ฉะนนั้ พทุ ธบรษิ ทั ทงั้ หลาย มนษุ ยเ์ ราทงั้ หลายจงึ จมอยใู่ นกองทกุ ข์ อยใู่ นวฏั สงสาร
ก็เพราะคดิ อย่างนี้ ถา้ มโี รคภัยไข้เจ็บขึน้ มาก็นึกแต่จะใหม้ นั หายเทา่ นัน้ อยากจะให้
มนั หายเดยี๋ วน้ี จะใหม้ นั หายเทา่ นน้ั แหละ ไมน่ กึ วา่ อนั นมี้ นั เปน็ สงั ขาร อนั นไ้ี มม่ ใี ครรจู้ กั
สงั ขารมนั เปลยี่ น ทนไมไ่ ด้ พงั ไมไ่ ด้ จะตอ้ งใหห้ ายใหห้ มด แตผ่ ลสดุ ทา้ ยมนั กส็ ไู้ มไ่ ด้
สคู้ วามจริงไมไ่ ด้ พงั หมด อนั น้คี ือเราไมไ่ ด้คดิ คือมันเหน็ ผดิ หนกั เข้าไปเร่ือยๆ
ฉะน้ัน การประพฤติปฏิบัติทุกอย่างเพื่อเห็นธรรมะ มันเลิศกว่าส่ิงทั้งหลาย
พระพทุ ธองคส์ รา้ งบารมตี งั้ แตท่ านบารมไี ปถงึ ปรมตั ถบารมี เพอ่ื อะไร กเ็ พอ่ื ใหร้ จู้ กั อนั นี้
เพอื่ ใหเ้ หน็ ธรรมะใหป้ ฏบิ ตั ธิ รรมะแลว้ ใหร้ ธู้ รรมะ ใหใ้ จเปน็ ธรรมะ ใหป้ ลอ่ ยวางเพอื่ จะ
ไมใ่ หห้ นกั อยา่ ไปยดึ มน่ั ถอื มน่ั มนั หรอื จะพดู งา่ ยๆ อกี อยา่ งหนง่ึ วา่ ใหย้ ดึ แตอ่ ยา่ ใหม้ นั่
นกี่ ็ถกู เหมอื นกนั
คอื เราเหน็ อะไรกจ็ บั มนั ขน้ึ มาดเู สยี เออ อนั นก้ี อ็ นั นนั้ แลว้ กว็ างมนั ไป เหน็ อนั นนั้ อกี
กย็ ดึ มาอกี แตอ่ ยา่ ยดึ ใหม้ นั มนั่ เอามาพจิ ารณา รเู้ รอ่ื งแลว้ กป็ ลอ่ ยวางเทา่ นน้ั แหละ ถา้ ยดึ
ไมว่ าง แบกไมห่ ยดุ มนั กห็ นกั ตลอดเวลาสิ ถา้ เรายดึ มาแบก รสู้ กึ วา่ มนั หนกั กป็ ลงมนั ไป
ทงิ้ มนั เสยี อย่าใหท้ กุ ขเ์ กดิ ข้ึนมา
ถ้าเป็นเชน่ นี้ เราก็รจู้ กั ว่าอนั นเี้ ป็นเหตใุ หท้ ุกขเ์ กดิ เมื่อรูจ้ กั เหตุใหท้ กุ ขเ์ กิดแล้ว
ทกุ ขม์ นั เกดิ ไมไ่ ด้ ทกุ ขจ์ ะเกดิ สขุ จะเกดิ มนั อาศยั อตั ตาตวั ตน อาศยั เรา อาศยั ของของเรา
อาศัยสมมุตอิ นั น้ี ถา้ สง่ิ ทง้ั หลายเหล่าน้เี กิดข้นึ มาแลว้ วง่ิ ไปถงึ วมิ ตุ ติ มันก็เลิกกถ็ อน
มนั ถอนสมมตุ อิ อก ถอนความสขุ ออกจากทน่ี น้ั ถอนความทกุ ขอ์ อกจากทนี่ นั้ ถอนความ
ยึดม่ันถือมั่นออกจากที่มันยึดน้ัน เท่าน้ันแหละ ก็คล้ายกับว่าของของเราชิ้นหน่ึง
มนั หลดุ มอื กห็ ายไป เรากเ็ ปน็ หว่ งกเ็ ปน็ ทกุ ขก์ บั มนั อกี เวลาหนง่ึ เรากพ็ บของนนั้ ขน้ึ มา
ความทกุ ข์ก็หายแวบไปทีเดยี ว แมย้ ังไมเ่ หน็ วัตถุอนั นัน้ ความทุกข์มันกห็ าย
อยา่ งเราเอาของมาวางไวต้ รงนีแ้ ล้วหลงเสีย กน็ ึกว่าของเรามันหาย ก็เปน็ ทกุ ข์
เม่ือทกุ ข์เกิดขึน้ แล้วจิตก็พะวงถงึ ส่ิงทงั้ หลายเหลา่ น้ัน อกี วนั หน่งึ อีกเวลาหนงึ่ จติ ใจ
กว็ ิตกไปถึงของของเราว่า ออ้ เอาไวต้ รงนัน้ แน่นอนเลย พอนึกอยา่ งนั้น ร้ตู ามความ
244
จรงิ แลว้ ตายงั ไมเ่ หน็ ของเลยสบายใจเลยทนี ี้ อนั นเ้ี รยี กวา่ เหน็ ทางใน เหน็ กบั ตาใจ ไมใ่ ช่
เห็นกับตานอก เห็นด้วยตาใจ
ถงึ ตานอกยงั ไมเ่ หน็ มนั กส็ บายแลว้ มนั กถ็ อนทกุ ขอ์ อกทนั ที อยา่ งนก้ี เ็ หมอื นกนั
ผทู้ บี่ ำ� เพญ็ ธรรมะ บรรลธุ รรมะ เหน็ ธรรมะ ประสบอารมณเ์ มอ่ื ไรปบุ๊ นนั่ กค็ อื ปญั ญา
เกดิ ขึ้น กแ็ กป้ ัญหาไดท้ ันทว่ งที เท่าน้ันแหละ หายไปเลย วาง...ปล่อย
ฉะนน้ั ทา่ นจงึ ใหพ้ วกเราพบธรรมะ ทนี เ้ี ราพบธรรมะแตต่ วั หนงั สอื พบธรรมะกบั
ตำ� รา อยา่ งนน้ั มนั พบแตเ่ รอ่ื งของธรรมะ ไมไ่ ดพ้ บธรรมะตามความจรงิ ทพ่ี ระบรมครู
ของเราสอน จะเขา้ ใจวา่ พวกเราทงั้ หลายปฏบิ ตั ดิ ปี ฏบิ ตั ชิ อบไดอ้ ยา่ งไร มนั ไกลกนั มาก
พระพทุ ธองคเ์ ปน็ โลกวทิ ู เปน็ ผรู้ แู้ จง้ โลก เดยี๋ วนเี้ รารไู้ มแ่ จง้ รเู้ ทา่ ไรกย็ ง่ิ มดื เขา้ ไป
เท่านนั้ รเู้ ทา่ ไรก็ยิง่ มืดเข้าไป คือมันรูม้ ืด ไม่ใช่รู้แจ้ง รไู้ มถ่ ึงนน่ั เอง ไมแ่ จ้ง ไม่สวา่ ง
ไม่เบิกบาน คนกม็ าคาตดิ แคน่ เ้ี ทา่ นน้ั แหละ แตว่ ่ามนั ไม่ใชน่ อ้ ย มันเป็นของมาก
ทกุ คนโดยมากกต็ อ้ งการความดี ตอ้ งการความสขุ แตว่ า่ ไมร่ จู้ กั วา่ อะไรมนั เปน็ เหตุ
ใหส้ ขุ ใหท้ กุ ขเ์ กดิ ขนึ้ มาแคน่ น้ั อะไรทกุ อยา่ งถา้ เรายงั ไมเ่ หน็ โทษมนั เรากล็ ะมนั ไมไ่ ด้
มนั จะชว่ั ขนาดไหนกล็ ะมนั ไมไ่ ด้ ถา้ เรายงั ไมไ่ ดเ้ หน็ โทษอยา่ งจรงิ จงั แตเ่ มอ่ื เราเหน็ โทษ
อยา่ งแนน่ อนจรงิ ๆ นนั่ แหละ สง่ิ ทงั้ หลายเหลา่ นนั้ เราถงึ จะปลอ่ ยไดว้ างได้ พอเหน็ โทษ
อยา่ งแนน่ อนจรงิ ๆ พรอ้ มกระทง่ั เหน็ ประโยชนใ์ นการกระทำ� อยา่ งนนั้ ในการประพฤติ
อยา่ งนนั้ เปลีย่ นขน้ึ มาทนั ทเี ลย
อนั น้คี นเราประพฤติปฏิบตั ิอยู่ ท�ำไมมนั ยังไปไม่ได้ ทำ� ไมมนั ถงึ วางไม่ได้ คอื
มันยังไมเ่ ห็นโทษอย่างแนช่ ดั คอื ยังไม่รูแ้ จ้งน่แี หละ รไู้ ม่ถงึ หรือรูม้ ืด มันจงึ ละไมไ่ ด้
ถ้ามันรู้แจ้งอย่างอรหันตสาวกหรือองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าของเรา
กเ็ ลกิ กนั เทา่ นนั้ แหละ แกป้ ญั หาหลดุ ไปทเี ดยี วแหละ ไมเ่ ปน็ ของยากไมเ่ ปน็ ของลำ� บาก
245
ก็เหมือนกันกับเรานนั่ แหละ หเู ราได้ยนิ เสียงกใ็ หม้ ันทำ� งานตามหนา้ ทขี่ องมนั สิ
ตาท�ำงานทางรูปก็ให้มันสิ จมูกท�ำงานทางกลิ่นก็ให้มันสิ ร่างกายท�ำงานถูกต้อง
โผฏฐพั พะกใ็ หม้ นั ทำ� งานตามเรอ่ื งของมนั สิ ถา้ แบง่ ใหม้ นั ทำ� งานตามหนา้ ทขี่ องมนั แลว้
มนั จะมีอะไรมาแย้งกัน มนั ไม่ไดข้ ดั ขวางกนั เลย
อนั นก้ี เ็ หมอื นกนั สง่ิ เหลา่ นม้ี นั กเ็ ปน็ สมมตุ ิ เรากใ็ หม้ นั สิ สงิ่ เหลา่ นน้ั กเ็ ปน็ วมิ ตุ ติ
เราก็แบ่งมนั สิ เราเป็นผ้รู ู้เฉยๆ เทา่ น้นั แหละ รไู้ มใ่ หม้ ันขดั ขอ้ ง รแู้ ลว้ ก็ปลอ่ ยมันวาง
มันตามธรรมดา เปน็ ของมันอยูอ่ ยา่ งน้ัน
ของทง้ั หลายเหล่านี้เปน็ อยู่อยา่ งนน้ั ทเ่ี รายดึ มั่นวา่ อนั น้ีของเรา ใครเป็นคนได้
พอ่ เราไดไ้ หม แมเ่ ราไดไ้ หม ญาตเิ ราไดไ้ หม ใครไดไ้ หม ไมม่ ใี ครได้ ฉะนน้ั พระพทุ ธองค์
จงึ บอกใหว้ างมนั เสยี ปลอ่ ยมนั เสยี รมู้ นั เสยี รมู้ นั โดยทวี่ า่ ยดึ แตอ่ ยา่ ใหม้ น่ั ใชม้ นั ไป
ในทางท่ีเป็นประโยชน์ อย่าใช้มันในทางที่เป็นโทษ คือความยึดม่ันถือม่ันท่ีให้เรา
เป็นทุกข์
รู้ธรรมะมันต้องรู้อย่างนี้ คือรู้ในแง่ท่ีมันพ้นทุกข์ ความรู้นี้เป็นส่ิงท่ีส�ำคัญ
รเู้ ครอ่ื งยนตก์ ลไก รอู้ ะไรสารพดั อยา่ งกด็ ีอยู่ แต่ว่ามนั ไม่เลศิ ธรรมะก็ต้องรู้อย่างน้ี
เห็นอย่างนี้ ไมต่ อ้ งรอู้ ะไรมากหรอก ให้รู้เท่านก้ี ็พอ ส�ำหรบั ผู้ประพฤตปิ ฏิบัติรู้แลว้
ก็วาง ไม่ใชว่ ่าตายแลว้ จงึ จะไม่มที กุ ข์นะ มันไมม่ ีทกุ ขใ์ นเมือ่ ยงั มชี ีวิตอยู่ เพราะมัน
รจู้ กั แกป้ ญั หา มนั รจู้ กั สมมตุ วิ มิ ตุ ตนิ เี้ อาเมอ่ื เรามชี วี ติ อยู่ เมอื่ เราประพฤตปิ ฏบิ ตั นิ เี่ อง
ไม่ใช่เอาทอี่ ่นื หรอก
ดังนั้น ท่านอย่าไปยึดม่ันถือมั่นอะไรมาก ยึดอย่าให้มันม่ัน บางทีจะคิดว่า
ท่านอาจารย์ท�ำไมจงึ พูดอยา่ งนี้ สอนอยา่ งนี้ จะไม่ใหส้ อนอยา่ งไร ไมใ่ ห้พดู อยา่ งไร
เพราะวา่ มันแน่นอนอย่างนน้ั มันจรงิ อย่างนน้ั
จริงก็อยา่ ไปยึดมนั่ มนั สิ ถา้ ไปยดึ มนั่ มันกเ็ ปน็ ไม่จริงเท่านัน้ แหละ เหมือนสุนขั
ไปจบั ขามันดสู ิ จับมันไม่วาง เดย๋ี วมันกว็ ุ่น มากดั ลองดูสิ สตั วท์ ้ังปวงกเ็ หมอื นกนั
เช่น งู ไปยึดหางมันสิ ยดึ ไมป่ ลอ่ ยไม่วาง เดย๋ี วมันก็กดั เราเท่านั้นแหละ
246
สมมตุ นิ ก้ี เ็ หมอื นกนั ใหท้ ำ� ตามสมมตุ ิ สมมตุ นิ เี้ ปน็ ของใชเ้ พอื่ ใหม้ นั สะดวก เมอื่ เรา
มชี วี ติ อยนู่ ี้ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งจะตอ้ งยดึ มน่ั ถอื มนั่ จนมนั เกดิ ทกุ ขท์ รมาน แลว้ กแ็ ลว้ ไปเทา่ นน้ั
อะไรทเี่ ราเขา้ ใจวา่ ถกู แลว้ แลว้ กย็ ดึ มน่ั ถอื มนั่ ไมแ่ บง่ ใคร นน่ั แหละคอื มนั เหน็ ผดิ แลว้
เปน็ มิจฉาทิฏฐิแลว้
เมอ่ื ทกุ ขเ์ กดิ ขนึ้ มาปบุ๊ มนั เกดิ มาจากอะไร เหตมุ นั กค็ อื มจิ ฉาทฏิ ฐิ มนั จงึ ใหผ้ ล
เปน็ ทกุ ข์ ถ้ามันถกู ผลทเ่ี กิดข้นึ มาจะไม่เปน็ ทุกข์ ทา่ นไมใ่ ห้แบก ไมใ่ ห้ยึดไมใ่ ห้มน่ั
ถกู ก็เปน็ ของสมมตุ ิ แล้วกแ็ ล้วไป ผดิ ก็เป็นของสมมตุ ิ แลว้ ก็แล้วไปเท่านั้น ถา้ เรา
เหน็ วา่ ถกู แลว้ คนอน่ื มาแยง้ กอ็ ยา่ ไปถอื มนั ปลอ่ ยมนั ไมไ่ ดเ้ สยี หายอะไร มนั ไปตาม
เร่อื งตามเหตตุ ามปัจจยั ของมันอย่างเก่า พอรู้แลว้ กป็ ล่อยมนั ไปตรงน้นั เลย
แตโ่ ดยมากมนั ไมใ่ ชอ่ ยา่ งนนั้ คนเรามนั ไมค่ อ่ ยยอมกนั อยา่ งนน้ั ผปู้ ฏบิ ตั เิ รายงั
ไมร่ ้ตู ัวยังไมร่ ้จู ติ ใจของตน พอพดู อะไรจนว่ามนั โงเ่ ตม็ ท่แี ลว้ ก็ยังนกึ วา่ มนั ฉลาดอยู่
นน่ั แหละ พดู สง่ิ ทม่ี นั โงจ่ นคนอนื่ ฟงั ไมไ่ ด้ แตก่ น็ กึ วา่ เราฉลาดกวา่ คนอนื่ คนอนื่ ทนฟงั
ไมไ่ ด้ กย็ ังว่าเราดีเราถกู อยู่นนั่ แหละ มนั ขายความโงข่ องตวั เองโดยไมร่ เู้ รอื่ ง
ฉะนน้ั ปราชญท์ ง้ั หลายทา่ นบอกวา่ คำ� พดู อนั ใดวาจาอนั ใดทปี่ ราศจากอนจิ จงั แลว้
คำ� พดู นนั้ ไมใ่ ชค่ ำ� พดู ของนกั ปราชญ์ เปน็ คำ� พดู ทโี่ ง่ เปน็ คำ� พดู ทหี่ ลง เปน็ คำ� พดู ทไี่ มร่ จู้ กั
วา่ ทกุ ขจ์ ะเกดิ ตรงนนั้ พดู งา่ ยๆ ใหเ้ หน็ เชน่ พรงุ่ นเี้ ราตงั้ ใจวา่ จะไปกรงุ เทพฯ แลว้ มคี นมา
ถามว่า “พรุง่ นท้ี ่านจะไปกรุงเทพฯ หรอื เปล่า”
“คดิ วา่ จะไปกรงุ เทพฯ ถา้ ไมม่ อี ปุ สรรคขดั ขอ้ งกค็ งจะไป” นเ่ี รยี กวา่ พดู องิ ธรรมะ
องิ อนจิ จงั องิ ความจรงิ อิงความไม่เทยี่ ง แปรเปลี่ยนตามปัจจัยของมัน
ไมใ่ ชว่ ่า “พรุ่งน้ฉี ันจะไปแน่”
“ถ้าไมไ่ ปจริงจะให้ทำ� อย่างไร จะยอมให้ฆา่ ให้แกงไหม” อะไรอย่างน้ี พดู กนั
บา้ ๆ บอๆ
247
มนั ยงั เหลอื อยมู่ ากเหมอื นกนั การปฏบิ ตั ธิ รรมะมนั ลกึ ซง้ึ ไปจนเรามองไมเ่ หน็ ทเี่ รา
นกึ วา่ เราพดู ถกู แตม่ นั จะผดิ ไปทกุ คำ� ผดิ จากหลกั ความจรงิ ทกุ คำ� แตก่ น็ กึ วา่ เราพดู ถกู
ไปทกุ คำ� พดู งา่ ยๆ เราพดู อะไรบา้ ง ทำ� อะไรบา้ ง อนั ทมี่ นั เปน็ เหตใุ หท้ กุ ขเ์ กดิ นนั่ แหละ
เรยี กวา่ เปน็ มจิ ฉาทฏิ ฐิ เรียกว่าคนหลง คนโง่
โดยมากนกั ปฏบิ ตั เิ ราไมค่ อ่ ยจะทบทวนอยา่ งนี้ เหน็ วา่ เราดกี ด็ เี รอ่ื ยๆ ไป เชน่ วา่ เราได้
อนั หนงึ่ ขนึ้ มา จะเปน็ ลาภกด็ ี ยศกด็ ี สรรเสรญิ กด็ ี กน็ กึ วา่ มนั ดี ดตี ลอดกาลตลอดเวลา
แลว้ กถ็ อื เนอ้ื ถอื ตวั ขน้ึ มา ไมร่ จู้ กั วา่ เรานคี้ อื ใคร ทมี่ นั ดมี นั เกดิ จากอะไร เดนิ ไปพบ นาย ก.
นาย ข. เหมอื นกนั หรอื ไม่อย่างนี้ พระพุทธองคท์ า่ นใหว้ างเปน็ ปกตอิ ยา่ งน้ี
ถ้าเราไม่สับ ถ้าเราไม่ขบไม่เค้ียว ไม่ปฏิบัติค้นคว้าอันน้ี ก็เรียกว่าอันนี้ก็ยัง
จมอยู่ จมอยใู่ นใจของเรานน่ั แหละ เรยี กวา่ ตดิ ลาภบา้ ง ตดิ ยศบา้ ง ตดิ สรรเสรญิ บา้ ง
กเ็ ปลยี่ นเปน็ คนอน่ื เพราะสำ� คญั ตวั วา่ เรานดี้ ขี นึ้ แลว้ สำ� คญั วา่ เราเลศิ ขนึ้ แลว้ สำ� คญั วา่
เราเป็นโนน่ เปน็ น่ีแล้ว กเ็ กดิ อะไรต่ออะไรขึน้ มาวุ่นวาย
ความเป็นจรงิ มนั ไมเ่ ป็นอะไรหรอกคนเรา เป็นก็เป็นด้วยสมมุติ ถา้ ถอนสมมตุ ิ
ไปเป็นวิมุตติมนั ก็ไมเ่ ปน็ อะไร เปน็ สามญั ลักษณะ มลี ักษณะเสมอกัน ความเกิดข้นึ
เบ้อื งตน้ มคี วามแปรไปเปน็ ท่ามกลาง แล้วกด็ ับไปในทสี่ ุด มนั กแ็ คน่ ้ัน เหน็ สภาพ
มนั เปน็ อยา่ งนั้นแล้ว มันกไ็ ม่มอี ะไรจะเกดิ ขึ้นมา ถา้ เราเขา้ ใจเช่นนนั้ แลว้ มนั กส็ บาย
มันกส็ งบ
ทม่ี นั ไมส่ งบ กเ็ หมอื นกบั พระปญั จวคั คยี ป์ ระพฤตติ ามทค่ี รบู าอาจารยท์ า่ นสอน
เมอ่ื ทา่ นพลกิ ไปอยา่ งนน้ั กไ็ มร่ วู้ า่ ทา่ นคดิ อะไร ทา่ นทำ� อะไร กเ็ ลยหาวา่ ทา่ นคลายความ
เพยี รเวยี นมาหาความมักมาก ถา้ ตัวเราเปน็ เช่นน้นั กค็ งจะคิดอย่างนั้น คงจะเป็น
อย่างนนั้ เหมอื นกัน ไมม่ ีทางแกไ้ ข
แตค่ วามเปน็ จรงิ แลว้ พระพทุ ธเจา้ ทา่ นเดนิ ขนั้ สงู ขนึ้ ไปอกี จากพวกเรา เรายงั ถอื ตวั
อยา่ งเกา่ คดิ ไปในทางตำ�่ กน็ กึ วา่ เราคดิ อยใู่ นทางสงู เหน็ พระพทุ ธเจา้ กค็ ดิ วา่ ทา่ นคลาย
248
ความเพยี รเวยี นมาหาความมกั มากแลว้ เหมอื นกบั ปญั จวคั คยี ์ ปฏบิ ตั กิ พี่ รรษาคดิ ดซู ิ
ขนาดนน้ั กย็ ังหลงอยู่ ยังไม่ถนดั
ฉะนน้ั ทา่ นจงึ ใหท้ ำ� งานและใหต้ รวจผลงานของตน คอื ทม่ี นั ไมย่ อมนน่ั เอง เรอ่ื งที่
มนั ไมย่ อม เร่ืองทม่ี นั ยอม มันก็สลายตวั ไปเทา่ นัน้ แหละ ไมม่ อี ะไร ถา้ มันไมย่ อม
มันไม่สลาย มันตัง้ ตัวข้นึ มาเป็นก้อนเป็นตวั อุปาทาน มนั ไมม่ ีการแบง่ เบา
นักบวชนักพรตเราโดยมากก็ชอบเป็นอย่างน้ัน ถ้าติดอยู่แง่ไหนก็ดึงอยู่ในแง่
นนั้ แหละ ไมเ่ ปล่ยี นแปลงไมพ่ นิ ิจพจิ ารณา เหน็ ว่าเราถกู แล้วก็เหน็ วา่ เราไมผ่ ดิ แต่
ความเป็นจริงความผดิ มนั ฝงั อยใู่ นความถูก แตเ่ ราไม่รูจ้ กั
เป็นอย่างไรล่ะ อันน้ีแหละถูกแล้ว แต่คนอ่ืนว่ามันไม่ถูกก็ไม่ยอม เถียงกัน
น่ีอะไร ทิฏฐมิ านะ ทิฏฐคิ อื ความเห็น มานะคอื ความยึดไว้ถือไว้ ถา้ เรายดึ ในสง่ิ ท่ีถูก
ไมป่ ลอ่ ยใหใ้ ครเลยกเ็ รยี กวา่ มนั ผดิ ถอื ถกู นน่ั แหละ ยดึ มนั่ ถอื มน่ั ในความถกู มนั เปน็
ข้นึ เดยี๋ วนัน้ แหละ ไม่เปน็ การปลอ่ ยวาง
สิ่งอันนี้เปน็ เหตุท่ที �ำให้คนเราไม่ค่อยสบาย นอกจากผ้ปู ระพฤติปฏิบตั ทิ เี่ ห็นว่า
แงน่ ป้ี มุ่ นเ้ี ปน็ ปมุ่ ทส่ี ำ� คญั ทา่ นจะจดไว้ พอพดู ไปถงึ ปมุ่ นนั้ ปบ๊ั มนั จะวงิ่ ขน้ึ มาทนั ทเี ลย
ความยดึ มน่ั ถอื มนั่ วง่ิ ขนึ้ มา อาจจะเปน็ อยนู่ าน บางทวี นั หนงึ่ สองวนั สามเดอื นสเ่ี ดอื น
ถึงปกี ็ได้ ขนาดช้านะ แตข่ นาดเร็วความปล่อยวางมนั จะว่งิ เข้ามาสกดั หนา้ เลย คือ
พอความยดึ เกดิ ขนึ้ ปบุ๊ กจ็ ะมกี ารปลอ่ ย บงั คบั ใหว้ างในเวลานนั้ เลย จะตอ้ งเหน็ สองอยา่ ง
นี้พร้อมกัน ประสานงานกัน ตัวยึดก็มี ผู้ท่ีห้ามความยึดน้ันก็มี เราดูสองอย่างน้ี
เทา่ น้นั แหละ ไปแก้ปญั หาอันนี้ บางทีมนั กย็ ึดไปนาน ก็ปลอ่ ย
พจิ ารณาเรอ่ื ยไป ทำ� เรอื่ ยไป มนั กค็ อ่ ยบรรเทาไป นอ้ ยไป ความเหน็ ถกู มนั กเ็ พม่ิ
เขา้ มา ความเหน็ ผดิ มนั กห็ ายไป ความยดึ มนั่ ถอื มนั่ มนั นอ้ ยลง ความไมย่ ดึ มนั่ ถอื มนั่
กเ็ กดิ ขน้ึ มา มนั เป็นเรอื่ งธรรมดา ทุกคนเปน็ อยา่ งน้ัน
249
ฉะนนั้ จงึ ใหพ้ จิ ารณาอนั นี้ แกป้ ญั หาไดใ้ นปจั จบุ นั บางทไี อต้ วั นน้ั มนั วง่ิ ขน้ึ มา ตวั น้ี
มนั ก็วง่ิ ตะครบุ เลย หายไปเลย อนั น้เี ราดภู ายในใจของเราหรอก ดภู ายในใจของเรา
แกป้ ญั หาเฉพาะภายในใจของเราเอง ถา้ เราแกม้ นั ไมไ่ ดต้ รงนเี้ ปน็ ตน้ ปมุ่ นจ้ี บั ไว้ เมอื่ มนั
เกดิ อีกทไ่ี หน ก็พิจารณาตรงน้ัน พระพุทธองค์กใ็ ห้เพง่ ตรงนีใ้ ห้มากทีส่ ุด.
250
๒๒
ธดุ งค์ – ทุกขด์ ง
หมดสงสัย
มีพระเถระองค์หน่ึงในครั้งพุทธกาล อยากจะปฏิบัติให้ถูกต้อง อยากจะรู้ว่า
อะไรถกู อะไรผดิ ให้มันแน่นอน เที่ยวออกไปอยอู่ งค์เดียว ว่าอยหู่ ลายองคม์ นั วุ่นวาย
อยอู่ งคเ์ ดียวท�ำสมาธิไปเรอ่ื ยๆ สมาธิกส็ งบบา้ งไม่สงบบา้ ง เอาแน่นอนไม่ได้ บางที
ก็ขีเ้ กยี จ บางทีกข็ ยัน เกดิ ความสงสยั เพราะก�ำลงั หาทางปฏบิ ัติอยู่
พอดไี ดย้ นิ กติ ตศิ พั ทอ์ าจารยค์ ณาจารยท์ ป่ี ฏบิ ตั ดิ ว้ ยกนั มมี ากในสมยั นนั้ ไดย้ นิ
กิตติศพั ท์วา่ พระ ก เปน็ อาจารยส์ อนปฏบิ ัติ คนไปฟงั ธรรมมาก กติ ติศัพทข์ องท่าน
ว่าปฏิบตั ิดี กม็ านัง่ คดิ เออ เผอื่ องค์นีจ้ ะถกู กไ็ ปฟงั ท่านเทศน์ ไปปฏบิ ตั กิ ับทา่ น
ฟงั ทา่ นเทศนแ์ ลว้ กเ็ อามาปฏบิ ตั อิ ยอู่ งคเ์ ดยี ว บางสง่ิ กเ็ หมอื นกบั ตวั เราคดิ บา้ ง บางอยา่ ง
กไ็ ม่เหมือนกัน ความสงสยั กเ็ กดิ ขึ้นเรื่อยไมห่ ยุด อยไู่ ปอีกกม็ อี าจารย์ ข ขา่ ววา่ ท่าน
ปฏบิ ตั ดิ ดี ว้ ยเกง่ ดว้ ย เกดิ ความสงสยั กไ็ ปอกี ไปฟงั ไดค้ วามแลว้ กม็ าปฏบิ ตั ิ เทยี บองคน์ ้ี
กับองค์นั้น ก็ไม่เหมือนกัน เทียบองค์นั้นกับองค์น้ันก็ไม่เหมือนกัน กับความคิด
ของเราน้ีกไ็ มเ่ หมือนกันอกี แปลกไปเรอ่ื ย ความสงสัยกย็ ิ่งมากข้ึน
อยไู่ ปไดข้ า่ วอกี พระ ค อาจารย์ ค เกง่ เหมอื นกนั เขารำ่� ลอื มา อดไมไ่ ด้ อยากจะไปอกี
ไปปฏบิ ตั กิ บั ทา่ น ทา่ นจะเทศนย์ งั ไง ปฏบิ ตั ยิ งั ไง กไ็ ป ไปฟงั ธรรมะทา่ น เหมอื นกนั บา้ ง
251
ไมเ่ หมอื นกนั บา้ ง เอามาคดิ องคน์ น้ั ทำ� ไมทำ� อยา่ งนน้ั องคน์ ท้ี ำ� ไมทำ� อยา่ งน้ี รวมความเหน็
ของอาจารยเ์ ข้าด้วยกันแล้ว กม็ ารวมความเหน็ ของเราไปกันคนละอย่าง เลยไม่เปน็
สมาธิ องคน์ นั้ เปน็ ยงั ไง องคน์ เี้ ปน็ ยงั ไง ความฟงุ้ ซา่ นยง่ิ เกดิ ขน้ึ กย็ งิ่ ทำ� ใหห้ มดกำ� ลงั
ไม่สบาย สงสยั ไมห่ าย
วันหลังมาได้ข่าวว่าพระศาสดาพระโคดมเกิดข้ึนในโลก ย่ิงหนักใหญ่เลยทีน้ี
อดไมไ่ ด้อกี ไปอีก ไปกราบท่าน ไปฟงั ธรรมะทา่ น ทา่ นก็เทศนใ์ ห้ฟัง ทา่ นวา่ ไป
ทำ� ความเขา้ ใจกบั คนอนื่ ใหห้ ายความสงสยั นน้ั ไมไ่ ด้ ยงิ่ ฟงั ยงิ่ สงสยั ยง่ิ ฟงั กย็ งิ่ แปลก
พระพทุ ธองค์ทา่ นตรัสวา่ ความสงสัย ไม่ใช่วา่ จะให้คนอนื่ ตดั ให้เรา ไมใ่ ชค่ นอืน่ จะ
แกค้ วามสงสยั ใหเ้ รา องคอ์ นื่ กอ็ ธบิ ายเรอื่ งความสงสยั เทา่ นน้ั แหละ เรากจ็ บั มาปฏบิ ตั ิ
ใหม้ นั รเู้ องเหน็ เอง ทา่ นบอกวา่ “อยใู่ นกายของเรานแ้ี หละ รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร
วิญญาณ อันนเ้ี ปน็ อาจารย์ของเรา ให้ความเห็นแกเ่ ราอยแู่ ลว้ ” แตเ่ ราขาดการภาวนา
ขาดการพจิ ารณา
ท่านบอกว่าจะระงับความสงสัยให้พิจารณากายกับใจของตัวเองเท่าน้ันแหละ
อดตี กใ็ หท้ ิ้ง อนาคตกใ็ ห้ท้ิง ให้รูท้ ง้ิ ให้รู้ รแู้ ล้วทิ้ง ไมใ่ ช่ไม่รู้ รู้ทงิ้ อดตี ทำ� ดีมาแลว้
ชว่ั มาแลว้ อะไรๆ มาแล้ว อดีตทผ่ี ่านมาแลว้ ก็ทิ้ง เพราะว่าไมเ่ กิดประโยชนอ์ ะไร
ทด่ี กี ด็ แี ลว้ ผดิ กผ็ ดิ แลว้ ถกู กถ็ กู แลว้ ปลอ่ ยทง้ิ ไป อนาคตกย็ งั ไมม่ าถงึ อะไรจะเกดิ
กใ็ นอนาคต จะดบั กใ็ นอนาคต อนั นนั้ กอ็ ยา่ ไปยดึ มน่ั ถอื มน่ั รแู้ ลว้ กท็ ง้ิ ทง้ิ อดตี สงิ่ ท่ี
เกดิ ในอดตี กด็ บั ไปแลว้ เอามาคดิ มากทำ� ไม คดิ แลว้ กป็ ลอ่ ยไป ธรรมนนั้ เกดิ ในอดตี
เกิดแล้วก็ดับไปแล้วในอดีต ปัจจุบันจะเอามาคิดท�ำไม รู้แล้วก็ปล่อย ให้รู้ปล่อย
ไมใ่ ชไ่ มใ่ ห้คดิ เหน็ คิดเห็นแลว้ กป็ ล่อย เพราะมันเสรจ็ แลว้ อนาคตท่ยี ังไมม่ าถึงน้นั
ธรรมในอนาคตเกิดในอนาคต อะไรทีเ่ กิดในอนาคตกจ็ ะดบั ในอนาคตนน้ั ใหร้ ู้แลว้
ปลอ่ ยเสยี อดตี กเ็ รอ่ื งของไมเ่ ทยี่ งเหมอื นกนั อนาคตกไ็ มแ่ นน่ อนเหมอื นกนั ใหร้ แู้ ลว้
กป็ ลอ่ ย เพราะเปน็ ของไมแ่ นน่ อน ดปู จั จบุ นั เดยี๋ วน้ี ดปู จั จบุ นั เราทำ� อยนู่ ่ี ทา่ นอยา่ ไปดู
อ่ืนไกล
252
ถูกของเขา – ถกู ของเรา
พระพทุ ธองคท์ า่ นสอนวา่ คนทยี่ งั เชอื่ คนอน่ื อยนู่ นั้ ทา่ นไมส่ รรเสรญิ บคุ คลยงั ดใี จ
เสยี ใจกบั คำ� คนอน่ื ทพี่ ดู หรอื กระทำ� ตรงนนั้ พระพทุ ธเจา้ ยงั ไมส่ รรเสรญิ เพราะเปน็ ของ
ของคนอน่ื เขา รูแ้ ล้วต้องวาง ถงึ แม้จะถูกกถ็ กู คนอื่นเขา ถ้าเราไมเ่ อามาท�ำใหม้ ันถูก
ทใี่ จเราแลว้ ความถกู กไ็ มม่ าถงึ เรา ถกู อยโู่ นน้ อาจารยน์ น้ั ผดิ อยโู่ นน้ ถกู อยโู่ นน้ ไมม่ าถกู
ถงึ เรา ถกู กจ็ รงิ แตม่ นั ถกู คนอนื่ ไมถ่ กู เรา หมายความวา่ ถา้ ไมป่ ฏบิ ตั ใิ นจติ ใหร้ เู้ หน็ ตาม
ความเป็นจรงิ แลว้ พระพุทธเจ้าทา่ นไมส่ รรเสรญิ
ผมเคยเทศนบ์ อ่ ยๆ วา่ โอปนยโิ ก นอ้ มเขา้ มา ใหม้ นั รใู้ หม้ นั เหน็ ใหม้ นั เปน็ อยา่ ง
เขาวา่ ถกู แล้วกเ็ ชอื่ ไม่ถูกก็เชอื่ อย่าท�ำอยา่ งนั้น ถกู กถ็ ูกเรือ่ งคนอ่ืนเขาพูด เอาเรอื่ ง
อนั นน้ั มาปฏบิ ตั ใิ หเ้ กดิ กบั จติ เจา้ ของในปจั จบุ นั นี้ ใหม้ พี ยานในตวั ของตวั น้ี ผมเคยพดู
ใหท้ า่ นฟงั เสมอวา่ ผลไมน้ เี้ ปรย้ี วอยา่ งนี้ เอาผลไมน้ ไ้ี ปทานเสยี เอาไปฉนั มนั เปรยี้ วนะนี่
บางคนกเ็ ชอ่ื อยา่ งนที้ า่ นกจ็ ะเชอื่ วา่ มนั เปรย้ี ว ความเชอื่ ของทา่ นนะ่ มนั เปน็ โมฆะ ไมม่ ี
ความหมายอะไรมากมาย เพราะท่ที า่ นวา่ เปร้ียวนะ ทา่ นเช่ือจากผมพูดวา่ มันเปรี้ยว
เทา่ นน้ั ละ่ พระพทุ ธเจา้ ยงั ไมส่ รรเสรญิ แตเ่ รากไ็ มท่ ง้ิ เอาไปพจิ ารณา เอาผลไมม้ าฉนั
ดเู สยี เมอ่ื ความเปรยี้ วปรากฏขน้ึ มานัน้ เรยี กวา่ เรามีพยานในตัวแลว้ ทา่ นว่าเปรยี้ ว
เราเอามาฉนั ดู กเ็ ปรย้ี ว นสี่ องอยา่ งแลว้ เชอื่ แลว้ ทนี ้ี เพราะเรามพี ยาน ทา่ นครบู าอาจารย์
ม่นั ท่านเรยี กว่าเปน็ สกั ขีภโู ต อนั นเ้ี ป็นพยานในตวั ของตัวแลว้ ส่งิ ทีเ่ ราร้จู ากคนอ่นื
ไมม่ ใี ครเปน็ พยาน เอาคนอน่ื เปน็ พยานเทา่ นนั้ อนั นใี้ หห้ า้ สบิ เปอรเ์ ซน็ ต์ เรารจู้ ากทา่ นวา่
ผลไมน้ เี้ ปรย้ี ว นไ่ี ดเ้ พยี งหา้ สบิ เปอรเ์ ซน็ ต์ ถา้ เราเอาผลไมน้ นั้ มาฉนั ดู เปรยี้ วอกี ไดร้ อ้ ย
เปอร์เซน็ ตเ์ ลย เปน็ สักขีภโู ต ไดพ้ ยานกบั ตวั เกดิ ขึ้นมาแลว้ อย่างนี้
ฉะนนั้ จงึ วา่ โอปนยโิ ก นอ้ มเขา้ มาใหเ้ ปน็ ปจั จตั ตงั (รเู้ ฉพาะตวั ) เหน็ อยกู่ บั คนอน่ื
ไม่ใช่เห็นปจั จตั ตัง เหน็ นอกปัจจตั ตงั ไมเ่ ห็นเฉพาะจิตของเจ้าของ เฉพาะตัวของเรา
เห็นจากคนอ่ืน แต่ก็ไม่ควรประมาท ให้เป็นที่ศึกษาของเรา เป็นข้อศึกษาของเรา
เหมอื นกนั คลา้ ยๆ กบั วา่ เราเหน็ ในหนงั สอื อา่ นหนงั สอื พบเรากเ็ ชอ่ื แตจ่ ติ เรายงั ไมเ่ ปน็
นม่ี นั กย็ งั ไมเ่ กดิ ประโยชนเ์ ตม็ ที่ มนั เพยี งหา้ สบิ เปอรเ์ ซน็ ตเ์ ทา่ นน้ั มาปฏบิ ตั ใิ นจติ ของ
253
เจา้ ของใหจ้ ติ เราเปน็ อยา่ งนนั้ รอู้ ยา่ งนนั้ เปน็ อยา่ งนน้ั อยา่ งนมี้ นั จงึ เปน็ รอ้ ยเปอรเ์ ซน็ ต์
ไมต่ ้องสงสยั แลว้ ถ้าเรารใู้ นตวั ของเราเอง มันหายสงสยั มนั หมดเลย
ปจั จุบนั ธรรม
ปจั จบุ นั ธรรม มันจะเปน็ อยา่ งไร แกม้ ันเดยี๋ วนี้ ปฏิบัตเิ ดีย๋ วน้ี ปจั จุบันธรรม
เพราะวา่ ปจั จบุ นั ธรรมคอื ปจั จบุ นั นี้ มนั เปน็ ทง้ั เหตทุ ง้ั ผล ปจั จบุ นั นมี้ นั ตง้ั อยใู่ นเหตผุ ล
อยา่ งเราอยเู่ ดย๋ี วน้ี อดตี เปน็ เหตุ ปจั จบุ นั เปน็ ผล ทกุ ๆ อยา่ งทผ่ี า่ นมาถงึ เดยี๋ วนม้ี นั มา
จากเหตทุ ง้ั น้นั อยา่ งทา่ นมาจากกฏุ ิของทา่ น น่ีเป็นเหตุ ท่ีมานงั่ อยนู่ ่ีเปน็ ผล มันเป็น
อยา่ งน้ี มนั มเี หตผุ ลอยา่ งนเ้ี รอ่ื ยๆ ไป อดตี เปน็ เหตุ ปจั จบุ นั เปน็ ผล ปจั จบุ นั เปน็ เหตุ
อนาคตเปน็ ผล ทเ่ี ราอยเู่ ดย๋ี วนกี้ เ็ ปน็ เหตุ อดตี เหตุ อยใู่ นปจั จบุ นั นก้ี เ็ ปน็ ผล ผลเดยี๋ วน้ี
มนั กเ็ ปน็ เหตขุ องอนาคตอกี ฉะนน้ั พระพทุ ธเจา้ ทา่ นมองเหน็ วา่ ทงิ้ อดตี แลว้ กท็ ง้ิ อนาคต
คำ� ท่พี ูดว่าท้ิงน่ี ไม่ใชท่ ้งิ นะ คอื มนั มาอยู่จุดเด๋ยี วน้ี อดตี อนาคตมนั อยูท่ ป่ี ัจจุบัน
ปัจจบุ นั นมี้ นั เป็นผลของอดีต และมันเป็นเหตุของอนาคตตอ่ ไป ฉะนน้ั ทง้ิ เหตุและ
ผลมันเสีย เอาปัจจุบันนี้ เมื่อท้ิงมันก็เป็นเหตุผลของมันอยู่แล้ว ค�ำท่ีพูดว่าทิ้งนั้น
กส็ กั แตว่ า่ ภาษาพดู เทา่ นน้ั ละ่ แตค่ วามเปน็ จรงิ นนั้ กเ็ รยี กวา่ จดุ นเ้ี ปน็ จดุ ครง่ึ มนั ตงั้ อยู่
ในเหตุผลอย่แู ล้ว ท่านวา่ ให้ดูปจั จุบันกจ็ ะเห็นความเกิดดบั เกิดดบั อยูเ่ สมอเรอื่ ยๆ
ไม่แน่
ผมเคยพดู บอ่ ยๆ แต่คนไมค่ อ่ ยใส่ใจ ถา้ มันเกิดขนึ้ ในปัจจุบันนี้ ผมกว็ ่า เออ
อนั นม้ี นั ไมเ่ ทยี่ ง แตค่ ำ� นค้ี นไมค่ อ่ ยไดต้ ดิ ตาม อะไรเกดิ ขนึ้ มาผมวา่ มนั ไมเ่ ทยี่ ง หรอื วา่
มนั ไมแ่ น่ อยา่ งนม้ี นั งา่ ยทส่ี ดุ เลย เราไมภ่ าวนาไว้ เกดิ มนั ไมแ่ น่ ไมเ่ ทยี่ ง ไมร่ เู้ รอ่ื งมนั ก็
วุ่นวาย อันที่มันไม่เที่ยงนั่นแหละมันจะเห็นของเท่ียง อันท่ีมันไม่แน่แหละ มันจะ
เหน็ ของแน่ อยา่ งน้พี ดู ใหค้ นเข้าใจ เขาก็ไมเ่ ข้าใจ ก็เลยวิ่งทางโนน้ ว่ิงทางนีอ้ ย่ตู ลอด
เวลา
254
ความเปน็ จรงิ ถา้ จะใหถ้ งึ ความสงบของมนั ตอ้ งมาถงึ จดุ ปจั จบุ นั น้ี อะไรเกดิ ขนึ้ มา
สขุ ทกุ ขอ์ ะไรเกดิ ขึ้นมา ก็วา่ มันไม่แน่ ตัวท่วี า่ ไมแ่ น่นนั่ แหละ คือตวั พระพุทธเจา้
แลว้ นะนั่น ตัวท่ีว่าไมแ่ น่ คอื ตัวธรรมะ ตัวธรรมะกค็ อื ตวั พระพทุ ธเจา้ แต่คนไมร่ ้จู กั
เห็นธรรมะอย่โู น้น เห็นพระพทุ ธเจา้ อยนู่ ี้ ถา้ จติ ใจของเราเหน็ ของทกุ สง่ิ ทุกอย่างว่า
เปน็ ของไมแ่ น่ ปญั หาทเี่ ราจะไปยดึ มน่ั หมายมน่ั กจ็ ะคอ่ ยหมดไปๆ จะโดยวธิ อี ยา่ งไร
มนั กแ็ น่ โดยทมี่ นั เปน็ ของมนั อยอู่ ยา่ งนนั้ ถา้ เรารเู้ รอ่ื งอยา่ งน้ี ใจกป็ ลอ่ ยกว็ าง ไมเ่ ขา้ ไป
ยดึ มน่ั ถอื มนั่ ตวั อปุ าทานนนั้ ปญั หานน้ั กห็ มดไปๆ กเ็ ขา้ ถงึ ธรรมะเทา่ นนั้ แหละ จะเอา
อะไรมายิ่งกวา่ นน้ั ไมม่ ีละ่ อย่างน้นั ธรรมะกค็ ือพระพุทธเจ้า พระพทุ ธเจา้ กค็ อื ธรรมะ
ท่ผี มสอนวา่ มนั ไม่แน่ มนั ไม่เทย่ี ง อนั นก้ี ็คือธรรมะ ธรรมะกค็ อื พระพทุ ธเจา้
นั่นเองแหละ ไม่ใช่อื่นไกลหรอก ที่เราภาวนาพุทโธๆ อย่างนี้ก็ให้เห็นเป็นอย่างน้ี
พุทโธน่นั คือ ให้เห็นอนจิ จัง ทกุ ขัง อนตั ตา ใหเ้ ห็นว่า มนั ไมเ่ ทยี่ ง ไม่แนเ่ ทา่ นนั้ ละ
ถา้ เราเหน็ ชดั เจนอยา่ งนแ้ี ลว้ จติ ใจเรากป็ ลอ่ ยวาง เหน็ ความสขุ กไ็ มแ่ น่ เหน็ ความทกุ ข์
กไ็ มแ่ นเ่ หมอื นกนั ไปโนน้ มนั จะดกี ไ็ มแ่ น่ อยนู่ มี่ นั จะดกี ไ็ มแ่ นเ่ หมอื นกนั เออ เหน็ มนั
ไมแ่ นท่ งั้ นน้ั แหละ อยทู่ ไี่ หนกส็ บาย เวลาเราอยากอยนู่ เ่ี รากอ็ ยกู่ ไ็ มม่ อี ะไร อยากจะไป
เราก็ไป แตค่ วามสงสยั เราจะหมดไปอย่างนี้น่ะ หมดไปโดยวิธีที่เราปฏบิ ัติ คอื ใหด้ ู
ปัจจุบนั เท่าน้นั ละ่
อยา่ ไปหว่ งอดตี อยา่ ไปหว่ งอนาคต เพราะอดตี กผ็ า่ นไปแลว้ เรอื่ งทเี่ กดิ ในอดตี
กด็ บั ไปในอดตี แลว้ หมดแลว้ อนาคตเรากป็ ลอ่ ย เรอ่ื งทจี่ ะเกดิ ในอนาคตกจ็ ะดบั ใน
อนาคต เราจะไปห่วงใยท�ำไม ดปู จั จบุ นั ธรรมนี้วา่ มันไมแ่ น่ มันไม่เทยี่ ง พทุ โธก็รู้
ข้นึ มา เจรญิ ขึ้นมา รู้ความเปน็ จริงในสง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ น้ีวา่ มันไม่เท่ยี ง เหน็ อย่ตู รงนี้
ทีนอ้ี าการของสมาธกิ เ็ จรญิ ข้นึ มาได้
สงบจิต – สงบกเิ ลส
สมาธิ หรอื ความตง้ั ใจมนั่ หรอื ความสงบ มี ๒ อยา่ ง ความสงบทไี่ ปนงั่ อยใู่ นปา่
สงบ หไู ม่ไดย้ ิน ตาไมไ่ ดเ้ ห็น ไมใ่ ช่ว่าสงบจากกเิ ลส กเิ ลสมอี ยู่ แต่ในเวลานน้ั ไมข่ นุ่
255
ขน้ึ มา อยา่ งนำ้� ทีต่ กตะกอนอยนู่ น่ั นะ่ เมอื่ ยงั ไมข่ นุ่ ขนึ้ มามนั กใ็ ส เมอ่ื ถกู อะไรมากวน
มนั กข็ นุ่ ขนึ้ มา ทา่ นกเ็ หมอื นกนั เมอ่ื มเี สยี ง ไดย้ นิ เสยี ง ไดด้ รู ปู ไดส้ มั ผสั ทางใจ เกดิ ขน้ึ มา
ทไ่ี มช่ อบใจมันก็ข่นุ ข้นึ มา ถา้ หากว่าไม่มขี ึ้นกส็ บาย สบายเพราะมีกิเลส
อยา่ งเชน่ ถา้ ทา่ นอยากไดเ้ ทปอนั น้ี ทา่ นกเ็ ปน็ ทกุ ข์ พอไปแสวงหาไดเ้ ทปอนั นมี้ า
ท่านก็สบายใช่ไหม สบายได้เทปน้ีมาเพื่อไม่สบายนะนี่นะ เพื่อไม่สบายแต่ไม่รู้จัก
เป็นเพราะว่าได้เทปมาก็สบายแล้ว ยังไม่ได้เทปมาเป็นทุกข์ พอหาเทปมาได้สบาย
เม่อื ขโมยมาเอาเทปไป ความสบายกห็ ายไปอีกแลว้ เปน็ ทกุ ข์ขึน้ อกี แล้ว มนั กเ็ ปน็ อยู่
อยา่ งนี้ ไมไ่ ดเ้ ทปกเ็ ปน็ ทกุ ข์ ไดเ้ ทปมาแลว้ กส็ บาย พอเทปหายกเ็ ปน็ ทกุ ข์ เปน็ อยอู่ ยา่ งนี้
ตลอดเวลา นเี้ รยี กวา่ สมาธใิ นทส่ี งบ มนั เปน็ อยอู่ ยา่ งนน้ั ไดเ้ ทปมาแลว้ กส็ บาย สบาย
เพราะอะไร เพราะไดเ้ ทปมาตามใจของเรานี่ สบายแคน่ ี้ สบายเพราะกเิ ลสที่ครอบง�ำ
เราอยู่ เราไม่รู้เรอ่ื ง นานๆ ไป ขโมยมาเอาเทปไปกท็ ุกขข์ ึน้ มาอกี
ฉะนนั้ สงบอนั นส้ี งบเรอ่ื งสมาธชิ ว่ั คราว สมถะ เราตอ้ งมาพจิ ารณาเรอ่ื งอนั นตี้ อ่ ไป
เรื่องต่อไปนี้ได้เทปมาแล้ว ของท่ีเราได้มาน่ีแหละ มันจะเสีย มันจะหาย มันจะ
เสยี หายไปเพราะเรามเี ทป ถา้ เราไมม่ เี ทป เรากไ็ มม่ อี ะไรจะหาย เหมอื นอยา่ งกบั เกดิ มา
นน่ั แหละ เมอ่ื เกดิ มาแลว้ กม็ ตี าย ถา้ ไมเ่ กดิ มนั กไ็ มต่ าย คนทต่ี ายนก่ี ล็ ว้ นแตค่ นทเ่ี กดิ
มาทั้งนัน้ คนทีไ่ มเ่ กดิ กไ็ มเ่ หน็ ตาย อย่างน้ี ถา้ เราคดิ ไดเ้ ชน่ นี้ เราได้เทปมา เรากร็ วู้ ่า
เทปนไี้ มเ่ ทย่ี ง วนั หนงึ่ มนั จะแตก อกี วนั หนงึ่ มนั จะพงั อกี วนั หนงึ่ ขโมยมนั จะมาเอาไป
กไ็ ด้ กเ็ ราเหน็ วา่ มนั ไมแ่ นอ่ ยแู่ ลว้ ทเี่ ทปมนั จะแตก มนั จะพงั ขโมยจะมาเอาไป มนั เรอื่ ง
ของไม่เทย่ี งทงั้ นน้ั ถ้าเราเห็นอยา่ งนี้เรากใ็ ช้เทปอันนี้อย่ไู ด้
เหมอื นทา่ นอยา่ งน้ี อยากจะคา้ ขายทางโลก อยากไดเ้ งนิ ธนาคารมาหมนุ ทา่ นก็
เปน็ ทกุ ข์ นี่ ทกุ ข์ อยากไดเ้ งนิ เขามา หาเงนิ หาทองมนั ยากมนั ลำ� บากกเ็ ปน็ ทกุ ข์ เพราะ
ไมไ่ ดม้ า อกี วันหน่ึงไปก้เู งินธนาคาร เขาให้มา ก็ดีใจ ดีใจไมก่ ช่ี ่วั โมงหรอก ดอกเบ้ยี
มันก็กินท่านอีกแล้ว น่ังอยู่เฉยๆ ดอกเบี้ยเขาก็เอาไปกิน แหม เป็นทุกข์อีกแล้ว
แนะ่ ทำ� ไม ไมใ่ หเ้ งนิ มากเ็ ปน็ ทกุ ข์ ไดเ้ งนิ มากน็ กึ วา่ สบายแลว้ อยไู่ ปอกี วนั หนง่ึ ดอกเบย้ี
มันกเ็ ข้ามาอกี แลว้ เปน็ ทุกขอ์ ีกแล้ว เปน็ อยู่อย่างน้ี
256
อนั นพ้ี ระพทุ ธเจ้าท่านจงึ สอนว่า ใหเ้ ราดูปัจจบุ ันนี้ เหน็ อนจิ จังของกายของจิต
ของธรรมะทมี่ นั เกดิ แลว้ ดบั อยแู่ คน่ เี้ อง มนั เปน็ ของมนั อยา่ งนน้ั อยา่ ไปยดึ มนั่ ถอื มนั่
ถ้าเราเห็นเช่นนี้ ความสงบก็เกิดข้ึนมา ความสงบคือการปล่อยวางเกิดข้ึนมาเพราะ
ปญั ญาเกิด
อนจิ จัง ทุกขัง อนัตตา
ปัญญาเกดิ เพราะอะไร เพราะพิจารณาเรื่อง อนัจจงั ทกุ ขงั อนัตตา นนั้ เป็น
สจั ธรรม เหน็ ความจรงิ ประจกั ษอ์ ยา่ งนนั้ ในใจ นอ่ี ยา่ งน้ี เราจะเหน็ ชดั ในใจของเราอยู่
อย่างน้ีเสมอ อารมณเ์ กดิ ขนึ้ มาแล้ว เห็นมนั ดับไป ดับแลว้ เกดิ ขึ้นมา เกดิ แลว้ ดับไป
ถา้ เรามคี วามยดึ มน่ั ถอื มน่ั ทกุ ขก์ เ็ กดิ ขนึ้ เดย๋ี วนน้ั ถา้ เราปลอ่ ยวางไป ทกุ ขก์ ไ็ มเ่ กดิ เราเหน็
ในใจของเราอยอู่ ยา่ งนนั้ กเ็ ปน็ สกั ขภี โู ต อยอู่ ยา่ งนนั้ แหละ ฉะนน้ั เราควรเชอื่ คนอน่ื
เพียงห้าสิบเปอร์เซ็นต์
ในคราวหนึ่ง พระสารีบุตรท่านฟังธรรมะ พระพุทธเจ้าของเราเทศน์จบแล้ว
พระพทุ ธเจา้ ท่านถามว่า
“สารีบุตรเช่อื ไหม”
“ยงั ไมเ่ ช่ือพระเจา้ ข้า”
พระพทุ ธองคท์ า่ นชอบใจเลยวา่ “ดแี ลว้ สารบี ตุ รอยา่ เพง่ิ เชอื่ งา่ ยๆ เลย นกั ปราชญ์
ตอ้ งไปพจิ ารณาเสยี กอ่ นจึงจะเชือ่ ได้ สารบี ุตรต้องไปพจิ ารณาเสียกอ่ น”
ถงึ แมฟ้ งั ธรรมของพระพุทธองค์ทา่ นก็ไมเ่ ชอื่ ไปทุกคำ� แตท่ ่านก็ไม่ประมาทเอา
ไปพจิ ารณา ถา้ การที่ท่านเทศน์มีเหตผุ ลเกดิ ข้ึนกับใจของทา่ น ใจของท่านเป็นธรรม
ธรรมนนั้ อยใู่ นใจของทา่ น มนั เปน็ อยอู่ ยา่ งนนั้ พระพทุ ธองคใ์ หเ้ ชอ่ื ตรงนน้ั เชอื่ เพราะ
คนอน่ื กเ็ หน็ ด้วย และเรากเ็ ห็นด้วยว่ามันเปน็ อย่อู ย่างนน้ั แนน่ อน อย่างน้ี
257
ผลท่ีสุดก็ให้ดูเท่าน้ันแหละ ไม่ต้องดูอื่นไกล ดูปัจจุบัน ดูในจิตของเจ้าของ
เท่านน้ั แหละ วางอดีต หรือวางอนาคต ใหด้ ูปจั จุบัน ปัญญาก็เกิดขน้ึ ตรง อนจิ จงั
ทกุ ขงั อนตั ตา จะทำ� อยา่ งไร เราเดนิ ไปกไ็ มเ่ ทย่ี ง นงั่ กไ็ มเ่ ทย่ี ง นอนกไ็ มเ่ ทย่ี ง อะไรๆ
มนั กเ็ ปน็ อยอู่ ยา่ งนน้ั แหละ มนั จะเทย่ี งกเ็ ทย่ี งเพราะวา่ มนั เปน็ อยอู่ ยา่ งนน้ั ไมแ่ ปรเปน็
อย่างอืน่ ถา้ ความเหน็ จบลงตรงนี้ กส็ บายเทา่ น้นั แหละ
ทกุ ขเ์ พราะคิดผิด
จะไปอยยู่ อดเขาจะเหน็ วา่ สงบเหรอ มนั กส็ งบชัว่ คราวเท่านัน้ ล่ะ เมื่อหิวข้าวมา
กเ็ หนื่อยอกี แลว้ ขาด “วติ ามิน” แลว้ คนชาวเขานไี่ ม่ร้จู ักวิตามนิ ลงมาอยู่วดั ปา่ พง
อยใู่ นกรงุ เทพฯ แหม...อาหารมากไปแฮะ วนุ่ ลำ� บาก ไปอยไู่ กลๆ ดกี วา่ ความเปน็ จรงิ
คนไปอยู่คนเดียวเป็นทุกข์ก็โง่ อยู่หลายคนเป็นทุกข์ก็โง่ท้ังนั้นแหละ เหมือนข้ีไก่
ข้ีไก่ถือไปคนเดียวก็เหม็น เอาไปหลายๆ คนก็เหม็น ถือไปเร่ือยของเน่าอย่างนี้
อนั นีเ้ รายงั คดิ ผดิ อยู่ ถา้ หากว่าเรามปี ญั ญานะ อยหู่ ลายคนก็นกึ ว่ามนั ไมม่ คี วามสงบ
คดิ อย่างน้กี อ็ าจจะถกู กระมัง แต่ว่าเราจะมีปญั ญามากนะ
ผมนเี้ กิดปัญญาเพราะมลี กู ศษิ ยม์ ากๆ นแี่ หละ แต่ก่อนน้อย พอโยมมามาก
คนมามากๆ ลูกศิษย์มากๆ ต่างคนต่างคิด ต่างมีประสบการณ์มาก รวมเข้ามา
ความอดทนก็กล้าขึ้น เท่าท่ีเราอดทนได้ เราก็พิจารณาไปเรื่อย มันมีประโยชน์
ทั้งน้ันแหละ ถ้าเราไม่รู้เรื่องสิ่งเหล่าน้ีก็ไปอยู่คนเดียว...ดี อยู่ไปอีกหน่อยก็เบ่ือ
อยหู่ ลายคน...ดี อาหารนอ้ ยๆ...ดี อาหารมากๆ...ดี อาหารนอ้ ยๆ...ไมด่ ี อาหารมากๆ...
ไม่ดี กเ็ ปน็ กนั อย่อู ยา่ งนีท้ ง้ั นั้นแหละ เพราะเรายงั ตัดสนิ ใจไม่ได้
ถ้าเราเห็นว่ามันไม่แน่นอน มากคนก็ไม่แน่ น้อยคนก็ไม่แน่ อย่าไปยึดม่ัน
ถือมัน่ เลย มาดปู จั จุบนั น้ี ดรู า่ งกายเรานเี้ ข้าไป พระพุทธองคท์ า่ นสอนว่า ใหอ้ ยใู่ น
ที่สบาย อาหารสบาย กัลยาณมิตรสบาย ที่อยู่สบาย การท่ีสบายมันก็หายากนะ
ท่านบอกวา่ สบายๆ ไปอยทู่ ไ่ี หนก็ไม่สบาย เช่น วดั นีส่ บายไหม อปุ ัฏฐากท่ีสบาย
เดี๋ยวเขาให้น�้ำรอ้ นน้�ำเยน็ น�ำ้ ตาลทุกวนั พดู ดๆี หวานๆ น่นั โยมอุปัฏฐาก บางคน
258
กช็ อบอย่างนนั้ แหม อุปฏั ฐากนีด่ ีแล้ว สบาย เดยี๋ วกต็ ายเท่าน้นั แหละ น่ีอย่างน้ี
เรอื่ งสบายของคนมหี ลายอยา่ ง ถา้ เรามจี ติ ใจรจู้ กั ความพอดขี องเรา ไปอยทู่ ไี่ หนกส็ บาย
เม่ือจะอยู่ก็อยู่ เม่ือจะไปก็ไป ไม่ห่วงอะไรอย่างน้ี ถ้าเรารู้น้อยมันก็ยาก รู้มาก
มันก็ล�ำบาก อะไรทั้งหลายมันก็ไม่สบายล่ะ ไม่สบายก็เร่ืองของเขาเป็นอยู่อย่างน้ี
เราไมร่ เู้ รอ่ื ง มนั กเ็ ดยี๋ วสบาย เดยี๋ วไมส่ บายสารพดั อยา่ ง จะไปหาทไี่ หน ทา่ นพดู ถกู แลว้
แต่ว่าจิตเรายังท�ำไม่ถูก จะไปหาอย่างไหน อย่างองค์นั้นท�ำสมาธิให้มาก ฉันแล้ว
หนไี ปเลย ท�ำสมาธอิ ยา่ งเดยี ว ทำ� จริงๆ จังๆ หรือจะไม่จรงิ ไม่จงั ก็ไม่รู้ ถ้าท�ำจริงจัง
ก็สงบสิ จรงิ จงั ท�ำไมไม่สงบ นี่ มนั เปน็ อยอู่ ย่างนนั้ มนั ไมจ่ รงิ ไมจ่ ังนนั่ แหละ มันถึง
ไมส่ งบ
ต้องแยบคาย
เรอื่ งสมาธนิ นั้ อะไรกช็ า่ งมนั เถอะ มนั เปน็ บทบาทกนั ศลี สมาธิ ปญั ญา มนั เปน็
รากฐานตายตวั อยูแ่ ลว้ ล่ะ เปน็ เคร่อื งมือของกรรมฐานเท่าน้นั แหละ แลว้ แตใ่ ครจะ
ภาวนาคน้ คว้าหา มปี ัญญามากกเ็ ห็นงา่ ย ปัญญาน้อยกไ็ มเ่ หน็ ง่าย ไมม่ ปี ัญญาเลย
ก็ไมเ่ หน็ เลย ปฏบิ ตั ิอยา่ งเดยี วกนั กไ็ ม่เหน็ กนั เพราะปัญญา จะไปดูครบู าอาจารย์นน้ั
กใ็ หพ้ จิ ารณาแยบคายออกไป อาจารยน์ นั้ ทำ� ยงั ไง อาจารยน์ ที้ ำ� ยงั ไง กด็ ู เทา่ นน้ั แหละ
มนั เรอื่ งนอกๆ ทง้ั นนั้ ดกู ริ ยิ าอาการดกู ารประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ มนั อยขู่ า้ งนอก ถา้ ดอู ยา่ งน้ี
ความสงสัยก็มีเรื่อยไป เอ๊ ท�ำไมอาจารย์น้ันท�ำอย่างน้ี อาจารย์นี้ท�ำอย่างน้ี เอ๊
ทางน้ันอาจารยเ์ ทศนม์ าก เอ๊ ทางนนั้ ท�ำไมอาจารย์เทศนน์ อ้ ย เอ๊ ทางนนั้ อาจารยท์ า่ น
ไม่เทศน์เลย เป็นบ้าอยู่อย่างนัน้ แหละ เลยเป็นบ้าไปเลย เราก็เอาสเิ รา ท่ีถูกมันก็อยู่
ตามน้ันแหละ มันเป็นสัมมาปฏิปทาของเราอย่างนี้ เราดูเป็นตัวอย่างเท่าน้ันแหละ
เรามาพจิ ารณาอีกช้นั หนงึ่ แล้ว ความสงสยั กจ็ ะหมดไป
259
อยา่ สง่ จติ ตาม
พระเถระองค์นัน้ ท่านกไ็ ม่พิจารณา อดตี ก็ชา่ งมันเถอะ อนาคตก็ช่างมนั เถอะ
ไมส่ ง่ จติ ไปละ่ ทา่ นกด็ เู อาทม่ี นั เกดิ ขนึ้ เดย๋ี วน้ี ดจู ติ อนั นี้ วา่ จะมอี าการเกดิ ขน้ึ ยงั ไงกช็ า่ ง
ท่านจะบอกว่า เออ อันนมี้ ันไม่แนห่ รอก อนั น้ีมนั ไม่เทย่ี ง สอนมนั อยู่อยา่ งนแี้ หละ
เดีย๋ วเรากเ็ ห็นธรรมะ
เราไม่ต้องวงิ่ ตามมันสิ อยา่ งมนั เป็นวงจรนี่ วงจรมนั รอบ นเี่ ป็นตวั จิตของเรา
สงั สารจักร ตัววัฏฏะมันวงรอบ จะไปวิ่งตามมนั ไดไ้ หม มนั เรว็ เขา้ ๆ เราจะวง่ิ ตามมนั
ไดไ้ หม ลองวงิ่ สิ เรายนื อยู่ทเ่ี ดยี วน่ีแหละ วงจรมันจะรอบเอง มนั มีตกุ๊ ตาตัวหนึง่
อยู่น่ี ถ้ามันว่ิงเร็ว...เร็ว...เร็ว...เร็ว...เร็วที่สุด เราจะว่ิงตามมันทันไหม ไม่ว่ิงหรอก
ยนื อยู่ตรงน้แี หละ ต๊กุ ตามันวงิ่ เรายืนอยตู่ รงกลาง เราจะเห็นตุ๊กตาทกุ ๆ คร้งั เลย
ไมต่ อ้ งว่ิงตามมนั เรายิง่ ตะครุบเทา่ ไร มันยงิ่ ไมท่ ันเท่านน้ั แหละ
ธดุ งควตั ร
เรื่องการไปธุดงค์นี่นะ ทั้งผมสรรเสริญทั้งผมห้ามไว้ แต่ถ้าคนมีปัญญาแล้ว
กไ็ มม่ อี ะไร ผมเหน็ พระองคห์ นงึ่ ทา่ นสมาทานวา่ ทา่ นไมไ่ ปละ่ ธดุ งค์ ธดุ งคไ์ มใ่ ชก่ ารไป
ทา่ นคดิ ง่ายๆ อยกู่ บั ท่นี ี่แหละ ธุดงค์ ๓ ขอ้ นะ่ แหละ ปฏบิ ัตใิ หม้ ันเขม้ งวดอยตู่ รงนี้
ไมต่ อ้ งสะพายกลดสะพายบาตรใหม้ นั เหนอื่ ยหรอก นกี่ ถ็ กู ของทา่ นเหมอื นกนั นะ แตม่ นั
ไมพ่ อใจ ถา้ เราอยากไป ถา้ มนั เหน็ ชดั จรงิ ๆ ล่ะก็พดู คำ� เดียวเทา่ น้ันมนั ก็เหน็
อยา่ งผมเลา่ ใหฟ้ งั มเี ณรองคน์ อ้ ยทไี่ ปอยปู่ า่ ชา้ นะ่ ไมเ่ คยไปเลย ไปอยอู่ งคเ์ ดยี ว
๖ วนั ๗ วนั อยกู่ ลางปา่ ชา้ คนเดยี ว เดก็ แทๆ้ ผมเปน็ หว่ ง ไปถาม ไปดู เหน็ ไปบณิ ฑบาต
ในหมบู่ า้ นแลว้ กม็ าฉนั มแี ตห่ ลมุ ฝงั ศพทง้ั นนั้ รอบขา้ ง เณรกน็ อนอยอู่ ยา่ งนน้ั องคเ์ ดยี ว
ตลอด อยทู่ ่ีบ้านกลางน่ีได้ ๗ วนั แลว้ ผมไปถามดู ทา่ ทางกอ็ ยู่สบาย ไปถามวา่
“เอ ไม่กลัวเหรอ”
260
เณรบอก “ไมก่ ลัว”
“ทำ� ไมถึงไมก่ ลัวน่”ี
“คดิ วา่ มันคงไมม่ ีอะไร”
เทา่ นนั้ เองมนั กห็ ยดุ ไมไ่ ดไ้ ปคดิ อยา่ งอนื่ ใหย้ งุ่ ยาก น่ี หายเลย หายกลวั ลองทำ�
แบบนด้ี ซู ิ ผมวา่ การยนื การเดนิ การไป การมา การทำ� กจิ ธรุ ะเลก็ ๆ นอ้ ยๆ ถา้ เรามสี ติ
เราไมป่ ลอ่ ย มนั ไมเ่ สอ่ื มหรอก ไมเ่ สอ่ื ม อาหารมากๆ กเ็ ปน็ ทกุ ขว์ า่ ลำ� บาก ลำ� บากทำ� ไม
เอาชน้ิ เดยี วเทา่ นน้ั แลว้ กใ็ หค้ นอนื่ เขาไป จะลำ� บากมนั ทำ� ไม ยงุ่ ยงุ่ อะไร เอาชน้ิ เดยี วกพ็ อ
ให้เขาเสยี เราเสียดายมันกย็ ากสิ อันนไี้ ม่เอา ตักอันน้ันใส่อนั นี้ ตักใสจ่ นไมอ่ รอ่ ย
เท่านน้ั ล่ะ เลยนึกว่าอาหารมากนกั วนุ่ ว่นุ เอาหลายทำ� ไมละ่ เราไปวนุ่ กบั มนั น่ี เอาสกั
ชน้ิ หนง่ึ กพ็ อแลว้ นไ่ี ปหาวา่ อาหารมากวนุ่ มนั จะวนุ่ อะไรอาหารนะ่ อา้ ว บา้ สิ จะวนุ่ อะไร
คนมากๆ วุ่น วนุ่ อะไร ทเี่ ราทำ� กันอยทู่ กุ วันน้จี ะไปทำ� อะไรมาก ไปบิณฑบาตแล้วก็
กลบั มาฉนั มกี จิ ธรุ ะเลก็ ๆ นอ้ ยๆ กท็ ำ� เรามสี ตอิ ยเู่ รากท็ ำ� เสยี เราไมข่ าด เวลาทำ� วตั รนี่
มนั เสอ่ื มเหรอ ถา้ ทำ� วตั รเสอ่ื มกป็ ฏบิ ตั ไิ มไ่ ดเ้ ทา่ นน้ั แหละ กเ็ ราไปกราบไหวส้ รา้ งความดี
ทง้ั นนั้ มนั จะเสอ่ื มอะไร จะเหน็ วา่ ไปทำ� วตั รยงุ่ ไมย่ งุ่ หรอก เรานะ่ ถา้ เราคดิ ใหม้ นั ยงุ่
มนั กย็ ุง่ ไมไ่ ปมันก็ยงุ่
เราตอ้ งคดิ อยา่ งนใ้ี หด้ ๆี เถอะ ทกุ คนกช็ อบจะเปน็ ใหมๆ่ กช็ อบเปน็ อยา่ งนนั้ ละ่
ความเป็นจริงน่ะ เราไปยุ่งกับมัน เราอยู่กับหมู่คณะก็อยู่สิ ใครจะท�ำอะไรก็ท�ำไป
ผดิ บา้ ง ถกู บา้ ง เรากอ็ บรมแนะนำ� กนั ไป ใครไมอ่ ยกู่ ไ็ ป ใครอยกู่ อ็ ยู่ มนั ยงิ่ มปี ระโยชนล์ ะ่
พระ ก พระ ข พระ ค พระ ง ก็ย่งิ เห็น เอ๊ ท่านองค์นี้ ทา่ นอยู่ของท่านยังไงน่ะ
ทา่ นถงึ อยงู่ า่ ยๆ มนั ยงิ่ เปน็ ประโยชนแ์ กเ่ พอ่ื นมนษุ ย์ คนมากๆ อยา่ งเราเปน็ ลกู วดั นน่ี ะ
มกี จิ ทา่ นพาพระเณรทำ� เรากท็ ำ� เสยี จะเปน็ อะไร เมอื่ เลกิ เรากห็ ยดุ สง่ิ ทถ่ี กู ตอ้ งเราก็
พดู ไป สง่ิ ทไี่ มถ่ กู ไมด่ เี รากไ็ มพ่ ดู เกบ็ เสยี อาหารกอ็ ยา่ เอามากเอามายสิ เอามาสกั ชนิ้
สองช้ินแล้วก็เลิก เห็นมีมาก อันนี้ก็จะเอานิด อันนั้นก็จะเอาหน่อย เอาทุกอย่าง
นมิ นตเ์ ถอะเจา้ คะ่ นมิ นตเ์ ถอะมนั กย็ งุ่ เทา่ นนั้ แหละ กเ็ ราปลอ่ ยมนั ไปนี่ จะยงุ่ ทำ� ไมละ่
261
อนั นเี้ ราไปยงุ่ กบั มัน ก็นกึ ว่าอาหารมันมายงุ่ กบั เรา คดิ กนั เสยี อยา่ งนี้ ผมวา่ มนั สบาย
แต่ปัญญาเรานอ้ ย ปญั ญาเราไมถ่ ึงต่างหาก
สงบที่ความเหน็ ชอบ
ถ้าพูดกันจริงๆ นะ ส�ำหรับพวกประพฤติปฏิบัติ ถ้าจะให้ผมอยู่วัดบ้านก็ได้
เสกคาถาเขา้ สทุ ธิ อสทุ ธิ ปจั จตั ตงั ความบรสิ ทุ ธ์ิ ไมบ่ รสิ ทุ ธิ์ เปน็ ของเฉพาะตวั ใหม้ นั ไป
จะไปทางไหน จะทำ� ยงั ไง ถา้ ถงึ คราวทจ่ี ำ� เปน็ จะตอ้ งทำ� อยา่ งนน้ั พระพทุ ธเจา้ ตรสั ใหอ้ ยู่
ในทสี่ งบ เรากห็ าทสี่ งบเทา่ ทเี่ ราหาได้ ถา้ หากวา่ หาไมไ่ ด้ เรารจู้ กั ความสงบอยทู่ นี่ กี่ อ็ ยู่
เมอ่ื เราจะตอ้ งอยู่ กใ็ หส้ งบ อยา่ ใหเ้ ปน็ ตณั หาสิ ไปกอ็ ยา่ ใหเ้ ปน็ ตณั หา อยกู่ อ็ ยา่ ใหเ้ ปน็
ตณั หา ใหร้ เู้ รอื่ งของมนั แตส่ ภาวะความเปน็ อยขู่ องพระเณร ทา่ นใหอ้ ยใู่ นทสี่ งบ บางที
หาทสี่ งบไมไ่ ดจ้ ะทำ� ยงั ไง เดย๋ี วกเ็ ปน็ บา้ เทา่ นนั้ แหละ จะไปไหน อยนู่ ี่ อยมู่ นั ตรงนแี้ หละ
อยใู่ หไ้ ด้ ทา่ นใหร้ กู้ าลรเู้ วลาอยา่ งน้ี แตว่ า่ ปกตทิ า่ นไมใ่ หเ้ พน่ พา่ นทวั่ ไป ใหอ้ ยใู่ นทสี่ งบ
ก็จริงอยู่ ในเมอื่ หาที่สงบไม่ได้ เราจะตอ้ งอยทู่ ี่น่ีสกั เดอื นหรือ ๑๕ วนั น่ี จะทำ� ยังไง
ขาดใจตายเทา่ นัน้ สิ
ใหเ้ รารเู้ รอ่ื งอยา่ งนี้ จะไปเรอื่ ยๆ กอ็ ยา่ งนแ้ี หละ ไปอกี กอ็ ยา่ งนแี้ หละ สงสยั อยเู่ รอื่ ย
เดยี๋ วกเ็ ปน็ ไขม้ าเลเรยี มาเทา่ นน้ั แหละ เดย๋ี วกไ็ ปฉดี ยาไขม้ าเลเรยี เดยี๋ วกว็ นุ่ ความเปน็
จรงิ นนั้ นะ่ การประพฤตปิ ฏบิ ตั ใิ หม้ คี วามเหน็ ทถี่ กู ตอ้ ง ใหเ้ กดิ สมั มาทฏิ ฐเิ ทา่ นนั้ แหละ
ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งอะไร แตเ่ ราหา เราพยายามหา มนั กย็ ากอยสู่ กั หนอ่ ย เพราะปญั ญาไมม่ าก
ความเขา้ ใจไม่พอ
หรอื วา่ ยังไง ลองอีกก็ได้ เออ เบอ่ื ธุดงค์แลว้ อนั นกี้ ไ็ ม่แน่ ถา้ ผมภาวนานะ
แหม ไมไ่ ปแล้ว เบอ่ื อนั น้ีก็ไมแ่ น่ ถา้ ในใจผมวา่ ไมไ่ ปแล้วธุดงค์ เบือ่ ไมแ่ น่ เดย๋ี วก็
อยากไปอีกแล้ว หรือจะไปธุดงค์เร่ือยๆ อย่างน้ีไม่มีจุดหมายปลายทาง อันน้ี
กไ็ ม่แนอ่ กี ต้องภาวนาอยา่ งนี้ ขัดมันเสยี นมี่ ันจะไปธุดงค์ กแ็ น่ มนั จะอยู่กแ็ น่
ผิดท้งั นั้นแหละ เอาแต่ทม่ี นั ผดิ ๆ ท้ังน้นั ไปดูซิ ผมพิจารณาแล้วผมพูดง่ายๆ ฟังดูซิ
พิจารณาดู มนั เป็นอยา่ งนัน้ จริงๆ มนั ก็เหน็ ความจรงิ ของมันเทา่ น้นั แหละ เมือ่ เห็น
262
ความจรงิ แลว้ จะท�ำยงั ไง มนั ก็ถกู ต้องของมนั แลว้ จะท�ำยังไง จะไปก็ได้ จะอยู่กไ็ ด้
แต่ให้มีเหตุผล ไม่ใช่ว่าไม่ให้นั่งไม่ให้เดินไปไหน ไม่ใช่อย่างน้ัน เดินไปให้มัน
เหนอ่ื ยเถอะ ใหม้ นั เตม็ ทเ่ี ลย ใหม้ นั เหนอ่ื ย แตก่ อ่ นเหน็ ภเู ขา แหม สบายดเี หลอื เกนิ
เดย๋ี วนเ้ี หน็ ภเู ขา โอย๊ ถอยกลบั แลว้ ไมไ่ ปแลว้ แตก่ อ่ นเหน็ ภเู ขาสบาย นกึ วา่ จะอยภู่ เู ขา
ตลอดชีวิตโน่น...
ทา่ นตรสั วา่ ใหด้ ปู จั จบุ นั ใหร้ จู้ กั ปจั จบุ นั ตามเปน็ จรงิ คำ� พดู ทา่ นพดู ไวถ้ กู ตอ้ งแลว้
แตเ่ ราคิดยังไมถ่ กู ความเห็นยังไมถ่ ูกต้อง มนั จงึ ไม่สบาย ไปลองดูก็ได้ ไปเรอ่ื ยๆ
อย่างนั้น
การไปธดุ งคน์ นี้ ะ่ ผมไมอ่ ยากหา้ ม แตก่ ไ็ มอ่ ยากอนญุ าต ฟงั ออกไหม ผมไมอ่ ยาก
จะหา้ ม ไมอ่ ยากอนญุ าต แตพ่ ดู อะไรใหฟ้ งั ไปธดุ งคน์ ใ้ี หม้ นั มปี ระโยชน์ อยา่ ไปเทยี่ วเลน่
ทกุ วนั นผี้ มเหน็ วา่ ไปเทยี่ วเลน่ กนั เสยี มากกวา่ เปน็ ประโยชน์ ไปกใ็ หเ้ ปน็ ธดุ งค์ อยกู่ ใ็ ห้
เป็นธดุ งค์ เด๋ียวนมี้ ันถือการไปเทยี่ วเลน่ เปน็ ธดุ งคเ์ สยี โกหกเจา้ ของด้วยน่ันแหละ
คดิ เอาเอง ธดุ งคม์ ปี ระโยชน์ เอาความหมายวา่ เราไปธดุ งคเ์ พอื่ อะไร ไปกไ็ ปเถอะ ผมขอ
ใหม้ ปี ระโยชนก์ แ็ ลว้ กนั จงึ จะไมเ่ สยี เวลา พระไปธดุ งคผ์ มกห็ า้ มนะ ถา้ เหน็ ไมส่ มควรไป
แต่วา่ ไปจริงๆ แล้ว ผมกไ็ มไ่ ดห้ า้ ม
แต่เม่อื จะไปกถ็ ามกันหน่อย ไปอยูภ่ เู ขาก็ดี ผมเคยสมยั ก่อนตอนเช้าต่นื ขน้ึ มา
ทางไปบณิ ฑบาต โนน่ ตอ้ งขา้ มเขาลกู นไ้ี ป บางวนั กลบั มาฉนั ไมท่ นั ถา้ เราคดิ ทกุ วนั นี้
แล้วนะ ไมต่ ้องไปให้มนั ล�ำบากลำ� บนอะไรนนั่ นะ เดนิ ไปบิณฑบาตบา้ นกลางนแ่ี ล้ว
กก็ ลบั มาฉนั แลว้ กท็ ำ� ความเพยี รมากดกี วา่ ถา้ เราทำ� ใหม้ นั ถกู นะ นอกจากวา่ เราฉนั แลว้
นอนเทา่ นน้ั มันกไ็ มถ่ ูก อย่างไปบณิ ฑบาตตอนเช้า ตอ้ งข้ามเขาลกู หนึง่ ก็อตุ สา่ หไ์ ป
กลบั มาบางวันตอ้ งฉนั จงั หนั กลางเขา มนั จะไมท่ ันถงึ ท่ี เมอื่ คดิ มาเด๋ยี วนี้นะ ผมคดิ
จะไปท�ำไม ถา้ เราหาหมบู่ ้านสบายๆ ขนาดนี้ อย่างกลางบา้ น บ้านกอ่ นี่ ตอนเช้าไป
บณิ ฑบาตแลว้ กม็ าฉนั จะไดพ้ กั ผอ่ น จะไดท้ ำ� จติ ใจดกี วา่ เราฉนั เสรจ็ แลว้ ทางโนน้ ยงั ไม่
มาฉนั บณิ ฑบาตเลย ขา้ มเขาอยโู่ นน่ คนหนง่ึ กค็ ดิ ไปอยา่ งหนง่ึ ใหม้ นั พบทกุ ขน์ นั่ แหละ
มนั จงึ จะรจู้ กั ทกุ ข์ แตม่ นั มปี ระโยชน์ ถา้ ไปเปน็ ประโยชน์ ผมไมโ่ ทษคนอยู่ ไมโ่ ทษคนไป
263
ไมส่ รรเสรญิ คนอยู่ ไมส่ รรเสรญิ คนไป สรรเสรญิ ทมี่ คี วามเหน็ ถกู ตอ้ งนน้ั แหละ อยกู่ เ็ ปน็
ภาวนา ไปกเ็ ปน็ ภาวนา ไปเปน็ กลมุ่ เพอื่ น หมไู่ หนกไ็ ปหมนู่ น้ั ตามเรอ่ื งตามราว มนั ไม่
ถูกต้อง
วา่ ยงั ไง เทา่ ทเ่ี ลา่ ความเหน็ มาน่ี จะเอายงั ไงดี จะทำ� ยงั ไงตอ่ ไปอกี การปฏบิ ตั นิ ะ่
พระ ก : หลวงพอ่ ครับ อารมณ์กรรมฐานท่ถี ูกจรติ ผมเคยเจริญพทุ โธกับ
อานาปาฯ นาน จติ กไ็ ม่เคยสงบ ระลึกความตายก็ไม่สงบ ระลกึ ขนั ธ์ ๕ ไม่สงบ
หมดปัญญา
หลวงพ่อ : วางมนั หมดปัญญา วางมนั
พระ ก : เวลานงั่ สมาธิ ถา้ ไดส้ งบนดิ หนอ่ ย สญั ญาเยอะแยะไปหมด จะรบกวน
หลวงพ่อ : นน่ั แหละ มันไมเ่ ที่ยง ไม่แน่ ไมแ่ น่ บอกมนั เลย ไมแ่ น่ ท�ำไว้ในใจ
ทงั้ หมดอารมณม์ นั ไมแ่ นท่ ง้ั นน้ั ไวใ้ นใจเลยนะ ทำ� สมาธแิ ลว้ จติ ไมส่ งบ ไมแ่ นเ่ หมอื นกนั
จิตน้ีสงบแล้ว ไม่แน่เหมือนกัน เอามันไม่แน่น่ี ไม่ต้องเล่นกับมันทั้งน้ันแหละ
อย่าเอา ปล่อยวาง สงบกอ็ ย่าไปคดิ อยา่ ไปเอาจริงเอาจังกับมนั ไมส่ งบก็อยา่ เอาจริง
เอาจังกับมัน วิญญาณัง อนิจจัง เคยอา่ นไหม วิญญาณก็ไม่เทีย่ ง เคยไดอ้ ่านไหม
จะไปทำ� ยงั ไงกับมนั ล่ะ ฮึ สงบมนั ก็ไมเ่ ที่ยง ไมส่ งบมันก็ไมเ่ ท่ียง เราจะมีความเห็น
ยังไงต่อไป เรามีความรู้อยู่อย่างน้ีล่ะ สงบก็ไม่แน่ ไม่สงบก็ไม่แน่ เราจะอยู่ยังไง
ถ้าจิตเราคิดอย่างนี้ ถ้าเรามีความรู้อยู่อย่างนี้ล่ะ ความสงบมาก็รู้ว่าอันนี้มันไม่แน่
ไมส่ งบมา เราก็รวู้ ่ามนั ไมแ่ น่ ความรู้สกึ เราจะอยู่อยา่ งไร ตรงนน้ั รไู้ หม
พระ ก : ไม่ทราบครับ
หลวงพอ่ : กด็ ูตรงน้ันสิ มันสงบได้กว่ี นั ทว่ี ่านงั่ ไม่สงบไมแ่ น่ หรอื มันสงบดจี งั
ไมแ่ นเ่ หมอื นกนั เอาสิ มนั จะอยตู่ รงไหน ไลม่ นั สิ ไลจ่ เ้ี ขา้ ไป อยตู่ รงนแ้ี หละ ไมต่ อ้ งไปไหน
เดย๋ี วกส็ งบเทา่ นน้ั แหละ ภาวนาพทุ โธกไ็ มส่ งบ อานาปานสตกิ ไ็ มส่ งบ กไ็ ปยดึ ไมส่ งบ
นั่นแหละ ถ้าเราภาวนาพุทโธ...พุทโธ ไมส่ งบ ไม่แน่เหมอื นกัน อานาปานสตไิ ม่สงบ
264
ไม่แนเ่ หมอื นกัน ไม่เลน่ กับมันท้งั นั้นแหละ มนั สงบก็ไมเ่ ลน่ กับมันละ่ มนั หลอกลวง
นี่ มแี ตค่ วามหมายม่ันท้ังน้ันแหละ เราต้องฉลาดกับมันสักนดิ หนงึ่ สิ ถา้ มันสงบล่ะ
ก็ เออ ใช่แล้ว ไมส่ งบก็ ฮึ วุน่ วาย จะไปสมู้ นั ไดอ้ ะไร มนั สงบ ร้วู า่ มนั สงบแลว้ นะ
ไม่แน่ ไมส่ งบ ดแู ล้วมันไม่สงบ กอ็ ย่างนน้ั แหละ ไมแ่ นเ่ หมอื นกนั
ถา้ เรามคี วามรสู้ กึ อยา่ งน้ี มนั จะยบุ ลงเดย๋ี วนน้ั เลยแหละ เมอ่ื เราทวงมนั เมอ่ื มนั
ไมส่ งบ นีก่ ไ็ มแ่ นเ่ หมือนกัน ยุบลงเดีย๋ วนั้นทีเดียวล่ะ เอียง เรือต้องเอยี งเลย ลองซิ
เราไมท่ นั มนั น่ี เดยี๋ วเราจะเอาอยา่ งนน้ั ไมแ่ นเ่ หมอื นกนั ยบุ เลย เอา้ ลองดซู ิ ทวงมนั เขา้ ไป
นไ่ี มท่ วงมนั น่ี คลำ� มนั ไป ใหม้ นั วง่ิ แลว้ กค็ ลำ� ๆ มนั ไปเรอ่ื ยอยา่ งนนั้ ไมท่ วงมนั ใสม่ นั
เขา้ ไปเลย อยา่ ใหม้ นั อยู่ แตเ่ มอ่ื ผมเทศนใ์ หฟ้ งั กร็ อ้ ง โอย๊ หลวงพอ่ นเ่ี ทศนแ์ ตเ่ รอื่ งไมแ่ น่
ทัง้ น้ันแหละ เดย๋ี วกเ็ บือ่ ลกุ หนีไปแล้วนะ ไปฟังเทศน์ หลวงพ่อกเ็ ทศนแ์ ต่เรอื่ งไม่แน่
ทง้ั นนั้ แหละ เบอ่ื แลว้ กไ็ ปหาใหม้ นั แน่ ดซู ิ เออ เดย๋ี วกก็ ลบั มาอกี แลว้ ลองจำ� ไวใ้ นใจสิ
คำ� ผมพดู ไปเถอะไป ถา้ ไมเ่ หน็ อยา่ งผมวา่ น่ี ไมส่ งบเลย ไมส่ บาย ไมม่ ที จี่ ะอยหู่ รอก
ทำ� สมาธใิ หม้ ากนะ่ ผมกเ็ ห็นดว้ ยเหมือนกนั เจโตวมิ ตุ ติ ปญั ญาวิมตุ ติ รูไ้ หม
คำ� พดู นร้ี ไู้ หม วมิ ตุ ติ แปลวา่ การหลดุ พน้ จากอาสวะ มี ๒ อยา่ ง เจโตวมิ ตุ ติ อำ� นาจ
ของจติ มากทส่ี ดุ คอื เรอื่ งสมาธมิ ากจงึ ทำ� ปญั ญาเกดิ ได้ ปญั ญาวมิ ตุ ติ ทำ� สมาธพิ อเปน็
รากฐาน เหมอื นตน้ ไมน้ เ่ี หน็ ไหม บางชนดิ เอานำ�้ ใส่ มนั บานขน้ึ มานะ บางตน้ เอานำ้� ใส่
ตาย ต้องใส่แตน่ อ้ ยๆ พอดีๆ เห็นไหมน่ันตน้ สน สนฉตั รน่ะ ไปเอาน�ำ้ ใส่มากๆ
ตายนะ ใส่แต่นอ้ ยๆ ไม่รูม้ ันเปน็ อะไร แต่อย่างต้นนี้ ดซู ิ แหง้ ออกอย่างน้ี มันขึ้นมา
ไดย้ งั ไง ลองคดิ ดซู ิ มนั จะไดน้ ำ�้ มาจากไหน ใบมนั จงึ ใหญจ่ งึ โตอยา่ งน้ี บางตน้ ตอ้ งใสน่ ำ้�
ใหม้ ากๆ จงึ จะไดใ้ บใหญข่ นาดนี้ แตอ่ ยา่ งตน้ นมี้ นั นา่ จะตาย อกี อยา่ งหนงึ่ เขาปลกู แขวน
เอาไว้ รากมนั หอ้ ยลงมากนิ ลม มนั นา่ จะตายนะ ถา้ เปน็ ไมธ้ รรมดามนั คงแหง้ ไปหมดแลว้
นี่อกี หน่อยใบมันจะยาวข้นึ มาเรื่อยๆ ไม่มนี �ำ้ นะ น้�ำไม่มี เปน็ อย่างนเี้ ห็นไหม นก่ี ็
เหมอื นกัน ธรรมชาติมนั
เจโตวมิ ตุ ติ วมิ ตุ ติ แปลวา่ การหลดุ พน้ ตอ้ งทำ� กำ� ลงั ใจใหเ้ ขม้ แขง็ มสี มาธมิ ากๆ
อยา่ งหนง่ึ กเ็ หมอื นกบั ตน้ ไมบ้ างชนดิ ตอ้ งใหน้ ำ้� มากๆ มนั จงึ จะเจรญิ ขนึ้ แตอ่ กี อยา่ งหนง่ึ
265
ไมต่ อ้ งใหน้ ำ้� มาก ใหน้ ำ�้ มาก...ตาย ตอ้ งใหน้ ำ้� นอ้ ยๆ เพราะมนั เปน็ อยา่ งนน้ั มนั เจรญิ
ของมนั ไดอ้ ยา่ งนน้ั ฉะนน้ั ทา่ นจงึ ตรสั วา่ เจโตวมิ ตุ ติ ปญั ญาวมิ ตุ ติ วมิ ตุ ตกิ ารหลดุ พน้
การท่ีจะหลดุ พน้ ตอ้ งใชป้ ญั ญาและก�ำลงั จิต จิตกับปญั ญาตา่ งกันไหม
พระ ก : ไมค่ รับ
หลวงพอ่ : ท�ำไมถงึ แยกล่ะ ทำ� ไมถึงแยกเป็นเจโตวิมุตติ ปัญญาวิมุตติ
พระ ก : เปน็ เพียงคำ� พูดครบั
หลวงพ่อ : น่ันแหละเห็นไหม ไม่อย่างน้ันเราก็ไปเที่ยวแยก เด๋ียวก็เป็นบ้า
เทา่ นน้ั แหละ แตว่ า่ มนั เอยี งกนั นดิ หนอ่ ยนะ จะวา่ อนั เดยี วกนั กไ็ มใ่ ช่ คนละอนั กไ็ มใ่ ช่
ผมจะตอบอยา่ งนถ้ี กู ไหม ผมจะตอบวา่ อนั เดยี วกนั กไ็ มใ่ ช่ คนละอยา่ งกไ็ มใ่ ช่ ผมจะ
ตอบอย่างนี้ เอาไปพจิ ารณาซิ
พดู ถงึ ความเทา่ ทนั นะ ครงั้ หนง่ึ ผมไปพกั ทวี่ ดั รา้ งแหง่ หนง่ึ องคเ์ ดยี ว มะไฟทว่ี ดั รา้ ง
แห่งนนั้ เยอะเลย อยากฉันเหลอื เกนิ ผมก็ไมไ่ ดฉ้ นั ความหวาดความกลวั วา่ มนั เป็น
ของสงฆ์ มีโยมคนหนึ่งสะพายตะกร้ามาขอเราไปปักกลดท่ีนั่น เขาจะคิดว่าเราเป็น
เจา้ ของหรอื ยงั ไงกไ็ มร่ ู้ เขามาขอ ผมกค็ ดิ เอ! จะใหเ้ ขากไ็ มไ่ ดน้ ะ ครน้ั จะไมใ่ ห้ เขากจ็ ะ
วา่ พระหวง มีแต่โทษทงั้ นัน้ ผมเลยตอบ
“โยม อาตมาพกั ทว่ี ัดน้ี ไม่ใชอ่ าตมาเป็นเจา้ ของนะ ทโ่ี ยมขอมานี่กเ็ หน็ ใจอยู่
เหมือนกัน อาตมาไมห่ า้ ม แตก่ ไ็ มอ่ นญุ าต ฉะนั้น แล้วแตโ่ ยมเถอะ”
โอ๋ เขาไมเ่ อาแฮะ เออ คำ� ตอบอยา่ งนกี้ ด็ เี หมอื นกนั ไมห่ า้ ม แตไ่ มอ่ นญุ าต เราหมด
ภาระเลย พดู ไปอยา่ งนก้ี ม็ ปี ระโยชน์ มนั ทนั เขา ดี พดู แลว้ กด็ ี ดจี นกระทง่ั ทกุ วนั นแ้ี หละ
บางทคี นพูดแปลกๆ มันก็ไมก่ ลา้ เอา
266
จริตคืออะไร
พระ ก : จรติ เออ้ ! ไมท่ ราบจะตอบอยา่ งไร
หลวงพ่อ : จิตก็อนั นี้ จรติ กอ็ นั นี้ ปัญญาก็อันนี้ จะท�ำยังไงละ่ ทนี ี้ ดูซวิ ่ายงั ไง
ลองดซู ิ ราคจรติ โทสจรติ โมหจรติ พทุ ธจรติ จรติ กค็ อื จติ ใจของคนเราทม่ี นั แอบแฝง
ในสภาวะอันใดอันหน่งึ มากกว่าเขา เปน็ ราคะบา้ ง โทสะบ้าง ทุกอย่างมันกเ็ ปน็ ภาษา
ค�ำพูดเทา่ น้ันแหละ แต่มนั แยกกนั ออกไป
ได้ ๖พรรษาแล้วนะ เออ! วง่ิ ตามมนั เห็นจะพอแล้วมั้ง วิ่งมาหลายปีแลว้ น่ี
มหี ลายคนอยากจะไปอยอู่ งคเ์ ดยี ว ผมไมว่ า่ หรอก อยอู่ งคเ์ ดยี วกอ็ ยเู่ ถอะ อยหู่ ลายองค์
กอ็ ยู่ ไมผ่ ดิ หรอกถา้ ไมค่ ดิ ผดิ อยอู่ งคเ์ ดยี วคดิ ผดิ มนั กไ็ มเ่ กดิ ประโยชนอ์ ะไร ลกั ษณะ
ท่ีอยูข่ องผูป้ ฏิบตั เิ ป็นทส่ี งบหน่อยนะ แต่ว่าในเม่อื ทส่ี งบระงับเช่นน้ันไมม่ ี เรากต็ ายซิ
มันร้อน น่ี อย่าหาทางอะไรให้มันมาก ให้มันย่อเข้ามา ให้มาอยู่ท่ีจิตใจเจ้าของ
ทผ่ี มพดู นะ่ ดูไปนานๆ อยา่ ไปท้งิ ให้มีความรูเ้ อาไว้ ท่ีผมว่า อนจิ จัง อนิจจงั ตอ้ งดู
ไปนานๆ เถอะ เดยี๋ วจะเหน็ ชดั หรอก ผมเคยไดค้ ำ� พดู จากอาจารยอ์ งคห์ นงึ่ เมอื่ ครง้ั ผม
ภาวนาใหมๆ่ ทา่ นวา่ กรรมฐานนป้ี ฏบิ ตั ไิ ปเถอะ อยา่ สงสยั มนั อยา่ งเดยี วเทา่ นน้ั แหละ
พอแลว้ .
267
๒๓
กว่าจะเป็นสมณะ
วันนีใ้ ห้โอวาทพเิ ศษเฉพาะพระภิกษุสามเณร ให้พากันตงั้ อกต้งั ใจฟัง เรือ่ งใด
เรื่องอื่นท่ีเราจะมาศึกษาสนทนาให้ความเห็นกันน้ัน นอกจากการประพฤติปฏิบัติ
พระธรรมวนิ ัยแล้วไมม่ ี
ทกุ ท่านทกุ องค์ให้พากนั เขา้ ใจเสียวา่ บัดนีเ้ รามีเพศเปน็ บรรพชิต เป็นนักบวช
กค็ วรประพฤตใิ หส้ มกบั ทเี่ ปน็ พระ เปน็ เณร เพศฆราวาสเราเคยผา่ นมาเคยเปน็ มาแลว้
อย่ใู นเพศทม่ี ลี กั ษณะวนุ่ วาย ไม่มขี อ้ วัตรปฏิบตั ิ ฉะน้ัน เมอ่ื เราเขา้ มาอยใู่ นเพศของ
สมณะในพระพุทธศาสนาก็ต้องมีการเปล่ียนแปลงจิตใจของเราให้ต่างจากฆราวาส
การพูดการจา การไปการมา การขบการฉนั การก้าวไปถอยไป ทกุ อย่างให้สมกับ
บรรพชติ ท่ีทา่ นเรยี กว่า “สมณะ” ท่านหมายถงึ ผูส้ งบระงับ แต่ก่อนเราเปน็ ฆราวาส
ไมร่ ู้จกั ความหมายของสมณะ คือ ความสงบระงบั ลว้ นแตป่ ลอ่ ยกายปลอ่ ยใจให้
ร่าเริงบันเทิงไปตามกิเลสตัณหา อารมณ์ดีก็พากันดีใจ อารมณ์ไม่ดีก็พากันเสียใจ
น่ันเป็นไปตามอารมณ์ เมื่อจิตใจเป็นไปตามอารมณ์อันนั้น ท่านว่าคนไม่ได้รักษา
เจา้ ของ คนยังไม่มีท่พี งึ่ ไมม่ ที อี่ าศยั จงึ ปลอ่ ยใจไปกบั ความร่าเริงบันเทิงใจ ไปกบั
ความทุกข์ โศกเศร้า ปริเทวะ ความร่ำ� ไรรำ� พัน ไม่มีการยบั ยง้ั ไมไ่ ด้พินิจพิจารณา
ในพระพทุ ธศาสนาของเรา เมอื่ บวชเขา้ มาเปน็ เพศของสมณะแลว้ กต็ อ้ งมาทำ� กาย
ของสมณะนนั้ เปน็ ตน้ วา่ ศรี ษะเรากโ็ กน เลบ็ เรากต็ ดั เครอ่ื งนงุ่ หม่ ของเรากเ็ ปน็ เครอ่ื งของ
268
ผา้ กาสาวพสั ตร์ เปน็ ธงชยั ของพระอรยิ เจา้ ทง้ั หลาย เปน็ ธงชยั ของพระพทุ ธเจา้ เปน็ ธงชยั
ของพระอรหันต์ ที่พวกเราเขา้ มาบวชในพระพทุ ธศาสนานี้ ได้มาอาศยั มลู หรอื มรดก
ของพระบรมศาสดาของเรา จงึ มคี วามเปน็ อยทู่ พี่ อเปน็ ไปได้ อยา่ งเชน่ เสนาสนะทอี่ ยู่
อาศยั กอ็ าศยั บญุ คอื ผมู้ ศี รทั ธาสรา้ งขนึ้ มา อาหารการขบฉนั กไ็ มต่ อ้ งทำ� นกี่ อ็ าศยั มลู หรอื
มรดกทพ่ี ระบรมศาสดาของเราวางเอาไว้ ยาบำ� บดั โรค ผา้ นงุ่ หม่ ทงั้ หลายเหลา่ นี้ ลว้ นแต่
เรามาอาศัยมรดกของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า
บวชเขา้ มาในพระพทุ ธศาสนาแลว้ สมมตุ วิ า่ เปน็ พระ เปน็ พระโดยสมมตุ ิ ยงั ไมไ่ ด้
เปน็ พระแทน้ ะ เปน็ พระโดยสมมตุ ิ คอื เปน็ พระเฉพาะกาย โกนผมหม่ เหลอื ง เทา่ นแี้ หละ
เลยเปน็ พระโดยสมมตุ ิ ยังไมเ่ ป็นพระจริงๆ สมมตุ วิ ่าพระเฉยๆ เหมือนกันกบั การท่ี
เขาเอาไมม้ าแกะสลัก สมมุติวา่ เป็นพระพุทธเจา้ อย่างนน้ั เอาปนู มาปนั้ ขึ้น เอาทอง
มาหลอ่ หลอมขนึ้ สมมตุ วิ า่ เปน็ พระพทุ ธเจา้ แตท่ จ่ี รงิ ไมใ่ ช่ เปน็ ทอง เปน็ ตะกวั่ เปน็ โลหะ
เป็นไม้ เป็นคร่ัง เป็นหนิ นั่นคอื สมมตุ ิ สมมุติเป็นพระพทุ ธเจา้ แตไ่ มใ่ ช่พระพทุ ธเจ้า
จรงิ ๆ เป็นพระพทุ ธเจา้ โดยฐานสมมุติ ไมใ่ ชพ่ ระพทุ ธเจ้าแท้
เรานก้ี เ็ หมอื นกนั ถกู กำ� หนดวา่ เปน็ พระ มาบวชในพระพทุ ธศาสนาแลว้ แตย่ งั ไม่
เปน็ พระหรอก เปน็ แตเ่ พยี งสมมตุ ิ ยงั ไมเ่ ปน็ จรงิ ๆ คอื จติ ใจของเรานน้ั เมตตา กรณุ า
มทุ ิตา อเุ บกขา จติ ทัง้ หลายยงั ไม่พรงั่ พรอ้ ม ความบริสทุ ธย์ิ งั ไม่ทนั ถึงที่ มีความโลภ
มคี วามโกรธ มคี วามหลงกน้ั ไว้ ไมใ่ หค้ วามเปน็ พระเกดิ ขนึ้ มา เพราะสงิ่ เหลา่ นเ้ี ราถอื วา่
มมี าตัง้ แต่กอ่ นโนน้ ตง้ั แตว่ ันเกดิ ตั้งแตช่ าติก่อนๆ มีโลภ มีโกรธ มหี ลง หล่อเลยี้ ง
มาตลอดถงึ ทกุ วนั นี้ ฉะนน้ั เมอื่ เอาพวกนม้ี าบวชจะใหเ้ ปน็ พระ มนั กย็ งั เปน็ พระสมมตุ ิ
คอื ยงั อาศยั ความโลภ อาศยั ความโกรธ อาศยั ความหลง นน่ั แหละทเี่ ปน็ อยใู่ นใจของ
เรานนั้ ถา้ เปน็ พระทา่ นกล็ ะพวกนอ้ี อก ละความโลภออกจากใจ ละความโกรธ ละความ
หลงออกจากใจ หมดพษิ หมดภยั ถา้ ยงั มพี ษิ อยู่ มนั กย็ งั ไมเ่ ปน็ จะตอ้ งละสง่ิ ทงั้ หลาย
เหลา่ นอี้ อกใหถ้ ึงความบรสิ ุทธิ์
ฉะน้ัน เราจึงพากันมาริเริ่มท่ีจะท�ำลายความโลภ ท�ำลายความโกรธ ท�ำลาย
ความหลง ซึง่ เปน็ กเิ ลสส่วนใหญ่มใี นตวั ของทกุ ๆ ทา่ น ทกุ ๆ องค์ มันกนั้ เราไว้
269
ในภพชาติท้งั หลาย ใหถ้ ึงความสงบไมไ่ ดก้ เ็ พราะความโลภ ความโกรธ ความหลง
สงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ นข้ี วางกนั้ สมณะ คอื ความสงบใหเ้ กดิ ขนึ้ ทางใจของเราไมไ่ ด้ ถา้ เกดิ ขนึ้
ไมไ่ ดเ้ รากย็ งั ไมเ่ ปน็ สมณะ กค็ อื ใจของเรายงั ไมส่ งบจากความโลภ ความโกรธ ความหลง
นนั่ เอง ฉะนัน้ เราจึงมาปฏิบัติ ปฏบิ ัติเพอ่ื ท�ำลายโลภ โกรธ หลง ออกจากใจของเรา
ถา้ เอาโลภหรือโกรธหรือหลงอนั นอ้ี อกจากใจของเราแลว้ มนั ถงึ จะเป็นความบรสิ ุทธ์ิ
ถึงความเปน็ พระแท้ ทเี่ ราปฏบิ ัติอยู่นี้กเ็ รยี กวา่ เราเป็นพระโดยสมมตุ ิ สมมตุ ิเฉยๆ
ยงั ไมไ่ ดเ้ ปน็ พระ ฉะนนั้ เรามาสรา้ งพระขน้ึ ในใจของเรา สรา้ งพระขน้ึ ทางใจ ไมใ่ ชท่ างอน่ื
ทางใด
การทจี่ ะสรา้ งพระขน้ึ ทางใจไดน้ น้ั มใิ ชเ่ อาแตใ่ จอยา่ งเดยี ว กายหนง่ึ วาจาหนงึ่
มันตอ้ งเกี่ยวเน่อื งซ่ึงกนั และกัน กอ่ นทีก่ ายจะท�ำได้ วาจาจะท�ำได้ ก็เพราะมันเป็น
จากใจ แตถ่ า้ เปน็ แตใ่ จอยา่ งเดยี ว กายไมไ่ ปทำ� วาจาไมพ่ ดู มนั กเ็ ปน็ ไปไมไ่ ด้ ฉะนน้ั
มันเกี่ยวเนอื่ งซึง่ กนั และกนั พดู ถึงใจ พดู ถงึ ความสวยงาม ความเกล้ยี งความเกลา
ของมัน ก็เหมือนพูดถึงไม้หรือเสาท่ีมันเกล้ียงแล้ว ไม้ท่ีเราเอาไปท�ำเสาท�ำกระดาน
ต่างๆ ก่อนท่ีมันจะเกล้ียงเกลา เขาจะทาชะแล็กเสร็จดูเป็นของงาม เราต้องไปตัด
ตน้ ไมม้ ากอ่ น ตดั ตน้ ตดั ปลายซง่ึ เปน็ ของหยาบๆ แลว้ กไ็ ปผา่ ไปเลอ่ื ย อะไรตา่ งๆ เหลา่ นี้
ใจกเ็ หมอื นกบั ตน้ ไมน้ น่ั แหละ มนั ตอ้ งผา่ นของหยาบๆ มา ทำ� ลายทกุ สงิ่ ทกุ อยา่ งทม่ี นั
ไมเ่ กลี้ยงไม่เกลานนั้ ทำ� ลายมาจนถึงความสวยงาม เป็นสดั สว่ นได้กเ็ พราะมนั ผ่าน
เหตุการณ์หยาบๆ มา
เหมอื นกบั นกั ปฏบิ ตั เิ รานนั่ เอง ทเ่ี รามาทำ� จติ ใจใหบ้ รสิ ทุ ธริ์ ะงบั นน้ั กด็ ี แตม่ นั เปน็
ของยาก มันจะต้องผ่านมาจากขา้ งนอก คือ กาย วาจา ใหเ้ ข้ามาไดก้ อ่ น จึงมาถึง
ความเกลยี้ งความเกลา ความสวยความงาม เหมอื นกบั เรามโี ตะ๊ มเี ตยี งอยแู่ ลว้ อยา่ งนี้
สวยแลว้ งามแลว้ แตก่ อ่ นมนั กเ็ ปน็ ของหยาบ เปน็ ตน้ เปน็ ลำ� เรากม็ าตดั ตดั ตน้ ตดั ใบ
ผา่ นของหยาบมา เพราะทางมนั ตอ้ งเดนิ มาอยา่ งนนั้ จงึ มาเปน็ โตะ๊ เปน็ เตยี ง จงึ มาเปน็
ของสะสวยได้ บริสทุ ธไ์ิ ปดว้ ยดี
270
ฉะน้นั หนทางเดนิ เข้าหาความสงบระงับทถ่ี กู ต้อง ตามที่พระสมั มาสัมพทุ ธเจา้
ท่านทรงบัญญัติไวน้ ั้น ทา่ นบญั ญตั ิศีลไว้ บัญญัติสมาธไิ ว้ บญั ญตั ปิ ญั ญาไว้ นค่ี ือ
หนทาง เปน็ หนทางทน่ี ำ� ไปสคู่ วามบรสิ ทุ ธ์ิ นำ� ไปสคู่ วามเปน็ สมณะ เปน็ หนทางทช่ี ำ� ระ
โลภ โกรธ หลง ออกได้ ฉะนนั้ จะต้องเดนิ จากศีล เดนิ จากสมาธิ เดินจากปญั ญา
น่ีกไ็ ม่ไดผ้ ดิ แผกกันไปอยา่ งไร เทยี บขา้ งนอกกับขา้ งในไมไ่ ด้ผิดแผกกนั
ฉะนัน้ ที่เราพากันมาอบรมบม่ นิสยั อยู่นี้ พากันฟังธรรมบา้ ง พากนั สวดมนต์
ทำ� วัตรบา้ ง พากันนง่ั สมาธบิ ้าง สงิ่ ทัง้ หลายเหล่าน้ีแหละมนั ขดั ใจของเรา ขัดเพราะ
ใจของเรามนั มักง่าย เกียจคร้าน ไม่อยากท�ำอะไรใหก้ ระทบกระทงั่ ใหย้ ากลำ� บาก
มนั ไม่อยากเอา มันไมท่ �ำ พวกเราทัง้ หลายจึงมาอตุ สา่ ห์อด ใช้ธรรมะคอื ความอดทน
วิริยะคือความเพียร ฝ่าฟันพยายามท�ำมา อย่างกายของเรามันเคยสนุกคะนอง
เคยทำ� ไปตา่ งๆ นานา จะมารกั ษามนั กย็ ากลำ� บาก วาจาของเรา มนั เคยพดู ไมไ่ ดส้ งั วร
สำ� รวม ทเ่ี รามาสงั วรสำ� รวมจงึ เปน็ ของยากลำ� บาก แตว่ า่ ถงึ มนั จะยากลำ� บากกช็ า่ งมนั
เหมือนกบั ไม้ กว่าจะเอามาท�ำโตะ๊ ทำ� เตยี งได้ มนั ยากลำ� บากกช็ า่ งมนั มันตอ้ งผ่าน
ตรงนนั้ ถงึ คราวเปน็ โต๊ะเป็นเตยี งได้ มนั ก็ตอ้ งผ่านของหยาบๆ มา
เรานีก้ เ็ หมือนกนั พระพุทธเจ้าท่านสอนไว้ ที่ทา่ นมีลูกศษิ ย์ลกู หาเปน็ พระสงฆ์
สาวกทส่ี มั ฤทธจิ์ ติ ไปแลว้ กล็ ว้ นแตเ่ ปน็ ปถุ ชุ นมาบวชทงั้ นนั้ ปถุ ชุ นเหมอื นเรานแี่ หละ
มีอวยั วะแขง้ ขา มหี ู มตี า มีโลภ มโี กรธ เหมอื นกบั เรา ลกั ษณะอะไรไมไ่ ดแ้ ปลกไป
จากเราหรอก พระพทุ ธเจา้ กเ็ หมอื นกนั สาวกของทา่ นกเ็ หมอื นกนั ทงั้ หลายเหลา่ นแี้ หละ
เอาแตข่ องทย่ี งั ไมเ่ ปน็ มาทำ� ใหเ้ ปน็ ทยี่ งั ไมง่ ามมาทำ� ใหง้ าม ทย่ี งั ใชไ้ มไ่ ดม้ าทำ� ใหใ้ ชไ้ ด้
ตลอดกระท่งั ถึงเราทุกวนั น้ี กเ็ อาลูกชาวบา้ นมาบวช เป็นพอ่ ไรพ่ ่อนา พ่อคา้ พ่อขาย
เคยยงุ่ เหยงิ มาในกามารมณท์ ง้ั หลายทง้ั ปวงทงั้ นนั้ แหละ มาบวชในพระพทุ ธศาสนานี้
มาฝึกมาหดั ทา่ นฝึกไดห้ ดั ได้
ฉะน้ัน จึงท�ำความเหน็ เสยี วา่ มันเหมือนกบั พวกเรา เปน็ ขันธ์เหมอื นกัน มกี าย
เหมือนกัน มีเวทนาคือสุขทุกข์เหมือนกัน สัญญาความจ�ำได้หมายรู้เหมือนกัน
สงั ขาร วิญญาณ ความปรงุ แต่งเหมือนกนั มคี วามรู้ดีร้ชู ัว่ ทุกอย่างเหมือนกันหมด
271
ฉะนนั้ เรากอ็ กี คนหนง่ึ ซงึ่ มสี ภาพอนั เดยี วกนั กบั รปู กบั นามทท่ี า่ นไดเ้ ปน็ สาวกมาแลว้
ไม่ไดผ้ ดิ แผกอะไรกนั ทา่ นกเ็ ปน็ ปุถุชนมาก่อนเหมือนกัน อันธพาลกม็ ี คนพาลกม็ ี
ปุถุชนกม็ ี กลั ยาณชนกม็ ี เหมือนกนั กบั เราไมไ่ ด้ผดิ แผกกัน ท่านเอาบุคคลอยา่ งน้ี
มาประพฤติปฏิบตั ิเพ่ือสำ� เร็จมรรคผลได้ ทุกวนั นี้กเ็ อาคนอยา่ งนี้มาประพฤติปฏบิ ตั ิ
มาบ�ำเพ็ญเหมอื นกนั มาบำ� เพ็ญศีล บำ� เพ็ญสมาธิ บ�ำเพ็ญปัญญา
ศลี สมาธิ ปญั ญา นเ้ี ปน็ ชอื่ ของขอ้ ปฏบิ ตั ิ เรามาปฏบิ ตั ศิ ลี ปฏบิ ตั สิ มาธิ ปฏบิ ตั ปิ ญั ญา
กค็ อื มาปฏบิ ตั ทิ เ่ี รานแี่ หละ เรามาปฏบิ ตั ทิ เ่ี ราน้ี ถกู ถกู ศลี อยนู่ ี่ ถกู สมาธอิ ยนู่ ี่ เพราะอะไร
เพราะกายกอ็ ยทู่ เ่ี ราน้ี ศลี นกี้ แ็ สดงถงึ กายทกุ ชนิ้ สว่ น อวยั วะทกุ ชน้ิ สว่ นนี้ ทา่ นใหร้ กั ษา
ค�ำวา่ “ศีล” นท้ี า่ นใหร้ กั ษากาย กายเราก็มีแลว้ อย่างไรละ่ เทา้ ก็มี มือกม็ ี มีแล้วกาย
นค่ี ือท่ีรักษาศลี มนั จะเป็นศลี เป็นธรรม คอื มารกั ษาอยนู่ ี่ อันนี้มแี ล้ว วาจาคือค�ำพดู
ของเรา พดู เทจ็ กด็ ี พดู สอ่ เสยี ดกด็ ี พดู คำ� หยาบกด็ ี พดู เพอ้ เจอ้ กด็ ี เหลา่ นแี้ หละ กายกด็ ี
ฆา่ สตั วก์ ด็ ี ลกั ทรพั ยก์ ด็ ี ประพฤตผิ ดิ ในกามกด็ ี นน่ั พดู งา่ ยๆ ตามบญั ญตั ิ มนั กอ็ ยกู่ บั
เรานี้ทง้ั หมด
มันมอี ยูแ่ ลว้ กายก็มี วาจาก็มีแล้ว มีอย่กู ับเรานี่เอง ทนี เ้ี ม่อื เรามาส�ำรวม คอื
เรามาดกู ารฆา่ สตั ว์ การลกั ทรัพย์ การประพฤตผิ ดิ ในกาม อยา่ งนีเ้ ปน็ ตน้ อันนีท้ า่ น
ดกู ายหยาบๆ นะ ฆา่ สตั วก์ ค็ อื เอาคอ้ นเอากำ� ปน้ั นไ้ี ปฆา่ มนั สตั วน์ อ้ ยสตั วใ์ หญน่ นั้ นะ่
หยาบเหมอื นทเ่ี ราเคยทำ� มาแลว้ แตก่ อ่ นเราเคยทำ� มา ไมไ่ ดร้ กั ษาศลี เรากท็ ำ� มาละเมดิ มา
ไมไ่ ดส้ ำ� รวมวาจา พดู เท็จ พดู สอ่ เสยี ด พูดคำ� หยาบ คำ� เพอ้ เจอ้ อย่างนแ้ี หละ พดู เท็จ
กค็ อื พดู โกหกนน่ั แหละ พดู คำ� หยาบกค็ อื พดู ไปเรอ่ื ย ไอห้ มู ไอห้ มา ฯลฯ พดู เพอ้ เจอ้
ก็คือพูดเล่น สง่ิ ท่ีไม่เป็นสาระประโยชน์ พูดไปวา่ ไป สง่ิ ท้งั หลายเหลา่ น้ี เราเคยเล่น
เคยพูดมาแล้วทุกอยา่ ง ไมไ่ ดส้ �ำรวม การรกั ษาศีลกค็ ือมาดกู าย มาดวู าจาของเรานี้
ใครจะเปน็ คนดลู ะ่ ทนี ้ี จะเอาใครมาดู เวลาจะไปฆา่ สตั วน์ นั้ ใครเปน็ คนรมู้ อื นน้ั
หรือเป็นผู้รู้ หรือใครรู้ จะไปขโมยของเขาอย่างนี้ ใครเป็นผู้รู้ หรือมือนั่นเป็นผู้รู้
อนั นเ้ี รากจ็ ะรูจ้ กั ละทีนี้ จะไปประพฤตผิ ดิ ในกาม ใครเป็นผู้รู้กอ่ น กายนหี่ รือมันรู้
เราจะพดู เทจ็ อยา่ งนี้ ใครเปน็ ผรู้ กู้ อ่ น เราจะพดู คำ� หยาบ พดู เพอ้ เจอ้ อยา่ งน้ี ใครรกู้ อ่ น
272
ปากนั่นหรอื มันรู้ หรือคำ� พูดมนั รกู้ อ่ น นน่ั ใหพ้ ิจารณาดซู ิ ใครมนั รกู้ ็เอาผู้นัน้ แหละ
รักษามนั ใครเปน็ ผู้ร้กู เ็ อาผ้นู นั้ แหละดู ผู้ใดรู้จัก ผู้ใดรู้ เอาผู้น้นั รกั ษา เอาผู้ทีม่ ันพา
ผอู้ น่ื ทำ� นนั่ แหละ มนั พาทำ� ดี มนั พาทำ� ชว่ั เอาผทู้ ม่ี นั พาทำ� นน่ั มารกั ษา จบั โจรนนั่ แหละ
มาเปน็ ผใู้ หญบ่ า้ น มาเปน็ กำ� นนั จบั ตวั นแ้ี หละมารกั ษาหมคู่ ณะ เอามนั นน่ั แหละมาดู
มาพิจารณา
ท่านว่าให้รักษากาย ใครเป็นผู้รักษา กายมันไม่รู้จักอะไรนะ กายน่ะเดินไป
เหยียบไป ไปท่วั มอื นีก้ ็เหมือนกนั มนั ไม่รูจ้ กั อะไร มันจะจบั นนั่ แตะนี่ มีผูบ้ อก
มนั จงึ ทำ� จบั อนั นนั้ จบั แลว้ วาง มนั กว็ างอนั นนั้ เอาอนั โนน้ อกี มนั กท็ ง้ิ อนั นเ้ี อาอนั นนั้
ตอ้ งมผี บู้ อกทงั้ นน้ั มนั ไมร่ จู้ กั อะไรหรอก ตอ้ งผอู้ นื่ บอกผอู้ น่ื สงั่ ปากของเรากเ็ หมอื นกนั
มันจะโกหก มันจะซอื่ สัตย์สจุ ริต มันจะพดู เท็จ พูดส่อเสยี ด พูดค�ำหยาบทง้ั หลาย
เหลา่ น้แี หละ มนั มีผ้บู อกทงั้ น้นั
ฉะน้นั การปฏบิ ตั จิ งึ ตอ้ งตงั้ “สต”ิ คือความระลึกได้ไวใ้ นผู้รู้ ผ้ทู มี่ ันรูจ้ กั นั้น
ใหล้ กั ของเขา ใหฆ้ า่ สตั ว์ ใหผ้ ดิ ในกาม ให้พูดเท็จ พูดส่อเสียด พดู เพ้อเจอ้ พดู เล่น
พดู หวั ทกุ สง่ิ ทุกอย่างน้ัน ผู้รพู้ าให้พดู นมี่ นั มที อ่ี ยู่ อยูท่ ่นี น่ั เอาความรหู้ รอื เอาสติ
คอื ความระลกึ ได้เสมอ ไวก้ บั ผู้รู้นนั้ แหละ ให้ผนู้ ้ันรกั ษา คอื “ร”ู้ นั่นเอง ท่านจงึ
บญั ญตั ไิ วห้ ยาบๆ ฆา่ สตั วเ์ ป็นบาป ผดิ ศลี ลกั ทรพั ยก์ ็ผดิ ประพฤติผิดในกามผดิ
พดู เท็จผดิ พูดคำ� หยาบพดู เพ้อเจ้อผดิ เราจำ� ไว้ อันนเ้ี ป็นบัญญัตขิ องทา่ น อาญาของ
พระพทุ ธเจา้ ทนี เ้ี รากม็ าระวงั ผทู้ เี่ คยละเมดิ มาแลว้ เคยสง่ั เรา เมอ่ื กอ่ นมนั เคยสงั่ เรา
เคยส่ังให้ฆ่าสัตว์ ให้ลักทรัพย์ ให้ประพฤติผิดในกาม ให้พูดเท็จ พูดส่อเสียด
พดู คำ� หยาบ พดู เพอ้ เจอ้ พดู ไมไ่ ดส้ งั วรสำ� รวมตา่ งๆ รอ้ งรำ� ทำ� เพลง ผวิ ปาก ดดี ตสี ซี อ
ท้ังหลาย เหล่านี้แหละ ผู้ใดเป็นผู้ส่ัง กลับมาให้ผู้นั้นเป็นผู้รักษาเลย เอาสติคือ
ความรู้สึกนน้ั ระลึก ใหม้ นั สำ� รวมอย่างนั้น ให้หมั่นรักษาตวั เอง รกั ษาใหด้ ี ถ้ามัน
รกั ษาได้นะ
กายกร็ กั ษาไม่ยาก เพราะอยใู่ ต้ปกครองของจติ วาจาก็รกั ษาไมย่ ากเพราะอยู่
ใตป้ กครองของจติ ฉะนน้ั การรกั ษาศลี คอื การรกั ษากายวาจาน้ี เปน็ ของไมย่ าก เรามา
273
ท�ำความรสู้ ึกทุกๆ อิริยาบถ ไมว่ า่ การยืน เดิน นงั่ นอน ทุกๆ วาระของเรา กอ่ นที่จะ
ทำ� อะไรใหร้ กู้ อ่ นเลย กอ่ นทจี่ ะพดู จะจาอะไรกใ็ หร้ กู้ อ่ น อยา่ ใหท้ ำ� กอ่ น พดู กอ่ น ใหร้ ู้
เสียกอ่ น จงึ พูดจงึ ท�ำ ให้มสี ติคอื ความระลกึ ไดก้ ่อนท่ีจะท�ำจะพูดอะไรกช็ า่ ง ต้องให้
ระลึกไดเ้ สียก่อน
มาหดั สงิ่ นใ้ี หค้ ลอ่ งแคลว่ หดั ใหเ้ ทา่ ทนั คลอ่ งแคลว่ ระลกึ ได้ ระลกึ ไดแ้ ลว้ จงึ ทำ�
ระลกึ ไดแ้ ลว้ จงึ พดู จงึ จา มาตงั้ สตไิ วใ้ นใจอยา่ งนแี้ หละ ใหผ้ รู้ อู้ นั นเี้ อง เอาผรู้ รู้ กั ษาตวั เอง
เพราะมนั เปน็ ผูท้ ำ� เอง มนั เป็นผู้ท�ำ จะใหผ้ ู้อ่ืนมารักษาไม่ได้ ตอ้ งให้มนั รักษามันเอง
ถา้ มนั ไมร่ กั ษามนั เองกไ็ ม่ได้ น่ี ท่านถงึ ว่า การรกั ษาศลี นีร้ กั ษาไม่ยาก คือมารกั ษา
เจา้ ของนแ่ี หละ ทนี ถี้ า้ หากวา่ โทษทงั้ หลายทงั้ ปวงมนั จะเกดิ ขนึ้ ทางกายทางวาจาของเรา
ถา้ หากวา่ มสี ตอิ ยู่ มนั จะเกดิ ขนึ้ เมอ่ื ไหรเ่ รากร็ จู้ กั รจู้ กั ผดิ รจู้ กั ถกู เพราะฉะนนั้ นคี่ อื
การรักษาศีล การรกั ษาศีลนขี้ ึ้นอยกู่ ับเรา กายวาจาอันนเ้ี ป็นเบื้องแรก
ถา้ เรารกั ษากาย รกั ษาวาจาได้ งาม สวยงาม สบาย จรรยามารยาทตา่ งๆ นานา การไป
การมา การพดู จา งามเลย งามอยูใ่ นลกั ษณะนัน้ มนั งาม คือมผี ดู้ ัดแปลง มผี ้รู กั ษา
มีผู้พิจารณาอยู่อย่างน้ัน เปรียบคล้ายกับบ้านหรือศาลาหรือกุฏิของเรา มีผู้กวาด
มผี รู้ กั ษาอยเู่ สมอ ตวั กฏุ กิ ง็ าม ลานกฏุ กิ ง็ าม ไมเ่ ศรา้ หมองกเ็ พราะมคี นรกั ษาอยู่ มนั จงึ
สวยได้ งามได้ กายวาจาของเรากเ็ ช่นกนั ถา้ มคี นรักษามนั ก็งาม ความชว่ั ช้าลามก
สกปรกเกิดขนึ้ มาไมไ่ ด้ มันงาม อาทิกัลยาณัง มัชเฌกลั ยาณัง ปรโิ ยสานกัลยาณงั
งามในเบอ้ื งตน้ งามในทา่ มกลาง งามในเบือ้ งปลาย หรือไพเราะในเบ้อื งตน้ ไพเราะ
ในทา่ มกลาง ไพเราะในเบือ้ งปลาย นค่ี อื อะไร คอื ศีลหน่งึ สมาธหิ นง่ึ ปัญญาหนงึ่
มนั งาม เบอ้ื งตน้ กง็ าม ถา้ งามเบอ้ื งตน้ เบอ้ื งกลางกง็ าม นถ่ี า้ หากวา่ เราสงั วรสำ� รวมได้
ตามสบาย ระวงั อยเู่ สมอๆ จนใจของเรานนั้ ตง้ั มน่ั อยใู่ นการรกั ษา ในการสงั วรสำ� รวม
ใฝใ่ จอยู่เสมอ มนั่ อยู่อยา่ งน้ันแหละ อาการที่มั่นอยู่ในขอ้ วัตร มั่นอยใู่ นการสงั วร
สำ� รวมทง้ั หลายเหล่าน้ี อาการอยา่ งนี้ มีชอ่ื เรยี กอกี อย่างหนึง่ วา่ “สมาธิ”
อาการทสี่ ำ� รวม รกั ษากายไว้ รกั ษาวาจาไว้ รกั ษาอะไรตา่ งๆ ทงั้ หลายทจี่ ะเกดิ ขนึ้
มนั รกั ษาไว้ อาการทรี่ กั ษาอยเู่ สมอๆ อยา่ งน้ี สำ� รวมอยอู่ ยา่ งนท้ี า่ นเรยี กวา่ “ศลี ” อาการ
274
ทมี่ นั่ ในการสงั วรสำ� รวมอยนู่ นั้ ใชช้ อ่ื อกี ชอ่ื หนงึ่ วา่ “สมาธ”ิ คอื ความตงั้ ใจมนั่ มนั่ อยใู่ น
อารมณน์ นั้ มน่ั อยใู่ นอารมณน์ ี้ สงั วรสำ� รวมอยเู่ สมอเลยทเี ดยี ว อาการนเ้ี รยี กวา่ สมาธิ
สมาธอิ ันนีเ้ ปน็ สมาธชิ ั้นนอก แตว่ ่ามันกม็ อี ยู่ข้างใน อนั น้กี ็ใหม้ ไี ว้ มันตอ้ งมีอยา่ งนี้
เสยี กอ่ น
เมอ่ื มนั มนั่ ในสง่ิ เหลา่ นแี้ ลว้ มศี ลี แลว้ มสี มาธแิ ลว้ อาการพนิ จิ พจิ ารณาสง่ิ ทมี่ นั
จะผดิ สง่ิ ทมี่ นั จะถกู ถกู ไหมหนอ ผดิ ไหมหนอ ใชไ่ หมหนอ ทงั้ หลายเหลา่ นี้ อารมณต์ า่ งๆ
ทผี่ า่ นมา รปู มากระทบ เสยี งมากระทบ กลน่ิ มากระทบ โผฏฐพั พะมากระทบ ธรรมารมณ์
มากระทบ ทั้งหลายเหล่าน้ี ผู้รู้จะเกดิ ขึน้ เปน็ สุขบ้าง เปน็ ทุกข์บ้าง ชอบใจบา้ ง รู้จัก
อารมณด์ บี า้ ง อารมณไ์ มด่ บี ้าง ทั้งหลายเหล่านแี้ หละ จะไดเ้ ห็นหลายๆ อย่าง ถ้าเรา
ส�ำรวมแล้วนะ จะเห็นหลายสิง่ หลายอยา่ งทผี่ ่านเข้ามา มันแสดงปฏิกริ ยิ าขึน้ ทางจติ
ทางผู้รู้ มันจะได้รับการพิจารณา อาการท่ีมันส�ำรวมอยู่แล้วและก็ม่ันอยู่ในความ
สังวรส�ำรวม อะไรผ่านมาในทีน่ ัน้ มนั จะแสดงปฏกิ ริ ิยาข้นึ ทางกาย ทางวาจา ทางใจ
อนั ใดมนั ผดิ หรอื มนั ถกู ดชี วั่ ประการใด อาการเหลา่ นเี้ กดิ ขนึ้ มา ความเลอื กเฟน้ ความรู้
ทง้ั หลาย อารมณท์ ง้ั หลายเหลา่ นแี้ หละทวี่ า่ เปน็ “ปญั ญาบางๆ” ปญั ญาอนั นก้ี ม็ อี ยใู่ น
ใจของเราน้ที ้งั หมด อาการนีท้ า่ นเรยี กวา่ ศลี เรียกว่าสมาธิ เรยี กว่าปญั ญา อนั นเ้ี ปน็
เบอื้ งต้นเกดิ ข้ึนมากอ่ น
ตอ่ ไปมนั จะเกดิ เปน็ ความยดึ มนั่ หมายมนั่ ขน้ึ มา ยดึ ความดลี ะ่ ทนี ี้ กลวั จติ จะตก
บกพรอ่ งตา่ งๆ กลวั สมาธจิ ะถกู ทำ� ลาย จะเกดิ อาการอยา่ งนขี้ นึ้ มา รกั มาก ถนอมมาก
ขยนั มาก หมน่ั เพยี รมาก ทง้ั หลายเหลา่ นี้ เมอื่ ถกู อารมณม์ ากระทบ หวาดกลวั สะดงุ้
เห็นคนน้ันท�ำผิด ท�ำไม่ดีมารู้ไปหมดล่ะ ท้ังหลายเหล่าน้ี มันหลง นี่ศีลขั้นหนึ่ง
สมาธขิ นั้ หนงึ่ ปญั ญาขนั้ หนง่ึ ชน้ั นอก เพราะเหน็ ตามอาญาของพระพทุ ธเจา้ ของเรา อนั นี้
เป็นเบือ้ งแรก ต้องตง้ั อยู่ในใจ ตอ้ งมอี ยใู่ นใจ อาการเหลา่ นี้เกิดขน้ึ ในจติ เป็นอยู่
อยา่ งนัน้ เป็นเอามาก จนกระทง่ั ไปทางไหน เห็นใครทำ� อะไรผิดหผู ิดตาไปเสยี หมด
เกดิ สขุ เกิดทกุ ขข์ ึน้ มากไ็ ด้สงสยั ลงั เลตา่ งๆ นานา
275
การจบั ผดิ จบั ถกู คอื มนั ทำ� มากเกนิ ไป แตก่ ช็ า่ งมนั เสยี กอ่ น ใหเ้ อาใหม้ ากเสยี กอ่ น
พวกน้ี ให้รักษากาย วาจา รักษาจิตเสยี ก่อน ให้มากๆ ไว้ ไม่เป็นไรพวกน้ี นเ่ี รียกวา่
ศลี ชน้ั หนงึ่ ศลี กด็ ี สมาธกิ ด็ ี ปญั ญากด็ ี มหี มด ศลี ชนั้ นถ้ี า้ เรยี กวา่ บารมกี เ็ ปน็ “ทานบารม”ี
หรือ “ศลี บารม”ี มอี ยอู่ กี ตา่ งหาก ก็ออกจากอนั เดียวนเ่ี อง คือมนั ละเอยี ดย่ิงขน้ึ ไป
กวา่ นี้ กลัน่ เอาความละเอียดออกจากของหยาบนี่แหละ ไมใ่ ชอ่ นื่ ไกลอะไร
ทนี ้ีเม่ือไดห้ ลกั อยา่ งน้ี ปฏิบัติไว้ในใจของเราเปน็ เบือ้ งแรก จะรู้สกึ วา่ อายกลัว
อยทู่ ลี่ บั กด็ ี ทแ่ี จง้ กด็ ี ใจมนั กลวั จรงิ ๆ สยดสยองอยเู่ สมอเลยทเี ดยี ว จติ ใจนน้ั เอาเปน็
อารมณอ์ ยเู่ สมอในสงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ น้ี เอาความผดิ ความถกู สงั วรสำ� รวมกายวาจาเปน็
อารมณม์ นั่ อยอู่ ยา่ งนแี้ หละ ยดึ มน่ั ถอื มนั่ จรงิ ๆ มนั เลยเปน็ ศลี เปน็ สมาธิ เปน็ ปญั ญา
อันนใ้ี นขอ้ บัญญตั ินะ
ทนี เี้ มอ่ื เราทำ� ไปรกั ษาไป ประพฤตปิ ฏบิ ตั ไิ ปเรอื่ ยๆ อาการนนั้ เตม็ อยใู่ นใจของเรา
แตว่ า่ ศลี ขนั้ น้ี สมาธขิ นั้ นี้ ปญั ญาขนั้ นยี้ งั ไมเ่ ปน็ องคฌ์ านหรอก พวกนคี้ อ่ นขา้ งหยาบ
แตว่ า่ มนั เปน็ ของละเอยี ด ละเอยี ดของหยาบ ละเอยี ดของปถุ ชุ น เราซงึ่ ไมเ่ คยทำ� ไมเ่ คย
รกั ษา ไมเ่ คยภาวนา ไมเ่ คยปฏบิ ตั ิ เทา่ นก้ี เ็ ปน็ ของละเอยี ดแลว้ เหมอื นกบั เงนิ สบิ บาท
หรือห้าบาท มคี วามหมายแกค่ นจน ถา้ คนมีเงินล้านเงินแสนแลว้ เงินห้าบาทสบิ บาท
ไม่มีความหมาย มันเป็นเร่ืองอย่างน้ี ถ้าเป็นคนจนอยากได้ เงินบาทสองบาทก็มี
ความหมายแกค่ นจนคนไมม่ ี ถงึ โทษขนาดทเ่ี ราละไดอ้ ยา่ งหยาบๆ เปน็ ตน้ กม็ คี วาม
หมายแกป่ ถุ ชุ นผไู้ มเ่ คยไดล้ ะไดท้ ำ� มา กย็ งั มคี วามภมู ใิ จอยา่ งเตม็ ขนั้ บรบิ รู ณใ์ นขน้ั นี้
อนั นจ้ี ะเหน็ เอง ผทู้ ปี่ ฏบิ ตั จิ ะตอ้ งมอี ยใู่ นใจ ถา้ เปน็ อยา่ งนกี้ เ็ รยี กวา่ เราเดนิ ศลี
เดนิ สมาธิ เดนิ ปญั ญา ทงั้ ศลี สมาธิ ปญั ญา ขาดจากกนั ไมไ่ ด้ เมอ่ื ศลี ดี ความมนั่ กม็ น่ั
ข้นึ มา ปญั ญากย็ ิง่ กลา้ ขึ้นมา ทง้ั หลายเหล่านี้แหละ กลบั เปน็ ไวพจน์ซ่งึ กันและกนั อยู่
เรยี กวา่ การประพฤตปิ ฏบิ ตั เิ รอ่ื ยๆ ทำ� เรอื่ ยๆ ไป เปน็ สมั มาปฏปิ ทา ไมไ่ ดข้ าด
ฉะนนั้ ถา้ หากเราทำ� ไดอ้ ยา่ งนก้ี เ็ รยี กวา่ เปน็ หนทาง เขา้ หนทางดำ� เนนิ เปน็ เบอื้ งแรก
เลยทีเดียว อันนี้เป็นขั้นหยาบๆ เป็นของรักษาได้ยากสักหน่อย ทีน้ีถ้าหากว่ามัน
276
ละเอียดเขา้ ไปนะ ศลี สมาธิ ปัญญานี่ ก็ออกจากอนั เดียวกัน คลา้ ยกบั มันกลน่ั ออก
จากอนั เดยี วกนั เหมอื นกบั ต้นมะพร้าวเรานี่แหละ พูดง่ายๆ ตน้ มะพรา้ วของเราน่นี ะ
มนั ดดู เอานำ้� ธรรมชาตขิ น้ึ ไป นำ�้ ธรรมชาตขิ นึ้ ไปตามลำ� ตน้ ของมนั แตไ่ ปถงึ ลกู มะพรา้ ว
เกดิ หวาน เปน็ นำ้� สะอาด แตก่ น็ ำ�้ พวกนแ้ี หละ อาศยั นำ�้ พวกน้ี อาศยั ลำ� ตน้ พวกนี้ อาศยั นำ้�
อาศยั ดนิ หยาบๆ นแี่ หละ ดดู ขนึ้ ไป กลนั่ ขนึ้ ไป พอไปถงึ ลกู มะพรา้ ว กลายเปน็ นำ้� สะอาด
ย่งิ กวา่ นี้ หวานอีกดว้ ย
ฉนั ใด ศลี สมาธิ ปญั ญา คอื มรรคของเราน้ี หยาบเหมอื นกนั แตถ่ า้ หากวา่ จติ
ของเรามาพจิ ารณาสง่ิ ทั้งหลายเหล่าน้ีให้มนั ละเอยี ดข้นึ ไปๆ แลว้ ส่งิ เหล่านมี้ นั กห็ าย
จากหยาบไปละเอยี ด ละเอยี ดไปๆ ทนี ก้ี ารรกั ษากแ็ คบเขา้ มา แคบเขา้ มา งา่ ย ใกลเ้ ขา้ มาหา
เจา้ ของ ไมผ่ ดิ ไปมากละทนี ี้ ไมผ่ ดิ ไปมากมาย เพยี งแคเ่ รอ่ื งใดมากระทบขน้ึ ในใจเรานี้
มอี าการสงสัยเกิดข้นึ เชน่ วา่ การทำ� อย่างนี้ผิดหรอื ถกู หรอื พดู อย่างน้ถี ูกไหมหนอ
พดู อยา่ งนผี้ ดิ ไหมหนอ อยา่ งนเี้ ปน็ ตน้ กเ็ ลกิ มนั ใกลเ้ ขา้ มา ใกลเ้ ขา้ มาเรอื่ ยๆ เรอ่ื ยๆ
เขา้ มา เรอ่ื งสมาธมิ นั กย็ ง่ิ มนั่ เขา้ มา เรอ่ื งปญั ญากย็ งิ่ มองเหน็ ไดง้ า่ ย ผลทสี่ ดุ กเ็ หน็ “จติ กบั
อารมณ์” ไมไ่ ด้แยกไปถงึ กายวาจา ไม่ได้แยกถึงอะไรท้ังนนั้ พูดถึงกายกบั จิต
ทนี พี้ ดู ถงึ กายกบั จติ พดู ถงึ อารมณก์ บั จติ เรอ่ื งกายกบั จติ มนั อาศยั ซงึ่ กนั และกนั
เห็นผู้บังคับกายคือจิต กายจะเป็นไปได้ก็เพราะจิต ทีน้ีจิตน้ันก่อนที่จะบังคับกาย
มนั กอ็ าศยั อารมณม์ ากระทบจติ แลว้ อารมณก์ บ็ งั คบั ทนี เ้ี มอ่ื เราพจิ ารณาเรอ่ื ยๆ เขา้ ไปนะ
ความแยบคายมันจะค่อยๆ เกิดข้ึน ผลท่ีสุดแล้วมันจะมีจิตกับอารมณ์ คือกายนี้
ทเ่ี ปน็ รปู มนั กเ็ ปน็ อรปู ไป มนั ไมม่ าลบู คลำ� รปู อนั น้ี มนั เอาอาการของรปู นเี้ ขา้ ไปเปน็ อรปู
เปน็ อารมณม์ ากระทบกนั เขา้ กบั จติ ผลทส่ี ดุ กเ็ ปน็ จติ กบั อารมณ์ อารมณท์ ม่ี นั เกดิ ขน้ึ มา
กบั จติ ของเรา นนั่ จติ ของเรา
ทนี เ้ี ราจะหยง่ั ถงึ ธรรมชาตขิ องจติ จติ ของเราไมม่ เี รอ่ื งราวอะไรเหมอื นกบั เศษผา้
หรอื ธงท่ีเขาเหน็บไว้ปลายไม้อย่างนนั้ แหละ ไม่มอี ะไรเกดิ ขึน้ หรอื เหมือนใบไม้ตาม
ธรรมชาติ อยนู่ ง่ิ ๆ ไมม่ อี ะไร ทใ่ี บไมม้ นั ไหวกวดั แกวง่ เพราะลมมาพดั ตา่ งหาก ธรรมชาติ
ของใบไมม้ นั อยนู่ ง่ิ ๆ ไมเ่ ปน็ อะไร ไมไ่ ดท้ ำ� อะไรกบั ใคร ทมี่ นั ไหวไปมาเพราะมอี ะไรมา
277
กระทบตา่ งหาก เช่น ลมมากระทบเปน็ ต้น มันกก็ วัดแกว่งไปมา ธรรมชาติของจติ
กเ็ หมือนกัน ไม่มรี ัก ไมม่ ชี งั ไมใ่ หโ้ ทษผใู้ ด มนั เปน็ ของมันอยอู่ ยา่ งนัน้ เปน็ สภาวะ
อนั บริสุทธ์ิ ใสสะอาดจริงๆ อยดู่ ้วยความสงบ ไม่มคี วามสุข ไมม่ คี วามทุกข์ ไม่มี
เวทนาใดๆ นส่ี ภาพจติ จริงๆ เปน็ อยา่ งนัน้
ทนี เ้ี รามาปฏบิ ตั กิ เ็ พอื่ คน้ เขา้ ไป พจิ ารณาเขา้ ไป คน้ เขา้ ไปจนถงึ จติ อนั เดมิ จติ เดมิ
ท่ีเรียกว่าจิตบริสุทธ์ิ จิตบริสุทธ์ิน้ันคือจิตที่ไม่มีอะไร ไม่มีอารมณ์อะไรที่จะผ่านมา
คอื ไม่ได้วิ่งไปตามอารมณท์ ั้งหลายเหล่านน้ั ไม่ไดต้ ดิ อนั น้นั ไม่ได้ตดิ อันนี้ ไม่ไดส้ ขุ
ทางนน้ั สขุ ทางน้ี ไมไ่ ดด้ ใี จกับสิง่ นั้น เสยี ใจกบั ส่งิ น้ี แตจ่ ติ เปน็ ผู้รูอ้ ยเู่ สมอ เป็นผูร้ ู้
เรอ่ื งราวทงั้ หลาย เมอื่ จติ เปน็ อยา่ งนแี้ ลว้ อารมณท์ งั้ หลายทม่ี าพดั อารมณด์ กี ด็ ี อารมณช์ วั่
กด็ ี อารมณท์ งั้ หลายมาพัดมาไตรต่ รองเข้าไปกด็ ี จติ มคี วามรสู้ กึ อยา่ งน้นั จิตอนั น้ี
ไมเ่ ปน็ อะไร คอื ไมไ่ ดห้ วน่ั ไหว เพราะอะไร เพราะจติ นนั้ รตู้ วั จติ นนั้ สรา้ งความอสิ ระไว้
ในตัวของมัน มนั ถงึ สภาพของมนั ถึงสภาพอนั เดิมของมัน
ทำ� ไมมนั ถงึ สรา้ งสภาพอนั เดมิ ไวไ้ ด้ คอื ผรู้ พู้ จิ ารณาอยา่ งแยบคายแลว้ วา่ สง่ิ ทง้ั หลาย
ทงั้ ปวงนน้ั มนั เปน็ อาการทางธาตอุ นั หนงึ่ ไมไ่ ดม้ ใี ครทำ� อะไรใคร เหมอื นกบั สขุ ทกุ ขท์ ่ี
มันเกดิ ขน้ึ มาอย่างน้ันแหละ เกิดข้ึนมามันก็สักแต่ว่าสขุ มนั ก็สกั แตว่ ่าทุกข์ ไม่มใี คร
เปน็ เจา้ ของ สขุ จติ กไ็ มไ่ ดเ้ ปน็ เจา้ ของ ทกุ ข์ จติ กไ็ มไ่ ดเ้ ปน็ เจา้ ของ ดเู อานน่ั มนั ไมใ่ ช่
เร่อื งของจิตจะเอา มนั คนละเรอื่ งคนละอยา่ ง สุขกส็ กั แต่ว่าสขุ เฉยๆ ทกุ ข์ก็สักแต่วา่
ทุกข์เฉยๆ ท่านเป็นผ้รู ูเ้ ท่านน้ั
แต่ก่อนน้ี เม่ือโลภะ โทสะ โมหะ มีมูลแล้วนะ พอเห็นก็รับเลย สุขก็เอา
ทุกข์ก็เอาเข้าไปเสวย เราเป็นสุขเราเป็นทุกข์ไม่หยุดไม่หย่อน นั่นจิตยังไม่ทันรู้ตัว
ยังไม่สว่างไสว ไม่มีอิสระ จิตไปตามอารมณ์ จิตไปตามอารมณ์คือจิตเป็นอนาถา
ไดอ้ ารมณด์ กี ็ดีไปดว้ ย มันลมื เจา้ ของ เจา้ ของเดิมน้ันเปน็ ของท่ีไม่ดี ไมช่ ว่ั น่อี ันเดมิ
ของมนั ถา้ จติ ดกี ด็ ไี ปดว้ ย นนั่ คอื มนั หลง ถา้ จติ ไมด่ กี ไ็ มด่ ไี ปดว้ ย จติ ทกุ ขก์ ท็ กุ ขไ์ ปดว้ ย
จิตสุขก็สุขไปด้วย ทีนี้เลยเป็นโลก อารมณ์มันเป็นโลก ติดไปกับโลก ให้เกิดสุข
ใหเ้ กดิ ทกุ ข์ ใหเ้ กดิ ดใี หเ้ กดิ ชวั่ ใหเ้ กดิ ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งทม่ี นั เปน็ ไปในของไมแ่ นน่ อน ถา้
278
ออกจากจิตอันเดิมแลว้ ก็ไม่แน่นอนเลย มีแตเ่ กดิ มีแตต่ าย มีแต่หวนั่ ไหว มีแตท่ กุ ข์
ยากล�ำบากตลอดส้ินกาลนาน ไมม่ ที างสนิ้ สดุ จบลงสกั ที มันเป็นตัววฏั ฏะทั้งนนั้
เมอ่ื เราพจิ ารณาอยา่ งแยบคาย มนั กต็ อ้ งเปน็ ไปตามทม่ี นั เคยเปน็ จติ นนั้ ไมม่ อี ะไร
มนั เปน็ เพราะเรายดึ อยา่ งเชน่ คำ� นนิ ทาหรอื สรรเสรญิ ของมนษุ ยท์ งั้ หลาย อยา่ งเขาวา่
คณุ ชว่ั อยา่ งนแ้ี หละ ท�ำไมเราจงึ เปน็ ทกุ ข์ มนั เปน็ ทุกขเ์ พราะเขา้ ใจวา่ เขาวา่ มนั เลยไป
หยบิ เอามาใสใ่ จ การทไี่ ปหยบิ ไปรบั รมู้ าอยา่ งนน้ั รไู้ มเ่ ทา่ ทนั แลว้ ไปจบั มา ความรสู้ กึ
อันนั้นแหละเรียกว่า เอามาแทงเจ้าของอุปาทาน เม่ือมาแทงแล้ว ทีน้ีมันก็เป็นภพ
เปน็ ภพทจ่ี ะใหเ้ กดิ ชาติ คำ� พดู บางสงิ่ บางอยา่ ง ถา้ เราไมร่ บั รมู้ นั เสยี สกั แตว่ า่ เปน็ เสยี ง
อย่างนนั้ มนั ก็ไมม่ ีอะไร อยา่ งเขมรเขามาดา่ เราอย่างนี้ เรากไ็ ด้ยินอยู่ สักแต่วา่ เสยี ง
เสยี งเขมรเฉยๆ สกั แตว่ า่ เปน็ เสยี ง ไมร่ จู้ กั ความหมายวา่ เขาดา่ เรา จติ มนั ไมร่ บั อยา่ งนี้
ก็สบาย หรอื พวกญวนพวกภาษาตา่ งๆ เขามาดา่ เราอยา่ งนี้ เรากไ็ ด้ยินแตเ่ สียงเฉยๆ
กส็ บาย มนั ไมร่ บั เอาเขา้ มาแทงจติ จติ อนั นี้ พดู ถงึ การเกดิ และดบั ของจติ นี้ รเู้ รอ่ื งกนั งา่ ย
เมอ่ื เรามาพจิ ารณาอยา่ งนเ้ี รอื่ ยๆ ไป จติ กค็ อ่ ยๆ ละเอยี ดขนึ้ เพราะมนั ผา่ นความหยาบ
มาแล้ว
เรือ่ งสมาธิ คือความตงั้ ใจม่นั จติ ยิ่งม่ันเขา้ มา ย่ิงมนั่ หมายเข้ามา ยิง่ พิจารณา
เขา้ มายง่ิ แนเ่ ขา้ มา มนั่ จรงิ ๆ วา่ จติ นไี้ มเ่ ปน็ ไปกบั ใคร จติ อยา่ งนเ้ี ชอ่ื แนจ่ รงิ ๆ กไ็ มเ่ ปน็ ไป
กับใคร ไม่เปน็ ไปกับอารมณ์ อารมณ์เป็นอารมณ์ จติ เป็นจิต ทจี่ ิตเป็นสขุ เป็นทุกข์
เป็นดีเป็นช่ัว เพราะจิตหลงอารมณ์ ถ้าไม่หลงอารมณ์แล้วไม่เป็นอะไร จิตนี้ไม่ได้
หวนั่ ไหว สภาวะอนั นเ้ี รยี กวา่ เปน็ สภาพรอู้ นั หนง่ึ สง่ิ ทงั้ หลายทงั้ ปวงเหลา่ นน้ั เปน็ อาการ
ของธาตุทัง้ หมด เกิดแลว้ กด็ ับไปเฉยๆ อยา่ งนี้
ถงึ แมเ้ รามคี วามรสู้ กึ อยา่ งน้ี แตย่ งั ละไมไ่ ดก้ ม็ นี ะ การละไดห้ รอื ละไมไ่ ดก้ ช็ า่ งมนั เถดิ
ใหม้ คี วามรหู้ รอื มคี วามหมายไวอ้ ยา่ งนเ้ี สยี กอ่ นในเบอ้ื งแรกของจติ เราคอ่ ยพยายาม
เขน่ ฆา่ เขา้ ไปเรอ่ื ยๆ เมอื่ เหน็ อยา่ งนแ้ี ลว้ จติ ถอยออกมา พระบรมศาสดาหรอื คมั ภรี ท์ า่ น
กลา่ ววา่ เปน็ “โคตรภจู ติ ” โคตรภจู ติ นี้ คอื จติ มนั จะขา้ มโคตรจติ ของปถุ ชุ นยา่ งเขา้ ไป
หาอริยชน ซ่ึงเป็นมนุษย์ปุถุชนเรานี่เอง มี “โคตรภูบุคคล” พอก้าวเข้าไปถึงจิต
279
พระนพิ พาน แตไ่ ปไมไ่ ด้ ถอยออกมาปฏบิ ตั ขิ น้ั หนง่ึ ถา้ เปน็ คนกเ็ หมอื นคนเดนิ ขา้ มหว้ ย
ขาขา้ งหนงึ่ อยฟู่ ากหว้ ยทางนี้ อกี ขาหนง่ึ อยฟู่ ากหว้ ยทางโนน้ เขา้ ใจแลว้ ละ่ วา่ หว้ ยฝง่ั
ทางโน้นกม็ ี ฝ่ังทางน้ีก็มี แต่ไปไมไ่ ด้ ถอนมา ทบ่ี รุ ษุ ผนู้ น้ั เข้าใจวา่ ฝั่งทางโนน้ กม็ ี
ฝงั่ ทางนก้ี ็มี นค่ี ือโคตรภบู คุ คล หรอื โคตรภูจิต แปลว่า รู้เขา้ ไป แตไ่ ปยงั ไมไ่ ด้ ถอน
กลบั มา
เมื่อรแู้ ลว้ ว่าส่ิงเหลา่ น้ีมอี ยู่ มาด�ำเนินไปสรา้ งบารมีไป มาบำ� เพ็ญเขา้ ไป เหน็ ว่า
มนั แน่นอน มันเปน็ อย่างนั้น จะต้องตรงไปทางนั้น พูดง่ายๆ สภาพทเี่ ราพากันมา
ประพฤตปิ ฏบิ ตั อิ ยเู่ ดยี๋ วน้ี ถา้ พจิ ารณาตามเรอ่ื งราวจรงิ ๆ แลว้ มนั มหี นทางทจ่ี ะตอ้ งไป
คอื เรารหู้ นทางในเบอ้ื งแรกวา่ ความดใี จหรอื เสยี ใจไมใ่ ชห่ นทางทเี่ ราจะเดนิ เราตอ้ งรจู้ กั
อยา่ งน้ี ซง่ึ กเ็ ปน็ อยา่ งนนั้ จรงิ ๆ เพราะถา้ ไปดใี จ มนั กไ็ มใ่ ชท่ าง เกดิ ทกุ ขไ์ ด้ ไปเสยี ใจ
กเ็ กิดทกุ ขไ์ ด้ นั่นคือเราคดิ ได้อยา่ งน้ีแตว่ า่ ยงั ละไมไ่ ด้
ทีน้ีตรงไหนที่มันถูก ให้น�ำเอาความดีใจและเสียใจไว้สองข้าง พยายามเดิน
ตรงกลาง เอาติดไว้เท่านัน้ อนั น้ีถูกหนทาง เรากำ� หนดร้อู ยูแ่ ตย่ ังทำ� ไม่ได้ ถา้ ตดิ สขุ
หรอื ทกุ ข์ เรากร็ จู้ กั อยเู่ สมอวา่ มนั ตดิ เมอื่ นนั้ แหละเราจะถกู ได้ เมอื่ จติ ตดิ สขุ อยอู่ ยา่ งนี้
กไ็ ม่ไดส้ รรเสรญิ มนั เม่ือจติ ติดทุกขก์ ็ไมไ่ ดด้ ถู ูกมัน เราจะไดด้ มู ันละ่ ทีน้ี สขุ ก็ผิด
ทุกขก์ ผ็ ิด เขา้ ใจอยวู่ ่ามนั ไม่ใชห่ นทาง รูน้ ่ะรอู้ ยู่ แตย่ งั ละไมไ่ ด้ ยังละไมไ่ ด้แตร่ ู้อยู่
รแู้ ลว้ ไมไ่ ดส้ รรเสรญิ สขุ ไมไ่ ดส้ รรเสรญิ ทกุ ข์ ไมไ่ ดส้ รรเสรญิ ทางทงั้ สองนน้ั ไมไ่ ดส้ งสยั
รวู้ ่าไม่ใช่หนทางเหมอื นกัน ทางน้กี ไ็ ม่ใช่ ทางนนั้ กไ็ ม่ใช่ เอาทางกลางน่ีเป็นอารมณ์
อยู่เสมอเลยทีเดยี ว ถ้าหากจติ พ้นจากทุกขส์ ขุ เมอื่ ใดแล้ว จะเกิดอนั น้ีขน้ึ เป็นหนทาง
ใจเรายอ่ งเขา้ ไปรเู้ สยี แลว้ แตว่ า่ ไปเลยไมไ่ ด้ ถอนออกมาปฏบิ ตั ิ เมอ่ื สขุ เกดิ ขนึ้ มา
มนั ตดิ ใหเ้ อาสขุ นน้ั ขน้ึ มาพิจารณา เมอ่ื ทกุ ขเ์ กดิ ขน้ึ มา มนั ตดิ กใ็ หเ้ อาทกุ ขน์ นั้ ขนึ้ มา
พจิ ารณา จนมนั รเู้ ทา่ ความสขุ เมอื่ ใด จนมนั รเู้ ทา่ ความทกุ ขเ์ มอื่ ใดนน่ั เอง มนั จงึ จะวางสขุ
มันจงึ จะวางทกุ ข์ วางดใี จน้ี วางเสียใจนี้ วางโลกทง้ั หลายเหล่าน้ี เปน็ “โลกวทิ ู” ได้
เม่ือตัวผู้รู้มันวางได้เมื่อใด มันก็ลงท่ีน่ันเลย ท�ำไมมันถึงลงท่ีน่ัน เพราะมันเดิน
เขา้ ไปแลว้ ทนี่ นั่ มนั รแู้ ลว้ แตม่ นั ไปไมไ่ ด้ เมอื่ จติ ตดิ สขุ ตดิ ทกุ ขก์ ไ็ มห่ ลงมนั พยายาม
280
คยุ้ ออก พยายามเขี่ยออกเสมอ อันน้ีอยู่ตรงระดบั เปน็ “พระโยคาวจร” ผ้เู ดินทาง
ยังไม่ถงึ ที่
อาการเหลา่ นเี้ พง่ ดใู นขณะจติ ของเจา้ ของ ไมต่ อ้ งสอบสวนอารมณอ์ ะไรเลยทเี ดยี ว
เมอื่ มนั ตดิ อยใู่ นทง้ั สองอยา่ งน้ี ใหร้ เู้ สยี วา่ อนั นมี้ นั ผดิ อยแู่ นๆ่ ทง้ั สองอยา่ ง มนั ตดิ อยู่
ในโลกน่ันเอง สขุ กต็ ิดอยใู่ นโลก ทุกข์กต็ ดิ อยู่ในโลก นัน่ มนั ติดอยใู่ นโลก โลกมัน
ตงั้ ขน้ึ ไดก้ เ็ พราะไมร่ เู้ ทา่ ทนั นนั่ แหละ ไมใ่ ชเ่ กดิ จากอะไรอน่ื เพราะไมร่ เู้ ทา่ ทนั มนั กเ็ ขา้ ไป
หมายไปปรงุ ไปแตง่ เปน็ สงั ขารเลยนนั่ มนั สนกุ อยตู่ รงนแี้ หละ การปฏบิ ตั ติ ดิ ตวั ไหน
มนั กก็ ระหนำ่� อยไู่ มว่ าง ตดิ สขุ มนั กก็ ระหนำ่� สขุ เลย จติ ของเราไมไ่ ดป้ ลอ่ ยตวั ตดิ ทกุ ข์
อยา่ งนมี้ นั จบั บง่ึ เลย พจิ ารณาเลย มนั จะเขา้ ดา้ ยเขา้ เขม็ มนั ไมว่ างหรอกอารมณท์ ง้ั หลาย
เหลา่ น้ี มนั ไมม่ าตา้ นทานไดห้ รอก ถงึ แมม้ นั ผดิ รจู้ กั วา่ ผดิ จติ ไมไ่ ดป้ ระมาท จติ ใหญๆ่ นน้ั
ไม่ได้ประมาท
คลา้ ยกบั วา่ เราเดนิ เขา้ ไปเหยยี บหนาม เราไมอ่ ยากเหยยี บหรอกหนาม ระวงั เตม็ ที่
แต่มนั เหยยี บไป เหยียบแลว้ พอใจไหม ก็ไม่พอใจ เมอ่ื เรารจู้ กั หนทางแล้ว ว่าอันน้ี
มนั เปน็ โลก อนั นม้ี นั เปน็ ทกุ ข์ อนั นมี้ นั เปน็ ตวั วฏั ฏะ เรารจู้ กั แตว่ า่ มนั เหยยี บเขา้ ไปเสยี
มนั กไ็ ปกบั ความสขุ ความทกุ ข์ คอื ความดใี จเสยี ใจอยา่ งนเี้ ปน็ ตน้ แตม่ นั กย็ งั ไมพ่ อใจนะ
มนั พยายามทำ� ลายสง่ิ เหลา่ นอ้ี อก ทำ� ลายโลกออกจากใจอยเู่ สมอเลยทเี ดยี ว จติ ขณะ
นแ้ี หละ สร้างอย่นู นี้ ะ่ ปฏิบัติตรงน้ี สรา้ งอยนู่ ่ี บ�ำเพญ็ อยู่นี่
นี่เรื่องท�ำความเพียร เร่ืองปฏิบัติ มันสนทนาอยู่อย่างนี้ พิจารณาอยู่อย่างน้ี
เรอื่ งขา้ งในของมนั สงิ่ เหลา่ นเ้ี มอ่ื มนั ถอนโลกแลว้ มนั กค็ อ่ ยขยบั ตวั เขา้ ไปเรอื่ ยๆ ทนี ้ี
ผูร้ ูท้ ้ังหลายเหลา่ น้แี หละ เมื่อรแู้ ลว้ รู้อยูเ่ ฉยๆ รูเ้ ท่าทนั รูแ้ จ้ง ไมร่ ับสว่ นกบั ผู้ใด
ไมร่ บั เปน็ ทาสใคร ไมร่ บั สว่ นกบั ใคร รแู้ ลว้ ไมเ่ อา รแู้ ลว้ วาง รแู้ ลว้ ละ สขุ กม็ อี ยเู่ หมอื นกนั
ทุกขก์ ม็ ีอย่เู หมือนกัน อะไรกม็ อี ยู่เหมอื นกัน แตไ่ ม่เอา
เมอื่ เหน็ อยา่ งนแี้ ลว้ กร็ จู้ กั แลว้ เออ จติ เปน็ อยา่ งน้ี อารมณเ์ ปน็ อยา่ งนี้ จติ พราก
จากอารมณ์ อารมณ์พรากจากจติ จิตเปน็ จติ อารมณเ์ ป็นอารมณ์ ถา้ ร้จู กั สงิ่ ทง้ั สอง
281
เหลา่ นแ้ี ลว้ เขา้ กนั เมอ่ื ใดเรากร็ มู้ นั เมอ่ื นน้ั เมอื่ จติ ประสบกบั อารมณเ์ มอื่ ใดกร็ เู้ มอื่ นน้ั
เมอื่ การปฏบิ ตั ขิ องพระโยคาวจรเจา้ ทงั้ หลาย ขณะยนื หรอื เดนิ หรอื นงั่ หรอื นอนนนั้
มีความรู้สึกอยู่อย่างน้ีเสมอแล้ว อันนี้ท่านเรียกว่า “ผู้ปฏิบัติปฏิปทาเป็นวงกลม”
เปน็ สมั มาปฏิปทา ลืมตัวไม่ได้ ลืมไมไ่ ด้ ไม่ใช่ดแู ตข่ องหยาบ ดูของละเอยี ดขา้ งใน
ข้างนอกมันวางเอาไว้ ทนี ก้ี ็ดูแตก่ ายกับจติ ดแู ตอ่ ารมณก์ บั จติ นี้ ดมู นั เกิด ดมู นั ดับ
ดเู กดิ แลว้ กด็ บั ไป ดบั แลว้ กเ็ กดิ ขน้ึ มา ดบั เกดิ เกดิ ดบั ดบั แลว้ เกดิ เกดิ แลว้ ดบั ผลทสี่ ดุ
ก็ดูแต่ความดับเท่านั้นล่ะทีนี้ ขะยะวะยัง ความสิ้นไปเสื่อมไปเป็นธรรมดาของมัน
เปน็ ขะยะวะยัง จติ ใจเมือ่ เป็นอยอู่ ยา่ งน้ี จิตไม่ไปสบื สาวเอาอะไรหรอก มนั จะทนั
ของมันละ่ ทนี ี้ เหน็ ก็สักแต่ว่าเห็น รูก้ ส็ ักแตว่ ่ารู้ มันเป็นของมนั อยูอ่ ย่างนนั้ อันน้ีปรงุ
ไมไ่ ด้ อันนีแ้ ตง่ ไมไ่ ด้
ฉะน้ัน การปฏิบตั ิของเราอยา่ ไปมัวงมมัน อยา่ ไปสงสัย การรกั ษาศลี ของเรา
กเ็ หมอื นกนั เหมอื นกบั ทว่ี า่ มานลี้ ะ่ พจิ ารณาดซู วิ า่ มนั ผดิ หรอื ไมผ่ ดิ ดแู ลว้ เลกิ อยา่ ไป
สงสยั การทำ� สมาธกิ เ็ หมอื นกนั ทำ� สงบไป...สงบไป ทำ� ไปๆ สงบไป มนั จะคดิ กช็ า่ งมนั
ใหเ้ รารจู้ กั เรอื่ งของมนั บางคนนะอยากใหส้ งบแตไ่ มร่ จู้ กั ความสงบ ไมร่ จู้ กั ความสงบจติ
ความสงบนั้นมี ๒ อย่าง สงบเรอื่ งสมาธิอนั หนึ่ง สงบเรื่องปัญญาอันหน่ึง
สงบเร่ืองสมาธิน่ีหลง หลงมากๆ เลย สงบเร่ืองสมาธินี่คือปราศจากอารมณ์
มันจึงสงบ ไมม่ อี ารมณ์มันกส็ งบ ก็ติดสุขละ่ ทีนี้ แตเ่ มือ่ ถูกอารมณ์กง็ อเลย กลวั
กลวั อารมณ์ กลวั สขุ กลวั ทกุ ข์ กลวั นนิ ทา กลวั สรรเสรญิ กลวั รปู กลวั เสยี ง กลวั กลน่ิ
กลวั รส สมาธนิ กี่ ลวั หมด ถงึ ไดไ้ มอ่ ยากออกมากบั เขา ถา้ คนทม่ี สี มาธแิ บบน้ี อยแู่ ตใ่ น
ถำ้� นน่ั เสวยสขุ อยไู่ มอ่ ยากออกมา ทไ่ี หนมนั สงบกไ็ ปซกุ ไปซอ่ นอยอู่ ยา่ งนนั้ ทกุ ขม์ ากนะ
สมาธแิ บบนี้ ออกมาอยกู่ บั ผ้อู ่นื เขาไมไ่ ด้ มาดรู ูปไมไ่ ด้ ได้ยินเสียงไม่ได้ มารบั อะไร
ไมไ่ ด้ ตอ้ งไปอย่เู งยี บๆ อย่างน้ัน ไม่ตอ้ งให้ใครเขาไปพดู ไปจา สถานทต่ี อ้ งสงบ
สงบอยา่ งนใี้ ชไ้ มไ่ ด้ สงบขนั้ นนั้ แลว้ ใหเ้ ลกิ ถอนออกมา พระพทุ ธเจา้ ทา่ นไมไ่ ดบ้ อก
ใหท้ ำ� อยา่ งนนั้ ถา้ ทำ� อยา่ งนนั้ แลว้ ใหเ้ ลกิ ถา้ มนั สงบแลว้ เอามาพจิ ารณา เอาตวั สงบมา
พิจารณา เอามาตอ่ กับอารมณ์ เอามาพจิ ารณา รปู ก็ดี เสียงก็ดี กลน่ิ กด็ ี รสกด็ ี
282
โผฏฐพั พะพวกนี้ ธรรมารมณพ์ วกนี้ เอาออกมาเสยี กอ่ น เอาตวั ความสงบนนั้ มาพจิ ารณา
เปน็ ตน้ วา่ มาพจิ ารณาเกสา โลมา นขา ทนั ตา ตโจ อะไรตา่ งๆ เหลา่ น้ี พจิ ารณา อนจิ จงั
ทุกขงั อนัตตา พิจารณาโลกทั้งส้นิ ทงั้ ปวงนี่เอง เอามาพจิ ารณา แล้วถึงคราวให้สงบ
กน็ งั่ สมาธใิ หส้ งบเขา้ ไป แลว้ กม็ าพจิ ารณา ใหม้ าหดั ใหม้ าฟอก เอามาตอ่ สู้ มคี วามรแู้ ลว้
เอามาตอ่ สู้ เอามาฝกึ หดั เอามาทำ� เพราะไปอยใู่ นนน้ั ไมร่ จู้ กั อะไรหรอก นน่ั มนั ไปสงบ
จติ เฉยๆ เอามาพจิ ารณา ขา้ งนอกกส็ งบเขา้ ไปเรอื่ ยๆ ถงึ ขา้ งใน จนมนั เกดิ ความสงบ
อยา่ งยกใหญ่ของมนั
ความสงบของปญั ญานน้ั เมอ่ื จติ สงบแลว้ ไมก่ ลวั รปู เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐพั พะ
และไม่กลวั ธรรมารมณ์ ไมก่ ลวั กระทบมันเดย๋ี วนี้ รู้มันเดี๋ยวน้ี กระทบมนั เด๋ยี วนี้
ทิ้งมันเดี๋ยวนี้ กระทบมนั เดย๋ี วน้ี วางมนั เดยี๋ วน้ี เรอื่ งสงบของปญั ญาเปน็ อย่างน้ี
ทีน้ีเมื่อจิตเป็นอย่างนี้ มันละเอียดย่ิงกว่านั้นนะ จิตจะมีก�ำลังมาก เมื่อมี
ก�ำลงั มาก ทีนี้ไมห่ นี มกี �ำลังแลว้ ไมก่ ลัวนะ เม่อื ก่อนเรากลัวเขา แตเ่ ด๋ยี วน้เี รารแู้ ลว้
เราไม่กลัว รู้ก�ำลังของเราแล้ว เราไม่กลัว เห็นรูปเราก็พิจารณารูป ได้ยินเสียงก็
พจิ ารณาเสียง เราพิจารณาได้ ตง้ั ตวั ได้แล้ว ไมก่ ลัว กล้า แมก้ ระท่งั อาการ รูปกด็ ี
เสยี งกด็ ี กลนิ่ ก็ดี เปน็ ต้น เหน็ วนั นว้ี างวนั น้ี อะไรๆ กว็ างไดห้ มด เหน็ สุขวางสขุ
เห็นทุกข์วางทุกข์ เห็นมันท่ีไหนวางมันที่น่ัน เออ วางที่น่ัน ท้ิงท่ีน่ันเร่ือยๆ ไป
มันไม่เป็นอารมณ์อะไรล่ะทีน้ี เอาไว้ท่ีนั่น เราก็มาอยู่บ้านของเรา ไปเห็นเราก็ทิ้ง
เหน็ เรากด็ ู ดแู ลว้ เรากว็ าง สง่ิ ทงั้ หลายเหลา่ นหี้ มดราคา ไมส่ ามารถทำ� อะไรเราได้ อนั น้ี
เปน็ กำ� ลงั วปิ สั สนา เมอ่ื อาการเกดิ ขนึ้ มาอยา่ งน้ี เปลยี่ นชอื่ วา่ เปน็ “วปิ สั สนา” รแู้ จง้ ตาม
ความเป็นจริง น่ัน รูแ้ จง้ ตามความเป็นจริง อันน้ีความสงบชนั้ หน่งึ สงบของวิปสั สนา
สงบดว้ ยสมาธนิ ้ียาก ยากจริงๆ นา่ กลวั มาก
ฉะนน้ั เมอ่ื สงบเตม็ ทแ่ี ลว้ ทำ� อยา่ งไร เอามาหดั เอามาฝกึ เอามาพจิ ารณา อยา่ ไปกลวั
อยา่ ไปตดิ ทำ� สมาธนิ ไ้ี ปตดิ แตส่ ขุ นงั่ เฉยๆ กไ็ มใ่ ชน่ ะ ถอนออกมา สงครามนนั้ ทา่ นวา่
ไปรบ ไมใ่ ชเ่ ราไปอยใู่ นหลมุ เพลาะ หลบแตล่ กู กระสนุ เขาเทา่ นน้ั หรอก ถงึ คราวรบกนั
จรงิ ๆ เอาปนื ยงิ กนั ตมู ๆ อยใู่ นหลมุ เพลาะ กต็ อ้ งออกมานะ ถงึ เวลาจรงิ ๆ แลว้ ไมใ่ ห้
283
เขา้ ไปนอนในหลมุ เพลาะรบกนั นะ นก่ี เ็ หมอื นกนั ไมใ่ ชใ่ หเ้ อาจติ ไปหมอบอยอู่ ยา่ งนนั้ นะ
อนั นเ้ี บอ้ื งแรกมนั จะตอ้ งผา่ น มศี ลี มสี มาธิ จะตอ้ งหดั คน้ ตามแบบตามวธิ ี มนั กต็ อ้ งไป
อย่างน้นั
อย่างไรก็ตาม อันน้ีกล่าวไว้เป็นเลาๆ เมื่อเรารู้ประพฤติปฏิบัติแล้วน่ันแหละ
อย่าสงสัยเลย เร่ืองน้ีอย่าไปสงสัยมัน มันมีสุขก็ดูสุข มันมีทุกข์ก็ดูทุกข์ ดูแล้ว
ก็พยายามเข่นมัน ฆ่ามัน ปล่อยมัน วางมัน รู้อารมณ์นั้น ปล่อยมันไปเรื่อยๆ
มันอยากน่ังสมาธิหรือเดินจงกรมก็ช่างมัน จะคิดไปก็ช่าง ให้รู้เท่าทันจิตของเรา
ถา้ คิดไปมากๆ แลว้ เอามารวมกันเสยี ตดั บทมันอยา่ งน้ีวา่
“สง่ิ ทเี่ จา้ นกึ มานเี้ จา้ คดิ มานเี้ จา้ พรรณนามาน้ี เปน็ สกั แตว่ า่ ความนกึ ความคดิ เฉยๆ
หรอก ส่งิ ทง้ั หลายเหล่านมี้ นั เป็น อนจิ จงั ทกุ ขัง อนตั ตา เปน็ ของไม่แน่นอนหมด
ทกุ อยา่ ง”
ทง้ิ มันไว้น่ัน!
284
๒๔
เคร่อื งอย่ขู องบรรพชิต
การฉันต้องใหม้ นั ส�ำรวม อย่าให้มเี สยี งดงั ให้มันกระเทอื นหูทายก เด๋ยี วทายก
กจ็ ะเอามาเพม่ิ เขา้ ไปอกี นม่ี นั เปน็ อยา่ งน้ี เรยี กวา่ ฉนั ขอดบาตร คอื เกลาบาตร ขดู บาตร
ใหม้ นั มเี สยี ง ตน้ บญั ญตั ดิ เู หมอื นจะเปน็ อยา่ งนนั้ ตามทผี่ มจำ� ๆ มาตามบญั ญตั ิ ไมใ่ ชว่ า่
ฉนั หมดตามเป็นจรงิ ฉนั หมดนม่ี ันรู้จักประมาณ นมี่ ันไมม่ ีอะไร รจู้ กั ประมาณคอื
ฉันหมด ไมเ่ รียกว่าฉนั ขอดบาตร ฉนั ให้มนั มเี สียงดัง เพ่อื ให้มันกระเทอื นหูทายก
เดย๋ี วทายกกเ็ อามาเพม่ิ อกี มนั กไ็ ดแ้ กงอกี เทา่ นนั้ แหละ นนั่ มนั มคี วามหมายอยา่ งนน้ั
นัน่ เรียกว่า ฉันขอดบาตร
อย่าฉนั แตย่ อดลงไป ถ้าเราไมฉ่ นั จากยอดลงไปเราจะทำ� อย่างไร ก้นมันก็อยู่
ขา้ งลา่ ง ยอดมนั กอ็ ยขู่ า้ งบน หรอื เราจะควำ่� บาตรลงฉนั หรอื ไงอยา่ งนี้ คอื อยา่ ฉนั ตงั้ แต่
ยอดลงไป อนั นกี้ ห็ มายความวา่ เจาะเปน็ รลู งไปตรงกลาง ทา่ นวา่ อยา่ ฉนั แตย่ อดลงไป
ในความเปน็ จรงิ ทถ่ี กู แลว้ กค็ อื ฉนั ใหม้ นั เสมอลงไป อยา่ งขา้ วเจา้ ทเ่ี ราฉนั น้ี กวาดให้
มนั ราบ ฉนั ใหม้ นั เสมอลงไป นตี่ อบคำ� ทวี่ า่ ฉนั แตย่ อดลงไป ถา้ เราไมฉ่ นั ขา้ งบนลงไป
เราจะท�ำอยา่ งไร นีค่ วามหมายมนั เป็นอยา่ งน้ี
ดังนั้น การขบฉนั นี้ เสขยิ วตั รน้มี ันกม็ ีประโยชนม์ ากเหมือนกัน ก่อนจะฉนั น้ัน
ท่านจึงใหร้ วู้ า่ บดั นี้เราจะฉัน ในใจของเราต้องมีวัตรในการฉนั เราต้องนอ้ มรำ� ลึกถงึ
พระวินยั ฉันในบาตร หรอื อยา่ ฉันให้เมลด็ ขา้ วตกลงในบาตรอยา่ งนี้เป็นตน้
285
ในความเปน็ จรงิ เมลด็ ข้าวท่เี ขา้ ไปในปากเรานนั้ มนั ถกู อามสิ แลว้ มนั กห็ ลน่ ลง
แลว้ มนั ขาดลงไป แสดงวา่ มนั ขาดออกจากกนั ท่านว่ามนั ผดิ อยา่ งเหง่อื เราไหลปุด
ลงไปนี่ อันนมี้ นั ไมเ่ น่อื งกนั ถ้าเราจับบาตรแลว้ เหงอื่ มนั ไหลซึมลงไปตามน้ี เน่ืองกนั
ไปกับบาตรอย่างนี้ อันนีท้ า่ นไม่เรยี กว่ามันตกลงในบาตร คอื เอาขณะนีท้ ่ีขาดลงมา
จากท่ีขาดลงมา มันก็เป็นการขาดประเคน หรือว่าเรามีขนมอยู่ในบาตร มีข้าวอยู่
ในบาตร เราบอกวา่ เณร...จงเอาขนมสกั ๒ กอ้ น หรอื เอาขา้ วสกั ก�ำหนึ่ง เณรเขา
ก็เอา เมื่อเขายกข้ึน ท่ีอยู่ในก�ำมือเป็นของที่ให้เขาแล้ว ท่ีมันหล่นลงมาเป็นต้น
ยังเป็นปัญหาอยู่อย่างน้ี ถ้าหากว่าเราคิดแล้วก็เป็นของเคร่งหรือตึงอะไรไปอย่างน้ี
แตว่ า่ ในสิกขาบทท้งั หลายเหล่านี้ ถา้ หากว่าเราสำ� รวมอยู่ พยายามอยูก่ ไ็ มเ่ ป็นอาบัติ
เราเอื้อเฟื้ออยู่สำ� รวมอยู่
ดงั นน้ั การฉนั นมี้ นั จงึ เปน็ วตั รทสี่ ำ� คญั ระวงั เมอ่ื เราจะฉนั เรากต็ อ้ งนกึ ถงึ การฉนั
ฉนั คำ� ใหญ่ ฉันคำ� โต ฉันขอดบาตร ฉันดงั จบิ๊ ๆ จบุ๊ ๆ อะไรตา่ งๆ เหล่านี้ มันเป็น
เบ็ดเตล็ดตา่ งๆ แตก่ อ็ ยา่ ไปปล่อยมนั นะ อนั นี้นะ อยา่ ไปวางอะไรมัน ตอ้ งมองดู
มันใหด้ ี การฉนั ครง้ั แรกน้ี ท่านจงึ เอาของลงในบาตรให้เรยี บร้อย อยา่ รีบ ดูจติ เรา
เสยี กอ่ น ให้มนั รทู้ ่วั ถงึ ด้วย ในเวลาเราฉันอย่างน้ี ให้จิตสงบเสียก่อน ถา้ มนั อยาก
จะฉนั เรว็ ๆ กพ็ ยายามใหม้ ันชา้ ๆ ให้มนั อย่ไู ดเ้ ปน็ ปกติ แลว้ เราก็คอ่ ยฉันของเราไป
เรียกว่า สังวร ส�ำรวม ระวัง ถา้ หากว่าเราปล่อยมันเลย มันกไ็ ม่ได้ ไมม่ กี ารสงั วร
ส�ำรวม ระวัง
อะไรก็ชา่ งมันเถอะ พระวนิ ยั เลก็ ๆ นอ้ ยๆ น่ีมันมพี ษิ เหมอื นกนั คือ มันผิด
น่นั เองแหละ ไม่ใชอ่ น่ื ไกล มันอยทู่ ่ีสติ เราเปน็ คนมีสตอิ ยู่ มีสมั ปชญั ญะอยู่ รูอ้ ยู่
เหน็ อยู่ เมื่อเราจะท�ำอะไร เรากต็ อ้ งร้อู ยู่ เห็นอยู่ เม่ือเรามคี วามรชู้ ดั เจนอยู่ เปน็ ตน้
มันก็รู้จักความผิดถูก หรือหากว่าเรายังไม่รู้จักความผิดก็สงสัย ตรงนี้มันไม่งาม
ตรงน้ีไม่คอ่ ยดี สิ่งทีจ่ ติ ใจเราว่าไมค่ ่อยดีไม่ค่อยงามนนั่ แหละ มนั ไม่ควรแล้ว
ถา้ หากว่าเราตง้ั ใจฉันนะ มันกด็ ี ฉนั มสี ติ มคี วามระมัดระวัง การฉนั การเคีย้ ว
การจบั อะไรตอ่ อะไร อย่างวางอะไรลงในกระโถนนี่ มันเพลง้ ...เพลง้ เมลด็ น้อยหนา่
หรอื เมลด็ มะขาม หรอื เมลด็ อะไรทงั้ หลายน่ี อนั นมี้ นั ไมม่ อี ะไรหรอก แตว่ า่ สตเิ รามนั
286
ไมค่ อ่ ยมี มนั ไม่สังวรสำ� รวม คอื ท่านตอ้ งการใหม้ นั เงยี บ ในความสงบนี่ การเคยี้ ว
การขบฉนั นี่ รจู้ กั มนั ดงั เกดิ ไปไหม มนั มเี สยี งเกนิ ไปไหม มนั รบี เกนิ ไปไหม มนั อะไร
เกินไปไหม นี่ ถ้าเรามีสตอิ ยู่ในตัวของเรานี่ มนั กม็ รี ะเบียบเรยี บรอ้ ย
ดงั นนั้ ทา่ นจงึ วา่ ฉนั จงั หนั นน่ั ทา่ นไมใ่ หม้ องดบู าตรของคนอนื่ ใหม้ องดใู นบาตร
ของตน บางทีมันก็ไปเพง่ โทษคนอ่นื เสีย อะไรตอ่ อะไรมนั หลายอย่างในเวลานัน้ คือ
ไม่เหน็ จิตของเจ้าของ
ดงั นน้ั พระวนิ ยั นกี้ ร็ วมเขา้ กบั ธรรมะ พระวนิ ยั ทใี่ หส้ งั วรสำ� รวมนก้ี ใ็ หเ้ กดิ ธรรมะ
มนั ก็เป็นศลี นัน่ เอง เปน็ เครื่องควบคุมเรา ทา่ นอาจารย์มนั่ สมัยน้นั ทา่ นไม่ใช้ชอ้ น
มนั เปน็ ของแขง็ ตกั บาตรมนั ดงั หรอื อยา่ งหนง่ึ ทา่ นเอาลง เมอ่ื เอาชอ้ นเขา้ ในปากแลว้
เอามอื ยดั เขา้ ไปในปากอยา่ งนนั้ แตส่ มยั นก้ี ย็ งั มคี นถอื อยู่ รกั ษาขอ้ วตั รอยู่ แตเ่ ขามชี อ้ น
กเ็ มอื่ เวลาท่สี ำ� คญั ตอ้ งมีความระมดั ระวัง อะไรกช็ า่ งมนั เถดิ อนั น้เี รามารวมถงึ วา่
ผ้ปู ฏบิ ตั ิ เม่ือพูดถงึ การปฏบิ ตั ินี้ มันรวมเปน็ ธรรม
ปฏบิ ตั ธิ รรม มนั รวมพระวนิ ยั มนั รวมธรรมะเขา้ ดว้ ยกนั เปน็ ขอ้ ปฏบิ ตั เิ รยี กวา่
การปฏบิ ตั ธิ รรม พระพทุ ธเจา้ กบ็ รรลซุ ง่ึ ธรรมะ ไมไ่ ดย้ นิ ทา่ นวา่ บรรลซุ งึ่ พระวนิ ยั บรรลซุ งึ่
ธรรมะที่มารวมกันแล้ว เราจงึ เรยี กกนั วา่ เป็นการปฏิบตั ธิ รรม
ทีนท้ี า่ นสอนว่า ธรรมเหลา่ ใดเป็นไปเพอื่ ความกำ� หนัดย้อมใจ อย่างนีเ้ ป็นตน้
ธรรมนัน้ คอื อะไร
เราจะมคี วามรสู้ กึ ทางจมกู กด็ ี รสู้ กึ ทางตากด็ ี รสู้ กึ ทางหกู ด็ ี รสู้ กึ ทางรา่ งกายกด็ ี
รสู้ กึ ทางจติ กด็ ี คำ� ทว่ี า่ ธรรมเหลา่ ใดนนั้ หมายเอาสภาวะสมั ผสั ถกู ตอ้ งในอายตนะของเรา
เช่นว่า มีรูปสวยๆ เรามองดแู ลว้ มนั กำ� หนดั มนั ย้อมใจ มคี วามกำ� หนัดมนั กย็ อ้ มใจ
อยา่ งเราใช้บรขิ ารสวยๆ งามๆ อยา่ งน้เี ป็นต้น มนั ให้เกิดความก�ำหนัด มันยอ้ มใจ
มนั ยอ้ มใจของเราขนึ้ ไปๆ เรอื่ ยๆ มนั เปน็ เหตใุ หเ้ ราลมื ตวั ของเรากไ็ ด้ ทา่ นจงึ ใหพ้ จิ ารณา
จีวรก็ดี สังฆาฏกิ ็ดี บริขารท้งั ปวงน้ี จวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะ เภสชั นีน้ ะ่ เมื่อรวม
เข้ามานี้ มันปฏิบตั อิ ยตู่ รงนี้ ท่านจึงให้พจิ ารณาปจั จัยทง้ั สน่ี ้ี
287
ปจั จยั ทงั้ สน่ี ้ี เมอื่ หยบิ จวี รขนึ้ มาทา่ นกต็ อ้ งใหพ้ จิ ารณา เมอ่ื ฉนั อาหารบณิ ฑบาต
กต็ อ้ งพจิ ารณา เสนาสนะทอ่ี ยอู่ าศยั ทา่ นกใ็ หพ้ จิ ารณา ยาบำ� บดั โรค ทา่ นกใ็ หพ้ จิ ารณา
นรี่ วมแลว้ มนั เปน็ ปจั จยั สี่ ทำ� ไมทา่ นจงึ ใหพ้ จิ ารณา อะไรมนั เปน็ เหตใุ หม้ คี วามกำ� หนดั
มคี วามยอ้ มใจขน้ึ จะเปน็ วตั ถกุ ต็ าม จะเปน็ นามธรรมกต็ าม ยอ้ มใจใหเ้ ราโลภ ยอ้ มใจ
ให้เราก�ำหนัด ย้อมใจให้เราโกรธ ย้อมใจให้เราสารพัดอย่างล่ะ ไม่ปกติเสียแล้ว
ทกุ อารมณม์ นั เปน็ อยา่ งนนั้ นเี่ รยี กวา่ การยอ้ มใจ เรยี กวา่ เปน็ ธรรมทงั้ หมด จะเปน็ วตั ถุ
กเ็ ปน็ ธรรม จะเปน็ นามธรรมมนั กเ็ ปน็ ธรรม ขอแตว่ า่ อะไรนน้ั มนั มาทำ� ใหค้ วามกำ� หนดั
ย้อมใจเกดิ ขึ้น อันน้ันเรากต็ ้องระวงั มันตอ้ งระวัง
ธรรมอะไรเปน็ ไปเพ่ือความประกอบทุกข์ ประกอบไวซ้ ง่ึ ทกุ ข์ คือไม่ปลอ่ ยทุกข์
อะไรทมี่ นั เปน็ เหตใุ หท้ กุ ขเ์ กดิ อยู่ แลว้ เรากไ็ มป่ ลอ่ ยทกุ ข์ เรากส็ ะสมมนั ขนึ้ จะเปน็ วตั ถุ
กต็ าม จะเป็นความรู้สกึ นกึ คิดก็ตาม น่ีมนั สั่งสมไว้ซงึ่ ทกุ ข์
ธรรมเหลา่ ใดเปน็ ไปเพอื่ ความอยากใหญใ่ ฝส่ งู เปน็ ไปเพอื่ ความไมส่ นั โดษ ยนิ ดี
ในของทม่ี อี ยู่ อยา่ งนเ้ี ปน็ ไปเพอ่ื ความเลยี้ งอนั ยาก เปน็ ไปเพอ่ื ความเกยี จครา้ น เปน็ ไป
เพอื่ ความคลกุ คลหี มคู่ ณะทงั้ หลายเหลา่ นี้ ทา่ นตรสั เปน็ สว่ นหนงึ่ วา่ อนั นไี้ มใ่ ชธ่ รรมและ
ไม่ใชว่ ินยั ไมใ่ ช่สัตถุสาสน์ คำ� สง่ั สอนของพระศาสดาของเรา ตรงกันข้ามนนั้ ท่านวา่
อนั นัน้ เป็นธรรมคำ� สอน สัตถสุ าสน์ คำ� สอนของพระพุทธเจ้าของเรานี้ อยา่ งนี้
ธรรมทง้ั หลายเหลา่ นี้ ถา้ เราสงั วรสำ� รวมมนั จะเกดิ อยทู่ กุ วถิ ที าง มนั จะเปน็ ธรรมะ
เปน็ ครุ ธุ รรม มนั หนกั นเี่ รยี กวา่ ปฏบิ ตั ธิ รรมะ ถา้ รอู้ ยา่ งละเอยี ดอยา่ งนี้ มนั กร็ จู้ กั ธรรมะ
มันมากทส่ี ดุ ละ่ ไม่จนธรรมะ ได้พจิ ารณา
ฉะนน้ั ขอ้ วตั รปฏบิ ตั นิ ้ี เพอ่ื ใหเ้ ขา้ ไปรไู้ ปเหน็ สงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ นนั้ มนั กเ็ ปน็ คลา้ ยๆ
พน้ื ฐาน อยา่ งเราจะปลกู อาคารสกั หลงั หนง่ึ มนั มขี า้ งบนสองชนั้ สามชน้ั มนั กอ็ ยขู่ า้ งบน
โนน่ แตพ่ นื้ ฐานกค็ อื ตวั วางรากฐานนเี้ อง มนั จะทรงตวั มนั อยไู่ ดก้ เ็ พราะรากฐานของมนั
มนั่ คง
288
การประพฤตปิ ฏบิ ตั นิ มี่ นั รกรงุ รงั เหลอื เกนิ ทธ่ี รรมะมนั จะอยู่ ฉะนน้ั เราจงึ พยายาม
ถอนอะไรออก ท่มี ันรกรงุ รังน่ะถอนมันออก อย่างความกำ� หนดั ยอ้ มใจ อย่างความ
เกียจคร้าน อย่างความอยากใหญใ่ ฝส่ งู เปน็ ตน้ ใครมปี ัญญามากเท่าไร การปฏบิ ตั ิ
กย็ ิ่งกว้างออกไป ก็ยง่ิ ละเอยี ดออกไป
การปฏบิ ตั ธิ รรมน้ี ทา่ นมารวมเขา้ กนั เสยี เปน็ พระธรรมวนิ ยั รวมกนั ทงั้ สองอยา่ ง
เป็นพระธรรมวินัย เปน็ ข้อปฏิบัติเพื่อใหบ้ รรลุซง่ึ ธรรม บรรลุซง่ึ สันติธรรม คอื ความ
สงบระงบั ดงั นนั้ ขอ้ ปฏบิ ตั ขิ องผปู้ ฏบิ ตั นิ มี้ นั ถงึ มาก แตว่ า่ มนั กไ็ มม่ อี ะไรยงุ่ ยาก ถา้ เรา
มสี ติเตม็ เป่ียมแล้ว
สตทิ จี่ ะเตม็ เปย่ี มนกี้ เ็ รยี กวา่ เราจะตอ้ งพยายาม จะตอ้ งฝกึ เรอ่ื ยๆ เชน่ ผมเคยพดู
ให้ฟังว่า เราจะลงมาท�ำวัตร ลงโบสถ์ เข้ามานเ่ี ราตอ้ งกราบ มาองคเ์ ดียวกต็ ามเถอะ
มาทำ� อะไรก็กราบพระ เมือ่ เสร็จแล้วจะกลับกฏุ กิ ก็ ราบพระ เมื่อเราออกไปถงึ กฏุ ิแลว้
เราขน้ึ ไปบนกฏุ แิ ลว้ กน็ ง่ั กราบพระ ฝกึ เสยี กอ่ น ฝกึ ใหม้ ากๆ บางคนกร็ ำ� คาญใจ ฮ.ึ ..
ลุกขึน้ กก็ ราบ น่ังกก็ ราบ อะไรก็กราบ สารพัดอยา่ งละ่ อยา่ งน้ฝี ึกสติของเรา ใหม้ ัน
มีสตจิ นใหม้ นั ชำ� นาญ ใหม้ นั ชำ� นาญในสิ่งทง้ั หลายดงั น้ี
สตนิ ม้ี นั คอื ความระลกึ ไดอ้ ยเู่ สมอ มสี ตกิ ม็ สี มั ปชญั ญะ เรมิ่ จากจติ ของเรานเี่ อง
ทำ� ใหม้ นั ชำ� นาญ บางคนกค็ ดิ วา่ มนั ปา่ มนั เถอื่ น ถอื มนั่ ถอื รน้ั ถอื ขลงั อะไรไปอยา่ งนก้ี ม็ ี
คดิ อยา่ งนกี้ ม็ ี แตว่ า่ ทางกา้ วของมนั กต็ อ้ งไปอยา่ งนี้ ตงั้ แตน่ อ้ ยไปหาโตขนึ้ มา จะตอ้ งทำ�
อยา่ งนี้
เรอ่ื งพระวนิ ยั เรอื่ งพระธรรม มนั กม็ คี วามสงสยั ถา้ เราปฏบิ ตั ิ มนั กส็ งสยั สงสยั ก็
ชา่ งมนั เถอะ สงสยั กท็ ำ� ไป พยายามทำ� ไป คอื วา่ เราทำ� ทไ่ี หน มนั กม็ คี วามฉลาดอยทู่ น่ี นั้
ทำ� ดว้ ยการพนิ จิ ทำ� ดว้ ยการพจิ ารณา เราทำ� ตรงนเ้ี รากต็ อ้ งพจิ ารณาอยตู่ รงน้ี ความฉลาด
มนั ก็เกิดขนึ้ มาเร่ือยๆ ไป คือเหมอื นกันกบั เราได้ฟงั ธรรมะ ได้เรียนมาก ไดฟ้ งั มาก
เป็นพาหสุ จั จะ
289
ไดฟ้ งั มนั ไดค้ น้ ควา้ ในใจของมนั นเ่ี รยี กวา่ เรากำ� ลงั ศกึ ษา มนั เปน็ เสขจติ มนั จะ
ต้องศึกษาอยกู่ ่อน ก่อนท่มี ันจะรู้ แลว้ มนั ก็เป็นอเสขจติ นร่ี ู้เรื่องของมันแล้ว ไม่ต้อง
ศกึ ษาแลว้ อยา่ งนี้ เราอยา่ ไปถอื วา่ เราไดเ้ รยี นมามาก เราไดร้ มู้ ามาก เราอยา่ ไปถอื อยา่ งนน้ั
ถ้าถอื อยา่ งนน้ั ใครเป็นคนหลงล่ะ คนทีเ่ รยี นมากๆ หรอื คนที่ไม่ได้เรียนเลย อย่างน้ี
ให้เราคดิ ใหม้ ันดๆี คนทห่ี ลงน่ะ เรยี นมากๆ มนั กห็ ลงกันได้ ไมเ่ รยี นมนั หลงก็ได้
อยา่ งคนเราเกดิ มา ตงั้ แตเ่ ลก็ ๆ จนแก่ จะวา่ เราเกง่ กไ็ มไ่ ด้ เกง่ เพราะอะไร เกง่ เพราะเรา
เกดิ มานานอยา่ งนกี้ ็ไม่ได้
ไมไ่ ปทไ่ี หนทงั้ นน้ั แหละ สจั ธรรมไมว่ งิ่ ไปตรงไหนแหละ มนั อยคู่ งทขี่ องมนั ทา่ นจงึ
เรยี กว่าสจั จะ ความเปน็ จริง สจั จะความจริงคือไม่เคลอื่ นจากท่มี นั เราจงึ น้อมใจเรา
เขา้ ไปถงึ สจั ธรรม จนกว่าสัจธรรมมนั จะตั้งอยูใ่ นจิตของเรา ไม่เคล่ือนท่ี มนั ไม่ตาม
กระแสใจของคน มนั ไมต่ ามความรสู้ กึ นกึ คดิ ของคน ความรสู้ กึ นกึ คดิ เปน็ ความรสู้ กึ
นกึ คดิ อนั หนง่ึ สจั ธรรมนนั้ กเ็ ปน็ อยา่ งหนงึ่ ถา้ เรามคี วามรสู้ กึ นกึ คดิ ทเ่ี ปน็ สจั ธรรม มนั ก็
เปน็ สจั ธรรม ถา้ เรามคี วามรสู้ กึ นกึ คดิ แหวกแนวออกไป แตเ่ ราเขา้ ใจวา่ มนั ถกู อนั นนั้
มนั กไ็ มเ่ ป็นสัจธรรม
ไดค้ วามวา่ ทเี่ รามาปฏบิ ตั กิ นั ทกุ คนนี้ เรายงั ไมร่ ตู้ ามเปน็ จรงิ ฉะนน้ั การฟงั การเรยี น
ทา่ นจงึ ใหพ้ จิ ารณา อนั นที้ า่ นพดู มนั ผดิ อยา่ งนเี้ รากฟ็ งั มนั ผดิ อนั นที้ า่ นพดู ไปมนั ถกู อนั นี้
เทา่ กบั วา่ ทา่ นวา่ ถกู อยา่ เพง่ิ ไปยำ�้ วา่ มนั ถกู มนั ผดิ ในการฟงั เลย คนฟงั กส็ กั แตว่ า่ เราฟงั ไป
มนั ไมจ่ บตรงน้ี มนั ไปจบทกี่ ารรขู้ นึ้ มาเอง มนั วนิ จิ ฉยั เกดิ ความรขู้ นึ้ มาเองในจติ ทผี่ อ่ งใส
เม่อื ไร มนั จงึ จะรูจ้ กั ทน่ี ี้
ดงั นน้ั ทกุ คนทเ่ี รามาปฏบิ ตั นิ ก้ี ม็ ารบั ฟงั อนั นน้ั มนั ถกู อนั นมี้ นั ผดิ พระพทุ ธเจา้
ทา่ นกย็ งั ไมไ่ ดส้ อนอยา่ งนน้ั ทา่ นใหฟ้ งั เราฟงั สงิ่ ทมี่ นั ผดิ นนั้ มนั กไ็ มผ่ ดิ อะไร เราฟงั สงิ่
ทม่ี นั ถกู นนั้ มนั กไ็ มแ่ ปลกอะไร เปน็ คนฟงั เอาความรซู้ งึ่ มนั เกดิ ขน้ึ ในจติ ของเรา ฉะนน้ั
ท่านจงึ ตดั มันเสียวา่ อันนี้ก็อยา่ ไปหมายมนั่ มัน อะไรทุกอยา่ งมนั เกิดขึ้นมาก็เรยี กว่า
เออ...อนั นเี้ ราคดิ วา่ มนั ไมถ่ กู อนั นเี้ ราคดิ วา่ มนั ผดิ อนั นเี้ ราคดิ วา่ มนั ดี เดย๋ี วเรากไ็ ปยดึ ดี
แล้วกไ็ ปยึดสิง่ ที่ไมด่ ี แล้วก็ไปยดึ สง่ิ ท่มี ันผิด
290
แมเ้ ราไปยดึ สง่ิ ทม่ี นั ถกู นะ อะไรทกุ อยา่ ง ถา้ เราเขา้ ไปยดึ มนั โดยไมม่ ปี ญั ญา นนั่ มนั
ผดิ หมดละ่ ใหเ้ ขา้ ใจอยา่ งน้ี เราเขา้ ไปยดึ มนั่ ถอื มนั่ มนั โดยทไ่ี มม่ ปี ญั ญา ไมม่ เี งอื่ นไข
อยา่ งนม้ี นั กผ็ ดิ ถงึ แมม้ นั ถกู อยู่ ความถกู นน้ั มนั กไ็ มผ่ ดิ มนั ผดิ อยทู่ กี่ ารทเี่ ราเขา้ ไปยดึ
ไปยดึ ความถกู ไปยดึ ความผดิ เชน่ เราเปน็ ผปู้ ฏบิ ตั ิ ของคนอนื่ มนั ผดิ ของเรามนั ถกู
อย่างนเ้ี ปน็ ตน้
เหน็ ของเราถกู เหน็ คนอน่ื ผดิ อยา่ งนี้ ถา้ มนั เปน็ กใ็ หเ้ ปน็ อาการ อยา่ ไปเอาความ
แน่นอนกับมัน อย่าไปยนื ยนั กบั มนั มาก จะไดค้ วามยนื ยันมากกค็ ือ เรียกว่ามันยงั
ไมแ่ นน่ อนนัน่ เอง เราปลอ่ ย มไิ ด้สงสยั ในสง่ิ ทง้ั หลายเหล่านน้ั มนั รู้อยู่ในนัน้ อันน้ี
คอื การปฏบิ ตั ิ เพราะอยา่ งนน้ั การปฏบิ ตั นิ ม้ี นั ถงึ ตอ้ งพยายามคอ่ ยๆ ทำ� คอ่ ยๆ คดิ คอ่ ยๆ
พิจารณาเอา รนุ แรงมันก็ไม่ได้
เมอื่ ไปถงึ ทไี่ หนกต็ ามเถอะ ถา้ เราไปดสู ถานทตี่ า่ งๆ ในวดั เรากต็ าม นอกวดั เรากต็ าม
อะไรกต็ าม หนงั สอื อะไรนน้ั ทเี่ ขยี นขนึ้ มากต็ ามเถอะ โดยมากกอ็ า้ งวา่ อนั นเี้ ปน็ คำ� สอน
ของพระพทุ ธเจา้ ทั้งนน้ั แหละ แต่พระพทุ ธเจ้าเราก็ไมเ่ ห็นค�ำสอนของทา่ น เราก็ไมร่ ู้
อยา่ งนน้ั ทา่ นจงึ สอนไวว้ า่ อยา่ ไปเชอ่ื ในสงิ่ ทเ่ี ขาวา่ มนั ถกู อยา่ ไปเชอื่ ในสง่ิ ทเ่ี ขาวา่ มนั ผดิ
ตรงนนั้ คนไปมากมนั ถกู ตรงนนั้ ไมม่ คี นไป ตรงนนั้ ปฏบิ ตั ไิ มถ่ กู อะไรทง้ั หลายเหลา่ น้ี
คอื ความเปน็ จรงิ นนั้ มนั กเ็ ปน็ อยา่ งนนั้ แหละ ทา่ นวา่ อยา่ ไปยดึ เอาทางเดยี ว เปน็ กาม-
สขุ ลั ลกิ านโุ ยโคกด็ ี อตั ตกลิ มถานโุ ยโคกด็ ี ถา้ มนั เกดิ ขน้ึ มานน้ั ทา่ นไมใ่ หย้ ดึ มนั คอื ทา่ น
ให้รมู้ นั
ถา้ ไปยดึ ความสขุ นนั้ มนั กผ็ ดิ ละ่ มนั เปน็ กามไปเสยี ถา้ ไปยดึ ทกุ ขม์ นั กผ็ ดิ อกี แหละ
ความเป็นจริงเร่ืองสุขหรือเร่ืองทุกข์น้ีเป็นเร่ืองจะให้เราพิจารณาปล่อยวาง อย่าไป
หมายมนั่ มนั อนั นมี้ นั ผดิ ผดิ แลว้ กแ็ ลว้ ไป อนั นม้ี นั ถกู ถกู แลว้ กแ็ ลว้ ไป อยา่ ไปยดึ มนั่
ถือมั่นมัน ให้เรารู้
แตเ่ บอื้ งแรก เบอ้ื งแรกจรงิ ๆ นะ คนเรามนั กต็ อ้ งยดึ ถา้ จะใหป้ ลอ่ ยเลย ใหว้ างเสยี
มนั กว็ างไมไ่ ด้ วางอะไร ความยดึ เราไมม่ นี ่ี อยา่ งเรามวี ตั ถใุ นมอื ของเราอยา่ งน้ี ทา่ นวา่
291
เอามนั ทงิ้ เสยี คนนนั้ มนั กร็ วู้ า่ ทง้ิ กไ็ ด้ เพราะมนั มขี องทจ่ี ะทงิ้ ในมอื ของเรา ถา้ เราไมม่ อี ะไร
จะทงิ้ ทา่ นว่าให้ทง้ิ เสยี กไ็ ม่มที ่จี ะท้ิง อะไรในมอื เราไม่มี คอื ของมนั ไมม่ ี
ผมเคยเล่าให้ฟัง มนั ชดั ดี วนั น้ันผมเคยเลา่ วา่ นักปฏิบตั ิสองคนเถียงกันนง่ั
ประชมุ กนั อยอู่ ยา่ งน้ี มลี มอยา่ งหน่งึ กบั มธี งอยา่ งหนง่ึ ธงมันก็ไหวตัวไปมาอยู่เรอ่ื ย
ตา่ งคนตา่ งกด็ อู ยู่ คนหนง่ึ กถ็ ามวา่ ธงไหวตวั เพราะอะไร อกี คนหนง่ึ กต็ อบวา่ เพราะลม
คนทส่ี องก็วา่ ไมใ่ ช่ เป็นเพราะธงมนั มี นเี่ อาสิ มันมาลงตรงไหนละ่
ถ้าลมไมม่ ี ธงก็ไมไ่ หวตัว ไมแ่ กวง่ มันจงึ เกิดความรูส้ ึกว่า คนหนง่ึ วา่ ท่ีธงมัน
จะแกวง่ ไปแกวง่ มาเปน็ เพราะลม ไม่ใช่ คนที่สองวา่ มันเปน็ เพราะมีธง คนหน่งึ วา่ มัน
เป็นเพราะมีลมมาพัดมัน คนหน่งึ ว่าไมใ่ ช่ มนั เป็นเพราะธง น่กี ็เถียงกนั อย่อู ยา่ งนี้ละ่
มนั เหตผุ ลอยา่ งนเ้ี รอ่ื ยไป ถา้ ไมม่ ธี ง มนั กไ็ มแ่ กวง่ ถา้ มธี ง ไมม่ ลี ม มนั กไ็ มก่ วดั แกวง่
มันก็ตดิ กนั อยู่ตรงนี้
นถ่ี า้ เรามองเหน็ งา่ ยๆ มนั กเ็ ปน็ แตธ่ งกบั ลมเทา่ นนั้ แหละมนั จงึ แกวง่ เมอ่ื มนั แกวง่
แลว้ กเ็ กดิ ปญั หาขน้ึ มา นี่ คนหนงึ่ วา่ เปน็ เพราะมลี ม คนหนงึ่ วา่ เปน็ เพราะมธี ง ผฉู้ ลาด
ทา่ นวา่ ทา่ นทงั้ สองมนั ทกุ ขท์ ง้ั นน้ั แหละ ถา้ ทา่ นไปตดิ อยใู่ นแงน่ ้ี ทา่ นกท็ กุ ขท์ ง้ั นนั้ แหละ
ไมม่ ที างพน้ แตถ่ า้ หากวา่ ทา่ นรสู้ กึ วา่ ธงกไ็ มม่ ี ลมกไ็ มม่ ี แลว้ มนั กห็ มดเรอื่ ง ปญั หามนั
กจ็ างไป ปญั หามนั กห็ มดไป กเ็ พราะวา่ ธงนน่ั ก็สมมตุ ิขน้ึ มาใหเ้ ปน็ ธง ลมนน้ั กส็ มมตุ ิ
ขนึ้ มาใหม้ นั เปน็ ลม มนั เปน็ เรอื่ งสมมตุ ิ มนั กต็ ดิ สมมตุ กิ นั อยอู่ ยา่ งนน้ั แหละ ไมม่ ที าง
ท่จี ะไป เมอ่ื รูจ้ กั การปลอ่ ยวาง ธงมนั ก็ไมม่ ี ลมมันกไ็ มม่ ี มันเร่ืองสมมุติทง้ั นนั้ มนั ก็
หมดปญั หา มันกไ็ มเ่ กดิ ขน้ึ มา อันนีก้ น็ ่าเอาไปวจิ ัย น่าเอาไปพิจารณา
เราผศู้ กึ ษาอยนู่ กี่ เ็ หมอื นกนั กำ� ลงั มาปฏบิ ตั นิ ้ี ปฏบิ ตั ใิ หม้ นั ถกู เดยี๋ วนเี้ ราไมร่ จู้ กั วา่
มนั ถกู มนั ผดิ ผดิ เรากไ็ มร่ จู้ กั ถกู กไ็ มร่ จู้ กั มนั ไมร่ จู้ กั ผดิ ไมร่ จู้ กั ถกู ตามความเปน็ จรงิ
คือสจั ธรรม ดังนั้น พระพุทธเจา้ ท่านจงึ วา่ อยา่ ไปยึดม่นั ถูกกเ็ ปน็ ฐานสมมตุ ขิ องเขา
ผดิ กเ็ ปน็ ฐานสมมตุ ทิ ง้ั นน้ั อยา่ ไปหมายมนั่ มนั เราวา่ ตรงนม้ี นั ถกู เขาวา่ ผดิ เปน็ ตน้ พดู กนั
คำ� สองคำ� เรากเ็ ลกิ เรอ่ื งมนั กห็ มด เขาวา่ อนั นน้ั ไมถ่ กู เราวา่ ถกู กพ็ ดู กนั คำ� สองคำ� ไมต่ อ่
มันก็หมด นี่ เรอื่ งมันจบลงอย่างน้ัน
292
ถา้ คนหนง่ึ ไปยนั วา่ ถกู คนหนง่ึ ไปยนั วา่ ผดิ ไมล่ งกนั มนั กท็ ะเลาะกนั เทา่ นนั้ ยงิ่ ผดิ
ใหญเ่ ลย พดู ถงึ เรอ่ื งจติ มนั เปน็ อยา่ งนน้ั เรอ่ื งธรรมะจรงิ ๆ คอื ปฏบิ ตั ไิ ปจนถงึ วา่ มนั ไมม่ ี
ปฏิบตั ิจนถึงว่ามันถึงความปลอ่ ยวาง ผู้ปฏบิ ัตมิ ันก็แสดงกายแสดงวาจาของมนั ในท่ี
นน่ั แหละ เพราะวา่ กายกบั จติ นม้ี นั เปน็ ของสบื เนอ่ื งกนั อยา่ งหนา้ ตา อวยั วะ กริ ยิ าทา่ ทาง
ของคนพ้นทกุ ข์ มนั เป็นอย่างไร มนั ก็พอมองเหน็ ได้ ดงั น้นั ผูป้ ฏิบตั แิ ล้วจงึ มคี วาม
ยม้ิ แยม้ แจม่ ใส จงึ มคี วามซาบซงึ้ เพราะอะไรเพราะทา่ นไมย่ ดึ ในสงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ นน้ั
จติ ใจกเ็ ปน็ ปกติ หนา้ ตากเ็ ปน็ ปกติ ไมแ่ สดงอะไรออกจากปกตทิ งั้ นนั้ จติ ใจมนั เปน็ อยู่
อยา่ งนั้น
ผมเคยพดู วา่ การปฏบิ ตั ขิ องพวกเราทง้ั หลายนน้ั นะ่ สมยั นมี้ นั กย็ งิ่ มมี าก หลายอยา่ ง
หลายประการ ยง่ิ ทำ� ใหพ้ วกเราทงั้ หลายวนุ่ วายกนั มาก เชน่ วา่ วดั หนองปา่ พงเรานปี้ ฏบิ ตั ิ
อยา่ งน้ี บางคนก็ไม่ชอบ บางคนก็ชอบ นม่ี ันเปน็ อยา่ งนี้ บางคนมนั ก็เป็นเพราะมธี ง
นนั่ แหละ บางคนมนั กเ็ ปน็ เพราะมลี มอยา่ งน้ี สงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ นม้ี นั จงึ เปน็ เครอื่ งวนิ จิ ฉยั
ดว้ ยตนเอง ธรรมเหลา่ นท้ี า่ นเรยี กวา่ เปน็ ปจั จตั ตงั รเู้ ฉพาะตวั ของเรา เฉพาะความเปน็
จรงิ ของเรา มนั เกดิ ขน้ึ อย่างไร มันรูไ้ ด้เฉพาะเจา้ ของ
ทย่ี ว่ั ยวน กค็ อื อารมณ์ จรงิ ๆ อารมณน์ น้ั มนั ไมย่ ว่ั ยวนหรอก ถา้ มนั ยวั่ ยวน กย็ ว่ั ยวน
ให้ความฉลาดเราเกิด มนั ปลุกให้เราศกึ ษาอารมณ์ ให้ศกึ ษาอารมณก์ ็คือศกึ ษาโลก
เมอื่ ศกึ ษาโลกรจู้ กั โลกแลว้ กค็ อื รจู้ กั สขุ รจู้ กั ทกุ ข์ ความสขุ ความทกุ ข์ มนั กโ็ ลกนนั่ เอง
เมื่อเข้าใจโลกแล้วก็ถงึ ซง่ึ ความสบาย
ธรรมทปี่ ฏบิ ตั นิ ้ี พระพทุ ธเจา้ วา่ ใหย้ ดึ สขุ เบอื้ งแรกใหย้ ดึ สขุ ยดึ เรอื่ ยไปเถอะสขุ
แตย่ ดึ ดว้ ยปญั ญาของมนั ยดึ ไปเรอื่ ยๆ แมว้ า่ มนั จะมที กุ ขเ์ กดิ ขน้ึ มา ถงึ มนั หนกั เรากไ็ ม่
ยอมปลอ่ ยมนั ไมย่ อมวางมัน เพราะอะไร เพราะเราคิดว่าของนีม้ ันดี ของน้ีมันถกู
อยา่ งนี้ ยดึ เรอื่ ยไป ถา้ เขาวา่ อนั นไ้ี มด่ ี เรากไ็ ปทกุ ข์ อนั นไี้ มถ่ กู เรากไ็ ปทกุ ข์ มนั กต็ งั้ มานะ
ใหเ้ กิดข้ึนมาตรงนัน้ อีกแหละ
ดงั นนั้ อารมณท์ มี่ นั กระทบอยทู่ กุ วนั นี้ ถา้ เราพจิ ารณาซำ�้ เขา้ ไป มนั เปน็ บญุ คณุ ทสี่ ดุ
ทจ่ี ะปลกุ ตวั ของเราใหต้ นื่ ขนึ้ มาดอู ะไรตา่ งๆ ใหม้ นั ซาบซง้ึ ตอ่ ไป ใหม้ นั รเู้ รอื่ งมนั ทเี่ รา
293
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 600
- 601 - 636
Pages: