48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท

เมื่อเราจะฝกึ จิตอย่างน้นี นั้ เรารไู้ หมว่าจติ ของเราคืออะไร อยู่ตรงไหน ถา้ เรา
จะมาฝกึ จติ กค็ วรจะตอ้ งรจู้ ติ ของเรา บางทเี ราไมร่ จู้ กั เมอ่ื เวลามนั วนุ่ วายขน้ึ มา เรากร็ ู้
แตว่ า่ มนั ว่นุ วาย แตไ่ ม่รู้ว่าจติ อย่ตู รงไหน ถา้ เราจะพดู เข้าไปจรงิ ๆ แล้ว จติ นีม้ นั ก็
ไมเ่ ปน็ อะไร มนั กค็ อื จติ นน่ั แหละ เมอื่ เขาเอาชอื่ “จติ ” เขา้ มาแทรกเรากเ็ ลยหลง จติ น้ี
มันคอื อะไรหนอ พดู ง่ายๆ ว่า คนทรี่ บั ร้อู ารมณน์ ่ันแหละคือ จติ คนที่รบั รอู้ ารมณ์
ทงั้ อารมณด์ อี ารมณช์ ัว่ สารพัดอย่างนี่แหละ สมมุตวิ ่าเป็นจิต ถา้ นำ� มนั ไปฝึกแล้วมนั
รจู้ รงิ มนั กเ็ ปน็ “พทุ โธ” คอื ผรู้ ู้ เปน็ ผรู้ จู้ รงิ คอื รแู้ ลว้ ไมม่ ที กุ ข์ แตถ่ า้ จติ นยี้ งั ไมไ่ ดฝ้ กึ
ไมไ่ ดอ้ บรม มันก็เป็นผู้ร้ไู ม่ได้ เพราะมนั มี “ผ้หู ลง” มาปนเปมันอยู่ คอื ถา้ ชอบใจ
มนั กด็ ใี จ ถา้ ไมช่ อบใจมนั กเ็ สยี ใจอยา่ งน้ี ฉะนน้ั เราจงึ ตอ้ งเอามนั มาฝกึ ใหม้ นั รเู้ ทา่ ทนั
อารมณ์ จนกวา่ ทจ่ี ติ มนั จะสงบ เมอื่ มนั สงบมนั กไ็ มไ่ ปไหน มนั ขเี้ กยี จจะไปเหมอื นกนั

อยา่ งไรกต็ าม ความสงบอยา่ งนน้ั ยงั ไมม่ ปี ญั ญาอะไร เขา้ ไปสงบอยเู่ ฉยๆ เรยี กวา่
สมถะ ความสงบอยา่ งนม้ี นั ไมแ่ นน่ อน บางทเี ราไดม้ นั เปน็ บางครง้ั บางทวี นั นม้ี นั สงบ
พรงุ่ นไ้ี ปทำ� มนั กไ็ มส่ งบ เรากว็ า่ “เอ เมอ่ื วานทำ� ไมมนั สงบดเี หลอื เกนิ วนั นท้ี ำ� ไมไมไ่ ดเ้ รอื่ ง
ได้ราว มันเปน็ อะไรหนอ”

ถา้ ไปตะครบุ มนั อย่อู ยา่ งน้ี ความสงบตอนน้นั ไมร่ ูเ้ รื่องเสียแล้ว เป็นความสงบ
ท่ไี ม่แน่นอน เชน่ ว่า หขู องเรามีอยู่ เครอื่ งรบั มอี ยู่ แต่เม่ือยังไมม่ ใี ครมาพดู มาดา่ ให้
เราไดย้ นิ เรากย็ งั สบาย ยงั สงบอยู่ อกี วนั หนง่ึ พอมเี รอ่ื งเขา้ ไปทางหเู ทา่ นนั้ มนั กเ็ กดิ
ความไมส่ งบขนึ้ มาแล้ว ฉะน้ัน ความสงบน้ันจึงเป็นความสงบ เพราะมันปราศจาก
อารมณต์ า่ งๆ มนั ก็สงบเฉยๆ อยูใ่ นอารมณ์อันเดียว แตเ่ มอื่ มอี ารมณต์ ่างๆ ผา่ นมา
เปน็ เหตเุ ปน็ ปจั จยั กม็ คี วามเกดิ ขน้ึ มา เกดิ ดใี จเกดิ เสยี ใจขน้ึ มา เกดิ ชอบใจไมช่ อบใจ
ขน้ึ มาเลยวนุ่ อนั นเ้ี พราะความสงบนนั้ เปน็ เรอ่ื งของสมถกรรมฐาน ไมใ่ ชเ่ รอื่ งของปญั ญา
มันสงบเหมือนกันแต่ว่ามันไม่เด็ดขาด คือ มันไม่ได้สงบเพราะรู้ตามความเป็นจริง
เหมอื นใบไมบ้ นตน้ ไม้ เม่ือไมม่ ีลมมาพดั มันก็สงบนิ่ง แต่ถ้ามลี มมาพัดก็กวดั แกวง่
ความสงบอนั นมี้ นั จงึ มอี ายสุ นั้ ทม่ี นั สงบอยกู่ เ็ พราะอาศยั อารมณท์ ม่ี นั ไมเ่ ปลย่ี นแปลง
ทา่ นเรยี กวา่ “สงบจิต” ไม่ใชว่ า่ “สงบกเิ ลส”

344

(๕) ปลอ่ ยวางละดว้ ยวปิ สั สนา

อยา่ งไรกต็ าม เมอื่ มคี วามสงบเชน่ นน้ั สตมิ นั กจ็ ะคอ่ ยดขี น้ึ มา จะเหน็ อะไรชดั ขน้ึ
กว่าท่ีไม่ได้ท�ำความสงบ แล้วกส็ ร้างปญั ญาสร้างวิปสั สนาให้มนั เกดิ ใหม้ นั แจ้งขึ้นมา
ตอ่ ไปเราจะเขา้ ใจวา่ เมอื่ ตาเหน็ รปู หรอื หไู ดย้ นิ เสยี งเปน็ ตน้ ฉนั จะใหม้ คี วามสงบ คอื
ท�ำจติ ใหม้ ันรเู้ รอ่ื งมากขึ้น ให้ร้ชู ัดด้วยปญั ญา มีความสงบดว้ ยปัญญา เพราะฉะน้ัน
จะตอ้ งหลอ่ เลยี้ งปญั ญาใหม้ นั เกดิ ขนึ้ อะไรจะทำ� ใหป้ ญั ญาเกดิ กใ็ หอ้ าหารมนั สิ เหมอื น
เอาขา้ วเอานำ้� ใหเ้ รา เรากโ็ ตขนึ้ มา ปญั ญามนั จะเกดิ ขนึ้ กต็ อ้ งอาศยั อารมณเ์ หมอื นกนั
แต่ต่างจากสมถะ สมถะนั้นเชน่ วา่ พุทโธๆ หรอื ลมหายใจเขา้ ออก แค่น้มี ันก็สงบได้
แต่ว่าอาหารของปัญญาไม่ใช่อย่างนั้น ต้องเปลี่ยนอาหารให้มัน เช่น แม้เราจะท�ำ
ความสงบเกิดข้ึนมาได้ เราก็ต้องชี้มันบอกมันว่า “อันนี้มันก็ไม่เท่ียง” มันจะชอบ
ขนาดไหนกบ็ อกวา่ อนั นม้ี นั กไ็ มเ่ ทย่ี ง บอกเทา่ นแี้ หละ ปญั ญามนั กจ็ ะโตขนึ้ มา ทำ� ไม
มันถงึ โต เพราะมนั มองเห็นความไม่เทีย่ งตลอดตามทเ่ี ราพจิ ารณาอยู่

แตเ่ มอ่ื ยงั ไมม่ ปี ญั ญา จติ หรอื ผทู้ ร่ี บั รอู้ ารมณน์ น้ั อนั นน้ั เขาวา่ ดี กไ็ ปตะครบุ เอา
มนั กก็ ดั เอา อนั นว้ี า่ ไมด่ กี ต็ ะครบุ เอา มนั กก็ ดั เราเทา่ นนั้ แหละ ดมี นั กก็ ดั เรา ไมด่ มี นั ก็
กดั เรา แตถ่ า้ เมอื่ มนั เกดิ ขน้ึ มาเรากว็ า่ “อนั นม้ี นั ไมแ่ น”่ ไมต่ ะครบุ มนั มนั กไ็ มก่ ดั เราหรอก
ดไู ปอยเู่ รอ่ื ยๆ มองดขู า้ งหนา้ ขา้ งหลงั กเ็ หน็ วา่ มนั ไมเ่ ทยี่ ง มนั ไมแ่ นน่ อนสกั อยา่ ง เมอ่ื เหน็
ชัดเช่นนี้ อารมณ์ทุกอยา่ งมนั ก็มขี องมันอย่อู ย่างนัน้ ความยึดมั่นอุปาทานมันกน็ อ้ ย
เขา้ มาๆ จนเปน็ เรอื่ งธรรมดา เปน็ ตาธรรมดา เป็นหูธรรมดา มีความร้สู กึ ธรรมดา
สกั แตว่ า่ มนั ชอบ สกั แตว่ า่ มนั ไมช่ อบ สกั แตว่ า่ มนั ทกุ ข์ สกั แตว่ า่ มนั สขุ มแี ตส่ กั แตว่ า่
เท่าน้ัน มันก็ปล่อยให้เป็นเรื่องธรรมดาในตัวของมันเอง ปัญญามันเห็นชัดอย่างน้ี
เรียกวา่ วปิ ัสสนา คือความรตู้ ามความเปน็ จริง รู้แลว้ มนั วาง ไม่ตะครุบ เดีย๋ วมันกดั
แตก่ อ่ นนผี้ รู้ อู้ ารมณน์ นั้ มนั มคี วามสำ� คญั มน่ั หมายยดึ มนั่ ถอื มน่ั แตเ่ มอื่ จติ มนั เหน็ ชดั
ปญั ญามันเกิดเห็นสจั ธรรมตามความเปน็ จรงิ แลว้ มันก็มกี ารปล่อยวางในตัวของมนั
ถา้ เปน็ เดก็ มนั กโ็ ตขน้ึ มาบา้ งแลว้ มนั เปลย่ี นการใหอ้ าหารแลว้ การประพฤตปิ ฏบิ ตั เิ ชน่
จึงเรียกว่า การปฏบิ ตั ธิ รรม

345

(๖) พจิ ารณาหลักสจั ธรรม

พระพทุ ธองคท์ า่ นกเ็ คยไดพ้ จิ ารณาในเรอื่ งความเกดิ ทา่ นกส็ งสยั วา่ ความไมเ่ กดิ
มนั จะมไี หมหนอ? แต่ท่านก็มาพิจารณาวา่ มนั มีมืด มันก็มีสว่าง มนั มีสว่างแล้วมนั
ก็มมี ืด ฉะนั้น เมอ่ื มเี กดิ มนั กต็ อ้ งมีไม่เกดิ เหมอื นกัน ทา่ นก็พจิ ารณาอยู่ตรงนี้แหละ
ไม่ต้องไปเรียนคัมภีร์อยู่ท่ีไหน อย่างเช่น เราไปสอบวิชาหน่ึงท่ีเขาเขียนปัญหาให้
เราตอบ เราตอบไมไ่ ด้ แตม่ นั กม็ คี ำ� ตอบหรอื ขอ้ เฉลยอยู่ ถา้ ไมม่ ขี อ้ เฉลยมนั มปี ญั หา
ไม่ได้หรอก เราจงึ ต้องคน้ มันตรงนัน้ ฉะน้นั พระพุทธองค์จึงไม่ทรงทอ้ ใจ เพราะเม่ือ
ความเกดิ มนั มี ความไมเ่ กดิ มนั กต็ อ้ งมแี น่ ทา่ นกท็ ำ� ไปๆ จนเหน็ ชดั ขน้ึ มา ทา่ นพบวา่
ความเกดิ กค็ อื ความทม่ี อี ปุ าทานยดึ มน่ั ถอื มน่ั ขนึ้ มาเปน็ ภพเปน็ ชาตติ ดิ ตอ่ กนั ไปเปน็
ปฏิจจสมปุ บาทธรรม เชน่ ต้นลำ� ไยตน้ หน่ึงอยทู่ ี่หน้าบา้ นของเรา เรากว็ า่ เป็นของเรา
ไปดอู ยทู่ กุ วนั เดนิ ไปเดนิ มากม็ าวา่ นต่ี น้ ลำ� ไยของเรา ทนี อี้ กี ตน้ หนงึ่ อยหู่ นา้ บา้ นคนอนื่
เรากไ็ มไ่ ดน้ กึ วา่ เปน็ ของเรา มาวนั หนง่ึ มคี นมาตดั ตน้ ลำ� ไยทห่ี นา้ บา้ นของเรา เรากเ็ ปน็
ทุกขห์ ลาย เพราะมนั ตดั ของเรา อีกวนั หนง่ึ เขามาตดั ต้นลำ� ไยตน้ อนื่ หน้าบ้านคนอน่ื
เรากไ็ มเ่ ปน็ ทกุ ข์ แคน่ แ้ี หละมนั ทำ� ใหส้ ขุ ทกุ ขเ์ กดิ ขนึ้ มา อปุ าทานเปน็ ตวั ทำ� ใหเ้ ปน็ ทกุ ข์
เปน็ ความเกดิ ข้ึนมาตรงน้ี เพราะฉะน้นั ท่านจงึ ให้พจิ ารณาวา่ อปุ าทานท�ำใหเ้ กดิ ภพ
ภพท�ำใหเ้ กิดชาติ ชาติแล้วก็ชรา พยาธิ มรณะ นีพ่ ระพทุ ธองค์ท่านก็เห็นเทา่ นแ้ี หละ
เห็นชดั แจง้ อยา่ งนแี้ ล้วกห็ ายสงสัย

ฉะนนั้ เพอ่ื ใหม้ นั เหน็ ชดั เราจะตอ้ งมาฝกึ อบรมจติ ของเรา ในตวั บคุ คล คนหนง่ึ
กม็ ีจติ หรือผทู้ ีร่ ับอารมณน์ ีแ่ หละสำ� คัญมากที่สุด ถา้ จติ นี้มนั หลง มนั ก็หลงไปหมด
ตามนั ก็หลง หมู นั กห็ ลง ถา้ ได้อารมณ์ทด่ี ีกด็ ใี จ ถา้ ได้อารมณท์ ไี่ ม่ชอบก็เสยี ใจ คอื
จิตอันน้ีมันยังไม่ได้อบรม การท่ีเรามาท�ำกรรมฐานกันนั้นก็เพื่อมาอบรมจิตนี่แหละ
แตว่ า่ กไ็ มใ่ ชง่ า่ ยๆ นะโยมนะ มนั ลำ� บากเหมอื นกนั แตม่ นั กง็ า่ ยอยใู่ นทล่ี ำ� บากนน่ั แหละ
มนั งา่ ยอยทู่ ม่ี นั ยากตรงนนั้ เอง เพราะฉะนนั้ มนั เปน็ ปญั หาของเราทกุ คน จะตอ้ งใหม้ นั
มคี วามลำ� บากยากแคน้ เสยี กอ่ น ไมใ่ ชว่ า่ เรามาทำ� กรรมฐานปบุ๊ มนั กจ็ ะดเี ลย ทกุ ขม์ นั
จะหายเลย ไม่ใช่อย่างน้ัน

346

เราจะตอ้ งท�ำไปจนกวา่ มันจะเหน็ อยา่ งทา่ นวา่ “อนัตตา” แตเ่ รากย็ งั เหน็ วา่ มนั
เปน็ อตั ตา เปน็ ตวั เปน็ ตน ไอน้ ก่ี ข็ องฉนั ไอน้ น่ั กข็ องฉนั นนั่ ลกู ฉนั นน่ั สมบตั ขิ องฉนั
ไปสร้างใหเ้ ปน็ ตวั เปน็ ตนข้ึนมาทัง้ นน้ั แตพ่ ระกม็ าเทศน์ให้ฟังวา่ มนั ไมใ่ ช่ของเรานะ
ไอน้ ก่ี ไ็ มใ่ ชข่ องเรา ไอน้ นั่ กไ็ มใ่ ชข่ องเรา เรากไ็ มเ่ ขา้ ใจ บางทกี จ็ ะโกรธพระกไ็ ด้ เรานกึ วา่
เปน็ ของเรา แตท่ า่ นมาเทศนว์ า่ ไมใ่ ชข่ องเรา เรากเ็ ลยออ่ นใจ ไมร่ จู้ ะทำ� ไปทำ� ไม เราจงึ ตอ้ ง
คิดพจิ ารณาจนมันเห็นวา่ มนั เปน็ “สมบัตขิ องโลก” ทงั้ หมด แล้วทำ� ไมเราจึงงดั แงะ
จติ ใจของเราออกไมไ่ ด้ นีเ่ พราะมันหลงตดิ อยู่ในน้ันนั่นเอง

ฉะนน้ั คำ� สอนของพระทเี่ รามาฝกึ กนั น้ี กเ็ พอื่ จะไมใ่ หท้ กุ ขเ์ กดิ ขนึ้ มา คอื ไมใ่ หไ้ ป
สำ� คญั มน่ั หมาย ใหไ้ ปทำ� ลายความรสู้ กึ วา่ เปน็ อตั ตาอนั นี้ แตค่ นเรากไ็ มค่ อ่ ยจะชอบใจ
อยา่ งเช่น พระพุทธองคท์ ่านตรสั ว่า โลกนมี้ นั เป็นทกุ ข์ ทา่ นจงึ ใหต้ ดั ไมอ่ ยากให้เกิด
แตพ่ อทา่ นวา่ ไมอ่ ยากใหเ้ กดิ เรากไ็ มค่ อ่ ยพอใจเสยี แลว้ ทท่ี า่ นไมอ่ ยากใหเ้ กดิ เพราะ
มนั ทกุ ข์ เมอื่ เกดิ ขน้ึ มามนั กม็ พี รอ้ ม ตากม็ ี หกู ม็ ี จมกู กม็ ี วนุ่ วายหลายอยา่ ง ทา่ นจงึ ให้
ตดั ภพตัดชาติ คอื ไม่ให้มันเกิด เพราะเมือ่ เกิดมาแลว้ มันเป็นทกุ ข์ แตเ่ รากไ็ มย่ อม
“ขอเถดิ อยา่ ใหห้ นไี ปเลย ขออยนู่ ล่ี ะ่ ” อยา่ งนมี้ นั จงึ วนุ่ วาย คอื อะไรทท่ี า่ นวา่ มนั ไมเ่ ทยี่ ง
แตเ่ รากอ็ ยากใหม้ นั เทยี่ ง อะไรทไ่ี มใ่ ชข่ องเรา เรากอ็ ยากใหใ้ ชข่ องเรา มนั กเ็ ปน็ ไปไมไ่ ด้

ทนี ้ี ถา้ เปน็ ผทู้ พ่ี น้ ทกุ ขแ์ ลว้ อยา่ งพระอรยิ เจา้ ของเรา ทกุ วนั น้ี ถา้ หากวา่ คนไปเหน็
สงสยั จะหาวา่ เปน็ โรคประสาทกไ็ มร่ ู้ การไปการมา การพดู การจา การกระทำ� ของทา่ น
ไม่เหมอื นคนท่มี กี ิเลสตัณหา เรากด็ ูไม่ออก อย่างแท่งทองแทง่ หน่งึ ทา่ นว่าเปน็ ดิน
แต่เขาก็ว่าเป็นทอง ถ้ามันเสียไปเราก็ร้องไห้ แต่ท่านเห็นว่ามันก็เหมือนก้อนดิน
ก้อนหนึง่ ถา้ หากวา่ บงั เอญิ เราไปเห็นทา่ นเข่ียเอากอ้ นทองนน้ั ท้งิ ไป เราก็จะว่า “โอย้ !
คนน้ีมนั เปน็ โรคประสาทล่ะมั้ง” ไมร่ ู้ใครเป็นโรคประสาทแน่กไ็ ม่รู้ นม่ี นั เป็นอยา่ งนี้
เพราะฉะนัน้ การปฏบิ ตั นิ ้อี าตมาว่า เอาแค่ศีลธรรมเสยี ก่อน เช่น ถา้ มันโกรธขน้ึ มา
กอ็ ดไว้ อยา่ ปลอ่ ยตามใจมนั ไปเลย หรอื ถา้ มนั อยากขน้ึ มามากๆ กต็ ามใจใหม้ นั นอ้ ยๆ
ใหพ้ อประมาณ อยา่ ปลอ่ ยตามมนั เตม็ ที่ ถา้ เราปลอ่ ยมนั เตม็ ทโ่ี ลกมนั จะแตก ใหอ้ ดไว้
ใหก้ ลนั้ อยา่ ปลอ่ ยเตม็ ทขี่ องมนั ใหม้ นั มศี ลี ธรรมไว้ เทา่ นกี้ เ็ รยี กวา่ มนั สมควรอยลู่ ะ่ เรา

347

แตเ่ รากจ็ ะตอ้ งทำ� กรรมฐานของเราเรอ่ื ยๆ ไป ใหม้ นั ชดั เขา้ ไปมนั กจ็ ะคอ่ ยๆ ดขี นึ้ ไมใ่ ชว่ า่
ทำ� ปุบ๊ ปับ๊ มันจะไดเ้ ลย

ธรรมปฏสิ ันถาร

เอาละ่ เรามากันกี่คืนแลว้ ไดอ้ ะไรไปบ้างล่ะ ใครนกึ อยากจะกลับไปกรงุ เทพฯ
บา้ งละ่ เหน่ือยไหม มีกำ� ไรหรอื ขาดทนุ หรืออยูท่ น ความเป็นจริงทเ่ี รามากันนม้ี นั กด็ ี
มนั ละกิเลสได้อย่างหน่ึงเหมอื นกัน ออกจากบา้ นมาอยอู่ ย่างน้ี มนั จะมองเห็นสภาพ
อะไรหลายๆ อยา่ ง ความรสู้ กึ นกึ คดิ มนั กร็ อู้ ะไรหลายๆ อยา่ ง คนทอ่ี ยกู่ บั ทจ่ี นเกนิ ไป
มนั กไ็ มร่ เู้ หนอื รใู้ ตก้ บั เขา มนั กล็ ำ� บาก ทกุ ปถี า้ มาอยา่ งน้ี เรยี กวา่ ไปธดุ งคก์ ไ็ ด้ ไปธดุ งค์
เหมือนพระ

เอาละพูดเท่านี้แหละ ทีน้ีใครมีปัญหาอะไรจะถาม เดี๋ยวน้ีมันพูดหลายไม่ได้
เขาไม่ให้พูดหลายซะแล้ว อาศยั เขาอยู่ มีไหม ขัดข้องอะไรไหม

ปุจฉา-วสิ ัชนา

มปี ญั หาขอถามอยอู่ ยา่ งหนงึ่ เกย่ี วกบั ทา่ นอาจารยค์ อื ทา่ นอาจารยเ์ องเกดิ ความ
สนใจในธรรมนตี้ ้งั แตเ่ มื่อไร หรือเพ่ิงเกิดความสนใจตอนมาบวชหรืออยา่ งไร

ออ๋ ตอนมาบวชพระนีน่ ่ะหรือ ไมใ่ ชอ่ ย่างน้ัน แตม่ นั มปี จั จยั มนี สิ ัยปัจจัย เชน่
เปน็ คนซอ่ื สตั ย์ ไมโ่ กหกใคร ชอบนสิ ยั ตรงไปตรงมาอยเู่ สมอ อยา่ งเชน่ แบง่ ของกนั นะ
ไปหาเงนิ มาหรอื ไปหาอะไรมา เมอื่ มาแบง่ กนั กช็ อบเอานอ้ ยกวา่ เขา เกรงใจเขา เปน็ อยา่ งน้ี
เรอ่ื ยๆ มาจนตลอดมา เมอ่ื ธรรมชาตอิ นั นมี้ นั แกข่ นึ้ มา มนั กเ็ กดิ ความรสู้ กึ นกึ คดิ อยา่ งนนั้
อยนู่ น่ั แหละ เรามคี วามคดิ อยา่ งนเ้ี มอ่ื ไปถามเพอ่ื น เขากไ็ มเ่ คยคดิ มนั เปน็ ของมนั เอง
เรียกว่ามันเปน็ วิบาก

ทีน้เี มอ่ื เราพิจารณามนั เร่ือยๆ มันกโ็ ตของมนั เรื่อยๆ มันเปน็ เหตใุ หท้ �ำอย่างนี้
มนั เปน็ เหตใุ หค้ ดิ อยา่ งนี้ อยา่ งเมอ่ื ตอนเดก็ ถา้ จะเลน่ กนั แลว้ ชอบจะเปน็ นาย เดก็ อน่ื ๆ

348

ตอ้ งเปน็ ลกู นอ้ ง บางทไี ปเลน่ คดิ อยากจะเปน็ พระ กต็ งั้ ตวั เปน็ พระขน้ึ พวกเดก็ อน่ื ๆ
เรากใ็ หเ้ ปน็ อปุ ฏั ฐาก ถงึ เวลากต็ รี ะฆงั เพลเกง๊ ๆๆ แลว้ กใ็ หเ้ อานำ้� มากนิ มนั เปน็ อยา่ งนี้
นสิ ยั มนั เปน็ อยา่ งนมี้ าเรอ่ื ยๆ แลว้ กม็ าในระยะหนง่ึ โตขนึ้ มา อายสุ กั ประมาณ ๑๕-๑๖
เบื่อไม่อยากอยู่กับพ่อกับแม่ คิดอยากจะไปเร่ือยๆ ไม่รู้ท�ำไมมันถึงคิดอย่างน้ัน
มนั เปน็ อยา่ งนน้ั มาหลายปเี หมอื นกนั ไมร่ มู้ นั เบอ่ื อะไรกไ็ มร่ ู้ อยากไปคนเดยี ว อยากไป
ไหนๆ อนั นี้เปน็ อยู่ระยะหน่ึง แลว้ เรากไ็ ด้มาบวชพระ อันนม้ี นั เปน็ นสิ ัย แต่วา่ อันน้ี
เราก็ไม่รู้มันใชไ่ หม แต่วา่ อาการมันเป็นอยา่ งนต้ี ลอดมา

สำ� หรบั ทา่ นพระอาจารย์ ตอนถงึ คราวปฏบิ ตั จิ ะฝกึ ตนเอง เกดิ มปี ญั หาอะไรไหม

โอ.้ ..หลาย มนั มีหลายปญั หาในชีวิตนี้ มันพูดไมจ่ บล่ะ มากท่ีสดุ วันปฏิบัตนิ ะ
ทกุ ขม์ าก เชน่ บางวนั อยตู่ ามปา่ ฝนตกทงั้ คนื นงั่ เปยี ก คดิ ถงึ ชวี ติ เจา้ ของแลว้ กน็ ง่ั รอ้ งไห้
นำ�้ ตากไ็ หลทงั้ ดใี จดว้ ย ทงั้ มศี รทั ธา ทงั้ เสยี ใจ บอกไมถ่ กู ตรงน้ี แตก่ ไ็ มห่ ยดุ ใจมนั กลา้
มากท่สี ุด

ทีน้ถี ามถงึ ตอนทา่ นอาจารยม์ าบวชแล้ว

ถงึ เวลามนั กบ็ วชได้ เราคอ่ ยๆ ทำ� ไป แตว่ า่ ใหม้ คี วามสนใจอยเู่ สมอเรอื่ ยๆ ไป เราจะ
ทำ� อะไร เชน่ มคี วามรกั รปู กพ็ จิ ารณา มคี วามเกลยี ดรปู กพ็ จิ ารณา มนั เปน็ ของไมแ่ นน่ อน
ท้ัง ๒ อยา่ ง พิจารณาเร่ือยไปจนกว่ามนั จะเห็นชัด คนเรานัน้ มนั ไปติดในความสุข
ความทกุ ข์ มนั จงึ เปน็ เหตุ อยา่ งเชน่ เรอ่ื งกาม กามนนั้ พระพทุ ธเจา้ ทา่ นสอนวา่ เหมอื นกนั
กบั คนกนิ เนอื้ สตั ว์ เมอื่ เนอื้ มนั เขา้ ไปตดิ ฟนั เจบ็ ปวด เรากไ็ ปเอาไมจ้ ม้ิ มนั ออก กอ็ า้ สบาย
อกี สกั หนอ่ ยกค็ ดิ อยากอกี แลว้ กม็ ากนิ อกี เนอื้ มนั ยดั เขา้ ไปในซฟ่ี นั กป็ วดอกี กห็ าไม้
มาแหยม่ นั ออก โอ้ สบายอกี แล้ว แล้วก็อยากอกี นเ่ี รยี กว่ามันไม่รู้จัก

เอาล่ะนะ เทศน์ให้ฟงั เทา่ น้ีก็พอนะ เอาพอปานนี้แหละ.

349

๒๗

ธรรมะธรรมชาติ

บางครง้ั ตน้ ผลไมอ้ ยา่ งตน้ มะมว่ งเปน็ ดอกออกมาแลว้ บางทถี กู ลมพดั มนั กห็ ลน่ ลง
แตย่ ังเปน็ ดอก อยา่ งนนั้ ก็มี บางช่อเป็นลูกเลก็ ๆ ลมก็มาพดั ไปหลน่ ทงิ้ ไปก็มี บางชอ่
ยงั ไมไ่ ดเ้ ป็นลกู เป็นดอกเทา่ น้นั ก็หกั ไปก็มี
คนเรากเ็ หมอื นกนั บางคนตายตงั้ แตอ่ ยใู่ นทอ้ ง บางคนคลอดจากทอ้ งอยไู่ ด้ ๒ วนั
ตายไปกม็ ี หรอื อายเุ พยี งเดอื น ๒ เดอื น ๓ เดอื น ยงั ไมท่ นั โต ตายไปกม็ ี บางคนพอ
เป็นหนุ่มเปน็ สาวตายไปกม็ ี บางคนกแ็ ก่เฒา่ แลว้ จงึ ตายกม็ ี
เมอื่ นกึ ถงึ คนแลว้ กน็ กึ ถงึ ผลไม้ กเ็ หน็ ความไมแ่ นน่ อน แมน้ กั บวชเรากเ็ หมอื นกนั
บางทยี งั ไมท่ นั ไดบ้ วชเลย ยงั เปน็ เพยี งผา้ ขาวอยู่ กพ็ าผา้ ขาววง่ิ หนไี ปกม็ ี บางคนโกนผม
เทา่ นน้ั ยงั ไมไ่ ดบ้ วชขาวดว้ ยซำ�้ กห็ นไี ปกอ่ นแลว้ กม็ ี บางคนกอ็ ยไู่ ด้ ๓-๔ เดอื นกห็ นไี ป
บางคนอยถู่ งึ บวชเปน็ เณรเปน็ พระไดพ้ รรษา ๒ พรรษากส็ กึ ไปกม็ ี หรอื ๔-๕ พรรษา
แลว้ กส็ กึ ไปกม็ ี เหมอื นกบั ผลไม้ เอาแนน่ อนไมไ่ ด้ ดอกไมผ้ ลไมถ้ กู ลมพดั ตกลงไปเลย
ไมไ่ ด้สกุ จิตใจคนเรากเ็ หมือนกนั พอถกู อารมณ์มาพดั ไป ดึงไป ก็ตกไปเหมอื นกบั
ผลไม้

บรรยายแก่ศษิ ยช์ าวตะวนั ตก ท่ีวัดป่านานาชาติ ระหวา่ งพรรษา ๒๕๒๐

350

พระพทุ ธเจา้ ทา่ นกท็ รงเหน็ เหมอื นกนั เหน็ สภาพธรรมชาตขิ องผลไม้ ใบไม้ แลว้ ก็
นึกถึงสภาวะของพระเณร ซึ่งเปน็ บรษิ ทั บริวารของท่านกเ็ หมอื นกัน มันเป็นของมัน
อยอู่ ยา่ งนน้ั ยอ่ มจะเปลยี่ นเปน็ อยา่ งอนื่ ไมไ่ ด้ ฉะนน้ั ผปู้ ฏบิ ตั ถิ า้ มปี ญั ญาพจิ ารณาดอู ยู่
กไ็ ม่จำ� เปน็ ทีจ่ ะตอ้ งมคี รูอาจารย์แนะนำ� พรำ่� สอนมากมาย

พระพทุ ธเจา้ ของเราทจี่ ะทรงผนวชในพระชาตทิ เ่ี ปน็ พระชนกกมุ ารนนั้ ทา่ นกไ็ มไ่ ด้
ศึกษาอะไรมากมาย ท่านไปทรงเห็นต้นมะม่วงในสวนอุทยานเท่านั้น คือวันหน่ึง
พระชนกกมุ ารไดเ้ สดจ็ ไปชมสวนอทุ ยานกบั พวกอำ� มาตยท์ ง้ั หลาย ไดท้ รงเหน็ ตน้ มะมว่ ง
ตน้ หนงึ่ กำ� ลงั ออกผลงามๆ มากมาย กต็ งั้ พระทยั ไวว้ า่ ตอนกลบั จะแวะเสวยมะมว่ งนน้ั

แต่เมื่อพระชนกกุมารเสด็จผ่านไปแล้ว พวกอ�ำมาตย์ก็พากันเก็บผลมะม่วง
ตามใจชอบ ฟาดดว้ ยกระบองบา้ ง แสบ้ า้ ง เพอ่ื ใหก้ งิ่ หกั ใบขาด จะไดเ้ กบ็ ผลมะมว่ งมากนิ
พอตอนเยน็ พระชนกกุมารเสด็จกลับ ก็จะทรงเกบ็ มะมว่ งเพือ่ จะลองเสวยวา่ จะมรี ส
อรอ่ ยเพยี งใด แตก่ ไ็ มม่ มี ะมว่ งเหลอื เลยสกั ผล มแี ตต่ น้ มะมว่ งทกี่ งิ่ กา้ นหกั หอ้ ยเกะกะ
ใบก็ขาดวิน่ เม่ือไต่ถามกท็ รงทราบวา่ พวกอำ� มาตย์เหล่านน้ั ไดใ้ ชก้ ระบองใชแ้ สฟ้ าด
ตน้ มะมว่ งนน้ั อยา่ งไมป่ รานเี พอ่ื ทจี่ ะเอาผลของมนั มาบรโิ ภค ฉะนน้ั ใบของมนั จงึ ขาด
กระจดั กระจาย กงิ่ ของมันก็หกั ห้อยระเกะระกะ

เมอ่ื พระองคท์ รงมองมะมว่ งอกี ตน้ หนงึ่ ทอี่ ยใู่ กลๆ้ กนั กท็ รงเหน็ มะมว่ งตน้ นน้ั
ยงั มกี งิ่ กา้ นแขง็ แรง ใบดกสมบรู ณ์ มองดนู า่ รม่ เยน็ จงึ ทรงดำ� รวิ า่ เหตใุ ดจงึ เปน็ เชน่ นนั้
กท็ รงไดค้ ำ� ตอบวา่ เพราะมะมว่ งตน้ นนั้ มนั ไมม่ ผี ล คนกไ็ มต่ อ้ งการมนั ไมข่ วา้ งปามนั
ใบของมนั กไ็ มห่ ลน่ รว่ ง ก่งิ ของมันกไ็ ม่หัก

พอพระองคท์ รงเขา้ พระทยั ในเหตเุ ทา่ นน้ั กพ็ จิ ารณามาตลอดทางทเี่ สดจ็ กลบั ทรง
รำ� พงึ วา่ ทที่ รงมคี วามทกุ ขย์ ากลำ� บาก กเ็ พราะเปน็ พระมหากษตั รยิ ์ ตอ้ งทรงหว่ งใยราษฎร
ตอ้ งคอยปอ้ งกนั แผน่ ดนิ จากขา้ ศกึ ศตั รทู คี่ อยจะมาโจมตตี รงนน้ั ตรงนอี้ ยวู่ นุ่ วาย แมจ้ ะ
นอนกไ็ มเ่ ป็นสขุ บรรทมแล้วก็ยังทรงฝนั ถึงอกี แล้วก็ทรงนึกถงึ ตน้ มะมว่ งท่ไี ม่มผี ล
ต้นนั้นท่มี ีใบสดดูรม่ เยน็ แล้วทรงดำ� ริว่า จะท�ำอยา่ งมะมว่ งตน้ น้นั จะไมด่ กี ว่าหรือ

351

พอถงึ พระราชวัง กท็ รงพิจารณาอยูแ่ ต่ในเร่ืองนี้ ในท่สี ุดกต็ ดั สนิ พระทัยออก
ทรงผนวช โดยอาศัยตน้ มะม่วงน้นั แหละเปน็ บทเรียนสอนพระทัย ทรงเปรียบเทยี บ
พระองคเ์ องกบั มะมว่ งตน้ นน้ั แลว้ เหน็ วา่ ถา้ ไมพ่ วั พนั อยใู่ นเพศฆราวาส กจ็ ะไดเ้ ปน็ ผไู้ ป
คนเดียว ไมต่ ้องกงั วลทกุ ขร์ อ้ น เปน็ ผมู้ ีอิสระ จึงออกผนวช

หลงั จากทรงผนวชแลว้ ถา้ มผี ใู้ ดทลู ถามวา่ ใครเปน็ อาจารยข์ องทา่ น พระองคก์ จ็ ะ
ทรงตอบวา่ “ตน้ มะมว่ ง” ใครเปน็ อปุ ชั ฌายข์ องทา่ น พระองคก์ ท็ รงตอบวา่ “ตน้ มะมว่ ง”
พระองค์ไม่ตอ้ งการค�ำพร่�ำสอนอะไรมากมาย เพียงแต่ทรงเห็นต้นมะม่วงน้ันเทา่ นัน้
ก็ทรงน้อมเข้าไปในพระทยั เปน็ โอปนยกิ ธรรม สละราชสมบัติ ทรงเปน็ ผ้ทู ม่ี กั น้อย
สันโดษ อยใู่ นความสงบผ่องใส

นค้ี อื ในสมยั ทพี่ ระองค์ (พระพทุ ธเจา้ ) ทรงเปน็ พระโพธสิ ตั ว์ กไ็ ดท้ รงบำ� เพญ็ ธรรม
เช่นนม้ี าโดยตลอด อันทจ่ี ริง ทกุ สิ่งทุกอยา่ งในโลกน้ี มันเตรียมพร้อมท่ีจะสอนเรา
อยูเ่ สมอ ถา้ เราทำ� ปญั ญาใหเ้ กิดนิดเดียวเท่านน้ั ก็จะรู้แจง้ แทงตลอดในโลก

ต้นไม้เครือเขาเถาวัลย์เหล่านั้น มันแสดงลักษณะอาการตามความจริงตาม
ธรรมชาตอิ ยอู่ ยา่ งนน้ั อยแู่ ลว้ ถา้ มปี ญั ญาเทา่ นนั้ กไ็ มต่ อ้ งไปถามใคร ไมต่ อ้ งไปศกึ ษา
ทีไ่ หน ดเู อาท่มี นั เปน็ อยูต่ ามธรรมชาตเิ ท่าน้นั กต็ รสั รธู้ รรมได้แล้ว เหมอื นอย่างพระ
ชนกกุมาร

ถา้ เรามปี ญั ญา ถา้ เราสงั วร สำ� รวม ดอู ยู่ รอู้ ยู่ เหน็ อยตู่ ามธรรมชาตอิ นั นน้ั มนั ก็
ปลงอนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ไดเ้ ทา่ นนั้ เชน่ วา่ ตน้ ไมท้ กุ ตน้ ทเี่ ราเหน็ อยบู่ นพนื้ ปฐพนี ี้ มนั ก็
เปน็ ไปในแนวเดยี วกนั เปน็ ไปในแนวอนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ไมเ่ ปน็ ของแนน่ อนถาวร
สกั อยา่ ง มนั เหมอื นกนั หมด มเี กดิ ขนึ้ แลว้ ในเบอ้ื งตน้ แปรไปในทา่ มกลาง ผลทสี่ ดุ กด็ บั
ไปอย่างน้ี

เมอ่ื เราเหน็ ตน้ ไมเ้ ปน็ อยา่ งนนั้ แลว้ กน็ อ้ มเขา้ มาถงึ ตวั สตั ว์ ตวั บคุ คล ตวั เรา หรอื
บุคคลอนื่ กเ็ หมอื นกนั มีความเกดิ ขน้ึ เปน็ เบื้องต้น ในทา่ มกลางก็แปรไป เปล่ยี นไป
ผลทีส่ ุดกส็ ลายไป นคี่ ือธรรมะ

352

ต้นไม้ทุกต้นก็เป็นต้นไม้ต้นเดียวกัน เพราะว่ามันเหมือนกันโดยอาการที่มัน
เกดิ ขน้ึ มาแลว้ มนั กต็ งั้ อยู่ ตง้ั อยแู่ ลว้ กแ็ ปรไป แลว้ มนั กเ็ ปลย่ี นไป หายไป เสอ่ื มไป ดบั สนิ้ ไป
เป็นธรรมดา

มนษุ ยเ์ ราทง้ั หลายกเ็ หมอื นกนั ถา้ เปน็ ผมู้ สี ตอิ ยู่ รอู้ ยู่ ศกึ ษาดว้ ยปญั ญา ดว้ ยสติ
สมั ปชญั ญะ กจ็ ะเหน็ ธรรมอนั แทจ้ รงิ คอื เหน็ มนษุ ยเ์ รานี้ เกดิ ขนึ้ มาเปน็ เบอื้ งตน้ เกดิ ขนึ้
มาแลว้ กต็ ง้ั อยู่ เมอื่ ตง้ั อยแู่ ลว้ กแ็ ปรไป แลว้ กเ็ ปลย่ี นไป สลายไปถงึ ทส่ี ดุ แลว้ กจ็ บ ทกุ คน
เปน็ อยอู่ ยา่ งนี้ ฉะนนั้ คนทกุ คนในสากลโลกน้ี กเ็ ปน็ อนั เดยี วกนั ถา้ เราเหน็ คนคนเดยี ว
ชัดเจนแลว้ ก็เหมือนกับเหน็ คนทงั้ โลก มันกเ็ ป็นของมันอยูอ่ ยา่ งน้นั

ทกุ สงิ่ สารพดั นเ้ี ปน็ ธรรมะ สงิ่ ทเี่ รามองไมเ่ หน็ ดว้ ยตา คอื ใจของเราน้ี เมอ่ื ความคดิ
เกดิ ขน้ึ มา ความคดิ นน้ั กต็ งั้ อยู่ เมอื่ ตง้ั อยแู่ ลว้ กแ็ ปรไป เมอ่ื แปรไปแลว้ กด็ บั สญู ไปเทา่ นนั้
น่เี รยี กวา่ “นามธรรม” สกั แตว่ ่าความรูส้ ึกเกดิ ข้นึ มา แล้วมันก็ดับไป นค่ี อื ความจรงิ
ทีม่ ันเป็นอย่อู ย่างน้ัน ล้วนเป็นอริยสัจธรรมทงั้ นัน้ ถ้าเราไมม่ องดตู รงนี้ เราก็ไมเ่ หน็

ฉะนน้ั ถา้ เรามีปัญญา เราก็จะไดฟ้ งั ธรรมของพระพุทธเจ้า

พระพุทธเจา้ อยูท่ ี่ตรงไหน?
พระพุทธเจ้าอยู่ท่พี ระธรรม?
พระธรรมอยู่ที่ตรงไหน?
พระธรรมอยู่ทีพ่ ระพทุ ธเจ้า อยูต่ รงน้ีแหละ
พระสงฆอ์ ยู่ที่ตรงไหน?
พระสงฆอ์ ยู่ทีพ่ ระธรรม

พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ กอ็ ยใู่ นใจของเรา แตเ่ ราตอ้ งมองใหช้ ดั เจน บางคน
เกบ็ เอาความไปโดยผวิ เผนิ แลว้ อทุ านวา่ “โอ! พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ อยใู่ นใจ
ของฉัน” แตป่ ฏิปทาน้ันไม่เหมาะไมส่ มควร มันก็ไม่เขา้ กนั กบั การท่ีจะอทุ านเช่นน้นั
เพราะใจของผู้ทีอ่ ทุ านเชน่ นัน้ จะตอ้ งเป็นใจทร่ี ู้ธรรมะ

353

ถา้ เราตรงไปทจี่ ดุ เดยี วกนั อยา่ งน้ี กจ็ ะเหน็ วา่ ความจรงิ ในโลกนมี้ อี ยู่ นามธรรมคอื
ความรสู้ กึ นกึ คดิ เปน็ ของไมแ่ นน่ อน มคี วามโกรธเกดิ ขน้ึ มาแลว้ ความโกรธตงั้ อยแู่ ลว้
ความโกรธก็แปรไป เมอื่ ความโกรธแปรไปแล้ว ความโกรธกส็ ลายไป

เมอื่ ความสขุ เกดิ ขนึ้ มาแลว้ ความสขุ นน้ั กต็ งั้ อยู่ เมอื่ ความสขุ ตง้ั อยแู่ ลว้ ความสขุ
กแ็ ปรไป เมอ่ื ความสขุ แปรไปแลว้ ความสขุ มนั กส็ ลายไปหมด กไ็ มม่ อี ะไร มนั เปน็ ของ
มนั อยอู่ ยา่ งนท้ี กุ กาลเวลา ทง้ั ของภายใน คอื นามรปู นกี้ เ็ ปน็ อยอู่ ยา่ งน้ี ทงั้ ของภายนอก
คอื ต้นไม้ ภเู ขา เถาวลั ย์ เหล่านี้ มนั กเ็ ป็นของมันอยอู่ ยา่ งน้ี น่ีเรียกว่า สจั ธรรม

ถา้ ใครเหน็ ธรรมชาตกิ เ็ หน็ ธรรมะ ถา้ ใครเหน็ ธรรมะกเ็ หน็ ธรรมชาติ ถา้ ผใู้ ดเหน็
ธรรมชาติ เห็นธรรมะ ผูน้ น้ั ก็เปน็ ผรู้ ู้จักธรรมะน่ันเอง ไม่ใชอ่ ยูไ่ กล

ฉะนน้ั ถา้ เรามสี ติ ความระลกึ ได้ มสี มั ปชญั ญะ ความรตู้ วั อยทู่ กุ อริ ยิ าบถ การยนื
เดิน น่ัง นอน ผู้รู้ท้ังหลายก็พร้อมท่ีจะเกิดขึ้นมาให้รู้ ให้เห็นธรรมะตามเป็นจริง
ทุกกาลเวลา

พระพทุ ธเจา้ ของเรานน้ั ทา่ นยงั ไมต่ าย แตค่ นมกั เขา้ ใจวา่ ทา่ นตายไปแลว้ นพิ พาน
ไปแลว้ ความเปน็ จรงิ แลว้ พระพทุ ธเจา้ ทแี่ ทจ้ รงิ นนั้ ทา่ นไมน่ พิ พาน ทา่ นไมต่ าย ทา่ นยงั อยู่
ทา่ นยงั ชว่ ยมนษุ ยผ์ ปู้ ฏบิ ตั ดิ ปี ฏบิ ตั ชิ อบอยทู่ กุ เวลา พระพทุ ธเจา้ นนั้ กค็ อื ธรรมะนน่ั เอง
ใครทำ� ดตี อ้ งไดด้ อี ยวู่ นั หนงึ่ ใครทำ� ชว่ั มนั กไ็ ดช้ วั่ นเ่ี รยี กวา่ พระธรรม พระธรรมนนั่ แหละ
เรยี กวา่ พระพทุ ธเจา้ และกธ็ รรมะนแ่ี หละทที่ ำ� ใหพ้ ระพทุ ธเจา้ ของเราเปน็ พระพทุ ธเจา้

ฉะนน้ั พระองคจ์ งึ ตรสั วา่ “ผใู้ ดเหน็ ธรรม ผนู้ น้ั เหน็ เรา” แสดงวา่ พระพทุ ธเจา้ กค็ อื
พระธรรม และพระธรรมกค็ อื พระพทุ ธเจา้ ธรรมะทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ตรสั รนู้ นั้ เปน็ ธรรมะ
ทมี่ อี ยปู่ ระจำ� โลก ไมส่ ญู หาย เหมอื นกบั นำ้� ทม่ี อี ยใู่ นพนื้ แผน่ ดนิ ผขู้ ดุ บอ่ ลงไปใหถ้ งึ นำ้�
กจ็ ะเหน็ นำ้� ไมใ่ ชว่ า่ ผนู้ น้ั ไปแตง่ ไปทำ� ใหน้ ำ้� มขี นึ้ บรุ ษุ นนั้ ลงกำ� ลงั ขดุ บอ่ เทา่ นน้ั ใหล้ กึ
ลงไปใหถ้ งึ น�้ำ น้ำ� กม็ อี ยู่แลว้

อันนี้ ฉนั ใดกฉ็ นั นั้น พระพุทธเจา้ ของเรากเ็ หมือนกนั ทา่ นไมไ่ ด้ไปแตง่ ธรรมะ
ท่านไม่ได้บัญญตั ิธรรมะ บัญญัตกิ บ็ ญั ญัติสง่ิ ทม่ี ันมีอยแู่ ล้ว ธรรมะคือความจริงทมี่ ี

354

อยแู่ ลว้ ทา่ นพจิ ารณาเหน็ ธรรมะ ทา่ นเขา้ ไปรธู้ รรม คอื รคู้ วามจรงิ อนั นน้ั ฉะนนั้ จงึ เรยี กวา่
พระพุทธเจ้าของเราท่านตรัสรู้ธรรม และการตรัสรู้ธรรมน้ีเอง จึงท�ำให้ท่านได้รับ
พระนามว่า “พระพุทธเจา้ ”

เมอ่ื พระองคท์ รงอบุ ตั ขิ น้ึ ในโลก พระองคก์ ท็ รงเปน็ เพยี ง “เจา้ ชายสทิ ธตั ถะ” ตอ่ เมอื่
ตรสั รธู้ รรมแลว้ จงึ ไดท้ รงเปน็ “พระพทุ ธเจา้ ” บคุ คลทงั้ หลายกเ็ หมอื นกนั ผใู้ ดสามารถ
ตรัสรู้ธรรมได้ ผนู้ น้ั กเ็ ป็นพทุ ธะ

ดังน้ัน พระพุทธเจ้าจึงยังมีอยู่ ยังเมตตากรุณาสัตว์ท้ังหลาย ยังช่วยมนุษย์
สตั วท์ ง้ั หลายอยู่ ถ้ามนุษย์ผ้ใู ดมีความประพฤติปฏบิ ตั ิดี จงรักภกั ดตี อ่ พระพทุ ธเจา้
ตอ่ พระธรรม ผนู้ นั้ กจ็ ะมคี ณุ งามความดอี ยตู่ ลอดทกุ วนั ฉะนนั้ ถา้ เรามปี ญั ญา กจ็ ะเหน็
ไดว้ า่ เราไมไ่ ดอ้ ยหู่ า่ งพระพทุ ธเจา้ เลย เดยี๋ วนเี้ รากย็ งั นง่ั อยตู่ อ่ หนา้ พระพทุ ธเจา้ เราเขา้ ใจ
ธรรมะเม่ือใด เราก็เห็นพระพุทธเจ้าเมื่อน้ัน ผู้ใดท่ีต้ังใจประพฤติปฏิบัติธรรมอยู่
อยา่ งสม่�ำเสมอแล้ว ไม่วา่ จะนง่ั ยนื เดิน อยู่ ณ ท่ีใด ผนู้ ้นั ยอ่ มได้ฟังธรรมของ
พระพทุ ธเจ้าอยูต่ ลอดเวลา

ในการปฏบิ ตั ธิ รรมนน้ั พระพทุ ธเจา้ ทรงสอนใหอ้ ยใู่ นทสี่ งบ สำ� รวมอนิ ทรยี ์ ตา
หู จมูก ล้ิน กาย จิต นีเ้ ป็นหลักไว้ เพราะส่งิ ทัง้ หลายเกดิ ขนึ้ ทตี่ รงน้ี ไม่เกิดที่อื่น
ความดที งั้ หลายเกดิ ขน้ึ ทน่ี ี่ ความชวั่ ทง้ั หลายเกดิ ขนึ้ ทน่ี ่ี พระพทุ ธเจา้ จงึ ใหส้ งั วรสำ� รวม
ให้รู้จกั เหตุทีม่ ันเกดิ ขน้ึ

ความจรงิ พระพทุ ธเจ้าทา่ นทรงบอกทรงสอนไว้หมดทุกอยา่ งแล้ว เรอ่ื งศีลก็ดี
สมาธิก็ดี ปญั ญากด็ ี ตลอดจนข้อประพฤติปฏบิ ัตทิ ุกประการ กท็ รงพร�ำ่ สอนไวห้ มด
ทกุ อย่าง เราไมต่ อ้ งไปคิด ไปบญั ญัตอิ ะไรอกี แลว้ เพียงให้ท�ำตามในสง่ิ ท่ที ่านทรง
สอนไว้เทา่ นน้ั นบั วา่ พวกเราเปน็ ผมู้ บี ญุ มโี ชคอยา่ งยง่ิ ทีไ่ ด้มาพบหนทางทีท่ า่ นทรง
แนะทรงบอกไว้แล้ว คล้ายกบั ว่าพระพทุ ธเจ้าทา่ นทรงสร้างสวนผลไม้ทีอ่ ดุ มสมบูรณ์
พรอ้ มไวใ้ หเ้ รา แลว้ กเ็ ชญิ ใหพ้ วกเราทงั้ หลายไปกนิ ผลไมใ้ นสวนนนั้ โดยทเ่ี ราไมต่ อ้ ง
ออกแรงทำ� อะไรในสวนนน้ั เลย เชน่ เดยี วกบั คำ� สอนในทางธรรม ทพ่ี ระองคท์ รงสอน
หมดแลว้ ยังขาดแตบ่ ุคคลท่ีจะมศี รทั ธาเข้าไปประพฤตปิ ฏิบตั ิเทา่ น้ัน

355

ฉะนน้ั พวกเราทงั้ หลายจงึ เปน็ ผทู้ มี่ โี ชคมบี ญุ มาก เพราะเมอื่ มองไปทส่ี ตั วท์ ง้ั หลาย
แล้ว จะเหน็ วา่ สัตว์ทั้งหลายเหล่านั้น เช่น ววั ควาย หมู หมา เปน็ ต้น เป็นสัตวท์ ี่
อาภพั มาก เพราะไมม่ โี อกาสทจี่ ะเรยี นธรรม ไมม่ โี อกาสทจ่ี ะปฏบิ ตั ธิ รรม ไมม่ โี อกาสทจ่ี ะ
รธู้ รรม ฉะนน้ั กห็ มดโอกาสทจ่ี ะพน้ ทกุ ข์ จงึ เรยี กวา่ เปน็ สตั วท์ อี่ าภพั เปน็ สตั วท์ ต่ี อ้ งเสวย
กรรมอยู่
ด้วยเหตุน้ี มนุษย์ทั้งหลายจึงไม่ควรท�ำตัวให้เป็นมนุษย์ท่ีอาภัพ คือไม่มีข้อ
ประพฤติ ไมม่ ขี อ้ ปฏบิ ตั ิ อยา่ ใหเ้ ปน็ คนอาภพั คอื คนหมดหวงั จากมรรค ผล นพิ พาน
หมดหวงั จากคณุ งามความดี อยา่ ไปคดิ วา่ เราหมดหวงั เสยี แลว้ ถา้ คดิ อยา่ งนน้ั จะเปน็
คนอาภัพเหมือนสัตวเ์ ดรัจฉานทง้ั หลาย คอื ไม่อยใู่ นข่ายของพระพทุ ธเจา้
ฉะนนั้ เมอ่ื มนษุ ยเ์ ปน็ ผมู้ บี ญุ วาสนาบารมเี ชน่ นแ้ี ลว้ จงึ ควรทจ่ี ะปรบั ปรงุ ความรู้
ความเขา้ ใจ ความเหน็ ของตนใหอ้ ยใู่ นธรรม จะไดร้ ธู้ รรม เหน็ ธรรม ในชาตกิ ำ� เนดิ ทเี่ ปน็
มนษุ ยน์ ี้ ใหส้ มกับทเ่ี กิดมาเปน็ สตั ว์ทคี่ วรตรสั ร้ธู รรมได้
ถ้าหากเราคิดไม่ถูก ไม่ได้ประพฤติปฏิบัติ มันก็จะกลับไปเป็นสัตว์เดรัจฉาน
เปน็ สตั วน์ รก เปน็ เปรต เปน็ อสรุ กาย เปน็ ยกั ษ์ เปน็ ผี เปน็ สารพดั อยา่ ง มนั จะเปน็ ไปได้
อย่างไร ก็ขอให้มองดใู นจิตของเราเอง
เมอ่ื ความโกรธเกดิ ขึ้น มันเป็นอย่างไร นั่นแหละ!
เมื่อความหลงเกดิ ข้นึ แลว้ มันเปน็ อยา่ งไร นน่ั แหละ!
เม่อื ความโลภเกดิ ข้ึนแลว้ มันเป็นอย่างไร นน่ั แหละ!
สภาวะทงั้ หลายเหลา่ นแี้ หละ มนั เปน็ ภพ แลว้ กเ็ ปน็ ชาติ เปน็ ความเกดิ ทเี่ ปน็ ไปตาม
สภาวะแห่งจิตของตน.

356

๒๘

ธรรมปฏิสนั ถาร

อาตมาดใี จทโี่ ยมไดม้ าเยย่ี มพระลกู ชาย และพกั อยทู่ ว่ี ดั หนองปา่ พง อกี ไมก่ ว่ี นั
กจ็ ะกลบั ไปแลว้ เลยถอื โอกาสมาแสดงความดใี จ แตก่ ไ็ มม่ อี ะไรจะฝาก วตั ถสุ ง่ิ ของอะไร
ทปี่ ระเทศฝรงั่ เศสนนั้ กม็ มี ากมายอยแู่ ลว้ แตธ่ รรมะทจี่ ะบำ� รงุ จติ ใจของเราใหส้ งบระงบั
ดเู หมอื นจะไม่คอ่ ยมีเท่าไร

อาตมาไปสงั เกตการณแ์ ลว้ เหน็ มแี ตเ่ รอื่ งทจ่ี ะทำ� ใหเ้ ราวนุ่ วายยงุ่ ยากลำ� บากตลอด
กาลตลอดเวลา เจรญิ ไปด้วยวตั ถุหลายอยา่ ง เป็นกามารมณ์ มรี ปู มีเสยี ง มีกลน่ิ
มรี ส มโี ผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ เป็นทยี่ ั่วยวนของบคุ คลที่ไมร่ ู้จกั ธรรมะ ใหม้ ีความ
วนุ่ วายมาก ฉะน้นั จงึ จะขอฝากธรรมะเพอ่ื ไปปฏิบตั ทิ ีป่ ระเทศฝรงั่ เศส เม่ือจากวัด
หนองป่าพงและวดั ป่านานาชาติไปแล้ว

ธรรมะนเ้ี ปน็ สภาวะอนั หนงึ่ ซงึ่ จะตดั ปญั หาความยงุ่ ยากลำ� บากในใจของมนษุ ย์
ทง้ั หลายใหน้ อ้ ยลงจนกระทง่ั หมดไป สภาวะอนั นเ้ี รยี กวา่ ธรรม เราควรจะศกึ ษา เอาไป
ศกึ ษาประจำ� วนั และประจำ� ชวี ติ เมอื่ มอี ารมณอ์ นั ใดมากระทบกระทง่ั เกดิ ขนึ้ จะไดแ้ ก้
ปญั หามนั ได้ เพราะปญั หานมี้ ที กุ คน ไมเ่ ฉพาะวา่ เมอื งไทยหรอื เมอื งนอก มนั มที กุ แหง่
ถา้ คนไมร่ จู้ กั แกป้ ญั หาแลว้ กม็ คี วามทกุ ขค์ วามเดอื ดรอ้ นเปน็ ธรรมดา เมอื่ ปญั หาเกดิ ขน้ึ

บรรยายแก่พระ เณร และฆราวาส ชาวต่างประเทศ โยมบิดามารดาของพระชาวตะวันตกท่เี ดินทางมาจาก
ฝรงั่ เศส เพ่อื เย่ยี มพระลูกชาย ทวี่ ดั ป่านานาชาติ เมือ่ ๑๐ ตลุ าคม ๒๕๒๐

357

มาแลว้ หนทางทจี่ ะแกไ้ ขมนั กค็ อื ปญั ญา สรา้ งปญั ญา อบรมปญั ญา คอื ทำ� ปญั ญาให้
เกิดขึน้ ในจติ ใจของเรา

สำ� หรบั ขอ้ ประพฤตปิ ฏบิ ตั นิ น้ั กไ็ มม่ อี ะไรมากอน่ื ไกล อยใู่ นตวั ของเรานเ่ี อง มกี าย
กบั ใจ คนเมอื งนอกกเ็ หมอื นกนั คนเมอื งไทยกเ็ หมอื นกนั มกี ายกบั ใจเทา่ นน้ั ทวี่ นุ่ วาย
เปน็ ผู้วุน่ วาย ฉะนัน้ ผู้สงบระงบั ต้องมีกายกบั ใจสงบ

ความเปน็ จรงิ นนั้ ใจของเรามนั เปน็ ปกตอิ ยู่ เปรยี บเหมอื นนำ�้ ฝน เปน็ นำ้� สะอาด
มคี วามใสสะอาดบรสิ ุทธ์ิเป็นปกติ ถ้าหากเราเอาสีเขียวใส่เขา้ ไป เอาสีเหลอื งใส่เขา้ ไป
นำ้� ก็จะกลายเปน็ สีเขยี วสเี หลืองไป

จติ เรานก้ี เ็ หมอื นกนั เมอ่ื ไปถกู อารมณท์ ช่ี อบใจ ใจกด็ ใี จกส็ บาย เมอ่ื ถกู อารมณ์
ไมช่ อบใจแลว้ ใจนนั้ กข็ นุ่ มวั ไมส่ บาย เหมอื นกนั กบั นำ�้ ทถ่ี กู สเี ขยี ว กเ็ ขยี วไป ถกู สเี หลอื ง
ก็เหลืองไป เปลย่ี นสีไปเรอ่ื ย

ความเปน็ จรงิ นนั้ นำ�้ ทมี่ นั เขยี ว มนั เหลอื ง ปกตขิ องมนั กเ็ ปน็ นำ�้ ใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ
คอื นำ�้ ฝน ปกตขิ องจติ เรานกี้ เ็ หมอื นกนั เปน็ จติ ทใี่ สสะอาด เปน็ จติ ทมี่ ปี กติ ไมว่ นุ่ วาย
ทจี่ ะวนุ่ วายนนั้ เพราะมนั เปน็ ไปกบั อารมณ์ มนั หลงอารมณ์ พดู ใหเ้ หน็ ชดั อยา่ งขณะน้ี
เรานง่ั อยใู่ นปา่ มคี วามสงบเหมอื นกนั กบั ใบไม้ ใบไมน้ น้ั ถา้ ไมม่ ลี มพดั มนั กน็ งิ่ สงบ
ระงับอยู่ ถ้ามลี มมาพดั ใบมนั ก็กวดั แกว่งไปตามลม

จติ ใจนกี้ เ็ หมอื นกนั ถา้ อารมณม์ าถกู มนั กก็ วดั แกวง่ ไปตามอารมณ์ ยง่ิ มนั ไมร่ เู้ รอ่ื ง
ธรรมะแลว้ กย็ ิง่ ปล่อยไปตามอารมณ์ของเจา้ ของเรอ่ื ยไป อารมณส์ ุขก็ปลอ่ ยตามไป
อารมณท์ กุ ขก์ ป็ ลอ่ ยตามไป วนุ่ วายไปเรอ่ื ยๆ จนชาวมนษุ ยท์ งั้ หลายเกดิ เปน็ โรคประสาท
เพราะไมร่ เู้ รอื่ ง ปลอ่ ยไปตามอารมณ์ ไมร่ จู้ กั ตามรกั ษาจติ ของเจา้ ของ จติ ของเรานเ้ี มอื่
ไมม่ ใี ครตามรกั ษา มนั กเ็ หมอื นคนคนหนง่ึ ทป่ี ราศจากพอ่ แมท่ จี่ ะดแู ล เปน็ คนอนาถา
คนอนาถานน้ั เปน็ คนทขี่ าดทพี่ ง่ึ คนทขี่ าดทพี่ ง่ึ กเ็ ปน็ ทกุ ข์ จติ นกี้ เ็ หมอื นกนั ถา้ หากขาด
การอบรมบม่ นสิ ยั ทำ� ความเหน็ ใหถ้ กู ตอ้ งแลว้ จติ นก้ี ล็ ำ� บากมาก

358

ในทางพุทธศาสนา การท�ำจิตให้สงบระงับนี้ ท่านเรียกว่าการท�ำกรรมฐาน
ฐานคอื เปน็ ทตี่ ง้ั กรรมคอื การงานทเ่ี ราจะตอ้ งทำ� ขนึ้ ใหม้ กี ายเราเปน็ สว่ นหนงึ่ จติ เราเปน็
อกี สว่ นหนงึ่ มสี องอยา่ งเทา่ นนั้ แหละ กายนเี้ ปน็ สภาวธรรม เปน็ รปู ธรรมทเี่ รามองเหน็
ไดด้ ว้ ยตาของเรา จติ เปน็ สภาวธรรมอนั หนงึ่ เปน็ นามธรรมซงึ่ ไมม่ รี ปู มองดว้ ยตาไมไ่ ด้
แต่เป็นของมอี ยู่ ตามภาษาสามญั กเ็ รียกว่า กายกับใจ กายเรามองเหน็ ได้ด้วยตาเน้อื
จติ มองเห็นไดด้ ้วยตาใน คอื ตาใจ มอี ยู่ ๒ อย่างเทา่ น้ัน มนั วุ่นวายกัน

ฉะน้นั การฝกึ จิตที่จะฝากโยมวันนี้ ก็คอื เร่อื งกรรมฐาน ให้ไปฝึกจิต เอาจิต
พิจารณากาย

จติ นค้ี อื อะไร จติ มนั กไ็ มค่ อื อะไร มนั ถกู สมมตุ วิ า่ คอื ความรสู้ กึ ผทู้ รี่ สู้ กึ อารมณ์
ผทู้ รี่ บั รอู้ ารมณท์ ง้ั หลายในทน่ี เี้ รยี กวา่ จติ ใครเปน็ ผรู้ บั รู้ ผรู้ บั รนู้ นั้ ถกู เขาเรยี กวา่ “จติ ”
รบั รอู้ ารมณท์ สี่ ขุ บา้ ง อารมณท์ ท่ี กุ ขบ์ า้ ง อารมณด์ ใี จบา้ ง อารมณเ์ สยี ใจบา้ ง ใครมภี าวะ
ที่จะรับรู้อารมณ์เหล่าน้ี ทา่ นเรียกวา่ จติ

อยา่ งเชน่ อาตมาพดู ใหฟ้ งั ขณะน้ี จติ เรายงั มี จติ รบั รวู้ า่ พดู อะไรอยา่ งไร มนั เขา้ ไป
ทางหู รวู้ ่าพดู อะไร เป็นอย่างไร ก็รจู้ กั ผรู้ บั รูน้ เี้ รียกว่า จิต

จติ ไมม่ ตี วั จติ ไมม่ ตี น จติ ไมม่ รี ปู จติ เปน็ ผรู้ บั รอู้ ารมณเ์ ทา่ นนั้ ไมใ่ ชอ่ นื่ ถา้ หากวา่
เราสง่ั สอนจติ อันน้ี ให้มคี วามเห็นท่ถี ูกตอ้ งดแี ลว้ จติ นี้ก็จะไม่มปี ัญหา จิตกจ็ ะสบาย
จิตก็เปน็ จติ อารมณ์ก็เปน็ อารมณ์ อารมณ์ไมเ่ ปน็ จติ จิตไมเ่ ป็นอารมณ์ เราพิจารณา
จติ กบั อารมณน์ ใี้ หเ้ หน็ ชดั จติ เปน็ ผรู้ บั รอู้ ารมณท์ จ่ี รเขา้ มา จติ กบั อารมณ์ สองอยา่ งน้ี
มากระทบกนั เขา้ กเ็ กดิ ความรสู้ กึ ทางจติ ดบี า้ ง ชว่ั บา้ ง รอ้ นบา้ ง เยน็ บา้ ง สารพดั อยา่ ง
ทีน้ีเมอ่ื เราไมม่ ีปญั ญาแก้ไข ปัญหาทง้ั หลายเหลา่ น้กี ท็ ำ� จิตของเราใหย้ ุ่ง

การท�ำจิตของเราให้มีรากฐานคือกรรมฐาน เอาลมหายใจเข้าออกเป็นรากฐาน
เรยี กวา่ อานาปานสติ ทนี ีจ้ ะยกเอาลมเป็นกรรมฐาน เปน็ อารมณ์

การทำ� กรรมฐานมหี ลายอยา่ งมากมาย มันกย็ ากล�ำบาก เอาลมนเ้ี ป็นกรรมฐาน
ดกี วา่ เพราะวา่ ลมหายใจนเี้ ปน็ มงกฎุ กรรมฐานมาแตค่ รงั้ ดกึ ดำ� บรรพม์ าแลว้ พอเรามี

359

โอกาสดๆี เราเขา้ ไปนงั่ สมาธิ เอามอื ขวาทบั มอื ซา้ ย เอาขาขวาทบั ขาซา้ ย ตง้ั กายใหต้ รง
แลว้ กน็ กึ ในจติ ของเราวา่ บัดนเ้ี ราจะวางภาระทกุ สงิ่ ทุกอยา่ งใหห้ มดไป ไม่เอาอะไร
มาเปน็ เครอ่ื งกงั วล ปลอ่ ย ปลอ่ ยใหห้ มด แมจ้ ะมธี รุ ะอะไรอยมู่ ากมาย กป็ ลอ่ ย ปลอ่ ยทงิ้
ในเวลานนั้ สอนจติ ของเราวา่ จะกำ� หนดตามลมอนั นี้ ใหม้ คี วามรสู้ กึ อยแู่ ตล่ มอนั เดยี ว
แลว้ ก็หายใจเขา้ หายใจออก

การกำ� หนดลมหายใจนน้ั อยา่ ใหม้ นั ยาว อยา่ ใหม้ นั สน้ั อยา่ ใหม้ นั คอ่ ย อยา่ ให้
มันแรง ใหม้ นั พอดีๆ

สตคิ อื ความระลกึ ได้ สมั ปชญั ญะคอื ความรตู้ วั อนั เกดิ จากจติ นนั้ ใหร้ วู้ า่ ลมออก
ใหร้ วู้ า่ ลมเขา้ สบาย ไมต่ อ้ งนกึ อะไร ไมต่ อ้ งคดิ ไปโนน่ ไมต่ อ้ งคดิ ไปน่ี ในเวลาปจั จบุ นั นี้
เรามหี น้าทที่ ีจ่ ะก�ำหนดลมหายใจเข้าลมหายใจออกอย่างเดยี ว ไม่มหี นา้ ที่ทจ่ี ะไปคดิ
อยา่ งอน่ื ใหม้ สี ตคิ วามระลกึ ไดต้ ามเขา้ ไป และสมั ปชญั ญะความรตู้ วั วา่ บดั น้ี เราหายใจอยู่
เมอ่ื ลมเขา้ ไป ตน้ ลมอยปู่ ลายจมกู กลางลมอยหู่ ทยั ปลายลมอยสู่ ะดอื เมอื่ หายใจออก
ต้นลมอยสู่ ะดอื กลางลมอยหู่ ทัย ปลายลมอยู่จมกู ใหร้ ูส้ กึ อยา่ งน้ี

หายใจเข้า : ๑. จมกู ๒. หทัย ๓. สะดอื
หายใจออก : ๑. สะดือ ๒. หทยั ๓. จมกู

กำ� หนดอยู่ ๓ อยา่ งนี้ หายความกงั วลหมด ไมต่ อ้ งคดิ เรอื่ งอน่ื กำ� หนดเขา้ ไป ใหร้ ู้
ตน้ ลม กลางลม ปลายลม สมำ่� เสมอ แลว้ ตอ่ นน้ั ไป จติ ของเราจะมคี วามรสู้ กึ ตน้ ลม
กลางลม ปลายลม ตลอดเวลา

เมอื่ ทำ� ไปเชน่ นี้ จติ อนั ควรแกก่ ารงานกจ็ ะเกดิ ขน้ึ กายกค็ วรแกก่ ารงาน การขบ
เมอื่ ยทงั้ หลายจะคอ่ ยๆ หายไปเรอื่ ยๆ กายกจ็ ะเบาขน้ึ จติ กจ็ ะรวมเขา้ ลมหายใจกจ็ ะ
ละเอยี ดเข้า น้อยลงๆ เราท�ำแบบนเี้ ร่ือยๆ จนกวา่ จิตมันจะสงบระงับลงเปน็ หนงึ่

เปน็ “หนงึ่ ” คอื จติ มนั จะฝกั ใฝอ่ ยกู่ บั ลม ไมแ่ ยกไปทอี่ นื่ ไมว่ นุ่ วาย ตน้ ลมกร็ จู้ กั
กลางลมกร็ จู้ กั ปลายลมกร็ จู้ กั เมอ่ื จติ สงบระงบั แลว้ เราจะรอู้ ยแู่ ตต่ น้ ลม ปลายลมกไ็ ด้

360

ไมต่ อ้ งตามลมไป เอาแต่ปลายจมูกวา่ มนั ออก มันเขา้ จติ เป็นหน่ึงอยกู่ ับลมหายใจ
เขา้ ออกอนั เดียวตลอดไป

การทำ� จิตเชน่ น้ี เรียกวา่ ทำ� จิตให้สงบ ท�ำจติ ให้เกิดปัญญา อนั นี้เปน็ เบอ้ื งตน้
เปน็ รากฐานของกรรมฐาน ให้พยายามท�ำทกุ วนั ๆ จะอยทู่ ไ่ี หนกไ็ ด้ จะอยูบ่ ้านก็ได้
จะอยู่ในรถก็ได้ อยู่ในเรือก็ได้ น่ังอยู่ก็ได้ นอนอยู่ก็ได้ ให้เรามีสติสัมปชัญญะ
ควบคมุ อยูต่ ลอดกาลตลอดเวลา อันน้ีเรียกว่าการภาวนา

การภาวนานี้ ทำ� ไดใ้ นอริ ยิ าบถทง้ั ๔ ไมใ่ ชว่ า่ จะนงั่ อยา่ งเดยี ว จะยนื กไ็ ด้ จะนอนกไ็ ด้
จะเดนิ กไ็ ด้ ขอแตใ่ หเ้ รามีสติก�ำหนดอยู่เสมอวา่ บดั น้ี จิตใจของเราอยใู่ นลกั ษณะ
อยา่ งไร มอี ารมณอ์ นั ใดอยู่ จติ เปน็ สขุ ไหม จติ เปน็ ทกุ ขไ์ หม จติ วนุ่ วายไหม จติ สงบไหม
ใหเ้ รารเู้ หน็ อยา่ งน้ี หมายความวา่ ใหร้ จู้ กั ความรบั ผดิ ชอบของจติ อยตู่ ลอดเวลา นเ้ี รยี กวา่
การท�ำจิตของเราใหส้ งบ

เมอ่ื จติ สงบแลว้ ปญั ญามนั จะเกดิ ปญั ญามนั จะรู้ ปญั ญามนั จะเหน็ เอาจติ ทสี่ งบ
พจิ ารณารา่ งกายของเราตั้งแต่ศรี ษะลงไปหาปลายเท้า ตงั้ แต่ปลายเทา้ ข้นึ มาหาศีรษะ
พจิ ารณากลับไปกลับมาอยูเ่ รอ่ื ย ใหเ้ ห็นเกสา โลมา นขา ทันตา ตโจ เป็นกรรมฐาน
ใหเ้ หน็ วา่ รปู รา่ งกายทงั้ หลายนี้ มดี นิ มนี ำ้� มลี ม มไี ฟ กลมุ่ ทงั้ ๔ กลมุ่ นี้ ทา่ นเรยี กวา่
กรรมฐาน เรยี กวา่ ธาตุ ธาตุดิน ธาตนุ �ำ้ ธาตุไฟ ธาตลุ ม มาประชมุ กันเขา้ เรียกว่า
มนษุ ย์ เรียกว่าสัตว์

พระบรมศาสดาของเราท่านสอนว่า อันนี้สักแต่ว่าธาตุเท่าน้ัน อวัยวะร่างกาย
ของเรา สงิ่ ทข่ี น้ แขง็ มนั เปน็ ธาตดุ นิ สง่ิ ทมี่ นั เหลวไหลเวยี นไปในรา่ งกาย ทา่ นเรยี กวา่
ธาตนุ ำ้� ลมพดั ขน้ึ เบอ้ื งบนลงเบอ้ื งตำ่� ทา่ นเรยี กวา่ ธาตลุ ม ความรอ้ นอบอนุ่ ในรา่ งกาย
ทา่ นเรยี กว่า ธาตไุ ฟ

คนคนหนงึ่ เมอื่ แยกออกแลว้ มี ๔ อยา่ งนเ้ี ทา่ นน้ั คอื มี ดนิ นำ�้ ลม ไฟ สตั วไ์ มม่ ี
มนษุ ยไ์ มม่ ี ไทยไมม่ ี ฝรง่ั ไมม่ ี เขมรไมม่ ี ญวนไมม่ ี ลาวไม่มี ไมม่ ีใคร มีดิน มนี ำ้�
มีไฟ มีลม เทา่ นั้นท่ีเป็นอยู่ แล้วสมมุติวา่ เปน็ บุคคล เป็นสตั ว์ข้นึ มา

361

ความเป็นจริงไม่มีอะไร ดนิ ก็ดี น้�ำก็ดี ลมก็ดี ไฟก็ดี ท่ปี ระกอบกนั เรยี กวา่
มนษุ ยน์ ้ี เป็นไปดว้ ยอนิจจัง ทกุ ขงั อนตั ตา คอื เป็นของไม่แน่นอน เปน็ ของไม่ยงั่ ยนื
เปน็ ของหมนุ เวยี นเปลยี่ นไป แปรไปอยอู่ ยา่ งนี้ ไมย่ งั่ ยนื อยกู่ บั ท่ี แมแ้ ตร่ า่ งกายของเรา
กไ็ มแ่ น่ไม่นอน เคล่อื นไหวไปมาอยู่เสมอ เปล่ียนไป ผมกเ็ ปลี่ยนไป ขนก็เปลยี่ นไป
หนังกเ็ ปล่ยี นไป สารพดั อย่าง มันเปลี่ยนไป เปล่ยี นไปหมด

จติ ใจของเราน้ีก็เหมือนกนั มันก็ไมใ่ ช่ตวั ไม่ใช่ตน ไม่ใช่เรา ไมใ่ ชเ่ ขา ท่คี ดิ ไป
สารพดั อย่าง มันไม่แนน่ อน บางทีคิดฆา่ ตัวตายเลยกไ็ ด้ บางทคี ิดสขุ กไ็ ด้ บางทีคิด
ทกุ ขก์ ็ได้ ถา้ เราไมม่ ปี ัญญา เรากไ็ ปเชือ่ จิตอนั นี้ มันกโ็ กหกเราเร่ือยไป เป็นทกุ ข์บา้ ง
เปน็ สุขบา้ ง สลับซบั ซอ้ นกันไป

จติ นม้ี ันกเ็ ปน็ ของไม่แน่นอน กายน้กี ็เปน็ ของไม่แน่นอน รวมแล้วเป็นอนิจจงั
รวมแลว้ เปน็ ทกุ ขงั รวมแลว้ เปน็ อนตั ตา สง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ น้ี พระบรมครขู องเราทา่ นวา่
ไมใ่ ชส่ ตั ว์ ไมใ่ ชบ่ คุ คล ไมใ่ ชต่ วั ไมใ่ ชต่ น ไมใ่ ชเ่ รา ไมใ่ ชเ่ ขา เรยี กวา่ ธาตุ คอื ดนิ นำ�้
ลม ไฟ เทา่ นั้นเอง

เอาจติ ของเราพิจารณาลงไปใหม้ นั เหน็ ชัด เมือ่ มนั เหน็ ชัดแลว้ อุปาทานทถี่ อื วา่
เราสวยบา้ ง เรางามบา้ ง เราดบี า้ ง เราชวั่ บา้ ง เรามบี า้ ง เราอะไรๆ หลายอยา่ ง มนั กถ็ อนไป
ถอนไปเห็นสภาวะอนั เดยี วกัน เห็นมนุษย์ สัตว์ทั้งหลายเปน็ อนั เดียวกัน เห็นไทย
เปน็ อนั เดยี วกนั กบั ฝร่ัง เห็นฝรัง่ เปน็ อันเดยี วกันกบั ไทย เมอ่ื จติ เราเห็นเช่นนี้ มนั ก็
ถอนอปุ าทานความยึดม่ันถือมั่นออกจากจิตใจของเรา

เมอ่ื พจิ ารณาเหน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา แลว้ มนั กน็ า่ สงั เวช ถอนอปุ าทานออกแลว้
ไมไ่ ดไ้ ปยดึ วา่ เปน็ ตวั วา่ เปน็ ตน วา่ เปน็ เรา วา่ เปน็ เขา จติ ใจเหน็ เชน่ นมี้ นั กเ็ กดิ นพิ พทิ า
ความเบอื่ หนา่ ย คลายความกำ� หนดั คอื เหน็ วา่ มนั เปน็ ของไมเ่ ทยี่ ง เปน็ ทกุ ข์ เปน็ อนตั ตา
แลว้ จติ ใจของเรากห็ ยดุ จติ ใจเรากเ็ ปน็ ธรรมะ ราคะกด็ ี โทสะกด็ ี โมหะกด็ ี มนั กล็ ดนอ้ ย
ถอยลงไปทกุ ทๆี ผลทสี่ ดุ เหลอื แตธ่ รรมคอื จติ นเ้ี ปน็ อยเู่ ทา่ นน้ั นเี้ รยี กวา่ การทำ� กรรมฐาน

362

ฉะนน้ั จงึ ขอฝากโยมเอาไปพจิ ารณา เอาไปศกึ ษาประจำ� วนั ประจำ� ชวี ติ เอาไวเ้ ปน็
มรดกตดิ ตวั สบื ไป โยมเอาไปพจิ ารณาแลว้ ใจกจ็ ะสบาย ใจกจ็ ะไมว่ นุ่ วาย ใจกจ็ ะสงบ
ระงับ
กายวุน่ วายก็ช่างมนั ใจไม่ว่นุ วาย
เขาวุ่นวายในโลก เราไมว่ นุ่ วาย ถงึ ความวนุ่ วายในเมืองนอกมากมาย เราก็ไม่
วุ่นวาย เพราะจิตเราเหน็ แล้ว เปน็ ธรรมะแล้ว อันนเ้ี ป็นหนทางทดี่ ีทถี่ กู ต้อง
ฉะน้ัน จงจำ� คำ� สอนนไี้ ว้ต่อๆ ไป.

363

๒๙

ทางสายกลาง

พระพุทธโอวาทของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าน้ัน ท่านทรงเตือนให้เราละ
ความชว่ั ประพฤตคิ วามดี เมื่อละความช่ัวประพฤตคิ วามดีแลว้ ทสี่ ดุ กท็ รงสอนใหล้ ะ
สงิ่ ทงั้ สองนไ้ี ปเสยี ดว้ ย ฉะนนั้ วนั นจี้ งึ จะขอใหค้ ตใิ นเรอ่ื งทางสายกลาง คอื ใหล้ ะใหไ้ ด้
หรอื หลกี ใหพ้ น้ จากสง่ิ ทง้ั สองนนั้ ทงั้ ดที ง้ั ชว่ั ทง้ั บญุ ทง้ั บาปทเ่ี ปน็ สขุ เปน็ ทกุ ขท์ ง้ั หลาย
เหลา่ นี้แหละ

จุดมุ่งหมายปลายทางของการอธิบายธรรมะของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
ของเรานนั้ ที่จรงิ กค็ อื ให้พน้ จากทุกข์น่ันเอง แตก่ ่อนทีจ่ ะพ้นจากทุกขไ์ ด้นัน้ เราต้อง
มาทำ� ความเขา้ ใจกนั ใหม้ นั ตรง ใหม้ นั แนน่ อน ถา้ เขา้ ใจไมต่ รงไมแ่ นน่ อนแลว้ กจ็ ะลง
สคู่ วามสงบไมไ่ ด้ ฉะนน้ั เมอื่ สมเดจ็ พระบรมศาสดาทา่ นตรสั รแู้ ลว้ และทา่ นประกาศ
ศาสนานน้ั เบ้ืองแรกทา่ นยกทางทงั้ สองขน้ึ มาว่าเลย คอื กามสขุ ลั ลิกานโุ ยโค และ
อัตตกิลมถานุโยโค ทางทั้งสองอย่างนี้ เป็นทางที่ลุ่มหลง เป็นทางที่พวกเสพกาม
หลงติดอยู่ ซึ่งยอ่ มไม่ได้รบั ความสงบระงบั เป็นหนทางทว่ี นเวยี นอยใู่ นวัฏสงสาร

สมเดจ็ พระบรมศาสดา ท่านทรงเหน็ สัตวท์ ้งั หลายติดอยู่ในทางท้ังสอง ไม่เหน็
ทางสายกลางของธรรมะ ท่านจึงทรงยกทางท้ังสองข้ึนมาแสดงให้เห็นโทษในทาง
ท้งั สองน้ัน ถึงเชน่ นัน้ พวกเราท้งั หลายกย็ ังพากันติดพากันปรารถนาอยู่ร่ำ� ไป ฉะนนั้

บรรยายด้วยภาษาพนื้ เมอื ง แด่พระภกิ ษุ สามเณร และฆราวาส เม่อื ปี ๒๕๑๓

364

พระพทุ ธองคจ์ งึ ตรสั วา่ ทางทง้ั ๒อ​ยา่ งนน้ั เปน็ ทางทลี่ มุ่ หลง ไมใ่ ชท่ างของสมณะ คอื ไมใ่ ช่
ทางท่สี งบระงบั

อตั ตกลิ มถานโุ ยโค และ กามสขุ ลั ลกิ านโุ ยโค กค็ อื ทางตงึ และทางหยอ่ นนนั่ เอง
ถ้าเราน้อมเข้ามาพิจารณาให้เห็นในปัจจุบัน ทางตึงก็คือความโกรธ อันเป็นทาง
เศรา้ หมอง ทา่ นเรยี ก อตั ตกลิ มถานโุ ยโค เดนิ ไปแลว้ กเ็ ปน็ ทกุ ขล์ ำ� บาก กามสขุ ลั ลกิ า-
นุโยโค กค็ อื ความดีใจความพอใจ ความดใี จน้ีกเ็ ป็นทางไม่สงบ ทางทกุ ข์ก็เปน็ ทาง
ไม่สงบ ทางสุขก็เป็นทางไม่สงบ เราจะเหน็ ได้ว่า สมเด็จพระบรมศาสดาท่านตรสั ว่า
เมอ่ื ไดเ้ หน็ ความสขุ แลว้ ใหพ้ จิ ารณาความสขุ นนั้ ทา่ นไมใ่ หต้ ดิ อยใู่ นความสขุ คอื ทา่ นให้
วางทั้งสขุ และทุกข์ การวางทางทั้ง ๒ ไดน้ ี้เปน็ สัมมาปฏปิ ทา ท่านเรยี กวา่ เปน็ ทาง
สายกลาง

ค�ำว่า “ทางสายกลาง” ไม่ได้หมายถงึ ในด้านกายและวาจาของเรา แต่หมายถึง
ในดา้ นจติ ใจ เมอื่ ถกู อารมณม์ ากระทบ ถา้ อารมณท์ ไี่ มถ่ กู ใจมากระทบกระทงั่ กท็ ำ� ให้
วุ่นวาย ถา้ จิตว่นุ วายหวัน่ ไหวเชน่ น้ี กไ็ ม่ใชห่ นทาง เม่อื อารมณท์ ่ชี อบใจดีใจเกิดขึ้น
มาแลว้ ก็ดอี กดีใจ ตดิ แน่นอย่ใู นกามสุขัลลกิ านุโยโค อนั น้ีกไ็ ม่ใชห่ นทาง

มนษุ ยเ์ ราทงั้ หลายไมต่ อ้ งการทกุ ข์ ตอ้ งการแตส่ ขุ ความจรงิ สขุ นน้ั กค็ อื ทกุ ขอ์ ยา่ ง
ละเอยี ดนน่ั เอง สว่ นทกุ ขก์ ค็ อื ทกุ ขอ์ ยา่ งหยาบ พดู อยา่ งงา่ ยๆ สขุ และทกุ ขน์ ี้ กเ็ ปรยี บ
เสมอื นงูตัวหน่ึง ทางหัวมันเป็นทกุ ข์ ทางหางมันเปน็ สขุ เพราะถา้ ลูบทางหวั มันมีพษิ
ทางปากมันมีพิษ ไปใกล้ทางหัวมัน มันก็กัดเอา ไปจับหางมันก็ดูเหมือนเป็นสุข
แตถ่ ้าจับไม่วาง มนั กห็ นั กลบั มากดั ได้เหมือนกนั เพราะท้งั หัวงแู ละหางงู มันกอ็ ยใู่ น
งูตัวเดยี วกนั

ความดีใจ ความเสยี ใจ มนั ก็เกดิ จากพอ่ แม่เดียวกัน คอื ตณั หา ความลุ่มหลง
นน่ั เอง ฉะนน้ั บางทเี มอ่ื มสี ขุ แลว้ ใจกย็ งั ไมส่ บาย ไมส่ งบ ทง้ั ทไ่ี ดส้ ง่ิ ทพ่ี อใจแลว้ เชน่
ไดล้ าภ ยศ สรรเสริญ ไดม้ าแลว้ ดีใจกจ็ รงิ แต่มันกย็ งั ไม่สงบจรงิ ๆ เพราะยงั มคี วาม
เคลือบแคลงใจว่ามนั จะสูญเสยี ไป กลวั มนั จะหายไป ความกลวั นแี่ หละเปน็ ตน้ เหตุ

365

ให้มันไม่สงบ บางทีมันเกิดสูญเสียไปจริงๆ ก็ยิ่งเป็นทุกข์มาก นี่หมายความว่า
ถงึ จะสุขกจ็ ริง แตก่ ็มที ุกข์ดองอยใู่ นนน้ั ด้วย แต่เราไมร่ ้จู ัก เหมอื นกนั กบั วา่ เราจับงู
ถงึ แมว้ า่ เราจบั หางมนั กจ็ รงิ ถา้ จบั ไมว่ างมนั กห็ นั กลบั มากดั ได้ ฉะนน้ั หวั งกู ด็ ี หางงกู ด็ ี
บาปกด็ ี บญุ กด็ ี อนั นอ้ี ยใู่ นวงวฏั ฏะหมนุ เวยี นเปลยี่ นแปลง ดงั นนั้ ความสขุ ความทกุ ข์
ความดี ความชัว่ ก็ไม่ใชห่ นทาง

ศลี สมาธิ ปญั ญานนั้ ถา้ หากพดู กนั ตามลกั ษณะตามความเปน็ จรงิ แลว้ กย็ งั ไมใ่ ช่
แกน่ ศาสนาหรือตวั ศาสนา แต่เป็นหนทางน�ำไปสู่ตัวศาสนา ฉะนั้น ท่านจงึ เรยี กว่า
ศีล สมาธิ ปญั ญา ทง้ั สามอยา่ งน้วี ่า “มรรค” อันแปลวา่ “หนทาง” ตวั ศาสนา คอื
“ความสงบระงบั ” อนั เกิดจากความรูเ้ ท่าในความจรงิ ในธรรมชาตขิ องความเปน็ จรงิ
ทเี่ กิดอยู่เป็นอยู่ ซง่ึ ถ้าไดน้ ำ� มาพจิ ารณาดูอยา่ งละเอียดแลว้ กจ็ ะเห็นว่าความสงบนั้น
ไมใ่ ช่ท้งั ความสุขและความทุกข์ ฉะนนั้ สุขและทกุ ขจ์ ึงไม่ใชเ่ ปน็ ของจรงิ

พระพทุ ธองคท์ รงสอนใหร้ ตู้ วั เอง ใหเ้ หน็ ตวั เอง ใหพ้ จิ ารณาตวั เอง เพอื่ ใหเ้ หน็ จติ
ของตนเอง ความจรงิ “จติ เดมิ ” ของมนษุ ยน์ นั้ เปน็ ธรรมชาตทิ ไ่ี มห่ วน่ั ไหว เปน็ ธรรมชาติ
ทท่ี รงอยแู่ นน่ อนอยอู่ ยา่ งนน้ั แตท่ ม่ี คี วามดใี จเสยี ใจ หรอื ความทกุ ขค์ วามสขุ เกดิ ขนึ้ นนั้
เพราะขณะนนั้ มนั ไปหลงอยใู่ นอารมณ์ จงึ เปน็ เหตใุ หเ้ คลอ่ื นไหวไปมา แลว้ กเ็ กดิ ความ
ยึดมน่ั ถอื ม่นั ขึน้ ในสง่ิ ทั้งหลายเหล่าน้ัน

สมเดจ็ พระบรมศาสดาทา่ นตรสั สอนไวแ้ ลว้ ทกุ อยา่ งในเรอ่ื งการประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ
แต่พวกเราท้ังหลายยังไม่ได้ปฏิบัติกัน หรือไม่ก็ปฏิบัติแต่ปากเท่านั้น หลักของ
พระพทุ ธศาสนานน้ั ไมใ่ ชก่ ารจะมาพดู กนั เฉยๆ หรอื ดว้ ยการเดา หรอื การคดิ เอาเอง
หลกั ของพระพทุ ธศาสนาทแ่ี ทจ้ รงิ คอื ความรเู้ ทา่ ความจรงิ ตามความจรงิ นน่ั เอง ถา้ รเู้ ทา่
ตามความเปน็ จรงิ นแี้ ลว้ การสอนกไ็ มจ่ ำ� เปน็ แตถ่ า้ ไมร่ ถู้ งึ ความเปน็ จรงิ อนั น้ี แมจ้ ะฟงั
ค�ำสอนเท่าใด ก็เหมอื นกับไม่ได้ฟัง

พระพทุ ธองคต์ รสั วา่ พระองคเ์ ปน็ เพยี งผบู้ อกทางเทา่ นน้ั แตไ่ มส่ ามารถจะทำ� แทน
หรือปฏิบัติแทนได้ เพราะธรรมชาติท้ังหลายหรือความจริงอันน้ี เป็นส่ิงท่ีจะต้อง

366

พจิ ารณาเอง ปฏบิ ตั เิ อง คำ� สอนต่างๆ เป็นเพยี งแนวทางหรอื อุปมาอปุ ไมยเพือ่ น�ำให้
เขา้ ถงึ ความรตู้ ามความเปน็ จรงิ ถา้ ไมร่ เู้ ทา่ ตามความเปน็ จรงิ เรากจ็ ะเปน็ ทกุ ข์ เหมอื นดงั
ตวั อยา่ งวา่ เรามกั ใชค้ ำ� วา่ “สงั ขาร” เมอื่ เราพดู ถงึ รา่ งกาย แตค่ วามจรงิ นนั้ เราหารจู้ กั
“ความเปน็ จรงิ ” ของสงั ขารนไ้ี ม่ แลว้ เรากย็ ดึ มน่ั ถอื มน่ั อยกู่ บั “สงั ขาร” น้ี ทง้ั นเี้ พราะ
เราไม่รคู้ วามจริงเกยี่ วกบั สังขารหรอื ร่างกายของเราน้ี เราจึงเป็นทกุ ข์ หรอื ความทุกข์
จงึ เกดิ ขน้ึ

จะยกตวั อยา่ งใหเ้ ห็นสักอย่างหนงึ่ สมมตุ วิ า่ เราเดนิ ไปท�ำงาน ระหว่างทางก็มี
บรุ ษุ หนง่ึ คอยดา่ วา่ เราอยเู่ ปน็ ประจำ� ตอนเชา้ กด็ า่ ตอนเยน็ กด็ า่ เมอ่ื ไดย้ นิ คำ� ดา่ เชน่ นี้
จติ ใจกห็ วน่ั ไหว ไมส่ บายใจ โกรธ นอ้ ยใจ เศรา้ หมอง บรุ ษุ ผนู้ น้ั กเ็ พยี รดา่ เชา้ ดา่ เยน็
อยเู่ ชน่ นน้ั ทกุ วนั ไดย้ นิ คำ� ดา่ เมอื่ ใดกโ็ กรธเมอื่ นนั้ กลบั ถงึ บา้ นแลว้ กย็ งั โกรธอยู่ ทโ่ี กรธ
ทหี่ ว่ันไหวเชน่ นีก้ ็เพราะความไมร่ จู้ กั นั่นเอง

วนั หนง่ึ เพอ่ื นบา้ นกม็ าบอกวา่ “ลงุ ...คนทมี่ าดา่ ลงุ ทกุ เชา้ ทกุ เยน็ นนั้ นะ่ เปน็ คนบา้
เปน็ บา้ มาหลายปแี ลว้ มนั ดา่ คนทุกคนแหละ ชาวบา้ นเขาไม่ถือมนั หรอก เพราะมนั
เป็นบ้า”

พอรอู้ ยา่ งนแ้ี ลว้ ใจของเรากค็ ลายความโกรธทนั ที ความโกรธความขนุ่ มวั ทเี่ กบ็ ไว้
หลายวนั แลว้ นน้ั กค็ ลายหายไป เพราะอะไร กเ็ พราะไดร้ คู้ วามจรงิ แลว้ แตก่ อ่ นนนั้ ไมร่ ู้
เข้าใจวา่ เปน็ คนดีคนปกติ ฉะน้นั พอไดย้ นิ วา่ เปน็ คนบา้ จติ ก็เปลยี่ นเป็นสบาย ทนี ี้
มนั อยากจะดา่ กใ็ หด้ า่ ไป ไมโ่ กรธ ไมเ่ ปน็ ทกุ ข์ เพราะรเู้ สยี แลว้ วา่ เปน็ คนบา้ น่ี ทจ่ี ติ ใจ
สบายกเ็ พราะรเู้ ทา่ ทนั ความจรงิ นน่ั เอง เมอื่ มนั รเู้ องมนั กว็ างของมนั เอง ถา้ ยงั ไมร่ ู้ มนั ก็
ยึดมนั่ ถอื ม่ันอยู่นน่ั เองอกี เหมือนกัน แต่พอรู้ความเปน็ จริงจติ ใจก็สบาย น่แี หละคือ
ความร้เู ทา่ ตามความเปน็ จรงิ คือรู้วา่ คนนน้ั เปน็ บ้า คนผรู้ ธู้ รรมก็เหมอื นกนั พอรู้จริง
ความโลภ ความโกรธ ความหลง ก็หายไป เพราะรู้เท่าทันความเปน็ จรงิ

พระพทุ ธองคท์ รงสอนวา่ สงั ขารรา่ งกายของเราน้ี ไมใ่ ชเ่ รา ไมใ่ ชส่ ตั ว์ ไมใ่ ชบ่ คุ คล
มนั เปน็ เพยี งสงั ขาร ทรงบอกอยา่ งชดั ๆ เชน่ น้ี เรากย็ งั ไมย่ อมมนั ยงั ขนื ไปแยง่ ยอื้ อยู่

367

นนั่ แหละ ถา้ หากวา่ มนั พดู ได้ มนั กค็ งจะบอกวา่ “เจา้ อยา่ มาเปน็ เจา้ ของฉนั นะ” ความจรงิ
มันก็บอกอยู่แลว้ ทุกขณะ แต่เราเองไม่รู้ เพราะมนั เป็นภาษาธรรม

อยา่ งสกนธร์ า่ งกายน้ี ตากด็ ี จมกู กด็ ี หกู ด็ ี ลน้ิ กด็ ี กายกด็ ี ทงั้ หลายเหลา่ นแี้ หละ
ก็แล้วแต่มันจะเปลี่ยนไปแปรไป ไม่เห็นมันขออนุญาตเราสักที เช่น เมื่อปวดหัว
ปวดทอ้ ง หรอื อย่างใดอย่างหน่ึง เป็นตน้ มันไม่เคยขออนญุ าตจากเราเลย เวลามนั
จะเปน็ มนั กเ็ ปน็ ของมนั เลย เปน็ ไปตามสภาวะของมนั อนั นก้ี แ็ สดงวา่ มนั ไมย่ อมใหเ้ รา
เป็นเจา้ ของมัน

สมเดจ็ พระบรมศาสดาจงึ ทรงสอนวา่ “สญุ โญ สพั โพ... มนั เปน็ ของวา่ ง มนั ไมไ่ ด้
เปน็ ของผใู้ ด” เราทง้ั หลายไมเ่ ขา้ ใจธรรมะในสภาวะอนั น้ี ไมเ่ ขา้ ใจในสงั ขารอนั น้ี จงึ คดิ วา่
“ของเรา-ของเขา” เกดิ อปุ าทานขน้ึ มา เมอ่ื เกดิ อปุ าทานกเ็ ขา้ ไปยดึ ภพ เกดิ ภพ เกดิ ชาติ
ชรา พยาธิ มรณะต่อไป มนั เปน็ ทกุ ขเ์ ช่นน้ที ท่ี า่ นเรียก อิทปั ปจั จยตา ๑ น่ันแหละ
อวชิ ชาเกิดสังขาร สงั ขารเกดิ วญิ ญาณ วญิ ญาณเกดิ นามรปู ...เปน็ เช่นนนี้ ั้นแหละ

อนั นม้ี นั ลว้ นแตเ่ ปน็ ในขณะของจติ ถา้ เกดิ อารมณไ์ มถ่ กู ใจขน้ึ มา กไ็ มร่ จู้ กั หรอื
ไมร่ เู้ ทา่ ทนั เพราะอยใู่ นอวชิ ชา มนั กเ็ ปน็ ทกุ ขข์ น้ึ มาเลย ความเปน็ จรงิ ขณะของจติ อนั นี้
มนั ตดิ กนั อยทู่ เี ดยี ว มนั เรว็ มาก แตเ่ ราเองรไู้ มเ่ ทา่ ทนั เปรยี บเหมอื นวา่ เรากำ� ลงั อยบู่ น
ยอดไมแ้ ลว้ ตกปบุ๊ ลงมาทพี่ น้ื ดนิ จงึ รสู้ กึ ตวั วา่ ตกตน้ ไม้ แตค่ วามจรงิ นนั้ กอ่ นทจี่ ะตก
ถงึ พนื้ ดนิ เรากต็ กผา่ นทกุ กา้ นทกุ กง่ิ ของตน้ ไมน้ นั่ แหละ แตไ่ มส่ ามารถนบั ไดว้ า่ นาทใี ด
ถงึ กงิ่ ไหน วนิ าทใี ดถงึ กง่ิ ไหน เพราะมนั เรว็ มาก แตพ่ อตมู เดยี วกถ็ งึ พน้ื ดนิ เลย แลว้ กเ็ ปน็
ทุกข์เลย อทิ ัปปัจจยตา มนั เป็นเช่นนนั้

ถา้ เราแยกเปน็ ปรยิ ตั ิ อวชิ ชาเกดิ สงั ขาร สงั ขารเกดิ วญิ ญาณ วญิ ญาณเกดิ นามรปู
วา่ กนั ไปเปน็ ตอนๆ ตามความเปน็ จรงิ นนั้ พออารมณเ์ กดิ ความไมพ่ อใจ ความทกุ ขก์ ็

๑ ความเปน็ ไปตามความสมั พนั ธแ์ หง่ เหตปุ จั จยั , กระบวนธรรมแหง่ เหตปุ จั จยั , กฎทวี่ า่ “เมอ่ื สง่ิ นม้ี สี งิ่ นจี้ งึ ม,ี
เพราะสง่ิ นเ้ี กิดขึ้น ส่ิงน้จี ึงเกดิ ขึน้ ” เป็นอีกชอ่ื หน่ึงของหลักปฏิจจสมุปบาท หรือ ปจั จยาการ

368

เกิดขึน้ มาเลย อาการท่มี ันเกิดทุกข์ข้ึนนน้ั มนั ผา่ นไปจากอวิชชา สงั ขาร... ผ่านไป
พรบึ เดียว ถงึ โนน้ ...โสกะ ปริเทวะ คือทกุ ขเ์ ลย

ฉะนน้ั สมเดจ็ พระบรมศาสดาจงึ ใหต้ ามดจู ติ ของเราทง้ั หลาย ใหร้ ตู้ ามความเปน็
จรงิ ของมนั และในความเปน็ จรงิ เหลา่ นี้ ทา่ นใหเ้ ขา้ ใจวา่ มนั เปน็ แตเ่ พยี งสงั ขารเทา่ นนั้
และสงั ขารนแ้ี หละมนั เกดิ มาจากเหตจุ ากปจั จยั ทง้ั หลายทม่ี นั เปน็ มา ทเ่ี รามาเรยี กหรอื
สมมตุ เิ อาอกี ทหี นงึ่ ทเี่ รยี กวา่ มนษุ ย์ สตั ว์ เชน่ เดยี วกบั ชอ่ื ของเรา มนั กส็ มมตุ เิ หมอื นกนั
เราไมไ่ ดม้ ชี อ่ื มาแตก่ ำ� เนดิ ตอ่ เมอื่ เกดิ ขน้ึ แลว้ จงึ เอาชอื่ ไปใส่ คอื ตง้ั ชอ่ื วา่ อยา่ งนน้ั อยา่ งน้ี
อันนีเ้ รยี กวา่ สมมตุ ิ ตง้ั ชื่อกันเพ่อื อะไร กเ็ พอ่ื ใหม้ นั เรยี กกันงา่ ย สะดวกแกก่ ารใช้
ภาษาเรยี กขานพดู จากนั การปรยิ ตั กิ เ็ หมอื นกนั ทแี่ ยกออกกเ็ พอื่ สะดวกแกก่ ารศกึ ษา
เล่าเรยี น

สง่ิ ทง้ั หลายนแี้ หละเรยี กวา่ สงั ขาร มนั เปน็ สงั ขารเกยี่ วกบั สภาวะอนั นท้ี เ่ี กดิ มาจาก
เหตุจากปัจจัย สมเด็จพระบรมศาสดาจึงตรัสว่า สังขารทั้งหลายเหล่านี้เป็นของไม่
แน่นอน มันเป็น อนิจจงั ทกุ ขัง อนัตตา พวกเราทั้งหลายเข้าใจสงิ่ เหลา่ นีไ้ ม่ชัดเจน
จึงท�ำความเห็นในเรื่องนี้ไม่ตรง ไม่แน่ อันเป็นความเห็นผิดที่เรียกว่า มิจฉาทิฏฐิ
ความเห็นผดิ อันนก้ี ็คอื การยึดเอาสงั ขารเปน็ เรา ยดึ เอาเราเป็นสงั ขาร เอาเราเป็นสุข
เอาสขุ เปน็ เรา เอาเราเปน็ ทกุ ข์ เอาทกุ ขเ์ ปน็ เรา ทเี่ ปน็ เชน่ นก้ี เ็ พราะเราไมร่ เู้ ทา่ ตามความ
เปน็ จรงิ นัน่ เอง

ถา้ เรารเู้ ทา่ ตามความเปน็ จรงิ เรากจ็ ะรวู้ า่ เราไมส่ ามารถควบคมุ สงั ขารเหลา่ นใ้ี ห้
เป็นไปตามอ�ำนาจของเรา เพราะธรรมชาติเหล่าน้ีมันจะต้องเป็นไปตามเรื่องของมัน
เราจะบงั คบั ใหต้ รงนเ้ี ปน็ อยา่ งนน้ั ตรงนนั้ เปน็ อยา่ งนี้ ตามอำ� นาจของเรา ยอ่ มจะเปน็ ไป
ไมไ่ ด้ เปรยี บงา่ ยๆ กอ็ ยา่ งวา่ เราไปนง่ั อยทู่ ก่ี ลางถนนซงึ่ มรี ถวงิ่ ไปมาอยขู่ วกั ไขว่ แลว้ เรา
จะไปโกรธรถทวี่ งิ่ หรอื จะไปหา้ มรถทก่ี ำ� ลงั วง่ิ อยวู่ า่ “อยา่ ขบั รถมาทางน”้ี เรากห็ า้ มไมไ่ ด้
เพราะถนนนเ้ี ปน็ ถนนหลวง ดงั นนั้ เราควรจะทำ� อยา่ งไร ทางทดี่ กี ค็ อื เราตอ้ งออกไป
ใหพ้ น้ ถนน ไปให้พน้ ทางทร่ี ถวง่ิ แต่ทีจ่ ะหา้ มรถไม่ใหว้ ่ิงนนั้ ท�ำไมไ่ ด้ เพราะมนั เป็น
หนทางของเขา

369

เรอ่ื งของสงั ขารกเ็ ปน็ เชน่ นนั้ เหมอื นกนั มนั ไมไ่ ดอ้ ะไรแนน่ อน เดย๋ี วสขุ เดยี๋ วทกุ ข์
เดีย๋ วดีใจ เดีย๋ วเสยี ใจ เดย๋ี วกเ็ กิดอารมณท์ ่ชี อบบ้าง ไม่ชอบบา้ ง มากระทบกระท่ัง
สง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ นเี้ ราเรยี กวา่ มนั มากวน เวลานงั่ ภาวนาอยกู่ ว็ า่ เสยี งมากวนเรา อนั ทจ่ี รงิ นน้ั
เราไม่เข้าใจว่าเสยี งมากวนเราหรอื เราไปกวนเสยี งกนั แน่ ถ้าเรายึดว่าเสียงมากวนเรา
มนั กเ็ กดิ ความทกุ ข์ข้นึ มา

ถ้าเราพิจารณาดูให้ดีก็จะรู้ได้ว่าเราไปกวนเสียงต่างหาก เสียงมันก็ดังอยู่แต่
ของมนั มนั ไมไ่ ดม้ คี วามรสู้ กึ รำ� คาญอะไรเลย เราตา่ งหากทรี่ ำ� คาญ เพราะเราไปกวนมนั
ความจริงนน้ั เสียงกเ็ ปน็ เสยี ง เรากเ็ ป็นเรา ถา้ เราเข้าใจเสียได้เชน่ น้ี มนั ก็ไม่มีอะไร
เรากส็ บาย มเี สยี งขน้ึ มากร็ วู้ า่ เสยี งมนั ดงั แตข่ องมนั เราไมไ่ ปยดึ หมายมนั เขา้ เรากไ็ ม่
เกดิ ทกุ ข์ นเ่ี รยี กวา่ เรารเู้ ทา่ ตามความเปน็ จรงิ เราเหน็ ทงั้ สองอยา่ ง เมอื่ เหน็ ทง้ั สองอยา่ ง
คอื ท้ังสุขและทุกข์ตามความเป็นจริง ใจกส็ งบสบาย

การทจี่ ะไดเ้ หน็ ทงั้ ๒ อยา่ งน้ี เราจะตอ้ งยนื อยตู่ รงกลาง หรอื อยรู่ ะหวา่ งกลาง นเ่ี ปน็
สมั มาปฏปิ ทาของจิต นี้คอื การทำ� ความเหน็ ใหต้ รงให้ถกู ตอ้ ง

สงั ขารของเรานี้ เมอ่ื มนั เกดิ ขนึ้ มาแลว้ มนั กต็ อ้ งมแี ก่ มเี จบ็ มตี าย ทง้ั หลายเหลา่ นี้
มันเป็นไปตามทางของมัน ถ้าเราจะไปกั้นทาง ไปหา้ มหวง หรือไปเอาจริงเอาจังกบั
ส่งิ ท่ไี มจ่ ริงไมจ่ ังอย่างนั้นอยเู่ ร่อื ยไป โดยเขา้ ใจว่ามนั เป็นตวั ตนของเรา เรากจ็ ะมีแต่
ความทกุ ข์ ฉะนน้ั สมเดจ็ พระบรมศาสดาทา่ นจงึ ทรงสอนใหพ้ จิ ารณา ไมว่ า่ จะเปน็ พระ
หรอื เณรหรอื ฆราวาสใหพ้ จิ ารณา แลว้ ทำ� ความเหน็ ใหถ้ กู ตอ้ ง เมอื่ มคี วามเหน็ ถกู ตอ้ ง
แลว้ กส็ งบสบาย

การปฏบิ ตั ธิ รรมนนั้ ไมว่ า่ นกั พรตนกั บวชหรอื ฆราวาส กม็ โี อกาสทจี่ ะปฏบิ ตั ธิ รรม
พิจารณาธรรมได้เท่ากัน และธรรมท่ีพิจารณานั้นก็เป็นธรรมอันเดียวกันน่ันเอง
พจิ ารณาใหไ้ ปสคู่ วามสงบระงบั อนั เดยี วกนั ดว้ ยวถิ ขี องมรรคอนั เดยี วกนั ฉะนน้ั ทา่ นจงึ
วา่ จะเปน็ ฆราวาสก็ตาม บรรพชติ ก็ตาม มีสทิ ธิท่จี ะประพฤติหรือปฏบิ ัตธิ รรมจนได้รู้
ไดเ้ หน็ ตามความเป็นจรงิ เหมอื นกนั

370

เมือ่ เรารู้สภาวะสงั ขารตามความเป็นจรงิ อย่างน้ีแลว้ เราก็วางเสยี และเมือ่ รูเ้ ท่า
อย่างน้ีแล้ว ภพกเ็ กดิ ไมไ่ ด้ เพราะอะไรจงึ เกดิ ไม่ได้ เพราะมันไม่มีทางจะเกดิ เพราะ
เรารูเ้ ทา่ ตามความเปน็ จริงเสยี แลว้
ฉะนนั้ ใหเ้ ขา้ ใจวา่ ทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งทเี่ รามอี ยู่ เปน็ อยนู่ น้ั มนั เปน็ สกั แตว่ า่ “อาศยั ”
เท่านน้ั ถ้ารู้ได้เชน่ น้ี ท่านวา่ รเู้ ทา่ ตามสงั ขาร ทีนแี้ ม้จะมีอะไรอยกู่ เ็ หมอื นไมม่ ี ไดก้ ็
เหมอื นเสยี เสยี กเ็ หมอื นได้ สมเดจ็ พระบรมศาสดาทา่ นทรงสอนใหร้ อู้ ยา่ งน้ี เพราะนค่ี อื
ความสงบ สงบจากความสขุ สงบจากความทกุ ข์ สงบจากความดใี จเสยี ใจ ไดม้ ากไ็ มด่ ใี จ
เสยี ไปกไ็ มเ่ สยี ใจ มนั เปน็ เรอ่ื งทที่ ง้ั ไมเ่ กดิ และไมต่ าย เรอ่ื งเกดิ เรอ่ื งตายนไ้ี มไ่ ดห้ มายถงึ
อวยั วะรา่ งกายอนั นี้ แตห่ มายถงึ อารมณค์ วามรสู้ กึ ทไ่ี มม่ แี ลว้ หมดแลว้ ฉะนนั้ สมเดจ็
พระบรมศาสดาทา่ นจงึ ทรงบอกวา่ ภพสนิ้ แลว้ พรหมจรรยจ์ บแลว้ ไมม่ ภี พอน่ื ชาตอิ น่ื
อกี แลว้ ทา่ นรอู้ ยา่ งนัน้ แล้ว ท่านกร็ สู้ ่งิ ทม่ี ันไม่เกดิ ไมต่ ายท่ีมีอยู่ในปจั จุบนั นเ้ี อง
นคี่ อื โอวาททสี่ มเดจ็ พระบรมศาสดาทา่ นทรงกำ� ชบั สาวกมากทสี่ ดุ วา่ ใหพ้ ยายาม
เขา้ ให้ถงึ อันน้ี ท่เี ปน็ สมั มาปฏปิ ทา ถา้ ไม่ปฏบิ ตั ิให้ถงึ ทางสายกลาง ไม่ตรงเข้าไปถึง
ทางสายกลางให้ได้แล้ว กจ็ ะไมม่ ีวันพน้ ทกุ ข์.

371

๓๐

มรรคสามคั คี



วนั นอ้ี ยากจะถามถงึ การปฏบิ ตั ขิ องญาตโิ ยมเราทงั้ หลายวา่ ทไ่ี ดท้ ำ� มานแ้ี นใ่ จแลว้
หรอื ยัง แน่ใจในการท�ำกรรมฐานของตนแล้วหรือยงั ที่ถามอยา่ งน้ี เพราะว่าอาจารย์
ทส่ี อนกรรมฐานทกุ วนั มมี าก ทงั้ พระสงฆท์ ง้ั ฆราวาส จงึ กลวั วา่ ญาตโิ ยมจะลงั เลสงสยั
การกระทำ� น้ี จงึ ไดถ้ ามอยา่ งนน้ั ถา้ เราเขา้ ใจใหถ้ กู ตอ้ งชดั เจน เรากจ็ ะสามารถทำ� จติ ใจ
ของเราให้สงบได้ มนั่ คงได้

แลว้ ใหเ้ ขา้ ใจดว้ ยวา่ มรรค ๘ ประการนน้ั มนั รวมอยทู่ ี่ ศลี สมาธิ ปญั ญา ไมไ่ ด้
รวมอยทู่ อี่ น่ื เมอ่ื เรารวมเขา้ มาแลว้ มนั มศี ลี มสี มาธิ มปี ญั ญา เชน่ เราทำ� อยปู่ จั จบุ นั น้ี
กค็ อื เราทำ� มรรคใหเ้ กดิ ขน้ึ มานน่ั เอง ไมใ่ ชอ่ นื่ ไกล วธิ กี ารนง่ั ทา่ นใหน้ ง่ั หลบั ตา ไมใ่ ห้
มองเหน็ สง่ิ ตา่ งๆ กเ็ พราะวา่ ทา่ นจะใหด้ จู ติ ของเรา เมอ่ื หากวา่ เราหลบั ตาเขา้ ไปแลว้ มนั จะ
กลบั เข้ามาข้างใน

เมื่อเราน่งั หลับตา ให้ยกความรู้ขึ้นเฉพาะลมหายใจ เอาลมหายใจเปน็ ประธาน
นอ้ มความรสู้ กึ ตามลมหายใจ เราจงึ จะรวู้ า่ สตมิ นั จะรวมอยตู่ รงนี้ ความรจู้ ะมารวมอยู่
ตรงน้ี ความรสู้ กึ จะมารวมอยตู่ รงนี้ เมอื่ มรรคนมี้ นั สามคั คกี นั เมอ่ื ใด เราจะไดม้ องเหน็ วา่
ลมเราเปน็ อย่างน้ี ความรู้สึกเราเป็นอย่างน้ี จติ เราเป็นอย่างนี้ อารมณเ์ ราเปน็ อย่างน้ี
เราจงึ จะรจู้ ักที่รวมแหง่ สมาธิ ท่รี วมแหง่ มรรคสามัคคใี นที่เดยี วกัน เม่ือเราทำ� สมาธิ
กำ� หนดจติ ลงกบั ลม นกึ ในใจวา่ ทนี่ เ่ี รานงั่ อยคู่ นเดยี ว รอบๆ ขา้ งเรานไี้ มม่ ใี คร ไมม่ อี ะไร

372

ทง้ั นน้ั แหละ ทำ� ความรสู้ กึ อยา่ งน้ี เรานง่ั อยคู่ นเดยี วใหก้ ำ� หนดอยา่ งนี้ จนกวา่ จติ ของเรา
มันจะวางขา้ งนอกหมด ดูลมเขา้ ออกอย่างเดยี วเท่านั้น มันจะวางข้างนอก จะมีใคร
หรอื ไม่ หรอื วา่ คนนนี้ งั่ ตรงโนน้ คนนนั้ นงั่ ตรงน้ี อะไรวนุ่ วายมนั จะไมเ่ ขา้ มา เราเหวย่ี ง
มันออกไปเสียว่าไม่มีใครอยู่ที่นี้ มีแต่เราคนเดียวน่ังอยู่ตรงน้ี จนกว่าจะท�ำสัญญา
อย่างน้ใี ห้มนั หมดไป จนกวา่ จะไมม่ คี วามสงสยั ในรอบๆ ขา้ งเราน้ี

เรากก็ ำ� หนดลมหายใจเขา้ ออกอยา่ งเดยี ว เราปลอ่ ยลมใหเ้ ปน็ ธรรมชาติ อยา่ ไป
บงั คบั ลมใหม้ นั ยาว อยา่ ไปบงั คบั ลมใหม้ นั สนั้ อยา่ ไปบงั คบั ลมใหม้ นั แรง อยา่ ไปบงั คบั
ลมใหม้ นั ออ่ น ปลอ่ ยสภาพใหม้ นั พอดี แลว้ นงั่ ดลู มหายใจเขา้ ออก เมอ่ื มนั ปลอ่ ยอารมณ์
เสียงรถยนต์ก็ไมร่ �ำคาญ เสยี งอะไรกไ็ มร่ ำ� คาญ ไม่ร�ำคาญสักอย่าง ข้างนอกจะเปน็
รปู เป็นเสียง ไมร่ �ำคาญทัง้ นน้ั เพราะวา่ มันไมร่ ับเอา มนั มารวมอยู่ท่ลี มหายใจเราน้ี

ถา้ จติ ของเราวนุ่ วายกบั สง่ิ ตา่ งๆ ไมย่ อมรวมเขา้ มา กต็ อ้ งสดู ลมเขา้ ใหม้ ากทสี่ ดุ
จนกว่าจะไม่มีท่ีเก็บ แลว้ กป็ ลอ่ ยลมออกให้มากทส่ี ดุ จนกว่าลมจะหมดในท้องเราสัก
๓ ครั้ง แล้วต้ังความร้ใู หม่ แล้วสูดลมต่อไปอกี แลว้ ต้ังขึน้ ใหม่ พกั หนงึ่ มันกส็ งบไป
เปน็ ธรรมดาของมนั สงบไปอกี สกั พกั หนงึ่ มนั กไ็ มส่ งบอกี อยา่ งนมี้ นั กม็ ี วนุ่ วายขนึ้ มาอกี
เมอื่ มนั เปน็ เชน่ นแี้ ลว้ เรากก็ ำ� หนดจติ ของเราใหต้ ง้ั มนั่ สดู ลมหายใจเขา้ มา หายใจเอาลม
ในทอ้ งเราออกใหห้ มด แลว้ กส็ ดู เอาลมเขา้ มาใหม้ ากพกั หนง่ึ แลว้ กต็ งั้ ใหมอ่ กี กำ� หนด
ลมนนั้ ตอ่ ไปอกี ท�ำอย่างน้ไี ปเรอื่ ยๆ เมือ่ มันเกิดอยา่ งน้ี ก็ทำ� อยา่ งน้ีเรือ่ ยไป แล้วก็
กลับมาตั้งสติกับลมหายใจเข้าออก ท�ำความรู้สึกต่อไปอีกอย่างนี้ ในเม่ือเป็นเช่นน้ี
หลายครงั้ ไดค้ วามชำ� นาญ มนั จะวางขา้ งนอก มนั กจ็ ะไมม่ อี ะไร อารมณข์ า้ งนอกกส็ ง่
เข้ามาไมถ่ ึง

สตติ งั้ มนั่ ดลู มเขา้ ออกตอ่ ไปอกี ถา้ จติ สงบ ลมนม้ี นั จะนอ้ ยเขา้ นอ้ ยเขา้ ทกุ ที มนั จะ
นอ้ ยเขา้ ไป อารมณม์ นั ละเอยี ด รา่ งกายเรากจ็ ะเบาขน้ึ มนั กว็ างอารมณข์ า้ งนอก ดขู า้ งใน
ตอ่ ไป ตอ่ นนั้ ไปเรากร็ ขู้ า้ งนอก มนั จะรวมเขา้ ขา้ งใน เมอ่ื รวมเขา้ ขา้ งในแลว้ ความรสู้ กึ
อยใู่ นทๆี่ มนั รวมกนั อยใู่ นลมหายใจนนั้ มนั จะเหน็ ลมชดั เหน็ ลมออก ลมเขา้ ชดั แลว้ มนั
จะมีสตชิ ัด เหน็ อารมณช์ ดั ข้ึนทกุ อย่าง จะเห็นศีล เหน็ สมาธิ เหน็ ปญั ญา โดยอาการ

373

มันรวมกันอยู่อย่างนี้ เรียกว่า มรรคสามคั คี เมอื่ ความสามคั คีเกิดข้ึนมาแลว้ กไ็ มม่ ี
อาการวนุ่ วายเกดิ ขน้ึ ในจิตของเรา มันจะรวมลงเปน็ หนึ่ง นเ้ี รยี กวา่ สมาธิ

นานไปสดู ลมหายใจเขา้ ไปอกี จนกวา่ ลมจะละเอยี ดเขา้ ไปอกี แลว้ ความรสู้ กึ นนั้
มนั จะหมดไป หมดไปจากลมหายใจกไ็ ด้ มนั จะมคี วามรสู้ กึ อนั หนงึ่ มา ลมหายใจมนั จะ
หายไป คือมันละเอียดอย่างยิ่ง จนบางทีเราน่ังอยู่เฉยๆ ก็เหมือนลมไม่มี แต่ว่า
มนั มอี ยู่ หากรสู้ กึ เหมอื นวา่ มนั ไมม่ ี เพราะอะไร เพราะวา่ จติ ตวั นมี้ นั ละเอยี ดมากทส่ี ดุ
มนั มคี วามรเู้ ฉพาะของมนั นเี้ หลอื แตค่ วามรอู้ นั เดยี ว ถงึ ลมมนั จะหายไปแลว้ ความรสู้ กึ
ท่ีว่าลมหายไปก็ต้งั อยู่ ทีนี้จะเอาอะไรเป็นอารมณต์ อ่ ไปเล่า ก็เอาความรนู้ ่ีแหละเป็น
อารมณต์ อ่ ไปอกี ความรทู้ วี่ า่ ลมไม่มี ลมไมม่ ี อยอู่ ย่างนเ้ี สมอ นแ่ี หละเปน็ ความรู้
อันหนึ่ง

ในจุดนีบ้ างคนชอบจะมคี วามสงสัยข้นึ มาก็ได้ ส่งิ ท่เี ราคาดไม่ถึงมันจะเกดิ ขึน้
มาไดต้ รงน้ี แตบ่ างคนกม็ ี บางคนกไ็ ม่มี จงตัง้ ใจใหด้ ี ต้งั สตใิ หม้ าก บางคนเห็นวา่
ลมหายใจไมม่ แี ลว้ กต็ กใจ เพราะธรรมดาลมมนั มอี ยู่ เมอื่ เราคดิ วา่ ลมไมม่ แี ลว้ กต็ กใจ
ว่าลมไม่มี กลวั วา่ เราจะตายกไ็ ด้ ตรงนใ้ี ห้เรารูท้ นั มนั วา่ อนั นมี้ นั เปน็ ของมันอย่างนี้
แล้วเราจะดูอะไร ก็ดูลมไม่มีต่อไปเป็นความรู้ น้ีจัดว่าเป็นสมาธิอันแน่วแน่ที่สุด
ของสมาธิ มอี ารมณเ์ ดยี วแนน่ อนไมห่ วนั่ ไหว เมอ่ื สมาธถิ งึ จดุ น้ี จะมคี วามรสู้ กึ สารพดั
อยา่ งทม่ี นั รอู้ ยใู่ นจติ ของเรา เชน่ บางทรี า่ งกายมนั กเ็ บาทส่ี ดุ จนบางทกี เ็ หมอื นกบั ไมม่ ี
ร่างกาย คลา้ ยๆ นงั่ อยใู่ นอากาศ รู้สึกเบาไปทัง้ หมด ถงึ แม้ทเ่ี รานัง่ อยกู่ ็ดูวา่ งเปล่า
อนั นีม้ นั เป็นของแปลก กใ็ หเ้ ข้าใจว่าไมเ่ ปน็ อะไร ทำ� ความรูส้ กึ อยา่ งน้ันไว้ใหม้ ่ันคง

เมอื่ จิตต้ังมนั่ เปน็ หนงึ่ เพราะไมม่ อี ารมณ์ใดมาเสยี ดแทง อยู่ไปเทา่ ใดก็ได้ไมม่ ี
ความรู้สกึ ถึงเวทนา เจบ็ ปวดอะไรอยูอ่ ยา่ งน้ี เม่อื การทำ� สมาธิถึงตอนนี้ เราจะออก
จากสมาธกิ ไ็ ด้ ไม่ออกก็ได้ ออกจากสมาธกิ ็ออกอยา่ งสบาย หรอื จะไมอ่ อกเพราะวา่
ข้เี กยี จ ไม่ออกเพราะว่าเหนด็ เหน่อื ย หรอื จะออกเพราะวา่ สมควร แล้วก็ถอยออกมา
ถอยออกมาอย่างน้อี ยสู่ บาย ออกมาสบายไม่มีอะไร น่ีเรียกวา่ สมาธทิ ่สี มควรสบาย

374

ถ้าเรามีสมาธิอยา่ งนี้ อย่างนง่ั วนั นีเ้ ขา้ สมาธิสกั ๓๐ นาทหี รือช่ัวโมงหน่งึ จิตใจ
ของเราจะมคี วามเยอื กเยน็ ไปตงั้ หลายวนั เมอ่ื จติ มคี วามเยอื กเยน็ หลายวนั นนั้ จติ จะ
สะอาด เหน็ อะไรแลว้ จะรบั พจิ ารณาทง้ั นน้ั อนั นเี้ ปน็ เบอ้ื งแรกของมนั นเ้ี รยี กวา่ ผลเกดิ
จากสมาธิ สมาธนิ ม้ี หี น้าทีท่ �ำให้สงบ

สมาธกิ ม็ หี นา้ ทอ่ี ยา่ งหนงึ่ ศลี นกี้ ม็ หี นา้ ทอ่ี ยา่ งหนงึ่ ปญั ญานกี้ ม็ หี นา้ ทอี่ ยา่ งหนง่ึ
อาการทเี่ รากำ� หนดในท่นี ้นั มนั จะเปน็ วงกลมอยา่ งน้ีตามท่ีปรากฏอยูใ่ นใจเรา มนั จะ
มศี ลี อยตู่ รงน้ี มสี มาธอิ ยตู่ รงน้ี มปี ญั ญาอยตู่ รงนี้ เมอ่ื จติ เราสงบแลว้ มนั จะมกี ารสงั วร
สำ� รวมเขา้ ดว้ ยปญั ญาดว้ ยกำ� ลงั สมาธิ เมอื่ สำ� รวมเขา้ ละเอยี ดเขา้ มนั จะเปน็ กำ� ลงั ชว่ ย
ศลี ใหบ้ รสิ ทุ ธข์ิ นึ้ มาก เมอื่ บรสิ ทุ ธขิ์ น้ึ มามากกจ็ ะชว่ ยใหส้ มาธเิ กดิ ขน้ึ มามาก ใหด้ ขี นึ้ มาก
เมอื่ สมาธเิ ตม็ ทแี่ ลว้ มนั จะชว่ ยปญั ญา จะชว่ ยกนั ดงั นี้ เปน็ ไวพจนซ์ ง่ึ กนั และกนั ตอ่ ไป
โดยรอบอย่างนี้ จนกว่ามรรค คือ ศลี สมาธิ ปญั ญา รวมกนั เป็นกอ้ นเดยี วกนั แลว้
ทำ� งานสมำ่� เสมอกนั เราจะตอ้ งรกั ษากำ� ลงั อยา่ งน้ี อนั นเ้ี ปน็ กำ� ลงั ทจ่ี ะทำ� ใหเ้ กดิ วปิ สั สนา
คอื ปัญญา

สงิ่ ที่ควรระวงั

การทำ� สมาธนิ อี้ าจใหโ้ ทษแกผ่ ปู้ ฏบิ ตั ไิ ด้ ถา้ ผปู้ ฏบิ ตั ไิ มใ่ ชป้ ญั ญา และกย็ อ่ มใหค้ ณุ
แก่ผปู้ ฏิบตั ิไดม้ าก ถ้าผปู้ ฏบิ ตั ิเป็นผ้มู ีปัญญา สมาธิกจ็ ะส่งจิตไปสู่วิปสั สนา

ส่ิงท่ีจะเป็นโทษแก่ผู้ปฏิบัตินั้นก็คือ การท่ีผู้ปฏิบัติหลงติดอยู่ในอัปปนาสมาธิ
ซงึ่ เปน็ ความสงบลกึ และมกี ำ� ลงั อยนู่ านทสี่ ดุ เมอ่ื จติ สงบกเ็ ปน็ สขุ เมอ่ื เปน็ สขุ แลว้ กเ็ กดิ
อปุ าทานยึดสุขน้ันเปน็ อารมณ์ ไมอ่ ยากจะพิจารณาอยา่ งอื่น อยากมีสุขอย่อู ย่างนั้น
เมอ่ื เรานงั่ สมาธนิ านๆ จติ มนั จะถลำ� เขา้ ไปงา่ ย พอเรม่ิ กำ� หนดมนั กส็ งบ แลว้ กไ็ มอ่ ยาก
จะทำ� อะไร ไมอ่ ยากออกไปไหน ไมอ่ ยากพจิ ารณาอะไร อาศยั ความสขุ นน้ั เปน็ อยู่ อนั นี้
จงึ เปน็ อันตรายแกผ่ ปู้ ระพฤติปฏิบัติอยา่ งหน่ึง

จติ ตอ้ งอาศยั อปุ จารสมาธิ คอื กำ� หนดเขา้ ไปสคู่ วามสงบพอสมควร แลว้ กถ็ อนออก
มารู้อาการภายนอก ดอู าการภายนอกให้เกิดปัญญา

375

อนั นีด้ ยู ากสกั หนอ่ ยหนึ่ง เพราะมนั คล้ายๆ จะเป็นสังขารความปรุงแตง่ เม่อื มี
ความคิดเกดิ ขน้ึ มา เราอาจเหน็ ว่าอันนม้ี ันไมส่ งบ ความเปน็ จริงความรู้สึกนกึ คดิ ใน
เวลานน้ั มนั รสู้ กึ อยใู่ นความสงบ พจิ ารณาอยใู่ นความสงบ แลว้ กไ็ มร่ ำ� คาญ บางทกี ย็ ก
สงั ขารขน้ึ มาพจิ ารณา ทย่ี กขน้ึ มาพจิ ารณานนั้ ไมใ่ ชว่ า่ คดิ เอาหรอื เดาเอา มนั เปน็ เรอื่ งของ
จติ ทเ่ี ปน็ ขนึ้ มาเองของมนั อนั นเี้ รยี กวา่ ความรอู้ ยใู่ นความสงบ ความสงบอยใู่ นความรู้
ถ้าเปน็ สังขารความปรุงแตง่ จติ มันก็ไม่สงบ มนั กร็ �ำคาญ แต่อันนี้ไมใ่ ช่เรื่องปรงุ แต่ง
มันเปน็ ความรู้สึกของจติ ทเี่ กดิ ขึ้นจากความสงบ เรียกวา่ การพิจารณา น่ปี ญั ญาเกดิ
ตรงน้ี

สมาธทิ ้ังหลายเหลา่ น้ี แบง่ เป็นมจิ ฉาสมาธอิ ย่างหน่ึง คือเปน็ สมาธใิ นทางที่ผดิ
เปน็ สมั มาสมาธอิ ยา่ งหนง่ึ คอื สมาธใิ นทางทถ่ี กู ตอ้ ง นกี้ ใ็ หส้ งั เกตใหด้ ี มจิ ฉาสมาธิ คอื
ความทจ่ี ติ เขา้ สสู่ มาธิ เงยี บ...หมด... ไมร่ อู้ ะไรเลย ปราศจากความรู้ นง่ั อยู่ ๒ ชวั่ โมง
ก็ได้ กระท่ังทั้งวันก็ได้ แตจ่ ิตไมร่ วู้ า่ มันไปถึงไหน มนั เป็นอย่างไรไม่รเู้ รือ่ ง น่ีสมาธิ
อนั น้ีเปน็ มิจฉาสมาธิ มนั ก็เหมือนมดี ทลี่ ับใหค้ มดแี ลว้ แตเ่ กบ็ ไวเ้ ฉยๆ ไม่เอาไปใช้
มนั กไ็ มเ่ กดิ ประโยชนอ์ ะไรอยา่ งนนั้ ความสงบอนั นนั้ เปน็ ความสงบทห่ี ลง คอื วา่ ไมค่ อ่ ย
รเู้ นอื้ รตู้ วั เหน็ วา่ ถงึ ทส่ี ดุ แลว้ กไ็ มค่ น้ ควา้ อะไรอกี ตอ่ ไป จงึ เปน็ อนั ตราย เปน็ ขา้ ศกึ ใน
ขน้ั นน้ั อนั นเี้ ปน็ อนั ตรายหา้ มปญั ญาไมใ่ หเ้ กดิ ปญั ญาเกดิ ไมไ่ ด้ เพราะขาดความรสู้ กึ
รบั ผดิ ชอบ

สว่ นสมั มาสมาธทิ ถี่ กู ตอ้ ง ถงึ แมจ้ ะมคี วามสงบไปถงึ แคไ่ หน กม็ คี วามรอู้ ยตู่ ลอด
กาลตลอดเวลา มีสติสัมปชญั ญะสมบรู ณบ์ รบิ รู ณ์รตู้ ลอดกาล นี้เรียกวา่ สมั มาสมาธิ
เปน็ สมาธทิ ไ่ี มใ่ หห้ ลงไปในทางอน่ื ได้ นกี้ ใ็ หน้ กั ปฏบิ ตั เิ ขา้ ใจใหด้ ี จะทง้ิ ความรนู้ น้ั ไมไ่ ด้
จะตอ้ งรแู้ ตต่ น้ จนปลายทเี ดยี ว จงึ จะเปน็ สมาธทิ ถี่ กู ตอ้ ง ขอใหส้ งั เกตใหม้ าก สมาธชิ นดิ น้ี
ไม่เป็นอันตราย

เมื่อเราเจรญิ สมาธิท่ถี ูกต้องแล้ว อาจจะสงสยั วา่ มันจะไดผ้ ลทต่ี รงไหน มันจะ
เกดิ ปญั ญาทต่ี รงไหน เพราะทา่ นตรสั วา่ สมาธเิ ปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ปญั ญาวปิ สั สนา สมาธทิ ่ี
ถกู ตอ้ งเม่อื เจริญแล้ว มันจะมีก�ำลังให้เกิดปัญญาทุกขณะ ในเม่อื ตาเห็นรปู ก็ดี หูฟัง

376

เสยี งกด็ ี จมกู ดมกลน่ิ กด็ ี ลน้ิ ลมิ้ รสกด็ ี กายถกู ตอ้ งโผฏฐพั พะกด็ ี ธรรมารมณเ์ กดิ กบั
จติ กด็ ี อริ ยิ าบถยนื กด็ ี นง่ั กด็ ี นอนกด็ ี จติ กจ็ ะไมเ่ ปน็ ไปตามอารมณ์ แตจ่ ะเปน็ ไปดว้ ย
ความรู้ตามเป็นจรงิ ของธรรมะ

ฉะนน้ั การปฏบิ ตั นิ เี้ มอ่ื มปี ญั ญาเกดิ ขน้ึ มาแลว้ กไ็ มเ่ ลอื กสถานที่ จะยนื จะเดนิ
จะนั่ง จะนอนก็ตาม จิตมันเกิดปัญญาแล้ว เม่ือมีสุขเกิดขึ้นมาก็รู้เท่า เม่ือมีทุกข์
เกดิ ขึ้นมาก็รู้เทา่ สขุ กส็ ักวา่ สุข ทกุ ข์กส็ กั ว่าทกุ ขเ์ ทา่ นั้น แลว้ กป็ ลอ่ ยท้ังสุขและทกุ ข์
ไมย่ ดึ มัน่ ถอื มนั่

เมอื่ สมาธถิ กู ตอ้ งแลว้ มนั ทำ� จติ ใหเ้ กดิ ปญั ญา อยา่ งนเ้ี รยี กวา่ วปิ สั สนา มนั กเ็ กดิ
ความรู้เหน็ ตามเป็นจริง นเ้ี รยี กว่าสัมมาปฏบิ ัติ เปน็ การปฏบิ ัตทิ ถ่ี กู ตอ้ ง มีอริ ิยาบถ
สมำ่� เสมอกนั คำ� วา่ “อริ ยิ าบถสมำ�่ เสมอกนั ” นี้ ทา่ นไมห่ มายเอาอริ ยิ าบถภายนอกทวี่ า่
ยนื เดนิ นงั่ นอน แตท่ า่ นหมายเอาทางจติ ทมี่ สี ตสิ มั ปชญั ญะอยนู่ นั่ เอง แลว้ กร็ เู้ หน็ ตาม
เปน็ จรงิ ทกุ ขณะ คอื มนั ไม่หลง

ความสงบนม้ี ี ๒ ประการ คอื ความสงบอยา่ งหยาบอยา่ งหนงึ่ และความสงบอยา่ ง
ละเอยี ดอกี อยา่ งหนง่ึ อยา่ งหยาบนนั่ คอื เกดิ จากสมาธทิ เ่ี มอ่ื สงบแลว้ กม็ คี วามสขุ แลว้ ถอื
เอาความสขุ เปน็ ความสงบ อกี อยา่ งหนงึ่ คอื ความสงบทเ่ี กดิ จากปญั ญา นไี้ มไ่ ดถ้ อื เอา
ความสุขเปน็ ความสงบ แตถ่ อื เอาจิตทีร่ ูจ้ ักพจิ ารณาสขุ ทุกข์เปน็ ความสงบ เพราะว่า
ความสขุ ทกุ ขเ์ ปน็ ภพเปน็ ชาตเิ ปน็ อปุ าทาน จะไมพ่ น้ จากวฏั สงสารเพราะตดิ สขุ ตดิ ทกุ ข์
ความสขุ จงึ ไมใ่ ชค่ วามสงบ ความสงบจงึ ไมใ่ ชค่ วามสขุ ฉะนน้ั ความสงบทเี่ กดิ จากปญั ญา
นนั้ จงึ ไมใ่ ชค่ วามสขุ แตเ่ ปน็ ความรเู้ หน็ ตามความเปน็ จรงิ ของความสขุ ความทกุ ข์ แลว้
ไมม่ อี ปุ าทานมน่ั หมายในสขุ ทกุ ขท์ มี่ นั เกดิ ขนึ้ มา ทำ� จติ ใหเ้ หนอื สขุ เหนอื ทกุ ขน์ น้ั ทา่ นจงึ
เรียกว่าเป็นเป้าหมายของพทุ ธศาสนาอยา่ งแท้จรงิ .

377

๓๑

ปจั ฉมิ กถา

...จบทต่ี รงไหนรไู้ หม หรอื ทา่ นจะเรยี นอยา่ งนเ้ี รอื่ ยไปงน้ั รึ หรอื ทา่ นเรยี นมที จี่ บ
อนั นั้นกด็ ี แตม่ นั เปน็ ปริยัตขิ ้างนอก ไม่ใชป่ ริยตั ิขา้ งใน ปรยิ ัตขิ า้ งในจะต้องเรียนตา
ของเรานี่ หนู ี่ จมกู น่ี ล้นิ น่ี กายน่ี จิตน่ี อนั นเี้ ปน็ ปรยิ ตั ิท่ีแท้ อันนัน้ ปริยัตเิ ปน็
ตัวหนังสืออยขู่ ้างนอก เรยี นจบไดย้ าก ตาเห็นรปู มอี าการเกิดขน้ึ อย่างไร หฟู ังเสยี ง
มอี าการเกดิ ขนึ้ อยา่ งไร จมกู ดมกลนิ่ มอี าการเกดิ ขนึ้ อยา่ งไร ลน้ิ ลมิ้ รสมอี าการเกดิ ขนึ้
อยา่ งไร โผฏฐพั พะกบั กายกระทบกนั นน้ั มอี าการเกดิ ขน้ึ อยา่ งไร อารมณท์ รี่ ทู้ างใจนนั้
มนั เกิดข้นึ แล้วเป็นอย่างไร ยงั มโี ลภไหม ยงั มีโกรธอยู่น่ันไหม ยังมหี ลงอย่นู ่นั ไหม
หลงกบั รปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐพั พะ ธรรมารมณ์ ทีเ่ กิดขึ้นน่นั ไหม อนั นเี้ ปน็ ปริยัติ
ขา้ งใน เรียนจบงา่ ยๆ เรียนจบได้

ปรยิ ตั ขิ า้ งนอกเรยี นจบไมไ่ ดห้ รอก มนั หลายตู้ ถา้ เราเรยี นปรยิ ตั แิ ตไ่ มไ่ ดป้ ฏบิ ตั ิ
กไ็ มไ่ ดร้ บั ผล เหมอื นกบั คนเลยี้ งโค ตอนเชา้ กต็ อ้ นโคออกไปกนิ หญา้ ตอนเยน็ กต็ อ้ น
โคมาเขา้ คอกเทา่ นนั้ แตไ่ มเ่ คยไดก้ นิ นำ้� นมโค ดแี ตว่ า่ ไดต้ อ้ นออกไปจากคอกตอนเชา้
แลว้ กต็ อ้ นโคเขา้ มาเทา่ นน้ั ไมเ่ คยกนิ นำ้� นมโคเลย แตน่ น่ั เรยี นกด็ หี รอก แตอ่ ยา่ ใหเ้ ปน็
อย่างนัน้ ให้ไดเ้ ลยี้ งโคด้วย ไดก้ ินน�้ำนมโคด้วย นีก่ ต็ ้องเรยี นใหร้ ู้ดว้ ย ปฏบิ ัติด้วย
ถงึ จะถกู ตอ้ งดี นพ่ี ดู ใหร้ เู้ รอื่ งกว็ า่ เหมอื นคนเลยี้ งไกไ่ มไ่ ดก้ นิ ไขไ่ ก่ ไดแ้ ตข่ ไ้ี ก่ อนั นพี้ ดู
ให้คนท่เี ลยี้ งไก่โน่นหรอก ไม่ไดพ้ ูดใหโ้ ยม พูดให้คนเลยี้ งไก่...

ตดั ตอนจากธรรมะทีบ่ รรยายแก่นักศึกษาธรรมชาวตะวันตก ท่ีประเทศอังกฤษ ปี ๒๕๒๐

378

ระวงั อยา่ ใหเ้ ปน็ อยา่ งนนั้ กเ็ หมอื นวา่ เราเรยี นปรยิ ตั ไิ ด้ แตไ่ มร่ จู้ กั ละกเิ ลส ไมร่ จู้ กั
ละความโลภ ความโกรธ ความหลงออกจากใจของเรา ไดแ้ ตเ่ รยี น ไมไ่ ดป้ ฏบิ ตั ิ ไมไ่ ดล้ ะ
มนั ก็ไม่เกิดประโยชน์ จึงไดเ้ ปรยี บว่าคนเลยี้ งไกไ่ มไ่ ด้กินไขไ่ ก่ได้แต่ข้ไี ก่ เหมือนกนั
อย่างนน้ั เพราะฉะนัน้ พระพทุ ธเจา้ ของเราท่านจึงต้องการใหเ้ รียนปริยัติเพียงพอรู้
ท่สี �ำคญั คอื เรียนแลว้ ก็ใหป้ ฏิบัติ ปฏิบตั ลิ ะความชั่วออกจากกายวาจาใจของเรา แล้ว
ประพฤตคิ ณุ งามความดไี ว้ที่กายวาจาใจของเราเท่านั้น

คณุ สมบตั ขิ องมนษุ ยท์ จี่ ะบรบิ รู ณน์ น้ั กค็ อื สมบรู ณด์ ว้ ยกาย วาจา และใจ กาย วาจา
ใจ จะสมบรู ณน์ น้ั เชน่ วา่ พดู ดเี ฉยๆ กไ็ มส่ มบรู ณ์ ถา้ ไมก่ ระทำ� ตาม ทำ� ดแี ตก่ ายเฉยๆ
ใจไมด่ นี นั้ กไ็ มส่ มบรู ณ์ พระพทุ ธองคท์ รงสอนใหด้ ดี ว้ ยกายดว้ ยวาจาดว้ ยใจ กายงาม
วาจางาม ใจงาม เป็นสมบัติของมนษุ ย์ทด่ี ีทีส่ ดุ น่ีกเ็ หมอื นกนั ฉนั นนั้ เรยี นก็ตอ้ งดี
ปฏบิ ตั ิกต็ ้องดี ละกเิ ลสก็ต้องดี สมบรู ณอ์ ยา่ งน้ัน

ทพี่ ระพทุ ธเจา้ หมายถงึ มรรค คอื หนทางทเี่ ราจะปฏบิ ตั นิ น้ั มี ๘ ประการ มรรคทงั้ ๘​
นนั้ ไม่ใชอ่ ย่ทู อี่ น่ื อยู่ทก่ี ายของเราน้ี ตา ๒ หู ๒ จมูก ๒ ล้นิ ๑ กาย ๑ นเ่ี ปน็ มรรค
แลว้ ก็จิตเป็นผเู้ ดนิ มรรค เป็นผูท้ �ำมรรคให้เกดิ ขนึ้

ฉะนน้ั ทง้ั ปรยิ ตั นิ ี้ ทงั้ ปฏบิ ตั นิ ี้ จงึ อยทู่ ก่ี ายวาจาใจ ปฏบิ ตั อิ ยทู่ ตี่ รงนี้ ทเี่ ราไดเ้ รยี น
ปรยิ ตั นิ นั้ เคยเหน็ ไหม เคยเหน็ ปรยิ ตั ทิ สี่ อนอยนู่ อกกายไหม เคยเหน็ มรรคทสี่ อนอยู่
นอกวาจาไหม เคยเหน็ ปรยิ ตั ทิ ส่ี อนอยนู่ อกใจไหม กม็ แี ตส่ อนอยทู่ กี่ ายวาจาใจนท้ี งั้ นนั้
ไมไ่ ดส้ อนอยทู่ อ่ี นื่ ฉะนน้ั กเิ ลสกเ็ กดิ ขน้ึ ตรงนี้ ถา้ รมู้ นั มนั กด็ บั ตรงน้ี ฉะนนั้ ใหเ้ ขา้ ใจวา่
ปรยิ ัตปิ ฏบิ ตั นิ ั่นอยตู่ รงนี้

ถา้ เราเรยี นสน้ั ๆ นมี่ นั กไ็ ดห้ มด เหมอื นกบั คำ� พดู ของคนเรา ถา้ พดู เปน็ สจั ธรรม
ถกู ตอ้ งดว้ ยดแี ลว้ แมค้ ำ� พดู คำ� เดยี วเทา่ นน้ั กด็ กี วา่ พดู ทไ่ี มถ่ กู ตอ้ งตลอดชวี ติ ใชไ่ หม
คนทเ่ี รยี นปรยิ ตั แิ ลว้ แตไ่ มป่ ฏบิ ตั กิ เ็ หมอื นกบั ทพั พตี กั แกงทอ่ี ยใู่ นหมอ้ มนั ตกั แกงทกุ วนั
แตม่ นั ไมร่ รู้ สของแกง ทพั พไี มร่ รู้ สของแกงกเ็ หมอื นคนเรยี นปรยิ ตั ไิ มไ่ ดป้ ฏบิ ตั ิ ถงึ แม้
จะเรยี นอยจู่ นหมดอายุ กไ็ มร่ จู้ กั รสของธรรมะ เหมอื นทพั พไี มร่ รู้ สของแกงฉนั นนั้ .

379

๓๒

สมมุตแิ ละวิมตุ ติ

สง่ิ ทงั้ หลายในโลกนี้ ลว้ นแตเ่ ปน็ สง่ิ สมมตุ ทิ เ่ี ราสมมตุ ขิ น้ึ มาเองทงั้ สนิ้ สมมตุ แิ ลว้
กห็ ลงสมมตุ ขิ องตวั เอง เลยไมม่ ใี ครวาง มนั เปน็ ทฏิ ฐิ มนั เปน็ มานะ ความยดึ มนั่ ถอื มน่ั
อนั ความยดึ มน่ั ถอื มนั่ นไ้ี มใ่ ชเ่ รอื่ งทจ่ี ะจบได้ มนั จบลงไมไ่ ดส้ กั ที เปน็ เรอื่ งวฏั สงสารท่ี
ไหลไปไมข่ าด ไมม่ ที างสนิ้ สดุ ทนี ถ้ี า้ เรารจู้ กั สมมตุ แิ ลว้ กร็ จู้ กั วมิ ตุ ติ ครน้ั รจู้ กั วมิ ตุ ตแิ ลว้
กร็ จู้ กั สมมตุ ิ ก็จะเปน็ ผรู้ จู้ กั ธรรมะอนั หมดสิ้นได้
กเ็ หมอื นเราทกุ คนนแ้ี หละ แตเ่ ดมิ ชอื่ ของเรากไ็ มม่ ี คอื ตอนเกดิ มากไ็ มม่ ชี อื่ ทม่ี ี
ชอื่ ขนึ้ มากโ็ ดยสมมตุ กิ นั ขน้ึ มาเอง อาตมาพจิ ารณาดวู า่ เอ สมมตุ นิ ้ี ถา้ ไมร่ จู้ กั มนั จรงิ ๆ
แลว้ มนั กเ็ ปน็ โทษมาก ความจรงิ มนั เปน็ ของเอามาใชใ้ หเ้ รารจู้ กั เรอื่ งราวมนั เฉยๆ เทา่ นน้ั
กพ็ อ ใหร้ วู้ า่ ถา้ ไมม่ เี รอ่ื งสมมตุ นิ ้ี กไ็ มม่ เี รอ่ื งทจ่ี ะพดู กนั ไมม่ เี รอื่ งทจ่ี ะบอกกนั ไมม่ ภี าษา
ทีจ่ ะใช้กัน
เมอ่ื ครงั้ ทอี่ าตมาไปตา่ งประเทศ อาตมาไดไ้ ปเหน็ พวกฝรง่ั ไปนง่ั กรรมฐานกนั อยู่
เปน็ แถว แลว้ เวลาจะลกุ ขน้ึ ออกไป ไมว่ า่ ผหู้ ญงิ หรอื ผชู้ ายกต็ าม เหน็ จบั หวั กบั ผนู้ นั้ ผนู้ ้ี

บรรยายด้วยภาษาพืน้ เมือง โดยส�ำนวนทีเ่ ป็นกนั เอง

380

ไปเรอ่ื ยๆ กเ็ ลยมาเหน็ ไดว้ า่ โอ สมมตุ นิ ถ้ี า้ ไปตงั้ ลงทไี่ หน ไปยดึ มน่ั หมายมน่ั มนั กจ็ ะเกดิ
กิเลสอยทู่ ี่น่นั ถา้ เราวางสมมตุ ไิ ด้ ยอมมันแลว้ กส็ บาย

อยา่ งพวกทหาร นายพล นายพนั มาทน่ี ี่ กเ็ ปน็ ผมู้ ยี ศถาบรรดาศกั ด์ิ ครน้ั มาถงึ
อาตมาแลว้ กพ็ ูดว่า “หลวงพ่อ กรุณาจบั หวั ให้ผมหนอ่ ยครบั ” นีแ่ สดงวา่ ถา้ ยอมแล้ว
มันกไ็ ม่มีพิษอยทู่ น่ี ่นั พอลบู หวั ให้ เขาดีใจด้วยซ้�ำ แตถ่ า้ ไปลบู หวั เขาท่ีกลางถนนดซู ิ
ไมเ่ กดิ เรอื่ งกล็ องดู นคี่ อื ความยดึ มนั่ ถอื มนั่ เอาไว้ ฉะนน้ั อาตมาวา่ การวางนม้ี นั สบาย
จรงิ ๆ เมอ่ื ตงั้ ใจวา่ เอาหวั มาใหอ้ าตมาลบู กส็ มมตุ ลิ งวา่ ไมเ่ ปน็ อะไร แลว้ กไ็ มเ่ ปน็ อะไร
จรงิ ๆ ลบู อยู่เหมอื นหัวเผือกหวั มนั แต่ถ้าเราไปลบู อยูก่ ลางทาง ไม่ไดแ้ นน่ อน

นแ่ี หละเรอ่ื งของการยอม การละ การวาง การปลง ทำ� ไดแ้ ลว้ มนั เบาอยา่ งน้ี ครนั้ ไป
ยดึ ท่ีไหน มันกเ็ ป็นภพทีน่ ัน่ เป็นชาตทิ ่นี ัน่ มพี ิษมีภัยขนึ้ ที่น่ัน พระพทุ ธองค์ท่านทรง
สอนสมมตุ ิ แลว้ กท็ รงสอนใหร้ จู้ กั แกส้ มมตุ โิ ดยถกู เรอื่ งของมนั ใหม้ นั เหน็ เปน็ วมิ ตุ ติ
อยา่ ไปยดึ มน่ั หรอื ถอื มน่ั มนั สงิ่ ทม่ี นั เกดิ มาในโลกนก้ี เ็ รอื่ งสมมตุ ทิ ง้ั นน้ั มนั จงึ เปน็ ขน้ึ มา
ครั้นเปน็ ขนึ้ มาแล้วและสมมตุ ิแล้ว กอ็ ยา่ ไปหลงสมมตุ นิ ัน้ ทา่ นว่ามนั เปน็ ทกุ ข์ เรื่อง
สมมตุ เิ รอ่ื งบญั ญตั นิ เ้ี ปน็ เรอ่ื งสำ� คญั ทส่ี ดุ ถา้ คนไหนปลอ่ ย คนไหนวางได้ กห็ มดทกุ ข์
แตเ่ ป็นกิรยิ าของโลกเรา

เชน่ วา่ พอ่ บุญมานเี้ ปน็ นายอำ� เภอ เถา้ แกแ่ สงชยั ไมไ่ ดเ้ ปน็ นายอำ� เภอ แตก่ เ็ ปน็
เพอื่ นกนั มาแตไ่ หนแตไ่ รแลว้ เมอ่ื พอ่ บญุ มาไดร้ บั แตง่ ตงั้ ใหเ้ ปน็ นายอำ� เภอ กเ็ ปน็ สมมตุ ิ
ขน้ึ มาแลว้ แตก่ ใ็ หร้ จู้ กั ใชส้ มมตุ ใิ หเ้ หมาะสมสกั หนอ่ ย เพราะเรายงั อยใู่ นโลก ถา้ เถา้ แก่
แสงชยั ขน้ึ ไปหานายอำ� เภอทท่ี ท่ี ำ� งาน และเถา้ แกแ่ สงชยั ไปจบั หวั นายอำ� เภอ มนั กไ็ มด่ ี
จะไปคดิ วา่ แตก่ อ่ นเคยอยดู่ ว้ ยกนั หามจกั รเยบ็ ผา้ ดว้ ยกนั จวนจะตายครง้ั นนั้ จะไป
เล่นหวั ให้คนเหน็ มันกไ็ มถ่ ูกไม่ดี ตอ้ งให้เกียรติกนั สักหนอ่ ย อยา่ งน้กี ค็ วรปฏบิ ตั ิให้
เหมาะสมตามสมมตุ ใิ นหมมู่ นษุ ยท์ งั้ หลาย จงึ จะอยกู่ นั ไดด้ ว้ ยดี ถงึ จะเปน็ เพอื่ นกนั มา
แตค่ รงั้ ไหนกต็ าม เขาเปน็ นายอำ� เภอแลว้ ตอ้ งยกยอ่ งเขา เมอื่ ออกจากทที่ ำ� งานมาถงึ บา้ น
ถงึ เรอื นแล้วจงึ จบั หวั กนั ได้ ไมเ่ ปน็ อะไร ก็จบั หัวนายอำ� เภอน่นั แหละ แต่ไปจับอย่ทู ่ี
ศาลากลาง คนเยอะๆ กอ็ าจจะผดิ แน่ นกี่ เ็ รยี กวา่ ใหเ้ กยี รตกิ นั อยา่ งน้ี ถา้ รจู้ กั ใชอ้ ยา่ งน้ี

381

มนั กเ็ กดิ ประโยชน์ ถงึ แมจ้ ะสนทิ กนั นานแคไ่ หนกต็ าม พอ่ บญุ มากค็ งจะตอ้ งโกรธ หากวา่
ไปท�ำในหมู่คนมากๆ เพราะเปน็ นายอ�ำเภอแล้วน่แี หละ มันกเ็ รื่องปฏิบตั เิ ท่าน้ีแหละ
โลกเรา ใหร้ ้จู ักกาล รจู้ ักเวลา ร้จู กั บุคคล

ทา่ นจงึ ใหเ้ ปน็ ผฉู้ ลาด สมมตุ กิ ใ็ หร้ จู้ กั วมิ ตุ ตกิ ใ็ หร้ จู้ กั ใหร้ จู้ กั ในคราวทเี่ ราจะใช้
ถา้ เราใชใ้ หถ้ กู ตอ้ งมนั กไ็ มเ่ ปน็ อะไร ถา้ ใชไ้ มถ่ กู ตอ้ งมนั กผ็ ดิ มนั ผดิ อะไร มนั ผดิ กเิ ลส
ของคนนแี่ หละ มนั ไมผ่ ดิ อนั อน่ื หรอก เพราะคนเหลา่ นอี้ ยกู่ บั กเิ ลส มนั กเ็ ปน็ กเิ ลสอยแู่ ลว้
นเี้ รอื่ งปฏบิ ตั ขิ องสมมตุ ิ ปฏบิ ตั เิ ฉพาะในทป่ี ระชมุ ชน ในบคุ คล ในกาล ในเวลา กค็ อื ใช้
สมมตุ บิ ญั ญตั อิ นั นไี้ ดต้ ามความเหมาะสม กเ็ รยี กวา่ คนฉลาด ใหเ้ รารจู้ กั ตน้ รจู้ กั ปลาย
ทงั้ ทเี่ ราอยใู่ นสมมตุ นิ แี้ หละ มนั ทกุ ขเ์ พราะความไปยดึ มนั่ หมายมน่ั มนั แตถ่ า้ รจู้ กั สมมตุ ิ
ใหม้ นั เปน็ มนั กเ็ ปน็ ขนึ้ มา เปน็ ขน้ึ มาไดโ้ ดยฐานทเี่ ราสมมตุ ิ แตม่ นั คน้ ไปจรงิ ๆ แลว้ ไปจน
ถงึ วิมุตติ มนั กไ็ มม่ ีอะไรเลย

อาตมาเคยเลา่ ใหฟ้ งั วา่ พวกเราทงั้ หลายทม่ี าบวชเปน็ พระนี้ แตก่ อ่ นเปน็ ฆราวาส
กส็ มมตุ เิ ปน็ ฆราวาส มาสวดสมมตุ ใิ หเ้ ปน็ พระ กเ็ ลยเปน็ พระ แตเ่ ปน็ พระเณรเพยี งสมมตุ ิ
พระแทๆ้ ยงั ไมเ่ ปน็ เป็นเพียงสมมตุ ิ ยงั ไมเ่ ปน็ วิมุตติ นีถ่ า้ หากว่าเรามาปฏิบตั ิใหจ้ ติ
หลดุ พน้ จากอาสวะทง้ั หลายเหลา่ นเ้ี ปน็ ขนั้ ๆ ไป ตงั้ แตข่ นั้ โสดาฯ สกทิ าคามี อนาคามี ไปจน
ถงึ พระอรหนั ตน์ น้ั เปน็ เรอื่ งละกเิ ลสแลว้ แมแ้ ตเ่ ปน็ พระอรหนั ตแ์ ลว้ กย็ งั เปน็ เรอ่ื งสมมตุ ิ
อยนู่ น่ั เอง คอื สมมตุ อิ ยวู่ า่ เปน็ พระอรหนั ต์ อนั นนั้ เปน็ พระแท้ ครงั้ แรกกส็ มมตุ อิ ยา่ งน้ี
คือสมมุติว่าเป็นพระแล้วก็ละกิเลสเลยได้ไหม ก็ไม่ได้ เหมือนกันกับเกลือน่ีแหละ
สมมตุ ิว่าเรากำ� ดนิ ทรายมาสักกำ� หนึ่ง เอามาสมมตุ วิ า่ เป็นเกลือ มนั เป็นเกลือไหมล่ะ
กเ็ ปน็ อยู่ แตเ่ ปน็ เกลอื โดยสมมตุ ิ ไมใ่ ชเ่ กลอื แทๆ้ จะเอาไปใสแ่ กงมนั กไ็ มม่ ปี ระโยชน์
ถา้ จะวา่ เป็นเกลือแท้ๆ มันกเ็ ปลา่ ทงั้ นั้นแหละ นี่เรียกวา่ สมมตุ ิ

ทำ� ไมจงึ สมมตุ ิ เพราะวา่ เกลอื ไมม่ อี ยทู่ นี่ นั่ มนั มแี ตด่ นิ ทราย ถา้ เอาดนิ ทรายมา
สมมตุ วิ า่ เปน็ เกลอื มนั กเ็ ปน็ เกลอื ใหอ้ ยู่ เปน็ เกลอื โดยฐานทส่ี มมตุ ิ ไมเ่ ปน็ เกลอื จรงิ คอื
มนั กไ็ มเ่ คม็ ใชส้ ำ� เรจ็ ประโยชนไ์ มไ่ ด้ มนั สำ� เรจ็ ประโยชนไ์ ดเ้ ปน็ บางอยา่ ง คอื ในขนั้ สมมตุ ิ
ไมใ่ ชใ่ นขน้ั วมิ ตุ ติ

382

ชอื่ วา่ วมิ ตุ ติ นนั้ กส็ มมตุ นิ แ้ี หละเรยี กขนึ้ มา แตว่ า่ สงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ นน้ั มนั หลดุ พน้
จากสมมุติแลว้ หลุดไปแล้ว มนั เปน็ วิมุตติแลว้ แตก่ ็ยังเอามาสมมุติใหเ้ ป็นวมิ ตุ ตอิ ยู่
อยา่ งน้แี หละ มนั ก็เป็นเรอ่ื งเทา่ นี้ จะขาดสมมุตนิ ี้ไดไ้ หม กไ็ มไ่ ด้ ถา้ ขาดสมมุติน้แี ลว้
กจ็ ะไม่รจู้ ักการพูดกนั ไม่รจู้ กั ต้นไมร่ ้จู กั ปลาย เลยไม่มีภาษาจะพดู กัน

ฉะนนั้ สมมตุ นิ ก้ี ม็ ปี ระโยชน์ คอื ประโยชนท์ ส่ี มมตุ ขิ น้ึ มาใหเ้ ราใชก้ นั เชน่ วา่ คน
ทกุ คนกม็ ชี อ่ื ตา่ งกนั แตว่ า่ เปน็ คนเหมอื นกนั ถา้ หากไมม่ กี ารตง้ั ชอ่ื เรยี กกนั กจ็ ะไมร่ วู้ า่
พดู กนั ใหถ้ กู คนไดอ้ ยา่ งไร เชน่ เราอยากจะเรยี กใครสกั คนหนง่ึ เรากเ็ รยี กวา่ “คน คน”
กไ็ มม่ ใี ครมา มนั กไ็ มส่ ำ� เรจ็ ประโยชน์ เพราะตา่ งกเ็ ปน็ คนดว้ ยกนั ทกุ คน แตถ่ า้ เราเรยี ก
“จันทร์ มาน่หี น่อย” จันทร์ก็ตอ้ งมา คนอ่นื ก็ไม่ต้องมา มันส�ำเร็จประโยชน์อยา่ งนี้
ไดป้ ระโยชนอ์ ยา่ งนี้ ไดเ้ รอื่ งไดร้ าว ฉะนน้ั ไดข้ อ้ ประพฤตปิ ฏบิ ตั อิ นั เกดิ จากสมมตุ ิ อนั นี้
กย็ ังมอี ยู่

ดังนน้ั ถ้าเข้าใจในเรื่องสมมตุ ิเร่ืองวมิ ุตตใิ หถ้ ูกต้องมันก็ไปได้ สมมตุ นิ ก้ี เ็ กิด
ประโยชนไ์ ดเ้ หมอื นกนั แตค่ วามจรงิ แทแ้ ลว้ มนั ไมม่ อี ะไรอยใู่ นทน่ี นั่ แมต้ ลอดวา่ คน
กไ็ มม่ อี ยทู่ นี่ นั่ เปน็ สภาวธรรมอนั หนงึ่ เทา่ นน้ั เกดิ มาดว้ ยเหตดุ ว้ ยปจั จยั ของมนั เจรญิ
เตบิ โตดว้ ยเหตดุ ว้ ยปจั จยั ของมนั ใหต้ งั้ อยไู่ ดพ้ อสมควรเทา่ นน้ั อกี หนอ่ ยมนั กบ็ บุ สลาย
ไปเปน็ ธรรมดา ใครจะหา้ มกไ็ มไ่ ด้ จะปรบั ปรงุ อะไรกไ็ มไ่ ด้ มนั เปน็ เพยี งเทา่ นน้ั อนั น้ี
กเ็ รยี กวา่ สมมตุ ิ ถา้ ไมม่ สี มมตุ กิ ไ็ มม่ เี รอื่ งมรี าว ไมม่ เี รอ่ื งทจี่ ะปฏบิ ตั ิ ไมม่ เี รอื่ งทจี่ ะมกี าร
มงี าน ไมม่ ชี อ่ื เสยี งเลยไมร่ จู้ กั ภาษากนั ฉะนนั้ สมมตุ บิ ญั ญตั นิ ต้ี งั้ ขนึ้ มาเพอ่ื ใหเ้ ปน็ ภาษา
ให้ใชก้ นั สะดวก

เหมอื นกบั เงนิ นแ่ี หละ สมยั กอ่ นธนบตั รมนั ไมม่ หี รอก มนั กเ็ ปน็ กระดาษอยธู่ รรมดา
ไมม่ รี าคาอะไร ในสมยั ตอ่ มาทา่ นวา่ เงนิ อฐั เงนิ ตรามนั เปน็ กอ้ นวตั ถุ เกบ็ รกั ษายาก กเ็ ลย
เปลยี่ นเสยี เอาธนบตั รเอากระดาษนมี้ าเปลยี่ นเปน็ เงนิ กเ็ ปน็ เงนิ ใหเ้ ราอยู่ ตอ่ นไี้ ปถา้ มี
พระราชาองคใ์ หมเ่ กดิ ขนึ้ มา สมมตุ ไิ มช่ อบธนบตั รกระดาษ เอาขค้ี รงั่ กไ็ ดม้ าทำ� ใหม้ นั เหลว
แลว้ มาพมิ พเ์ ปน็ กอ้ นๆ สมมตุ วิ า่ เปน็ เงนิ เรากจ็ ะใชข้ ค้ี รง่ั กนั ทงั้ หมดทว่ั ประเทศ เปน็ หน้ี
เปน็ สนิ กนั กเ็ พราะกอ้ นขค้ี รงั่ นแ้ี หละ อยา่ วา่ แตเ่ พยี งกอ้ นขคี้ รง่ั เลย เอากอ้ นขไ้ี กม่ าแปร

383

ใหม้ นั เปน็ เงนิ มนั กเ็ ปน็ ได้ ทนี ข้ี ไ้ี กก่ จ็ ะเปน็ เงนิ ไปหมด จะฆา่ กนั แยง่ กนั กเ็ พราะกอ้ นขไ้ี ก่
เรื่องของมันเปน็ เร่อื งแคน่ ้ี

แม้เขาจะเปลย่ี นเปน็ รูปใหมม่ า ถ้าพรอ้ มกันสมมุติขน้ึ แล้ว มันกเ็ ปน็ ขึ้นมาได้
มนั เปน็ สมมตุ อิ ยา่ งนน้ั อนั นสี้ ง่ิ ทว่ี า่ เปน็ เงนิ นนั้ มนั เปน็ อะไรกไ็ มร่ จู้ กั เรอื่ งแรต่ า่ งๆ ทว่ี า่
เปน็ เงนิ จรงิ ๆ แลว้ จะเปน็ เงนิ จรงิ หรอื เปลา่ กไ็ มร่ ู้ เหน็ แรอ่ นั นน้ั เปน็ มาอยา่ งนน้ั กเ็ อา
มาสมมตุ มิ ันขน้ึ มา มนั ก็เป็น ถ้าพูดเรอื่ งโลกแลว้ มนั กม็ ีแค่นี้ สมมตุ อิ ะไรข้ึนมาแล้ว
มนั กเ็ ปน็ เพราะมนั อยกู่ บั สมมตุ เิ หลา่ น้ี แตว่ า่ จะเปลยี่ นใหเ้ ปน็ วมิ ตุ ติ ใหค้ นรจู้ กั อยา่ ง
จริงจังน้นั มันยาก

เรอื นเรา บา้ นเรา ขา้ วของเงนิ ทอง ลกู หลานเรา เหลา่ นก้ี ส็ มมตุ วิ า่ ลกู เรา เมยี เรา พเ่ี รา
นอ้ งเรา อยา่ งน้ี เปน็ ฐานทส่ี มมตุ กิ นั ขนึ้ มาทงั้ นน้ั แตค่ วามเปน็ จรงิ แลว้ ถา้ พดู ตามธรรมะ
ทา่ นวา่ ไมใ่ ชข่ องเรา ก็ฟังไม่คอ่ ยสบายหูสบายใจเท่าใด เร่อื งของมนั กเ็ ป็นอยา่ งนั้น
จรงิ ๆ ถา้ ไมส่ มมตุ ขิ น้ึ มากไ็ มม่ รี าคา สมมตุ วิ า่ ไมม่ รี าคา กไ็ มม่ รี าคา สมมตุ ใิ หม้ รี าคาขนึ้ มา
ก็มีราคาข้ึนมา มันก็เป็นเช่นน้ัน ฉะน้ัน สมมุติน้ีก็ดีอยู่ถ้าเรารู้จักใช้มัน ให้รู้จัก
ใช้มนั

อยา่ งสกนธร์ า่ งกายของเรานก้ี เ็ หมอื นกนั ไมใ่ ชเ่ ราหรอก มนั เปน็ ของสมมตุ จิ รงิ ๆ
แลว้ จะหาตัวตนเราเขาแทม้ นั กไ็ มม่ ี มแี ตธ่ รรมธาตอุ ันหนงึ่ เทา่ นี้แหละ มนั เกดิ แลว้ ก็
ตงั้ อยู่ แลว้ กด็ บั ไป ทกุ อยา่ งมนั กเ็ ปน็ อยา่ งนี้ ไมม่ เี รอ่ื งอะไรเปน็ จรงิ เปน็ จงั ของมนั แตว่ า่
สมควรท่ีเราจะต้องใชม้ นั

อยา่ งวา่ เรามชี วี ติ อยไู่ ดน้ เ้ี พราะอะไร เพราะอาหารการกนิ ของเราทเ่ี ปน็ อยู่ ถา้ หาก
ว่าชีวิตเราอยู่กับอาหารการกินเป็นเคร่ืองหล่อเล้ียงเป็นปัจจัยจ�ำเป็น เราก็ต้องใช้สิ่ง
เหล่านีใ้ ห้มันส�ำเร็จประโยชนใ์ นความเปน็ อยู่ของเรา เหมือนกับพระพทุ ธเจา้ ทา่ นทรง
สอนพระ เรมิ่ ตน้ จรงิ ๆ ทา่ นกส็ อนเรอ่ื งปจั จยั ส่ี เรอื่ งจวี ร เรอ่ื งบณิ ฑบาต เรอื่ งเสนาสนะ
เรอื่ งเภสชั ยาบำ� บดั โรค ทา่ นใหพ้ จิ ารณา ถา้ เราไมไ่ ดพ้ จิ ารณาตอนเชา้ ยามเยน็ มนั ลว่ ง
กาลมาแลว้ กใ็ หพ้ จิ ารณาเร่ืองอนั น้ี

384

ทำ� ไมทา่ นจงึ ใหพ้ จิ ารณาบอ่ ยๆ พจิ ารณาใหร้ จู้ กั วา่ มนั เปน็ ปจั จยั สี่ เครอื่ งหลอ่ เลย้ี ง
รา่ งกายของเรา นกั บวชกต็ อ้ งมผี า้ นงุ่ ผา้ หม่ อาหารการขบฉนั ยารกั ษาโรค มที อี่ ยอู่ าศยั
เมอื่ เรามชี วี ติ อยเู่ ราจะหนจี ากสงิ่ เหลา่ นไ้ี มไ่ ด้ ถา้ อาศยั สง่ิ เหลา่ นเี้ ปน็ อยู่ ทา่ นทงั้ หลายจะ
ไดใ้ ชข้ องเหลา่ นจี้ นตลอดชวี ติ ของทา่ น แลว้ ทา่ นอยา่ หลงนะ อยา่ หลงสงิ่ เหลา่ น้ี มนั เปน็
เพียงเท่าน้ี มีผลเพยี งเท่าน้ี

เราจะตอ้ งอาศยั สง่ิ เหลา่ นไ้ี ปจงึ อยไู่ ด้ ถา้ ไมอ่ าศยั สง่ิ เหลา่ นส้ี ง่ิ ใดสง่ิ หนงึ่ จะบำ� เพญ็
ภาวนา จะสวดมนตท์ ำ� วตั ร จะนงั่ พจิ ารณากรรมฐาน กจ็ ะสำ� เรจ็ ประโยชนใ์ หท้ า่ นไมไ่ ด้
ในเวลานจี้ ะต้องอาศยั สิ่งเหล่านอ้ี ยู่ ฉะนนั้ ทา่ นทงั้ หลายอยา่ ไปตดิ ส่ิงเหลา่ น้ี อยา่ ไป
หลงสมมตุ อิ นั น้ี อยา่ ไปตดิ ปจั จยั สอ่ี นั นี้ มนั เปน็ ปจั จยั ใหท้ า่ นอยไู่ ป อยไู่ ป พอถงึ คราว
มนั กเ็ ลกิ จากกนั ไป ถงึ แมม้ นั จะเปน็ เรอ่ื งสมมตุ ิ กต็ อ้ งรกั ษาใหม้ นั อยู่ ถา้ ไมร่ กั ษา มนั ก็
เปน็ โทษ เชน่ ถ้วยใบหน่งึ ในอนาคตถ้วยมนั จะตอ้ งแตก แตกกช็ ่างมัน แตข่ ณะท่ี
ทา่ นยงั มชี วี ติ อยู่ ขอใหท้ า่ นรกั ษาถว้ ยใบนไ้ี วใ้ หด้ ี เพราะเปน็ เครอ่ื งใชข้ องทา่ น ถา้ ถว้ ย
ใบน้ีแตก ท่านกล็ ำ� บาก แตถ่ ึงแมว้ า่ จะแตก กข็ อให้เปน็ เรอ่ื งสดุ วสิ ยั ทม่ี ันแตกไป

ปจั จยั สท่ี พี่ ระพทุ ธเจา้ ทา่ นสอนใหพ้ จิ ารณานก้ี เ็ หมอื นกนั เปน็ ปจั จยั สง่ เสรมิ เปน็
เคร่อื งอาศยั ของบรรพชิต ให้ทา่ นท้ังหลายรจู้ กั มนั อย่าไปยดึ ม่นั หมายมัน่ มนั จนเป็น
กอ้ นกเิ ลสตณั หาเกดิ ขน้ึ ในดวงจติ ดวงใจของทา่ นจนเปน็ ทกุ ข์ เอาแคใ่ ชช้ วี ติ ใหม้ นั เปน็
ประโยชน์เทา่ นีก้ ็พอแล้ว

เรอ่ื งสมมตุ กิ บั วมิ ตุ ตมิ นั กเ็ กยี่ วขอ้ งกนั อยา่ งนเ้ี รอื่ ยไป ฉะนน้ั ถา้ หากวา่ ใชส้ มมตุ ิ
อนั นอ้ี ยู่ อยา่ ไปวางอกวางใจวา่ มนั เปน็ ของจรงิ จรงิ โดยสมมตุ เิ ทา่ นนั้ ถา้ เราไปยดึ มนั่
หมายมัน่ ก็เกิดทุกข์ขึ้นมา เพราะเราไมร่ ้เู รื่องอันนี้ตามเปน็ จรงิ เรื่องมนั จะถกู จะผิด
ก็เหมอื นกนั บางคนกเ็ ห็นผดิ เปน็ ถกู เห็นถูกเป็นผิด เรื่องผิดถูกไม่ร้วู า่ เป็นของใคร
ตา่ งคนต่างกส็ มมุติขึน้ มาวา่ ถูกว่าผดิ อยา่ งน้แี หละ เร่อื งทกุ เรือ่ งกค็ วรใหร้ ู้

พระพทุ ธเจา้ ทา่ นกลวั วา่ มนั จะเปน็ ทกุ ข์ ถา้ หากวา่ ถกเถยี งกนั เรอ่ื งทงั้ หลายเหลา่ นี้
มันจบไม่เป็น คนหนง่ึ ว่าถูก คนหนง่ึ วา่ ผิด คนหนงึ่ วา่ ผดิ คนหนึ่งว่าถูก อยา่ งน้ี

385

แตค่ วามจรงิ แลว้ เรอ่ื งถกู เรอ่ื งผดิ นน้ั นะ่ เราไมร่ จู้ กั เลย เอาแตว่ า่ ใหเ้ รารจู้ กั ใชใ้ หม้ นั สบาย
ทำ� การงานใหถ้ กู ตอ้ ง อยา่ ใหม้ นั เบยี ดเบยี นตนเองและเบยี ดเบยี นผอู้ นื่ ใหม้ นั เปน็ กลางๆ
ไปอยา่ งนี้ มันก็ส�ำเร็จประโยชนข์ องเรา

รวมแลว้ ส่วนสมมตุ กิ ็ดี สว่ นวิมตุ ตกิ ็ดี ล้วนแต่เปน็ ธรรมะ แต่ว่ามันเป็นของ
ยง่ิ หยอ่ นกวา่ กนั แตม่ นั กเ็ ปน็ ไวพจนซ์ งึ่ กนั และกนั เราจะรบั รองแนน่ อนวา่ อนั นใี้ หเ้ ปน็
อนั นจ้ี รงิ ๆ อยา่ งนน้ั ไมไ่ ด้ ฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ ทา่ นจงึ ใหว้ างไวว้ า่ “มนั ไมแ่ น”่ ถงึ จะชอบ
มากแคไ่ หน ก็ใหร้ ูว้ ่ามนั ไมแ่ นน่ อน ถึงจะไม่ชอบมากแค่ไหน ก็ใหเ้ ขา้ ใจวา่ อันนี้ไม่
แน่นอน มันกไ็ ม่แนน่ อนอยา่ งนนั้ จรงิ ๆ แลว้ ปฏิบตั จิ นเปน็ ธรรมะ

อดตี กต็ าม อนาคตกต็ าม ปจั จบุ นั กต็ าม เรยี กวา่ ปฏบิ ตั ธิ รรมะแลว้ ทม่ี นั จบกค็ อื
ทมี่ นั ไมม่ อี ะไร ทม่ี นั ละ มนั วาง มนั วางภาระ ทม่ี นั จบ จะเปรยี บเทยี บใหฟ้ งั อยา่ งคนหนง่ึ
ว่าธงมนั เปน็ อะไร มนั จงึ ปลวิ พล้ิวไป คงเปน็ เพราะมลี ม อีกคนหนงึ่ วา่ มนั เปน็ เพราะ
มีธงต่างหาก อย่างน้ีก็จบลงไม่ได้สักที เหมือนกันกับไก่เกิดจากไข่ ไข่เกิดจากไก่
อย่างนีแ้ หละ มนั ไมม่ หี นทางจบ คือมันหมุนไปหมุนไปตามวฏั ฏะของมัน

ทกุ สงิ่ สารพดั นกี้ เ็ รยี กสมมตุ ขิ น้ึ มา มนั เกดิ จากสมมตุ ขิ นึ้ มา กใ็ หร้ จู้ กั สมมตุ ิ ใหร้ จู้ กั
บญั ญตั ิ ถา้ รจู้ กั สง่ิ ทงั้ หลายเหลา่ น้ี กร็ จู้ กั เรอื่ งอนจิ จงั เรอ่ื งทกุ ขงั เรอ่ื งอนตั ตา มนั เปน็
อารมณ์ตรงต่อพระนพิ พานเลยอันนี้ เช่น การแนะนำ� พร�่ำสอนใหค้ วามเข้าใจกบั คน
แตล่ ะคนนมี้ นั กย็ ากอยู่ บางคนมคี วามคดิ อยา่ งหนง่ึ พดู ใหฟ้ งั กว็ า่ ไมใ่ ช่ พดู ความจรงิ
ใหฟ้ งั เทา่ ไรกว็ า่ ไมใ่ ช่ ฉนั เอาถกู ของฉนั คณุ เอาถกู ของคณุ มนั กไ็ มม่ ที างจบ แลว้ มนั
เป็นทกุ ขก์ ย็ ังไม่วาง ก็ยงั ไม่ปล่อยมนั

อาตมาเคยเล่าให้ฟงั ครงั้ หนึ่งวา่ คน ๔ คนเดินเข้าไปในป่า ไดย้ นิ เสียงไก่ขัน
“เอก๊ อเ๊ี อก้ เอก้ ” ตอ่ กนั ไป คนหนงึ่ กเ็ กดิ ปญั หาขน้ึ มาวา่ เสยี งขนั น้ี ใครวา่ ไกต่ วั ผหู้ รอื
ไกต่ วั เมยี ๓ คนรวมหวั กนั วา่ ไกต่ วั เมยี สว่ นคนเดยี วนนั้ กว็ า่ ไกต่ วั ผขู้ นั เถยี งกนั ไปมา
อยอู่ ยา่ งนแี้ หละไมห่ ยดุ ๓ คน วา่ ไกต่ วั เมยี ขนั คนเดยี ววา่ ไกต่ วั ผขู้ นั “ไกต่ วั เมยี จะขนั
ได้อย่างไร?” “กม็ ันมีปากน่”ี ๓ คนตอบคนคนเดียวน้นั เถยี งกนั จนร้องไห้

386

ความจรงิ แลว้ ไกต่ วั ผนู้ น่ั แหละขนั จรงิ ๆ ตามสมมตุ เิ ขา แต่ ๓ คนนนั้ วา่ ไมใ่ ช่ วา่ เปน็
ไกต่ ัวเมยี เถียงกนั ไปจนร้องไห้ เสียอกเสยี ใจมาก ผลที่สดุ แลว้ มนั กผ็ ิดหมดทุกคน
น่นั แหละ ที่วา่ ไก่ตวั ผไู้ ก่ตวั เมยี กเ็ ปน็ สมมตุ ิเหมือนกัน

ถา้ ไปถามไกว่ า่ “เปน็ ตวั ผหู้ รอื ” มนั กไ็ มต่ อบ “เปน็ ไกต่ วั เมยี หรอื ” มนั กไ็ มใ่ หเ้ หตผุ ล
วา่ อยา่ งไร แตเ่ ราเคยสมมตุ บิ ญั ญตั วิ า่ รปู ลกั ษณะอยา่ งนเี้ ปน็ ไกต่ วั ผู้ รปู ลกั ษณะอยา่ งนน้ั
เปน็ ไกต่ ัวเมีย ไก่ตวั ผมู้ ันตอ้ งขันอย่างน้ี ตวั เมียตอ้ งขันอย่างนั้น อนั นีม้ ันเปน็ สมมตุ ิ
ตดิ อยใู่ นโลกเราน้ี ความเปน็ จรงิ มนั ไมม่ ไี กต่ วั ผไู้ กต่ วั เมยี หรอก ถา้ พดู ตามความสมมตุ ิ
ในโลก กถ็ กู ตามคนเดยี วนนั้ แตเ่ พอื่ น ๓ คนกไ็ มเ่ หน็ ดว้ ย เขาวา่ ไมใ่ ช่ เถยี งกนั ไปจน
ร้องไห้ มันก็ไม่เกดิ ประโยชน์อะไร มันก็เรอ่ื งเพยี งเท่าน้ี

ฉะนั้นพระพุทธเจ้าท่านจึงว่า อย่าไปยึดมั่นถือม่ันมัน ไม่ยึดมั่นถือมั่นท�ำไม
จะปฏบิ ัติได้ ปฏบิ ัติไป เพราะความไมย่ ึดมน่ั ถือมน่ั นีจ่ ะเอาปญั ญาแทนเขา้ ไปในท่ีนี้
ยากลำ� บาก นแี่ หละทไ่ี มใ่ หย้ ดึ มนั จงึ เปน็ ของยาก มนั ตอ้ งอาศยั ปญั ญาแหลมคมเขา้ ไป
พิจารณา มนั จงึ ไปกันได้ อนง่ึ ถา้ คดิ ไปแล้วเพอ่ื บรรเทาทกุ ขล์ งไป ไมว่ า่ ผู้มีนอ้ ยหรอื
มมี ากหรอก เปน็ กบั ปญั ญาของคนกอ่ นทมี่ นั จะทกุ ข์ มนั จะสขุ มนั จะสบาย มนั จะไมส่ บาย
มันจะลว่ งทกุ ขท์ งั้ หลายได้เพราะปญั ญา ใหม้ นั เห็นตามเป็นจรงิ ของมัน

ฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ ทา่ นใหอ้ บรม ใหพ้ จิ ารณา ใหภ้ าวนา ภาวนากค็ อื ใหพ้ ยายาม
แกป้ ัญหาทั้งหลายเหล่านใี้ ห้ถกู ตอ้ งตามเรอ่ื งของมนั เรือ่ งของมันเปน็ อยอู่ ย่างนี้ คือ
เรอ่ื งเกดิ เรอื่ งแก่ เรอื่ งเจบ็ เรอ่ื งตาย มนั เปน็ เรอื่ งของธรรมดา ธรรมดาแทๆ้ มนั เปน็ อยู่
อยา่ งนข้ี องมนั ทา่ นจงึ ใหพ้ จิ ารณาอยเู่ รอื่ ยๆ ใหภ้ าวนาความเกดิ ความแก่ ความเจบ็
ความตาย บางคนไมเ่ ขา้ ใจ ไมร่ จู้ ะพจิ ารณามนั ไปทำ� ไม เกดิ กร็ จู้ กั วา่ เกดิ อยู่ ตายกร็ จู้ กั วา่
ตายอยู่ นั่นแหละมันเป็นเร่อื งของธรรมดาเหลอื เกิน มันเป็นเรื่องความจรงิ เหลอื เกิน

ถา้ หากวา่ ผใู้ ดมาพจิ ารณาแลว้ พจิ ารณาอกี อยอู่ ยา่ งนี้ มนั กเ็ หน็ เมอื่ มนั เหน็ มนั ก็
คอ่ ยแกไ้ ขไป ถงึ หากวา่ มนั จะมคี วามยดึ มนั่ หมายมนั่ อยกู่ ด็ ี ถา้ เรามปี ญั ญาเหน็ วา่ มนั เปน็
เรื่องธรรมดา มนั ก็บรรเทาทุกขไ์ ปได้ ฉะน้ัน จงศกึ ษาธรรมะเพือ่ แก้ทุกข์

387

ในหลกั พทุ ธศาสนานกี้ ไ็ มม่ อี ะไร มแี ตเ่ รอ่ื งทกุ ขเ์ กดิ กบั ทกุ ขด์ บั เรอื่ งทกุ ขจ์ ะเกดิ
เรอื่ งทกุ ขจ์ ะดบั เทา่ นน้ั ทา่ นจงึ จดั เปน็ สจั ธรรม ถา้ ไมร่ มู้ นั กเ็ ปน็ ทกุ ข์ เรอ่ื งจะเอาทฏิ ฐมิ านะ
มาเถยี งกนั น้ี กไ็ มม่ วี นั จบหรอก มนั ไมจ่ บ มนั ไมส่ นิ้ เรอ่ื งทจ่ี ะใหจ้ ติ ใจเราบรรเทาทกุ ข์
สบายๆ นน้ั เรากต็ อ้ งพจิ ารณาดเู รอื่ งทเี่ ราผา่ นมา เรอื่ งปจั จบุ นั และอนาคตทมี่ นั เปน็ ไป
เชน่ วา่ พดู ถงึ ความเกดิ ความแก่ ความเจบ็ ความตาย ทำ� ยงั ไงมนั จงึ จะไมใ่ หเ้ ปน็ หว่ ง
เปน็ ใยกนั กเ็ ปน็ หว่ งเปน็ ใยอยเู่ หมอื นกนั แตว่ า่ ถา้ หากบคุ คลมาพจิ ารณารเู้ ทา่ ตามความ
เป็นจรงิ ทกุ ข์ทั้งหลายก็จะบรรเทาลงไป เพราะไม่ได้กอดทกุ ข์ไว.้

388

๓๓

อยเู่ พือ่ อะไร

ขอใหต้ งั้ อยใู่ นความสงบ รบั โอวาทพอสมควร วนั นมี้ ที งั้ คฤหสั ถแ์ ละบรรพชติ มา
ถวายดอกไมต้ ามกาลเวลา เร่อื งสกั การะ เรือ่ งคารวะ การเคารพตอ่ ผู้ใหญ่เป็นมงคล
อนั เลศิ พรรษานอี้ าตมาไมค่ อ่ ยมเี รยี่ วแรง ไมส่ บาย สขุ ภาพไมแ่ ขง็ แรง จงึ หลบมาอยู่
บนภเู ขาน้ี กไ็ ดร้ ับอากาศบรสิ ุทธ์ิสักพรรษาหนึง่ ญาติโยมสานศุ ษิ ยท์ ้งั หลายไปเย่ยี ม
กไ็ มไ่ ดส้ นองศรทั ธาอยา่ งเตม็ ที่ เพราะวา่ เสยี งมนั จะหมดแลว้ ลมมนั กจ็ ะหมดแลว้ นบั วา่
เปน็ บุญที่เปน็ ตวั เปน็ ตนมานง่ั ใหญ้ าตโิ ยมเห็นอยู่ นี่นบั วา่ ดแี ลว้ ต่อไปก็จะไม่ไดเ้ ห็น
ลมมนั กจ็ ะหมด เสยี งมนั กจ็ ะหมด มนั เปน็ ไปตามเหตตุ ามปจั จยั ของสงั ขาร ทพี่ ระผมู้ ี
พระภาคเจา้ ท่านสอนไว้ ขะยะวัยยัง คอื ความสนิ้ ไปเสอื่ มไปของสังขาร

เสอ่ื มไปอยา่ งไร เปรยี บใหฟ้ งั เหมอื นกอ้ นนำ�้ แขง็ แตก่ อ่ นมนั เปน็ นำ้� เขาเอามาทำ�
ใหเ้ ป็นก้อน แตม่ นั ก็อยไู่ มน่ านหรอก มันก็เสอื่ มไป เอากอ้ นน�้ำแข็งใหญๆ่ เทา่ เทปนี้
ไปวางไวก้ ลางแจ้ง จะดูความเส่ือมของกอ้ นนำ�้ แขง็ กเ็ หมอื นสงั ขารนี้ มนั จะเสือ่ มทลี ะ
นอ้ ยๆ ไมก่ ี่นาทีไมก่ ช่ี ว่ั โมง ก้อนน�้ำแขง็ ก็จะหมด ละลายเปน็ นำ้� ไป นี่เรียกวา่ เปน็
ขะยะวยั ยงั ความสนิ้ ไปความเสอื่ มไปแหง่ สงั ขารทงั้ หลาย เปน็ มานานแลว้ ตงั้ แตม่ โี ลก
ขน้ึ มา เราเกดิ มา เราเกบ็ เอาสง่ิ เหลา่ นมี้ าดว้ ย ไมใ่ ชว่ า่ เราทงิ้ ไปไหน พอเกดิ เราเกบ็ เอา
ความเจบ็ ความแก่ ความตาย มาพร้อมกนั

บรรยายทว่ี ดั ถ้�ำแสงเพชร เดือนกันยายน ๒๕๒๔

389

ดงั นน้ั องคส์ มเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทา่ นจงึ ตรสั ไวว้ า่ ขะยะวยั ยงั ความสน้ิ ไป
เสื่อมไปของสังขารท้ังหลาย เราน่ังอยู่บนศาลานี้ทั้งอุบาสกอุบาสิกา ท้ังพระทั้งเณร
ทง้ั หมดน้ี มแี ตก่ อ้ นเสอื่ มทง้ั นนั้ นที่ ก่ี อ้ นมนั แขง็ เปรยี บเชน่ กอ้ นนำ้� แขง็ แตก่ อ่ นเปน็ นำ�้
พอมนั เปน็ กอ้ นนำ้� แขง็ แลว้ กเ็ สอ่ื มไป เหน็ ความเสอ่ื มมนั ไหม ดอู าการทม่ี นั เสอื่ มสิ รา่ งกาย
ของเราน่ี ทกุ สว่ นมนั เสอื่ ม ผมมนั กเ็ สอ่ื มไป ขนมนั กเ็ สอ่ื มไป เลบ็ มนั กเ็ สอื่ มไป หนงั มนั
กเ็ สอื่ มไป อะไรทุกอย่างมนั กเ็ ส่ือมไปทั้งน้ัน

ญาตโิ ยมทกุ คนเมอื่ ครง้ั แรกคงจะไมเ่ ปน็ อยา่ งนนี้ ะ คงจะมตี วั เลก็ กวา่ นี้ นม่ี นั โต
ขนึ้ มา มนั เจรญิ ขนึ้ มา ตอ่ ไปนมี้ นั กจ็ ะเสอื่ ม เสอื่ มไปตามธรรมชาตขิ องมนั เสอ่ื มไปเหมอื น
กอ้ นนำ�้ แขง็ เดย๋ี วกห็ มด กอ้ นนำ้� แขง็ มนั กก็ ลายเปน็ นำ�้ เรานกี่ เ็ หมอื นกนั ทกุ คนมดี นิ
มนี ำ้� มไี ฟ มลี ม เมอื่ มตี วั ตนประกอบกนั อยู่ ธาตสุ ี่ ดนิ นำ�้ ลม ไฟ ตง้ั ขนึ้ เรยี กวา่ คน
แตเ่ ดมิ ไมร่ วู้ า่ เปน็ อะไรหรอก เรยี กวา่ คน เรากด็ อี กดใี จ เปน็ คนผชู้ าย เปน็ คนผหู้ ญงิ
สมมตุ ชิ อื่ ใหน้ ายนน้ั นางนต้ี ามเรอ่ื งเพอ่ื เรยี กตามภาษา ใหจ้ ำ� งา่ ย ใชก้ ารงานงา่ ย แตค่ วาม
เป็นจรงิ กไ็ ม่มอี ะไร มนี �้ำหน่ึง ดินหนึง่ ลมหนึ่ง ไฟหนึ่ง มาปรงุ กันเขา้ กลายเปน็ รูป
เรยี กว่าคน

โยมอยา่ เพง่ิ ดใี จนะ ดไู ปดูมาก็ไมม่ ีคนหรอก ท่มี ันแข้นแข็ง พวกเนอื้ พวกหนงั
พวกกระดกู ทง้ั หลายเหลา่ นเี้ ปน็ ดนิ อาการทม่ี นั เหลวๆ ตามสภาพรา่ งกายนนั้ เราเรยี ก
วา่ นำ้� อาการทม่ี นั อบอนุ่ อยใู่ นรา่ งกายเราเรยี กวา่ ไฟ อาการทม่ี นั พดั ไปมาอยใู่ นรา่ งกาย
ของเราน้ี ลมพดั ขนึ้ เบอ้ื งบนพดั ลงเบอื้ งตำ่� นี้ เรยี กวา่ ลม ทงั้ ๔ ประการนมี้ าปรงุ กนั เขา้
เรยี กว่าคน กย็ ังเป็นผ้หู ญงิ ผู้ชายอีก จงึ มีเคร่อื งหมายตามสมมุติของเรา

แตอ่ ยทู่ ว่ี ดั ปา่ พง ทไ่ี มเ่ ปน็ ผหู้ ญงิ ไมเ่ ปน็ ผชู้ ายกม็ ี เปน็ นะปงุ สกั ลงิ ค๑์ ไมใ่ ชอ่ ติ ถลี งิ ค๒์
ไมใ่ ชป่ งุ ลงิ ค๓์ คอื ซากศพทเ่ี ขาเอาเนอื้ เอาหนงั ออกหมดแลว้ เหลอื แตโ่ ครงกระดกู เทา่ นนั้
เปน็ ซากโครงกระดกู เขาแขวนไว้ ไปดกู ไ็ มเ่ หน็ วา่ เปน็ ผหู้ ญงิ หรอื ผชู้ าย ใครไปถามวา่ นี่

๑ นะปุงสักลงิ ค์ = ไมใ่ ช่เพศชาย ไมใ่ ช่เพศหญงิ
๒ อติ ถลี ิงค์ = เพศหญงิ
๓ ปงุ ลิงค์ = เพศชาย

390

เปน็ ผหู้ ญงิ หรอื ผชู้ าย กไ็ ดแ้ ตม่ องหนา้ กนั เพราะมนั มแี ตโ่ ครงกระดกู เทา่ นน้ั เนอ้ื หนงั
ออกหมดแลว้ พวกเราทงั้ หลายกไ็ มร่ ู้ ทกุ คนไปวดั ปา่ พง เขา้ ไปในศาลากไ็ ปดโู ครงกระดกู
บางคนดไู ม่ได้ วิ่งออกจากศาลาเลย กลวั ...กลวั เจา้ ของ อยา่ งนัน้ เขา้ ใจว่าไมเ่ คยเห็น
ตวั เราเองสักที ไปกลวั กระดกู ไม่นกึ ถงึ คณุ ค่าของกระดกู

เราเดนิ มาจากบา้ น นงั่ รถมาจากบา้ น ถา้ ไมม่ กี ระดกู จะเปน็ อยา่ งไร จะเดนิ ไปมา
ไดไ้ หม เกดิ มาพรอ้ มกนั ไมเ่ คยเหน็ กนั นอนเบาะอนั เดยี วกนั ไมเ่ คยเหน็ กนั นแี่ สดงวา่
เราบญุ มากทม่ี าเหน็ แกแ่ ลว้ ๕๐ ปี ๖๐ ปี ๗๐ ปี ไปนมสั การวดั ปา่ พง เหน็ โครงกระดกู
กลัว น่อี ะไรไมร่ ู้ แสดงว่าเราไมค่ ้นุ เคยเลย ไมร่ จู้ ักตัวเราเลย กลับไปบา้ นกย็ ังนอน
ไมห่ ลบั อยู่ ๓-๔ วนั แตก่ น็ อนกบั โครงกระดกู นน่ั แหละ ไมใ่ ชน่ อนทอี่ นื่ หรอก หม่ ผา้
ผืนเดียวกนั อะไรๆ ดว้ ยกนั นง่ั บริโภคข้าวดว้ ยกัน แตเ่ ราก็กลัว

นแี่ สดงวา่ เราหา่ งเหนิ จากตวั เรามากทส่ี ดุ นา่ สงสาร ไปดอู ยา่ งอนื่ ไปดตู น้ ไม้ ไปดู
วตั ถอุ น่ื ๆ วา่ อนั นน้ั โต อนั นเี้ ลก็ อนั นน้ั สน้ั อนั นนั้ ยาว นไี่ ปดแู ตว่ ตั ถขุ องอน่ื นอกจาก
ตวั เรา ไมเ่ คยมองดตู วั เราเลย ถา้ พดู ตรงๆ แลว้ กน็ า่ สงสารมนษุ ยเ์ หมอื นกนั ดงั นนั้ คนเรา
จึงขาดที่พง่ึ

อาตมาเคยบวชนาคมาหลายองค์ เกสา โลมา นขา ทนั ตา ตโจ นาคทเ่ี คยเปน็ นกั ศกึ ษา
คงนกึ หวั เราะวา่ ทา่ นอาจารยเ์ อาอะไรมาสอนน่ี เอาผมทม่ี นั มอี ยนู่ านแลว้ มาสอน ไมต่ อ้ ง
สอนแลว้ รจู้ กั แลว้ เอาของทรี่ จู้ กั แลว้ มาสอนทำ� ไม นคี่ นทม่ี นั มดื มากมนั กเ็ ปน็ อยา่ งน้ี
คดิ วา่ เราเห็นผม อาตมาบอกว่า คำ� ทีว่ ่าเห็นผมนั้น คอื เหน็ ตามความเป็นจริง เหน็ ขน
กเ็ หน็ ตามความเปน็ จรงิ เหน็ เลบ็ เหน็ หนงั เหน็ ฟนั กเ็ หน็ ตามความเปน็ จรงิ จงึ เรยี กวา่ เหน็
ไมใ่ ช่ว่าเห็นอยา่ งผิวเผนิ เห็นตามความเปน็ จริงอย่างไร

เราคงจะไมห่ มกมนุ่ อยใู่ นโลกอยา่ งนี้ ถา้ เหน็ ตามความจรงิ ผม ขน เลบ็ ฟนั หนงั
เปน็ อยา่ งไรตามความเปน็ จรงิ เปน็ อยา่ งไร เปน็ ของสวยไหม เปน็ ของสะอาดไหม เปน็ ของ
มแี กน่ สารไหม เปน็ ของเทยี่ งไหม เปลา่ ...มนั ไมม่ อี ะไรหรอกของไมส่ วย แตเ่ ราไปสำ� คญั
วา่ มนั สวย ของไม่จรงิ ไปสำ� คญั ว่ามันจริง

391

อยา่ ง เกสา โลมา นขา ทนั ตา ตโจ คอื ผม ขน เลบ็ ฟนั หนงั คนเราไปตดิ อยนู่ ี่
พระพทุ ธองคท์ า่ นยกมาทงั้ ๕ ประการ นเี้ ปน็ มลู กรรมฐาน สอนใหร้ จู้ กั กรรมฐานทงั้ ๕ นี้
มนั เปน็ อนจิ จงั เปน็ ทกุ ขงั เปน็ อนตั ตา ไมใ่ ชต่ วั ไมใ่ ชต่ น ไมใ่ ชเ่ ราไมใ่ ชเ่ ขา เราเกดิ ขน้ึ มา
ก็หลงมนั ซง่ึ เปน็ ของโสโครก ดูซิ คนเราไมอ่ าบน้ำ� สกั ๒ วันสิ เขา้ ใกล้กนั ไดไ้ หม
มนั เหมน็ เหงอ่ื ออกมากๆ ไปนง่ั ทำ� งานรวมกนั อยา่ งนี้ เหมน็ ทง้ั นนั้ แหละ กลบั ไปบา้ น
อาบนำ�้ ถสู บอู่ อก หายเหมน็ ไปนดิ หนง่ึ กห็ อมสบขู่ นึ้ มา ไดถ้ กู สบมู่ นั กห็ อม ไอต้ วั เหมน็
มนั กอ็ ยอู่ ยา่ งเดมิ นนั่ แหละ มนั ยงั ไมป่ รากฏเทา่ นนั้ กลน่ิ สบมู่ นั ขม่ ไว้ เมอื่ หมดสบู่ มนั ก็
เหมน็ ตามเคย

เรามักจะเห็นรูปท่ีน่งั อยู่น่ี นกึ ว่ามนั สวย มันงาม มนั แนน่ มนั หนา มันตรึงตา
มนั ไมแ่ ก่ มนั ไมเ่ จบ็ มนั ไมต่ าย หลงเพลดิ เพลนิ อยใู่ นสากลโลกน้ี จงึ ไมร่ จู้ กั พงึ่ ตนเอง
ตัวทีพ่ ่ึงของเราคือใจ ใจของเราเป็นท่พี ึ่งจริงๆ

ศาลาหลงั นม้ี นั ใหญ่ กไ็ มใ่ ชท่ พี่ ง่ึ มนั เปน็ ทอ่ี าศยั ชวั่ คราว นกพริ าบมนั กม็ าอาศยั อยู่
ตกุ๊ แกมนั กม็ าอาศยั อยู่ จงิ้ เหลนนม้ี นั กม็ าอาศยั อยู่ ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งมาอาศยั อยไู่ ด้ เราก็
นกึ วา่ ของเรา มนั ไม่ใช่ของเราหรอก มันอยูด่ ว้ ยกนั หนมู นั กม็ าอยู่ สารพดั อยา่ ง

นเี่ รยี กวา่ ทอ่ี าศยั ชว่ั คราว เดยี๋ วกห็ นไี ป จากไป เรากน็ กึ วา่ อนั นเ้ี ปน็ ทพ่ี งึ่ ของเรา
คนมบี า้ นหลงั เลก็ ๆ กเ็ ปน็ ทกุ ขเ์ พราะบา้ นมนั เลก็ มบี า้ นหลงั ใหญๆ่ กเ็ ปน็ ทกุ ขเ์ พราะกวาด
ไมไ่ หว ตอนเชา้ กบ็ น่ ตอนเยน็ กบ็ น่ จบั อะไรวางตรงไหนกไ็ มค่ อ่ ยไดเ้ กบ็ คณุ หญงิ คณุ นาย
นจี่ ึงเป็นโรคประสาทกนั เปน็ ทกุ ข์กัน

ฉะนน้ั พระพทุ ธองคจ์ งึ ใหห้ าทพี่ ง่ึ คอื หาใจของเรา ใจของเราเปน็ สงิ่ ทส่ี ำ� คญั โดยมาก
คนเราไมค่ อ่ ยมองดใู นสง่ิ ทสี่ ำ� คญั ไปมองดทู อี่ นื่ ทไ่ี มส่ ำ� คญั เปน็ ตน้ วา่ กวาดบา้ น ลา้ งจาน
กม็ งุ่ ความสะอาด ลา้ งถว้ ยลา้ งจานใหม้ นั สะอาด ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งมงุ่ ความสะอาด แตใ่ จ
เจา้ ของไมเ่ คยมงุ่ เลย ใจของเรามนั เนา่ บางทกี โ็ กรธหนา้ บดู หนา้ บง้ึ อยนู่ น่ั แหละ กไ็ ปมงุ่
แตจ่ านใหจ้ านมนั สะอาด ใจของเราไมส่ ะอาดเทา่ ไรกไ็ มม่ องดู นเี่ ราขาดทพ่ี ง่ึ เอาแตท่ อ่ี าศยั
แตง่ บา้ นแตง่ ชอ่ ง แตง่ อะไรสารพดั อยา่ ง แตใ่ จของเราไมค่ อ่ ยจะแตง่ กนั ทกุ ขไ์ มค่ อ่ ย
จะมองดมู ัน

392

ใจนีแ่ หละเปน็ ส่ิงสำ� คัญ พระพุทธองคท์ า่ นจึงพูดว่า ให้หาท่ีพ่งึ ทางใจ อัตตา หิ
อตั ตโน นาโถ ใครจะเปน็ ทพ่ี ง่ึ ได้ ทเี่ ปน็ ทพ่ี งึ่ ทแี่ นน่ อนกค็ อื ใจของเรานเ่ี อง ไมใ่ ชส่ งิ่ อน่ื
พึ่งสิ่งอ่ืนก็พ่ึงได้ แต่ไม่ใช่ของที่แน่นอน เราจะพึ่งสิ่งอ่ืนได้ก็เพราะเราพึ่งตัวของเรา
เราตอ้ งมที พี่ ง่ึ กอ่ น จะพง่ึ อาจารย์ พงึ่ ญาตมิ ติ รสหายทง้ั หลาย จะพงึ่ ไดด้ นี น้ั เราตอ้ งทำ� ตวั
ของเราเป็นทีพ่ ึ่งให้ไดเ้ สียก่อน

ดงั นนั้ วนั นท้ี มี่ ากราบนมสั การทง้ั คฤหสั ถแ์ ละบรรพชติ ขอใหร้ บั โอวาทนไ้ี ปพนิ จิ
พจิ ารณา เราทกุ คนใหน้ กึ เสมอวา่ เราคอื อะไร เราเกดิ มาทำ� ไม นถี่ ามปญั หาเจา้ ของอยู่
เสมอวา่ เราเกดิ มาทำ� ไม ใหถ้ ามเสมอ บางคนไมร่ นู้ ะ แตอ่ ยากไดค้ วามสขุ ใจ มนั ทกุ ข์
ไมห่ าย รวยกท็ กุ ข์ จนกท็ กุ ข์ เปน็ เดก็ เปน็ คนโตกท็ กุ ข์ ทกุ ขห์ มดทกุ อยา่ ง เพราะอะไร เพราะ
วา่ มนั ขาดปญั ญา เปน็ คนจนกท็ กุ ข์เพราะมนั จน เปน็ คนรวยก็ทุกขเ์ พราะมนั รวยมาก
ของมากๆ รักษาคนเดยี ว

ในสมัยก่อนอาตมาเคยเป็นสามเณร เคยเทศน์ให้โยมฟัง ครูบาอาจารย์ท่าน
ใหเ้ ทศน์ พดู ถงึ ความรำ่� รวยในการมที าส ใหม้ ที าสสกั รอ้ ย ผหู้ ญงิ กใ็ หไ้ ดส้ กั รอ้ ยหนงึ่
ผชู้ ายกร็ อ้ ยหนงึ่ มชี า้ งกร็ อ้ ยหนง่ึ มวี วั กร็ อ้ ยหนง่ึ มคี วายกร็ อ้ ยหนง่ึ มแี ตส่ ง่ิ ละรอ้ ยทงั้ นน้ั
ญาตโิ ยมไดฟ้ งั แลว้ กส็ บายใจ ใหโ้ ยมไปเลย้ี งควายสกั รอ้ ยหนง่ึ เอาไหม เอาควายรอ้ ยหนงึ่
เอาววั รอ้ ยหนงึ่ มที าสผหู้ ญงิ ผชู้ ายอยา่ งละรอ้ ย ใหโ้ ยมรกั ษาคนเดยี วจะดไี หม นไ่ี มค่ ดิ
ดแู ตค่ วามอยากมวี วั มคี วาย มีชา้ ง มมี ้า มที าส สง่ิ ละร้อยละรอ้ ย น่าฟงั อยุ๊ ! อิ่มใจ
เหลอื เกิน มนั สบายนะ แตอ่ าตมาเหน็ ว่าไดส้ กั ห้าสิบตัวกพ็ อแลว้ แคฟ่ น่ั เชือกเท่าน้นั
กเ็ ตม็ ทแี ลว้ อันนโี้ ยมไม่คดิ คิดแต่ได้ ไม่คดิ ถงึ ว่ามันจะยากล�ำบาก

สง่ิ ทงั้ หลายทมี่ อี ยใู่ นตวั เราน้ี ถา้ เราไมม่ ปี ญั ญา จะทำ� ใหเ้ ราทกุ ขน์ ะ ถา้ เรามปี ญั ญา
นำ� ออกจากทกุ ขไ์ ด้ ตา หู จมกู ลน้ิ กาย ใจ ตาไมใ่ ชข่ องดนี ะ ถา้ เราใจไมด่ ี ไปมองคน
บางคน ไปเกลยี ดเขาอกี แลว้ มานอนเปน็ ทกุ ขอ์ กี แลว้ ไปมองดคู นบางคน รกั เขาอกี แลว้
รักเปน็ ทุกข์อกี แลว้ มนั ไม่ไดก้ เ็ ป็นทุกข์ เกลียดกเ็ ป็นทกุ ข์ รักกเ็ ปน็ ทกุ ข์ เพราะมัน
อยากได้ อยากได้กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ไม่อยากได้กเ็ ปน็ ทกุ ข์ ของทไี่ ม่ชอบใจอยากทง้ิ มนั ไป
อยากไดข้ องทช่ี อบใจ ของทไ่ี มช่ อบใจไดม้ า มนั กท็ กุ ข์ ของทช่ี อบใจไดม้ าแลว้ กลวั มนั

393