ไมส่ บายกเ็ พราะวา่ เราอยากใหม้ นั เปน็ อยา่ งนน้ั ไมอ่ ยากใหเ้ ปน็ อยา่ งน้ี คำ� ทว่ี า่ ไมอ่ ยาก
นน่ั แหละคอื อยาก ทวี่ า่ ไมอ่ ยากให้เป็นอย่างนี้ เราไม่ชอบ นี่คืออยากล่ะ ไม่อยากน่ะ
มนั กลบั เปน็ อยาก เปน็ กเิ ลส มนั เปน็ ตณั หา อยา่ งเราเบอ่ื มนั ไมอ่ ยากรมู้ นั ไมอ่ ยากเหน็ มนั
นีก่ น็ กึ ว่าเราเบอื่ มนั จึงเพ่มิ ความกำ� หนดั ขนึ้ เพือ่ ความหลงข้นึ เทา่ ตวั มันอยา่ งน้ี
คำ� วา่ “ความอยาก” หรอื “ความไมอ่ ยาก” สองอยา่ งนมี้ นั เปน็ ภาษาทำ� ใหค้ นรสู้ กึ
เทา่ นน้ั แหละ ถา้ พดู ถงึ ธรรมะทพ่ี ระองคท์ า่ นตรสั แลว้ จรงิ ๆ นน้ั มนั กเ็ ทา่ ๆ กนั ความอยาก
นี้มนั เป็นโทษ เหมือนกันกบั ที่ว่าความไมอ่ ยากน้กี ็เปน็ โทษ ท่ีวา่ ไม่อยากหรืออยากน้ี
มันอยากด้วยความโง่ ไม่อยากก็ไม่อยากด้วยความโง่ คอื มันผิดนะ่ เปน็ ทกุ ข์
เราจะไปวางของท้งั หลายเหลา่ นี้ ท่ีปฏบิ ตั ิไปน้ี มันถึงมองไมอ่ อก มนั ไปยดึ มั่น
ถอื มน่ั ถอื รนั้ อยไู่ มห่ ยดุ นนั่ แหละ มนั กเ็ ลยเกดิ ทกุ ขข์ น้ึ มาได้ ความเปน็ จรงิ นน้ั สง่ิ ทม่ี นั ถกู
หรือสงิ่ ที่มนั ผดิ สงิ่ ท่มี ันสขุ มนั ทุกขน์ น้ั ไมใ่ ชส่ ิ่งทส่ี งบนะ
อยา่ งเราเหน็ วา่ แหม มนั สขุ ใจ มนั สบายเหลอื เกนิ อยา่ งนเี้ ปน็ ตน้ ทม่ี นั สขุ หรอื
ทกุ ขน์ นั้ ไมใ่ ชท่ างทส่ี งบนะ ไมใ่ ชท่ ส่ี งบ มนั มสี ขุ ปนอยนู่ นั่ มนั มที กุ ขป์ นอยนู่ น่ั แตว่ า่
มนั ถกู อะไร มนั ถกู เดก็ ๆ ทปี่ ฏบิ ตั ใิ หมๆ่ มนั สขุ คอื มนั เอาอกเอาใจ มนั มศี รทั ธาเกดิ ขน้ึ
ทจี่ ะปฏบิ ตั ิ มนั มคี วามอยากทจ่ี ะปฏบิ ตั ติ อ่ ไป มนั มกี ำ� ลงั มกี ำ� ลงั มนั ไมส่ ขุ เฉยๆ มนั ไม่
ทกุ ข์เฉยๆ มันเขา้ ไปยดึ มน่ั ถอื ม่นั เสยี ด้วยอย่างนี้
สขุ ทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ทา่ นสอน ทกุ ขท์ พ่ี ระพทุ ธเจา้ ทา่ นสอนนนั้ ทา่ นพดู เปน็ อาการของ
มนั เทา่ นนั้ ลกั ษณะนนั้ มนั เปน็ อยา่ งนนั้ อาการมนั เปน็ อยา่ งนน้ั เฉยๆ สกั แตว่ า่ อารมณ์
มนั วบู ขน้ึ มาทเี ดยี วเทา่ นนั้ มนั กห็ ายไป กไ็ มม่ อี ะไร ตวั สขุ นน้ั มนั กไ็ มม่ ี ตวั ทกุ ขน์ นั้ มนั ก็
ไม่มี
ถา้ เราไปยดึ มนั่ ถอื มน่ั มนั กม็ ขี น้ึ มาตรงนนั้ เดยี๋ วนนั้ เชน่ วา่ เราไดย้ นิ เสยี งอยา่ งนี้
เปน็ ตน้ พอเสยี งมนั ดงั อยา่ งทว่ี า่ เราวางอะไรลงพน้ื น้ี มนั เสยี งดงั เปะ๊ ยงั ไมเ่ กดิ อะไร
ขนึ้ มา มแี ตเ่ สยี งเปะ๊ เทา่ นนั้ นะ่ ไมม่ อี ะไร มแี ตเ่ สยี งเฉยๆ กไ็ มม่ อี ะไรเกดิ ขนึ้ มา ยงั ไม่
เปน็ อะไร ตอ่ ไปถา้ เราคดิ วา่ เอ หรอื ตกุ๊ แกมนั หลน่ ลงพน้ื ตอ่ ไปนะ เรากก็ ลวั เทา่ นน้ั แหละ
294
หรอื งมู นั ตกลงตรงนี้ มนั หลน่ ตรงนี้ มนั กก็ ลวั เทา่ นน้ั แหละ ทหี นงึ่ นะ่ มนั กระทบเฉยๆ
แต่ทสี องนะ่ มันตอ่ ไปแล้ว งหู รือตุ๊กแกหรืออะไรทงั้ หลายตอ่ ไป
เสยี งกเ็ หมอื นกนั พอไดย้ นิ ปบุ๊ แคน่ มี้ นั กม็ เี สยี งเทา่ นนั้ ไมไ่ ดม้ อี ะไรตอ่ ไปตอ่ อกี
พอกระทบ มันก็จะเกิดอีกต่อหนึ่งนะ นี่เสียงผู้หญิงน่ี หรือเสียงผู้ชาย มันต่อไป
ความเปน็ จรงิ เสยี งครง้ั แรก มนั ไมเ่ ปน็ ใคร มนั มสี มั ผสั เฉยๆ เทา่ นนั้ แหละ พอมเี สยี งพบ่ั
ขน้ึ มาเทา่ นน้ั แหละ เออ...ผชู้ ายหรอื ผหู้ ญงิ ๆ มนั ไมว่ า่ หรอก มนั มแี คเ่ สยี งเฉยๆ พอตอ่
ไปนี้ เออ...เสยี งผหู้ ญงิ นี่ พอใจวา่ เสยี งผหู้ ญงิ เปน็ ตน้ มนั กม็ คี วามรสู้ กึ ทว่ี า่ เปน็ ผหู้ ญงิ
มนั เปน็ ปฏปิ กั ษก์ นั กบั ผชู้ าย และเมอื่ คดิ ตอ่ เรอื่ ยๆ ไป มนั เปน็ อายตนะอยา่ งนนั้ ถา้ หากวา่
เราเขา้ ใจในตวั ของเรา เขา้ ใจในจติ ของเจา้ ของนะ มนั กง็ า่ ยขน้ึ ความเปน็ จรงิ มนั คนละครงั้
คนละคราว มนั ไม่ตดิ ๆ กัน มันคนละอย่าง
ดงั นน้ั การปฏบิ ตั นิ ท้ี า่ นวา่ ใหม้ สี ติ เรากไ็ มค่ อ่ ยเขา้ ใจนกั ใหม้ สี มั ปชญั ญะ กไ็ มค่ อ่ ย
เขา้ ใจนกั ความเปน็ จรงิ ตวั สตนิ ี่ ตวั สมั ปชญั ญะน่ี คอื ใหร้ ะลกึ ได้ ทำ� ใหม้ นั รตู้ วั ๒ อยา่ งน้ี
มนั เปน็ พน้ื อยแู่ ลว้ ถา้ มสี ง่ิ ทง้ั ๒ อยา่ งนเ้ี ปน็ ธรรม ๒ อยา่ ง สตสิ มั ปชญั ญะ สติ นกี้ แ็ ปลวา่
ระลกึ ได้ สมั ปชญั ญะ กแ็ ปลวา่ รตู้ วั เมอื่ เกดิ ๒ อยา่ งน้ี มนั จะไปดงึ เอาปญั ญามา วง่ิ เขา้
มาดสู ิ รไู้ หม รตู้ วั ไหม หรอื ไมร่ ตู้ วั ไหม อะไรไหม มนั จะรแู้ จง้ เพราะปญั ญากระทบเขา้
มาอกี ดงึ เขา้ มาดอู ยา่ งน้ี อนั นพ้ี ดู ถงึ อาการจติ มนั กต็ อ้ งเปน็ ไปอยา่ งนนั้ มนั ตอ่ ไตไ่ ป
อยา่ งนี้
เพราะฉะน้นั เมือ่ เราตงั้ ใจปฏบิ ตั ินัน้ ส่ิงท่เี ราท�ำอยู่ทกุ วันนีใ้ หม้ นั มสี ตใิ หม้ นั มี
สมั ปชญั ญะ ใหม้ นั มปี ญั ญา ใหม้ นั รรู้ อบอยเู่ สมอ สำ� รวมระวงั ใหม้ นั เกดิ ขน้ึ มา เชน่ วา่
การบรโิ ภคอาหาร อาหารทงั้ หลายเหลา่ นม้ี นั เปน็ ของสะอาดอยู่ ไมใ่ ชม่ นั เปน็ ของสกปรก
มาตงั้ แตเ่ ดมิ ของมนั การหม่ ผา้ ผา้ จวี รผนื นเี้ ราใชไ้ ป ตอ่ ไปมนั สกปรก ไมใ่ ชว่ า่ มนั สกปรก
มาแตเ่ ดมิ ของมนั อะไรทงั้ หมดทเ่ี ราใชก้ นั อยนู่ แ้ี หละ มนั สกปรก มนั ครำ�่ มนั ครา่ อนั นี้
มนั เปน็ ขน้ึ มาใหมเ่ พราะเอามนั มาใช้ อยา่ งจวี รน่ี จวี รทม่ี นั สดใสน่ี มนั ไมส่ กปรกหรอก
แต่เม่ือมันมาถูกกายของเรา มันจึงสกปรก น่มี ันกแ็ ก้ทิฏฐคิ วามเห็นของเราสิ
295
ถา้ หากวา่ กายเรามนั สวยมันงามนี่ ผา้ ทสี่ ะอาดอยูม่ าถกู เขา้ ทำ� ไมมนั ถึงสกปรก
มันสอ่ ใหเ้ ห็นอยา่ งน้ัน ส่งิ ทั้งหลายมนั ก็ตามไปเร่อื ยๆ เชน่ อาหารการขบฉัน อย่างที่
เราสวดกนั อยทู่ กุ วนั น้ี สวดชดั ทง้ั นน้ั แหละ อาหารนม้ี นั ไมใ่ ชเ่ ปน็ ของสกปรกมาแตเ่ ดมิ
มนั นะ เมอื่ มาถกู เขา้ ในกายอนั ไมส่ วย มนั เลยสกปรกไปเสยี พดู งา่ ยๆ คอื มตู รหรอื คถู
เรานี่เอง
มตู ร คถู มนั เปน็ ของไมส่ ะอาดทง้ั นนั้ แหละ อยา่ งนำ�้ ทเ่ี ราฉนั เราดม่ื ไปน่ี นำ�้ ในขวด
นี่ มนั เปน็ ของทส่ี ะอาด เมอื่ เราดมื่ เขา้ ไปแลว้ นะ่ ออกมามนั เปน็ ปสั สาวะเหมน็ ความเหมน็
เช่นน้ี ไมใ่ ชว่ ่ามันเหม็นมาแต่เดิมมันนะ มันเข้าไปในทอ้ งเราแล้วออกมามันถึงเหม็น
แสดงว่าน้�ำน้ีมันมาสกปรกเมื่อมันมาถูกร่างกายของเราน่ีเอง ไม่ใช่ว่ามันสกปรกมา
แต่กอ่ น
อาหารการขบฉนั เรานก้ี เ็ หมอื นกนั มนั เปน็ ของเอรด็ อรอ่ ย มนั เปน็ ของทส่ี ะอาดมา
อยา่ งน้ี แตว่ า่ เมอ่ื เขา้ มาถกู ในรา่ งกายของเราแลว้ นะ เอาออกมาแลว้ ทนี ปี้ ดิ จมกู เสยี แลว้
มองดูก็ไม่ได้ อะไรมันก็ไม่ได้ เพราะอะไร อาหารนี้มันสกปรกเมื่ออยู่ในกายเราน้ี
เทา่ นน้ั แตก่ อ่ นมนั ไมส่ กปรก มนั มาสกปรกทมี่ าถกู กายเราเขา้ เทา่ นม้ี นั กเ็ กดิ เปน็ ของ
สกปรก อนั นีม้ นั คือความจรงิ คือมันชัดเข้าไปอีกทหี น่ึง
นถี่ า้ เราคดิ ดสู งิ่ ทงั้ หลายเหลา่ น้ี เสนาสนะทเ่ี ราอยนู่ ้ี ใหม้ นั คมุ้ ฟา้ คมุ้ ฝน ไมเ่ อาอะไร
ใหม้ นั เกนิ ไปกวา่ นน้ั มากมาย ถา้ เราไดอ้ ยสู่ งิ่ ทมี่ นั ดกี ด็ ี ทเี่ ขาสมมตุ วิ า่ มนั ดมี นั รา้ ย กเ็ อา
คมุ้ ฟา้ คมุ้ ฝนนน่ั แหละเปน็ ประมาณของมนั อยกู่ ใ็ หส้ บาย ใหส้ งบ ไมใ่ หต้ ดิ
ยากเ็ หมอื นกนั ยาบำ� บดั โรค อนั นมี้ นั กเ็ ปน็ ปจั จยั ทพี่ วกเราทง้ั หลายจะอาศยั กนั
ในยามเจบ็ ไขไ้ ดป้ ว่ ย เพอ่ื ไมใ่ หโ้ รคเบยี ดเบยี น เพอ่ื จะไดม้ โี อกาสทำ� ความเพยี รเตม็ ท่ี
ไมใ่ หม้ นั มากกวา่ นน้ั ปจั จยั ทพี่ วกเราทง้ั หลายจะอาศยั คอื จวี ร บณิ ฑบาต เสนาสนะ เภสชั
นที่ า่ นไดพ้ ูดเท่าน้ี ทเ่ี ราปฏบิ ัตกิ ันนีน่ ะ่ ให้มนั อยู่เถอะ เรอ่ื งจวี ร กใ็ หร้ จู้ ักรักษาผา้
รจู้ กั สบง รจู้ กั จวี ร รจู้ กั ประมาณ อยา่ ใหม้ นั มากเกนิ ไป อยา่ ใหม้ นั นอ้ ยเกนิ ไป ใหม้ นั รจู้ กั
คอื ท่านไม่ให้ติดน่ันแหละ ไม่ใหต้ ิดในสง่ิ ทงั้ หลายเหล่าน้ี
296
เรอื่ งของสมณะนี้ ไม่ใชเ่ ร่ืองมาก เรือ่ งจวี ร บิณฑบาต เสนาสนะ เภสชั ทา่ นจึง
ใหด้ อู ยนู่ ี้ เพอื่ ใหเ้ หน็ ของทงั้ หลายเหลา่ นช้ี ดั เขา้ ไป แลว้ กน็ อ้ มเขา้ มาเปน็ โอปนยกิ ธรรม
นอ้ มเขา้ มาในตวั ของเรา มอี ะไรไหม ดทู ลี ะชน้ิ จะเหน็ ของไมค่ อ่ ยสวย เหน็ ของไมง่ ดงาม
เห็นของเหม็นสาบเหมน็ คาว ทุกอย่างอย่างนี้ เราพยายามคิดไปอยา่ งน้ี เราพยายาม
น้อมไปอยา่ งน้ี
เมอ่ื เราพจิ ารณาสง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ นตี้ ดิ ตอ่ กนั ของทง้ั หลายเหลา่ นก้ี ห็ มดราคา ไมส่ วย
ไม่งาม ไมก่ �ำหนดั ไม่รักใคร่ หยบิ ขึ้นมากเ็ รยี กวา่ มันรู้มันเห็น สักแตว่ า่ เทา่ น้ันแหละ
ตณั หามันก็ไม่เกิด อปุ าทานมันก็ไมเ่ กิด มคี วามเห็นว่ามันเป็นอย่างนเ้ี อง จดุ รวมคอื
ทา่ นใหร้ ูเ้ ทา่ สิ่งทงั้ หลายเหลา่ น้ี เพอื่ เราจะวางได้ ปลอ่ ยได้ รแู้ ล้วมนั วางได้ เชน่ ว่า
เราไมร่ จู้ กั เรากำ� งอู ยอู่ ยา่ งนี้ เราสำ� คญั วา่ งเู ปน็ สตั วอ์ น่ื เปน็ สตั วท์ เ่ี ราเอาไปทำ� อาหารได้
และกส็ �ำคญั วา่ มันไม่มพี ษิ อะไร มันก็ไมก่ ลวั เพราะไม่รจู้ กั มัน เพราะไม่เหน็ มนั
ถา้ เรามารมู้ าเหน็ ตามความเปน็ จรงิ ของมนั เราจะเกดิ กลวั ขน้ึ มาเดยี๋ วนน้ั สกนธ์
รา่ งกายของเรานก้ี เ็ หมอื นกนั หรอื ความยดึ มนั่ ถอื มน่ั นก่ี เ็ หมอื นกนั ถา้ เราไมเ่ หน็ โทษ
กย็ ดึ อยนู่ น่ั แหละ มันปล่อยไมไ่ ด้ มันวางไมไ่ ด้ มันกเ็ ปน็ เรือ่ งอยา่ งนี้
การพจิ ารณาเรอ่ื งอาหาร ทเี่ ราเองเปน็ ผพู้ ง่ึ อาศยั มนั อยนู่ ่ี กเ็ พอ่ื ใหร้ จู้ กั วา่ มนั เปน็
อยา่ งนนั้ มนั ไมม่ ากไปกวา่ นนั้ ทนี เี้ มอ่ื เรารเู้ หน็ ตามความเปน็ จรงิ ไปเชน่ นน้ั มนั กเ็ ปน็
สัจธรรม เมื่อมันเป็นสัจธรรมมันก็ไม่แปรเปล่ียน ถึงแม้มันแปรเปลี่ยน มันก็เป็น
สัจธรรมอย่างน้ี เช่นวา่ อนจิ จัง มันไมเ่ ทย่ี ง มนั แปร มนั ไม่เที่ยง มันกเ็ ป็นสัจธรรม
อยนู่ นั่ แหละ เรอื่ งทม่ี นั แปรเปลยี่ นไปนน้ั เปน็ ตน้ มนั เปน็ ของมนั อยอู่ ยา่ งนน้ั มนั กเ็ ปน็
สัจธรรมเหมอื นกัน มันคงท่ีของมันอยู่อยา่ งนน้ั
แตว่ า่ ขอ้ ปฏบิ ตั ทิ งั้ หลายเหลา่ น้ี เราพงึ เสยี สละทฏิ ฐิ คอื ความเหน็ ของเรากบั ความ
ยดึ มนั่ ถอื มนั่ ของเรา ใหเ้ รามาเหน็ วา่ อนั นม้ี นั เปน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ความยดึ มน่ั
ถอื มนั่ ทม่ี นั ยดึ สมำ�่ เสมอเรอ่ื ยๆ มา ถา้ เราเหน็ วา่ ของอนั นม้ี นั ไมม่ รี าคา มนั ไมใ่ ชข่ องจรงิ
มันเปน็ เรอ่ื งของสมมตุ เิ มอ่ื ไร มนั กว็ าง
297
อารมณ์ทม่ี นั มากระทบทางตาก็ดี ทางหกู ด็ ี ทางจมกู กด็ ี ทางลน้ิ กด็ ี ทางกาย
กด็ ี ทางจติ กด็ ี มนั กเ็ หมอื นคนภายนอก คนภายนอกมนั เปน็ ตวั เปน็ ตน เปน็ รปู ธรรม
แต่เมื่อเราไปพบเข้า เสร็จแล้วกลับให้มันเปลี่ยนเข้าไปเป็นนามธรรมติดอยู่ในใจ
ของเรา
ถ้าเรารู้จักอารมณ์ภายใน มันก็รู้จักอารมณ์ภายนอก รู้จักอารมณ์ภายนอก
มันก็รจู้ กั อารมณ์ภายใน ท่ที า่ นกลา่ วว่า อัชฌัตตา ธัมมา พหทิ ธา ธมั มา ภายในมนั
ก็เป็นอย่างนี้ ภายนอกมันก็เป็นอย่างนั้น ท้ังภายนอกภายในเอามาปนกันเข้าอีก
มันกเ็ ป็นอย่อู ย่างนั้น ถา้ มนั เห็นชดั ข้ึนเม่ือไร กเ็ ป็นความเหน็ ชัดในธรรมะ ไมใ่ ช่ว่า
นง่ั อยมู่ นั เหน็ ชดั ยนื มนั เหน็ ชดั นอนมนั เหน็ ชดั อะไรกช็ า่ งไมเ่ กยี่ วกบั อริ ยิ าบถ มนั จะ
ยืนอย่กู ต็ าม จะเดนิ ก็ตาม จะนง่ั กต็ าม จะนอนก็ตาม ฉะน้ัน ท่านจงึ วา่ ท�ำจิตใหม้ ัน
สมำ่� เสมอกบั อริ ยิ าบถ ทำ� อริ ยิ าบถใหม้ นั เสมอ การยนื การเดนิ การนงั่ การนอน เรยี กวา่
“อิรยิ าบถ”
ผทู้ มี่ คี วามรสู้ กึ ควบคมุ อริ ยิ าบถ การยนื การเดนิ การนง่ั การนอน ถา้ มนั ยนื อยู่
เมอื่ เราสมั ผสั กระทบอารมณข์ น้ึ มา มนั กม็ คี วามรสู้ กึ อยา่ งนน้ั คอื วา่ มนั เปน็ ของไมเ่ ทยี่ ง
ไมแ่ นน่ อน มกี ลนิ่ กช็ า่ ง มรี สกช็ า่ ง มโี ผฏฐพั พะกต็ าม มธี รรมารมณอ์ ะไร กช็ า่ งมนั เถดิ
เราจะยนื อยมู่ ันกเ็ ห็นอยา่ งนัน้ เราจะน่งั อยูม่ ันกเ็ ห็นอยา่ งนั้น เราจะนอนอยมู่ นั กเ็ หน็
อยา่ งนน้ั มันเห็นอย่อู ยา่ งนน้ั นกี่ ็เรยี กวา่ มันเป็นหนึ่ง มันเหน็ ชดั
ถา้ เหน็ สงิ่ ทง้ั หลายเหลา่ นี้ การตรสั รธู้ รรมะ การรเู้ หน็ ธรรมะนี่ พระพทุ ธเจา้ จงึ วา่
ไมแ่ นน่ อน บางองคก์ ย็ นื บางองคก์ น็ อน ฉะนนั้ ทา่ นจงึ ทำ� สตนิ ใี้ หม้ นั มอี ยเู่ สมอ บางองค์
ฉันจังหนั อยู่เท่านน้ั แหละ
ผมว่าถ้ากำ� หนดฉันจังหนั เทา่ น้ันแหละ กำ� หนดดีๆ ผมวา่ มันเกดิ ความร้หู ลาย
ประการทเี ดยี วละ่ เราเพง่ ลงในอาหาร เรานง่ั พจิ ารณาโดยฉนั แลว้ กำ� หนด รจู้ กั ทงั้ อาหาร
ทจ่ี ะกำ� หนดวา่ ไมถ่ กู กบั รา่ งกายเรานดี้ ว้ ย และรจู้ กั ประมาณ มนั กร็ จู้ กั ชดั เจน รซู้ งึ่ อาหาร
ก็รจู้ ัก นเี่ รยี กวา่ ก�ำหนดอาหาร
298
รคู้ วามเปน็ จรงิ นนั้ อาหารกเ็ รยี กวา่ เปน็ โทษอนั หนงึ่ แตม่ นั กเ็ ปน็ ประโยชนอ์ นั หนง่ึ
ส�ำหรบั ใหค้ นนั้น มนั ปว่ ย ไม่สบายกเ็ พราะอาหาร ถ้าเรารจู้ กั อาหารตามเป็นจริงแลว้
มนั กเ็ กดิ ประโยชน์ อยา่ งคนเสยี ทอ้ งเสยี ไส้ อะไรตา่ งๆ นี้ ถา้ เรากำ� หนดอาหารมาแลว้
มนั จะรจู้ กั วา่ ของนม้ี นั แสดงตงั้ แตม่ นั เขา้ ไปในปากของเราตงั้ แตค่ รงั้ แรก ถา้ เรากำ� หนด
เขา้ ไปถึงท่แี ล้ว มันจะร้จู ักทีเดยี วละ มันจะถอนออกมันจะรูจ้ กั
ดงั นน้ั การกำ� หนดอาหารนมี้ นั จงึ เปน็ ยา เปน็ ยาอนั หนงึ่ ใหพ้ นิ จิ พจิ าณาอยา่ งนน้ั
แลว้ มนั ถงึ เกดิ ปญั ญา ถา้ เราดู เรามองดใู นบาตร เราเพง่ ดใู นบาตร อยา่ งทพี่ ระพทุ ธองค์
ทา่ นวา่ เมือ่ ฉนั บณิ ฑบาตให้มองแต่ในบาตร อยา่ มองดูบาตรผอู้ ืน่ เพื่อหวังจะยกโทษ
อยา่ ใหเ้ มลด็ ขา้ วตกลงในบาตร อยา่ ใหเ้ มลด็ ขา้ วตกลงในทน่ี นั้ ๆ นม่ี นั จะรเู้ หน็ หมดครบั
ถา้ เรากำ� หนดลงไปเดยี๋ วนน้ั อะไรมนั เสยี หายไมด่ ใี นลกั ษณะอนั น้ี ถา้ เรามสี ตอิ ยเู่ ทา่ นนั้
แหละ มนั ต้องคุ้มพระวนิ ัย มันต้องมี มันตอ้ งรู้จัก มสี มั ปชัญญะอยู่ มันกก็ ลวั อยู่
เทา่ นน้ั ละ่ เมอ่ื สง่ิ ทงั้ หลายเหลา่ นมี้ อี ยู่ ปญั ญากม็ าชว่ ย มนั ตอ้ งมปี ญั ญาเกดิ ขนึ้ มา มนั เปน็
เชน่ นัน้ มนั กเ็ ลยสงบระงบั ไปในตัวของมนั
การนงั่ อยกู่ ด็ ี การยนื อยกู่ ด็ ี การเดนิ กด็ ี การนอนกด็ ี อริ ยิ าบถทงั้ สน่ี ใี้ หม้ นั มคี วามรชู้ ดั
อยา่ งเดยี วกนั คอื มนั สมำ่� เสมอ ยกตวั อยา่ งงา่ ยๆ เชน่ วา่ แมว เรามองเหน็ แมวทนี่ ่ี เรานง่ั อยู่
เหน็ กเ็ ปน็ แมว ถา้ เรายนื ขน้ึ มองกเ็ ปน็ แมวอยู่ ถา้ เรานอนมองไปกเ็ หน็ เปน็ แมวอยู่ ถา้ เรา
วงิ่ ไป เรากเ็ หน็ เปน็ แมวอยู่ จะยนื จะเดนิ จะนงั่ จะนอนไมม่ เี ปลยี่ น เปน็ แมวทงั้ นน้ั อยา่ งนี้
เรยี กวา่ มันไมเ่ ปล่ยี นแปลง อิริยาบถเหล่านม้ี นั เสมอ มันเห็นอารมณน์ ่นั ชัดอยู่
ไมใ่ ชว่ า่ อริ ยิ าบถเสมอกน็ ง่ั ใหม้ นั เสมอยนื ยนื ใหม้ นั เสมอนง่ั ไมใ่ ชเ่ วลาอยา่ งนน้ั
มนั ใชค้ วามรสู้ กึ รสู้ กึ อยา่ งวา่ เรานง่ั อยเู่ รากเ็ หน็ มนั เปน็ แมวอยา่ งน้ี เรายนื ขน้ึ กม็ คี วาม
รู้สกึ ว่ามันเป็นแมว เรานอนลงกเ็ ห็นวา่ มนั เป็นแมว มันเปน็ แมวอยเู่ ทา่ น้ันล่ะ มนั ไม่
เปลี่ยนแปลงละ่ นี่ที่ว่าอิรยิ าบถเสมอ น่ันคือความรู้สกึ อยา่ งน้ี มนั ไม่เปลีย่ นแปลง
กเ็ พราะวา่ มนั เปน็ แมวจรงิ ๆ นี่ มนั จงึ ไมเ่ ปลยี่ น ไมใ่ ชว่ า่ นง่ั อยเู่ ปน็ แมว ลกุ ขน้ึ มนั เปน็ สนุ ขั
เดนิ ไปมนั เปน็ สกุ ร อะไรไปอยา่ งนน้ั ไมใ่ ชอ่ ยา่ งนน้ั มนั คงทค่ี อื มนั ชดั อยา่ งนเ้ี รยี กวา่
อิริยาบถมนั เสมอ
299
บางคนก็ไปจัดว่า การภาวนานั้นยืนก็ให้เท่ากันกับนั่ง นั่งก็ให้เท่ากันกับนอน
นอนใหเ้ ทา่ กนั กบั เดนิ อนั นกี้ ท็ ำ� ไดอ้ ยู่ แตท่ ำ� ไดช้ วั่ คราวเตม็ ที ถา้ หากพดู ถงึ ความรสู้ กึ
จรงิ ๆ แลว้ มนั จะตอ้ งอริ ยิ าบถเสมอกนั คอื ความรสู้ กึ มนั เสมอกนั ถา้ เรารจู้ กั อารมณท์ ่ี
มนั เสมอกนั นะ เราจะไมว่ า่ กลางวนั หรอื จะวา่ กลางคนื กระทบอะไร เปน็ ตน้ จติ ของเรา
จะมหี ลกั อยอู่ ยา่ งนน้ั มนั ไมซ่ ำ�้ เตมิ อะไรทง้ั หลายทง้ั นนั้ ละ่ เรยี กวา่ เปน็ ปกติ จติ มนั เปน็
ปกติ เรียกว่าปกติจิต มนั เปน็ ปกติจติ
ในความเปน็ จรงิ ทา่ นกลา่ วไวว้ า่ จติ ไมค่ อ่ ยเปน็ ปกตอิ ยอู่ ยา่ งน้ี แตว่ า่ เมอื่ มนั จะผดิ
ปกตนิ นั้ กเ็ พราะวา่ เสยี งมากระทบ กลนิ่ มากระทบ รสมากระทบ โผฏฐพั พะมากระทบ
มนั กเ็ ปลย่ี น เปลยี่ นไปทำ� ไม เพราะมนั หลงอารมณ์ มนั หลงไปตามรปู ตามเสยี ง ตามกลนิ่
ตามรส มนั หลงไปอยา่ งน้ัน มันก็เปล่ียนสิ มนั เปลยี่ นไปตามอารมณน์ ั่นแหละ นค่ี อื
จิตมันไม่รจู้ กั คือจิตมันประกอบด้วยความโลภ โกรธ หลง อยูน่ ่ี มันก็ตอ้ งเปล่ยี น
เปลยี่ นไปตามนน้ั ตามรูป ตามเสยี ง ตามกล่ิน ตามรส
ทนี ไ้ี มใ่ ชว่ า่ รปู มนั ใหเ้ ปลยี่ นไป ความรสู้ กึ เราเองนน้ั พาใหเ้ ปลยี่ นไป อนั นเ้ี ราชอบ
มนั กเ็ ปลยี่ นไปอยา่ งหนงึ่ อนั นเ้ี ราไมช่ อบ มนั กเ็ ปล่ียนไปอกี อยา่ งหนง่ึ ความเปน็ จรงิ
ส่ิงทั้งหลายก็เป็นปกติของมัน ดังนั้นโลกนี่พระพุทธเจ้าท่านจึงสอนไว้ว่า โลกวิทู
ใหร้ แู้ จง้ โลก รแู้ จง้ โลกกค็ อื รแู้ จง้ ซง่ึ อารมณน์ น่ั แหละ อารมณก์ เ็ หมอื นกบั โลก โลกมนั
กเ็ หมอื นอารมณ์ ถา้ เรารอู้ ารมณเ์ รากร็ โู้ ลกอนั นอ้ี ยา่ งแจม่ ใส ถา้ เราไมร่ จู้ กั อารมณ์ เรากไ็ ม่
รู้โลกอยา่ งแจม่ ใส
พระพทุ ธเจา้ ทา่ นเหน็ ทา่ นจงึ ตรสั รเู้ ปน็ โลกวทิ ู ผรู้ แู้ จง้ ซง่ึ โลก พระพทุ ธเจา้ ทา่ นก็
ตรสั รอู้ ยใู่ นโลกนแี้ หละ ตรสั รอู้ ยใู่ นรปู น้ี ในเสยี งนี่ ในกลน่ิ ในรส โผฏฐพั พะ ธรรมารมณ์
นี่ ไม่ใช่ว่าท่านหนีไปที่ไหนหรอก ท่านเห็นสิ่งเหล่านี้มันชัด อารมณ์ทุกอย่างมันก็
สมำ�่ เสมอของมนั ทเี่ ราวา่ มนั ดมี นั ชว่ั มนั สขุ มนั ทกุ ข์ กเ็ พราะความรสู้ กึ ของเราเทา่ นน้ั แหละ
อนั นนั้ มนั กเ็ ปน็ ธรรมดาอยู่ เปน็ ปกตขิ องโลกนี้ จติ ใจของเราไมไ่ ดโ้ ทษอะไรทง้ั นนั้ แหละ
ไมไ่ ด้โทษ
300
นอกจากนน้ั กย็ อ้ นมาในตวั ของเรา เชน่ วา่ เราเกดิ มาแลว้ มนั แก่ มนั เจบ็ มนั ตาย
อยา่ งนเ้ี ปน็ ตน้ ถา้ เราไมร่ จู้ กั กน็ อ้ ยใจ ดใี จ เสยี ใจ อะไรทงั้ หลายเหลา่ นใ้ี นรปู ในนามน้ี
ในความเปน็ จริงสิ่งท้งั หลายเหลา่ น้ีเขาเป็นอยา่ งนีข้ องเขาเองมาแลว้ ไมใ่ ช่เขาเพ่งิ เป็น
เดยี๋ วน้ี
เรามาพบในเวลานี้ก็ดูเหมือนว่ามันเป็นอย่างน้ี โลกเขาเป็นมาอย่างน้ีแต่ไหน
แตไ่ รมา มนั เปน็ เองอยา่ งน้ี ไมใ่ ชว่ า่ มนั เปน็ อยา่ งอน่ื ทมี่ นั จะเปลย่ี นแปลงไปนก้ี เ็ พราะจติ
ของเรานน่ั เอง ไปหมายมนั่ ในสง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ นน้ั มนั จงึ เกดิ ความดใี จขนึ้ มนั จงึ เกดิ
ความเสียใจขึน้ เทา่ นั้น อันน้ีมันกไ็ ม่มีอะไร ทเ่ี ราปฏิบตั นิ กี้ ็ไม่ต้องหมาย อันนมี้ ันซง้ึ
มนั ลึก
ทเ่ี ราปฏบิ ตั กิ นั ทกุ วนั น้ี กใ็ หร้ จู้ กั อยใู่ นขอบเขตของเรา ทเี่ รามาปฏบิ ตั นิ ม้ี นั อยาก
จะไดต้ ามปรารถนาของเราทกุ ประการนน้ั มนั กไ็ มไ่ ด้ เพราะมนั เปน็ อยา่ งนน้ั นเ้ี รยี กวา่
การปฏบิ ตั ิใหเ้ หน็ ชัดเจน
อยากจะเหน็ สง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ นนั้ กใ็ หเ้ หน็ ตวั ของเรา จะยนื ใหม้ สี ติ จะนงั่ ใหม้ สี ติ
จะนอนใหม้ สี ติ พูดไปถึงไหน ก็เรื่อยไป ทา่ นก็ย�ำ้ อยูต่ รงนีล้ ะ่ เพราะมันเปน็ รากฐาน
อยูต่ รงน้ี
อยา่ งทผ่ี มเคยพดู วา่ อยดู่ ว้ ยกนั มากๆ อยา่ งน้ี กเ็ หมอื นอยคู่ นๆ เดยี ว เราจะมอง
ไดง้ า่ ยๆ ถา้ มนั รกั คนนี้ นม่ี นั กเ็ รมิ่ จะผดิ แลว้ ในใจเราเรากร็ วู้ า่ มนั ผดิ แลว้ มนั เกลยี ด
คนโนน้ นเ่ี รากร็ วู้ า่ มนั เรม่ิ จะผดิ แลว้ เพราะทา่ นสอนวา่ ไมใ่ หร้ กั ใคร ไมใ่ หเ้ กลยี ดใคร
มนั จะเกลยี ด มนั จะรกั ใคร มนั เปน็ อาการเทา่ นน้ั แหละ มนั อยนู่ อกใจของเรา ไมอ่ ยใู่ นใจ
ของเราอย่างน้ี พดู อยา่ งนี้ ใจมันกเ็ ป็นอยา่ งหนง่ึ
ดงั นนั้ พระพทุ ธเจา้ ทา่ นจงึ ตรสั วา่ อาโลโก อาโลโก มนั สวา่ งอยทู่ ง้ั กลางวนั กลางคนื
ธรรมของพระพทุ ธเจา้ อาการของธรรมทงั้ หลายมนั เปน็ อาการอยู่ สวา่ งไสวอยตู่ ลอด
เวลา แตบ่ างทเี รากท็ กุ ขใ์ จ บางทเี รากส็ ขุ ใจ บางทเี รากด็ ใี จ บางทเี รากเ็ สยี ใจ ไมใ่ ชเ่ ปน็
เพราะสง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ นนั้ มนั เปน็ เพราะความเหน็ ผดิ ของเรานเ่ี อง มนั ถงึ เปน็ อยา่ งนน้ั
301
ฉะนนั้ พระพทุ ธเจา้ จงึ ให้ โอปนยโิ ก ใหน้ อ้ มเขา้ มา อยา่ นอ้ มออกไป ใหน้ อ้ มเขา้ มา
นอ้ มเขา้ มา มาใส่ตัวของเราน้ี เพอื่ จะเหน็ ชดั ๆ มันมฐี านพยานอย่ทู ีต่ รงน้ี เมือ่ ปฏิบตั ิ
ใหมๆ่ พดู อย่างนีม้ ันก็ไมร่ ู้จกั หรอก มนั ไม่รจู้ กั มันจะรจู้ กั เม่ือไร รู้จกั เมอื่ เราปฏิบตั ิ
ไปนน่ั แหละ เพราะสง่ิ ทง้ั หลายเหลา่ นมี้ นั เกดิ จากการปฏบิ ตั ิ ทวี่ นั นเ้ี รยี กวา่ การพดู กนั
มนั เปน็ อยา่ งหนง่ึ การพดู มนั ไดย้ นิ เสยี งมาถงึ หเู รา เมอื่ ไรถงึ ใจจงึ พจิ ารณา เอาไปพจิ ารณา
ไปปฏบิ ตั ิ อยา่ งนม้ี นั จะคอ่ ยๆ เกดิ ขนึ้ คนมปี ญั ญามาก มนั กเ็ กดิ ขนึ้ เรว็ คนมปี ญั ญานอ้ ย
มันกเ็ กิดข้ึนชา้ ไมม่ ปี ัญญาเลย มันกไ็ มเ่ กิด มันเป็นเสียอย่างนน้ั
การนง่ั สมาธิ ก็อย่าไปว่าอะไรมนั เลย การนัง่ สมาธิน่ี สมาธคิ ือความต้งั ใจม่ัน
เราถอนกลบั มานี่ สมาธคิ อื ความตงั้ ใจมน่ั ถา้ เรามนั่ ใจในขอ้ ปฏบิ ตั เิ ราอยา่ งน้ี มนั กเ็ ปน็
สมาธสิ ่วนหนง่ึ แตว่ า่ มันยังไมเ่ ป็นผล คอื มันยงั เปน็ ดอก ออกจากดอกมันก็เปน็ ผล
มันกเ็ ปน็ ผลเล็ก มนั กเ็ ปน็ ผลใหญเ่ รือ่ ยๆ ของมันไปอย่างน้นั
สิ่งทเ่ี ปน็ ปจั จยั นิสัยของคนนม่ี นั ไม่เหมอื นกัน ส่ิงทีม่ นั ฝงั อยู่น่ีเรายงั ไม่เห็นมัน
เชน่ ผลมะมว่ ง เมด็ มะมว่ ง เมด็ ขนนุ นี้ เราไมร่ จู้ กั มนั นะ วนั นเี้ ราไดฉ้ นั ขนนุ เอายวงขนนุ
มาฉนั นะ หยบิ เมด็ มนั ขนึ้ มา อนั นนั้ ละ่ คอื เราแบกตน้ ขนนุ อยแู่ ลว้ แตเ่ ราไมร่ จู้ กั เอามะมว่ ง
ขึ้นมาฉนั สกั ใบหนึ่ง หยบิ เม็ดมันขน้ึ มา อันนั้นคือเราแบกต้นมะม่วงอยทู่ ้ังตน้ เราไม่
รเู้ รอ่ื งของเรา เอาเมด็ ทเุ รยี นจบั ขนึ้ มาฉนั นน่ั คอื เราแบกตน้ ทเุ รยี นอยทู่ ง้ั ตน้ แบกแตก่ ็
ไมร่ ู้จัก มันไมช่ ัด
หยบิ เมด็ ขนนุ ขนึ้ มานะ่ หยบิ ตน้ ขนนุ ทง้ั ตน้ ขนึ้ มา แตเ่ วลานน้ั มนั ยงั ไมเ่ หน็ หรอก
จะเอาไปทบุ ดู มนั กไ็ มเ่ หน็ ตน้ มนั คอื มนั ละเอยี ด มนั เปน็ จลุ มจี ลุ ทล่ี ะเอยี ดๆ นนั่ แหละ
จะวา่ ตน้ มนั อยตู่ รงไหน ใบอยตู่ รงไหน ดอกมนั อยทู่ ต่ี รงไหน กง่ิ มนั อยทู่ ต่ี รงไหน ไมไ่ ด้
ไมเ่ หน็ ถา้ ไมเ่ หน็ เรากร็ สู้ กึ วา่ ไมม่ ตี น้ ไม้ ไมม่ อี ะไร คอื มนั ยงั ไมถ่ กู สว่ นของมนั ถา้ เรา
เอาเมด็ มนั ไปฝงั ลงในดนิ สิ มนั จะงอกขน้ึ มา ตน้ กจ็ ะเกดิ ขน้ึ มา ใบกจ็ ะเกดิ ขน้ึ มา กง่ิ มนั
กจ็ ะเกดิ ขนึ้ มา ตอ่ ไปมนั โตขนึ้ ดอกมนั จะเกดิ ขนึ้ มา ผลเลก็ มนั จะเกดิ ขน้ึ มา ผลโตมนั จะ
เกิดข้นึ มา ผลท่สี ุกๆ มนั จะเกดิ ขน้ึ มาอย่างน้ัน
302
แตว่ า่ เม่ือมันยังเป็นเมด็ อยู่เช่นนี้ เราช้ีมันไมถ่ กู คนจึงไม่สนใจความเปน็ จรงิ
ถ้านกั ปฏิบัตเิ รานี่ หยบิ มะมว่ งข้ึนมาสักลูกหน่งึ คอื เราแบกต้นมะมว่ งอยู่แลว้ ถา้ เรา
รจู้ กั อยา่ งนม้ี นั กส็ บายสิ เมอื่ เกดิ ทกุ ขข์ นึ้ มา มนั กต็ ายแลว้ อยา่ งเราหยบิ ขนนุ ขน้ึ มาฉนั
มะม่วงขึ้นมาฉัน เราก็เห็นอะไรมันบังอยู่ รสหวานมัน รสมันมัน รสเปรี้ยวมัน
เราไมม่ องไปถงึ ตน้ มะมว่ งอยใู่ นนี้ มองวา่ อนั นมี้ นั หวานดนี ะ อนั นม้ี นั อรอ่ ยเทา่ นนั้ ละ่
ก้ันไว้ สิ่งท้ังหลายนี้มันกั้นไว้ ไม่เห็นต้นมะม่วงในเม็ดมะม่วง ไม่เห็นต้นขนุนใน
เม็ดขนุน
เราน้ีกเ็ หมือนกนั ฉนั นั้น เราทบั อยู่ น่ังทับอยซู่ ึง่ ธรรมะ นอนกท็ บั อยู่ซึง่ ธรรมะ
เดนิ ไปกเ็ หยยี บธรรมะทกุ กา้ ว แตเ่ รากไ็ มร่ วู้ า่ เราเหยยี บธรรมะ เรยี กวา่ ปฏบิ ตั ธิ รรมะ
ธรรมมนั อยู่ทไ่ี หน อย่างน้เี ปน็ ตน้ อย่างเราจบั เมด็ มะม่วงขึ้นมา ต้นมะม่วงอยทู่ ่ไี หน
เหน็ โนน่ ตน้ ใหญๆ่ โนน่ ความเปน็ จรงิ ตน้ ทเี่ ราหยบิ อยนู่ ไี้ มเ่ หน็ ทำ� ไม มนั ยงั ไมส่ มดลุ
ของมนั เพง่ ก�ำหนดพจิ ารณา เอาใหม้ ันเห็นถงึ ใจ รแู้ จง้ ซ่ึงอารมณ์ รู้โลกอยา่ งแจ้งชัด
เป็นโลกวทิ .ู
303
๒๕
กุญแจภาวนา
การศึกษาธรรมะในทางพระพุทธศาสนานั้น เราศึกษาไปเพ่ือหาทางพ้นทุกข์
เพอ่ื ความสงบสขุ เปน็ จดุ สำ� คญั จะศกึ ษาเรอ่ื งรปู เรอ่ื งนาม เรอ่ื งจติ เรอื่ งเจตสกิ กต็ าม
ก็เพ่ือความหลุดพ้นจากทุกข์เทา่ น้ันจงึ จะถูกทาง มิใช่เพอื่ อย่างอื่น เพราะทุกข์มันมี
เหตุเกดิ และมีทข่ี องมันอย่แู ล้ว
ฉะนั้น สง่ิ เหล่านถ้ี า้ เราเข้าใจเสยี วา่ มนั จะเป็นจติ ก็ช่างมันเถอะ เมื่อมนั นิ่งอยู่
อย่างนกี้ ค็ อื ปกติของมนั ถา้ วา่ มันเคลือ่ นปุ๊บกเ็ ป็นสังขาร๑ แลว้ มนั จะเกิดยินดีกเ็ ปน็
สงั ขาร มนั จะเกิดยนิ รา้ ยก็เปน็ สงั ขาร มันอยากจะไปโน่นไปนีก่ ็เปน็ สังขาร ถ้าไม่รูเ้ ท่า
สงั ขาร กว็ ง่ิ ตามมนั ไป เปน็ ไปตามมนั เมอ่ื จติ เคลอื่ นเมอ่ื ใด กเ็ ปน็ สมมตุ สิ งั ขารเมอ่ื นนั้
ท่านจึงให้พิจารณาสงั ขาร คอื จติ มันเคล่อื นไหวนั่นเอง
เมอ่ื มนั เคลอ่ื นออกไปกเ็ ปน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ทา่ นใหพ้ จิ ารณาอนั น้ี ทา่ นจงึ
ใหร้ บั ทราบสง่ิ เหลา่ นนั้ ไว้ ใหพ้ จิ ารณาสงั ขารเหลา่ นี้ ปฏจิ จสมุ ปบาทธรรมกเ็ หมอื นกนั
อวิชชาเปน็ ปจั จยั ให้เกิดสงั ขาร สงั ขารเปน็ ปัจจัยให้เกิดวญิ ญาณ วิญญาณเป็นปัจจยั
บรรยายธรรมเมอ่ื วนั แรม ๑๕ คำ�่ เดือนย่ี ตรงกบั วันที่ ๑๗ มกราคม ๒๕๑๒ ณ วดั หนองปา่ พง โดย
นายบุญทัน จนั ทประสา ซง่ึ จบเปรียญ ได้ร่วมฟงั โอวาทด้วย
๑ สังขาร = การปรงุ แตง่
304
ใหเ้ กดิ นามรปู ฯลฯ เราเคยเลา่ เรยี นมาศกึ ษามา กเ็ ปน็ จรงิ คอื ทา่ นแยกเปน็ สว่ นๆ ไป
เพื่อให้นกั ศึกษารู้ แตเ่ มื่อมันเกดิ มาจริงๆ แล้วนบั ไมท่ นั หรอก
อปุ มาเหมอื นเราตกจากยอดไมก้ ต็ บุ๊ ถงึ ดนิ โนน่ ไมร่ วู้ า่ มนั ผา่ นกงิ่ ไหนบา้ ง จติ เมอื่
ถกู อารมณป์ บุ๊ ขนึ้ มา ถงึ ชอบใจกถ็ งึ ดโี นน่ อนั ทต่ี ติ ตอ่ กนั เราไมร่ ู้ มนั ไปตามทป่ี รยิ ตั ริ ู้
นั่นเอง แตม่ นั กไ็ ปนอกปรยิ ัติด้วย มนั ไมบ่ อกวา่ ตรงนีเ้ ปน็ อวิชชา ตรงนเ้ี ป็นสงั ขาร
ตรงนเี้ ปน็ วญิ ญาณ ตรงนเ้ี ปน็ นามรปู มนั ไมไ่ ดใ้ หท้ า่ นมหาอา่ นอยา่ งนนั้ หรอก เหมอื นกบั
การตกจากตน้ ไม้ ทา่ นพดู ถงึ ขณะจติ อยา่ งเตม็ ทขี่ องมนั จรงิ ๆ อาตมาจงึ มหี ลกั เทยี บวา่
เหมอื นกบั การตกจากตน้ ไม้ เมอ่ื มนั พลาดจากตน้ ไมไ้ ปปบุ๊ มไิ ดค้ ณนาวา่ มนั กนี่ วิ้ กฟี่ ตุ
เหน็ แต่มันตมู ถงึ ดนิ เจ็บแล้ว
ทางน้ีกเ็ หมือนกนั เม่ือมนั เปน็ ข้ึนมา เห็นแตท่ ุกข์ โสกะปริเทวะ ทกุ ข์โน่นเลย
มนั เกดิ มาจากไหน มนั ไมไ่ ดอ้ า่ นหรอก มนั ไมม่ ปี รยิ ตั ทิ ท่ี า่ นเอาสง่ิ ละเอยี ดนขี่ นึ้ มาพดู
แตก่ ผ็ า่ นไปทางเส้นเดยี วกัน แตน่ ักปริยัติเอาไมท่ นั
ฉะนนั้ ทา่ นจงึ ใหย้ นื ตวั วา่ อะไรทเี่ กดิ ขน้ึ มาจากผรู้ อู้ นั น้ี เมอื่ ผรู้ รู้ ตู้ ามความเปน็ จรงิ
ของจติ หรอื เจตสกิ เหลา่ นี้ จติ กไ็ มใ่ ชเ่ รา สงิ่ เหลา่ นมี้ แี ตข่ องทงิ้ ทง้ั หมด ไมค่ วรเขา้ ไปยดึ
ไปหมายมัน่ ทั้งน้ัน
สงิ่ ทเี่ รยี กวา่ จติ หรอื เจตสกิ นี้ พระศาสดามใิ ชใ่ หเ้ รยี นเพอ่ื ใหต้ ดิ ทา่ นใหร้ วู้ า่
จติ หรอื เจตสกิ เปน็ อนจิ จัง ทกุ ขงั อนัตตา เทา่ นัน้ มีแตท่ า่ นให้ปลอ่ ยให้วางมนั
เมอื่ เกดิ มากร็ บั รไู้ ว้ รบั ทราบไว้ ตวั จติ นเ่ี องมนั ถกู อบรมแลว้ ถกู ใหพ้ ลกิ ออกจากตวั น้ี
เกิดเป็นสงั ขารปรงุ ไป มนั กเ็ ลยมาปรุงแตง่ เรือ่ ยไป ท้งั ดีทัง้ ช่วั ทุกสิ่งทกุ อยา่ งใหเ้ กิด
เปน็ ไป สงิ่ ทงั้ หลายเหลา่ นพี้ ระศาสดาใหล้ ะ แตต่ อ้ งเรยี นใหร้ อู้ ยา่ งนเ้ี สยี กอ่ นจงึ จะละได้
ตวั น้เี ปน็ ตัวธรรมชาติอยูอ่ ย่างน้ี จติ ก็เป็นอยา่ งน้ี เจตสิกก็เป็นอย่างน้ี
อยา่ งมรรค ปญั ญาอนั เหน็ ชอบ เหน็ ชอบแลว้ กด็ ำ� รชิ อบ เจรจาชอบ ทำ� การงานชอบ
เลยี้ งชวี ติ ชอบ เหลา่ นเี้ ปน็ เรอื่ งของเจตสกิ ทงั้ นนั้ ออกจากผรู้ นู้ นั่ เอง เหมอื นกบั ตะเกยี ง
305
เปน็ ตวั ผรู้ ู้ ถา้ รชู้ อบ ดำ� รชิ อบ อยา่ งอนื่ กช็ อบไปดว้ ย เหมอื นกบั แสงสวา่ งของตะเกยี ง
มนั จะเปน็ อย่างไรกช็ า่ งมัน มนั เกดิ จากผ้รู ู้อันน้ี ถ้าจิตนีไ้ ม่มี ผูร้ ู้ก็ไมม่ ีเช่นกัน มันคอื
อาการของพวกนี้
ฉะนน้ั สง่ิ เหลา่ นร้ี วมแลว้ เปน็ นามหมด ทา่ นวา่ จติ นกี้ ช็ อื่ วา่ จติ มใิ ชส่ ตั ว์ มใิ ชบ่ คุ คล
มใิ ชต่ วั มใิ ชต่ น มใิ ชเ่ รามใิ ชเ่ ขา ธรรมนก้ี ส็ กั วา่ ธรรม มใิ ชต่ วั ตนเราเขาไมเ่ ปน็ อะไร ทา่ นให้
เอาท่ีไหน เวทนาก็ดี สญั ญากด็ ี สิง่ ทงั้ หลายเหล่าน้ลี ้วนแต่เป็นขนั ธ์ ๕ ท่านให้วาง
ภาวนากเ็ หมอื นกบั ไมท้ อ่ นเดยี ว วปิ สั สนาอยปู่ ลายทอ่ นทางน้ี สมถะอยปู่ ลายทอ่ น
ทางนนั้ ถ้าเรายกไม้ทอ่ นน้ีขึน้ ปลายท่อนไม้จะขึ้นขา้ งเดียวหรือท้งั สองขา้ ง ถา้ ยกไม้
ทอ่ นนข้ี นึ้ ปลายทง้ั สองกจ็ ะขน้ึ ดว้ ย อะไรจะเปน็ ตวั วปิ สั สนา อะไรจะเปน็ ตวั สมถะ กต็ วั จติ
นเี่ อง และเมอื่ จติ สงบแลว้ ความสงบเบอื้ งแรกสงบดว้ ยสมถะ คอื สมาธธิ รรม ทำ� ใหจ้ ติ
เปน็ สมาธิ มนั กส็ งบ ถา้ ความสงบหายไปเกดิ ทกุ ข์ ทำ� ไมอาการนจ้ี งึ ใหเ้ กดิ ทกุ ข์ เพราะ
ความสงบของสมถะเป็นตัวสมทุ ัยแนน่ อน มันจงึ เป็นเหตุใหเ้ กดิ ทกุ ข์
เมอื่ มคี วามสงบแลว้ ยงั ไมจ่ บ พระศาสดามองเหน็ แลว้ วา่ ไมจ่ บ ภพยงั ไมส่ น้ิ ชาตยิ งั
มีอยู่ พรหมจรรย์ไม่จบ มันไม่จบเพราะอะไร เพราะมันยังมีทุกข์อยู่ ท่านจึงเอา
ตวั สมถะตัวสงบน่ีพิจารณาต่อไปอกี ค้นหาเหตุผลจนกระท่ังทา่ นไม่ตดิ ในความสงบ
ความสงบก็เป็นสังขารอันหน่ึง ก็เป็นสมมุติเป็นบัญญัติอีก ติดอยู่นี่ก็ติดสมมุติ
ติดบัญญัติ เม่ือติดสมมุติติดบัญญัติก็ติดภพติดชาติ ภพชาติก็คือความดีใจใน
ความสงบนแี่ หละ เมือ่ หายความฟงุ้ ซา่ นก็ตดิ ความสงบ ก็เป็นภพอีก เกดิ อยู่อย่างน้ี
ภพชาติเกดิ ขน้ึ มา ทำ� ไมพระพทุ ธเจา้ จะไมร่ ู้
ทา่ นจงึ พจิ ารณา ภพชาตเิ กดิ เพราะอะไร เมอ่ื ยงั ไมร่ เู้ ทา่ สง่ิ เหลา่ นต้ี ามความเปน็ จรงิ
ทา่ นใหย้ กเอาเรอ่ื งจติ สงบนขี้ น้ึ มาพจิ ารณาเขา้ ไปอกี สงั ขารทเ่ี กดิ ขนึ้ มา สงบหรอื ไมส่ งบ
พจิ ารณาเรอ่ื ยไปจนไดเ้ หน็ วา่ สง่ิ เหลา่ นเ้ี หมอื นกอ้ นเหลก็ แดง ขนั ธ์ ๕ เหมอื นกบั กอ้ น
เหลก็ แดง เมอ่ื มนั แดงรอบแลว้ ไปจบตรงไหนมนั จงึ จะเยน็ ได้ มที เ่ี ยน็ ไหม เอามอื แตะ
306
ข้างบนดูซิ ขา้ งลา่ งดซู ิ แตะขา้ งโน่นข้างนด้ี ซู ิ ตรงไหนทีม่ นั จะเย็น เยน็ ไมไ่ ด้ เพราะ
กอ้ นเหลก็ มันแดงโร่ไปหมด ขนั ธ์ ๕ นก้ี ็ฉนั นน้ั
ความสงบไปติดไม่ได้ จะว่าความสงบเป็นเรา จะว่าเราเป็นความสงบไม่ได้
ถ้าเข้าใจว่าความสงบเป็นเรา เข้าใจว่าเราเป็นความสงบ ก็เป็นก้อนอัตตาอยู่นี่เอง
กอ้ นอตั ตาก็เปน็ ตัวสมมตุ อิ ยู่ จะนกึ วา่ เราสงบ เราฟุง้ ซ่าน เราดเี ราชั่ว เราสุขเราทุกข์
อนั นกี้ เ็ ปน็ ภพเปน็ ชาตอิ ยอู่ กี เปน็ ทกุ ขอ์ กี ถา้ สขุ หายไปกก็ ลายเปน็ ทกุ ข์ ถา้ ความทกุ ข์
หายไปก็กลายเป็นสขุ กต็ อ้ งเวียนไปนรกไปสวรรคอ์ ย่ไู ม่หยุดยั้ง
พระศาสดาเหน็ อาการจติ ของทา่ นเปน็ อยา่ งนี้ นแี่ หละทา่ นวา่ ภพยงั อยู่ ชาตยิ งั อยู่
พรหมจรรย์ยงั ไม่จบ ท่านจึงยกสังขารข้ึนพจิ ารณาตามธรรมชาติ เพราะมปี จั จัยอยนู่ ี่
จึงมเี กดิ อยนู่ ี่ ตายอยูน่ ่ี มอี าการที่เคลื่อนไหวไปมาอย่นู ่ี ทา่ นจงึ ยกสิง่ น้พี จิ ารณาไป
ใหร้ เู้ ทา่ ตามเป็นจริงของขนั ธ์ ๕ ท้งั รปู ท้งั นาม สงิ่ ทั้งหลายท่จี ติ คิดไปทุกสิ่งทกุ อยา่ ง
เหลา่ นลี้ ว้ นเปน็ สงั ขารทงั้ หมด เมอื่ รแู้ ลว้ ทา่ นใหว้ าง เมอื่ รแู้ ลว้ ทา่ นใหล้ ะ ใหร้ สู้ งิ่ เหลา่ นี้
ตามเปน็ จรงิ ถา้ ไมร่ ตู้ ามความเปน็ จรงิ กท็ กุ ข์ กไ็ มว่ างสงิ่ เหลา่ นไ้ี ด้ เมอ่ื รตู้ ามความเปน็
จรงิ แลว้ สง่ิ เหลา่ นกี้ เ็ ปน็ ของหลอกลวง สมกบั ทพ่ี ระศาสดาตรสั วา่ จติ นไ้ี มม่ อี ะไร ไมเ่ กดิ
ตามใคร ไมต่ ายกบั ใคร จติ เปน็ เสรี รงุ่ โรจนโ์ ชตกิ าร ไมม่ เี รอื่ งราวตา่ งๆ เขา้ ไปอยใู่ นทน่ี น้ั
ท่ีจะมีเร่ืองราวกเ็ พราะมันหลงสงั ขารนี่เอง หลงอัตตานเ่ี อง
พระศาสดาจงึ ใหม้ องดจู ติ ของเรา เบอื้ งแรกมนั มอี ะไร ไมม่ อี ะไร จรงิ ๆ สง่ิ เหลา่ นี้
มไิ ดเ้ กดิ ดว้ ย มไิ ดต้ ายดว้ ย ถกู อารมณด์ มี ากระทบกม็ ไิ ดด้ ดี ว้ ย ถกู อารมณร์ า้ ยมากระทบ
กม็ ไิ ดร้ า้ ยไปดว้ ย เพราะรตู้ วั ของตวั อยา่ งชดั เจนแลว้ รวู้ า่ สภาวะเหลา่ นนั้ ไมเ่ ปน็ แกน่ สาร
ทา่ นเห็นเปน็ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ทา่ นให้รอบรู้ของทา่ นอยูอ่ ย่างนน้ั
ตวั ผรู้ นู้ ร้ี ตู้ ามความเปน็ จรงิ ผรู้ มู้ ไิ ดด้ ใี จไปดว้ ย มไิ ดเ้ สยี ใจไปดว้ ย อาการทด่ี ใี จ
ไปดว้ ยนน่ั แหละเกดิ อาการทเ่ี สยี ใจไปดว้ ยนน่ั แหละตาย ถา้ มนั ตายกเ็ กดิ ถา้ มนั เกดิ
มันกต็ าย ตัวทีเ่ กิดตัวทตี่ ายนแ่ี หละเปน็ วฏั ฏะ เวยี นวา่ ยตายเกิดอยูไ่ ม่หยุด
307
เมอื่ จติ ผปู้ ฏบิ ตั เิ ปน็ อยอู่ ยา่ งนนั้ ไมต่ อ้ งสงสยั ภพมไี หม ชาตมิ ไี หม ไมต่ อ้ งถามใคร
พระศาสดพิจารณาอาการสังขารเหลา่ นแี้ ล้วจงึ ได้ปลอ่ ยวางสงั ขาร วางขันธ์ ๕ เหล่าน้ี
เป็นเพียงผู้รับทราบไว้เฉยๆ มันจะดีขึ้นมา ท่านก็ไม่ดีกับมัน เป็นคนดูอยู่เฉยๆ
ถา้ มนั รา้ ยขนึ้ มา ทา่ นกไ็ มร่ า้ ยกบั มนั ทำ� ไมจงึ เปน็ อยา่ งนนั้ เพราะมนั ขาดจากปจั จยั แลว้
รู้ตามความเปน็ จริง ปัจจัยท่จี ะส่งเสริมใหเ้ กิดไมม่ ี ตวั นก้ี ็เป็นผู้รู้ยนื ตวั ตัวนแี้ หละ
เป็นตัวสงบ ตัวน้ีเป็นตัวไม่เกิด ไม่แก่ ไม่เจ็บ ไม่ตาย ตัวน้ีมิใช่เหตุมิใช่ผล
ไมอ่ าศัยเหตุ ไม่อาศยั ผล ไม่อาศัยปัจจัย หมดปัจจยั สิน้ ปัจจยั นอกเกดิ เหนือตาย
นอกสขุ เหนอื ทกุ ข์ นอกดเี หนอื ชวั่ หมดเรอื่ งจะพดู ไมม่ ปี จั จยั สง่ เสรมิ แลว้ เรอื่ งทเี่ รา
พูดวา่ จะติดในสิ่งเหล่าน้ีเปน็ เร่ืองจิตหรอื เจตสกิ
ฉะน้ัน เรื่องจิตหรอื เรื่องเจตสิกนี้ กเ็ ป็นเร่อื งมีจรงิ อยู่ เปน็ จริงอย่างนัน้ แต่
พระศาสดาเหน็ วา่ รไู้ ปกไ็ มเ่ กดิ ประโยชน์ ถา้ รแู้ ลว้ เชอื่ สง่ิ เหลา่ นน้ั กไ็ มเ่ กดิ ประโยชนอ์ ะไร
หาความสงบไมไ่ ด้ ร้แู ล้วท่านให้วาง ให้ละ ใหเ้ ลกิ เพราะจติ เจตสิกนี่เองนำ� ความผิด
มาใหเ้ รา นำ� ความถกู มาใหเ้ รา ถา้ เราฉลาดกน็ ำ� ความถกู มาใหเ้ รา ถา้ เราโงก่ น็ ำ� ความผดิ
มาให้เรา เร่ืองจิตหรือเจตสิกนี้มันเป็นโลก พระศาสดาก็เอาเรื่องของโลกมาดูโลก
เมอื่ ร้โู ลกไดแ้ ล้วท่านจึงว่าโลกวิทู ผรู้ ู้แจ้งโลก เมอ่ื ท่านมาดสู ิ่งเหล่านจี้ งึ เป็นอย่างนี้
เรื่องสมถะหรือเร่ืองวิปัสสนานี้ ให้ท�ำให้เกิดในจิตเสีย ให้เกิดในจิตจริงๆ
จงึ จะรู้จกั ถา้ ไปเรยี นตามต�ำราวา่ เจตสิกเปน็ อยา่ งนน้ั ๆ จิตเปน็ อย่างนั้นๆ ก็เรยี นได้
แตว่ า่ ใชร้ ะงบั ความโลภ ความโกรธ ความหลงของเราไมไ่ ด้ เพราะเรยี นไปตามอาการ
ของความโลภ ความโกรธ ความหลง ความโลภมอี าการอยา่ งนนั้ ๆ ความโกรธมอี าการ
อยา่ งนน้ั ๆ ความหลงมอี าการอยา่ งนน้ั ๆ ไปเลา่ อาการของมนั เทา่ นนั้ กร็ ไู้ ปตามอาการ
พูดไปตามอาการ ร้อู ยู่ ฉลาดอยู่ แตว่ า่ เมอ่ื มันเกิดกบั ใจ เราจะเปน็ ไปตามอาการ
หรอื ไม่ เมอื่ ถกู อารมณท์ ไ่ี มช่ อบใจมากระทบ มนั กเ็ กดิ เปน็ อาการขน้ึ กบั ใจเรา เราตดิ
มนั ไหม เราวางมนั ไดไ้ หม อาการทไี่ มช่ อบใจนนั้ เกดิ ขนึ้ มา เรารแู้ ลว้ ผรู้ เู้ อาความไมช่ อบ
ไว้ในใจหรอื เปล่า หรอื วา่ เห็นแลว้ วาง
308
ถ้าเห็นส่ิงที่ไม่ชอบใจแล้วยังเอาไว้ในใจของเรา ให้เรียนใหม่เพราะยังผิดอยู่
ยงั ไมย่ ิง่ ถา้ มนั ยิ่งแลว้ มนั วาง ใหด้ อู ย่างน้ี ดจู ิตของเราจริงๆ มนั จงึ จะเป็นปัจจัตตัง
ถา้ จะพดู ไปตามอาการของจติ อาการของเจตสกิ วา่ มเี ทา่ นน้ั ดวงเทา่ นด้ี วง อาตมาวา่ ยงั
นอ้ ยเกนิ ไป มนั ยงั มมี าก ถา้ เราจะไปเรยี นสง่ิ เหลา่ นใี้ หร้ แู้ จง้ แทงตลอดหมดนน้ั ไมแ่ จง้
มันจะหมดอยา่ งไร มันไมห่ มดหรอก หมดไมเ่ ป็น
ฉะน้ัน เรื่องการปฏิบัติน้ีจึงสำ� คัญมาก การปฏิบัติอาตมามิได้ปฏิบัติอย่างน้ัน
ไม่รวู้ ่าจิตว่าเจตสิกอะไรหรอก ดผู ู้รู้นแ่ี หละ ถา้ มนั คดิ ชังทา่ นมหา ทำ� ไมจึงชัง ถา้ มนั
รกั ทา่ นมหา ทำ� ไมจงึ รกั อยา่ งนแ้ี หละ จะเปน็ จติ หรอื เจตสกิ กไ็ มร่ ู้ จเ้ี ขา้ ตรงน้ี จงึ แกเ้ รอื่ ง
ท่มี นั รกั หรอื ชงั นน่ั ให้หายออกจากใจได้ จะเปน็ อะไรก็ตาม มนั สบายแล้ว ไมม่ อี ะไร
มันก็หยุด เอาอย่างน้ี จะพูดไปมากๆ ก็ช่างเขา มากก็ตาม มากก็จะมาอยู่ตรงน้ี
และมนั ไมม่ ากไปไหน มนั มากออกจากตรงนี้ นอ้ ยกน็ อ้ ยออกจากตรงนี้ เกดิ กเ็ กดิ ออก
จากนี่ ดบั กด็ บั อยนู่ ่ี มนั จะไปไหน ทา่ นจงึ ใหน้ ามวา่ “ผรู้ ”ู้ อาการทผี่ รู้ รู้ ตู้ ามความเปน็ จรงิ
ถา้ รู้ตามความเปน็ จริงแลว้ มนั ก็รูจ้ ติ หรอื รู้เจตสิกน่ีแหละ
จิตหรอื เจตสิกนีม้ ันหลอกลวงไมห่ ยดุ สกั ที เรากไ็ ปเรียนอาการทม่ี ันหลอกลวง
นน่ั เอง ทง้ั เรยี นเรอ่ื งมนั หลอกลวง ทงั้ ถกู มนั หลอกลวงเราอยนู่ น่ั เอง จะวา่ อยา่ งไรกนั
ทงั้ ๆ ท่ีรูจ้ ักมนั มนั กล็ วงทงั้ ๆ ที่รู้ มนั เร่ืองอย่างนี้ คือเร่ืองเราไปรจู้ ักเพยี งช่ือของมนั
อาตมาว่าพระพุทธเจ้าไม่ประสงค์อย่างนั้น ทรงประสงค์ว่าท�ำอย่างไรจึงจะออกจาก
สง่ิ เหลา่ นไ้ี ด้ ทา่ นใหค้ น้ หาเหตขุ องสงิ่ เหลา่ นข้ี นึ้ ไป ฉะนน้ั อาตมาปฏบิ ตั โิ ดยไมร่ จู้ กั มาก
รจู้ กั เพยี งวา่ ศลี เปน็ มรรค งามเบอื้ งตน้ คอื ศลี งามทา่ มกลางคอื สมาธิ งามเบอื้ งปลาย
คอื ปญั ญา สามอยา่ งนดี้ ไู ปดมู ากเ็ ปน็ อยา่ งเดยี วเทา่ นนั้ แตถ่ า้ จะแยกออกเปน็ ๓ อยา่ ง
กไ็ ด้
การรักษาศีล ปัญญาต้องมากอ่ น แตเ่ ราพดู วา่ รักษาศลี กอ่ น ตงั้ ศลี กอ่ น ศลี จะ
สมบรู ณอ์ ยา่ งไรนนั้ จะตอ้ งมปี ญั ญา จะตอ้ งคน้ คดิ กายของเรา วาจาของเรา พจิ ารณาหา
เหตผุ ล นต่ี ัวปญั ญาทั้งน้ันก่อนทจี่ ะตงั้ ศลี ขึ้นได้ต้องอาศัยปัญญา
309
เมอ่ื พูดตามปรยิ ตั ิกว็ ่า ศีล สมาธิ ปัญญา อาตมาพิจารณาแลว้ การปฏบิ ัตนิ ้ี
ตอ้ งปญั ญามากอ่ น มารเู้ รอื่ งกาย วาจา วา่ โทษของมนั เกดิ ขน้ึ มาอยา่ งไร ปญั ญานต้ี อ้ ง
พิจารณาหาเหตุผลควบคุมกายวาจาจึงจะบริสุทธิ์ได้ ถ้ารู้จักอาการของกายวาจาท่ี
สุจริตทจุ ริตแลว้ กเ็ หน็ ทีป่ ฏบิ ัติ ถ้าเหน็ ทีจ่ ะปฏิบตั ิแล้ว กล็ ะส่งิ ทีช่ ่วั ประพฤติสง่ิ ที่ดี
ละสง่ิ ทผ่ี ดิ ประพฤตสิ ง่ิ ทถ่ี กู เปน็ ศลี ถา้ มนั ละผดิ ใหถ้ กู แลว้ ใจกแ็ นว่ แนเ่ ขา้ ไป อาการท่ี
ใจแนว่ แน่มัน่ คง มไิ ด้ลงั เลสงสยั ในกายวาจาของเรานเี้ ปน็ สมาธิ ความต้งั ใจม่นั แล้ว
เมอื่ ตง้ั ใจมนั่ แลว้ รปู เกดิ ขน้ึ มา เสยี งเกดิ ขน้ึ มา พจิ ารณามนั แลว้ นเี่ ปน็ กำ� ลงั ตอนทสี่ อง
เมอื่ รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ หรอื รปู เสยี ง กลนิ่ รส โผฏฐพั พะ ธรรมารมณ์
เกิดข้ึนมาบ่อยๆ ไดพ้ จิ ารณาบอ่ ยๆ ด้วยอาการทีเ่ ราตั้งใจมไิ ด้เผลอ จึงรู้อาการของ
สง่ิ เหลา่ นี้ มนั เกดิ ตามความเปน็ จรงิ ของมนั เมอ่ื รเู้ รอื่ ยๆ ไปกเ็ กดิ ปญั ญา เมอ่ื รตู้ ามความ
เป็นจริงตามสภาวะของมันสัญญาจะหลุด เลยกลายเป็นตวั ปญั ญา จงึ เป็นศีล สมาธิ
ปญั ญา คงรวมเป็นอันเดยี วกัน
ถา้ ปญั ญากลา้ ขนึ้ กอ็ บรมสมาธใิ หม้ น่ั ขน้ึ ไป เมอื่ สมาธมิ นั่ ขนึ้ ไป ศลี กม็ นั่ กส็ มบรู ณ์
ย่งิ ข้ึน เม่ือศีลสมบรู ณ์ขึน้ สมาธิกก็ ล้าขึน้ อกี เมอื่ สมาธิกล้าข้นึ ปญั ญากก็ ล้ายิง่ ข้นึ
สามอยา่ งนเ้ี ปน็ ไวพจนซ์ ง่ึ กนั และกนั สมกบั พระศาสดาตรสั วา่ มรรคเปน็ หนทาง เมอ่ื สาม
อยา่ งนก้ี ลา้ ขนึ้ มาเปน็ มรรค ศลี กย็ งิ่ สมาธกิ ย็ งิ่ ปญั ญากย็ งิ่ มรรคนจี้ ะฆา่ กเิ ลส โลภเกดิ ขนึ้
โกรธเกิดขน้ึ หลงเกิดขน้ึ มมี รรคเท่านนั้ ทจี่ ะเป็นผฆู้ ่าได้
ขอ้ ปฏบิ ตั อิ รยิ สจั คอื ทท่ี า่ นวา่ ทกุ ข์ สมทุ ยั นโิ รธ มรรค มรรคนน้ั คอื ศลี สมาธิ ปญั ญา
คอื ขอ้ ปฏบิ ตั อิ ยใู่ นใจ คำ� วา่ ศลี สมาธิ ปญั ญา ทเี่ ปน็ อยนู่ ี่ ทน่ี บั มอื ใหด้ ู มใิ ชว่ า่ มนั อยู่
ที่มอื มนั อยูท่ ่ีจติ อยา่ งนั้นตา่ งหาก
ทั้งศีล ทัง้ สมาธิ ทัง้ ปญั ญา เป็นอยอู่ ยา่ งนนั้ มนั หมนุ อย่ตู ลอดกาลตลอดเวลา
อาศัยรูป เสียง กล่นิ รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์ อะไรเกดิ ขึน้ มา มรรคน้ีจะครอบงำ�
อยเู่ สมอ ถา้ มรรคไมก่ ลา้ กเิ ลสกค็ รอบได้ ถา้ มรรคกลา้ มรรคกฆ็ า่ กเิ ลส ถา้ กเิ ลสกลา้
มรรคออ่ น กเิ ลสกฆ็ า่ มรรค ฆา่ ใจเรานเ่ี อง ถา้ รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร เกดิ ขนึ้ มาในใจ
310
เราไมร่ เู้ ทา่ มนั มนั กฆ็ า่ เรา มรรคกบั กเิ ลสเดนิ เคยี งกนั ไปอยา่ งน้ี ผปู้ ฏบิ ตั คิ อื ใจ จำ� เปน็
จะตอ้ งเถยี งกนั ไปอยา่ งนต้ี ลอดทาง คลา้ ยมคี นสองคนเถยี งกนั แทจ้ รงิ เปน็ มรรคกบั
กเิ ลสเทา่ นน้ั เองทีเ่ ถยี งกนั อยใู่ นใจของเรา มรรคมาคมุ เราใหพ้ จิ ารณากลา้ ขน้ึ เมอื่ เรา
พจิ ารณาได้ กเิ ลสกแ็ พเ้ รา เมอ่ื มนั แขง็ มาอกี ถา้ เราออ่ น มรรคกห็ ายไป กเิ ลสเกดิ ขน้ึ แทน
ยอ่ มตอ่ สกู้ นั อยอู่ ยา่ งนจ้ี นกวา่ จะมฝี า่ ยชนะ จงึ จะจบเรอื่ งได้ ถา้ พยายามตรงมรรค มนั ก็
ฆา่ กิเลสอยู่เรือ่ ยไป ผลทส่ี ุด ทุกข์ สมทุ ัย นิโรธ มรรค ก็อยูใ่ นใจอยา่ งนี้ นนั่ แหละ
คือเราได้ปฏิบตั อิ ริยสจั
ทกุ ขเ์ กดิ ขน้ึ มาดว้ ยวธิ ใี ด ทกุ ขก์ เ็ กดิ มาจากเหตุ คอื สมทุ ยั เปน็ เหตุ เหตอุ ะไร เหตคุ อื
ศลี สมาธิ ปญั ญา นอ้ี อ่ น มรรคกอ็ อ่ น เมอ่ื มรรคออ่ นกเิ ลสกเ็ ขา้ ครอบได้ เมอ่ื ครอบได้
กเ็ ปน็ ตวั สมทุ ยั ทกุ ขก์ เ็ กดิ ขนึ้ มา ถา้ ทกุ ขเ์ กดิ ขน้ึ มาแลว้ ตวั ทจ่ี ะดบั สงิ่ เหลา่ นก้ี ห็ ายไปหมด
อาการทที่ ำ� มรรคใหเ้ กดิ ขนึ้ คอื ศลี สมาธิ ปญั ญา เมอื่ ศลี ยง่ิ สมาธยิ งิ่ ปญั ญายง่ิ นนั่ กค็ อื
มรรคเดนิ อยเู่ สมอ มนั จะทำ� ลายตวั สมทุ ยั คอื เหตทุ จี่ ะทำ� ใหเ้ กดิ ทกุ ขข์ นึ้ มาได้ ระหวา่ งท่ี
ทกุ ข์เกิดไมไ่ ด้เพราะมรรคฆ่ากเิ ลสอยู่นี้ ในระหวา่ งกลางนตี้ รงจติ ทด่ี ับทุกข์ ทำ� ไมจึง
ดับทกุ ขไ์ ด้ เพราะศีล สมาธิ ปญั ญา ยงิ่ คือมรรคนีไ้ มห่ ยุด อาตมาว่าปฏบิ ัตอิ ยา่ งนี้
เรอ่ื งจติ เรอื่ งเจตสกิ ไมร่ วู้ า่ ไปอยไู่ หน มนั มารวมอยนู่ ่ี ถา้ จติ พน้ สง่ิ เหลา่ นก้ี แ็ นแ่ ลว้ มนั จะ
ไปทางไหน ไมต่ ้องไปไล่มนั มาก
ตน้ กระบกตน้ น้ี ใบเป็นอยา่ งไร หยิบมาดใู บเดยี วเท่าน้ันก็เข้าใจไดแ้ ล้ว มนั มี
สกั หมน่ื ใบกช็ า่ งมนั ใบกระบกเปน็ อยา่ งนี้ ดใู บเดยี วเทา่ น้ี ใบอน่ื กเ็ หมอื นกนั หมด ถา้ จะ
ดลู �ำต้นกระบกตน้ อนื่ ดูตน้ เดยี วกจ็ ะรไู้ ด้หมด ดูต้นเดยี วเทา่ น้ัน ตน้ อน่ื กเ็ หมือนกัน
อกี เชน่ กนั ถงึ มนั จะมแี สนตน้ กต็ าม อาตมาดเู ขา้ ใจตน้ เดยี วเทา่ นนั้ กพ็ อแลว้ อาตมาคดิ วา่
พระพทุ ธเจา้ ทา่ นทรงสอนอย่างนี้
ศลี กด็ ี สมาธกิ ด็ ี ปญั ญากด็ ี สงิ่ ทงั้ สามประการนท้ี า่ นเรยี กวา่ มรรค อนั มรรคน้ี
ยงั มใิ ชศ่ าสนา อกี ซำ้� ยงั ไมใ่ ชส่ ง่ิ ทพ่ี ระศาสดาตอ้ งการอยา่ งแทจ้ รงิ เลย แตก่ เ็ ปน็ หนทาง
ทจี่ ะดำ� เนนิ เขา้ ไป เหมอื นกบั ทท่ี า่ นมหามาจากกรงุ เทพฯ จะมาวดั หนองปา่ พง ทา่ นมหา
311
คงไม่ต้องการหนทาง ต้องการถึงวัดต่างหาก แต่หนทางเป็นสิ่งจ�ำเป็นแก่ท่านมหา
ท่ีจะต้องมา ฉะนัน้ ถนนที่ทา่ นมหามาน้นั มันไม่ใชว่ ดั มันเปน็ เพียงถนนมาวดั เทา่ น้ัน
แต่กจ็ ำ� เปน็ ต้องมาตามถนนจงึ จะมาถงึ วดั ได้
ศลี กด็ ี สมาธกิ ด็ ี ปญั ญากด็ ี ถา้ จะพดู วา่ นอกศาสนา แตก่ เ็ ปน็ ถนนเขา้ ไปถงึ ศาสนา
เมอ่ื ทำ� ศลี ใหย้ งิ่ สมาธใิ หย้ ง่ิ ปญั ญาใหย้ ง่ิ แลว้ ผลคอื ความสงบเกดิ ขนึ้ มา นนั่ เปน็ จดุ ที่
ตอ้ งการ เมอื่ สงบแลว้ ถงึ ไดย้ นิ เสยี งกไ็ มม่ อี ะไร เมอื่ ถงึ ความสงบอนั นแี้ ลว้ กไ็ มม่ อี ะไร
จะทำ� ฉะนนั้ พระศาสดาจงึ ใหล้ ะ จะเปน็ อะไรกไ็ มต่ อ้ งกงั วล อนั นเ้ี ปน็ ปจั จตั ตงั แลว้ จรงิ ๆ
มไิ ด้เชอื่ ใครอกี
หลกั ของพระพทุ ธศาสนาจงึ มไิ ดม้ อี ะไร ไมม่ ฤี ทธิ์ ไมม่ ปี าฏหิ ารยิ อ์ ยา่ งอน่ื ทงั้ หลาย
ทัง้ ปวง ส่งิ เหล่าน้ีพระศาสดามไิ ด้สรรเสริญ แตม่ ันก็อาจทำ� ได้ เปน็ ได้ ส่ิงเหล่านเ้ี ปน็
โมหธรรม พระศาสดาไม่สรรเสริญ ท่านสรรเสริญผู้ท่ีท�ำให้พ้นจากทุกข์ได้เท่านั้น
ซ่งึ ต้องอาศยั การปฏบิ ัติ อุปกรณเ์ ครอ่ื งปฏิบัติน้นั ได้แก่ ทาน ศลี สมาธิ ปัญญา
จะต้องฝึกหดั อย่างนี้
อนั นค้ี อื ทางดำ� เนนิ เขา้ ไป กอ่ นจะถงึ ไดต้ อ้ งมปี ญั ญามากอ่ น นเี้ ปน็ มรรค มรรคมี
องค์ ๘ ประการ รวมแลว้ ไดแ้ ก่ ศลี สมาธิ ปัญญา ถ้ากเิ ลสหมุ้ ขนึ้ มาก็เกดิ ไม่ได้
ถ้ามรรคกล้ากฆ็ ่ากเิ ลส ถา้ กเิ ลสกล้าก็ฆา่ มรรค สองอย่างเทา่ นี้ทจ่ี ะต่อสู้กันไปตลอด
จนปลายทางทเี ดยี ว รบกันไปเรือ่ ย ไม่มีหยดุ ไม่มสี ้นิ สุด
อปุ กรณเ์ ครอ่ื งปฏบิ ตั กิ เ็ ปน็ ของลำ� บากอยู่ ตอ้ งอาศยั ความอดทน ความอดกลน้ั
ตอ้ งทำ� เอง ให้มันเกดิ มาเอง เปน็ เอง
นกั ปรยิ ตั ิชอบสงสยั เช่น เวลานง่ั สมาธิ ถ้าจติ สงบปับ๊ เอ มันเป็นปฐมฌาน
ละกระมัง ชอบคิดอยา่ งน้ี พอนึกอยา่ งน้จี ติ ถอนเลย ถอนหมดเลย เดยี๋ วกน็ กึ วา่ เปน็
ทตุ ยิ ฌานแลว้ กระมงั อยา่ เอามาคดิ พวกนมี้ นั ไมม่ ปี า้ ยบอก มนั คนละอยา่ ง ไมม่ ปี า้ ย
บอกวา่ น่ีทางเข้าวดั หนองป่าพง มไิ ด้อ่านอยา่ งนั้น มนั ไม่บอก มีแตพ่ วกเกจอิ าจารย์
312
มาเขียนไว้วา่ ปฐมฌาน ทุติยฌาน ตตยิ ฌาน จตตุ ถฌาน มาเขยี นไว้ทางนอก ถา้ จิต
เราเขา้ ไปสงบถงึ นน้ั แลว้ ไมร่ จู้ กั หรอก รอู้ ยแู่ ตว่ า่ มนั ไมเ่ หมอื นปรยิ ตั ทิ เี่ ราเรยี น ถา้ ผเู้ รยี น
ปรยิ ตั แิ ลว้ ชอบกำ� เขา้ ไปดว้ ย ชอบนง่ั คอยสงั เกตวา่ เอ...เปน็ อยา่ งไร มนั เปน็ ปฐมฌานแลว้
หรือยงั นีม่ ันถอนออกหมดแลว้ ไมไ่ ดค้ วาม ท�ำไมจงึ เป็นอยา่ งนัน้ เพราะมันอยาก
พอตัณหาเกดิ มันจะมอี ะไร มันก็ถอนออกพร้อมกนั น่แี หละ เราท้งั หลายตอ้ งทิ้ง
ความคิดความสงสยั ให้หมด ให้เอาจติ กบั กายวาจาล้วนๆ เข้าปฏบิ ตั ิ ดูอาการของจิต
อยา่ แบกคมั ภรี เ์ ขา้ ไปดว้ ย ไมม่ คี มั ภรี ใ์ นนนั้ ขนื แบกเขา้ ไปมนั เสยี หมด เพราะในคมั ภรี ์
ไมม่ ีสิ่งทั้งหลายตามความเปน็ จรงิ
ผทู้ เ่ี รยี นมากๆ รมู้ ากๆ จงึ ไมค่ อ่ ยสำ� เรจ็ เพราะมาตดิ ตรงน้ี ความจรงิ แลว้ เรอ่ื งจติ ใจ
อยา่ ไปวดั ออกมาทางนอก มนั จะสงบกใ็ หม้ นั สงบไป ความสงบถงึ ทสี่ ดุ มนั มอี ยู่ ปรยิ ตั ขิ อง
อาตมามนั นอ้ ย เคยเลา่ ใหม้ หาอมรฟงั เมอ่ื คราวปฏบิ ตั ใิ นพรรษาท่ี ๓ นนั้ มคี วามสงสยั อยวู่ า่
สมาธเิ ปน็ อยา่ งไรหนอ คดิ หาไป นงั่ สมาธไิ ป จติ ยง่ิ ฟงุ้ ยง่ิ คดิ มาก เวลาไมน่ ง่ั คอ่ ยยงั ชวั่
แหม มนั ยากจรงิ ๆ ถงึ ยากกท็ ำ� ไมห่ ยดุ ทำ� อยอู่ ยา่ งนนั้ ถา้ อยเู่ ฉยๆ แลว้ สบาย เมอื่ ตง้ั ใจ
วา่ จะท�ำให้จิตเปน็ หนึง่ ยิ่งเอาใหญ่ มันอยา่ งไรกัน ท�ำไมจงึ เป็นอย่างน้ี
ตอ่ มาจงึ คดิ ไดว้ า่ มนั คงเหมอื นลมหายใจเรานก้ี ระมงั ถา้ วา่ จะตง้ั ใหห้ ายใจนอ้ ย
หายใจใหญ่ หรือให้มันพอดี ดูมันยากมาก แต่เวลาเดินอยู่ไม่รู้ว่าหายใจเข้าออก
ตอนไหน ในเวลานน้ั ดมู นั สบายแท้ จงึ รเู้ รอื่ งวา่ ออ้ อาจจะเปน็ อยา่ งนนั้ กไ็ ด้ เวลาเรา
เดนิ ไปตามปกตมิ ไิ ดก้ ำ� หนดลมหายใจ มใี ครเคยเปน็ ทกุ ขถ์ งึ ลมหายใจไหม ไมเ่ คย มนั
สบายจรงิ ๆ ถา้ จะไปนง่ั ตง้ั ใจเอาใหม้ นั สงบ มนั กเ็ ลยเปน็ อปุ าทานยดึ ใสต่ ง้ั ใส่ หายใจ
สน้ั ๆ ยาวๆ เลยไมเ่ ปน็ อนั กำ� หนด จติ เกดิ มที กุ ขย์ งิ่ กวา่ เกา่ เพราะอะไร เพราะความตง้ั ใจ
ของเรากลายเป็นอุปาทานเข้าไปยึดเลยไม่รู้เร่ือง มันล�ำบากเพราะเราเอาความอยาก
เข้าไปดว้ ย
วนั หนง่ึ ขณะทเี่ ดนิ จงกรมอยเู่ วลาประมาณ ๕ ทมุ่ กวา่ รสู้ กึ แปลกๆ มนั แปลกมาแต่
ตอนกลางวนั แลว้ รสู้ กึ วา่ ไมค่ ดิ มาก มอี าการสบายๆ เขามงี านอยใู่ นหมบู่ า้ น ไกลประมาณ
313
๑๐ เสน้ จากทพ่ี กั ซงึ่ เปน็ วดั ปา่ เมอ่ื เดนิ จงกรมเมอื่ ยแลว้ เลยมานงั่ ทก่ี ระทอ่ ม มฝี าแถบ
ตองบงั อยู่ เวลานงั่ รสู้ กึ วา่ คขู้ าเขา้ เกอื บไมท่ นั เอะ๊ จติ มนั อยากสงบ มนั เปน็ เองของมนั
พอนง่ั จติ กส็ งบจรงิ ๆ รสู้ กึ ตวั หนกั แนน่ เสยี งเขารอ้ งรำ� อยใู่ นบา้ น มใิ ชว่ า่ จะไมไ่ ดย้ นิ
ยงั ไดย้ นิ อยแู่ ตจ่ ะทำ� ใหไ้ มไ่ ดย้ นิ กไ็ ด้ แปลกเหมอื นกนั เมอื่ ไมเ่ อาใจใสก่ เ็ งยี บไมไ่ ดย้ นิ
จะใหไ้ ดย้ นิ กไ็ ด้ ไมร่ สู้ กึ รำ� คาญ ภายในจติ เหมอื นวตั ถสุ องอยา่ งตงั้ อยไู่ มต่ ดิ กนั ดจู ติ
กบั อารมณต์ ง้ั อยคู่ นละสว่ น เหมอื นกระโถนกบั กานำ้� นี่ กเ็ ลยเขา้ ใจวา่ เรอื่ งจติ เปน็ สมาธนิ ่ี
ถ้าน้อมไปก็ได้ยินเสียง ถา้ ว่างก็เงียบ ถา้ มันมเี สยี งขึน้ ก็ดตู ัวผู้รู้ ขาดกันคนละส่วน
จงึ พจิ ารณาวา่ “ถา้ ไมใ่ ชอ่ ยา่ งน้ี มนั จะใชต่ รงไหนอกี ” มนั เปน็ อยา่ งนไ้ี มต่ ดิ กนั เลย
ไดพ้ จิ ารณาอยา่ งนเี้ รอื่ ยๆ จงึ เขา้ ใจวา่ ออ้ อนั นก้ี ส็ ำ� คญั เหมอื นกนั เรยี กวา่ สนั ตติ คอื ความ
สบื ตอ่ ถา้ ขาด มนั กเ็ ปน็ สนั ติ แตก่ อ่ นมนั เปน็ สนั ตติ ทนี กี้ ลายเปน็ สนั ตอิ อกมา จงึ นง่ั
ทำ� ความเพยี รตอ่ ไป จติ ในขณะทน่ี ง่ั ทำ� ความเพยี รคราวนน้ั ไมไ่ ดเ้ อาใจใสใ่ นสง่ิ อนื่ เลย
ถา้ เราจะหยดุ ความเพยี รกห็ ยดุ ไดต้ ามสบาย เมอ่ื เราหยดุ ความเพยี ร เจา้ เกยี จครา้ นไหม
เจา้ เหนอื่ ยไหม เจา้ รำ� คาญไหม เปลา่ ไมม่ ี ตอบไมไ่ ด้ ของเหลา่ นไ้ี มม่ ใี นจติ มแี ตค่ วามพอดี
หมดทกุ อยา่ งในน้นั
ถ้าเราจะหยุดก็หยดุ เอาเฉยๆ นี่แหละ ต่อมาจึงหยุดพกั หยุดแต่การนงั่ เทา่ น้ัน
ใจเหมอื นเกา่ ยงั ไมห่ ยดุ เลยดงึ เอาหมอนลกู หนงึ่ มาวางไวต้ ง้ั ใจจะพกั ผอ่ น เมอ่ื เอนกายลง
จติ ยงั สงบอยอู่ ยา่ งเดมิ พอศรี ษะจะถงึ หมอน มอี าการนอ้ มในใจ ไมร่ มู้ นั นอ้ มไปไหน
แตม่ นั นอ้ มเขา้ ไป คลา้ ยกบั มสี ายไฟอนั หนงึ่ ไปถกู สวติ ชไ์ ฟเขา้ ไปดนั กบั สวติ ชอ์ นั นน้ั
กายกร็ ะเบดิ เสยี งดงั มาก ความรทู้ ม่ี อี ยนู่ นั้ ละเอยี ดทสี่ ดุ พอมนั ผา่ นตรงจดุ นน้ั กห็ ลดุ
เขา้ ไปขา้ งในโนน้ ไปอยขู่ า้ งในจงึ ไมม่ อี ะไร แมอ้ ะไรๆ ทง้ั ปวงกส็ ง่ เขา้ ไปไมไ่ ด้ สง่ เขา้ ไป
ไมถ่ งึ ไมม่ อี ะไรเขา้ ไปถงึ หยดุ อยขู่ า้ งในสกั พกั หนงึ่ กถ็ อยออกมา คดิ วา่ ถอยออกมาน้ี
ไมใ่ ชว่ า่ เราจะใหถ้ อยออกมาหรอก เราเปน็ เพยี งผดู้ เู ฉยๆ เราเปน็ ผรู้ เู้ ทา่ นนั้ อาการเหลา่ น้ี
เปน็ ออกมาๆ ก็มาถงึ ปกตจิ ติ ธรรมดา
เมอื่ เปน็ ปกตดิ งั เดมิ แลว้ คำ� ถามกม็ ขี นึ้ วา่ “นมี่ นั อะไร” คำ� ตอบเกดิ ขน้ึ วา่ “สง่ิ เหลา่ นี้
ของเปน็ เอง ไมต่ อ้ งสงสยั มนั ” พดู เทา่ นจี้ ติ กย็ อม เมอื่ หยดุ อยพู่ กั หนงึ่ กน็ อ้ มเขา้ ไปอกี
314
เราไมไ่ ดน้ อ้ ม มนั นอ้ มเอง พอนอ้ มเขา้ ไปๆ กไ็ ปถกู สวติ ชไ์ ฟดงั เกา่ ครงั้ ทสี่ องนี้ รา่ งกาย
แตกละเอยี ดหมด หลดุ เขา้ ไปขา้ งในอกี เงยี บ ยงิ่ เกง่ กวา่ เกา่ ไมม่ อี ะไรสง่ เขา้ ไปถงึ เขา้ ไป
อยู่ตามปรารถนาของมันพอสมควรแล้วก็ถอยออกมาตามสภาวะของมนั ในเวลานัน้
มนั เปน็ อตั โนมตั ิ มไิ ดแ้ ตง่ วา่ จงเปน็ อยา่ งนน้ั จงเปน็ อยา่ งนี้ จงออกอยา่ งน้ี จงเขา้ อยา่ งนน้ั
ไมม่ ี เราเปน็ เพยี งผทู้ ำ� ความรู้ ดอู ยเู่ ฉยๆ มนั กถ็ อยออกมาถงึ ปกติ มไิ ดส้ งสยั แลว้ กน็ ง่ั
พจิ ารณานอ้ มเขา้ ไปอกี ครงั้ ทสี่ ามนโ้ี ลกแตกละเอยี ดหมด ทง้ั พนื้ ปฐพี แผน่ ดนิ แผน่ หญา้
ตน้ ไม้ ภูเขา โลกา เป็นอากาศธาตหุ มด ไม่มคี น หมดไปเลย ตอนสุดท้ายไมม่ อี ะไร
เมอื่ เขา้ ไปอยตู่ ามปรารถนาของมนั อยอู่ ยา่ งไร ดยู าก พดู ยาก ของสง่ิ นไี้ มม่ อี ะไร
มาเปรยี บปานไดเ้ ลย นานทส่ี ดุ ทอี่ ยใู่ นนน้ั พอถงึ กำ� หนดเวลากถ็ อนออกมา คำ� วา่ ถอน
เรากม็ ไิ ดถ้ อนหรอก มนั ถอนของมนั เอง เราเปน็ ผดู้ เู ทา่ นน้ั กเ็ ลยออกมาเปน็ ปกติ สามขณะ
นีใ้ ครจะเรียกว่าอะไร ใครรู้ เราจะเรียกอะไรเล่า
ทเ่ี ลา่ มานเี้ รอื่ งจติ ตามธรรมชาตทิ งั้ นน้ั อาตมามไิ ดก้ ลา่ วถงึ จติ ถงึ เจตสกิ ไมต่ อ้ งการ
อะไรทง้ั นน้ั มศี รทั ธาทำ� เขา้ ไปจรงิ ๆ เอาชวี ติ เปน็ เดมิ พนั เมอื่ ถงึ วาระทเี่ ปน็ อยา่ งนอี้ อกมา
แลว้ โลกนแ้ี ผน่ ดนิ นมี้ นั พลกิ ไปหมด ความรคู้ วามเหน็ มนั แปลกไปหมดทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ ง
ในระยะนน้ั ถา้ คนอน่ื เหน็ อาจจะวา่ เราเปน็ บา้ จรงิ ๆ ถา้ ผคู้ วบคมุ สตไิ มด่ อี าจเปน็ บา้ ไดน้ ะ
เพราะมนั ไมเ่ หมอื นเกา่ สกั อยา่ งเลย เหน็ คนในโลกไมเ่ หมอื นเกา่ แตม่ นั กเ็ ปน็ เราผเู้ ดยี ว
เทา่ นน้ั แปลกไปหมดทกุ อยา่ ง ความนกึ คดิ ทงั้ หลายทง้ั ปวงนนั้ เขาคดิ ไปทางโนน้ แตเ่ รา
คดิ ไปทางน้ี เขาพดู มาทางนี้ เราพดู ไปทางโนน้ เขาขน้ึ ทางโนน้ เราลงทางนี้ มนั ตา่ งกบั
มนุษย์ไปหมด มันก็เปน็ ของมนั เรื่อยๆ ไป
ทา่ นมหาลองไปทำ� ดเู ถอะ ถา้ มนั เปน็ อยา่ งน้ี ไมต่ อ้ งไปดไู กลอะไรหรอก ดจู ติ ของ
เราตอ่ ๆ ไป มนั อาจหาญทสี่ ดุ อาจหาญมาก นค่ี อื เรอื่ งกำ� ลงั ของจติ เรอ่ื งกำ� ลงั ของจติ
มันเปน็ ไดถ้ งึ ขนาดนี้
น่ีเป็นเรอื่ งก�ำลงั ของสมาธิ ขณะนี้ยังเปน็ กำ� ลงั ของสมาธอิ ยู่ ถ้าเป็นสมาธขิ นั้ น้ี
มนั สดุ ของมนั แลว้ มนั ไมส่ ะดดุ มนั ไมเ่ ปน็ ขณะ มนั สดุ แลว้ ถา้ จะทำ� วปิ สั สนาทน่ี คี่ ลอ่ ง
315
แลว้ จะใชใ้ นทางอนื่ กไ็ ด้ ตง้ั แตบ่ ดั นี้ ตอ่ ไปจะใชฤ้ ทธิ์ ใชเ้ ดช ใชป้ าฏหิ ารยิ ์ ใชอ้ ะไรๆ
อาจใชไ้ ดท้ งั้ นน้ั นกั พรตทงั้ หลายเอาไปใช้ ใชท้ ำ� นำ�้ มนตน์ ำ้� พร ใชท้ ำ� ตะกรดุ คาถา ไดห้ มด
ทงั้ นนั้ ถงึ ขนั้ นแ้ี ลว้ มนั ไปของมนั ได้ มนั กด็ ไี ปอยา่ งนนั้ แหละ ดเี หมอื นกบั เหลา้ ดี กนิ แลว้
ก็เมา ดไี ปอยา่ งนนั้ ใช้ไม่ได้
ตรงนเ้ี ปน็ ทแ่ี วะ พระศาสดาทา่ นแวะตรงน้ี นเ่ี ปน็ แทน่ ทจี่ ะทำ� วปิ สั สนาแลว้ เอาไป
พจิ ารณา ทนี ส้ี มาธไิ มต่ อ้ งเทา่ ไร ดอู าการภายนอกเลย ดเู หตผุ ลพจิ ารณาเรอื่ ยไป ถา้ เปน็
อยา่ งน้ี เราเอาความสงบนม้ี าพจิ ารณารปู เสยี ง กลน่ิ รส โผฏฐพั พะ ธรรมารมณ์ ทม่ี ากระทบ
อารมณ์แม้จะดี จะชั่ว สุข ทกุ ข์ ทง้ั หลายท้งั ปวง เหมอื นกบั คนข้ึนต้นมะม่วงแล้ว
เขยา่ ลกู หลน่ ลงมา เราอยใู่ ตต้ น้ มะมว่ งคอยเกบ็ เอา ลกู ไหนเนา่ เราไมเ่ อา เอาแตล่ กู ทด่ี ๆี
ไม่เปลอื งแรง เพราะไมไ่ ด้ขึน้ ตน้ มะม่วง คอยเก็บอยูข่ า้ งลา่ งเท่าน้ัน
ขอ้ นหี้ มายความวา่ อยา่ งไร อารมณท์ งั้ หลายทงั้ ปวงเกดิ มาแลว้ เอาความรมู้ าให้
เราหมด มไิ ดไ้ ปปรงุ แตง่ มนั ลาภ ยศ นนิ ทา สรรเสรญิ สขุ ทกุ ข์ มนั มาเอง เรามคี วามสงบ
มปี ญั ญา สนกุ เฟน้ สนกุ เลอื กเอา ใครจะวา่ ดี วา่ ชว่ั วา่ รา้ ย วา่ โนน่ วา่ น่ี สขุ ทกุ ข์ ตา่ งๆ นานา
เปน็ ตน้ ลว้ นแตเ่ ปน็ กำ� ไรของเราหมด เพราะมคี นขนึ้ เขยา่ ใหม้ ะมว่ งหลน่ ลงมา เรากส็ นกุ
เกบ็ เอา ไมก่ ลวั จะกลวั ทำ� ไม มคี นขนึ้ เขยา่ ลงมาใหเ้ รา ลาภกด็ ี ยศกด็ ี สรรเสรญิ นนิ ทา
สขุ ทกุ ข์ ทง้ั หลายทง้ั ปวงเหลา่ น้ี เปรยี บเหมอื นมะมว่ งหลน่ ลงมาหาเรา เราเอาความสงบ
มาพจิ ารณาเกบ็ เอา เรารจู้ กั แลว้ ลกู ไหนดี ลกู ไหนเนา่ เมอื่ เรมิ่ พจิ ารณาสง่ิ เหลา่ น้ี อาการท่ี
พิจา รณาออกจากความสงบเหล่าน้ีแหละเรียกว่าปัญญา เป็นวิปัสสนา ไม่ได้แต่ง
มนั หรอก วปิ สั สนานถ้ี า้ มปี ญั ญา มนั เปน็ ของมนั เอง ไมต่ อ้ งไปตงั้ ชอื่ มนั ถา้ มนั รแู้ จง้ นอ้ ย
กเ็ รยี กวา่ วปิ สั สนานอ้ ย ถา้ มนั รอู้ กี ขนาดหนงึ่ กเ็ รยี กวา่ วปิ สั สนากลาง ถา้ มนั รตู้ ามความ
เปน็ จรงิ กเ็ รยี กวา่ วปิ สั สนาถงึ ทสี่ ดุ เรอ่ื งวปิ สั สนาน้ี อาตมาเรยี กปญั ญา การจะทำ� วปิ สั สนา
จะท�ำเอาเดี๋ยวน้ันๆ ท�ำไดย้ าก มันต้องเดินมาจากความสงบ เร่ืองมันเปน็ เองทง้ั หมด
ไม่ใชเ่ ร่อื งเราจะไปบังคบั
พระศาสดาจงึ ตรสั วา่ เรอื่ งของเปน็ เอง เมอื่ เราทำ� ไปถงึ ขนั้ นแ้ี ลว้ เรากป็ ลอ่ ยตาม
บญุ วาสนาบารมขี องเรา แตเ่ ราไมห่ ยดุ ทำ� ความเพยี ร จะชา้ หรอื เรว็ เราบงั คบั ไมไ่ ด้ เหมอื น
316
ปลกู ตน้ ไม้ มนั รจู้ กั ของมนั มนั อยากเรว็ กร็ วู้ า่ มนั หลง มนั อยากชา้ กร็ วู้ า่ มนั หลง เมอ่ื ทำ� แลว้
มันจึงเกิดผลขนึ้ มา เหมือนเราปลกู ตน้ ไม้ เช่น ปลูกพรกิ ตน้ นี้ หนา้ ทขี่ องเราคือขุด
หลมุ ปลกู ใหน้ ำ้� ใหป้ ยุ๋ ปอ้ งกนั แมลงใหม้ นั เทา่ นนั้ นเ่ี รอ่ื งของเรา นเ่ี รอื่ งศรทั ธาของเรา
สว่ นตน้ พรกิ จะโตกเ็ ปน็ เรอื่ งของมนั ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งของเรา จะไปดงึ ใหม้ นั ยดื ขนึ้ มากไ็ มไ่ ด้
ผิดเร่ือง เราตอ้ งให้นำ้� เอาปุ๋ยใสใ่ ห้
ถ้าเราปฏบิ ัติอย่างนีก้ ็จะสบาย จะถงึ ชาตนิ ้กี ช็ ่าง ถึงชาตหิ นา้ ก็ตาม เรามีศรัทธา
อยา่ งน้ีแลว้ มีความรสู้ กึ แน่นอนแล้วอยา่ งน้ี จะเร็วหรอื ช้านน้ั เป็นเรอื่ งของบุญวาสนา
บารมขี องเรา ทนี กี้ ร็ สู้ กึ สบายเหมอื นขบั รถมา้ กม็ ไิ ดเ้ อารถไปกอ่ นมา้ แตก่ อ่ นมนั เอารถ
ไปกอ่ นมา้ ถา้ ไถนากเ็ ดนิ กอ่ นควาย หมายความวา่ ใจมนั เรว็ มาก รอ้ นมาก ทนี ไ้ี มเ่ ปน็
อยา่ งนัน้ ไมเ่ ดินก่อน ตอ้ งเดนิ ตามหลงั ควาย
ขา้ เอานำ้� ใหก้ นิ เอาปยุ๋ ใหก้ นิ กนิ ไปเถอะ มดปลวกมาขา้ จะไลใ่ หเ้ จา้ เทา่ นน้ั แหละ
ตน้ พรกิ ตน้ นมี้ นั กจ็ ะงามขน้ึ เอง เมอ่ื มนั งามแลว้ เราจะบงั คบั วา่ แกตอ้ งเปน็ ดอกเดย๋ี วน้ี
ไมใ่ ชเ่ รอื่ งของเรา อยา่ ทำ� เราจะเปน็ ทกุ ขเ์ ปลา่ ๆ มนั จะเปน็ ของมนั เอง เมอื่ มนั เปน็ ดอกแลว้
เราจะให้เปน็ เมด็ เด๋ยี วนี้ อย่าไปบงั คับมนั ทกุ ข์จริงนะ ทกุ ขจ์ รงิ ๆ เมือ่ ร้อู ย่างนี้แลว้
เรารจู้ กั หนา้ ทขี่ องเราของเขา หนา้ ทข่ี องใครของมนั จติ กจ็ ะรหู้ นา้ ทก่ี ารงาน ถา้ จติ ไมร่ ู้
หนา้ ทกี่ ารงาน กจ็ ะไปบงั คบั ตน้ พรกิ ใหม้ ผี ลในวนั นนั้ เอง ใหม้ นั โตเปน็ ดอกเปน็ ผลขนึ้
ในวันน้นั นนั่ ล้วนแต่เป็นตวั สมทุ ยั เหตใุ ห้ทุกข์เกิดขึน้ มาทงั้ นน้ั
ถา้ รอู้ ยา่ งนคี้ ดิ อยา่ งน้ี รวู้ า่ มนั หลงมนั ผดิ ร้อู ย่างนแ้ี ล้วก็ปลอ่ ยใหเ้ ปน็ เรอ่ื งบญุ
วาสนาบารมตี อ่ ไป เราทำ� ของเราไป ไมต่ อ้ งกลวั วา่ จะนาน รอ้ ยชาตพิ นั ชาตกิ ช็ า่ ง มนั จะ
ชาตไิ หนก็ตาม ปฏบิ ตั สิ บายๆ นี่แหละ
จติ ถา้ ตกกระแสแลว้ ไมก่ ลบั ความชว่ั นดิ หนอ่ ยนนั้ พน้ แลว้ โสดา๑ ทา่ นวา่ จติ นอ้ ม
ไปแลว้ ทา่ นจงึ วา่ พวกเหลา่ นจี้ ะมาสอู่ บายอกี ไมไ่ ด้ มาตกนรกอกี ไมไ่ ด้ จะตกไดอ้ ยา่ งไร
จติ ละบาปแลว้ เหน็ โทษในบาปแลว้ จะใหท้ ำ� ความชวั่ ทางกายวาจาอกี นน้ั ทำ� ไมไ่ ด้ เมอ่ื ทำ�
๑ โสดาบันบุคคล = พระอรยิ เจา้ ชนั้ ต้น
317
บาปไมไ่ ด้ ทำ� ไมจงึ จะไปสอู่ บาย ทำ� ไมจงึ จะไปตกนรกได้ มนั นอ้ มเขา้ ไปแลว้ เมอื่ จติ นอ้ ม
เขา้ ไป มนั กร็ จู้ กั หนา้ ที่ รจู้ กั การงาน รจู้ กั ปฏปิ ทา รจู้ กั ผอ่ นหนกั ผอ่ นเบา รจู้ กั กายของเรา
รจู้ กั จติ ของเรา รจู้ กั รปู เรานามเรา สง่ิ ท่คี วรละวาง ก็ละไปวางไปเรอ่ื ยๆ ไมต่ ้องสงสยั
นเี่ รอื่ งทอ่ี าตมาไดป้ ฏบิ ตั มิ า ไมใ่ ชว่ า่ จะไปทำ� ใหม้ นั ละเอยี ดหลายสงิ่ หลายประการ
เอาใหล้ ะเอยี ดอยใู่ นใจนี้ ถา้ เหน็ รปู น้ี ชอบรปู นเ้ี พราะอะไร กเ็ อารปู นม้ี าพจิ ารณาดวู า่
เกสาคอื ผม โลมาคอื ขน นขาคอื เลบ็ ทนั ตาคอื ฟนั ตโจคอื หนงั พระพทุ ธเจา้ ใหเ้ อาพวกน้ี
มาพจิ ารณายำ�้ เขา้ ไป แยกออก แจกออก เผามนั ออก ลอกมนั ออก ทำ� อยอู่ ยา่ งนี้ เอาอยู่
อยา่ งนี้ จนมนั ไมไ่ ปไหน มองพวกเดยี วกนั เชน่ พระเณรเวลาเดนิ บณิ ฑบาต เมอ่ื พระ
เหน็ คนตอ้ งกำ� หนดใหเ้ ปน็ รา่ งผตี ายซาก ผตี ายเดนิ ไปกอ่ นเรา เดนิ ไปขา้ งหนา้ เดนิ ไป
เปะๆ ปะๆ กำ� หนดมนั เขา้ ทำ� ความเพยี รอยอู่ ยา่ งนน้ั เจรญิ อยอู่ ยา่ งนนั้ เหน็ ผหู้ ญงิ รนุ่ ๆ
นกึ ชอบขนึ้ มา กก็ ำ� หนดใหเ้ ปน็ ผเี ปน็ เปรต เปน็ ของเนา่ ของเหมน็ ไปหมดทกุ คน ไมใ่ ห้
เข้าใกล้ ใหใ้ นใจของเราเป็นอยอู่ ยา่ งน้ี ถึงอยา่ งไรมันก็ไม่อยู่หรอกเพราะมันเป็นของ
เปื่อยของเน่าใหเ้ ราเหน็ แนน่ อน
พจิ ารณาใหม้ นั แนใ่ หเ้ ปน็ อยใู่ นใจอยา่ งนแี้ ลว้ ไปทางไหนกไ็ มเ่ สยี ใหท้ ำ� จรงิ ๆ เหน็
เมอื่ ใด กเ็ ทา่ กบั มองเหน็ ซากศพ เหน็ ผหู้ ญงิ กซ็ ากศพ เหน็ ผชู้ ายกซ็ ากศพ ตวั เราเองกเ็ ปน็
ซากศพดว้ ยเหมอื นกนั เลยมแี ตข่ องอยา่ งนท้ี ง้ั นนั้ พยายามเจรญิ ใหม้ าก บำ� เพญ็ ใหอ้ ยู่
ในใจน้ีมากข้นึ อกี อาตมาวา่ มันสนกุ จรงิ ๆ ถา้ เราท�ำ แต่ถ้าไปมวั อ่านต�ำราอยมู่ ันยาก
ตอ้ งทำ� เอาจริงๆ ทำ� ให้มีกรรมฐานในเรา
การเรยี นอภธิ รรมนนั่ กด็ อี ยู่ แตจ่ ะตอ้ งไมต่ ดิ ตำ� รา มงุ่ เพอื่ รคู้ วามจรงิ หาทางพน้
ทกุ ขจ์ งึ จะถกู ทาง เชน่ ในปจั จบุ นั มกี ารสอนการเรยี นวปิ สั สนาแบบตา่ งๆ หลายๆ อาจารย์
อาตมาว่าวิปสั สนานีม่ นั ท�ำไม่ไดง้ า่ ยๆ จะไปท�ำเอาเลยไม่ได้ ถา้ กายวาจาไมเ่ รยี บรอ้ ย
แลว้ ไปไม่รอด เพราะเปน็ การข้ามมรรค บางคนพูดว่า สมถะไมต่ ้องไปทำ� ข้ามไป
วปิ สั สนาเลย คนมกั งา่ ยหรอกทพี่ ดู เชน่ นน้ั เขาวา่ ศลี ไมต่ อ้ งเกยี่ ว กก็ ารรกั ษาศลี นม่ี นั ยาก
มใิ ชเ่ ลน่ ถา้ จะขา้ มไปเลยมนั กส็ บายเทา่ นนั้ อะไรทยี่ ากแลว้ ขา้ มไป ใครๆ กอ็ ยากขา้ ม
318
มพี ระรปู หนง่ึ บอกวา่ เปน็ นกั ปฏบิ ตั ิ เมอ่ื มาขออยกู่ บั อาตมา ถามถงึ ระเบยี บปฏบิ ตั ิ
จงึ อธิบายใหฟ้ งั ว่า
“เม่ือมาอยกู่ บั ผม จะสะสมเงนิ ทองและส่งิ ของไม่ได้ ผมถอื ตามวินยั ”
ท่านพดู ว่า “ผมปฏบิ ตั ไิ ม่ยึดไมห่ มาย”
อาตมาบอกว่า “ผมไม่ทราบกบั ทา่ น”
ท่านเลยถามวา่ “ถา้ ผมจะใชเ้ งินทองแตไ่ ม่ยึดไม่หมายจะได้ไหม”
อาตมาตอบวา่ “ได้ ถ้าท่านเอาเกลอื มากนิ ดูแลว้ ไม่เค็มก็ใชไ้ ด”้
ทา่ นจะพดู เอาเฉยๆ เพราะทา่ นขเี้ กยี จรกั ษาของจกุ ๆ จกิ ๆ นมี่ นั ยาก เมอื่ เอาเกลอื
มากนิ ทา่ นวา่ ไมเ่ คม็ แลว้ ผมจงึ เชอื่ ถา้ มนั ไมเ่ คม็ จะเอามาใหก้ นิ สกั กระทอ๑ ลองดู มนั จะ
ไมเ่ คม็ จรงิ ๆ หรอื เรอ่ื งไมย่ ดึ ไมห่ มายนี้ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งพดู เอาคาดคะเนเอา ไมใ่ ช่ ถา้ ทา่ นพดู
อย่างน้ี อยกู่ บั ผมไมไ่ ด้ ทา่ นจงึ ลาไป
เรอื่ งศลี เรอ่ื งธดุ งควตั ร พวกเราตอ้ งพยายามปฏบิ ตั ิ พวกญาตโิ ยมกเ็ หมอื นกนั
ถึงปฏบิ ัติอยู่บ้านก็ตาม พยายามใหม้ ีศีล ๕ กายวาจาของเราพยายามใหเ้ รยี บร้อย
พยายามดๆี เถอะ คอ่ ยทำ� คอ่ ยไป
การทำ� สมถะนี่ อยา่ นกึ วา่ ไปทำ� ครง้ั หนง่ึ สองครงั้ แลว้ มนั ไมส่ งบกเ็ ลยหยดุ ยงั ไมถ่ กู
ตอ้ งทำ� นานอยนู่ ะ ทำ� ไมจงึ นาน คดิ ดสู เิ ราปลอ่ ยมานก่ี ป่ี ี เราไมไ่ ดท้ ำ� มนั วา่ ไปทางโนน้
กว็ งิ่ ตามมนั มนั วา่ ไปทางนก้ี ว็ งิ่ ตามมนั ทนี จ้ี ะหยดุ ใหม้ นั อยเู่ ทา่ นี้ เดอื นสองเดอื นจะให้
มันนิ่ง มันกย็ งั ไม่พอ คดิ ดูเถิด เร่อื งการท�ำจติ ใจให้เราเขา้ ใจว่าสงบในเร่อื ง สงบใน
อารมณ์ ทีแรกพอเกดิ อารมณ์ ใจไม่สงบ ใจวนุ่ วาย ท�ำไมจงึ วุ่นวาย เพราะมตี ณั หา
ไมอ่ ยากใหค้ ดิ ไมอ่ ยากให้มีอารมณ์ ความไมอ่ ยากนี่แหละตัวอยาก คอื วภิ วตณั หา
๑ กระทอ = เข่งเล็ก
319
ยง่ิ ไมอ่ ยากเทา่ ไรมนั ยงิ่ ชวนกนั มา เราไมอ่ ยากมนั ทำ� ไมจงึ มา ไมอ่ ยากใหม้ นั เปน็ ทำ� ไม
มันเป็น นน่ั แหละเราอยากให้มนั เปน็ เพราะเราไมร่ จู้ ักใจเจ้าของ แหม เล่นอยู่กับ
พวกนก้ี วา่ จะรตู้ วั วา่ ผดิ กน็ านโขอยู่ คดิ ๆ ดแู ลว้ โอ...เราไปเรยี กมนั มา มนั จงึ มา ไมอ่ ยาก
ให้มนั เปน็ อยากให้มนั สงบ ไม่อยากให้มนั ฟงุ้ ซ่าน นีแ่ หละความอยากท้ังแทง่ ล่ะ
ชา่ งมนั เถอะ เราทำ� ของเราไป เมอื่ มอี ารมณอ์ ะไรมา กใ็ หพ้ จิ ารณามนั ไป เรอื่ ง อนจิ จงั
ทกุ ขงั อนตั ตา ทง้ิ ลงใสส่ ามขมุ นเ่ี ลย แลว้ คดิ ไปพจิ ารณาไป เรอื่ งอารมณน์ น้ั โดยมาก
เรามแี ตเ่ รอ่ื งคดิ คดิ ตามอารมณ์ เรอื่ งคดิ กบั เรอื่ งปญั ญามนั คนละอยา่ ง มนั พาไปอยา่ งนน้ั
ก็คิดตามมันไป ถ้าเป็นเร่ืองความคิดมันไม่หยุด แต่เร่ืองปัญญาแล้วหยุด อยู่นิ่ง
ไมไ่ ปไหน เราเปน็ ผรู้ บั รไู้ ว้ เมอื่ อารมณอ์ นั นอี้ นั นน้ั มา จะเปน็ อยา่ งนอ้ี ยา่ งนนั้ เรารไู้ วๆ้
เมอื่ ถงึ ทสี่ ดุ แลว้ กว็ า่ เออ เรอื่ งทเี่ จา้ คดิ เจา้ นกึ เจา้ วติ กเจา้ วจิ ารณม์ าน้ี เรอื่ งเหลา่ นมี้ นั ไม่
เป็นแกน่ สารท้งั หมด เปน็ เร่อื งอนิจจัง ทุกขงั อนตั ตา ท้ังส้นิ ตัดบทมันเลย ทิง้ ลงใส่
ไตรลกั ษณเ์ ลยยบุ ไป ครนั้ นง่ั ตอ่ ไปอกี มนั กเ็ กดิ ขนึ้ อกี เปน็ มาอกี เรากด็ มู นั ไป สะกดรอย
มนั ไป
เปรยี บเหมอื นกบั เราเลย้ี งควาย หนง่ึ ตน้ ขา้ ว สองควาย สามเจา้ ของ ควายจะตอ้ ง
กนิ ตน้ ขา้ ว ตน้ ขา้ วเปน็ ของทคี่ วายจะกนิ จติ ของเรากเ็ หมอื นควาย อารมณค์ อื ตน้ ขา้ ว
ผู้รูก้ ็เหมอื นเจ้าของ การปฏิบตั ิเปน็ เหมอื นอย่างนี้ไมผ่ ิด เปรียบเทียบดู เวลาเราไป
เลยี้ งควาย ทำ� อยา่ งไร ปลอ่ ยมนั ไป แตเ่ ราพยายามดมู นั อยู่ ถา้ มนั เดนิ ไปใกลต้ น้ ขา้ ว
เรากต็ วาดมนั ควายไดย้ นิ กจ็ ะถอยออก แตเ่ ราอยา่ เผลอนะ ถา้ มนั ดอื้ ไมฟ่ งั เสยี ง กเ็ อา
ไมค้ อ้ นฟาดมนั จรงิ ๆ มนั จะไปไหนเสยี มนั จะไดก้ นิ ตน้ ขา้ วหรอื แตเ่ ราอยา่ ไปนอนหลบั
กลางวันกแ็ ลว้ กัน ถา้ ขืนนอนหลบั ต้นข้าวหมดแนๆ่
เรื่องปฏิบัติก็เช่นกัน เมื่อเราดูจิตของเราอยู่ ผู้รู้ดูจิตเจ้าของ ผู้ใดตามดูจิต
ผนู้ น้ั จกั พน้ จากบว่ งของมาร จติ กเ็ ปน็ จติ แลว้ ใครจะมาดจู ติ อกี เลา่ เดย๋ี วกง็ งงนั เทา่ นนั้
จติ อันหน่ึง ผู้รู้อนั หนึง่ รู้ออกมาจากจิตนน่ั ร้จู ิตเป็นอย่างไร สบอารมณ์เปน็ อยา่ งไร
ปราศจากอารมณ์เปน็ อยา่ งไร ผทู้ รี่ อู้ นั น้ที ่านเรียกว่าผ้รู ู้ ผูร้ จู้ ะตามดจู ิต ผู้รูน้ จ้ี ะเกดิ
320
ปญั ญา จติ นน้ั คอื ความนกึ คดิ ถา้ พบอารมณน์ น้ั กแ็ วะไป ถา้ พบอารมณอ์ กี มนั กแ็ วะไปอกี
เหมอื นกบั ควายเรานนั่ แหละ มนั จะไปทางไหน เรากด็ มู นั อยู่ มนั จะไปไหนได้ มนั จะไป
ใกล้ตน้ ข้าวก็ตวาดมันอยู่ วา่ ไม่ฟังกถ็ กู ไม้คอ้ นเท่านนั้ ทรมานมนั อยอู่ ยา่ งนี้
จติ กเ็ หมอื นกนั เมอ่ื ถกู อารมณม์ นั จะเขา้ จบั ทนั ที เมอ่ื มนั เขา้ จบั ผรู้ ตู้ อ้ งสอนตอ้ ง
พจิ ารณามนั วา่ ดไี มด่ ี อธบิ ายเหตผุ ลใหม้ นั ฟงั มนั ไปจบั สง่ิ อน่ื อกี มนั นกึ วา่ เปน็ ของนา่ เอา
ผรู้ นู้ กี้ ส็ อนมนั อกี อธบิ ายใหม้ เี หตผุ ลจนมนั ทง้ิ อยา่ งนจี้ งึ สงบได้ จบั อะไรมากม็ แี ตข่ อง
ไมน่ า่ เอาทง้ั น้นั มันก็หยดุ เทา่ นัน้ มนั ข้เี กยี จเหมอื นกนั เพราะมีแต่ถกู ด่าถูกวา่ เสมอ
ทรมานมันเข้า ทรมานเข้าไปถงึ จิต หัดมนั อยู่อย่างนั้นแหละ
ตง้ั แตค่ รง้ั อาตมาปฏบิ ตั อิ ยใู่ นปา่ กป็ ฏบิ ตั อิ ยา่ งนี้ สอนศษิ ยท์ งั้ หลายกส็ อนอยา่ งน้ี
เพราะตอ้ งการเหน็ ความจรงิ ไมต่ อ้ งการเหน็ ในตำ� รา ตอ้ งการเหน็ ในใจเจา้ ของวา่ ตวั เอง
หลุดพ้นจากส่ิงทค่ี ดิ นัน้ หรอื ยัง เมื่อหลุดแลว้ ก็รจู้ ัก เมือ่ ยงั ไม่หลุดกพ็ จิ ารณาเหตผุ ล
จนร้เู รือ่ งของมนั ถ้ารู้เรอ่ื งของมันกห็ ลดุ เอง ถ้ามีอะไรมาอีก ติดอะไรอกี กพ็ ิจารณา
สงิ่ นนั้ อกี ไมห่ ลดุ ไมไ่ ป ยำ้� มนั อยตู่ รงนี้ มนั จะไปไหนเสยี อาตมาชอบใหเ้ ปน็ อยา่ งนนั้
ในตวั เอง เพราะพระพทุ ธองคต์ รสั วา่ ปจั จตั ตงั เวทติ พั โพ วญิ ญหู ิ วญิ ญชู นทงั้ หลาย
รเู้ ฉพาะตน กต็ อ้ งหาเอาจากเจ้าของ ใหร้ ้จู กั จากตัวเองน้ีแหละ
ถ้าเช่อื ตวั เองกร็ ้สู กึ สบาย เขาว่าไมด่ ีกส็ บาย เขาว่าดกี ส็ บาย เขาจะว่าอย่างไรก็
สบายอยู่ เพราะอะไรจงึ สบาย เพราะรตู้ วั เอง ถา้ คนอน่ื วา่ เราดี แตเ่ ราไมด่ ี เราจะเชอื่ เขา
อยา่ งนนั้ หรอื เรากไ็ มเ่ ชอ่ื เขา เราปฏบิ ตั ขิ องเราอยู่ คนไมเ่ ชอื่ ตนเอง เมอื่ เขาวา่ ดี กด็ ตี ามเขา
กเ็ ปน็ บา้ ไปอยา่ งนนั้ ถา้ เขาวา่ ชวั่ เรากด็ เู รา มนั ไมใ่ ชห่ รอก เขาวา่ เราทำ� ผดิ แตเ่ ราไมผ่ ดิ
ดงั เขาวา่ เขาพดู ไมถ่ ูก กไ็ มร่ ู้จะไปโกรธเขาทำ� ไม เพราะเขาพดู ไมถ่ กู ตามความจรงิ
ถา้ เราผดิ ดงั เขา กถ็ กู ดงั เขาวา่ แลว้ ไมร่ จู้ ะไปโกรธเขาทำ� ไมอกี ถา้ คดิ ไดด้ งั นี้ รสู้ กึ วา่ สบาย
จรงิ ๆ มนั เลยไมม่ อี ะไรผดิ ลว้ นแตเ่ ปน็ ธรรมทงั้ หมด อาตมาปฏบิ ตั อิ ยา่ งน้ี ถา้ ปฏบิ ตั ิ
อย่างน้ี มนั ลัดตรงจรงิ ๆ แม้จะเอาธมั มะธมั โมหรอื อภธิ รรมมาเถยี ง อาตมาก็ไม่เถยี ง
ไมเ่ ถียงหรอก ให้แตเ่ หตุผลเท่าน้ัน
321
ใหเ้ ขา้ ใจเสยี วา่ เรอ่ื งปฏบิ ตั นิ ี้ พระพทุ ธเจา้ ใหว้ างทงั้ หมด วางอยา่ งรู้ มใิ ชว่ า่ วางอยา่ ง
ไมร่ ู้ จะวางอยา่ งควายอยา่ งววั ไมเ่ อาใจใสอ่ ยา่ งนไี้ มถ่ กู วางเพราะการรสู้ มมตุ บิ ญั ญตั ิ
ความไม่ยดึ
ทแี รกทา่ นสอนวา่ ทำ� ใหม้ าก เจรญิ ใหม้ าก ยดึ ใหม้ าก ยดึ พระพทุ ธ ยดึ พระธรรม
ยดึ พระสงฆ์ ยดึ ใหม้ น่ั ทา่ นสอนอยา่ งนเี้ รากย็ ดึ เอาจรงิ ๆ ยดึ ไปๆ คลา้ ยกบั ทา่ นสอนวา่
อยา่ ไปอจิ ฉาคนอน่ื ใหท้ ำ� มาหากนิ ดว้ ยนำ�้ พกั นำ�้ แรงตวั เอง มวี วั มคี วายมไี รม่ นี า ใหห้ าเอา
จากของของเรานแี่ หละ ไมบ่ าปหรอก ถา้ ไปทำ� ของคนอน่ื มนั บาป ผฟู้ งั จงึ เชอื่ ทำ� เอาจาก
ของตนเองอยา่ งเตม็ ท่ี แตม่ นั กย็ งุ่ ยากลำ� บากเหมอื นกนั ทย่ี ากลำ� บากนน้ั เพราะของเรา
เอง ก็ไปบน่ ปรบั ทุกขใ์ หท้ ่านฟงั อีกวา่ มีสง่ิ ของใดๆ กย็ งุ่ ยากเปน็ ทกุ ข์ เมอ่ื เห็นความ
ยุ่งยากแล้ว แต่ก่อนเข้าใจว่ายุ่งยากเพราะแย่งชิงของคนอ่ืน ท่านจึงแนะให้ท�ำของ
ของตน นกึ วา่ จะสบาย ครนั้ ทำ� แลว้ กย็ งั ยงุ่ ยากอยู่ ทา่ นจงึ เทศนอ์ ยา่ งใหมใ่ หฟ้ งั อกี วา่
“มันก็ตอ้ งเปน็ อย่างนี้ ถา้ ไปยดึ ไปหมายมันก็เป็นอย่างนี้ ไม่ว่าของใครทัง้ น้นั ไฟอยู่
บา้ นเขา ไปจบั มนั กร็ อ้ น ไฟอยบู่ า้ นเรา ไปจบั มนั กร็ อ้ นอยอู่ ยา่ งนนั้ ” ทา่ นกพ็ ดู สอนเรา
เพราะท่านสอนคนบ้า การรักษาคนบ้าก็ต้องท�ำอย่างน้ัน พอช็อตไฟได้ท่านก็ช็อต
เมอื่ กอ่ นยงั อยตู่ ำ่� เกนิ ไปเลยไมท่ นั รจู้ กั เรอื่ งอบุ ายของพระพทุ ธเจา้ ทา่ นสอนเราตา่ งหาก
หมดเรอ่ื งของทา่ นมาตดิ เรอ่ื งของเรา ถงึ จะเปน็ อยา่ งไรกต็ าม เอาอบุ ายทงั้ หลายเหลา่ น้ี
นน่ั แหละมาสอนเรา
เรอ่ื งปฏบิ ตั นิ ่ี อาตมาพยายามคน้ คดิ เหลอื เกนิ เอาชวี ติ เปน็ เดมิ พนั เพราะเชอื่ ตาม
ที่พระพุทธเจา้ ตรสั วา่ มรรค ผล นิพพาน มีอยู่ มันมอี ยู่ดงั พระองคต์ รสั สอน แต่วา่
สงิ่ เหลา่ นน้ั เกดิ จากการปฏบิ ตั ดิ ี เกดิ จากการทรมาน กลา้ หาญ กลา้ ฝกึ กลา้ หดั กลา้ คดิ
กล้าแปลง กล้าท�ำ
การทำ� นน้ั ทำ� อยา่ งไร ทา่ นใหฝ้ นื ใจตวั เอง ใจเราคดิ ไปทางน้ี ทา่ นใหไ้ ปทางโนน้
ใจเราคดิ ไปทางโนน้ ทา่ นใหม้ าทางน้ี ทำ� ไมทา่ นจงึ ฝนื ใจ เพราะใจถกู กเิ ลสเขาพอกมา
เต็มที่แลว้ มันยงั ไม่ได้ฝกึ หดั ดดั แปลง พระองคจ์ งึ ไม่ให้เชือ่ มนั ยงั ไม่เปน็ ศีลยังไม่
เปน็ ธรรม เพราะใจมนั ยงั ไมแ่ จง้ ไมข่ าว จะไปเชอื่ มนั อยา่ งไรได้ ทา่ นจงึ มใิ หเ้ ชอ่ื เพราะ
322
ใจเปน็ กเิ ลส ทแี รกมนั เปน็ ลกู นอ้ งกเิ ลส อยนู่ านๆ ไปเลยกลายเปน็ กเิ ลส ทา่ นเลยบอกวา่
อยา่ เชอ่ื ใจ
ดูเถดิ ข้อปฏบิ ัติมีแต่เร่ืองฝนื ใจท้งั นน้ั ฝืนใจกเ็ ดอื ดรอ้ น พอเดอื ดรอ้ นก็บน่ วา่
แหม ลำ� บากเหลอื เกนิ ทำ� ไมไ่ ด้ แตพ่ ระองคไ์ มน่ กึ อยา่ งนน้ั ทรงนกึ วา่ ถา้ เดอื ดรอ้ นนน้ั
ถกู แลว้ แตเ่ ราเขา้ ใจวา่ ไมถ่ กู เปน็ เสยี อยา่ งนม้ี นั จงึ ลำ� บาก เมอ่ื เรมิ่ ทำ� เดอื ดรอ้ น เรากน็ กึ วา่
ไมถ่ กู ทาง คนเราอยากมคี วามสขุ มนั จะถกู หรอื ไมถ่ กู ไมร่ ู้ เมอื่ ขดั กบั กเิ ลสตณั หา กเ็ ลย
เปน็ ทกุ ข์เดอื ดร้อน กห็ ยุดทำ� เพราะเขา้ ใจวา่ ไมถ่ ูกทาง แต่พระองคต์ รสั ว่าถูกแลว้
ถกู กเิ ลสแล้ว กิเลสมนั เร่ารอ้ น แตเ่ รานึกวา่ เราเรา่ ร้อน
พระพุทธเจา้ วา่ กเิ ลสเรา่ รอ้ น เราทงั้ หลายเปน็ อยา่ งน้มี ันจงึ ยาก เราไม่พจิ ารณา
โดยมากมกั เปน็ ไปตามกามสขุ ลั ลกิ านโุ ยโค อตั ตกลิ มถานโุ ยโค มนั ตดิ อยนู่ ี่ อยากทำ�
ตามใจของเรา อันไหนชอบก็ท�ำ อยากทำ� ตามใจ ให้น่งั สบาย นอนสบาย จะท�ำอะไร
ก็อยากสบาย นกี่ ามสุขลั ลิกานโุ ยโค ติดสุข มันจะไปได้อย่างไร
ถา้ หากเอากาม ความสบายไมไ่ ดแ้ ลว้ ความสขุ ไมไ่ ดแ้ ลว้ กไ็ มพ่ อใจ โกรธขน้ึ มา
ก็เป็นทกุ ข์ เปน็ โทสธรรม นเ่ี ป็นอัตตกลิ มถานุโยโค ซึง่ ไมใ่ ชห่ นทางของผสู้ งบ ไมใ่ ช่
หนทางของผู้ระงบั
กามสขุ ลั ลกิ านโุ ยโค อตั ตกิลมถานุโยโค ทางสองเส้นน้ี พระพุทธเจ้าไมใ่ หเ้ ดนิ
ความสขุ พระองคใ์ หร้ บั ทราบไว้ ความโกรธ ความเกลยี ด ความไมพ่ อใจ กไ็ มใ่ ชท่ างท่ี
พระพทุ ธเจา้ เดนิ ไมใ่ ชท่ างของสมณะ เปน็ ทางทช่ี าวบา้ นเดนิ อยู่ พระผสู้ งบแลว้ ไมเ่ ดนิ
อยา่ งนนั้ เดนิ ไปตรงกลาง สมั มาปฏปิ ทาน่ี กามสขุ ลั ลกิ านโุ ยโคอยทู่ างซา้ ย อตั ตกลิ มถา-
นโุ ยโค อยทู่ างขวา
ดงั นน้ั ถา้ จะบวชปฏบิ ตั ติ อ้ งเดนิ ทางสายกลางน้ี เราจะไมเ่ อาใจใสค่ วามสขุ ความทกุ ข์
จะวางมนั แตร่ สู้ กึ วา่ มนั เตะเรา เดยี๋ วนเี่ ตะทางนี้ นน่ั เตะทางนนั้ เหมอื นกบั ลกู โปง่ ลาง๑
มนั ฟดั เราทงั้ สองขา้ งเขา้ ใสก่ นั มสี องอยา่ งนแ้ี หละเตะเราอยู่ ดงั นน้ั พระองคเ์ ทศนค์ รงั้ แรก
๑ ลูกโปง่ ลาง = กระด่ิงทีท่ �ำดว้ ยไม้
323
จงึ ทรงยกทางทสี่ ดุ ทง้ั สองขน้ึ แสดง เพราะมนั ตดิ อยนู่ ่ี ความอยากไดส้ ขุ เตะทางนบี้ า้ ง
ความทุกขไ์ มพ่ อใจเตะทางโน้นบ้าง สองอย่างเทา่ น้นั เล่นงานเราตลอดกาล
การเดนิ ทางสายกลาง เราจะวางสขุ เราจะวางทกุ ข์ สมั มาปฏปิ ทาตอ้ งเดนิ สายกลาง
เมื่อความอยากได้สขุ มากระทบ ถา้ ไมไ่ ด้สขุ มันก็ทุกขเ์ ทา่ นนั้ จะเดินกลางๆ ตามทาง
พระพทุ ธเจา้ เดินน้ันลำ� บาก มันมีสองอยา่ งคอื ดกี บั รา้ ยเท่าน้ัน ถ้าไปเชอื่ พวกนีก้ ต็ อ้ ง
เปน็ อยา่ งน้ี ถา้ โกรธขน้ึ มากค็ วา้ หาทอ่ นไมเ้ ลย ไมต่ อ้ งอดทน ถา้ ดกี ล็ บู ตงั้ แตศ่ รี ษะจด
ปลายเทา้ นน่ั ใชแ่ ลว้ ทางสองขา้ ง มนั ไมไ่ ปกลางๆ สกั ที พระพทุ ธเจา้ ทา่ นไมใ่ หท้ ำ� อยา่ งนน้ั
ท่านให้คอ่ ยๆ วางมนั ไป ทางสายน้ีคอื สมั มาปฏปิ ทา ทางเดินออกจากภพจากชาติ
ทางไม่มีภพไม่มีชาติ ไมม่ สี ุขไม่มีทุกข์ ไมม่ ดี ไี มม่ ีชั่ว มนษุ ย์ทง้ั หลายทีต่ ้องการภพ
ถ้าตกลงมาก็ถงึ สขุ นี่ มันมองไมเ่ หน็ ตรงกลาง ผ่านเลยลงมาน่ี ถ้าไม่ได้ตามความ
พอใจก็เลยมาน่ี ข้ามตรงกลางไปเร่ือย ท่ีพระอยู่เรามองไม่เห็นสักที วิ่งไปวิ่งมา
อยู่น่แี หละ ไม่อยตู่ รงทไ่ี มม่ ีภพไมม่ ีชาติ เราไม่ชอบจงึ ไมอ่ ยู่ บางทกี ็เลยลงมาขา้ งล่าง
ถกู สุนัขกัด ปีนขึน้ ไปข้างบนกถ็ กู อแี รง้ อีกาปากเหล็กมาจกิ กระบาล ก็เลยตกนรกอยู่
ไมห่ ยุดไม่ย้ังเทา่ น้ัน นีแ่ หละภพ
อันท่วี า่ ไม่มภี พไมม่ ีชาติ มนษุ ยท์ ัง้ หลายไมเ่ หน็ จิตมนษุ ย์มองไมเ่ หน็ จึงขา้ มไป
ข้ามมาอยู่อย่างนั้น สัมมาปฏิปทาคือทางสายกลางท่ีพระพุทธเจ้าเดินพ้นภพพ้นชาติ
เปน็ อพั ยากตธรรม จติ นว้ี าง นเี่ ปน็ ทางของสมณะ ถา้ ใครไมเ่ ดนิ เกดิ เปน็ สมณะไมไ่ ด้
ความสงบเกดิ ไมไ่ ด้ ทำ� ไมจงึ สงบไม่ได้ เพราะมนั เป็นภพเปน็ ชาติเกดิ ตายอยู่น่นั เอง
แตท่ างนไ้ี มเ่ กดิ ไมต่ าย ไมต่ ำ�่ ไมส่ งู ไมส่ ขุ ไมท่ กุ ข์ ไมด่ ไี มช่ ว่ั กบั ใคร ทางนเี้ ปน็ ทางตรง
เป็นทางสงบระงบั สงบจากความสุขความทกุ ข์ ความดใี จความเสียใจ นี้คือลักษณะ
ปฏบิ ัติ ถ้าใจเราเปน็ อยา่ งนแี้ ล้ว หยดุ ได้ หยดุ ถามได้แล้ว ไม่ต้องไปถามใคร
นแ่ี หละ พระพุทธเจ้าจงึ ตรสั ว่า ปัจจตั ตัง เวทติ พั โพ วิญญหู ิ ไมต่ ้องถามใคร
รเู้ ฉพาะตนแนน่ อนอยา่ งน้ัน ถูกตามทพ่ี ระองคท์ รงสอนไว้ อาตมาเล่าประวัติยอ่ ๆ ที่
เคยทำ� เคยปฏบิ ตั มิ า ไมไ่ ดร้ มู้ าก ไมไ่ ดเ้ รยี นมาก เรยี นจากจติ ใจตนเองตามธรรมชาตนิ ี้
โดยทดลองทำ� ดู เมอ่ื มนั ชอบขนึ้ มากไ็ ปตามมนั ดู มนั จะพาไปไหน มแี ตม่ นั ลากเราไปหา
324
ความทกุ ขโ์ นน่ เราปฏบิ ตั ดิ ตู วั เองจงึ คอ่ ยรจู้ กั คอ่ ยรขู้ น้ึ เหน็ ขน้ึ ไปเอง ใหเ้ ราพากนั ตง้ั อก
ต้งั ใจท�ำ
ถา้ อยากปฏบิ ตั ิ ใหท้ า่ นมหาพยายามอยา่ คดิ ใหม้ าก ถา้ จะนงั่ สมาธแิ ลว้ อยากให้
มนั เปน็ อยา่ งนน้ั เปน็ อยา่ งน้ี หยดุ ดกี วา่ เวลานงั่ สงบจะนกึ วา่ ใชอ่ นั นน้ั ไหม ใชอ่ นั นไ้ี หม
หยดุ เอาความรปู้ รยิ ตั ใิ สห่ บี ใสห่ อ่ ไวเ้ สยี อยา่ เอามาพดู ไมใ่ ชค่ วามรพู้ วกนน้ั จะเขา้ มา
อยนู่ ห่ี รอก มนั พวกใหม่ เวลาเปน็ ขน้ึ มามนั ไมเ่ ปน็ อยา่ งนน้ั เหมอื นกบั เราเขยี นตวั หนงั สอื
“ความโลภ” เวลามนั เกดิ ในใจไม่เหมอื นตวั หนงั สือ เวลาโกรธกเ็ หมอื นกนั เขียนใส่
กระดานดำ� เปน็ อยา่ งหน่ึง มันเป็นตัวอักษร เวลามันเกดิ ในใจ อา่ นอะไรไมท่ ันหรอก
มันเปน็ ขึน้ มาทีใ่ จเลย ส�ำคญั นกั ส�ำคญั มาก
ปรยิ ตั เิ ขยี นไวก้ ถ็ กู อยู่ แตต่ อ้ งโอปนยโิ ก ใหเ้ ปน็ คนนอ้ ม ถา้ ไมน่ อ้ มกไ็ มร่ จู้ กั จรงิ ๆ
มันไม่เห็น อาตมาก็เหมือนกัน ไม่ได้ศึกษาเล่าเรียนมาก เคยสอบปริยัติธรรม
มโี อกาสได้ไปฟังครบู าอาจารยเ์ ทศนใ์ หฟ้ ัง จนจะเกิดความประมาท ฟังเทศน์ไมเ่ ปน็
พวกพระกรรมฐานพระธดุ งคน์ ไ่ี มร่ พู้ ดู อยา่ งไร พดู เหมอื นกบั มตี วั มตี นจรงิ ๆ จะไลเ่ อา
จรงิ ๆ ตอ่ มาคอ่ ยทำ� ไป ปฏบิ ตั ไิ ปๆ จงึ เปน็ จรงิ ตามทท่ี า่ นสอนทา่ นเทศนใ์ หฟ้ งั กร็ เู้ ปน็
เหน็ ตาม มนั เปน็ อยใู่ นใจของเรานเี่ อง ตอ่ ไปนานๆ จงึ รวู้ า่ มนั กล็ ว้ นแตท่ า่ นเหน็ มาแลว้
ทา่ นเอามาพดู ใหฟ้ งั ไมใ่ ชว่ า่ ทา่ นพดู ตามตำ� รา ทา่ นพดู ตามความรคู้ วามเหน็ จากใจใหฟ้ งั
เราเดนิ ตามก็ไปพบที่ท่านพูดไว้หมดทุกอยา่ ง จึงนกึ ว่ามันถกู แลว้ นี่ จะอย่างไหนอกี
เอาเท่านแี้ หละ อาตมาจึงปฏิบัติต่อไป
การปฏบิ ตั นิ น้ั ใหพ้ ยายามทำ� มนั จะสงบหรอื ไมส่ งบกช็ า่ ง ปลอ่ ยไวก้ อ่ น เอาเรอื่ ง
เราปฏบิ ตั เิ ปน็ เรอ่ื งแรก เอาเรอื่ งเราไดส้ รา้ งเหตนุ แ่ี หละ ถา้ ทำ� แลว้ ผลจะเปน็ อยา่ งไรกไ็ ด้
เราทำ� ไดแ้ ลว้ อยา่ กลวั วา่ จะไมไ่ ดผ้ ล มนั ไมส่ งบ เรากไ็ ดท้ ำ� ทนี ถ้ี า้ เราไมท่ ำ� ใครเลา่ จะได้
ใครเลา่ จะเหน็ คนหาน่นั แหละจะเหน็ คนกินน่ันแหละจะอมิ่ ของแตล่ ะสง่ิ ละอยา่ ง
มนั โกหกเราอยู่ สบิ ครง้ั ใหม้ นั รกู้ ย็ งั ดอี ยู่ คนเกา่ มาโกหกเรอื่ งเกา่ ถา้ รจู้ กั กด็ อี ยู่ มนั นาน
เหลือเกนิ กวา่ จะรู้ มนั พยายามมาหลอกลวงเราอยูน่ ่ี
325
ดังน้นั ถ้าจะปฏิบัติแลว้ ให้ตง้ั ศีล สมาธิ ปญั ญาไวใ้ นใจของเรา ให้นึกถงึ
พระรตั นตรยั คอื พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ เลกิ สง่ิ ทง้ั หลายทง้ั ปวงออกเสยี การกระทำ�
ของเราน้ีเองเป็นเหตุเกดิ ข้นึ ในภพในชาตหิ นง่ึ จริงๆ เปน็ คนซอ่ื สัตย์ กระทำ� ไปเถอะ
การปฏิบัตินั้นแม้จะนั่งเก้าอี้อยู่ก็ตามก�ำหนดได้ เบื้องแรกไม่ต้องก�ำหนดมาก
กำ� หนดลมหายใจเขา้ ออก หรอื จะวา่ พทุ โธ ธัมโม สังโฆ กไ็ ด้ แลว้ กำ� หนดลมหายใจ
เขา้ ออก เมอ่ื กำ� หนดใหม้ คี วามตง้ั ใจไวว้ า่ การกำ� หนดลมนจ้ี ะไมบ่ งั คบั ถา้ เราจะลำ� บากกบั
ลมหายใจแล้วยงั ไม่ถูก ดเู หมอื นกบั ลมหายใจส้ันไป ยาวไป ค่อยไป แรงไป เดนิ ลม
ไมถ่ กู ไมส่ บาย แตเ่ มอื่ ใดลมออกกส็ บาย ลมเขา้ กส็ บาย จติ ของเรารจู้ กั ลมเขา้ รจู้ กั ลมออก
นน่ั แมน่ แลว้ ถกู แลว้ ถา้ ไมแ่ มน่ มนั ยงั หลง ถา้ ยงั หลงกห็ ยดุ กำ� หนดใหม่ เวลากำ� หนด
จิตอยากเป็นน่ันเป็นนี่ หรือเกิดแสงสว่าง เป็นปราสาทราชวังขึ้นมาก็ไม่ต้องกลัว
ใหร้ จู้ กั มนั ใหท้ ำ� เรอ่ื ยไป บางครงั้ ทำ� ไปๆ ลมหมดกม็ ี หมดจรงิ ๆ กจ็ ะกลวั อกี ไมต่ อ้ งกลวั
มนั หมดแตค่ วามคดิ ของเราเทา่ นน้ั เรอ่ื งความละเอยี ดยงั อยู่ ไมห่ มด ถงึ กาลสมยั แลว้
มันฟืน้ กลบั ขึ้นมาของมนั เอง
ให้ใจสงบไปอยา่ งนเ้ี สียกอ่ น น่งั อยู่ท่ีไหนกต็ าม นงั่ เก้าอ้ี นง่ั รถ นงั่ เรือกต็ าม
ถ้าก�ำหนดเม่ือใดให้มนั เข้าเลย ขน้ึ รถไฟพอนงั่ ลงให้มนั เขา้ เลย อยู่ท่ีไหนน่ังไดท้ ั้งนน้ั
ถา้ ขนาดนี้รจู้ ักแล้ว รจู้ ักทางบ้างแลว้ จึงมาพิจารณาอารมณ์ ใช้จติ ที่สงบน่ันพิจารณา
อารมณ์ รูปบา้ ง เสยี งบ้าง กล่ินบ้าง รสบา้ ง โผฏฐัพพะบา้ ง ธรรมารมณ์บ้างท่เี กิดขนึ้
ให้มาพจิ ารณา ชอบหรือไมช่ อบตา่ งๆ นานา ใหเ้ ป็นผู้รับทราบไว้ อยา่ เข้าไปหมาย
ในอารมณ์นั้น ถ้าดีก็ให้รู้ว่าดี ถ้าไม่ดีก็ให้รู้ว่าไม่ดี อันนี้เป็นของสมมุติบัญญัติ
ถ้าจะดีจะช่ัวก็เปน็ อนจิ จงั ทุกขัง อนัตตาทง้ั น้นั เป็นของไม่แน่นอน ไม่ควรยึดมนั่
ถือม่ัน อา่ นคาถาน้ีไวด้ ว้ ย ถา้ ท�ำไดอ้ ยา่ งนีเ้ รื่อยๆ ไป ปัญญาจะเกดิ เอง อารมณ์นนั้
เปน็ อนิจจัง ทกุ ขัง อนัตตา ท้งิ ใส่สามขุมนี้ นี้เป็นแก่นของวปิ สั สนา ท้งิ ใส่อนิจจงั
ทกุ ขงั อนตั ตา ดชี วั่ รา้ ยอะไรกท็ งิ้ มนั ใสน่ ่ี ไมน่ านเรากจ็ ะเกดิ ความรคู้ วามเหน็ ขนึ้ มาใน
อนจิ จัง ทุกขัง อนตั ตา เกดิ ปัญญาออ่ นๆ ข้นึ มา น่ันแหละเรื่องภาวนา ใหพ้ ยายาม
326
ทำ� เรอ่ื ยๆ ศีล ๕ น้ถี ือมาหลายปแี ลว้ มใิ ชห่ รอื เร่ิมภาวนาเสยี ให้รคู้ วามจรงิ เพอ่ื ละ
เพื่อถอน เพื่อความสงบ
พูดถงึ การสนทนาแล้ว อาตมาสนทนาไม่คอ่ ยเป็น มันพดู ยากอยู่ ถ้าใครอยาก
รูจ้ กั ต้องอยดู่ ้วยกนั อยู่ไปนานๆ กร็ ้จู ักหรอก อาตมาเคยไปเทยี่ วธดุ งค์เหมอื นกัน
อาตมาไม่เทศน์ ไปฟังครูบาอาจารย์รูปนั้นรูปนี้เทศน์ มิใช่ว่าไปเทศน์ให้ท่านฟัง
ทา่ นพดู กฟ็ งั ฟงั เอา พระเลก็ พระนอ้ ยเทศนก์ ฟ็ งั เราจะฟงั กฟ็ งั ไมค่ อ่ ยสนทนา ไมร่ จู้ ะ
สนทนาอะไร ทจ่ี ะเอาก็เอาตรงทล่ี ะที่วางนน่ั เอง ท�ำเพ่อื มาละมาวาง ไม่ตอ้ งไปเรยี น
ใหม้ าก แกไ่ ปทกุ วนั ๆ วนั หนงึ่ ๆ ไปตะปบแตแ่ สงอยนู่ นั่ ไมถ่ กู ตวั สกั ที การปฏบิ ตั ธิ รรม
แมจ้ ะมหี ลายแบบ อาตมาไมต่ ิ ถา้ รจู้ กั ความหมาย ไมใ่ ชว่ า่ จะผดิ แตถ่ า้ เปน็ นกั ปฏบิ ตั ิ
แลว้ ไมค่ อ่ ยรกั ษาวนิ ยั อาตมาวา่ จะไปไมร่ อดเพราะมนั ขา้ มมรรค ขา้ มศลี สมาธิ ปญั ญา
บางทา่ นพูดว่าอยา่ ไปติดสมถะ อย่าไปเอาสมถะ ผา่ นไปวปิ สั สนาเลย อาตมาเหน็ ว่า
ถ้าผ่านไปเอาวิปสั สนาเลย มันจะไปไมร่ อด
วธิ ปี ฏบิ ตั ขิ องทา่ นอาจารยเ์ สาร์ ทา่ นอาจารยม์ น่ั ทา่ นอาจารยท์ องรตั น์ ทา่ นเจา้ คณุ
อบุ าลี นห่ี ลกั นอ้ี ยา่ ทง้ิ แนน่ อนจรงิ ๆ ถา้ ทำ� ตามทา่ น ถา้ ปฏบิ ตั ติ ามทา่ น เหน็ ตวั เองจรงิ ๆ
ทา่ นอาจารยเ์ หลา่ น้ี เรอื่ งศลี ทา่ นพยายามรกั ษาใหแ้ นน่ อน ทา่ นไมข่ า้ ม การเคารพครบู า
อาจารย์ การเคารพขอ้ วตั รปฏบิ ตั นิ น้ั ถา้ ครบู าอาจารยบ์ อกใหท้ ำ� กท็ ำ� ถา้ ทา่ นวา่ ผดิ ใหห้ ยดุ
กห็ ยดุ ชอื่ วา่ ทำ� เอาจรงิ ๆ จงั ๆ ใหเ้ หน็ ใหเ้ ปน็ ขน้ึ ในใจ ทา่ นอาจารยบ์ อกอยา่ งนี้ ดงั นนั้
พวกลกู ศษิ ยท์ ง้ั หลายจงึ มคี วามเคารพยำ� เกรงในครบู าอาจารยม์ าก เพราะเหน็ ตามรอย
ของทา่ น
ลองทำ� ดสู ิ ทำ� ดงั ทอี่ าตมาพดู ถา้ เราทำ� มนั กเ็ หน็ กเ็ ปน็ ทำ� ไมจะไมเ่ ปน็ เพราะเปน็
คนทำ� คนหา อาตมาวา่ กเิ ลสมนั ไมอ่ ยหู่ รอกถา้ ทำ� ถกู เรอื่ งของมนั เปน็ ผลู้ ะ พดู จานอ้ ย
มกั นอ้ ย เปน็ คนละทฏิ ฐมิ านะทงั้ หลายทงั้ ปวง คนพดู ผดิ กฟ็ งั ได้ คนพดู ถกู กฟ็ งั ไดห้ มด
พจิ ารณาตวั เองอยอู่ ยา่ งน้ี อาตมาวา่ เปน็ ไปไดท้ เี ดยี วถา้ พยายาม แตว่ า่ ไมค่ อ่ ยมนี กั ปรยิ ตั ิ
ทีม่ าปฏบิ ัติ ยังมนี ้อยอยู่ คิดเสยี ดายเพ่ือนๆ ทั้งหลาย เคยแนะนำ� ใหม้ าพจิ ารณาอยู่
327
ทา่ นมหามานกี่ ด็ แี ลว้ เปน็ กำ� ลงั อนั หนงึ่ แถวบา้ นเราบา้ นไผใ่ หญ่ หนองสกั หนองขนุ่
บ้านโพนขาว ลว้ นแตเ่ ป็นบ้านส�ำนักเรียนท้ังนัน้ เรยี นแตข่ องทีม่ นั ต่อกัน ไมต่ ดั สักที
เรยี นแตส่ นั ตติ เรยี นสนธติ อ่ กนั ไป ถา้ เราหยดุ ได้ เรามหี ลกั วจิ ยั อยา่ งนี้ ดจี รงิ ๆ มนั ไมไ่ ป
ทางไหนหรอก มนั ไปอยา่ งทเ่ี ราเรยี นนน่ั แหละ แตถ่ า้ ไมป่ ฏบิ ตั ิ ผเู้ รยี นไมค่ อ่ ยรู้ ถา้ ปฏบิ ตั ิ
แลว้ กร็ ้ซู งึ้ สง่ิ ที่เราเคยเรียนมาแจ้งออก ชัดออก เร่ิมปฏบิ ตั เิ สีย ให้เขา้ ใจอยา่ งน้ี
พยายามมาอยูต่ ามปา่ ที่กฏุ เิ ลก็ ๆ น้ี มาฝกึ มาทดลองดูบา้ ง ดีกว่าเราไปเรียน
ปรยิ ตั อิ ยา่ งเดยี ว ใหพ้ ดู อยคู่ นเดยี ว ดจู ติ ดใู จเราคลา้ ยๆ กบั วา่ จติ มนั วางเปน็ ปกตจิ ติ
ถา้ มนั เคลอ่ื นออกจากปกติ เชน่ มนั คดิ มนั นกึ ตา่ งๆ นนั่ เปน็ สงั ขาร สงั ขารนมี้ นั จะปรงุ เรา
ตอ่ ไป ระวงั ใหด้ ี ใหร้ มู้ นั ไว้ ถา้ มนั เคลอ่ื นออกจากปกตแิ ลว้ ไมเ่ ปน็ สมั มาปฏปิ ทาหรอก
มนั จะกา้ วไปเปน็ กามสขุ ลั ลกิ านโุ ยโค อตั ตกลิ มถานโุ ยโค ของพวกนม้ี นั ปรงุ นน่ั แหละ
เปน็ จติ สงั ขาร ถา้ มนั ดกี ด็ ี ถา้ มนั ชว่ั กช็ ว่ั มนั เกดิ กบั จติ ของเรา อาตมาวา่ ถา้ ไดจ้ อ้ งดมู นั
อยูอ่ ย่างนี้ รู้สกึ วา่ สนุก ถ้าจะพูดเร่อื งนีอ้ ย่อู ย่างเดียวแล้วสนุกอยู่ตลอดวัน
เมอื่ รจู้ กั เรอื่ งวาระของจติ กเ็ หน็ มอี าการอยา่ งนี้ เพราะกเิ ลสมนั อบรมจติ อยู่ อาตมา
เหน็ วา่ จติ นเี้ หมอื นกบั จดุ ๆ เดยี วเทา่ นน้ั อนั ทเ่ี รยี กวา่ เจตสกิ นนั่ เปน็ แขก แขกมาพกั อยู่
ตรงน้ี คนนน้ั มาเยยี่ มเราบา้ ง คนโนน้ มาเยย่ี มเราบา้ ง มาพกั อยตู่ รงน้ี เราจงึ เรยี กพวกนน้ั
ท่ีออกจากจิตของเรามาเป็นเจตสิกหมด
ทนี เี้ รามาทำ� จติ ของเราใหเ้ ปน็ ผรู้ ตู้ น่ื อยู่ คอยรกั ษาจติ ของเราอยู่ ถา้ แขกมาเมอื่ ไร
โบกมอื หา้ ม มนั จะมานงั่ ทีไ่ หน มีทน่ี ั่งทเี่ ดียวเทา่ นน้ั เรากพ็ ยายามรบั แขกอยูต่ รงนี้
ตลอดวนั นค่ี อื พทุ โธ ตวั ตง้ั มนั่ อยนู่ ่ี ทำ� ความรนู้ ไี้ วจ้ ะไดร้ กั ษาจติ เรานง่ั อยตู่ รงนแี้ ลว้
แขกทเี่ คยมาเยยี่ มเราตง้ั แตเ่ ราเกดิ ตวั เลก็ ๆ โนน้ มาทไี รมาทน่ี ห่ี มด เราจงึ รจู้ กั มนั หมด
เลยพทุ โธอยคู่ นเดยี ว พดู ถงึ อาคนั ตกุ ะแขกทจี่ รมาปรงุ มาแตง่ ตา่ งๆ นานา ใหเ้ ราเปน็ ไป
ตามเรอ่ื งของมนั อาการของจติ ทเี่ ปน็ ไปตามเรอื่ งของมนั นแ่ี หละเรยี กวา่ เจตสกิ มนั จะ
เปน็ อะไร จะไปไหนกช็ า่ งมนั ใหเ้ รารจู้ กั อาคนั ตกุ ะทมี่ าพกั ทรี่ บั แขกมเี กา้ อเี้ ดยี วเทา่ นเ้ี อง
เราเอาผหู้ นง่ึ ไปนงั่ ไวแ้ ลว้ มนั กไ็ มม่ ที นี่ ง่ั มนั มาทน่ี มี่ นั กจ็ ะมาพดู กบั เรา ครง้ั นไ้ี มไ่ ดน้ งั่
328
ครงั้ ตอ่ ไปกจ็ ะมาอกี มาเมอื่ ไรกพ็ บแตผ่ นู้ น้ี งั่ อยู่ ไมห่ นสี กั ที มนั จะทนมากค่ี รงั้ เพยี งพดู
กนั อยทู่ นี่ น่ั เรากจ็ ะรจู้ กั หมดทกุ คน พวกทต่ี ง้ั แตเ่ รารเู้ ดยี งสาโนน้ มนั จะมาเยยี่ มเราหมด
นั่นแหละ เพียงเท่านี้
อาตมาว่าธรรมน้ันดูตรงน้กี เ็ หน็ ไปหมด ได้พดู ได้ดู ไดพ้ จิ ารณาอยู่คนเดียว
พดู ธรรมะกอ็ ยา่ งนแี้ หละ อาตมาพดู อยา่ งอน่ื ไมเ่ ปน็ พดู กพ็ ดู ไปอยา่ งน้ี ทำ� นองน้ี นกี่ เ็ ปน็
แต่เพียงพูดให้ฟงั เท่านัน้
ทนี ้ใี ห้ไปท�ำดู ถา้ ไปทำ� มนั จะเป็นอยา่ งนัน้ ๆ มีหนทางบอก ถ้ามันเป็นอย่างนนั้
ให้ทำ� อยา่ งนนั้ ก็ไปทำ� ดูอีก ถ้าไปทำ� ดูอีกมนั เปน็ อกี อย่างหนงึ่ กต็ ้องแก้ โนน่ แหละ
จึงจะมีทีบ่ อก ในเมอ่ื เดินสายเดยี วกันมนั ตอ้ งเปน็ ในจิตท่านมหาแนน่ อน ถา้ ไมเ่ ปน็
อย่างน้นั มันตอ้ งเกดิ ขดั ขอ้ ง ขัดข้องก็ตอ้ งจ้ีจดุ เมอื่ พูดตรงนี้ มันไปถูกจติ ท่านมหา
มนั ก็รูจ้ กั แก้ ถา้ มันติดอีก ท่านผแู้ นะนำ� กจ็ ะบอก เพราะตรงน้ีทา่ นกเ็ คยติดมาแล้ว
ก็ตอ้ งแกอ้ ย่างน้ัน มนั รูเ้ ร่อื งกัน ก็พูดกนั ได้
เชน่ เดยี วกบั อารมณค์ อื เสยี ง ไดย้ นิ เปน็ อยา่ งหนงึ่ เสยี งเปน็ อยา่ งหนงึ่ เรารบั ทราบ
ไว้ไม่มอี ะไร เราอาศัยธรรมชาตอิ ยา่ งนแ้ี หละมาพิจารณาหาความจริง จนใจมนั แยก
ของมนั เอง พดู งา่ ยๆ กค็ อื มนั ไมเ่ อาใจใสเ่ อง มนั จงึ เปน็ อยา่ งนน้ั ได้ เมอื่ หไู ดย้ นิ เสยี ง
ดจู ติ ของเรา มนั พวั พนั ไปตามไหม มนั รำ� คาญไหม เทา่ นเ้ี รากร็ ู้ ไดย้ นิ อยแู่ ตไ่ มร่ ำ� คาญ
ฉนั อยทู่ นี่ ่ี เอากนั ใกล้ๆ มิได้เอาไกล เราจะหนจี ากเสยี งน้ัน หนไี ม่ไดห้ รอก ต้องหนี
วธิ นี จ้ี งึ จะหนไี ด้ โดยเราฝกึ จติ ของเราจนมนั่ อยใู่ นสง่ิ นี้ วางสง่ิ เหลา่ นนั้ สงิ่ ทว่ี างแลว้ นน้ั
กย็ งั ไดย้ นิ อยู่ ไดย้ นิ อยแู่ ตก่ ว็ างอยู่ เพราะสง่ิ เหลา่ นน้ั ถกู วางอยแู่ ลว้ มใิ ชจ่ ะไปบงั คบั ให้
มนั แยก มนั แยกเองโดยอตั โนมตั เิ พราะการละการวาง จะอยากใหม้ นั ไปตามเสยี งนน้ั
มนั กไ็ ม่ไป
เมอ่ื เรารถู้ งึ รปู เสยี ง กลน่ิ รส ทงั้ หลายเหลา่ นต้ี ามเปน็ จรงิ แลว้ เหน็ ชดั อยใู่ นดวงจติ
ของเราวา่ สง่ิ เหลา่ นลี้ ว้ นแตเ่ ปน็ สามญั ลกั ษณะ คอื อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา หมดทงั้ นน้ั
เมอื่ ไดย้ นิ ครงั้ ใด กเ็ ปน็ สามญั ลกั ษณะอยใู่ นใจ เวลาอารมณท์ ง้ั หลายมากระทบ ไดย้ นิ
329
กเ็ หมอื นไมไ่ ดย้ นิ นนั้ ไมใ่ ชจ่ ติ ของเราจะไมม่ กี ารงาน สตกิ บั จติ พวั พนั คมุ้ ครองกนั อยู่
ตลอดกาลตลอดเวลา ถา้ ทา่ นมหาทำ� จติ ใหถ้ งึ อนั นแ้ี ลว้ ถงึ จะเดนิ ไปทางไหน มนั กค็ น้ ควา้
อยนู่ ่ี เปน็ ธมั มวจิ ยั หลกั ของโพชฌงคเ์ ทา่ นน้ั เอง มนั หมนุ เวยี นพดู กบั ตวั เอง แก้ ปลด
เวทนา สญั ญา สังขาร วญิ ญาณ ไมม่ อี ะไรมาใกลม้ ันได้ มันมงี านท�ำของมันเอง
นเ่ี รอื่ งอตั โนมตั ขิ องจติ ทเี่ ปน็ อยู่ ไมไ่ ดแ้ ตง่ มนั หดั เบอื้ งแรกมนั เปน็ เลย ถา้ เราทำ� อยู่
อยา่ งนน้ั ทา่ นมหาจะมอี าการอยา่ งหนงึ่ แปลกขน้ึ มา คอื เวลาไปนอน ตง้ั ใจแลว้ วา่ จะนอน
เคยนอนกรนหรอื นอนละเมอ กดั ฟัน หรือนอนดิน้ นอนขวาง ถา้ จติ เปน็ อย่างน้แี ลว้
ส่ิงเหล่าน้นั ฉบิ หายหมด ถึงจะหลับสนิทตนื่ ข้ึนมาแล้ว มอี าการคล้ายกบั ไมไ่ ด้นอน
เหมือนไม่ได้หลับ แต่ไม่ง่วง เม่ือก่อนเราเคยนอนกรน ถ้าเราท�ำจิตใจให้ต่ืนแล้ว
ไมก่ รนหรอก จะกรนอยา่ งไร คนไมไ่ ดน้ อน กายมนั ไประงบั เฉยๆ ตวั นตี้ นื่ อยตู่ ลอด
ท้ังวันท้งั คนื ตน่ื อยทู่ กุ กาลเวลา คอื พุทโธ ผู้รู้ ผตู้ ่ืน ผู้เบิกบาน ผูแ้ จ้ง ผ้สู วา่ ง ตัวน้ี
ไมไ่ ดน้ อน มนั เปน็ ของมันอยู่ ไมร่ สู้ ึกง่วง ถา้ เราทำ� จติ ของเราอยา่ งนี้ ไม่นอนตลอด
๒-๓ วนั บางทมี นั งว่ ง รา่ งกายมนั เพลยี พองว่ ง เรามานงั่ กำ� หนดเขา้ สมาธทิ นั ที สกั ๕ นาที
หรือ ๑๐ นาที แล้วลืมตาขึน้ จะรสู้ ึกเท่ากบั ได้นอนตลอดคนื และวนั
เร่ืองการนอนหลับนี่ ถ้าไม่คิดถึงสังขารแล้วไม่เป็นไร แต่ว่าเอาแต่พอควร
เมอ่ื นกึ ถงึ สภาวะของสงั ขารความเปน็ ไปแลว้ กใ็ หต้ ามเรอื่ งของมนั ถา้ มนั ถงึ ตรงนนั้ แลว้
ไมต่ อ้ งน�ำไปบอกหรอก มนั บอกเอง มันจะมีผูจ้ ้ผี จู้ ด ถึงข้ีเกยี จก็มผี ูบ้ อกใหเ้ ราขยัน
อยเู่ สมอ อยไู่ มไ่ ดห้ รอก ถา้ ถงึ จดุ มนั จะเปน็ ของมนั เอง ดเู อาสิ อบรมมานานแลว้ อบรม
ตัวเองดู
แต่ว่าเบ้ืองแรกกายวิเวกส�ำคัญนะ เมื่อเรามาอยู่กายวิเวกแล้ว จะนึกถึงค�ำ
พระสารบี ตุ รเทศน์ไวเ้ ก่ยี วกับกายวเิ วก จิตวเิ วก อุปธิวเิ วก๑ กายวเิ วกเป็นเหตใุ หเ้ กิด
จติ วเิ วก จติ วเิ วกเปน็ เหตเุ กดิ อปุ ธวิ เิ วก แตบ่ างคนพดู วา่ ไมส่ ำ� คญั หรอก ถา้ ใจเราสงบแลว้
อยู่ทไี่ หนกไ็ ด้ จริงอยู่ แตเ่ บ้ืองแรกให้เหน็ ว่ากายวเิ วกเปน็ ทีห่ นึ่ง ใหค้ ิดอย่างนี้ วันนี้
๑ อุปธวิ เิ วก = สงัดจากกิเลส (นพิ พาน)
330
หรอื วนั ไหนกต็ าม ทา่ นมหาเขา้ ไปนง่ั อยใู่ นปา่ ชา้ ไกลๆ บา้ น ลองดู ใหอ้ ยคู่ นเดยี ว หรอื
ทา่ นมหาจะไปอยทู่ ยี่ อดเขายอดหนง่ึ ซง่ึ เปน็ ทหี่ วาดสะดงุ้ ใหอ้ ยคู่ นเดยี วนะ เอาใหส้ นกุ
ตลอดคนื แลว้ จึงจะรจู้ ักวา่ มนั เป็นอยา่ งไร
เรอื่ งกายวเิ วกนี่ แมเ้ มอื่ กอ่ นอาตมาเองกน็ กึ วา่ ไมส่ ำ� คญั เทา่ ไร คดิ เอา แตเ่ วลาไปทำ�
ดูแล้วจงึ นึกถงึ คำ� สอนของพระพุทธเจา้ พระองคส์ อนให้ไปหากายวิเวกเปน็ เบื้องแรก
เปน็ เหตใุ หจ้ ติ วเิ วก ถา้ จติ วเิ วกกเ็ ปน็ เหตเุ กดิ อปุ ธวิ เิ วก เชน่ เรายงั ครองเรอื น กายวเิ วก
เปน็ อยา่ งไร พอกลบั ถงึ บา้ นเทา่ นนั้ ตอ้ งวนุ่ วายยงุ่ เหยงิ เพราะกายไมว่ เิ วก ถา้ ออกจากบา้ น
มาสสู่ ถานที่วเิ วกกเ็ ปน็ ไปอกี แบบหนง่ึ
ฉะนน้ั ตอ้ งเขา้ ใจวา่ เบอ้ื งแรกนก้ี ายวเิ วกเปน็ ของสำ� คญั เมอื่ ไดก้ ายวเิ วกแลว้ กไ็ ด้
ธรรม เมอ่ื ไดธ้ รรมแลว้ กใ็ หม้ คี รบู าอาจารยเ์ ทศนใ์ หฟ้ งั คอยแนะนำ� ตรงทเี่ ราเขา้ ใจผดิ
เพราะทเ่ี ราเขา้ ใจผดิ นน่ั มนั เหมอื นกบั เราเขา้ ใจถกู นเ่ี อง ตรงทเ่ี ราเขา้ ใจผดิ แตน่ กึ วา่ ถกู
ถา้ ไดท้ า่ นมาพดู ใหฟ้ งั จงึ เขา้ ใจวา่ ผดิ ทท่ี า่ นวา่ ผดิ กต็ รงทเ่ี รานกึ วา่ ถกู นนั่ แหละ อนั นมี้ นั
ซ้อนความคิดของเราอยู่
ตามที่ได้ทราบข่าว มีพระนักปริยัติบางรูปท่านค้นคว้าตามตำ� ราเพราะได้เรียน
มามาก อาตมาวา่ ทดลองดเู ถอะ การกางแบบกางตำ� ราทำ� น่ี ถงึ เวลาเรยี น เรยี นตามแบบ
แตเ่ วลารบ รบนอกแบบ ไปรบตามแบบ มนั สขู้ า้ ศกึ ไมไ่ หว ถา้ เอากนั จรงิ จงั แลว้ ตอ้ งรบ
นอกแบบ เรอ่ื งมนั เปน็ อยา่ งนนั้ ตำ� รานน้ั ทา่ นทำ� ไวพ้ อเปน็ ตวั อยา่ งเทา่ นน้ั บางทอี าจทำ�
ใหเ้ สยี สตกิ ไ็ ด้ เพราะพดู ไปตามสญั ญา สงั ขาร ทา่ นไมเ่ ขา้ ใจวา่ สงั ขารมนั ปรงุ แตง่ ทงั้ นน้ั
เดยี๋ วนลี้ งไปพน้ื บาดาลโนน่ ไปพบปะพญานาค เวลาขน้ึ มากพ็ ดู กบั พญานาค พดู ภาษา
พญานาค พวกเราไปฟงั มัน ไมใ่ ช่ภาษาพวกเรา มันก็เปน็ บา้ เทา่ นั้นเอง
ครบู าอาจารยท์ า่ นไมใ่ หท้ ำ� อยา่ งนนั้ เรานกึ วา่ จะดบิ จะดี มนั ไมใ่ ชอ่ ยา่ งนนั้ ทท่ี า่ น
พาทำ� นมี้ แี ตส่ ว่ นละสว่ นถอนเรอื่ งทฏิ ฐมิ านะเรอื่ งเนอื้ เรอ่ื งตวั ทงั้ นน้ั อาตมาวา่ การปฏบิ ตั ิ
นกี้ ย็ ากอยู่ ถงึ อยา่ งไรกอ็ ยา่ ทงิ้ ครทู งิ้ อาจารย์ เรอื่ งจติ เรอ่ื งสมาธนิ ห่ี ลงมากจรงิ ๆ เพราะ
สิง่ ทไี่ มค่ วรจะเปน็ ได้ แต่มนั เป็นขน้ึ มาได้ เราจะว่าอยา่ งไร อาตมาก็ระวงั ตวั เองเสมอ
331
เม่ือคราวออกปฏิบตั ิในระยะ ๒-๓ พรรษาแรก ยงั เชือ่ ตัวเองไมไ่ ด้ แต่พอได้
ผา่ นไปมากแลว้ เชอื่ วาระจติ ตวั เองแลว้ ไมเ่ ปน็ อะไรหรอก ถงึ จะมปี รากฏการณอ์ ยา่ งไร
กใ็ หม้ นั เปน็ มา ถา้ รเู้ รอ่ื งอยา่ งน้ี สง่ิ เหลา่ นก้ี ร็ ะงบั ไป มแี ตเ่ รอื่ งจะพจิ ารณา ตอ่ ไปกส็ บาย
ทา่ นมหายังไมไ่ ด้ท�ำดู เคยนง่ั สมาธแิ ล้วใชไ่ หม การนง่ั สมาธิน่ี สิง่ ท่ไี มน่ ่าผิดกผ็ ิดได้
เชน่ เวลานงั่ เราตัง้ ใจว่า “เอาล่ะ จะเอาใหม้ ันแนๆ่ ดทู ี” เปล่า วนั นั้นไม่ไดเ้ รือ่ งเลย
แตค่ นเราชอบทำ� อยา่ งนนั้ อาตมาเคยสงั เกต มนั เปน็ ของมนั เอง เชน่ บางคนื พอเรมิ่ นง่ั
กน็ กึ วา่ “เอาละ วนั นอี้ ยา่ งนอ้ ยตี ๑ จงึ จะลกุ ” คดิ อยา่ งนกี้ บ็ าปแลว้ เพราะวา่ ไมน่ านหรอก
เวทนามนั รุมเอาเกือบตาย มนั ดเี วลาน่ังโดยไม่ต้องกะตอ้ งเกณฑ์ ไม่มที จี่ ุดท่หี มาย
ทมุ่ หนงึ่ ๒ ทมุ่ ๓ ทมุ่ กช็ า่ งมนั นงั่ ไปเรอ่ื ยๆ วางเฉยไว้ อยา่ บงั คบั มนั อยา่ ไปหมายมนั่
อยา่ ไปบังคบั หัวใจว่าจะเอาให้มนั แน่ๆ มนั กย็ ่ิงไม่แน่
ใหเ้ ราวางใจสบายๆ หายใจกใ็ หพ้ อดี อยา่ เอาสน้ั เอายาว อยา่ ไปแตง่ มนั กายกใ็ ห้
สบาย ทำ� เรอื่ ยไป มนั จะถามเราวา่ จะเอากท่ี มุ่ จะเอานานเทา่ ไร มนั มาถามเรอื่ ยหรอก
เราตอ้ งตวาดมนั วา่ “เฮย้ อยา่ มายงุ่ ” ตอ้ งปราบมนั ไวเ้ สมอ เพราะพวกนมี้ แี ตก่ เิ ลสมากวน
ทงั้ นน้ั อยา่ เอาใจใสม่ นั เราตอ้ งพดู วา่ “กอู ยากพกั เรว็ พกั ชา้ ไมผ่ ดิ กบาลใครหรอก กอู ยาก
นั่งอยู่ตลอดคนื มันจะผดิ ใคร จะมากวนกูทำ� ไม” ตอ้ งตัดมันไวอ้ ยา่ งนี้ แล้วเราก็นัง่
เรอ่ื ยไปตามเรอื่ งของเรา วางใจสบาย กเ็ ลยสงบ เปน็ เหตใุ หเ้ ขา้ ใจวา่ อำ� นาจอปุ าทานความ
ยดึ หมายน้ีสำ� คญั มากจริงๆ เม่ือเรานงั่ ไปๆ นั่งนานแสนนาน เลยเท่ยี งคนื คอ่ นคืนไป
กเ็ ลยนง่ั สบาย มนั กถ็ กู วธิ ี จงึ รวู้ า่ ความยดึ มนั่ ถอื มนั่ เปน็ กเิ ลสจรงิ ๆ เพราะวางจติ ไมถ่ กู
บางคนนน้ั เวลานง่ั จดุ ธปู ไวข้ า้ งหนา้ คดิ วา่ “ธปู ดอกนไี้ หมห้ มดจงึ จะหยดุ ” แลว้ นงั่
ตอ่ ไป พอนง่ั ไปได้ ๕ นาที ดเู หมอื นนานตง้ั ชว่ั โมง ลมื ตามองดธู ปู แหม ยงั ยาวเหลอื เกนิ
หลบั ตานั่งตอ่ ไปอีก แล้วกล็ ืมตาดูธปู ไม่ได้เรื่องอะไรเลย อยา่ อย่าไปท�ำ มนั เหมือน
กบั ลงิ จติ เลยไมต่ อ้ งทำ� อะไร นกึ ถงึ แตธ่ ปู ทป่ี กั ไวข้ า้ งหนา้ วา่ จวนจะไหมห้ มดหรอื ยงั หนอ
น่มี ันเปน็ อย่างนี้ เราอยา่ ไปหมาย
332
ถ้าเราท�ำภาวนา อย่าให้กิเลสตัณหามันรู้เง่ือนรู้ปลายได้ “ท่านจะเอาอย่างไร”
มนั มาถามเรา “จะเอาขนาดไหน จะเอาประมาณเทา่ ไร ดกึ เทา่ ไร” มนั มาทำ� ใหเ้ ราตกลง
กับมนั ถ้าเราไปว่าจะเอาสักสองยามมันจะเล่นงานเราทนั ที นง่ั ไปยังไมถ่ งึ ชัว่ โมงตอ้ ง
ร้อนรนออกจากสมาธิ แลว้ ก็เกดิ นวิ รณ์ว่า “แหม มนั จะตายหรือยังกันนะ” วา่ จะเอา
ใหม้ นั แนม่ นั กไ็ มแ่ นน่ อน ตงั้ สจั จะไวก้ ไ็ มไ่ ดด้ ง่ั ตงั้ คดิ ทกุ ขใ์ สต่ วั เอง ดา่ ตวั เอง พยาบาท
ตวั เอง ไมม่ คี นพยาบาทกเ็ ปน็ ทกุ ขอ์ กี นนั่ แหละ ถา้ ไดอ้ ธษิ ฐานแลว้ ตอ้ งเอาใหม้ นั รอด
หรอื ตายโนน่ อย่าไปหยุด มันจงึ จะถูก เราคอ่ ยท�ำคอ่ ยไปเสยี ก่อน ไม่ตอ้ งอธิษฐาน
พยายามฝกึ หดั ไป บางครงั้ จติ สงบ ความเจบ็ ปวดทางรา่ งกายกห็ ยดุ เรอื่ งปวดแขง้ ปวดขา
มันหายไปเอง
การปฏบิ ตั อิ กี แบบหนงึ่ นน้ั เหน็ อะไรกใ็ หพ้ จิ ารณา ทำ� อะไรกใ็ หพ้ จิ ารณาทกุ อยา่ ง
อยา่ ทงิ้ เรอื่ งภาวนา บางคนพอออกจากทำ� ความเพยี รแลว้ คดิ วา่ ตวั เองหยดุ แลว้ พกั แลว้
จงึ หยดุ กำ� หนดหยดุ พจิ ารณาเสยี เราอยา่ เอาอยา่ งนนั้ เหน็ อะไรใหพ้ จิ ารณา เหน็ คนดี
คนชว่ั คนใหญค่ นโต คนรำ�่ คนรวย คนยากคนจน เหน็ คนเฒา่ คนแก่ เหน็ เดก็ เหน็ เลก็
เหน็ คนน้อยคนหนุ่ม ให้พิจารณาไปทุกอย่าง นี่เร่ืองการภาวนาของเรา
การพจิ ารณาเขา้ หาธรรมะนนั้ ใหเ้ ราพจิ ารณาดอู าการเหตผุ ลตา่ งๆ นานา มนั นอ้ ย
ใหญ่ ดำ� ขาว ดชี วั่ อารมณท์ กุ อยา่ งนน่ั แหละ ถา้ คดิ เรยี กวา่ มนั คดิ แลว้ พจิ ารณาวา่ มนั
กเ็ ทา่ นนั้ แหละ สง่ิ เหลา่ นตี้ กอยใู่ น อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา อยา่ ไปยดึ มน่ั ถอื มน่ั เลย นแ่ี หละ
ป่าชา้ ของมัน ทง้ิ มันใส่ลงตรงนีจ้ ึงเป็นความจริง
เรอ่ื งการเหน็ อนจิ จงั เปน็ ตน้ น้ี คอื เรอื่ งไมใ่ หเ้ ราทกุ ข์ เปน็ เรอื่ งพจิ ารณา เชน่ เราได้
ของดมี ากด็ ใี จ ใหพ้ จิ ารณาความดใี จเอาไว้ บางทใี ชไ้ ปนานๆ เกดิ ไมช่ อบมนั กม็ ี อยากเอา
ใหค้ นหรอื อยากให้คนมาซอื้ เอาไป ถา้ ไมม่ ใี ครมาซื้อก็อยากจะท้งิ ไป เพราะเหตไุ รจงึ
เป็นอย่างนี้ มนั เป็นอนจิ จงั มันจึงเป็นอยา่ งนี้ ถา้ ไม่ได้ขายไมไ่ ด้ทิ้ง ก็เกดิ ทุกขข์ น้ึ มา
เรอ่ื งนม้ี นั เปน็ อยา่ งนเ้ี อง พอรจู้ กั เรอ่ื งเดยี วเทา่ นนั้ จะมอี กี กเี่ รอื่ งกช็ า่ ง เปน็ อยา่ งนห้ี มด
เรียกว่าเหน็ อนั เดยี วก็เห็นหมด
333
บางทีรูปนี้หรือเสียงนี้ไม่ชอบ ไม่น่าฟัง ไม่พอใจ ก็ให้พิจารณาจ�ำไว้ ต่อไป
เราอาจจะชอบ อาจจะพอใจในของที่ไม่ชอบเม่อื ก่อนนีก้ ็มี มนั เปน็ ได้ เมอ่ื นกึ รชู้ ดั วา่
“ออ้ สง่ิ เหลา่ นกี้ เ็ ปน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา” ทงิ้ ลงใสน่ แี่ หละ กเ็ ลยไมเ่ กดิ ความยดึ มนั่
ในสงิ่ ทไ่ี ดด้ มี เี ปน็ ตา่ งๆ เหน็ เปน็ อยา่ งเดยี วกนั ใหเ้ ปน็ ธรรมะเกดิ ขนึ้ เทา่ นน้ั เรอื่ งทพ่ี ดู
มานี้ พดู ใหฟ้ งั เฉยๆ เมอื่ มาหากพ็ ดู ใหฟ้ งั เรอ่ื งเหลา่ นไ้ี มใ่ ชเ่ รอ่ื งพดู มากอะไร ลงมอื ทำ� เลย
เชน่ เรยี กกันถามกัน ชวนกันไปวา่ ไปไหม ไป ไปกไ็ ปเลย พอดีๆ
เม่อื ลงน่งั สมาธิ ถา้ เกดิ นมิ ติ ต่างๆ เช่น เหน็ นางฟา้ เปน็ ตน้ เมอื่ เหน็ อยา่ งนน้ั
ใหเ้ ราดเู สยี กอ่ นวา่ จติ เปน็ อยา่ งไร อยา่ ทง้ิ หลกั น้ี จติ ตอ้ งสงบจงึ เปน็ อยา่ งนนั้ นมิ ติ ที่
เกดิ ข้ึน อย่าอยากให้มันเกดิ อยา่ ไม่อยากให้มันเกดิ มันมาก็พจิ ารณา พิจารณาแล้ว
อยา่ หลง ใหน้ กึ วา่ มนั ไมใ่ ชข่ องเรา นก่ี เ็ ปน็ อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา เชน่ กนั ถงึ มนั จะเปน็ อยู่
กอ็ ยา่ เอาใจใสม่ นั เมอื่ มนั ยงั ไมห่ าย ตง้ั จติ ใหม่ กำ� หนดลมหายใจมากๆ สดู ลมเขา้ ยาวๆ
หายใจออกยาวๆ อย่างนอ้ ย ๓ คร้งั กต็ ัดได้ ตั้งก�ำหนดใหมเ่ รอื่ ยไป
สง่ิ เหลา่ นอ้ี ยา่ วา่ เปน็ ของเรา สงิ่ เหลา่ นเ้ี ปน็ เพยี งนมิ ติ คอื ของหลอกลวงใหเ้ ราชอบ
ให้เรารกั ใหเ้ รากลวั นิมิตเป็นของหลอกลวงใจเรา มันไมแ่ น่นอน ถา้ เหน็ แล้วอยา่ ไป
หมายมัน่ ไม่ใช่ของเรา อย่าว่ิงตามนิมติ เห็นนมิ ิตใหย้ อ้ นดูจิตเลย อย่าทิง้ หลกั เดิม
ถา้ ทงิ้ ตรงนไ้ี ปวง่ิ ตามมนั อาจพดู ลมื ตวั เองเปน็ บา้ ไปได้ ไมก่ ลบั มาพดู กบั เรา เพราะหนี
จากคอกแลว้ ใหเ้ ชอื่ ตวั เองแนน่ อน เหน็ อะไรมากต็ าม ถา้ นมิ ติ เกดิ ขนึ้ มาดจู ติ ตวั เอง
จิตตอ้ งสงบมันจงึ เปน็
ถ้าเปน็ มา ให้เขา้ ใจวา่ สิ่งเหล่าน้มี ิใช่ของเรา นมิ ิตนี้ใหป้ ระโยชนแ์ กค่ นมปี ัญญา
ใหโ้ ทษแกค่ นไมม่ ปี ญั ญา ทำ� ความเพยี รไปจนเราไมต่ น่ื เตน้ ในนมิ ติ มนั อยากเกดิ กเ็ กดิ
ไมเ่ กดิ ก็ไม่เกดิ ไมก่ ลวั มัน เชื่อใจได้อย่างน้ีไม่เปน็ ไร ทีแรกเราตื่น ของนา่ ดู มนั ก็
อยากดู ความดีใจเกดิ ข้นึ มาอย่างน้กี ห็ ลง ไมอ่ ยากใหม้ นั ดีมันก็ดี ไมร่ จู้ ะทำ� อย่างไร
ปฏบิ ตั ไิ มถ่ กู กเ็ ปน็ ทกุ ข์ มนั อยากดใี จกช็ า่ งมนั ใหเ้ รารคู้ วามดใี จนน่ั เองวา่ ความดใี จนี้
334
กผ็ ดิ ไมแ่ นน่ อนเชน่ กนั แกม้ นั อยา่ งนี้ อยา่ ไปแกว้ า่ “ไมอ่ ยากใหม้ นั ดใี จ ทำ� ไมจงึ ดใี จ”
น่ผี ดิ อยนู่ ะ ผดิ อยู่กบั ของเหลา่ นี้ ผดิ อยใู่ กล้ๆ ไม่ไดผ้ ิดอย่ไู กลหรอก อยา่ กลวั นมิ ติ
ไม่ต้องกลัว เรื่องภาวนานี้พอพูดให้ฟังได้เพราะเคยท�ำมา ไม่รู้ว่าจะถูกหรือไม่นะ
ใหเ้ อาไปพจิ ารณาเอาเอง
เอ้า พอสมควรล่ะนะ.
335
“พทุ โธ” คือ ผูร้ ู้
เป็นผรู้ ูจ้ ริง
คือรแู้ ลว้ ไมม่ ที กุ ข์
พระธรรมเทศนาสำ� หรับคฤหสั ถ์
337
๒๖
การเขา้ สหู่ ลกั ธรรม
เอาละ่ ให้ต้ังใจฟงั มอี ะไรขดั ข้องไหม มอี ะไรไหม งว่ งไหม
การฟงั ธรรมนนั้ กเ็ พอื่ ความเขา้ ใจในธรรมะ แลว้ กจ็ ะตอ้ งนำ� ไปปฏบิ ตั ใิ หถ้ งึ ในสงิ่
ทเ่ี รามคี วามมงุ่ หมาย อยา่ เขา้ ใจวา่ พอฟงั ธรรมแลว้ กจ็ ะดเี ลยทเี ดยี ว ในการฟงั ธรรมนนั้
พื้นฐานเปน็ สงิ่ ท่สี ำ� คญั มาก คอื จะต้องประกอบไปด้วยสถานท่ี ประกอบไปด้วยเวลา
ประกอบไปด้วยบุคคล และประกอบไปด้วยธรรมะ
อยา่ งสถานทใี่ นวดั ของเรานม้ี นั เปน็ ปา่ มนั มคี วามสงบ เมอ่ื พดู อะไรออกไป กไ็ มม่ ี
อะไรเขา้ มาแทรก มนั เปน็ สถานทอ่ี นั สมควร สว่ นสถานทอี่ นั ไมส่ มควร เชน่ คนรอ้ งเพลง
กร็ อ้ งเพลงไป คนเลน่ กเ็ ลน่ ไป มนั กว็ นุ่ วาย จะเอาพระไปพดู ตรงนน้ั กไ็ มส่ มควร หลวงพอ่
เคยไปงานมงคล แตไ่ มใ่ ชง่ านมงคลหรอก เปน็ งานอมงคลเสยี มากกวา่ พอจะใหร้ บั ศลี
ใหฟ้ งั เทศน์ เขากไ็ มส่ นใจในศลี ในเทศน์ คนเลน่ กเ็ ลน่ คนกนิ เหลา้ กก็ นิ สารพดั อยา่ ง
มานมิ นตพ์ ระไปเทศนต์ รงนนั้ กเ็ รยี กวา่ สถานทไ่ี มส่ มควร บคุ คลนนั้ กไ็ มส่ มควร ไมค่ วร
จะวางธรรมเทศนาในท่ีตรงนั้น
ในการฟงั ธรรมนน้ั ใหเ้ ราเปน็ ผฟู้ งั เพราะอะไร เพราะเรายงั ไมร่ ชู้ ดั กต็ อ้ งเปน็ ผฟู้ งั
ฟงั ไปเถอะ ฟงั แลว้ กเ็ อาไปพจิ ารณา อยา่ เพง่ิ เขา้ ใจวา่ มนั ถกู แนน่ อน และอยา่ เพง่ิ เขา้ ใจวา่
มนั ผดิ ใหฟ้ งั แลว้ เอาไปกลนั่ ไปกรองเสยี กอ่ น คอื เอาไปภาวนา เอาไปพจิ ารณา เราเรยี กวา่
บรรยายแก่คณะชาวกรุงเทพฯ ณ วดั หนองป่าพง เมษายน ๒๕๒๓
338
“ภาวนา” ในภาษาธรรมะ ภาษาโลกกเ็ รียกวา่ “พิจารณา” เม่ือมาเข้าถงึ ธรรมะ ทา่ นก็
เรยี กว่าภาวนา ภาวนา หมายถึง ท�ำให้มนั ถูกขึน้ ทำ� ให้มนั ดขี ึน้ ทนี ้เี มอ่ื เราจะฟัง
ธรรมเทศนานนั้ กเ็ หมอื นประหนง่ึ วา่ จะยอ้ มผา้ โดยปกตเิ รากต็ อ้ งเอาผา้ ไปฟอกไปซกั
ใหม้ นั สะอาด แลว้ จงึ เอามายอ้ มดว้ ยสที เี่ ราชอบ ไมใ่ ชเ่ ราไปเหน็ สมี นั สวยเราชอบ กจ็ ะ
เอามายอ้ มผา้ ของเราใหม้ นั สวย แตผ่ า้ ทจ่ี ะยอ้ มไมไ่ ดฟ้ อกไมไ่ ดซ้ กั เรากเ็ อามายอ้ มเลย
อยา่ งนนั้ มนั กไ็ มส่ วย เพราะผา้ มนั ไมด่ ี มนั ไมส่ ะอาด การทเ่ี ราจะเขา้ สหู่ ลกั ธรรมกต็ อ้ ง
เปน็ อยา่ งนน้ั ตอ้ งทำ� ใจใหส้ ะอาดเปน็ พนื้ ฐาน อยา่ งเชน่ ทห่ี ลวงพอ่ ใหถ้ งึ พระรตั นตรยั
เสยี กอ่ น แล้วก็มาสมาทานศลี แลว้ จึงมาฟงั ธรรมอยา่ งนี้
(๑) เบอ้ื งตน้ ใหม้ พี ระรตั นตรยั เปน็ รากฐาน
การใหถ้ งึ พระรตั นตรยั กค็ อื การใหถ้ งึ พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ พระพทุ ธ
คอื อะไร พระพทุ ธกค็ อื “ผรู้ ”ู้ รอู้ ะไร รคู้ วามจรงิ ความจรงิ คอื อะไร ความจรงิ กค็ อื ธรรมะ
ส่วนพระสงฆ์ก็คือผู้ประพฤติปฏิบัติตามธรรมะ ท่ีพระศาสดาได้ตรัสรู้แล้วว่าเป็น
ความจรงิ ฉะน้นั น่งั อยแู่ ถวๆ นีก้ ็เปน็ พระสงฆไ์ ด้ทัง้ นั้นแหละ มันไม่ได้หมายถึง
เครอื่ งแตง่ ตวั แตม่ นั หมายถงึ ผปู้ ฏบิ ตั ติ ามธรรมะ ปฏบิ ตั ติ ามความจรงิ นน้ั รวมเรยี กวา่
พระรตั นตรยั คอื พระพทุ ธหนงึ่ พระธรรมหนงึ่ พระสงฆห์ นง่ึ ทา่ นใหถ้ อื วา่ เปน็ ทพี่ ง่ึ
ทร่ี ะลกึ ยงิ่ กวา่ อะไรทง้ั นน้ั อยา่ งพอ่ แมข่ องเราเปน็ ผเู้ ลย้ี งเรามา เรากเ็ คารพบชู าพอ่ แม่
ของเรา แตก่ ต็ อ้ งไมย่ ง่ิ ไปกวา่ พระพทุ ธ พระธรรม พระสงฆ์ เพราะวา่ พอ่ แมข่ องเรากย็ งั มี
ความเห็นผดิ มากอยู่ ถา้ จงู เราเข้าปา่ เราจะท�ำอย่างไร แตเ่ ราก็ไมด่ ถู กู พ่อแม่ของเรา
ถา้ จะวา่ ไปแลว้ พระพทุ ธกด็ ี พระธรรมกด็ ี พระสงฆก์ ด็ ี นเี่ ปน็ ชอื่ ของผปู้ ระกาศ
ความจรงิ เทา่ นนั้ แหละ ความจรงิ ถา้ ยอ่ ลงมาแลว้ กค็ อื ทา่ นใหเ้ ชอ่ื “กรรม” คอื การกระทำ�
ของเรา เราจะกระทำ� ทางกาย ทางวาจา ทางใจ เฉพาะอะไรทม่ี นั ไมเ่ ปน็ โทษ ปราศจากโทษ
ทงั้ หมด ถงึ แมว้ า่ มนั จะมอี ะไรหลายๆ อยา่ งในโลกทวี่ า่ มนั นา่ อศั จรรยก์ ด็ ี ทน่ี า่ เลอ่ื มใส
ก็ดี นา่ อะไรตา่ งๆ ก็ดี อันน้ีกต็ ามใจมนั เถอะ แต่พระพุทธเจา้ ของเราทา่ นกว็ ่า กรรม
เปน็ แดนเกดิ กรรมเปน็ เผา่ พนั ธ์ุ กรรมเปน็ ทพ่ี งึ่ อาศยั ถา้ เรากระทำ� ทางกาย กเ็ รยี กวา่
339
กายกรรม กระทำ� ทางวาจา กเ็ รยี กวา่ วจกี รรม กระทำ� ทางใจ กเ็ รยี กวา่ มโนกรรม ทา่ นให้
เช่อื อนั นี้ คือเชือ่ ในการกระทำ� ของเรา
บางคนเปน็ ผมู้ าปฏบิ ตั ธิ รรม ฟงั ธรรม เขา้ วดั เขา้ วา แตเ่ มอ่ื มเี รอื่ งไมส่ บายใจ บางที
กไ็ ปหาหมอดู จะไปดวู า่ มนั จะเปน็ อะไรไหม หมอดกู ท็ ายวา่ ปนี ร้ี ะวงั นะ ไปรถใหร้ ะวงั
ไปเรือกใ็ ห้ระวงั ระวังอุบัติเหตนุ ะ เรากก็ ลัว กลัวจะเป็นอยา่ งนนั้ กลัวจะเป็นอย่างน้ี
สารพดั อยา่ ง บางคนเมอ่ื จะออกจากบา้ นหรอื จะออกเดนิ ทาง กว็ า่ จะไปวนั ไหนดี จะตอ้ ง
ไปหาหมอวา่ จะออกวนั ไหนเวลาเทา่ ไร บางทหี มอกว็ า่ คณุ อยา่ ไปเลยไมด่ ี เรากเ็ ลยกลบั บา้ น
นเี่ รยี กวา่ ไมเ่ ชอ่ื มนั่ ในตวั เอง ไมเ่ ชอื่ มนั่ ในคณุ พระรตั นตรยั ไปเชอื่ หมอดู อยา่ งพวกเรา
บางคนมาอย่อู ุบลฯ จะไปกรงุ เทพฯ ก็มาหาหลวงพ่อ
“หลวงพ่อครบั เดนิ ทางวนั ไหนจะดคี รบั ”
“ถา้ เดินดี มนั กด็ ที ุกวนั นัน่ แหละ”
คอื ถา้ เราดีมันกด็ ที กุ วัน แต่น่พี อเจอหนา้ กนั ก็ต้องเลี้ยงต้องกนิ เหล้าเมายากนั
เมอื่ ไป มนั กเ็ ลยไมด่ ี ขบั รถมนั กจ็ ะตกถนน ถา้ เราทำ� ดแี ลว้ มนั จะเปน็ อะไร เราเชอ่ื การ
กระทำ� ของเรา อนั อนื่ จะมาทำ� ให้เราเปน็ อยา่ งน้ันอยา่ งนีไ้ ม่มหี รอก
เราท้ังหลายต้องมีความเช่ือม่ันในการกระท�ำของเรา ไม่มีความลังเลสงสัยใน
พระรตั นตรยั อย่าถอื มงคลตน่ื ข่าว มงคลตน่ื ขา่ วน้ันมันเป็นอมงคล เขาวา่ มนั เป็น
อยา่ งนนั้ เขาวา่ มนั เปน็ อยา่ งนสี้ ารพดั อยา่ ง บางทกี ว็ า่ ตอ้ งไปเอานำ�้ ในสระตรงนนั้ มานะ
เลยวนุ่ ไปหากนั จนนำ้� ในสระเปน็ เลนหมด เอากนั อยนู่ นั่ แหละ นม่ี นั ตน่ื พระพทุ ธองค์
ทา่ นสอนใหเ้ ปน็ คน “นงิ่ อยดู่ ว้ ยปญั ญา” ใครเขาจะวา่ อนั นนั้ มนั เปน็ อยา่ งนนั้ อนั นม้ี นั เปน็
อยา่ งน้ี ก็ใหฟ้ งั ไวก้ ่อน การทำ� จติ ใจอยา่ งนีท้ ่านเรยี กว่า “ท�ำใหม้ นั แยบคาย” มนั ก็จะ
เกดิ ความเชอื่ มน่ั ในพระรตั นตรยั ไมม่ คี วามลงั เลสงสยั มฉิ ะนน้ั กจ็ ะไมร่ จู้ กั ความจรงิ
ไมร่ วู้ า่ จะเอาอยา่ งไรกนั แน่ การมพี ระรตั นตรยั เปน็ รากฐานเปน็ ทพี่ ง่ึ ของเรา จะทำ� ใหใ้ จ
ของเราแนว่ แน่ ใครจะวา่ อยา่ งไรกช็ า่ ง เราทำ� ดเี ทา่ นนั้ แหละ ไมต่ อ้ งลงั เลสงสยั การท่ี
ไมล่ งั เลสงสยั นแี่ หละ เรยี กวา่ มนั เดนิ อยเู่ รอ่ื ยไป แตถ่ า้ มคี วามสงสยั แลว้ มนั กจ็ ะกลบั ไป
กลับมา กลบั มากลับไป ว่นุ วายอย่ตู รงนี้
340
(๒) สมาทานศีลเปน็ คณุ สมบัติ
เม่ือถึงพระรัตนตรัยแล้วก็มาสมาทานรับศีล ผิดศีลมันดีไหม เราลองคิดดู
ให้ละเอียด อย่าเข้าข้างเราเข้าข้างใคร การไม่เบียดเบียนตนไม่เบียดเบียนคนอื่น
ไมเ่ บยี ดเบยี นสตั ว์ มนั ดไี หม การไมข่ โมยของคนอนื่ นนั้ มนั ดไี หม ใหเ้ ราคดิ ดเู ทา่ นกี้ ร็ ู้
และพวกที่มีครอบครัวแล้วน้ันอยู่ในวงจ�ำกัดของเรามันดีไหม หรืออยู่นอกวงมันดี
ดเู ทา่ นกี้ พ็ อแล้ว ไมต่ อ้ งไปคิดไกล ถามดูง่ายๆ และมสุ าการพูดโกหกน้นั มันดไี หม
คิดให้มันซึ้งๆ เข้าทางธรรมะอย่าไปเข้าข้างเรา ไม่ต้องไปศึกษาอะไรมาก ข้อท่ีห้า
เคร่ืองมนึ เมา คนทป่ี ราศจากเคร่อื งมึนเมามนั ดีไหม อยา่ เข้าข้างเจ้าของนะ ทง้ั หมดน้ี
เรยี กวา่ เปน็ คณุ สมบตั ขิ องมนษุ ย์ ถา้ หากวา่ ใครมคี ณุ สมบตั ทิ งั้ ๕ ประการน้ี เรากไ็ มต่ อ้ ง
ไปถามใครหรอกวา่ ฉนั เป็นอะไร
อย่างพระสงฆ์ พระสงฆ์ท่านเป็น สุปฏิปันโน อุชุปฏิปันโน ญายปฏิปันโน
สามีจปิ ฏปิ นั โน
ที่ว่า สุปฏปิ นั โน กค็ ือ ผปู้ ฏิบัตดิ ี ดีกาย ดวี าจา ดีใจ เป็นคุณสมบัติของทา่ น
เปน็ คุณสมบตั ขิ องพระสงฆ์ เราก็เลยเรียกผู้นน้ั วา่ “พระสงฆ”์
อชุ ปุ ฏปิ นั โน คอื ผปู้ ฏบิ ตั ติ รง ตรงกาย ตรงวาจา ตรงใจ ดว้ ยธรรมะ คำ� สงั่ สอน
ของพระพทุ ธเจา้ อันนี้ก็เปน็ คณุ สมบตั ขิ องพระ
ญายปฏปิ นั โน คอื การปฏบิ ตั นิ นั้ เปน็ การปฏบิ ตั ไิ มล่ วงโลก ปฏบิ ตั ติ ามสจั ธรรม
ถา้ หากวา่ เปน็ สจั ธรรมแนน่ อนแลว้ ใครจะวา่ ดวี า่ ชวั่ กช็ า่ งเถอะ เราทำ� ของเราไปเรอื่ ยๆ
บางทเี ขากบ็ อกวา่ โอย้ ! ทา่ นอยา่ ไปทำ� เลย เดยี๋ วนโี้ ลกเขาไมท่ ำ� อยา่ งนนั้ หรอก เรากไ็ มไ่ ด้
หวน่ั ไหวไปตามเขา
สามจี ิปฏปิ นั โน คอื ปฏบิ ัตเิ อาศีล สมาธิ ปญั ญา คำ� สอนของพระมาเปน็ ใหญ่
สง่ิ เหลา่ นเี้ ปน็ คณุ สมบตั ขิ องพระสงฆ์ ทปี่ ฏบิ ตั ดิ ี ปฏบิ ตั ชิ อบ ญาตโิ ยมพวกเราทง้ั หลาย
ก็เหมือนกัน ต้องมีคุณสมบัติอย่างนี้ จะท�ำอะไรๆ ก็ให้ตรวจดูพ้ืนฐานน้ีเสียก่อน
อันน้เี รือ่ งพระรตั นตรัยตอ้ งมคี ุณสมบัติอย่างนี้
341
(๓) ฝกึ ปฏิบตั ิอบรมจิต
สว่ นเร่อื งการปฏิบัตนิ น้ั ทกุ วนั นีม้ ันยง่ิ ไปกนั ใหญ่ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ พวกเรา
ทม่ี าเทย่ี วมาสนใจในการปฏบิ ตั ิ ไดไ้ ปพบหลายๆ แหง่ ไปพบอาจารยน์ ที้ า่ นกว็ า่ ใหท้ ำ�
อยา่ งนนั้ ไปพบอาจารยน์ น้ั ทา่ นกว็ า่ ใหท้ ำ� อยา่ งนี้ เลยวงิ่ ตลอดเวลาเลย คอื มนั ไมเ่ ชอ่ื มนั่
มนั ไมเ่ ข้าใจ การปฏบิ ัตกิ รรมฐานอย่างน้อยมันก็มตี ั้ง ๔๐ข้อ เราไปเรยี นกัน มนั ก็
หลายเกินไป เลยไมร่ จู้ ะท�ำอะไร ยกพุทโธๆๆ ขึน้ มาภาวนา ใจมนั กไ็ ม่สงบ ก็ไปดงึ
อนั อนื่ มาทำ� อกี เอาอนั โนน้ บา้ งอนั นบี้ า้ ง เลยวนุ่ ไปหมด ไมร่ เู้ รอื่ ง กเ็ ลยเลกิ อยา่ งนกี้ ม็ ี
ฉะน้ัน การทำ� กรรมฐานจึงตอ้ งมาทำ� ความเข้าใจกนั เสยี กอ่ นวา่ ทำ� ไปท�ำไม ท�ำให้มนั
เกิดอะไร มนั มีประโยชนอ์ ะไรไหม
การทำ� กรรมฐานนกี้ ค็ อื มาฝกึ จติ ของเรานน่ั เอง เพอ่ื ใหร้ จู้ กั จติ ใจของเรา เพราะจติ
ของเราเกดิ ขนึ้ มาไมเ่ คยไดฝ้ กึ ปลอ่ ยตามใจของมนั เมอื่ มนั โมโห กป็ ลอ่ ยตามใจของมนั
เมอ่ื มนั โกรธใคร กป็ ลอ่ ยตามเรอื่ งของมนั เราเปน็ เดก็ ๆ เกดิ มาเปน็ ลกู ของพอ่ แม่ พอ่ แม่
กย็ งิ่ ปลอ่ ยตามใจ ไมเ่ คยรจู้ ติ ไมเ่ คยฝกึ จติ เราจงึ มาทำ� กรรมฐาน มาฝกึ จติ รจู้ กั ทจ่ี ะ
อบรมจิตของเรา เรียกว่ามาปฏิบตั ธิ รรม
แตใ่ จของเรานนั้ มนั เรว็ เรว็ ทส่ี ดุ เรว็ กวา่ สงิ่ ทง้ั หลายเหลา่ นน้ั เมอื่ เรามาทำ� กรรมฐาน
มันจึงไม่ค่อยสงบ ความสงบมันจะเกดิ ขึ้นตรงไหน ความสงบนมี้ ันจะเกดิ ขน้ึ ระยะที่
เราปลอ่ ยวาง ถา้ เราตงึ เครยี ดเมอ่ื ไร มนั จะมแี ตเ่ รอื่ งวนุ่ วาย ไมม่ คี วามสงบภายในจติ
ดอู ยา่ งพระอานนท์ ทา่ นเปน็ ผรู้ ธู้ รรมะมากทสี่ ดุ เมอ่ื จะเอาจรงิ ๆ กเ็ ลยไมร่ วู้ า่ จะเอาตรงไหน
อนั น้นั มนั ก็ดี อนั น้ีมันก็ดี เลยดกี นั ทั้งคืน ยิ่งตอนเช้าพรงุ่ นเ้ี ขาจะเรียกพระอรหนั ต์
ทำ� การสงั คายนา รวมทั้งพระอานนทด์ ว้ ย กย็ ิ่งร้อนใจ ยงั มีเวลาอกี คนื เดียวเท่านน้ั
กเ็ ลยเรง่ เตม็ ทอ่ี ยากจะเปน็ พระอรหนั ต์ แตย่ งิ่ ทำ� กย็ งิ่ ไปกนั ใหญ่ จวนจะสวา่ งอยแู่ ลว้
กว็ า่ “เอ เรานม่ี นั ตงึ เครยี ดไปละ่ มงั้ น”่ี เหนอื่ ยกเ็ หนอื่ ย งว่ งกง็ ว่ ง กเ็ ลยจะพกั ผอ่ นสกั
ระยะหนง่ึ พอทา่ นทอดอาลยั เอนกายนอน มตี วั รอู้ นั เดยี ว พอจติ มนั วางปบุ๊ เทา่ นนั้ แหละ
มนั เรว็ ทส่ี ดุ พระอานนทท์ า่ นตรสั รเู้ วลานนั้ ในเวลาทวี่ าง พวกเราลองดซู ิ ไปนงั่ กรรมฐาน
342
กัดฟันเข้า! ขัดสมาธิยันเลย ตายเป็นตาย เหงื่อมันไหลแหมะๆ ความสงบไม่ใช่
มนั อยตู่ รงนนั้ ความสงบนนั้ มันอย่ทู ีพ่ อดีๆ มนั จะดขี นาดไหนมนั กไ็ ม่สงบ ถา้ มนั ดี
เกินดี มนั ไม่ดีพอดี มันเกินไป มนั ดีไม่พอ ดขี นาดไหนก็ให้พอดี มนั ถงึ ดี ดีเกินดี
มนั ไมด่ หี รอก ใหพ้ วกเราเขา้ ใจอยา่ งนนั้ แตค่ นเราตณั หามนั กว็ า่ ตอ้ งทำ� อยา่ งเฉยี บขาด
ไปน่ังกดั ฟนั ลองดซู ิ ไม่มีทางหรอก วุ่นตลอดเวลา
(๔) สงบความคดิ ด้วยสมถะ
เรอื่ งกรรมฐานนม้ี นั อยดู่ ว้ ยอารมณ์ คอื ใหม้ ี “อารมณอ์ นั เดยี ว” อยา่ งเชน่ เราจะ
ดูลมหายใจเข้าออก กใ็ หจ้ ติ กำ� หนดอย่กู ับอารมณ์น้ี เราอยใู่ นโลก มันหลายอารมณ์
เกนิ ไป เดยี๋ วจะเอาอนั นน้ั อนั นไี้ มม่ จี บ จงึ วนุ่ วาย จติ ไมส่ งบ ทนี ท้ี า่ นวา่ มนั เกดิ กบั อารมณ์
มันอยู่ดว้ ยอารมณ์ เราก็เลยเอา “อารมณ์อนั เดยี ว” เล่นอันเดียวอยา่ ไปเล่นอนั อน่ื
เรียกว่า อารมณก์ รรมฐาน เชน่ หายใจออก หายใจเขา้ หายใจออก หายใจเข้า หรอื
ใหเ้ ขา้ -พุท ออก-โธ กไ็ ด้ พทุ โธๆๆ หรือวา่ เข้าออกจะไม่วา่ พทุ โธกไ็ ด้ เม่ือเข้ามนั ก็
“พุท” เอง เมอ่ื ออกมนั ก็ “โธ” เอง มันได้ความว่า เมือ่ อาการของลมมนั เข้าเราก็รู้จัก
เมอื่ มนั ออกเรากร็ จู้ กั คอื เปน็ ผรู้ ู้ มนั เขา้ เรากร็ ู้ มนั ออกเรากร็ ู้ ตรงรนู้ แ่ี หละมนั เปน็ พทุ โธ
อยแู่ ลว้ ไมต่ อ้ งวา่ “พทุ ” ไมต่ อ้ งวา่ “โธ” ไมต่ อ้ งวา่ “พทุ ” ไมต่ อ้ งวา่ “โธ” มนั กข็ เ้ี กยี จ
จะว่าอีกนน่ั แหละ เข้าใจไหม?
อกี อยา่ ง “ยบุ หนอ” “พองหนอ” อนั นก้ี ถ็ กู เหมอื นกนั แตเ่ ราจะไมต่ อ้ งวา่ ยบุ หนอ
พองหนอกไ็ ด้ เราหายใจออกมนั กย็ บุ เอง หายใจเขา้ มนั กพ็ องเอง มนั ไมต่ อ้ งไปวา่ ยบุ
วา่ พอง ทเ่ี ราวา่ ยบุ วา่ พอง คอื ใหม้ นั ออกเสยี งในใจสกั หนอ่ ย มนั จะไดต้ ง้ั ใจขนึ้ มา ความ
เปน็ จรงิ มนั ยบุ มนั พองของมนั เองอยแู่ ลว้ แตเ่ รากเ็ อาคำ� วา่ ยบุ หนอ พองหนอ เสรมิ เขา้
มาอีก ไมม่ ผี ิด อันนี้กไ็ ม่มผี ิด แตร่ วมแลว้ ก็คือใหเ้ ขา้ ก็รู้ ออกกร็ ้ตู ามสบายของมัน
เทา่ นน้ั แหละ ไมต่ อ้ งไปคดิ อะไรมากมาย อยา่ ไปคดิ วา่ เมอ่ื ไรหนอมนั จะเปน็ อยา่ งนนั้
อยา่ งน้ี มนั จะวนุ่ วาย ใหเ้ ราตง้ั สตขิ นึ้ ใหม้ นั จดจอ่ อยใู่ นอารมณน์ น้ั จนใจมนั ผอ่ งใส
ไมม่ ีงว่ ง ไม่มีเหน็ดเหนอ่ื ย ใหม้ ันเห็นชัดอยูอ่ ย่างน้ัน
343
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
48พระธรรมเทศนา หลวงปู่ชา สุภัทโท
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 550
- 551 - 600
- 601 - 636
Pages: