จะหายอกี แลว้ มนั เปน็ ทกุ ขท์ ง้ั นน้ั ไมร่ วู้ า่ จะอยอู่ ยา่ งไร บา้ นหลงั ใหญๆ่ ขนาดน้ี กน็ กึ
ว่าจะให้มันสบายขึ้น เก็บความสบายเก็บความดีไว้ในนี้ ถ้าคิดไม่ดีมันก็ไปไม่ได้
ทัง้ น้นั แหละ
ดงั นนั้ ญาตโิ ยมทงั้ หลายจงมองดตู วั ของเรา วา่ เราเกดิ มาทำ� ไม เราเคยไดอ้ ะไรไวไ้ หม
อาตมาเคยรวมคนแก่ เอาคนแกอ่ ายเุ ลย ๘๐ ปีขน้ึ ไป แลว้ มาอยูร่ วมกนั อาชพี ท�ำนา
ตามบา้ นนอกของเราทำ� นามาตง้ั แตโ่ นน้ เกดิ มาได้ ๑๗-๑๘ ปี กร็ บี แตง่ งาน กลวั จะไมร่ วย
ทำ� งานตง้ั แตเ่ ลก็ ๆ ใหม้ นั รวย ทำ� นาจน ๗๐ ปี กม็ ี ๘๐ ปี กม็ ี ๙๐ ปี กม็ ี ทมี่ านงั่ รวมกนั
ฟงั ธรรม
“โยม” อาตมาถาม “โยมจะเอาอะไรไปไหมน่ี เกดิ มากท็ ำ� อยจู่ นเดย๋ี วนแ้ี หละ ผลทสี่ ดุ
จะไป... จะไดอ้ ะไรไปไหม”
ไมร่ จู้ ัก ตอบได้แต่วา่ “จงั วา่ ๑”
จงั วา่ น่ี ตามภาษาเขาวา่ กนิ ลกู หวา้ เพลนิ กบั ลกู หวา้ มนั จะเสยี เวลา เพราะจงั วา่
นแี่ หละ จะไปกไ็ มไ่ ป จะอยกู่ ไ็ มอ่ ยู่ มนั อยทู่ จ่ี งั วา่ นงั่ อยกู่ า้ งๆ อยงู่ า่ นง่ั อยคู่ าคบนน่ั แลว้
มีแต่จงั วา่ ๆ
ตอนยังหนุ่มๆ คร้งั แรกอยู่คนเดยี ว เขา้ ใจว่าเป็นโสดไม่สบาย หาคู่ครองเรือน
มนั จะสบาย เลยหาคคู่ รองมาครองเรอื นให้ เอาของสองอยา่ งมารวมกนั มนั กก็ ระทบกนั
อยู่แล้ว อยู่คนเดียวมนั เงียบเกินไป ไม่สบาย แล้วเอาคนสองคนมาอยดู่ ว้ ยกัน มันก็
กระทบกนั กอ๊ กๆ แกก๊ ๆ นนั่ แหละ ลกู เกดิ มาครงั้ แรกตวั เลก็ ๆ พอ่ แมก่ ต็ งั้ ใจวา่ ลกู เรา
เมอ่ื มนั โตขน้ึ มาขนาดหนงึ่ เรากส็ บายหรอก กเ็ ลย้ี งมนั ไป ๓ คน ๔ คน ๕ คน นกึ วา่
มันโตเราจะสบาย เม่ือมันโตมาแล้วมนั ยง่ิ หนัก เหมือนกบั แบกท่อนไม้ อันหนึง่ เล็ก
อนั หนง่ึ ใหญ่ ท้งิ ทอ่ นเลก็ แล้วแบกเอาท่อนใหญ่ นึกวา่ มันจะเบา ก็ยง่ิ หนัก
ลกู เราตอนเดก็ ๆ มนั ไมก่ วนเทา่ ไรหรอกโยม มนั กวนถามกนิ ขา้ วกบั กลว้ ย เมอื่ มนั
โตขน้ึ มานี่ มนั ถามเอารถมอเตอรไ์ ซค์ มนั ถามเอารถเกง๋ เอาละ่ ความรกั ลกู จะปฏเิ สธไม่
๑ “จังวา่ ” เป็นภาษาอีสาน เป็นคำ� รบั ทแ่ี สดงความไมร่ ู้ หรือความไม่แนใ่ จ คล้ายกบั ภาษากลางวา่ “นั่นนะ่ ซ”ิ
394
ได้ กพ็ ยายามหา มนั กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ถา้ ไมใ่ ห้ มนั กเ็ ปน็ ลกู บางทพี อ่ แมท่ ะเลาะกนั “อยา่ เพงิ่
ไปซือ้ ใหม้ นั เลยรถนี่ มนั ยังไมม่ ีเงิน” แต่ความรักลูก ก็ต้องไปกู้คนอื่นมา เหน็ อะไร
กอ็ ยากซ้อื มากนิ แต่กอ็ ด กลัวมนั จะหมดเปลอื งหลายอย่าง
ตอ่ มากม็ กี ารศกึ ษาเลา่ เรียน “ถ้ามนั เรยี นจบ เราก็จะสบายหรอก” เรยี นมนั จบ
ไมเ่ ปน็ หรอก มนั จะจบอะไร เรยี นไมม่ จี บหรอก ทางพทุ ธศาสนานเ่ี รยี นจบ ศาสตรอ์ น่ื
นอกนนั้ มนั เรยี นตอ่ ไปเรอ่ื ยๆ เรยี นไมจ่ บ เอาไปเอามากเ็ ลยวนุ่ เทา่ นนั้ แหละ บา้ นหนง่ึ
เรียน ๔ คน ๕ คน ตาย! พ่อแมท่ ะเลาะกันไม่มีวนั เวน้ ละ่ อยา่ งนัน้ ไอ้ความทุกข์
มนั เกดิ มาภายหลงั เราไมเ่ หน็ นกึ วา่ มนั จะไมเ่ ปน็ อยา่ งนน้ั เมอ่ื มนั มาถงึ เขา้ แลว้ จงึ รวู้ า่
โอ มันเป็นทกุ ข์ ทกุ ข์อย่างนนั้ จงึ มองเห็นยาก
ทกุ ขใ์ นตวั ของเรานะโยม พดู ตามประสาบา้ นนอกเรา เรอื่ งฟนั ของเรานะโยม ตอนไป
เลยี้ งววั เลย้ี งควาย ขถี้ า่ นไฟกย็ งั เอามาถฟู นั ใหม้ นั ขาว ไปถงึ บา้ นกไ็ ปยงิ ฟนั ใสก่ ระจก
นกึ วา่ มนั ขาว ถูฟนั แลว้ น่ี ไปชอบกระดูกของเจา้ ของ ไมร่ เู้ ร่อื ง พออายุถงึ ๕๐-๖๐ ปี
ฟนั มนั โยก เออ เอาซิ ฟนั โยก มนั จะรอ้ งไห้ กนิ ขา้ วนำ้� ตามนั กไ็ หล เหมอื นกบั ถกู ศอก
ถกู เขา่ เขาอยทู่ กุ เวลา ฟนั มนั เจบ็ มนั ปวด มนั ทกุ ขม์ นั ยากมนั ลำ� บาก นอี่ าตมาผา่ นมาแลว้
เรอ่ื งนี้ ถอนออกหมดเลย ในปากนเี้ ปน็ ฟันปลอมท้ังน้ัน มันโยก ไมส่ บายอยู่ ๑๖ ซ่ี
ถอนทีเดียวหมดเลย เจบ็ ใจมัน หมอไม่กลา้ ถอนแน่ะต้งั ๑๖ ซ่ี “หมอ ถอนมนั เถอะ
เปน็ ตายอาตมาจะรบั เอาหรอก” ถอนมนั ออกทเี ดยี วพรอ้ มกนั ๑๖ ซี่ ทมี่ นั ยงั แนน่ ๆ ตง้ั
หลายซี่ ตง้ั ๕ ซ่ี ถอนออกเลย แตว่ า่ เตม็ ทนี ะ ถอนออกหมดแลว้ ไมไ่ ดฉ้ นั ขา้ วอยู่ ๒-๓ วนั
นเ่ี ป็นเร่อื งทุกข์
อาตมาคดิ แตก่ อ่ นนะ ตอนไปเลย้ี งววั เลย้ี งควาย เอาถา่ นไฟมาถกู มนั ใหข้ าว รกั มนั
มากเหลอื เกิน นกึ ว่ามันเป็นของดี ผลทสี่ ดุ มนั จะหนจี ากเราจงึ เกอื บตาย เจบ็ ฟนั นี้
มาตั้งหลายเดอื นตงั้ หลายปี บางทมี ันบวมทง้ั ข้างลา่ งขา้ งบน หมดท่าเลยโยม อันนี้
คงจะเจอกนั ทกุ คนหรอก พวกทฟี่ นั ไมโ่ ยก เอาแปรงไปแปรงใหม้ นั สะอาดสวยงามอยู่
นนั่ แหละ ระวงั นะ ระวงั มนั จะเลน่ งานเราเมอ่ื สดุ ทา้ ย ไอซ้ ยี่ าวซสี่ นั้ มนั สลบั กนั อยอู่ ยา่ งน้ี
ทุกขม์ ากโยม อันนท้ี ุกขม์ ากจรงิ ๆ
395
อนั นบ้ี อกไวห้ รอก บางทจี ะไปเจอเอาทกุ ข์ เพราะความทกุ ขใ์ นตวั ของเรานจี้ ะหา
ท่พี งึ่ อะไรมนั ไม่มี แต่มนั ค่อยยังช่ัวเม่อื เรายงั หนุ่ม พอแกเ่ ข้ากเ็ ริม่ พงั มันชว่ ยกนั พงั
สงั ขารมนั เปน็ ไปตามเรอื่ งของมนั เราจะรอ้ งไห้ มนั กอ็ ยอู่ ยา่ งน้ี จะดใี จ มนั กอ็ ยอู่ ยา่ งน้ี
เราจะเปน็ อะไร มนั กอ็ ยขู่ องมนั อยา่ งน้ี เราจะเจบ็ จะปวดจะเปน็ จะตาย มนั กอ็ ยอู่ ยา่ งนนั้
เพราะมนั เปน็ อยา่ งนน้ั นม่ี นั หมดความรู้ หมดวชิ า เอาหมดฟนั มาดฟู นั ถงึ แกไ้ ขแลว้ ยงั ไง
กย็ งั เปน็ อยอู่ ยา่ งนนั้ ตอ่ ไปหมอฟนั เองกเ็ ปน็ เหมอื นเราอกี ไปไมไ่ หวอกี แลว้ ทกุ อยา่ ง
มนั กพ็ ังไปด้วยกนั ท้ังหมด นี้เป็นความจ�ำเปน็ ทเี่ ราจะตอ้ งรบี พิจารณา
เมอ่ื มกี ำ� ลงั เรย่ี วแรงกร็ บี ทำ� จะทำ� บญุ สนุ ทาน จะทำ� อะไรกร็ บี จดั ทำ� กนั แตว่ า่ คนเรา
กม็ ักจะไปมอบใหแ้ ตค่ นแก่ จะเข้าวดั ศึกษาธรรมะ รอใหแ้ ก่เสยี กอ่ น โยมผหู้ ญงิ ก็
เหมอื นกนั โยมผชู้ ายกเ็ หมอื นกนั ใหแ้ กเ่ สยี กอ่ นเถอะ ไมร่ วู้ า่ อะไรกนั คนแกน่ ม่ี นั กำ� ลงั
ดไี หม ลองไปวงิ่ แขง่ กบั คนหนมุ่ ดซู ิ ทำ� ไมจะตอ้ งไปมอบใหค้ นแก่ เหมอื นไมร่ จู้ กั ตาย
พอแก่มาสัก ๕๐ ปี ๖๐ ปี จวนเข้าวดั อย่แู ล้ว หตู ึงเสียแล้ว ความจำ� ก็ไม่ดีเสียแล้ว
นง่ั กไ็ มท่ น “ยายไปวดั เถอะ” “โอย หฉู นั ไมด่ แี ลว้ ” นน่ั เหน็ ไหม ตอนหดู เี อาไปฟงั อะไรอยู่
จงั วา่ ...จงั วา่ ...มนั คาแตล่ กู หวา้ อยนู่ น่ั แหละ จนหมู นั หนวกเสยี แลว้ จงึ ไปวดั มนั กไ็ ปได้
นั่งฟังท่านเทศน์ เทศน์อะไรไมร่ เู้ รือ่ ง มนั หมดแลว้ จึงมาท�ำกนั
วันน้ีคงจะได้ประโยชน์กับบุคคลที่สนใจเป็นบางส่ิงบางอย่างที่ควรเก็บไว้ในใจ
ของเรา สงิ่ ทงั้ หลายนเ่ี ปน็ มรดกของเราทง้ั นนั้ มนั จะรวมมา รวมมาใหเ้ ราแบกทงั้ นนั้ แหละ
ขานเ่ี ปน็ สง่ิ ทวี่ งิ่ ไดม้ าแตก่ อ่ น อยา่ งขาอาตมานจี่ ะเดนิ มนั กห็ นกั สกนธร์ า่ งกายจะตอ้ ง
แบกมนั แตก่ อ่ นนน้ั มนั แบกเรา บดั นเี้ ราแบกมนั สมยั เปน็ เดก็ เหน็ คนแกๆ่ ลกุ ขน้ึ ก็ “โอย๊ ”
นงั่ ลงก็ “โอย๊ ” มนั ทกุ ขถ์ งึ ขนาดนนั้ เรายงั ไมเ่ หน็ โทษมนั เมอื่ จะหนจี ากมนั เราไมร่ จู้ กั
ที่ท�ำเจ็บท�ำปวดขึ้นมานี่ เรียกว่าสังขารมันเป็นไปตามเรื่องของมัน มันเป็นประดง
ประดงไฟ ประดงขอ้ ประดงงอ ประดงจปิ าถะหมด เอายามาใสก่ ไ็ มถ่ กู ผลทส่ี ดุ กพ็ งั ไป
ทง้ั หมดอีก คือสังขารมันเส่อื ม มนั เป็นไปตามสภาพของมัน มนั จะเป็นของมนั อยู่
อยา่ งนน้ั อนั นเี้ ปน็ เรอ่ื งธรรมชาติ ฉะนน้ั ใหญ้ าตพิ น่ี อ้ งใหพ้ ากนั เหน็ ถา้ เหน็ แลว้ กจ็ ะ
ไมเ่ ปน็ อะไร อยา่ งงอู สรพษิ ตวั รา้ ยๆ มนั เลอื้ ยมา เราเหน็ เราเหน็ มนั กอ่ นกห็ นี มนั ไมไ่ ด้
396
กัดเราหรอก เพราะเราได้ระวังมัน ถา้ เราไม่เห็นมัน เดนิ ๆ ไปไมเ่ หน็ ก็ไปเหยียบมนั
เดย๋ี วมันก็กดั เลย
ถา้ มนั ทกุ ขแ์ ลว้ ไมร่ จู้ ะไปฟอ้ งใคร ถา้ ทกุ ขเ์ กดิ ขนึ้ จะไปแกต้ รงไหน คอื อยากแตว่ า่
ไม่ใหม้ ันทุกข์เฉยๆ เทา่ นัน้ อยากไมใ่ หม้ ันทุกข์ แต่ไม่รจู้ กั ทางแกไ้ ขมนั แลว้ กอ็ ย่ไู ป
อยไู่ ปจนถึงวนั แก่ วนั เจ็บ แลว้ ก็วนั ตาย
คนโบราณบางคนเขาวา่ เมอ่ื มนั เจบ็ มนั ไขจ้ วบลมหายใจจะขาด ใหค้ อ่ ยๆ เขา้ ไป
กระซบิ ใกลห้ คู นไขว้ า่ พทุ โธ พทุ โธ พทุ โธ มนั จะเอาอะไรพทุ โธนน่ั นะ่ คนทใ่ี กลจ้ ะนอน
ในกองไฟจะรจู้ กั พทุ โธอะไร ตัง้ แตย่ งั เปน็ หนุ่มเป็นสาวอายรุ ุน่ ๆ ท�ำไมไม่เรียนพุทโธ
ใหม้ นั รู้ หายใจติดบา้ งไมต่ ดิ บ้าง “แมๆ่ พทุ โธ พุทโธ” วา่ ให้มันเหนื่อยท�ำไม อยา่ ไป
ว่าเลย มนั หลายเร่อื ง เอาไดแ้ คน่ ้นั กส็ บายแล้ว
โยมชอบเอาแตต่ น้ กบั ปลายมัน ตรงกลางไม่เอาหรอก ชอบแต่อยา่ งน้นั บรวิ าร
พวกเราทงั้ หลายกช็ อบอยา่ งนนั้ ทง้ั ญาตโิ ยม ทงั้ พระทง้ั เณร ชอบแตท่ ำ� อยา่ งนนั้ ไมร่ จู้ กั
แกไ้ ขภายในจติ ของเจา้ ของ ไมร่ จู้ กั ทพ่ี งึ่ แลว้ กโ็ กรธงา่ ยและกอ็ ยากหลายดว้ ย ทำ� ไม คอื
คนที่ไม่มีท่พี ่งึ ทางใจ อยเู่ ปน็ ฆราวาส มอี ายุ ๒๐-๓๐-๔๐ ปี กำ� ลงั แรงดอี ยู่ พอ่ บา้ น
แมบ่ า้ นทงั้ หลายกพ็ อพดู กนั รเู้ รอ่ื งกนั หนอ่ ย นี่ ๕๐ ปขี นึ้ ไปแลว้ พดู กนั ไมร่ เู้ รอ่ื งกนั แลว้
เดย๋ี วกน็ งั่ หนั หลงั ใหก้ นั หรอก แมบ่ า้ นพดู ไป พอ่ บา้ นทนไมไ่ ด้ พอ่ บา้ นพดู ไปแมบ่ า้ นฟงั
ไมไ่ ด้ เลยแยกกนั หนั หลงั ใหก้ นั คนนนั้ พรอ้ มลกู ชายคนนี้ คนนพ้ี รอ้ มลกู หญงิ คนนนั้
เลยแตกกนั เลย
เรอื่ งนอี้ าตมาเลา่ ไปหรอก ไมเ่ คยมคี รอบครวั ทำ� ไมไมม่ คี รอบครวั คอื อา่ นคำ� วา่
“ครอบครัว” มนั ก็รูแ้ ล้ว ครอบครวั คอื อะไร ครอบมนั ก็คืออย่างนี้ ถ้าเราน่ังอยู่เฉยๆ
แลว้ เอาอะไรมาครอบลงน้ีจะเปน็ อย่างไร เรานัง่ อยไู่ ม่มอี ะไรมาครอบ มันก็พอทนได้
ถ้าเอาอะไรมาครอบลง ก็เรียกว่าครอบแล้ว มันเป็นอย่างไร ครอบก็เป็นอย่างน้ัน
มันมีวงจ�ำกัดแล้ว ผู้ชายก็อยู่ในวงจ�ำกัด ผู้หญิงก็อยู่ในวงจ�ำกัดแล้ว โอย...หนัก
อาตมาไปอา่ นแลว้ ครอบครวั โอย...หนกั ศพั ทต์ ายนคี่ ำ� น้ี ไมใ่ ชศ้ พั ทเ์ ลน่ ๆ ศพั ทท์ ว่ี า่
397
“ครอบ” น้ี ศพั ทท์ กุ ข์ ไปไมไ่ ด้ มนั มจี ำ� กดั แลว้ ตอ่ ไปอกี “ครวั ” กห็ มายถงึ การกอ่ กวน
แลว้ ทมิ่ แทงแลว้ โยมผหู้ ญงิ เคยเขา้ ครวั เคยโขลกพรกิ ควั่ พรกิ แหง้ ไหม ไอ จาม ทง้ั บา้ นเลย
ศพั ทค์ รอบครวั มันว่นุ ไม่นา่ อยู่หรอก อาตมาอาศัยสองศัพทน์ ่ีแหละจึงบวชไม่สึก
ครอบครวั นนี่ า่ กลวั ขงั ไว้ จะไปไหนกไ็ มไ่ ด้ ลำ� บากเรอ่ื งลกู บา้ ง เรอ่ื งเงนิ เรอื่ งทองบา้ ง
สารพดั อยา่ งอยใู่ นนน้ั ไมร่ จู้ ะไปทไี่ หน มนั ผกู ไวแ้ ลว้ ลกู ผหู้ ญงิ กม็ ี ลกู ผชู้ ายกม็ ี มนั วนุ่ วาย
เถียงกันอยูน่ ่นั แหละจนตาย ไม่ต้องไปไหนกนั ล่ะ เจบ็ ใจขนาดไหนก็ไมว่ า่ นำ้� ตามัน
ไหลออก ก็ไหลอยู่น่นั แหละ เออ น�ำ้ ตามนั ไม่หมดนะโยม ครอบครวั นีน่ ะ ถ้าไมม่ ี
ครอบครวั นำ้� ตามนั หมดเปน็ ถา้ มคี รอบครวั นำ�้ ตามนั หมดยาก หมดไมไ่ ด้ โยมเหน็ ไหม
มนั บบี ออกเหมอื นบบี ออ้ ย ตาแหง้ ๆ กบ็ บี ออกใหเ้ ปน็ นำ้� ไหลออกมา ไมร่ มู้ นั มาจากไหน
มนั เจบ็ ใจ แคน้ ใจ สารพดั อย่าง มนั ทุกข์ เลยรวมทุกขบ์ ีบออกมาเป็นน้�ำทกุ ข์
อนั นใ้ี หโ้ ยมทงั้ หลายเขา้ ใจ ถา้ ยงั ไมผ่ า่ น มนั จะผา่ นอยขู่ า้ งหนา้ บางคนอาจจะผา่ น
มาบา้ งแลว้ เลก็ ๆ นอ้ ยๆ บางคนกเ็ ตม็ ทแี่ ลว้ “จะอยหู่ รอื จะไปหนอ” โยมผหู้ ญงิ เคยมาหา
หลวงพอ่ “หลวงพอ่ แหม ถา้ ดฉิ นั ไมม่ บี ตุ ร ดฉิ นั จะไปแลว้ ” “เออ อยนู่ นั่ แหละ เรยี นให้
จบเสยี กอ่ น” เรยี นตรงนน้ั อยากจะไปกอ็ ยากจะไป ไมอ่ ยากจะอยู่ ถงึ ขนาดนนั้ กย็ งั หนี
ไมไ่ ด้
วดั ปา่ พง สรา้ งกฏุ เิ ลก็ ๆ ไวต้ งั้ ๗๐-๘๐ หลงั บางทจี ะมพี ระเณรมาอยู่ บรรจเุ ตม็
บางทกี ม็ เี หลอื ๒-๓ หลงั อาตมาถามวา่ “กฏุ เิ รายงั เหลอื วา่ งไหม” พวกชบี อก “มบี า้ ง
๒-๓ หลงั ” “เออ เกบ็ เอาไวเ้ ถอะ บางทพี อ่ บา้ นแมบ่ า้ นเขาทะเลาะกนั เอาไวใ้ หเ้ ขามานอน
สักหน่อย”
แนะ่ มาแลว้ โยมผหู้ ญงิ สะพายของมาแลว้ ถามวา่ “โยมมาจากไหน” “มากราบ
หลวงพอ่ ดฉิ นั เบอ่ื โลก” “โอย! อยา่ ว่าเลย อาตมากลวั เหลอื เกิน” พอผ้ชู ายมาบา้ ง
กเ็ บอ่ื อกี แลว้ นนั่ มาอยู่ ๒-๓ วนั กห็ ายเบอื่ ไปแลว้ โยมผหู้ ญงิ มากเ็ บอ่ื โกหกเจา้ ของ
โยมผชู้ ายมากเ็ บอ่ื โกหกเจา้ ของ ไปนงั่ อยกู่ ฏุ เิ ลก็ ๆ เงยี บๆ คดิ แลว้ “เมอ่ื ไหรห่ นอ แมบ่ า้ น
จะมาเรียกเรากลับ” “เมื่อไหร่หนอ พอ่ บ้านจะมาเรียกเรากลบั ”
398
แนะ่ ไม่รู้อะไร มนั เบ่ืออะไรกัน มันโกรธแลว้ มนั ก็เบอ่ื แลว้ กก็ ลับอกี เมื่ออยู่
ในบา้ นผดิ ทงั้ นน้ั ละ่ พอ่ บา้ นผดิ ทง้ั นน้ั แมบ่ า้ นผดิ ทง้ั นน้ั มานง่ั ภาวนาได้ ๓ วนั “เออ!
แมบ่ ้านเขาถูก เรามันผดิ ” “พ่อบา้ นเขาถกู เราซิผิด” แนะ่ มนั จะกลบั เปล่ยี นเอาเอง
ของมนั อยา่ งนน้ั กก็ ลบั ไปเลยทง้ั นนั้ แหละ นค้ี วามจรงิ มนั เปน็ อยา่ งนน้ั นะโลกนี้ อาตมา
จึงไม่วุน่ วายอะไรมนั มาก รตู้ น้ รปู้ ลายมันแลว้ ฉะนนั้ จึงมาบวชอยู่อย่างนี้
วันน้ขี อฝากใหเ้ ป็นการบา้ น เอาไปท�ำการบ้าน จะทำ� ไร่ ท�ำนา ทำ� สวน ให้เอาคำ�
หลวงพอ่ มาพจิ ารณาวา่ เราเกดิ มาทำ� ไม เอายอ่ ๆ วา่ เกดิ มาทำ� ไม มอี ะไรเอาไปไดไ้ หม
ถามเรือ่ ยๆ นะ ถ้าใครถามอยา่ งน้ีบ่อยๆ มีปัญญานะ ถา้ ใครไมถ่ ามเจา้ ของอย่างน้ี
โงท่ ง้ั นัน้ แหละ เข้าใจไหม
บางทีฟงั ธรรมวนั น้แี ล้วกลบั ไปถงึ บ้าน จะพบเยน็ นก้ี ็ไดไ้ ม่นานนะ มันเกิดข้ึน
ทกุ วัน เราฟังธรรมอยูม่ นั เงียบ บางทีมันรออยทู่ ีร่ ถ เมื่อเราข้ึนรถมันกข็ ้ึนรถไปด้วย
ถงึ บา้ น มนั กแ็ สดงอาการออกมา ออ้ หลวงพอ่ ทา่ นสอนไว้ จรงิ ของทา่ นละ่ มงั นี่ ตาไมด่ ี
ไม่เหน็ นะ
เอาล่ะวนั นเ้ี ทศน์มากก็เหนอื่ ย น่ังมามากก็เหนือ่ ยสังขารร่างกายน.้ี
399
๓๔
ทางพน้ ทกุ ข์
วนั นไี้ ดร้ บั อนญุ าตจากทา่ นอาจารยซ์ ง่ึ เปน็ เจา้ อาวาส ใหแ้ สดงธรรมแกพ่ ทุ ธบรษิ ทั
ท้งั หลายทมี่ าน่ังประชมุ อยู่ ณ ท่นี ี้ ดงั นน้ั ขอพทุ ธบรษิ ทั ทั้งหลายจงตั้งใจใหอ้ ยูใ่ น
ความสงบ เพราะวา่ การแสดงธรรมวันนมี้ คี วามจำ� เป็นเกยี่ วกบั ภาษา จะต้องต้ังใจฟงั
ลา่ มท่ีจะแปลไป มิฉะนั้นจะไมเ่ ขา้ ใจ
เม่ือได้มาพักอยู่ที่น่ี อาตมารู้สึกมีความสบายใจ เพราะว่าท้ังท่านอาจารย์ก็ดี
ทง้ั สานศุ ษิ ยก์ ด็ ี ทำ� ความพอใจ หนา้ ยมิ้ แยม้ แจม่ ใสสมกบั เปน็ ผไู้ ดป้ ระพฤตปิ ฏบิ ตั ธิ รรม
อันแทจ้ รงิ เมอ่ื ไดม้ าเหน็ สถานทซ่ี ง่ึ ทา่ นอยู่อาศัยกเ็ ลอื่ มใส แตบ่ า้ นหลงั ใหญน่ ี้ใหญ่
เหลือเกิน คดิ สงสารทา่ นเหมอื นกันในการบรู ณะ สรา้ งทอ่ี ยู่เพือ่ ปฏบิ ตั ิธรรมต่อไป
อาตมาเคยลำ� บากมาแลว้ เปน็ อาจารยม์ าหลายปี ตงั้ ตน้ สอนจรงิ ๆ จงั ๆ มาประมาณ
เกอื บ ๓๐ ปี ขณะนมี้ วี ดั สาขานอ้ ยใหญท่ ข่ี น้ึ ตอ่ วดั หนองปา่ พง ประมาณ ๕๐ แหง่ แลว้
แตก่ ร็ สู้ กึ วา่ มศี ษิ ยส์ อนยากสอนลำ� บากเหลอื เกนิ บางคนกร็ แู้ ลว้ ไมเ่ อาใจใส่ บางคนไมร่ ู้
กไ็ มเ่ อาใจใส่ เดย๋ี วนีก้ ็เลยคิดอะไรไม่คอ่ ยจะออก ไม่ทราบวา่ ท�ำไมจิตใจของมนษุ ย์
จงึ เปน็ อยา่ งนน้ั ถา้ ไมร่ กู้ ไ็ มด่ ี แตบ่ อกใหร้ แู้ ลว้ กย็ งั ไมร่ บั เอา จะทำ� อยา่ งไรอกี ตอ่ ไปกย็ งั
ไมร่ อู้ กี เหมอื นกนั เมอื่ ปฏบิ ตั ไิ ปกม็ แี ตเ่ รอ่ื งสงสยั ทงั้ นนั้ แหละ สงสยั อยเู่ รอ่ื ยๆ อยากจะไป
แตพ่ ระนพิ พาน แตไ่ มเ่ ดนิ ไปตามทาง อยากจะไปเฉยๆ เทา่ นนั้ มนั วนุ่ ใหน้ งั่ สมาธกิ ก็ ลวั
มแี ตค่ วามง่วงนอน ส่งิ ท่ีเราไม่สอนนน่ั แหละชอบปฏบิ ตั ิ ฉะนน้ั เม่ือมโี อกาสมาเย่ยี ม
บรรยายทีพ่ ทุ ธสมาคมธิเบต ประเทศองั กฤษ วันที่ ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๒๒
400
ทา่ นอาจารย์ จงึ เรียนถามท่านวา่ ลกู ศิษยข์ องทา่ นเป็นอย่างไร ทา่ นตอบว่าเหมอื นกัน
น่ีก็เป็นความยงุ่ ยากอนั หนึง่ เปน็ ปัญหาอนั หน่งึ ของครบู าอาจารยท์ จี่ ะช่วยลกู ศษิ ย์
ธรรมะทจี่ ะกลา่ วในวนั น้ี เปน็ ธรรมะทจ่ี ะแกป้ ญั หาในปจั จบุ นั ในเวลาทเ่ี ราเกดิ มา
ในชาตนิ ้ี ในวนั นี้ เดย๋ี วน้ี
พทุ ธบรษิ ทั บางกลมุ่ ผหู้ ญงิ กด็ ี ผชู้ ายกด็ ี เคยพดู วา่ ฉนั มธี รุ ะมากเกยี่ วแกก่ ารงาน
ไม่มีโอกาสท่ีจะท�ำความเพียร จะให้ฉันท�ำอย่างไร อาตมาตอบว่า โยมท�ำงานนั้น
โยมหายใจหรอื เปลา่ เขาตอบวา่ หายใจอยู่ ทำ� ไมโยมมโี อกาสหายใจเมอื่ โยมทำ� งานอยู่
เขากไ็ มพ่ ดู โยมมสี ตอิ ยเู่ ทา่ นน้ั แหละ กม็ เี วลามากเหลอื เกนิ ทจ่ี ะทำ� ความเพยี ร ทจี่ ะทำ�
กรรมฐาน เหมอื นกบั ลมหายใจเขา้ ออก เราทำ� งานอยกู่ ห็ ายใจอยู่ นอนอยกู่ ห็ ายใจอยู่
นง่ั กห็ ายใจอยู่ ทำ� ไมมนั มโี อกาสหายใจอยา่ งนนั้ ถา้ เรามคี วามรสู้ กึ ถงึ ความมชี วี ติ ของเรา
กับลมหายใจนน้ั มนั กต็ อ้ งมีเวลาอยู่ตลอดกาล
ใครเคยมีความทกุ ข์ไหม ใครเคยมคี วามสขุ ไหม คดิ ดูซิ เคยมไี หม นั่นแหละ
ทธ่ี รรมะเกดิ ทต่ี รงน้ี ทปี่ ฏบิ ตั ธิ รรมะกอ็ ยทู่ ต่ี รงน้ี ใครเปน็ สขุ ใจมนั เปน็ สขุ ใครเปน็ ทกุ ข์
ใจมนั เปน็ ทกุ ข์ มนั เกดิ ทไี่ หนมนั ดบั ทนี่ น่ั กายและใจ ๒ อยา่ งน้ี เรามเี อามาแลว้ ทกุ คน
ไม่ใช่ว่าไมม่ หี ลกั ปฏิบัติ หลักปฏบิ ัติมอี ยแู่ ลว้ มกี ายมใี จเทา่ นัน้ พอแล้ว ทกุ คนทน่ี งั่
รวมกันอยู่น้ี เคยมีความสุขไหม เคยมคี วามทุกขไ์ หม ท�ำไมเป็นอย่างน้นั มนั เปน็
เพราะอะไร นคี้ อื ปญั หาแลว้ ปญั หาทจี่ ะเกดิ ขน้ึ มาละ่ ถา้ เรารจู้ กั ทกุ ข์ รจู้ กั เหตขุ องทกุ ข์
รู้จกั ความดบั ทกุ ข์ รจู้ ักข้อปฏิบัติถึงความดับทุกข์ มันก็แกป้ ญั หาได้
น้คี ือทุกข์ ทุกขธ์ รรมดาอยา่ งหนึ่ง ทกุ ขท์ ่ีเหนอื ธรรมดาอย่างหนง่ึ ทุกข์ประจำ�
สังขารน้ี ยืนก็เป็นทุกข์ นั่งก็เป็นทุกข์ นอนก็เป็นทุกข์ อย่างนี้เป็นทุกข์ธรรมดา
ทกุ ขป์ ระจำ� สงั ขาร พระพทุ ธเจา้ ทา่ นกม็ เี วทนาอยา่ งน้ี มสี ขุ อยา่ งน้ี มที กุ ขอ์ ยา่ งน้ี แตท่ า่ น
กร็ จู้ กั วา่ อนั นเ้ี ปน็ ธรรมดา สขุ ทกุ ขธ์ รรมดาทง้ั หลายเหลา่ น้ี ทา่ นระงบั มนั ได้ เพราะทา่ น
รจู้ กั เรอ่ื งของมนั รจู้ กั ทกุ ขธ์ รรมดา มนั เปน็ ของมนั อยา่ งนน้ั ไมร่ นุ แรง ทา่ นใหร้ ะวงั ทกุ ข์
ทม่ี ันจรมา ทุกข์ทเ่ี หนือธรรมดา เปรียบประหน่งึ ว่าเราเปน็ ไข้ เอายาไปฉดี ฉดี เขา้ ไป
401
ในร่างกาย เขม็ ฉดี ยานนั้ มนั ทะลเุ ขา้ ไปในเนอ้ื หนงั เราร้สู กึ เจบ็ นดิ หนอ่ ยเปน็ ธรรมดา
เมอ่ื ถอนเขม็ ออกมาแลว้ ความเจบ็ กห็ าย นเี่ รยี กวา่ ทกุ ขธ์ รรมดา ไมเ่ ปน็ อะไร ทกุ คนจะ
ตอ้ งเปน็ อย่างน้ี
ทกุ ขท์ ไี่ มใ่ ชธ่ รรมดานนั้ คอื ทกุ ขท์ เี่ รยี กวา่ อปุ าทาน เขา้ ไปยดึ มน่ั ถอื มนั่ ไว้ เปรยี บ
ประหนงึ่ ว่าเอาเขม็ ฉีดยาไปอาบยาพิษแล้วกฉ็ ดี เข้าไป นไ่ี ม่ใชเ่ จ็บธรรมดาแลว้ ไม่ใช่
ทกุ ขธ์ รรมดาแลว้ เจบ็ จนตาย ทกุ ขจ์ นตาย นเี่ รยี กวา่ ทกุ ขเ์ กดิ จากอปุ าทานความเหน็ ผดิ
น่ีก็เป็นปญั หาอนั หนง่ึ
ไมร่ จู้ กั อนจิ จงั ความเปลย่ี นแปลงของสงั ขาร สงั ขารมนั เปน็ วฏั สงสาร สงั สาเร ทกุ ขงั
ทกุ ขใ์ นสงสารมนั เปลี่ยน เราไม่อยากใหม้ นั เปล่ียน เราคิดผดิ มันก็ทกุ ข์ คิดถกู มันก็
ไมท่ กุ ข์ คนเกดิ ขน้ึ มาแลว้ ไมเ่ หน็ สงั ขารอนั นนั้ เหน็ สงั ขารวา่ เปน็ ตวั เปน็ ตน เปน็ เราเปน็ เขา
ไมอ่ ยากใหส้ งั ขารเปลยี่ นแปลงไป พดู งา่ ยๆ กห็ มายความวา่ เราหายใจเขา้ ออก ออกไป
แล้วก็เข้ามา เข้ามาแล้วก็ออกไป มันเป็นของมันอยู่อย่างน้ัน เราจึงมีชีวิตอยู่ได้
ถา้ เราใหม้ นั ออกไป ไมใ่ หม้ นั เขา้ มา มนั กอ็ ยไู่ มไ่ ด้ มนั ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งเชน่ นนั้ เรอ่ื งของสงั ขาร
มนั เปน็ อยา่ งนแ้ี ตเ่ ราไมร่ จู้ กั เชน่ วา่ มสี ง่ิ ของแลว้ มนั หายไป ไมอ่ ยากใหม้ นั หาย คดิ วา่
มนั เปน็ เรา เปน็ ของเรา ไมเ่ หน็ ตามสงั ขารทม่ี นั หมนุ เวยี นอยตู่ ามธรรมชาตนิ น้ั มนั กเ็ ลย
เกิดทกุ ขข์ ึ้นมา
ไมเ่ ชอ่ื กล็ องดซู ิ หายใจออก หายใจเขา้ มนั สบายอยไู่ ด้ ถา้ หายใจออกแลว้ ไมเ่ ขา้
หรอื หายใจเขา้ แลว้ ไมอ่ อก จะอยไู่ ดไ้ หม สงั ขารมนั เปลยี่ นแปลงตามธรรมชาตขิ องมนั
อยู่อย่างน้นั เราเหน็ วา่ มนั เป็นอยอู่ ย่างนน้ั เห็นตามธรรมะ เห็นเรื่องอนจิ จัง ความ
เปลยี่ นแปลง เราอยดู่ ว้ ยอนจิ จงั อยดู่ ว้ ยความเปลย่ี นแปลงอยา่ งน้ี รวู้ า่ มนั เปน็ อยา่ งนนั้
แลว้ ก็ปล่อย เรยี กวา่ การปฏบิ ัติธรรม
ใหม้ ปี ญั ญารตู้ ามสงั ขารอยา่ งนนั้ ทกุ ขก์ ไ็ มเ่ กดิ ถา้ คดิ เชน่ นน้ั มนั กข็ ดั ตอ่ ความรสู้ กึ
ของเรา ขดั ตอ่ ความรสู้ กึ กข็ ดั ตอ่ ธรรมะความเปน็ จรงิ ของมนั เทา่ นน้ั ยกตวั อยา่ งเชน่ เรา
ปว่ ยเขา้ โรงพยาบาล คดิ ในใจไมอ่ ยากตาย อยากหายเทา่ นนั้ คดิ อยา่ งนน้ั ไมถ่ กู เปน็ ทกุ ข์
402
ตอ้ งคดิ วา่ หายกห็ าย ตายกต็ าย เพราะเราแตง่ ไมไ่ ด้ นเ่ี ปน็ สงั ขาร คดิ อยา่ งนถ้ี กู ตายกส็ บาย
หายกส็ บาย ตอ้ งไดอ้ ยา่ งหนงึ่ จนได้ เราคดิ วา่ จะตอ้ งหาย จะตอ้ งไมต่ าย อยา่ งนมี้ นั เรอ่ื ง
จิตของเราไม่รจู้ กั สังขาร
ฉะนน้ั เรากต็ อ้ งคดิ ใหม้ นั ถกู วา่ หายกเ็ อา ไมห่ ายกเ็ อา ตายกเ็ อา เปน็ กเ็ อา ถกู ทง้ั
สองอยา่ ง สบาย ไมต่ กใจ ไมร่ อ้ งไห้ ไมโ่ ศกเศรา้ เพราะมนั เปน็ อยา่ งนนั้ จรงิ ๆ อยา่ งนน้ั
พระพุทธเจ้าของเราท่านจึงมองเห็นชัด ธรรมะของท่านยังใหม่เอ่ียมอยู่เสมอ
ไมล่ า้ สมยั ไมเ่ ปลย่ี นแปลงทไ่ี หน ทกุ วนั นยี้ งั มคี วามจรงิ อยู่ ยงั ไมเ่ สอื่ ม ยงั เปน็ อยอู่ ยา่ งนน้ั
ไมไ่ ปทไี่ หน ถา้ ใครจะรบั พจิ ารณาอยา่ งนนั้ จะไดเ้ กดิ ความสงบ ความสบาย ทา่ นใหอ้ บุ าย
วา่ อันนีไ้ ม่ใชต่ วั เรา อันนไี้ มใ่ ชข่ องเรา แตเ่ ราฟงั ไม่ได้ ไม่อยากฟงั เพราะเราเขา้ ใจวา่
นเ่ี ปน็ ตวั เรา เปน็ ของเรา นแี่ หละเปน็ เหตใุ หท้ กุ ขเ์ กดิ ตรงนี้ ใหเ้ ราเขา้ ใจอยา่ งนี้
เมอื่ กลางวนั น้ี มโี ยมคนหนงึ่ มาถามปญั หาวา่ “เมอ่ื มนั มคี วามโกรธขนึ้ มา จะให้
ดฉิ นั ทำ� อยา่ งไร”
อาตมาบอกวา่ เมอ่ื มนั โกรธขนึ้ มา ใหเ้ อานาฬกิ ามาหมนุ ตงั้ ไว้ บอกนน่ั ได้ ๒ ชว่ั โมง
ใหโ้ กรธมนั หายนะ ลองดู ถา้ มนั เปน็ เรา บอกได้ ๒ ชว่ั โมง กห็ ายโกรธ แตอ่ นั นไ้ี มใ่ ชเ่ รา
๒ ชว่ั โมง มันกย็ ังไม่หาย บางที ๑ ชวั่ โมง มนั ก็หายแลว้ จะไปเอาโกรธมาเปน็ เรา
มนั กท็ กุ ขส์ ิ นถ่ี า้ เปน็ ตวั เรา มนั ตอ้ งไดต้ ามปรารถนาอยา่ งนน้ั ถา้ ไมไ่ ดต้ ามปรารถนากเ็ ปน็
เรื่องโกหก เราอยา่ ไปเช่อื มนั เลย มันจะดใี จกอ็ ยา่ ไปเช่ือ มันจะเสียใจก็อย่าไปเช่อื
มนั จะรกั อยา่ ไปเชอ่ื มนั มนั จะเกลยี ดกอ็ ยา่ ไปเชอื่ มนั มนั เรอ่ื งโกหกทงั้ นนั้ ใหค้ ำ� ตอบเขา
อยา่ งน้ี
ใครเคยโกรธไหม เมอ่ื โกรธขน้ึ มามนั เปน็ สขุ หรอื ทกุ ขไ์ หม ถา้ เปน็ ทกุ ข์ ทำ� ไมไม่
ทงิ้ มนั เอาไวท้ ำ� ไม นจ่ี ะเขา้ ใจวา่ เรารอู้ ยา่ งไรเลา่ จะเขา้ ใจวา่ เราฉลาดอยา่ งไรเลา่ ตง้ั แต่
เราเกดิ มาน้ี มนั โกรธเรากห่ี นมาแลว้ บางวนั มนั ทำ� ใหค้ รอบครวั เราทะเลาะกนั ได้ รอ้ งไห้
ท้ังคืนก็ได้ ขนาดนั้นก็ยังเกิดความโกรธอีก ยังเก็บมันเอาไว้ในใจอีก ทุกข์อีกอยู่
ตลอดเวลา ตลอดถึงบัดน้ี ต้ังแต่น้ีต่อไป ถ้าโยมทุกคนไม่เห็นทุกข์ มันก็จะทุกข์
403
เรอื่ ยๆ ไป ถา้ เหน็ ทกุ ขว์ นั นี้ เอามนั ทงิ้ เสยี เอามนั ทง้ิ ถา้ ไมท่ ง้ิ มนั มนั จะใหเ้ ราทกุ ขจ์ น
ตลอดวนั ตายไมไ่ ดห้ ยดุ วฏั สงสารกต็ อ้ งเปน็ อยา่ งนี้ ถา้ เรารจู้ กั ทกุ ขอ์ ยา่ งนี้ กแ็ กป้ ญั หาได้
เทา่ นนั้ ฉะนั้น พระพทุ ธเจ้าท่านวา่ ไมม่ อี ุบายอะไรทจ่ี ะดไี ปกว่าน้ี อบุ ายท่จี ะไม่มีทุกข์
กเ็ หน็ วา่ อนั นไ้ี มใ่ ชต่ วั อนั นไ้ี มใ่ ชข่ องตวั เทา่ นี้ อนั นเี้ ลศิ แลว้ อนั นป้ี ระเสรฐิ แลว้ แตเ่ รา
ไมค่ อ่ ยไดร้ บั ฟงั เมอ่ื ทกุ ขท์ กุ ทกี ร็ อ้ งไหท้ กุ ที ยงั ไมจ่ ำ� อกี นที่ ำ� ไมจงึ เปน็ อยา่ งนนั้ ทำ� ไม
ไม่ดูนานๆ ทา่ นอาจารยส์ อนให้ดู ใหภ้ าวนาพทุ โธให้เห็นชดั
ระวงั บางคนจะไมร่ วู้ า่ ธรรมะนะ นคี่ อื ธรรมะนอกคมั ภรี ์ คนเราไปอา่ นแตค่ มั ภรี ์
แลว้ ไมเ่ หน็ ธรรมะ วนั นอ้ี ธบิ ายธรรมะนอกคมั ภรี แ์ ตอ่ ยใู่ นขอบเขต บางคนฟงั แลว้ จะไม่
รเู้ รอ่ื ง จะไมเ่ ขา้ ใจในธรรมะ ถา้ เราไมเ่ ขา้ ใจในธรรมะ เราจะมคี วามทกุ ขต์ ลอดไป สงั ขาร
มันเกิดขนึ้ แลว้ ก็ดับไปเป็นธรรมดา เรือ่ งธรรมดาอย่างน้ี
ยกตวั อยา่ งใหฟ้ งั อกี สกั เรอ่ื งหนงึ่ คนสองคน เชน่ คนนก้ี บั คนนเ้ี ดนิ ไปดว้ ยกนั
เหน็ เปด็ ตวั หนง่ึ ไกต่ วั หนงึ่ คนหนง่ึ วา่ แหม ไกท่ ำ� ไมไมเ่ หมอื นเปด็ เปด็ ทำ� ไมไมเ่ หมอื นไก่
คดิ อยากจะใหไ้ กเ่ ปน็ เปด็ คดิ อยากจะใหเ้ ปด็ เปน็ ไก่ มนั กเ็ ปน็ ไปไมไ่ ด้ เมอื่ มนั เปน็ ไป
ไมไ่ ด้ โยมกค็ ดิ วา่ แหม อศั จรรยเ์ หลอื เกนิ ทำ� ไมไกไ่ มเ่ ปน็ เปด็ อยากจะใหเ้ ปด็ เปน็ ไก่
อยตู่ ลอดเวลา ในชวั่ ชวี ติ หนงึ่ ๆ มนั กไ็ มเ่ ปน็ ให้ เพราะเปด็ กเ็ ปน็ เปด็ ไกก่ เ็ ปน็ ไก่ ถา้ คนน้ี
คิดอยา่ งนไ้ี มห่ ยดุ ก็ตอ้ งทกุ ข์
คนทส่ี องเหน็ วา่ เปด็ กเ็ ปน็ เปด็ ไกก่ เ็ ปน็ ไกน่ นั่ แหละ แลว้ กเ็ ดนิ ผา่ นไป ปญั หาไมม่ ี
เหน็ ถกู แลว้ ทเี่ ปน็ เปด็ ใหเ้ ปน็ เปด็ ไป เปน็ ไกก่ ใ็ หเ้ ปน็ ไกไ่ ปเสยี คนทอ่ี ยากใหเ้ ปด็ เปน็ ไก่
อยากใหไ้ กเ่ ป็นเป็ดอยูน่ ั่นแหละกเ็ ป็นทกุ ขม์ าก อย่างน้ีกเ็ หมอื นกบั อนิจจัง เป็นของ
ไม่เที่ยง อยากจะให้มันเที่ยงมันก็ไม่เท่ียง เม่ือมันไม่เที่ยงเม่ือไรก็เสียใจเม่ือนั้น
ถ้าใครเหน็ วา่ อนจิ จงั เปน็ ของไมเ่ ท่ียงอยา่ งนั้น คนน้ันกส็ บายไม่มปี ัญหา คนอยากให้
มันเทยี่ งกม็ ปี ญั หา เป็นทกุ ข์เป็นรอ้ น บางทีนอนไม่หลับ อย่างนกี้ เ็ ปน็ ได้ น้เี รยี กว่า
ไม่ร้เู รือ่ งของอนิจจงั ตามความจรงิ เป็นธรรมะของพระพุทธเจ้า
เมอื่ อยากรู้ธรรมะ จะไปดทู ไ่ี หนได้ ดูอย่ทู ีก่ ายของเราน้ีแหละ ดูอยู่ทใ่ี จของเรา
นีแ้ หละ ไปดใู นตู้ไม่พบไมเ่ ห็น จะรธู้ รรมะอยา่ งแทจ้ ริงตอ้ งดใู นกายของเรานี้เรยี กวา่
404
“รปู ธรรม” รเู้ ขา้ ไปอกี ชนดิ หนงึ่ ไมม่ รี ปู มปี รากฏอยคู่ อื “นามธรรม” มี ๒ อยา่ งเทา่ นนั้
รปู ธรรมมองเหน็ ดว้ ยตาของเราทน่ี ง่ั อยนู่ ี่ แตน่ ามธรรมมองไมเ่ หน็ นามธรรมไมใ่ ชส่ งิ่ ที่
จะมองดดู ว้ ยตาเนอ้ื ได้ ตอ้ งมองดดู ว้ ยตาใน คอื ตาใจมองดใู นใจถงึ จะเหน็ นามธรรม
คนจะบรรลุธรรมะ จะได้เห็นธรรมะ ต้องรู้จักว่าธรรมะอยู่ตรงไหนเสียก่อน
ถ้าธรรมะอย่ทู ่ีกาย ก็ต้องมาดูทกี่ ายของเรา ดตู ง้ั แตน่ ี้ลงไป เอาอะไรมาตรวจดตู รงน้ี
เอานามธรรมคอื ตวั วญิ ญาณธาตดุ กู ายน้ี ไปดทู อ่ี นื่ ไมพ่ บ เพราะความสขุ ความทกุ ขเ์ กดิ
จากทน่ี ี่ หรอื ใครเหน็ ความสขุ เกดิ จากตน้ ไมม้ ไี หม เกดิ จากแมน่ ำ้� มไี หม เกดิ จากดนิ ฟา้
อากาศมีไหม ความสขุ ความทกุ ข์เปน็ ความรู้สกึ ทางกายทางใจของเรานีเ่ อง
ฉะนน้ั พระพทุ ธองคท์ า่ นใหร้ จู้ กั ธรรมะ ใหม้ าดธู รรมะทกี่ ายของเรานี้ คอื ธรรมะ
อยทู่ น่ี ่ี จงมาดทู น่ี ่ี อยา่ งทา่ นอาจารยท์ า่ นสอนน้ี ทา่ นใหม้ าดทู ต่ี วั ธรรมะ แตเ่ ราเขา้ ใจวา่
ตวั ธรรมะอยทู่ หี่ นงั สอื จงึ ไมเ่ จอ ถา้ ดหู นงั สอื กต็ อ้ งนอ้ มเขา้ มาในนอี้ กี จงึ จะรจู้ กั ธรรมะ
อยา่ งน้ีให้เขา้ ใจวา่ ธรรมะทีแ่ ทจ้ รงิ อยทู่ ่ีไหน อยู่ทีน่ ่ี อยู่ท่กี าย อยทู่ ี่ใจน้ี ให้เอาใจนี้
พจิ ารณากาย น้เี ปน็ หลกั การพจิ ารณา
ฉะนน้ั จงทำ� ปญั ญาใหเ้ กดิ ขนึ้ ในจติ ของเรา เมอ่ื ปญั ญาเกดิ ขนึ้ ในจติ ของเราแลว้
จะมองไปท่ไี หนจะมแี ต่ธรรมะท้ังน้ัน เห็นอนิจจงั ทุกขัง อนตั ตา ตลอดเวลา อนิจจัง
เปน็ ของไมเ่ ทยี่ ง ทกุ ขงั ถา้ ไปยดึ วา่ มนั เทยี่ งกเ็ ปน็ ทกุ ข์ เพราะอนั นน้ั ไมใ่ ชต่ ัวไมใ่ ชต่ น
อยู่แลว้ แต่เราไม่เหน็ กลับเห็นว่าเป็นตวั เป็นตนอยู่เสมอ เห็นว่าเปน็ ของของตนอยู่
ทกุ เวลา คอื เราไมเ่ หน็ สมมตุ ิ รจู้ กั สมมตุ กิ นั เสยี เถดิ เชน่ เราทกุ คนทน่ี งั่ ในทนี่ ม้ี ชี อื่ ทกุ คน
ช่ือเรานี้ เราต้ังใหม่หรือมันเกิดพร้อมกันกับเรา หรือมีช่ือติดตามมาตั้งแต่วันเกิด
เข้าใจไหม นีส้ มมุติ
สมมตุ มิ ปี ระโยชนไ์ หม มปี ระโยชน์ เชน่ สมมตุ วิ า่ ชอื่ นาย ก นาย ข นาย ค นาย ง
มนั กเ็ ปน็ คนดว้ ยกนั ทง้ั หมด ตอ้ งเอาชอื่ คนมาใสเ่ พอื่ ใหส้ ะดวกแกก่ ารพดู สะดวกแกก่ าร
งานเทา่ นน้ั แหละ เชน่ เราตอ้ งการใชน้ าย ก กเ็ รยี กนาย ก นาย ก กม็ า นาย ข นาย ค
นาย ง เฉยเสยี ไมต่ อ้ งมา สมมตุ มิ นั สะดวกเทา่ น้ี ถา้ ไมม่ สี มมตุ ิ เราจะเรยี กคนมาใชส้ กั
405
หนงึ่ คน ถา้ เรยี กวา่ คนๆ คนทง้ั หมดกจ็ ะลกุ ขนึ้ มา กใ็ ชไ้ มไ่ ด้ จะทำ� อยา่ งไร ฉะนน้ั สมมตุ ิ
จึงมีประโยชน์ คือสะดวกแก่การใชเ้ ทา่ นน้ั
เมอ่ื ตามดเู ขา้ ไปแลว้ ทจ่ี รงิ ไมม่ ใี ครทงั้ นนั้ มนั เปน็ วมิ ตุ ติ มดี นิ มนี ำ้� มไี ฟ มลี ม
เทา่ นนั้ แหละ ทเี่ ปน็ สกนธร์ า่ งกายของเราน้ี แตเ่ รามองไมค่ อ่ ยจะเหน็ เพราะมอี ปุ าทาน
อตั ตวาทปุ าทาน ๑ มนั ไมเ่ หน็ ถา้ เราเหน็ ชดั จะเหน็ วา่ ตวั ของคนๆ หนง่ึ ไมม่ อี ะไรมาก
สว่ นทมี่ นั แขน้ แขง็ กเ็ ปน็ ดนิ สว่ นทเ่ี หลวกเ็ ปน็ นำ้� สว่ นทร่ี อ้ นกเ็ ปน็ ไฟ สว่ นทพ่ี ดั ไปมา
กเ็ ป็นลม มีดิน มนี �ำ้ มไี ฟ มลี ม ผสมกันเขา้ ไปเปน็ ก้อน ก็เรียกว่ามนุษย์ เม่ือมัน
แยกกนั ออกไปอกี สว่ นดนิ กเ็ ปน็ ดนิ ไป สว่ นนำ้� กเ็ ปน็ นำ�้ ไป สว่ นไฟกเ็ ปน็ ไฟไป สว่ นลม
ก็เปน็ ลมไป เปน็ คนทไี่ หน คนไม่มเี ลย มันเป็นอยู่อย่างนน้ั
พระพทุ ธเจา้ จงึ สอนวา่ ไมม่ อี ะไรยง่ิ ไปกวา่ การทเี่ ราเขา้ ใจวา่ อนั นไี้ มใ่ ชต่ วั เราแต่
เปน็ ของสมมุติ อนั นัน้ ไมใ่ ช่ของของเรา แต่เปน็ ของสมมุติ ถา้ เราเขา้ ใจส่งิ ทง้ั หลาย
แจ่มแจง้ เป็นธรรมะแลว้ ก็จะสบายใจ ถา้ เรารู้ในปัจจุบนั อยา่ งนว้ี า่ มันไม่เท่ยี ง อนั น้ี
กไ็ มใ่ ชเ่ รา อนั นนั้ กไ็ มใ่ ชข่ องเรา ใหเ้ หน็ อยอู่ ยา่ งนี้ ถา้ อนั นว้ี บิ ตั เิ มอื่ ไรกส็ บายใจเหมอื นกนั
ถา้ อนั นน้ั จะวบิ ตั ไิ ปแยกกนั ไปเมอื่ ไร ใจกส็ บาย เพราะไมม่ ขี องใคร เปน็ แตด่ นิ นำ�้ ไฟ ลม
เท่านัน้ แตค่ นเราจะเหน็ ตามไดย้ าก แตถ่ ึงจะยากก็ไม่เหลอื วิสัยของมนุษย์
หากเราเหน็ เชน่ นน้ั ไดก้ ส็ บายใจ ใจจะไมค่ อ่ ยโกรธ ไมม่ โี ลภ ไมม่ โี กรธ ไมม่ หี ลง
จะมธี รรมะอยสู่ มำ�่ เสมอ ไมต่ อ้ งอจิ ฉาพยาบาทกนั เพราะตา่ งกเ็ ปน็ ดนิ เปน็ นำ้� เปน็ ไฟ
เป็นลม เหมือนกนั ไม่มีอะไรมากไปกวา่ นนั้
เมอ่ื ยอมรบั วา่ เปน็ จรงิ อยา่ งนน้ั กเ็ หน็ จรงิ ในธรรมะ เมอื่ เหน็ จรงิ ในธรรมะแลว้ กไ็ ม่
ตอ้ งเปลอื งครบู าอาจารย์ ไมต่ อ้ งสอนกนั ทกุ วนั หรอก เมอ่ื รแู้ ลว้ กจ็ ะทำ� ตามหนา้ ทเ่ี ทา่ นนั้
แตเ่ ดย๋ี วนท้ี เ่ี ราสอนยากสอนลำ� บาก คอื มนั ไมย่ อมรบั ยงั เถยี งครบู าอาจารยอ์ ยู่ ยงั เถยี ง
พระธรรมวนิ ยั อยู่ ถา้ อยใู่ กลค้ รบู าอาจารยก์ ท็ ำ� ดเี สยี หนอ่ ยหนงึ่ เมอื่ ลบั หลงั ครบู าอาจารย์
๑ อัตตวาทปุ าทาน ความยดึ มนั่ ถือม่นั ในอตั ตาตัวตน
406
กเ็ ปน็ ขโมยเสยี เปน็ เรอื่ งทสี่ อนยากอยา่ งน้ี โยมเมอื งไทยเปน็ อยา่ งนน้ั จงึ ตอ้ งเปลอื ง
ครูบาอาจารย์มาก
ระวงั นะ ระวงั ไมด่ ไี มเ่ หน็ ธรรมะนะ ตอ้ งระวงั ใหด้ ี ตอ้ งนำ� ไปพจิ ารณาใหเ้ กดิ ปญั ญา
ดอกไมน้ ้ีสวยไหม ดซู ิ เหน็ ส่ิงท่ไี มส่ วยในน้หี รือเปลา่ เหน็ สิง่ ท่ีไมส่ วยในสงิ่ ทส่ี วย
หรอื เปลา่ มนั จะสวยไปกวี่ นั ตอ่ ไปมนั จะเปน็ อยา่ งไร ทำ� ไมมนั เปลย่ี นแปลงไปอยา่ งนน้ั
อกี ๓-๔ วนั กใ็ หเ้ อาไปทง้ิ ใชไ่ หม เพราะหมดความสวย มนั ไมส่ วยเสยี แลว้ นคี่ อื คนตดิ
ความสวย ตดิ ความดี ถ้ามคี วามดี ก็ดี ดี ดี
พระพทุ ธองคข์ องเราทา่ นตรสั วา่ สวยกพ็ งึ วา่ สวยเฉยๆ อยา่ ไปตดิ มนั ถา้ มคี วาม
ดใี จ กอ็ ยา่ เพง่ิ ไปเชอ่ื มนั เลย ทว่ี า่ ดนี กี้ ไ็ มแ่ น่ สวยนก้ี ไ็ มแ่ น่ ไมแ่ นส่ กั อยา่ งหนงึ่ ไมม่ อี ะไร
จะแน่นอนในโลกนี้ นีค่ อื ความจริง ของทไ่ี มจ่ ริงคอื สวยไมจ่ ริง มนั จรงิ แตว่ ่ามนั จะ
เปลยี่ นแปลงของมันอย่อู ย่างนน้ั ตลอดเวลา
ถา้ เราเหน็ วา่ มนั สวยๆ อยา่ งน้ี เมอื่ หมดความสวยไป ใจเรากไ็ มส่ วย ถา้ มนั หมด
ความดแี ลว้ ใจเรากไ็ มด่ ดี ว้ ย เราเอาใจไปฝากกบั วตั ถตุ า่ งๆ อยา่ งน้ี หากวา่ มนั เสยี หายไป
เรากท็ กุ ข์ เพราะเราไปยดึ มน่ั ถอื มน่ั วา่ อนั นเ้ี ปน็ ของเรา พระพทุ ธเจา้ ทา่ นใหร้ จู้ กั วา่ มนั เปน็
ธรรมชาตขิ องมนั เทา่ นน้ั สวยเกดิ ขน้ึ มาอกี ไมก่ วี่ นั กห็ ายแลว้ อยา่ งนปี้ ญั ญากเ็ กดิ แลว้
ฉะนนั้ ทา่ นจงึ ใหเ้ หน็ อนจิ จงั เหน็ วา่ มนั สวยกว็ า่ ไมใ่ ช่ เหน็ วา่ ไมส่ วยกว็ า่ ไมใ่ ช่ เหน็ วา่ ดี
กไ็ มใ่ ช่ ใหเ้ หน็ ไวอ้ ยา่ งน้ี ดอู ยเู่ สมออยา่ งนจ้ี ะเหน็ ความจรงิ ในสง่ิ ทไ่ี มจ่ รงิ จะเหน็ ความไม่
เปลี่ยนแปลงในสงิ่ ท่ีมันเปลีย่ นแปลงอย่างน้ัน
วนั นอ้ี ธบิ ายใหร้ จู้ กั ทกุ ข์ สงิ่ ทใี่ หเ้ กดิ ทกุ ข์ สง่ิ ทดี่ บั ทกุ ข์ ขอ้ ปฏบิ ตั ใิ หถ้ งึ ความดบั ทกุ ข์
ส่อี ยา่ งนี้ รู้จักทุกข์ เมอ่ื ทุกข์แลว้ ก็ทง้ิ รู้จักเหตทุ จี่ ะใหท้ กุ ขเ์ กดิ แลว้ ก็ทิ้ง ปฏิบตั ใิ หถ้ ึง
ความดบั ทกุ ข์ กเ็ หน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา เปน็ ของไมแ่ นน่ อน ทกุ ขแ์ ลว้ กด็ บั มนั ดบั แลว้
จะไปอยทู่ ไ่ี หน เราปฏบิ ตั แิ ลว้ จะเอาอะไร ปฏบิ ตั นิ ป้ี ฏบิ ตั เิ พอื่ ละ ไมใ่ ชเ่ พอ่ื เอา อยา่ งโยมที่
ถามเมอื่ กลางวนั นว้ี า่ เปน็ ทกุ ข์ อาตมาถามวา่ โยมอยากเปน็ อะไร ตอบวา่ อยากตรสั รธู้ รรม
อยากตรสั รธู้ รรม มนั ไมไ่ ดต้ รสั รดู้ อก อยา่ ใหม้ นั อยากเลย อาตมาบอกไป จะรหู้ รอื ไม่
407
กต็ ามเถอะ เมอ่ื รจู้ กั ทกุ ขต์ ามความจรงิ มนั กท็ งิ้ ทกุ ข์ รจู้ กั เหตใุ หท้ กุ ขเ์ กดิ ทไ่ี หนเปน็ เหตุ
ใหท้ ุกขจ์ ะเกิดก็ไม่ท�ำมนั จะปฏิบตั มิ ันกป็ ฏบิ ตั ิใหด้ บั ทุกข์ ปฏบิ ตั ใิ ห้ถึงความดบั ทุกข์
อันนกี้ ไ็ ม่ใช่ตัวไมใ่ ชต่ น ไม่ใช่เราไมใ่ ชเ่ ขา เห็นเช่นน้ีทุกข์ก็ดบั เหมือนคนเดนิ ทางไป
เดนิ ไป ไปถงึ แลว้ กห็ ยุดอยู่ มันดบั น่นั ใกล้ตอ่ พระนิพพาน งา่ ยๆ เดนิ ไปก็เปน็ ทกุ ข์
ถอยกลับกเ็ ปน็ ทกุ ข์ หยดุ อยู่ก็เป็นทุกข์ เดนิ ไปก็ไมเ่ ดิน ถอยกลบั กไ็ มถ่ อย หยุดอยู่
กไ็ มห่ ยดุ มอี ะไรเหลอื ไหม ดบั รูปมนั ดบั นามมันก็ดบั นีเ้ รยี กว่าดบั ทุกข์ ฟงั ยาก
สักหน่อยนะ
ถา้ หากเราภาวนาพจิ ารณาเรอ่ื ยๆ มนั จะพน้ ขนึ้ มา แลว้ จะรจู้ กั มนั จะดบั ของมนั
อยา่ งนน้ั ทส่ี ดุ คำ� สอนพระพทุ ธเจา้ เปน็ อยา่ งนนั้ หมดละ่ ไมเ่ ปน็ อะไร ละหมด พระพทุ ธเจา้
สอนจบตรงน้ี ละหมด จบลงท่นี ี่
วนั นอ้ี ธบิ ายธรรมะใหญ้ าตโิ ยมและถวายทา่ นอาจารย์ ถา้ หากวา่ ผดิ พลาดประการใด
ขออภยั ดว้ ย แตอ่ ยา่ เพงิ่ เขา้ ใจวา่ มนั ผดิ มนั ถกู ฟงั ไวก้ อ่ น ใหร้ จู้ กั ผดิ รจู้ กั ถกู เหมอื นกบั เอา
ผลไมช้ นิดหนึ่งถวายท่านอาจารย์ และฝากญาตโิ ยมทกุ ๆ คน อาตมาบอกว่าผลไมน้ ้ี
มันหวานนะ กข็ อให้ฟังไวก้ อ่ น อย่าเพง่ิ เชื่อวา่ มันหวานล่ะ เพราะเมอ่ื ไมร่ จู้ กั รสผลไม้
ทมี่ นั เปรยี้ ว เอามอื จบั มนั กไ็ มร่ เู้ ปรยี้ ว ผลไมน้ มี้ นั หวาน ถวายใหจ้ บั ดู มนั กไ็ มร่ หู้ วาน
ฉะนนั้ ทเ่ี ทศนใ์ หฟ้ งั วนั นอี้ ยา่ เพง่ิ เชอ่ื ถา้ อยากจะรจู้ กั รสเปรยี้ วหวานของผลไม้ กต็ อ้ ง
เอามดี ไปเฉอื นแลว้ เคยี้ วดใู นปากนนั่ แหละ หากมนั เปรยี้ วกจ็ ะรสู้ กึ เปรยี้ ว หากมนั หวาน
กจ็ ะรสู้ กึ หวาน ทนี เี้ ชอ่ื ไดแ้ ลว้ เพราะเหตใุ ดจงึ เชอ่ื เพราะวา่ เปน็ ปจั จตั ตงั แลว้ มพี ยาน
ตวั เราจะเปน็ พยานของตวั เราแนน่ อนแลว้ ทนี ้ี ฉะนนั้ ผลไมท้ อี่ าตมาฝากใหว้ นั นอ้ี ยา่ เพง่ิ
เอาไปท้ิง เกบ็ ไว้ทานใหร้ รู้ สเปรย้ี วหวานเสียก่อน จนเป็น สกั ขีภูโต ตัวเราเปน็ พยาน
ของเราแล้วแน่นอน
พระพทุ ธเจา้ ไมม่ คี รไู มม่ อี าจารยน์ ะ อาชวี กไปถามทา่ นวา่ ใครเปน็ ครเู ปน็ อาจารย์
ของทา่ น พระพทุ ธองคต์ รสั ตอบวา่ เราไมม่ คี รู ไมม่ อี าจารย์ อาชวี กกส็ ะบดั หนา้ ไปเลย
คอื บอกความจรงิ เกินไป บอกความจรงิ กบั คนไมร่ ้จู กั ความจรงิ ไมเ่ ช่อื ไมร่ ู้จักฟัง
ไมร่ จู้ กั เอา ฉะนน้ั วนั นอ้ี าตมาถงึ บอกวา่ อยา่ เพงิ่ เชอ่ื อยา่ เพงิ่ ไมเ่ ชอื่ คนไปเชอื่ คนอนื่ เขา
408
ทา่ นวา่ คนโง่ เพราะไมม่ พี ยานในตวั ของเรา ดงั นน้ั ใหย้ ดึ พยานในตวั ของเราอยา่ งนน้ั
พระพทุ ธเจา้ จงึ ตรสั เลยวา่ พระพทุ ธองคไ์ มม่ คี รู ไมม่ อี าจารย์ อยา่ งนเ้ี ปน็ ความจรงิ แตเ่ รา
คดิ ให้ถกู นะ ถ้าคิดไม่ถูกแลว้ ไม่เคารพอาจารยน์ ะ ไมม่ คี รไู มม่ ีอาจารย์ อย่าไปว่านะ
ถา้ ครอู าจารยส์ อนถกู มาแลว้ เรารจู้ กั ปฏบิ ตั ิ เหน็ ถกู เหน็ ผดิ รขู้ น้ึ มาตามครบู าอาจารย์
วนั นพี้ วกเราทงั้ หลายมโี ชคดี อาตมามโี อกาสรจู้ กั ญาตโิ ยมทกุ ๆ คน และไดพ้ บกบั
ทา่ นอาจารย์ ไม่น่าจะมาเหน็ กันนะ เพราะอยูไ่ กลกันมาก วนั นีอ้ าตมาเหน็ ว่าจะต้องมี
เหตุปจั จยั อันหนึ่ง ซ่ึงพระพทุ ธองค์ตรัสวา่ อะไรทจ่ี ะเกดิ ขึน้ มา จะต้องมเี หตอุ ยา่ งนี้
อยา่ ลมื นะ จะตอ้ งมเี หตอุ นั หนงึ่ บางทสี มยั กอ่ นอดตี ชาติ อาตมาไดม้ าเปน็ พๆี่ นอ้ งๆ
ของญาตโิ ยมแถวๆ นกี้ เ็ ปน็ ได้ ถา้ พดู ถงึ เหตุ มนั เปน็ อยา่ งนนั้ คนอน่ื ไมไ่ ดม้ า แตอ่ าตมา
ไดม้ า ทำ� ไม หรือวา่ จะมาสร้างเหตเุ ดย๋ี วน้ีก็ได้ ฉะน้นั จึงฝากธรรมไว้ให้ญาติพ่ีนอ้ ง
ทงั้ หลาย คนแกก่ เ็ ปน็ พอ่ เปน็ แม่ คนมอี ายเุ สมอๆ กนั กเ็ ปน็ เพอื่ น คนอายนุ อ้ ยๆ กเ็ ปน็
ลกู หลาน ทุกๆ คน ขอฝากความอาลยั ไว้ ณ ท่นี ี้
ญาตโิ ยมทงั้ หลายจงเปน็ ผขู้ ยนั ขนั แขง็ หมน่ั ในขอ้ ประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ ไมม่ อี ะไรแลว้
จะยงิ่ กวา่ ธรรมะ ธรรมะนเี้ ปน็ เครอ่ื งทคี่ ำ�้ จนุ โลกเหลอื เกนิ ทกุ วนั นเี้ ราจะไมส่ บายกระสบั
กระสา่ ยกเ็ พราะไมม่ ธี รรมะ ถา้ เรามธี รรมะกจ็ ะสบาย อาตมากด็ ใี จทไี่ ดช้ ว่ ยทา่ นอาจารย์
และชว่ ยญาตโิ ยมดว้ ย จงึ ขอฝากความอาลยั ไว้ บางทพี รงุ่ นค้ี งไดจ้ ากไป ไปทไ่ี หนกย็ งั
ไมท่ ราบ อยา่ งนเ้ี ปน็ เรอ่ื งธรรมดา มาแลว้ กต็ อ้ งไป ไปแลว้ กต็ อ้ งมา มนั เปน็ เรอื่ งอยา่ งน้ี
ไมค่ วรดใี จและไมค่ วรเสยี ใจ สขุ แลว้ กท็ กุ ข์ ทกุ ขแ์ ลว้ กส็ ขุ ไดแ้ ลว้ กเ็ สยี ไป เสยี ไปแลว้
กไ็ ดม้ า เปน็ เรอ่ื งธรรมดา ญาตโิ ยมจงเขา้ อยใู่ นธรรมะ จะไมม่ คี วามเดอื ดรอ้ นทกุ ๆ คน
ทส่ี ดุ นี้ ขอใหญ้ าตโิ ยมทง้ั หลายเปน็ คนมโี ชคดี โชคอยา่ งใหญห่ ลวงคอื โชคดที ไี่ ดร้ จู้ กั
ธรรมะ นัน่ แหละเปน็ โชคดีทสี่ ดุ แล้ว
ในวาระสดุ ทา้ ย ญาตโิ ยมทกุ คนมคี วามสงสยั อะไรในใจ ใหถ้ ามปญั หาได้ มไี หมละ่
สมัยก่อนครั้งพุทธกาล เรื่องสาวกไม่ชอบพระพุทธเจ้าก็มี เพราะพระพุทธเจ้าบอก
ใหข้ ยนั ไมใ่ หป้ ระมาท สาวกทข่ี เ้ี กยี จ กลวั และเกลยี ด เมอื่ คราวทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ปรนิ พิ พาน
สาวกกลุ่มหนึ่งร้องไห้ว่า พระพุทธเจ้าของเราปรินิพพานแล้วจะไม่มีใครเป็นครูเป็น
409
อาจารย์สอนเรา สาวกกล่มุ น้ีกโ็ ง่ สาวกอีกกลุ่มหนึ่งยกมือสาธุ พระพทุ ธเจา้ ตายแลว้
เราสบาย ไมม่ ใี ครบงั คับเรา กลุ่มท่สี าม เมือ่ พระพทุ ธองคป์ รนิ พิ พานแล้วกส็ บายใจ
ปลอ่ ยสลดสังเวชในสังขาร น่ี มกี ลมุ่ หนึง่ กลุม่ สอง กลุ่มสาม เราจะเอากลมุ่ ไหนล่ะ
จะเอากลุ่มสาธุ หรอื จะเอากลุ่มไหน กลมุ่ หนึง่ เม่ือพระพุทธองคป์ รนิ พิ พานแล้วก็
รอ้ งไห้ น่ีคอื คนท่ไี ม่ถงึ ธรรมะ กลุ่มท่ีสองนน่ั เกลยี ด ไปทำ� อันน้กี ็ไม่ได้ ท�ำอนั น้ัน
กไ็ มไ่ ด้ ผดิ ทง้ั นน้ั กลวั ทา่ นจะดเุ อา กลวั ทา่ นจะวา่ เอา เมอ่ื ทา่ นปรนิ พิ พานแลว้ สบายใจ
ทกุ วนั นเ้ี ชน่ กนั บางทที า่ นอาจารยอ์ าจจะมลี กู ศษิ ยเ์ กลยี ดเหมอื นกนั ละ่ นะ เกลยี ดอยู่
ในใจ อดไว้ คนมกี เิ ลสกต็ อ้ งเปน็ ทกุ คน แมแ้ ตพ่ ระพทุ ธองคย์ งั มสี าวกรงั เกยี จ อาตมา
มลี กู ศษิ ยร์ งั เกยี จเหมอื นกนั ไปบอกใหเ้ ขาทงิ้ ความชว่ั เขาเสยี ดายความชวั่ เขากเ็ กลยี ดเรา
อยา่ งนก้ี ็มีเยอะ
ฉะน้ัน ปัญญาชนท้งั หลายใหพ้ ากนั ตงั้ อยใู่ นธรรมะให้แน่นหนา เอาละ่ .
410
๓๕
ตจุ โฉโปฏฐิละ
การบำ� รงุ พระพทุ ธศาสนานน้ั มสี องประการ หนง่ึ คอื อามสิ บชู า คอื ปจั จยั ๔ ไดแ้ ก่
จวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะ เภสชั นบ่ี ำ� รงุ พระพทุ ธศาสนาโดยการบำ� รงุ ผทู้ จี่ ะปฏบิ ตั ติ าม
พระพทุ ธศาสนาใหม้ คี วามเปน็ อยไู่ ด้ แลว้ ถา่ ยทอดออกมาถงึ การปฏบิ ตั ิ สว่ นการปฏบิ ตั ิ
กถ็ า่ ยทอดออกไปถงึ ขอ้ ปฏบิ ตั ติ ามความจรงิ ใหพ้ ระพทุ ธศาสนาเจรญิ ยงิ่ ขนึ้ เหมอื นกนั
กบั ต้นไม้ตน้ หนึ่ง มันมรี าก โคน ล�ำตน้ ใบ ใบทุกใบ ก่งิ ทกุ กิง่ ท้ังลำ� ตน้ อาศยั ราก
ดูดกินอาหารส่งข้ึนไปหลอ่ เลย้ี ง ตน้ ไมก้ อ็ าศัยรากเปน็ เคา้ มูลเอาอาหารไปหลอ่ เลี้ยง
เราน้ีกเ็ หมอื นกัน ทั้งกายทง้ั วาจาน้ี หรอื อายตนะ คือ ตา หู จมูก ล้ิน กาย นี่
เปรยี บเหมอื นกงิ่ กา้ น ลำ� ตน้ ใจเปรยี บเปน็ รากสำ� หรบั ดดู กนิ อาหาร แลว้ กแ็ บง่ ขนึ้ สลู่ ำ� ตน้
แบ่งไปหาก่ิงหาใบ ให้เป็นดอกออกผล จิตของเรานี้ ถ้ามันตงั้ อยใู่ นสภาพใด เช่นวา่
มนั ตงั้ อยใู่ นความถกู ตอ้ ง หรอื วา่ ตงั้ อยใู่ นความเหน็ ผดิ กแ็ สดงความเหน็ ผดิ ไปถงึ สดุ ขดี
ของมัน ความเห็นถกู ก็แสดงออกไปถงึ ทส่ี ุด คือทางกายและวาจาของเราเหมือนกัน
ฉะนัน้ การบำ� รุงพระพทุ ธศาสนาดว้ ยการปฏบิ ตั ิจึงสำ� คญั มาก โดยตรงเข้าไป
ไมม่ อี ะไร มแี ตข่ อ้ วตั รตรงไปตรงมา เชน่ เราสมาทานศลี ทกุ วนั พระทา่ นกบ็ อกสง่ิ ทผ่ี ดิ
ทกุ วนั พระใหพ้ ากนั สมาทาน แตถ่ า้ สมาทานเฉยๆ ไมไ่ ดภ้ าวนา ไมไ่ ดพ้ จิ ารณาตามเหตผุ ล
มันก็เป็นไปได้ยาก หาข้อประพฤติปฏิบัติไม่ได้ การบ�ำรุงพระพุทธศาสนานี้ก็บ�ำรุง
อย่างน้ัน คือ ปฏิบัตบิ ูชา คือการปฏบิ ัติให้มันเปน็ ศลี จริง ให้เปน็ สมาธิจริง ให้เปน็
411
ปญั ญาจรงิ มนั จงึ จะรเู้ รอ่ื ง ถา้ ไมร่ โู้ ดยการปฏบิ ตั ิ ไมร่ เู้ รอ่ื งพระพทุ ธศาสนา ถงึ จะเรยี น
จบพระไตรปิฎก ก็ยังไมร่ ู้จัก
ในสมยั กอ่ นครง้ั พทุ ธกาล มสี าวกองคห์ นงึ่ ชอ่ื วา่ ตจุ โฉโปฏฐลิ ะ ตจุ โฉโปฏฐลิ ะนี้
มปี ญั ญามาก แตกฉานในคมั ภรี ์ แตกฉานในพระไตรปฎิ ก มวี ดั สาขาตงั้ ๑๘ แหง่ เปน็ ครู
เปน็ อาจารย์ จนประชาชนศษิ ยานศุ ษิ ยท์ งั้ หลายนบั หนา้ ถอื ตาโดยทวั่ ถงึ ถา้ ใครไดย้ นิ ชอื่
วา่ ตจุ โฉโปฏฐลิ ะ กก็ ลวั เกรง ไมก่ ลา้ พดู ไมก่ ลา้ เถยี งเมอ่ื ทา่ นอธบิ ายธรรมะ กลวั อำ� นาจที่
ทา่ นไดเ้ รยี นมากจนแตกฉานในพระไตรปฎิ ก ฉะนนั้ ทา่ นตจุ โฉโปฏฐลิ ะจงึ เปน็ พระเถระ
ผูย้ ิ่งใหญ่ในคร้ังพุทธกาลเพราะการเรยี น
วันหนึ่ง ท่านไปกราบทูลถามพระพุทธเจ้า ขณะท่านก�ำลังกราบลงสาธุการ
พระพุทธองคต์ รัสวา่ “มาแลว้ หรือ พระใบลานเปลา่ ”
...ซงึ้ ในใจ แลว้ กเ็ ลยพดู กนั ไป พอทา่ นจบประโยคพอสมควรแลว้ จะลาพระพทุ ธองค์
กลบั วดั ... “กลบั อาวาสแลว้ หรอื พระใบลานเปลา่ ” พระพทุ ธองคต์ รสั แคค่ ำ� นนั้ ...มาก็
“มาแลว้ หรอื พระใบลานเปลา่ ” จะกลบั ก็ “กลบั แลว้ หรอื พระใบลานเปลา่ ” ไมไ่ ดห้ นา้
ไดห้ ลัง ทา่ นเทศน์อยเู่ ทา่ นั้น
ตุจโฉโปฏฐลิ ะเป็นอาจารย์ใหญ่ก็คิดในใจว่า “เอ...ท�ำไมพระพุทธองคจ์ งึ รบั ส่ัง
อยา่ งนนั้ เปน็ อะไรหนอ” ...คดิ ไปคดิ มา คดิ ตามการศกึ ษายอ้ นไปพจิ ารณาไปจนเหน็ วา่
“เออ... มนั จรงิ ทพ่ี ระองคว์ า่ พระใบลานเปลา่ ” คอื พระเรยี นเฉยๆ ไมไ่ ดป้ ฏบิ ตั ิ
เม่อื มาดูจิตใจของตนกเ็ หมอื นกนั กบั ฆราวาส ฆราวาสอยากไดอ้ ะไรกอ็ ยากได้
เหมอื นเขา ฆราวาสยนิ ดอี ยา่ งไร เรากย็ นิ ดอี ยา่ งเขา ความเปน็ สมณะไมม่ ี ไมม่ ธี รรมะ
อันซ้ึงบังเกิดขึ้นในจิตใจที่จะมาข่มจิตของตนให้สงบระงับด้วยการอบรมทั้งหลายได้
จึงเกิดความสนใจอยากจะออกปฏิบัติ
แต่ว่าการออกปฏิบตั นิ ้นั ไมม่ ีทางทีจ่ ะไป ไปหาอาจารย์นัน่ อาจารยน์ ่ี ลว้ นแต่
เปน็ ลกู ศษิ ยข์ องทา่ นทงั้ หมด เขากเ็ ลยไมร่ บั ธรรมดาคนเราเหน็ ครบู าอาจารยก์ เ็ คารพ
412
เกรงกลวั ไมก่ ลา้ พดู กเ็ ลยไมก่ ลา้ รบั ใหท้ า่ นมาปฏบิ ตั ดิ ว้ ย ไปสำ� นกั ผใู้ ดกต็ าม ไมก่ ลา้ รบั
ทา่ นมคี วามรมู้ าก มปี ญั ญามาก ใครๆ กไ็ มก่ ลา้ ตกั เตอื น ไมก่ ลา้ สอน ถงึ แมว้ า่ ทา่ นนง่ั
อย่ทู ีน่ ้ัน จะเทศนาวา่ กล่าวก็ยงั เกรงกลวั อ�ำนาจของท่าน
ทา่ นจงึ ไปหาสามเณรนอ้ ยซง่ึ เปน็ อรยิ บคุ คล ทา่ นตจุ โฉโปฏฐลิ ะกไ็ ปขอปฏบิ ตั กิ บั
เณรนอ้ ย เณรบอกวา่ “พระคณุ เจา้ จะมาปฏบิ ตั กิ บั ผม ถา้ ทำ� จรงิ กม็ าได้ แตถ่ า้ ทำ� ไมจ่ รงิ
มาไมไ่ ด”้ ตจุ โฉโปฏฐลิ ะจงึ มอบกายถวายชวี ติ สามเณรใหห้ ม่ ผา้ เมอ่ื หม่ ผา้ เรยี บรอ้ ย
แลว้ เผอญิ มีสระนำ้� อยู่ใกลๆ้ ทเ่ี ป็นเลน เณรกบ็ อกว่า “เอา้ ให้วง่ิ ลงไปในหนองนี่
วิ่งลงไป ถา้ ยังไมบ่ อกใหห้ ยดุ อย่าหยดุ นะ ถ้ายังไม่บอกให้ขึน้ อย่าขน้ึ นะ เอา้ ...วง่ิ ”
ตจุ โฉโปฏฐลิ ะห่มผา้ ดๆี แลว้ กว็ ิ่งลงไปในหนองตำ�่ ลงๆๆ เณรน้อยไมไ่ ด้บอกให้หยดุ
ทา่ นกล็ งไปจนตวั เปยี กหมด เปอ้ื นตมและขเี้ ลนหมด สามเณรจงึ บอก “เอาละ หยดุ ได”้
ทา่ นจงึ หยดุ สามเณรบอกวา่ “เอาละ ขน้ึ มา” ทา่ นจงึ ขนึ้ มา แสดงใหเ้ หน็ วา่ ทา่ นละทฏิ ฐิ
ของทา่ นแลว้ จงึ ยอมรบั ถา้ ไมย่ อมรบั จะไมย่ อมลงขตี้ มหรอกคนผใู้ หญข่ นาดนนั้ แตว่ า่
ทา่ นยอมไป สามเณรเห็นแล้วรู้อุปนิสัยแล้ววา่ ตจุ โฉโปฏฐิละเอาจรงิ
เมอื่ ทา่ นขน้ึ มาแลว้ สามเณรจงึ สอนให้ โดยใชว้ ธิ กี ำ� หนดอารมณ์ จบั อารมณ์ ใหร้ จู้ กั
จติ ของตน ใหร้ จู้ กั อารมณข์ องตน เณรกย็ กอบุ ายอนั หนง่ึ ขน้ึ มาวา่ ใหใ้ ชว้ ธิ ที บ่ี รุ ษุ ทงั้ หลาย
จะจับเหี้ย เห้ียตัวหนึ่งเข้าไปในโพรงจอมปลวกซึ่งมีรูอยู่หกรู ถ้าเหี้ยเข้าไปในที่น้ัน
จะทำ� อยา่ งไรเราจึงจะจบั มันได้ จะต้องปดิ ไว้สักหา้ รู เอาอะไรมาปิดมนั ไว้ให้เหลือแค่
รูเดยี วส�ำหรบั ใหเ้ ห้ยี ออก นอกนนั้ ปดิ ไวห้ มด แลว้ ให้น่งั จอ้ งมองอย่ทู ่รี ูน้ัน ครน้ั เหีย้
วงิ่ ออกกจ็ ับ อันน้ีฉันใด การกำ� หนดจิตกฉ็ ันนน้ั ตากป็ ิดไว้ หูก็ปิดไว้ จมกู กป็ ดิ ไว้
ลนิ้ กป็ ดิ ไว้ กายกป็ ดิ ไว้ เหลอื แตจ่ ติ อนั เดยี ว ตา หู จมกู ลนิ้ กาย ปดิ มนั ไว้ คอื สำ� รวม
สังวร ให้กำ� หนดจิตอย่างเดยี ว
การภาวนาก็เหมือนกันกับบุรุษจับเห้ีย อย่างเราจะก�ำหนดลมหายใจให้มีสติ
สตคิ อื ความระมดั ระวงั รอู้ ยวู่ า่ เดยี๋ วนเี้ ราทำ� อะไรอยู่ สมั ปชญั ญะคอื รตู้ วั วา่ เรากำ� ลงั ทำ�
อนั นน้ั อยู่ ผรู้ รู้ วู้ า่ มนั เปน็ อยา่ งนน้ั อยู่ ใหก้ ำ� หนดลมหายใจเขา้ ออกดว้ ยการมสี ตคิ วาม
ระลกึ ได้ สมั ปชัญญะความรูต้ วั
413
การทีว่ ่าระลึกได้ คอื ความร้สู ึกทเี่ กิดขน้ึ ในจิต ไมใ่ ชก่ ารท่ีเราไปศึกษาทไ่ี หนมา
ใหร้ จู้ ักแตค่ วามรูส้ กึ ท่ีเกิดขึน้ มา จิตมันอยเู่ ฉยๆ มนั ก็มคี วามรู้สึกขน้ึ มาอันนีแ้ หละ
เปน็ ความรู้สกึ
สตนิ ค้ี วบคกู่ นั กบั ความรสู้ กึ มสี ตอิ ยคู่ อื ความระลกึ ไดว้ า่ เราพดู อยู่ หรอื เราทำ� อยู่
หรือเราไปเดนิ อยู่ หรอื เราน่ังอยู่ จะไปจะมากร็ ู้ นนั่ เรยี กว่า สติระลกึ ได้
สมั ปชญั ญะคือความรตู้ วั วา่ บดั นเี้ ราก�ำลังเดินอยู่ เรานั่งอยู่ เรานอนอยู่ เรารับ
อารมณ์อะไรอยูเ่ ดี๋ยวน้ี สองอย่างน้ี ท้ังสติความระลกึ ได้ และสมั ปชัญญะความรู้ตัว
ในการทเี่ ราระลกึ ไดอ้ ยเู่ สมอนน้ั เรากจ็ ะสามารถรใู้ จของเราวา่ ในเวลานม้ี นั คดิ อยา่ งไร
เมอ่ื ถกู อารมณช์ นิดน้ันมา มันคิดอยา่ งไร อันน้ันเราจะร้จู กั
ผทู้ ร่ี บั รอู้ ารมณน์ นั้ คอื ตวั จติ อารมณค์ อื สภาวะทมี่ นั จรเขา้ มา เชน่ มเี สยี ง อยา่ งเสยี ง
เขาไสกบอยนู่ ี่ มนั เขา้ ทางหแู ลว้ จติ กร็ บั รวู้ า่ เสยี งกบนนั่ ผทู้ รี่ บั รอู้ ารมณ์ รบั รเู้ สยี งกบนนั้
เรียกวา่ จติ
จิตท่ีรับรู้นี่เป็นจิตท่ีหยาบๆ เป็นจิตท่ีปกติของจิต บางทีเรานั่งฟังเสียงกบอยู่
ร�ำคาญในความรู้สึกของผู้ท่ีรับรู้ เราจะต้องอบรมผู้ท่ีรับรู้น้ันให้มันรู้ตามเป็นจริงอีก
ทหี นง่ึ ทเ่ี รยี กวา่ พทุ โธ ถา้ หากวา่ เราไมร่ แู้ จง้ ตามเปน็ จรงิ เราอาจจะรำ� คาญในเสยี งคน
หรอื เสยี งรถ หรอื เสยี งกบ มแี ตจ่ ติ เฉยๆ รบั รวู้ า่ รำ� คาญ รตู้ ามสญั ญา ไมไ่ ดร้ ตู้ ามความ
เปน็ จริง
เราจะตอ้ งให้มนั รใู้ นญาณทัศนะ คืออำ� นาจของจติ ท่ีละเอยี ด ให้รู้วา่ เสียงกบ
ท่ดี ังอยนู่ น้ั ก็สกั แต่วา่ เสียงเฉยๆ ถา้ หากว่าไม่ยดึ ม่นั ถือมัน่ มนั ก็ไมน่ า่ ร�ำคาญอะไร
เสยี งก็ดงั ของมนั ไป เรากน็ ่งั รบั รู้ไป อันน้ันก็เรยี กว่ารถู้ ึงอารมณข์ นึ้ มา
นถ่ี า้ หากวา่ เราภาวนาพทุ โธ มคี วามรแู้ จง้ ในเสยี งกบ เสยี งกบนน้ั ไมไ่ ดม้ ากวนใคร
มนั กด็ งั อยตู่ ามสภาวะ เสยี งนไี้ มใ่ ชส่ ตั ว์ ไมใ่ ชบ่ คุ คล ไมใ่ ชต่ วั ตนเราเขา เรยี กวา่ เสยี ง
เท่านน้ั มนั ก็ทิง้ ไป วางไป
414
ถา้ รอู้ ยา่ งนี้ คอื จติ รโู้ ดยสภาวะทเี่ รยี กวา่ “พทุ โธ” คอื ความรแู้ จง้ ตลอดเบกิ บาน
รตู้ ามความเปน็ จรงิ เสยี งกป็ ลอ่ ยไปตามเรอื่ งของเสยี ง ไมไ่ ดร้ บกวนใคร นอกจากเรา
จะไปยดึ มน่ั วา่ “เออ...เรารำ� คาญ ไมอ่ ยากจะไดย้ นิ คนพดู อยา่ งนน้ั ไมอ่ ยากไดย้ นิ เสยี ง
อยา่ งนน้ั ” ก็เลยเกิดทกุ ข์ข้นึ มา น่ีเหตุให้ทุกขเ์ กดิ ข้นึ มา
เหตทุ ่ีมที กุ ข์ข้ึนมากเ็ พราะอะไร กเ็ พราะเราไม่รูจ้ ักเรื่องตามความจรงิ ยังไม่ได้
ภาวนาพทุ โธ ยงั ไม่เบิกบานยงั ไมต่ ่นื ยงั ไม่ร้จู กั มีแตเ่ ฉพาะจติ ล้วนๆ ท่ยี ังไมบ่ รสิ ทุ ธิ์
เปน็ จิตที่ใชก้ ารงานอะไรยงั ไม่ไดเ้ ต็มท่ี
ดังน้นั พระพทุ ธเจา้ จงึ ให้ฝึกหดั ฝกึ จติ นใ้ี หม้ ีกำ� ลงั การท�ำจิตใหม้ ีก�ำลังกับการ
ทำ� กายใหม้ กี ำ� ลงั มลี กั ษณะอนั เดยี วกนั แตม่ วี ธิ กี ารตา่ งกนั การฝกึ กำ� ลงั กายเรายอ่ ม
เคลอ่ื นไหวอวยั วะ มกี ารนวดกาย เหยยี ดกาย เชน่ วงิ่ ตอนเชา้ ตอนเยน็ เปน็ ตน้ นเ่ี รยี กวา่
ออกกำ� ลงั กาย กายนนั้ กจ็ ะมกี ำ� ลงั ขนึ้ มา จะคลอ่ งแคลว่ ขน้ึ มา เลอื ดลมจะมกี ำ� ลงั วงิ่ ไปมา
สะดวกตามเสน้ ประสาทตา่ งๆ ได้ กายจะมกี �ำลงั ดกี ว่าเม่อื ไมไ่ ด้ฝกึ
แตก่ ารฝกึ จติ ใหม้ กี ำ� ลงั ไมใ่ ชใ่ หม้ นั วงิ่ ใหม้ นั เคลอ่ื นไหวอยา่ งกบั การออกกำ� ลงั กาย
แตค่ อื ทำ� จติ ใหม้ นั หยดุ ทำ� จติ ใหพ้ กั ผอ่ น เชน่ เราทำ� สมาธยิ กอนั ใดอนั หนงึ่ ขน้ึ มา เชน่ วา่
อานาปานสติ ลมหายใจเขา้ ออกอนั นเี้ ปน็ รากฐานเปน็ เปา้ หมายในการเพง่ ในการพจิ ารณา
เรากก็ ำ� หนดลมหายใจ การกำ� หนดกค็ อื การรตู้ ามลมนนั่ เอง กำ� หนดลมเขา้ แลว้ กำ� หนด
ลมออก ก�ำหนดใหร้ ู้ระยะของลม ใหม้ ีความรู้อยู่ในลม ตามรู้ลมเข้าออกสบาย แลว้
พยายามปลอ่ ยสงิ่ ทง้ั หลายออก จติ ของเรากจ็ ะมกี ำ� ลงั เพราะวา่ มอี ารมณเ์ ดยี ว ถา้ หากวา่
เราปลอ่ ยใหจ้ ติ คดิ อยา่ งนนั้ อยา่ งนสี้ ารพดั มหี ลายอารมณ์ มนั ไมร่ วมเปน็ อารมณเ์ ดยี ว
จิตเรากจ็ ะหยุดไมไ่ ด้
ท่วี ่าจิตหยุดไดน้ ้ัน กค็ อื มนั หยุดในความรูส้ ึก ไมค่ ิดแลน่ ไปทั่ว เช่นวา่ เรามี
มดี เลม่ หนงึ่ ทเี่ ราลบั ไวด้ แี ลว้ แลว้ มวั แตฟ่ นั หนิ ฟนั อฐิ ฟนั หญา้ ไปทวั่ ถา้ เราฟนั ไมเ่ ลอื ก
อยา่ งนี้ มดี ของเราก็จะหมดความคม เราจึงต้องฟันแตส่ ่งิ ทจี่ ะเกิดประโยชน์ จิตน้กี ็
เหมอื นกนั ถา้ เราปลอ่ ยใหจ้ ติ แลน่ ไปในสงิ่ ทไ่ี มเ่ ปน็ สาระประโยชน์ กจ็ ะไมไ่ ดป้ ระโยชนอ์ ะไร
415
จติ นั้นจะไม่มกี �ำลัง ไม่ได้พกั ผอ่ น ถ้าจติ ไม่มกี ำ� ลัง ปญั ญามนั กไ็ มเ่ กดิ จติ ไมม่ กี ำ� ลัง
คอื จิตท่ีไมม่ ีสมาธเิ ลย
ถา้ จติ ไมไ่ ดห้ ยดุ จะเหน็ อารมณน์ น้ั ไมไ่ ดช้ ดั เจน ถา้ เรารจู้ กั วา่ จติ นเี้ ปน็ จติ อารมณ์
เปน็ อารมณ์ นค่ี อื หวั ขอ้ แรกทจี่ ะตง้ั พระพทุ ธศาสนาขนึ้ มาได้ นคี่ อื ตวั ศาสนา เราบำ� รงุ ให้
จติ นเี้ กดิ ขนึ้ เปน็ ลกั ษณะของการปฏบิ ตั ใิ หเ้ ปน็ สมถะ ใหเ้ ปน็ วปิ สั สนา รวมกนั เขา้ เปน็
สมถวปิ สั สนา เปน็ ขอ้ ปฏบิ ตั มิ าบำ� รงุ จติ ใจใหม้ ศี ลี มธี รรม ใหจ้ ติ ไดห้ ยดุ ใหจ้ ติ ไดเ้ กดิ
ปัญญา ใหร้ เู้ ทา่ ตามความเป็นจรงิ ของมนั
ถา้ พดู ตามความเปน็ จรงิ อยา่ งทวี่ า่ เราเกดิ มาเปน็ มนษุ ย์ กริ ยิ าทเ่ี ราอยู่ กริ ยิ าทเี่ รากนิ
กิริยาท่ีมันเป็นอยู่ทุกวันนี้ เราก็เหมือนกันกับเด็กน้อย เด็กน้อยมันไม่รู้เรื่องอะไร
ถา้ ผใู้ หญม่ ามองดกู ิรยิ าของเด็ก การเล่นการกระโดดน้ันมันไม่ได้เกิดประโยชน์อะไร
จติ เราทไ่ี มไ่ ดฝ้ กึ กเ็ หมอื นกนั เปน็ จติ ทไ่ี มม่ กี ำ� ลงั จะพดู กไ็ มม่ สี ติ การกระทำ� กไ็ มม่ ปี ญั ญา
เสอื่ มไมร่ จู้ กั วา่ มนั เสอ่ื ม เสยี กไ็ มร่ จู้ กั วา่ มนั เสยี ไมร่ เู้ รอื่ ง เลน่ ไปตามประสาเดก็ จติ เรา
ทไ่ี ม่ร้จู ักจะเปน็ อย่างนัน้
ฉะนน้ั จงึ ควรฝกึ จติ ของเรา พระพทุ ธเจา้ ตรสั วา่ ฝกึ จติ อนั นอี้ บรมจติ อนั นใ้ี หม้ าก
ถงึ แมว้ ่าเราบ�ำรุงพระพทุ ธศาสนาดว้ ยปัจจัย ๔ ปัจจัยลาภทัง้ หลายกจ็ ริง กเ็ ปน็ เพยี ง
สงิ่ ทผี่ วิ เผนิ เปน็ แตเ่ ศษเปลอื กๆ เปน็ แตก่ ระพี้ การบำ� รงุ พระพทุ ธศาสนาทแี่ ทจ้ รงิ นนั้
กค็ อื การปฏบิ ตั นิ เี่ อง ไมม่ อี นั อนื่ ไกลอะไร ทเี่ ราฝกึ อยนู่ ี่ ฝกึ กาย ฝกึ วาจา ฝกึ จติ ของเรา
นี้เรยี กวา่ ข้อประพฤติปฏบิ ตั ิ แล้วมันจะถา่ ยทอดไปหลายๆ แห่ง ถ้าหากว่าคนเรามี
ความซอื่ สตั ย์ มคี วามสจุ รติ มศี ลี ธรรม การประพฤตปิ ฏบิ ตั ใิ นกาลอนาคตมนั กเ็ จรญิ
ทง้ั นน้ั แหละ ไมม่ เี รอ่ื งอจิ ฉา ไมม่ เี รอื่ งพยาบาท ศาสนากส็ อนใหเ้ ปน็ อยา่ งนน้ั ใหเ้ ขา้ ใจ
อยา่ งนน้ั เหมอื นกบั พวกเราทงั้ หลายสมาทานศลี กนั นเี่ อง ไมใ่ ชโ่ ดยลกั ษณะทที่ ำ� ตาม
ประเพณรี ับศีลเฉยๆ ส่ิงทท่ี ่านแนะนำ� ส่งั สอนนั้น มันเป็นเรอ่ื งจรงิ ถึงพดู เรากพ็ ูดได้
ถงึ เรยี นเรากเ็ รยี นได้ ถงึ วา่ เรากว็ า่ ได้ ยงั เหลือแต่การปฏบิ ตั เิ ท่านนั้ เราจงึ ยงั ไมร่ เู้ รอื่ ง
ถา้ หากว่าการปฏิบัตคิ อื ปฏิบัติบูชาน้ไี มเ่ กดิ ขึ้นเมอ่ื ไร มนั ก็จะท�ำใหเ้ ราไม่เขา้ ถงึ
พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ตลอดชวี ติ หลายๆ ชีวิตกไ็ ด้ หรือจะพูดง่ายๆ ว่า
416
จะไมร่ เู้ รอ่ื งหลกั พระพทุ ธศาสนานเี้ ลยกไ็ ด้ คลา้ ยกบั ผลไมช้ นดิ หนงึ่ ทเ่ี ขาเลา่ วา่ มนั หวาน
หรอื เปรย้ี วหรอื มนั เมอ่ื ไมไ่ ดก้ นิ จะยงั ไมเ่ กดิ ประโยชนโ์ ดยสมบรู ณ์ ถงึ แมว้ า่ มนั จะเปน็
พนั ธท์ุ ด่ี กี ต็ ามเถอะ เราไมร่ เู้ รอ่ื งถา้ เราไมร่ จู้ กั ผลไมต้ ามความเปน็ จรงิ เรอ่ื งพระพทุ ธ-
ศาสนานก้ี เ็ หมอื นกนั ถา้ เราขาดจากการภาวนา เราจะไมร่ เู้ รอ่ื งทาน ไมร่ เู้ รอ่ื งศลี ไมร่ เู้ รอ่ื ง
ภาวนา
ฉะนน้ั การปฏบิ ตั นิ จ้ี งึ เปน็ กญุ แจ กญุ แจภาวนา แมก่ ญุ แจนนั้ จะเปน็ อะไรกช็ า่ ง
มนั เถอะ เราถอื ลกู กญุ แจมนั ไวใ้ นมอื เรา ถงึ มนั จะปดิ แนน่ เทา่ ไรกช็ า่ ง ถา้ เราเอาลกู กญุ แจ
ไปเปดิ เมอ่ื ไร กส็ ำ� เรจ็ ประโยชนเ์ มอ่ื นนั้ ถา้ หากวา่ กญุ แจไมม่ ลี กู กไ็ มม่ ปี ระโยชนอ์ ะไร
ของอยภู่ ายในลงั เรากเ็ อาไมไ่ ด้ อนั นเี้ หมอื นกนั ฉนั นนั้ ฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ใหเ้ รยี นรู้
สิ่งทงั้ หลายเหล่านี้
ความรมู้ อี ยสู่ องอยา่ ง คนทร่ี จู้ กั ธรรมะนนั้ ทา่ นไมไ่ ดเ้ อาความจำ� มาพดู แตท่ า่ นเอา
ความจรงิ มาพดู คนทางโลกกเ็ อาความจำ� มาพดู กนั และกพ็ ดู ในแงท่ วี่ า่ ยกหชู หู างขนึ้ ไป
เช่นว่าเราพรากกันมานานแล้ว ไปอยู่ต่างประเทศกันหรืออยู่ต่างจังหวัดกันมานาน
อกี วนั หนงึ่ ขนึ้ รถกบ็ งั เอญิ พบกนั เขา้ “แหม ผมดใี จเหลอื เกนิ ผมนกึ วา่ จะไปเยยี่ มคณุ อยู่
เรว็ ๆ น”ี้ อนั นไี้ มใ่ ชค่ วามเปน็ จรงิ ไมเ่ คยนกึ เลย แตไ่ ปปรงุ ขน้ึ ในเดย๋ี วนนั้ คอื พดู ดว้ ย
ความดใี จในปจั จบุ นั กเ็ ปน็ เรอื่ งโกหกขนึ้ มา โกหกอยา่ งนน้ั แหละแตไ่ มร่ ตู้ วั ความจรงิ
ไมไ่ ดค้ ดิ วา่ จะไปเยย่ี ม ไมเ่ คยไดค้ ดิ สกั ที มนั มคี วามรสู้ กึ เกดิ ขน้ึ ในเวลานนั้ จงึ พดู ขน้ึ
ในเวลานน้ั นโี่ กหกโดยไมร่ ตู้ วั เองอยา่ งนก้ี ม็ ี นเี่ ปน็ กเิ ลสชนดิ หนง่ึ คอื ไมไ่ ดเ้ ปน็ ความจรงิ
ในคำ� ทเ่ี ราพดู ในเวลานน้ั แตม่ นั ปรงุ แตง่ ขน้ึ ใหท้ ำ� ได้ นเี่ ปน็ เรอ่ื งโกหกอยา่ งละเอยี ด และ
คนเราชอบพดู กันอยา่ งนน้ั ชอบว่าอยา่ งนัน้
ฉะน้ัน เรื่องจิตใจนี้ พระตุจโฉโปฏฐิละก็ท�ำตามท่ีสามเณรว่า... หายใจเข้า
หายใจออก พจิ ารณา มีสติ มีสมั ปชัญญะ มคี วามรรู้ อบคอบอยู่ จึงเหน็ ความโกหก
ของมัน โกหกเรื่องจิตใจของตวั เอง เหน็ กิเลสทัง้ หลายเมื่อมันออกมา เหมือนกับเหี้ย
ออกมาจากโพรง พอโผลข่ ้นึ มากเ็ ห็นทนั ที จบเรือ่ งมันเลย เดี๋ยวมนั กเ็ กดิ ปรุงขึน้ มา
เดย๋ี วมนั กเ็ กดิ แตง่ ขน้ึ มา เกดิ ปรงุ โดยวธิ นี นั้ เกดิ แตง่ โดยวธิ อี นั น้ี ความคดิ ของเรานนั้
417
เปน็ สงั ขตธรรม คอื ปจั จยั มนั ปรงุ ไดแ้ ตง่ ได้ ไมไ่ ดเ้ ปน็ อสงั ขตธรรม คอื สงิ่ ทป่ี จั จยั ปรงุ
ไม่ไดแ้ ตง่ ไม่ได้ จิตทอี่ บรมดแี ลว้ มคี วามรู้สึกดแี ลว้ อารมณ์มันปรุงไม่ได้แตง่ ไมไ่ ด้
ไม่ไดเ้ ช่ือใคร ตรัสรู้ตามความเปน็ จรงิ เรยี กวา่ รตู้ ามอริยสจั คือรตู้ ามความเป็นจรงิ
อารมณม์ นั จะบดิ พลว้ิ วา่ อนั นนั้ ดี อนั นนั้ งาม อนั นนั้ อยา่ งไรกต็ าม ถา้ หากวา่ มพี ทุ โธในใจ
กโ็ กหกไมไ่ ด้ คอื รจู้ ติ ตามเปน็ จรงิ ของมนั แลว้ อารมณจ์ ะปรงุ แตง่ ไมไ่ ด้ เหน็ อารมณ์
ก็เหน็ วา่ มนั เปน็ ของไมเ่ ท่ียง อารมณน์ มี้ นั เป็นทกุ ข์ ผไู้ ปยึดอารมณ์น้นั ก็จะเปน็ ทุกข์
เพราะอารมณน์ ั้นมันไมเ่ ทีย่ งอยู่แล้ว
เพราะฉะนน้ั จะไปอยใู่ นทศิ ไหนกต็ าม ผรู้ เู้ ปน็ อยา่ งนน้ั ตจุ โฉโปฏฐลิ ะ กม็ ารอู้ ยา่ งนนั้
ดอู ารมณท์ ม่ี นั เกดิ ขนึ้ กบั จติ ดเู รอื่ งจติ มนั เปน็ ไป โกหกหลายอยา่ ง ทา่ นกร็ เู้ รอื่ งของมนั
จบั ตวั ของมันได้วา่ “เออ... อนั น้ีตวั โกหก มันเป็นตวั ส�ำคัญนะ อนั นมี้ นั พาให้เราดใี จ
จนเกดิ พอดี พาใหเ้ ราเสยี ใจจนเกนิ พอดี ใหเ้ ราวนเวยี นอยใู่ นวฏั สงสารนี้ ทงั้ สขุ ทง้ั ทกุ ข์
ทั้งดที ้ังชวั่ ตลอดเวลาก็เพราะตวั นี้เอง” ตุจโฉโปฏฐลิ ะร้เู รือ่ งของมันแล้ว ทา่ นก็จบั ตวั
มันได้ เหมือนกันกบั บรุ ุษจบั ตัวเหยี้ ได้ คอื จับตัวการมนั ได้
เรานก่ี เ็ หมอื นกนั มจี ติ ตวั เดยี วนแี่ หละเปน็ สง่ิ ทส่ี ำ� คญั ฉะนน้ั ทา่ นจงึ ใหอ้ บรมจติ
จติ กเ็ รยี กวา่ จติ จะเอาอะไรมาอบรมมนั อกี ละ่ จติ น้ี ถา้ เรามสี ตมิ สี มั ปชญั ญะอยเู่ สมอๆ
แลว้ เราก็รู้จกั จิต ผ้รู ู้อนั น้นั คือรูเ้ หนือกวา่ จิตขนึ้ ไปอีก คอื ผู้รสู้ ภาวะของจติ นั้น จติ นี้
ก็เป็นจิต ผู้ที่รวู้ า่ จติ นส้ี กั แตว่ ่าจิต นัน่ แหละเรยี กว่าผ้รู ู้ ผู้ร้เู หนอื กว่าจติ ของเราไปอีก
จึงไดต้ ามรกั ษาจิตของตน จงึ สอนจิตของตนให้ร้วู า่ อันนผ้ี ดิ อันนถี้ ูกได้
ในทส่ี ดุ พดู ตามธรรมชาตแิ ลว้ มนั กส็ ดุ แตจ่ ติ เทา่ นนั้ มนษุ ยเ์ รามนั สดุ แตจ่ ติ ทม่ี นั
เพยี งแตแ่ ตง่ ไปแตง่ มา ถา้ มนั แตง่ ไปแตง่ มา และไมม่ สี งิ่ ทรี่ ยู้ งิ่ ไปกวา่ นนั้ อกี จติ ของเรา
กเ็ ปน็ หมนั ฉะนน้ั อาศยั จติ อนั นเ้ี ปน็ ผรู้ บั ฟงั ทา่ นจงึ เรยี กวา่ ภาวนาพทุ โธ คอื ความรแู้ จง้
รเู้ บกิ บานตลอด รู้ถึงทส่ี ดุ รู้เหนือกวา่ จติ ของเราอีก รูเ้ รือ่ งของจิตทุกอยา่ ง
ฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ใหอ้ บรมคอื การภาวนา เอาพทุ โธนนั้ ไปบรกิ รรมใหม้ นั รจู้ ติ
ให้มนั รู้เหนอื กวา่ จติ ให้เหน็ แตจ่ ิตน้ี จะคดิ ดกี ต็ ามคิดชั่วกต็ าม จนกว่าผู้ร้นู น้ั วา่ จิตนี้
418
สกั แตว่ า่ จติ เทา่ นน้ั ไมใ่ ชบ่ คุ คลตวั ตนเราเขา นเี้ รยี กวา่ “จติ ตานปุ สั สนา” ถา้ เหน็ อยา่ งน้ี
แลว้ จติ เปน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา จติ อนั นน้ั ยงั ไมเ่ ปน็ ของเราอกี ยงั โกหกเราไดอ้ กี
สรปุ ความไดว้ า่ จติ กเ็ ปน็ ผรู้ บั รอู้ ารมณ์ อารมณก์ เ็ ปน็ อารมณ์ จติ นกี้ เ็ รยี กวา่ จติ ผรู้ ู้
ทง้ั จติ ทง้ั อารมณน์ นั้ มนั เหนอื กวา่ จติ เหนอื กวา่ อารมณไ์ ปอกี มนั เปน็ ของมนั อยา่ งนนั้
แลว้ มันกม็ สี ิ่งท่ีมนั ซับซอ้ นอยูเ่ สมอ ทา่ นเรียกวา่ สติ
สตนิ ีก้ ็มที ุกคน แมวมันกม็ ี เวลาท่ีมันตะครุบหนูกนิ สนุ ัขมันก็มีสตเิ วลามันจะ
เหา่ คนกดั คน อนั นนั้ กเ็ รยี กวา่ สตเิ หมอื นกนั แตไ่ มใ่ ชส่ ตโิ ดยธรรมะ คนทกุ คนกม็ สี ติ
เหมอื นกัน
กเ็ หมอื นกนั กบั กาย ใหเ้ ราพจิ ารณากายของเรา “จะพจิ ารณาอะไรกายนี่ ใครจะ
ไมเ่ หน็ มนั เกสากเ็ หน็ โลมากเ็ หน็ นขากเ็ หน็ ผม ขน เลบ็ ฟนั หนงั เหน็ หมดแลว้ จะให้
มนั รอู้ ะไรอกี ” แนะ่ มนั กเ็ ปน็ อยา่ งนค้ี นเรา เหน็ อยแู่ ตว่ า่ ไมเ่ หน็ ถงึ ทส่ี ดุ ของความเหน็
ไมเ่ หน็ โดยพทุ โธ ผรู้ แู้ ลว้ ตน่ื แลว้ เหน็ ตามธรรมชาติ คอื เหน็ กายเปน็ กาย เหน็ กายเฉยๆ
กย็ งั ไมพ่ อ ถา้ เหน็ กายเฉยๆ มนั เสยี หาย ใหเ้ หน็ กายในกายเขา้ ไปอกี ทหี นงึ่ มนั จงึ จะ
ชัดเจนเข้าไป
ถา้ เหน็ แตก่ ายสว่ นเดยี ว มนั กห็ ลงกาย กย็ งั รกั สวยรกั งาม ไมเ่ หน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั
อนตั ตา จงึ เปน็ กามฉนั ทะ ยงั ตดิ อยใู่ นรปู ในเสยี ง ในกลน่ิ ในรส ในโผฏฐพั พะ ผเู้ หน็
กายกอ้ นนค้ี อื ตาเนอ้ื ธรรมดา เหน็ แตร่ กั คนนนั้ เกลยี ดคนน้ี อนั นน้ั สวย อนั นนั้ ไมส่ วย
พระพทุ ธเจา้ สอนวา่ อนั นนั้ ยงั ไมพ่ อ ตอ้ งรดู้ ว้ ยตาของจติ อกี ทหี นงึ่ ใหเ้ หน็ กายใน
กาย ถา้ เหน็ กายในกาย มองเขา้ ไปในกายมนั มอี ะไรบา้ ง ออ้ มนั ไมน่ า่ ดเู ลยนะ ของวนั น้ี
กม็ ี ของแตเ่ มอื่ วานนก้ี ม็ อี ยใู่ นนนั้ ไมร่ วู้ า่ อะไรเปน็ อะไร อยา่ งนมี้ นั จะเหน็ แจง้ เหนอื ขนึ้
ไปอีก พจิ ารณาให้เห็นดว้ ยตาจิต ด้วยปัญญาจกั ษุ เหน็ ดว้ ยปญั ญา
ความเหน็ มนั ตา่ งกนั อยา่ งนนั้ บางคนถา้ สอนใหพ้ จิ ารณาเกสา โลมา นขา ทนั ตา ตโจ
กไ็ มร่ จู้ ะพจิ ารณาอะไร ผม ขน เลบ็ ฟนั หนงั กเ็ หน็ อยแู่ ลว้ แตม่ นั ไมเ่ หน็ นะ เหน็ ดว้ ย
419
ตาเท่านนั้ ตาผบี ้านมี่ นั ดแู ตส่ งิ่ ท่นี า่ ดู สง่ิ ใดไมน่ ่าดู ก็ไมไ่ ดด้ ูสงิ่ เหล่านัน้ มนั เลือก
อยา่ งนนั้ นะ คำ� วา่ เหน็ กายในกาย คอื เหน็ ใหม้ นั แจง้ กวา่ นนั้ ดงั นน้ั ใหพ้ จิ ารณากายแลว้
พจิ ารณาเหน็ กายในกาย มันกเ็ หน็ ชดั เข้าไปอกี มันละเอียดกวา่ กนั เทา่ นนั้
ตวั นเ้ี ปน็ ตวั พจิ ารณาถอนความยดึ มนั่ ในขนั ธ์ ๕ ได้ ถา้ ถอนความยดึ มนั่ ถอื มนั่
มันก็เหมือนกันกับถอนทุกข์ออกด้วย ก็เพราะสิ่งทั้งหลายนั้นเป็นเหตุให้ทุกข์เกิด
ถา้ ทกุ ขเ์ กดิ มนั จะเกดิ ในทน่ี ี่ คอื อปุ าทานขนั ธ์ ๕ ไมใ่ ชว่ า่ ขนั ธ์ ๕ เปน็ ทกุ ขน์ ะ ตวั อปุ าทาน
ขนั ธ์ ๕ ยดึ มน่ั ขนั ธ์ ๕ วา่ เปน็ เรานนั่ แหละเปน็ ทกุ ข์ ถา้ เราเหน็ เชน่ นนั้ ตามความจรงิ คอื
การภาวนา มนั กจ็ ะคลายออกเหมอื นเกลยี ว เหมอื นนอ็ ต หมนุ ทางซา้ ยเรอ่ื ยๆ มนั กถ็ อน
ออกมาเรอื่ ยๆ มนั ไมแ่ นน่ มนั ไมห่ นา มนั ไมต่ งึ ไมเ่ หมอื นเราหมนุ เขา้ ทางขวา มนั ถอย
มนั วาง มนั ละ ไมต่ งึ ในความดี ในความชว่ั ในลาภ ในยศ ในสรรเสรญิ สขุ ทกุ ข์ นนิ ทา
ประการใด
ถา้ เราไมร่ จู้ กั สงิ่ ทง้ั หลายเหลา่ นี้ มนั กห็ มนุ เขา้ ไปเรอ่ื ยๆ หนั เขา้ ไปบบี ตวั เองเรอ่ื ยๆ
กเ็ ปน็ ทกุ ขห์ มดทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ ง ถา้ เรารเู้ รอื่ งเหลา่ นี้ มนั กเ็ หมอื นกบั คลายเกลยี วออกมา
ในทางธรรมะทา่ นเรยี กวา่ เกดิ นพิ พทิ า คอื ความเบอ่ื หนา่ ย เบอ่ื หนา่ ยแลว้ กค็ ลายความ
กำ� หนดั รกั ใคร่ ความยดึ มนั่ ถอื มนั่ ถา้ หากวา่ เราคลายความยดึ มนั่ ถอื มน่ั มนั แลว้ มนั ก็
สบายล่ะ
ยกตวั อยา่ งเชน่ ศรี ษะของเรา ในเมอื งไทยเรา หวั นเ้ี ปน็ สงิ่ ทส่ี ำ� คญั แทๆ้ แตะมนั
ไมไ่ ด้ จะไปจบั หวั กนั กลางทาง กต็ กี นั เลย คอื มนั ยงั ไมย่ อม ถา้ ยอมเหมอื นนายพล นายพนั
ทง้ั หลายทม่ี าหาอาตมาใหเ้ ปา่ ศรี ษะกไ็ มเ่ ปน็ ไร จบั ศรี ษะไดส้ บาย เขากลบั มกี ำ� ลงั ใจอกี
ดว้ ยซำ�้ แตว่ า่ เขายอมเสยี สละคราวหนง่ึ ถา้ เจอกนั ตามทาง ไปจบั ศรี ษะอยา่ งนน้ั ตกี นั เลย
นมี่ นั เกดิ ทกุ ขต์ รงตวั น้ี มนั ยดึ มนั่ ถอื มน่ั ตวั น้ี อาตมาเคยไปในประเทศตา่ งๆ เขาจบั หวั
กนั เลย ผหู้ ญงิ กต็ าม ผชู้ ายกต็ าม จบั หวั กนั เลย มนั กจ็ รงิ ของเขานะนี่ ถา้ ไมย่ ดึ มนั่ มาก
มนั กผ็ าสกุ จรงิ ๆ ถา้ มาในเมอื งไทยน้ี จะจบั หวั เขานกี่ ไ็ มเ่ ปน็ ไร เราไมไ่ ดถ้ อื มนั ถา้ จบั หวั
กถ็ อื กนั จรงิ ๆ วา่ เปน็ สง่ิ ทสี่ ำ� คญั ทส่ี ดุ นคี่ อื ความยดึ ความหมายมนั่ ทจ่ี รงิ ทกุ ๆ สว่ นใน
รา่ งกายนมี้ นั กเ็ ทา่ ๆ กนั แตส่ ว่ นทเี่ รายดึ แทๆ้ น่ี คนเรากผ็ กู พนั ไวซ้ งึ่ ความยดึ มนั่ ถอื มน่ั
420
อนั นนั้ แหละเปน็ เหตุ ทน่ี นั้ เปน็ เหตใุ หท้ กุ ขเ์ กดิ ฉะนน้ั เราดบั เหตเุ สยี ไมใ่ หม้ นั มี
รากฐาน อยา่ ใหม้ นั มพี น้ื ฐานทท่ี กุ ขจ์ ะเกดิ เชน่ วา่ เราพจิ ารณารา่ งกายของเรา มนั กเ็ สมอ
กนั ทงั้ นนั้ ทางลา่ งกบั ทางหวั มนั กพ็ อปานกนั ขา้ งๆ กบั ทางหวั มนั กพ็ อปานกนั มนั กพ็ อ
ปานเกา่ อยู่ ถ้าเราคดิ ใหด้ ีๆ เขามาตบหวั เรา มนั ก็พอปานเกา่ อยู่ไมเ่ ปน็ ไร นี่คอื ผู้ที่
ละเหตไุ ด้ มนั มเี รอื่ งเทา่ นแี้ หละมนษุ ยเ์ รานี้ มคี วามยดึ มนั่ รปู เดยี วเทา่ น้ี อาศยั รปู เดยี ว
เท่านก้ี ็ฆ่ากันเลย มนั กเ็ รอื่ งเท่าน้เี อง ไม่มีเร่ืองมาก พดู ถึงส่วนบุคคลกเ็ ป็นเรือ่ งเท่านี้
เรอื่ งครอบครวั กเ็ รอ่ื งเทา่ นนั้ เรอื่ งประเทศชาตกิ ไ็ มม่ อี ะไร มเี ทา่ นี้ ไมม่ ใี ครไดเ้ ลย รบกนั
ฆา่ กัน เลยไมม่ ใี ครได้อะไรสกั คน ไม่รูเ้ ป็นอะไร ฆ่ากนั เฉยๆ
มอี ำ� นาจ มลี าภ มยี ศ มสี รรเสรญิ มสี ขุ มที กุ ข์ มนั เปน็ โลกธรรม ธรรมทค่ี รอบงำ�
สตั วโ์ ลกอยู่ สัตวโ์ ลกจงึ เปน็ ไปตามโลกธรรม มีนินทาหนงึ่ มสี ขุ หนึ่ง มที ุกขห์ นึง่
ท่านเรียกว่า “โลกธรรม” ธรรมเหล่านี้เป็นธรรมทีช่ ่ัว เปน็ ธรรมทีน่ �ำความทุกขม์ าให้
ถา้ ไมภ่ าวนา ถา้ ไมพ่ จิ ารณารเู้ ทา่ มนั กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ฆา่ กนั กไ็ ด้ ทำ� อะไรกนั กไ็ ด้ เรอ่ื งลาภ
เรอื่ งยศเรอ่ื งอำ� นาจน่ี เพราะอะไร เพราะถา้ ไมไ่ ดภ้ าวนา ไมไ่ ดพ้ จิ ารณา มนั ไมส่ มำ่� เสมอกนั
เดยี๋ วเขาตง้ั เปน็ นนั่ เปน็ นขี่ นึ้ มา เปน็ ผใู้ หญบ่ า้ น เปน็ กำ� นนั ขน้ึ เปน็ นนั่ เปน็ น่ี เปน็ ขน้ึ เลย
แตก่ อ่ นเคยมผี เู้ ฒา่ เลา่ เรอื่ งเปน็ ผใู้ หญบ่ า้ นชวั่ ใหฟ้ งั พอเขาใหย้ ศเปน็ ผใู้ หญบ่ า้ น ตง้ั เปน็
ผใู้ หญบ่ า้ นขนึ้ มา กห็ ลงอำ� นาจตน เพอื่ นเกา่ กเ็ ลน่ ดว้ ยไมไ่ ดเ้ หมอื นเกา่ ละ มาแลว้ กว็ า่
“อย่ามาใกล้กนั นะ มันไม่เหมอื นเกา่ แล้วนะ”
มีลาภก็ดี มียศกด็ ี มีสรรเสรญิ ก็ดี มีสุข มีทุกขก์ ด็ ี พระพุทธองค์กใ็ ห้รู้มันเสยี
ใหม้ นั พอปานเกา่ เทา่ นนั้ แหละ เอาไวเ้ พอ่ื ใชใ้ นการงาน แลว้ กว็ างไวพ้ อปานเกา่ เปน็ คน
ผเู้ ดยี วกบั ผเู้ กา่ ถา้ ไมร่ เู้ ทา่ ลาภ ยศ สรรเสรญิ นนิ ทา กฆ็ า่ กนั เลย หลงอำ� นาจของตน
หลงลกู หลาน หลงหมดทกุ คน ถา้ รจู้ กั ดแี ลว้ กเ็ หน็ วา่ เปน็ พวกเดยี วกนั เถอะ เรอื่ งนเี้ ปน็
เรอ่ื งสมมตุ แิ ทๆ้ แตม่ นั เปน็ กเิ ลสมาก ทา่ นเรยี กวา่ โลกธรรม สตั วโ์ ลกยอ่ มเปน็ ไปตาม
ธรรมน้ี
มคี ำ� สอนของพระพทุ ธเจา้ วา่ เรอื่ งทง้ั หลายเหลา่ น้ี มนั เกดิ ขน้ึ มาทหี ลงั เมอื่ เกดิ มา
แรกๆ กม็ แี ตร่ ปู กบั นามเกดิ ขนึ้ เฉยๆ ครนั้ เอานาย “ก” เขา้ มาใส่ นเี่ ปน็ ไปดว้ ยสมมตุ ิ
421
ตอ่ มากม็ เี รอื่ งนายพลนายพนั ขนึ้ มา ถา้ ไมร่ เู้ รอ่ื งสงิ่ ทง้ั หลายเหลา่ น้ี กถ็ อื วา่ เปน็ ของจรงิ
กเ็ ลยแบกไว้ แบกลาภไว้ แบกยศไว้ แบกชอ่ื แบกเสยี งไว้ มอี ำ� นาจชนี้ กใหเ้ ปน็ นก ชห้ี นู
ใหเ้ ปน็ หนู หมดทกุ อยา่ งกไ็ ด้ เกดิ อำ� นาจขนึ้ มา เอาคนนนั้ ไปฆา่ เสยี เอาคนนไ้ี ปตดิ คกุ เสยี
อยา่ งนนั้ แหละ จงึ มอี ำ� นาจขนึ้ มาเพราะเกยี รติ คำ� ทว่ี า่ เกยี รตนิ นั้ ตรงนนั้ แหละมนั เปน็
อปุ าทาน พอมเี กยี รตขิ น้ึ มาเปน็ ตน้ กส็ งั่ เลย ผดิ ๆ ขดั ๆ กท็ ำ� ไปดว้ ยอำ� นาจของตน ทำ� ไป
ตามอารมณข์ องตน กเ็ ลยไปตามความผิดอันนน้ั เร่ือย มนั จงึ ขาดจากธรรมะ
นเ่ี รอื่ งขอ้ ปฏบิ ตั ิ ถา้ รแู้ ลว้ กไ็ มท่ ำ� อยา่ งนนั้ ความดคี วามชวั่ มนั มแี ตไ่ หนแตไ่ รมา
ลาภยศกม็ ขี นึ้ มา กใ็ หม้ นั มแี ตเ่ ฉพาะลาภนน้ั เฉพาะยศนนั้ อยา่ ใหม้ นั มมี าถงึ เรา เอามา
ใชเ้ ฉยๆ ตามการงาน แลว้ กแ็ ลว้ ไป เรากพ็ อปานเกา่ ถา้ เราไดภ้ าวนาเรอื่ งสงิ่ เหลา่ นแ้ี ลว้
ถึงมันจะได้อะไรข้ึนมาก็ดีก็ไม่มีหลง สบายอยู่เหมือนเก่า มีลักษณะคล้ายคลึงกัน
ท้ังหมด ไม่มีอะไร เรอ่ื งนพี้ ระพทุ ธเจา้ ใหพ้ ิจารณาอย่างน้ีจึงจะรเู้ รือ่ งมันตามเป็นจริง
ถา้ เราไดอ้ ะไรขน้ึ มาไมม่ อี ะไรจะปรงุ ไดแ้ ตง่ ได้ เขาตง้ั ใหเ้ ปน็ กำ� นนั เปน็ แตไ่ มเ่ ปน็ เขาจะ
ให้เป็นผู้ใหญ่บ้าน ก็เป็นอยู่แต่ไม่เป็น เขาให้เป็นอันน้ันอันนี้ ก็เป็นอยู่แต่ไม่เป็น
เบือ้ งปลายเราจะเปน็ อะไร มนั กต็ ายเหมือนเกา่ เท่าน้ันแหละ
เขาจะให้เปน็ กำ� นัน เปน็ ผ้ใู หญบ่ า้ น มันกย็ งั เหมือนเก่า จะวา่ อย่างไร ถ้าเราคดิ
อยา่ งนน้ั แลว้ มนั กด็ ี แนน่ หนาดี มนั กพ็ อปานเกา่ เทา่ นน้ั แหละ นเ่ี รยี กวา่ คนไมห่ ลง จะเอา
อะไรมาให้ มันกย็ ังเป็นอยา่ งน้ันแหละ มันสกั แต่ว่าสงั ขาร ไมม่ อี ะไรจะมาปรุงจะมา
แต่งจิตใจอันน้ีไดอ้ กี ไมม่ อี ะไรจะมาย้อมมนั ได้อีก เคร่ืองยอ้ มใจให้เกดิ ราคะ โทสะ
โมหะ ไมม่ ี อนั นแี้ หละเปน็ ผทู้ บี่ ำ� รงุ พระพทุ ธศาสนา ใหผ้ ทู้ ถี่ กู บำ� รงุ กด็ ี ผทู้ ตี่ งั้ ใจบำ� รงุ กด็ ี
ให้คิดในแงน่ ้ใี หม้ าก ให้มีศีลธรรมเกิดข้นึ ในจติ ใจของตน
นส่ี รปุ ไดว้ า่ การบำ� รงุ พระพทุ ธศาสนานี่ แนน่ อนตอ้ งบำ� รงุ อยา่ งน้ี บำ� รงุ ใหอ้ าหาร
ใหก้ ารขบการฉนั ใหท้ ่อี ยอู่ าศยั ใหย้ าบำ� บดั โรค ก็ถูกเหมอื นกัน แต่มนั ถูกแตก่ ระพี้
ของมนั ฉะนนั้ ทายกทายกิ าทง้ั หลายทไ่ี ดม้ าฟงั เทศนฟ์ งั ธรรมบำ� เพญ็ กศุ ลนนั้ อยา่ ลมื
อนั นี้ ไมม้ ันก็มีเปลือก มกี ระพ้ี มแี กน่ สิง่ ท้ัง ๓ น้ีอาศัยซงึ่ กนั และกัน จะมแี กน่ ได้
ก็เพราะเปลอื ก จะมเี ปลือกไดก้ ็เพราะกระพี้ จะมกี ระพ้ีไดก้ ็เพราะแก่น มันรวมกนั
422
เหมอื นกบั ศลี สมาธิ ปญั ญา ศลี คอื การตงั้ กายวาจาใหเ้ รยี บรอ้ ย สมาธกิ ค็ อื การตงั้ ใจมนั่
ปัญญาคือการรอบร้ใู นกองสังขารทงั้ หลายใหเ้ รียนกันอยา่ งน้ี ใหป้ ฏบิ ตั ิอยา่ งน้ี เปน็
ปฏิบตั ิบชู า จึงจะเป็นผ้ทู ีบ่ �ำรุงพระพุทธศาสนาทลี่ ึกซ้ึง
ถา้ หากวา่ เราไมไ่ ดเ้ อาสงิ่ ทงั้ หลายนม้ี าปฏบิ ตั ทิ ใี่ จ ทม่ี ลี าภมากกห็ ลง มยี ศกห็ ลง
จะมีอะไรก็หลงหมดทุกอย่าง มันเป็นเรอ่ื งอย่างน้ัน ถา้ หากวา่ เราบ�ำรุงแต่สิ่งท้งั หลาย
ภายนอก เรอื่ งทะเลาะขดั แยง้ กนั ไมม่ หี ยดุ เรอ่ื งผนู้ น้ั กอ่ กรรมกบั คนนกี้ ไ็ มห่ ยดุ เรอื่ งการ
แทงมดี กนั ยงิ ปนื กนั กไ็ มม่ หี ยดุ กอ่ นจะหยดุ ได้ ตอ้ งพจิ ารณาเรอื่ งลาภ ยศ สรรเสรญิ
สขุ ทกุ ข์ นินทา พิจารณาขอ้ ประพฤติปฏบิ ัตใิ หเ้ ปน็ ศลี ธรรม
ให้ระลึกว่าชาวโลกเราน้ีก็เป็นก้อนเดียวกัน เห็นว่าเราก็เหมือนเขา เห็นเขาก็
เหมอื นเรา เขาสขุ เรากส็ ขุ เขาทกุ ข์ เรากท็ กุ ขเ์ หมอื นกนั มนั กพ็ อปานกนั พจิ ารณาอยา่ งน้ี
ก็จะเกิดความสบาย เกิดธรรมะขึ้นมา น่ีเป็นหลักของพระพุทธศาสนา ผู้ที่บ�ำรุง
พระพทุ ธศาสนา กบ็ ำ� รงุ ศลี บำ� รงุ สมาธิ บำ� รงุ ปญั ญา ใหเ้ กดิ ขน้ึ สมำ่� เสมอ จงึ จะเปน็ ผทู้ ี่
บำ� รงุ พระพุทธศาสนาอยา่ งถกู ต้อง อันนี้ให้เราไปคิดดู
โอกาสท่ีบรรยายธรรมะแกญ่ าตโิ ยมท้งั หลายก็สมควรแล้ว ท้ายท่สี ุดน้ี ก็ขอให้
จงพากันต้งั อกต้งั ใจน�ำข้อความเหลา่ นี้ไปพินิจพิจารณา ให้บำ� รงุ ด้วยการปฏิบตั ิอยา่ ง
แทจ้ รงิ ทกุ ๆ คน ขอใหจ้ งเป็นสุขเปน็ สขุ กนั ทุกๆ คนเถิด.
423
๓๖
น้�ำไหลนงิ่
เอา้ ...ตง้ั ใจทกุ คน อยา่ ทำ� จติ ใหม้ นั เพง่ ไปทคี่ นโนน้ คนน้ี ทำ� ความรสู้ กึ คลา้ ยๆ กบั
เรานง่ั อยบู่ นภเู ขา อยใู่ นปา่ แหง่ หนงึ่ คนเดยี วเทา่ นน้ั แหละ ตวั เราทน่ี ง่ั อยเู่ ฉพาะปจั จบุ นั น้ี
มีอะไรบา้ ง มีแต่กายกับจิตเท่านน้ั โดยตรงจะมกี ายกับจติ สองอยา่ งเท่าน้ัน กายคอื
สิ่งทงั้ หมดท่ีเราน่ังอยู่ในกอ้ นนีเ้ ปน็ กาย จิตกค็ อื ส่ิงทีน่ กึ คดิ รับรูอ้ ารมณ์ในปจั จุบนั นี้
เรยี กวา่ จติ ทา่ นเรยี กวา่ นาม นามหมายถงึ สงิ่ ทไ่ี มเ่ ปน็ รปู ไมม่ รี ปู จะเปน็ ความนกึ คดิ
อะไรกไ็ ด้ หรอื ความรสู้ กึ ทกุ อยา่ ง เรยี กวา่ เปน็ นาม เชน่ เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ นี้
กไ็ มม่ ตี วั ตน เปน็ นามธรรม ตาเหน็ รปู เรยี กวา่ รปู เกดิ ความรสู้ กึ เปน็ นาม เรยี กวา่ รปู ธรรม
นามธรรม หรือเรียกวา่ กายกบั จติ
ท่ีเราน่ังอยูป่ จั จบุ ันน้ีมีกายกับจติ ใหเ้ ราเขา้ ใจอยา่ งน้ี สิ่งทัง้ หลายมนั เกิดจากน้ี
มนั มงุ่ หลายอยา่ ง ฉะนนั้ ถา้ เราตอ้ งการความสงบ ใหเ้ รารรู้ ปู กบั นามหรอื กายกบั จติ เทา่ น้ี
กพ็ อ แตจ่ ติ ทมี่ อี ยเู่ ดย๋ี วนเ้ี ปน็ จติ ทย่ี งั ไมไ่ ดฝ้ กึ จติ นยี้ งั สกปรก จติ นยี้ งั ไมส่ ะอาด ไมใ่ ช่
จติ เดิม จำ� เปน็ จะตอ้ งฝึกหัดจิตอันนี้ ดงั น้นั ท่านจงึ ใหส้ งบเป็นบางคร้งั
บางคนเขา้ ใจวา่ การนง่ั นแี้ หละเปน็ สมาธิ แตค่ วามเปน็ จรงิ การยนื การเดนิ การนง่ั
การนอน ก็เป็นการปฏิบัติทงั้ น้ัน ทำ� สมาธใิ ห้เกดิ ไดท้ กุ ขณะ สมาธหิ มายตรงเข้าไปวา่
ความตั้งใจม่นั การทำ� สมาธิไมใ่ ช่การไปกักขังตัวไว้
424
บางคนกเ็ ขา้ ใจวา่ “ฉนั จะตอ้ งหาความสงบ จะไปนงั่ ไมใ่ หม้ เี รอ่ื งอะไรเกดิ ขนึ้ เลย
จะไปนง่ั เงียบๆ” อนั น้ันก็คนตาย ไมใ่ ชค่ นเปน็
การทำ� สมาธิ คอื ทำ� ใหร้ ู้ ทำ� ใหเ้ กดิ ปญั ญา ทำ� ใหม้ ปี ญั ญา สมาธคิ อื ความตงั้ ใจมน่ั
มีอารมณอ์ นั เดียว อารมณอ์ นั เดียวคืออารมณ์อะไร คอื อารมณ์ทถ่ี ูกต้องนัน่ แหละ
เรียกว่าอารมณ์อันเดียว ธรรมดาคนเราอยากจะไปน่ังให้มันเงียบเฉยๆ โดยมาก
นกั ศกึ ษานกั เรยี นเคยมากราบอาตมาวา่ “ดฉิ นั นงั่ สมาธมิ นั ไมอ่ ยู่ เดย๋ี วมนั กว็ งิ่ ไปโนน้
เดย๋ี วมนั กว็ ง่ิ ไปนี้ ไมร่ จู้ ะทำ� อยา่ งไรจงึ จะใหม้ นั อยใู่ หม้ นั หยดุ ” ของนเ้ี ปน็ ของหยดุ อยู่
ไมไ่ ด้ ไมใ่ ชว่ า่ ไมใ่ หม้ นั วงิ่ มนั เกดิ ความรสู้ กึ ขนึ้ ในทน่ี ้ี บางคนกม็ าฟอ้ ง “มนั วงิ่ ไป ฉนั ก็
ดงึ มันมา ดึงมนั มาอยทู่ ีน่ ้ี เดีย๋ วมันกเ็ ดินไปทน่ี น้ั อกี ...ดึงมนั มา” มนั กเ็ ลยนั่งดงึ อยู่
อย่างน้นั แหละ
จติ อนั นเ้ี ขา้ ใจวา่ มนั วง่ิ แตค่ วามเปน็ จรงิ มนั วงิ่ แตค่ วามรสู้ กึ ของเรา อยา่ งศาลา
หลังหนงึ่ “แหม มนั ใหญ่เหลอื เกิน” มันก็ไม่ใหญห่ รอก ทวี่ า่ มันใหญ่ มนั เป็นเพราะ
ความรสู้ กึ ของเราวา่ มนั ใหญเ่ ทา่ นน้ั ศาลาหลงั นมี้ นั ไมใ่ หญ่ แตเ่ รามาเหน็ “แหม ศาลาน้ี
มนั ใหญเ่ หลอื เกนิ ” ไมใ่ ชศ่ าลามนั ใหญอ่ ยา่ งนน้ั มนั เปน็ แตค่ วามรสู้ กึ ของเราวา่ มนั ใหญ่
ความเปน็ จรงิ ศาลาแหง่ นมี้ นั กเ็ ทา่ นนั้ มนั ไมใ่ หญไ่ มเ่ ลก็ มนั เปน็ อยา่ งน้ี อยา่ งนน้ั เรากว็ ง่ิ
ไปตามความร้สู กึ นกึ คดิ ของเรา
การภาวนาใหม้ นั สงบ คำ� วา่ สงบนน้ั เราจะตอ้ งรเู้ รอื่ งของมนั ถา้ ไมร่ เู้ รอื่ งของมนั
มนั กไ็ มส่ งบ ยกตวั อยา่ งเชน่ วา่ วนั นเ้ี ราเดนิ ทางมาจากไหนกไ็ มร่ ู้ ปากกาทเ่ี ราซอื้ มาตง้ั
ห้าร้อยบาทหรือพันบาท เรารกั มนั พอเดนิ มาถงึ ท่ีน้ี บังเอญิ เราเอาปากกาไปวางใน
ท่ีหน่ึงเสยี เชน่ เอาใส่กระเปา๋ หน้า อกี วาระหนง่ึ เอาใสใ่ นกระเปา๋ หลงั ก็เลยมาคล�ำดู
กระเปา๋ หนา้ ไมเ่ หน็ เสยี เลย โอย๊ ตกใจแลว้ ตกใจ เพราะมนั ไมร่ ตู้ ามความเปน็ จรงิ มนั ก็
วนุ่ วายอยอู่ ยา่ งนน้ั จะยนื จะเดนิ จะเหนิ ไปมากไ็ มส่ บาย นกึ วา่ ปากกาของเราหาย กเ็ ลย
ทุกข์ไปดว้ ย เพราะความรผู้ ดิ คิดผดิ ร้ผู ดิ เชน่ นีม้ ันเปน็ ทุกข์ ทีนี้เรากก็ ังวล กงั วลไป
กงั วลมา “แหม มนั เสียดายปากกา เพิ่งเอามาใช้ไมก่ ่วี นั มันก็หาย” มีความกังวลอยู่
อย่างนี้ อีกขณะหน่ึงนึกข้ึนวา่ “อ๋อ เราไปอาบน้�ำตรงน้ัน จบั มาใสก่ ระเป๋าหลงั ตรงนี้”
425
แนะ่ พอนกึ ไดเ้ ชน่ น้ี ยงั ไมเ่ หน็ ปากกาเลย ดใี จเสยี แลว้ นน่ั เหน็ ไหม ดใี จเสยี แลว้ ไมก่ งั วล
ในปากกาน้นั มันแนใ่ จแลว้ เดนิ มากค็ ล�ำดใู นกระเป๋าหลังน้ี นอ่ี ยา่ งน้มี นั โกหกเรา
ทงั้ นน้ั แหละ ปากกาไมห่ าย มนั โกหกวา่ มนั หาย เรากท็ กุ ขเ์ พราะความไมร่ ู้ จติ มนั กก็ งั วล
เป็นธรรมดาของมันเป็นอยา่ งนัน้ ทีนเี้ มอื่ เหน็ ปากกาแลว้ รแู้ นแ่ ลว้ หายสงสยั แลว้
มนั กส็ งบ ความสงบเชน่ นเ้ี รยี กวา่ เหน็ ตน้ ตอมนั เหน็ ตวั สมทุ ยั อนั เปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ทกุ ข์
พอเรารจู้ กั วา่ เราเอาไวใ้ นกระเปา๋ หลงั นแ้ี นน่ อนแลว้ มนั เปน็ นโิ รธดบั ทกุ ข์ มนั เปน็ เสยี
อยา่ งนี้
อยา่ งนนั้ ตอ้ งพจิ ารณาหาความสงบ ทว่ี า่ เราทำ� สงบหรอื สมาธนิ ้ี มนั สงบจติ ไมใ่ ช่
สงบกเิ ลสหรอก เรานง่ั ทบั มนั ไปใหม้ นั สงบเฉยๆ เหมอื นกบั หนิ ทบั หญา้ หญา้ มนั กด็ บั ไป
เพราะหินมนั ทบั อีกสามสห่ี ้าวนั เรามายกหนิ ออก หญ้ามันกเ็ กดิ ขน้ึ อกี แปลว่าหญ้า
มนั ยังไม่ตาย คือมันระงบั เฉยๆ เชน่ เดียวกับนง่ั สมาธิ มนั สงบจิต ไมใ่ ช่สงบกิเลส
นเ่ี รอ่ื งสมาธจิ งึ เปน็ ของไมแ่ นน่ อน ฉะนน้ั การทสี่ งบน้ี เราจะตอ้ งพจิ ารณา สมาธกิ ส็ งบ
แบบหนึง่ แบบหินทับหญา้ หลายวันไปยกหินออกจากหญา้ หญ้ากเ็ กดิ ขึน้ อีก นสี่ งบ
ชวั่ คราว สงบดว้ ยปญั ญาคอื ไมย่ กหนิ ออก ทง้ิ มนั ไวอ้ ยา่ งนน้ั ทบั มนั ไว้ ไมย่ กหนิ ออก
หญ้ามันเกดิ ไมไ่ ด้ นีเ่ รยี กว่าสงบแท้ สงบกิเลสแน่นอน นีเ่ รียกว่า ปัญญา
ตัวปญั ญากับตวั สมาธิน้ี เม่ือเราพดู แยกกันออกก็คล้ายๆ คนละตัว แตค่ วาม
เปน็ จรงิ มนั เปน็ ตวั เดยี วกนั นน่ั เองแหละ ตวั ปญั ญามนั เปน็ เครอ่ื งเคลอ่ื นไหวของสมาธิ
เทา่ นนั้ มนั ออกจากจติ อนั นเ้ี อง แตม่ นั แยกกนั ออกไป มนั เปน็ คนละลกั ษณะ เหมอื น
มะมว่ งใบน้ี ลกู มะมว่ งใบหนงึ่ ใบเลก็ ๆ เดยี๋ วมนั กโ็ ตขน้ึ มาอกี แลว้ มนั กส็ กุ มะมว่ งใบน้ี
กค็ อื มะมว่ งใบเดยี วกนั ไมใ่ ชค่ นละใบ มนั เลก็ กใ็ บนี้ มนั โตกใ็ บนี้ มนั สกุ กใ็ บนี้ แตม่ นั
เปลี่ยนลกั ษณะ เราปฏบิ ัตธิ รรม อาการอยา่ งหนึง่ ท่านเรียกว่าสมาธิ อาการอย่างหลงั
ทา่ นเรยี กวา่ ปญั ญา แตค่ วามเปน็ จรงิ ศลี สมาธิ ปญั ญา คอื ของอนั เดยี วกนั ไมใ่ ชค่ นละอยา่ ง
เหมอื นมะมว่ งใบเดยี วกนั ผลมนั เลก็ กใ็ บนนั้ มนั สกุ กใ็ บนนั้ ใบเดยี วนน่ั แหละ แตว่ า่
มนั เปลย่ี นอาการเท่าน้นั
426
ความจรงิ การปฏบิ ตั นิ ้ี อะไรกช็ า่ งมนั ใหเ้ รม่ิ ออกจากจติ ใหเ้ รม่ิ จากจติ รจู้ กั จติ
ของเราไหม จติ เรามนั เปน็ อยา่ งไร มนั อยทู่ ไี่ หน มนั เปน็ อะไร กค็ งงงหมดทกุ คน จติ มนั
เป็นอยา่ งไร จิตอยตู่ รงไหนไมร่ ู้ ไม่ร้จู ัก รูจ้ กั แตว่ ่าเราอยากจะไปโนน่ อยากจะไปนี่
มันเป็นสขุ หรอื มันเปน็ ทุกข์ แตต่ วั จิตจริงๆ น้มี นั กร็ ู้ไมไ่ ด้
จติ น้ีมนั คืออะไร จติ นี้ก็ไมค่ ืออะไร มันจะคืออะไรล่ะจิตนี้ เราสมมตุ ิขึ้นมาวา่
สงิ่ ทม่ี นั รบั อารมณด์ อี ารมณช์ วั่ ทงั้ หลายเปน็ จติ เหมอื นกบั เจา้ ของบา้ น ใครรบั แขกเปน็
เจ้าของบ้าน แขกจะมารับเจา้ ของบ้านไมไ่ ดห้ รอก เจา้ ของบา้ นต้องอย่บู า้ น แขกมาหา
เจา้ ของบา้ นตอ้ งรบั ใครรบั อารมณ์ ใครเปน็ ผรู้ บั อารมณ์ ใครปลอ่ ยอารมณ์ ใครเปน็
ผปู้ ลอ่ ยอารมณ์ ตรงนน้ั แหละ ทา่ นหมายถงึ วา่ จติ ใจ แตเ่ ราไมร่ เู้ รอ่ื ง กม็ าคดิ วนไปเวยี นมา
อะไรเปน็ จิต อะไรเป็นใจ เลยวุน่ กันจนเกนิ ไป เราอยา่ เข้าไปเขา้ ใจมากถึงขนาดนน้ั ซิ
อะไรมนั รับอารมณ์ อารมณบ์ างอย่างมนั ชอบ อารมณ์บางอยา่ งมันไมช่ อบ น้ีคอื ใคร
ท่ชี อบไมช่ อบนี่ มไี หม มี แต่มันเป็นอย่างไรก็ไมร่ ู้ เขา้ ใจไหม มนั เป็นอยา่ งนีแ้ หละ
ตัวน้แี หละท่ีเรยี กวา่ จติ อย่าไปดมู นั ไกลเลย
การปฏบิ ตั ิธรรมนี้ จะเรียกว่าสมาธหิ รือวปิ ัสสนาก็ชา่ ง เราเรยี กวา่ ปฏิบตั ธิ รรม
เท่านก้ี พ็ อ และก็ดำ� เนนิ จากจิตของเราข้นึ มา จิตคืออะไร คอื ผู้ที่รับอารมณน์ ั่นแหละ
มนั ถกู อารมณน์ ก้ี ด็ ใี จบา้ ง อารมณน์ นั้ เสยี ใจบา้ ง ตวั ทรี่ บั อารมณน์ น่ั แหละ มนั พาเราสขุ
พาเราทุกข์ มนั พาเราผดิ มันพาเราถูก ตัวนั้นแหละ แต่วา่ มันไม่มีตวั สมมุตวิ ่าเปน็
ตวั เฉยๆ แตว่ า่ เปน็ นามธรรม ดมี ตี ัวไหม ชั่วมีตัวไหม สขุ มตี วั ไหม ทกุ ข์มตี ัวไหม
ไมเ่ หน็ มนั มี มนั กลมหรอื มนั เปน็ สเ่ี หลยี่ ม มนั สน้ั หรอื มนั ยาวขนาดไหน รไู้ หม มนั เปน็
นามธรรม มนั เปรียบไม่ไดห้ รอก แต่เรารูว้ า่ มันมอี ยู่
ฉะนนั้ ทา่ นจึงให้เร่มิ จากการทำ� จิตของเราให้สงบ ทำ� ให้มันรู้ จติ น้ีถ้ามันรูอ้ ยู่
มนั กส็ งบนะ บางคนรกู้ ไ็ มเ่ อา ใหม้ นั สงบจนไมม่ อี ะไรเลยไมร่ เู้ รอื่ ง ถา้ มนั ขาดผรู้ ตู้ วั นี้
เราจะอาศัยอะไร ไมม่ สี ้ันมันก็ไมม่ ยี าว ไม่มีผิดก็ไม่มถี ูก
427
แต่เราทุกวนั นเ้ี รียนกนั ไป ศกึ ษากันไป หาความผดิ หาความถกู หาความดี
หาความชวั่ ไอ้ความไมผ่ ิดไม่ถูกนน้ั ไมร่ ู้ จะหาแต่ว่ามันผิดหรือถูก “ฉันจะเอาแตถ่ กู
ผดิ ไมเ่ อา” จะเอาไปทำ� ไม เอาถกู ประเดย๋ี วมนั กผ็ ดิ อกี นน่ั แหละ มนั ถกู เพอื่ ผดิ เราก็
แสวงหาความผดิ ความถกู ความไมผ่ ดิ ไมถ่ กู ไมห่ า หรอื แสวงเอาบญุ กแ็ สวงไป รแู้ ตบ่ ญุ
แตบ่ าป เรยี นกันไป ตรงทีว่ า่ ไม่มบี าปไมม่ บี ญุ น้ันไมไ่ ด้เรยี นกนั ไม่รู้จกั เอาแต่เร่อื ง
มนั สนั้ มนั ยาว เรอื่ งไมส่ น้ั ไมย่ าวนนั้ ไมศ่ กึ ษากนั เรยี นแตเ่ รอื่ งดชี วั่ “ฉนั จะปฏบิ ตั เิ อาดี
ชว่ั ฉันจะไม่เอา” ไมม่ ชี ว่ั มันก็ไม่มีดเี ทา่ นัน้ แหละ จะเอาไง
มดี เลม่ นม้ี นั มที งั้ คม มนั มที งั้ สนั มที งั้ ดา้ ม มนั มที กุ อยา่ ง เราจะยกมดี เลม่ นข้ี นึ้ มา
จะเอาแค่คมมันขึ้นมาไดไ้ หม จะจบั มีดเลม่ นี้ข้ึนมาแต่สันมนั ได้ไหม เอาแตด่ ้ามมนั
ไดไ้ หม ดา้ มมนั กด็ า้ มมดี สนั มนั กส็ นั มดี คมกค็ มของมดี เมอื่ เราจบั มดี เลม่ นข้ี นึ้ มา กเ็ อา
ดา้ มมนั ขึน้ มา เอาสันมนั ข้นึ มา เอาคมมันขน้ึ มาดว้ ย ไม่ใช่เอาแตค่ มมนั ขน้ึ มา
นเี่ ป็นตัวอย่าง อย่างนเ้ี ราจะไปแยกเอาแตส่ ง่ิ ท่มี ันดี ชัว่ กต็ อ้ งตดิ ไปดว้ ย เพราะ
เราหาสงิ่ ทม่ี นั ดี สง่ิ ทช่ี ว่ั เราจะทงิ้ มนั ไอส้ งิ่ ทไ่ี มด่ ไี มช่ วั่ เราไมไ่ ดศ้ กึ ษา มนั อยตู่ รงนนั้ ไมง่ นั้
มนั กไ็ มจ่ บซี เอาดี ชวั่ กต็ ดิ ไปดว้ ย มนั ตามกนั อยอู่ ยา่ งนน้ั ถา้ เราเอาสขุ ทกุ ขก์ ต็ ามเราไป
มนั ตดิ ตอ่ กนั อยู่ ฉะนนั้ พวกเราจงึ ศกึ ษาธรรมะกนั วา่ เอาแตด่ ี ชวั่ ไมเ่ อา อนั นเ้ี ปน็ ธรรมะ
ของเดก็ ธรรมะของเดก็ มนั เลน่ กไ็ ดอ้ ยแู่ คน่ ก้ี ไ็ ด้ แตว่ า่ เอาดไี ป ชว่ั มนั กต็ ามไปโนน่ ...
ถงึ ปลายทาง มันกร็ กไม่คอ่ ยจะดี
ดกู นั งา่ ยๆ โยมมลี กู นะ จะใหเ้ อาแตร่ กั เกลยี ดไมเ่ อา นเ่ี รอื่ งของคนไมร่ ทู้ ง้ั สอง
อยา่ งน้ี เอารกั เกลยี ดมนั กว็ ง่ิ ตามมา ฉะนนั้ เราตงั้ หนา้ ตง้ั ตาปฏบิ ตั ธิ รรมะใหม้ ปี ญั ญา
เราไปเรยี นดเี รยี นชวั่ เรยี นดมี นั เปน็ อยา่ งไร ชว่ั กเ็ รยี นใหม้ นั ละเอยี ดมากทสี่ ดุ จนรจู้ กั ดี
รจู้ กั ชวั่ เมอื่ รจู้ กั ดรี จู้ กั ชวั่ จะเอาอยา่ งไร เอาดชี ว่ั กว็ ง่ิ ตาม เรอื่ งสง่ิ ทวี่ า่ ไมด่ ไี มช่ วั่ นน้ั ไมไ่ ด้
เรยี นกัน น่ี เรือ่ งทจ่ี ะตอ้ งฉุดกันมาเรียน “ฉันจะเป็นอยา่ งนัน้ ฉันจะเปน็ อยา่ งนี”้ แต่
“ฉนั จะไมเ่ ปน็ อะไร เพราะตวั ฉนั กไ็ มม่ ”ี อยา่ งนไ้ี มเ่ รยี นกนั มนั จะเอาดี พอไดด้ ี ไดด้ จี น
ไม่รู้เรื่อง จะเมาดีซ้�ำเสียอีก ดีเกินไปก็ไม่ดีอีกแหละ ช่ัวอีก ก็กลับไปกลับมาอยู่
อย่างนนั้
428
เรอ่ื งการพกั จติ ใหม้ นั สงบเพอื่ รจู้ กั ผทู้ รี่ บั อารมณใ์ นตวั ตนวา่ มนั คอื อะไร อยา่ งนนั้
ทา่ นจงึ ใหต้ ามกำ� หนดจติ ตามผรู้ ู้ ใหฝ้ กึ จติ นใ้ี หเ้ ปน็ ผบู้ รสิ ทุ ธ์ิ บรสิ ทุ ธแิ์ คไ่ หน บรสิ ทุ ธิ์
จรงิ ๆ ตอ้ งเหนอื ดเี หนอื ชวั่ ขนึ้ ไปอกี บรสิ ทุ ธเ์ิ หนอื บรสิ ทุ ธไิ์ ปอกี หมด มนั ถงึ จะหมดไป
ฉะน้นั ท่ีเราปฏิบตั ิน่ังสมาธนิ ้นั สงบเพยี งช่วั คราว เมอ่ื มนั สงบแลว้ มันก็มีเร่ือง
ถา้ มเี ร่ืองกม็ ผี ู้รเู้ รอ่ื ง รู้พิสูจน์ ไต่ถาม ตดิ ต่อ วพิ ากษ์วิจารณ์ เมอ่ื ไปสงบเฉยๆ ไมม่ ี
อะไรหรอก บางทคี นทย่ี งั ขงั ตวั มาก เหน็ วา่ ความสงบนนั้ กค็ อื การปฏบิ ตั ทิ แี่ นน่ อน แต่
สงบจรงิ ๆ ไมใ่ ชส่ งบทางจติ ไมใ่ ชส่ งบอยา่ งนนั้ “ฉนั จะเอาสขุ ทกุ ขฉ์ นั ไมเ่ อา” อยา่ งนี้
สงบแลว้ พอตามไป ตามไป เอาสขุ อยา่ งเดยี วกไ็ มส่ บายอกี แลว้ มนั ตดิ ตามกนั มา ทำ� ให้
ไมม่ สี ขุ ไมม่ ที กุ ขใ์ นใจของเรานนั่ แหละ สงบ ตรงนวี้ ชิ านเ้ี ราไมค่ อ่ ยจะเรยี นกนั ไมค่ อ่ ย
ร้เู ร่ือง
การฝกึ จติ ของเราใหถ้ กู ทาง ใหแ้ จม่ ใสขนึ้ มา ใหม้ นั เกดิ ปญั ญา อยา่ ไปเขา้ ใจวา่
นงั่ ใหม้ นั เงยี บเฉยๆ นน่ั หนิ ทบั หญา้ บางคนกเ็ มา เขา้ ใจวา่ สมาธคิ อื การนงั่ มนั เปน็ ชอื่
เฉยๆ ถา้ มันเปน็ สมาธิ เดินก็เป็นสมาธิ นง่ั กเ็ ปน็ สมาธิ สมาธิกบั การเดนิ สมาธกิ บั
การนง่ั กบั ยนื กบั นอน มนั เปน็ การปฏบิ ตั ิ บางคนกบ็ น่ วา่ “ฉนั นง่ั ไมไ่ ดห้ รอก รำ� คาญ
นงั่ แลว้ มนั คดิ ไปถงึ โนน่ ถงึ น่ี คดิ ถงึ บา้ นถงึ ชอ่ ง ฉนั ทำ� ไมไ่ ดห้ รอก บาปมาก ใหม้ นั หมด
กรรมเสียกอ่ น จงึ จะมาน่งั ไหม”
เออ...ไป...ไปใหม้ นั หมดกรรมลองด.ู ..คดิ ไปอยา่ งนนั้ ทำ� ไมคดิ อยา่ งนนั้ นแี่ หละ
เราก�ำลังศกึ ษาอยู่ เราน่งั ปุ๊บประเด๋ยี ว เอ้า...ไปโน่นแล้ว ตามไปอกี กำ� หนดอกี เอา้ ...
ไปโนน่ อกี แล้ว นแ้ี หละตัวศึกษา ไอ้พวกเรามันเกโรงเรยี น ไม่อยากเรยี นธรรมชาติ
เหมอื นนกั เรยี นมนั เกโรงเรยี น ไมอ่ ยากจะไปเรยี นหนงั สอื ไมอ่ ยากเหน็ มนั สขุ ไมอ่ ยาก
เห็นมันทุกข์ ไม่อยากเห็นมันเปล่ียนแปลง มันจะรู้อะไรไหม มันต้องอยู่กับการ
เปลยี่ นแปลงอยา่ งน้ี เมอ่ื เรารจู้ กั มนั ออ้ จติ ใจมนั เปน็ อยา่ งนนี้ ะ เดย๋ี วมนั กน็ กึ ถงึ โนน่
เดี๋ยวมันกน็ กึ ถึงนี่ เปน็ เรอ่ื งธรรมดาของมัน ใหเ้ รารมู้ นั เสียการนกึ อยา่ งนัน้ เราก็รวู้ ่า
นกึ ดี นกึ ชั่ว นึกผดิ นกึ ถกู ก็รมู้ ันซวิ ่าจติ มนั เปน็ อยา่ งไร ถา้ เรารูเ้ ร่อื งของมนั แล้ว
ถึงเราน่งั อยเู่ ฉยๆ คิดถึงโนน่ ถึงน่ี มนั ก็ยงั เป็นสมาธอิ ยู่ ถา้ เรารู้ มนั ไม่ร�ำคาญหรอก
429
ยกตวั อยา่ งเชน่ สมมตุ วิ า่ ทบี่ า้ นโยมมลี งิ ตวั หนง่ึ โยมเลย้ี งลงิ ตวั หนงึ่ ลงิ มนั ไมอ่ ยู่
น่ิงหรอก เดย๋ี วมันจับโนน่ เดี๋ยวมันจับนี่ สารพัดอย่าง ลิงมนั เป็นอย่างนัน้ ถ้าโยม
มาถึงวัดอาตมา วัดอาตมาก็มีลิงตัวหนึ่งเหมือนกัน ลิงอาตมาก็อยู่ไม่น่ิงเหมือนกัน
เดยี๋ วจบั โนน่ จบั นี่ โยมไมร่ ำ� คาญใชไ่ หม ทำ� ไมไมร่ ำ� คาญละ่ เพราะโยมเคยมลี งิ มาแลว้
เคยรู้จกั ลิงมาแล้ว “อย่บู า้ นฉันก็เหมอื นกนั กับเจ้าตัวน้อี ยูว่ ัดหลวงพ่อ ลงิ หลวงพ่อ
กเ็ หมอื นลงิ ของฉันนนั่ แหละ มนั ลงิ อย่างเดียวกนั ”
โยมรูจ้ ักลงิ ตวั เดียวเท่านั้น โยมจะไปกี่จังหวัด จะเหน็ ลงิ กตี่ วั โยมก็ไมร่ �ำคาญ
ใชไ่ หม นคี่ อื คนรจู้ กั ลงิ ถา้ รจู้ กั ลงิ กไ็ มเ่ ปน็ ลงิ ซเิ รา ฮอื ถา้ เราไมร่ จู้ กั ลงิ เหน็ ลงิ เรากเ็ ปน็
ลิงใช่ไหม เหน็ มนั ไปควา้ โนน่ จบั น่ี ก็ ฮือ...ไมพ่ อใจ รำ� คาญไอล้ งิ ตวั นี้ น่ีคอื คนไม่
รจู้ กั ลิง คนรูจ้ ักลงิ เห็นอยู่บา้ นกต็ วั เดียวกัน อยู่วัดถ�้ำแสงเพชรก็เหมือนกนั อย่างน้ี
มนั จะรำ� คาญอะไร เพราะเหน็ วา่ ลงิ มนั เปน็ อยา่ งนนั้ นก่ี พ็ อสงบแลว้ ถา้ มนั ดนิ้ มนั กด็ นิ้
แตล่ งิ เราไมเ่ ปน็ ลงิ สงบแลว้ ถา้ ลงิ มนั โดดหนา้ โดดหลงั โยมกส็ บายใจ ไมร่ ำ� คาญกบั ลงิ
เพราะอะไร เพราะโยมรจู้ กั ลงิ โยมจงึ ไมเ่ ปน็ ลงิ ถา้ โยมไมร่ จู้ กั ลงิ โยมกร็ ำ� คาญ โยมรำ� คาญ
โยมกเ็ ปน็ ลิง เขา้ ใจไหม นเ่ี รื่องมันสงบอย่างนี้
อารมณ์ เรารอู้ ารมณซ์ ี เหน็ อารมณบ์ างทมี นั ชอบ บางทมี นั ไมช่ อบอยา่ งน้ี กช็ า่ งมนั
เปน็ ไร มนั เปน็ เรอ่ื งของมนั มนั กเ็ ปน็ อยา่ งนแี้ หละ กเ็ หมอื นลงิ นะ่ แหละ ตวั ไหนๆ กล็ งิ
อนั เดยี วกนั เรารอู้ ารมณ์ บางทชี อบ บางทไี มช่ อบ เรอ่ื งอารมณเ์ ปน็ อยา่ งนี้ ใหเ้ รารจู้ กั
อารมณ์ รจู้ กั อารมณแ์ ลว้ เราปลอ่ ยเสยี อารมณม์ นั ไมแ่ นน่ อนหรอก มนั เปน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั
อนตั ตา ทง้ั นนั้ แหละ เราดมู นั ไปกอ็ ยา่ งนนั้ แหละ ตา หู จมกู ลนิ้ กาย ใจ ไดร้ บั อารมณ์
เขา้ มาปบ๊ั ฮ.ึ .. กเ็ หมอื นกบั เรามาเหน็ ลงิ ลงิ ตวั นก้ี บั ลงิ ตวั ทอ่ี ยบู่ า้ นเรากเ็ หมอื นกนั อยา่ งนี้
มันกส็ งบเทา่ นนั้ แหละ
เกดิ อารมณข์ นึ้ มา เรารจู้ กั อารมณซ์ ิ เราวง่ิ ตามอารมณท์ ำ� ไม อารมณม์ นั เปน็ ของ
ไมแ่ นน่ อน เดยี๋ วมนั เปน็ อยา่ งนนั้ เดย๋ี วมนั เปน็ อยา่ งน้ี บางทกี อ็ ยอู่ ยา่ งเกา่ มนั อยดู่ ว้ ย
การเปลย่ี นแปลงอยา่ งนโ้ี ยม... ทกุ วนั นโ้ี ยมกอ็ ยดู่ ว้ ยการเปลยี่ นแปลง บางทลี มมนั ออก
แล้วลมมันเขา้ มันเปลยี่ นแปลงอย่างนี้ ลองโยมสดู ลมเข้าอย่างเดียวซิ ไมใ่ หม้ นั ออก
430
ลองดเู อา้ อยู่ไดไ้ หม หรอื ให้มันออกอย่างเดียว อยา่ ใหม้ นั เข้าอีก ถ้าไมเ่ ปลย่ี นแปลง
อยูไ่ ด้ไหม นี่ มันอยูไ่ ม่ได้ จ�ำเปน็ ตอ้ งหายใจเข้าหายใจออก อย่างน้ีถงึ จะเดินมาถึง
วดั ถำ�้ แสงเพชรนไ้ี ด้ ถา้ อนั้ ลมจากโนน่ กต็ ายแลว้ ปา่ นนไี้ มไ่ ดถ้ งึ หรอก นแี่ หละใหเ้ ขา้ ใจ
อยา่ งนี้ อารมณก์ เ็ หมอื นกนั มนั ตอ้ งมี ถา้ ไมม่ อี ารมณก์ ไ็ มม่ ปี ญั ญา ถา้ ไมม่ ผี ดิ กไ็ มม่ ถี กู
ถูกก่อนมนั ถงึ มองเห็นความผดิ หรอื ผิดก่อนมนั รู้จกั ถกู เป็นเรื่องธรรมดา
ถา้ เปน็ นกั ศกึ ษานกั เรยี นนะ่ ใหอ้ ารมณม์ นั มากยงิ่ ดี อนั นเ้ี ราเหน็ อารมณไ์ มช่ อบใจ
ไม่อยากจะทำ� ไมอ่ ยากจะดมู ัน น่เี รียกว่าเด็กมนั เกโรงเรียน มันไม่อยากรับรู้ครูสอน
นอ่ี ารมณม์ นั สอนเรา ไมใ่ ชอ่ นื่ หรอก เมอื่ เรารอู้ ารมณอ์ ยา่ งนี้ คอื เราปฏบิ ตั ธิ รรมะ สงบ
อารมณม์ นั กเ็ ปน็ อยา่ งนนั้ มนั เปน็ เรอ่ื งของมนั อยา่ งนนั้ เหมอื นโยมเหน็ ลงิ ลงิ อยบู่ า้ นโยม
โยมไมร่ ำ� คาญ มาเหน็ ลงิ ทน่ี กี้ ไ็ มร่ ำ� คาญเหมอื นกนั เพราะโยมรเู้ รอ่ื งของลงิ แลว้ ใชไ่ หม
สบาย...
นนั่ ...ปฏบิ ตั ธิ รรมะกเ็ หมอื นกนั ธรรมะเปน็ อยา่ งน้ี ธรรมะไมใ่ ชว่ า่ อยอู่ นื่ ไกลนะ
มนั อยตู่ ดิ ๆ กบั เรานแี่ หละ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งเทพบตุ รเทพธดิ าหรอก เรอื่ งของเรานเี้ อง เรอื่ งของ
เราท�ำอยเู่ ด๋ยี วน้แี หละ เรือ่ งธรรมะคอื เรอ่ื งของเรา พจิ ารณาตัวเรานี้ บางทีมีความสขุ
บางทีมันมีความทุกข์ บางทสี บาย บางทรี �ำคาญ บางทีรักคนโนน้ บางทเี กลยี ดคนน้ี
นคี้ ือธรรมะ เห็นไหม
ใหร้ จู้ กั ธรรมะ ตอ้ งอา่ นอารมณ์ ใหร้ จู้ กั อารมณน์ ถี้ งึ จะปลอ่ ยอารมณไ์ ด้ เหน็ วา่
อารมณม์ นั ไมแ่ นน่ อน แลว้ อยา่ งนเ้ี รากส็ บาย มนั เกดิ ลกุ วบู ขน้ึ วา่ “ฮอื ...อนั นไ้ี มแ่ นห่ รอก”
แต่ไปอีกอารมณ์เปลี่ยนข้ึนมาว่า “ฮือ...อันน้ีก็ไม่แน่” สบาย...เหมือนโยมเห็นลิง
โยมก็สบาย ไมไ่ ดส้ งสัย ถา้ รูจ้ ักอารมณแ์ ล้ว นนั่ แหละคือรจู้ กั ธรรมะ ปลอ่ ยอารมณ์
เหน็ อารมณว์ า่ มนั ไมแ่ นน่ อนสกั อยา่ ง โยมเคยดใี จไหม เคยเสยี ใจไหม “เคย” ตอบแทน
กไ็ ด้ แนน่ อนไหม “ไม่แน่” มันไมแ่ นอ่ ยา่ งนี้
อนั ที่ว่าไม่แนน่ อน นแ่ี หละคือพระพทุ ธเจ้า พระพุทธเจา้ ก็คือธรรมะ ธรรมะคือ
ส่ิงท่ีว่ามันไม่แน่ ใครเห็นสิ่งที่ว่ามันไม่แน่ คนนั้นเห็นแน่นอนว่ามันเป็นอย่างน้ัน
431
ไมเ่ ปลยี่ นแปลงเปน็ อยา่ งอน่ื มนั เปน็ ของมนั อยา่ งนนั้ ธรรมะเปน็ อยา่ งนน้ั พระพทุ ธเจา้
ท่านกเ็ ป็นอย่างนนั้ ถา้ เห็นธรรมะก็เหน็ พระพุทธเจา้ เหน็ พระพทุ ธเจ้ากเ็ หน็ ธรรมะ
ถา้ โยมรู้จักอนจิ จงั มันไมแ่ นน่ อน โยมกจ็ ะปลอ่ ยวางเอง ไม่ไปยึดมั่นถอื มั่น
โยมวา่ “อยา่ มาทำ� แกว้ ฉนั แตกนะ” ของมนั แตกได้ โยมจะหา้ มมนั ไดไ้ หม ไมแ่ ตกเวลาน้ี
ตอ่ ไปมันจะแตก เราไมท่ ำ� แตก คนอน่ื จะท�ำแตก คนอน่ื ไม่ท�ำแตก ไก่มันจะท�ำแตก
พระพทุ ธเจา้ ท่านให้ยอมรบั ทา่ นมองทะลุเข้าไปว่าแก้วใบนีแ้ ตกแลว้ แก้วทีไ่ ม่แตกน้ี
ทา่ นให้รู้มันแตกแลว้ จับทุกที ใสน่ �ำ้ ด่ืมนำ�้ เขา้ ไปแล้ววางไว้ ท่านก็ใหเ้ ห็นวา่ แกว้ มนั
แตกแลว้ เขา้ ใจไหม นคี่ อื ความเขา้ ใจของทา่ นเปน็ อยา่ งนนั้ เหน็ แกว้ ทแ่ี ตกอยใู่ นแกว้
ใบไมแ่ ตก เพราะเมอื่ มนั หมดสภาพแลว้ ไมด่ เี มอ่ื ไหรม่ นั กจ็ ะแตกเมอ่ื นน่ั ทำ� ความรสู้ กึ
อยา่ งนแ้ี ลว้ กใ็ ชแ้ กว้ ใบนไ้ี ป รกั ษาไป อกี วนั หนง่ึ มนั หลดุ มอื แตก “ผวั ะ!” ...สบายเลย
ทำ� ไมสบาย เพราะเหน็ วา่ มนั แตกกอ่ นแตกแลว้ เหน็ ไหม แตถ่ า้ เปน็ โยม... “แหม
ฉนั ถนอมมนั เหลอื เกนิ อยา่ ทำ� ใหม้ นั แตกนะ” อกี วนั หนงึ่ สนุ ขั มาทำ� แกว้ แตก “แนะ่ ออื
เอาสนุ ขั ตวั นไ้ี ปฆา่ ทง้ิ เสยี ” เพราะสนุ ขั ทำ� แกว้ แตก เกลยี ดสนุ ขั ถา้ ลกู ทำ� แตกกเ็ กลยี ดลกู
เกลยี ดทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งทท่ี ำ� ใหแ้ กว้ แตก เพราะเราไปกนั้ ฝายไวไ้ มใ่ หน้ ำ�้ ไหลออกไป กนั้ ไว้
อยา่ งเดยี ว ไมม่ ที างระบายนำ้� ฝายมนั กแ็ ตกเทา่ นน้ั แหละ ใชไ่ หม ตอ้ งทำ� ฝายแลว้ ทำ�
ระบายนำ�้ ดว้ ย พอนำ้� ไดร้ ะดบั แคน่ ี้ กร็ ะบายนำ้� ขา้ งๆ น้ี เมอื่ มนั เตม็ ที่ กใ็ หม้ นั ออกมา
ขา้ งนใ้ี ชไ่ หม ตอ้ งมที างระบายอนั นี้ ทา่ นเหน็ อนจิ จงั มนั ไมเ่ ทยี่ งอยอู่ ยา่ งนน้ั นนั่ แหละ
เปน็ ทางระบายของทา่ น อยา่ งน้ีโยมจะสงบ น่คี ือปฏบิ ัตธิ รรมะ
ฉะนน้ั อาตมาถอื วา่ การยนื เดนิ นงั่ นอน อาตมาปฏบิ ตั ไิ ปเรอ่ื ยๆ มสี ตคิ มุ้ ครอง
อยเู่ สมอเลย นค่ี อื สมาธิ สมาธคิ อื ปญั ญา พดู แลว้ มนั อนั เดยี วกนั มนั เหมอื นกนั แตม่ นั
ไปแยกกันโดยลักษณะเท่านนั้ มนั กอ็ นั เดยี วกัน ถา้ เราเห็นอนิจจงั แปลว่ามนั ไมแ่ น่
เราเหน็ ชดั เขา้ ไปวา่ มันไม่แน่ นน่ั ละคอื วา่ เราเห็นว่ามันแน่ แนอ่ ะไร แนว่ า่ มนั เปน็ ไป
อยา่ งนนั้ ไม่แปรเป็นอย่างอน่ื เข้าใจไหม เท่าน้ีแหละรจู้ กั พระพุทธเจ้าแล้ว ไดก้ ราบ
พระพทุ ธเจา้ แลว้ ไดก้ ราบธรรมะของท่านแลว้ เอาหลกั นีไ้ ปพจิ ารณา
432
ถา้ โยมไมท่ ง้ิ พระพทุ ธเจา้ โยมไมท่ กุ ขห์ รอก ถา้ ทง้ิ พระพทุ ธเจา้ เมอื่ ไหร่ ทกุ ขเ์ ลย
ทงิ้ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา เมอ่ื ไหร่ ทกุ ขเ์ มอื่ นน้ั ใหเ้ ขา้ ใจอยา่ งนี้ อาตมาวา่ การปฏบิ ตั ิ
แคน่ กี้ พ็ อ ทกุ ขไ์ มเ่ กดิ ขน้ึ ทกุ ขเ์ กดิ มนั กด็ บั ไดง้ า่ ยๆ แลว้ กเ็ ปน็ เหตเุ ดยี วกบั ทกุ ขไ์ มเ่ กดิ
ต่อไป มันจบตรงนนั้ แหละ ทุกขไ์ มเ่ กิด
ทกุ ขไ์ มเ่ กดิ เพราะอะไร เพราะไประวงั เหตคุ อื ตวั สมทุ ยั เชน่ แกว้ มนั จะแตกอยนู่ ี่
เมอ่ื มนั แตก ทกุ ขข์ นึ้ มาเลยใชไ่ หม เรารวู้ า่ อนั นเ้ี ปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ทกุ ข์ นแี่ หละตวั สมทุ ยั
เมื่อมนั แตกปุบ๊ กเ็ ป็นทุกข์ ก็ท�ำลายต้นเหตทุ ุกขเ์ สีย ธรรมมนั เกิดเพราะเหตุ ดับมนั
ก็ดับเพราะเหตุอันนี้ ถ้ามันจะทุกข์ก็เพราะแก้วใบนี้มันแตก แล้วเราโมโหขึ้นมา
กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ถา้ เรารกู้ อ่ นวา่ แกว้ ใบนมี้ นั แตกแลว้ ทง้ั ทมี่ นั ยงั ไมแ่ ตก สมทุ ยั มนั กด็ บั ไมม่ ี
ถา้ ไม่มที ุกข์ มนั ก็เป็นนิโรธ ดับทกุ ข์ เพราะดับเหตุแห่งทกุ ขน์ ้ัน
เรอ่ื งเทา่ นแี้ หละโยม ไมม่ ากหรอก เรอ่ื งเทา่ น้ี อยา่ ออกจากนไ้ี ป พยายามอยตู่ รงนี้
พิจารณาอยู่ตรงน้ี เร่มิ จากจติ ใจของเราน้ี พดู งา่ ยๆ ทุกๆ คนใหม้ ศี ลี ห้าเปน็ พ้ืน น่ี
ไมต่ อ้ งไปเรยี นพระไตรปฎิ กหรอก โยม ดศู ลี หา้ พยายามสมำ�่ เสมอระวงั ไว้ ทแี รกมนั
พลาดไป...หยดุ ....กลบั มา...รกั ษาไปอกี บางทมี นั หลงพลาดไปอกี รแู้ ลว้ กลบั มาอยา่ งนี้
ทุกครั้งทุกคราว สติมันถี่เข้าเหมือนน้�ำในกาน้�ำ เราปล่อยน�้ำให้มันไหลลงเป็นหยด
ตอ๋ ม...ตอ๋ ม...ตอ๋ ม...นีส่ ายนำ้� มนั ขาด เราเร่งกาข้นึ ใหม้ าก น้ำ� ก็ไหล ต๋อมๆๆๆ ถ่ีข้ึน
เรง่ เขา้ ไปอกี หายตอ๋ มเลยทีนี้ ไหลเปน็ สายตดิ กนั เลยเปน็ สายนำ�้ หยดแหง่ น้ำ� ไมม่ ี
ไปไหนละ่ มนั ไมไ่ ปไหนหรอก มนั กลายเปน็ สายนำ�้ มนั ถจ่ี นเกนิ ถ่ี มนั เลยตดิ กนั เสยี จน
เปน็ สายน้ำ� อย่างนี้
ธรรมะก็เรอื่ งเดียวอย่างนี้ เรอ่ื งอปุ มาให้ฟัง เพราะว่ามนั ไมม่ อี ะไร ธรรมะมัน
ไม่เปน็ กลมไม่เป็นเหล่ยี ม มันไมร่ จู้ ัก นอกจากจะเปรียบเทียบอยา่ งน้ี ถา้ เขา้ ใจอนั นี้
กเ็ ขา้ ใจธรรมะ มนั เปน็ เสยี อยา่ งนี้ อยา่ เขา้ ใจวา่ ธรรมะมนั อยหู่ า่ งจากเรา มนั อยกู่ บั เรา
เปน็ เรอื่ งของเรานแ่ี หละ ลองดซู ิ เดย๋ี วกด็ ใี จ เดยี๋ วกเ็ สยี ใจ เดย๋ี วกพ็ อใจบา้ ง เดย๋ี วกโ็ กรธ
คนน้นั เด๋ียวกเ็ กลียดคนนี้ ธรรมะทัง้ นน้ั แหละโยม
433
ให้ดูเจ้าของน้ีว่า อะไรมันพยายามจะให้ทุกข์เกิดน่ันแหละ ท�ำแล้วมันทุกข์
น่ันแหละแก้ไขใหม่ แก้ไขใหม่ถ้ามันยังไม่เห็นชัด ถ้ามันเห็นชัดแล้วมันไม่มีทุกข์
เหตุมนั ดับอยแู่ ลว้ ฆ่าตวั สมุทัยแลว้ เหตุแหง่ ทกุ ขก์ ไ็ ม่มี ถา้ ทกุ ขย์ ังเกิดอยู่ ถา้ ยงั ไม่รู้
มนั ยงั ทนทกุ ขอ์ ยู่ อนั นน้ั ไมถ่ กู หรอก ดเู อางา่ ยๆ มนั จะตดิ ตรงไหน เมอ่ื ไหร่ มนั ทกุ ข์
เกินไป น่นั แหละมันผดิ แล้ว เมือ่ ไหร่มันสขุ จนเหิมใจเกินไป นัน่ แหละมนั ผดิ แล้ว
มนั จะมาจากไหนกช็ า่ งมนั เถอะ รวมมนั เลยทเี ดียว น่ันแหละค้นหา
ถา้ เปน็ เชน่ นี้ โยมจะมสี ตอิ ยู่ การยนื การเดนิ การนง่ั การนอน ไปมาสารพดั อยา่ ง
ถา้ โยมมสี ตสิ มั ปชญั ญะอยเู่ สมอ ถา้ โยมรอู้ ยู่ โยมจะตอ้ งรผู้ ดิ รถู้ กู โยมจะตอ้ งรจู้ กั ดใี จ
เสียใจทุกอย่าง เมือ่ โยมรู้จัก กจ็ ะรู้วธิ ีแก้ไข แก้ไขมันโดยที่วา่ มนั ไมม่ ีทุกข์ ไม่ใหม้ ัน
มีทุกข์
นก่ี ารเรยี นสมาธิ อาตมาให้เรียนแบบนี้ ถงึ เวลานัง่ ก็นง่ั ไปพอสมควร ไม่ผดิ
เหมอื นกนั ใหร้ เู้ รอื่ ง แตก่ ารทำ� สมาธไิ มใ่ ชน่ ง่ั อยา่ งเดยี ว ตอ้ งปลอ่ ย มนั ประสบอะไรตา่ งๆ
แลว้ ถา่ ยทอดขนึ้ มาพจิ ารณา พจิ ารณาใหม้ นั รอู้ ะไรละ่ พจิ ารณา “เออ อนั นน้ั มนั อนจิ จงั
ทกุ ขัง อนัตตา ไมแ่ น่” เป็นของไมแ่ นท่ ั้งนนั้ แหละโยม
“อันนีม้ นั สวย ฉนั ชอบเหลือเกิน” เออไมแ่ น่ “อนั นฉ้ี นั ไม่ชอบมนั เลย” บอกมนั
มันก็ไมแ่ นเ่ หมอื นกนั ใช่ไหม ถกู เปย๊ี ะเลย ไม่มีผดิ หรอก แต่เอากะมันซิ “ฉนั จะเอา
อยา่ งนน้ั มนั แนเ่ หลอื เกนิ ” ไปเสยี แลว้ อยา่ มนั จะชอบขนาดไหนกช็ า่ งมนั เถอะ เราตอ้ ง
คดิ วา่ มันไมแ่ น่
อาหารบางสง่ิ บางอยา่ งทานไป “แหม อรอ่ ยเหลอื เกนิ ฉนั ชอบมนั เหลอื เกนิ ” อยา่ งน้ี
มนั มคี วามรสู้ กึ ในใจอยา่ งนี้ เราตอ้ งพจิ ารณาวา่ “อนั นมี้ นั ไมแ่ น”่ อยากรจู้ กั วา่ มนั ไม่
แนไ่ หม โยมชอบอาหารอะไรแนเ่ หลอื เกนิ เอา้ ใหม้ นั กนิ ทกุ วนั ๆ ทกุ วนั นะ เดยี๋ วโยม
จะบน่ วา่ “อนั นมี้ นั ไมอ่ รอ่ ยเสยี แลว้ ” ลองดซู ิ ตอ่ ไปอกี “ฉนั ชอบอนั นน้ั อกี ” ไมแ่ นอ่ กี
นี่ มนั ตอ้ งการถา่ ยทอด โยม เหมอื นลมหายใจเขา้ ออก มนั ตอ้ งหายใจเขา้ หายใจออก
มันอยูด่ ว้ ยการเปล่ียนแปลง ทกุ อยา่ งอยู่ดว้ ยการเปลย่ี นแปลงอย่างน้ี
434
น่ีอย่กู ับเราไม่ใชอ่ ืน่ ถ้าเราไมส่ งสยั แล้ว น่งั ก็สบาย ยนื ก็สบาย ไม่ใชว่ า่ สมาธิ
เปน็ แตก่ ารนง่ั บางคนกน็ งั่ จนงว่ งเหงาหาวนอนอยอู่ ยา่ งนน้ั แหละ จะตายเอง ไมร่ จู้ ะไป
ทศิ ใตท้ ศิ เหนอื แลว้ อยา่ ไปทำ� ถงึ ขนาดนนั้ ซิ มนั งว่ งพอสมควรแลว้ กเ็ ดนิ เปลยี่ นอริ ยิ าบถ
มนั ซิ ใหม้ นั มปี ญั ญา ถา้ งว่ งเตม็ ทกี ใ็ หม้ นั นอนเสยี แลว้ รบี ลกุ ทำ� เพยี รอยา่ งนี้ อยา่ ปลอ่ ย
ใหม้ นั เมาซิ เราเปน็ นักปฏบิ ัติก็ตอ้ งทำ� อย่างน้ัน ใหม้ นั มีเหตุผล ปญั ญา ความรู้รอบ
รู้ไมร่ อบไม่ได้ รขู้ ้างเดียวไม่ได้ ตอ้ งรู้อยา่ งนเี้ ปน็ วงกลมอย่างนี้
ใหเ้ รารอู้ อกจากใจกบั กายของเรานี้ ใหเ้ หน็ เปน็ อนจิ จงั วา่ มนั ไมแ่ นท่ ง้ั กายและจติ
ทกุ สงิ่ ทุกอยา่ งกเ็ หมือนกนั วา่ มันไม่แน่ เกบ็ ไว้ในใจ “แหม รบั ประทานอาหารชิน้ นี้
มันอรอ่ ยเหลอื เกินนะ” บอกว่า “มันไม่แน่” ชกมนั ก่อน มันชอบใจอนั นี้ เราบอกวา่
ไม่แน่ ต้องชกมันกอ่ น แต่ว่าเขาชกเราทุกที ถ้าไมช่ อบก็ไมช่ อบ เป็นทุกข์ เขาก็ชกเรา
ถ้าชอบฉัน ฉันก็ชอบเขา เขาชกเราอกี เราไมไ่ ด้ชกเขาเลย ตอ้ งเข้าใจอย่างนี้ เมือ่ ใด
เราชอบอะไร กบ็ อกในใจวา่ “อนั นม้ี นั ไมแ่ น”่ อะไรมนั ไมช่ อบในใจ เราบอกวา่ “อนั น้ี
มันไม่แน่” ทำ� ไวเ้ ถอะ เห็นธรรมะตอ้ งเหน็ แนน่ อน ตอ้ งเปน็ อยา่ งน้ี
การปฏบิ ตั ิ การยนื การเดนิ การนง่ั การนอน โยมจะมคี วามโกรธไดท้ กุ กริ ยิ าไหม
เดนิ กโ็ กรธได้ น่งั กโ็ กรธได้ นอนกโ็ กรธได้ อยากกอ็ ยากได้ทกุ ขณะ บางทีนอนอยู่
มนั กอ็ ยาก เดนิ อยมู่ แี ตอ่ ยาก นงั่ อยมู่ นั กอ็ ยาก เราจงึ ปฏบิ ตั ผิ า่ นมนั ไปถงึ อริ ยิ าบถทง้ั ส่ี
ยืน เดิน นง่ั นอน ให้สม่ำ� เสมอ ไมม่ หี น้าไม่มีหลัง วา่ งนั้ เถอะ เอากันอย่างนี้แหละ
มนั ถงึ รรู้ อบอยา่ งนน้ั จะไปนง่ั ใหม้ นั สงบ กม็ เี รอ่ื งวงิ่ เขา้ มา ยงั ไมจ่ บเรอ่ื งนเี้ รอื่ งนนั้ กว็ ง่ิ
เขา้ อีก ถ้ามันว่งิ เข้ามา เออ...เรากบ็ อกว่า มนั ไมแ่ น่ ชกมันก่อนเลย เร่ืองอะไรก็ชา่ ง
พอมันวิ่งเขา้ มา ตอ้ งชกมนั เร่อื ยๆ ชกมนั กอ่ นเลยทีเดยี วดว้ ย “ไม่แน่” นแี่ หละ
อนั นรี้ จู้ กั จดุ สำ� คญั ของมนั ถา้ โยมรจู้ กั วา่ สงิ่ ทงั้ หลายนม้ี นั ไมแ่ น่ ความคดิ ของโยม
ที่อยู่ในใจมันค่อยคลี่คลายออก มันจะค่อยคล่ีคลายออกเพราะเราจะเห็นว่ามันแน่
อยา่ งนนั้ อะไรทเี่ ราเหน็ วา่ ไมแ่ น่ เมอื่ เหน็ มนั ผา่ นมามากๆ อะไรๆ กอ็ ยา่ งนน้ั แหละ วนั หลงั
กพ็ ิจารณา... “เอ...อย่างนน้ั แหละ”
435
โยมรจู้ กั นำ�้ ทม่ี นั ไหลไหม เคยเหน็ ไหม นำ้� นง่ิ โยมเคยเหน็ ไหม ถา้ ใจเราสงบแลว้
มนั จะเปน็ คลา้ ยๆ กบั นำ้� มนั ไหลนง่ิ โยมเคยเหน็ นำ้� ไหลนงิ่ ไหม แนะ่ กโ็ ยมเคยเหน็ แต่
นำ�้ นงิ่ กบั นำ�้ ไหล นำ�้ ไหลนง่ิ โยมไมเ่ คยเหน็ ตรงนนั้ แหละ ตรงทโ่ี ยมคดิ ยงั ไมถ่ งึ หรอกวา่
มนั เฉย มนั กเ็ กดิ ปญั ญาได้ เรยี กวา่ ดใู จของโยมมนั จะคลา้ ยนำ้� ไหลแตว่ า่ นงิ่ ดเู หมอื นนงิ่
ดเู หมือนไหล เลยเรยี กว่านำ�้ ไหลนง่ิ มนั จะเป็นอย่างน้ัน ปัญญาเกดิ ได้.
436
๓๗
โอวาทบางตอน
ท่านท้ังหลายได้นับถือพระพุทธศาสนามาเป็นเวลานาน เคยได้ยินได้ฟังเร่ือง
เกย่ี วกบั ธรรมในพระพทุ ธศาสนามาจากครบู าอาจารยม์ ากม็ าก ซงึ่ บางทา่ นกส็ อนอยา่ ง
พสิ ดารกวา้ งเกนิ ไป จนไมท่ ราบวา่ จะกำ� หนดเอาไปปฏบิ ตั ไิ ดอ้ ยา่ งไร บางทา่ นกส็ อนลดั
เกนิ ไป จนผฟู้ งั ยากทจ่ี ะเขา้ ใจเพราะวา่ กนั ตามตำ� รา บางทา่ นกส็ อนพอปานกลาง ไมก่ วา้ ง
และไมล่ ดั เหมาะทจ่ี ะนำ� ไปปฏบิ ตั จิ นตวั เองไดร้ บั ประโยชนจ์ ากธรรมนน้ั ๆ พอสมควร
อาตมาจงึ ใครอ่ ยากจะเสนอขอ้ คดิ และการปฏบิ ตั ิ ซง่ึ เคยดำ� เนนิ มาและไดแ้ นะนำ�
ศิษย์ท้ังหลายอยู่เป็นประจ�ำให้ท่านทั้งหลายได้ทราบ บางทีอาจจะเป็นประโยชน์แก่
ผู้สนใจอยูบ่ ้างกเ็ ป็นได้
ผู้จะเขา้ ถึงพุทธธรรม
ผทู้ จี่ ะเขา้ ถงึ พทุ ธธรรมนนั้ เบอื้ งตน้ จะตอ้ งทำ� ตนใหเ้ ปน็ คนมคี วามซอ่ื สตั ยส์ จุ รติ
อยู่เป็นประจำ� และเขา้ ใจความหมายของคำ� ว่าพทุ ธธรรมตอ่ ไปว่า
ก. พทุ ธะ หมายถงึ ทา่ นผูร้ ตู้ ามเป็นจริง จนมคี วามสะอาด สงบ สวา่ งในใจ
ข. ธรรม หมายถงึ ตวั ความสะอาด สงบ สวา่ ง ไดแ้ ก่ ศลี สมาธิ ปญั ญา ดงั นนั้
ผู้ทีเ่ ขา้ ถึงพุทธธรรม ก็คอื คนเขา้ ถงึ ศลี สมาธิ ปญั ญา นี่เอง
437
การเดินเขา้ ถึงพทุ ธธรรม
ตามธรรมดา การทบี่ คุ คลจะไปถงึ บา้ นถงึ เรอื นไดน้ นั้ มใิ ชบ่ คุ คลทมี่ วั นอนคดิ เอา
เขาเองจะตอ้ งลงมอื เดนิ ทางดว้ ยตนเองและเดนิ ทางใหถ้ กู ทางดว้ ย จงึ จะมคี วามสะดวก
และถงึ ท่ีหมายได้ หากเดนิ ผิดทาง เขาจะไดร้ บั อปุ สรรค เชน่ พบขวากหนามเป็นต้น
และยงั ไกลทห่ี มายออกไปทกุ ที หรอื บางทอี าจจะไดร้ บั อนั ตรายระหวา่ งทาง ไมม่ วี นั ทจ่ี ะ
เขา้ ถงึ บา้ นได้ เมอื่ เดนิ ไปถงึ บา้ นแลว้ จะตอ้ งขน้ึ อยอู่ าศยั พกั ผอ่ นหลบั นอนเปน็ ทสี่ บาย
ทง้ั กายและใจ จงึ จะเรียกวา่ คนถงึ บ้านไดโ้ ดยสมบรู ณ์
ถา้ หากเปน็ แตเ่ พยี งเดนิ เฉยี ดบา้ น หรอื ผา่ นบา้ นไปเฉยๆ คนเดนิ ทางผนู้ น้ั จะไมไ่ ด้
รบั ประโยชนอ์ ะไรเลยจากการเดนิ ทางของเขา ขอ้ นฉ้ี นั ใด การเดนิ ทางเขา้ ถงึ พทุ ธธรรม
ก็เหมอื นกัน ทกุ ๆ คนจะต้องออกเดนิ ทางด้วยตนเอง ไม่มกี ารเดินแทนกัน และตอ้ ง
เดนิ ไปตามทางแห่งศีล สมาธิ ปัญญา จนถึงซ่ึงท่หี มายไดร้ ับความสะอาด สงบ สว่าง
นบั วา่ เปน็ ประโยชนเ์ หลอื หลายแกผ่ เู้ ดนิ ทางเอง แตถ่ า้ หากผใู้ ดมวั แตอ่ า่ นตำ� รา กางแผนท่ี
ออกดอู ยตู่ งั้ รอ้ ยปรี อ้ ยชาติ ผนู้ นั้ ไมส่ ามารถไปถงึ ทห่ี มายไดเ้ ลย เขาจะเสยี เวลาไปเปลา่ ๆ
ปลอ่ ยประโยชนท์ ตี่ นจะไดร้ บั ใหผ้ า่ นเลยไป ครบู าอาจารยเ์ ปน็ ผบู้ อกใหเ้ ทา่ นน้ั เราทงั้ หลาย
ไดฟ้ งั และจะเดนิ หรอื ไมเ่ ดนิ และจะไดร้ บั ผลมากนอ้ ยเพยี งใดนน้ั มนั เปน็ เรอื่ งเฉพาะตน
อกี อย่างหนึ่ง เปรียบเหมอื นหมอยาย่นื ขวดยาให้คนไข้ ข้างนอกขวดเขาเขียน
บอกสรรพคณุ ของยาไวว้ า่ แกโ้ รคชนดิ นนั้ ๆ สว่ นตวั ยาแกโ้ รคนนั้ อยขู่ า้ งในขวด ทค่ี นไข้
มัวอ่านสรรพคุณของยาท่ตี ดิ ไวข้ า้ งนอกขวด อา่ นไปตัง้ รอ้ ยคร้ังพันครงั้ คนไข้ผ้นู นั้
จะตอ้ งตายเปลา่ โดยไมไ่ ดร้ บั ประโยชนจ์ ากตวั ยานน้ั เลย และเขาจะมารอ้ งตโี พยตพี าย
วา่ หมอไม่ดี ยาไมม่ ีสรรพคณุ แกโ้ รคอะไรก็ไม่ได้ เขาจงึ เหน็ วา่ ยาทห่ี มอให้ไวไ้ ม่มี
ประโยชนอ์ ะไร ทงั้ ๆ ทตี่ วั เองไมเ่ คยเปดิ จกุ ขวดรนิ ยาออกกนิ เลย เพราะมวั แตไ่ ปตดิ ใจ
อา่ นฉลากยาซง่ึ ตดิ อยขู่ า้ งขวดเสยี จนเพลนิ แตถ่ า้ หากเขาเชอ่ื หมอ จะอา่ นฉลากครง้ั เดยี ว
หรอื ไมอ่ า่ นกไ็ ด้ แตล่ งมอื กนิ ยาตามคำ� สงั่ ของหมอ ถา้ คนไขเ้ ปน็ นอ้ ย เขากห็ ายจากโรค
แตถ่ า้ หากเปน็ มาก อาการของโรคกจ็ ะทเุ ลาลง และถา้ หากกนิ บอ่ ยๆ โรคกจ็ ะหายไปเอง
438
ทต่ี อ้ งกนิ ยามากและบอ่ ยครง้ั กเ็ พราะโรคเรามนั มาก เรอื่ งนเี้ ปน็ ธรรมดาเหลอื เกนิ ดงั นนั้
ทา่ นผ้อู า่ นจงใช้สตปิ ัญญาพจิ ารณาใหล้ ะเอยี ดจรงิ ๆ จึงจะเข้าใจดี
พวกแพทยพ์ วกหมอเขาปรงุ ยาปราบโรคทางกาย จะเรยี กวา่ สรรี โอสถ กไ็ ด้ สว่ นธรรม
ของพระพทุ ธเจา้ นนั้ ใชป้ ราบโรคทางใจ เรยี กวา่ ธรรมโอสถ ดงั นนั้ พระพทุ ธองคจ์ งึ เปน็
แพทยผ์ ู้ปราบโรคทางใจท่ยี ่ิงใหญท่ สี่ ุดในโลก โรคทางใจเป็นได้ไวและเป็นได้ทกุ คน
ไม่เวน้ เลย เมือ่ ทา่ นรวู้ า่ ท่านเป็นไขใ้ จ จะไมใ่ ชธ้ รรมโอสถรกั ษาบา้ งดอกหรือ
พจิ ารณาดเู ถดิ การเดนิ ทางเขา้ ถงึ พทุ ธธรรม มใิ ชเ่ ดนิ ดว้ ยกาย แตต่ อ้ งเดนิ ดว้ ยใจ
จึงจะเข้าถึงได้ ไดแ้ บ่งผู้เดินทางออกเป็น ๓ ชั้น คอื
ก. ชนั้ ตำ่� ไดแ้ ก่ ผรู้ จู้ กั ปฏญิ าณตนเองเอาพระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ เปน็ ทพี่ งึ่
อาศยั ตงั้ ใจปฏบิ ตั ติ ามคำ� สง่ั สอนดว้ ยดี ละทงิ้ ประเพณที ง่ี มงายและเชอ่ื มงคลตน่ื ขา่ ว
จะเชอ่ื อะไรต้องพจิ ารณาเหตุผลเสียกอ่ น คนพวกน้เี รยี กวา่ สาธชุ น
ข. ชนั้ กลาง หมายถงึ ผปู้ ฏบิ ตั จิ นเชอื่ ตอ่ พระรตั นตรยั อยา่ งแนน่ แฟน้ ไมเ่ สอื่ มคลาย
รเู้ ทา่ ทนั สงั ขาร พยายามสละความยดึ มน่ั ถอื มน่ั ใหน้ อ้ ยลง มจี ติ เขา้ ถงึ ธรรมสงู ขนึ้ เปน็
ขนั้ ๆ ทา่ นเหลา่ นเี้ รยี กวา่ พระอรยิ บคุ คล คอื พระโสดาบนั พระสกทิ าคามี พระอนาคามี
ค. ชน้ั สงู ไดแ้ ก่ ผปู้ ฏบิ ตั จิ นกาย วาจา ใจ เปน็ พทุ ธะ เปน็ ผพู้ น้ จากโลก อยเู่ หนอื โลก
หมดความยึดถอื อยา่ งสิน้ เชิง เรียกว่า พระอรหันต์ ซง่ึ เปน็ พระอรยิ บคุ คลช้นั สูงสุด
การทำ� ตนให้เปน็ ผมู้ ีศลี บรสิ ุทธิ์
ศลี นน้ั คอื ระเบยี บควบคมุ รกั ษากายวาจาใหเ้ รยี บรอ้ ย วา่ โดยประเภท มที งั้ ของ
ชาวบา้ นและของนกั บวช แตเ่ มอื่ กลา่ วโดยรวบยอดแลว้ มอี ยา่ งเดยี ว คอื เจตนา ในเมอื่ เรา
มสี ติระลกึ ไดอ้ ยู่เสมอเพอื่ ควบคมุ ใจใหร้ จู้ กั ละอายตอ่ การท�ำช่ัวเสยี หาย และรสู้ ึกตัว
กลวั ผลของความชว่ั จะตามมา พยายามรกั ษาใจใหอ้ ยใู่ นแนวทางแหง่ การปฏบิ ตั ทิ ถ่ี กู
ทค่ี วร เปน็ ศลี อยา่ งดอี ยแู่ ลว้ ตามธรรมดาเมอ่ื เราใชเ้ สอ้ื ผา้ ทส่ี กปรกและตวั เองกส็ กปรก
439
ย่อมท�ำให้จิตใจอึดอัดไม่สบาย แต่ถ้าหากเรารู้จักรักษาความสะอาดท้ังร่างกายและ
เสอ้ื ผา้ เครอื่ งนงุ่ หม่ ยอ่ มทำ� ใหจ้ ติ ใจผอ่ งใสเบกิ บาน ดงั นน้ั เมอ่ื ศลี ไมบ่ รสิ ทุ ธเิ์ พราะกาย
วาจาสกปรก กเ็ ปน็ ผลใหจ้ ติ ใจเศรา้ หมอง ขดั ตอ่ การปฏบิ ตั ธิ รรม และเปน็ เครอื่ งกน้ั ใจ
มใิ หบ้ รรลถุ งึ จดุ หมาย ทงั้ นข้ี น้ึ อยกู่ บั จติ ใจทไ่ี ดร้ บั การฝกึ มาดหี รอื ไมเ่ ทา่ นนั้ เพราะใจ
เปน็ ผสู้ ่ังให้พดู ใหท้ ำ� ฉะนน้ั เราจึงต้องมกี ารฝึกจติ ใจต่อไป
การฝึกสมาธิ
การฝึกสมาธิ ก็คอื การฝกึ จติ ของเราให้ตงั้ มนั่ และมคี วามสงบ เพราะตามปกติ
จติ นเ้ี ปน็ ธรรมชาตดิ นิ้ รน กวดั แกวง่ หา้ มไดย้ าก รกั ษาไดย้ าก ชอบไหลไปตามอารมณ์
ต่ำ� ๆ เหมือนน�้ำชอบไหลสทู่ ลี่ ุ่มเสมอ พวกเกษตรกรเขารจู้ ักกนั้ นำ�้ ไว้ทำ� ประโยชนใ์ น
การเพาะปลูกตา่ งๆ มนุษยเ์ รามคี วามฉลาดร้จู กั เกบ็ รักษาน�ำ้ เชน่ กน้ั ฝาย ทำ� ท�ำนบ
ทำ� ชลประทาน เหลา่ น้ีกล็ ว้ นแต่ก้นั นำ้� ไว้ท�ำประโยชน์ทง้ั น้ัน พลงั งานไฟฟา้ ทีใ่ ห้ความ
สวา่ งและใชท้ ำ� ประโยชนอ์ นื่ ๆ กย็ งั อาศยั นำ้� ทค่ี นเรารจู้ กั กน้ั ไวน้ เ่ี อง ไมป่ ลอ่ ยใหม้ นั ไหล
ลงทล่ี มุ่ เสยี หมด ดังน้ัน จิตใจทีม่ กี ารก้นั การฝกึ ท่ดี อี ยู่ กใ็ ห้ประโยชนอ์ ย่างมหาศาล
เช่นกัน ดงั พระพทุ ธองค์ตรสั ว่า “จิตท่ีฝกึ ดแี ล้ว นำ� ความสุขมาให้ การฝึกจติ ให้ดี
ยอ่ มสำ� เรจ็ ประโยชน์” ดังนเ้ี ปน็ ตน้
เราสังเกตดแู ตส่ ัตว์พาหนะ เชน่ ช้าง มา้ วัว ควาย ก่อนทเ่ี ราจะเอามาใชง้ าน
ต้องฝกึ เสยี กอ่ น เมอ่ื ฝึกดแี ล้วเราจงึ ได้อาศัยแรงงานมนั ทำ� ประโยชน์นานาประการ
ท่านทั้งหลายกท็ ราบแล้ว จติ ที่ฝึกดแี ลว้ ยอ่ มมีคุณคา่ มากมายกวา่ กันหลายเทา่
ดแู ตพ่ ระพทุ ธองคแ์ ละพระอรยิ สาวก ไดเ้ ปลยี่ นภาวะจากปถุ ชุ นมาเปน็ พระอรยิ บคุ คล
จนเปน็ ทก่ี ราบไหวข้ องคนทวั่ ไป และทา่ นยงั ไดท้ ำ� ประโยชนอ์ ยา่ งกวา้ งขวางเหลอื ประมาณ
ทีเ่ ราๆ จะกำ� หนด กเ็ พราะพระองค์และสาวกได้ผ่านการฝกึ จติ มาดว้ ยดีแล้วท้ังนัน้
จติ ทเ่ี ราฝกึ ดแี ลว้ ยอ่ มเปน็ ประโยชนแ์ กก่ ารประกอบอาชพี ทกุ อยา่ ง ยงั เปน็ ทางให้
รจู้ กั ทำ� งานดว้ ยความรอบคอบ ไมเ่ ปน็ คนหนุ หนั พลนั แลน่ ทำ� ใหต้ นเองมเี หตผุ ล และ
ได้รบั ความสขุ ตามสมควรแกฐ่ านะ
440
การฝึกจิตมีอยู่หลายวิธีด้วยกัน แต่วิธีท่ีเห็นว่ามีประโยชน์และเหมาะสมที่สุด
ใชไ้ ด้กับบุคคลทั่วไป วิธนี นั้ เรียกว่า อานาปานสติภาวนา คอื มีสติจบั อยทู่ ่ีลมหายใจ
เข้าและหายใจออก ทสี่ �ำนักน้ใี ห้กำ� หนดลมทป่ี ลายจมกู โดยภาวนาวา่ พุทโธ ในเวลา
เดินจงกรม และนงั่ สมาธิ ก็ภาวนาบทน้ี จะใชบ้ ทอน่ื หรอื จะกำ� หนดเพยี งการเข้าออก
ของลมกไ็ ด้ แลว้ แตส่ ะดวก ขอ้ สำ� คญั อยทู่ ว่ี า่ พยายามกำ� หนดลมเขา้ ออกใหท้ นั เทา่ นนั้
การเจริญภาวนาบทน้จี ะตอ้ งทำ� ตดิ ต่อกนั ไปเรือ่ ยๆ จงึ จะได้ผล ไม่ใชว่ ่าท�ำครั้งหนง่ึ
แลว้ หยดุ ไปตง้ั อาทติ ยส์ องอาทติ ย์ หรอื ตงั้ เดอื นจงึ ทำ� อกี อยา่ งนไี้ มไ่ ดผ้ ล พระพทุ ธองค์
ตรัสสอนว่า ภาวติ า พหุลกี ตา อบรมกระท�ำใหม้ าก คือ ท�ำบอ่ ยๆ ติดตอ่ กันไป
การฝกึ จติ ใหมๆ่ เพอ่ื ใหไ้ ดผ้ ล ควรเลอื กหาทส่ี งบ ไมม่ คี นพลกุ พลา่ น เชน่ ในสวน
หลงั บ้านหรอื ต้นไม้ทีม่ รี ่มเงาดๆี แตถ่ า้ เป็นนกั บวชควรแสวงหาเรือนวา่ ง (กระทอ่ ม)
โคนไม้ ป่า ปา่ ชา้ ถ้ำ� ตามภูเขา เปน็ ท่บี �ำเพญ็ เหมาะท่สี ุด เราจะอยทู่ ีใ่ ดกต็ าม ใช้สติ
กำ� หนดลมหายใจอยา่ งเดยี ว แมจ้ ติ ใจจะคดิ ไปเรอ่ื งอน่ื กพ็ ยามยามดงึ กลบั มา ทง้ิ เรอ่ื ง
อ่ืนๆ ท้ังหมด โดยไมพ่ ยามยามคดิ ถึงมัน รใู้ ห้ทนั กับความคดิ นนั้ ๆ เมอื่ ทำ� เข้าบ่อยๆ
จติ จะสงบลงเรอื่ ยๆ เมอ่ื จติ สงบตง้ั มนั่ แลว้ ถอยจติ นน้ั มาพจิ ารณารา่ งกาย รา่ งกายคอื
ขนั ธ์ ๕ ได้แก่ รปู เวทนา สัญญา สงั ขาร วิญญาณ ใหเ้ ห็นเปน็ ของไม่เทยี่ ง เปน็ ทกุ ข์
หาตวั ตนไมไ่ ด้ มีแต่ธรรมชาตไิ หลไปตามเหตุตามปจั จยั เท่านั้น ส่งิ ท้งั ปวงตกอยใู่ น
ลักษณะทเี่ ป็น อนจิ จัง ทุกขัง อนตั ตา ทง้ั นั้น ความยึดมน่ั ต่างๆ จะนอ้ ยลงๆ เพราะ
เรารู้เทา่ ทนั มนั เรยี กว่า เกดิ ปญั ญาข้ึน
ปัญญาเกดิ
เมื่อเราใช้จิตท่ีฝึกดีแล้วพิจารณารูปนามอยู่อย่างนี้ ให้รู้แจ้งแน่ชัดว่าไม่เที่ยง
เปน็ ทุกข์ เป็นอนัตตา ปัญญารู้เท่าทันสภาพความเปน็ จรงิ ของสงั ขารก็เกดิ เป็นเหตุ
ให้เราไม่ยึดถือหรือหลงใหล เม่ือเราได้อะไรมาก็มีสติ ไม่ดีใจจนเกินไป เมื่อของ
สญู หายไป กไ็ มเ่ สยี ใจจนเกดิ ทกุ ขเวทนาเพราะรเู้ ทา่ ทนั เมอ่ื ประสบความเจบ็ ไขห้ รอื ได้
รบั ทกุ ขอ์ ื่นๆ กม็ กี ารยบั ยงั้ ใจ เพราะอาศยั จิตทฝี่ กึ มาดแี ล้ว เรียกวา่ มที ่ีพ่ึงทางใจเป็น
441
อยา่ งดี สงิ่ เหลา่ นเ้ี รยี กไดว้ า่ เกดิ ปญั ญารทู้ นั ตามความเปน็ จรงิ ทจ่ี ะเกดิ ปญั ญา เพราะ
มีสมาธิ สมาธิจะเกิดเพราะมีศีล มันเก่ียวโยงกันอยู่อย่างนี้ไม่อาจแยกออกจากกัน
ไปได้
สรปุ ไดค้ วามดงั นี้ อาการบงั คบั ตวั เองใหก้ ำ� หนดลมหายใจ ขอ้ นเ้ี ปน็ ศลี การกำ� หนด
ลมหายใจไดแ้ ละตดิ ตอ่ กันไปจนจิตสงบ ข้อน้ีเรยี กวา่ สมาธิ การพิจารณาก�ำหนดรู้
ลมหายใจ วา่ ไมเ่ ทย่ี ง ทนไดย้ าก มใิ ชต่ วั ตน แลว้ รกู้ ารปลอ่ ยวาง ขอ้ นเี้ รยี กวา่ ปญั ญา
การทำ� อานาปานสตภิ าวนาจงึ กลา่ วไดว้ า่ เปน็ การบำ� เพญ็ ทง้ั ศลี สมาธิ ปญั ญา ไปพรอ้ มกนั
และเมอื่ ทำ� ศลี สมาธิ ปญั ญา ใหค้ รบ กช็ อื่ วา่ ไดเ้ ดนิ ทางตามมรรคมอี งคแ์ ปด ทพ่ี ระพทุ ธองค์
ตรัสว่าเป็นทางสายเอก ประเสริฐกว่าทางทั้งหมด เพราะจะเป็นการเดินทางเข้าถึง
พระนพิ พาน เม่ือเราท�ำตามที่กล่าวมาน้ี ช่ือว่าเป็นการเขา้ ถงึ พทุ ธธรรมอย่างถกู ต้อง
ท่สี ดุ
ผลจากการปฏิบตั ิ
เมอื่ เราปฏบิ ัติตามทกี่ ลา่ วมาข้างต้นแล้วนัน้ ยอ่ มมีผลปรากฏตามระดับจิตของ
ผู้ปฏิบตั นิ ั้นๆ ซง่ึ แบง่ เป็น ๓ พวก ดังต่อไปน้ี
ก. สำ� หรับสามญั ชนผู้ปฏบิ ัตติ าม ยอ่ มทำ� ให้เกิดความเชอ่ื ในคุณพระรัตนตรัย
ถอื เอาเปน็ ทพี่ ง่ึ ได้ ทงั้ เชอ่ื ตามผลกรรมวา่ ทำ� ดไี ดด้ ี ทำ� ชวั่ ไดช้ วั่ จะทำ� ใหผ้ นู้ น้ั มคี วามสขุ
ความเจรญิ ยง่ิ ข้ึน เปรียบเหมือนได้กนิ ขนมที่มีรสหวาน
ข. สำ� หรบั พระอรยิ บุคคลชั้นต่ำ� ยอ่ มมคี วามเช่อื ในคุณพระรตั นตรยั แนน่ แฟน้
ไม่เสือ่ มคลาย เป็นผ้มู ีจติ ใจผอ่ งใส ดงิ่ สูน่ ิพพาน เปรยี บเหมือนคนได้กินของหวาน
ซ่ึงมีทั้งรสหวานและมัน
ค. ส�ำหรบั ทา่ นผูไ้ ดบ้ รรลอุ รหตั ตผล ยอ่ มมคี วามหลุดพ้นจากห้วงทุกข์ทั้งปวง
เพราะเปน็ พทุ ธะแลว้ พน้ จากโลก อยจู่ บพรหมจรรย์ เปรยี บเหมอื นไดก้ นิ ของหวานทมี่ ี
ท้ังรสหวาน มนั และหอม
442
เราทา่ นทงั้ หลายไดม้ โี อกาสเกดิ มาเปน็ มนษุ ยพ์ บพระพทุ ธศาสนา เปน็ การยากแท้
ทส่ี ตั ว์หลายลา้ นตัวไมม่ โี อกาสอยา่ งเรา จงอยา่ ประมาท รบี สรา้ งบารมใี ห้แก่ตนด้วย
การทำ� ดี ท้ังช้นั ตน้ ชน้ั กลาง และชัน้ สงู อย่าปลอ่ ยให้เวลาเสยี ไปโดยเปล่าปราศจาก
ประโยชน์เลย
ฉะนนั้ ควรจะทำ� ตนใหเ้ ขา้ ถงึ พทุ ธธรรมเสยี แตว่ นั นี้ ขอฝากภาษติ วา่ “เทย่ี งทางเวงิ้
เหงิ นานมันสิค�่ำ เมานำ� ตา่ บกั หว้ามันสิช้าคำ่� ทาง”
443
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 600
- 601 - 636
Pages: