли. Хатто
кушларнинг чутури \ам эшитилмади.
Кейин...
Кейин унинг хиргойиси эшитилди:

Окиб кетма, кдлкиб кетма, кум-кук денгиз ичра Ой.
Окиб кетма, когоз кема оккдн каби ариедан...

Кафтларини бетларидан олиб, эгик бошини шошиб ку-
тарди, атрофга кулок тутди. Унинг овозини эшитмокни
истади. Жуда-жуда истади. Агар бу он унга „Райратнинг
бир огаз сузини эшитмок учун жонингни берармидинг?“
деб суралса, уйлаб \ам утирмай, бу шартга ризо буларди.

...Кддим замонда юртни ёв босиб, ошик йигит жангда
яраланиб, асирга олинди. Ёв сардори золим эди, асирларни
улимга хукм этди. Шунда киз ялиниб келди, суйганига
омонлик тилади. „Жонини текинга бермайман, сотиб ол“ ,
деди сардор. „М ен камбагал бечораман, бир тангам *ам
йук“ , деди киз зорланиб. „Нега камбагал буларкансан, —
деб за^арханда килди сардор, — сенинг жуда катта бойли-
гинг бор. Ана, кузларинг бойлигинг эмасми? Сен шу чи­

С-лмум 245

х>йли кузларингни бер, мен ошигингни озод этай“ . Киз
■ир нафас \ам иккиланмай, сардорнинг шартини крбул
(хтди. Сардор конхур эди, бу билан кифояланмади ва
«дики: „Кузларингни шу ошик йигит уйиб олиб, менга
■ортик, кдпиши даркор“ . Йигит ох, урди: „Зин^ор бу ишни
килчасман, ханжарингни бер, ундан кура мен уз юрагимни
.>туриб, оёпш г остига отайин!“ деб хитоб кдлди. Сардор
¿1\арли кулиш билан унга ханжарини тутди: „Шошилма,
чнзнинг кузларини уйиб олсанг, икковинг тирик крласан.
¿¿вру даврон сурасан“ , деди. Йигит унга кулок, солмади,
инжар дастаси кулига тегиши билан юрагига санчмок кас-
:ида булди, аммо билагидан ушлаб колиб, бунга йул кУй-
чдлилар. „Сенларни кучли ишц боглаб турганига И то н ­
о м . Лекин сени озод этмок, учун севган ёринг кузларини
¿Аиб олмогим шарт, урушнинг цонуни шунакр, мен кр-
кунни буза олмайман!“ Шундай деб к^знинг иккала кузи-
нн уйиб олди. Каздан садо >(ам чик^ади. Йигитнинг нола-
си эса етти осмон дарвозаларини ларзага келтирди. Сардор
ваъласида туриб, уларга озодлик берди. Лекин йигит бун-
лан лаззат олмади. Куллари кишандан бушаши \амон икки
бармогани икки кузига тик^б, юлиб ташлади-да: „Ана
энди озод булдим!“ деди. К^з унинг бу \аракатини курма-
ди ва овутмок; истагида дедики: „Нола чекманг, бу икки
кузсиз яшаш мумкин, ахир кдлб кузим очик-ку? Мен сиз-
ни шу к;алб кузим билан кУриб турибман...“

Мо\идил саккизинчи синфдалигида икки садок.атли
дуст ^акддаги афсонани ук?*б таъсирланган эди. К^злик-
нинг сурурли оламига кирган онлари эди ушанда. Уйкусиз
тунлари кулига калам олиб, севги \акдда шеър машк; кдл-
ди, ухшамади, кргозларни йиртиб-йиртиб ташлади. Кейин
икки дуст хдкддаги афсонани севишганлар к^ссасига ай-
лантириб ёзди. Узига ёкди. Онасига ук?1б берган эди, Ой-
ниса маъюсланиб, „Яхши ёзибсан“ , деб куя колди. Нази-
рага ук^б берди, унга жуда-жуда ёкди. Кейин унинг так-
лифи билан газетага жуиатди. Икки ойдан кейин жавоб
олди: „Афсонангиз яхши, лекин йигит узини улдирганида
яна \ам яхши буларди, келгуси ижодингизга муваффа^и-
ятлар тилайман“ , дебди газета ходими. Мо\идилнинг жа\-
ли чикди. Назира эса „Ранжима, бу одам эмас, ишкрт йук,
эшак экан“ , деб тугри ба\они бериб куя колди. Гарчи


Click to View FlipBook Version