E-PORTFOLIO LATIHAN MENGAJAR 2 NOR HAMIZAH SYAZWANI

Rajah 1 – Gambarajah Tapak /Lokasi
5.1.4 Gambarajah Plan Bangunan (Building Plan Diagram)

Gambarajah ini merupakan lukisan senibina. Ia menentukan jenis bangunan (kayu/
bata/ kerangka besi) dan kedudukan pintu, tingkap dan sebagainya. Dengan ini
permulaan kerja pemasangan elektrik serta kedudukan peralatan dan perkakasan
elektrik dapat ditentukan.

Rajah 2 – Gambarajah Plan Bangunan

5.1.5 Gambarajah tegak dan keratan (Sectioning Diagram)

Gambarajah ini disediakan bagi menunjukkan ketinggian sesuatu premis. Dengan ini

ketinggian dan kedudukan peralatan seperti lampu, soket-alir-keluar, kipas dan

sebagainya dapat ditentukan. Gambarajah ini sangat mustahak sekiranya melibatkan

pemasangan lampu dan kipas. Suruhanjaya Tenaga telah menetapkan peraturan bagi

menentukan ketinggian minima pemasangan peralatan elektrik (dari aras lantai

kebahagian bawah peralatan) iaitu:-

i. Kipas gantung di siling 240 sm

ii. Kipas melekat didinding. 205 sm

iii. Kotak fius agihan. 205 sm

iv. Suis 145 sm

v. Soket-alir-keluar (permukaan) 145 sm

vi. Soket-alir-keluar (tersembunyi) 30 sm

Rajah 3 – Gambarajah Tegak
Rajah Rajah 3 – Gambarajah Tegak

Rajah 4 : Gambarajah keratan

5.1.6 Gambarajah Susunatur (Layout Diagram)

Gambarajah ini disediakan bagi menunjukkan penempatan alat lengkap dan peralatan
pemasangan elektrik pada sesuatu premis samada didalam atau diluar bangunan.
Umpamanya lokasi pencahaya, soket alur keluar, kipas siling dan peralatan elektrik yang
lain. Gambarajah ini merupakan plan senibina atau arkitek bagi sesuatu bangunan. Ia
dilukis secara lukisan orthografik dari arah atas (plan) pada skala yang sesuai dengan
menggunakan simbol grafik elektrik. Skala yang biasa digunakan dalam plan susunatur
ini ialah 1:100.

Secara umumnya, gambarajah ini dapat menentukan samada pemasangan yang
dilakukan memenuhi kehendak, peraturan, selesa untuk digunakan dan peralatan
diletakkan ditempat yang sesuai. Ia juga dapat membantu kerja-kerja perancangan
peralatan di masa hadapan.

Bagi mengelakkan kekeliruan kepada pendawai elektrik, semua simbol perlulah dilukis
dengan jelas dan betul pada skala yang bersesuaian dengan saiz bilik dan bangunan
agar kelihatan menarik dan tidak mengelirukan. Amnya skala yang lazim digunakan
adalah 1/8 atau 1/16. Disamping itu maklumat yang diberikan mestilah lengkap dan tepat
seperti jenis suis, kadaran, jenis kelengkapan, bilangan litar-kecil-akhir dan sebagainya.

5.1.7 Rajah 5 – Gambarajah Susunatur
Gambarajah Pendawaian (Wiring Diagram)

Gambarajah ini menunjukkan bentuk kumpulan dan sambungan kabel pendawaian
yang sebenar. Bentuk perjalanan kabel dan kedudukan komponen perlulah dikekalkan
sama dengan keadaan sebenar. Tujuan gambarajah ini adalah untuk memberi
kemudahan kepada pekerja pendawaian melakukan kerja serta menyurihnya untuk
mencari kerosakan litar atau membuat tambahan litar. Gambarajah litar pendawaian
lampu dan soket alir keluar (SAK) tidak perlu disediakan dalam pemasangan rumah dan
industri kerana ianya mudah dilakukan. Diantara litar-litar pendawaian ini ialah:-

i. Litar lampu dengan kawalan suis sehala, suis dua hala dan suis pertengahan.
ii. Litar SAK 13A (litar jejari)
iii. Litar SAK 13A (litar gelang)
iv. Litar SAK 15A.
v. Litar penghawa dingin.
vi. Litar pemanas air.

Rajah 6 – Gambarajah Litar Pendawaian Lampu

Tetapi bagi litar pendawaian yang rumit dan kompleks seperti pemasangan panel
kawalan penghidup motor atau kawalan lampu yang rumit, gambarajah pendawaian perlu
disediakan. Tanpa bantuan gambarajah ini, sambungan litar tidak dapat dilakukan
dengan baik dan kemungkinan akan berlaku kesilapan sambungan.

Rajah 7 – Gambarajah litar pendawaian kawalan motor

5.1.8 Gambarajah Satu Garisan (Single Line Diagram)

Gambarajah ini digunakan untuk menunjukkan susunan turutan asas unit kawalan dan
pengagihan bekalan kepada beban-beban dalam sesuatu pemasangan elektrik. Setiap
blok akan mewakili satu litar beban. Pada pemasangan elektrik, gambarajah ini
diperlukan bagi merancang keperluan pendawaian terutamanya pada pemasangan yang
besar dan mempunyai panel kawalan.

Umumnya, gambarajah ini merupakan gambaran asas yang ringkas bagi
menunjukkan kawalan dan pembahagian sesuatu litar elektrik kepada beberapa unit agar
mudah di fahami. Ia juga dapat menunjukkan laluan perjalanan sesuatu sistem
pendawaian. Dengan ini panjang dan saiz kabel yang digunakan dapat dianggarkan
dengan tepat.Ketika melukis gambarajah ini, anak panah arah aliran perlu dilukis dengan
nama atau tugas setiap bahagian dicatitkan

Rajah 8 – Gambarajah satu garisan

Rajah 9 – Gambarajah Satu Garisan Pepasangan Litar Motor
5.1.9 Gambarajah Skematik (Schematic Diagram)

Gambarajah ini digunakan bagi menunjukkan sambungan sesuatu litar elektrik secara
urutan logik dan mudah. Ia juga menunjukkan kaedah pengagihan dan perpindahan
tenaga elektrik dari peringkat awal hingga kepada pengguna atau beban.Sambungan
beban perlulah ditulis dalam bentuk yang mudah difahami. Contoh:-
i. 3 – 1 x 36w (P) diertikan sebagai 3 bilangan pencahaya pendaflour 1 x 36w dan P

menunjukkan pencahaya yang digunakan dari jenis pendaflour.
ii. 2 – 1 x 60w (T) dimana ia mengandungi 2 bilangan pencahaya tungsten 1 x 60w.
iii. (M) – menunjukkan lampu dari jenis mercury/ raksa.
Gambarajah ini bertujuan untuk memudahkan kerja-kerja menganggar keperluan arus
litar, saiz kabel, kadar alat perlindungan dan kadar arus peralatan pada pemasangan
elektrik.

Aturan melukis gambarajah skematik hendaklah mengikut garis panduan yang telah
ditetapkan oleh Suruhanjaya Tenaga.
i. Semua alat lengkap dan komponen perlulah dilukis dalam bentuk simbol piawai

pada ukuran yang sesuai.
ii. Nama dan kadaran setiap alat lengkap atau komponen perlulah ditulis berhampiran

dengannya.
iii. Jarak diantara alat lengkap atau komponen adalah 2 – 3 sm, berdasarkan saiz

kertas yang digunakan.
iv. Setiap litar kecil akhir perlulah ditulis nombor.
v. Setiap alat perlindungan perlulah ditulis kadarannya dengan jelas berhampiran

dengannya.
vi. Jumlah fius atau pemutus litar akan menentukan saiz kotak agihan yang digunakan.
vii. Nama kotak agihan, bilangan kutub, bilangan hala dan jenis binaannya hendaklah

ditulis berhampiran kotak.
viii. Setiap kabel perlulah ditulis saiz dan jenisnya
ix. Setiap litar-kecil-akhir perlu ditulis beban, kadaran arus / kuasa dan bilangan

Rajah 10 – Gambarajah skematik
5.2 PROSEDUR BAGI PEMERIKSAAN LUKISAN PENDAWAIAN TIGA FASA

Digunakan untuk memudahkan pengeluaran semua komponen kejuruteraan dan sistem. Lukisan
kejuruteraan adalah hanya satu dokumen yang digunakan termasuk pengiraan, spesifikasi reka
bentuk, helaian data, spesifikasi bahan dan lain-lain dan lain-lain. Terdapat motivasi ekonomi yang
kukuh dan penting (wajib). Kehendak keselamatan bahawa lukisan yang sesuai untuk mereka tujuan.
Standard yang termasuk orang-orang yang dirujuk dalam BS 8888 memberikan panduan mengenai
penyediaan lukisan. Malangnya lukisan yang dihasilkan oleh manusia atau pengganti manusia
(komputer) dan sering terjadinya kesilapan. Fungsi memeriksa fungsi penting yang membolehkan
pengurangan kesilapan kepada tahap yang boleh diterima.

Semakan boleh disiapkan di pelbagai peringkat seperti yang disenaraikan di bawah:

• Menandatangani kotak semak untuk mendapatkan lukisan melalui sistem.
• Imbasan mudah untuk memeriksa kekemasan dan pembentangan
• Periksa secara terperinci lukisan
• Periksa secara terperinci oleh pereka lukisan yang dihasilkan oleh pelukis pelan bawahan.
• Periksa dimensi secara terperinci oleh kesilapan reka bentuk bebas jurutera
• Reka bentuk terperinci & dimensi diperiksa oleh jurutera bebas
• Kajian rekabentuk oleh pasukan reka bentuk yang pelbagai dengan susulan terperinci bebas

reka bentuk / dimensi check-amat berguna tetapi kos yang mahal.

Kejuruteraan pengeluaran termasuk kemudahan diri yang membetulkan bahawa dalam proses
pembuatan lukisan digunakan oleh beberapa jabatan masing-masing menggunakan lukisan untuk
tujuan mereka sendiri. Setiap orang yang bertanggungjawab dalam jabatan ini melihat lukisan
mampu untuk memberi hasil kembali kepada pereka tanpa sebarang kesilapan. Dalam pelbagai
peringkat pengeluaran lukisan kesilapan boleh menyebabkan kesilapan yang jelas dalam komponen
yang dihasilkan mengakibatkan lukisan salah dan kemudian pembetulan yang berbangkit daripada
lukisan. Pemeriksaan komponen siap sering mengenal pasti melukis kesilapan yang disampaikan
kepada reka bentuk jabatan. Pemasangan dan ujian menghasilkan komponen sering mendedahkan
masalah mengakibatkan pembetulan kesilapan lukisan. Pengguna akhir komponen juga akan
mempunyai beberapa kesan ke atas reka bentuk apabila mengadu tentang kebolehpercayaan yang
rendah. Semua ini laluan maklum balas telah beransur-ansur meningkat penalti kos.

5.2.1 PROSEDUR UNTUK MEMERIKSA PENDAWAIAN TIGA FASA

Untuk memeriksa lukisan siap dengan cekap dan betul perkara-perkara berikut mestilah disediakan.
• Memeriksa pen / pensel tiga warna [OK, Padam, Meminda]
• Spesifikasi reka bentuk yang Diluluskan

• Maklumat mengenai syarat-syarat perkhidmatan jika tidak dimasukkan
• Proses Diluluskan / mekanikal dan helaian data
• Laporan / minit mesyuarat kajian semula reka bentuk yang berkaitan
• Piawaian Pengeluaran Syarikat / Relevan contohnya standard BS 8888 dirujuk piawaian
• Syarikat Bahan / Peralatan Standard / Piawaian / Arahan Relevan dll contohnya Jentera Arahan.
• Semua komponen yang berkaitan.
• Lukisan sistem yang sama sedia ada yang beroperasi berjaya
• Full set lukisan yang siap untuk diperiksa

• Semakan bimbingan
5.2.1 Bentuk baru
Pemeriksa harus menjadikan dirinya sepenuhnya menyedari keperluan reka bentuk dengan
mengkaji semua dokumen yang disediakan pengeluaran terlebih dahulu dan berikut lukisan.
Pemeriksa harus, pada peringkat ini mengesahkan bahawa dokumen-dokumen ini diluluskan.

5.3 SPESIFIKASI LUKISAN PENDAWAIAN TIGA FASA

Layout / Pengaturan

Lukisan susun atur / susunan perlu diperiksa untuk ciri-ciri berikut

• Lukisan hendaklah jelas
• Gambarkan reka bentuk sistem lengkap dengan tiada kekaburan
• Kedudukan sistem dalam kedudukan dan Arah anak panah menunjuk Utara
• Mengenal pasti ruang yang diperlukan oleh sistem.
• Mengenalpasti akses yang dikehendaki dan sistem.
• Pastikan bahawa semua sub-pemasangan dan butiran betul dirujuk
• Bebanan
• Nyatakan lantai statik / dinamik / penuh / kosong
• Nyatakan peruntukan yang penting
• Mengenalpasti lukisan pemasangan yang berkaitan.

Pemeriksa harus, pada kajian peringkat ini dalam menggariskan bahawa sistem akan beroperasi
dengan memuaskan dan adalah etika diterima dan bahawa tidak ada masalah kekuatan jelas.
Pemeriksa perlu menyemak reka terhadap mana-mana sistem yang sama berjaya.

5.4 PROSEDUR UNTUK MENGIRA JUMLAH BEBAN (TCL) DAN PERMINTAAN MAKSIMUM

(MD)

Permintaan Maksimum (Maximum Demand) dan Faktor Kepelbagaian (Diversity Factor)

Permintaan Maksimum merujuk kepada anggaran keperluan kuasa maksimum bagi sesebuah
pepasangan. Nilai diberi oleh

MD=TCL x DF
MD: maximum demand
TCL: jumlah beban (Ampere)
DF: Faktor Kepelbagaian

Faktor kepelbagaian dinyatakan dalam , Peraturan MS IEC 60364
Jika maklumat tentang peralatan elektrik tidak dapat diperolehi, maka
perkara berikut mestilah diambil kira dalam menilai permintaan maksimum.

Jadual 1 : Anggaran kuasa beban

Punca lampu 100W bagi satu punca
Punca kipas 60W bagi satu punca
SAK 13A 250W bagi satu punca
SAK 15A 500W bagi satu punca
SAK 5A 100W bagi satu punca
Punca penghawa dingin 2000W bagi satu punca

Contoh 1 :

Sebuah rumah kediaman memerlukan pendawaian berikut dengan bekalan 3 Fasa faktor kuasa
menyusul 0.85 dengan bekalan 400 volt

1. 8 nos Lampu Pendaflour 1 X 40 Watt
2. 9 nos Lampu Filamen 60 watt
3. 1 nos Alat Perkakas Pemasak 2 kw
4. 1 nos Pemanas Air Jenis Segera 1.5 kW
5. 3 nos Penyaman Udara 2 HP (kuasa kuda) Penyaman Udara
6. 1 nos Alat Perkakas Pemasak 6 kW

7. 12 nos Suis Soket Alir Keluar 13 Amp. (Jejari)

Kirakan Arus Maksima dan Arus Anggaran yang digunakan dalam pemasangan elektrik di atas

Bil. Beban / Litar Arus Maksima Faktor Kepelbagaian Arus
Anggaran

1. 8 nos Lampu Pendaflour 1 X 2.946 Amp 2.946x 66 % 1.944 Amp
40 Watt
8X 40 X 1.8
230 x 0.85

2. 9 nos Lampu Filamen 60 2.347 Amp. 2.347 x 66 % 1.549 Aamp
watt

9 X 60
230

3. 1 nos Alat Perkakas 8.695 Amp 8.965 x 100% 8.695 Amp
Pemasak 2 kw

1 x 2000
230

4. 1 nos Pemanas Air Jenis 6.521 Amp 100 % 6.531 Amp
Segera 1.5 kW

1.5 X 1000
230

3 nos Penyaman Udara 2 22.89 Amp Alat pegun arus 22.89 Amp
5. HP (kuasa kuda) terkadar standard .

3 X 2 x 746
230 x 0.85

6 Alat Perkakas Pemasak 6 10 A +30% baki + 5
kw Amp jika ada S/S/O
(Alat Perkakas Pemasak
yang melebihi 3 kw 26.08 Amp (26.08 – 10 ) x 30 % 14.82 amp
haruslah mengikut perkiraan +10)
seperti dibawah)

6x1000watt
230

7 12 nos Suis Soket Alir 100% permintaan 20 Amp
Keluar 13 Amp. (Jejari) arus titik penggunaan
40 Amp
12 yang terbesar
tambah
= 4 unit fasa
(20x100%)
3

4 unit = 2 litar

litar 1 = 20A 20 x 2 40% bagi setiap titik
litar 2 = 20A =40 Amp penggunaan yang

lain 8 Amp

(40-20) x 40%

ARUS MAKSIMA ARUS ANGGARAN

JUMLAH ARUS SEFASA BIL 69.479 Amp= 23.15 Amp 56.429 Amp = 18.81 Amp
1 HINGGA 6 3 3

JUMLAH ARUS SEFASA 23.15+ 40 = 63.15 Amp 18.81+ 28 = 46.81 Amp
KESELURUHAN

Suis Utama yang di pilih = 63 Amp 3 Fasa

Saiz RCD Utama yang dipilih = 63 Amp 300 mA(0.3 Amp)

Saiz RCD Litar Kuasa yang dipilih = 63 Amp 30 mA(0.03 Amp)

Kadaran fius sefasa = 63 Amp

Saiz kabel utama yang digunakan = 16 mm² pv

5.5 KEPERLUAN TENDER / PELANGGAN
BORANG H
(peraturan 14)

KERAJAAN MALAY
AKTA BEKALAN ELEKTRIK 1990
PERAKUAN PENYELIAAN DAN PENYIAPAN

Kepada: ………………………………………………………………………………………………….
(Nama dan alamat pemunya / pengurusan pepasangan) (lihat nota sebelah)

BAHAGIAN I: PERINCIAN PEPASANGAN

Klien:
Alamat:
Pepasangan ini ialah suatu Pepasangan Baru / Tambahan / Pengubahan kepada Pepasangan
yang sedia ada*

BAHAGIAN 2: UJIAN

Saya, orang kompeten yang bertanggungjawap (sebagaimana yang ditunjukkan oleh tandatangan
saya dibawah) bagi ujian pepasangan dalam Bahagian I, yang butir-butirnya seperti yang
diperihalkan dalam Jadual Lukisan dalam Bahagian 3 dan Jadual Keputusan Ujian dalam
Bahagian 4, MEMPERAKUI bahawa pepasangan di atas yang baginya saya bertanggungjawap,
adalah sepanjang yang saya ketahui dan percayai mengikut Peraturan-Peraturan Elektrik 1994,
dan bahawa pepasangan tersebut di atas telah siap dan selamat untuk menerima tenaga daripada
atau diberi tenaga oleh pemegangh lessen atau pihak berkuasa bekalan, mengikut mana-mana
yang berkenaan.
Takat liabiliti penandatangan adalah terhad kepada pepasangan yang diperihalkan di atas dalam
Bahagian 1 sebagai subjek Perakuan ini.

Bagi Ujian Pepasangan: Perakuan Kekompetenan:
Perakuan Kekompetenan No.:
Nama (Dengan Huruf Besar): Tarikh:

Bagi Pihak:
Alamat:
Tandatangan:

BAHAGIAN 3: JADUAL LUKISAN

Setiap lukisan yang disenaraikan dibawah hendaklah mengandungi akujanji yang berikut:

Saya, dengan ini, mengesahkan bahawa kerja elektrik yang disenaraikan dalam lukisan
ini telah saya selia dan siapkan mengikut Peraturan-Peraturan Elektrik 1994.
Nama:
Pendawai Sekatan Fasa Tunggal / Fasa Tiga*
Perakuan Kekompetenan:

Perakuan kekompetenan No.: Tarikh:
Bagi Pihak:
Alamat:
Tandatangan:

(a)
(b)
(c)
(d)

BAHAGIAN 4: JADUAL KEPUTUSAN UJIAN

(a)
(b)
(c)

(d)
NOTA:

1. Perakuan Penyeliaan dan Penyiapan yang dikehendaki oleh peraturan 12 Peraturan-Peraturan
Eletrik 1994 hendaklah dibuat dan ditandatangani oleh orang kompeten berkenaan dengan
penyeliaan dan penyaiapan kerja elektrikl.

2. Perakuan ini akan menunjukkan tanggungjawap bagi penyeliaan dan penyiapan kerja elektrik,
sama ada yang berhubungan dengan pepasangan baru atau kerja selanjutnya pada
pepasangan yang sedia ada.

3. Apabila membuat dan menandatangani perakuan bagi pihak syarikat atau entity perniagaan
yang lain, individu hendaklah menyatakan orang yang diwakilinya.

4. Perakuan tambahan mungkin dikehendaki sebagai penjelasan bagi kerja elektrik yang lebih
besar atau rumit.

5. Tandatangan yang diturunkan ialah tandatangan orang kompeten yang diberikuasa oleh
syarikat yang melaksanakan kerja penyeliaan dan penyiapan kerja elektrik.

6. Nombor mukasurat bagi setiap helaian hendaklah ditunjukkan bersama-sama dengan jumlah
bilangan mukasurat yang terlibat.

7. Pemunya atau pengurusan pepasangan hendaklah mengemukakan Perakuan penyeliaan dan
Penyiapan dan perakuan Ujian (Borang G dan H Jadual pertama) kepada pemegang lesen atau
pihak berkuasa bekalan, mengikut mana-mana yang berkenaan, bagi menerima tenaga
daripada pemegang lesen atau pihak berkuasa bekalan.

8. Apabila diterima Perakuan tersebut dalam perenggan (7) diatas, pemegang lessen atau pihak
berkuasa bekalan hendaklah mulai dari itu membekalkan tenaga seperti yang di minta oleh
pemunya atau pengurusan pepasangan.

5.6 PROSEDUR BAGI PERSETUJUAN BAGI MENGHANTAR PERMOHONAN PENDAWAIAN
TIGA FASA

Carta alir merancang pemasangan pendawaian bangunan kediaman bagi bekalan tiga fasa

SOALAN :
1. Berikan tujuan pemeriksaan lukisan.

_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________
2. Nyatakan persediaan untuk semakan.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________
3. Jelaskan maksud proses semakan.
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________

RUJUKAN:
Panduan Pendawaian Elektrik, Hj Ahmad Yusof, IBS Buku Sdn Bhd.
M/s 170-200.

ETE3024
PENDAWAIAN TIGA

FASA

KEMENTERIAN BAHAGIAN PENDIDIKAN DAN LATIHAN
PENDIDIKAN TEKNIKAL VOKASIONAL,
MALAYSIA
KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA,
ARAS 5 & 6, BLOK E14, PARCEL E,
PUSAT PENTADBIRAN KERAJAAN
PERSEKUTUAN,
62604 PUTRAJAYA

NOTA KURSUS 1
ETE 3024

KOD DAN NAMA EE 320-3-2012
PROGRAM / THREE PHASE ELECTRICAL INSTALLATION & MAINTENANCE
PROGRAM’S CODE &
NAME LEVEL 3

TAHAP / LEVEL EE-320-3:2012-C02
THREE PHASE WIRING
NO DAN TAJUK UNIT
KOMPETENSI /
COMPETENCY UNIT NO.
AND TITLE

NO. DAN PERNYATAAN 1. IDENTIFY THREE PHASE WIRING SPECIFICATIONS AND
AKTIVITI KERJA / WORK PROSEDURES
ACTIVITIES NO. AND
STATEMENT 2. IDENTIFY THREE PHASE WIRING TOOLS, EQUIPMENT AND
MATERIALS
NO KOD / CODE NO.
3. CARRY OUT WIRING ACTIVITIES
4. CARRY OUT THREE PHASE EARTHING SYSTEM INSTALLATION
5. CARRY OUT THREE PHASE DISTRIBUTION BOARD (DB)
6. CARRY OUT FITTING AND ACCESSORIES INSTALLATION
7. CARRY OUT WIRING SYSTEM VISUAL INSPECTION
8. CARRY OUT DEAD CIRCUIT TEST
9. CARRY OUT LIVE CIRCUIT TEST
10. PREPARE THREE PHASE WORK ACTIVITIES REPORT

EE 320-3-2012- C02/P(1/10) Muka Surat / Page : 1
Drp / of : 32

TAJUK / TITLE : PENGENALAN SISTEM PENDAWAIAN ELEKTRIK
TUJUAN / PURPOSE :
Kertas Penerangan ini bertujuan untuk menerangkan kepada pelatih-pelatih tentang cara dan
langkah menjalankan pendawaian elektrik 3 fasa.

PENERANGAN / INFORMATION :

SISTEM PENDAWAIAN 3 FASA

Sistem bekalan ulang-alik (AU) 3 fasa (400 V) adalah satu sistem bekalan AU yang mempunyai 3
fasa yang dikendalikan dalam 2 bentuk sambungan iaitu sambungan Bintang dan Delta. Sambungan
Bintang mempunyai 3 talian fasa dan satu talian neutral yang dikenali sebagai 3 fasa-4 dawai manakala
sambungan Delta mempunyai talian 3 fasa tanpa talian neutral yang dikenali sebagai 3 fasa-3 dawai.

Sistem satu fasa hanya boleh diperolehi daripada sambungan bintang sahaja kerana sambungan
bintang mempunyai neutral. Sistem satu fasa adalah satu system bekalan AU yang mempunyai satu talian
fasa dan juga satu talian neutral. Setiap fasa pada sambungan bintang akan disambung dengan neutral
untuk mendapatkan sistem satu fasa manakala sistem tiga fasa boleh diperolehi daripada kedua-dua
sambungan Bintang dan Delta. Dibawah adalah contoh sambungan Bintang dan juga Delta.

Rajah : Sistem Bekalan Kuasa 3 Fasa dan 1 Fasa

KELEBIHAN SISTEM 3 FASA BERBANDING 1 FASA
1. Lebih ekonomi kerana kurang kos pembinaan dan penyelenggaraan. Bagi membekalkan sejumlah
kuasa yang sama dengan sistem 1 fasa, penjimatan beban pengalir untuk kehilangan tembaga yang
sama dapat dilakukan kerana keperluan kuprum dapat dikurangkan.
2. Mudah dipasang kerana talian atau kabel lebih kecil dan ringan. Ini menyebabkan struktur
penyokong yang kecil boleh didirikan pada jarak yang agak jauh diantara penyokong.
3. Motor 3 fasa mempunyai kendalian kendiri yang lebih baik kerana kuasa seketikanya lebih stabil dan
tetap. Ini tidak berlaku dalam sistem 1 fasa.
4. Tenaga elektrik yang dibekalkan oleh sistem 3 fasa lebih tinggi berbanding system satu fasa.
5. Motor 3 fasa mempunyai faktor kuasa dan kecekapan yang lebih baik dan saiz yang lebih kecil, bagi
keluaran yang sama berbanding motor 1 fasa.
6. Daya kilas yang dihasilkan oleh motor 3 fasa adalah tetap sementara daya kilas motor aruhan satu
fasa berbentuk dedenyut.
7. Alatubah 3 fasa adalah lebih ringan, kecekapan lebih baik dan lebih murah.

SISTEM 3 FASA
Sistem 3 fasa adalah sistem yang mempunyai 3 sumber voltan yang sama magnitudnya yang

dihasilkan oleh 3 gegelung pengalir yang disusun dengan perbezaan sudut fasa 120°. Dalam sistem AU 1
fasa, apabila gegelung diputarkan dan memotong urat daya magnet di antara kutub utara dan kutub selatan
stator, voltan AU akan terjana.

Jika terdapat lebih daripada satu gegelung diputarkan pada aci yang sama dan memotong urat daya
magnet yang sama, voltan AU akan terjana mengikut bilangan gegelung yang diputarkan. Setiap voltan
yang dihasilkan mempunyai magnitude gelombang yang sama tetapi mempunyai beza fasa tertentu antara
satu sama lain.

Sistem yang mempunyai lebih daripada satu gegelung yang dapat menjana tiga voltan atau daya
gerak elektrik yang sama amplitude dan mempunyai anjakan fasa 120°. Biasanya 3 fasa ini dilabelkan
sebagai Merah (Red-R), Kuning (Yellow-Y) dan Biru (Blue-B).
1. MENGENAL PASTI PENDAWAIAN TIGA FASA SPESIFIKASI DAN PROSEDUR

1.1 PROSEDUR LAWATAN TAPAK DAN PENILAIAN
Lawatan Tapak
Lawatan tapak perlu dilakukan bertujuan untuk menentukan:-
i. kelengkapan elektrik yang sesuai digunakan;
ii. permintaan beban maksimum;
iii. bekalan masuk, fasa tunggal atau fasa tiga;
iv. jenis pendawaian; dan
v. susunatur kelengkapan.

RAJAH : 1

Rajah 1: Menunjukkan Carta Aliran Prosedur Lawatan Tapak Dan Penilaian Kediaman Bekalan Tiga Fasa
1.2 TEKNIK MENGHASILKAN SUSUNATUR LUKISAN

1.2.1 Gambarajah Susunatur (Layout Diagram)
Gambarajah ini disediakan bagi menunjukkan penempatan alat lengkap dan peralatan
pemasangan elektrik pada sesuatu premis samada didalam atau diluar bangunan. Umpamanya
lokasi pencahaya, soket alur keluar, kipas siling dan peralatan elektrik yang lain. Gambarajah ini
merupakan plan senibina atau arkitek bagi sesuatu bangunan. Ia dilukis secara lukisan orthografik
dari arah atas (plan) pada skala yang sesuai dengan menggunakan simbol grafik elektrik. Skala
yang biasa digunakan dalam plan susunatur ini ialah 1:100.
Secara umumnya, gambarajah ini dapat menentukan samada pemasangan yang dilakukan
memenuhi kehendak, peraturan, selesa untuk digunakan dan peralatan diletakkan ditempat yang
sesuai. Ia juga dapat membantu kerja-kerja perancangan peralatan di masa hadapan.
Bagi mengelakkan kekeliruan kepada pendawai elektrik, semua simbol perlulah dilukis dengan
jelas dan betul pada skala yang bersesuaian dengan saiz bilik dan bangunan agar kelihatan
menarik dan tidak mengelirukan. Amnya skala yang lazim digunakan adalah 1/8 atau 1/16.
Disamping itu maklumat yang diberikan mestilah lengkap dan tepat seperti jenis suis, kadaran,
jenis kelengkapan, bilangan litar-kecil-akhir dan sebagainya.

Rajah 2 : Gambarajah Susunatur

1.2.2 Gambarajah Pendawaian (Wiring Diagram)
Gambarajah ini menunjukkan bentuk kumpulan dan sambungan kabel pendawaian yang
sebenar. Bentuk perjalanan kabel dan kedudukan komponen perlulah dikekalkan sama dengan
keadaan sebenar. Tujuan gambarajah ini adalah untuk memberi kemudahan kepada pekerja
pendawaian melakukan kerja serta menyurih nya untuk mencari kerosakan litar atau membuat
tambahan litar. Gambarajah litar pendawaian lampu dan soket alir keluar (SAK) tidak perlu
disediakan dalam pemasangan rumah dan industri kerana ianya mudah dilakukan. Diantara litar-
litar pendawaian ini ialah:-
vii. Litar lampu dengan kawalan suis sehala, suis dua hala dan suis pertengahan.
viii. Litar SAK 13A (litar jejari)
ix. Litar SAK 13A (litar gelang)
x. Litar SAK 15A.
xi. Litar penghawa dingin.
xii. Litar pemanas air.

Rajah 3: Gambarajah Litar Pendawaian Lampu Dan Soket
Tetapi bagi litar pendawaian yang rumit dan kompleks seperti pemasangan panel kawalan
penghidup motor atau kawalan lampu yang rumit, gambarajah pendawaian perlu disediakan.
Tanpa bantuan gambarajah ini, sambungan litar tidak dapat dilakukan dengan baik dan
kemungkinan akan berlaku kesilapan sambungan.

Rajah 4: Gambarajah litar pendawaian kawalan motor

2.3 Gambarajah Satu Garisan (Single Line Diagram)

Gambarajah ini digunakan untuk menunjukkan susunan turutan asas unit kawalan dan
pengagihan bekalan kepada beban-beban dalam sesuatu pemasangan elektrik. Setiap blok akan
mewakili satu litar beban. Pada pemasangan elektrik, gambarajah ini diperlukan bagi merancang
keperluan, pendawaian terutamanya pada pemasangan yang besar dan mempunyai panel
kawalan. Umumnya, gambarajah ini merupakan gambaran asas yang ringkas bagi menunjukkan
kawalan dan pembahagian sesuatu litar elektrik kepada beberapa unit agar mudah di fahami. Ia
juga dapat menunjukkan laluan perjalanan sesuatu sistem pendawaian. Dengan ini panjang dan
saiz kabel yang digunakan dapat dianggarkan dengan tepat.Ketika melukis gambarajah ini, anak
panah arah aliran perlu dilukis dengan nama atau tugas setiap bahagian dicatitkan.

Rajah 5: Gambarajah satu garisan
Rajah 6: Gambarajah Satu Garisan Pepasangan Litar Motor

2.5 Gambarajah Skematik (Schematic Diagram)

Gambarajah ini digunakan bagi menunjukkan sambungan sesuatu litar elektrik secara urutan
logik dan mudah. Ia juga menunjukkan kaedah pengagihan dan perpindahan tenaga elektrik dari
peringkat awal hingga kepada pengguna atau beban.Sambungan beban perlulah ditulis dalam
bentuk yang mudah difahami. Contoh:-
iv. 3 – 1 x 36w (P) diertikan sebagai 3 bilangan pencahaya pendaflour 1 x 36w dan P

menunjukkan pencahaya yang digunakan dari jenis pendaflour.

v. 2 – 1 x 60w (T) dimana ia mengandungi 2 bilangan pencahaya tungsten 1 x 60w.

vi. (M) – menunjukkan lampu dari jenis mercury/ raksa.

Gambarajah ini bertujuan untuk memudahkan kerja-kerja menganggar keperluan arus litar, saiz
kabel, kadar alat perlindungan dan kadar arus peralatan pada pemasangan elektrik.
Aturan melukis gambarajah skematik hendaklahmengikut garis panduan yang telah ditetapkan
oleh Suruhanjaya Tenaga.

i. Semua alat lengkap dan komponen perlulah dilukis dalam bentuk simbol piawai pada
ukuran yang sesuai.

ii. Nama dan kadaran setiap alat lengkap atau komponen perlulah ditulis berhampiran
dengannya.

iii. Jarak diantara alat lengkap atau komponen adalah 2 – 3 sm, berdasarkan saiz kertas yang
digunakan.

iv. Setiap litar kecil akhir perlulah ditulis nombor.
v. Setiap alat perlindungan perlulah ditulis kadarannya dengan jelas berhampiran

dengannya.
vi. Jumlah fius atau pemutus litar akan menentukan saiz kotak agihan yang digunakan.
vii. Nama kotak agihan, bilangan kutub, bilangan hala dan jenis binaannya hendaklah ditulis

berhampiran kotak.
viii. Setiap kabel perlulah ditulis saiz dan jenisnya
ix. Setiap litar-kecil-akhir perlu ditulis beban, kadaran arus / kuasa dan bilangan

Rajah 7: Gambarajah Skematik Tiga Fasa

2.5.1 Petunjuk Lukisan (Drawing Legend)
Petunjuk digunakan bagi membantu melaksanakan tugas dengan sempurna. Petunjuk
digambarkan dengan menggunakan simbol-simbol elektrik yang lengkap dengan keterangan dan
kuantiti.

Rajah 8: Petunjuk Lukisan

3.0 JENIS-JENIS PENGALIR

3.1 Pengalir
Pengalir adalah bahagian kabel yang berfungsi untuk mengalirkan arus elektrik. Bilangan pengalir itu
boleh jadi satu, dua atau tiga atau beberapa lembar mengikut keperluan kegunaannya. Pengalir
lazimnya dibuat daripada bahan jenis logam. Tidak semua jenis logam boleh digunakan sebagai
pengalir, kerana setiap jenis mempunyai kerintangan yang berbeza dan boleh mempengaruhi aliran
arus. Untuk dijadikan pengalir yang baik hendaklah dipilih daripada jenis logam yang mempunyai
kerintangan rendah. Ianya mudah membawa aliran arus. Pengalir yang kerap digunakan dalam
pembinaan kabel dipilih dari bahan kuprum dan aluminium.

3.1.1 Kuprum
Merupakan bahan pengalir yang baik dan lembut serta mudahdibentuk. Selain itu harganya
yang sederhana. Oleh kerana ia mudah dilentur dandibentuk, kabel berpengalir kuprum paling
sesuai untuk kabel pendawaian dalam rumahatau di luar rumah bagi pemasangan tetap. Selain itu
kuprum keras yang mempunyaiketegasan tertinggi ini digunakan untuk pengalir talian rentangan atas
yang lazimnyatidak bertebat

3.1.2 Aluminium

Merupakan bahan logam yang mempunyai kerintangan lebih tinggi sedikitdaripada kuprum. Untuk
dijadikan pengalir, luas keratan rentasnya hendaklah tidakkurang daripada 10mm. Aluminium lebih
ringan daripada kuprum dan dianggarkan 1/3berat daripada berat kuprum di samping harganya lebih
murah.

4.0 Jenis-jenis kabel
• PVC kabel – Poly Vinyl Chloride.
• PVC/SWA/PVC – Armoured cable( PVC-Stell wire Armoured-PVC).
• XLPE – Cross Line Poly Ethylene.

4.1 PVC kabel – Poly Vinyl Chloride ( PVC Kabel-kabel penebat pvk atau getah bersalut pvk
/ getah )

Rajah 9: Binaan Kabel PVC

Kabel ini biasanya digunakan untuk pendawaian domestic dan kabel
perhidmatan oleh pihak berkuasa bekalan termasuk pada semua jenis pendawaian alat-alat
elektrik dan alat-alat kawalan. Kabel PVC ini mempunyai ketahanan terhadap minyak,
kebanyakan jenis asid dan alkali serta tidak menggalakkan kebakaran. Penebat atau
penyalut jenis PVC ini boleh digunakan ke tahap suhu sekeliling 65C dan terdapat juga
jenis yang istimewa dimana boleh digunakan pada suhu 130C untuk masa yang singkat.
Walaubagaimanapun terdapat juga keburukan kabel jenis ini iaitu pada suhu dibawah 0C,
penebat pvc ini akan menjadi retak dan pecah apabila dibengkokkan.

PVC/SWA/PVC – Armoured cable( PVC-Stell wire Armoured-PVC)
( Kabel penebat pvk berperisai (pvc/swa/pvc) – armoured cable )

Rajah 10: Binaan Kabel PVC/SWA/PVC

Kabel ini biasanya digunakan untuk pendawaian domestik dan kabel
perhidmatan oleh pihak berkuasa bekalan. Mempunyai perisai sebagai perlindungan
mekanikal. Penebatan PVC yang digunakan adalah teguh dan boleh tahan panas
sehingga 85°C. Pengalir biasanya dibuat dari aluminium atau tembaga. Terdapat dalam
beberapa teras iaitu :-
• 2 teras.
• 3 teras.
• 4 teras.
• Pelbagai teras ( multicore cable).

Kegunaannya :-
• Untuk penyambungan di antara alatubah dan papan pembahagian voltan rendah.
• Untuk penyambungan di antara alatubah dan papan agihan voltan rendah.
• Untuk penyambungan di antara alatubah dan papan suis utama pengguna.
• Untuk sistem pembahagian pelbagai pengguna .
• Untuk sistem pemasangan lampu- lampu jalan dan awam.

Terdapat 4 warna yang biasa digunakan :-
• Merah untuk Fasa Merah.
• Kuning untuk Fasa Kuning.
• Biru untuk Fasa Biru.
• Hitam untuk Neutral.

1.1 XLPE – Cross Line Poly Ethylene

Rajah 11: Binaan Kabel XLPE

Maksud “XLPE” ialah Cross Link Ethylene. Penebatnya dibuat dari bahan plastik yang diberi
nama “Cross Link Poly Ethylene” yang menggantikan kertas. Penebat plastik pepejal ini
disalut pada setiap pengalir fasa yang terdiri dari pengalir aluminium dan tembaga.
Sebab menggantikan penebat plastik ialah :-

• Mudah dibentuk mengikut saiz pengalir dengan cara “Tool & Die” mengeliling pengalir
agar tiada rongga terjadi di antara pengalir dan plastik.

• Plastik adalah bahan yang ringan dan mudah penjagaanya .
• Pemasangan yang mudah jika dibandingkan kabel jenis lain
• Tidak mudah menyerap air.
• Kehilangan daya elektrik adalah rendah.
• Harganya mahal jika dibandingkan jenis kabel lain.
• “Thermoset Plastik” digunakan untuk perencat nyalaan disebabkan bahan ini tidak mudah

berubah nilai dan bentuk serta dapat menahan tekanan haba geseran ataupun tarikan.
• Pembawa arus yang tinggi dari kabel PILCDSTA.

Kegunaanya :-
• Kawasan pencemaran kimia dan minyak.
• Kawasan tidak rata atau tempat tinggi.
• Kawasan paya atau tanah berat

Panduan penerangan
• XLPE Power Cable – Federal Power & Telecoms Sdn Bhd.
• BS 6622 : 1985.
• IEC 502.

Pengalir dari jenis aluminium dan tembaga.

Kelebihan Kabel XLPE :-
• Mudah dibentuk apabila panas
• Lebih ringan
• Tidak menyerap air
• Kehilangan daya dielektrik rendah
• Harganya lebih murah
• Tidak mudah bertukar bentuk oleh geseran dsb.
• Tidak mudah cair jika terkena pelarut
• Suhu operasinya tinggi
• Kekuatan fizikal dan mekanikalnya tinggi
• Sehingga 69kV

Kelemahan Kabel XLPE
• Keras berbanding dengan paper dan PVC, oleh itu susah untuk dibengkokkan
• Bentuknya bulat, tidak sectorial, oleh itu saiz kabel menjadi lebih besar

5.0 FUNGSI KABEL DAN PENGENALAN WARNA MENGIKUT STANDARD MS IEC 60364

FUNGSI KABEL PENGENALAN WARNA
Pengalir perlindungan Hijau dan kuning
Pengalir litar satu fasa Merah atau kuning atau biru
Fasa R bagi litar 3 fasa Merah
Fasa Y bagi litar 3 fasa Kuning
Fasa B bagi litar 3 fasa Biru
Positif bagi litar 2, 3 dawai arus terus (a.t) Merah
Negatif bagi litar 2 dawai arus terus (a.t) Hitam
Negatif bagi litar 3 dawai arus terus (a.t) Biru
Dawai tengah bagi litar 3 dawai (a.t) Hitam

Jadual 1: Pengenalan warna kabel

6.0 JENIS-JENIS PERANTI PERLINDUNGAN

Pengasing yang diperlukan hendaklah mempunyai suis berangkai yang sesuai untuk kendalian atau
menggunakan pemutus litar yang disusun agar ia dapat memutuskan semua pengalir litar bekalan di
pemasangan itu. Perlindungan lebihan arus yang hendak di buat hendaklah dengan menggunakan fius
atau pemutus litar yang dipasang pada setiap dawai hidup pengalir bekalan itu. Setiap perlindungan
lebihan arus hendaklah sesuai untuk menahan arus litar pintas yang berlaku

6.1 Pemutus Litar Bocor Kebumi ( ELCB )
Berfungsi sebagai perlindungan kebocoran arus ke bumi dan pengasing litar. Pemutus litar dibuat
dalam berbagai bentuk dan jenis kendalian di antaranya ialah jenis isian minyak, jenis hembusan gas,
jenis hembusan udara (angin), jenis vakum dan jenis miniatur.
RCCB boleh didapati dalam 2 versi iaitu 2 Pole dan 4 Pole dengan Kadaaran arus ialah 25A, 40A, 63A
and 80A . serta arus kendalian 30mA, 100mA and 300mA

Rajah 12: Pemutus Litar Bocor Kebumi
6.2 Pemutus Litar Jenis Miniatur
Disebabkan jenis ini berukuran kecil, maka ianya dipanggil sebagai pemutus litar miniatur. Bentuknya
seakan-akan suis tumbler biasa, bezanya cuma dari segi ukuran dan bentuknya sahaja (4 segi
panjang). Tahan lama dan ia tidak dipengaruhi oleh suhu sekitaran untuk beroperasi dan kadar
perlindungan yang diberikannya adalah dalam kelas halus.
Pemutus litar ini terbahagi kepada dua iaitu :

a) Tetap kadarannya di mana digunakan untuk menggantikan tempat fius dan
b) Boleh dilaraskan kadaran arus kendaliannya pula digunakan untuk perlindungan beban yang

sentiasa berubah atau tidak menentu nilai kadarannya seperti motor dan sebagainya.
Selain sebagai pelindung lebihan arus ianya juga berfunsi sebagai pelindung lebihan kepanasan
supaya belitan motor dengan mengawal kepanasan suhu yang tertentu pada sesebuah motor dan
sebagai pengasing daripada kebocoran arus ke bumi pada sesebuah pemasangan.

Rajah 13: Kadaran arus dari 2-63A.

6.3 Fius

Fius ialah nama peranti yang menggunakan dawai sebagai unsur dan akan lebur apabila arus yang

melebihi had kadarannya mengalir ke dalam fius itu dan seterusnya litar akan terputus (mematikan

bekalan elektrik). Kadaran fius ini bergantung kepada jenis bahan unsur yang digunakan, luas

keratan rentas dan panjang sesuatu bahan.

6.3.1 Jenis fius

i) Fius Dawai Semula [ BS 3036 ]

ii) Fius Katrij [ BS 1362 ]

iii) Fius Kapasiti Pemutus Tinggi [ BS 88 / BS 1362 ]

7.0 JENIS PENDAWAIAN TIGA FASA
3. Sistem pendawaian permukaan merupakan kaedah pemasangan yang popular pada satu
masa dulu, terutamanya pada rumah kediaman di kampung-kampung. Pemasangan kabel
dilakukan pada permukaan dinding dan siling secara terbuka. Kabelnya hanya diklipkan
secara permukaan tanpa sebarang pelindung tambahan.
4. Kesesuaian pemilihan sistem ini berdasarkan kepada ciri-ciri yang disenaraikan seperti
berikut,
- Bangunan dibuat daripada kayu atau batu
- Memerlukan bekalan voltan fasa tunggal
- Bilangan litar kecil akhir yang sedikit
- Kabel yang dipasang tidak begitu banyak
- Kurang risiko berlaku kerosakan mekanikal
- Kerja pemasangan dibuat dalam masa yang singkat
- Kos pembiayaan pemasangan yang rendah
- Beban kuasa yang digunakan kecil

Pemilihan Kabel
3. Kabel yang dipasang dalam sistem ini akan sentiasa terdedah kepada keadaan persekitaran

dan kemungkinan mudah mengalami kerosakan mekanikal.
4. Kabel jenis bertebat dua lapis dipilih untuk pemasangan ini. Kabelnya bersalut dengan pvk

dan dibahagian luarnya disarung pula dengan lapisan pvk kedua dan ini menjadikan tebatan
dua lapisan. Sarung lapisan luar dapat memberi perlindungan kepada pengalir daripada terus
mengalami kerosakan apabila berlaku kerosakan daripada luar.

7.1 Sistem Pendawaian Konduit
3. Sistem pendawaian konduit menggunakan paip konduit sebagai penghalaan pendawaiannya.

Jika sistem ini telah dipilih sebagai pemasangannya maka keseluruhan kerja pemasangan
bagi satu bangunan akan menggunakan konduit. Kabel akan disalurkan ke dalam konduit
hingga ke punca-punca tamatannya.
4. Kesesuaian pemilihan sistem ini adalah berdasarkan kepada ciri-ciri yang disenaraikan seperti
berikut,
- Bangunan komersial, kilang dan juga kedai-kedai.
- Sistem pendawaian terdedah kepada bahaya punca-punca kerosakan luaran atau

mekanikal.
- Memerlukan voltan bekalan fasa tunggal dan 3 fasa.
- Beban kuasa yang digunakan adalah besar.
Sistem Pendawaian Sesalur

4. Sistem pendawaian sesalur yang menggunakan sesalur lazimnya untuk memuatkan kabel
yang banyak dan lebih jimat berbanding menggunakan konduit yang memerlukan banyak
konduit untuk digunakan.

5. Sesalur boleh didapati dalam bentuk persegi memanjang dengan pelbagai saiz serta aksesori
pemasangan.Terdapat sesalur diperbuat daripada bahan logam besi dan juga pvk.

6. Pemasangan sesalur logam di bahagian penyambungan akan dipasang dengan jalur tembaga
untuk memastikan keterusan pembumian yang lancar.

Sistem Pendawaian Tersembunyi
4. Kabel pendawaian dalam sistem ini akan dipasang atau ditanam dalam dinding atau di atas

siling bangunan atau rumah. Penghalaan pendawaian tidak dapat dilihat kecuali bahagian
hujung tamatan untuk sambungan ke aksesori seperti soket keluaran, mata lampu, kipas dan
suis.
5. Pemasangan pada bangunan yang dibuat daripada batu lazimnya kabel-kabel akan
ditempatkan pada lurah yang dibuat khas bersama perlindungan seperti konduit,
kemudiannya akan disimen dan dilepa menjadikan dinding kelihatan kemas dan cantik.
6. Kesesuaian pemilihan sistem ini adalah berdasarkan kepada ciri-ciri yang disenaraikan seperti
berikut,

- Pendawaian dan pemasangan untuk bekalan satu fasa dan tiga fasa.
- Bangunan diperbuat daripada batu-bata atau blok.
- Kekemasan bangunan atau rumah yang cantik tanpa melihatkan kabel-kabel pendawaian.
- Pemasangan cara ini dapat melindungi kabel daripada kerosakan mekanikal.

Dulang Kabel ( Cable tray)
Sistem kabel dulang digunakan untuk menyokong terlindung kabel elektrik yang digunakan untuk
pengagihan kuasa dan komunikasi.Dulang kabel digunakan sebagai alternatif kepada pendawaian
terbuka atau sistem saluran elektrik, dan biasanya digunakan untuk pengurusan kabel dalam
pembinaan perdagangan dan perindustrian.Mereka adalah sangat berguna dalam situasi di mana
perubahan kepada sistem pendawaian dijangkakan, sejak kabel baru boleh dipasang dengan
meletakkan mereka dalam dulang, bukan menarik mereka melalui paip.

Underground Cabling
Tiga jenis kabel boleh dipasang di bawah tanah:
1. Berperisai atau logam bersarung atau kedua-duanya
2. P.V.C. terlindung jenis sepusat. Kabel sedemikian akan mempunyai neutral (dan mungkin konduktor
pelindung) sekitar konduktor fasa. Satu contoh yang ditunjukkan dalam {Rajah 4.1 (c)}.
3. Mana-mana kabel yang sesuai disertakan dalam pembuluh atau saluran yang memberikan
sekurang-kurangnya tahap yang sama perlindungan mekanikal sebagai kabel perisai.

Tiada keperluan khusus untuk kedalaman pengkebumian diberikan dalam Peraturan-Peraturan,
kecuali bahawa kedalaman harus mencukupi untuk mengelakkan sebarang gangguan tanah
semunasabahnya mungkin berlaku semasa penggunaan biasa premis. Oleh itu, kabel untuk
outbuildings dipasang di bawah jalan yang konkrit boleh pada 400 mm, manakala jika berjalan melalui
ruang tanaman yang boleh tertakluk kepada menggandakan menggali akan menjadi kurang
berkemungkinan untuk gangguan jika dikebumikan di 700 mm. Untuk padang kafilah, kabel perlu
dipasang di luar kawasan padang, kecuali sesuai dilindungi, untuk mengelakkan kerosakan oleh pasak
khemah atau sauh bumi.

Kabel mesti dikenal pasti oleh pita sesuai atau penanda di atas kabel, supaya menggali sesiapa akan
menjadi menyedari kehadiran kabel. Meliputi kabel juga boleh menawarkan kedua-dua
pengenalpastian dan perlindungan seperti yang ditunjukkan dalam {Rajah 7,22}.

Ia sering berguna untuk meletakkan penanda kabel pita kuning hanya di bawah paras tanah supaya ini
akan didedahkan dengan menggali sebelum kabel dicapai. Lukisan berhati-hati juga perlu dibuat untuk
menunjukkan lokasi sebenar kabel dikebumikan, lukisan itu akan membentuk sebahagian daripada
manual pemasangan

Rajah 15: kabel bawah tanah

8.0 ASSESORI TAMBAHAN

8.1 Soket Keluaran

Soket alur keluar ialah alat yang mempunyai beberapa sesentuh pembawa arus yang tetap dan

disambung kepada pemasangan pendawaian tetap.Kegunaannya adalah untuk membolehkan alat

elektrik mudah-alih disambung ke litar akhir dengan menggunakan palam yang sesuai. Contoh soket

keluaran adalah seperti :

i) Soket keluaran 3 pin 13A (suis soket outlet - S/S/O 13A)

ii) Soket keluaran 3 pin 15A (suis soket outlet - S/S/O 15A)

iii) Soket keluaran 3 pin 15A (soket outlet - S/O 15A) tanpa suis)

S/S/O Jenis 3 pin 13A BS 1363 S/O Jenis 3 pin 5A
BS

S/S/O Jenis 3 pin 15A BS 1363 S/O Jenis 3 pin 15A BS 1363

Rajah 16 : Menunjukkan contoh soket keluaran S/S/O dan S/O

8.2 Suis
Suis ialah satu alat mekanikal yang boleh memutus dan menyambungkan arus litar secara manual
dalam keadaan normal. Saiz piawai yang digunakan dipemasangan domestik mengikut piawai BS
3676. Suis yang terdapat dalam sistem fasa tunggal mestilah daripada jenis suis kutub tunggal.
Terdapat berbagai-bagai jenis suis kutub tunggal yang digunakan pada masa ini berbeza-beza
dari segi bentuk, kawalan dan sebagainya. Diantaranya adalah seperti berikut :

i) Suis satu hala.
ii) Suis dua hala
iii) Suis perantaraan

Rajah 16: Menunjukkan contoh sui

9.0 STANDARD AKTA DAN PERATURAN ELEKTRIK
i. Energy Commission Act 2001
Akta 610
AKTA SURUHANJAYA TENAGA 2001
Suatu Akta untuk mengadakan peruntukan bagi penubuhan
Suruhanjaya Tenaga yang mempunyai kuasa untuk mengawal selia

aktiviti pembekalan tenaga di Malaysia, dan menguatkuasakan
undang-undang pembekalan tenaga, dan bagi perkara-perkara yang

berkaitan dengannya.

ii. Electricity Supply Act 1990 (Act 447)

AKTA BEKALAN ELEKTRIK 1990
PERKARA YANG BERKAITAN DENGAN KERJA-KERJA PEPASANGAN, PENGENDALIAN, DAN
PENYELIAAN ELEKTRIK :
Akta ini diwartakan pada 1990 sebagai satu panduan kepada perlaksanaan dan sebagai peruntukan
kepada mengawal selia industri pembekalan elektrik dari segi harga dan perlesenan kepada mana –
mana pepasangan elektrik di samping kepada operasi loji yang mengunapakai bekalan elektrik.
Berikut disenaraikan Seksyen-Syeksen yang mana didalamnya terkandung maklumat serta panduan
yang perlu diketahui dan dipatuhi dalam menjalankan kerja-kerja PEPASANGAN, PENGENDALIAN
dan PENYELIAAN elektrik. Dengan merujuk kepada buku Akta Bekalan Elektrik 1990 & Peraturan-
Peraturan Elektrik 1994, baca perkara dan keterangan tajuk utama pada bahagian yang berkaitan dan
lihat pada nombor seksyen dibahagian sebelah kirinya. Berpandukan nombor seksyen tersebut cari
dan baca secara terperinci huraian yang terkandung di dalam Seksyen tersebut.

SOALAN
KUIZ/UJIAN/
PEPERIKSAAN

ETE3012 LUKISAN
PENDAWAIAN TIGA

FASA

KEMENTERIAN BAHAGIAN PENDIDIKAN DAN LATIHAN
PENDIDIKAN TEKNIKAL VOKASIONAL,
KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA,

MALAYSIA ARAS 5&6, BLOK E14, PARCEL E,
PUSAT PENTADBIRAN KERAJAAN
PERSEKUTUAN,

KERTAS TU6G26A0S4 PAUNTRAJAYA

(ASSIGNMENT SHEET)

KOD DAN NAMA EE-320-3:2012
PROGRAM / THREE PHASE ELECTRICAL INSTALLATION & MAINTENANCE
PROGRAM’S CODE &
NAME LEVEL 3

TAHAP / LEVEL

KOD DAN NAMA UNIT EE-320-3:2012-C01 THREE PHASE DRAWING
KOMPETENSI /
COMPETENCY UNIT NO.
AND TITLE

NO. DAN PERNYATAAN 1. IDENTIFY THREE PHASE DRAWING
AKTIVITI KERJA / WORK SPECIFICATIONS AND REQUIREMENT
ACTIVITIES NO. AND
STATEMENT 2. CARRY OUT LAYOUT DRAWING
3. CARRY OUT THREE LINE / SCHEMATIC DIAGRAM

DRAWING
4. CARRY OUT THREE PHASE WIRING DRAWING
5. INSPECT THREE PHASE DRAWING

NO. KOD / CODE NO. EE-320-3:2012-C01/T(1/5) Muka Surat / Page : 1
Drp / of : 3
NAMA CALON /
CANDIDATES NAME

TAJUK /TITLE : PELAN BENTANGAN TIGA FASA

TUJUAN /PURPOSE :
Kertas Tugasan ini menguji kefahaman pelajar mengenai pelan bentangan tiga fasa
supaya pelajar memahami lukisan bentangan mengikut spesifikasi yang telah ditetapkan.

ARAHAN /INSTRUCTION :

• Kertas Tugasan ini mempunyai 5 soalan. Pelajar dikehendaki menjawab semua
soalan. Masa untuk menjawab adalah 30 minit.

• Pelajar boleh merujuk kepada Kertas Penerangan.

SOALAN / QUESTION :

1. Apakah tujuan pelan bentangan?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

(2 markah)

2. Berikan 2 jenis pelan bentangan.
i. _______________________________________________________________
ii. _______________________________________________________________
(2 markah)

3. Nyatakan 3 contoh alat tambah.
i. _______________________________________________________________
ii. _______________________________________________________________
iii. _______________________________________________________________
(3 markah)

4. Jelaskan maksud pelan bentangan domestik.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
(3 markah)

5. Jelaskan maksud pelan bentangan industri.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
(3 markah)

KEMENTERIAN BAHAGIAN PENDIDIKAN DAN LATIHAN
PENDIDIKAN TEKNIKAL VOKASIONAL,
KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA,

MALAYSIA ARAS 5&6, BLOK E14, PARCEL E,
PUSAT PENTADBIRAN KERAJAAN

PERSEKUTUAN,

62604 PUTRAJAYA

KERTAS TUGASAN

KOD DAN NAMA (ASSIGNMENT SHEET)
PROGRAM / EE-320-3:2012
PROGRAM’S CODE & THREE PHASE ELECTRICAL INSTALLATION & MAINTENANCE
NAME
LEVEL 3
TAHAP / LEVEL

KOD DAN NAMA UNIT EE-320-3:2012-C01 THREE PHASE DRAWING
KOMPETENSI /
COMPETENCY UNIT NO.
AND TITLE

NO. DAN PERNYATAAN 1. IDENTIFY THREE PHASE DRAWING
AKTIVITI KERJA / WORK SPECIFICATIONS AND REQUIREMENT
ACTIVITIES NO. AND
STATEMENT 2. CARRY OUT LAYOUT DRAWING
3. CARRY OUT THREE LINE / SCHEMATIC DIAGRAM

DRAWING
4. CARRY OUT THREE PHASE WIRING DRAWING
5. INSPECT THREE PHASE DRAWING

NO. KOD / CODE NO. EE-320-3:2012-C01/T(2/5) Muka Surat / Page : 1
Drp / of : 4
NAMA CALON /
CANDIDATES NAME

TAJUK /TITLE : LUKISAN DAN SIMBOL BENTANGAN TIGA FASA

TUJUAN /PURPOSE :
Kertas Tugasan ini menguji kefahaman pelajar mengenai pelan bentangan tiga fasa
supaya pelajar memahami lukisan dan simbol bentangan mengikut spesifikasi yang telah
ditetapkan.

ARAHAN /INSTRUCTION :
• Kertas Tugasan ini mempunyai 10 soalan. Pelajar dikehendaki menjawab semua
soalan. Masa untuk menjawab adalah 45 minit.
• Pelajar boleh merujuk kepada Kertas Penerangan.

SOALAN /QUESTION :

1. Apakah yang terdapat pada lukisan pelan bentangan.

2. Berikan tujuan menulis nombor litar kecil akhir. (2 markah)
3. Nyatakan fungsi lagenda. (2 markah)

(2 markah)

4. Mengapakah pemilihan penempatan alat tambah amat mustahak?

(1 markah)
5. Terangkan sebab seorang pendawai elektrik perlu memahami lukisan pelan

bentangan.

6. Berikan tujuan simbol pada lukisan pelan bentangan (2 markah)
7. Dimanakah simbol perlu diletakkan? (2 markah)
8. Apakah kesan sekiranya simbol salah diletakkan. (1 markah)
9. Mengapakah perlu nama pada simbol pelan bentangan. (1 markah)
10. Nyatakan akibat sekiranya tiada simbol pada lukisan. (1 markah)
(2 markah)

ETE3024
PENDAWAIAN

TIGA FASA

KEMENTERIAN BAHAGIAN PENDIDIKAN DAN LATIHAN
PENDIDIKAN TEKNIKAL VOKASIONAL,
MALAYSIA KEMENTERIAN PENDIDIKAN MALAYSIA,

PENTAKSIRAN TEORI 1 ARAS 5&6, BLOK E14, PARCEL E,
PUSAT PENTADBIRAN KERAJAAN
PERSEKUTUAN,
62604 PUTRAJAYA

KOD DAN NAMA PROGRAM / EE-320-3:2012
PROGRAM’S CODE & NAME THREE PHASE ELECTRICAL INSTALLATION & MAINTENANCE
TAHAP / LEVEL
3 SEMESTER 3
KOD DAN TAJUK KURSUS
C02 THREE PHASE WIRING
NO. DAN PERNYATAAN
AKTIVITI KERJA / WORK ETE 3024 PENDAWAIAN TIGA FASA
ACTIVITIES NO. AND
STATEMENT 11. IDENTIFY THREE PHASE WIRING SPECIFICATIONS AND
PROSEDURES
NO. KOD NOSS
NOSS CODE NO. 12. IDENTIFY THREE PHASE WIRING TOOLS, EQUIPMENT
NO KOD KSKV AND MATERIALS
KSKV CODE NO
NAMA CALON / CANDIDATES 13. CARRY OUT WIRING ACTIVITIES
NAME 14. CARRY OUT THREE PHASE EARTHING SYSTEM
NO KAD PENGENALAN
INSTALLATION
15. CARRY OUT THREE PHASE DISTRIBUTION BOARD (DB)
16. CARRY OUT FITTING AND ACCESSORIES

INSTALLATION
17. CARRY OUT WIRING SYSTEM VISUAL INSPECTION
18. CARRY OUT DEAD CIRCUIT TEST
19. CARRY OUT LIVE CIRCUIT TEST
20. PREPARE THREE PHASE WORK ACTIVITIES REPORT

EE-320-3:2012-C02/T(1/10) Muka Surat / Page : 1
ETE 2033 / T (1/10) Drp / of : 3

TARIKH :

MARKAH KOMPETEN

BELUM
KOMPETEN

TAJUK /TITLE : PENGENALAN SISTEM PENDAWAIAN ELEKTRIK

TUJUAN /PURPOSE :
Kertas Tugasan adalah bertujuan untuk memantapkan pemahaman dan pengetahuan
pelajar tentang mengenalpasti pendawaian 3 fasa.

ARAHAN /INSTRUCTION :

• Kertas Tugasan ini mempunyai 5 soalan. Pelajar dikehendaki menjawab semua
soalan. Masa untuk menjawab adalah 30 minit.

• Pelajar boleh merujuk kepada Kertas Penerangan.

SOALAN /QUESTION :

1. Nyatakan warna kabel yang digunakan pada pendawaian 3 fasa ?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
(2 markah)

2. Pembahagian voltan 3 fasa terbahagi kepada 2, berikan pembahagian tersebut ?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
(2 markah)

3. Dimanakah biasanya sistem tiga fasa digunakan ?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
(2 markah)

4. Berikan 2 kebaikan sistem 3 fasa berbanding 1 fasa ?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

(4 markah

5. Siapakah yang bertanggungjawab dalam penyenggaraan 3 fasa.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

(1 markah)