เอกสารสืบเนื่องการประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครั้งที่ 2

อาวุโสจะเรียกเด็กชาย โดยใชEคำวIา “ไอI” หรือ บIา นำหนEาชื่อ เรียกเด็กผูEชาย โดยใชEคำวIา
“ อี่ ” นำหนEาชื่อ เชIน ไอIแดง บIาแดง อี่แดง ฯลฯ สIวนผูEเยาว:จะใชEคำดังกลIาวนำหนEาชื่อผEู
อาวุโสไมIไดEเปSนอันขาด ถือวIาขาดความเคารพ ยกเวEนคำวIา “ อี่ ” คนยวนนำคำนี้มาเรียก
พIอแมIไดE เชIน อี่พIอ (อี่ปñอ) อี่แมI ไมIถือวIาขาดความเคารพแตIอยIางใดไดEแกI เรื่องตระกูล
เรื่องแถน เรื่องผีเรือน เรื่องขวัญ เรื่องตัวลวง เรื่องผีอื่น ๆ เรื่องมดหมอ ตระกูลสิงของไทดำ
ที่พบ ไดEแกIสิงลอก๊ำ สิงลอ สิงเลือง สิงกวôาง วิงวี สิงกôา สิงตôอง สิงแดง ไมIพบวIามีการแบIง
ตระกูลสิงของไทดำ มาตั้งแตIเมื่อใด แตIในตำนานประวัติศาสตร:ไทดำสมัยตEาวลอเปSน
พระจEาแผIนดินปกครองอาณาจักรเมืองลอ (สิบสองจุไท) ของไทดำนั้น ไดEกำหนดใหEตระกูล
ลอเปSนเจEาปกครองประเทศ และใหEตระกูลเลืองเปSนเจEาปกครองทางศาสนาและพิธีกรรม
ตระกูลสิงตIาง ๆ ของไทดำคงจะมีมาแลEว และคงจะไดEกำหนดหนEาที่ไวEแลEวเชIนกัน เชIน
ตระกูลสิงแดง ใหEดูแลรักษาปëาชEา เปSนตEน ความเชื่อเรื่องแถนไทดำเชื่อวIาแถนมีจริง มี
อิทธิฤทธิ์มาก มีอำนาจมาก ไทดำทุกคนจะยำเกรงแถนเพราะเชื่อวIาแถนสามารถทำใหEเกิด
อะไรก็ไดE เชIน ทำใหEเกิดภัยพิบัติ ทำใหEคนตายก็ไดE เปSนตEน ความเชื่อเรื่องผีเรือน เชื่อวIาคน
ที่ตายไปจะเปSนผีเรือน ผีเรือนก็คือพIอแมIญาติพี่นEองที่ตายไป ผีเรือนจะปกปñองรักษาคนใน
ครอบครัว สมาชิกตEองจัดหาอาหารไปใหEผีเรือนกิน ความเชื่อเรื่องขวัญ เชื่อวIา รIางกายของ
คนทุกอวัยวะทั้งภายนอกและภายในจะมีที่อยูIของขวัญและมีผีขวัญอาศัยอยูI เชIน มือ เทEา
ปอด หัวใจ เปSนตEน เชื่อวIาการเจ็บปëวยมาจากขวัญออกจากที่อยูIไป ตEองแปงขวัญใหมIจึงจะ
หายปëวย

2) ดEานพิธีกรรม ไทพวนมีประเพณีอยIางหนึ่งซึ่งเปSนพิธีกรรมที่เปSนที่รูEจักนั่นก็คือ
ประเพณีกำฟñา ประเพณีกาฟñาชาวไทยพวนบEานหาดเสี้ยว อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัด
สุโขทัย ชาวพวนบEานหาดเสี้ยวอธิบายวIางานบุญกำฟñาเปSนสิ่งที่ชาวพวนปฏิบัติกันเปSน
ประเพณีมานานแลEวหากแตIเปSนที่นIาสังเกตวIาประเพณีกำฟñาไดEถูกอธิบายวIาเปSนสIวนหนึ่ง
เปSนผลจากการรวมตัวกันของชาวพวนทั่วประเทศโดยการนำของ พล.อ.สายหยุด เกิดผล
อดีตผูEบัญชาการทหารสูงสุด ซึ่งเปSนชาวพวนบEานหาดเสี้ยวดEวยเชIนกันการวมตัวกนของ
ชาวพวนทั่วประเทศกIอใหEเกิดการกาหนดกฎเกณฑ:เกี่ยวกับอัตลักษณ:ชาวพวนหลาย
ประการ เชIน การพูด การทาบุญ การแหIชEาง ประเพณีงานศพยวน ไมIนิยมตั้งศพผูE ที่ตาย
นอกบEานไวEในบEาน แตIจะนำไปบำเพ็ญกุศลที่วัด แมEจะตายภายในเขตบEานแตIไมIไดEตายบน

424 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครงั้ ที่ 2

เรือน ก็นำศพไปบำเพ็ญกุศลที่วัดเชIนกัน ไทดำมีพิธีกรรมหลายอยIาง ไดEแกI พิธีเสนเมือง
เพื่อบูชาผีประจำเมือง พิธีเสนบEานเพื่อบูชาผีประจำบEาน พิธีเสนเรือนเพื่อบูชาผีประจำ
เรือน พิธีบูชาผีมด ผีมนตร:หรือพิธีกินปางพิธีกรรมเกี่ยวกับการตายของไทดำถือวIาเปSนเรื่อง
สำคัญมากทุกคนจะตEองหยุดทำงานทุกอยIางเพื่อทำการฝQงหรือการเผา การสวดสIงวิญญาณ
เปนS ตEน

3) ดEานประเพณี มีประเพณีหลายอยIาง ไดEแกI ประเพณีการเกิดประเพณีการ
เลอื กคIูครองประเพณกี ารแตIงงาน ประเพณีการเลยี้ งดูบตุ ร ประเพณที านกว¶ ยสลาก เปSนตนE
ประเพณีการแตงI งานมี 2 ประเภท คือตระกูลผEูตEาวกับตระกลู ผูนE อE ย ประเพณีการเกิดตง้ั แตI
คลอดจนโต ประเพณีการเลี้ยงดูบุตรใหEบุตรรูEจักทำมาหากิน รูEจักและปฏิบัติใหEถูกจารีต
ประเพณี เปSนตEน ประเพณีตIาง ๆ เหลIานี้ลEวนแลEวแตIเปSนการถIายทอดความรูEจากรุIนสูIรIุน
ใหเE ปSนแบบแผนปฏบิ ัติสืบตIอ ๆ กันมา

4) ดEานการทอผEาและการแตIงกาย เปSนอัตลักษณ:เฉพาะตัวของกลุIมชาติพันธ:ุ
เมื่อปรากฏตัวในที่ใดก็จะรูEไดEทันทีเลยวIาเปSนกลุIมชาติพันธุ:นั้น ๆ และที่สำคัญการแตIงกาย
และเครื่องประดับตIาง ๆ เปSนการบIงบอกฐานทางสังคมของคนนั้น ๆ ดEวย เปSนการสอน
แบบอาศัยรายละเอียดของการแตIงกาย ซึ่งจะตEองเรียนรูEถึงจะเขEาใจ วIาแตIละสIวนในการ
แตงI กายนนั้ หมายถึงอะไร

5) ดEานบEานเรือนที่อยูIอาศัย ลักษณะบEานเรือนที่อยูIอาศัยของไทดำมองดูแปลก
ตา แตกตIางจากไทกลุIมอื่น ๆ และเปSนเอกลักษณ:เฉพาะ เชIน บEานเปSนรูปทรงหลังคาโคEงลง
มาถึงฝา มีจั่วบนหลังคาที่เปSนเอกลักษณ:บIงบอกวIาเปSนบEานของไทดำ เปSนบEานใตEถุนบEานสูง
บEานของกลุIมชาติพันธุ:ยังบIงบอกไดEถึงการใชEงานจากกาแลที่มองเห็นจากดEานนอก
เพราะจะสรEางแตกตาI งกัน เปSนภมู ิปญQ ญาทีล่ ะเอยี ดออI น

ผลการศึกษาบูรณาการภูมิปQญญาของกลุIมชาติพันธุ:เปSนที่ทราบกันดีวIาในยุค
ปQจจุบันการเรียนการสอนในภาคบังคับกวEางขวางและทั่วถึง ในแทบทุกถิ่นของประเทศ
กลุIมชาติพันธุ:ก็เชIนเดียวกัน เมื่อมีการศึกษาแบบใหมIเขEามามีบทบาทมากขึ้น ก็เปSนเหตุทำ
ใหEการเรียนรูEภูมิปQญญาและความเชื่อตIาง ๆ เริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ทั้งดEานความเชื่อ ดEาน
พิธีกรรม ดEานประเพณี ดEานการแตIงกาย และดEานบEานเรือน เชIนประเพณีการเกิด ไทดำ

การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ที่ 2 425

บEานยางแขวนอูI ปQจจุบันไดEเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมจากที่ทำคลอดบุตรโดยหมอตำแย
เปSนคลอดบตุ รโดยเจาE หนาE ทข่ี องสถานีอนามยั

หรอื ทโ่ี รงพยาบาล บางคนไมอI ยไIู ฟเลย บางคนอยไIู ฟแตIลดจำนวนวนั ลง ชาวบEาน
จะเชื่อฟQงแพทย:แผนปQจจุบันและปฏิบัติตนตามคำแนะนำของแพทย: ในการดูสุขภาพและ
คุณภาพชีวิต สIวนไทดำบEานน้ำกุIม สปป.ลาว ยังมีการใชEหมอตำแยทำคลอดอยูIบEาง
แตIสIวนมากจะใหEพยาบาลทำคลอดใหEเชIนเดียวกัน การอยูIไฟยังถือปฏิบัติอยูIเหมือนเดิมแตI
มีการเพิ่มวันอยูIไฟหลายวันกวIาเดิม แตกตIางจากไทดำบEานนาปëาหนาดที่อยูIไฟลดจำนวน
วันลงมาก และบางคนไมIอยูIไฟเลยก็มี ทั้งเพราะไทดำบEานน้ำกุIมเชื่อวIา การอยูIไฟหลายวัน
จะทำใหสE ุขภาพของตนเองดี

อภปิ รายผล
ชาติพันธุ: คำวIา "ชาติพันธุ:" และ "ชาติพันธุ:วิทยา" เปSนคำใหมIในภาษาไทย การ

ทำความเขEาใจเรื่องชาติพันธุ: จำเปSนจะตEองพิจารณา เปรียบเทียบกับเรื่องเชื้อชาติ และ
สัญชาติ อาจเปรียบเทียบเชื้อชาติ สัญชาติ และชาติพันธุ: ความหมายกลุIมชาติพันธุ:มีการ
เปลี่ยนแปลงในชIวงเวลาตIาง ๆ กัน ในขั้นแรกนี้ เลือกเก็บเนื้อหา “กลุIมชาติพันธุ:” ตIาง ๆ
ที่ถูกมองวIาเปSน “ชนกลุIมนEอย” ของประเทศไทย เพราะกลุIมชนตIาง ๆ มีความรูEสึกนึกคิด
และภาษาที่จะแสดงออกมาไดEวIา “คิดหรือรูEสึกวIาตัวเองเปSนใคร” ซึ่งการจำแนกตนเองนี้
อาจแตกตIางไปจากที่คนนอกจำแนกใหE ในการศึกษาเรื่องนี้นักมานุษยวิทยาจึงตEองเพิ่ม
มุมมองเรื่องจิตสำนึกและชื่อเรียกตัวเองของคนในกลุIมชาติพันธุ:ตลอดจนการสรEาง
วัฒนธรรม ประเพณี หรอื อตั ลกั ษณ:

การที่มนุษย:มาอยูIรวมกันเปSนกลุIมเปSนสังคมขึ้นมายIอมตEองมีความสัมพันธ:
ระหวIางสมาชิกของกลุIมมีระเบยี บแบบแผนที่ควบคุมพฤติกรรมของบุคคลในกลุIมใหEอยูIใน
ขอบเขตที่จะอยูIรIวมกันอยIางมีความสงบสุข สิ่งที่เปSนเครื่องมือในการควบคุมพฤติกรรมของ
กลุIมคนนี้เราเรียกวIา "วัฒนธรรม" ดังนั้น วัฒนธรรมจึงเปรียบเสมือนอาภรณ:หIอหุEมรIางกาย
ตกแตIงคนใหนE Iาดูชม วัฒนธรรมเปSนสง่ิ ทีต่ EองควบคIูกบั คนเสมอไป

วัฒนธรรมมีความหมายครอบคลุมทุกสิ่งทุกอยIาง ที่แสดงออกถึงวิถีชีวิตของ
มนุษย:ในสังคมกลุIมใดกลุIมหนึ่ง หรือสังคมใดสังคมหนึ่ง มนุษย:ไดEคิดสรEางระเบียบกฎเกณฑ:

426 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2

ใชEในการปฏิบัติ การจัดระเบียบตลอดจนระบบความเชื่อ คIานิยม ความรูE และเทคโนโลยี
ตIาง ๆ ในการควบคมุ และใชEประโยชนจ: ากธรรมชาติ

จากการสัมภาษณ:ผูEนำที่เปSนทางการ พบวIา การปกครองกลุIมชาติพันธุ:เปSนเรื่อง
ยาก ตัวอยIางเชIนชาวไทดำ เพราะผูEที่อาวุโสยังยึดติดในความเชื่อดั้งเดิมอยูIวIา การไดEมาของ
ผูEใหญIบEานหรือผูEปกครองนั้นมีกฎระเบียบของไทดำอยูIแลEวคือตEองเปSนคนในตระกูล
สิงลอก๊ำเทIานั้น ผูEปกครองที่ไมIใชIคนไทดำจึงไมIเขEาใจในวัฒนธรรมของไทดำ แตIตาม
กฎหมายของไทย การไดEมาของผูEปกครองทุกระดับตEองใชEการเลือกตั้งเทIานั้น เชIน
ผูEใหญIบEาน กำนัน สมาชิกเทศบาล นายกเทศมนตรีเทศบาลเปSนตEน โดยจะตEองกำหนดใหEมี
ผูEสมัครแลEวใหEชาวบEานเลือกกันเอง ใครไดEคะแนนมากที่สุดจะไดEเปSนผูEใหญIบEาน กำนัน
สมาชิกเทศบาล นายกเทศมนตรีเทศบาล ฯลฯ ซึ่งผูEสมัครเปSนใครก็ไดE ซึ่งการเปลี่ยนแปลง
นี้เปSนการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ จากการสังเกตและสัมภาษณ:ไทดำที่เปSนตระกูลลอก๊ำหรือ
ตระกูลลอ พบวIา ไทดำในตระกูลนี้มักจะไมIใหEความสำคัญในเรื่องการสมัครเปSนผูEใหญIบEาน
มากนัก หรือผูEนำระดับอื่น ๆ เพราะขัดแยEงกับธรรมเนียมความเชื่อดั้งเดิมของชาวไทดำ
ที่ไดEถูกกำหนดไวEแลEววIาใหEตระกูลสิงลอเปSนผูEปกครองเทIานั้นดังที่กลIาวมาแลEว ดังนั้นไทดำ
ตระกูลสิงลอก๊ำและสิงลอจะไมIสมัครเปSนผูEใหญIบEาน กำนัน แตIอยIางใด แตI พบวIา เปSนผEู
สIงเสริมสนับสนุนผูEอื่นมากกวIา ทั้งนี้ถือไดEวIาไทดำตระกูลสิงลอก๊ำไมIยอมรับในกฎกติกา
ดังกลIาวจากทางบEานเมือง แตIไมIไดEตIอตEานแตIอยIางใด ตัวอยIางดังกลIางช้ีใหEเห็นวIาในขณะท่ี
บEานเมืองกำลังเปลี่ยนไป ภูมิปQญญาหรือความเชื่อของกลุIมชาติพันธุ:ก็ยังคงอยูI หรือแมEจะมี
ความเชื่อและภูมิปQญญาอยูI แตIก็มีบางสิ่งบางอยIางเปลี่ยนแปลงไป ซึ่งผลการศึกษาก็ทำใหE
ไดEพบวIาวัฒนธรรมไหนยังดำรงอยูI วัฒนธรรมไหนมีการเปลี่ยนแปลง สอดคลEองกับ
เพชรตะบอง ไพศูนย: (2553: 232) กลIาววIา ไทดำบEานนาปëาหนาด มีเครื่องอำนวยความ
สะดวกหลายอยIาง เชIน รถยนต: รถมอเตอร:ไซด: โทรทัศน: ตูEเย็น พัดลม โทรศัพท: ฯลฯ สิ่ง
อำนวยความสะดวกตIาง ๆ เหลIานี้ ไดEกลายเปSนสิ่งจำเปSนสำหรับครอบครัวไปแลEว ซึ่งเปSน
ผลของ ภาวะทันสมัย ที่กลIาววIาลักษณะของสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปสูIความทันสมัย
ประกอบดEวย การเปลี่ยนแปลงการดำรงชีวิตจากแบบเรียบงIายในสังคมจารีต ไปสูIการ
ดำรงชีวิตที่อาศัยความรูEและเทคโนโลยีระดับสูง มีความเปSนวิทยาศาสตร:มากขึ้นมีการสรEาง
โครงสรEางพ้ืนฐาน เชนI ถนน สาธารณปู โภค โรงเรยี น โรงพยาบาล มกี ารเปล่ยี นแปลงระบบ

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2 427

ความเชื่อของคนจากอำนาจเหนือธรรมชาติ ครอบครัวและชุมชนนิยม เปSนความคิดเชิง
เหตุผล ปQจเจกชนนิยมและวัตถุนิยม โครงสรEางของครอบครัวเปลี่ยนแปลงจากครอบครัว
ขยายเปSนครอบครัวเดี่ยวการจัดระเบียบทางสังคมใชEกฎหมาย ระเบียบ ขEอบังคับที่เปนS ลาย
ลักษณ:อักษรมากขึ้นแทนที่บรรทัดฐานและวิถีประชาที่ใชEกันในสังคมจารีตประเพณี แมEแตI
บEานเรื่อนที่นิยมเสรEางกัน ปQจจุบันในกลุIมชาติพันธุ:ก็ไดEรับอิทธิพลยุคใหมI และสอดคลEองกับ
ประธาน ยานกูลวงศ: (2553:75) กลIาววIา จากการที่ทุกบEานสมัยใหมIนิยมทำรั้งกันหมด
ไดEซEอนทับทางเดินแบบสมัยโบราณที่ทุกบEานสามารถเดินไปหากันไดEอยIางอิสระ บEานติด
ถนนที่กั้นรว้ั จะลEอมรอบบาE นช้ันในที่กน้ั รั้ว ทำใหEระบบหมIบู Eานแบบเดิมหายไป

การบูรณาการการเรียนรูEของชาติพันธ: มีบทบาทอยIางยิ่งแตIการที่จะดำรงไวEซึ่ง
วัฒนธรรมอันดีงาม การจะรักษาวัฒนธรรมเพื่อใหEคงอยูIสืบตIอไป ในทIามกลางโลกแหIงการ
เปลี่ยนแปลงยIอมลำบาก บางกลุIมชาติพันธุ:เคยปลีกตัวเองไมIคบคEาสมาคมกับคนนอก และ
หEามไมIใหEกลุIมคนนอกเขEามาอาศัยในหมูIบEานของกลุIมที่ตนเองอาศัย เพื่อปñองกันไมIใหEเกิด
การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรม แตIก็ใชIทางออกที่ดี เพราะในยุคที่สังคมเปลี่ยนไป มนุษย:
ทุกชาติภาษาลEวนมีผลกระทบ การจะอยูIรIวมกันและดำรงคงไวEซึ่งวัฒนธรรมประเพณีจึง
ตEองมีการบูรณาการดEานการเรียนรูEของกลุIมชาติพันธุ:เพื่อใหEมีการสืบทอดศิลปะวัฒนธรรม
อันดีงาม ผูEทำวิจัยมีโอกาสไดEไปสัมผัส เรียนรูEและศึกษา กับกลุIมชาติพันธุ:อยูIเปSนประจำ
ไดEมองเห็นความสำคัญของการบูรณาการการเรียนรูEในรูปแบบของการบูรณาการภูมปิ Qญญา
กับการศึกษาตลอดชีวิต ในสถานการณ:ที่โลกกำลังเปลี่ยนแปลงอยากรวดเร็ว แตIกลุIมชาติ
พันธุ:เล็ก ๆ ก็ยังคงสืบทอดภูมิปQญญา ความเปSนมา ทั้งวัฒนธรรมประเพณีและภาษาไวE
อยIางเหนียวแนIน แมEวIาการเรียนการสอนจะพัฒนามาไปสูIศตวรรษที่ 21 แลEวก็ตาม
ผลการศึกษาพบวIา การศึกษาตลอดชีวิตเปSนการศึกษาที่บุคคลไดEรับตลอดชีวิตตั้งแตIเกิด
จากการลงพื้นที่สำรวจ และเก็บขEอมูลทำใหEไดEพบวIา กลุIมชาติพันธ:มีกิจกรรมเกี่ยวกับ
วัฒนธรรมประเพณี ซึ่งเปSนสิ่งปลูกฝQงใหEไดEเรียนรูEแบบบูรณาการ ตามทฤษฎีหลักการ
จัดการเรียนรูEแบบบูรณาการ คือ (1) ตEองมีจุดมุIงหมายที่แนIนอนวIา ตEองการใหEผูEเรียน
เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมอยIางไร (2) ในการสอนแตIละครั้ง ตEองพยายามสอดแทรกคุณสมบัติ
ที่ตEองการเนEนในตัวผูEเรียน (3) บูรณาการความรูEใหEสอดคลEองกับความเปSนจริงใน
ชีวิตประจำวัน (4) จัดโอกาสใหEผูEเรียนไดEรูEจักสังเกต วิเคราะห: วิจารณ: และอภิปราย

428 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครัง้ ที่ 2

ถกเถียงดEวยเหตุและผล (5) เรEาความสนใจแกIผูEเรียน การจัดตั้งเปSนศูนย:การเรียนรูE ไมIวIาจะ
จัดตั้งโดยรัฐ หรือวIาจัดตั้งโดยเอกชน ลEวนแลEวแตIเปSนการอนุรักษ:วัฒนธรรมประเพณีใหEคง
อยูI และเปSนสิ่งที่ประกาศ ใหEกับคนทั้งหลายไดEรับรูE วIายังมีกลุIมชาติพันธุ: ไมIวIาจะเปSนไท
พวน ไทยวน หรือไทดำ ซึ่งเปSนกลุIมชาติพันธุ:ที่มีประวัติความเปSนมายาวนาน และยังคง
รกั ษาวัฒนธรรมประเพณีของตนอยาI งดเี ยยี่ มที่สดุ

สรปุ ขอW เสนอแนะ
ผลการศึกษาโดยรวมพบวาI กลุมI ชาตพิ ันธุ:ทศ่ี ึกษาทงั้ 3 กลมIุ มวี ฒั นธรรมประเพณี

ที่สืบทอดและรักษากันมาอยIางเหนียวแนIน ควรคIาแกIการอนุรักษ:และถIายทอดสูIคนรุIนหลัง
สรุปประเดน็ ขอE เสนอแนะดังน้ี

1) ดEานวัฒนธรรมประเพณôถือวIามีการรักษาไวEอยIางเหนียวแนIแตIสิ่งที่อาจจะมี
ความเสี่ยงในการถูกลืมหรือสูญหายไปก็ภาษา ดังนั้นจึงควรมีการทดลองสรEางแบบเรียน
สำหรับชาติพันธ: ซึ่งเปSนแบบเรียนที่เปSนภาษา ไทพวน ไทยวน และไทดำ เพื่อใหEคนรุIนหลัง
ไดEเรียนรูEและเขียนภาษาของตนเอง และควรเปSนบทเรียนเชิงวัฒนธรรมที่ถIายทอดวิถีชีวิต
ของชาติพันธุ: ใหEคนที่มีความสนใจไดEรูEวัฒนธรรม และอยูIรIวมกันในสังคมไทยดEวยความ
เขาE ใจซงึ่ กันและกัน

2) จากผลการศึกษาที่พบวIา มีนักทIองเที่ยวสนใจการเรียนรูEและศึกษาวัฒนธรรม
ประเพณôของกลุIมชาติพันธุ:ที่เพิ่มขึ้น ดังนั้น จึงควรมีการประชาสัมพันธ:ใหEความรูEแกI
นักทIองเที่ยวกลุIมอื่น ๆ เพอ่ื เสนอเปSนทางเลือกในการเดินทางมาทIองเที่ยวเชิงวัฒนธรรมใน
ประเทศไทย โดยหนIวยงานที่เกี่ยวขEองและชุมชนควรมีการสIงเสริมกิจกรรมการอนุรักษ:
วัฒนธรรมประเพณีตามความเหมาะสม

3) ประเด็นที่นIาสนใจในการทำวิจัยครั้งตIอไป ควรมีการวิจัยพัฒนาแบบพัฒนา
ชนบท เพื่อบูรณาการวัฒนธรรมของกลับชาติพันธุ: ผนวกเขEากับการทIองเที่ยว เพื่อสอน
วัฒนธรรม เพื่อใชEเปSนสื่อในการยกระดับและเปSนการใหEความสำคัญตIอกลุIมชาติพันธุ:ตIาง ๆ
ที่อาศัยอยIูในเมอื งไทย

การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาติครัง้ ที่ 2 429

บรรณานุกรม
กองพุทธสถาน สำนักงานพระพุทธศาสนาแหIงชาติ,วัดไผIลEอม. (2554). ประวัติวัดทั่วไป,

(2552). เกษตรและสหกรณ:, กระทรวง. “แผนพัฒนาการเกษตรในช`วง
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม แห`งชาติ ฉบับที่ 11”. (พ.ศ.2555-2559).
กรุงเทพมหานคร : สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร.
ฉัตรเฉลิม องอาจธนศาล. (2551). การท`องเที่ยวเชิงแนวคิด:ผลิตซ้ำหรือนวัตกรรมใหม`,
(กรุงเทพมหานคร: การทอI งเทย่ี วแหIงประเทศไทย,
ชูศักดิ์ วิทยาภัค. (2554). การท`องเที่ยวกับการพัฒนา : พินิจหลวงพระบางผ`านการ
ท`องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม. (ศูนย:วิจัยและบริการวิชาการคณะสังคมศาสตร:
มหาวิทยาลัยเชยี งใหมI.
ทวโี รจน: กลำ่ กลIอมจติ ต:. (2549). ขนุ นางโซง` . สำนกั พมิ พ:เพชรภูมิ
ธนิก เลิศชาญฤทธ:. (2554). การจัดการทรัพยากรทางวัฒนธรรม,กรุงเทพมหนาคร:
ศูนย:มานษุ ยวทิ ยาสิรินธร

ธีระชัย ปูรณโชติ. (2540). ประมวลบทความทักษะของครูวิทยาศาสตร*มืออาชีพในยุค

ปฏิรูปการเรียนรWู : การจัดการเรียนการสอนบูรณาการ. กรุงเทพมหานคร :

จุฬาลงกรณ:มหาวิทยาลัย.

บังอร ป£ยะพันธ:ุ. (2541). ลาวในกรุงรตั นโกสินทร*. (กรงุ เทพมหานคร: สำนักงานกองทุน
สนับสนนุ การ วิจยั

บุญชIวย ศรีสวัสดิ์. (2547). 30 ชาติในเชียงราย. พิมพ:ครั้งที่ 2. กรุงเทพมหานคร:
สยามกรุงเทพ.

บุญเลิศ จติ ตัง้ วฒั นา. (2548). การพัฒนาการทอ` งเทย่ี วแบบย่ังยนื . (กรงุ เทพมหานคร:
ศนู ยว: ชิ าการทIองเทีย่ วแหIงประเทศไทย.

บุณยสฤกษฎ: อเนกสุข และอารีรัตน:. (2550). เรื่องกำเนิดพลวัตประเพณีบุญกำฟmาของ
กลุ`มชาติพันธุ*พวนในบริบทการท`องเที่ยวของประเทศไทย,(สำนักงาน
คณะกรรมการวัฒนธรรมแหงI ชาติกระทรวงวฒั นธรรม.

430 การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาติคร้ังที่ 2

ประจกั ษ: สายแสง. (2531). แนวทางในการส`งเสริมและเผยแพรว` ฒั นธรรมพ้นื บWาน.
ประเวศ วะสี. (2543). ยุทธศาสตร*ทางปnญญาของชาติ ยุทธศาสตร*ที่สำคัญที่สุดของ

สังคมทั้งหมดร`วมกัน. กรุงเทพมหานคร : บริษัทอัมรินทร:พริ้นติ้ง แอนด:พับลิ
ชซงิ่ จำกดั .
ปุëน วงศ:วิเศษ และวิเชียร วงศ:วิเศษ. (2517). ไทยพวน. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ:
องคก: ารทหารผIานศึก.
พันธุ:ทิพย: ธีระเนตร และสมชาย นิลอาธิ, ประวัติศาสตร*เมืองพวน. กรุงเทพมหานคร:
โรงพมิ พเ: รือน แกEวการพมิ พ:.
พิมพ:กาญจน: ชัยจิตร:สกุล และองค:บรรจุน. (2556). สมุทรสาคร : สายน้ำวัฒนธรรม
แห`งชาติพันธุ*. กรุงเทพมหานคร: กระทรวงวัฒนธรรม สำนักงานวัฒนธรรม
จังหวดั สมุทรสาคร.
เพชรตะบอง ไพศูนย:. (2560). ไทดำ : ความเปoนคนชายขอบในกระแสการเปลี่ยนแปลง
โลกาภวิ ัตน*. Retrieved from http://tdc.thailis.or.th/,
โพธิ์ แซมลำเจียก. (2537). ตำนานไทยพวน. กรุงเทพมหานคร. สามคั คี (ดอกหญEา)
ยรุ ี ใบตระกลู . (2537). พธิ บี ญุ กำฟาm ของลาวพวน :กรณศี กึ ษาหมู`บWานพวน. ตำบลบางน้ำ
เชีย่ วอำเภอพรหม บรุ ี จังหวดั สงิ หบ: รุ ี.
วิเชยี ร วงศ:วิเศษ. (2517). ไทพวน. กรงุ เทพมหานคร. โรงพมิ พ:องการสงเคราะห:หารผIานศกึ .
วิวัฒน: เตมียพันธ:. (2535). สภาพแวดลWอมทางกายภาพของแหล`งพำนักอาศัยและเรือน
ลWานนา ซึ่งบ`งชี้ภูมิปnญญาในอดีตของไท - ยวน (คนเมือง), (เอกสาร
ประกอบการบรรยายเรื่องเรือนพื้นถิ่นภาคเหนือ ณ อาคารศูนย:รวม
3 มหาวิทยาลยั ศิลปากร วงั ทาI พระ กรงุ เทพมหานคร.
วิเศษ ชินวงศ:. (2544). การจัดการเรียนการสอนแบบบูรณาการ. กรุงเทพมหานคร :
โรงพมิ พ:ชวนพิมพ:
วีรพงศ: มสี ถาน. (2539). สารานุกรมกลม`ุ ชาติพันธุพ* วน. กรุงเทพมหานคร : สถาบันวิจัย
ภาษาและวัฒนธรรมเพ่อื พัฒนาชนบท มหาวทิ ยาลัยมหิดล.
สนองโกศัย. (2541). บันทึกหนุ`มพวน : จากลุ`มน้ำยมสู`ลุ`มน้ำมูล. พิมพ:ครั้งที่ 1
กรุงเทพมหานคร:เฟ≠¨องฟาñ พริน้ ต้งิ จาํ กัด.

การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้งั ท่ี 2 431

สมคิด ศรีสิงห:. (2521). รายงานวิจัย เรื่องวัฒนธรรมของไทยโซ`งดำ (ลาวโซ`ง). ใน
จังหวัดพษิ ณโุ ลกและพจิ ติ ร.

สมทรง บุรุษพัฒน:, สารานุกรมกลุ`มชาติพันธุ*ไทยโซ`ง. นครปฐม: สำนกั งานวิจยั ภาษาและ
วฒั นธรรมเอเชียอาคเนย: มหาวทิ ยาลัยมหิดล.

สมรักษ: ชัยสิงห:กานานนท:. สรินยา คำเมือง, อธิตา สุนทโรทก. (2550). พิธีกรรมเกี่ยวกับ
ความตายของกลุ`มชาติพันธุ*โซ`ง,(วัฒนธรรม ความตาย กับความหลากหลาย
ทางชาติพนั ธ:ุ : มอญ-โซIง-กะเหรีย่ ง-มงE -เยEา,กรงุ เทพมหานคร: สวสส,

สมหวงั คงประยูร. (2522). ศลิ ปะพน้ื บาW น. เชียงใหมI: โรงพมิ พ:สงI เสรมิ ธุรกจิ .
สาธร โสรัจประสพสันติ. (2559). แหล`งการใหWขWอมูลและความรูWเกี่ยวกับชาวไทยพวน

บWานหาดเสี้ยว. สาธรพิพิธภัณฑ:ผEาทองคำ ตำบลบEานหาดเสี้ยว อำเภอศรีสัชนา
ลยั จังหวัดสโุ ขทยั .
สุดแดน วิสุทธิลักษณ:. (2534). ความเปลี่ยนแปลงของการผลิตผWาพื้นเมือง ชุมชนบEาน
หาดเสี้ยว อําเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย,(คณะสังคมวิทยาและมนุษยวิทยา
มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร:.
สุมิตร ป£ติพัฒน: และคณะ. (2521). ลาวโซ`ง : รายงานวิจัย,(กรุงเทพมหานคร:
มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร:,
LardiZabal Amparo. S and other. Methods and Principles of Teaching.
Quezon City : Alermar Phoenix, 1970.

432 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2

การพฒั นาปจ*ู า, รย.ด0านพิธกี รรมเชิงประยุกต. จังหวดั ลำปาง

Development of Poojarn’s Application ritual, Lampang Province

กตญั %ู เรือนตุ.น,
สุชยั สิริรวกี ลู , พลสรรค9 สริ เิ ดชนนท9

Katanyou Ruentoon,
Suchai Siriraveekul, Ponsan Siridechanont
มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย วิทยาเขตเชียงใหมM
Mahachulalongkornrajavidyalaya University, Chiang Mai Campus

บทคดั ย?อ

ปู$อาจารย*ก,อนมาเป0น ปู$จารย*ซึ่งจะเป0นที่ประชาชนชาวล;านนาเขตภาคเหนือ
จะใช;สำหรับเรียกขาน ผู;นำเพื่อประกอบพิธีกรรม ซึ่งมีความหมายตรงและใช;เหมือนกับคํา
วา, มรรคนายกคุณสมบัตขิ ;อหนง่ึ ทีส่ ำคญั ทจี่ ะเป0นป$อู าจารย*หรือ ปจ$ู ารยไ* ด; จะต;องได;รับการ
อุปสมบท เป0นพระภิกษุมาก,อน ภูมิปSญญาท;องถิ่นในบริบทของปู$จUารย*นั้นเป0นเรื่องท่ี
ก,อกำเนิด สั่งสม และปรับเปลี่ยนตามเหตุปSจจัยอยู,ในจิตใจ ระบบพฤติกรรม ความเคยชิน
และความสันทัด จัดเจนที่เรียกเป0นองค*รวมว,า “วัฒนธรรมชาวบ;าน” โดยชาวบ;าน เพื่อ
ชาวบ;าน และภูมิปSญญาท;องถิ่นได;รับการทดสอบในชีวิตจริง ผ,านกาลเวลา สถานการณ*
และบรบิ ททางเศรษฐกิจและสงั คมที่เคลือ่ นไหวเปลี่ยนแปลงอยูเ, ปน0 นิจ

คำสำคญั : การพฒั นา, ป$ูจาU รย*,พิธกี รรมเชงิ ประยุกต*

Abstract
Before becoming Poojarn, which is a term used by the northern

Lanna people. He leads the ritual, which acquires a direct meaning and is
used in the same way as the word "Magganàyaka." They have to be ordained
as a monk before. It is local wisdom, in the context of Poojarn, which is born,

การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รั้งที่ 2 433

accumulated and modified according to the factors in the mind. In the system
of behavior, in the familiarity and proficiency in the holistic way, “Folk
Culture” by villagers for villagers and local wisdom has been tested in real
life through time, changing economic and social situations and contexts.

Keywords: Development, Poojarn, Application ritual

บทนำ
พระพุทธศาสนาได;กำเนิดขึ้นมาในชมพูทวีป หรือประเทศอินเดีย ภายหลังจาก

ที่เจ;าชายสิทธัตถะได;เสด็จออกผนวชจากศากยวงศ* จุดมุ,งหมายของพระองค* ก็เพื่อแสวงหา
ทางหลุดพ;นจากความทุกข* โดยเวลาแสวงหาความรู;ถึง 6 ปà 1 ตรัสรู;อนุตตรสัมมาสัมโพธิ
ญาณที่ทรงค;นพบทางหลุดพ;นจากความทุกข*ทั้งปวง ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 (ที. ม. (ไทย)
10/90/50-51) ก,อนพุทธศักราช 45 ปà จึงได;พระนามว,า พุทธะพระพุทธเจ;าได;ทรงอาศัย
พระมหากรุณาธิคุณอันยิ่งใหญ,ในหมู,สัตว* เสด็จจาริกไปเพื่อเผยแผ, พระธรรมคำสั่งสอนท่ี
ตรัสรู;แก,เวไนยสัตว*ทั้งหลายในสมัยพุทธกาลบุคคลผู;ให;ความอุปถัมภ*บำรุงพระพุทธศาสนา
มที ั้งฝ$ายทเ่ี ปน0 อบุ าสกและอบุ าสกิ า (วศนิ อินทสระ, 2533: 16-17)

พระพุทธศาสนาแผ,ขยายไปสู,อาณาจักรต,างๆ และอาณาจักรที่คนไทยได;ตั้งอย,ู
ชนชาติไทยมีความเชื่อดังเดิมที่นับถือ ผีสางเข;ากับความเชื่อดังเดิมได;อย,างเหมาะสม
โดยเฉพาะพระพุทธศาสนาในภาคเหนือตอนบนเกิดพิธีกรรมศิลปะวัฒนธรรมประเพณี
ประยุกต*ความเชื่อของชนชาวล;านนา ซึ่งปรากฏการณ*ดังกล,าวดังจะพบและสัมผัสได;จาก
วิถีชีวิตของคนชาวล;านนาที่งดงามที่เข;ามาเกี่ยวข;องกับวิถีชีวิตคนล;านนา ตั้งแต,เกิด แก,
เจ็บ จนกระทั่งตาย พระพุทธศาสนาปSจจุบันเข;ามาเกี่ยวข;องก,อให;เกิดพิธีกรรมทั้งทางตรง
และทางอ;อม ทางตรงได;แก, การทำบุญ โดยอ;อมคือ การนำภาษาบาลีและเรื่องราวพุทธ
ประวัติ มาปริวรรตแต,งแต;มเป0นสำนวนโวหารในการประกอบพิธีกรรมแทบทุกๆ พิธีกรรม
ฉะนั้นการประกอบพิธีกรรมทางพระพุทธศาสนา และแม;แต,ความเชื่อในเรื่อง ฤกษ*ยาม
โชคชัย ความเชื่อผีสาง เทวดา สวรรค* ล;วนแล;วแต,ต;องอาศัยผู;ประกอบพิธีกรรม
ซ่งึ นอกจากพระสงฆแ* ลว; ก็ยงั มปี $ูจารย*ยังรับบทบาทหนา; ทใี่ นการประกอบพิธกี รรม

434 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2

ส,วนคําว,า ปู$อาจารย* ก,อนมาเป0นปู$จารย*ซึ่งจะเป0นที่ประชาชนชาวล;านนาเขต
ภาคเหนือ จะใช;สำหรับเรียกขาน ผู;นำเพื่อประกอบพิธีกรรม ซึ่งมีความหมายตรงและใช;
เหมือนกับคําว,า มรรคนายกคุณสมบัติข;อหน่ึงที่สำคัญที่จะเป0นปู$อาจารย*หรือ ปู$จารย*ได;
จะต;องได;รับการอุปสมบท เป0นพระภิกษุมาก,อน คุณสมบัติข;อนี้เป0นคุณสมบัติที่แยบยล
เพราะผู;ที่ผ,านการบวชเป0นพระภิกษุมาก,อนนั้นประการแรก จะต;องเล,าเรียนศึกษาวิชา
พระพุทธศาสนา ศึกษาพระธรรมวินัยเพื่อใช;ประกอบในการประสานระเบียบวิธีปฏิบัติ
ศาสนพิธีระหว,างเจ;าภาพและพระภิกษุ หรือศึกษาพุทธประวัติเพื่อใช;เป0นภูมิความรู;ในการ
กลา, วถงึ (มณี พยอมยงค*, 2525: 20)

เมื่อเข;ามาสู,ยุคปSจจุบัน คำว,า “ปู$จUารย*”เป0นคำเรียกที่ชาวบ;านทั่วไปเรียก
คำเต็มคือ “ปู$อาจUารย*”หรือ“ปู$อาจารย*”หากอายุไม,มากนักบางแห,งก็เรียกว,า“ปôอจUารย*”
หมายถึง พ,ออาจารย* “ปู$อาจารย* หมายถึง บุคคลที่มีความรู;ทางด;านพุทธศาสนาและพุทธ
ศาสนพิธี เป0นผู;นำในการไหว;พระ รับศีล เวนทานหรือการประกอบพิธีต,างๆ ทั้งการ
ประกอบพิธีในวัดและในบ;าน ผู;ที่จะเป0นปู$อาจารย*ได;นั้นกำหนดไว;ว,าจะต;องเป0นหนาน หรือ
ผู;ลาสิกขาบทในขณะเป0นพระสงฆ* ในการที่ชาวบ;านจะทำบุญไหว;พระต,างๆ ในวัดนั้น
ปู$อาจารย*จะเป0นผู;กล,าวนำ การไหว; การรับศีล การอาราธนาธรรมและ การโอกาสเวนทาน
หรือการกล,าวมอบเครื่องไทยทานแก,พระสงฆ* ส,วนในการทำพิธีในบ;านหรือนอกวัดนั้น ปู$
อาจารย*ก็จะทำหน;าที่เดียวกันนี้ ปู$อาจารย*ทำหน;าที่เป0นตัวกลางที่จะประสานหรือทำความ
เข;าใจระหว,างชาวบ;านกับพระสงฆ*และศาสนพิธี ในบางวัดที่เจ;าอาวาสไม,สันทัดเรื่อง
พิธีกรรม ก็จะมอบหมายให;ปู$อาจารย*เป0นหลักในการด;านนี้ ในสมัยก,อนนั้นชาวบ;านจะให;
ความเคารพและเชื่อฟSงปู$อาจารย*พอๆ กับพระสงฆ* นอกเหนือจากการได;รับเครื่องไทยทาน
อย,างเดียวกับพระสงฆ*ในพิธีต,างๆ แล;ว ชาวบ;านจะรวบรวมข;าวเปลือกมอบให;แก,ปู$อาจารย*
เพราะต;องการให;ปู$อาจารย*มีเวลากับการด;านนี้อย,างเต็มที่ โดยไม,ต;องไปตรากตรำทำนาอีก
กล,าวกันว,าวัดไหนถ;าเจ;าอาวาสและปู$อาจารย*ไม,กลมเกลียวกันแล;ว วัดนั้นมักจะเสื่อม
ชาวบ;านอาจเรียกอาจารย*หรือปู$จารย* เป0นต;น การให;การยอมรับนับถือ“ปู$จUารย*”ของ
ภาคเหนือปรากฏดังคำสุภาษิตที่คุ;นหูว,า “น;อยบ,ดีเป0นอาจUารย* หนานบ,ดีเป0นจ,างซอ”
ความหมายคือ “น;อย” คือ ผู;ทเ่ี คยเป0นแค,เณร ความรู;ยังน;อยไม,ควรยกย,องให;ทำหน;าที่เป0น
อาจารย*วัด ส,วน “หนาน” คือ ผู;ที่บวชเป0นพระมาแล;ว ถือว,ามีความรู;มากควรยกย,องให;ทำ

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ที่ 2 435

หน;าที่เป0นอาจารย*วัด ไม,ควรให;ไปเป0นช,างซอ ซึ่งคนส,วนใหญ,ในสังคมก็เป0นกันได; และ
คุณสมบัติของปู$จUารย* มีดังต,อไปนี้ (1) เคยบวชเรียนมาแล;ว หากไม,เคยบวชเรียนมาเป0นปู$
จUารย*ไม,ได; เพราะจะไม,มีความรู;ด;านพิธีการทางศาสนาและขาดความเชื่อถือจากชาวบ;าน
(2) ต;องมีความประพฤติดี คือ อย,างน;อยต;องประพฤติดีที่เรียกว,า คงเป0นความดีทั่วไปท่ี
ยอมรับกัน เช,น ไม,ดื่มเหล;าไม,เสเพลประพฤติผิดทางชู;สาว ประพฤติอยู,ในศีล ต;องเป0นผู;นำ
ได; กล;าแสดงออก คือ ผู;นำด;านพิธีสงฆ* และผู;นำพิธีกรรมชาวบ;านได; (3) ต;องคล,อง ผู;รู;บอก
ว,าต;องมีคุณสมบัติคล,องแคล,ว หากเชื่องช;าก็จะเป0นปู$จUารย*ไม,ได; และ(4) ต;องสละเวลา
ส,วนตัว และต;องมาอยู,ที่วัด เรื่องนี้ก็สำคัญปู$จUารย*ต;องมาประจำอยู,ที่วัด เพื่อที่หากมี
ชาวบ;านมาติดต,อให;ไปประกอบกิจกรรมศาสนาที่บ;านต;องพร;อมที่จะรับงานได; หากมีภาระ
ที่บ;านต;องออกไปประกอบอาชีพทำมาหากินคงทำงานนี้ไม,ได; ดังนั้นปู$จUารย*จะต;องประจำ
อยู,ที่วัด เพื่อคอยรับงานจากชาวบ;านการจะเปลี่ยนตัวปู$จUารย*นั้นขึ้นอยู,กับความประพฤติ
ส,วนหนึ่ง

ด;วยเหตุนีผ้ ูว; ิจัยจงึ ศกึ ษา ศึกษาสภาพปญS หาและแนวทางพัฒนาปจู$ าU รย*ใน
ฐานะอบุ าสกทีอ่ ปุ ถมั ภ* และเผยแผพ, ระศาสนา ผว;ู ิจัยมคี วามสนใจท่ีจะศึกษาในดา; นแนวคิด
และการกำเนดิ ปจ$ู าU รย*ในพระพทุ ธศาสนา บริบทและสภาพปSญหาของป$จู Uารย* จงั หวัด
ลำปาง ตลอดจนถงึ แนวทางการพฒั นาป$จู Uารย* จังหวัดลำปาง เพอื่ ใหอ; นุชนคนรน,ุ หลัง
สามารถนำเอาแบบอยา, งที่ดเี ป0นแนวทางในการดำเนินชวี ติ ที่ถกู ต;องในสังคมปSจจุบนั สบื
ตอ, ไป

แนวคดิ และความหมายของปูจM าO รยใ9 นทางพระพุทธศาสนาแบบลSานนา
ปู$จUารย*, มรรคนายก, มัคนายก “ผู;นำทาง”, ผู;แนะนำทางบุญ เป0นผู;แนะนำ
จัดแจงในเรื่องทางบุญทางกุศล และ เป0นหัวหน;านำชุมชนฝ$ายคฤหัสถ*ในศาสนพิธี เช,น
อาราธนาศีล อาราธนาธรรม กล,าวนำถวาย เป0นต;น ตามปกติทำหน;าที่ประจำอยู,กับวัดใด
วัดหนึ่ง เรียกว,าเป0นมรรคนายกของวัดนั้นๆ ผู;นำทางบุญของเหล,าสัปบุรุษ เรียกเพี้ยนไปว,า
มรรคทายก ซงึ่ แปลวา, ผ;ูใหท; าง หรือ ผู;ให;ทางสวรรค* (ราชบณั ฑิตยสถาน, 2546: 568)
มัค คือ มรรค แปลว,าทาง หนทาง หมายถึง มรรค 8 นายก-ผู;นำ ทายก แปลว,า
ผู;ให; (ชาย) ถ;าเป0นหญิงเรียก ทายิกา คนไทยต,อมาเรียกว,า ผู;มาทำบุญที่วัด มัคทายก-เป0น
คำผิดเรียกกันจนติดปาก ที่ถูกต;อง คือ มัคนายก หรือ มรรคนายกคนจะเป0นมัคนายกได; ก็ร;ู

436 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาติครัง้ ที่ 2

พิธีการ คำสวด บทสวดนำทายก-ทายกิ าให;ไดท; ้งั หมด ไม,ว,าจะทำพิธอี ะไร เชน, ถวายอาหาร
อาราธนาศลี 5 ศลี 8 สังฆทาน ฯลฯ สว, นใหญ,มาจากคนท่ีเคยบวชพระมากอ, น

ซึ่งปู$จUารย* นอกจากความหมายตามศัพท*แล;วยังสามารถนิยามความหมายของ
ปู$จUารย*ในความหมายอื่นๆ คือ เป0นเสมือนผู;นำที่มีความเสียสละ อนุเคราะห* สังคม
สงเคราะห*งานทางด;านพิธีกรรม ตลอดจนการให;คำแนะนำแก,คนในชุมชน สังคม ให;ดำเนิน
ชีวิตตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา และเป0นผู;ช,วยพระสงฆ*ในการเผยแผ,
พระพทุ ธศาสนาในอกี ชอ, งทางหน่งึ ด;วย

ผู;นำการประกอบศาสนพิธีและพิธีกรรมต,างๆ จึงมีคำเรียกเฉพาะว,า อาจารย*
วัด พ,ออาจารย* ปู$อาจารย* หรือปู$จUารย* (ทางการคือ มัคนายก/มรรคนายก) (อนุ เนินหาด,
2547: 15)

มรรคนายก, มัคนายก “ผู;นำทาง”, ผู;แนะนำทางบุญ เป0นผู;แนะนำจัดแจงใน
เรื่องทางบุญทางกุศล และ เป0นหัวหน;านำชุมชนฝ$ายคฤหัสถ*ในศาสนพิธี เช,น อาราธนาศีล
อาราธนาธรรม กล,าวนำถวาย เป0นต;น ตามปกตทิ ำหนา; ทีป่ ระจำอยก,ู ับวดั ใดวดั หน่งึ เรยี กวา,
เป0นมรรคนายกของวัดนั้นๆ ผู;นำทางบุญของเหล,าสัปบุรุษ เรียกเพี้ยนไปว,า มรรคทายก
ซ่ึงแปลวา, ผูใ; ห;ทาง หรอื ผ;ใู หท; างสวรรค*

มรรคนายก แปลว,า ผู;นำทาง คือ ผู;นำบุญ ผู;แนะนำทางบุญ ผู;ชี้ทางบุญ เขียน
ว,า มัคนายก ก็มี มรรคนายก ใช;เรียกคฤหัสถ*ผู;ประสานติดต,อระหว,างวัดกับชาวบ;านใน
กิจการต,างๆ ของวัด หรือผู;เป0นหัวหน;าในพิธีทำบุญในวัด เช,นนำอาราธนาศีล อาราธนา
พระปริตร นำถวายทานตลอดจนจัดแจงดูแลศาสนพิธีอื่นให;ถูกต;องเรียบร;อย มรรคนายกที่
ดแี ละเกง, จะทำให;งานบุญตา, งๆ ในวัดสำเร็จเรยี บร;อย และเปน0 ระเบยี บสวยงาม มรรคนายก
อาจเป0นชายหรือหญิงก็ได; และแต,ละวัดอาจมีหลายคนก็ได; มรรคทายก แปลว,า ผู;ให;ทาง
หรือ ผูบ; อกทางบญุ ทางสวรรค*ให; เป0นคำเรียกที่เพ้ียนมาจากคำวา, มรรคนายก

มัคนายก (บาลี) หรือ มรรคนายก (สันสกฤต) แปลว,า ผู;นำทาง คือ ผู;นำบุญ
ผู;แนะนำทางบุญ ผู;ชี้ทางบุญ ใช;เรียกคฤหัสถ*ผู;ประสานติดต,อระหว,างวัดกับชาวบ;านใน
กิจการต,างๆ ของวัดหรือผู;เป0นหัวหน;าในพิธีทำบุญในวัด เช,น นำอาราธนาศีล อาราธนา
พระปริตร นำถวายทาน ตลอดจนจัดแจงดูแลศาสนพิธีอื่นให;ถูกต;องเรียบร;อย อาจเป0นชาย

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2 437

หรือหญิงก็ได; และแต,ละวัดอาจมีหลายคนก็ได; มัคนายกที่ดีและเก,งจะทำให;งานบุญต,างๆ
ในวัดสำเร็จเรียบร;อยโดยเปน0 ระเบยี บสวยงาม และราบรืน่ ไมต, ิดขัด

ในทุกสังคมจะมีแบ,งเป0นชนชั้นต,างๆ แต,ละชนชั้นจะมีบทบาทหน;าที่แตกต,าง
กันคนธรรมดาถือว,าอยู,คนละชนชั้นกับพระสงฆ*หรือนักบวช จะไปก;าวก,ายรุ,มร,ามไม,ได;
เด็ดขาด ด;วยเหตุผลว,าเราเชื่อกันว,า พระสงฆ*เป0นตัวแทนของพระพุทธเจ;า หากเราได;
ทำบุญประกอบพิธีกรรมทางศาสนาแล;ว จะทำให;ได;บุญและได;ขึ้นสวรรค* เมื่อเสียชีวิตไป
แล;ว ทุกคนย,อมต;องการพ;นทุกข*ด;วยกันทั้งนั้นไม,ว,าในชาตินี้หรือชาติหน;า ซึ่งพระสงฆ*ช,วย
ได;คนกลางที่จะทำหน;าที่ระหว,างคนธรรมดากับพระสงฆ* ภาคเหนือเรียก ว,า “ปู$จUารย*”
ภาคกลางเรียกวา, “มัคนายก/มรรคนายก”

“ปู$จUารย*” เป0นคำเรียกที่ชาวบ;านทั่วไปเรียก คำเต็มคือ “ปู$อาจUารย*” หรือ “ปู$
อาจารย*” หากอายุไม,มากนักบางแห,งก็เรียกว,า “ปôอจUารย*” หมายถึง พ,ออาจารย*(มณี
พะยอมยงค*, 2539: 1-8)

“ปู$อาจารย* หมายถึง บุคคลที่มีความรู;ทางด;านพุทธศาสนาและพุทธศาสนพิธี
เป0นผู;นำในการไหว;พระ รับศีล เวนทาน หรือการประกอบพิธีต,างๆ ทั้งการประกอบพิธีใน
วัดและในบ;าน ผู;ที่จะเป0นปู$อาจารย*ได;นั้นกำหนดไว;ว,าจะต;องเป0นหนาน หรือผู;ลาสิกขาบท
ในขณะเป0นพระสงฆ* ในการที่ชาวบ;านจะทำบุญไหว;พระต,างๆ ในวัดนั้น ปู$อาจารย*จะเป0น
ผู;กล,าวนำการไหว; การรับศีล การอาราธนาธรรม และการโอกาสเวนทาน หรือการกล,าว
มอบเครื่องไทยทานแก,พระสงฆ* ส,วนในการทำพิธีในบ;านหรือนอกวัดนั้น ปู$อาจารย*ก็จะทำ
หน;าที่เดียวกันนี้ ซึ่งอาจกล,าวได;ว,า ปู$อาจารย*ทำหน;าที่เป0นตัวกลางที่จะประสานหรือทำ
ความเข;าใจระหว,างชาวบ;านกับพระสงฆ*และศาสนพิธี ในบางวัดที่เจ;าอาวาสไม,สันทัดเรื่อง
พิธีกรรม ก็จะมอบหมายให;ปู$อาจารย*เป0นหลักในการด;านนี้ ในสมัยก,อนนั้นชาวบ;านจะให;
ความเคารพและเชื่อฟSงปู$อาจารย*พอๆ กับพระสงฆ* นอกเหนือจากการได;รับเครื่องไทยทาน
อย,างเดียวกับพระสงฆ*ในพิธีต,างๆ แล;ว ชาวบ;านจะรวบรวมข;าวเปลือกมอบให;แก,ปู$อาจารย*
เพราะต;องการให;ปู$อาจารย*มีเวลากับการด;านนี้อย,างเต็มที่ โดยไม,ต;องไปตรากตรำทำนาอีก
กล,าวกันว,าวัดไหนถ;าเจ;าอาวาสและปู$อาจารย*ไม,กลมเกลียวกันแล;ว วัดนั้นมักจะเสื่อม
ชาวบา; นอาจเรียกอาจารยห* รือปจ$ู ารย* เปน0 ตน; ”

438 การประชุมวิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2

ปู$จUารย*บางคนมีความรู;ทางพิธีกรรมมากกว,าเจ;าอาวาสบางรูปเสียอีก การให;
การยอมรับนับถือ “ปู$จUารย*” ของภาคเหนือปรากฏดังคำสุภาษิตที่คุ;นหูว,า “น;อยบ,ดีเป0น
อาจUานหนานบ,ดีเป0นจ,างซอ” ความหมายคือ “น;อย” คือ ผู;ที่เคยเป0นแค,เณร ความรู;ยังน;อย
ไม,ควรยกย,องให;ทำหน;าที่เป0นอาจารย*วัดส,วน “หนาน” คือ ผู;ที่บวชเป0นพระมาแล;ว ถือว,า
มีความรู;มากควรยกย,องให;ทำหน;าที่เป0นอาจารย*วัด ไม,ควรให;ไปเป0นช,างซอ ซึ่งคนส,วนใหญ,
ในสังคมก็เป0นกนั ได;

บทบาทและหนาS ที่ของปจูM าO รย9ในทางพระพทุ ธศาสนาแบบลาS นนา
บทบาทการสราS งศาสนทายาท
ปู$จUารย*ในทางพระพุทธศาสนาแบบล;านนา มีหน;าที่ปลูกฝSงและส,งเสริมกุลบุตรและ
กุลธิดา ให;เป0นคนมีคุณธรรมและจริยธรรมมีจิตใจที่มีความเอื้อเฟ†°อแผ, ซึ่งสามารถชักจูงให;
ลูกๆ เข;าถึงพระรัตนตรัยได;ยังให;ปฏิบัติหน;าที่แทนตนทุกอย,างถือได;ว,าเป0นบทบาทต,อการ
สร;างศาสนทายาททเี่ ห็นได;ชัดอีกอยา, งหนง่ึ ยังเปน0 การสบื ตอ, อายุพระพุทธศาสนาไว;อีกดว; ย
บทบาทการเผยแผ.พระพุทธศาสนา
หลักจากพระพุทธองค*ทรงตรัสรู;ทรงเริ่มทำการเผยแผ,พระพุทธศาสนา โดยการ
แสดงธรรมแก,พระสงฆ*ทั้งหลายจนเกิดมีพระอรหันต*สาวกขึ้นในโลก จากนั้นพระองค*ทรง
เริ่มส,งพระสงฆ*เหล,านั้น ไปเผยแผ,พระพุทธศาสนาซึ่งมีจุดประสงค* คือ เพื่ออนุเคราะห*แก,
เทวดาและมนุษย*ทั้งหลาย เพื่อประโยชน*สุขแก,ชนทั้งหลายเข;าใจในหลักธรรม ทั้งหัวข;อ
ธรรมและความหมายของธรรมะอยา, งชดั เจน
การส,งพระสาวกไปประกาศหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาเพื่อเผยแผ,ให;กับ
บุคคลผู;ยังมีกิเลสให;เข;าใจหลักธรรมคำสอนแต,การที่จะประกาศอย,างเดียวไม,พอต;องมีการ
สร;างความสัมพันธ*อันดีกับบุคคลต,างๆ ด;วยเหตุนี้เองการประกาศตนเป0นอุบาสกมัคนายก
สมัยพุทธกาล ที่เป0นธุระในด;านกำลังส,งเสริมอำนวยความสะดวกด;วยปSจจัยต,างๆ พร;อมกับ
ทำหน;าที่เผยแผ,พระพุทธศาสนาไปในตัว คือ การสนับสนุนด;านปSจจัยในการเผยแผ,ธรรม
การชกั จงู ไปฟงS ธรรม การสนทนาธรรม

การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2 439

การสนับสนนุ ดาS นปVจจยั ในการเผยแผธ. รรม
การสนับสนุนด;านปSจจัยต,อการเผยแผ,ธรรมในสมัยพุทธกาล ทำได;หลายวิธีแต,
ที่ทำเห็นเด,นชัดก็ใช;การเผยแผ,ธรรมะเป0นปSจจัย ถือเป0นสิ่งที่สำคัญต,อพระพุทธศาสนา
ถึงแม;สมัยพุทธกาลมัคนายกไม,ใช,นักบวช แต,เป0นคนอยู,เบื้องหลังของการดำรงอยู,ของ
พระพุทธศาสนา เป0นขุมกำลังที่สำคัญรองลงมาจากพระสาวก เป0นบุคคลที่ช,วยให;และ
แสวงหาทั้งกำลังทรัพย* กำลังสติปSญญาคอยให;ความอุปถัมภ*ในด;านต,างๆ แก,พระสงฆ* และ
เป0นเครื่องจักรตัวสำคัญในการสืบต,ออายุพระพุทธศาสนา ไม,ใช,จะคอยให;ความอุปถัมภ*
บำรุงพระพุทธศาสนาอย,างเดียว แต,ยังทำหน;าที่ในการเผยแผ,หลักธรรมคำสอนทาง
พระพุทธศาสนา สมัยพุทธกาลหลายท,าน ได;มีการสนับสนุนด;านปSจจัยในการเผยแผ,ธรรม
หลายวิธี เช,น การแสดงธรรม การสนทนาธรรม การถามปSญหา การสนับสนุนปSจจัยสี่กับ
พระสงฆ*และบคุ คลอน่ื ทน่ี ับถือลัทธอิ ่ืนๆ
บทบาทดาS นศาสนพิธี
พธิ ี “ส.งเคราะห”9
ปู$จUารย*เล,าเรื่องพิธีนี้ว,า “เป0นความเชื่อของชาวบ;านมาแต,โบราณซึ่งเป0นเรื่องที่
ดี ไม,เกิดโทษหรือความเสื่อมเสียต,อชุมชน เป0นการสะเดาะเคราะห*ให;หมดไป ชาวบ;านก็จะ
มาขอให;ทำพิธี คือ ขอให;ไปส,งสะตวงให;หน,อย สว, นใหญ,จะไมส, บาย เมือ่ ไปให;หมอเข;าทรงดู
(หมอพื้นบ;าน) มักทักว,า ไปที่นั่นที่นี่มาแล;วถูกผีทักให;เราตกใจ เช,น เดินไปที่ต;นไม;ใหญ,
นางไม;ไม,ได;กินอะไรก็มาทักเราเราจะสะดุ;งจิตไม,สบายและทำให;เจ็บไข;ได;ป$วย ต;องไปหาป$ู
จาU รยใ* ห;ทำพธิ กี รรมทำสะตวง อาจจะไมใ, ช,ป$จู าU รยก* ็ได; ไปหาคนทีเ่ คยบวชเรยี นแล;วก็ได;
หนSาทข่ี องปูจM Oารย9
ในการทำบุญทุกครั้ง ชาวพุทธจึงถือคติว,าต;องให;เข;าหลัก 3 ประการนี้ โดย
เริ่มต;นจะทำข;อไหนก,อนก็ได; เช,น รับศีลแล;วฟSงพระเจริญพระพุทธมนต* (ภาวนา) จบลง
ดว; ยการถวายทาน เปน0 ตน; ความนยิ มนี้ได;แพร,หลายทวั่ ไปจนกลายเป0นประเพณที างศาสนา
ไป พิธีกรรมแบบนี้จึงสมมติเรียกกันต,อมาว,า “ศาสนพิธี” โดยมีผู;นำศาสนพิธี, มรรคนายก
หรอื ปูจ$ Uารย* เปน0 ผ;เู ช่ือมหรือประสานใหพ; ิธกี รรมตา, งๆ นัน้ สำเรจ็ ลงดว; ยดที กุ ๆ ประการ
“ปู$จUารย*” นอกจากเงินที่ได;จากเจ;าภาพมอบให;แล;ว เงินค,าครองชีพอีกส,วน
หนึ่งได;จากการทำพิธีให;ชาวบ;าน เช,น พิธีขึ้นท;าวทั้งสี่ สำหรับงานมงคลต,างๆ หรือ พิธีส,ง

440 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2

เคราะห*หรือสะเดาะเคราะห* การรับหน;าที่ปู$จUารย*ประจำวัด บางแห,งบอกว,าจำยอมเป0นป$ู
จUารย* เพราะชุมชนผลักดันให;เป0น ต;องเสียสละเวลาส,วนตัวมาก ไม,ได;ทำงานหารายได; หาก
มีคนอ่นื เปน0 แทนจะเลิก

ผู;ที่จะเป0นปู$จUารย*จะต;องมีจิตใจที่ต;องการช,วยเหลือสังคม หรือชุมชนส,วนหน่ึง
ด;วย และหากมีอาชีพอื่นที่ทำรายได;ให;มากกว,าการเป0นปู$จUารย* ก็คงไม,อยากเป0นปู$จUารย*
เพราะต;องสละเวลาอีกทั้งต;องมีความพร;อมอยู,เสมอ “ปู$จUารย*” ทำหลายหน;าที่อย,ู
เหมือนกัน ทั้งทำหน;าที่เป0น “มัคนายก” แบบทางภาคกลาง ทำหน;าที่ส,งเคราะห* สะเดาะ
เคราะห* อีกทั้งต;องทำหน;าที่เป0น “สัปเหร,อ” ด;วยเหตุผลดังกล,าว “ซองปSจจัย” ควรต;องได;
เพิ่มมากขึ้นเพราะปู$จUารย* คือ ผู;เชื่อมและประสานให;ศาสนพิธีต,างๆ นั้นสำเร็จลงได;ด;วย
ตามวัตถุประสงค*ในกิจการงานนั้นๆ อย,างดี และถูกต;องตามขนบธรรมเนียมและประเพณี
ตามบริบทของสภาพสังคมต,างๆ เปน0 ตน;

คณุ ลกั ษณะทสี่ ำคญั ของปูจU าW รยZในทางพระพุทธศาสนาแบบลาa นนา

ผู;ที่จะเป0นปู$จUารย*ประจำวัดได; น,าจะต;องมีองค*ประกอบ (มณี พะยอมยงค*,
2539: 1-8) คอื

1. เคยบวชเรียนมาแล;ว หากไม,เคยบวชเรียนมาเป0นปู$จUารย*ไม,ได; เพราะจะไม,มี
ความรู;ดา; นพิธีการทางศาสนาและขาดความเช่ือถอื จากชาวบา; น

2. ต;องมีความประพฤติดี คือ อย,างน;อยต;องประพฤติดีที่เรียกว,าน;องๆ พระ
ประพฤติดีอย,างไรนั้น คงเป0นความดีทั่วไปที่ยอมรับกัน เช,น ไม,ดื่มเหล;าเมายา ไม,เสเพล
ประพฤติผิดทางชู;สาว กล,าวคือ น,าจะหมายถึง ประพฤติในศีล 5 ข;อ รวมทั้งความประพฤติ
อื่นๆ เช,น มีน้ำใจต,อผู;อื่น ไม,ติฉินนินทา ใจเย็น เป0นที่น,าเคารพ เป0นตัวอย,างให;ชาวบ;านอื่น
ได; เป0นต;น

3. ต;องเป0นผู;นำได; กล;าแสดงออก คือ ผู;นำด;านพิธีสงฆ* และผู;นำพิธีกรรม
ชาวบ;านได;

4. ต;องคล,อง ผู;รู;บอกว,าต;องมีคุณสมบัติคล,องแคล,ว หากเชื่องช;าก็จะเป0น
ปูจ$ าU รยไ* ม,ได;

5. ต;องสละเวลาส,วนตัว และต;องมาอยู,ที่วัด เรื่องนี้ก็สำคัญปู$จUารย*ต;องมา
ประจำอยู,ที่วัด เพื่อที่หากมีชาวบ;านมาติดต,อให;ไปประกอบกิจกรรมศาสนาที่บ;านต;อง

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติคร้งั ท่ี 2 441

พร;อมที่จะรับงานได; หากมีภาระที่บ;านต;องออกไปประกอบอาชีพทำมาหากินคงทำงานนี้
ไมไ, ด; ดงั นัน้ ปจู$ าU รยจ* ะตอ; งประจำอย,ทู ว่ี ดั เพ่อื คอยรับงานจากชาวบ;าน

การจะเปลี่ยนตัวปู$จUารย*นั้นขึ้นอยู,กับความประพฤติส,วนหนึ่ง หากความ
ประพฤติไม,เรียบร;อยกรรมการวัดก็สามารถเปลี่ยนตัวได; หรือหากอายุมากแล;วก็เปลี่ยนตัว
ได; ด;านอายุนั้นไม,ได;มีการกำหนดว,าต;องมีอายุเท,าไหร, จึงเลิกทำหน;าที่ แต,ขึ้นอยู,กับ
ความจำไม,หลงลืม ปู$จUารย*บางคนอายุมาก และเริ่มหลงลืมก็มักถูกเปลี่ยนตัว ผู;ที่จะมาทำ
หนา; ท่ีต,อมักมกี ารวางตัวไว;ลว, งหน;าแลว; วา, ใครมีความเหมาะสม

ปMจู าO รย9กับบรบิ ททางสังคมในทางพระพทุ ธศาสนาแบบลาS นนา
จากการศึกษาวิเคราะห* ผู;วิจัยพบว,าการเป0นผู;นำที่ดีต;องเริ่มปฏิบัติต,อครอบครัว
ก,อน และจึงค,อยขยายผลต,อไปยังสังคม มัคนายกในสมัยพุทธกาลมีความเอาใจใส,อย,างดี
แม;กระทั้งความเป0นห,วงต,อบุตรธิดาและญาติ มิตรสหาย ตลอดจนการเป0นผู;ที่ให;ความ
เอื้อเฟ†°อเผื่อแผ,ในความมีเมตตาต,อผู;ยากไร; และบริวารด;วยการกระทำต,างๆ สามารถนำมา
เป0นแบบอย,างต,อมัคนายกทำให;พระพุทธศาสนาเจริญรุ,งเรือง และเป0นกำลังที่สำคัญในการ
ช,วยปกปôองพระพุทธศาสนาได;อย,างมน่ั คงไดอ; ย,างสมบรู ณจ* วบจนปจS จบุ ัน
“ปMจู Oารย”9 ในบรบิ ทสงั คมลSานนา
ชาวล;านนามีความเชื่อเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพกายและใจว,า มีความสัมพันธ*
กันระหว,างธาตุ (กาย) กับขวัญ (จิตใจ) คือ เมื่อมีเหตุทำให;ร,างกายและจิตใจเสียสมดุลก็จะ
ส,งผลกระทบต,อภาวะสุขภาพกายและใจ ดังนั้นชาวล;านนา จึงมีการดูแลสุขภาพกายและใจ
อย,างครอบคลุม ทั้งด;านร,างกาย จิตใจ และสังคม เช,นเดียวกับการดูแลสุขภาพของพุทธ
บริษัทชาวล;านนา จากความเชื่อเกี่ยวกับธาตุและขวัญของชาวล;านนาทำให;ชาวล;านนาเกิด
การแสวงหาวิธีการดูแลสุขภาพกายและใจ โดยนำเอาภูมิปSญญาพื้นบ;านล;านนามาใช;ในการ
บำบัดกายและใจ คือ ทำพิธีขึ้นท;าวทั้งสี่ พิธีส,งเคราะห* พิธีสะเดาะเคราะห* รักษาผู;ที่มีความ
ทุกข* ไม,มีความสุขกายและใจ ที่มุ,งเน;นให;เกิดการบำบัดรักษา “ธาตุ” และ “ขวัญ”
ให;กลับคืนสู,ภาวะสมดุล โดยที่ธาตุ (กาย) จะใช;สมุนไพรที่มีสรรพคุณในการขับพิษหรือถอน
พิษ รวมทั้งใช;สมุนไพรในการบำรุงร,างกายและปรับสมดุลธาตุในร,างกายที่ขาดสมดุลจาก
การมคี วามทุกขก* ายและใจ

442 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รั้งท่ี 2

ผู;นำ “ปู$จUารย*”หรือ“มัคนายก” ที่ให;การปกปôองคุ;มครองผู;ที่มาขอความ
ช,วยเหลือไม,ว,าจะเป0นบริวารในหมู,คณะ และสมาชิกในครอบครัว แม;กระทั่งผู;ที่ไม,เคยรู;จัก
มาก,อน ผู;นำที่ดีจึงมีความสำคัญในการให;ความช,วยเหลือ ปกปôอง คุ;มครอง ดูแลผู;ที่อ,อนแอ
กว,าให;ปลอดภัยจากอันตรายต,างๆ แสดงให;เห็นถึงความเป0นผู;มีจิตใจหนักแน,น เสียสละ
ไม,เห็นแก,ประโยชน*ส,วนตัว ไม,เห็นแก,พวกพ;อง ทำเพื่อประโยชน*ของคนหมู,มากเป0นสำคัญ
การนำของ “ปู$จUารย*”หรือ“มัคนายก” นี้จะเป0นการนำไปสู,หลักศีลธรรมและจริยธรรมที่ดี
ขึ้น และมีการเปลี่ยนแปลงความประพฤติไปในทางที่ถูกที่ควรอย,างชัดเจนให;กระทำกรรมดี
ละเว;นกรรมช่ัว ตลอดจนมีการอบรมธรรมะให;ผ;ูอ่นื ทำใหเ; กดิ การเปลย่ี นแปลงวธิ ีคดิ วธิ กี าร
ดำเนินชีวิต ทัศนคติในการกระทำสิ่งต,างๆ ให;เป0นไปในทิศทางที่ดียิ่งขึ้น สามารถพัฒนา
จิตใจของตนให;สูงขึ้นในทางโลกและทางธรรม หรือผู;นำที่มีคุณธรรม เป0นผู;นำที่ดี เป0นผู;นำ
ที่มีความซื่อสัตย*เป0นผู;นำท่ีเป0นแบบอย,างในการปฏิบัติตน เป0นผู;นำที่เพียบพร;อมไปด;วย
คุณธรรมในการนำพาตนเองให;ตั้งตนอยู,ในศีลธรรมที่ดีจนเป0นแบบอย,างให;ผู;อื่น และอบรม
สั่งสอนผู;อื่นให;เป0นคนดี มีความสุขทั้งโลกนี้และโลกหน;า โดยยึดธรรมะเป0นหลักในการ
ประพฤติปฏิบตั ิ สามารถยกระดับจติ ใจของผใู; ต;ปกครองให;สูงขนึ้ ตาม

บรบิ ทและสถานภาพทางสังคมของปูMจOารย9ในจงั หวัดลำปาง
ในประเด็นเรื่อง บริบทและสถานภาพทางสังคมของปู$จUารย* พบว,า ทัศนะที่เห็น
เหมือนกัน คือ เป0นคนกลางที่ประสานความรู;พิธีการต,างๆ มีความรักที่จะเป0นป$ูจUารย*
เป0นพุทธบริษัท 4 ไม,หวงวิชาความรู; มีความน,าเคารพ,เชื่อถือ มีจิตอาสา, เสียสละ,ศีล 5
ผู;นำประสานทางความเชื่อ และจิตวิญญาณทางศาสนา, เป0นพุทธบริษัท 4 มีภาวะความ
เป0นผู;นำสูง มีความกล;าแสดงออก มีความรู;ทางธรรมะ,พิธีดี มีความน,าเลื่อมใส,ศรัทธา ตรง
ต,อเวลา,มีศีลธรรม รู;ศาสนพิธีดีทั้งในท;องถิ่น รู;พิธีกรรมในปSจจุบัน รู;ภาษาและการออก
เสียง มีจิตวิทยา, จิตอาสา ยึดหลักธรรมนำชีวิต เป0นต;นแบบที่ดีของคน
มีความรู;เข;าประเพณีและวัฒนธรรมล;านนาดี เข;าใจสภาพบริบทสังคมดี ยืดหยุ,นในการ
ทำงานได;ดี ไม,ปลูกฝSงความเชื่อที่ผิดๆ สั่งสอนให;คนเป0นคนดี ยอมรับฟSงความคิดเห็น
เข;าความแตกต,างทางวัฒนธรรมและสภาพสังคม รู;ทันโลกยุคใหม, สื่อใหม, เพิ่มทักษะอาชีพ
ตนเอง ไม,ปด¢ กน้ั ความรใู; หมๆ, ยอมรับการเปลีย่ นแปลง มีความอดทนสูง

การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2 443

ซึ่งมีความสอดคล;องกับ ความเชื่อและพิธีกรรมต,างๆ อันเป0นการแสดง
ความสัมพันธ*ระหว,างคนกับธรรมชาติ และสิ่งเหนือธรรมชาติ ทำให;เกิดดุลยภาพแห,งการ
ดำรงอยู,ร,วมกันของชีวิตและสรรพสิ่ง ที่มีความสัมพันธ*เชื่อมโยงกันเป0นหนึ่งเดียว ไม,ควร
ละเมิดให;เสียดุลยภาพ เพื่อให;การดำรงเผ,าพันธุ* และการรักษาระบบวิถีชีวิตที่จะได;พึ่งพา
อาศัย ซึ่งความเชื่อและพิธีกรรมทางสังคมประเพณีเดิม มิได;สูญหายไปไหน แต,ยังคงฝSงลึก
อยู,ในจิตสำนึกของคนส,วนใหญ, ดังจะเห็นได;จากคนในสังคมไทยยังนิยมบนบานศาลกล,าว
และทำพิธีต,างๆ อยู,มากสื่อผู;นำทางจิตวิญญาณ เช,น “ปู$จUารย*” (เปล,ง ชื่นกลิ่นธูป, 2531:
35-55)

ในประเด็นเรื่อง บริบทและสถานภาพทางสังคมของปู$จUารย* พบว,า ทัศนะที่เห็น
ต,างกัน คือ กลัววิชาความรู;หลุดไปอยู,ในแวดวงนอกตระกูลตน บางคนยังขาดศีล 5 มีจิตใจ
สงเคราะห*เป0นต;นทุนของอาชีพ มีใจเป0นกลางไม,เลือกข;าง มีอภิสิทธิ์ในชุมชน ควรมีความร;ู
ภาษาบาลี รู;ลึก รู;จริง รู;ชัดแจ;งในพิธี แสวงหาความรู;ต,อเนื่อง มีความยืดหยุ,นสูง กล;าพูด
เชื้อเชิญในทางดี ช,วยสงเคราะห*ผู;ทุกข*ใจ ไม,ควรปลุกเสกพิธีกรรม ดำเนินตามครรลอง
ประเพณีและวัฒนธรรม ยึดถือแบบแผนประเพณีท;องถิ่น เข;าใจปSญหาสังคมปSจจุบัน
ไม,ก;าวร;าวหรือเชื่อมั่นในตนเองสูงจนเกินไป ไม,ข;ามขั้นตอนพิธีกรรม สอนยากในคนรุ,นเก,า
ไม,ตรงต,อเวลา เชื่อมั่นในตนเองสูง ขาดการสืบต,อประเพณีและวัฒนธรรมล;านนาที่ดีๆ ขาด
การสั่งสอนต,อที่ดี ยุคสมัยเปลี่ยนทุกสิ่งเปลี่ยนแปลง รู;จักการปรับตัวให;เข;ากับสังคมยุค
สมัยใหม, ไม,ชน้ี ำจนเกนิ ขอบเขตหน;าท่ี มศี ีล 5 ประจำตน

ซึ่งกระบวนการกำเนิดภูมิปSญญาท;องถิ่นในบริบทของปู$จUารย*นั้น มีความสำคัญ
และควรเน;นมากกว,า ตัวเนื้อหาภูมิปSญญาเป0นหลักการอย,างหนึ่งที่ต;องคิดกันในแง,ของการ
นำภูมิปSญญาท;องถิ่นมาใช;ประโยชน* หรือนำเอามาปรับใช;ไม,ว,าจะเป0นการพัฒนาอาชีพ
พัฒนาสังคม หรือการเสริมสร;างทางวิชาการ ส,วนตัวเนื้อหาภูมิปSญญาท;องถิ่นนั้นมีความ
ล;าสมัย หรือมันจบสิ้นในตัวของมันเอง ภูมิปSญญาท;องถิ่นหรือภูมิปSญญาชาวบ;าน หลาย
อย,างอาจจะเอามาใช;ไม,ได;ในปSจจุบัน แต,กระบวนการภูมิปSญญาท;องถิ่นที่ใช;ไม,ได;แล;วนั้น
บางที่ยังสามารถเอามาใช;ได; เพราะฉะนั้นจึงควรเน;นในประเด็นที่เรียกว,า กระบวนการ
“กำเนิด” เพราะคำว,ากำเนิด เป0นกริ ิยาที่คนอืน่ หรือส,วนอื่นมาทำให;เกิดภูมิปSญญา คนเป0น

444 การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้งั ที่ 2

ผู;ทำให;เกิด อยู,ดีๆ ภูมิปSญญาท;องถิ่นจะเกิดขึ้นเองไม,ได; ซึ่งกระบวนการกำเนิดภูมิปSญญา
ประกอบดว; ย 2 ส,วนที่สำคญั ดังน้ี คือ

1. ต;องมีปSจจัยพื้นฐาน ต;องมีข;อมูลเก,า หรือภูมิปSญญาเก,า มีองค*ความรู;เก,า
มีสถานภาพเกา, เปน0 ตัวเริ่มต;น

2. ส,วนที่สำคัญที่สุด คือ คน ทั้งนี้เพราะคน คือ ผู;ที่จะนำเอาปSจจัยพื้นฐานมา
เชื่อมตอ, กบั ประสบการณข* องตนเอง คนท่ที ำให;เกดิ ภมู ิปญS ญา ถา; ไม,มปี ระสบการณ*เก่ียวกับ
เรอ่ื งนั้นๆ เปน0 การยากท่ีจะทำใหเ; กดิ ภมู ิปญS ญาได;

สภาพปVญหาของปูMจOารยใ9 น อ.เมือง จ.ลำปาง
ในประเด็นเรื่อง สภาพปSญหาของปู$จUารย* พบว,า ทัศนะที่เห็นเหมือนกัน คือ รุ,น
เก,าไม,เป¢ดใจรับสิ่งใหม, รุ,นใหม,ต;องเข;าหาเรียนรู;ในสิ่งดีๆ แบบเก,าๆ ทำตัวเป0นต;นแบบที่ดี
ของคนในชุมชน อย,าสร;างความขัดแย;ง รักษาภาพลักษณ*ที่ดีของอาชีพ ขาดแหล,งศึกษา
ประเพณีและวัฒนธรรมล;านนาที่ดี ขาดต;นแบบในการเรียนรู; เคารพ,นอบน;อมใจเย็น
มีทัศนคติเชิงบวก ยอมรับการเปลี่ยนแปลง เป¢ดใจ เข;าใจ ทุกๆ ด;าน ต;องฝ§กฝนเรียนรู;
เพิ่มเติม อย,ายึดติด, เป¢ดใจกว;าง มีเหตุผล ภาวะความเป0นผู;นำที่ดี ประเมินสภาพปSญหาได;
ดี วิเคราะห*ปSญหาได;ดี แลกเปลี่ยนเรียนรู;ทุกมิติ เป0นต;นแบบที่ดี มีภาพลักษณ*ที่ดี ความรู;
ความสามารถในอาชีพทีดีและพัฒนา แสวงหาการเรียนรู; มีมนุษย*สัมพันธ*ที่ดี เรียนรู;และ
เข;าใจการวางแผนงานท่ดี ี รว, มมอื รว, มใจกนั
องค*ความรู;ที่ “มัคนายก/ปราชญ*ชาวบ;าน/ปู$จUารย*/ผู;เป0นศาสนพิธีกร” ควร
เรียนรู;มีดังนี้ คือ (1) ความรู;เกี่ยวกับศาสนพิธี ประเภทของศาสนพิธีทางพระพุทธศาสนา
การเตรียมสถานที่ การเตรียมอุปกรณ* การเตรียมบุคลากร การเตรียมกำหนดการ (2) การ
เตรียมการและการปฏิบัติงานศาสนพิธี การเตรียมการก,อนการปฏิบัติงานศาสนพิธี การ
ปฏิบัติงานศาสนพิธี (3) แนวทางการจัดงานศาสนพิธีกับสถาบันพระมหากษัตริย* วันจักรี
วันป¢ยมหาราช วันเฉลิมพระชนมพรรษา การถวายผ;าพระกฐินพระราชทาน (4) แนว
ทางการจัดงานมงคลพิธี งานกุศลพิธี พิธีแสดงตนเป0นพุทธมามกะ งานบุญพิธี พิธีทำบุญ
งานมงคลทั่วไป พิธีทำบุญงานมงคลเฉพาะงาน พิธีหล/อพระพุทธรูป พิธีพุทธาภิเษก หรือมัง
คลาภิเษก พิธีวางศิลาฤกษ@ พิธีทำบุญขึ้นบEานใหม/ พิธีมงคลสมรส พิธียกขันหมาก พิธีไหวE
บรรพบุรุษ พิธีสงฆ@เนื่องในพิธีมงคลสมรส พิธีหลั่งน้ำพระพุทธมนต@และประสาทพร พิธี

การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2 445

ทำบุญวันเกิด พิธีทำบุญอายุครบ 60 ปQ พิธีทำบุญครบรอบวันเกิดของผูEวายชนม@ การจัด
งานมงคลและอวมงคลในโอกาสเดียวกัน (5) แนวทางการจัดงานอวมงคล การขอ
พระราชทานน้ำหลวงอาบศพ การขอพระราชทานเพลิงศพ การขอพระราชทานดินฝSงศพ
การเตรียมการและการปฏิบัติพิธีงานศพทั่วไป การจัดพิธีบำเพ็ญกุศลเนื่องในโอกาส
ครบรอบวันตายของผู;วายชนม* (6) การจัดทานพธิ ี การถวายสงั ฆทาน การถวายผ;ากฐนิ หรอื
การทอดกฐิน การถวายผ;าป$า (สามัคคี) การถวายทานต,าง ๆ และเรื่องอื่นๆ เช,น คำบูชา
พระและคำอาราธนา ลำดับพัดยศสมณศักดิ์ ฐานานุกรม เปรียญ ในงานพระราชพิธี-รัฐพิธี
การใชพ; ัดยศ การถวายอติเรก และการถวายพระพร เป0นต;น

ในประเด็นเรื่อง สภาพปSญหาของปู$จUารย* พบว,า ทัศนะที่เห็นต,างกัน คือ สอน
ยากในคนรุ,นเก,า ไม,ตรงต,อเวลา เชื่อมั่นในตนเองสูง ขาดการสืบต,อประเพณีและวัฒนธรรม
ล;านนาที่ดีๆ ขาดการสั่งสอนต,อที่ดี ยุคสมัยเปลี่ยนทุกสิ่งเปลี่ยนแปลง รู;จักการปรับตัวให;
เข;ากับสังคมยุคสมัยใหม, ไม,ชี้นำจนเกินขอบเขตหน;าที่ มีศีล 5 ประจำตน ไม,ยอมรับการ
เปลี่ยนแปลงทุกประการ ไม,พยายามเรียนรู;เพิ่มเติม รวบรัดตัดตอนพิธี จนเกินความดี
ความงาม ยึดตัวเองเป0นศูนย*กลาง วางตัวเกินบทบาทหน;าที่ เก,งกว,าพระ อยากชนะโยม
ทำตามความเคยชนิ วัดควรสอนและจัดอบรมในวิชาชีพน้ใี หช; ดั เจน ยึดชมุ ชนเปน0 ศูนย*กลาง
วิเคราะห*และสังเคราะห*งานเป0นอย,างดี รู;และเข;าในสภาพแวดและบริบทต,างๆ ดี รู;จักการ
ทำงานเป0นทีม ให;ความเคารพและการยอมรับซึ่งกันและกัน จัดแจงแบ,งปSนงานได;ไม,ตก
หล,น บริหารจัดการงานจนสำเร็จตามเปôาหมายสังเคราะห*มองสภาพปSญหาและแก;ไข
ปSญหาจนสำเรจ็ ดว; ยดี

ในการประกอบพุทธศาสนพิธี พุทธศาสนิกชนจะปฏิบัติตนด;วยความเรียบร;อย
สำรวม ด;วยการแสดงความเคารพตลอดพิธี มีวิธีการปฏิบัติที่ถือกันเป0นประเพณี เช,น วิธี
แสดงความเคารพวิธีประเคนของแด,ภิกษุ วิธีทำหนังสืออาราธนา และทำใบปวารณาถวาย
จตุปSจจัย วิธีอาราธนาศีลอาราธนาพระปริตร อาราธนาธรรม วิธีกรวดน้ำ วิธีตั้งโต•ะหมู,บูชา
พระพุทธรูป และพิธีของพระภิกษุสงฆ*ก็มีวิธีบังสุกุลในพิธีทำบุญอายุ พิธีศพฯลฯ
พุทธศาสนพิธี มีระเบียบพิธีโดยเฉพาะในแต,ละพิธี งานต,างๆ ตามประเพณีเกี่ยวกับชีวิต
งานวันนักขัตฤกษ* และเทศกาลต,างๆ จะมีพุทธศาสนพิธีแทรกอยู,ทั้งสิ้น เช,น งานมงคล

446 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รัง้ ท่ี 2

สมรส งานทำบุญฉลองต,างๆ งานศพ งานวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา ฯลฯ ล;วนต;อง
พ่งึ พาอาศัย “ปู$จาU รย*” ในการช,วยเหลือดำเนนิ งานดงั กล,าวขา; งต;น

การประกอบศาสนพิธี เป0นอุบายดึงคนเข;าวัด เป0นการเชื่อมพระกับชาวบ;าน
และชาวบ;านกับชาวบ;านไม,ให;ห,างเหินกัน อีกทั้งยังเป0นการเตือนสติให;คนได;ฉุกคิดอย,า
ปล,อยใหก; เิ ลสมอี ำนาจเหนือจติ ใจ ตา, งฝ$ายตา, งกม็ ีบทบาท ปฏบิ ัติตามบทบาทหนา; ที่ของตน
โดยมีเปôาหมาย คือ ความอยู,รอดของศาสนา สร;างศรัทธาในศาสนา และความสามัคคีใน
หมูค, ณะ

พลวตั ของปูจM าO รย9ใน จงั หวัดลำปาง
ในประเด็นเรื่อง พลวัตของปู$จUารย* พบว,า ทัศนะที่เห็นเหมือนกัน คือ ยอมรับการ
เปลี่ยนแปลง เป¢ดใจ เข;าใจ ทุกๆ ด;าน ต;องฝ§กฝนเรียนรู;เพิ่มเติม อย,ายึดติด, เป¢ดใจกว;าง มี
เหตุผล ภาวะความเป0นผู;นำที่ดี ประเมินสภาพปSญหาได;ดี วิเคราะห*ปSญหาได;ดี แลกเปลี่ยน
เรียนรู;ทุกมิติ เป0นต;นแบบที่ดี มีภาพลักษณ*ที่ดี ความรู; ความสามารถในอาชีพทีดีและ
พัฒนา แสวงหาการเรียนรู; มีมนุษย*สัมพันธ*ที่ดี เรียนรู;และเข;าใจการวางแผนงานที่ดี
รว, มมอื ร,วมใจกัน
ในประเดน็ เรอ่ื ง พลวตั ของป$จู าU รย* พบวา, ทัศนะทีเ่ หน็ ต,างกนั คอื กลวั วิชาความร;ู
หลุดไปอยู,ในแวดวงนอกตระกูลตน บางคนยังขาดศีล 5 มีจิตใจสงเคราะห*เป0นต;นทุนของ
อาชีพ มีใจเป0นกลางไม,เลือกข;าง มีอภิสิทธิ์ในชุมชน ควรมีความรู;ภาษาบาลี รู;ลึก รู;จริง รู;ชัด
แจ;งในพิธี แสวงหาความรู;ต,อเนื่อง มีความยืดหยุ,นสูง กล;าพูดเชื้อเชิญในทางดี ช,วย
สงเคราะห*ผู;ทุกข*ใจ ไม,ควรปลุกเสกพิธีกรรม ดำเนินตามครรลองประเพณีและวัฒนธรรม
ยึดถือแบบแผนประเพณีท;องถิ่น เข;าใจปSญหาสังคมปSจจุบัน ไม,ก;าวร;าวหรือเชื่อมั่นในตนเอง
สูงจนเกินไป ไม,ข;ามขั้นตอนพิธีกรรม สอนยากในคนรุ,นเก,า ไม,ตรงต,อเวลา เชื่อมั่นในตนเอง
สูง ขาดการสืบต,อประเพณีและวัฒนธรรมล;านนาที่ดีๆ ขาดการสั่งสอนต,อที่ดี ยุคสมัย
เปลี่ยนทุกสิ่งเปลี่ยนแปลง รู;จักการปรับตัวให;เข;ากับสังคมยุคสมัยใหม, ไม,ชี้นำจนเกิน
ขอบเขตหน;าที่ มีศีล 5 ประจำตน ไม,ยอมรับการเปลี่ยนแปลงทุกประการ ไม,พยายาม
เรียนรู;เพิ่มเติม รวบรัดตัดตอนพิธี จนเกินความดี ความงาม ยึดตัวเองเป0นศูนย*กลาง วางตัว
เกินบทบาทหน;าที่ เก,งกว,าพระ อยากชนะโยม ทำตามความเคยชิน วัดควรสอนและจัด
อบรมในวิชาชีพนี้ให;ชัดเจน ยึดชุมชนเป0นศูนย*กลาง วิเคราะห*และสังเคราะห*งานเป0นอย,าง

การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครง้ั ที่ 2 447

ดี รู;และเข;าในสภาพแวดและบริบทต,างๆ ดี รู;จักการทำงานเป0นทีม ให;ความเคารพและการ
ยอมรับซึ่งกันและกัน จัดแจงแบ,งปSนงานได;ไม,ตกหล,น บริหารจัดการงานจนสำเร็จตาม
เปาô หมาย สังเคราะห*มองสภาพปญS หาและแกไ; ขปญS หาจนสำเรจ็ ดว; ยดี

ภูมิปSญญาท;องถิ่นในบริบทของปู$จUารย*นั้นเป0นเรื่องที่ก,อกำเนิด สั่งสม และ
ปรับเปลี่ยนตามเหตุปSจจัยอยู,ในจิตใจ ระบบพฤติกรรม ความเคยชิน และความสันทัด จัด
เจนที่เรียกเป0นองค*รวมว,า “วัฒนธรรมชาวบ;าน” โดยชาวบ;าน เพื่อชาวบ;าน และภูมิปSญญา
ท;องถิ่นได;รับการทดสอบในชีวิตจริง ผ,านกาลเวลา สถานการณ* และบริบททางเศรษฐกิจ
และสังคมที่เคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลงอยู,เป0นนิจ จึงเป0นธรรมดาที่ภูมิปSญญาท;องถิ่นหลายสิ่ง
หลายอย,างย,อมตกสมัยไป ทว,าพร;อมกันนั้นก็มีภูมิปSญญาท;องถิ่นอีกหลายสิ่งหลายอย,างก็
ยังคงอยู, หากแต,มีการปรับใช;ตามสถานการณ*และงอกงามเติบโตต,อไป ดังจะเห็นเป0น
ตัวอย,างในเรื่องของการประยุกต*ใช;ศาสนธรรม เรื่องอาหาร เรื่องยาสมุนไพรหรือหมอ
พื้นบ;าน เป0นต;น บางครั้งก็มีการผลิตซ้ําหรือไม,ก็มีการสร;างภูมิปSญญาขึ้นใหม,เพื่อแก;ปSญหา
ในบริบทใหม, ทั้งในด;านเศรษฐกิจและสังคม เช,น เรื่องเศรษฐกิจพอเพียง และการพิทักษ*
รักษาสิ่งแวดล;อม เป0นต;น รวมความว,า ภูมิปSญญาท;องถิ่นก็เหมือนชีวิตมนุษย* คือ มีเกิด ดับ
ปรับเปลี่ยน เรียนรใ;ู หม, และงอกงามอย,ูเสมอ (พระมหาราชครฯู , 2511: 15-22)

“ปู$จUารย*” มีการพลวัตหรือมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ฉะนั้นเมื่อศึกษาเรื่อง
ภูมิปSญญาอย,ามองในภาพนิ่ง เพราะภูมิปSญญาเปลี่ยนแปลงอยู,ตลอดเวลา เป0นกระบวนการ
เรียนรู; และกระบวนการทางวัฒนธรรม การที่จะเข;าใจหรือได;ประโยชน*จากภูมิปSญญาของ
ชุมชนหรือทอ; งถิน่ ใด เราต;องเข;าใจกระบวนการของภูมิปญS ญาด;วย
การพลวตั หรอื การเปลีย่ นแปลง “ป$จู าU รย”* อาจเกิดจากปจS จัยตา, งๆ ดังน้ี คอื

1. ทรัพยากรและสภาพแวดลอ; ม
2. คตนิ ยิ มวฒั นธรรม
3. ประโยชนใ* ช;สอย
4. อทิ ธพิ ลทางวิทยาศาสตรแ* ละเทคโนโลยี

4.1 ความเจริญก;าวหน;าทางด;านวิทยาศาสตร* และเทคโนโลยี และการ
คมนาคม

4.2 แบบแผนการผลติ และการบริโภคของคนในสงั คมไทย

448 การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2

ปSจจุบันการจัดการความรู;เป0นที่นิยมในสังคมไทย แต,มักจะมองข;าม “ปู$จUารย*”
ที่เป0นรากเหง;าของสังคมที่แท;จริง การจัดการความรู; “ปู$จUารย*” เป0นเครื่องมือหรือวิธีการใน
การเพิ่มมูลค,าหรือคุณค,า ของกิจกรรมของกลุ,มบุคคลหรือชุมชนท;องถิ่น การแลกเปลี่ยน
ความรู;ของคนในชุมชนท;องถิ่นเอง โดยคำนึงถึงความเป0นอยู,ที่ดีของคนในชุมชนท;องถ่ิน
รว, มกับสภาพแวดลอ; มความเปน0 อย,ู ตามบรบิ ทของท;องถน่ิ ซึง่ เป0นการแลกเปลีย่ นความรใ;ู น
กิจกรรมของตนจากประสบการณ*จริงหรือ “ความรู;ปฏิบัติ” จนเกิดเป0นฐานความรู;ของผ;ู
ปฏิบัติ จากฐานความรู;เมื่อนำไปทดลองปฏิบัติจริง ก็ก,อเกิดเป0นความรู;ใหม, ทุกคนรู;สึกดีที่
ได;เรียนรู;ร,วมกัน เหมือนมีเพื่อนช,วยคิด ช,วยทำ ส,วนเปôาหมายสำคัญของการจัดการความรู;
“ปู$จUารย*”นั้นคือ เพื่อให;เกิดระบบเศรษฐกิจแบบพอเพียง เน;นความเข;มแข็งของชุมชน
ท;องถิ่น ภายใต;การพัฒนาที่ยั่งยืนบนรากฐานของทรัพยากรธรรมชาติ ควบคู,กับความร;ู
ทอ; งถนิ่ ไทยเดมิ

การจัดการความรู; “ปู$จUารย*” เน;นความร,วมมือไม,ใช,การแข,งขัน เน;นการ
แบ,งปSนไม,ใช,การผูกขาด เป0นมิติด;านคน ไม,ใช,เทคโนโลยีสารสนเทศ ซึ่งผลที่ได;รับจากการ
จัดการความรู; คือ มีชีวิตที่ดีและมีความสำเร็จร,วมกัน การจัดการความรู;โดยทั่วไปแบ,งเป0น
ทักษะ (skill) 90% และทฤษฎี (Theory) เพียง 10% เท,านั้น ความรู;ที่สำคัญ คือ ความรู;
ในเชิงปฏิบัติ การจัดการความรู;เน;นความรู;ในคน ความรู;ฝSงลึก หรือความรู;ซ,อนเร;น โดย
ผ,านการแลกเปลี่ยนเรียนรู;และความร,วมมือจากทุกๆ ฝ$ายจึงจำเป0นต;องอาศัยความ
ละเอยี ดออ, น ต;องเข;าใจธรรมชาติของภูมปิ ญS ญา ตอ; งใหเ; กียรตชิ าวบา; นเป0นคนคิดเองทำเอง
และประยุกต*ดัดแปลงสิ่งที่อยู,ในสำนึก หรือเบื้องลึกความเคยชินของเขามาปรับใช;
เป0นเรื่องที่คนในชุมชนท;องถิ่นนั้นๆ จะต;องเป0นผู;มีส,วนสำคัญในการสร;าง สืบสานหรือ
พฒั นา “ปจ$ู Uารย”* น้นั ๆ ใหส; ามารถเชอ่ื มตอ, กบั สมยั ใหม, หรอื มกี ารประยกุ ตใ* ชใ; หส; มสมัย
มฉิ ะน้นั ความร;ูภมู ิปญS ญาท่ีสั่งสมกันมา ก็อาจขาดการสืบทอดหรือตายไปในที่สุด

การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครัง้ ท่ี 2 449

สรปุ
ประเด็นจากการเก็บรวบรวมข;อมูล (การสัมภาษณ*เชิงลึก) ได;ให;ทัศนะที่เห็น

เหมอื นกนั และแตกตา, งกนั จากกล,ุมตวั อย,างเปน0 กลม,ุ ผ;ใู หข; อ; มลู สำคัญ (Key Informants)
สรุปประเด็นความคิดใหม, (New Model) ปู$จUารย*ยุคใหม, “SMART” S =

Synthetic M = Management A = Arrangement R = Respect T = Teamwork
ทศั นะทีเ่ หน็ เหมอื นและตรงกัน
ตามรูปแบบ Model “SMART” ปู$จUารย*ยุคใหม, พบว,า Model “SMART” ปู$จUารย*ยุคใหม,
S (Synthetic) รู;จักการสังเคราะห*แยกแยะงานเป0น M (Management) บริหารจัดการงาน
ได;สำเร็จ A (Arrangement) จัดแจงแบ,งสรรงานอย,างลงตัว R (Respect) รู;จักเคารพและ
นอบน;อมถอ, มตน T (Teamwork) รจู; ักการทำงานเป0นทีม

ประเพณีมีขั้นตอนการปฏิบัติในรายละเอียดแตกต,างกันไปตามท;องถิ่นต,างๆ
ขึ้นอยู,กับการประกอบพิธีกรรมของแต,ละประเพณี และจะต;องมีขั้นตอน และการปฏิบัติ
ก,อนพิธีกรรม ขั้นตอนและการปฏิบัติในพิธีกรรม และขั้นตอนการปฏิบัติหลังพิธีกรรม
ถือเป0นกิจกรรมที่ถือปฏิบัติสืบต,อกันมา ก,อให;เกิดผลดีต,อสังคม เกิดขวัญกำลังใจ เกิดความ
ร,วมมือ เป0นสิ่งที่มีผลทางด;านวิถีชีวิตความเป0นอยู,และจิตใจของคนในสังคมนั้นๆ และมี
การปรับปรุงเปลยี่ นแปลงใหเ; กดิ ความเหมาะสม การปฏบิ ัตติ าม
ประเพณีนน้ั กจ็ ะให;คณุ ค,าตอ, ชวี ิตและสังคม

ผลกระทบที่เกดิ จากการปฏิบตั ติ ามประเพณี มีประเดน็ หลกั ๆ ดังต,อไปน้ี คือ
1. ผลกระทบทางด;านสังคมและวัฒนธรรม สรุปได;ดังนี้ (1.1) ผลกระทบที่เกิด
ต,อตัวบุคคลและครอบครัว ได;แก, ด;านวัตรปฏิบัติในชีวิตประจำวันด;านความสัมพันธ*ของ
บุคคลในครอบครัว และในระหว,างครอบครัว ด;านการแต,งกายและการใช;เครื่องประดับ
ด;านสุขภาพอนามัยส,วนบุคคล (1.2) ผลกระทบที่มีต,อชุมชนและสถาบันทางสังคม ได;แก,
ด;านความปลอดภัยในชีวิตในทรัพย*สิน และด;านการคมนาคมในท;องถิ่น ด;านการจัดการ
เรียนการสอนในโรงเรียน ด;านสังคมชาวไทยล;านนา ด;านความสัมพันธ*และการร,วม
กิจกรรมระหว,างคนในชุมชน และ(1.3) ผลกระทบที่เกิดจากความเชื่อและผลกระทบต,อ
ศาสนา ไดแ; ก, ด;านความเชอ่ื และดา; นศาสนา

450 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติคร้งั ที่ 2

2. ผลกระทบด;านเศรษฐกิจ สรุปได;เป0น 2 ประเด็น คือ (2.1) ด;านเศรษฐกิจใน
ครอบครวั ของชาวไทยลา; นนา และ(2.2) ด;านเศรษฐกิจชมุ ชน เปน0 ต;น

บรรณานกุ รม
เปล,ง ชื่นกลิ่นธูป. (2531). ตำราพิธีกรรม พิมพ9ที่ระลึก อนุสรณ9งานวันอดีตเจSาอาวาส

วัดสัมพันธวงศาราม ป^ที่ 71. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพ*ห;างหุ;นส,วนจำกัด ป.
สัมพนั ธพ* าณชิ ย*.
พระมหาราชครูฯ. (2511). ประเพณีไทย ฉบับพระมหาราชครู. กรุงเทพมหานคร: โรง
พิมพล* ูกส.ธรรมภกั ดี.
มณี พยอมยงค*. (2525). ประวัติและวรรณคดีลานนา. กรุงเทพมหานคร: องค*การค;าของ
ครุ สุ ภา.
_________. (2539). สารานุกรมวัฒนธรรมไทยภาคเหนือ ฉบับตSนแบบ. มูลนิธิ
สารานกุ รมวฒั นธรรมไทย. ธนาคารไทยพาณิชย:* กรุงเทพมหานคร.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปdฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลัย. กรงุ เทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย.
ราชบัณฑิตยสถาน. (2546). พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542.
กรุงเทพมหานคร: นานมบี ค•ุ ส* พบั ลเิ คชนั ส*,
วศิน อินทสระ. (2533). การเผยแผ.พระพุทธศาสนาในสมัยพุทธกาล. กรุงเทพมหานคร:
มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย.
อนุ เนินหาด. (2547). ผีปูMย.า พระสงฆ9 ปูMจOาน ปMาเฮี่ยว และสัปเหร.อ. เชียงใหม,: นพบุรี
การพิมพ.*

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครง้ั ที่ 2 451

รปู แบบการสอื่ สารสาระธรรมผ0านสอื่ ดิจทิ ัล
ของวดั รำ่ เป>ง (ตโปทาราม) จังหวัดเชยี งใหม0

Dhamma Communication Model Through Digital Media
of Wat Rampoeng (Tapotaram) Chiang Mai Province

พระสมบตั ิ อินทฺ สโร (บารมี),
พระอธิวฒั น8 รตนวณฺโณ

Phra Sombat Indasaro (Baramee),
Phra Athiwat Ratanavanno

มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย
Mahachulalongkornrajavidyalaya University, Chiang Mai Campus,

Email: [email protected]

บทคัดยBอ

การศึกษาครั้งนี้ มีวัตถุประสงค6 3 ประการ คือ (1) เพื่อศึกษาแนวคิดเกี่ยวกับ
การสื่อสารตามหลักพระพุทธศาสนาและการสื่อสารสื่อดิจิทัล (2) เพื่อศึกษารูปแบบการ
สื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัล ของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัดเชียงใหมM และ (3) เพ่ือ
วิเคราะห6รูปแบบการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัล ของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จงั หวัดเชียงใหมM โดย
ศึกษาเปTนการวิจัยเชิงเอกสาร (Documentary Research) และการใชcระเบียบวิธีวิจัยเชิง
คุณภาพ (Qualitative Research) จากสื่อสารสนเทศของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) และการ
เก็บขcอมูลดcวยการสัมภาษณ6เชิงลึกกับผูcใหcขcอมูลสำคัญ (Key Informal) กับกลุMมผcู
ใหcบรกิ ารและผูใc ชบc รกิ าร จำนวน 40 รปู /คน

ผลการศึกษาพบวMา การใชcภาษาเพื่อการสื่อสารในทางพระพุทธศาสนานิยมใชc
ภาษาสากลที่ประชาชนใชcกันแพรMหลายเชMนในสมัยพุทธกาล พระพุทธเจcาทรงสื่อสารดcวย
ภาษามคธ เพื่อตcองการสื่อสารธรรมใหcประชาชนใหcเขcาใจไดcโดยงMาย ดังนั้น การสื่อสารดcวย
สื่อดิจิทัลก็ควรเนcนภาษาถcอยคำที่เขcาใจงMาย สามารถเขcาถึงประชาชนไดcทั่วไป รวมไปถึง
การพัฒนาภาษาเพื่อการสื่อสารกับคนทั่วโลกดcวยภาษาสากล และการใชcเทคนิคการสอนท่ี

452 การประชมุ วชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ท่ี 2

มีความหลากหลาย อาทิ การยกอุทาหรณ6และเลMานิทานประกอบ การเปรียบเทียบดcวยขcอ
อปุ มา การใชcอปุ กรณ6การสอนประกอบการสนทนา การบรรยาย และการถาม-ตอบปuญหา

รูปแบบการสื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัด
เชยี งใหมM มีจำนวน 7 ชMองทาง คอื facebook, youtube, twitter, Instagram, soundcloud
และ Website จำนวน 2 ชMองทาง คือ ประเภท .com และ ประเภท .org ซึ่งชMองทางที่ไดcรับ
ความนิยมมากที่สุด คือ facebook เนื่องจากเปTนชMองทางที่มีผูcใชcงานมากที่สุด อยMางไรก็ตาม
พฤติกรรมการใชc social mediaของคนทั่วโลกนั้นมีหลากหลาย ในอนาคตจึงควรขยาย
ชอM งทางของ social platform ทีต่ อบรับสำหรบั การใชcงานของคนท่ัวโลก

การวิเคราะห6รูปแบบการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) พบวMา
มีความสอดคลcองกับแนวคิดการสื่อสารตามหลักพระพุทธศาสนา คือ การใชcภาษาและสื่อที่
เขcาใจงMายและเขcาถึงประชาชนไดcในวงกวcางและมีหลากหลายชMองทาง ทำใหcไมMมีขcอจำกัด
ในดcานการเดินทางและชMวงเวลา ทำใหcประชาชนที่สนใจสามารถเขcาถึงสื่อสาระธรรมที่เปTน
ประโยชน6ไดcตามโอกาสเวลา และมีการเผยแพรMประชาสัมพันธ6ขMาวสารที่เปTนประโยชน6
รวดเร็ว และทันสมัย มีระบบการติดตามผูcที่เขcามาติดตามรับชมและแสดงความคิดเห็นใน
ดcานตMางๆ เพื่อนำมาใชcในการพัฒนาปรับปรุงใหcดีขึ้น ซึ่งในอนาคตควรมีการขยายชMองส่ือ
ดิจิทัลในรูปแบบ AR (Augmented Reality) ที่สามารถประยุกต6ใชcในการแสดงผลภาพ
แบบจำลองการปฏิบัติธรรม เพื่อเปTนสื่อการเรียนรูcที่ดึงดูดความสนใจของเยาวชนรุMนใหมM
การใชcเทคโนโลยี VR (Virtual Reality) มาประยุกต6ใชcในการฝáกปฏิบัติธรรม เพื่อลดปuญหา
การเดินทางและการสอนระยะไกลสำหรับผูcที่บกพรMองทางรMางกาย หรือมีความตcองการเปTน
สMวนตัว ตลอดจนการลดปuญหาในเรื่องการสรcางพื้นที่และสาธารณูปโภคของวัด
เปTนทางเลือกหนึ่งที่สอดคลcองกับสถานการณ6ปuจจุบันที่ทั่วทั้งโลกกำลังมีปuญหาของโรค
ระบาด อีกทั้งเทคโนโลยีสารสนเทศนี้จะเปTนรูปแบบหนึ่งในการพัฒนาจิตวิญญาณของ
มนุษยใ6 นโลกแหงM อนาคตตMอไป

คำสำคญั : การส่อื สารสาระธรรม, สื่อดิจทิ ัล, วดั รำ่ เปงP (ตโปทาราม)จังหวัดเชียงใหมM

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ที่ 2 453

Abstract

This research is of 3 objectives: 1 ) to study the communication
concepts according to the Buddhist principles and the Digital media
communication 2) to study the forms of Dhamma communication via digital
media of Wat Rampeng (Tapotaram) Chiang Mai Province and 3 ) to analyze
the forms of the digital media communication of Wat Rampeng (Tapotaram),
Chiang Mai Province.

It is a qualitative research by primary collecting data from documents
and the information media of Wat Ramping having supplemented by the
in-depth interview the key informants about 40 people; the service providers
and users by the purposive method.

The results are found that : The use of language for communication
in Buddhism is popularly used the universal language which was widely used
by people. In the Buddha’s time, the Buddha communicated with Magadhi
in order to easily communicate Dharma to the public. So the digital
communication should focus on a language that is easy to understand, being
accessible to the public. It includes language development for
communicating with people around the world by a universal language adding
with the use of various teaching techniques such as story-telling, comparison
with parables, use of teaching materials in conversation, lecture and question-
answer.

The forms of Dhamma communication via digital media of
Wat Rampeng (Tapotaram) Chiang Mai, are of 7 channels: facebook, youtube,
twitter, Instagram, soundcloud and 2 channels of Website, which are: one is
.com type and another is a type of .org. The most popular channel is
facebook, because it is the most used channel by people. However, there are
many social media behaviors in the world. In the future, it should expand the

454 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2

channels of social platforms that are answering the use of over the world
people.

The analysis on the digital communication forms of Wat Ram Poeng
(Tapotaram) is found that it was consistent with the Buddhist communicative
concept, namely the use of language and media easily to understand and
accessible to the public and composed of the various channels. it has no any
limitation both on travel and time. It offers to the interested people to reach
the useful Dharma media according to their opportunity and time. It is also
publicized the useful news on the fast, and up to date.

There is a system for tracking those who follow, watch and comment
on various fields. This is sed to develop and improve. For the future, there
should be expansion of digital media channel in the form of AR (Augmented
Reality) that can be applied to display virtual images of the Dharma practicing
models as a learning media that is attractive of the new generation youth’s
attention.

The application of VR (Virtual Reality) technology into Dhamma
practice is to reduce the distant traveling and learning for the physically
challenged people or the personal needs. It is as well as reducing problems
in building spaces and utilities of the temple. It is an optional that fits with
the current situation in the world which is now facing the problem of
pandemic disease. Moreover, this information technology will be a form of
human spiritual development in the future.

Keywords : Dhamma Communication , Digital Media, Wat Rampoeng

(Tapotaram) Chiang Mai Province

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครัง้ ท่ี 2 455

บทนำ

พระพุทธศาสนาไดcถือกำเนิดขึ้นในชมพูทวีป ภายหลังจากที่เจcาชายสิทธัตถะไดc
เสด็จออกผนวช โดยจุดมุMงหมายของพระองค6ก็เพื่อความหลุดพcนจากความทุกข6 โดย
แสวงหาความรูcดcวยตัวพระองค6เองและทรงตรัสรูcอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ คือ การคcนพบ
ทางหลุดพcนจากความทุกข6ทั้งปวง ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 6 จึงไดcพระนามวMา “พุทธะ”
จากนั้นพระพุทธองค6จึงไดเc สด็จจาริกไปเพื่อเผยแผMพระธรรมคำสั่งสอนที่ตรัสรูcแกMเวไนยสัตว6
ทั้งหลาย ในเบื้องตcนพระองค6ทรงไดcเสด็จไปแสดงธรรมจักรกัปปวัตตนสูตร แกMหมMู
ปuญจวัคคีย6 ณ ปõาอิสิปตนมฤคทายวัน ทำใหcปuญจวัคคีย6 ไดcดวงตาเห็นธรรมกMอเกิดพระ
อรหันต6สาวกในพระพุทธศาสนา และทรงสMงเหลMาสาวกทั้งหลายไปเผยแผMธรรม โดยวาง
หลักการไวcในการเผยแผMวMา “ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงจาริกไปเพื่อประโยชน6แกMคนหมMู
มาก เพื่อสุขแกMคนหมูMมาก เพื่ออนุเคราะห6ชาวโลก เพื่อประโยชน6 เพื่อเกื้อกูล เพื่อสุขแกM
เทวดาและมนุษย6ทั้งหลาย แตMอยMาไปทางเดียวกัน 2 รูป จงแสดงธรรมมีความงามใน
เบื้องตcน มีความงามในทMามกลาง และมีความงามในที่สุด จงประกาศพรหมจรรย6พรcอมทั้ง
อรรถและพยัญชนะบริสุทธิ์บริบูรณ6ครบถcวน ในโลกนี้ยังมีเหลMาสัตว6ผูcมีธุลีในดวงตาเบาบาง
สัตวเ6 หลMาน้ันจะเส่อื มเพราะไมMไดฟc uงธรรม เหลMาสตั ว6ผูcท่อี าจจะรูทc ั่วถึงธรรมไดcยังมีอยMู”

การเผยแผMในสมัยพุทธกาล พระพุทธองค6ทรงใชcวิธีการเผยแผMโดยอาศัยสภาพ
สิ่งแวดลcอม บุคคล และวัตถุสิ่งของ รวมถึงหมูMคณะ จารีตประเพณี สามัญสำนึก อุปนิสัย
และระดับภูมิปuญญาของผูcฟuงวMาอยูMระดับไหนควรฟuงธรรมหนักหรือเบาซึ่งอาจกลMาวไดcวMา
พระองค6ทรงใชcวิธีการเผยแผMอยMางสุขุมคัมภีรภาพ สามารถอธิบายใหcคนฟuงไดcอยMางเขcาใจ
แจMมแจcงชัดเจนสามารถชักจูงใหcคนฟuงมีความสนใจอยากจะฟuงมีจิตใจที่คลcอยตามรสแหMง
พระธรรมเทศนามากยิ่งขึ้น ดcวยวิธีการเผยแผMที่พระพุทธองค6ทรงวางระบบไวcอยMางดีนี้ จึง
ทำใหcพระพุทธศาสนาแผMขยายไปทั่วโลกและเขcามาตั้งมั่นในประเทศไทยจนถึงปuจจุบัน
พระพุทธศาสนาในประเทศไทยไดcเจริญรุMงเรืองมาโดยลำดับ นับตั้งแตMมีการเผยแผMเขcามาสMู
ดินแดนสุวรรณภูมิ มีคำสอนสำคัญตMางๆ ปรากฏในพระไตรปPฎก และคำสอนทาง
พระพุทธศาสนาก็มีบทบาทที่สำคัญตMอวิถีคนไทย และยังเปTนรากฐานที่สำคัญยิ่งทาง
วฒั นธรรมประเพณอี ันดีงาม

456 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติครงั้ ที่ 2

ปuจจุบันการเจริญเติบโตดcานการสื่อสารไดcมีการพัฒนาการไปอยMางรวดเร็ว
บุคคลทั่วไปสามารถเขcาถึงสื่อไดcงMายขึ้น สื่อเทคโนโลยีสมัยใหมMจึงมีบทบาทและมี
ความสำคัญเปTนอยMางมากในการเผยแผMขcอมูลกับประชาชน การขยายตัวรวดเร็วของ
เครือขMายสังคมทำใหcผcูคนทั่วโลกที่ไมMวMาจะอยูMสถานะหรือกลุMมใดรวมถึงกลุMมพระสงฆ6เอง
ตcองมีการปรับตัวและมีวิธีการใชcสื่อเพื่อเผยแผMพระพุทธศาสนา ใหcบุคคลทั่วไปไดcรับทราบ
อยMางทั่วถึงเพื่อใหcเขcากับยุคสมัย ดังจะเห็นไดcวMา ในอดีตการเผยแผMอาจใชcรูปแบบการ
เทศนา บรรยาย ไมMมีสื่อหรืออุปกรณ6สำหรับชMวยเหลือมากเหมือนปuจจุบัน สื่อที่เปTนหลักก็
ใชcสื่อบุคคลและสื่อธรรมชาติเทMานั้น สMวนปuจจุบัน มีสื่อใหcเลือกไดcหลากหลาย เปTนยุคการ
สื่อสารไรcพรมแดน ผูcสMงขMาวสารสามารถที่จะสMงขcอมูลไปไดcทั่วโลก รูปแบบและวิธีการ
ติดตMอสื่อสารหรือเผยแผMพุทธธรรม จึงควรมีความหลากหลายและทันสมัยเชMนกัน เพื่อใหc
การเผยแผMพระพุทธศาสนาไปยังกลุMมประชาชนเป°าหมาย ไดcบรรลุวัตถุประสงค6 นอกจาก
จะเปTนผูcที่สMงสารที่ดีแลcวก็จะตcองรูcจักใชcเครื่องมือในการสื่อสารที่ดีดcวย ปuจจุบันประเทศ
ไทยไดcเขcาสูMยุคที่เราเรียกกันวMา ยุค Thailand 4.0 เปTนยุคที่เปลี่ยนผMานจาก
ภาคอุตสาหกรรมไปสูMการขับเคลื่อนดcวยเทคโนโลยี ความคิดสรcางสรรค6และนวัตกรรม
ในการพัฒนาประเทศใหcกcาวหนcาและเห็นภาพอนาคตที่ชัดเจนของประเทศ ดcานคณะสงฆ6
เองจึงตcองมีนโยบายในการพัฒนาองค6กรคณะสงฆ6เชMนเดียวกัน คือ แผนยุทธศาสตร6การ
ปฏริ ปู กจิ การพระพุทธศาสนา 2560-2564

วัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) เปTนศูนย6พัฒนาจิตเฉลิมพระเกียรติฯ ประจำจังหวัด
เชียงใหมM และเปTนสำนักปฏิบัติธรรม ประจำจังหวัดเชียงใหมM แหMงที่ 2 และนอกจากเรื่อง
การปฏิบัติธรรมแลcวทางวัดร่ำเปPงยังไดcรับนโยบาย แผนยุทธศาสตร6การปฏิรูปกิจการ
พระพุทธศาสนา 2560-2564 มาพัฒนาวัดร่ำเปPงดcวยเชMนกัน แนวทางหนึ่งในการพัฒนา
วัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) คือ การพัฒนาดcานการเผยแผMพระพุทธศาสนาโดยใชcการสื่อสาร
สมัยใหมMหรือสื่อดิจิทัล (Digital Media) หรือที่หลายคนเรียกวMา สื่อใหมM (New Media)
ซึ่งเปTนอีกสื่อหนึ่ง ที่มีบทบาทสำคัญเปTนอยMางมากในสังคมโลกปuจจุบัน ซึ่งจะเห็นไดcวMาใน
ระยะเวลาเพียงไมMกี่สิบป•มานี้มีการเกิดขึ้นของนวัตกรรมสื่อดิจิทัลมากมายในโลกโซเชียล
มเี ดยี และกอM ใหเc กดิ การเปล่ียนแปลงตอM สังคมโลกเปนT อยาM งมาก

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาตคิ ร้ังที่ 2 457

สื่อดิจิทัล จึงเปTนสื่อที่ทรงพลังอีกสื่อหนึ่งในยุคปuจจุบัน และเหมาะสำหรับใชcเพ่ือ
การเผยแผMพระพุทธศาสนาอีกชMองทางหนึ่งในศตวรรษที่ 21 นี้ ผูcวิจัยจึงมองเห็นวMาการ
ศึกษาวิจัยรูปแบบการสื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัล ของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัด
เชียงใหมM จะเปTนประโยชน6ตMอคณะสงฆ6เพื่อนำไปเปTนขcอมูลในการศึกษาใหcแกMองค6กรของ
ตนและคณะสงฆ6อื่นๆ เพื่อใหcกcาวทันยุคทันสมัย ในยุคแหMงเทคโนโลยีสมัยใหมMที่มีการ
สื่อสารไรcพรมแดน และเพื่อเปTนแนวทางแกMพระภิกษุสงฆ6และบุคคลทั่วไปที่สนใจใน
การศึกษาความรูcและวิธีการใชcสื่อสมัยใหมMในการเผยแผMพระพุทธศาสนาและองค6ความรูc
ตMางๆ ใหcเกิดประโยชน6ตMอวงการพระพุทธศาสนาในสังคมยคุ ใหมสM ืบไป

วตั ถุประสงคขV องการวจิ ยั

1 แนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารตามหลักพระพุทธศาสนาและการสื่อสารดิจิทัลเปTน
อยMางไร

2 การสื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัด
เชยี งใหมM เปนT อยาM งไร

3 สามารถวิเคราะห6การสื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง
(ตโปทาราม) จงั หวัดเชียงใหมM เปTนอยMางไร

ระเบียบวจิ ัยวจิ ัย

1 ขอบเขตดา> นเนอื้ หา
ขอบเขตดcานเนื้อหา มุMงศึกษาแนวคิดทฤษฎีการสื่อสารตามแนวพุทธศาสตร6และ
นเิ ทศศาสตร6ในรูปแบบการส่อื สารสาระธรรมผMานสอื่ ดิจิทลั ของวัดร่ำเปงP (ตโปทาราม)
2 ขอบเขตเอกสาร
การวิจัยครั้งนี้ ไดcทำการศึกษาเรื่อง “รูปแบบการสื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัล
ของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม)” ผูcวิจัยใชcระเบียบการวิจัยแบบผสมผสาน (Mixed Research)
ระหวMางการวิจัยเชิงเอกสาร (Documentary Research) และการวิจัยเชิงคุณภาพ
(Qualitative Research) โดยมีการวิจัยภาคสนาม (Field Research) เพื่อนำไปประกอบ

458 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาตแิ ละนานาชาติครง้ั ท่ี 2

เนื้อหาวิทยานิพนธ6ในบทที่ 4 ใหcสมบูรณ6ยิ่งขึ้น โดยใชcแบบสัมภาษณ6เชิงลึก (In-depth
Interview) ดcวยการสมั ภาษณ6ผcใู หcขcอมลู หลกั

1. ขcอมูลขัน้ ปฐมภมู ิ คือ จากคัมภีร6พระไตรปPฎก ฉบบั ภาษาไทยของมหาวิทยาลัย
มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั อรรถกถา อนฎุ กี า ปกรณว6 เิ สส

2. ขcอมูลขัน้ ทุติยภมู ิ คอื จากงานวิจัย หนงั สอื วารสาร เอกสารและตำราวิชาการ
ที่เกี่ยวขcอง

3 ขอบเขตดา> นพน้ื ที่
ผูcวิจัยมุMงศึกษาแนวคิดทฤษฎีการสื่อสารตามแนวพุทธศาสตร6และนิเทศศาสตร6ใน
รูปแบบการสื่อสารสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัล ของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) ตำบลสุเทพ อำเภอ
เมอื งเชียงใหมM จังหวดั เชียงใหมM
4 ขอบเขตด>านประชากร/ผ>ใู หข> >อมลู สำคญั
ผูcวิจัยมุMงศึกษาเก็บขcอมูลดcวยการสัมภาษณ6เชิงลึก และสนทนากลุMมเฉพาะ
(Focus Group) ผูcใหcขcอมูลสำคัญ (Key Informal) ที่เปTนผูcใหcบริการ จำนวน 20 รูป/คน
โดยมีคุณสมบัติของผูcเชี่ยวชาญตามหนcาที่ คือ ตcองมีประสบการณ6ทำงานอยMางนcอย 5 ป•ขึ้น
ไป และกลุMมผูcใชcบรกิ าร จำนวน 20 ทาM น รวมทั้งสน้ิ จำนวน 40 ทMาน
1.4.5 ขอบเขตด>านเวลา
เริ่มตั้งแตM เดือน ตุลาคม พ.ศ. 2562 ถึงเดือน มีนาคม พ.ศ. 2563 รวมระยะเวลา
เปนT 6 เดอื น

ผลการวิจยั

แนวคิดการสื่อสารตามหลักพระพุทธศาสนานั้น เนcนการใชcภาษาสื่อสารที่เปTนที่
นิยมของคนหมูMมาก ดังเชMนในสมัยพุทธกาล ใชcภาษาตระกูลปรากฤต ซึ่งเปTนภาษาปกติที่ใชc
กันทั่วไป หรือเรียกวMาภาษาถิ่น การสื่อสารธรรมในสมัยพุทธกาลเนcนการเที่ยวจาริกไปใน
สถานที่ตMางๆ เพื่อสั่งสอนธรรมแกMชาวบcานในชุมชน โดยใชcหลักการเขcาถึงปวงชนเพื่อทำ
ประโยชน6แกMประชาชนใหcมากที่สุด สMวนเวลาที่ใชcสื่อสารของพระพุทธเจcานั้นแบMงเปTนชMวง
พุทธกิจ 5 ชMวงเวลา โดยเปTนการแสดงธรรมแยกสำหรับบุคคลที่มีคุณสมบัติแตกตMางกัน
เชนM พระสงฆ6 ฆราวาส เทวดา พรหม เปTนตcน

การประชมุ วิชาการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาติคร้งั ท่ี 2 459

หนcาท่ีประการหนึ่งของการสื่อสารธรรมก็เพื่อรักษาพุทธวจนะใหcดำรงอยMู
พระพุทธเจcาใชcภาษามคธ หรือเรียกกันโดยทั่วไปวMา ภาษาบาลีในการแสดงพระธรรม
เทศนา เนื่องจากเปTนภาษาที่คนทั่วไปในมัชฌิมประเทศ ใหcกันอยูMอยMางแพรMหลาย ดังน้ัน
แมcวMาจะมีการแปลพระธรรมวินัย ออกเปTนภาษาตMาง ๆ ในระยะตMอมา แตMตcองไมMทั้งพุทธ
วจนะเดิมที่เปTนภาษาบาลี เพื่อจะไดcไวcเปTนหลักฐาน ในการตรวจสอบความหมายที่แทcจริง
ป°องกันความวิปลาสคลาดเคลื่อนจากการแปลความหมายไปสูMภาษาตMางๆ ซึ่งเทคนิคการ
สื่อสารของพระพุทธเจcามีองค6 9 ประการ เรียกวMา นวังคสัตถุศาสน6 นอกจากนั้นแลcว
พระพุทธเจcายังใชcเทคนิคการสอนและการสื่อสาร อาทิ การยกอุทาหรณ6และเลMานิทาน
ประกอบ การเปรียบเทียบดวc ยขcออปุ มาชMวยใหcเรื่องลึกซงึ้ เขcาใจยาก ใชcอปุ กรณ6การสอน ทำ
ใหcดูเปTนตัวอยMางวิธีสอนที่ดีที่สุดอยMางหนึ่งโดยเฉพาะในทางจริยธรรม การเลMนภาษาเลMนคำ
และใชcคำในความหมายใหมM การเลMนภาษาและคำ อุบายเลือกคนและการปฏิบัติรายบุคคล
การรูcจักจังหวะและโอกาส ความยืดหยุMนในการใชcวิธีการ ลงโทษและการใหcรางวัล และ
กลวิธีแกcปuญหาเฉพาะหนcา โดยวิธีการที่ใชcสื่อสารในสมัยพุทธกาล มีหลากหลายวิธี อาทิ
แบบสนทนา แบบบรรยาย แบบตอบปuญหา

สMวนหลักการสื่อสารสื่อดิจิทัลในยุคปuจจุบัน มีการประยุกต6ใชcเทคโนโลยี
สารสนเทศในการเผยแผMพระพุทธศาสนามากขึ้น เนื่องจากสื่อ (Media) เปTนชMองทางหน่ึง
ในการนำเสนอเนื้อหาสารไมMวMาจะเปTนขMาว ขcอมูลบันเทิงหรือโฆษณาไปสูMผูcบริโภค
การเปลี่ยนแปลงระบบเทคโนโลยี นำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงรูปแบบสื่อที่พัฒนาใหcดีขึ้น นับ
จากสื่อบุคคลที่เปลี่ยนแปลงเปTนสื่อสิ่งพิมพ6 และสื่อสิ่งพิมพ6พัฒนาเปTนรูปแบบ
อิเล็กทรอนิกส6 คือ สื่อวิทยุและสื่อโทรทัศน6 ในปuจจุบันการพัฒนาระบบเทคโนโลยีที่ยังไมM
หยุดนิ่งทำใหcมีสื่ออินเทอร6เน็ตพัฒนาขึ้นมาเพื่อการตดิ ตMอสื่อสารที่มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น
โดยเฉพาะการใชcสื่อใหมM (New media) ไดcแกM เครือขMายอินเทอร6เน็ต (Internet) บริการ
ระดับเวิลด6ไวด6เว็บ (World Wide Web: WWW) บริการขcอมูลออนไลน6เชิงพาณิชย6
(Commercial on-line Service) เปTนตcน เหลMานี้นั้น สามารถประยุกต6ใชcสื่อสมัยใหมMเพ่ือ
การเผยแผMพระพุทธศาสนา โดยมวี ตั ถปุ ระสงค6

460 การประชมุ วชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รง้ั ที่ 2

1. เพื่อเปTนการประชาสัมพันธ6 บริการวิชาการพระพุทธศาสนา ขนบธรรมเนียม
ประเพณีอันดีงามของชาวพุทธ และแถลงกิจการของคณะสงฆ6ไทย ดcวยสื่อเทคโนโลยี
สารสนเทศ

2. เพื่อสรcางเครือขMาย ของการเผยแผMพุทธศาสนาใหcขยายออกไปไดcกวcางขวาง
ย่งิ ขึ้น และจะเปTนแรงกระตนcุ ใหcแกวM ดั อืน่ ๆ ในการเผยแผพM ระพุทธศาสนา

3. เพื่อเปTนการชMวยใหcพระสงฆ6 และผูcสนใจทั่วไป สามารถใชcเทคโนโลยี
คอมพิวเตอรผ6 ลิตส่ือตMางๆ ในการเผยแผพM ระพุทธศาสนา

4. เพื่อประสานความรMวมมือในการทำงานเผยแผMพระพุทธศาสนาระหวMาง
พระสงฆ6 และฆราวาสในระดับนานาชาติ

อยMางไรก็ตาม การใชcสื่อเทคโนโลยีในการเผยแผMพระพุทธศาสนา ผูcที่ทำหนcาที่
เปTนผูcสืบทอดพระพุทธศาสนาจะตcองคำนึงอยูMเสมอวMา ไมMไดcพูดใหcแคMคนไทยฟuงเทMานั้น แตMมี
คนที่จะรับฟuงอยูMทั่วโลก เพราะในภาวะปuจจุบันคนทั่วโลกอยากที่จะศึกษาธรรมะของพระ
พุทธองค6มากขึ้น การเผยแผMพระพุทธศาสนาตcองมีการปรับปรุงการเทศน6ออกทาง
วิทยุกระจายเสียง วิทยุโทรทัศน6 หรือบันทึกลงแผMนเสียงหรือแถบบันทึกเสียงนำไปเผยแผM
ในที่ตMางๆ และโอกาสตMางๆชMองทางหนึ่ง ที่สำคัญคือ สื่อทางเทคโนโลยีสารสนเทศ เชMน
อินเทอร6เน็ตประกอบไปดcวย hi5, Fecebook, Youtub, Google, Yahoo,Hotmail, หรือ
เว็บไซต6ที่เกี่ยวขcองกับพระพุทธศาสนา ควรนำ บทความ ภาพนิ่ง และภาพเคลื่อนไหว
พระไตรปPฎก และคัมภีร6พุทธศาสนาตMาง ๆรวมทั้งคลิปรายการทีวีของพระสงฆ6ชั้นนำ เชMน
ทMานพุทธทาส, พระพรหมคุณาภรณ6 ฯลฯ นำไปเผยแผMลงในเว็บไซต6ดังกลMาว และเว็ปไซต6
ศูนย6การเผยแผMพระพุทธศาสนา ซึ่งถือไดcวMาเปTนสื่อที่มีคนดูกันมาก สามารถดูยcอนหลัง และ
ดาวน6โหลดเก็บไวcไดc เครื่องมือสื่อสารและอินเทอร6เน็ต เปTนสิ่งที่จำเปTนในการเผยแผMธรรมะ
เชMน คนอยูMตMางประเทศอยากฟuงธรรมะ ก็สามารถเขcาอินเทอร6เน็ตฟuงไดc จึงทำใหcเผยแผM
พระพุทธศาสนาไปไดcทั่วโลก หลักการบริหารและจัดการวัด ในยุคโลกาภิวัตน6 คือ 1). ตcอง
รูcเทMาทันตMอสภาพความเปลี่ยนแปลง ปuญหาตMางๆ และความตcองการของสังคม และโลกใน
ยุคสมัยนี้ดcวยวMา เวลานี้สังคมเราเปลี่ยนแปลงไปอยMางไร 2). สถาบันสงฆ6 ไดcแกM พระภิกษุ
สามเณร และวัดวาอาราม จะตcองดำรงตนใหcนMาศรัทธา เปTนการแสดงภาพรวมของความ
เปTนไปตMางๆ คือวMา เปTนภาพรวมของความเปTนอยูMเปTนไปตMางๆ สถานการณ6เหตุการณ6ลcวน

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รง้ั ท่ี 2 461

แตMดีๆ งดงาม 3). รูcจักใชcระบบการสื่อสารตMางๆ ตลอดจนอุปกรณ6ในเรื่องขMาวสาร ขcอมูล
เอามาทำใหcเกิดประโยชน6 เปTนชMองทางนำเสนอขcอมูลขMาวสารเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา
ทั้งในแงMหลักธรรม คือ คำสอนของพระพุทธศาสนาและในแงMสถาบัน คือพระสงฆ6และวัด
ใหcเปTนที่รูcจักกันดีเพราะสื่อสารมวลชนในปuจจุบันเปTนสื่อที่มีอิทธิพลในการเผยแผM
พระพุทธศาสนาเปนT อยาM งมาก

วัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) ไดcมีการพัฒนาและใหcความรูcทางธรรมทั้งดcานทฤษฎีและ
ปฏิบัติ ไดcรับการขนานนามวMา เปTนวัดวิปuสสนากัมมัฏฐานแนวสติปuฏฐาน 4 ที่สรcาง
ประโยชน6ใหcแกMผูcเขcารMวมไดcจริง และนำไปใชcประโยชน6ในชีวิตไดcเปTนอยMางดี ดcวยความมี
ชื่อเสียง จึงเปTนวัดที่ทั้งชาวไทยและชาวตMางประเทศเขcารับการอบรมปฏิบัติธรรมกัน
ตMอเนื่องทั้งป• นอกจากจะใหcความรูcดcานการปฏิบัติวิปuสสนากัมมัฏฐานแนวสติปuฏฐาน 4
แลcว ก็ยังเปTนแหลMงใหcการศึกษาแกMพระภิกษุสามเณรในดcานพระปริยัติธรรมทั้งแผนก
นักธรรม และการศึกษาดcานพระอภิธรรมท้ังพระสงฆ6และอุบาสิกา ตลอดถึงประชาชน
ทั่วไปที่สนใจ และการศึกษาดcานพระไตรปPฎก โดยไดcมีการจัดสรcางหอพระไตรปPฎก ซึ่งมี
พระไตรปPฎกภาษาตMางๆ จำนวน 19 ภาษาทั่วโลก ชั้นสองเปTนที่ประดิษฐานตcนฉบับคัมภีร6
พระไตรปPฎกฉบับภาษาลcานนา จารึกลงบนใบลานและพระไตรปPฎกฉบับเทปคลาสเซ็ทและ
ฉบับบันทึกลงแผMน CD ที่เปPดโอกาสใหcผูcสนใจเขcามาคcนควcาศึกษาไดc นอกจากนั้นยังมีการ
เผยแผMความรูcทั้งทางดcานทฤษฎีและปฏิบัติ ทางสื่อออนไลน6ในรูปแบบตMางๆ เชMน การสอน
การปฏิบัติธรรม การแสดงธรรมเทศนา การสวดมนต6 ทำสมาธิ และถMายทอดสดกิจกรรม
ตMางๆ ทางพระพุทธศาสนา ผMานแพลตฟอร6มตMางๆ เชMน facebook, youtube, twitter,
instagram, soundcloud, Website , ท ั ้ ง ป ร ะ เ ภ ท . com แ ล ะ . org เ พ ื ่ อ เ ข c า ถึ ง
กลุMมเป°าหมาย และผูcสนใจกิจกรรมของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) ไดcอยMางงMายๆ
เหมาะสำหรับผูcที่สนใจการปฏิบัติธรรมและการเรียนรูcทางพระพุทธศาสนาและผูcที่ตcองการ
ตดิ ตามขาM วสารของทางวดั แตไM มMสะดวกเดินทางมายังวดั

รูปแบบกิจกรรมการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) มีหลาย
ชอM งทาง มรี ายละเอยี ดของแตMละชMองทางดงั น้ี

462 การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาติครงั้ ท่ี 2

1. facebook ในชอ่ื วาM https://www.facebook.com/watrampoeng.chiangmai/ มี
ผูcนิยมติดตามมากสุด มีผูcติดตามจำนวน 29,504 คน (ขcอมูล ณ วันที่ 18 มีนาคม พ.ศ.
2563) มีเนื้อหาขcอมูลเกี่ยวกับขMาวประกาศประชาสัมพันธ6กิจกรรมตMางๆ อาทิ งานบรรพชา
อุปสมบท งานปฏิบัติวิปuสสนากัมมัฏฐาน งานบุญตักบาตร และงานในพิธีกรรมประเพณี
ตMางๆ ในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา นอกจากนั้น ยังมีมีการแพรMภาพสด (LINE TV)
กิจกรรมทำวัตรสวดมนต6เย็น ณ อุโบสถ วัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) เปTนประจำทุกวัน กิจกรรม
ฟuงธรรม วันพระ ณ อุโบสถ วดั รำ่ เปPง(ตโปทาราม) และสถานีวิทยุออนไลน6

2. youtube เปTนสื่อชMองทางที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับรายการธรรมะ ในชื่อวMา สายธาร
ธรรม ในชื่อวMา https://www.youtube.com/channel/UCjOUwvwLBPdFxcC2rk1Lmfg
โดย พระภาวนาธรรมาภิรัช วิ. เจcาอาวาสวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัดเชียงใหมM และมี
รายการอีกหลายรายการ อาทิ รายการปuญหาธรรม ปuญหาใจ เปTนรายการบันทึกการตอบ
ปuญหาธรรมกับพระภิกษุรูปอื่นๆ การบันทึกการแสดงพระธรรมเทศนาพระภาวนาธรรมาภิ
รัช วิ. (สุพันธ6 อาจิณฺณสีโล) เจcาอาวาสวัดร่ำเปPง(ตโปทาราม) การบรรยายธรรมในสถานท่ี
ตMางๆ เชMน สถาบันการศึกษา โรงเรียน และบันทึกรายการอื่นๆ เชMนโครงการบรรพชา
อปุ สมบทพระภิกษุสามเณร บวชแมMชีและศลี จาริณีภาคฤดูรcอน วดั รำ่ เปPง (ตโปทาราม)

3. twitter ในชื่อวMา https://twitter.com/watrampoeng มีเนื้อหาเกี่ยวกับ
เสียงการบรรยายธรรมเทศนาในโอกาสตMางๆ ที่ลิ้งค6ขcอมูลมาจาก SoundCloud ภาพถMาย
กิจกรรมและภาพถMายบุคคลในวันสำคัญตMางๆ และคำสอนคตธิ รรมที่มีขนาดสั้นๆ

4 . instagram ใ น ช ื ่ อ ว M า https://www.instagram.com/watrampoeng/
มีเนื้อหาเกี่ยวกับภาพถMายและวีดิทัศน6การจัดกิจกรรมของวัด คติธรรม เปTนชMองทางการ
สอ่ื สาร รองลงมาจาก facebook

5. soundcloud ในชือ่ วMา https://soundcloud.com/watrampoeng เปนT ส่ือ
ในการเผยแพรMบทบรรยายธรรมเทศนาตMางๆ ของพระภาวนาธรรมาภิรัช วิ. (สุพันธ6
อาจิณฺณสีโล) เจcาอาวาสวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) และพระภิกษุรูปอื่นๆ อาทิ ธรรมเทศนา
เนอื่ งในวันโกน เสียงบรรยายธรรมของรายการ สายธารธรรม

6. Website ประเภท .com ในชื่อวMา http://www.watrampoeng.com/
มีเนื้อหาในการนำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับขcอมูลเกี่ยวกับวัด ประกอบดcวยสาระความรูcในการ

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2 463

นำเสนอ ดังนี้ ประวัติวัดและบุคลากร ประกอบดcวย ประวัติวัด ประวัติเจcาอาวาส
คณะกรรมการวัด สถิติ ผูcเขcาปฏิบัติประจำป• บัญชีรายรับรายจMาย โครงการตMางๆ การ
ติดตMอ การบริหารงานวัด ประกอบดcวย ขcอมูลเกี่ยวกับสำนักงานเจcาคณะตำบล สำนัก
งานวัดสำนักงานสงฆ6 สำนักงานเลขาวัดร่ำเปPง สำนักงานตMางประเทศ สำนักงานโสตทัศนูฯ
สำนักงานศาลาธรรม การปฏิบัติธรรม ประกอบดcวย ขั้นตอนการปฏิบัติธรรม ตารางปฏิบัติ
ธรรม รับกรรมฐานการกราบสติปuฏฐาน 4 การเดินจงกรม การนั่งสมาธิ โรงเรียนพระปริยัติ
ธรรม ประกอบดcวย คณะผูcบริหารโรงเรียน ตารางเรียน แผนกนักธรรมแผนกบาลี แผนก
อภิธรรม สถิติประจำป• คMายธรรมภาวนา ประกอบดcวย คณะกรรมการบริหาร ตารางปฏิบัติ
ธรรม ธรรมออนไลน6 ประกอบดcวย ธรรมเทศนาวันโกน ธรรมเทศน6วันพระ Mp 3 online
พระไตรปPฏก E-book สรรพธรรม Radio Streamming และขMาวสาร ประกอบดcวย
ขาM วสารประชาสัมพันธท6 ่ัวไปของวัด

7. Website ประเภท .org ในชื่อวMา http://www.watrampoeng.org/
มีเนื้อหาในการนำเสนอเนื้อหาเกี่ยวกับขcอมูลเกี่ยวกับวัดในภาคภาษาอังกฤษ ประกอบดcวย
สาระความรูcในการนำเสนอ ดังนี้ About, Contact, Video Meditation, Vipassana
Meditation Course และการนำเสนอกิจกรรมตMางๆ อาทิ พิธีเปPดกMอนเขcาคอร6สฝáกสมาธิ
สำหรับชาวตMางชาติ (Foreigners having an opening ceremony before meditation
course) การปฏิบัติกัมมัฏฐาน (Meditation Practice) ภาคภาษาอังกฤษ ภาพกิจกรรม
(Photo Gallery) หนงั สอื ดาวนโ6 หลด (Library) และชMองทางการติดตอM (Contact) เปนT ตนc

อภิปรายผล

รูปแบบกิจกรรมการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) โดยสรุป
ชMองทางการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) มีจำนวน 7 ชMองทาง คือ
facebook, youtube, twitter, Instagram, soundcloud แ ล ะ Website จ ำ น ว น 2
ชMองทาง คือ ประเภท .com และ ประเภท .org ซึ่งชMองทางที่ไดcรับความนิยมมากที่สุดของ
สื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) คือ facebook เนื่องจากเปTนชMองทางที่มีผูcใชcงานมาก
ที่สุด เนื่องจาก facebook เปTนชMองทางการสื่อสารที่สามารถแสดงความคิดเห็นไดcการ
สื่อสารสองทาง (Two-way Communication) หมายถึง การสื่อสารที่ผูcสMงและผูcรับ

464 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาติคร้ังท่ี 2

ขMาวสาร สามารถโตcตอบกันไดcในสื่อกลางเดียวกัน การสื่อสารรูปแบบนี้ เรียกกวMา Duplex
ทำใหcไดcรับความนิยม ประกอบกับมีผูcใชc facebook มากกวMาชMองทางอื่น ทำใหcผูcชม
สามารถแสดงความคิดเห็นกดชอบใจ (like) และแลกเปลี่ยน (share) สMงตMอใหcกับคนรcูจัก
ในกลุMมของตนไดc facebook จึงเปTนชMองทางที่ทำใหcเนื้อหาของสื่อเผยแพรMไปในวงกวcาง
สMวนชMองทางอื่นๆ เปTนทางเลือกสำหรับผูcใชcบางทMานที่อาจไมMไดcใชcงาน facebook เปTน
ชMองทางหลักในการสื่อสาร ซึ่งจากผลการศึกษาจะไดcนำไปสูMการขยายชMองทางของ social
platform ทต่ี อบรบั สำหรับการใชงc านของคนทตี่ ิดตามทั่วโลกมากขึ้น

จากการวิเคราะห6รูปแบบการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) ทำ
ใหcทราบวMา มีความสอดคลcองกับแนวคิดการสื่อสารตามหลักพระพุทธศาสนา คือ การใชc
ภาษาและสื่อที่เขcาใจงMายและเขcาถึงประชาชนไดcในวงกวcางและมีหลากหลายชMองทาง ซึ่ง
การสื่อสารสื่อดิจิทัลในยุคปuจจุบันนั้น ทำใหcไมMมีขcอจำกัดในดcานการเดินทางและชMวงเวลา
หรือเหตุการณ6โรคระบาด ทำใหcประชาชนที่สนใจสามารถที่จะเขcาถึงสื่อสาระธรรมที่เปTน
ประโยชน6ไดcในเวลาที่ตนไดcตามโอกาสเวลาของแตMละคน และมีการเผยแพรMประชาสัมพันธ6
ขMาวสารที่เปTนประโยชน6 รวดเร็ว และทันสมัย สามารถเขcาถึงขcอมูลขMาววารสารไดcอยMาง
ทันทMวงที พรcอมทั้งสามารถมีระบบการติดตามผูcที่เขcามาติดตามรับชมและแสดงความ
คิดเหน็ ในดาc นตาM งๆ เพ่ือนำมาใชใc นการพฒั นาปรบั ปรงุ ใหดc ีขึน้ จะเหน็ ไดcวMา การประยกุ ต6ใชc
เทคโนโลยีสารสนเทศในการเผยแผMพระพุทธศาสนาในยุคปuจจุบันนั้น เปTนสิ่งที่มีประโยชน6
อยMางมาก แตMอยMางไรก็ตาม สิ่งที่ควรจะพัฒนาเพิ่มเติม คือ การพัฒนาเนื้อหาสาระธรรมใหc
มีความหลากหลายมากยิ่งขึ้นตามกลุMมเพศวัย โดยเฉพาะหลักธรรมสำหรับเด็กและเยาวชน
ซึ่งเปTนกลุMมที่ควรใหcการปลูกฝuงคุณธรรมจริยธรรมตั้งแตMเริ่มตcน และการพัฒนาเนื้อหาสาระ
ในภาษาตMางประเทศอื่นๆ เพิ่มเติม เชMน ภาษาอังกฤษ ภาษาจีน หรือภาษาอื่นๆ ใหcมากข้ึน
เพื่อเปPดโอกาสใหcชาวตMางชาติไดcเรียนรูcพระพุทธศาสนาที่ถูกตcอง และการเปPดชMองทางการ
ในการสื่อสารใหcหลากหลายมากขึ้นเพื่อรองรับตMอการพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศใน
อนาคต

ขณะนี้วัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัดเชียงใหมM ถือวMาเปTนวัดที่มีความพรcอม
ทางดcาน อุปกรณ6สื่อสารและ เทคโนโลยีที่ทันสมัยแหMงหนึ่งในจังหวัดเชียงใหมM สามารถ
เผยแพรMสื่อสารธรรมะผMานทางสื่อออนไลน6ทั้งภาพนิ่งและภาพเคลื่อนไหว นอกจากนั้นแลcว

การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รั้งที่ 2 465

การพัฒนาชMองทางการสื่อสารผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) ในอนาคตควรมี
ขยายชMองสื่อดิจิดัลในรูปแบบ AR (Augmented Reality) ซึ่งเปTนเทคโนโลยีใหมM ที่ผสาน
เอาโลกแหMงความเปTนจริง (Real) เขcากับโลกเสมือน (Virtual) โดยผMานทางอุปกรณ6
Webcam,กลcองมือถือ, Computer รวมกับการใชc software ตMางๆ ถือวMาเปTนการสรcาง
ขcอมูลอีกขcอมูลหนึ่งที่เปTนสMวนประกอบบนโลกเสมือน (virtual world) เชMน ภาพกราฟฟPก
วิดีโอ รูปทรงสามมิติ และขcอความ ตัวอักษร ใหcผนวกซcอนทับกับภาพในโลกจริงที่ปรากฏ
บนกลcอง ซึ่งสามารถประยุกต6มาใชcในการแสดงผลภาพแบบจำลองการปฏิบัติธรรม เชMน
การเดินจงกรม การแสดงผลภาพการปฏิบัติธรรมที่ถูกตcอง เพื่อเปTนสื่อการเรียนรูcที่ดึงดูด
ความสนใจของเยาวชนรุMนใหมไM ดcเปTนอยMางดี

เทคโนโลยีสื่อสารสนเทศอีกสื่อหนึ่งที่นMาสนใจ คือ VR (Virtual Reality) คือ การ
จำลองสภาพแวดลcอมจริงและสภาพแวดลcอมจากจินตนาการ เชMน วีดิโอ ภาพ เสียง ผMาน
ระบบเทคโนโลยีคอมพิวเตอร6 โดยตcองใชcงานผMานอุปกรณ6นำเขcาตMางๆ เชMน ถุงมือ เมาส6
แวMนตา เปTนตcน เพื่อรับรูcถึงแรงป°อนกลับจากการสัมผัสสิ่งตMางๆ และทำใหcเราสามารถ
ตอบสนองกับสิ่งที่จำลองนั้นไดc โดยเราสามารถนำเทคโนโลยี VR มาประยุกต6ใชcในการฝáก
ปฏิบัติธรรม เชMน การฝáกแบบตัวตMอตัวกับพระวิปuสสนาจารย6 การสอบทานอารมณ6
กัมมัฏฐาน การแกcอารมณ6กัมมัฏฐาน เปTนตcน เพื่อลดปuญหาการเดินทางและการสอน
ระยะไกลสำหรับผูcที่มีปuญหาในดcานรMางกาย ความตcองการเปTนสMวนตัว ตลอดจนการลด
ปuญหาในเรื่องการสรcางพื้นที่และสาธารณูปโภคสำหรับการปฏิบัติธรรมเพื่อรองรับคน
จำนวนมาก เทคโนโลยี VR จึงเปTนทางเลือกหนึ่งที่สอดคลcองไดcดีกับสถานการณ6ปuจจุบันที่
ทั่วทั้งโลกกำลังมีปuญหาของโรคระบาดที่เกิดขึ้นจากไวรัสที่แพรMพันธุ6จากการสัมผัสใกลcชิด
กันของผูcคน อีกทั้งเทคโนโลยีสารสนเทศนี้จะเปTนรูปแบบหนึ่งในการพัฒนาจิตวิญญาณของ
มนุษยใ6 นโลกแหMงอนาคตตMอไป

ผลตอบรับของผูcที่ติดตามสื่อสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม)
จังหวัดเชียงใหมM เปTนที่นMาพอใจแกMฝõายบริหารของทางวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) โดยวัดจาก
ผลตอบรับและขcอมูล เรียลไทม6 ของแพลตฟอร6ม facebook เมื่อมีการลงขcอมูลทั้งภาพนิ่ง
และภาพเคลื่อนไหว จะมีผูcมาโตcตอบและติดตMอกลับเปTนจำนวนมาก ทั้งชาวไทยและ

466 การประชมุ วชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รัง้ ท่ี 2

ชาวตMางชาติ จึงถือวMาการสื่อสาระธรรมผMานสื่อดิจิทัลของวัดร่ำเปPง มีความสำเร็จตามท่ี
คณะทำงานคาดหวงั ในระดบั หนึ่ง

อุปสรรคและปuญหาของทางวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม) จังหวัดเชียงใหมM
คือ บุคลากร เนื่องจากเปTนวัด บุคลากรของวัดร่ำเปPงโดยสMวนมากคือ พระภิกษุสงฆ6 และ
สามเณรภายในวัด เมื่อถึงเวลาก็จะมีการลาสิกขากันไปเปTนรุMนๆ ทำใหcขาดบุคลากรที่มี
ความรูcดcานสื่อและเทคโนโลยีที่เปTนกำลังสำคัญในการเผยแผMไป จะตcองมีการอบรมบุคลากร
ใหมMอยูMเสมอ เพื่อจะมาสานงานตMอจากทีมงานชุดเดิม และปuญหาอีกขcอคือเมื่อเปTน
พระภิกษุสงฆ6-สามเณรแลcวยMอมมีขcอจำกัดในการทำงานไมMเหมือนกับฆารวาสทั่วไป
ซึ่งอาจจะทำใหcผูcที่ไมMเขcาใจ มองการใชcสื่อและเทคโนโลยีของพระภิกษุไปในแงMที่ไมMดีหรือ
เกิดการตำหนิแกตM วั พระภกิ ษุท่ีปฏิบัตงิ านไดc

เป°าหมายตMอไปของทางทีมและบุคลากรงานฝõายสื่อวัดร่ำเปPง (ตโปทาราม)
จังหวัดเชียงใหมM คือการผลิตสื่อที่มีความทันสมัยเขcาถึงงMาย การเผยแผMการสื่อสารธรรมะสูM
ประชาชนที่ไมMมีโอกาสและเวลามาฟuงธรรมหรือรMวมกิจกรรมกับทางวัดไดcและเพื่อการ
ประชาสัมพันธ6กิจกรรมของทางวัด เผยแผMกิจกรรมของทางวัด เผยแผMการสื่อสารธรรมะใหc
ประชาชนเขcาใจวาM เราตอc งการสื่อถงึ อะไร มคี วามถูกตcองชดั เจน

เป°าหมายการเผยแผMที่สำคัญ คือ การใหcประชาชนไดcรับรูcขMาวสารภายในวัด
เพื่อเผยแผMการส่ือสารธรรมะสูMประชาชนทั่วไป ใหcกับกลุMมที่หลากหลายทั้งกลุMมเยาวชน
และประชาชนทั่วไป ทั้งคนไทยและตMางชาติ เพื่อใชcสื่อสมัยใหมMในการสื่อสารธรรมะสMู
ประชาชนที่ไมMมีโอกาสและเวลามาฟuงธรรมและปฏิบัติธรรมที่วัดและสามารถรับรูcขMาวสาร
ของทางวัดไดcอยMางเรียลไทม6 เพราะลูกศิษย6 ของทางวัดมีอยูMทั่วประเทศและทั่วโลก
ซึ่งสามารถรับชมไดcพรcอมกัน และที่สำคัญคืออยากใหcธรรมะอยูMในชีวิตประจำวันในทุกๆ
ท่ี ทำใหคc นเขาc ถึงธรรมะงMายขน้ึ

ขaอเสนอแนะ

1 ขอ> เสนอแนะแนวทางการพฒั นา
1 วัดและคณะสงฆ6ควรมีการพัฒนาสื่อสารสนเทศที่มีคุณภาพและมีประสิทธิภาพ
มากขึ้น เพื่อจะสื่อสารหลักธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธศาสนาสูMสาธารณชนใหcกวcางขวาง

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาติครง้ั ที่ 2 467

มากขึ้น การประชาสัมพันธ6สื่อสารสูMประชาชนใหcเกิดการรูcจัก มีความสนใจรับรูc เกิดศรัทธา
ยอมรบั และปฏบิ ตั ิตามไดอc ยMางมีประสิทธิภาพ

2 รัฐบาล และหนMวยงานเอกชน หรือหนMวยงานที่เกี่ยวขcองกับพระสงฆ6 เชMน
กระทรวงวัฒนธรรม สำนักงานพระพุทธศาสนา ควรใหcการการพัฒนาและสนับสนุนงาน
การประชาสมั พันธ6เผยแผพM ระพุทธศาสนาของคณะสงฆ6ในดcานส่ือสารสนเทศใหcมากขึน้

2 ขอ> เสนอแนะแนวทางการศึกษาตอX ไป
1 ควรมีการวิจัยเรื่องการใชcเทคโนโลยีเขcามาประยุกต6ใชcในการเผยแผM
พระพุทธศาสนาไปใชcในเชิงรุกคือ จัดหลักสูตรการอบรมในการใชcเทคโนโลยีสารสนเทศ
ใหcกบั คณะสงฆ6 เปนT ตนc
2 ควรมีการวิจัยเพื่อพัฒนานักประชาสัมพันธ6เผยแผMพระพุทธศาสนาใหcมีจำนวน
มากขึ้นใหcทนั กับกระแสโลกาภวิ ัตน6ในสงั คมไทยยุคปuจจบุ นั

บรรณานุกรม

จินตวีย6 คลcายสังข6. (2560). การผลิตและการใช>สื่ออยXางเป[นระบบเพื่อการเรียนรู>ใน
ศตวรรษท่ี 21. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พแ6 หงM จฬุ าลงกรณม6 หาวิทยาลยั .

พระครูสุนทรธรรมโสภณ. (2549). ยุทธศาสตร8การทำงานเผยแผXของคณะสงฆ8ไทย.
กรุงเทพมหานคร : ทวพี ิมพ6ดี,

พระจักรพงศ6 วิสุทฺธสีโล. (2542). การใช>เทคโนโลยี กับ การเผยแผXพระพุทธศาสนา.
กรงุ เทพมหานคร : บรษิ ทั ธีระฟPลม6 และ ไซเทก็ ซ6 จำกดั ,

พระพรหมคุณาภรณ6 (ป.อ.ปยุตโต). (2540). ไอทีภายใต>วัฒนธรรมแหXงป_ญญา. พิมพ6ครั้ง
ท่ี 7. กรุงเทพมหานคร : ธรรมสภา

พระวชิรเมธ ประจิน. (2549). จริยธรรมในการใช>งานคอมพิวเตอร8 (อินเตอร8เน็ต) ของ
พระสงฆ.8 กรุงเทพมหานคร: ธรรมสภา.

พรรณี สวนเพลง. (2552). เทคโนโลยีสารสนเทศกับพระสงฆ8. กรุงเทพมหานคร : ซีเอ็ด
ยูเคชน่ั .

ศรีศักดิ์ จามรมาน. (2552).การประยุกต8ใช>งานเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อการศาสนา
ศิลปะและวฒั นธรรม. กรงุ เทพมหานคร : ฐานบคุ ส6.

468 การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ รง้ั ท่ี 2

นาตยา แกcวใส และ ผะอบ พวงนcอย. (2541). “การศึกษาบทบาทวัดพระธรรมกายใน
การใช>เทคโนโลยีสารสนเทศเผยแผXพระพุทธศาสนาทั่วโลก”. วิทยานิพนธ6
นิเทศศาสตรมหาบัณฑิต. บณั ฑติ วทิ ยาลัย: มหาวิทยาลัยกรงุ เทพ.

ปนัดดา นพพนาวัน. (2533). “การศึกษากระบวนการสื่อสารเพื่อเผยแพรXธรรมะของ
สถาบันสงฆ8”. วิทยานิพนธ6อักษรศาสตรมหาบัณฑิต. บัณฑิตวิทยาลัย :
จุฬาลงกรณม6 หาวิทยาลัย.

พระธนิต สิริวฑฺฒโน (ลูนละวัน). (2554). “การใช>สื่อเทคโนโลยีในการเผยแผX
พระพุทธศาสนา : กรณีศึกษาคณะสงฆ6 อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหมM”.
วิทยานิพนธ6พุทธศาสตรมหาบัณฑิต. บัณฑิตวิทยาลัย : มหาจุฬาลงกรณราช
วทิ ยาลัย,

พระมหาสมจินต6 สมฺมาป≤ฺโญ. (2538). “ศึกษาบทบาทของพระภิกษุในการเผยแผX
พระพุทธศาสนาในยุคป_จจุบัน”. วิทยานิพนธ6พุทธศาสตรมหาบัณฑิต. บัณฑิต
วิทยาลัย : มหาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,

พระมหาบุญไทย ปุญญมโน (ดcวงวงศ6). (2543). “ศึกษาการเผยแผXพระพุทธศาสนาโดย
การใช>เทคโนโลยีสารสนเทศของคณะสงฆ8ไทยในป_จจุบัน”. วิทยานิพนธ6ศา
สนศาสตรมหาบณั ฑิต. บัณฑติ วทิ ยาลัย: มหาวทิ ยาลัยมหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั .

พระมหาสำรวย จารุวณฺโณ บุญสMง. (2542). “ศึกษาความสำฤทธิ์ผลในการเปeดรับ
ขXาวสารด>านพุทธธรรมเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิต ณ วัดปากน้ำ เขตภาษีเจริญ
กรุงเทพมหานคร”. วิทยานิพนธ6พุทธศาสตรมหาบัณฑิต. บัณฑิตวิทยาลัย:
มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย.

พระสมนึก อนันตวรวงศ6. (2540). “สถาบันสงฆ8กับการพัฒนาสังคมไทยในอนาคต
ตามทรรศนะของพระผู>นำทางด>านวิชาการ”. วิทยานิพนธ6สังคมสงเคราะห6
ศาสตร6มหาบณั ฑิต. บณั ฑติ วิทยาลัย: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร6.

ภัสร6รวีวงศ6 วรสุรัชช6. (2557). “การพัฒนาออนโทโลยีพระธรรมเทศนา”. วิทยานิพนธ6
วิทยาการสารสนเทศมหาบัณฑิต. สาขาวิชาเทคโนโลยีสารสนเทศ: มหาวิทยาลัย
เทคโนโลยีสุรนารี.

การประชุมวิชาการพระพทุ ธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ ร้งั ท่ี 2 469

การป%องกัน การปรับตวั การเยียวยา: แนวทางการดำเนนิ วิถีชวี ิตแบบใหม<
ในสถานการณก? ารแพรร< ะบาดของไวรัสโคโรนา (COVID-19) ของชาวไทยวน

เมืองเมียวดี รฐั กะเหรี่ยง สาธารณรัฐแหง< สหภาพเมยี นมา
The Prevention, Adaptation, and Remedies: A New Normal
Lifestyle in the Coronavirus (COVID-19) Epidemic Situation of
Thai - Yuan in Myawaddy, Karen State, the Republic of the

Union of Myanmar.

พระธที ตั ธีรภทฺโท,
พระนคร ป1ฺญาวชโิ ร
Phra Theethat Dhirabhaddho,
Phra Nakorn Paññavajiro

มหาวิทยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั วทิ ยาเขตเชยี งใหม8
Mahachulalongkornrajavidyalaya University, Chiang Mai Campus, Thailand.

Email: [email protected]

บทคัดย:อ
ภัยคุกคามจากการแพรJระบาดของไวรัสโคโรนา (COVID-19) กลืนกินชีวิต

ความเปgนอยูJของผูjคน สรjางผลกระทบขยายเปgนวงกวjางทั่วโลก การเฝnาระวังสถานการณq
รวมถึงมาตรการปnองกัน ดjวยการเวjนระยะหJางทางสังคม (Social Distancing) เปgนหนึ่งใน
วิธีรับมือตJอการแพรJระบาด สำหรับประเทศที่มีมาตรการบังคับใชj ทวJาสำหรับกลุJมชนใน
เขตพื้นที่ชายแดน ป{จจัยความเหลื่อมล้ำการถูกมองเปgนอื่น การเขjาถึงขjอมูล ความลJาชjา
มาตรการการปnองกันจากรัฐ รวมถึงอุปกรณqการแพทยqที่มีอยJางจำกัด การพึ่งพาตนเองและ
การรJวมมือภายในชุมชนเปgนป{จจัยสำคัญสำหรับการเฝnาระวังสถานการณq ดjวย
ปรากฏการณqดังกลJาว จึงเปgนประเด็นท่ีสนใจตJอการทำความเขjาใจการปnองกัน การปรับตัว
การเยียวยา ของขาวไทยวน เมืองเมียวดี สาธารณรัฐแหJงสหภาพเมียนมา อันเปgนสังคมเขต
พื้นที่ชายแดนและตั้งอยูJทJามกลางชาติพันธุqกลุJมใหญJในรัฐกะเหรี่ยง บทความนี้ มุJงนำเสนอ

470 การประชุมวชิ าการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวฒั นธรรมระดบั ชาตแิ ละนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2

ภาพรวมดังนี้ 1) สถานการณqและผลกระทบการแพรJระบาดของไวรัสโคโรนา (COVID-19)
ในชุมชนชาวไทยวน เมืองเมียวดี รัฐกะเหรี่ยง สาธารณรัฐแหJงสหภาพเมียนมา 2)
ปฏิบัติการภายในชุมชนเพื่อปnองกันการแพรJระบาด และการปรับตัวเพื่อดำเนินวิถีชีวิตปกติ
สุขของผูjคนในสังคม 3) พระพุทธศาสนา ความเชื่อพื้นถิ่น และองคqกรจากรัฐมีบทบาทใน
การเยียวยาชJวยเหลือดjานความเปgนอยูJและสภาพจิตใจ 4) ชาวไทยวนสรjางแนวทางการ
ดำเนินวิถีชีวิตแบบใหมJ (New Normal) จากการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมภายใตjวิกฤตการณq
การแพรJระบาดของไวรัสโคโรนา (COVID-19)

คำสำคัญ : การปnองกัน การปรับตัว การเยียวยา, การแพรJระบาดของไวรัสโคโรนา,
ชาวไทยวน เมอื งเมยี วดี

Abstract
The threat of the coronavirus (COVID-19) epidemic has devoured the

lives of people causing a widespread impact around the world. The situation
surveillance including a social distancing preventive measures is one of the
technical ways to counter the epidemic having used in countries where the
prophylactic is enforce. But for the people in the border area, the inequality
factor, an access to information, the delay of prophylactic from the state,
including limited medical equipment, a self- reliance and cooperation within
the community are important factors for situational surveillance. With such a
phenomenon, it is, therefore, a point of interest to understand the
prevention, adaptation and remedies of the Thai- Yuan in Myawaddy, the
Republic of the Union of Myanmar. Which is a border society and located
among the Tai ethnic groups in the Karen State. This article aims to present
an overview as follows: 1) The situation and impacts of the coronavirus
(COVID-19) epidemic in the Thai-Yuan community in Myawaddy, Karen State,
Republic of the Union of Myanmar. 2) The communal actions to prevent of

การประชมุ วิชาการพระพทุ ธศาสนาและศลิ ปวัฒนธรรมระดับชาติและนานาชาตคิ ร้ังท่ี 2 471

the epidemic and the adjustment for the New Normal lifestyle of people in
society. 3) Buddhism, the local beliefs and government agencies play the role
in remedying and helping the livings and mental states. 4) Thai - Yuan people
create a New Normal lifestyle by changing behavior under the coronavirus
(COVID-19) epidemic.

Keywords : Prevention, Adaptation, Remedies, Coronavirus Epidemic,

Thai Yuan in Myawaddy

บทนำ

การแพรJระบาดของไวรัสโคโรนา(COVID-19) เปgนภัยคุกคามดjานสุขภาพตJอ
มนุษยชาติที่ยากตJอการหลีกเลี่ยง ทวJาการทำความเขjาใจถึงการเกิดโรค การกระจายและ
ป{จจัยการระบาด เปgนการรับมือเฝnาระวังสถานการณqที่สำคัญตJอการกำหนดมาตรการเพ่ือ
ปnองกันการแพรJระบาดอยJางเรJงดJวนและยับยั้ง ควบคุมสถานการณqการแพรJระบาดของแตJ
ละประเทศ (พันธqชัย รัตนสุวรรณ, 2561 : 13-16) ในแถบกลุJมประเทศอาเซียน แมjจะมี
การปïดประเทศในชJวงที่มีการแพรJระบาดหนักและมีมาตรการที่เขjมขjนสำหรับตรวจคนเขjา
เมืองของดJานเขตติดตJอชายแดน แตJวJาแนวเขตติดตJอชายแดนระหวJางประเทศถือเปgนพื้นท่ี
สุJมเสี่ยงตJอการแพรJระบาด โดยเฉพาะแนวพรมแดนของประเทศไทยกับสาธารณรัฐแหJง
สหภาพเมียนมา๑ มีจุดผJอนปรนการคjาและชJองทางธรรมชาติหลายจุด ที่ผูjคนสองฝ{óง
ประเทศติดตJอไปมาหาสูJกันตลอด ดjวยความสัมพันธqทางเครือญาติและเครือขJายทาง
ศาสนา นอกจากนี้ยังพบวJามีการอพยพของแรงงานชาวเมียนมาเขjาออกทางจุดผJอนปรน
ดังกลJาวจำนวนมาก สถานการณqดังกลJาวมีความเสี่ยงสูงตJอการแพรJระบาดของโรค ทำใหj
เจjาหนjาที่รัฐทั้ง 2 ประเทศมีมาตรการคุมเขjมแนวเขตพื้นที่ชายแดน ทั้งนี้ในเขตติดตJอ
พรมแดนระหวJางอำเภอแมJสอด จังหวัดตาก กับเมืองเมียวดี รัฐกะเหรี่ยง สาธารณรัฐแหJง
สหภาพเมียนมา ก็เชJนเดียวกัน การติดตJอเดินทางระหวJางเครือญาติทั้งสองฝ{óงประเทศที่
แนบชิดกันมานานกJอนการแบJงรัฐชาติ การคjาขายรวมถึงแรงงานชาวเมียนมาที่มีการ

๑ ตอ8 ไปจะใชคW ำว8า ประเทศเมยี นมา

472 การประชุมวชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวัฒนธรรมระดบั ชาติและนานาชาตคิ รงั้ ท่ี 2

เดินทางขjามประเทศผJานจุดผJอนปรนการคjาขายและชJองทางธรรมชาติ มีความสุJมเสี่ยงการ
ติดตJอเชื้อและยากตJอการตรวจวัดหาผูjติดเชื้อ ทำใหjเจjาหนjาที่ทjองถิ่นและรัฐทั้ง 2 ประเทศ
คุมเขjมตามแนวเขตแดนแมJน้ำเมยทั้ง 2 ฝ{óง แมjรายงานขJาวจากทางสาธารณสุขทั้ง 2
ประเทศในระลอกแรกยังคงไมJพบผูjติดเชื้อ แตJทวJาไดjสรjางความหวาดระแวงวิตกตJอ
สถานการณqการแพรJระบาดของไวรัสโคโรนา (COVID-19) เปgนอยJางมาก

เมืองเมียวดี รัฐกะเหรี่ยง เปgนเมืองชายแดนของพมJามีอาณาเขตติดตJอกับ
ชายแดนอำเภอแมJสอด จังหวัดตาก บริททางสังคมเปgนเมืองที่มีกลุJมชาติพันธุqที่หลากหลาย
อาศัยอยูJ เชJน ชาวพมJา ชาวกะเหรี่ยง ชาวมอญ ชาวไทใหญJ ชาวอินเดีย-บังคลาเทศ (แขก)
ชาวไทยวน เปgนตjน ความหลากหลายของกลุJมคนทำใหjเมืองเมียวดีซึ่งตั้งอยูJในเขตพื้นท่ี
เศรษฐกิจพิเศษ มีความเปgนพหุวัฒนธรรมสูงและมีความเคลื่อนไหวอยูJตลอด ขณะเดียวกัน
มีการติดตJอคjาขาย การแลกเปลี่ยนสินคjา และธุรกิจระหวJางชายแดนทั้ง 2 ประเทศ รวมถึง
การเดินทางขjามพรมแดนตามจุดผJอนปรนหรือชJองทางธรรมชาติตามจุดตJางๆ จึงทำใหj
บริบทของเมืองชายแดนในแถบนี้มีลักษณะความซับซjอนทางสังคมตั้งแตJเรื่องชุมชน
วัฒนธรรม เพศสภาพ อัตลักษณq อำนาจ การครอบงำและเศรษฐกิจ เปgนตjน (จักรกริช
สังขมณี, 2551 : 218) ชาวไทยวนหรือกลุJมคนลjานนาเปgนชุมชนชาวพุทธอาศัยอยูJในเมือง
เมียวดี รัฐกะเหรี่ยง จากการสำรวจในปõ พ.ศ.2560-2562 พบวJามี 10 หมูJบjาน (พระนคร
ป{ญญาวชิโร และคณะ, 2560 : 44-46) มีการตั้งถิ่นฐานกระจายตัวกJอเปgนชุมชนตั้งแตJ
ชุมชนเลียบแมJน้ำเมย ชุมชนในเขตตัวเมืองเมียวดี และชุมชนตามแนวถนนเสjนทาง
เศรษฐกิจตั้งแตJแมJสอด-เมียวดี-เมาะลำเลิง-ยJางกุjง โดยชุมชนชาวไทยวนกลุJมใหญJอาศัยอยJู
บjานหjวยสjานและบjานแมJแปบ ซึ่งมีระยะทางหJางจากสะพานมิตรภาพไทย-เมียนมา แหJงที่
1 ประมาณ 18 กิโลเมตร ในอดีตกลุJมชาวไทยวนเหลJาน้ีมีบรรพบุรุษอพยพมาจาก
ภาคเหนือของประเทศไทย กJอรJางตั้งถิ่นฐานดjวยป{จจัยการอพยพตJางๆ (พระนคร
ป{ญญาวชิโร และคณะ, 2560 : 56-58) สายสัมพันธqทางเครือญาติที่เหนียวแนJนกJอใหjชาว
ไทยวนฝ{óงประเทศไทยและพมJามีการเดินทางไปมาหาสูJและติดตJอกันตลอด เชJน
ความสัมพันธqทางเครือญาติ เครือขJายพระพุทธศาสนา และอีกประการหนึ่งคือชาวไทยวน
เดินทางเขjามาเปgนแรงงานในประเทศไทย ทั้งน้ีพบวJาชาวไทยวนมีการเคลื่อนไหวขjาม
พรมแดนอยูJตลอดเวลา ดjวยป{จจัยดjานตJางๆ ขณะเดียวกันป{จจุบันในสถานการณqการแพรJ

การประชมุ วชิ าการพระพุทธศาสนาและศิลปวฒั นธรรมระดบั ชาติและนานาชาติคร้ังที่ 2 473