เอกสารสืบเนื่องการประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครั้งที่ 2

เพื่อเฝVาระวัง ปVองกัน และสCงเสริมพฤติกรรมสุขภาพนักเรียน เชCน ตรวจความสะอาด
รCางกาย เล็บ ผม ฟ`น เหา แตCละกลุCมนำเสนอรายงานผลการเฝVาระวัง การตรวจสุขภาพ
อนามัยนักเรียน เพื่อครูจะไดJติดตามชCวยเหลือ สรุปและประเมินผล เพื่อแกJป`ญหาและ
พฒั นาอยาC งตอC เนอ่ื ง จดั กจิ กรรมอบรมเพอ่ื พฒั นาผเJู รยี น ดาJ นทนั ตสขุ ภาพ (ทนั ตนอJ ย) และ
จัดกิจกรรมอบรม อย.นJอยสCงเสริมบทบาทผูJนำนักเรียนดJานสุขภาพอนามัยในการเฝVาระวัง
แกปJ `ญหา สCงเสรมิ และพฒั นาพฤตกิ รรมสขุ ภาพนักเรยี น

4) วธิ ีการแกปY eญหาพฤตกิ รรมสุขภาพของนกั เรยี น
ขั้นตอนที่ 1 การวิเคราะห'ปeญหาการปฏิบัติตนดYานสุขภาพอนามัยนักเรียน
สCวนใหญCไมCชอบปฏิบัติตนดJานสุขภาพอนามัยสCวนบุคคลอยCางเป0นประจำเนื่องจากไมCเห็น
ความสำคัญและโทษที่จะเกิดขึ้นกับตนเอง และพCอแมCหรือผูJปกครองไมCใสCใจในบุตรหลาน
เพราะสCวนใหญCตJองทำงาน ไมCมีเวลาดูแลอบรม และไมCมีความรูJในเรื่องสุขภาพอนามัยพCอ
แมC ผูJปกครองบางครอบครัวไมCรูJหนังสือ ครูที่สอนในรายวิชาสุขศึกบาบางทCานไมCไดJจบเอก
สุขศกึ ษาโดยตรง สอื่ การเรยี นการสอนมนี Jอยและการตรวจสุขภาพนักเรยี นปฏบิ ัตนิ อJ ยมาก
ขั้นตอนที่ 2 การปรับทัศนคติดYานพฤติกรรมสุขภาพอนามัย เมื่อวิเคราะห;
ป`ญหาแลJว จึงไดJมีการประชุมปรับเปลี่ยนแนวคิดดJานพฤติกรรมสุขภาพใหJแกCนักเรียน ครู
และผูJปกครอง ไดJมีความเขJาใจตรงกัน ในดJานสภาพป`ญหาและป`จจัยที่มีผลตCอพฤติกรรม
สุขภาพ และใหมJ ที ศั นคติทด่ี ใี นดJานพฤตกิ รรมสุขภาพ
ขั้นตอนที่ 3 การวางแผนกำหนดกิจกรรมไดJมีการวางแผนกำหนดกิจกรรม
เพื่อพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนบJานรักไทยโดยไดJจัดกิจกรรมซึ่งมีทั้งหมด 3
กิจกรรม คือ กิจกรมที่ 1การตรวจสุขภาพนักเรียน กิจกรรมที่2 รCางกายสะอาดปราศจาก
โรค กิจกรรมที่ 3 ฟ`นสวยยิ้มใส และไดJมีการกำหนดเป0นแผนปฏิบัติการเพื่อดำเนินการตาม
แผนในแตCละกจิ กรรม
ขั้นตอนที่ 4 การดำเนินการตามกิจกรรมที่ไดYวางแผนไวYไดJมีการจัดประชุม
ชี้แจง ครู ผูJปกครอง และนักเรียนเพื่อทราบรายละเอียดของการดำเนินกิจกรรมตCางๆ ใน
การพฒั นาพฤตกิ รรมสุขภาพของนักเรยี น
ขั้นตอนที่ 5 การติดตามและประเมินผลไดJมีการดำเนินการตามขั้นตอนที่
กำหนดไวJ และไดJถCายทอดแผนงานโครงการสูCการปฏิบัติกิจกรรมตCางๆไปยังกลุCมเปVาหมาย

574 การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาติคร้ังท่ี 2

และผูJที่เกี่ยวขJองในชCวงเวลาที่กำหนด โดยมีการประสานงานกับครูประจำชั้น ผูJปกครอง
ซึ่งไดJรับความรCวมมืออยCางดี จึงทำใหJการดำเนินงานตามกิจกรรมเพื่อพัฒนาพฤติกรรม
สุขภาพของนักเรียนบJานรักไทยเป0นไปดJวยดี นักเรียนมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม
มคี วามรูJ มีทศั คตแิ ละการปฏิบตั เิ ก่ียวกับสุขภาพอนามัยของตนเองเปน0 อยาC งมาก

ผลการจัดกิจกรรมกิจกรรมรSางกายสะอาดปราศจากโรคนักเรียนมีความ
กระตือรือรJนในการคูแลรักษาความสะอาดของรCางกายของตนเองมากขึ้น เชCน การดูแล
กำจัดเหาของนักเรียนหญิง การดูแลกลิ่นตัวของนักเรียนชาย-หญิง เป0นตJน ครูนำผลการจัด
กิจกรรมมาจัดระบบเพื่อปรับปรุงและพัฒนาอยCางตCอเนื่อง กิจกรรมฟeนสวยยิ้มใส ทำใหJ
นักเรียนระดับชั้น ป. 1- ป.6 โรงเรียนบJานรักไทยมีภาวะทันตสุขภาพดีขึ้นครูนำผลการจัด
กิจกรรมมาจัดระบบเพื่อปรับปรุงและพัฒนาทันตสุขภาพของนักเรียนอยCางตCอเนื่อง
กิจกรรม อย.นYอยใสSใจอาหารทำใหJนักเรียนมีความรูJในการวินิจฉัยคุณคCาและมาตรฐาน
ของอาหารครูนำผลการจัดกิจกรรมจัดระบบเพื่อปรับปรุงและพัฒนากิจกรรมอย.นJอยอยCาง
ตอC เน่ือง

อภิปรายผล

จากการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนโรงเรียนบJานรักไทยจากการ
ดำเนินกิจกรรมการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนโรงเรียนบJานรักไทย ซึ่งไดJ
ดำเนนิ การในกลมุC นกั เรียน ครู และผปูJ กครอง มีประเด็นในการอภิปราย ดงั นี้

1) สภาพบริบทของหมูCบJานรักไทที่มีลักษณะภูมิประเทศเป0นยอดเขาสูง
ลักษณะอากาศแปรปรวน มีลมพัดผCานตลอดปíหนาวจัดในฤดูหนาว ฤดูฝนจะมีฝนตกชุก
เศรษฐกิจโดยรวมยังถือวCา ยากจน และมีหนCวยงานการศึกษาหนCวยงานเดียว นับถือศาสนา
คริสต;และศาสนาพุทธ สCวนชาวบJานที่เป0นชนชาติจีนมีความเชื่อเกี่ยวกับพิธีกรรมตCางๆตาม
ธรรมเนียมจีน และมีความเชื่อเกี่ยวกับผี หนCวยงานทางดJานสาธารณสุขที่ไมCสามารถดูแลไดJ
อยCางทั่วถึง และตCอเนื่องในเรื่องพฤติกรรมดJานสุขภาพ รวมทั้งหนCวยงานทางการศึกษามีแตC
โรงเรียนบJานรักไทย ที่ดำเนินการในเรื่องการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของนักเรียนการใหJ
ความรูJไมCครอบคลุมกับพฤติกรรมของผูJปกครอง ญาติพี่นJองที่บJาน ป`จจัยเหลCาน้ี
เป0นสาเหตุทำใหJนักเรียนมีสุขภาพดJานรCางกายที่มีป`ญหา เนื่องจากสภาพดังกลCาวทำใหJ

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ที่ 2 575

ไมCไดJมีเวลาดูแล สั่งสอนบุตรหลานของตนเอง ทำใหJพฤติกรรมของชาวบJานสCวนใหญCเมื่อ
เกิดป`ญหาสุขภาพ จึงประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อของตนเอง เชCน การนับถือผี เป0นตJน
โดยไมCไดJวิเคราะห;ถึงพฤติกรรมทางดJานสุขภาพของตนเองจึงเกิดผลเชCนนั้น สภาพบริบท
ของหมูCบJานรักไทยจึงสCงผลทำใหJนักเรียนมีป`ญหาดJานสุขภาพอนามัยที่มาจากพฤติกรรม
เคยชิน และไมCไดJปรับเปลี่ยนพฤติกรรมทางดJานสุขภาพที่ถูกตJองดังสอคดถJองกับ ป`จจัย
นำเขJากับแนวคิดทฤษฎีการวิเคราะห;พฤติกรรมสุขภาพ PRECEDE Framework ของ
Green และคณะ (Green et al, 1999) ในการวิเคราะห;พฤติกรรมของบุคคลวCามีสาเหตุ
ของการเกิด พฤติกรรมหรือป`จจัยที่มีอิทธิพลตCอพฤติกรรมป`จจัยที่เกี่ยวขJองออกเป0น 3
กลุCมไดJแกCป`จจัยนำ ป`จจัย เอื้อ ป`จจัยเสริม ซึ่งกลCาวถึงป`จจัยนำ (Predisposing Factor)วCา
ป`จจัยนี้จะเป0นความพึงพอใจของตัวบุคคลซึ่งไดJมาจากประสบการณ;การเรียนรูJความพึง
พอใจนี้อาจมีผลทั้งในทางสนับสนุนหรือยับยั้งการแสดงพฤติกรรมทั้งนี้ขึ้นอยูCกับแตCละ
บุคคล ป`จจัยที่เป0นองค;ประกอบของป`จจัยนำไดJแกCความรูJทัศนคติ ค0วามเชื่อ คCานิยม
การรับรูJ นอกจากนี้ยังรวมไปถึงสถานภาพทางสังคมเศรษฐกิจและอายุ เพศ ระดับ
การศึกษา ขนาดครอบครัวซึ่งป`จจัยเหลCานี้จะมีผลตCอการวางแผนโครงการสุขศึกษาดJวย
ความรูJเป0นป`จจัยสำคัญที่จะสCงผลตCอการแสดงพฤติกรรมแตCการเพิ่มความรูJไมCกCอใหJเกิดการ
เปลี่ยนแปลงเสมอไปถึงแมJความรูJจะมีความสัมพันธ;กับการเกิดพฤติกรรมและเป0นสิ่งจำเป0น
ที่จะกCอใหJเกิดการแสดงพฤติกรรมแตCความรูJอยCางเดียวไมCพียงพอที่กCอใหJเกิดการ
เปลี่ยนแปลงสุขภาพไดJจะตJองมีป`จจัยอื่นๆ ประกอบดJวย การรับรูJ หมายถึงการที่รCางกาย
รับสิ่งเรJาตCางๆ ที่ผCานมาทางประสาทสัมผัสสCวนใดสCวนหนึ่งแลJวตอบสนองตCอสิ่งนั้นออกมา
เป0นลักษณะของจิตที่เกิดขึ้นจากการผสมกันระหวCางพวกประสาทสัมผัสชนิดตCางๆ และ
ความคิดรCวมประสบการณ;เดิมที่มีอยูC การรับรูJเป0นตัวแปรทางจิตสังคมที่เชื่อวCามีผลกระตุJน
ตCอพฤติกรรมสุขภาพของบุคคลดวามเชื่อคือความมั่นใจในสิ่งตCางๆ ซึ่งอาจเป0น
ปรากฏการณ;หรือวัตถุวCาสิ่งนั้นๆ เป0นสิ่งที่ถูกดJองเป0นจริงใหJความไวJวางใจแบบแผนความ
เชื่อดJานสุขภาพ (Health Belief Model) ของ(Becker, 1979) ซึ่งนั้นวCาพฤติกรรมสุขภาพ
จะขึ้นอยูCกับความเชื่อใน 3 ดJานคือ 1. ความเชื่อตCอโอกาสเสี่ยงของการเป0นโรคหรือไดJรับ
เชื้อโรคเป0นความเชื่อเกี่ยวกับความไมCปลอดภัยของสุขภาพหรืออยูCในอันตราย 2. ความเชื่อ
เกี่ยวกับความรุนแรงของสิ่งที่เป0นอันตรายตCอสุขภาพในคนของความเจ็บปวดทรมานการ

576 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ที่ 2

เสียเวลาเสียเศรษฐกิจ 3.ความเชื่อเกี่ยวกับผลตอบแทนที่ไดJจากการแสดงพฤติกรรมท่ี
ถูกตJองวCาจะคุJมคCามากกวCาราคาและสิ่งตCางๆ ที่ลงทุนไปเมื่อมีความเชื่อดังกลCาวแลJวจะทำ
ใหJบุคคลมีความพรJอมในการแสดงออก คCานิยมหมายถึงการใหJความสำคัญใหJความพอใจ
ในสิ่งตCางๆซึ่งบางครั้งคCานิยมของบุคคลก็ขัดแยJงกันเอง เชCน ผูJที่ใหJความสำคัญตCอสุขภาพ
แตCในขณะเตียวกันเขาก็พอใจในการสูบบุหรี่ดJวย ซึ่งความขัดแยJงคCานิยมเหลCานี้ก็เป0นสิ่งที่
จะตJองวางแผนในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมดJวยทัศนคติหมายถึงความรูJสึกที่คCอนขJางจะ
คงที่ของบุคคลที่มีผลตCอสิ่งตCางๆ เชCนบุคคล วัตถุ การกระทำความคิดซึ่งความรูJสึกดังกลCาว
มีทั้งที่มีผลดีและผลเสียในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมซึ่งสอดคลJองกับ วันเพ็ญ รัดนกมล
การต; (2550) ไดJศึกษาผลการจัดกิจกรรมสรJางเสริมสุขภาพแบบมีสCวนรCวมที่มีตCอภาวะ
สุขภาพ ความรูJเกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพและพฤติกรรมการสรJางเสริมสุขภาพของผูJสูงอายุ
พบวCาดJานการรับรูJภาวะสุขภาพ เมื่อเปรียบเทียบผลกCอนและหลังการทดลอง การรับรJู
สุขภาพโดยรวมหลังการทดลองจะดีกวCากCอนการทดลองอยCางมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ
0.05 ความรูJเกี่ยวกับพฤติกรรมสุขภาพโดยรวมหลังการทดลองจะดีกวCากCอนการทดลอง
อยCางมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 แตCเมื่อเปรียบเทียบรายดJานพบวCา ดJานการเขJาใจ
ตนเองอยCางแทJจริงไมCแตกตCางกันอยCางมีนัยสำคัญและดJานสรJางเสริมสุขภาพพบวCา
พฤติกรรมสรJางเสริมสุขภาพโดยรวมจะดีกวCากCอนการทดลองอยCางมีนัยสำคัญทางสถิติท่ี
ระดับ .05

2) ภาวะสุขภาพนักเรียนมีความกระตือรือรJนในการดูแลรักษาความสะอาดของ
รCางกายของตนเองอยูCในระดับที่ต่ำเพราะวิถีชีวิตความเป0นอยูC สิ่งแวดลJอมตCางๆเป0นสาเหตุ
ทำใหJนักเรียนมีสุขภาพดJานรCางกายที่มีป`ญหา เนื่องจากสภาพภูมิประเทศ ภูมิอากาศแลJว
และผูJปกครองมีฐานะยากจนจึงทำใหJไมCไดJมีเวลาดูแล สั่งสอนบุตรหลานของตนเองเมื่ออยCู
ที่บJาน พราะตJองทำมาหาเลี้ยงครอบครัวเป0นสCวนใหญC ประกอบกับ หนCวยงานทางดJาน
สาธารณสุขที่ไมCสามารถดูแลไดJอยCางท่ัวถึง และตCอเนื่องในเรื่องพฤติกรรมดJานสุขภาพ
นอกจากนี้หนCวยงานทางการศึกษามีแตCโรงเรียนบJานรักไทย ที่ดำเนินการในเรื่องการ
ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของนักเรียน ซึ่งไมCครอบคลุมกับพฤติกรรมของผูJปกครอง ญาติพี่นJอง
ที่บJาน ซึ่งหนCวยงานในดJานที่ตJองใหJความรูJ หรือดูแลเยาวชนนอกระบบหรือผูJใหญC เชCน
การศึกษานอกระบบและตามอัธยาศัยยังไมCมี ทำใหJพฤติกรรมของชาวบJานสCวนใหญCเมื่อ

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2 577

เกิดป`ญหาสุขภาพ จึงประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อของตนเอง เชCน การนับถือผี เป0นตJน
โดยไมCไดJวิเคราะห;ถึงพฤติกรรมทางดJานสุขภาพของตนเองจึงเกิดผลเชCนนั้นดังนั้นการ
เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมตCางๆ ของนักเรียนในเรื่องอนามัยสCวนบุคคลจึงตJองไดJรับความ
รCวมมือจากทุกๆฝêายโดยเฉพอยCางยิ่งผูJปกครองของนักเรียนเองการเปลี่ยนแปลงจึงเห็นเป0น
รูปธรรมมากขึ้นซึ่งสอดคลJองกับปริวรรต มโนธรรม(อJางใน ภุชงค; ชีวสิทธิ์รุCงเรือง, 2550)
ไดJศึกษาการปฏิบัติตนทางดJานสุขภาพตามบทบัญญัติแหCงชาติของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษา
ปíที่ 1 พบวCานักเรียนในกลุCมตัวอยCางมีการปฏิบัติตนทางดJานสุขภาพตามบทบัญญัติ
แหCงชาติอยูCในเกณฑ;ดีนักเรียนชายกับนักเรียนหญิงมีการปฏิบัติตนทางดJานสุขภาพตาม
บทบัญญัติแหCงชาติโดยรวมไมแC ตกตCางกัน นักเรียนที่มีผลการเรียนสูงกับนักเรียนที่มีผลการ
เรียนต่ำมีการปฏิบัติตนทางดJานสุขภาพตามบทบัญญัติแหCงชาติแตกตCางกันอยCางมีนัยสำคัญ
ทางสถิติที่ระดับ .001 โดยนักเรียนที่มีระดับผลการเรียนสูงจะมีการปฏิบัติตนทางดJาน
สุขภาพดีกวCานักเรียนที่มีระดับผลการเรียนต่ำนักเรียนที่มีผูJปกครองมีการศึกษาตCางกันมี
การปฏิบัติตนทางดJานสุขภาพตามบทบัญญัติแหCงชาติโดยรวมไมCแตกตCางกัน นักเรียนที่มี
ผูJปกครองมีอาชีพตCางกันมีการปฏิบัติตนทางดJานสุขภาพตามบทบัญญัติแหCงชาติโดยรวมไมC
แตกตCางกัน

3) กระบวนการมีสCวนรCวมของผูJเกี่ยวขJองในการแกJป`ญหาและพัฒนาพฤติกรรม
สุขภาพของนักเรียนที่ผูJวิจัยไดJรCวมกับโรงพยาบาลสCงเสริมสุขภาพประจำตำบล (รพ.สต.)
หมอกจำเเป(ê บJานรกั ไทย) ผปูJ กครองนกั เรียน คณะครแู ละนกั เรยี น ทใี่ ชกJ ระบวนการรวC มกัน
ไดJแกC การวางแผนจัดระบบขJอมูลดJานสุขภาพนักเรียน กำหนดแผนงานโครงการพัฒนา
สขุ ภาพอนามัยนักเรียนประจำปí จดั กจิ กรรมตรวจสุขภาพอนามัยนักเรียนประชุมผJปู กครอง
นักเรียนชี้แจงแผนงานขอความรCวมมือผูJปกครองรายงานผลการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพ
นักเรียน จัดทำหลักสูตรและหนCวยการเรียนรูJ สCงเสริมบทบาทผูJนำนักเรียนดJานสุขภาพ
อนามัยในการเฝVาระวัง แกJป`ญหาสCงเสริมและพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพนักเรียนและประชุม
สรุปผลการดำเนินงานดJานงานอนามัยโรงเรียนซึ่งผลจากการประสานงานรCวมมือกับ
ผูJปกครองนักเรียน ทำใหJการดำเนินงานแกJป`ญหาและพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพนักเรียน
เป0นระบบและมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น เกิดกระบวนการที่มีสCวนรCวมและที่สำคัญทำใหJ
พฤติกรรมสุภาพของนักเรียนโรงเรียนบJานรักไทยมีแนวโนJมดีขึ้น อาจเป0นเพราะวCาการมี

578 การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รง้ั ท่ี 2

สCวนรCมของผูJมีสCวนเกี่ยวขJองในการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียน ไดJมีสCวนรCวม
ตั้งแตCเริ่มปฏิบัติการจนกระทั่งสิ้นสุดการดำเนินการ และมีการบูรณาการระหวCางหนCวยงาน
จึงทำใหJผลการดำเนินการในกระบวนการมีสCวนรCวมจึงมีแนวทางที่เป0นรูปธรรม ประเมินผล
การทำงานไดJดังสอดคลJองกับ วันชัย วัฒนศัพท;(2549) และ สมทรง รักษ;เผCา และสรงค;
กฏณ; ดวงคำสวัสด์ิ (2540) ที่กลCาวไวJรCวมกันวCา การทำงานแบบมีสCวนรCวมนั้นไมCวCาจะเป0น
ระดับครอบครัว ระดับโรงเรียน ระดับชุมชน ระดับองค;กรหรือระดับประเทศน้ัน
มีความสำคัญอยCางยิ่งในกระบวนทัศน; ป`จจุบันเพราะจะชCวยใหJผูJมีสCวนรCวมเกิดวามรูJสึก
ความเป0นเจJาของ(ownership)และจะทำใหJผูJมีสCวนรCวม หรือผูJที่มีสCวนไดJสCวนเสียนั้น
ยินยอมปฏิบัติตาม(Compliance) และรวมถึงตกลงยอมรบั (Commitment) ไดJอยCางสมคั ร
ใจ เต็มใจ และสบายใจการที่จะพัฒนาหรือปรับเปลี่ยนพฤติกรรมสุขภาพของบุคคล
ครอบครัวและชุมชนใหJไดJยั่งยืนนั้น จะดJองชCวยใหJประชาชนและชุมชนมีศักยภาพและ
ความสามารถที่จะดำเนินงาน เพื่อจะชCวยใหJชุมชนไดJพัฒนาในเรื่องตCางๆ ถือจะชCวยใหJ
แผนงานตCางๆ ที่วางไวJนำไปสูCการปฏิบัติไดJอยCางเหมาะสม กับความสนใจ ความตJองการ
และคCานิยมของประชาชน หรือชุมชนจะไดJแนวคิดใหมCๆ และภูมิป`ญญาของชุมชนมาชCวย
แกJป`ญหาอยCางมีประสิทธิผล ชCวยใหJเกิดการไวJวางใจเละสนับสนุนในการดำเนินงานชCวยใหJ
ชุมชนตระหนักถึงป`ญหา หรือใหJความสนใจป`ญหาและพัฒนาความสามารถที่จะนำไปสูCการ
รับผิดชอบในการดำเนินงานดJวยตนเองจะชCวยใหJเกิดการประสานงานภายในชุมชน และจะ
ชCวยพัฒนาใหJเกดิ แนวคดิ ทเี่ ปน0 สงั คมประชาธปิ ไตยซงึ่ สอดคลอJ งกบั

4) วิธีการแกJไขป`ญหาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนที่มี5 ขั้นตอนดำเนินการ
ไดJแกC ขั้นตอนที่ 1 การวิเคราะห;ป`ญหาการปฏิบัติตนดJานสุขภาพอนามัย ขั้นตอนที่ 2 การ
ปรับทัศนคติดJานพฤติกรรมสุขภาพอนามัย ขั้นตอนที่ 3 การวางแผนกำหนดกิจกรรม
ขั้นตอนที่ 4 การดำเนินการตามกิจกรรมที่ไดJวางแผนไวJ ขั้นตอนที่ 5 การติดตามและ
ประเมินผลซึ่งทำใหJนักเรียนมีความกระตือรือรJนในการดูแลรักษาความสะอาดของรCางกาย
ของตนเองมาก นักเรียนระดับชั้น ป. 1 - ป. 6โรงเรียนบJานรักไทยมีภาวะทันตสุขภาพดีข้ึน
และนักเรียนมีความรูJในการวินิจฉัยคุณคCาและมาตรฐานของอาหาร เป0นเพราะวCา
กระบวนการแกJไขป`ญหาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียน ไดJใชJวงจรในการพัฒนาอยCาง
ตCอเนื่อง โดยไดJนำการวิเคราะห;ป`จจัยตCางๆที่เกี่ยวขJองกับป`ญหาพฤติกรรมสุขภาพ และ

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2 579

การปรับทัศนคติมาเป0นแนวทางในการแกJไขที่สำคัญเพราะวCา การปรับพฤติกรรมถJาไดJรับ
การปรับทัศนคติที่ดีแลJวมักจะประสบความสำเร็จ กำหนดแนวการปฏิบัติการและมีการ
ประเมินผลการดำเนินการเพื่อวางแผนใหมC ดังสอดคลJองกับ แนวคิดทฤษฎีการวิเคราะห;
พฤติกรรมสุขภาพ PRECEDE Framework ของ Green และคณะ (Green et al, 1999)
เป0นกระบวนการวิเคราะห;เพื่อการวางแผนการดำเนินงานสุขศึกษาที่มีแนวคิดที่วCา
1. พฤติกรรมสุขภาพของคนเรานั้นมีสาเหตุมาจากหลายป`จจัย 2. ในการดำเนินงานเพ่ือ
เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมนั้นจะตJองวิเคราะห;สาเหตุพฤติกรรมเสียกCอนเพื่อทราบถึงป`จจัย
สำคัญๆ ที่มีผลตCอพฤติกรรมนั้นๆ เพื่อนำมาเป0นขJอมูลในการวางแผนและกำหนดวิธีการ
ทางสุขศึกษาเพื่อเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมตCอไปกระบวนการวิเคราะห;ใน PRECEDE
Framework เป0นการวิเคราะห;แบบยJอนกลับโดยเริ่มจากผลลัพธ; (Outcome)ที่ตJองการ
หรือนัยหนึ่งคือคุณภาพชีวิตของบุคคลที่พึงประสงค;แลJวพิจารณาถึงสาเหตุที่เกี่ยวขJอง
โดยเฉพาะสาเหตุที่เนื่องมาจากพฤติกรรมของบุคลากรประกอบดJวยขั้นตอนตCางๆ 7
ขน้ั ตอน ดังนี้

ขั้นตอนที่ 1-2 การวิเคราะห;ทางสังคมและระบาดวิทยา ขั้นตอนที่3การ
วิเคราะห;ดJานพฤติกรรมและสิ่งแวดลJอมจากป`จจัยป`ญหาทางดJานสุขภาพที่ไดJในขั้นตอนที่
1-2 จะนำมาวิเคราะห;เพื่อหาสาเหตุที่เกี่ยวขJองขั้นตอนที่ 4-5 การวิเคราะห;ทางดJาน
การศึกษาในขั้นตอนนี้เป0นการวิเคราะห;เพื่อหาป`จจัยดJานตCางๆ ที่มีผลตCอพฤติกรรมสุขภาพ
ทั้งที่เป0นป`จจัยภายในตัวบุคคลและป`จจัยภายนอกตัวบุคคลเพื่อนำมาเป0นขJอมูลในการ
วางแผนสุขศึกษาโดยขั้นตอนนี้จะแบCงเป0นป`จจัยที่เกี่ยวขJองออกเป0น 3กลุCม ไดJแกC ป`จจัยนำ
ป`จจัยเอื้อ ป`จจัยเสริม ขั้นตอนที่ 6 การวิเคราะห;ระบบการบริหารโครงการตCางๆ
(Administrative) ขั้นตอนที่ 7 การประเมินผล (Evaluation) ขั้นตอนนี้จะปรากฏอยูCใน
ทุกๆขั้นตอนของการดำเนินงานตั้งแตCเริ่มวางแผนโดยกำหนดเป0นวัตถุประสงค;ของการ
ประเมินในแตCละขั้นตอนไวJตั้งแตCเริ่มแรกและตCอเนื่องกันไปตJองมีการกำหนดเกณฑ;ในการ
ประเมินและดัชนีชี้วัดไวJอยCางชัดเจนการประเมินผลใน PRECEDE Framework จะ
ประกอบดJวยการประเมินใน 3 ระดับคือการประเมินโครงการหรือโปรแกรมสุขศึกษา การ
ประเมินผลลัพธ;ของโครงการที่มีตCอคุณภาพชีวิตของบุคคลซึ่งการประเมินในขั้นตอนนี้จะ
เป0นการดำเนินงานในระยะยาวซึ่งสอคคลJองกับ สุรีย;ฉายศาลางาม (2554) ทำการศึกษา

580 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครั้งท่ี 2

เรื่องการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพโดยใชJกระบวนการสรJางนิสัยเรื่องการสรJางเสริมสุขภาพ
สมรรถภาพและการปVองกันโรคของนักเรียนชั้นประถมศึกษาปíที่ 2 สังกัดสำนักงานเขต
พื้นที่การศึกพาประถมศึกษาสุรินทร; เขต 3 ผลการวิจัยพบวCาพฤติกรรมสุขภาพสำหรับ
นักเรียนชั้นประถมศึกษาปíที่ 2 ระหวCางกCอนเรียนและหลังเรียนโดยใชJกระบวนการสรJาง
นสิ ัยหลังเรยี นสูงกวCากCอนเรียนอยCางมนี ัยสำคัญทางสถิติท่รี ะดับ .01

องคQความรูจa ากงานวจิ ยั

จากการศึกษาวิจัย การพัฒนาพฤติกรรมดJานสุขภาพของนักเรียนโรงเรียนบJาน
รักไทยจากการดำเนินกิจกรรมการพัฒนาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนโรงเรียนบJานรัก
ไทย ซึ่งไดJดำเนินการในกลุCมนักเรียน ครู และผูJปกครอง มีประเด็นการดำเนินการตาม
ขั้นตอนที่กำหนดไวJ และไดJถCายทอดแผนงานโครงการสูCการปฏิบัติกิจกรรมตCางๆไปยัง
กลุCมเปVาหมายและผูJที่เกี่ยวขJองในชCวงเวลาที่กำหนด โดยมีการประสานงานกับครูประจำชั้น
ผูJปกครอง ซึ่งไดJรับความรCวมมืออยCางดี จึงทำใหJการดำเนินงานตามกิจกรรมเพื่อพัฒนา
พฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนบJานรักไทยเป0นไปดJวยดี นักเรียนมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม
มีความรJู มีทัศคตแิ ละการปฏิบัติเกย่ี วกับสุขภาพอนามยั ของตนเองเป0นอยาC งมาก

สรุป

ในการแกJไขป`ญหาพฤติกรรมสุขภาพของนักเรียนอยCางเป0นรูปธรรมและศึกษา
ภาวะสุขภาพของนักเรียนชาวไทยภูเขาในโรงเรียนบJานรักไทย จำนวน 50 คน ที่ครอบครัว
มีฐานะยากจนและเป0นผูJปกครองมีการศึกษานJอย มีภาวะสุขภาพโดยรวมอยูCในระดับต่ำ
โดยมีคะแนนต่ำกวCา 69 คะแนน ตJองมีการจัดกิจกรรมโดยการมีสCวนรCวมของทุกภาคสCวน
คือ นักเรียน ผูJปกครอง คณะครูรวมทั้งโรงพยาบาลของชุมชนเพื่อเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม
ของตนเองเพอื่ ใหมJ สี ุภาพทีด่ ีไมCสCงผลกระทบตอC การเรียนและอนาคตในภายหนJาไดJ

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้ังที่ 2 581

บรรณานกุ รม

จีรวิทย; ม่ันคงวัฒนะ. (2556). การบริหารงานวิชาการในสถานศึกษา. สืบคJนจาก
https://www.gotoknow.org/posts/344746 , เม่อื 22 เมษายน 2560.

วันชัย วัฒนศัพท;. (2549). คูCมือการมีสCวนรCวมของประชาชนในการตัดสินใจของชุมชน.
นนทบุร:ี สถาบันพระปกเกลJา.

582 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ที่ 2

การศกึ ษาเชิงวิเคราะหอ/ านสิ งส/ศลี ในพทุ ธปรชั ญาเถร

Analytical Study of The Profit (Anisamsa ) of The Precept in
Theravada Buddhist Philosophy

Phra Thu (Kavivaro) Thach

Faculty of Education students, Mahamakut Buddhist University; Lanna Campus

พระครูไพบูลเจตยิ านรุ ักษB
PhakruPhaibul Jetiyanurak

Faculty of Education, Mahamakut Buddhist University; Lanna Campus

บทคดั ยAอ

ศีล เป5นความประพฤติที่ดีทางกาย ทางวาจา และใจ หรือการรักษากาย วาจา
และใจ ใหOเรียบรOอยใหOตั้งอยูSในความดีงาม รักษาปกติตามระเบียบวินัยใหOปกติ มีการงานท่ี
สะอาดปราศจากโทษเป5นความสุจริตทางกาย วาจา อาชีพ เมื่อทำกายและวาจาใหOเป5น
ปกติใหOเรียบรOอย ไมSทำความเดือดรOอนใหOแกSผูOใด ไมSตOองเดือดรOอนเพราะขาดศีล สSงผลใหO
เกิดความสุข ความเจริญทั้งทางรSางกาย และจิตใจตลอดถึงอาชีพการงานการครองตน
รวมถึงการพัฒนาไปสูSการพOนทุกข`อันกSอใหOเกิดความผSองใส สงบ รSมเย็นเป5นสุข ศีล มี 2
ประเภท คือ 1)ศีลสำหรับคฤหัสถ` เป5นเหมือนตัวควบคุมพฤติกรรมของคฤหัสถ`ใหOอยูSใน
ทิศทางที่ดี ไมSทำชั่ว 2)ศีลสำหรับบรรพชิต เป5นเสมือนแสงสวSางในความมืด คอยชี้นำใหO
ไปสSูทางแหSงการพระพฤตปิ ฏิบัติใหถO งึ ธรรมชนั้ สูงข้นึ ไป

อานิสงส`ของการรักษาศีล การรักษาศีลยSอมมีอานิสงส`มากมายที่เดSนๆสรุปไดOมี 3
ประการ คือ 1)สีเลน สคุ ตึ ยนฺติ (ชนทงั้ หลายไปสสSู ุคตดิ Oวยศลี ) 2) สีเลน โภคสมฺปทา (ความ
ถึงพรOอมดOวยโภคสมบัติมีดOวยศีล) 3) สีเลน นิพฺพุตึ ยนฺติ (ชนทั้งหลายถึงความดับทุกข`ดOวย
ศีล) และดOวยอานุภาพแหSงคุณความดี ผูOที่มีจิตยินดีในการใหOทานและการรักษาศีล เป5นเหตุ
ใหOมีอายุยืนยาว ผูOมีศีล มีปmญญา ฉลาด รอบรูO และรักษาศีลอยSางสม่ำเสมอ ไมSเบียดเบียน
ใคร บุคคลนั้นยSอมปราศจากเวรภัยใดๆ มาเบียดเบียน ชีวิตยSอมเป5นสุข ภายใตOความ

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาติครง้ั ที่ 2 583

คุOมครองแหSงศีล อันเป5นการปกปoองรักษาอยSางแนSนหนา และแข็งแกรSงเกินกวSาที่ทุกข`ภัย
อันตราย หรือโรครOายใดๆ จะมารุกราน ดOวยเหตุนี้การรักษาศีลอันเป5นคุณงามความดี
จากการกระทำของเราพึงกระทำใหOหมดจนที่สุด และศีลนั้นมีความไมSเดือดรOอนยSอมเป5น
อานสิ งสท` ่สี งู สุด

ศีลในพระพุทธปรัชญาเถรวาทนั้น มีความสำคัญเป5นอยSางยิ่งในการดำเนินชีวิต
ทั้งหลายทั้งเพศคฤหัสถ`และเพศบรรพชิต การที่เราไมSทำกรรมชั่วทั้งปวง ยSอมเกิดความสุข
กับตัวเราเองและคนรอบขOาง ซึ่งแบSงความสุขไดOเป5น 2ประการ คือ ความสุขภายในและ
ความสุขภายนอก เป5นเรื่องดีที่เราไดOสรOางความสุข เป5นบุญอันยิ่งใหญS ที่สามารถชำระจิตใจ
ใหOสะอาดบริสุทธิ์อยSางสุดที่จะประมาณไดO ยิ่งทำใหOตัวผูOปฏิบัติมีความเจริญกOาวหนOาในการ
ดำเนินชีวิต ศีลยังเป5นเสมือนแสงสวSางใหOกับผูOที่มีศีลอันบริสุทธิ์ คอยนำทางใหOทำแตSกรรม
ดี ละเวOนกรรมชั่วทั้งปวง มุSงการฝsก กาย วาจา ใจ ใหOนOอมนำเขOาสูSทางธรรม นำพาผูOปฎิบัติ
ใหOพOนจากกิเลสทั้งปวง ชนะหมูSมารที่คอยกั้นมิใหOผูOปฎิบัติกรรมดี เมื่อผูOปฎิบัติธรรมนั้น
รักษาศีลใหOบริสุทธิ์ ตั้งแตSศีล 5 ขึ้นไป เพราะศีล เป5นเหมือนสิ่งที่คอยควบคุมการกระทำ
ของตัวผูOปฎิบัติไมSไหOออกนอกกรอบของการปฎิบัติธรรมหรือกรอบของการสรOางบุญกุศลท่ี
ยิ่งใหญSและยังและเป5นการแบSงปmนบุญกุศลใหOสรรพสัตว`ใหOไดOรับบุญกุศลทำใหOตัวผูOปฎิบัติ
กาO วขOามสSธู รรมชน้ั สงู สูวS ิมุดติธรรม

Abstract

The objectives of this thesis were 1) to study the precept or moral
conduct in Theravada Buddhist Philosophy, 2) to study the profit (Anisamsa)
of the precept inTheravada Buddhist Philosophy, and 3) to analyze the profit
(Anisamsa) of the precept in Theravada Buddhist Philosophy. It is a qualitative
research with emphasis on documentary research. The research findings were
as given below.

The precept (sila) is a physical, verbal, and mental normality, which
establishes the body, speech, and mind in goodness through keeping normal
the moral conduct, engaging oneself in harmless occupation through right

584 การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครัง้ ที่ 2

performance in terms of physical and verbal act, including occupation. When
normalizing physical and verbal behaviors without bothering and
embarrassing others, one would have no troubles due to breaking the precept
or moral conduct, so meeting with happiness and physical and mental
advancement, inclusive of occupation and self-control that would lead one
to emancipation from suffering, conducive to intrinsic serenity and bliss. There
are two kinds of the Buddhist precept: 1) the lay Buddhist preceptor moral
conduct functioning as a controller of the lay people behaviors to be in
the right way, and 2) the monastic precept or disciplinary rules acting as a
torch in darkness, keeping on directing the people to traverse the way to
the ultimate reality.

As regards the profit CAnisamsa) of precept observing, there is a
mumber of such benefits that could be summed up into three types: 1) Silena
sugatim yanti, meaning -people go to heaven because of meaning "people
are rich in property because ofthe precep ,and the precept', 2) Silena
bhogasampada, 3) Silena nibbutim yanti, meaning "people are able to reach
emancipation from the suffering because of the precept, and through
the power of goodness. Those who are fond of giving Dana and observing the
precept are prone to live a long life; those who observe the moral conduct
(precept) regularly will be free from dangers to harm them: they would be
living a happy life under the auspice of the precept that protects them against
the calamity or ailment that would come to inflict troubles Therefore,
the precept observing inclusively benefited those who observed to the
utmost

In Theravada Buddhist philosophy sila (moral conduct is very
important for the social life of the laypeople and Buddhist monks If we
observed the moral conduct ceasing to do all evil, it will inevitably bring

การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2 585

happiness to ourselves and surrounding people. There are two types of
happiness: internal and

external happiness. It is wise for us to have created a great happiness
that we are able purify our mind. to And the precept-observing person will
meet with spiritual progress in h life. Additionally, the her precept is a torch
for those who strictly observed it. The precept or moral conduct will lead the
observer to emancipation from all defilement, conquering the Mara who
interrupted the doing of goodness. Those who observed the precept, totally
and completely, beginning from the Five Precepts are certain to achieve a
higher state of emancipation from suffering or Vimuttidhamma.

บทนำ

หลักคำสอนทางพระพุทธศาสนาในสSวนที่เกี่ยวกับความประพฤติดีงามและการ
ดำเนินชีวิตในทางสุจริต ไดOแกS ศีล “ศีล” คือ ความประพฤติดีทางกาย วาจา การรักษา
กาย วาจาใหOเรยี บรOอย หรอื ขOอปฏบิ ัตสิ ำรหรบั ควบคุมกายและวาจาใหOตัง้ อยSใู นความดีงาม
รักษาปกติตามระเบียบวินัยใหOปกติ มารยาทที่สะอาดปราศจากโทษและเป5นขOอปฎิบัติใน
การละเวOนความชั่วขOอปฎิบัติในการฝsกหัดกายวาจาใหOดียิ่งขึ้นและศีลนี้ยังมุSงเนOนใหO
ประโยชน`เกื้อกูลแกSสังคมในการอยูSรSวมกันอยSางสงบสุขตลอดถึงพัฒนาตัวเองใหO
เจริญกOาวหนOาทั้งรSางกายจิตใจ พระพุทธเจOาทรงวางหลักประพฤติปฎิบัติขั้นพื้นฐานไวOใหO
การปฏิบัติโดยตรงแกSบุคคลในสังคม ในระบบความประพฤติตSางๆ ที่แยกออกไป 3 ขั้น
ดOวยกัน คอื ศลี อยSางเล็ก(จุลศลี ) คีลอยาS งกลาง (มชั ณมิ ศีล) ศีลอยSางใหญS(มหาศลี ) กลาS วคือ
จุลศีล หมายถึง เวOนจากการฆSา การลัก การเสพเมถุน การพูดเท็จ พูดสSอเสียด พูดคำหยาบ
พูดเพOอเจOอ การทำลายพีชคาม การฉันในเวลาวิกาล การดูขับรOองประโคม การนั่งนอนบน
เสนาสนะที่ไมSสมควร การรับของไมSควรรับ เชSน เงินทอง ทาสชายหญิงสัตว` พาหนะ ที่นา
ที่สวน การเป5นทูต การฉOโกงและการทำรOาย มัชฌิมศีล เป5นการกลSาวซ้ำกับจุลศีลโดยมาก
แตSกลSาวจำแนกชื่อวัตถุอยSางละเอียดเป5นชนิดๆไปเ)นจำนวนมาก เชSน การหOามสะสมของ
ไมSควรสะสมทุกชนิด การเลSนคะนองอานาจาร การคุยดOวยเดรัจฉานกถาตSางๆการทุSมเสียง

586 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2

แกSงแยSงเรื่องลัทธิความเห็นและมหาศีล กลSาวถึง การหOามเดรัจฉานวิชาลOวนไดOแกS การทำ
ภาระกิจไมSใชSของสมณะ ทั้งหมดนี้ตรงกับสิกขาบทอันจัดเป5นปาติโมกข`นOอย ตรงกับอภิ
เสมาจาร หรอื อาชีวปาริสทุ ธทิ ้ังหมด

ศีลสำหรับผูOปฎิบัติทั่วไปแบSงไดOเป5น 2 ประเภท คือ ศีลสำหรับคฤหัสถ` คือ
ขOอกำหนดอยSางต่ำของมนุษย` เพื่อเสริมสรOางคุณคSาของชีวิตทั้งตนเองและสังคมอยูSอยSาง
สงบสุข ดำเนินชีวิตอยSางไมSมีโทษโดยถือความถูกตOองในสิ่งที่ควรจะเป5นไปตามธรรมชาติ
ตามสภาพความเป5นจริงผูOใดปฎิบัติตามยSอมไดOรับความดีงามเป5นผล ผูOใดไมSปฎิบัติตามยSอม
ไดOรับความชั่วเป5นผล อันไดOแกS ศีล5 หรือสิกขาบทที่คฤหัสถ`รักษาอยูSประจำ เรียกวSา
นิจศีลสSวน ศีล 8 หรือสิกขาบทที่คฤหัสถ`สมาทานรักษาพิเศษในวันอุโบสถเรา เรียกวSา
อุโบสถศีลและศีลสำหรับบรรพชิต คือ ขOอกำหนดที่เกี่ยวกับความประพฤติ เป5นกฎระเบียบ
ขOอปฎิบัติทางสังคม(สงฆ`) โดยมีจุดมุSงหมายที่แนSนอนเพื่อเกื้อกลูแกSการปฎิบัติธรรม สำหรับ
ผูOกระทำผิดลSวงละเมิดยSอมไดOรับโทษตามสมควรกับความผิดนั้นๆ ผูOที่ไมSประพฤติผิดยSอม
ไดรO ับความนยิ มจากหมคูS ณะและยอS มไดOรับความชนื่ ชมอยใSู นสงั คมอยSางมคี วามสุข

ในสังคมตั้งแตSอดีตถึงปmจจุบัน แมOวSาจะมีรับบกฎหมายใชOเพื่อความคุSมพฤติกรรม
ของคนในสังคมเพื่อลงโทษผูOกระทำผิดไวOอยSางชัดเจน เพื่อใหOคนในสังคมมีชีวิตประกอบกิจ
ของตนไปไดOอยSางป5นปกติสุข โดยมีขOอหOามไมSใหOทำความชั่วอันเป5นเหตุใหOสังคมเดือดรOอน
วุSนวาย แตSถึงแมOวSาจะมีกฎหมายที่จะมาเป5นบรรทัดฐานใหOสังคมปฎิบัติแลOว สังคมก็ยังมี
ผูOกระทำผิดกฎหมายอยูSใหOเห็นเสมอตามที่ปรากฎสื่อตSางๆ ไมSวSาจะเป5นสื่อทางหนังสือพิมพ`
ทางโทรทัศน` อาทิเชSน ปmญหาครอบครัว ปmญหาเรื่องชูOสาว ปmญหาการมั่วสุSมทางเพศ ปmญหา
การฆSาขSมขืน ปmญหาเรื่องโรคเอดส` เป5นตOน สิ่งเหลSานี้เกิดจากความเสือมโทรมทางศีลธรรม
อันเกิดจากการไมSประพฤติปฎิบัติตามศีลธรรม อันเป5นพื้นฐานในการดำเนินชีวิต ไมSพึง
พอใจในคูSครองของตน ไมSยึดนั่นในศีลขOอกาเมสมิจฉาจาร ซึ่งกSอใหOเกิดปmญหาขึ้นในสังคม
สิง่ เหลSาน้เี ป5นสง่ิ ที่บSงชีใ้ หOเหน็ ความเสื่อมโทรมทางดาO นศลี ธรรมอยาS งชัดเจน

แมOโลกเจริญทางดOานวัตถุและเทคโนโลยีมากเพียงใด มีเครื่องอำนวความสดวก
แตSในดOานศีลธรรมของบุคคลในสังคมไมSมีความเจริญกOาวหนOาเจริญเทSาทันทางดOานวัตถุ
หากคนในสังคม ไรOศีลธรรมปmญหาตSางๆ ยSอมเป5นภัยคุกคามตSอชีวิตและทรัพย`สิน ทั้งน้ี
เพียงศีลธรรมเทSานั้นที่จะชSวยใหOสังคมอยูSกันอยSางมีความสุข ในทางพระพุทธศาสนาจึง

การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครงั้ ท่ี 2 587

จำเป5นอยSางยิ่งในการอยูSรSวมกันในสังคมเพราะศีล คือคุณธรรมเบื้องตOนที่บุคคลตOองมี หาก
คนไมSมีศีลแลOวสังคมจะเกิดความวุSนวายขึ้น ดังนั้นศีลจึงเป5นกระบวนการหนึ่งในการพัฒนา
สังคมทำใหOสังคมอยูSรSวมกันอยSางมีอิสรภาพ เป5นกรอบแนวทางปฎิบัติของบุคคลในสังคม
ทำใหOสังคมอยรSู SวมกันอยSางมอี สิ รภาพ เป5นการกรอบแนวทางการปฎบิ ัตขิ องบุคคลในสงั คม

ดังนั้นผูOวิจัยจึงมีความสนใจที่จะศึกษาคัมภีร`ตSางๆ ในพระพุทธศาสนา เชSน พระ
วินัยปúฎก วิสุทธิมรรคและเอกสารที่เกี่ยวขOองกับศีล เพื่อนำมาวิเคราะห`ถึงความหมายและ
ลักษณะของเนื้อหา กับการไดOรับอานิสังส`ของการรักษาศีลและยังจะนำหลักธรรมเหลSานี้มา
ใชOเป5นเครื่องเตือนสติ เป5นแบบอยSางในการดำเนินชีวิตของนักบวชและพุทธศาสนิกทั่วไป
เพื่อใหOตระนักถึงคุณคSาของการรักษาศีลและตั่งมั่นอยูSในคุณงามความดีอันจะนำมาซึ่งความ
สงบและสนั ติภาพใหเO กิดขนึ้ ภายในตวั เองและสงั คมปจm จุบัน

วตั ถปุ ระสงคOของการวิจยั

1) เพอื่ ศกึ ษาศลี ในพุทธปรัชญาเถรวาท
2) เพ่ือศึกษาอานสิ งส`ของศลี ในพทุ ธปรชั ญาเถรวาท
3) เพ่อื ศึกษาวิเคราะหอ` านสิ งส`ของศลี ในพทุ ธปรัชญาเถรวาท

ขอบเขตของการวจิ ยั

งานวิจัยนี้เป5นงานวิจัยเชิงเอกสาร (Documentary Research) โดยใชOเอกสารที่
เกี่ยวขOองกับศีลและอานิสงส`ของศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท กรณีในการศึกษาวิจัยในครั้งนี้
ผูOวิจัยไดOทำการศึกษาวิจัยในครั้งนี้ ผูOวิจัยไดOทำการศึกษา คัมภีร`พระวินัยปúฎก วิสุทธิมรรค
และเอกสารตSางๆ ที่ครอบคลุมในเรื่องศีลและอานิสงส`ของศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท
แบSงออกเป5น 2 ประเภท คือ ศีลสำหรับคฤหัสถ`ทั่วไปและศีลสำหรับบรรพชิต ตลอด
ถึงคุณประโยชน`ท่เี กดิ จากการรักษาศลี ในพทุ ธปรชั ญาเถรวาท

วิธกี ารดำเนนิ การวิจัย

การวจิ ัยคร้งั นเ้ี ปน5 การวจิ ัยเอกสารเปน5 หลัก มุSงศกึ ษาวิเคราะห`ขอO มลู จากคมั ภรี `
พระไตรปฎú กทีเ่ กีย่ วขอO งกับเร่ืองอานสิ งสข` องศีลในพทุ ธปรชั ญาเถรวาท

588 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2

1) การรวบรวมขอO มลู
2) รวบรวมเอกสารและงานวจิ ัยที่เก่ยี วขOองกบั ศีลในพทุ ธปรชั ญาเถรวาท
3) รวบรวามเอกสารและงานวจิ ยั ที่เก่ียวขOองกับอานิสงสข` องศีลในพทุ ธปรัชญา
เถรวาท
การวเิ คราะหขB อF มลู
1) เปน5 การศึกษาขอO มูลจากเอกสารและวเิ คราะหอ` านสิ งส`ของศีล ในพทุ ธปรชั ญา
เถรวาทแลOวนำมาวเิ คราะห`ตคี วามอธิบายความและยกตัวอยSางประกอบ เพื่อใหOไดขO Oอความ
ท่ชี ัดเจนมากทสี่ ดุ
2) สรปุ ความ นำเสนอผลงานการวิจยั

สรุปผลการวจิ ยั

1) จากผลการศึกษาศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท พบวSา ศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท
นั้น ไดOมีหลายประเภทตั้งแตSศีล5 จนถึงศีล 331 ขOอ ซึ่งศีลเป5นสิ่งที่ทำใหOเกิดความปกติและ
ความดีงาม เป5นกฏระเบียบและหลักในหลักการประพฤติปฎิบัติขั้นพื้นฐานสำหรับมนุษย`
ทุกคน เพื่อปoองกันเวรและภัยทำใหOสังคมมีความสงบเรียบรOอย หากคนในสังคมไมSเคารพ
และปฎิบัติในหลักขั้นศีลแลOวความทุกข`เดือดรOอนก็จะเป5นปmญหาของชีวิตและสังคม
พระพุทธเจOาทรงมุSงเนOนหลักการกำเนินชีวติที่มีศีลเป5นพื้นฐาน อันกSอนใหOเกิดความสงบสุข
รSมเย็น หรือเป5นขOอฝsก ขOอปฏิบัติเบื้องตOน ที่สSงผลใหOเกิดความเจริญทั้งรSางกาย และจิตใจ
สามารถดำรงชีวิตประจำวันไดOอยSางมีความสุข และยังไมSสSงผลเลียกระทบตSอสังคม หรือคน
รอบขOาง จึงสSงดีตSอตนเองและผูOอื่น และปฏิบัติธรรมในขั้นสูงศีลในฐานะรองรับสิกขา 3
ประการ,ธรรมเป5นที่ตั้งมั่นแหSงสติ 4 ประการ,ธรรมเป5นเหตุบำเพ็ญเพียรชอบ 4 ประการ,
ธรรมเปน5 ฐานแหงS ความสำเรจ็ 4 ประการ

ธรรมเป5นที่ตั้งแหSงความเป5นใหญSที่ตOองควบคุมไวOใหOดี 5 ประการ,องค`แหSงธรรม
เป5นเครื่องตรัสรูO 7 ประการ,ธรรมอันเป5นขOอปฏิบัติอยSางประเสริฐมีองค` 8,ธรรมทั้งหมด
เหลSานี้จะเจริญ ดำเนินไปไดOโดยไมSสะดุด ถึงความงอกงามมั่นคงในที่สุดผูOบำเพ็ญตOองอบรม
ศีลใหOดี ชำระศีลใหOดี เพราะวSาศีลเป5นที่รองรับพื้นฐานเบื้องตOนของธรรมทั้งปวง ไมSไชSแคS
ธรรมหมวดใดหมวดหนึ่งเทSานั้นเหมือนแผSนดินที่รองรับวัตถุทั้งปวงไมSไชSแคSรองรับวัตถุ

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาติคร้ังท่ี 2 589

อยSางใดอยSางหนึ่งเทSานั้นและเมื่อธรรมที่ไดOศีลอุปถัมภ`แลOวยSอมจะเป5นไปเพื่อขจัดความโลภ
ความโกรธ ความหลงไดOในที่สุด ในพระพุทธศาสนานั้นมีปรากฏอยูSพระไตรปúฎกที่จัด
จำแนกตามสิกขาบทแตSละประเภท แตSละหัวขOอของสิกขาบท รวมไปถึงคำอธิบายความใน
คำภีร`พระอรรถกถา ฎีกา ทั้งนักปราชญ`ทางพระพุทธศาสนา และนักปราชญ`ที่ไดOรับการยก
ยSองใหOเป5นผูOที่มีความรูOความสมารถทางดOานนี้โดยเฉพาะไดOอธิบายวSา ศีล มีอยSู 2 ประเภท
ใหญSๆ คือศีลสำหรับคฤหัสถ` ศีลสำหรับคฤหัสถ`ไมSวSาจะเป5นศีล 5 ศีล 8 หรืออุโบสถศีลแลOว
สามารถแยก ไดOเป5น 3 หัวขOอหลักๆ คือการละเวOนจากกายทุจริจ วจีทุจริต และมโนทุจริต
แลOวผลที่ไดOจากการปรพพฤติปฎิบัติ สามารถทำจิตสงบรSมเย็น และอยูSอยSางเป5นสุขตSอการ
ดำรงชีวิตประจำวันไดOอยSางราบรื่น ปราศจากกรรมอันชั่วที่จะเกิดขึ้นเฉพาะหนOา
และอนาคตที่จะมาถึง อยูSรSวมกับสังคม และผูOอื่นไดOอยSางมีความสุข ในทางพระพุทธศาสนา
เรียกวSาการรักษาศีล 5 และศีล 8 หรืออุโบสถศีล ผลที่ไดOคือจากโลกนี้ไปสูSโลกหนOา นำไปสูS
สคุ ตภิ มู ิ

ศีลสำหรับบรรพชิต ศีลของภิกษุตั้งแตSปาราชิก จนถึงอธิกรณ`สมถะทั้งหมดทุกขOอ
ศีลของภิกษจึงมี 227 ขOอศีลทั้งหมดของภิกษุนี้เป5นเป5นศีลที่พระพุทธเจOาทรงบัญญัติไวOใน
สมัยที่พระองค`ทรงมีพระจำนวนจริงๆแลOวศีลภิกษุนั้นคงมีหลายขOอที่ภิกษุตOองพากันรักษา
เพราะนอกจากจะรักษาศีลตามพระวินัยทั้งหมดแลOวภิกษุจะตOองประพฤติตามกฎหมาย
บOานเมืองอีกขั้นหนึ่งดOวย หากภิกษุทำผิดในพระธรรมวินัยแลOวบางทีพอพOนจากสภาพความ
เป5นพระภิกษุออกมาแลOวยังตOองรับโทษทางกฎหมายบOานเมืองอีกชั้นหนึ่งดOวย ศีลของภิกษู
จึงจัดวSาเป5นประเภท อปริยันตศีล คือ ไมSมีที่สิ้นสุด สิ่งใดที่ไมSดีงามเป5นของที่คนทั่วไป
รังเกียจก็จัดเป5นศีล หรือหOามสำหรับภิษุโดยแบSงเป5นที่มาในพระปาฎิโมกข` 150 ขOอ นอกนี้
มิไดOมาในพระปาฎิโมกข` แตSถOาหากนับสรุปไดOวSา ศีล 5 ศีล 8 หรืออุโบสถศีล ศีลของภิกษุ
และศีลภิษุณีนี้เป5นกฎระเบียบและตามหลักพระธรรมวินัย การประพฤติปฏิบัติขั้นพื้นฐาน
สำหรับมนุษย`ทุกคน เพื่อปoองกันเวรและภัยทำใหOสังคมมีความสงบเรียบรOอย สามารถดับ
ความทุกข`เดือดรOอน ทั้งกOานกายทุจริต วจีทุจริต และมโนทุจริต ผลที่ไดOจากการประพฤติ
ปฎิบัติ สามารถทำจิตใจใหOสงบ รSมเย็น และอยูSอยSางเป5นสุขตSอการดำรงชีวิตประจำวันไดO
อยาS งราบรื่น ปราศจากกรรมอนั ชวั่ ที่จะเกดิ ขึน้ เฉพาะหนาO และอนาคตท่จี ะมาถงึ

590 การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2

เพราะนอกจากจะรักษาศีลตามพระวินัยทั้งหมดแลOว ภิษุและภิษุณียังจะตOอง
ประพฤติตามกฎหมายบOานเมืองอีกขั้นหนึ่งดOวย หากภิษุทำผิดทางพระธรรมวินัยแลOวบางที
พอพOนจากสภาพความเป5นภิษุออกมาแลOวยังตOองรับโทษทางกฎหมายบOานเมืองอีกขั้นหน่ึง
ดOวยอีกนัยหนึ่งศีลในพุทธศาสนานั้นขึ้นอยSูกับความมุSงหมายของผูOรักษาวSามุSงหวังอยSาไงไร
และจะรักษาเพื่อคงความเป5นปกติของมนุษย`ไวO หรือรักษาเพื่อมุงยกระดับจิตใจใหOบริสุทธ์ิ
พOนจากความเป5นมนุษย`ธรรมดา หรือจะรักษาเพื่อความบริสุทธิ์อยSางยิ่งซึ่งหากกลSาวโดย
สรปุ แลOวศีลมีอยูS 2 ประเภทใหญSๆ คือ ศลี สำหรบั คฤหัสถ` และศีลสำหรับบรรพชติ 1) ศีล

สำหรับคฤหัสถ` (เบญจศีล, นิจศีล, จุลศีล) และศีล 8 (อุโบสถศีล, มัชฌิมศีล) ศีล
สำหรับบรรพชิต คือสามเณรมีศีลจำนวน 10ขOอ พระภิกษุมีศีลจำนวน 227 ขOอ และ
ภิกษุณีมีศีลจำนวน 311 ขOอ และศีลใน พระพุทธศาสนานั้นปรากฏอยูSพระไตรปúฎกที่จัด
จำแนกตามสิกขาบทแตSละประเภท รวมไปถึงคำอธิบายความในคัมภีร`พระอรรถกถา ฎีกา
ทั้งนักปราชญ`ทางพระพุทธศาสนา และนักปราชญ`ที่ไดOรับการยกยSองใหOเป5นผูOที่มีความรูO
ความสามารถทางดOานนี้โดยเฉพาะ ในคำอธิบายทางดOานความหมายในคัมภีร`พระอรรถ
กถา ฎีกา ทั้งนักปราชญ`ทางพระพุทธศาสนา และนักปราชญ`ที่ไดOรับยกยSองใหOเป5นผูOที่มี
ความรูOความสามารถ เป5นการอธิบายที่สามารถแยกทั้งดOานความหมายของศีล และ
ประเภทของศีลไดOตามคัมภีร`พระอรรถกถา ฎีกา ที่ไดOกลSาวมาขOางตOนตามฉบับสมบูรณ`ของ
คมั ภีรพ` ระพุทธศาสนาทไ่ี ดOรบั การยอS มรบั จากทัว่ โลก

2) จากการศึกษาอานิสงส`ของศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท พบวSา อานิสงส`ของการ
รักษาศีล การรักษาศีลยSอมมีอานิสงส`มากมายจนที่สุดจะบรรยายใหOหมดไดO เมื่อกลSาวโดย
หลักใหญSๆซึ่งปรากฏในคำกลSาวสรุปหลังจากที่พระทSานใหOศีลวSามี 3 ประการ คือ 1)สีเลน
สุคตึ ยนฺติ (ชนทั้งหลายไปสูSสุคติดOวยศีล) 2) สีเลน โภคสมฺปทา (ความถึงพรOอมดOวยโภค
สมบัติมีดOวยศีล) 3) สีเลน นิพฺพุตึ ยนฺติ (ชนทั้งหลายถึงความดับทุกดOวยศีล) และดOวย
อานุภาพแหSงคุณความดี ผูOที่มีจิตยินดีในการใหOทานและการรักษาศีล เป5นเหตุใหOมีอายุยืน
ยาว บุตร ภรรยาผูOมีศีลปmญญา ฉลาด รอบรูO และการรักษาศลี อยSางสม่ำเสมอ ไมSเบียดเบียน
ใคร บุคคลผูOนั้นยSอมปราศจากเวรภัยใดๆมาเบียดเบียน ชีวิตยSอมเป5นสุข ภายใตOความ
คุOมครองแหSงศีล อันเป5นการปกปoองรักษาอยSางแนSนหนา และแข็งแกรSงเกินกวSาที่ทุกข`ภัย
อันตราย หรือโรครOายใดๆ จะมารุกราน และผูOประกอบกรรมชั่วหยาบยSอมมีวิบากผลที่

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้งั ที่ 2 591

ทราม ผูOประกอบกรรมดี ยSอมมีวิบากผลที่ประณีต ความแตกตSางของสัตว`จึงแตกตSางกัน
จากกรรมวิบากของผูOละเมิดศีลนั้น ก็มีโทษภัยอยSางรOายแรง ดังนั้นจึงไมSควรที่จะประมาท
ใหOรีบรักษาศีลตั้งแตSวันนี้ อยSาปลSอยเวลาที่เหลืออันนOอยนิดของเราใหOผSานไป อยSางไรOคุณคSา
จงรักษาศีลอันเป5นคุณงามความดี จากการกระทำของเราพึงใหOหมดจดที่สุด และศีลนั้นมี
ความไมเดือดรOอนยSอมเป5นอานิสงส`ที่สูงสุด และเมื่อกลSาวโดยสรุปแลOว ศีลนั้นมีความไมS
เดือดรOอนยSอมเป5นอานิสงส`ที่สูงสุด ศีลเป5นเสมือนเกราะปoองกันภัยอยSางอัศจรรย` ดOวยอนุ
ภาพแหSงคุณความดี ผูOที่มีจิตยินดีในการใหOทานและการรักษาศีล เป5นเหตุใหOคนในตระกูลมี
อายุยืนยาว บุตรที่เกิดในภรรยาผูOมีศีลปmญญา ฉลาด รอบรูO ผูOมีการรักษาศีลอยSางสม่ำเสมอ
เขายSอมไมSเบียดเบียนใคร และปราศจากเวรภัยใดๆ มาเบียดเบียน นี่คือชีวิตที่เป5นสุข
ภายใตOความคุOมครองแหSงศีล อันเป5นการปoองกันรักษาอยSางแนSนหนา และแข็งแกรSงเกิน
กวSาที่ทุกข`ภัยอันตราย หรือโรครOายใดๆ จะมารุกราน จะมีอายุยืนนาน และมีความสุข
สบายดี ในสSวนกรรมวิบากของผูOละเมิดศีล ก็มีโทษภัยอยSางรOายแรง ดังนั้นจึงไมSควร
ประมาท ใหOรีบรักษาศีลตั้งแตSวันนี้ อยSาปลSอยเวลาที่เหลืออันนOอยนิดของเราใหOผSานไป
อยSางไรOคุณคSาจงรักษาศีลอันเป5นคุณความดี จากการกระทำของเราพึงใหOหมดจดที่สุดของ
กรรมของสัตว`ที่ไดOกระทำไวOในอดีตชาติ อันเกิดจากการกระทำในอดีตและปmจจุบัน
ผูOประกอบกรรมชั่วหยาบยSอมมีวิบากผลที่ทราม ผูOประกอบกรรมดี ยSอมมีวิบากผลที่
ประณีต ความแตกตาS งของสตั วจ` ึงแตกตาS งกัน

3) จากผลการศึกษาวิเคราะห`อานิสงส`ของศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท อานิสงส`
ของศีลในพุทธปรัชญาเถรวาท จะเห็นไดOวSาผูOที่นำศีลมาปฏิบัติแลOว ไมSบกพรSองในศีล ยึดศีล
เป5นที่พึ่ง ยSอมพบกับความสุขในตัวผูOปฏิบัติเอง ความสุขที่เกิดจากการรักษาศีล
เป5นความสุขที่เกิดจากภายในรSางกายตัวผูOปฏิบัติหรือความสุขทางใจนั้นเอง ซึ่งเป5นผลมาก
จากการกระทำที่เราทำไปแลOวสSงผลตSอจิตใจเรา ทำใหOผูOปฏิบัติตามศีลเกิดความปúติทางใจ
และยังสSงผลไปยังการดำเนินชีวิตของตัวผูOปฏิบัติใหOเกิดความเจริญในการดำเนินชีวิตไดO
อยSางปกติสุขการรักษาศีลทำใหOสSงผลตSอการดำเนินชีวิตเป5นอยSางมาก จึงเป5นบุญอันพิเศษ
อยSางยิ่ง เพราะไดOทั้งบุญจากการบำเพ็ญมหาทาน และบุญจาก การรักษาศีล ยSอมเป5น มหา
ทานอันยิ่งใหญS เป5นบุญอันยิ่งใหญS ที่สามารถชำระจิตใจใหOสะอาดบริสุทธิ์อยSางสุดที่จะ
ประมาณไดO ซึ่งในการปฏิบัติธรรมนั้นจะขาดสิ่งที่เรียกวSาความเชื่อไปไมSไดO มีความสำคัญ

592 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครั้งท่ี 2

ของศรัทธาคือการพัฒนาไปสูSความพOนทุกข` คือ ตOองประกอบดOวยสติปกฐาน 4 เพราะเป5น
แนวทางในการแกOไขปmญหาเรื่องความเชื่อที่หลงงมงายตSางๆ นานา ดOวยเหตุนี้ ผูOปฏิบัติ
ทั้งหลายพึงเจริญในหลักสติปmฏฐาน 4 จะเขOาถึงสภาวะของความเชื่ออยSางพระอริยเจOาคือ
พระโสดาบัน แตSยังไมSพOนทุกข` ถOาอยากพOนความทุกข`จริงๆ ตOองปฏิบัติจนสามารถทำลาย
อุปาทานขันธ` 5 โดยเพราะการเจริญศรัทธาตามหลักโพชฌงค` คือ ประกอบดOวยอาตาป° คือ
เพยี รเผากิเลส ดวO ยอานาจขณกิ สมาธิ(วปิ mสสนาขณิกสมาธิ) ตรงกับ อธจิ ิตตสิกขา สมั ปชาโน
ความรูOตัวทั่วพรOอม(นามรูปปริจเฉทญาณเป5นตOนจนเห็นพระไตรลักษณ`ปรากฏคือเห็นความ
เกิดดับของรูปนามเป5นตOนไป) ตรงกับอธิปmญญาสิกขา และ สติมา (การระลึกรูOรูปนาม
ปmจจุบันในหมวดกายคือ อานาปานะก็ดี อิริยาบถก็ดี สัมปชัญญะก็ดี ธาตุมนสิการก็ดีจน
เห็นอาการของรูปนามดังกลSาว) ตรงกับอธิสีลสิกขา เพราะกำหนดรูOอินทรีย`สังวรศีลนั่นเอง
ความเจริญกOาวหนOาในการปฎิบัติกรรมฐานนั้นอาศัยองค`ประกอบหลักคือ ศรัทธา ดOวยเหตุ
นี้ ผูOปฏิบัติควรมีความเชื่อมั่นในพระสัทธรรม 3 ประการ คือ ศีล สมาธิ และปmญญา เม่ือ
ปฏิบัติตามหลักดังกลSาวดOวยศรัทธาแลOวยSอมพบความพOนทุกข`ไดOเพราะมีศรัทธาที่ไมS
สั่นคลอนในพระรัตนตรัยซึ่งตOองมีการรักษาศีลควบคูSกันไปอยSางไมSบกพรSองในศีลเลย ซึ่งใน
ดOานศีลในการนำไปใชOกับการปฏิบัติธรรม เมื่อผูOที่ปฏิบัติธรรมนั้นรักษาศีลไดOไมSบกพรSองเลย
รักษาศีลใหOบริสุทธิ์อยSูเสมอ ตั้งแตSศีล 5 ขึ้นไป เพราะศีล เป5นเหมือนสิ่งที่คอยควบคุมการ
กระทำของตัวผูOปฏิบัติไมSใหOออกนอกกรอบของการปฏิบัติธรรมหรือกรอบของการสรOางบุญ
กุศลที่ยิ่งใหญS อีกนัยหนึ่ง วSาดOวยอำนาจทางใจ เมื่อมีความประจวบเหมาะแหSงเหตุที่จะ งด
เวOนหรือความละอายความเกรงกลัววSาจะไมSทำบาปเกิดขึ้น ขณะนั้นศีลทั้งหมดก็จัด ไดOวSา
เกิดขึ้นแลOว ไมSจำตOองพูดถึงการเกิดขึ้นแหSงศีลขOอใดขOอหนึ่ง วSาจักไมSเกิดขึ้น เหมือนเมื่อปúด
ประตูเมืองไวOแลOว ประตูบOานยังไมSปúดก็ถือไดOวSาเป5นอันปúดไปดOวยกัน คือ ปลอดภัยไป
ดOวยกันขOอนี้ฉันใด เรื่องของจิตก็เชSนกันคือเมื่อศีลเกิดขึ้นในจิตๆ ทุก ดวงก็เป5นอันคุOมครองดี
แลOวทีเดียวและยังเป5นการแบSงปmนบุญกุศลใหOสรรพสัตว`ใหOไดOรับบุญกุศลซึ่งทำใหOตัวผูOปฏิบัติ
กOาวขOามสูSธรรมชั้นสูงไดOตSอไป ยิ่งทำใหOตัวผูOปฏิบัติมีความเจริญกOาวหนOาในการดำเนินชีวิต
ศีลเปรียบเสมือนเป5นตัวขับเคลื่อนใหOผูOที่ถือศีล ไปสูSทิศทางที่ถูกที่ควร ละอายตSอบาปทั้ง
ปวง ยดึ ม่ันทำแตสS งิ่ ท่ีดงี าม ทำใหOชีวิตมีแตSความสงบสุขตอS ตนเองและผูอO ่ืน

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2 593

บรรณานุกรม

กรมการศาสนา (2005). พระไตรปฎJ กฉบบั ภาษาไทย. กรงุ เทพมหานคร : กรมการศาสนา.
มหามกฏุ ราชวทิ ยาลัย. (2525). พระวนิ ัยปJฎก มหาวภิ งั ค.B กรุงเทพมหานคร : มหามกุฏ

ราชวิทยาลยั
มหามกุฏราชวิทยาลัย.(2525). พระสูตรอรรถกถาแปล ขทุ ทกนกิ าย อปทาน. กรุงเทพม

หนคร :มหามกุฏราช
คณาจารย` มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย. (2538). วมิ ุตติมรรค. กรงุ เทพมหานคร : มหา

จฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั .
พระพรหมบณั ฑิต (ประยูร ธมฺมจิตโฺ ต). (2556). พระธรรมเทศนา 53 กณั ฑB.

กรุงเทพมหานคร : สามลดา.
สมเด็จพระญาณสงั วร (เจรญิ สวุ ฑฺฒโน). (2538). ความจรงิ ทีต่ FองเขFาใจ. กรงุ เทพมหานคร

: มหามกฏุ ราชวทิ ยาลัย.
สุชีพ ปmญญานุภาพ. (2554). พระไตรปJฎกสำหรับประชาชน. นครปฐม. มหามกุฏราช

วิทยาลยั
ณฐั ศวิ า โพธ์ิประเสรฐิ .(2556). การพฒั นาชดุ กจิ กรรมเชงิ พุทธเพื่อสราO งเสริมความสุขในการ

ทำงาน ของพนักงานบริษัท เอเซียเพ็ท (ไทยแลนด`). วิทยานิพนธBพุทธศาสตร
มหาบัณฑติ . บณั ฑติ วิทยาลยั : มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย.
พระมหาภูษิต อคฺควณฺโณ. (2557). การพึ่งตนเองของชุมชนในตำบลบOานบัว อำเภอเมือง
จังหวัดบุรีรัมย` (การพัฒนาสังคม). วิทยานิพนธBพุทธศาสตรมหาบัณฑิต.
(บัณฑิตวิทยาลัย : มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั ).
พระวรเมศร` จารุวณฺโณ. (2550). อานิสงค`ศีลเสOนเดียว. วิทยานิพนธBศิลปศาสตรม
หาบณั ฑตฺ . บณั ฑิตวิทยาลัย : มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหมS.
พระอบุ ล กตป•ุ ฺโญ. (แกวO วงษล` อO ม). (2537). การศึกษาวเิ คราะห`คณุ คSาของศีลท่ีมีตSอ
สังคมไทย. วิทยานิพนธBพุทธศาสตรมหาบณั ฑิต. สาขาวชิ าพระพุทธศาสนา.
บัณฑติ วทิ ยาลยั : มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั .

594 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2

แนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้นพน้ื ฐานของโรงเรยี นบ<านหว< ยทราย
สังกัดสำนกั งานเขตพืน้ ทีก่ ารศึกษาประถมศึกษาเชียงใหมเG ขต 1

Guidelines For Adminstration Of Basic Education By The Ban
Huai Sai School, Under The Office Of Chiang Mai Primary
Education Service Area 1

ภมู ิ พนนั ตา,
พระครวู ิทติ ศาสนาทร

คณะศึกษาศาสตร, มหาวิทยาลัยมหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั วิทยาเขตลา; นนา

Phoom Pananta, Phakru Vittit Sasanatorn

Faculty of Education students, Mahamakut Buddhist University; Lanna Campus

บทคัดยอG

บทความการวิจัยนี้มีวัตถุประสงคF 1) เพื่อศึกษาสภาพการบริหารสถานศึกษาขั้น
พื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย 2) เพื่อหาแนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน
ของโรงเรียนบVานหVวยทราย การวิจัยในครั้งนี้เปZนการวิจัยเชิงคุณภาพ กลุ^มผูVใหVขVอมูลหลัก
ไดVแก^บุคลากรทางการศึกษาของโรงเรียนบVานหVวยทราย จำนวน 9 คน ผลการวิจัยพบว^า
1) ดVานการบริหารงานวิชาการตVองพัฒนาการใชVสื่อนวัตกรรม และเทคโนโลยีทางการศึกษา
จัดทำหลักสูตรสถานศึกษา มีการวางแผนในการทำงานอย^างเปZนระบบ 2) ดVานการ
บริหารงานงบประมาณตVองบริหารงบประมาณที่จำกัดใหVเกิดประโยชนFสูงสุดแก^ผูVเรียน
มีการควบคุมบัญชีที่เปZนปgจจุบัน ตลอดจนความต^อเนื่องโปร^งใสเปZนระบบ ตรวจสอบไดV
ของงานพัสดุ 3) ดVานการบริหารงานบุคคล ตVองบริหารจัดการบุคลากรที่จำกัดใหVทำงาน
ตรงตามความรูV ความสามารถ และความถนัด อีกทั้งยังตVองพัฒนาศักยภาพของบุคลากร
เสมอ 4) ดVานการบริหารงานทั่วไป ตVองสรVางระบบฐานขVอมูลทางการศึกษาใหVทันสมัย
รวมถงึ ปรับปรงุ ทศั นียภาพของโรงเรียน และพฒั นาดาV นชมุ ชนสัมพันธF

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติคร้ังท่ี 2 595

Abstract

The objectives of this thematic paper were 1 ) to study state of
administration of basic education by the Ban Huai Sai School under the Office
of Chiang Mai Primary Education Service Area1, and 2) to develop guidelines
for administration of basic education by the Ban Huai Sai School under the
Office of Chiang Mai Primary Education Service Area1. The key informants of
the study were the nine personnel of Ban Huai Sai School. The study data
were collected documentary study, SWOT analysis, and focus group
discussion. The obtained data were categorized, analyzed, and presented by
means of explanatory description.

The research findings showed that the Ban Huai Sai School ran
school education administration lacking continuity, systems, and unclear task
division, including that the teachers were overloaded with the task because
there were only the five personnel, while they had many responsibilities.
In fact, to carry out extra curriculum activities needs to depend on teaching
staff, resulting in affecting learning and teaching activity, though the Ban Huai
Sai School is a small school situated in Mueang District, Chiang Mai Province.
The insufficiency or shortage of the personnel affected the four sections of
administration: academic administration, budget administration, personnel
administration, and general affair administration. As a consequence, the
teacher workload imbalanced with the number of operating personnel
resulted in failure of the performance. So administration of basic education
by the Ban Huai Sai School would be successful if related sectors were all
allowed to actively participate in every dimension of administration. In this
regard, the chief executive had to install the administrator, the teacher, and
educational personnel in the awareness of basic educational administration
to the effect that they were able to properly apply technical training to duty

596 การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2

performing, whereby the administration of basic education by the school
would successfully be more efficient and effective.

บทนำ

การศึกษาขั้นพื้นฐานเปZนกVาวแรกของความพยายามที่จะลดความไม^เท^าเทียมกัน
ของมนุษยFที่ส^งผลต^อบุคคลหลากหลายกลุ^ม ทั้งสตรี เด็ก ชาวชนบท คนยากจนในเมือง
กลุ^มชาติพันธุF ชนกลุ^มนVอยดVอยโอกาส และเด็กเปZนจำนวนลVานๆ คนที่ขาดโอกาสเขVาเรียน
ในโรงเรียนและไม^มีงาน ประเทศต^างๆ ทั่วโลกจึงใหVความสำคัญต^อการศึกษาขั้นพื้นฐาน
ของประชาชนเพื่อเปZนฐานของการพัฒนา ท^ามกลางความเปลี่ยนแปลงสถานการณFรุนแรง
และภัยพิบัติต^างๆ ความทVาทายดังกล^าว เปZนแรงผลักดันใหVการศึกษาไทยตVองมีการพัฒนา
อย^างเร^งด^วนและยังหมายความว^า สถาบันทางการศึกษาตVองคิดใหVหนักยิ่งกว^าว^าจะจัดหา
ความรูVอย^างไรใหVคนสมัยนี้ พรVอมสำหรับโลกในวันขVางหนVา แนวคิดดังกล^าวนั้น
มีความสำคัญต^อการพัฒนาคนในการพัฒนาประเทศเพื่อสรVางความสามารถ ในการแข^งขัน
ที่การบริหารจัดการศึกษาขั้นพื้นฐานจะตVองมีบทบาทในการพัฒนาคนหรือผูVเรียนเพื่อเปZน
ฐานของการสรVางความสามารถในการแขง^ ขนั ดังกลา^ ว

แมVว^าในช^วง 10 ปãที่ผ^านมากระทรวงศึกษาธิการไดVรับงบประมาณจัดสรรสูง
เพิ่มขึ้นมากกว^า 2 เท^า ขณะที่ขVาราชการครูก็ไดVรับเงินเดือนเพิ่มขึ้นสูงขึ้น แต^ตัวชี้วัดจาก
หลายหน^วยงานไดVสะทVอนคุณภาพการศึกษาของคนไทยอยู^ในระดับต่ำ สะทVอนผ^าน
ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนทุกระดับชั้นอยู^ในระดับต่ำกว^ามาตรฐาน โดยผลการทดสอบทาง
การศึกษาระดับชาติขั้นพื้นฐาน (O-NET) ในทุกระดับชั้นและทุกวิชาหลัก มีค^าเฉลี่ยต่ำกว^า
50% ต^อเนอ่ื งเกือบทุกปã

ผลสะทVอนคุณภาพการจัดการศึกษาของโรงเรียนบVานหVวยทราย จากผลสัมฤทธิ์
ทางการเรียนจากคะแนน O-net ปãการศึกษา 2555-2557 ระดับชั้นชั้นประถมศึกษาปãที่ 6
ของโรงเรียนบVานหVวยทราย สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม^เขต
1 ของโรงเรียนบVานหVวยทรายอยู^ในตำแหน^งทVายๆ ของโรงเรียนในสังกัดสำนักงานเขตพื้นที่
การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม^ เขต 1 แสดงใหVเห็นว^าการบริหารการศึกษายังไม^มี

การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้ังที่ 2 597

ประสิทธิผลเท^าที่ควร จากขVอมูลดังกล^าวชี้นัยว^า คุณภาพการศึกษาของโรงเรียนบVานหVวย
ทรายยงั หา^ งไกลจากความเปนZ เลศิ

ดVวยเหตุผลดังกล^าวผูVวิจัยจึงสนใจศึกษาแนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้น
พื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย ซึ่งถือว^ามีความสำคัญในการบริหารสถานศึกษาในยุค
ของการบริหารจัดการศึกษาไทยในสถานการณFเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นอย^างรวดเร็วมากมาย
ในปgจจุบัน จึงมีความเหมาะสมในทิศทางการศึกษา เนื่องจากเปZนการศึกษาคVนควVาจาก
ปรากกฎการณFที่เกิดขึ้นผสมกับทฤษฎีไปสู^การสรVางแนวทางการบริหารสถานศึกษาข้ัน
พื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย เพื่อพัฒนาองคFความรูVใหม^ในบริบทของสถานศึกษา
ซึ่งเหมาะกับการวิจัยยุคสังคมความรูVที่มีความสับสน (Chaotic) มีความซับซVอน
(Complex)

วตั ถปุ ระสงคขl องการวจิ ยั

1) เพื่อศึกษาสภาพการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย
สงั กดั สำนกั งานเขตพน้ื ท่กี ารศกึ ษาประถมศกึ ษาเชยี งใหม^เขต 1

2) เพื่อหาแนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย
สงั กดั สำนกั งานเขตพน้ื ท่กี ารศึกษาประถมศึกษาเชียงใหมเ^ ขต 1

วธิ กี ารดำเนนิ การวิจยั

ศึกษาเอกสาร และรวบรวมขVอมูลเอกสาร รายงานต^างๆ 3 ปãยVอนหลัง
ของโรงเรียนบVานหVวยทราย อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม^ สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่
การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม^ เขต 1 แลVวนำมา SWOT Analysis หลังจากนั้นนำผลการ
SWOT Analysis มาเปZนประเด็นสนทนากลุ^มเพื่อหาแนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้น
พื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย โดยกลุ^มผูVใหVขVอมูลหลักไดVแก^บุคลากรทางการศึกษา
โรงเรียนบVานหVวยทราย อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม^ ปãการศึกษา 2557 จำนวน 9 คน
จากนั้นวิเคราะหFขVอมูลเชิงเนื้อหา (Content Analysis) จากการวิเคราะหFสภาพบริบท
การศึกษาเอกสารหลักฐานของโรงเรยี น และการสนทนากลมุ^ (Focus Group Discussion)
ครูและบุคลากรทางการศึกษา นำขVอมูลที่ไดVมาคัดกรอง แยกแยะ จัดหมวดหมู^ เรียงลำดับ

598 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติคร้งั ที่ 2

ความสำคัญ เชื่อมโยงกับกรอบแนวคิด และเอกสารอVางอิง วิเคราะหFครั้งสุดทVายโดยใหVที่
ปรกึ ษาตรวจสอบแกไV ขเพือ่ ใหชV ัดเจน แลVวสรปุ บรรยายในรูปแบบความเรียงเชงิ พรรณนา

ผลการวจิ ยั

1) สภาพ และปgญหาการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย
สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม^เขต 1 พบว^า ดVานการบริหารงาน
วิชาการ สภาพการบริหารงานวิชาการของโรงเรียนบVานหVวยทรายนั้นว^าดVวยเรื่องเกี่ยวกับ
การจัดการศึกษาและการจัดการเรียนการสอน ตัวชี้วัดปgจจัยชี้วัดความสำเร็จในดVานนี้ คือ
ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนในระดับทVองถิ่น ผลการประเมินคุณภาพการศึกษาระดับชาติ
(O-NET) ในระดับชั้นประถมศึกษาปãที่ 6 และผลการเขVาศึกษาต^อในระดับที่สูงขึ้นไปของผูV
จบการศึกษาในแต^ละปãการศึกษา ผูVที่รับผิดชอบในส^วนรับผิดชอบดVานนี้ คือ คณะครู และ
บุคลากรทางการศึกษา ผูVบริหารสถานศึกษา ผูVปกครอง สิ่งแวดลVอมอื่นๆ และตัวผูVเรียนเอง
สภาพปgญหาที่เกิดขึ้น คือ บุคลากรครูมีจำนวนไม^ครบชั้น ซึ่งมีชั้นเรียน จำนวน 8 ชั้นเรียน
มีครูเพียง 4 คน ดังนั้นครูจึงทำหนVาที่หลายตำแหน^งควบคู^กับการบริหารจัดการหVองเรียน
ดังนั้นเมื่อมีงานเร^งด^วนจากส^วนกลางที่ตVองดำเนินการรายงานใหVส^วนกลางทราบ เมื่อครู
หันมาทำงานพิเศษที่ไดVรับคำสั่ง หรือไดVรับมอบหมาย ก็จะส^งผลกระทบต^อการบริหาร
จัดการหVองเรียนของครู นอกจากนั้นแลVว ครูจะตVองรับผิดชอบสอนในทุกกลุ^มสาระวิชาใน
ชั้นที่ตัวเองรับผิดชอบ ซึ่งในบางวิชาเปZนวิชาที่ครูไม^มีความถนัด จึงส^งผลใหVการจัดการเรียน
การสอนในวิชานั้นๆ ไม^บรรลุจุดประสงคFเท^าที่ควร ดVวยเหตุผลดังกล^าวจงึ ส^งผลใหVครูขาด
การวิจัยในชั้นเรียนเพื่อเกิดนวัตกรรมการเรียนรูV แกVปgญหาดVานทักษะทางวิชาการของ
ผูVเรียน อีกทั้งครูยังขาดเทคนิคการสอนที่หลากหลายในแต^ละสาระวิชา การจัดทำสื่อการ
เรียนการสอน นวัตกรรม และเทคโนโลยี ก็เช^นกัน ส^วนผูVปกครองส^วนใหญ^ ไม^สามารถอ^าน
และเขียนภาษาไทยไดV จึงเปZนปgจจัยสำคัญอีกอย^างหนึ่งในการบริหารงานวิชาการของ
โรงเรียนบVานหVวยทราย ดVานการบริหารงานงบประมาณ สภาพการบริหารงานงบประมาณ
ของโรงเรียนบVานหVวยทรายนั้นว^าดVวยเรื่องเกี่ยวกับการ บริหารงบประมาณที่ไดVรับการ
สนับสนุนจากรัฐบาลเปZนรายหัว และงบประมาณที่ไดVรับการสนับสนุนจากเทศบาลตำบล
สุเทพ ซึ่งโรงเรียนบVานหVวยทรายมีนักเรียนเพียง 70 คน แต^กิจกรรมการศึกษาตVองจัดใหV

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครงั้ ที่ 2 599

ครบกระบวนตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษา พ.ศ. 2551 ทั้งในดVานวิชาการ กิจกรรม
พัฒนาผูVเรียนเปZนตVน นอกจากนั้นแลVวผูVปกครองยังมีรายไดVนVอย จึงเปZนไปไม^ไดVที่จะระดม
ทรัพยากร ดั้งนั้นการดำเนินงานต^างๆ จึงเปZนไปตามบริบท และขVอจำกัด ส^วนการจัดทำ
เอกสารดVานการบริหารงานงบประมาณยังไม^เปZนระบบ ชัดเจน ง^ายต^อการตรวจสอบ ไม^ไดV
มีการนำเทคโนโลยีมาช^วยในการทำงานเท^าที่ควร อันสืบเนื่องมาจากจำนวนบุคลากรขาด
แคลน จึงส^งผลใหVการบริหารงานงบประมาณขาดความละเอียดเพราะครูมีภาระมาก ทั้งใน
ดVานการบริหารจัดการหVองเรียน งานดVานการบริหารงานงบประมาณ และงานพิเศษอื่นๆ
ที่ไดVรับคำสั่ง หรือไดVรับมอบหมาย ส^วนดVานงานพัสดุก็ไม^มีความเปZนระบบ เอกสารดVาน
พัสดุหลายรายการไม^มีความต^อเนื่อง และเปZนปgจจุบัน เนื่องจากเมื่อมีการโยกยVายบุคลากร
ทำใหVความละเอียด ชัดเจน ต^อเนื่อง ของการดำเนินงานพัสดุขาดหาย นอกจากนั้นแลVว
บุคลากรยังขาดความรูVความเขVาใจในการบริหารงานงบประมาณเท^าที่ควร ดVานการ
บริหารงานบุคคล สภาพการบริหารงานบุคคลของโรงเรียนบVานหVวยทรายนั้นว^าดVวยเรื่อง
เกี่ยวกับการบริหารงานบุคลากรครูในโรงเรียนที่มีความขาดแคลน การจะมอบหมายหนVาท่ี
หรือคำสั่งใหVปฏิบัติหนVาที่ต^างๆ ไม^ราบรื่นเต็มศักยภาพอีกทั้งยังมีความซ้ำซVอน ตVองดำรง
ตำแหน^งหลายตำแหน^ง บางครั้งการส^งครูเขVาอบรมพัฒนาตนเองส^งผลกระทบต^อการ
บริหารจัดการหVองเรียนของครู นอกจากนั้นแลVวความสามัคคีของบุคลากรภายในองคFกรยัง
ไม^เปZนหนึ่งเดียว เนื่องดVวยความแตกต^างระหว^างบุคคลที่ค^อนขVางมาก การปฏิบัติงานต^างๆ
จึงไม^ราบลื่นเท^าที่ควร อีกทั้งครูยังขาดความรูVความสามารถดVานเทคโนโลยีที่จะสามารถ
นำมาใชVใหVเกิดประโยชนFเพ่ือแบ^งเบาภาระของครูที่มีความหลากหลายดVาน ทั้งดVานกิจกรรม
ทางการศึกษา และงานพิเศษอื่นๆ ส^วนการโยกยVายบุคลากรนั้น เมื่อมีการโยกยVายบุคลากร
จะส^งผลกระทบต^องานหลายดVานของโรงเรียนเนื่องจากบุคลากรแต^ละคนไดVรับคำสั่งใหV
ดำรงตำแหน^งหลายตำแหน^ง หลายหนVาที่ การส^งมอบงาน และรับมอบหมายงานจึงขาด
ความละเอียดอีกทั้ง โรงเรียนบVานหVวยทรายเกิดปgญหาขาดแคลนครูและบุคลากรทั้งในเชิง
ปริมาณและเชิงคุณภาพ กล^าวคือ ในเชิงปริมาณจำนวนนักเรียนต^อครู และภาระงานของ
ครูไม^สัมพันธFกัน ปgญหาการขาดแคลนครู เกิดจากการกระจายครูอย^างไม^เปZนธรรม
โรงเรียนบVานหVวยทรายเปZนสถานศึกษาขนาดเล็กจะไดVรับการจัดสรรครูนVอย ขาดแคลนครู
ที่จบการศึกษาตามวิชาเอก เช^น คณิตศาสตรF ภาษาอังกฤษ วิทยาศาสตรF และภาษาไทย

600 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รั้งที่ 2

เปZนตVน ทำใหVครูสอน ไม^ตรงตามวิชาเอก/วิชาโท ไม^ไดVตามมาตรฐานการประเมินภายนอก
ครูไม^ไดVรับการพัฒนาศักยภาพในกลุ^ม วิชาที่สอน และ การจัดสรรอัตรากำลังครูไม^ไดV
ประเมินจากสภาพความตVองการที่แทVจริงของ สถานศึกษา โรงเรียนบVานหVวยทรายมีครู
เพียง 4 คน ซึ่งมีนักเรียน 6 ชั้น ทำใหV ครูหนึ่งคนตVองรับภาระดูแลนักเรียนมากเกินไป
อีกทั้งตVองรับภาระงานดVานธุรการ การเงินของสถานศึกษาควบคู^กับงานการสอน ปgญหา
ดVานคุณภาพครูผูVสอนเปZนปgจจัยสำคัญในการจัดการศึกษาใหVมี คุณภาพ และการจัดการ
เรียนการสอนในปgจจุบัน ครูยังคงใชVวิธีการบรรยาย หรือเรียนจากตำรา ทฤษฏี มากกว^า
เรียนรูVภาคปฏิบัติโดยเนVนผูVเรียนเปZนสำคัญ ผูVเรียนขาดการศึกษาคVนควVาดVวยตนเอง ทำใหV
คุณภาพการสอนของผูVสอนส^งผลต^อผลสัมฤทธิ์ของผูVเรียนเปZนอย^างมาก 4) ดVานการ
บริหารงานบริหารทั่วไป สภาพการบริหารทั่วไปของของโรงเรียนบVานหVวยทรายนั้นว^าดVวย
เรื่องเกี่ยวกับการวางแผนการศึกษา การประสานงานร^วมกับชุมชน ทVองถิ่น ผูVปกครอง
หน^วยงานราชการในทVองที่ งานมวลชนสัมพันธF งานสถานที่ กิจกรรมชุมชน การส^งเสริม
และสนับสนุนภูมิปgญญาทVองถิ่น สภาพปgญหาที่เกิดขึ้น คือ โรงเรียนยังขาดการ
ประชาสัมพันธFโรงเรียนที่เปZนปgจจุบัน เปZนระบบ และสามารถเขVาถึงไดVโดยง^าย ระบบ
สารสนเทศเพื่อการบริหาร และการเรียนการสอนยังไม^มีบุคลากรที่มีความรูVความสามารถ
เขVามาดูแลจนสามารถนำเทคโนโลยีมาใชVประโยชนFไดVสูงสุด โรงเรียนยังไม^มีความชัดเจนใน
การชี้แจงใหVชุมชนรับทราบถึงการมีส^วนร^วมในการพัฒนาในดVานกิจกรรมการศึกษาอย^าง
จริงจัง การมีปฏิสัมพันธFและเปลี่ยนเรียนรูVระหว^างหน^วยงานภายนอก ยังไม^สม่ำเสมอ
อีกทั้งดVานอาคารสถานที่ยังไม^ถือว^าเปZนสถานที่ สิ่งแวดลVอมที่เอื้อต^อการเรียนรูVเท^าที่ควร
ระบบแสงสว^างของหVองเรียนในเวลาเรียน และแสงสว^างบริเวณโรงเรียนยามค่ำคืน ยังไม^
เต็มประสิทธิภาพ การบริหารจัดการหVองเรียนต^างๆ ยังไม^คุVมค^า อาคารบVานพักครูชำรุดจน
ไม^สามารถใชVงานไดV ระบบความสะอาดของโรงอาหาร หVองน้ำ และบริเวณโรงเรียนยังไม^
ถูกสุขลักษณะ ส^วนดVานกิจการนักเรียนยังไม^แนวทางที่ชัดเจนในการกำกับดูแล ติดตาม
ส^งเสริม ผูVเรียนเปZนรายบุคคลและยังไม^มีการนำผลการ กำกับดูแล ติดตาม ส^งเสริม นั้นมา
พัฒนาผVเู รยี นเปนZ รายบุคคลที่ชัดเจน

2) แนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานของโรงเรียนบVานหVวยทราย สังกัด
สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม^เขต 1 ดVานการบริหารงานวิชาการ

การประชมุ วชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาติครงั้ ท่ี 2 601

มีแนวทางการพัฒนาคือมีการใชVสื่อนวัตกรรม และเทคโนโลยีทางการศึกษา มีการวิจัยใน
ชั้นเรียนเพื่อพัฒนาคุณภาพการศึกษา รวมทั้งเทคนิคการสอนที่หลากหลาย มีการแต^งต้ัง
คณะกรรมการจัดทำสื่อการเรียนการสอนในโรงเรียน มีผูVควบคุม ดูแล จัดระบบทะเบียนใน
การคุมสื่อที่ชัดเจน มีการจัดทำหลักสูตรสถานศึกษาโดยครู และบุคลาการทางการศึกษา
ทั้งบุคลากรภายใน และภายนอกใหVมีความเหมาะสม สอดคลVองกับสภาพบริบทของ
โรงเรียน ผูVเรียน และชุมชน มีการวางแผนในการทำงานอย^างเปZนระบบ กระตุVนใหVครูทำ
การวิจัยทางการศึกษาเพื่อพัฒนาการเรียนการสอนโดยคำนึงถึงบริบทของโรงเรียน มีแบ^ง
งานบุคลากรครูโดยคำนึงถึงความรูV ความสามารถ ศักยภาพ ของแต^ละบุคคล ดVานการ
บริหารงานงบประมาณ มีแนวทางการพัฒนา คือ สามารถบริหารงานงบประมาณที่จำกัด
ใหVเกิดประโยชนFสูงสุดแก^ผูVเรียน ไดVรับการจัดการศึกษาครบกระบวนความตามหลักสูตร
ตลอดจนพัฒนาครู และบุคลากรทางการศึกษาใหVมีความรูVความสามารถในดVานการ
บริหารงานงบประมาณ โรงเรียนมีการสรุปชี้แจงการใชVจ^ายเงินที่เปZนปgจจุบัน ชัดเจน
ต^อเนื่อง โปร^งใส และตรวจสอบไดV โรงเรียนมีการบริหารงานพัสดุที่เปZนปgจจุบัน ชัดเจน
ต^อเนื่อง โปร^งใส และเปZนระบบ ตรวจสอบไดV ดVานการบริหารงานบุคคล มีแนวทางการ
พัฒนา คือ ตVองสามารถบริหารจัดการบุคลากรที่จำกัดใหVทำงานตรงตามความสามารถ
ความรูV และความถนัด มีสวัสดิการเพื่อสรVางขวัญกำลังใจใหVครู และบุคลากรทางการศึกษา
ตามความรูV ความสามารถ ประสบการณF และผูVที่ทุ^มเทและทำงานใหVกับหน^วยงาน รวมทั้ง
คำนึงถึงระยะเวลาในการอยู^ในหน^วยงานเปZนองคFประกอบ มีการพัฒนาศักยภาพบุคลากร
อย^างต^อเนื่อง มีการดูแลเกี่ยวกับสวัสดิการของบุคลากร มีการวางแผนพัฒนาบุคลากร
อย^างเปZนระบบ มีการพัฒนางาน อบรมเพื่อเพิ่มพูนความรูV ความสามารถ และ
ประสบการณF มีการทำงานแบบมีส^วนร^วม ทีมงานคุณภาพที่เปZนหนึ่งเดียว ดVานการ
บริหารงานบริหารทั่วไป มีแนวทางการพัฒนา คือ มีความตVองการสรVางระบบฐานขVอมูล
ทางการศึกษาโดยใชVเทคโนโลยีที่ทันสมัย เพื่อช^วยใหVครู ผูVบริหารสามารถนำขVอมูลจาก
ฐานขVอมูลทางการศึกษาภายในโรงเรียนมาใชVงานไดVอย^างสะดวก และทุกคนสามารถ
จัดเก็บขVอมูลไดVอย^างมีประสิทธิภาพ มีการแต^งตั้งบุคลากรในการรับผิดชอบในแต^ละกลุ^ม
งานอย^างชัดเจน ไม^ซ้ำซVอน เพ่ือใหVงานเกิดประสิทธิภาพ ควรมีการประสานงานกับ
หน^วยงานราชการในทVองที่ เช^น องคFการบริหารส^วนตำบล โรงพยาบาล ตำรวจ อำเภอ

602 การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2

ปรับปรุงทัศนียภาพของโรงเรียนใหVเหมาะสมต^อบรรยากาศการเรียนการสอนและการ
เรียนรูV จัดสิ่งอำนวยความสะดวกสำหรับหVองครูเวรเพื่อใหVมีความสะดวกในการทำงาน
ระบบอินเทอรFเน็ตของโรงเรียนควรครอบคลุม เพื่อใชVในการจัดการเรียนการสอน มีการ
แลกเปลี่ยนเรียนรูVระหว^างครูและคณะกรรมการสถานศึกษา มีการจัดงานสัมพันธFระหว^าง
โรงเรียน ชุมชน ครู ผูVปกครอง นักเรียน เพื่อสรVางทัศนคติที่ดีต^อ มีการกระจายอำนาจใหV
บุคลากรทุกคนมีส^วนรว^ มในการบรหิ าร

อภปิ รายผล

จากปgญหาที่ไดVจาก SWOT Analysis ประเด็นปgญหาสำคัญเร^งด^วน ไดVนำมาสู^การ
Focus group discussion มีขVอเสนอแนะแนวทางการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานของ
โรงเรียนบVานหVวยทราย สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษาเชียงใหม^เขต 1
คือ สามารถบริหารงานงบประมาณที่จำกัดใหVเกิดประโยชนFสูงสุดแก^ผูVเรียน ไดVรับการจัด
การศึกษาครบกระบวนความตามหลักสูตร ตลอดจนพัฒนาครู และบุคลากรทางการศึกษา
ใหVมีความรูVความสามารถในดVานการบริหารงานงบประมาณ โรงเรียนมีการสรุปชี้แจงการใชV
จ^ายเงินที่เปZนปgจจุบัน ชัดเจน ต^อเนื่อง โปร^งใส และตรวจสอบไดV โรงเรียนมีการบริหารงาน
พัสดุที่เปZนปgจจุบัน ชัดเจน ต^อเนื่อง โปร^งใส และเปZนระบบ ตรวจสอบไดV แต^งต้ัง
คณะกรรมการ ตรวจสอบ ติดตาม ประเมินผล อบรมบุคลากรครู ใหVมีความรูVความเขVาใจ
เกี่ยวกับระเบียบ ดVานงบประมาณ ซึ่งสอดคลVองกับ ประภาศิริ สุรพันธF (2550) ไดV
ศึกษาวิจัยเรื่องการบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานที่ส^งผลต^อคุณภาพมาตรฐานดVานการ
บริหารและการจัดการศึกษาของสถานศึกษาสังกัดเทศบาลภูมิภาคตะวันตก ผลการวิจัย
พบว^า 1) การบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน สังกัดเทศบาล ภูมิภาคตะวันตก โดยภาพรวม
อยู^ในระดับมาก เมื่อพิจารณาเปZนรายดVาน พบว^าอยู^ในระดับมาก 3 ดVาน เรียงลำดับจาก
มากไปหานVอย คือ ดVานวิชาการ ดVานงบประมาณ ดVานการบริหารงานบุคคล ส^วนดVานการ
บริหารงานทั่วไป อยู^ในระดับปานกลาง 2) มาตรฐานดVานการบริหาร และการจัดการศึกษา
ของสถานศึกษา สังกัดเทศบาล ภูมิภาคตะวันตก โดยภาพรวมและรายดVาน อยู^ในระดับ
มาก 3) การบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานดVานการบริหารทั่วไป ส^งผลต^อมาตรฐานการ
บริหารและการจัดการศึกษาของสถานศึกษาเทศบาล ภูมิภาคตะวันตก โดยภาพรวม

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครั้งที่ 2 603

อย^างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ 0.01 เมื่อพิจารณาเปZนรายดVาน พบว^า ดVานวิชาการ ดVาน
การบริหารงานบุคคลและดVานการบริหารทั่วไปส^งผลต^อมาตรฐานที่ 15 สถานศึกษามีการ
จัดกิจกรรมส^งเสริมคุณภาพผูVเรียนที่หลากหลาย การบริหารงานดVานงบประมาณเปZนไป
ดVวยความละเอียดอ^อน ตVองมีการตรวจสอบและรายงานผลต^อหน^วยงานตVนสังกัดอย^าง
ชัดเจน ผูVบริหารสถานศึกษาตVองมีนโยบายในการดำเนนิ งานอยา^ งชัดเจน โดยมีการวางแผน
ระบบงานงบประมาณอย^างชัดเจน เปZนระบบ วางแผนกลยุทธFหรือวางแผนพัฒนาระบบ
แผนระดมทรัพยากรเพื่อการศึกษา แผนเสนองบประมาณ โดยการวิเคราะหFผลการ
ดำเนินงานและความตVองการของสถานศึกษา ทั้งปริมาณ คุณภาพ เวลา ตลอดจนตVนทุน
อีกทั้งผูVบริหารตVองสนับสนุนการทำงานแบบลดขั้นตอนที่ซ้ำซVอน โดยนำเทคโนโลยีที่
ทันสมัยและเหมาะสมกับการดำเนินงาน และควรมีการจัดสรรงบประมาณตามภารกิจ
โครงสรVาง สายงาน โครงการ การเบิกจ^ายงบประมาณต^างๆ ของสถานศึกษาใหVเปZนไปตาม
งบประจำปã มีการตรวจสอบ กำกับ ตดิ ตาม ประเมนิ การใชVงบประมาณอย^างเปZนขนั้ ตอน

ข<อเสนอแนะ

1) ขVอเสนอแนะเชงิ นโยบาย
1.1) โรงเรียนตVองจัดการศึกษาที่ตอบสนองความตVองการของชุมชน มุ^งพัฒนา

เด็กใหVมีทักษะคิดเปZน ทำเปZนแกVปgญหาเปZน รูVเท^าทันกับการเปลี่ยนแปลงในยุคโลกาภิวัตนF
สามารถเลี้ยงตนเองไดV และมีความรูVคู^คุณธรรม ตVองมีการวางแผนหลักสูตรการศึกษา
แผนการเรียนที่ชัดเจน รูVเท^าทันกับการเปลี่ยนแปลงของโลกในยุคเทคโนโลยี มีการกระตVุน
การเรียนรูVของผูVเรียนตลอดเวลา มีการจัดกิจกรรมหรือค^ายเพื่อเตรียมความพรVอมเพื่อ
ศึกษาต^อในระดับอุดมศึกษา มีการแนะแนวทางดVานการศึกษาอย^างชัดเจนเพื่อใหVผูVเรียนรVู
ศกั ยภาพของตนเอง

1.2) ตVองบริหารงบประมาณอย^างมีความโปร^งใส ตรวจสอบไดV การระดม
ทรัพยากรเพื่อการศึกษาตVองคำนึงถึงสภาพเศรษฐกิจของชุมชนทVองถิ่น ตVองมีการจัดสรร
งบประมาณอย^างชัดเจน ตามภาระงาน ตามจุดเนVน เพื่อพัฒนาสถานศึกษา ควรมีการ
ลงทุนเพื่อการศึกษา การใชVจ^ายงบประมาณเปZนไปดVวยความประหยัด การเบิกจ^าย

604 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ ร้ังที่ 2

งบประมาณใหVเปZนไปตามระเบียบของราชการทุกภาคส^วนมีส^วนร^วมและสามารถ
ตรวจสอบไดV

1.3) ใหVมีการจัดบุคลากร ตามความถนัดและความสนใจ ความมีการสรรหา
พัฒนา รักษาไวV ใชVประโยชนF บุคลากรในหน^วยงาน มีระบบคุณธรรม จริยธรรม ระบบ
ธรรมมาภิบาล มีระบบอาวุโส และส^งเสริมบุคลากรที่มีความรูVความสามารถใหVมี
ความกVาวหนVาในสายงานที่ถนัด ส^งเสริมและสนับสนุนใหVมีการพัฒนาตนเองทั้งในดVาน
การศึกษาอบรม การศึกษาในระดับที่สูงขึ้น มีระบบความดีความชอบที่ชัดเจน มีการจัด
สวัสดิการขั้นพื้นฐานใหVแก^บุคลากร มีระบบการทำงานที่ชัดเจน มีการสรVางขวัญและ
กำลังใจในการปฏิบัติงานของบุคลากร มีระบบคุณธรรม ระบบความดีความชอบ มีการ
ลงโทษบุคคลที่ทำผิดและไม^ปฏิบัติตามกรอบ ระเบียบ การทำงาน เพื่อใหVไม^เปZนเยี่ยงอย^าง
มีสวัสดิการขั้นพื้นฐานสำหรับบุคลากร ส^งเสริม สนับสนุนใหVทุกคนกVาวหนVาตามสายงานท่ี
ถนัดและสนใจ

1.4) สรVางสถานศึกษาใหVมีการทำงานร^วมกับชุมชนในทVองถิ่นอย^างชัดเจนและ
เปZนรูปธรรม มีการใหVความร^วมมือกับชุมชนในดVานต^างๆ เช^น สถานที่ วัสดุ อุปกรณF
บุคลากร จัดสิ่งแวดลVอม บรรยากาศ อาคารสถานทแี่ ละทัศนียภาพที่เอื้อต^อการเรียนรูVของ
นกั เรยี นอย^างชดั เจน มีการปรบั ปรุงดVานสถานที่ ทัศนียภาพและสงิ่ แวดลVอม จดั ระบบความ
ปลอดภัยในสถานศึกษา มีปรับปรุง แกVไข วัสดุ อุปกรณF ดVานการศึกษาที่ชำรุดและไม^
สามารถใชVงานไดVใหVสามารถใชVงานไดV มีการสรVางเครือข^ายร^วมกับสถานศึกษาอื่น รวมทั้ง
คณะกรรมการสถานศึกษา ชมรมผูVปกครองและครู สมาคมศิษยFเก^า บVาน วัด โรงเรียน และ
สถานทีร่ าชการอ่นื

2) ขอV เสนอแนะเพื่อการทำวจิ ยั
2.1)การบริหารงานวิชาการของโรงเรียนบVานหVวยทราย สังกัดสำนักงานเขต

พน้ื ทก่ี ารศกึ ษาประถมศึกษาเชยี งใหม^เขต 1
2.2) การบริหารงานการเงินและงบประมาณของโรงเรียนบVานหVวยทราย

สังกดั สำนกั งานเขตพื้นทีก่ ารศกึ ษาประถมศึกษาเชยี งใหม^เขต 1
2.3) การบริหารงานบุคคลของโรงเรียนบVานหVวยทราย สังกัดสำนักงานเขต

พื้นท่กี ารศึกษาประถมศกึ ษาเชยี งใหมเ^ ขต 1

การประชมุ วชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ที่ 2 605

2.4) การบริหารงานบริหารทั่วไปของโรงเรียนบVานหVวยทราย สังกัดสำนักงาน
เขตพนื้ ที่การศกึ ษาประถมศึกษาเชียงใหมเ^ ขต 1

บรรณานุกรม

ประภาศิริ สุรพันธF. (2550). “การบริหารสถานศึกษาขั้นพื้นฐานที่ส^งผลต^อมาตรฐานดVาน
การบริหาร และการจัดการศึกษาของสถานศึกษา สังกัดเทศบาล ภูมิภาค
ตะวันตก.” วิทยานิพนธ5ปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาการบริหารการศึกษา.
บณั ฑิตวิทยาลยั : มหาวทิ ยาลัยศลิ ปากร

606 การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รัง้ ท่ี 2

การจัดการศึกษาคณะสงฆ0ไทย

Thai Sanghas’ Educational Management

นายสุขสันต) สขุ สงคราม

มหาวทิ ยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั วทิ ยาลัยเขตขอนแกน9

บทคัดยอ;

หลังจากพระพุทธศาสนาถูกถ3ายทอดออกสู3สังคมโลกแล;ว สิ่งที่เหมือนกันอย3างหนึ่ง
ของการศึกษาฝGายคันถธุระของสงฆIในยุคหลังพุทธกาลสืบมา คือการนำเอาภาษามคธ หรือที่พระ
พุทธโฆสะ ได;นำคำว3า “บาลี” มาใช;เรียกแทนภาษามคธตั้งแต3ในพุทธศตวรรษที่ 10 มาเปWน
ภาษากลางในการจารึกพระไตรปXฎก ซึ่งเปWนคัมภีรIหลักในพระพุทธศาสนารวมทั้งอรรถกถา และ
ฎีกาต3างๆซึ่งเปWนคัมภีรIชั้นรอง ดังนั้นไม3ว3าจะเปWนที่แห3งใดในโลกจึงต;องถูกเริ่มต;นด;วยการศึกษา
ภาษาบาลีก3อนเพื่ออ3านแปลพระไตรปXฎก อรรถกถา ฎีกา และโยชนาต3างๆ ซึ่งกระบวนการศึกษา
ของสงฆIไทยตั้งแต3สมัยโบราณเองก็เริ่มจากการศึกษาภาษาบาลีก3อนเช3นเดียวกัน โดยจะเปWนไป
ตามลำดับขั้นตอน เรียกว3า “วงศIปริยัติ” คือเริ่มศึกษาจากคัมภีรIกลุ3มสัททาวิเสส จนแตกฉานใน
หลักไวยากรณIแล;ว จึงเริ่มศึกษาคัมภีรIพระไตรปXฎก อรรถกถา ฎีกา อนุฎีกา คัณฐี และโยชนา
ป`จจุบันการศึกษาของสงฆIฝGายไทยนั้นยังคงให;ความสำคัญกับการศึกษาบาลีเปWนอย3างมาก จนถึง
กับมีความเข;าใจกันอย3างกว;างขวางว3า การศึกษาภาษาบาลีคือการศึกษาพระไตรปXฎก แต3ใน
ป`จจุบันการศึกษาของคณะสงฆIนั้นได;ก;าวไปในระดับหนึ่งโดยได;นำการเรียนการสอนมาประยุกตI
กับศาสตรIสมัยใหม3เพอื่ ให;เขา; กับสมัยความก;าวหน;าทางเทคโนโลยี

Abstract

After Buddhism had widely been disseminated to the world society,
there has been something still the same in the Buddhist academic section
(Kanthathura) since in the post-Buddhist era that is to take Magadhi or
Magadhan language, afterwards Phra Buddha Kosa proposed the word “Pali”
instead of Magadhi in the 10th Buddhist century, regularly used as the

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ที่ 2 607

conventional language in Tripiṭaka inscription which is the principal scripture
in Buddhism including explanations, complementaries and sub-
complementaries. Consequently, the study of Pali language must firstly be
commenced to understand Tripiṭaka and paraphrase into Aṭṭhakathā, Ṭīkā,
Yojanā, etc. In this case, the procedure of Thai Sanghas’ education has also
been commenced with the mastering of Pali language so far. This process is
considered Pariyatti Cycle. Before learning Tripiṭaka, Aṭṭhakathā, Ṭīkā, Anuṭīkā,
Kaṇṭī and Yojanā, it usually begins with the upbringing of the group of
grammatical treatises (Saddavisesa). In the present time, Thai Sanghas’
education still attaches great importance to the training of Pali. It is broadly
perceived that Pali education represent the study of the Tripiṭaka. The
education of Thai Sangha is favorable taken a certain level by affecting
teaching and learning to the modern science in the purpose of corresponding
to the advancement of technology.

บทนำ

การศึกษาของคณะสงฆIในพระพุทธศาสนานั้น ได;เริ่มต;นขึ้นตั้งแต3วันเพ็ญเดือน 8 ของ
ทุกปcที่ 45 ก3อนพุทธกาล ขณะที่พระพุทธเจ;าได;เสด็จมาประทับรอยธรรมจักรด;วยการแสดงธัมม
จักกัปปวัตตนสูตรโปรดพระป`ญจวัคคียI ณ ปGาอิสิปตนมฤคทายวัน ใกล;เมืองพาราณสี จนได;
บังเกิดพระอริยเจ;าผู;ได;รับการพัฒนาจนข;ามพ;นขีดขั้นของการศึกษาทั้งปวงที่มีอยู3ในโลก มาสู3ฝGาย
โลกุตระเปWนท3านแรกนับจากการตรัสรู;ของพระพุทธเจ;า เมื่อลองเปรียบเทียบจากนิยามของ
การศึกษา จะพบว3ามีนักการศึกษาได;ให;นิยามไว;หลากหลายแต3คล;ายคลึง เช3น เพลโต; ได;กล3าวว3า
การศึกษา คือ การค;นหาความจริงแท;ซึ่งเปWนสิ่งสากล เปWนสัจจะและมีความเปWนนิรันดรI หรือ
จอหIน ดิวอี้ นักการศึกษาสมัยใหม3ได;นิยามการศึกษาไว;ว3า การศึกษา คือ ความเจริญงอกงาม
การศึกษา คือ ขบวนการทางสังคม การศึกษา คือ ชีวิต ทางฝGายนักการศึกษาไทย ก็มอง
การศึกษาไม3ได;แตกต3างกันนัก โดยให;ความหมายว3า การศึกษา คือ ความเจริญงอกงามของชีวิต
คือ กระบวนการกำจัดอวิชชาสำหรับมนุษยI เปWนการนำความกระจ3างสู3จิตและทำให;เกิดป`ญญา
จนกระทั่งการศึกษา คือ การทำให;มนุษยIเปWนผู;ถูกต;องและสมบูรณI เพื่อให;ได;มาซึ่งสติป`ญญา มี

608 การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ ร้ังที่ 2

วิชาชีพ และมนุษยธรรมตลอดถึงการกำจัด ราคะ โทสะและโมหะ จากข;อมูลเหล3านี้อาจสรุปได;ว3า
การศึกษา คือ การพฒั นาชีวติ ใหเ; จรญิ งอกงามถงึ ขดี สดุ ดว; ยการกำจดั ราคะ โทสะและโมหะ เพอ่ื น
เข;าถึงความจริงแท;ซึ่งเปWนสัจจะ และมีความเปWนนิรันดรI เมื่อมองการศึกษาโดยความหมายนี้ก็จะ
สามารถนำสวมทับกับความหมายของการพัฒนาจนเข;าถึงโลกุตระในฝGายพระพุทธศาสนาได;อย3าง
มีเหตุมีผล ดังนั้นจึงกล3าวได;ว3าการศึกษาในพระพุทธศาสนา ได;เริ่มต;นขึ้นนับตั้งแต3มีผู;สามารถ
พัฒนาตนเองจนเข;าถึงโลกุตรธรรมได; ซึ่งอีกนัยหนึ่งก็เปWนการรับรองคำกล3าวที่ว3า “ศาสนาพุทธ
เปWนศาสนาแห3งการศึกษา” เพราะศาสนาพุทธนั้นมีจุดเริ่มต;นมาจากการศึกษานั่นเอง
(มหาวทิ ยาลยั บูรพา, 2558: ออนไลน)c

ในการศึกษาช3วงต;นของพระพุทธศาสนานั้น เปWนการศึกษาที่เรียนรู;จากพระพุทธเจ;า
โดยตรงบ;าง จากพระอรหันตIพุทธสาวกบ;าง ด;วยการท3องจำปากเปล3า เรียกว3า “มุขปาฐะ”บ;าง
ซึ่งทั้งหมดเปWนกิจอันพึงกระทำในฝGายคันถธุระ เมื่อเรียนแล;วนำไปปฏิบัติเรียกว3าวิป`สสนาธุระ
ครั้งประมาณปc พ.ศ.360 พระพุทธศาสนาถูกนำเข;ามาประดิษฐานในดินแดนสุวรรณภูมิ โดย
พระโสณะและพระอุตตระ ซึ่งสันนิษฐานกันว3าเปWนที่จังหวัดนครปฐมโดยมีโบราณสถานและ
โบราณวัตถุต3างๆเปWนประจักษIพยานอยู3จนบัดนี้ ภายหลังจากที่พระพุทธศาสนาเข;ามาสู3ดินแดน
สุวรรรภูมิแล;ว จากหลักฐานทางประวัติศาสตรIพบว3ายังไม3ได;มีการจดบันทึกความเคลื่อนไหวใดๆ
ในระยะนี้ จนกระทั่งมาถึงปc พ.ศ.1205 เมื่อพระนางจามเทวีได;ทรงอาราธนาพระสงฆIผู;ทรง
พระไตรปXฎกจำนวน 500 รูป ไปยังเมืองลำพูนเพื่อสร;างความเจริญทางด;านต3างๆให;แก3เมืองหริ
ภุญไชย หลังจากนั้นพระพุทธศาสนาฝGายเถรวาทก็เริ่มมีความเจริญรุ3งเรืองขึ้นอย3างต3อเนื่องอยี่ใน
เมืองล;านนาและในเมืองสุโขทัย จนมีการบันทึกความรุ3งเรืองของพระพุทธศาสนาที่เกิดขึ้นใน
อาณาจักรล;านนาไว;ว3า ในปc พ.ศ.2020 มีการสังคายนาพระไตรปXฎกครั้งที่ 8 ของโลกขึ้นที่วัดเจ็ด
ยอดหรือวัดมหาโพธาราม นับตั้งแต3นั้นมา พระสงฆIของเมืองล;านนาจึงมีการศึกษาพระไตรปXฎก
อย3างแตกฉาน และมีความเชี่ยวชาญในภาษาบาลีเปWนอย3างยิ่ง ทั้งนี้เห็นได;จากการที่พระสงฆIสมัย
นั้นสามารถรจนาหนังสือที่ทรงอิทธิพลต3อสังคม เปWนภาษาบาลีไว;หลายเล3มซึ่งก็ยังมีปรากฏให;เห็น
อยู3ในป`จจุบัน ดังเช3น มงคลัตถทีปนี ที่แต3งโดยพระสิริมังคลาจารยIใน พ.ศ.2067 หรือป`ญญาส
ชาดกทร่ี จนาขึน้ ในช3วงประมาณ พ.ศ.2000 ทนี่ บั ไดว; 3าอยใ3ู นยุคสมยั เดยี วกัน

ณ การศึกษาของคณะสงฆIไทยนั้น เปWนการศึกษาที่จัดให;พระภิกษุสามเณร โดย
คณะกรรมการศึกษาของคณะสงฆI และสภามหาวิทยาลัยสงฆI เปWนการศึกษาวิชาการ
พระพุทธศาสนา ได;แก3 การศึกษาพระปริยัติธรรมเปWนหลัก โดยมีวัตถุประสงคIสำคัญ คือ ปoองกัน

การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครงั้ ที่ 2 609

มิให;มีการเปลี่ยนแปลงพระธรรมวินัยให;ผิดไปจากพระบาลีในพระไตรปXฎก ซึ่งป`จจุบัน
ประกอบด;วยการศกึ ษาหลักสูตรต3างๆ ดังน้คี อื (สภุ าพร มากแจjง และสมปอง มากแจjง, 2542: 2)

1. หลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกธรรม มี 3 ระดับ ได;แก3 นักธรรมชั้นตรี นักธรรมชั้น
โท นักธรรมชั้นเอก โดย ก.พ. เทียบวิทยฐานะนักธรรมตรีให;ทียบเท3ากับประโยคประถมศึกษา
ตอนต;น(ป.4)

2. หลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกบาลี มี 8 ระดับ ได;แก3 ประโยค 1-2 และเปรียญะ
รรม 3-4-5-6-7-8-9 (ปธ.3 - ปธ.9) กระทรวงศึกษาธิการเทียบความรู;ให;ตามประกาศลงวันที่ 2
สิงหาคมคม 2556 6 ให;เปรียญธรรม 3 ประโยค(ปธ.3) เทียบเท3ามัธยมศึกษาตอนต;น และ
เปรียญธรรม 5 ประโยค(ปธ.5) ที่สอนวิชาพระปริยัติธรรมแผนกธรรมหรือแผนกบาลี หรือ
โรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนกสามัญไม3น;อยกว3า 1 ปc โดยมีเวลาสอนไม3น;อยกว3า 300 ชั่วโมง
เทียบเท3ามัธยมศึกษาตอนปลาย ส3วนเปรียญธรรม 9 ประโยค(ปธ.9) มีวิทยฐานะ ขั้นปริญญาตรี
ตามมาตรา 4 (1) แห3งพระราชบัญญัติกำหนดวิทยฐานะผู;สำเร็จวิชาการพระพุทธศาสนา ฉบับท่ี
1 พ.ศ. 2527 (กองแผนงาน กรมการศาสนา, 2542: 105-106)

3. หลักสูตรปริญญาตรีในมหาวิทยาลัย ได;แก3 (มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลัย, 2550) พุทธศาสตรบัณฑิตของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย และศาสน
บัณฑิตของมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย ซึ่งกำหนดให;นักศึกษาทุกคณะต;องศึกษาวิชาแกน
พระพุทธศาสนา จำนวน 50 หน3วยกิต ประกอบด;วยวิชาภาษาบาลี พระไตรปXฎกศึกษา พระวินัย
ปXฎก พระสุตตันตปXฎก พระอภิธรรมปXฎก ธรรมะประยุกตI ธรรมปฏิบัติและศาสนปฏิบัติ โดย
หลังจากจบการศึกษาแล;วต;องปฏิบัติศาสนกิจสนองงานมหาวิทยาลัยในเพศบรรพชิตอีกอย3าง
นอ; ย 1 ปc จงึ จะไดร; บั ปริญญาบัตร (มหาวทิ ยาลยั มหามกฏุ ราชวทิ ยาลัย, 2534)

4. หลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกสามัญศึกษา จัดการเรียนการสอนตามหลักสูตร
มัธยมศึกษาทั้งตอนต;นและตอนปลายของกระทรวงศึกษาธิการ โดยมีวิชาการพระพุทธศาสนา
ได;แก3 ศาสนปฏิบัติ ภาษาบาลี และธรรมวินัย เปWนวิชาบังคับแกน 36 หน3วยกิต ในระดับมัธยม
ตอนต;น และ 21 หน3วยกิตในระดับมัธยมตอนปลาย รวมเปWน 57 หน3วยกิต (กองศาสนศึกษา
กรมการศาสนา, 2542)

หลักสูตรทั้ง 4 ประเภท สามารถจำแนกไดj 2 กลุÄมกลÄาว (สุภาพร มากแจjง และ
สมปอง มากแจjง, : 4) คือ กลุÄมแรกคือกลุÄมหลักสูตรที่ศึกษาเฉพาะวิชาการพระพุทธศาสนา
ไดjแกÄ หลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกธรรมและหลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกบาลี จัดเปáน
การศึกษาพระปริยัติธรรม กลุÄมที่ 2 เปáนหลักสูตรที่ศึกษาวิชาการทางพระพุทธศาสนา

610 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครั้งท่ี 2

รÄวมกับวิชาสามัญอื่นๆ ไดjแกÄ หลักสูตรมหาวิทยาลัยสงฆcและหลักสูตรพระปริยัติธรรม
แผนกสามญั จัดเปนá การศึกษาพระปรยิ ัตธิ รรม ประยกุ ตc ดังแผนภูมิ

สภาพปญ9 หาการจัดการศึกษาคณะสงฆ)ไทย
2.1 สภาพปDญหาการจัดการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกธรรม-บาลี และแผนก
สามญั ศกึ ษา
การจัดการศึกษาของส3งเปWนลักษณะการศึกษาแบบให;เปล3า โดยมี “ภิกษุภาวะ”เปWน
เครื่องกำหนด ทั้งทั้งผู;ให;และผู;รับต3างอยู3ใน “สมณวิสัย” ไม3ต;องกังวลเรื่องค3าใช;จ3าย เนื่องจาก
อาศัยศาสนิกชนผู;มีจิตศรัทธาทำนุบำรุง ได;เริ่มกำหนดในลักษณะการศึกษาของชุมชน จัดการ
เรียนการสอนตามอัธยาศัยเปWนกลุ3มเล็กๆ หรือลักษณะตัวต3อตัว ผู;สอนและผู;เรียนอยู3ด;วยกันหรือ
อยู3ในละแวกใกล;เคียงกัน ไม3มีป`ญหาเรื่องการจัดสรรเวลา การเดินทาง หรือที่พักอาศัย ตลอดจน
หลักสูตรการสอน เนื่องจากมีหลักสูตรเดียวคือ ภาษาบาลีจากพระไตรปXฎก เมื่อการศึกษาสงฆI
เริ่มพัฒนาเข;าสู3ระบบโรงเรียน มีหลักสูตรหลากหลาย ผู;เรียนมีทางเลือกมากขึ้นสามารถเรียนทีละ
หลายหลกั สตู รควบคก3ู นั แหลง3 ศึกษามที ต่ี ้ังแนน3 อน ทัง้ ผ;สู อนและผูเ; รียนตอ; งเดินทางมาสู3สถานศึกษา
การบริหารจัดการเปWนระบบองคIกร ชุมชนมีส3วนร3วมสนับสนุนการศึกษาน;อยลง เนื่องจากโครงสร;าง
ของระบบไม3เอื้ออำนวยพัฒนาการดังกล3าวส3งผลกระทบให;การศึกษาของคณะสงฆIเกิดป`ญหาต3างๆ
หลากหลายประการดังต3อไปนี้ (สภุ าพร มากแจงj และสมปอง มากแจjง, 58)

2.1.1 ปDญหาดHานการบริหารจัดการ การศึกษาพระปริยัติธรรมจะอยู3ในความ
ดูแลของกรมการศาสนา แต3การบริหารจัดการนั้นแยกส3วนออกจากกัน ระหว3างการศึกษาพระ
ปริยัติธรรมแผนกธรรม-บาลี และแผนกสามัญศึกษา โดยแผนกธรรม-บาลี อยู3ในความดูแลของ
คณะกรรมการการศึกษาสงฆIร3วมกับมหาเถรสมาคม กรมการศาสนาทำหน;าที่สนองนโยบาย
ลักษณะการบริหารจัดการรวมอยู3ในระบบการปกครองคณะสงฆI ไม3มีหน3วยงานรับผิดชอบท่ี
ชัดเจน ต3างจากแผนกสามัญศึกษา ที่ปฏิบัติตามระเบียบและคำสั่งของกระทรวงศึกษาธิการ มี
องคIกรการศึกษาดูแลบริหารจัดการตามลำดับ ตั้งแต3กลุ3มโรงเรียน สำนักศึกษาธิการจังหวัด โดยมี
หน3วยศึกษานิเทศกI กรมสามัญศึกษา และกรมการศึกษานอกโรงเรียน ซึ่งเปWนหน3วยงานทาง
การศึกษาในกระทรวงศึกษาธิการ ให;ความสนับสนุนช3วยเหลืออีกทีทางหนึ่ง โดยอยู3ในความดูแล
รบั ผิดชอบของกรมการศาสนา

แม;รูปแบบการบริหารจัดการของการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกสามัญศึกษา
จะเปWนระบบชัดเจนกว3าแผนกธรรม-บาลีก็ตาม แต3คุณสมบัติของผู;บริหารสถานศึกษาของ
การศกึ ษาทัง้ 2 แผนก ตามท่ีกำหนดไวใ; นระเบียบกระทรวงศึกษาธิการ ว3าด;วยโรงเรยี นพระปรยิ ัติ

การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ที่ 2 611

ธรรม แผนกสามัญศึกษา พ.ศ. 2535 และระเบียบมหาเถรสมาคม ว3าด;วยการจัดตั้งโรงเรียนพระ
ปริยัติธรรม แผนกบาลีประจำจังหวัด พ.ศ. 2541 ไม3แตกต3าง การกล3าวคือ ต;องเปWนพระภิกษุท่ี
เปWนเจ;าอาวาสวัดที่เปWนสถานที่ตั้งโรงเรียน หรือพระภิกษุที่เจ;าอาวาสมอบหมายให;ปฏิบัติหน;าที่
เปนW ลายลกั ษณIอกั ษร (ระเบียบมหาเถระสมาคม ข;อ 3 ระเบยี บกระทรวงศึกษาธิการขอ; 4)

ในระเบียบดังกล3าวนั้นจะเห็นได;ว3ามิได;มีการกำหนดคุณวุฒิทางการศึกษา หรือ
คุณวุฒิทางการบริหารการศึกษาของเจ;าอาวาสไว;ด;วย ซึ่งเปWนข;อแตกต3างจากคุณสมบัติของ
ผู;บริหารสถานศึกษาเกษตรสังกัดกระทรวงศึกษาธิการที่ต;องผ3านการศึกษาระดับอุดมศึกษา มี
คุณวุฒิหรือประสบการณIด;านการบริหารการศึกษา และผ3านการอบรมผู;บริหาร สถาบันพัฒนา
ผู;บริหารการศึกษาของกระทรวงศึกษาธิการ ความแตกต3างประการสำคัญนี้ ส3งผลให;เกิดป`ญหาใน
การบริหารการศึกษาของคณะสงฆI ดังที่กองแผนงานกรมการศาสนา (มนัส ภาคภูมิ รังสรรคc
ทิมพันธุc และคณะ, 2538: 18) ได;ติดตามประเมินผลการศึกษางานโรงเรียนพระปริยัติธรรม
แผนกสามัญศึกษา พบว3า ป`ญหาการบริหารการดำเนินงานวัดทำหน;าที่บริหารดำเนินงานโดยขาด
การเอาใจใส3จากหน3วยงานของรัฐ โรงเรียนขนาดใหญ3มีรายได;มาก ก็บริหารได;ดี สามารถจ;างครูผ;ู
ที่มีคุณภาพมาช3วยสอน เกิดความแตกต3างกันมากระหว3างโรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนกสามัญ
ศึกษาด;วยกัน นอกจากนี้ยังขาดการประสานงาน ไม3มีการแบ3งบทบาทหน;าที่กันชัดเจนระหว3าง
หน3วยงานในพื้นที่ เช3น สำนักงานการศึกษาธิการจังหวัด กลุ3มโรงเรียน และศูนยIครูพระปริยัติ
นิเทศกIประจำจังหวดั

2.1.2 ปDญหาการจัดสรรงบประมาณ ข;อมูลงานวิจัยเกี่ยวกับการศึกษาของ
คณะสงฆIระบุตรงกันถึงป`ญหาการได;รับงบประมาณไม3เพียงพอสำหรับการดำเนินงาน แม;ใน
รายงานการติดตามประเมินผลการดำเนินงานของกรมการศาสนา ปcงบประมาณ 2539 ซึ่งจะ
ทำโดยกองแผนงานกรมการศาสนาก็ยังระบุถึงป`ญหานี้เช3นเดียวกัน ในหัวข;อป`ญหาและอุปสรรค
ของการดำเนินโครงการดงั รายละเอยี ด (กองแผนงาน กรมการศาสนา, 2542: 33-35)

1) ในป`จจุบันโรงเรียนพระปริยัติธรรมแผนกสามัญขึ้นทะเบียนไว;กับกรมการ
ศาสนา แต3ไมไ3 ดส; ังกัดกระทรวงศึกษาธิการ ครไู มม3 คี วามมนั่ คงในอาชพี มกี ารลาออกเสมอ

2) ค3าตอบแทนครไู ด;รบั เพียงเดอื นละ 2,500 บาทตอ3 รูป ซงึ่ น;อยมาก
3) งบประมาณไม3เพียงพอในการดำเนินงานทางด;านการจัดซื้อวัสดุอุปกรณIและ
คา3 ตอบแทนครู
ระหว3างปcงบประมาณ 2539 ถึง 2542 กรมการศาสนาได;รับงบประมาณการ
ตามโครงการอุดหนุนการศึกษาพระปริยัติธรรม ทั้งแผนกสามัญศึกษา และแผนกธรรม-บาลี

612 การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาติคร้งั ท่ี 2

เพิ่มขึ้นทุกปc โดยแผนกธรรมบาลีเพิ่มจาก 130,663,000 บาท ในปcพ.ศ.2539 เปWน
145,033,000 บาท ในปcพ.ศ.2542 ส3วนแผนกสามัญศึกษาเพิ่มจาก 208,183,400 บาท ในปc
พ.ศ.2539 เปWน 384, 244,100 บาท ในปcพ.ศ.2542

อย3างไรก็ตาม ในรายงานผลการดำเนินงานของกรมการศาสนาเกี่ยวกับ
การศึกษาโรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษา พ.ศ.2540 ได;กล3าวถึงสภาพป`ญหาว3า
โรงเรียนพระปริยัติธรรม แผนกสามัญศึกษาในขณะนี้ยังมีที่ให;เรียนได;อีกมาก สามารถรับนักเรียน
เพิ่มได;อย3างไม3จำกัดจำนวน แต3ในด;านงบประมาณอาคารเรียนอุปกรณIการเรียนการสอน
ค3าตอบแทนครู จำนวนครูในวชิ าเฉพาะ ยังไมม3 ีเพียงพอ

นอกจากนี้ในรายงานการติดตามและการประเมินผลการดำเนินงานของกรมการ
ศาสนาประจำปcงบประมาณ 2542 ยังคงกล3าวถึงป`ญหาและอุปสรรคของการพัฒนาบุคลากร
ด;านศาสนา ให;มีความรู;ความสามารถตามโครงการ จัดการศึกษาพระปริยัติธรรม แผนกธรรม -
บาลี และแผนกสามัญศึกษาพบวา3 (กองแผนงาน กรมการศาสนา, 2542: 54)

1) การเบิกจ3ายงบประมาณเพื่ออุดหนุนการดำเนินการศึกษาพระปริยัติธรรม แผนก
สามญั ศึกษาล3าชา;

2) ขาดแคลนงบประมาณ
3) ขณะครผู ู;สอนในโรงเรียนพระปรยิ ัติธรรมได;รบั ค3าตอบแทนตามวฒุ ิการศกึ ษา

2.1.3 ปDญหาคุณภาพของบุคลากร รายงานการวิจัยเกี่ยวกับการศึกษาของ
คณะสงฆIที่นำเสนอมาล;วนกล3าวถึงป`ญหาคุณภาพของครู และนักเรียนในโรงเรียนพระปริยัติธรรม
แผนกสามัญศึกษา และแผนกธรรม-บาลีศึกษาว3า ค3าสวัสดิการและความมั่นคงในอาชีพ ครูไม3มี
ความรู;เกี่ยวกับเทคนิคการสอนและการใช;สื่อการสอน และไม3ได;รับการศึกษาวิชาครู เพราะ
ระเบียบว3าด;วยการศึกษาพระปริยัติธรรมทั้งแผนก สามัญศึกษา และแผนกธรรม-บาลี ไม3ได;
กำหนดคุณสมบัติ ผู;สอนว3าต;องมีวุฒิทางครูกำหนดเพียงวุฒิณธรรม วุฒิเปรียญธรรม สำหรับ
ครผู ;ูสอนวชิ าธรรม และบาลี ส3วนครูผู;สอนวชิ าสามญั ให;มวี ฒุ ิไมต3 ่ำกว3าอนุปริญญาหรอื เทียบเท3า

2.1.4 ปDญหาการเรียนการสอน ป`ญหาการเรียนการสอนของโรงเรียนพระ
ปริยัติธรรมทั้งเรื่องการบริหารสถานศึกษา อาคารสถานที่ และการบริหารวิชาการ การบริหาร
หลักสูตร การวัดและการประเมินผล เปWนผลเนื่องมาจากบุคลากรที่เกี่ยวข;องกับการจัดการศึกษา
ขาดความรู;ทางการศึกษาและการบริหารการจัดการเนอ่ื งจากไมไ3 ดก; ำหนดไวใ; นคณุ สมบตั ิผบ;ู รหิ าร
และผู;สอน โดยเฉพาะอย3างยิ่งผู;สอน แม;กรมการศาสนาจะจัดทำโครงการศึกษาอบรมหลักสูตร

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้งั ท่ี 2 613

ฝwกหัดอยู3เสมอ ก็ไม3อาจแก;ป`ญหาได;มาก เนื่องจากอัตราการเข;า-ออกของครูมีความเคลื่อนไหวสูง
ตลอดเวลาเพราะคา3 ตอบแทนการสอนต่ำ

2.1.5 ปDญหาเกี่ยวกับผูHเรียน การจัดการศึกษาในระดับโรงเรียน ส3งผล
กระทบให;ผู;เรียนต;องเดินทางมายังสถานศึกษาหากสถานศึกษาอยู3ห3างไกล ผู;เรียนย3อมเกิดป`ญหา
เกี่ยวกับค3าใช;จ3ายในการเดินทางและที่พำนัก ตลอดจนอาหารการกิน (มนัส ภาคภูมิ รังสรรคc
ทิมพันธุc และคณะ: 73) รายงานว3า อาคารสถานที่ยังไม3เพียงพอ และอยู3ในสภาพที่ต;องปรับปรุง
กล3าวคือ มีเสียงรบกวนขัดสมาธิในการเรียน ห;องเรียนขาดอุปกรณIตกแต3งห;อง บางสถานที่แสง
สว3างไม3เพียงพอ อาคารร;อนอบอ;าวและขาดห;องพิเศษต3างๆ ที่ช3วยในการเรียนการสอน เช3น ห;อง
วิทยาศาสตรI หอ; งโสตทัศนปู กรณI ห;องฝwกงาน หอ; งสมุด หอ; งสุขา เปWนต;น นอกจากนยี้ ังขาดแคลน
ทพ่ี ำนกั สงฆI ภตั ราหารสำหรบั นักเรยี น โดยเฉพาะวัดที่อยู3ห3างไกลท่ีมนี กั เรยี นมาก

2.2 สภาพปญD หาการจดั การศึกษามหาวทิ ยาลัยสงฆS
ส3วนป`ญหาการจัดการศึกษาระดับมหาวิทยาลัยสงฆI มีป`ญหาจากการขาดแคลน
งบประมาณ งบประมาณที่ได;รับไม3เพียงพอต3อการพัฒนาคุณภาพของผู;สอนหรือวัสดุอุปกรณI
เอกสารตำราให;เพยี งพอและทนั สมยั ขาดแคลนครบู าอาจารยIเฉพาะด;าน พืน้ ฐานการศึกษาของพระ
นิสิตต่ำ เพราะบุคลากรที่มีความสามารถมักหันศึกษาการศึกษาทางโลก จึงเหลือแต3บุคลากรระดับ
ปานกลางจนถึงระดับต่ำ เกิดป`ญหาการพัฒนาคุณภาพให;แกร3งทางวิชาการได;อย3างการศึกษาทาง
โลก ซึ่งมีความพร;อมในด;านงบประมาณ บุคลากรผู;เรียน ผู;สอบมากกว3า พระนิสิตส3วนใหญ3ขาด
จิตสำนึกและอุดมการณI เนื่องจากการศึกษาเรียนแบบการเลียนแบบศึกษาทางโลก มุ3งแต3จะเปWน
วิชาชีพ หลังจบการศึกษาขาดความกล;าหาญทางจริยธรรมที่จะแสวงหาความถูกต;อง หรือยืนหยัดใน
ความถูกต;อง เมื่อเกิดวิกฤตในสถาบันพระพุทธศาสนา ไม3ว3าจะเปWนการบิดเบือนหลักธรรมคำสอน
หรือพฤติกรรมที่เปWนพุทธพาณิชยI ความประพฤติของสงฆIที่ผิดต3อธรรมวินัย สถาบันสงฆIสูญเสีย
อิสรภาพ จุดยืนของสถาบนั ที่จะชีถ้ ูกผดิ อย3างเที่ยงธรรม นับเปนW สถานการณIท่นี า3 วติ ก
แนวทางแกไD ขการจัดการศกึ ษาคณะสงฆ)ไทย
3.1 แนวทางแกHไขการจัดการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกธรรม-บาลี และแผนก
สามญั ศึกษา
แนวทางแก;ไขในการจัดการศึกษาระดับพระปริยัติธรรมแผนกบาลี-ธรรม ก็คือ การ
พิจารณาปรับเปลี่ยนหลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกบาลี-ธรรมเสียใหม3 เนื่องจากหลักสูตรเดิม
เก3าแก3 ล;าสมัยจนไม3อาจจะสื่อกับคนรุ3นใหม3และสถานการณIป`จจุบันได; ควรปรับเรียนหลักสูตรให;
สัมพันธIกับหลักสูตรพระปริยัติธรรมแผนกสามัญ โดยสอดแทรกลงในหลักสูตรพระปริยัติธรรม

614 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาติครั้งท่ี 2

แผนกสามัญ ปรับเปลี่ยนกระบวนการเรียนการสอนดั้งเดิมเน;นท3องจำมาเปWนวิเคราะหI วิจารณI
สร;างบรรยากาศการเรียนรู; ให;ผู;เรียนเปWนศูนยIกลาง ปรับเปลี่ยนหลักสูตรบาลีที่ใช;เวลาการศึกษา
ยาวนานให;สั้นลง และเปWนมาตรฐาน เช3น วิชาอื่น ปรับปรุงเนื้อหาหลักสูตรให;พระสงฆIมีความ
รู;เท3าทันต3อสภาวะป`จจุบัน สามารถที่จะนำความรู;ในทางพระพุทธศาสนามาประยุกตIใช;เผยแผ3ให;
คนรุ3นใหม3ได;เข;าใจมองเห็นคุณค3า ส3งเสริมมาตรฐานครูอาจารยIผู;สอน ปรับปรุงคุณภาพด;านการ
เรียนการสอนให;ครัวอาจารยIผู;สอนได;รับ การยอมรับอย3างมีศักดิ์ศรี มีสวัสดิการในการเลี้ยงชีพ
ของตนอย3างพอเพียง ตลอดจนระดมทรัพยากรจากแหล3งต3างๆ มาใช;ในการศึกษา รัฐควร
เกื้อหนนุ การศกึ ษาเชน3 เดียวกันศึกษาทางโลก

3.2 แนวทางแกไH ขการจัดการศกึ ษามหาวิทยาลัยสงฆS
ส3วนด;านการศึกษาระดับมหาวิทยาลัยสงฆI ได;แก3 การหันกลับมาศึกษาแนวทาง
การศึกษาพระพุทธศาสนาในสมัยพุทธกาลและในสมัยอดีตของสังคมไทย เพื่อเปWนต;นแบบใน
การศึกษาป`จจุบัน การสร;างเอกภาพในการศึกษาคณะสงฆIโดยให;การศึกษาของคณะสงฆIทุก
ประเภทอยู3ภายใต;สภาการศึกษาศาสนาและวัฒนธรรมแห3งชาติ และคณะกรรมการศึกษาศาสนา
และวัฒนธรรม โดยได;รับความรู;ทำอย3างเท3าเทียมกับฝGายอาณาจักร การเน;นความเปWนเลิศทาง
วิชาการด;านพุทธศาสนาโดยเน;นการศึกษาพระไตรปXฎก การกำหนดมาตรฐานการศึกษา
จัดระบบประกันคุณภาพทั้งภายในและภายนอก ส3งเสริมมาตรฐานครูบาอาจารยIและบุคลากร
ทางการศึกษา เน;นการศึกษาเพื่อสันติภาพและการเรียนรู;ของประชาชน เน;นการศึกษาที่ครบ
ไตรสิกขา คอื ศีล สมาธิ ป`ญญา โดยทงั้ ปริยัติ ปฏิบัติ และก3อให;เกดิ ผล (ปฏิเวธ) การศกึ ษาสภาวะ
การต3างๆอย3างรอบด;านรู;เท3าทันโลกและสังคม ระดมทรัพยากรต3างๆมาใช;ในการศึกษาของสงฆI
ตลอดจนการแก;ไขพระราชบัญญัติการปกครองคณะสงฆI พ.ศ.2505 เพิ่มบทบาทด;านการศึกษา
ในพระราชบัญญัติการปกครองคณะสงฆI เพื่อให;สอดคล;องกับรัฐธรรมนูญ พ.ศ.2540 และ
พระราชบัญญัติการศึกษาแห3งชาติ พ.ศ.2542 ให;การศึกษาคณะสงฆIเปWนการศึกษาเพื่อสันติภาพ
ให;กับพระสงฆIเปWนชุมชนแห3งการเรียนรู; มีความพร;อมที่จะพัฒนาการศึกษาของชาติให;เปWน
การศึกษาที่สมบูรณIทั้งความรู;และคุณธรรม มีจริยธรรมและวัฒนธรรมในการดำรงชีวิตสามารถท่ี
จะอย3ูรว3 มกบั ผ;ูอ่ืนไดอ; ย3างมีความสขุ
แนวโนมD การจดั การศึกษาของพระสงฆไ) ทยในอนาคต
การจัดการศึกษาของคณะสงฆcในอนาคตควรประกอบดjวยการจัดการศึกษา ที่
คำนึงถึงหลักการ 4 ประการ ไดjแกÄ ความคาดหวังของสังคมตÄอบทบาทของสถาบัน
สงฆc ความตjองการการศึกษาของคณะสงฆc ความสอดคลjองกับนโยบายการศึกษาของ

การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้งั ท่ี 2 615

ชาติตามรัฐธรรมนูญและพระราชบัญญัติการ ศึกษาแหÄงชาติ ตลอดจนรÄวมอยูÄในระบบการ
จัดการศึกษาของชาติไมÄแยกสÄวนเฉพาะสงฆc โดยมีผูjแทนสงฆcเขjารÄวมอยูÄในคณะกรรมการ
การศึกษาทุกระดับ อันจะชÄวยเอื้อประโยชนcตÄอความเปáนเอกภาพเชิงนโยบายในการจัด
การศึกษา และใชjทรัพยากรทางการศึกษาอยÄางไดjประโยชนcสูงสุด รวมทั้งบรรลุจุดมุÄงหมาย
ของการจัดการศึกษาเชงิ ความรคูj คÄู ณุ ธรรม

ในดjานหลักสูตรการศึกษาของคณะสงฆcควรจำแนกหลักสูตรออกเปáน 3 ประเภท
ตามสภาพของผูjเรียน การสรjางหลักสูตรควรดำเนินการโดยคณะผูjเชี่ยวชาญหลากหลาย
สาขาทั้งบรรพชิตและ คฤหัสถc โดยคำนึงหลักการจัดการศึกษาทั้ง 4 ประการ รÄวมกับภิกษุ
ภาวะและวินัยสงฆc ในดjานการปฏิรูปการศึกษาของคณะสงฆc หนÄวยงานผูjดูแลควร
เตรียมการแกjกฎระเบียบที่เปáนอุปสรรคตÄอการจัดการศึกษา ตามโครงการศึกษาของชาติ
พฒั นาบคุ ลากรวิชาชพี สรjางความมนั่ คงและสวสั ดกิ ารแกบÄ ุคลากร

ชาญณรงคc บุญหนุน (ชาญณรงคc บุญหนุน, 2551) ไดjทำการวิจัยเรื่อง "แนวโนjม
จำนวนและคุณภาพของพระสงฆcในชนบทของประเทศไทย" พบวÄาจำนวนพระสงฆcไทยใน
ปìจจุบันลดลง และมีแนวโนjมจะลดลงเรื่อยๆ เมื่อเปรียบเทียบกับสัดสÄวนประชากร จากการ
สำรวจเมื่อปî พ.ศ.2500 มีพระสงฆcจำนวน 2 แสนรูปตÄอประชากร 28 ลjานคน แตÄปìจจุบันมี
พระสงฆcประมาณ 3 แสนรูปตÄอประชากร 62 ลjานคน นอกจากนี้ จากการวิจัยสุÄมตัวอยÄาง
ใน 2 จังหวัด คือเชียงใหมÄ และอุบลราชธานี ยังพบปìญหาการกระจายตัวของพระสงฆcจะ
อยูÄในเมือง หรือในพื้นที่ที่มีมหาวิทยาลัยสงฆc สÄวนในชนบทจะขาดแคลนพระสงฆcเปáนอยÄาง
มาก และที่นÄาเปáนหÄวงคือเรื่องของคุณภาพ โดยในอดีตพระสงฆcเปáนที่เคารพนับถือ มีการ
บวชที่ยาวนาน แตÄปìจจุบันระยะเวลาบวชสั้นลง จำนวนสามเณรก็ลดลงดjวย จึงกÄอใหjเกิด
ปญì หาในเรือ่ งศาสนทายาท

ปìญหาตÄางๆ ดังกลÄาวมาจากหลายสาเหตุ เชÄน ระบบการศึกษาในโรงเรียนทำใหj
เยาวชนไมÄมาบวชเรียนเหมือนสมัยกÄอน และการบวชในปìจจุบันบางสÄวนเปáนการบวชตาม
ประเพณีระยะสั้นๆ มากกวÄาการบวชเรียนเพื่อปฏิบัติธรรม และผูjวิจัยไดjเสนอแนะวÄาควรใหj
ทjองถิ่นเขjามามีสÄวนรÄวมแกjปìญหาขาดแคลน ศาสนทายาท รวมทั้งฟóòนฟูพระพุทธศาสนา
โดยใหjพุทธศาสนิกชนเขjามามีสÄวนรÄวมมากขึ้น อยÄางไรก็ตาม เรื่องนี้ควรตjองมีการศึกษา
เพิม่ เติม

616 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติคร้ังที่ 2

ดังนั้นเมื่อมีขjอมูลออกมาในลักษณะนี้ สำนักงานพระพุทธศาสนาแหงÄ ชาติ จึง
ควรตjองหาแนวทางที่จะสÄงเสริมใหjคนบวชมากขึ้น และมีคุณภาพมากขึ้นดjวย ซึ่งแนวทางท่ี
ตนเห็นวÄาจะสามารถแกjไขปìญหาดังกลÄาวไดj คือ การสÄงเสริมการศึกษาของคณะสงฆcใหjมี
คุณภาพมากขึ้น โดยจัดระบบการศึกษาของโรงเรียนพระปริยัติธรรมทั้งแผนกสามัญศึกษา
และแผนกธรรม-บาลี ใหมj คี ณุ ภาพมากข้นึ ซึ่งจะทำใหjมีคนสนใจเขjามาบวชเรียนมากข้นึ

อยÄางไรก็ตามคงตjองมีการสำรวจจำนวนพระภิกษุ สามเณรใหมÄ เพื่อหาจำนวนท่ี
ชัดเจน โดยจะแบÄงเปáนการสำรวจจำนวนพระภิกษุ สามเณร ทั้งในพรรษา และนอกพรรษา
สÄวนการพัฒนาการศึกษาสงฆcนั้น ปìญหาในขณะนี้ คือ คนไมÄรูjวÄามาเรียนในโรงเรียนพระ
ปริยัติธรรม แลjวจะไปทำอะไร ไมÄมีอะไรจูงใจ ดังนั้นจึงตjองทำใหjผูjปกครองเห็นวÄาเมื่อเขjา
มาบวชเรียนแลวj นอกจากจะไดคj วามรแูj ลวj ยังไดjในเร่ืองของศลี ธรรมดjวย

สรุป

พระพุทธเจ;าทรงวางพระธรรมวินัยและสั่งสอนพระสงฆIศากยบุตรเอาไว;ให;เปWน บุคคล
ที่มีป`ญญาและมีอิสระจะได;เปWนที่พึ่งแก3คนทั้งหลาย ไม3ว3าจะเปWนยาจกเข็ญใจ หรือเปWนเศรษฐี
หรือพระราชา พระสงฆIศากยบุตรมีหน;าที่ทำให;แผ3นดินเย็นลงด;วยธรรม แผ3นดินรุ3มร;อนวุ3นวาย
เพราะความไม3ถูกต;อง การที่แผ3นดินจะเย็นลงด;วยธรรมหรือความถูกต;องนั้น หลักธรรมจะต;อง
หนักแน3นลึกซึ้ง ผู;แสดงจะต;องมีป`ญญาและอิสรภาพ อีกทั้งมีอนุสาสนีปาฏิหาริยI พระศาสดาผู;
เปWนมหาบุรุษเอกของโลกประกอบด;วยสัพพัญyุตญาณ ได;ทรงวางหลักธรรมและการวางรูปแบบ
พระสงฆIพุทธบุตรเอาไว;ให;สามารถทำให;แผ3น ดินเย็นลงด;วยธรรม หากคณะสงฆIได;เอาใจใส3ดูแล
อนุวรรตให;เปWนไปตามที่พระศาสดาได;วางหลักและกรอบ เอาไว; ศักยภาพจักเกิดขึ้นอย3าง
มหาศาลในการดบั ความรอ; นของแผน3 ดินและของโลกดว; ย ธรรม

หากเปWนไปในทางตรงข;าม กล3าวคือ คณะสงฆIสนใจแต3การพัฒนาวัตถูยิ่งกว3าการ
พัฒนาคน คณะสงฆIสนใจในอิทธิปาฏิหาริยIยิ่งกว3าอนุสาสนีปาฏิหาริยI คณะสงฆIสนใจในการ
ประจบผม;ู อี ำนาจและผใ;ู หผ; ลประโยชนยI ง่ิ กวา3 การดำรงตนใหม; ี อสิ ระ แลว; ไซร; คณะสงฆยI อ3 มเศรา;
หมองและไมส3 ามารถทำให;แผน3 ดินเย็นลงด;วยธรรมได;เลย

จุดสำคัญอยู3ที่การศึกษาของคณะสงฆI การศึกษาที่ถูกต;องของคณะสงฆIเท3านั้นที่จะ
จรรโลงพระพุทธศาสนาไว;ได; หาใช3การก3อสร;างทางวัตถุไม3 การศึกษาของสงฆIควรจะมีแนวทาง 3
ประการ คือ

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2 617

1) ศึกษาพุทธธรรมให;ลึกซึ้ง ทั้งทางปริยัติและปฏิบัติ เพราะหากขาดการศึกษาที่ลึกซึ้ง
จนตนเองร;ูธรรมและบรรลุอิสรภาพในระดับหนึ่งย3อมยากท่จี ักแสดงธรรมใหจ; บั ผูค; น

2) ศึกษาให;เข;าใจชีวิตและสังคมของคนป`จจุบัน สังคมเปลี่ยนแปลงไปมาก มีป`ญหา
ใหม3 ๆ ที่สลับซับซ;อนเกิดขึ้นมากมาย ถ;าพระสงฆIไม3เข;าใจชีวิตและสังคมของคนป`จจุบัน ย3อมไม3
สามารถแสดงธรรมให;เปWนที่สนใจหรือสะกิดใจมหาชนได; คงฟ`ง ๆ กันไปพอเปWนพิธีกรรมมากกว3า
จะสนใจใหเ; กิดปญ` ญา

3) ศึกษาเรื่องการติดต3อสื่อสาร ทั้งทางทฤษฎีและปฏิบัติ เพื่อให;การแสดงธรรมมี
ประสิทธิผลย่ิงขน้ึ

ทั้ง 3 ข;อนี้เปWนไปเพื่อส3งเสริมอิสรภาพและความสามารถในการแสดงอนุสาสนี
ปาฏหิ ารยิ IของพระสงฆIทงั้ สน้ิ

นอกจากส3งเสริมการศึกษาของพระภิกษุสามเณรโดยทั่วไปแล;ว ควรจะมีการคัดเลือก
พระภิกษุและสามเณรที่มีป`ญญาเลิศ และส3งเสริมให;ท3านได;เล3าเรียนตามแนวทางทั้ง 3 ที่กล3าว
ข;างต;น อย3างเต็มตามศักยภาพ เพื่อเตรียมไว;เปWนครู การมีพระสงฆIทรงป`ญญาสูง แม;เพียงรูป
เดียวก็เกิดอานิสงสIแผ3ไปได;อย3างกว;างขวาง ดังเช3นท3านพุทธทาสมหาเถระ และท3านพระพรหม
คุณาภรณI (ประยุทธ ปยุตฺโต) เปWนตัวอย3าง หากส3งเสริมให;มีมากรูป อานิสงสIย3อมเพิ่มพูนหลาย
เท3า แต3ทั้งนี้ต;องเปWนไปโดยแยบคายด;วยสติป`ญญาและอิสรภาพมากที่สุด ปลอดจากการทำอย3าง
เปWนทางการแต3ไร;คุณภาพ

618 การประชมุ วชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ที่ 2

องคค) วามรDูจากงานวจิ ัย
การศกึ ษาของคณะสงฆcไทยสามารถสรปุ เปนá องคคc วามรjไู ดตj ามแผนภาพ ดังน้ี

บรรณานกุ รม
กองแผนงาน กรมการศาสนา. การติดตามและประเมินผลการดำเนินงานของกรมการ

ศาสนา ประจำปงN บประมาณ 2542. (เอกสารอัดสำเนา).
. (2542). การติดตามและประเมนิ ผลการดำเนินงานของกรมการศาสนา
ประจำปN งบประมาณ 2542. (เอกสารอดั สำเนา).
. (2542). คูSมือการจัดการศึกษาพระปริยัติธรรมแผนกธรรม-บาลี,
กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพcการศาสนา.
กองศาสนศึกษา กรมการศาสนา. (2542). ทะเบียนโรงเรียน แผนกสามัญศึกษา จำนวน
โรงเรียน จำนวนครู จำนวนนักเรียน ประจำปNการศึกษา 2542 ครั้งที่ 1,
(เอกสารอดั สำเนา).

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครง้ั ที่ 2 619

ชาญณรงคc บุญหนุน. (2541). แนวโนjมจำนวนและคุณภาพของพระสงฆcในชนบทของ
ประเทศไทย. รายงานการวจิ ัย. กรงุ เทพมหานคร : ศนู ยมc านษุ าสิรนิ ธร (องคcการ
มหาชน).

มนัส ภาคภูมิ รังสรรคc ทิมพันธุc และคณะ (2538). การพัฒนารูปแบบการจัดการศึกษา
โรงเรยี นพระปริยตั ิธรรม แผนกสามัญศกึ ษา. รายงานการวิจัย. กรุงเทพมหานคร
: โรงพิมพกc ารศาสนา, 2538.

มหาวิทยาลัยบูรพา. (2550). Religion and Philosophy, http://bubeeja.blogspot.com
/2012/12/blog-post_5282.html สืบคนj เมือ่ วันท่ี 28 พฤษภาคม 2558.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2550). หลักสูตรพุทธศาสตรบัณฑิต
พุทธศักราช 2550. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพcมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ
ราชวิทยาลัย.

มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย. (2534). หลักสูตรและขDอบังคับศาสนศาสตรบัณฑิต
พุทธศักราช 2534. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพศc ริ ิวรรณ.

สุภาพร มากแจjง และสมปอง มากแจjง. (2542). การศึกษาสภาพการจัดการศึกษาคณะ
สงฆc. รายงานการวจิ ัย. บัณฑติ วทิ ยาลยั : มหาวิทยาลัยราชภัฏธนบรุ ี.

620 การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2

คำกลา% วปด) การสมั มนา

พระครสู ริ ปิ ริยตั ยานศุ าสก1,ดร.
ผชู# ว% ยอธิการบดีฝ2ายวชิ าการ

ขอโอกาสกับท%านผู#บริหาร คณาจารย> นิสิตผู#เข#าร%วมประชุมวิชาการฝ2าย
บรรพชติ อกี คร้ังหนง่ึ

ขอเจริญพร คณะกรรมการผู#ทรงคุณวุฒิ รองศาสตราจารย> ดร. ปรุตม> บุญศรี
ตัน อาจารย>ดร.พิสิฏฐ> โคตรสุโพธ์ิ คณะกรรมการท่ีร%วมจัดงานทุกภาคส%วน และนิสิต
ผูเ# ขา# รว% มประชมุ วชิ าการฝา2 ยคฤหสั ถ>ทุกคน

ในเวลา 2 วันน้ี พวกเราได#ร%วมกันระดมความคิดและได#ร%วมการประชุมสัมมนา
วิชาการทั้งระบบ on site ในห#องประชุมนี้ และระบบ Online ที่ถ%ายทอดจากห#องประชุม
น้ี ก็เปbนที่ดีใจว%าทั้ง 2 วัน มีผู#เข#าร%วมประชุม คิดเปbนร#อยละ 80 % ยังคงอยู%กันจนสิ้นสุด
โครงการ ก็ยังไม%หนีหายไปไหนการประชุมระบบออนไลน>ก็คงมีอยู%ทั่วโลก ดังที่เราได#เห็น
การออนไลน>ของผู#ทรงคุณวุฒิจากหลายๆประเทศ เมื่อวานนี้แล#วก็วันนี้ด#วย นอกจากนี้ก็ยัง
มีการถ%ายทอดสดทุกช%องทางการสื่อสาร เราก็ได#ส%งลิงค>เข#าไปในระบบ ทั้งของมหาวิทยาลัย
และก็ส%วนตัวของบุคลากรด#วย เราตั้งหัวข#อด#วยการคิดร%วมกันว%า สถานการณ>ของโลก
ปhจจุบันนี้ เปbนสถานการณ>ที่พระพุทธศาสนาของเราควรจะไปมีส%วนในการช%วยเหลือสังคม
โลกได#อย%างไร ในภาวะที่โลกของเรากำลังเผชิญภาวะโรคระบาด คือ โคโรนาไวรัส หรือ
โควิด -19 จึงได#คิดหัวข#อหลักว%า “พระพุทธศาสนากับความรับผิดชอบทางสังคมนววิถี”
หรือภาษาอังกฤษว%า “BUDDHISM AND SOCIAL RESPONSIBILITY IN THE NEW
NORMAL” ให#ชื่อย%อว%า BUSRIN ได#ออกแยกการประชุมสัมมนาเปbน 2 วัน คือ วันแรก
วันที่ 19 กันยายน เปbนภาคภาษาอังกฤษระดับ International Conference คือ การ
ประชมุ สมั มนา ระดับนานาชาติ และในวนั น้ี ก็เปนb การประชุมสมั มนาวชิ าการ ในระดับชาติ
โดยทั้ง 2 วัน เราก็จัดการประชุมในรูปแบบเดียวกัน คือ มีผู#ทรงคุณวุฒิพิเศษที่เราได#นิมนต>
/ เชิญมาเปbนประธาน เมื่อวานนี้ได#รับเมตตาจากพระเดชพระคุณ พระพรหมบัณฑิต
ศาสตราจารย> ดร. อดีตอธิการบดี ของมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครั้งที่ 2 621

รักษาการเจ#าคณะใหญ%หนกลาง กรรมการมหาเถรสมาคม ได#เมตตาแสดงปาฐกถาพิเศษ
ดังที่เราได#รับทราบไปแล#ว ท%านอธิการบดี องค>ปhจจุบัน ศาสตราจารย> ดร. พระราชปริยัติ
กวีได#ปาฐกถานำ เปbนภาษาอังกฤษ ถึงแนวคิดพระพุทธศาสนากับความรับผิดชอบทาง
สังคม และในวันน้ี วันที่ 20 กันยายน เช%นกัน เราก็ได#รับเมตตา จากท%านเจ#าคุณ พระเมธี
วัชโรดม(ว.วชิรเมธี) จากสำนักปฏิบัตธรรม ไร%เชิญตะวัน เชียงราย เมตตาปาฐกถาเปbน
ภาษาไทย

สรุปแล#ว การประชุมสัมมนาทางวิชาการทั้ง 2 วันน้ี พวกเราได#แนวคิด
ได#ทฤษฎีและแนวทางปฏิบัติ อยากจะกล%าวว%า ตามฐานานุรูป ก็คือว%า บางรูปอาจจะได#
มาก บางคนอาจจะได#น#อยตามกำลังของตนเอง คำว%าพระพุทธศาสนา ก็ต#องไปโฟกัสอยู% ๒
ส%วน คือ ส%วนหนึ่ง หมายถึง ตัวพระศาสนา หรือหลักธรรมคำสอนของพระพุทธเจ#า ส%วนที่
สอง หมายถึง บคุ ลากร พระภกิ ษุสงฆ>องคส> ามเณรอบุ าสก อุบาสิกา ถามว%าพระพุทธศาสนา
จะรับผิดชอบต%อสังคมนววิถีอย%างไร ก็ต#องไปดูว%า พระพุทธศาสนาในส%วนไหนที่เปbนหลัก
พุทธธรรมที่เปbนตัวพระศาสนาจริงๆนั้น เราได#รับเมตตาจากผู#ทรงคุณวุฒิให#กลับไปดู
แนวคิดของพระพุทธศาสนา ตั้งแต%พุทธประวัติ พุทธจริยาและหลักพุทธธรรมว%า เรื่องของ
แนวคิดพระพุทธศาสนากับความรับผิดชอบทางสังคมนั้นมีเต็มเปÄยมพุทธประวัติของเรา
ให#ย#อนกลับไปดู ตั้งแต%เจ#าชายสิทธัตถะเสด็จออกผนวช เห็นตัวแทนของสังคม 4 ด#าน คน
แก% คนเจ็บคนตาย และสมณะ คนแก%เปbนตัวแทนของประเด็นปhญหาสังคมเรื่องของ
เศรษฐกิจ ทำไมลูกหลานปล%อยให#คนแก%มาเดินระหกระเหินข#างถนนหนทางอย%างน้ี ก็เกิด
สะท#อนใจว%า ปhญหามันเกิดทั่วบ#านทั่วเมืองหรืออย%างไร เห็นคนเจ็บก็สะท#อนถึงปhญหาด#าน
สุขภาวะ ทถ่ี ูกเบียดเบียนด#วยโรคภัยไข#เจ็บ เห็นคนตาย ก็เปbนประเด็นขององค>ความรู#เรื่อง
ของการพ#นทุกข> ถ#าเราตายแล#วไม%เกิดได#ไหม ทำไมคนต#องตายแล#วตายอีก ก็เปbนประเด็น
สำหรับการที่จะแสวงหาทางออก เมื่อได#พบสมณะ เห็นนักบวชห%มเหลืองที่อินเดียสมัยน้ัน
ก็นึกว%าน่ีกระมัง คอื หนทางแห%งการแก#ปhญหา โง% จน เจ็บ ของมนุษย> นี่คือแนวคิดจากพุทธ
ประวตั ิ

พวกเราได#ฟhงถึง 2 วัน แนวคิดจากพุทธจริยาที่พระพุทธเจ#าทรงมีพระจริยาที่โดด
เด%นที่สุดอยู% 3 ด#าน คือ 1 ญาตัตถจริยา การสงเคราะห>ญาติ, 2 พุทธัตถจริยาจริยา ความ
ประพฤติในฐานะที่เปbนพุทธเจ#าพระองค>ต#องทำอย%างไรกับมนุษย>, 3 โลกัตถจริยา ในฐานะ

622 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาติครั้งท่ี 2

ที่พระองค>เปbนสัตถา เทวมนุสสานัง(ครูของเทวดาและมนุษย>) ไม%ใช%เฉพาะแต%โลกน้ี โลกของ
เทวดาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ด#วย นี้คือแนวคิดความรับผิดชอบทางสังคมของพระพุทธศาสนาท่ี
ผ%านพุทธจริยาทั้ง 3 ประการ ดูแลตั้งแต%หน%วยเล็กที่สุดก็คือ ญาติตัวเองคือครอบครัว ขยาย
ไปสู%องค>กรศาสนาคือพุทธบริษัททั้ง 4 ของชาวพุทธ ขยายไปสู%โลกัตถจริยาชาวโลกทั้งหมด
พวกเราได#รับฟhงอย%างนั้นว%าให#กลับไปดูเปbนแบบอย%าง นั่นคือแนวคิดการรับผิดชอบทาง
สังคมที่แสดงออกทางจริยา 3 ของพระพุทธเจ#า ต%อนี้ หันกลับไปดูประเด็นที่เกี่ยวกับความ
รับผิดชอบทางสังคม คือ จากพระปฐมวจนะที่ส%งพระสาวกออกประกาศศาสนาครั้งแรก
ของ พระสัมมาสัมพุทธเจ#าของว%า “จรถ ภิกฺขเว พหุชนหิตาย พหุชนสุขาย โลกานุกมฺปาย”
แปลว%า ท%านจงจาริกไป เพื่อประโยชน> เพื่อความสุข ของพหูชน และเพื่ออนุเคราะห>โลก
นั่นคือ ๓ แนวคิดที่เต็มเปÄยมไปด#วยความรับผิดชอบทางสังคม ที่พระพุทธศาสนาเรามีอย%าง
สมบูรณ>พรอ# ม

ที่นี้มาดูสถานการณ>ปhจจุบัน ท%านทั้งหลาย ประวัติศาสตร>บ%งชี้ว%า หลังโรคระบาด
จะมีทุพภิกขภัย(ข#าวยากหมากแพง)ทุกครั้ง ตั้งแต%สมัยพุทธกาล เมื่อโรคห%าระบาดที่
เมืองเวสาลี จากประวัติศาสตร> หลังจากโรคระบาดจะต#องมีทุพภิกขภัยตามมาทุกยุคทุก
สมัยจะเปbนอย%างนั้น ทุพภิกขภัย ก็คือ ปhญหาปากท#อง ปhญหาเศรษฐกิจ ทีนี้ เกิด
โรคโควิด-19 วิกฤตตามมาแน%ๆ ตอนนี้ก็เริ่มแล#ว เพราะฉะนั้น สังคมนววิถีจะต#องเจอ ต#อง
เจอเผชญิ กับทพุ ภกิ ขภยั หลังจากทีโ่ ควิด-19 หายไป สังคมนววถิ ี โฟกสั ไปท่ี สังคมศตวรรษ
ท่ี 21 สังคมมวลมนษุ ยชาติมี 2 สังคม คอื สงั คมมวลมนษุ ยชาติปกติ และ สังคมแบบ สงั คม
สื่อออนไลน> เราจะรับมือยังไง ถ#าเปbนสังคมมวลมนุษยชาติปกติ ยังพอเห็นตัวแต%สังคมแบบ
สื่อออนไลน>ขยายไปทั่วโลก ขณะที่เรานั่งอยู%ตรงนี้ สังคมมนุษย>ชาติของเรามีแค%ไม%ถึง 50
คน เพราะเราปàองกัน รักษาระยะห%างกัน 2 เมตร ใกล#เข#ามาเกินกว%านี้ไม%ได# แต%สังคม
ออนไลน> ขณะนี้อาจจะมีคนดูเปbนพันคนก็ได# เพราะทุกช%องทางที่เราถ%ายทอดไปนั่นคือ
สงั คมออนไลนม> มี ากกวา% สงั คมมนษุ ย>เสยี แล#วที่เราเผชิญหน#ากนั

เพราะฉะนั้นทั้งสองวันน้ี หวังว%าพวกเราจะได#ประเด็นมั่นคงเรื่องแนวคิด
พระพุทธศาสนากับความรับผิดชอบทางสังคมและสังคมนววิถีที่จะต#องเจอหลังจากวิกฤตโิ ค
วิด-19 ก็จะมีวิกฤตเศรษฐกิจหลังจากโรคระบาดก็จะมีวิกฤตของทุพภิกขภัย ข#าวยากหมาก
แพงตามมา เราก็ต#องหันกลับไปดู ใช#พุทธจริยา ๓ เอามาประยุกต>ใช# ญาตัตถจริยา คือ

การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2 623