ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 597

ค�ำหยาบในที่นั้นไม่ได้โดยถือว่ามีเทวดารักษาประจ�ำ จึงขนานนามให้เหมาะกับความนิยมของบุคคลในชนบท
นั้นว่า “ห้วยรัตนโกศัย”

๒. คลองแม่น้�ำตาปี เป็นแม่น้�ำสายส�ำคัญสายหน่ึงในภาคใต้เกิดจากภูเขาหลวง อ�ำเภอท่าศาลา จังหวัด
นครศรีธรรมราช ไหลผ่านอ�ำเภอฉวาง จังหวัดนครศรีธรรมราช และอ�ำเภอบ้านนาสาร อ�ำเภอพุนพิน อ�ำเภอ
เมืองสุราษฎร์ธานี จังหวัดสุราษฎร์ธานี ระยะยาว ๓๘๐ ก.ม.

คลองนี้ เดิมชื่อว่าแม่น้�ำหลวง คร้ันเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๔๖๐ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาล
ท่ี ๖ ได้เสด็จประพาสล�ำแม่น�้ำน้ี เห็นว่าเป็นคลองใหญ่มีน�้ำตลอดปีมีเรือสินค้าข้ึนล่องท้ังสองข้างฝั่ง
อุดมไปด้วยพืชผล จึงพระราชทานนามให้เหมาะสมเปลี่ยนจากชื่อแม่น�้ำหลวงเป็นแม่น�้ำตาปี

ล�ำน�้ำนี้ ตามประวัติเล่ากันมาว่า ต้นน้�ำชาวบ้านถือว่าศักดิ์สิทธิ์ถึงกับท�ำศาลเจ้าขึ้นบูชาท่ีวังเทวดา
กิ่งอ�ำเภอพระแสง โดยถือว่าเป็นที่สถิตย์ของเทวดายอดน้�ำ และในคุ้งวังถือว่าเป็นท่ีสถิตย์ของนาคราช
การข้ึนล่องเรือผ่านไปมามีคนเข้าท�ำการเคารพบูชากันอยู่เสมอ เฉพาะที่ท่าพิกุลที่ตักน้�ำอภิเษกนั้น
เป็นคุ้งน้�ำวน ชาวบ้านในแถบนั้นก็นิยมว่าศักดิ์สิทธิ์ ได้เคยบนบาลให้ช่วยเหลือปลดเปล้ืองทุกข์ยากและเล่าว่า
เมอื่ กอ่ นในวนั พระและวนั ธรรมสวนะ มจี รเขใ้ หญผ่ ดุ ขนึ้ ลอยเหนอื นำ�้ อยเู่ สมอ การกลา่ วคำ� หยาบโลนใด ๆ ในทนี่ น้ั
จะถูกส่ิงศักด์ิสิทธิ์ติเตียนให้ได้รับภัยพิบัติต่าง ๆ เป็นท่ีคร้ามเกรงของผู้ที่นิยมและนับถือ

๓. คลองเทพา เป็นล�ำธารเล็ก ๆ เกิดจากเขานุ้ย อยู่ในหมู่ท่ี ๓ ต�ำบลพ่วงพรมคร อ�ำเภอบ้านนาสาร
ไหลลงแม่น้�ำตาปีที่ทาบ้านเทพา หมู่ท่ี ๓ ต�ำบลพ่วงพรมคร ระยะยาว ๒๐ ก.ม. ฤดูน้�ำ ๆ ลึกประมาณ ๘ เมตร
มีน้�ำไหลอยู่ตลอดปี

ช่ือคลองเทพา นี้ได้เรียกกันมาเป็นเวลานานแต่จะคร้ังใดไม่ปรากฏ ชาวบ้านแถบล�ำน้�ำนี้ถือว่าเป็นคลอง
ที่ศักดิ์สิทธ์ิมีเทพารักษ์รักษา ก่อนที่จะท�ำการจับปลาในล�ำคลองจะต้องมีการบวงสรวงและขอจากเทพารักษ์
เสียก่อน มิฉะนั้นจะได้รับภัยพิบัติต่าง ๆ

กิ่งอ�ำเภอพระแสง อ�ำเภอบ้านนาสาร
คลองบางสวัสด์ิ ชาวบ้านนิยมเรียกกันว่า “คลองบางสวรรค์” ต้ังอยู่ที่บ้านบางพา หมู่ที่ ๗ ต�ำบลอิปัน
ก่ิงอ�ำเภอพระแสง ไหลจากเขาครอบน้�ำลงสู่ล�ำคลองอิปัน ยาวประมาณ ๑๐ กิโลเมตร ตอนต้นน�้ำมีน�ำราด
มาจากควนเขาหลายแห่งมารวมกัน น้�ำท่ีไหลมาแต่ละแห่งโดยมากเป็นน้�ำที่ผ่านห้วยหนองซ่ึงเป็นน้�ำท่ีขุ่นข้น
แต่เป็นท่ีน่าอัศจรรย์เมื่อลงสู่ล�ำธารแล้วกลายสภาพเป็นน�้ำท่ีใสสะอาดไปหมด ชาวบ้านแถบนั้นถือว่าเป็นน�้ำ
ศักดิ์สิทธ์ิ หากมีการเจ็บไข้ได้ป่วยชาวบ้านมักเอาน�้ำในล�ำธารแห่งน้ีไปเสกเป็นน้�ำพุทธมนต์ให้คนไข้ด่ืมและ
ประพรมศีร์ษะเพื่อขจัดโรคภัยไข้เจ็บและขับผีสางที่สิงอยู่ในร่างกายผู้ป่วยไข้น้ันให้ออกไป

อ�ำเภอเกาะสมุย
๑. ธารเสด็จ เป็นธารน�้ำสายหนึ่งท่ีสวยงามมาก ต้ังอยู่ในหมู่ท่ี ๔ ต�ำบลบ้านใต้ (ท้องที่เกาะพงัน)
อ�ำเภอเกาะสมุย จังหวัดสุราษฎร์ธานี อยู่ห่างจากตัวจังหวัด ประมาณ ๑๕๐ ไมล์ ธารน้�ำสายน้ี ต้นน�้ำเกิดจาก

598 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ยอดภูเขาปะหา ไหลลาดลงสู่ทะเลทางทิศตะวันตก มีน�้ำใสสะอาดไหลไม่ขาดสายตลอดฤดูกาล ซ่ึงสันนิษฐาน
ว่าธารน้�ำน้ีคงมีคู่มากับเกาะพะงันตั้งแรก การท่ีได้ช่ือว่า ธารเสด็จนั้นมีประวัติเป็นมาดังนี้คือ

สมัยก่อนเกาะพงัน เป็นแต่เพียงต�ำบลหนึ่ง ขึ้นอยู่กับเมืองไชยาหรือจังหวัดไชยา เป็นสมัยของ
พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั เวลานน้ั พระองคไ์ ดเ้ สดจ็ ประพาสหวั เมอื งปกั ษใ์ ต้ โดยมพี ระยาวชิ ติ ภกั ดี
ศรีสงคราม ผู้ว่าราชการเมืองไชยา ได้ตามเสด็จด้วยเวลาเสด็จกลับ พระยาวิชิตภักดีศรีสงคราม ได้ทูลน�ำเที่ยว
ธารน�้ำแห่งน้ี เมื่อเสด็จไปถึง ก็ได้เสด็จขึ้นไปทอดพระเนตรธารสายน้ีตลอดสาย ธารน�้ำแหล่งแรกที่เสด็จข้ึน
ถึงมีแอ่งน้�ำที่น่าอาบ พระองค์จึงได้สรงน้�ำท่ีน่ัน แล้วได้เขียนลายพระหัตถ์ที่หินไว้ว่า “ธารเสด็จ” แล้วเสด็จ
ขึ้นไปอีกตามล�ำธาร เป็นล�ำธารท่ี ๒ เห็นว่าเป็นที่เหมาะเย็นสบาย จึงได้เขียนลายพระหัตถ์ ลงท่ีก้อนหินว่า
จ.ป.ร. แล้วเสด็จต่อไปอีกจนสุด เห็นว่าไม่มีอะไรนอกจากไร่ของราษฎร พระองค์จึงได้เขียนลายพระหัตถ์ไว้
ท่ีก้อนหินว่า ต่อไปมีไร่ เมื่อเสด็จกลับก็ด�ำรัสสั่งให้ปลูกพลับพลาข้ึน ๒ หลัง ท�ำอย่างถาวร ห่างจากทะเล
๔ เส้น พลับพลาเวลาน้ีช�ำรุดไปตามสภาพหมดแล้ว พระองค์ได้เขียนรูปยันต์จีนไว้ท่ีก้อนหินใหญ่ นัยว่าเป็น
การป้องกันผี ลายพระหัตถ์ที่เขียนน้ีหม่ืนเกื้อกิจราษฎร์ ผู้ใหญ่บ้านต�ำบลบ้านใต้ เป็นผู้สลักเป็นรอยถาวร
เห็นได้อยู่จนทุกวันน้ี และให้ชื่อว่า ธารเสด็จแต่นั้นสืบมา

ต่อมา ถึงสมัยพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลท่ี ๖ สืบราชสมบัติแทนพระราชบิดาก็ได้เสด็จมาเสมอ
และได้เขียนลายพระหัตถ์ไว้หินว่า ว.ป.ร. แล้วให้หมื่นเกื้อกิจราษฎร์ สลักไว้เย่ียงพระบิดา

ต่อมาถึงสมัยพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลท่ี ๗ ข้ึนเสวยราชสมบัติแทนพระเชษฐาธิราช ทางราชการ
จึงได้สั่งให้เอาน้�ำธารเสด็จไปเข้าพิธีอภิเษก ซ่ึงสมัยนั้นพระยาเจริญราชภักดี เป็นนายอ�ำเภอเกาะสมุย เป็นผู้
ไปท�ำพิธีเชิญน้�ำธารเสด็จแล้วส่งไปตามค�ำส่ัง รัชกาลพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็เคยเสด็จมาสรงน้�ำที่ธารน้ี
หลายคร้ัง และได้สลักพระนามย่อของพระองค์และของพระราชินีพระนางเจ้าร�ำไพพรรณีไว้ท่ีหินว่า ป.ป.ร.
และ ร.พ. แล้วให้หม่ืนเกื้อกิจราษฎร์สลักเป็นรอยถาวรไว้จนทุกวันนี้

ต่อมา ถึงเดือนมีนาคม ๒๔๙๓ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ข้ึนครองราชสมบัติ นับเป็นรัชกาล
ท่ี ๙ ทางราชการได้มีค�ำส่ังให้น�ำน�้ำในสถานที่ศักด์ิสิทธิ์ทั่วราชอาณาจักร ส่งเข้าพิธีอภิเษก มีนายโพธ์ิ ศรีวาลัย
นายอ�ำเภอเกาะสมุย จึงได้ไปท�ำพิธีเชิญน�้ำในธารน้ีอีกคร้ังหนึ่ง

๒. ธารน�้ำเมืองชัย เป็นธารน้�ำสายหน่ึงที่สวยงามมาก ต้ังอยู่หมู่ท่ี ๓ ต�ำบลเกาะพงัน (ต�ำบลมะเด่ือ
หวานเก่า) อ�ำเภอเกาะสมุย จังหวัดสุราษฎร์ธานี ธารน้�ำสายนี้ต้นน�้ำไหลจากยอดเขาหรา ซ่ึงเป็นยอดเขาท่ีสูง
ท่ีสุด ในต�ำบลเกาะพงัน ไหลลาดผ่านลงสู่ทะเล ทางทิศตะวันตกของยอดเขา และไหลผ่านมาทางข้างที่ที่ดิน
ของตาเมืองชัยไปท�ำไร่ข้าว อยู่เพียงครอบครัวเดียว คร้ันต่อมาตาเมืองชัย มีพรรคพวกลูกหลานและชาวบ้าน
บางคนได้ไปท�ำมาหากินในการปลูกข้าวในที่ตรงน้ัน เมื่อเกิดเจ็บไข้ได้ป่วย ปวดท้อง ปวดหัวก็ได้ใช้น�้ำในธารนี้
ชุบหัวและดื่ม แล้วบนบาลระลึกถึงตาเมืองชัย ซ่ึงถือเป็นเจ้าท่ี แล้วก็เกิดหายเอาจริง ๆ ในที่สุดตาเมืองชัย
ก็เป็นผู้ที่ศักดิ์สิทธิ์ และธารน้�ำน้ีก็ได้ช่ือว่า ธารน�้ำเมืองชัย หรือบางคนเรียกเพ้ียนไปบ้างว่าเหมืองชัย โดยอาศัย
เหตุที่ว่า สมัยหนึ่งมีฝรั่งได้ขอค้นหาแร่และขอท�ำเหมือง ทางรัฐบาลจึงได้ส่ังให้กรมหลวงลพบุรีราเมศวร์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 599

ไปส�ำรวจและได้เสด็จไปถึงธารน้�ำเมืองชัย ซ่ึงคร้ังน้ันพระองค์ท่านด�ำรงต�ำแหน่งอุปราชอยู่ที่จังหวัดสงขลา
ผลที่สุดก็มิยอมให้ฝร่ังท�ำเหมือง

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปกพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นเสวยราชสมบัติ
ทางราชการจึงได้มีค�ำส่ังถึงหัวเมืองต่าง ๆ ให้น�ำน้�ำในสถานที่ศักด์ิสิทธิ์ ซึ่งมีอยู่แต่ละต�ำบล ท่ัวราชอาณาจักร
เพื่อน�ำเข้าพิธีอภิเษกครั้งน้ัน พระยาเจริญราชภักดี เป็นนายอ�ำเภอเกาะสมุย ได้ไปท�ำพิธีเอาน้�ำท่ีธารน้�ำเมืองชัย
ส่งไปเข้าพิธีอภิเษกเพราะถือว่าน�้ำน้ีเป็นน้�ำศักดิ์สิทธ์ิ ตามความนิยมของชาวบ้านและน้�ำน้ีมีนํ้าหนักดี
ไหลไม่ขาดสายตลอดฤดูกาล คร้ันต่อมาถึงเดือนมีนาคม ๒๔๙๓ รัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช
ขึ้นครองราชสมบัติ นับเป็นรัชกาลที่ ๙ จึงมีค�ำสั่งให้น�ำน�้ำในสถานที่ศักดิ์สิทธ์ิท่ัวราชอาณาจักร ส่งเข้าพิธี
อภิเษกอีกมีนายโพธ์ิ ศรีวาลัย นายอ�ำเภอเกาะสมุย จึงได้ไปท�ำพิธีเชิญน�้ำในธารน้ีอีกคร้ังหน่ึงนับเป็นคร้ังที่ ๒

อ�ำเภอท่าขนอน
๑. น�้ำคลองไกรษร คลองนี้มีช่ือเป็นเดช และช่ือน้ีมีมาช้านานหลายร้อยปีแล้ว สืบไม่ได้ว่าเหตุใดจึงช่ือ
ดังน้ี เมื่อพระเจ้าแผ่นดินเสวยราชสมบัติได้เคยพลีกรรมเอาน้�ำในคลองนี้มาท�ำน้�ำอภิเษกทุก ๆ รัชกาล
๒. น�้ำคลองพระแสง คลองนีม้ ีช่ือเป็นเดช เพราะพระแสงเปน็ เคร่อื งราชศัตราใชส้ �ำหรบั พระมหากษัตริย์
แต่เหตุใดจึงช่ือดังน้ีสืบสวนไม่ได้ความเพราะมีมาช้านานหลายร้อยปีแล้ว เมื่อพระเจ้าแผ่นดินเสวยราชสมบัติ
ได้เคยไปพลีกรรมเอาน�้ำในคลองน้ีมาท�ำน�้ำอภิเษกทุก ๆ รัชกาล
๓. น�้ำคลองเบ็ญจา ช่ือนี้ถือว่าเป็นมงคล สืบไม่ได้ความว่าเหตุใดจึงชื่อดังน้ีเพราะมีมานานหลาย
ร้อยปีแล้ว เมื่อพระเจ้าแผ่นดินเสวยราชสมบัติได้พลีกรรมเอาน้�ำในคลองนี้มาท�ำน้�ำอภิเษกทุก ๆ รัชกาล
๔. น�้ำคลองยันต์ คลองนี้มีรูปคดเคี้ยวคล้ายรูปยันต์ ถือว่าเป็นมงคล เมื่อพระเจ้าแผ่นดินเสวย
ราชสมบัติได้เคยพลีกรรมเอาน�้ำในคลองนี้มาท�ำน้�ำอภิเษกทุก ๆ รัชกาล
๕. น้�ำคลองสุข คลองน้ีชาวบ้านมักเรียกว่า “คลองศรีสุข” นับว่าชื่อเป็นมงคล สืบไม่ได้ความว่า
เหตุใดจึงเรียกอย่างน้ี เพราะมีมานานหลายร้อยปีแล้ว เมื่อพระเจ้าแผ่นดินเสวยราชสมบัติ ได้พลีกรรมเอาน�้ำ
ในคลองน้ีมาท�ำน�้ำอภิเษกทุก ๆ รัชกาล
๖. น้�ำคลองนารายณ์ ช่ือนี้เป็นเดช สืบไม่ได้ความว่าเหตุใดจึงชื่ออย่างนี้เพราะมีมาช้านานหลาย
ร้อยปีแล้ว เม่ือพระเจ้าแผ่นดินเสวยราชได้เคยพลีกรรมเอาน�้ำในคลองนี้มาท�ำน้�ำอภิเษกทุก ๆ รัชกาล
ประวัติสถานท่ีประกอบพิธีน้�ำอภิเษก วัดพระธาตุเป็นวัดที่มีความศักด์ิสิทธิ์กว่าวัดท้ังหลายใน
เมืองไชยา เน่ืองจากมีพระบรมธาตุน้ันเอง ในเขตจังหวัดสุราษฎร์ธานีไม่มีสถานท่ีใดเก่าแก่ศักด์ิสิทธ์ิเท่าเมือง
ไชยา ซึ่งมีวัดพระธาตุเป็นมิ่งขวัญของเมือง ฉะนั้นในดินแดนรอบอ่าวบ้านดอนท้ังหมด อันเป็นท่ีของจังหวัด
สุราษฎร์ธานีเวลาน้ี จึงมีจุดความศักดิ์สิทธ์ิเก่าแก่โบราณอยู่ที่วัดพระธาตุ ดังปรากฏหลักฐานทางโบราณคดี
อยู่ในหนังสือโบราณคดีของประเทศไทย เป็นที่ทราบท่ัวกันแล้ว แม้แต่ชาวต่างประเทศ ตัวพระวิหารหลวง
ในวดั พระธาตุ อนั เปน็ ทป่ี ระกอบทำ� นำ้� อภเิ ษก กม็ หี ลกั ฐานชดั เจนวา่ วหิ ารหลงั นส้ี รา้ งคกู่ นั มากบั องคพ์ ระบรมธาตุ
จึงเป็นพระวิหารศกั ดส์ิ ิทธม์ิ าแตเ่ ดมิ นิยมประกอบพิธศี ักดิ์สทิ ธิ์กันมาแต่ก่อน ในสมัยน้ีก็คงอนโุ ลมตามนั้น

600 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

วัดน้ีมีมาแล้วตั้งแต่สมัยศรีวิชัย คือ พันสองร้อยปีเศษมาแล้วจึงมีเร่ืองราวทางโบราณคดียืดยาว
มาต้ังแต่สมัยท่ีชนชาวอินเดียเข้ามาเกี่ยวข้อง และทิ้งร่องรอยต่าง ๆ ทั้งทางวัฒนธรรมและทางศาสนาไว้เป็น
แบบฉบับ ติดแน่นอยู่ในจารีตประเพณีท่ีสืบ ๆ กันมา ครั้นมาสมัยที่ไทยเข้าครอบครองก็ท�ำตามจารีตเดิม
ทุกประการ กล่าวได้ว่าสถานที่ท�ำน้�ำอภิเษกแห่งน้ี มีความศักดิ์สิทธิ์สืบกันมา เกินกว่าพันปีแล้ว

ในรัชกาลที่ ๗ ก็มีการท�ำน้�ำอภิเษกท่ีนี่ การท�ำคราวน้ีก็ได้อนุโลมตามแบบวิธีที่ท�ำในสมัยรัชกาลที่ ๗
ทุกประการ.

๑๗. จังหวัดปัตตานี

น�้ำอภิเษก ๑. น้�ำสระวังพลายบัว
๒. น้�ำบ่อทอง
๓. น้�ำบ่อไชย
๔. น้�ำบ่อฤาษี
๕. น้�ำสระแก้ว ในถ้�ำพระ อ�ำเภอเมืองยะลา
สถานท่ีประกอบพิธีน�้ำอภิเษก วัดตานีนรสโมสร


๑๘. จังหวัดภูเก็ต

น้�ำอภิเษก ๑. น้�ำเขาโต๊ะแซะ
๒. น้�ำเขาโตนไทร
สถานที่ประกอบพิธีน�้ำอภิเษก วัดพระทอง
ประธานพิธี นายอุดม บุณยประสพ ข้าหลวงประจ�ำจังหวัดภูเก็ต
ประธานพิธีสงฆ์ พระวิศุทธิวงศาจารย์ (เพท พุทฺธสโร) เจ้าคณะจังหวัดภูเก็ต
ประวัติน�้ำอภิเษก
๑. เขาโต๊ะแซะ
เขาซึ่งปัจจุบันนี้เรียกว่าเขาโต๊ะแซะ เป็นเขาซ่ึงอยู่ในตัวเมืองภูเก็ต สูงประมาณ ๘๐๐ ฟิต เม่ือมองจาก
ทางทิศใต้ของเขาปรากฏว่าเขาลูกน้ีเป็นรูปคล้ายฝาชี ดูสวยงามมาก ประวัติเดิมกล่าวว่า เม่ือประมาณ ๑๐๐
ปีเศษ มีชายชาวชะวาคนหนึ่งชื่อโต๊ะแซ่ เป็นคนมีอายุมาก ไว้ผมและหนวดยาวลงมาถึงหน้าอกเป็นผู้ถือศีล
อย่างเคร่งครัด รับประทานแต่ผักและผลไม้เป็นอาหารได้เท่ียวธุดงค์จนมาถึงจังหวัดภูเก็ต เม่ือมาเห็นเขา
ดังกล่าวแล้วเห็นว่าเป็นท�ำเลที่เหมาะน่าพักอาศัย จึงเลยถือเอายอดเขาลูกน้ีเป็นท่ีจ�ำศีลภาวนา ระหว่างท่ี
นายโต๊ะแซ่จ�ำศีลภาวนาอยู่บนยอดเขาลูกนี้ ในชั้นต้นมีพวกแขกไปท�ำเหมืองตามบริเวณเชิงเขาลูกนี้เน่ืองด้วย
เขาน้ีมีแร่วูลแฟรมมาก ก็ได้เห็นนายโต๊ะแซ่ ในระยะห่างเป็นคร้ังคราวเข้าใจกันว่าเป็นเทพเจ้า จึงได้เล่า

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 601

ตอ่ กนั มา และไดช้ กั ชวนกนั มาบนบานศาลกลา่ วโดยเอาขา้ วเหนยี วเหลอื งมาบวงสรวงกจิ การทตี่ นปรารถนา เชน่
การท�ำเหมืองแร่วูลแฟรม เป็นต้น ก็ส�ำเร็จผลด้วยดี แม้เจ็บไข้ ถ้าได้บนบานก็หาย จนเป็นที่เล่าลือกันทั่วไป

ปรากฏว่าบนยอดเขามีบ่อน�้ำ และธารน�้ำใสสะอาดผุดข้ึนตลอดปีประชาชนจึงถือว่าเป็นน้�ำศักด์ิสิทธิ์
ผู้ใดด่ืมสามารถดลให้ได้ผลดี และบรรดาลให้โรคภัยไข้เจ็บหายไปได้

ข่าวอันศักดิ์สิทธ์ิของนายโต๊ะแซ่ ก็ได้เล่าลือกันไปทั่วท้ังจังหวัดภูเก็ตและต่างก็เซ่นไหว้ท่ัวกัน ประชาชน
ผู้ได้รับความเดือดร้อนหรืออุปสรรคอันใดเกิดขึ้นก็ยังคงบนบานกันอยู่กระทั่งทุกวันนี้

นายโต๊ะแซ่ ได้อาศัยประจ�ำอยู่บนยอดเขาน้ี แต่ภายหลังได้สาบสูญไปโดยไม่ปรากฏว่าเป็นตายอย่างไร
แต่ชื่อของนายโต๊ะแซ่ยังปรากฏอยู่ โดยมีผู้เรียกชื่อเขาซ่ึงนายโต๊ะแซ่อาศัยอยู่น้ีว่าเขาโต๊ะแซ่ แต่ต่อมาเรียกกัน
ผิดเพี้ยนไป จึงเรียกเป็นเขาโต๊ะแซะจนทุกวันนี้ ได้มีผู้สร้างศาลเจ้าพ่อโต๊ะแซะข้ึนไว้ท่ีถนนสุทัศน์ ทางที่จะขึ้น
ไปเขาโต๊ะแซะ เพ่ือท�ำการเซ่นตลอดจนทุกวันน้ี

๒. เขาโตนไทร
น้�ำอภิเษกในท้องที่อ�ำเภอถลางใช้น้�ำตกโตนไทร ต�ำบลเทพกษัตรีย์ตามท่ีปฏิบัติมา น้�ำตกโตนไทรนี้ต้ังอยู่
ทเ่ี ทอื กเขาพระแทว เขานม้ี บี รเิ วณกวา้ งขวางมาก และเปน็ ภเู ขาทสี่ งู ทสี่ ดุ ในอำ� เภอน้ี การทเี่ รยี กชอื่ วา่ เขาพระแทว
เรียกตามนามของพระแทว พระแทวนี้ตามทางสันนิษฐานเข้าใจว่าเร่ิมต้ังแต่มีคนมาตั้งหลักฐานภูมิล�ำเนา
อยู่ในท้องท่ีอ�ำเภอน้ี คร้ังสมัยเมื่อเป็นเมืองถลางซ่ึงมีเจ้าเมืองปกครองมาแต่ก่อนและเช่ือว่าก่อนสมัยท้าว
เทพกษัตรีย์ ท้าวศรีสุนทร ในสมัยนั้นมีบุคคลหน่ึงชื่อพระแทว มาตั้งภูมิล�ำเนาหากินอยู่บริเวณเทือกเขาลูกนี้
พร้อมด้วยสมัครพรรคพวกอีก ๖ คน เนื่องจากพระแทวเป็นผู้มีน้�ำใจโอบอ้อมอารีเผื่อแผ่แก่ราษฎรเพื่อนบ้าน
ทั่ว ๆ ไป จึงเป็นท่ีนิยมรักใคร่นับถือของราษฎรในเวลาน้ันมาก ต่อมาพระแทวนี้จะได้ถึงแก่กรรมหรืออย่างไร
หาหลักฐานไม่ได้ ได้หายสาบสูญไปจากที่อยู่พร้อมด้วยสมัครพรรคพวก พระแทวกับพวกหายไปแล้วมาให้ฝัน
แก่ราษฎรผู้นยิ มนบั ถอื วา่ ท่านไม่ได้หายไปไหนคงอยบู่ นเขาเทอื กน้ี ราษฎรจงึ เรยี กเขาเทอื กนว้ี า่ “เขาพระแทว”
ตามนามของพระแทว พระแทวน้ีมีประวัติเล่ามาว่า ราษฎรผู้นิยมนับถือว่าพระแทวเป็นเทพารักษ์ที่มีความ
ศักดิ์สิทธ์ิ เมื่อมีการเจ็บไข้ได้ป่วยด้วยเหตุอันใด ผู้เข้าทรงจะบอกให้ทราบว่า เจ็บไข้ได้ป่วยด้วยเรื่องนั้นเร่ืองน้ี
เม่ือทราบอาการแล้ว ก็จัดหาของตั้งสังเวยบวงสรวงพระแทวหรือสมัครพรรคพวกตามพิธีการแล้ว อาการนั้น
ก็จะหายป่วยได้และตามปกติราษฎรจะออกช่ือนินทาว่าร้ายพระแทวหรือสมัครพรรคพวกไม่ได้เป็นอันขาด
ถ้าขืนไปกล่าวร้ายจะมีอันเป็นต่าง ๆ บางรายถึงตาย จึงเป็นท่ีเคารพนับถือของราษฎรมาจนทุกวันนี้ ราษฎร
ที่นับถือได้ปลูกศาลาเทพารักษ์ให้ไว้หลายแห่ง เวลาน้ีคนทรงของพระแทวก็ยังคงมีชีวิตอยู่
มีผู้เล่ามาว่า สมัยก่อนที่ราษฎรไปเท่ียวหาของป่าบริเวณเทือกเขาพระแทวนี้ ถ้าหลงทางกลับบ้าน
ไม่ถูก จะไปพบสวนผลไม้ต่าง ๆ ของพระแทวที่เขานี้ คล้ายคนปลูกสร้างไว้ส�ำหรับคนหลงทางจะได้กิน
ถ้าไม่หลงทางจะไม่พบเห็นเลย การหลงทางน้ีแม้จะหลงทางอยู่ตลอดเวลากลางคืนก็จะไม่เป็นอันตราย
อย่างใดเลย เขาเชื่อถือว่าพระแทวจะให้ความคุ้มครองเป็นการปลอดภัยจนกว่าจะกลับบ้านถูก นับเป็นเวลา
นานมาแล้ว ไม่ปรากฏว่ามีใครไปพบสวนแห่งนี้อีก

602 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

น้�ำตกโตนไทร ตั้งอยู่ท่ีเทือกเขาพระแทวดังกล่าวแล้ว การท่ีเรียกช่ือว่าน�้ำตกโตนไทร เรียกตามนาม
หน้าผาของน�้ำตก (ราษฎรพื้นเมืองเรียกหน้าผาว่าโตน) สถานท่ีน�้ำตกแห่งน้ีเกิดขึ้นตามธรรมชาติ เป็นเวลานาน
มาแล้ว แต่ไม่ได้จัดการบ�ำรุงรักษาต่อมาเมื่อจัดการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
รัชกาลท่ี ๖ ขึ้นเสวยราชสมบัติสืบราชสันตติวงศ์จากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวปิยะมหาราช
ทางราชการจึงได้สั่งให้มณฑลจัดหาน�้ำที่เป็นศิริมงคล ตามสถานที่ศักด์ิสิทธ์ิเพื่อส่งเข้าไปประกอบพระราช
พิธีท�ำน�้ำมุรธาภิเษก ทางจังหวัดภูเก็ตพิจารณาเห็นว่าน�้ำตกโตนไทร ต้ังอยู่ท่ีเทือกเขาพระแทวซึ่งเป็นสถานท่ี
ศักด์ิสิทธิ์เป็นท่ีเคารพนับถือของประชาชนทั่วไปดังกล่าวแล้วนับว่าน้�ำตกแห่งนี้เป็นศิริมงคล จึงได้จัดท�ำพิธี
พลีกรรมมาเข้าท�ำน�้ำอภิเษกที่อุโบสถวัดพระทอง ต�ำบลเทพกษัตรีย์ อ�ำเภอถลาง จากนั้นมาทางราชการก็ให้
เอาน้�ำแห่งน้ีไปประกอบพิธีท�ำน้�ำอภิเษกตลอดมาจนถึงรัชกาลท่ี ๙

เมื่อได้จัดท�ำน�้ำอภิเษกคร้ังนั้นดังกล่าวแล้ว ทางราชการได้พิจารณาเห็นว่า น้�ำตกโตนไทรน้ีนับว่าเป็น
สถานท่ีส�ำคัญแห่งหน่ึงสมควรจะได้ตกแต่งบูรณะให้มีความเจริญยิ่งข้ึน เพ่ือจะได้ใช้เป็นสถานที่ประพาศและ
เป็นที่เท่ียวพักผ่อนหย่อนใจตากอากาศในเวลาว่างงานของประชาชนท่ัวไป สมัยก่อนยังไม่มีถนนไปถึง มีแต่
ทางเท้า ทางอ�ำเภอจึงได้เสนอจังหวัดขออนุมัติมณฑลจัดการเกณฑ์แรงราษฎรจัดท�ำถนนขึ้น เริ่มท�ำถนนจาก
ถนนเทพกษัตรีย์ระหว่าง ก.ม. ๑๘.๔๐๐ ไปถึงน้�ำตกโตนไทร เป็นระยะทางยาวประมาณ ๓ ก.ม.เศษ เม่ือท�ำ
ถนนแล้วประชาชนก็ได้ใช้สถานท่ีน้ีเป็นท่ีเท่ียวพักผ่อนหย่อนใจตลอดมา เม่ือระหว่าง พ.ศ. ๒๔๕๙ ถึง ๒๔๖๐
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๖ เสด็จประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ถึงจังหวัดภูเก็ต ทางการจังหวัดภูเก็ต
ได้จัดสถานท่ีน�้ำตกแห่งน้ีเป็นท่ีเสด็จประพาสตามหมายก�ำหนดการ การเสด็จประพาสสถานท่ีน้�ำตกคราวน้ัน
ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สลักพระบรมนามาภิไธยย่อ “ว.ป.ร.” ไว้เป็นอนุสรณ์

ต่อมาระหว่าง พ.ศ. ๒๔๖๘ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลท่ี ๖ เสด็จสวรรคต ทางการได้สั่งให้จัด
เอาน้�ำตกแห่งน้ีท�ำน้�ำอภิเษกเนื่องในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลท่ี ๗
ซึ่งขึ้นเสวยราชสมบัติสืบราชสันตติวงศ์ต่อจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลท่ี ๖ เมื่อข้ึนเสวยราชแล้ว
ประมาณระหว่าง พ.ศ. ๒๔๗๐ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๗ และพระบรมราชินี เสด็จประพาส
จังหวัดภูเก็ตได้เสด็จประพาสน้�ำตกแห่งน้ีตามหมายก�ำหนดการ นอกจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ทั้ง ๒ รัชกาลได้เคยเสด็จประพาสน�้ำตกนี้แล้ว ยังมีพระบรมวงศานุวงศ์องค์อื่น ๆ หลายพระองค์ที่เสด็จมาใน
ขบวนเสด็จพระราชด�ำเนินหลายพระองค์ ได้เสด็จน�้ำตกนี้และในเวลาต่อ ๆ มา มีพระบรมวงศานุวงศ์องค์อื่น ๆ
อาทิสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนครสวรรค์วรพินิต สมเด็จพระมาตุฉาอัยยิกาเจ้า ฯลฯ ได้เคยเสด็จประพาส
น้�ำตกแห่งนี้มาแล้ว จึงนับว่าเป็นสถานที่ส�ำคัญแห่งหนึ่ง

ประวัติสถานที่ประกอบพิธีน้�ำอภิเษก สถานท่ีประกอบท�ำน้�ำอภิเษก ใช้อุโบสถวัดพระทอง ตั้งอยู่
หมู่บ้านท่ี ๒ ต�ำบลเทพกษัตรีย์ อ�ำเภอถลาง จังหวัดภูเก็ต วัดพระทองนี้จะได้สร้างมาต้ังแต่เม่ือใดสืบสวนไม่ได้
ความแน่ชัด ตามทางสืบสวนประกอบด้วยเหตุผลต่าง ๆ น่าเชื่อว่า วัดพระทองนี้คงจะได้สร้างข้ึนภายหลังศึก
พะม่าท่ีได้ยกทัพมาตีเมืองถลาง เป็นเวลานานประมาณร้อยปีเศษมาแล้ว การท่ีเช่ือว่าวัดน้ีสร้างข้ึนภายหลังศึก
ถลางน้ัน พิจารณาจากส่ิงปลูกสร้างและถาวรวัตถุที่มีอยู่ในวัดเช่น กุฏิ โบสถ์ ปรากฏว่าสร้างไม่เป็นการถาวร

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 603

ถ้าเป็นวัดที่สร้างมาแต่ในสมัยโน้นแล้ว เข้าใจว่าการปลูกสร้างก็คงจะถาวรกว่านี้ วัดพระทองน้ี ตามทางสืบสวน
ได้ความว่า เม่ือแรกเริ่มที่จะเกิดมีวัดน้ีขึ้น ปรากฏว่าที่ดินบริเวณนั้นเป็นท่ีทุ่งและป่าละเมาะและมีต้นขมิ้นข้ึน
อยู่มาก มีเด็กเลี้ยงกระบือคนหน่ึงน�ำกระบือไปเล้ียงให้กินหญ้าบริเวณน้ันได้น�ำเอาเชือกผูกกระบือไปผูกไว้กับ
เกษพระ ซ่ึงเด็กไม่รู้และเข้าใจว่า เป็นหลักหรือตอไม้เมื่อเด็กผูกกระบือแล้วก็ให้มีอาการจุดเสียดสลบอยู่
ตรงนน้ั ตอนบา่ ยผปู้ กครองไมเ่ หน็ เดก็ กลบั มาบา้ นเปน็ การผดิ สงั เกตุ จงึ ออกจากบา้ นเทย่ี วตามหา ไปพบเดก็ นอน
สลบอยู่จึงน�ำมาจัดการแก้ไขเด็กฟื้นข้ึนแล้ว สอบถามเพ่ือจะทราบเหตุผลจึงทราบว่า ที่ท่ีเด็กเอาเชือกกระบือ
ไปผูกกระบือน้ันไม่ใช่ไม้หลักหรือตอไม้ ได้พิเคราะห์เห็นเป็นเกษพระโผล่ขึ้นมาจากพื้นดิน ข่าวก็เล่าลือไปตาม
หมู่บ้านราษฎรก็พากันมาดูสังเกตเห็นว่า เป็นเกษพระ ก็พากันนิยมนับถือบูชากราบไว้ เป็นท่ีเชื่อว่า เป็นพระ
ท่ีศักด์ิสิทธิ์ ต่อมาผู้มีจิตศรัทธาเลื่อมใสได้จัดการก่ออิฐโบกปูนเป็นรูปพระพุทธครึ่งรูปสวมปิดเกษที่กล่าวนี้แล้ว
จัดการสร้างโบสถ์ขึ้นไว้เป็นหลักฐานให้ชื่อวัดนี้ว่า “วัดพระทอง” ในโบสถ์แห่งนี้มีแต่พระทององค์เดียวตามที่
ปรากฏอยู่ทุกวันนี้ และสถานท่ีนี้เคยใช้ประกอบท�ำน้�ำอภิเษกมาตั้งแต่รัชกาลท่ี ๖

พระทองนี้นับว่าเป็นพระที่แปลกประหลาดมหัศจรรย์อยู่มาก มีผู้นิยมนับถือทั้งคนไทยและจีน ตลอด
เขตจังหวัดภูเก็ตและจังหวัดพังงา ส�ำหรับคนจีนน้ันเขาถือว่าพระทองน้ีเป็นพระพุทธรูปของเขาซ่ึงได้หาย
มาจากเมืองจีน การหายมาเป็นท�ำนองว่าพระทองได้ปาฏิหารย์จากเมืองจีนมาผุดข้ึนท่ีวัดพระทองน้ี ถึงวัน
เทศกาลตรุษจีน ชนชาวจีนตามสถานที่ต่าง ๆ ก็พากันมาบูชากราบไหว้เป็นประเพณีและเป็นงานประจ�ำปีทุกปี
นอกจากน้ันในเวลาปกติธรรมดาก็มีคนไทยและคนจีนไปบูชากราบไหว้เสมอมิได้ขาด เพราะถือว่าพระทองน้ี
เป็นพระท่ีศักดิ์สิทธ์ิ มีการเสี่ยงทายเซียมซีขอทราบโชคดีโชคร้ายจากพระทอง เม่ือมีการเจ็บไข้ได้ป่วยก็
บนบานขอให้พระทองช่วยให้หายจากอาการป่วยต่าง ๆ ได้ เคร่ืองบูชาพระทองมีธูปเทียน และจุดลูกประทัด
ถวาย บางรายเม่ือหายจากป่วยหรือประสพโชคตามท่ีบนบาลขอจากพระทองแล้ว ก็มีการรับหนังตะลุงถวาย
เนื่องจากประชาชนมีความนิยมเคารพนับถือมาก ท่ีองค์พระทองนั้นมีผู้น�ำทองเปลวไปปิดไว้ท่ัวองค์จนหนาทึบ

มีข่าวเล่าต่อ ๆ มาว่า เม่ือไม่นานมานี้ เกิดน้�ำท่วมถนนหนทางตลาดตะเคียนและที่บริเวณใกล้เคียง
ตลอดถึงวัดพระทองระดับน้�ำท่วมลึกประมาณ ๑ เมตรเศษ ยวดยานพาหนะสัญจรไปมาไม่ได้ และตามปกติ
ธรรมดาน�้ำจะต้องท่วมพระทองด้วยเพราะปรากฏว่าที่ต้ังพระทองอยู่ต�่ำกว่าระดับน้�ำ แต่ก็เป็นสิ่งประหลาด
มหัศจรรย์น�้ำมิได้ท่วมพระทองเลย และปรากฏว่าการท่ีน้�ำท่วม ๒ หรือ ๓ คราว ทุก ๆ คราวน้�ำมิเคยท่วม
พระทอง นอกจากน้ันนับเป็นส่ิงประหลาดอยู่หลายประการ เป็นต้นว่า เม่ือถึงวันตรุษจีน พระจีนซ่ึงชาวจีน
นับถือเคารพบูชาตามศาลเจ้าต่าง ๆ ในเขตจังหวัดภูเก็ตและจังหวัดพังงา จะเข้าทรงแก่คนทรงให้น�ำมา
เย่ียมเยียนพระทองเป็นประเพณีทุก ๆ ปี เมื่อพระศาลเจ้าใดเข้าทรงว่าจะไปเย่ียมเยือนพระทอง ประชาชน
ชาวจีนท่ีนับถือก็จัดการแห่พระจากศาลเจ้ามาวัดพระทอง ในการแห่พระน้ีจัดเป็นขบวนแห่โดยรถยนตร์บ้าง
เดินมาบ้าง มีธงทิว ม้าฬ่อ ฆ้องกลอง จุดลูกประทัด ตามธรรมเนียมจีน ขบวนแห่ถึงวัดพระทองแล้ว คนทรง
ซึ่งมาในขบวนแห่จากศาลเจ้า จะได้แสดงอภินิหารต่าง ๆ เป็นต้นว่า ใช้มีดตัดล้ินออกจากกัน ใช้มีดแทงแก้ม
ทะลุในปาก ใช้ลูกตุ้มเหล็กมีหนามทุบตีลงบนหลังและตามร่างกาย อะไรตามท�ำนองนี้อีกหลายอย่าง ปรากฏ
ว่าการกระท�ำไม่เป็นอันตรายอย่างใดเลย ในปีหน่ึง ๆ จะมีคนไปนมัสการพระทองเป็นจ�ำนวนนับพัน
นับหม่ืนคน เพราะถือว่าพระทองเป็นพระท่ีศักดิ์สิทธิ์ราษฎรนิยมนับถือตลอดมาจนทุกวันนี้

604 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

น้�ำอภิเษก เพ่ิมเติม
จังหวัดสกลนคร

น้�ำสระพังทอง

รายละเอียดประวัติน้�ำอภิเษก
จังหวัดน่าน (เพ่ิมเติม)



ประวัติน�้ำอภิเษก น�้ำบ่อแก้ว
เม่ือพุทธศักราช ๒๓๗๓ ปีขาล จุลศักราช ๑๑๙๒ รัตนโกสินทร์ ศก ๔๙ ปี มีพะม่าคนหนึ่งช่ือ
โปซกโล่ได้อาสาเป็นนายกองขุดเหมืองหลวง จากฝายสมุนต่อเจ้าเมืองน่าน แต่พะม่าผู้น้ีมีความรู้ในการขุด
เพชรพลอย และพะม่าผู้น้ีได้ขุดบริเวณลอมเชียงของ ทางทิศตะวันออกลึกลง ๒ เมตรครึ่ง ได้พลอยมีสีน�้ำผ้ึง
พอขุดได้ลึกถึง ๔ เมตร ได้เกิดน�้ำพุขึ้นในบ่อท่ีขุดน้ันผู้ขุดพยายามตักน้�ำออก เพ่ือจะขุดต่อ ตักเท่าไร
น้�ำก็ไม่ลดจึงขุดต่อไปไม่ได้ น�้ำข้ึนเต็มปากบ่อพอดี ตั้งแต่นั้นมาประชาชนก็พากันเชื่อถือว่า เป็นน้�ำวิเศษ
และเรียกชื่อว่า น้�ำบ่อแก้ว จนกระทั่งทุกวันน้ี
ประวัติสถานท่ีประกอบน้�ำอภิเษก พระธาตุแช่แห้ง
เน่ืองจากพระธาตุแช่แห้ง เป็นปูชนียสถานท่ีสร้างมาเป็นเวลานาน คือ สมัยพระยากรานเมือง
เป็นเจ้าผู้ครองนครนับแต่สร้างมาจนถึงสมัยปัจจุบันนี้ เป็นเวลาร่วม ๕๙๔ ปี ซึ่งเป็นปูชนียสถานที่สร้าง
พร้อมกับการสร้างเมืองน่าน จึงมีประชาชนนิยมนับถือมาจนปัจจุบันน้ี และมีงานเทศกาลเป็นประจ�ำปีทุกปี
ในวันเพ็ญเดือน ๔
ประธานพิธี นายนวน มีช�ำนาญ ข้าหลวงประจ�ำจังหวัดน่าน
ประธานพิธีสงฆ์ พระครูธรรมรัตนโพธิ (พรหม อินทรพรหม) เจ้าคณะจังหวัดน่าน

จังหวัดปัตตานี
คณะกรมการจังหวัดส่งเพ่ิมเติม

ประวัติน้�ำอภิเษก ๑. น�้ำสระวังพลายบัว
๒. น้�ำบ่อทอง
๓. น้�ำบ่อไชย
๔. น้�ำบ่อฤาษี
๕. น้�ำสระแก้ว

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 605

๑. สระวังพลายบัว อยู่ในหมู่ท่ี ๕ ต�ำบลทรายขาว อ�ำเภอโคกโพธิ์ จังหวัดปัตตานี ห่างจากท่ีต้ังที่ว่าการ
อ�ำเภอประมาณ ๑๐ กิโลเมตร โดยสภาพเป็นแอ่งน้�ำแห่งหน่ึงมีขนาดกว้างประมาณ ๔ เมตร ยาวประมาณ
๑๐ เมตร ลึกประมาณ ๒ เมตร น�้ำที่ไหลมาสู่แอ่งน�้ำดังกล่าวได้ไหลมาตามล�ำธารซ่ึงต้ังต้นจากภูเขาสันกาลาคีรี

ตามประวัติท่ีเล่ากันต่อๆ มาว่า เมื่อประมาณ ๒๐๐ ปีมาแล้ว มีผู้พบช้างพลายเชือกหนึ่งที่แอ่งน้�ำนี้
ช้างพลายเชือกนี้ได้แสดงอภินิหารให้ปรากฏแก่ผู้พบเห็นหลายประการ เช่น หายตัวได้ และพอช้างหายตัวก็มี
ดอกบวั ผดุ ขนึ้ ในแอง่ นำ้� แลว้ กจ็ มหายไปในทนั ทที นั ใด ชาวบา้ นจงึ ไดเ้ รยี กแอง่ นำ้� นว้ี า่ “สระวงั พลายบวั ” นอกจากนี้
ชาวบ้านยังเชื่อถือกันว่าในสระน้ีมีสิ่งศักด์ิสิทธิ์ คือ รุกขะเทวดา และภูตผีปีศาจคุ้มครองอยู่ ไม่มีผู้หนึ่งผู้ใดกล้า
กระท�ำการละเมิด เช่น เททิ้งส่ิงปฏิกูลหรือส่ิงโสโครกลงไปในสระน้�ำน้ีหรือกล่าวค�ำลามกอนาจาร และถ้อยค�ำ
ที่ไม่สุภาพ ในขณะท่ีอยู่ในบริเวณสระน้ี หากผู้ใดได้กระท�ำดังกล่าว อาจได้รับภยันตรายต่าง ๆ เป็นต้นว่า
เกดิ การเจบ็ ปว่ ยลม้ ตาย โดยทชี่ าวบา้ นถอื กนั วา่ สระน�้ำนม้ี สี ง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธดิ์ งั กลา่ วแลว้ ขา้ งตน้ จงึ มผี นู้ �ำนำ้� ไปอาบกนิ
เพ่ือให้เกิดศิริมงคล และได้ปฏิบัติสืบเนืองกันมาจนบัดนี้ ในทางราชการก็ถือว่าสระน�้ำน้ีเป็นส่ิงศักด์ิสิทธิ์
และได้กระท�ำการพลีน�้ำไปเข้าพิธีพระบรมราชาภิเษกมาแล้วหลายรัชกาล เช่น รัชกาลพระบาทสมเด็จ
พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เป็นอาทิ

๒. บ่อทอง เป็นบ่อเกิดในหิน ต้ังอยู่บนเขาช่องคุด ต�ำบลคอกกระบือ อ�ำเภอปะนาเระ รูปบ่อเป็นรอย
เจาะลงไปในหินแผ่นเดียว ปากบ่อเป็นรูปตราอามหันฐานไปทางทิศตะวันออกกว้าง ๑ ศอก ลึก ๒ ศอก มีน�้ำ
ลึกประมาณ ๓ คืบตลอดทุกฤดูกาลไม่เคยแห้ง บริเวณรอบ ๆ บ่อเป็นท่ีเตียนเพราะเป็นหินส่วนประวัติเดิม
ของบ่อเป็นมาอย่างไรไม่มีใครทราบ แต่ราษฎรนิยมนับถือว่าเป็นบ่อศักดิ์สิทธิ์มาแต่โบราณ แต่ขณะนี้ไม่ค่อย
มีผู้นิยมไปพลีน้�ำ เพราะทางข้ึนเขาชันรกมากและอยู่ใกล้กับเหวลึก ราษฎรนิยมไปพลีน้�ำที่บ่อไชยซึ่งห่างจาก
บ่อทองประมาณ ๑ ก.ม. เพราะหนทางสะดวกกว่า เฉพาะน้�ำบ่อทองเคยท�ำพิธีพลีกรรมส่งไปในงานพระราช
พิธีราชาภิเษกมาแล้วหลายรัชกาล

๓. บ่อไชย ต้ังอยู่บนยอดภูเขาไชยในต�ำบลคอกกระบือ อ�ำเภอปะนาเระ รูปบ่อเป็นรอยเจาะลึกลงไป
ในหินท�ำนองเดียวกับบ่อทอง แต่มีระดับน้�ำลึกจากท้องบ่อข้ึนมาถึง ๒ คืบ ๓ น้ิว มีผู้เอาอิฐไปก่อโบกปูนท�ำ
เป็นขอบบ่อสูงขึ้นจากเดิม ๑ ศอก ๕ นิ้ว ปากบ่อกว้าง ๒ ศอก ๓ นิ้ว บ่อน้ีมีสัณฐานกลม ท่ีดินรอบบ่อเป็น
ธรณีสงฆ์ของวัดคอกกระบือ ส่วนประวัติของบ่อเป็นมาอย่างไรและเกิดศักดิ์สิทธ์ิขึ้นเม่ือใดน้ัน ไม่สามารถจะ
สืบทราบได้ บริเวณตามรอบภูเขาเป็นบ้านเรือนของคนไทยอิสลามซึ่งเป็นเจ้าของท้องที่เดิม น�้ำบ่อไชยนี้ราษฎร
นิยมนับถือว่าเป็นน้�ำศักด์ิสิทธ์ิมาแต่โบราณจนกระท่ังปัจจุบัน เพราะระยะทางไปได้โดยสะดวกและมีศาลา
ที่พักอาศัยอยู่ใกล้สะดวกแก่ผู้ที่จะไปพลีน�้ำบูชาและเป็นบ่อท่ีเคยพลีน้�ำส่งไปในงานพระราชพิธีราชาภิเษก
มาแล้วหลายรัชกาล

๔. น้�ำบ่อฤาษี ภูเขาฤาษีตั้งอยู่ในหมู่ที่ ๒ ต�ำบลมายอ อ�ำเภอมายอ จังหวัดปัตตานี มีรูปพรรณสัณฐาน
ค่อนข้างกลม เน้ือที่ประมาณ ๑๕ ไร่ มีต้นไม้ใหญ่ข้ึนอยู่ห่าง ๆ ส่วนบนของภูเขาเป็นพื้นท่ีราบสูงประมาณ ๕๐
เมตร เนื้อท่ีประมาณ ๖ ไร่ โดยรอบประดับด้วยหินเป็นรูปก�ำแพง (เวลาน้ีหักพังเสียแล้ว) ตอนกลางมีบ่อน้�ำขุด

606 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ลงไปในหินรูปบ่อกลม วัดผ่าศูนย์กลางกว้างประมาณ ๗๕ ซ.ม. ลึกประมาณ ๒๕๐ ซ.ม. ตามค�ำบอกเล่าของ
ผู้เฒ่าผู้แก่ ซึ่งเล่าต่อ ๆ กันมาว่า มีฤาษีมาสร้างไว้ แต่ผู้สร้างช่ือใด สร้างตั้งแต่เมื่อใด ไม่มีหลักฐานท่ีแน่นอน

น้�ำในบ่อนี้ นิยมกันว่าเป็นน้�ำศักด์ิสิทธิ์ ก่อน ๆ มาเคยพลีส่งไปในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกหลาย
รัชกาลมาแล้ว

ตั้งแต่โบราณมาชาวไทยท่ีนับถือศาสนาพุทธ ได้นิมนต์พระสงฆ์ไปสรงน�้ำ ท�ำบุญตักบาตร์ในวันเดือนห้า
ขึ้นปีใหม่ทุก ๆ ปีมา และน�ำธงไปปัก ณ ที่นั้นเพื่อเป็นการบูชา ส่วนคนไทยอิสลามก็นับถือว่าเป็นที่ศักด์ิสิทธ์ิ
ไม่กล้าไปตัดไม้หรือน�ำโคกระบือไปเล้ียงในบริเวณน้ัน เพราะเกรงความเจ็บไข้ได้ทุกข์ ดังน้ี

๕. สระแก้ว สระแก้ว เป็นสระหินมีอยู่ในถ้�ำมืดแห่งภูเขาพระพุทธไสยาสน์ ณ วัดคูหาภิมุข ต�ำบล
หน้าถ้�ำ อ�ำเภอเมืองยะลา จังหวัดยะลา ห่างจากท่ีต้ังศาลากลางจังหวัดหรือท่ีว่าการอ�ำเภอเมืองยะลาประมาณ
๖ ก.ม. มสี ภาพเปน็ แอง่ หนิ กวา้ งประมาณ ๒ เมตร ยาวประมาณ ๔ เมตร ลกึ ๑ เมตรเศษ เปน็ น้�ำทไี่ หลซมึ มาจาก
เบื้องสูงของภูเขา และมีรากหินไหลหยดลงสู่แอ่งแห่งน้ีมีน�้ำขังอยู่เป็นนิตยกาล มีลักษณะใสสะอาดมองเห็น
ก้นสระได้ชัดเจน ที่ต้ังของสระนี้มีอยู่ตอนกลางของถ้�ำซ่ึงทะลุไปท้ัง ๒ ด้าน ด้านปากถ้�ำมีพระปรมาภิไธย
ป.ป.ร. รัชกาลท่ี ๗ ทรงจารกึ เปน็ เคร่อื งหมายวา่ ไดเ้ สด็จประพาสถ้�ำนีแ้ ล้ว เม่อื เดินตอ่ ไปตอ้ งอาศยั แสงไฟเพราะ
มืดและทางคดเค้ียว พอเดินไปได้ราวกึ่งกลางถ้�ำก็ถึงสระแก้วแห่งนี้เม่ือเอาไฟฉายส่องดูก็จะเห็นน�้ำใสดุจตา
ต้ักกะแตน และอาจเห็นอะไร ๆ บรรดามีอยู่ในสระน้ีทั้งหมด เมื่อเดินต่อไปจนได้ระยะเท่า ๆ กันกับท่ีเดินเข้ามา
ก็จะทะลุไปสู่ลานดินมีรสเค็ม ๆ เรียกกันว่านาเกลือ นอกจากนี้ยังมีทางซอกแซกทะลุปรุเป็นช่องน้อย
ชอ่ งใหญ่ สว่ นเบอื้ งบนภเู ขานี้ มถี ำ้� สำ� คญั คกู่ นั กบั ถำ�้ มดื เรยี กวา่ ถำ้� สวา่ ง มพี ระพทุ ธไสยาสนอ์ งคห์ นงึ่ ยาวประมาณ
๑๖ เมตร สร้างสมัยศรีวิชัย นับเป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ เป็นโบราณวัตถุอาจอวดแขกซึ่งมาสู่จังหวัดน้ี
เป็นท่ีเคารพสักการะนับถือของชาวจังหวัดยะลาและชาวจังหวัดใกล้เคียง ตลอดไปถึงชาวต่างประเทศ

ตามประวัติที่เล่ากันมาเกี่ยวด้วยสระแก้วในถ�้ำมืดนี้ว่า สมัยเม่ือแผ่นดินส่วนน้ียังอยู่ในสภาพเป็นทะเล
และภูเขาเหล่าน้ียังมีสภาพเป็นเกาะอยู่ในทะเล มีเรือพ่อค้าพาณิชไปมาค้าขายผ่านไปมาเสมอ เวลาคลื่นลมจัด
ต้องอาศัยเกาะเหล่าน้ี เป็นท่ีจอดเรือบังคลื่นลมได้ดี เพราะเหตุน้ีภูเขาอีกลูกหนึ่งซ่ึงอยู่กันข้ามกับภูเขาลูกนี้จึง
มีนามเรียกกันว่าภูเขาก�ำปั่น ต่อมาเม่ือสมัยทะเลส่วนนี้แปรสภาพมาเป็นหาดทรายใหญ่ นานเข้ามีป่าไม้และ
ภูเขาห่างจากทะเลมาเป็นเช่นบัดน้ี ก็มีผู้คนอันเป็นชาวเกาะบ้างและชาวเรือบ้างมาอยู่อาศัยเป็นบ้านเมืองสืบ ๆ
กันมา ต่อมาราว พ.ศ. ๑๓๐๐ ถึง พ.ศ. ๑๕๐๐ เศษ มีกษัตริย์ศรีวิชัยแห่งวงศ์คีรีได้ปกครองแผ่นดินส่วนนี้
ตลอดถึงอ�ำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี สืบ ๆ ต่อกันมาจนถึงสมัยพระเจ้ามหาราชเป็นกษัตริย์ครองกรุง
ศรีวิชัยทรงนับถือพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน มีพระศรัทธากล้าหาญสร้างปูชนียวัตถุคล้าย ๆ พระเจ้าอโศก
มหาราชจุลจักรพรรดิ์แห่งอินเดีย อยู่มาวันหนึ่งพระองค์ทรงสดับค�ำบอกเล่าจากบรรพชิตว่า สมัยเม่ือประเทศ
อินเดียถูกมหาภัยสงครามคุกคาม มีพระราชกุมารและพระราชกุมารีแห่งกษัตริย์นับถือพุทธศาสนาในอินเดีย
พาพระบรมธาตุของพระพุทธเจ้ามาสู่แผ่นดินส่วนน้ี แล้วก่อเป็นพระเจดีย์บรรจุพระบรมธาตุน้ีไว้จึงโปรดให้
ประกาศว่าถ้าใครสามารถชี้สถานที่บรรจุพระบรมธาตุให้ทรงทราบจะพระราชทานทองเท่าลูกฟัก ผู้เฒ่า
คนหนึ่งอายุ ๑๒๐ ปี รับอาสาว่าเม่ือตนยังเป็นเด็กเล็กอยู่บิดาเคยน�ำไปนมัสการ และว่าบิดานั้นปู่เคยแนะน�ำไว้

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 607

และปู่ก็ปู่ทวดเคยแนะน�ำไวต้ อ่ กนั มา เม่ือท่านผู้เฒา่ อายุ ๑๒๐ ปี ไปแนะนำ� สถานท่ีแล้ว พระเจ้ามหาราชก็โปรด
ให้เจ้าหน้าที่ขุดค้นก็พบพระเจดีย์จริงดังว่าของผู้เฒ่า แต่เม่ือเจ้าหน้าที่ขุดค้นเข้าไปก็พบหุ่นยนต์ประตูกล
อันคนโบราณกระท�ำไว้จะขุดค้นเข้าไปไม่ได้เป็นอันตรายแก่ชีวิต พระเจ้ามหาราชก็ให้เอาทองเท่าลูกฟัก
ผูกคอม้าแล้วประกาศให้ผู้ที่สามารถแก้หุ่นยนต์และประตูกลได้ จะพระราชทานทองให้เป็นรางวัล ขณะน้ัน
ชายผู้หน่ึงชื่อจันทีเป็นชาวเมืองโลมพิสัย ขอรับอาสา ก็ท�ำลายหุ่นยนต์กับประตูกลได้ด้วยอ�ำนาจไสยเวท
ก็ทรงได้พระบรมธาตุมาสมพระราชประสงค์ จึงโปรดให้ก่อให้สูงใหญ่กว่าเดิม ๑๐ เท่า เมื่อทรงสร้างของ
ใหญ่โตเช่นน้ีก็ทรงเกณฑ์บรรดาเจ้าเมืองเรียกว่า ๑๒ นักษัตร คือ ปีชวด เมืองสายถือตราหนู ๑ ปีฉลูเมืองตานี
ถือตราโค ๑ ปีขาลเมืองกลันตันถือตราเสือ ๑ ปีเถาะเมืองปาหังถือตรากระต่าย ๑ ปีมะโรงเมืองไทรบุรีถือ
ตรางูใหญ่ ๑ ปีมะเส็งเมืองพัทลุงถือตรางูเล็ก ๑ ปีมะเมียเมืองตรังถือตราม้า ๑ ปีมะแมเมืองชุมพรถือตรา
แพะ ๑ ปีวอกเมืองปันท้ายสมอถือตราลิง ๑ ปีระกาเมืองอุเสาถือตราไก่ ๑ ปีจอเมืองตะก่ัวป่าถือตราสุนัข ๑
ปีกุนเมืองกระถือตราหมู ๑ มีพระราชโองการให้เจ้าเมืองเหล่าน้ีมาช่วยท�ำอิฐปูนก่อพระบรมธาตุ

บรรดาเจ้าเมืองเหล่าน้ี เม่ือเวลาเสร็จจากการก่อพระเจดีย์แล้วต่างก็ทูลลากลับสู่บ้านเมืองของตน
เจ้าเมืองบางแห่งเช่นกลันตัน ตรังกานู และปาหัง เป็นต้น เดินทางมาถึงต�ำบลนี้ เห็นถ�้ำสว่างเป็นสถานที่รโหฐาน
จึงพร้อมกันก่อพระพุทธไสยาสน์เอาไว้เป็นที่สักการะบูชาของเทพยดาและมนุษย์ แต่ยังไม่ทันจะส�ำเร็จก็เกิด
ฝนแล้งน�้ำแห้งไปทุกหนทุกแห่งประชาชนและสัตว์ดิรัจฉานเมื่อถูกภัยคุกคาม ต่างก็เกิดโรคภัยไข้เจ็บล้มตาย
ลงเป็นอันมากแม้เจ้าเมืองและผู้คนที่เดินทางมาก่อพระพุทธไสยาสน์อยู่ก็ประสพภัยดุจกัน เพราะน้�ำในห้วย
หนองคลองบึงบางก็แห้งหมด การก่อพระพุทธไสยาสน์ก็ต้องหยุดลงด้วยเหตุน้ี เพราะไม่มีน�้ำแม้แต่เพียงจะ
กินและอาบกัน จึงบรรดาเจ้าเมืองเหล่านั้นและชาวบ้านพื้นเมืองต่างก็เช้ือเชิญบรรดาเหล่าบรรพชิตและท่าน
ผู้ทรงคุณทางไสยศาสตร์ช่วยกันประกอบไสยเวทวิชาการตลอด ๗ วัน ๗ คืน ในวันที่ ๗ จึงมีเสียงดังลั่นพิลึก
สพึงกลัวในถ�้ำมืด ท�ำให้ผู้คนแตกตื่นว่ิงหนีไปคนละทิศละทางคร้ังเสียงน้ันสงบลงแล้ว ผู้ที่กล้าก็พากันเข้าไป
ดูก็เห็นธารน้�ำไหลหล่ังออกมาจากภายในถ้�ำมืดน้ัน ครั้นเข้าไปดูถึงสระแก้วซ่ึงแต่เดิมไม่เคยมีก็มีขึ้นและมี
น�้ำไสเป็นมหัศจรรย์ ต่างก็พากันดื่มกิน ลูบหน้า พรมหัว ตลอดถึงอาบกินกันสักเท่าไรก็ไม่หมดส้ิน บรรดา
สรรพโรคภัยพิบัตินานาประการ พอประชาชนได้ด่ืมกินและอาบน�้ำในสระแก้ว ก็อันตรธานศูนย์หายไปหมดสิ้น
นอกจากน้ียังได้น�ำน้�ำน้ีไปอาบกินในท่ีไกล ๆ ได้อีก เพราะเหตุที่ได้สระน้ีมาด้วยการอธิษฐานอ้างคุณ
พระรัตนตรัย ป้องกันสรรพพิบัติอันตรายและก่อสร้างพระพุทธไสยาสน์ส�ำเร็จลงเพราะอาศัยน้�ำสระน้ี จึงได้ให้
ชื่อว่าสระแก้วฉะน้ี เพราะฉะน้ันไม่ว่าหญิงชายใด ที่พากันไปนมัสการพระพุทธไสยาสน์ที่วัดนี้ โดยมากก็พากัน
ไปเข้าถ้�ำมืดเอาน�้ำในสระแก้วไปอาบกินและลูบหัว เพ่ือความสวัสดีและมีโชคชัยแก่ตน

เมื่อสมัยต่อมาครั้ง ๓ จังหวัดน้ี คือปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ยังปกครองเป็นมณฑล เรียกว่ามณฑล
ปัตตานี มีสมุหเทศาภิบาลเป็นผู้ส�ำเร็จราชการ ซึ่งประจ�ำอยู่ที่จังหวัดปัตตานี เวลาประกอบพระราชพิธี มีการ
ถือน้�ำพระพิพัฒน์สัตยาเป็นต้น ก็พลีเอาน�้ำในสระแก้วนี้ไปรวมกับน้�ำอีก ๔ แห่ง รวมเป็น ๕ แห่ง เรียกว่า
ปัญจมหานที แล้วนิมนต์พระสงฆ์ทรงสมณศักด์ิมาเจริญพระพุทธมนต์ เป็นราชพิธีประจ�ำปีที่วัดตานีนรสโมสร
เป็นสถานที่ถือน�้ำพระพิพัฒน์สัตยาของข้าราชการ ถวายสัตยาต่อพระเจ้าแผ่นดินแม้ในคราวเปล่ียนรัชกาล

608 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

มีพระราชพิธีบรมราชาภิเษกทางราชการก็พลีกรรมเอาน้�ำในสระแก้วนี้ไปรวมเข้ากับน�้ำศักดิ์สิทธ์ิอีก ๔ แห่ง
ดังกล่าวแล้ว แล้วนิมนต์พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ์มาสวดน้�ำอภิเษกเพื่อน�ำไปทูลเกล้าถวาย ให้พระมหากษัตริย์
ไทยทรงสรง ในเวลาบรมราชาภิเษกมาทุก ๆ รัชกาล เป็นประเพณีสืบมาเป็นต้นด้วยประการฉะน้ี
ประธานพิธี พระยารัตนภักดี (แจ้ง สุวรรณจินดา) ข้าหลวงประจ�ำจังหวัดปัตตานี
ประธานพิธีสงฆ์ พระญาณโมลี เจ้าคณะตรวจการผู้ช่วยภาค ๕

จังหวัดฉะเชิงเทรา (เพ่ิมเติม)

ประวัติน้�ำอภิเษก
๑. สระล�ำมะชัย (สระมหาชัย) ความจริงท่ีเรียกว่าสระล�ำมะชัยน้ันไม่ถูก ช่ือที่ถูกเป็นบึง บึงนี้มีมาแต่
ครั้งบรรพบุรุษใดไม่ทราบแต่ท่ีว่าความศักดิ์สิทธ์ิน้ันเป็นค�ำกล่าวปร�ำปราของปากตลาด แต่ความจริงของบึงนี้
คือ เม่ือก่อน พ.ศ. ๒๔๕๐ นั้นได้เป็นป่าเป็นดงซ่ึงเป็นที่อาศัยของสัตว์ร้ายซึ่งยังไม่มีบ้านเรือนและราษฎรไปมา
ท่ีจะไปมาบ้างก็มีแต่ไปหาไม้ซุงและเสาฟืน ถ่าน เท่าน้ันจะไปตั้งบ้านเรือนให้เป็นหลักแหล่งและหลักฐาน
นั้นไม่มี ส่วนบึงน้ีก็มีแต่ท่ีหญ้าหนาทึบปูปลาได้อาศัยอยู่ในบึงนี้
ต่อมาราว พ.ศ. ๒๔๖๔ ราษฎรได้เห็นว่าในบึงน้ีเป็นท่ีพอจะอาศัยน�้ำรับประทานและเลี้ยงสัตว์พาหนะ
ได้ จึงได้พยายามไปหักร้างถางพงในบึงน้ีและจัดการไปตั้งเป็นโรงขึ้นอาศัยชั่วคราวเพ่ือเป็นที่พักได้ไปอาศัย
ท�ำงานอาชีพ เช่น ท�ำไม้ ท�ำถ่านเพ่ือเป็นอาชีพ แล้วก็ได้ไปอาศัยน้�ำในบึงนี้ตลอดมา ในราว พ.ศ. ๒๔๗๕
มีราษฎรอพยพครอบครัวจากที่อื่นมาปลูกเรือนเป็นหลักฐานอยู่ริมบึงนี้หลายครอบครัว ต่อมาเดี๋ยวนี้ได้เป็นที่
ตื้นขึ้นราษฎรท�ำนาได้จนเกือบหมด บึงน้ีเป็นรูปสี่เหล่ียมผืนผ้ามีเน้ือที่ประมาณ ๑๐ ไร่เศษตลอดจนน้�ำในบึงนี้
ใสจืดดีใช้รับประทานและอาบได้ เป็นท่ีอาศัยของราษฎรในท้องถ่ินนั้นได้ดี ราษฎรในท้องถ่ินน้ันได้ช่วยกันดูแล
รักษาเป็นปกติตลอดมา ไม่ต้องการให้ทางการช่วยเหลือกลบเกลื่อนเพราะมีประโยชน์แก่ราษฎรหลายอย่าง
เช่น ปู ปลา ในบึงนี้มีหลายชนิด ราษฎรได้อาศัยอาหารเหล่าน้ีรับประทานตลอดมาจนบัดนี้
๒. สระหินดาษ จะเป็นผู้ใดขุดข้ึนครั้งแรกก็ไม่สามารถจะทราบได้ เนื้อที่บริเวณสระนี้เป็นหินกรวด
จ�ำพวกศิลาแลง ดาษเกาะกันเป็นพืดประมาณเน้ือที่ที่เป็นหินดาษราว ๖ ไร่เศษ สระน้ีตั้งอยู่ทางทิศตะวันตก
เฉียงเหนือของวัดหินดาษ เมื่อราว ๑๐๐ ปีเศษนับถอยหลังไปจากเดี๋ยวนี้ มีผู้เล่าว่าท้องถ่ินแถวนอกทุ่งน้ีเป็น
ป่าดง มีสัตว์จ�ำพวกเสือ ช้างและอื่น ๆ ชุกชุม เวลาน้ันยังไม่มีบ้านผู้คนเหมือนเด๋ียวน้ี ตามท่ีราบซ่ึงราษฎรใช้
เป็นที่ท�ำนาเด๋ียวนี้ แต่ก่อนเป็นบึงบริบูรณ์ไปด้วยปลาต่าง ๆ ท้ังจรเข้ก็ชุม
ต่อมาได้มีชนพวกหน่ึงซ่ึงนิยมพูดภาษาเขมรเข้าใจว่าคงเป็นเขมร เพราะแผ่นดินไทยนี้ ก่อนท่ีไทยเรา
ยังไม่ได้อพยพมา เดิมเป็นท่ีอยู่ของชาติขอมและละว้า พวกน้ีเข้าใจว่าจะเป็นเจ้าของเดิมแต่ก่อนพวกน้ีได้ตั้ง
ถ่ินถานท�ำมาหากินอยู่แถวคลองท่าไข่ แต่ที่นั่นการหากินไม่สะดวกเพราะเป็นที่ลุ่ม พวกน้ีจึงได้อพยพมาอยู่
ท่ีดงน้อยทุกวันน้ี เพราะที่ดงน้อยเวลานั้นก�ำลังอุดมไปด้วยผักปลา แม้แต่พริกข้ีหนูก็ไม่ต้องปลูกกินเอง
คร้ันเมื่อพวกน้ีมาอยู่ก็ได้ช่วยกันหักร้างถางพงเอาท่ีดินเหล่านี้ท�ำนาเวลานั้นได้ผลดี ก็ได้มาพบสระนี้อยู่อย่าง

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 609

ทุกวันน้ี แต่ในสระใหญ่แต่ก่อนนี้มีบ่อเล็ก ๆ บ่อหน่ึงอยู่กลางสระกว้างลึกประมาณ ๑ ศอก ในบ่อเล็กนั้นมี
ทรายอยู่ ผู้ที่เดินทางผ่านไปมาได้อาศัยด่ืมน�้ำในบ่อกลางสระน้ี แต่เม่ือก่อนจะกินน�้ำจะต้องแหวกทรายใน
บ่อเล็กออกเสียก่อน และรออยู่ประมาณ ๑ นาทีก็จะมีน�้ำไหลมาเต็ม และพอตักกินได้คร้ังละ ๑ กะลา
และข้าง ๆ สระใหญ่น้ียังมีถ�้ำอยู่ ๒ แห่ง อยู่ทางเหนือ ๑ ถ้�ำ อยู่ทางใต้ ๑ ถ้�ำ ถ�้ำนี้ปากกว้างพอคนลงไปได้
คนเดียว ในถ้�ำนี้จะกว้างลึกประมาณเท่าใดไม่ทราบ เมื่อราว ๑๐ ปีก่อนได้มีคนลงไปในถ�้ำน้ีเขาบอกว่าข้างใน
กว้างเดินไปได้สะดวก เขาเดินไปในถ�้ำท้ังไปและกลับราว ๓๐ นาทีก็ยังไม่สุดถ้�ำแต่ไม่กล้าจะไปเพราะกลัว
สัตว์ร้าย เดี๋ยวนี้ถ�้ำ ๒ แห่งได้ต้ืนเขินหมดแล้ว

ลักษณะของสระใหญ่ ในปัจจุบันน้ี กว้าง ๗ วา ยาว ๘ วา เป็นรูป ๔ สี่เหลี่ยมผืนผ้า มีบันไดสลักด้วย
หินของสระอยู่ทุกบันไดรวม ๔ แห่งส�ำหรับลงไปในสระนี้ เวลานี้ลึกประมาณ ๒ ศอก ตรงกลางสระเป็นดิน
ปนกรวด บ่อก็ไม่มีอย่างแต่ก่อน เน่ืองจากไม่มีผู้ใดบูรณะให้ดีข้ึน เมื่อราว ๔๐ ปีก่อน นายเก๊า สมบูรณ์ทรัพย์
ซ่ึงต้ังบ้านเรือนอยู่ต�ำบลบางขาม อ�ำเภอบ้านสร้าง (เด๋ียวน้ีตายไปแล้ว) ได้คิดจะขุดลอกสระใหญ่น้ีให้ดีขึ้นไว้
ส�ำหรับใช้น้�ำ ได้ว่าจ้างคนมาท�ำการขุดลอก แต่เกิดมหัศจรรย์ฝนตกฟ้าร้องน�้ำท่วมเต็มสระหมด นายเก๊าได้
พยายามจะท�ำอยู่หลายครั้งแต่ก็ไม่ส�ำเร็จเพราะฝนตกน�้ำท่วมสระนี้ทุก ๆ ครั้ง แต่นั้นเป็นต้นมาก็ไม่มีผู้ใดจะคิด
บูรณะให้ดีขึ้น ตลอดจนทุกวันนี้ก็ใช้ท�ำประโยชน์อะไรไม่ได้

บ่อสระเล็กอยู่ข้างใต้ของสระใหญ่
เม่ือราว พ.ศ. ๒๔๕๐ นายพรม ซ่ึงเป็นชาวบ้านดงน้อยได้สร้างวัดหินดาษข้ึน เพราะประชาชนทางซีก
ตะวันตกของดงน้อยจะท�ำบุญให้ทานก็ต้องไปวัดเกาะแก้วเวฬุวัน ซ่ึงต้องเดินทางไปไกลแต่ก่อนมีอยู่วัดเดียว
จึงได้สร้างวัดข้ึนชาวบ้านและประชาชนชอบเรียกว่าวัดหินดาษ จึงได้เรียกว่าวัดหินดาษมาจนทุกวันน้ี เวลา
น้ันได้ขุดบ่อน้�ำข้ึนที่ต้นส�ำโรง ซึ่งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของวัด แต่ได้น�้ำไม่พอใช้เมื่อถึงคราวจะใช้มาก ๆ
เวลามีงานการและเป็นน�้ำขุ่นไม่ใส และไม่ค่อยจืดมีรสกร่อย ต่อมาสมัยท่านอาจารย์จวนเป็นเจ้าอาวาสวัด
หินดาษ มีความเป็นห่วงใยแด่พระภิกษุสามเณรและผู้เดินทางสัญจรไปมาไม่มีน้�ำจืดกิน จึงได้คิดจะขุดบ่อ
ข้ึนอีก พยายามขุดอยู่หลายแห่งแต่ก็ไม่ได้น้�ำพอแก่ความต้องการ จึงได้คิดท�ำพิธีบวงสรวงเทพาอารักษ์และ
ขอที่ขุดบ่อน�้ำใช้ให้แก่ภิกษุสามเณร
เย็นวันหน่ึงท่านอาจารย์จวนได้เดินไปดูสถานที่ ๆ จะขุดบ่อน้�ำนี้ใกล้สระหินดาษใหญ่นี้ จึงได้บังเอิญ
พบขอบบ่อเก่าซ่ึงมองเห็นเป็นเงา ๆ ขึ้นมา จึงได้กลับมาปรึกษาแก่พระลูกวัดและญาติโยมเม่ือเห็นพร้อมแล้ว
ก็ตกลงขุดบ่อหรือสระเล็กข้ึน เมื่อเปิดหน้าดินช้ันแรกขึ้น ก็เห็นเป็นรูปบ่อเดิมอยู่แล้ว เข้าใจว่าบ่อเล็กนี้คงจะ
มีผู้ขุดข้ึนในคราวเดียวกันกับสระใหญ่ แต่บ่อลูกน้ีเล็กกว่าจึงได้ต้ืนเขินข้ึนก่อนจนไม่รู้ว่าเป็นบ่อเดิม เมื่อท่าน
อาจารย์จวน เจ้าอาวาส นายเสง่ียม และบุคคลอีกคนหน่ึงรวม ๓ คน ได้ลอกลงไปตามรูปบ่อเดิม ลึกในราว
๑ เมตรก็มีน�้ำไหลออกมาจากหินชานบ่อโดยรอบทุกด้าน เป็นน�้ำที่สะอาดและใสบริสุทธิ์ มีรสจืดสนิท และได้
พยายามลอกเอาดินเก่าข้ึนมาจนบ่อนี้ลึกลงไปอีกจนพอใจ ก็ได้น้�ำพอแก่ความต้องการ และต้ังแต่น้ันมา
ทางวัดและประชาชนผู้ที่สัญจรไปมาก็ได้ใช้น้�ำบ่อเล็กน้ีเร่ือยมาจนเท่าทุกวันน้ี

610 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ลักษณะของบ่อสระเล็ก
เป็นรูปส่ีเหลี่ยมด้านเท่ากันกว้างราว ๔ ศอก ผู้ที่มาพบขุดลอกขึ้นครั้งหลังน้ี ไม่ได้ตบแต่งให้ผิดไปจาก
รูปเดิม ปัจจุบันนี้ลึกประมาณ ๔ เมตร พระภิกษุสนัด กุลเกษต เจ้าอาวาสได้เทคอนกรีตไว้รอบบ่อสูงประมาณ
๑ ศอกเศษเพื่อกันไม่ให้น�้ำไหลลงบ่อในเวลาฝนตก และได้ท�ำร้ัวด้วยไม้จริงรอบบ่อเพื่อกันไม่ให้สัตว์วัวควาย
ตกบ่อ
ความศักด์ิสิทธ์ิ
ก. น�้ำในบ่อนี้ใสสะอาดอยู่เสมอตลอดปี ไม่เปร้ียวกร่อย
ข. ไม่รู้จักแห้ง มีปล่องน�้ำอยู่ตรงกลางก้นบ่อ
ค. เคยมีผู้ป่วยไข้ ดื่มน้�ำบ่อนี้แล้วหาย
ประโยชน์
พระภิกษุสามเณรวัดหินดาษได้ใช้น�้ำในบ่อน้ี ตลอดจนประชาชนบ้านใกล้เคียง และผู้เดินทางผ่าน
ไปมาได้แวะด่ืมอาบน้�ำในบ่อนี้

ดัชนีค้นค�ำ

612 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ก กรมทะลุ ๘๕

กรมท่า ๑๒๓

ก. ฮายาชิ ๓๖๑, ๓๗๖ กรมท่าซ้าย ๓๖๒

กกุธภัณฑ์ ๕๘๐ กรมนา ๑๒๓, ๑๕๙

กงกระจัง ๑๒๖ กรมบัญชาการกองทัพน้อย

กงสร, จม่ืน ๑๓๒ ทหารบกที่ ๑ ๓๖๔

กงสิล, จมื่น ๑๓๒ กรมบัญชาการกองพลทหารบกที่ ๑

กฎหมาย-พระราชพิธีราชาภิเษก ๕๙ รักษาพระองค์ ๓๖๔

กรด ๑๘๐ กรมฝรั่งทหารแม่นปืน ๘๖

กรดเงิน ๒๑๘ กรมฝ่ายใน ๑๓๒

กรดศังข์ ๓๓๓ กรมพระคลังข้างท่ี ๑๙๖, ๒๐๔

กรดสังข์ ๗๖ กรมพระต�ำรวจ ๘๕, ๒๐๔, ๒๕๗, ๒๖๓,

กรตสรง ๑๑๘ ๒๗๔, ๒๙๒, ๓๐๐

กรมกองตระเวน ๒๗๑ กรมพระต�ำรวจพลพัน ๘๖

กรมเขนทอง ๘๕ กรมพระนครบาล ๑๒๓, ๑๕๙

กรมแขกมุหงิด ๘๕ กรมพระราชวังบวร ๑๓๓

กรมคู่ชัก ๘๕ กรมพระราชวังบวร-รัชกาลท่ี ๑ ๕๙๕

กรมโฆษณาการ ๔๑๙, ๔๔๘ กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ๖๒

กรมเจ้าท่า ๒๗๑ กรมพระแสงใน ๑๘๘, ๑๙๑

กรมดั้งทอง ๘๕ กรมพระโหร ๗๖

กรมดาบสองมือ ๘๕ กรมพระอาลักษณ์ ๑๘๓, ๒๐๔, ๒๕๙

กรมดิฐการ ๑๕๙ กรมภูษามาลา ๑๕๒

กรมทนายเลือก ๘๖ กรมมหาดไทย ๘๕

กรมทวนทอง ๘๕ กรมมหาดเล็ก ๘๕, ๒๐๔, ๒๓๓,

กรมทหารใน ๘๕ ๒๓๕, ๒๕๗, ๒๖๓

กรมทหารบกช่างที่ ๑ รักษาพระองค์ ๓๖๔ กรมม้า ๘๕

กรมทหารบกม้ากรุงเทพฯ รักษาพระองค์ ๓๖๔ กรมรักษาพระองค์ ๘๕

กรมทหารปืนใหญ่ที่ ๑ รักษาพระองค์ ๓๖๔ กรมราชบัณฑิต ๑๗๘

กรมทหารม้าท่ี ๑ รักษาพระองค์ ๒๙๑ กรมราชเลขานุการ ๒๐๔

กรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็ก กรมเรือกลแลป้อม ๒๙๗

รักษาพระองค์ ๔๙๐, ๕๐๘ กรมเรือกัน ๘๕

กรมทหารราบที่ ๑๑ รักษาพระองค์ ๑๘๓ กรมล้อมพระราชวัง ๘๕

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 613

กรมวัง ๑๒๓, ๑๕๙, ๑๘๓, ๒๔๕, กระบวนแห่เลียบพระนคร ๙๒

๒๔๖, ๒๘๕, ๓๖๗, ๕๐๘ กระบองทอง ๘๕

กรมศิลปากร ๕๘๐ กระบี่ ๑๑๙

กรมแสงใน ๑๙๔, ๓๓๗, ๓๕๐ กระบ่ีครุฑ ๑๑๘

กรมแสงปืน ๘๖ กระบี่ธุช ๕๙, ๒๖๖

กรมแสงหอกดาบ ๘๖ กระบี่บั้งเงิน บั้งทอง ๘๕

กรมอภิรมย์ ๘๕ กระบี่บั้งทอง ๘๕

กรมอัศวราช ๓๖๘ กระบ่ีบ้ังนากบั้งเงิน ๑๒๗

กรมอาษาเกณฑ์หัด ๘๕ กระพังเงิน ๕๗๐

กรมอาษาจาม ๘๕ กระพังช้างเผือก ๕๗๐

กรมอาษายี่ปุ่น ๘๕ กระพังทอง ๕๗๒

กรมอาษารอง ๘๕ กระพังโพยสรี ๕๗๐

กรมอาษาใหญ่ ๘๕ กระสินธุ์ อมาตยกุล ๓๔๙

กรมอาสาหกเหล่า ๘๕, ๑๓๐ กรับ ๓๖๕, ๕๐๔

กรรมการช�ำระปทานุกรม ๔๘๘ กรับพวงงา ๓๕๖, ๓๕๘

กรองทอง ทองใหญ่, หม่อมราชวงศ์ ๕๐๕ กรับสัญญา ๓๖๙, ๕๐๗

กระจังปิดทอง ๓๓๕, ๔๔๖ กรุงเก่า ๒๐๕, ๒๙๖

กระโจม ๒๘๙ กรุงเทพพระมหานคร ๔๖

กระโจมเทียนชัย ๓๓๑, ๓๓๒, ๔๔๐, กรุงเทพพระมหานครศรียุทธยา ๑๐๓

๔๔๓, ๔๙๓ กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร

กระโจมเทียนไชย ๑๘๐, ๑๙๗, ๒๒๑, ๒๔๐, ๒๕๗ มหินทราโยธยา มหาดิลกภพ

กระโจมหุ้มผ้าขาว ๗๖ นพรัตนราศรีมหานคร บวรราชธานี

กระถางธูป ๓๓๕, ๔๔๗ บุรีรมย์ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน ๑๔๖

กระทั่ง-ดนตรี ๘๖ กรุงเทพมหานคร อมรรัตนโกสินทร์

กระทั่งแตร ๒๕๕ มหินทรายุทธยา มหาดิลกภพ

กระทั่งมโหระทึก ๔๖๘, ๔๗๑, ๔๗๕ นพรัตนราชธานีบุรีรมย์

กระบวนพยุห ๑๒๗ อุดมราชนิเวศน์มหาสถาน ๑๓๖, ๑๖๕, ๓๐๖

กระบวนพยุหยาตรา ๑๒๘ กรุงเทพมหานครศรีอยุทธยา ๗๙

กระบวนพยุหยาตราทางสถลมารค กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินท

เลียบพระนคร ๑๖๓ มหินทรโยทยามหาดิลกภพ

กระบวนม้าทหาร ๑๒๗ นพรัตนราศีมหานครบวรราชธานี

กระบวนแห่ ๘๕, ๑๒๘ บุริรมอุดมราชนิเวศน์มหาสถาน ๙๗

614 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร กลองชนะท�ำด้วยเงิน ๑๓๐, ๑๓๑

มหินทรายุธยามหาดิลกภพ กลองชะนะ ๔๔๘, ๕๐๖

นพรัตนราชธานีบุรีรมย์ กลองชะนะเงิน ๕๐๗

อุดมราชนิเวศนมหาสถาน กลองชะนะทอง ๕๐๗

อภิบาลสยามรัฐมหามณฑล ๕๑๒ กลองทอง ๘๕, ๑๒๗

กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร กล่องตราจุลจอมเกล้า ตลับซีก ๔๗๓

มหินทรายุทธยา ๑๒๔, ๑๕๓ กล่องทองค�ำจ�ำหลักลงยาราชาวดี ๑๗๘

กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร กล่องทองค�ำจ�ำหลักลายกุด่ัน ๑๕๔

มหินทรายุทธยาบรมราชธานี ๑๖๐ กล้องน่ิง ๔๒๐

กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร กล้องภาพยนตร์ ๔๒๐

มหินทรายุทธยามหาสถาน ๑๔๙ กลองมโหระทึก ๑๒๒, ๑๒๕, ๑๒๗, ๑๓๑

กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร กลองอินทรเภรี ๖๑

มหินทรายุธยา ๑๒๓, ๑๕๑ กลันตัน ๖๐๗

กรุงธนบุรี, พระเจ้า ๔๑๕ กลีบพุฒ ๕๗๒

กรุงละโว้ ๒๐๕ กษัตริย์ศรีวิชัย ๖๐๖

กรุงละโว้ ดูเพิ่มเติม พระมหานครละโว้ กองแก้วจินดา ๔๖๖

กรุงศรีอยุทธยามหานคร ๓๑๕ กองพันที่ ๑ กรมทหารบกราบท่ี ๑๑

กรุงศรีอยุธยามหานคร ๒๑๕ รักษาพระองค์ ๓๖๔

กฤช ๘๕ กองพันที่ ๑ กรมทหารมหาดเล็ก ๓๖๘

กลดหักทองขวาง ๘๖ กองพันท่ี ๒ กรมทหารบกราบที่ ๑๑

กล้วยน้�ำ ๔๒๙, ๔๔๗ รักษาพระองค์ ๓๖๔

กลศ ๕๙, ๔๔๔ กองร้อยทหารปืนใหญ่ ๓๖๙

กลองแขก ๘๕, ๙๙, ๑๒๗, ๑๔๖, ๑๕๔, ๒๘๔ กังสดาล ๗๖

กลองคู่ ๒๙๙, ๓๐๐ กัลยทัศน์ สุจริตกุล ๔๕๘, ๔๖๖, ๕๐๑, ๕๐๒

กลองเงิน ๘๕, ๑๒๗ กากะบอกทองลงยา ตราจุลมงกุฎ ๔๘๙

กล่องเงินกาไหล่ทองถมยา ๑๖๓ กากะบอกทองลงยา ตรามงกุฎ ๔๘๙

กลองชนะ ๘๕, ๑๒๒, ๑๒๕, ๑๒๗, ๑๕๘, กางเกง ๘๕, ๑๒๗

๑๘๓, ๑๙๗, ๒๑๙, ๒๕๒, ๒๕๕ กางเกงขาว ๑๒๙

๒๕๙, ๒๖๓, ๒๗๔, ๓๕๔, ๓๗๑ กางเกงแดง ๑๓๑, ๑๓๒

กลองชนะเงิน ๓๕๖, ๓๖๕ กางเกงมัศรู่ ๑๒๙, ๑๓๒

กลองชนะทอง ๓๕๖, ๓๖๕ กางเกงยก ๘๕

กลองชนะทองเงิน ๓๕๘ กางเกงสักหลาด ๑๓๑

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 615

กาพระสุธารสทองลงยา ๔๗๓ กุณฑล สุนทรเวช ๔๖๖, ๕๐๑, ๕๐๒

กามาพจร ๓๐๗ กุดพระฤาชัย ๕๘๘, ๕๘๙, ๕๙๐

กายกรรม ๕๒๑ กุดศรีมังคละ ๕๘๘, ๕๘๙, ๕๙๐

กายกรรมวจีกรรม ๕๒๖ กุดศรีมังคะละ ๕๙๐

การจารึกพระสุพรรณบัฏ ๔๙๔ กุมภัณฑ์ ๓๑๗

การณวสิกะ ๕๒๗ กุเวรุราช ๑๘๒

การเต้นร�ำ ๒๘๗ กูณฑ์ ๔๕๗

การแต่งประทีป ๒๗๑ กูบจัตุรมุข ๑๒๙

การสโมสรกาลานุการออกร้านขายของ ๒๖๑ กูฮาหมัด บินต�ำมะหงง ๔๕๑

การเสด็จออกมหาสมาคม ๔๗๔ เก๋งนารายณ์ ๔๗๘

การอภิเษก ๔๑๕ เก๋งนารายน์ ๔๙๓

กาวิละ, พระเจ้า ๕๗๘ เก็จ ๑๗๙, ๒๑๙, ๓๓๑

ก�ำกับพระที่น่ัง ๕๐๘ เกณฑ์หัดอย่างฝรั่ง ๘๕

ก�ำปั่นขุนนาง ๑๓๓ เกย ๘๖, ๑๒๒, ๑๒๘, ๑๙๗, ๒๐๒,

ก�ำพูชา, แคว้น ๕๗๙ ๒๒๐, ๒๕๗, ๒๕๙, ๒๖๓, ๒๖๘, ๒๗๐,

ก�ำแพง, พญา ๙๗ ๒๗๔, ๒๘๔, ๓๕๘, ๓๕๙, ๓๖๙, ๓๗๐

ก�ำแพงแก้ว ๒๒๐, ๒๒๑ เกยข้างพระท่ีนั่งดุสิดาภิรมย์ ๔๗๔

ก�ำแพงแก้วพระมหามณเฑียร ๑๑๙ เกยช้าง ๔๙๓

ก�ำแพงแก้วพระมหามนเทียร ๔๗๘ เกย ณ พระท่ีน่ังดุสิดาภิรมย์ ๒๒๐

ก�ำแพงพระนคร ๒๖๘ เกยที่หน้าประตูพระอาราม ๓๗๓

ก�ำแพงพระบรมมหาราชวัง ๒๒๒, ๔๔๓ เกยพระทวารเทเวศรรักษา ๑๘๓

ก�ำแพงพระราชวัง ๑๖๒, ๑๖๓ เกยพระทวารเทเวศร์รักษา ๒๔๐

ก�ำแพงเพ็ชร์อรรคโยธิน, เกยพระท่ีน่ังดุสิดาภิรมย์ ๒๐๒, ๓๕๔, ๓๗๐

พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหม่ืน ๒๒๖ เกยพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย ๒๗๒

ก�ำแหงหารณรงค์, พระยา ๑๒๙ เกยพระท่ีน่ังอาภรณ์พิโมกข์ปราสาท ๒๗๑

กิติวัฒนา ไชยันต์, หม่อมราชวงศ์ ๕๐๕ เกยพระที่น่ังอาภรณ์พิโมกขปราสาท ๔๗๗

กุญ พ่ึงบารมี, รองหุ้มแพร ๓๔๙ เกยพลับพลาเปล้ืองเคร่ือง ๒๔๐, ๓๕๘,

กุญแจ ๔๘๐ ๓๖๙, ๔๔๘, ๔๗๕

กุญแจทอง ๔๑๗, ๔๔๖, ๕๐๕ เกยพลับพลา

กุญแจทองค�ำ ๑๖๑, ๒๐๒ หลังวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ๒๔๐

กุฏิในพระบรมมหาราชวัง ๑๕๒ เกยราชยาน ๔๙๓

กุณแจทอง ๓๖๐ เกยหน้าประตูพระอาราม-

วัดอรุณราชวราราม ๒๗๔, ๓๗๒

616 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เกยหน้าพระทวารเทเวศร์รักษา ๒๔๐, ๔๗๕ ไก่ ๔๘๐
ไก่ขาว ๓๖๐, ๕๐๕
เกยหน้าพระทวารเทเวศรรักษา ๓๓๖, ๓๓๙ ไกรเพชรรัตนสงคราม,
๓๖๗
เกยหน้าพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน ๘๖ จางวางตรี พระยา ๑๒๙
ไกรสรมาศ-เรือกิ่ง
เกยหน้าพระท่ีน่ังดุสิดาภิรมย์ ๓๕๘, ๔๗๔

เกยหน้าพระที่น่ังบรมพิมาน ๓๓๖, ๓๗๐, ๓๗๓

เกยหน้าพระที่น่ัง ข

อาภรณ์พิโมกขปราสาท ๓๕๙

เกยหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ๒๗๑, ๓๗๐ ขนมสังเวย ๔๔๗

เกยหน้าอัฒจันท์พระที่นั่ง ขวดแก้วใส่น�้ำมันเคร่ือง ๑๑๘

จักรีมหาปราสาท ๒๗๔ ขวดทองปักดอกไม้ ๓๓๓

เกยหลังวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ๒๐๒, ๔๗๕ ขวดปักดอกไม้ ๓๗๖

เกรก, ร.ฮ. ๓๖๑ ขวดใส่น�้ำศรีศะ ๑๑๘

เกราะนวมฉลองพระองค์ ๑๑๘ ขวานจีน ๘๕

เกริน ๑๗๙, ๓๓๐ ของที่ระลึก ๓๖๓

เกริ่นเห่ ๒๗๔, ๓๗๒, ๓๗๓ ของ้าวแสนพลพ่าย ๑๙๔

เกวียน, พญา ๙๗ ขัดดาบ ๘๕

เกษม บุญศรี ๔๙๙ ขัตติยราชวราภรณ์ ๔๖๕

เกษม ล�่ำซ�ำ ๔๘๓, ๕๔๗ ขันข้าวเปลือก ๘๐, ๑๐๔

เกษม, พระ ๔๑ ขันเข้าตอก ๒๕๔

เก๊า สมบูรณ์ทรัพย์ ๖๐๙ ขันดอกพิกุล ๕๐๔

เกียรติ จันทรหอม ๔๕๐ ขันดอกพิกุลเงิน พิกุลทอง ๔๖๗, ๔๗๔

เกียรติ์, พระยา ๑๓๒ ขันทรงโปรย ๔๗๗, ๔๗๘

เกือกแก้ว ๔๓ ขันทอง ๒๕๒

เกือกทองประดับแก้วฉลองพระบาท ๔๒ ขันทองค�ำลงยาราชาวดี ๑๙๖

แก้ว สุขแสวง ๔๕๐ ขันพระนพ ๑๘๒, ๓๓๔, ๔๔๖

แกว่งบัณเฑาะว์ ๔๓๐, ๔๖๓, ขันพระสาคร ๑๘๑, ๔๕๖

๔๗๓, ๔๙๘, ๕๐๐ ขันพระสาครเงิน ๓๓๓, ๔๔๔

โกดซิบร็อดสกี, ฮิส. เอกซาเลนซี ขันพระสุธารสทองลงยา ๔๗๓

เคาน์ ทัดเด เดอ โบเลสทา ๒๓๑ ขันสรงพระพักตรทองลงยา ๔๗๓

โกดซีบร็อดสกี, ฮีส เอกซาเลนซี ขับไม้ ๖๑

เคาน์ต ทัดเด เดอ โบเลสทา ๒๓๖ ขับไม้บัณเฑาะว์ ๑๘๘, ๑๙๑, ๑๙๓, ๑๙๔,

โกษาธิบดี, พระยา ๗๙ ๒๔๐, ๒๔๔, ๒๔๕, ๒๔๖, ๒๔๙, ๒๕๒,

๒๕๔, ๒๕๕, ๓๓๗, ๓๔๗, ๓๕๐, ๓๕๕

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 617

ข้างในเชื้อพระวงศ์ ๓๕๙ เข้าสารศรี ๒๑๘, ๒๑๙

ขาทราย ๑๗๙, ๓๓๑, ๓๓๔ แขกเทศ ๑๒๒

ขาบ นาคเวทิน, พราหมณ์ ๔๙๘, ๕๐๐ แขกมลายู ๑๒๒

ข้าพระ ๕๖๖ แขกเมือง ๑๑๗, ๑๒๒, ๑๒๕, ๑๒๘

ข้าพระเจ้าแผ่นดิน ๘๔ แขไขจรัส ในสมเด็จกรมพระยา

ข้าวกระทง ๑๒๖ เทวะวงศ์วโรปการ, หม่อมเจ้า ๓๖๐

ข้าวตอก ๑๐๐, ๑๒๐, ๑๔๗, ๑๕๕ โขน ๑๖๓

ข้าวตอก ดูเพิ่มเติม เข้าตอก โขนหลวง ๒๘๓

ข้าวตอกดอกไม้ ๔๖๓, ๔๙๘, ๕๐๐ ไขสหัสธารา ๔๖๐

ข้าวเปลือก ๑๖๑, ๔๔๖ ค

ข้าว ๕ สี ๔๔๔

ข้าหลวงเดิม ๑๒๗ คง, นาย ๔๑
คงคาธราธิบดี, มหาเสวกโท พระยา ๓๖๗
ข้าหลวงส�ำเร็จราชการมณฑล ๓๑๕ คชศักดิ์, หลวง ๓๕๖, ๓๖๔
คชาธาร ๑๓๑
ขี้ผ้ึง ๔๔๐ คทาธรบดี, จางวางโท พระยา ๓๖๗
คนกระทุ้งเส้า ๑๓๐, ๑๓๑
ขุนต�ำรวจ-๘ กรม ๘๕ คนตีกรรเชียง ๑๒๙
คนธรรพ์ ๓๑๗
ขุนนางจีนเจ้าภาษี ๑๓๒ ครอบพระกร่ิง ๑๑๘
คราเมรฺ, ฟ. ๓๖๑, ๓๗๖
ขุนรามค�ำแหง, พระเจ้า ๕๗๒ ครุฑพาห ๑๙๗, ๒๕๙
ครุฑพาหน้อย ๒๖๗
ขุนหมื่นพันทนาย ๘๖ ครุฑพาหะ ๗๕
ครุย-เส้ือ ๓๓๘
เขนทอง ๘๕ คลองคงคาชัย ๕๙๕
คลองคูรอบพระนคร ๑๖๓
เข็มไอยราพต ๓๐๒ คลองไชยา ๕๙๕
คลองท่าชนะ ๕๙๕
เขาแก้ว ๕๙๕ คลองท่าเพชร ๕๙๔
คลองเทพา ๕๙๗
เขาไกรลาส ๒๑๘, ๒๔๓, ๒๔๕ คลองบางล�ำภู ๑๖๓

เขาไกลาส ๔๑๕

เขาไกลาสจ�ำลอง ๔๙๓

เขาคันธมาทน์ ๔๓

เขาโตนไทร ๖๐๑

เขาโต๊ะแซะ ๖๐๐

เขาท่าเพชร ๕๙๔

เขาพระแทว ๖๐๑

เข้าตอก ๑๘๙, ๑๙๓, ๑๙๔, ๒๔๔,

๒๔๖, ๒๔๙, ๒๕๒, ๓๔๒, ๓๔๘

เข้าเปลือก ๓๓๔

618 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

คลองบางสวรรค์ ๕๙๗ เคร่ืองเฉลิมพระราชมนเทียร ๔๔๖, ๔๗๘,

คลองบางสวัสดิ์ ๕๙๗ ๔๘๐, ๕๐๔

คลองแม่น้ําตาปี ๕๙๗ เคร่ืองเฉลิมพระราชอิศริยยศ ๒๗๔, ๓๗๓

คลองศรีสุข ๕๙๙ เคร่ืองดุริยดนตรี ๑๘๔, ๑๘๙, ๑๙๔, ๑๙๖,

คลุมซับน้�ำ ๓๔๓ ๒๐๐, ๒๐๒, ๒๔๕, ๒๕๒, ๒๕๔,

ควง อภัยวงศ์ ๔๖๒, ๔๙๙ ๒๕๕, ๓๕๐, ๓๕๒, ๓๕๕, ๓๖๑

คองสแตง ตังอะจุติ ๓๗๖ เคร่ืองดุริยางค์ ๔๖๐, ๔๖๓, ๔๗๓

คังโคทกธารา ๔๙ เครื่องต้น ๖๒, ๔๑๖, ๔๔๒

คันธง ๒๗๗ เครื่องต้นส�ำรับพระมหากษัตริย์ ๑๓๓

คัมภีร์บาลีพระโลกบัญญัติ ๔๕ เครื่องต้นอย่างใหญ่ ๑๒๗

คัมภีร์พระโลกบัญญัติ ๔๖ เคร่ืองตั้งเคียงพระแท่นมณฑล ๔๔๓

คู้เข่า ๒๐๔ เครื่องต้ังบนเตียงแว่นฟ้า ๕๙

คู่เคียง ๑๘๓, ๒๖๓, ๓๕๗, ๓๖๙, ๕๐๘ เคร่ืองตั้งพระแท่นมณฑล ๔๔๐

คู่ชัก ๓๗๑ เครื่องทรงธรรม ๔๘๘, ๔๙๐

คู่แห่ ๔๔๘ เคร่ืองทอง ๑๘๒, ๒๑๘

เคร่ืองกระบะมุก ๑๘๔ เครื่องทองน้อย ๒๗๔, ๓๕๙, ๓๗๐, ๓๗๓

เครื่องกระยาบวช ๑๔๖ เครื่องทองน้อยเครื่อง ๕ ๒๗๑

เครื่องกระยาบวด ๙๙, ๑๕๔ เครื่องทองฝังเพ็ชร์พลอย ๓๓๔

เครื่องกระยาสนาน ๒๑๘ เครื่องไทยธรรม ๑๘๗, ๑๙๖, ๒๐๔, ๒๘๕,

เครื่องกุดั่น ๘๖ ๓๒๘, ๓๖๒, ๓๖๓

เครื่องขัตติยราชอิศริยาภรณ์ เคร่ืองไทยธรรม-บาญชี ๑๘๔

เลโอโปลดฺ ๓๗๖ เครื่องนมัสการ ๗๖, ๑๑๗, ๑๑๘, ๑๑๙, ๑๔๗,

เคร่ืองขัตติยราชอิสริยาภรณ์ ๑๕๔, ๑๖๒, ๑๗๘, ๑๘๐, ๑๘๒, ๑๘๔, ๑๘๕,

อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองย่ิง ๒๐๔, ๒๓๙, ๒๕๙, ๒๖๑, ๒๖๘, ๒๗๑, ๒๗๔,

มหาจักรีบรมราชวงศ์ประดับเพ็ชร ๔๓๔ ๒๘๓, ๒๘๔, ๓๒๗, ๓๓๙, ๓๔๐, ๓๔๑, ๓๕๘,

เคร่ืองขัตติยราชอิสริยาภรณ์ ๓๖๒, ๓๗๐, ๔๒๗, ๔๔๖, ๔๕๔, ๔๕๗, ๔๕๘

อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองย่ิง เครื่องนมัสการกระบะถม ๑๘๔

มหาจักรีบรมราชวงศ์ ๔๕๖ เครื่องนมัสการแก้วเจียระนัย ๓๓๙

เคร่ืองขัตติยราชูปโภค ๔๑๗, ๔๖๕ เคร่ืองนมัสการเคร่ืองแก้ว ๑๘๒

เคร่ืองขาว ๘๔ เครื่องนมัสการเครื่องแก้วเจียรไนย ๓๓๔

เครื่องเฉลิมพระราชมณเฑียร ๑๘๑, ๒๐๒, เครื่องนมัสการเครื่องทองใหญ่ ๗๕

๓๓๔, ๓๖๐ เครื่องนมัสการเคร่ืองห้า ๓๗๐

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 619

เครื่องนมัสการตะบะมุก ๗๖ เครื่องแบบเต็มยศสายสะพาย

เคร่ืองนมัสการถ้วยแก้วเชิง ๓๓๓ นพรัตน์ราชวราภรณ์ ๔๙๕

เคร่ืองนมัสการถ้วยแก้วเชิงพุ่มดอกไม้สด ๔๔๔ เคร่ืองแบบเต็มยศสายสะพาย

เครื่องนมัสการทองค�ำลงยาราชาวดี ๒๒๑ ราชอิสริยาภรณ์ช้างเผือก ๔๙๔

เครื่องนมัสการทองทิศ ๓๗๒ เคร่ืองแบบปกติ ๔๙๔

เคร่ืองนมัสการทองลงยา ๔๔๓ เคร่ืองประกอบพระอิสริยยศ ๔๘๘, ๔๘๙

เครื่องนมัสการทองใหญ่ ๑๗๗, ๓๒๖, เครื่องประโคม ๑๒๗

๔๒๘, ๔๒๙, ๔๔๘ เครื่องประดับผ้ารัตนก�ำพล ๔๒

เครื่องนมัสการบูชา ๔๕๓ เคร่ืองประดับพระเกียรติยศ ๒๕๓

เคร่ืองนมัสการพานทองสองชั้น ๑๗๙, ๓๓๐, ๔๓๙ เครื่องประดับพระราชอิศริยยศ ๑๙๔

เคร่ืองนมัสการพานทองใหญ่ ๑๘๒, ๓๓๖ เคร่ืองประดับพระอิสริยยศ ๔๖๓

เครื่องนมัสการลงยาราชาวดี ๑๘๐, ๓๓๒ เคร่ืองประดับมุก ๒๓๙

เคร่ืองบรมราชภูษิตาภรณ์ ๓๕๔ เครื่องแต่งประทีป ๓๐๐

เครื่องบรมราชาภรณ์ ๑๘๐, ๒๒๐, ๓๕๐, ๔๖๓ เครื่องปัญจกกุธภัณฑ์ ๔๑

เครื่องบรมราชาภิเษก ๕๐๒ เคร่ืองพระกระยาสนาน ๗๗, ๑๐๐, ๑๔๗, ๑๕๕

เคร่ืองบรมราชูปโภค ๒๖๑ เคร่ืองพระคชาธาร ๒๘๓

เคร่ืองบริกขาร ๒๐๓ เครื่องพระบรมราชาภรณ์ ๓๓๒

เครื่องบริขาร ๑๖๒ เคร่ืองพระพัทธยากร ๗๙, ๑๖๐

เครื่องบวงสรวงเทวดา ๑๘๔, ๒๓๕ เคร่ืองพระพัทยากร ๑๐๓

เคร่ืองบัดพลี ๗๖, ๔๒๘ เคร่ืองพระมหาพิชัยสงคราม ๔๔๑

เคร่ืองบูชา ๒๑๘, ๒๒๑, ๒๔๑, ๓๓๘, ๔๔๔ เครื่องพระมหาพิไชยสงคราม ๗๕

เคร่ืองบูชากัณฑ์ ๒๐๔ เครื่องพระมุรธาภิเษก ๕๙, ๗๕, ๔๔๑

เคร่ืองบูชาเครื่องหยก ๑๘๑ เคร่ืองพระส�ำอาง ๑๘๒, ๓๓๔, ๔๔๖

เคร่ืองบูชาทิศ ๓๓๓ เคร่ืองพัทธยากร ๑๔๙

เครื่องบูชาทิศกลาง ๑๘๐ เคร่ืองพัทธยากร ดูเพ่ิมเติม เครื่องพระพัทยากร

เคร่ืองบูชาเทวดา ๒๑๘ เครื่องพานพระขันหมาก ๘๖, ๑๗๙, ๓๓๑

เคร่ืองบูชาแบบจีน ๔๔๕ เคร่ืองพานพระขันหมากทองค�ำ

เคร่ืองบูชาพระธรรม ๒๔๐ ลงยาราชาวดี ๑๘๑, ๓๓๔

เครื่องเบญจครรภ ๗๖ เครื่องพานพระขันหมากทองลงยา ๔๔๕

เครื่องแบบเต็มยศสายสะพาย เครื่องพานพระขันหมากส�ำรับใหญ่ ๑๙๗

ขัตติยราชอิสริยาภรณ์มหาจักรี ๔๙๔ เครื่องพานพระศรีลงยา ๔๔๖

เครื่องแบบเต็มยศสายสะพาย เครื่องพานพระศรีลงยาราชาวดี ๓๓๔

นพรัตนราชวราภรณ์ ๔๙๔ เคร่ืองพานพระศรีลงยาราชาวดีของเดิม ๑๘๒

620 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เครื่องพิไชยสงคราม ๑๑๘ เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์สิงห์ ๓๗๖

เครื่องมุรธาภิเษก ๑๑๘ เครื่องราชอิศริยาภรณ์อันเปนท่ีเชิดชูยิ่ง

เครื่องยศ ๘๖, ๑๒๒, ๑๒๘ มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก ๓๔๑

เครื่องราชกกุธภัณฑ์ ๘๔, ๙๑, ๑๒๑, ๑๒๒, ๑๗๕, เครื่องราชอิสริยยศ จุฬจอมเกล้าท่ี ๑ ๑๖๑

๑๘๐, ๑๙๑, ๑๙๔, ๒๕๙, ๒๖๐, เคร่ืองราชอิสริยาภรณ์ ทุติยจุลจอมเกล้า ๔๓๔

๒๖๑, ๓๓๒, ๓๕๐, ๔๖๓, ๔๖๘ เคร่ืองราชอิสริยาภรณ์อันเปนโบราณมงคล

เคร่ืองราชบรรณาการ ๑๒๒, ๓๗๖ นพรัตนราชวราภรณ์ ๑๘๘

เครื่องราชบริโภค ๑๐๔, ๑๕๐ เคร่ืองราชอิสริยาภรณ์

เคร่ืองราชลังการ ๔๙ อันเป็นโบราณมงคล

เคร่ืองราชวิภูษณาภรณ์ ๑๕๘ นพรัตนราชวราภรณ์ ๔๕๖, ๔๗๓

เคร่ืองราชศัตรา ๕๙๙ เครื่องราชูปโภค ๑๔๘, ๑๗๙, ๑๘๐, ๑๘๑, ๑๙๑,

เครื่องราชสักการ ๒๐๕, ๓๕๙ ๑๙๗, ๒๐๒, ๒๒๐, ๒๕๓, ๒๗๔,

เครื่องราชสักการะ ๔๓๘, ๔๗๕, ๔๗๗, ๔๙๐ ๓๓๑, ๓๓๒, ๓๓๓, ๓๕๕,

เครื่องราชอิศริยาภรณ์ บ๊าท ช้ันท่ี ๑ ๓๗๖ ๓๖๐, ๓๗๒, ๔๓๙, ๔๔๔, ๔๖๖, ๕๐๕

เครื่องราชอิศริยาภรณ์ช้าง ๓๗๖ เคร่ืองราชูประโภค ๑๕๘

เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์ช้างเผือก เคร่ืองราโชประโภก ๑๐๑

อย่างสูงสุดมหาปรมาภรณ์ ๒๒๘ เคร่ืองราโชประโภค ๗๗

เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์ทรงสายสพาย เคร่ืองเล่น ๑๒๗

นพรัตนราชวราภรณ์ ๓๔๑ เคร่ืองว่าง ๒๘๓, ๒๙๑, ๓๐๐

เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์นพรัตน เคร่ืองสมณบริขาร ๑๒๒

ราชวราภรณ์อันเปนโบราณมงคล ๓๕๕ เครื่องสรงพระกระยาสนาน ๑๘๙

เครื่องราชอิศริยาภรณ์เบ็ญมาศ ๓๗๖ เคร่ืองสรงพระพักตร์ ๑๘๒, ๓๓๔

เครื่องราชอิศริยาภรณ์ เครื่องสรงพระพักตร์ลงยาราชาวดี ๓๓๕

ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษ ๓๓๙ เครื่องสรรพยุทธ ๗๙, ๘๔, ๑๐๓

เครื่องราชอิศริยาภรณ์พระดารา ๒๔๙ เคร่ืองสรรพยุทธ์ ๑๒๔, ๑๔๙, ๑๖๐

เครื่องราชอิศริยาภรณ์พระดารา เคร่ืองสักการ ๒๓๕

นพรัตนราชวราภรณ์ ๒๖๓ เครื่องสักการบูชา ๒๑๖, ๒๓๙, ๒๔๑, ๒๖๑,

เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์พระดารามหาจักรี ๒๙๒ ๒๗๑, ๒๙๒, ๓๓๔, ๓๖๙,

เครื่องราชอิศริยาภรณ์พระสังวาลย์นพรัตน์ ๓๖๙ เคร่ืองสังเวย ๓๓๗

เครื่องราชอิศริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ ๒๒๘, เคร่ืองสังเวยเทวดากลางหาว ๒๑๘, ๓๓๕

๒๓๑, ๒๗๗, ๒๘๓, ๒๘๔, ๒๘๙, ๒๙๗, ๓๕๕ เคร่ืองสาตราวุธ ๗๖

เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์สายสพาย เคร่ืองส�ำหรับราชาภิเษก ๔๒

จักรีบรมราชวงศ์ ๓๖๑ เครื่องสิริราชกกุธภัณฑ์ ๑๙๗, ๒๕๒, ๒๕๓

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 621

เคร่ืองสีแดง ๙๑ โคมเทียนชัย ๑๑๗
โคมไฟฟ้า ๒๒๒
เคร่ืองสุพรรณภาชน์ ๑๒๖ โคมรย้าไฟฟ้า ๑๘๑

เคร่ืองสูง ๖๑, ๗๙, ๑๐๓, ๑๑๗, ๑๒๔,

๑๒๗, ๑๓๑, ๑๔๙, ๑๖๐, ๑๘๐, ฆ

๑๘๓, ๒๕๓, ๒๕๙, ๒๖๓, ๓๕๗, ๓๖๕,

๓๗๒, ๔๔๓, ๔๔๘, ๕๐๖, ๕๐๗, ๕๐๘ ฆ้องกลอง ๘๖, ๑๑๗, ๖๐๓

เคร่ืองสูง ๗ ช้ัน ๑๗๙, ๒๑๘, ๒๕๒ ฆ้องชัย ๑๒๒, ๑๔๖, ๓๒๗, ๓๕๐, ๓๕๒,

เคร่ืองสูง-๕ ช้ัน ๓๕๖, ๓๖๕ ๓๕๕, ๓๖๑, ๔๑๖, ๔๓๐, ๔๔๗,

เครื่องสูง-๗ ชั้น ๓๖๕ ๔๕๔, ๔๖๐, ๔๖๖, ๔๗๓

เครื่องสูงขาว ๕ ชั้นลายทองก�ำมลอ ๒๑๘ ฆ้องไชย ๖๑, ๙๙, ๑๒๕, ๑๕๔, ๑๗๘, ๑๘๔, ๑๘๙,

เครื่องสูงเจ็ดช้ันทองแผ่ลวด ๑๙๖, ๒๔๐, ๒๔๕, ๒๕๒, ๒๕๔, ๒๕๕, ๒๘๔

พ้ืนโหมดทองเงินนาค ๑๘๒

เครื่องสูงทองแผ่ลวด ๗ ช้ัน ๓๓๕ ง

เคร่ืองสูงเศวตขลิบทอง ๗ ช้ัน ๒๑๙

เครื่องสูงสามช้ัน ๖๒ งา ๘๐, ๑๐๔, ๑๖๑

เคร่ืองสูงหักทองขวาง ๑๗๙, ๒๑๙ งากลึง ๓๒๖

เคร่ืองสูงหักทองขวาง ๗ ชั้น ๒๑๙ งารปีนมัสการพระพุทธชินราช ๒๖๑

เคร่ืองสูงหักทองขวางห้าช้ัน ๓๓๑ ง้าว ๘๖

เคร่ืองสูงห้าช้ัน ๑๗๙ ง้ิว ๑๖๓

เครื่องสูงห้าชั้นเจ็ดช้ัน ๘๕, ๘๖ เงินตราทองตรามงกุฎ ๑๒๕

เคร่ืองสูงห้าช้ันหักทองขวาง ๓๓๑ เงินสลึง ๙๒, ๑๙๖, ๒๐๐, ๒๐๒,

เคร่ืองเสวย ๒๓๙ ๓๕๓, ๓๕๕, ๓๕๙, ๔๗๘

เครื่องห้า ๓๗๒ จ

เคร่ืองอภิรุม ๒๗๔

เคร่ืองอิสริยราชูปโภค ๔๗๓ จ.ป.ร.-อักษรพระปรมาภิไธย ๕๙๘

เครื่องอุตมมังคลราชสักการ ๓๐๐ จงใจยุต, พระยา ๑๒๙

แคร่ ๘๖, ๑๒๘ จงใจยุทธ, พญา ๙๗

โคตรบูรณ์ ๓๑๕ จงพยุหะ, หลวง ๑๓๐

โคตรบูรพ์ ๒๐๕, ๒๑๖ จงภักดีองค์, จม่ืน ๓๖๖

โคมกระดาด ๒๒๒ จงภักดีองค์ขวา (ม.ร.ว. โป๊ะ), จม่ืน ๒๕๐

โคมกระดาษ ๓๐๒ จงรักษาองค์, จม่ืน ๒๕๒, ๒๕๕, ๒๖๓, ๓๖๖

โคมแขวน ๑๒๗ จงรักษาองค์ซ้าย, จมื่น ๑๙๗, ๒๒๕, ๒๕๕

622 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

จตุปัจจัยไทยธรรม ๔๒๗, ๔๖๘, ๔๘๘, ๔๙๐ จังหวัดพิษณุโลก ๔๒๖

จตุรงฤทธ์ิ, พระยา ๑๒๙ จังหวัดเพชรบุรี ๔๒๖

จตุรพิธทายาท ๔ ประการ ๕๒๔ จังหวัดภูเก็ต ๖๐๐

จตุโลกบาล ๓๓๕, ๔๔๗ จังหวัดสกลนคร ๕๗๙, ๖๐๔

จรดพระกรรบิด ๑๕๒ จังหวัดสุพรรณบุรี ๔๖๐

จรรยาวิเศษ (เท่ียง บุณยนิตย์), ขุน ๕๖๗ จังหวัดอุดรธานี ๕๗๙

จวน, อาจารย์-เจ้าอาวาสวัดหินดาษ ๖๐๙ จัตุรงค์วิไชย, หลวง ๑๓๐

จอกทองลงยา ๔๗๓ จัตุโลกบาล ๑๘๒

จอกฝาทองลงยา ๔๗๓ จัตุโลกบาลเทวราช ๒๔๐

จอมเกลา้ เจ้าอยหู่ วั , พระบาทบรมนารถ จัตุสดมภ์ ๑๒๔

บรมบพิตรพระ ๑๒๔ จันทบุรีนฤนาถ, พระเจ้าพ่ียาเธอ กรมหม่ืน ๑๙๐

จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จ จันทราทิตย, พระ ๓๖๗

บรมนารถบรมพิตรพระ ๑๐๒ จันที ๖๐๗

จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ ๑๒๒, จั่นมะพร้าว ๑๘๒, ๒๑๘, ๓๓๕, ๔๔๗

๑๒๕, ๑๒๗, ๑๕๑, ๑๖๒, ๕๗๑, ๕๙๑ จั่นหมาก ๑๘๒, ๒๑๘, ๓๓๕, ๔๔๗, ๔๘๐

จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จ จ่ันหมากทอง ๓๖๐, ๓๖๑, ๔๑๗, ๔๔๖, ๕๐๕

พระบรมนาถบรมบพิตร พระ ๑๔๕ จากทะเล ๕๗๕

จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จ จ่ากลอง ๘๕, ๑๘๓, ๒๑๙, ๒๗๒,

พระรามาธิบดี ศรีสินทรมหามงกุฎ พระ ๕๖๔ ๓๕๖, ๓๖๕, ๕๐๖, ๕๐๗

จอรฺช ป.ร. - สมเด็จพระเจ้ากรุงอังกฤษ ๓๗๔ จางวางมหาดเล็ก ๑๒๒, ๑๒๔, ๑๒๕

จักรกับตรีศูล ๔๓๔ จ่าปี่ ๘๕, ๑๘๓, ๒๑๙, ๒๗๒,

จักรปาณี, หลวง ๑๐๑, ๑๒๐ ๓๕๖, ๓๖๕, ๕๐๖, ๕๐๗

จักรปาณีศรีศิลวิสุทธ์ (วิสุทธ์ิ ไกรฤกษ์), หลวง ๔๕๓ จามร ๕๐๖

จักรวรรดิวัตร ๓๕๓, ๕๓๐, ๕๓๑ จารพัสตรา ในกรมหลวง

จักรวรรดิวัตร ๑๒ ประการ ๕๓๑ ชุมพรเขตอุดมศักด์ิ, หม่อมเจ้า ๓๖๐

จักรวัติวัตร ๒๐๔ จารึกดวงพระชนม์พรรษา ๑๕๔

จักรีดารา ๔๖๑ จารึกดวงพระบรมราชสมภพ ๔๑๖, ๔๓๐

จังหวัดฉะเชิงเทรา ๖๐๘ จารึกพระชันษา ๑๔๖

จังหวัดชัยนาท ๔๒๖ จารึกพระดวงพระชนมพรรษา ๓๒๖

จังหวัดนครศรีธรรมราช ๔๒๖ จารึกพระนาม ๑๑๗, ๑๔๖, ๑๕๔

จังหวัดน่าน ๖๐๔ จารึกพระนามพระเจ้าบรมวงศ์เธอ

จังหวัดปัตตานี ๖๐๐, ๖๐๔ พระองค์เจ้ารังสิตประยุรศักด์ิ

กรมพระชัยนาทนเรนทร ๔๙๗

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 623

จารึกพระนามพระวรวงศ์เธอ จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, สมเด็จพระบรมชนกาธิราช

พระองค์เจ้าธานีนิวัต พระบาทสมเด็จพระปรมินทร

กรมหมื่นพิทยลาภพฤฒิยากร ๔๙๗ มหาจุฬาลงกรณ์ พระ ๓๐๗, ๓๐๘, ๓๐๙,

จารึกพระนามพระวรวงศ์เธอ ๓๑๐, ๓๑๑, ๓๑๒

พระองค์เจ้านักขัตรมงคล ๔๙๗ จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวปิยะมหาราช,

จารึกพระนามพระวรวงศ์เธอ พระบาทสมเด็จพระ ๖๐๒

พระองค์เจ้าวิวัฒนไชย ๔๙๗ จุลจักรพรรด์ิ-ค�ำ ๖๐๖

จารึกพระนามสมเด็จพระสังฆราช ๔๙๗ จุลาฏฐทิศ ๒๔๐

จารึกพระบรมนามาภิไธย จุลินทร์ ล�่ำซ�ำ ๔๘๓

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ๔๑๖ จุฬจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาท

จารึกพระปรมาภิไธย ๔๖๕, ๔๙๗ สมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระ ๑๕๙

จารึกพระสุพรรณบัฏ ๔๒๙ จุฬจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาท

จารึกพระสุพรรณบัฏบรมนามาภิไธย ๓๒๖ สมเด็จบรมนารถบพิตร พระ ๑๖๐

จารึกพระสุพรรณบัฏพระนามสมเด็จ จุฬจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว,

พระสังฆราช และพระบรมวงศานุวงศ์ ๔๓๒ พระบาทสมเด็จพระ ๑๖๑, ๑๖๒

จารึกหลักสิลา พระเจ้ารามค�ำแหง ๕๗๐ จุฬนีพรหมทัต, พระยา ๕๗๙

จารึกอักษรพระปรมาภิไธย ๔๓๐ จุฬาราชมนตรี ๔๘๒

จาฤกษดวงพระชันษา ๙๘ จุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาท

จาฤกษพระนาม ๙๘ สมเด็จบรมนาถบรมบพิตร พระ ๑๔๙

จ�ำปาทอง ๔๔๖ จุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาท

จ�ำรัส ทิพโยชา, ว่าที่รองเสวกตรี ๓๒๘ สมเด็จบรมนารถบพิตร พระ ๑๕๒

จ�ำลอง ชุมสาย, หม่อมหลวง ๕๐๓ จุฬาลงกรณเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาท

จินดา วัชรโชติ ๔๒๙, ๔๙๗ สมเด็จพระปรมินทรมหา ๑๕๑

จีนนายส�ำเภา ๑๑๙ เจริญไตรเพท (ตาด), ขุน ๒๔๔

จุกช่องรักษาพระองค์ ๘๕ เจริญไตรเพท, ขุน ๒๔๙

จุณเจิม ๙๘, ๑๑๗, ๑๔๖, ๑๕๔ เจริญผลพูนสวัสด์ิ, กรมหมื่น ๑๔๕

จุ้ม ๕๘๐ เจริญราชภักดี, พระยา ๕๙๘, ๕๙๙

จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จ ฯ พระ ๑๗๖ เจ้ากรมช่างแกะ ๑๗๘

จุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ ๔๑๖, เจ้ากรมทหารปืนปากน�้ำ ๑๒๙, ๑๓๐

๕๗๕, ๕๙๘ เจ้ากรมท�ำลุ ๑๓๐

เจ้ากรมปลัดกรม-กรมอาษาเกณฑ์หัด ๘๕

เจ้ากรมปลัดกรมพระต�ำรวจ ๘๕

624 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เจ้ากรมพระต�ำรวจ ๔ ๓๓๙ เจ้าพระยาที่สมุหนายกสมุหกระลาโหม ๙๑

เจ้ากรมพระต�ำรวจหลวง ๓๓๖, ๓๓๗, ๓๓๘ เจ้าพระยาสมุหนายก ๘๖

เจ้ากรมพระราชวังบวรสถานมงคล ๖๒ เจ้าพระยาอรรคมหาเสนา ๔๖

เจ้ากรมพระอาลักษณ์ ๑๕๘ เจ้าพระยาอุปราช ๔๖

เจ้ากรมพราหมณพฤฒิบาศ ๓๔๒ เจ้าภาษี ๑๓๒

เจ้ากรมพราหมณ์พฤฒิบาศ ๓๔๕, ๓๔๘, ๓๕๒ เจ้าภาษีนายอากร ๑๑๙

เจ้ากรมพราหมณ์พิธี ๓๓๖, ๓๓๘, ๓๔๑, เจ้าเมืองจุฬนีพรหมทัต ๕๗๙

๓๔๒, ๓๔๘ เจ้าเมืองศรีโคตรบูรณ์ ๕๗๙

เจ้ากรมไพร่หลวงกรมวัง ๑๓๐ เจ้าเมืองหนองหารน้อย ๕๗๙

เจ้ากรมไพร่หลวงคลังสินค้า ๑๓๐ เจ้าเมืองหนองหารหลวง ๕๗๙

เจ้ากรมไพร่หลวงอาสาใหม่กรมท่า ๑๓๐ เจ้าเมืองอินทปัตถ์ ๕๗๙

เจ้ากรมโหรหน้า ๑๔๖, ๑๕๓ เจ้าย่ีปุ่น ๒๓๖

เจ้ากรมโหรหลัง ๙๘, ๑๔๖, ๑๕๓ เจ้ารัซเซีย ๒๓๓

เจ้าเดนมารค ๒๒๕, ๒๒๘ เจ้าสวิเดน ๒๓๘

เจ้าประเทศเดนมารค ๒๒๒, ๒๓๖, ๒๓๘, เจ้าหญิงประเทศสวิเดน ๒๘๙

๒๗๕, ๒๘๑, ๓๐๑ เจ้าหญิงประเทศอังกฤษ ๒๘๙

เจ้าประเทศยี่ปุ่น ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๓๘, เจิมจุรณ์ ๑๗๘, ๓๒๘

๒๗๕, ๒๘๑, ๓๐๑ เจียด สุจริตกุล ๔๖๕, ๕๐๑, ๕๐๒

เจ้าประเทศรัซเซีย ๒๓๑, ๒๓๓, ๒๓๘, เจียรบาดเกี้ยวชายกระหวัด ๘๖

๒๗๕, ๒๘๑, ๓๐๑, ๓๐๒ แจ่ม เงินยวง, หุ้มแพร ๓๔๙

เจ้าประเทศสวิเดน ๒๒๙, ๒๓๑, ๒๗๕, ใจ ทับเทศ ๔๒๙, ๔๙๗

๒๘๑, ๓๐๑, ๓๐๒ ฉ

เจ้าประเทศอังกฤษ ๒๓๑, ๒๓๘, ๒๘๑, ๓๐๑

เจ้าผู้ครองนครล�ำพูน ๔๕๑ ฉกามาพจร ๔๒

เจ้าแผ่นดิน ๑๕๑ ฉนวน ๓๓๕

เจ้าพญา ว่าที่กระลาโหม ๑๐๓ ฉนวนท่าหน้าวัด ๓๗๓

เจ้าพญา ว่าที่จักรี ๑๐๓ ฉลองพระบาท ๕๙, ๖๑, ๗๗, ๑๐๑, ๑๐๒,

เจ้าพญา ว่าท่ีธรรมา ๑๐๓ ๑๑๘, ๑๒๑, ๑๒๒, ๑๔๘, ๑๔๙, ๑๕๘,

เจ้าพญา ว่าท่ีพญาพระคลัง ๑๐๓ ๑๘๙, ๑๙๑, ๑๙๓, ๑๙๕, ๑๙๗, ๒๔๕,

เจ้าพญา ว่าท่ีพลเทพ ๑๐๓ ๒๕๐, ๒๕๓, ๒๕๕, ๓๔๓, ๓๔๙, ๔๖๑, ๕๐๓

เจ้าพญา ว่าที่ยมราช ๑๐๓ ฉลองพระบาท (เข็ม) ไหมทองสลับสีฟ้า ๔๖๒

เจ้าพระยาจตุสดมภ์ทั้งสี่ ๙๑ ฉลองพระบาท (โบว์) ไหมทองสลับสีน�้ำเงินแก่ ๔๗๗

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 625

ฉลองพระบาทขาว ๒๔๖ ฉลองพระองค์ตาดพ้ืนเหลือง ๑๙๑

ฉลองพระบาทเชิงงอน ๒๕๕, ๓๕๑, ๔๖๕, ฉลองพระองค์ถอด ๑๐๐

๔๖๗, ๕๐๒, ๕๐๔ ฉลองพระองค์นวม ๕๙

ฉลองพระบาทเชิงงอนประดับเพชร ๗๕ ฉลองพระองค์พระกรน้อย ๑๒๒

ฉลองพระบาทซับน�้ำ ๒๔๖ ฉลองพระองค์เยียรบับ ๒๙๒

ฉลองพระบาทบรมราชาภิเษก ๒๕๓ ฉลองพระองค์แลพระภูษาสีขาว ๒๗๒

ฉลองพระบาทปักทอง ๒๔๙, ๒๕๕ ฉลองพระองค์สระบับขาว ๑๕๔

ฉลองพระองค์กรองทอง ๕๙, ๖๒, ๘๖ ฉลองพระองค์สระบับแดง ๑๕๕

ฉลองพระองค์กรองทองพื้นขาว ๑๑๙ ฉลองพระองค์สามสิบสองช้ัน ๑๑๘

ฉลองพระองค์เกราะ ๕๙ ฉลองพระองค์สีย่นนอก ๖๑

ฉลองพระองค์เกราะนวมสามสิบสองช้ัน ๗๕ ฉลองพระองค์ไหมทองสลับสีน้�ำเงินแก่ ๔๗๗

ฉลองพระองค์เข้มขาบจีบเอว ๑๒๘ ฉัตร ๒๖๑

ฉลองพระองค์ครุย ๑๒๒, ๑๙๗, ๒๐๒, ฉัตร์ ๒๒๒

๒๔๙, ๓๕๔, ๓๗๐ ฉัตรกระดาษห้าช้ัน ๗๖

ฉลองพระองค์ครุยกรอง ๑๐๑ ฉัตร์กระดาษห้าช้ัน ๑๘๒

ฉลองพระองค์ครุยกรองทอง ๗๗, ๙๙, ๑๔๗, ๑๕๔, ฉัตรเงิน ๕๙, ๖๒, ๑๑๙

๒๔๙, ๒๖๓, ๒๗๒, ๓๖๙ ฉัตรเงิน-เจ็ดชั้น ๗๔

ฉลองพระองค์ครุยกรองทองร้ิวปัตหล่า ๑๙๑ ฉัตรเจ็ดชั้น ๑๓๑

ฉลองพระองค์ครุยขาวกรองทอง ๙๙, ๑๔๖ ฉัตรทอง ๕๙, ๖๒, ๑๑๙

ฉลองพระองค์ครุยทอง ๑๔๘ ฉัตรทอง-เจ็ดช้ัน ๗๔

ฉลองพระองค์ครุยร้ิวทอง พ้ืนสีเหลืองอ่อน ๔๖๑ ฉัตรทิพย์ ๔๑

ฉลองพระองค์ครุยร้ิวปัตหล่า ๑๙๗ ฉัตรธง ๕๙, ๖๒

ฉลองพระองค์ครุยศรี ๑๐๒ ฉัตรธงกระดาษ ๔๔๗

ฉลองพระองค์ครุยสี ๑๔๙ ฉัตรธงกระดาษ ๕ ช้ัน ๓๓๕

ฉลองพระองค์ครุยสีทอง ๗๙ ฉัตรนาก ๕๙, ๖๒, ๑๑๙

ฉลองพระองค์คลุม ๒๔๕, ๔๖๑, ๕๐๓ ฉัตรนาค-เจ็ดชั้น ๗๔

ฉลองพระองค์คลุมซับน�้ำ ๒๔๖ ฉัตรเบญจรงค์ ๒๒๒

ฉลองพระองค์คลุมสีเหลือง ๑๙๑ ฉัตรเบ็ญจรงค์ ๕๙, ๖๒

ฉลองพระองค์คาดริ้วทอง ๑๒๑ ฉัตรเบญจรงค์เจ็ดชั้น ๗๕, ๘๕, ๑๑๙, ๑๒๗

ฉลองพระองค์จีบเอว ๑๓๒ ฉัตรผ้าแดง ๕ ช้ันระบายขลิบลวดทอง ๒๒๒

ฉลองพระองค์ต่างอย่างเทศ ๘๖ ฉัตรห้าช้ัน ๑๒๙, ๑๓๐

ฉลองพระองค์ตาดไทยพ้ืนด�ำ ๒๔๙ ฉันทาคติ ๕๒๙

626 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ฉันนะวุตติโรคันตราย ๙๙ ชัยนาทนเรนทร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ

ฉากก้ันตามช่องพระที่นั่งไพศาลทักษิณ ๑๘๗ พระองค์เจ้ารังสิตประยุรศักดิ์ กรมพระ ๔๘๘, ๔๘๙

ฉากชานพัก ๑๘๗ ชัยแพทย์, พระ ๓๕๗

ฉากห้องสรง ๓๓๔ ชัยแพทยา, พระ ๓๖๘

ฉาบช่ืน ก�ำภู, หม่อมหลวง ๔๖๑, ๕๐๓ ช่างแกะกรมศิลปากร ๓๒๘

เฉลิมพระต�ำหนัก ๖๒ ช่างเมืองสวรรคโลก เมืองหริภุญชัย

เฉลิมพระนามสมเด็จพระสังฆราช ๔๑๗ และเมืองเชียงแสน ๕๖๘

เฉลิมพระปรมาภิไธย ๑๙๔ ช้าง-ช้างส�ำคัญ ๔๔๘

เฉลิมพระมหามณเฑียร ๘๐, ๑๐๔, ๑๒๖ ช้างต้น ๔๗๔

เฉลิมพระมหามนเทียร ๑๕๐ ช้างต้นม้าต้น ๑๒๒

เฉลิมพระราชมณเฑียร ๑๖๒ ช้างพลายส�ำคัญ ๒๖๖

เฉลียงพระอุโบสถ ๒๒๒ ช้างพลายสิงห์ทอง ๔๕๐

แฉล้ม มีแสง ๕๐๓ ช้างพังค�ำพัน ๔๕๐

ช ชาชเตฟ, มร.ซาดาซิงห์ ๔๘๓

ชาดหรคุณ ดูเพิ่มเติม ชาติหรคุณ

ชคัตราม ๓๖๒ ชาดหรคุณ ๑๑๘, ๒๑๙

ชฎาพระมหากฐิน ๓๖๙ ชาดหอรคุณ ๖๑

ชนวนเทียน ๒๔๐ ชาติ บุณยรัตพันธุ์ ๔๕๒

ชมพูทวีป ๔๓, ๔๖ ชาติตระการโกศล (เจียม ลิมปิชาติ),

ช่วงเกษตรศิลปการ (ช่วง โลจายะ), พระ ๔๘๗ นายพลต�ำรวจโท หลวง ๕๑๐

ช่อเงิน ๔๔๖ ชาติหรคุณ ๗๖

ช่อฟ้าใบระกา ๑๘๒ ชานชลสินธุ์-เรือ ๑๓๐

ช่อฟ้าใบระกาหางหงษ์ ๓๓๕ ชานพักหอพระสุราลัยพิมาน ๑๙๑

ชัชชโภชาหาร ๓๑๗ ชาลาข้างทิมคด ๒๒๐

ชัชชะโภชนาหาร ๕๑๑ ชาลาพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาท ๒๑๙, ๒๒๐, ๒๕๒

ชัชวาลย์ ชุติมา ๔๖๖, ๕๐๑, ๕๐๒ ชาลาพระที่น่ังอัฐทิศ ๒๔๓, ๒๔๖

ช้ันลดหน้าพระแท่นมณฑล ๒๒๐ ชาลาพระมหาปราสาท ๒๔๓, ๒๕๒

ชัยนาทนเรนทร, พระ ๕๑๕ ชาลาพระมหามณเฑียร ๑๕๕

ชัยนาทนเรนทร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุน ๔๓๒, ชาลาพระอาราม ๒๒๑

๔๓๔, ๔๓๖, ๔๕๖, ๔๗๓, ๔๘๖, ๕๑๕ ชาลายกพื้น ๒๑๙

ชัยนาทนเรนทร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ ๔๓๒ ชาลายกพ้ืนหน้ามุขเด็จ ๒๑๙

ชัยนาทนเรนทร, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ชาลารักแร้ ๒๑๘

พระองค์เจ้ารังสิตประยุรศักด์ิ กรมขุน ๔๖๑

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 627

ชาลาหน้าพระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาท ๓๖๓ เชย ปุยทอง ๔๙๘
เชาวน์ ปาลกวงศ์ ณ อยุธยา,
ชาลาหน้าพระท่ีน่ังอมรินทรวินิจฉัย ๔๔๘ ๓๔๙
รองหุ้มแพร ม.ล. ๔๔๓
ชาลาหน้าพระมหาปราสาท ๔๙๖ เชิงเทียนชนวน ๓๓๒
เชิงเทียนทอง เทียนเงิน ๓๓๒
ชาลาหน้ามุขเด็จ ๒๕๕ เชิงเทียนทองเงิน ๔๕๑
เชื้อ พิทักษากร ๑๔๖
ชาลาหน้าห้องกรมพระอาลักษณ์ ๒๕๙ โชตพรหมา, ขุน ๙๘
โชติพรหมมา, ขุน ๑๕๓, ๑๕๔
ชาวแตร ๑๒๕ โชติพรหมา, ขุน ๕๘๐
ไชยเชษฐาธิราช, พระเจ้า ๑๓๐
ชาวที่, เจ้าพนักงาร ๒๔๕ ไชยเดชะ, หลวง ๑๕๘
ไชยทาน ๑๒๒
ชาวประโคม ๑๒๕, ๒๐๐, ๒๔๕, ๒๕๒, ๒๕๓, ไชยานุภาพ, พระยา-ช้างต้น

๒๕๔, ๒๕๕, ๒๖๓, ๒๗๔, ๒๘๕, ซ

๓๕๐, ๓๕๔, ๓๖๑, ๓๗๒

ชาวพระภูษา ๑๐๐

ชาวพระภูษามาลา ๕๙, ๖๑, ๗๗, ๑๒๑, ๑๕๕

ชาวพระมาลา ๑๐๐

ชาวภูษามาลา ๑๒๐

ชาวม่าน ๑๙๗, ๒๕๕, ๓๕๕, ๔๖๘, ๔๗๑

ชาววัง ๑๒๒

ชาวอภิรุม ๒๗๔ ซองบรรจุค�ำถวายพระพร ๔๘๓
ซองบุหรี่ทองลงยา ๔๘๘
ช�ำระพระบาท-นาง ๑๒๕ ซองพลูทองลงยา ๔๗๓, ๔๘๘
ซารดาร์ซิงห์ ๕๔๔
ชิกฉันท์ บุนนาค ๕๐๓ เซียวฮุดเส็ง สีบุญเรือง ๓๖๒
แซงข้าง ๓๕๗
ชิกเฉก บุนนาค ๕๐๓ โซกชมภู่ ๕๗๐, ๕๗๑

ชินวรสิริวัฒน์ (ภุชงค์ สิริวฑฺฒน) ญ

สมเด็จพระสังฆราชเจ้า,

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหม่ืน ๓๙๔

ชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราช,

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่น ๓๕๘

ชินวรสิริวัฒน สมเด็จพระสังฆราชเจ้า, ญวนหก ๑๖๓

พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่น ๓๓๖ ญาณวิจิตร, พระ ๓๔๖

ชินวรสิริวัฒน์, พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่น ๓๔๒ ญาณวิจิตร (สิทธิ์), หลวง ๒๔๘

ชีพราหมณ์ ๑๙๑ ญาณวิจิตร (สิทธ์ิ โลจนานนท์), อ�ำมาตย์ตรี พระ ๓๒๗

ชีพ่อพราหมณ์ ๕๙, ๗๔, ๑๗๘, ๒๐๓, ๒๖๐ ญาณเวท (ศุข ศุขโชติ), เสวกตรี พระ ๓๒๘

ชุบ พิเศษนครกิจ ๕๖๓ ญาณเวท, หลวง ๑๗๘

ชุมสาย ๑๒๗, ๑๓๑, ๑๗๙, ๒๑๙, ๒๕๙, ๒๖๓, ญาณสยมภูว์, หลวง ๑๘๙, ๑๙๒, ๒๔๙

๓๓๑, ๓๕๗, ๓๖๘, ๓๗๒, ๔๓๙, ๕๐๘

628 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ญาณสยมภูว์ (แขก), หลวง ๒๔๔, ๒๔๘ ดวงพระชันษา ๑๑๘, ๑๔๖
ญาณสยมภูว์, รองเสวกเอก หลวง ๓๔๘
ญี่ปุ่น ๓๗๖ ดวงพระชาตา ๔๑๖

ฐ ดวงพระนาม ๑๔๖

ดวงพระบรมราชสมภพ ๔๒๔, ๔๔๑, ๔๔๘

ดวงพระฤกษ์สรงพระมุรธาภิเษก ๔๒๕

ฐานก�ำมะหย่ี ๒๒๑ ดอกจ�ำปาทอง ๕๙, ๗๔
ฐานเขียง ๒๑๘
ฐานเขียงพระที่นั่งอัฐทิศ ๒๔๖ ดอกพิกุลเงิน ๘๙, ๙๒, ๑๐๒, ๑๐๔, ๑๕๐
ฐานชั้นลด ๓๓๐, ๔๓๙
ฐานชุกชี ๒๒๑ ดอกพิกุลเงินทอง ๓๖๓
ฐานบุษบก ๑๗๙
ฐานพระมณฑป ๑๘๒ ดอกพิกุลเงิน พิกุลทอง ๖๑, ๓๕๓, ๔๗๔, ๔๘๐
ฐานรองฐานเขียงพระที่น่ังอัฐทิศ ๒๑๘
ฐานรองพระมณฑป ๒๑๘ ดอกพิกุลทอง ๘๐, ๙๒, ๑๐๒, ๑๐๔, ๑๕๐
ฐานานุกรม ๑๒๖, ๑๔๕, ๕๑๔
ดอกพิกุลทอง พิกุลเงิน ๗๘, ๑๒๑, ๑๒๕,
ด
๑๙๖, ๓๕๕

ดอกพิกุลทองเงิน ๑๔๘, ๑๕๘, ๑๖๑,

๒๐๐, ๒๐๓, ๒๐๔

ดอกมะพร้าว ๕๙, ๗๕, ๗๖, ๑๘๒

ดอกไม้ ๔๕๔

ดอกไม้เงินทอง ๕๘๐

ดงน้อย ๖๐๘ ดอกไม้ทอง ๑๙๗

ดงบุ่งไหม ๕๙๑ ดอกไม้ทองค�ำ ๒๕๕

ดวงค�ำในรัชกาลที่ ๔, เจ้าจอมมารดา ๕๘๙ ดอกไม้ธูปเทียน ๘๔, ๑๒๕, ๑๒๖, ๑๖๒, ๑๖๓,

ดวงจิต ในสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระ ๒๐๒, ๒๐๓, ๒๐๔, ๒๕๙, ๒๖๘, ๒๗๘,

นริศรานุวัดติวงศ์, หม่อมเจ้า ๓๖๐ ๓๖๑, ๓๖๓, ๔๑๙, ๔๘๔, ๔๘๕, ๔๘๖,

ดวงจิต ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ๔๘๘, ๔๘๙, ๔๙๐, ๔๙๔, ๔๙๖, ๕๗๗

เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์, ดอกไม้พู่กล่ิน ๔๔๕

หม่อมเจ้า ๓๕๙ ดอกไม้เพลิง ๑๖๒, ๒๙๑, ๓๐๔

ดวงใจ จิตรพงศ์, หม่อมราชวงศ์ ๕๐๕ ดอกไม้เพลิงพุ่ม ๓๐๑

ดวงดาวทองลายฉลุสอดสี ๒๒๒ ดอกไม้สด ๓๓๔

ดวงทิพยโชติ ในกรมหลวง ดอกหมาก ๕๙, ๗๔, ๗๖, ๘๐, ๑๐๔, ๑๘๒

ราชบุรีดิเรกฤทธิ์, หม่อมเจ้า ๓๖๐ ดอกหมากทองค�ำ ๙๒, ๑๑๙, ๑๒๕, ๒๐๒

ดวงพระชนมพรรษา ๑๗๘, ๑๘๐, ๑๘๓, ดอกหมากท�ำด้วยทองค�ำ ๑๕๐, ๑๖๑

๒๒๐, ๓๒๘, ๓๓๒ ด้ังทอง ๘๕

ดวงพระชันณษา ๙๗ ดัด สุทธิพิบูลย์ ๔๙๗

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 629

ดับเทียนไชย ๑๙๖, ๒๑๖ เดชานุชิต, มหาเสวกโท พระยา ๓๖๗
เดนมารฺก ๓๗๖
ดาบ ๘๕ เดอ มายารี, ฮีสเอกซาเลนซี
๒๓๓, ๒๓๖
ดาบเชลย ๘๕ มองซิเออร์ พิแอร์ ยาคัง ๒๓๑
เดอ โมระ, ดอนลุวิส พาสเทอร์ อีย์
ดาบบ้ังทอง ๘๕ เดอ โมระ, ฮีสเอกซาเลนซี ดอน ๒๓๖

ดาบส ๕๐ ลุวิส พาสเทอร์ อีย์ ๒๓๖
เดอ ลาเพนน์, ฮีสเอกซาเลนซี มาควิส ๒๒๘
ดาบสองมือ ๘๕ ๒๙๑
องอี ดีรัง
ด้ายสายสิญจน์ ๑๑๘, ๑๗๘, ๓๓๘, ๔๓๐, ๔๕๕ เดอ. ลาเปนเน, มาควิส อี. ดี.
เดินยันต์
ดาราวิทยาลัย ๕๓๖
ต
ดาว ๑๓๒

ดาวทอง ๗๔

ด�ำรง จ่างตระกูล ๔๘๓, ๕๔๖

ด�ำรงราชพลขันธ์ (คอน บุนนาค),

นายพลเรือตรี พระยา ๓๕๗

ด�ำรงราชานุภาพ, กรมพระ ๕๘๐ ต้นกล้วย ๕๙, ๗๔, ๗๖, ๘๕, ๑๘๒,

ด�ำรงราชานุภาพ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ๒๑๘, ๓๓๕, ๔๔๗

กรมพระ ๒๒๖, ๒๓๘, ๒๘๑, ๓๕๕ ตนกูตึงเงาะ ๔๕๑

ด�ำรงราชานุภาพ, สมเด็จกรมพระยา ๔๑๕ ตนกูมะ บินกูปูเต๊ะ ๔๕๑

ด�ำริสถลมารค, หมื่น ๕๖๗ ตนกูอับดุลเลาะรงโซะ ๔๕๑

ดิกเกนแมน, มร.เอินสต์ ๔๘๓ ตนกูอิบบราฮิม บินตนกูอหมัด ๔๕๑

ด๊ิคเคนมานน์, อี ๕๔๒ ต้นบทฝีพาย ๒๗๔, ๓๗๒, ๓๗๓

ดิลกลาภ ทวีวงศ์, หม่อมราชวงศ์ ๔๖๕, ๕๐๑, ต้นใบแร็ด ๕๗๖

๕๐๒, ๕๐๔ ต้นพระศรีมหาโพธิ ๕๘๐

ดุริยดนตรี ๓๓๖, ๓๓๗ ต้นมะกรูด ๑๘๑

ดุริยางค์ ๔๕๔, ๔๖๖ ต้นไม้เงิน ต้นไม้ทอง ๑๑๗

ดุริยางคดนตรี ๗๗ ต้นไม้เงินทอง ๔๓๙, ๔๙๐

ดุลยพากย์สุวมัณฑ์ ต้นไม้ทอง ต้นไม้เงิน ๑๒๒

(ปิ่ณฑ์ ปัทมัษฐาน), พระ ๔๕๓ ต้นไม้ทองเงิน ๑๗๙, ๒๐๒, ๒๐๕, ๒๑๙, ๒๕๓,

ดูแมรฺก, คัสตอง-ประธานาธิบดี ๒๕๙, ๒๖๘, ๓๓๐, ๓๓๑, ๓๕๘, ๓๖๙

เรปุบลิก ฝรั่งเศส ๓๗๕ ต้นหมากเด่ือ ๕๐

เดช สนิทวงศ์, หม่อมหลวง ๔๙๐ ต้นอ้อย ๕๙, ๗๔, ๗๖, ๘๕, ๑๘๒, ๒๑๘, ๓๓๕

เดชส�ำแดง, หลวง ๑๓๐ ตบะ ๕๒๗

เดชอดิศร, พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมขุน ๑๒๐ ตบะของกษัตริย์ ๕๒๗

630 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ตบะของฤษี ๕๒๗ ต่ังอัฐทิศ ๖ เหล่ียม ๔๔๔

ตบะของเวสสะหรือไวสยะ ๕๒๗ ต่ังอุทุมพร ๑๘๑

ตบะของศูทร ๕๒๗ ตั่งอุทุมพรราชอาสน์ ๒๔๕

ตระกูลกษัตริย์ ๔๑ ต้ังน�้ำวงด้าย ๑๕๔, ๑๗๙, ๑๘๓, ๓๓๐, ๓๓๖

ตระกูลชาติเสมอกัน ๔๒ ต้ังน้�ำวงด้ายสายสิญจน์ ๕๘๙, ๕๙๐

ตระกูลพราหมณ ๔๑ ต้ังพระราชาคณะ ๔๑๗

ตระกูลมหาเศรษฐี ๔๑ ตาด ๒๑๘, ๔๔๔

ตราชูธรรม ๔๑ ตาด จารุเสน, พราหมณ ๓๔๒, ๓๔๘

ตราประจ�ำครั่ง ๑๑๗ ตามประทีป ๑๒๗, ๒๔๑, ๓๐๑

ตราประจ�ำเล็บ ๙๘, ๑๔๖, ๑๕๔ ตามประทีปชวาลา ๑๑๙

ตราแผ่นดินรัชกาลที่ ๕ ฝังเพชร ๔๓๐ ต�ำบลดาวดึงส์ แขวงจังหวัดสมุทรสงคราม ๔๖๐

ตรามงกุฎ ๑๒๕ ต�ำบลท่าชัย-จังหวัดเพชรบุรี ๔๖๐

ตรี-อาวุธ ๘๕ ต�ำบลท่าราบ แขวงจังหวัดสระบุรี ๔๖๐

ตรึงหมุด ๒๗๕, ๒๗๗ ต�ำบลบางแก้ว แขวงจังหวัดอ่างทอง ๔๖๐

ตลับข้ีผึ้งประดับทับทิมและเพชร ๔๗๓ ต�ำบลบึงพระอาจารย์ แขวงจังหวัดนครนายก ๔๖๐

ตลับทองลงยาลายกอบัว ๔๗๓ ต�ำรวจกรมวัง ๔๙๖

ตลับภู่ทองลงยา ๔๘๘ ต�ำรวจใน ๑๓๑

ต่วน สุวรรณศาสน์ ๔๘๒ ต�ำรวจ ๔ ๓๓๙, ๓๔๐

ตะปะ ๕๒๗ ต�ำรวจหน้า ๑๓๑

ตะรางคา ๑๑๘ ต�ำรวจหลวง ๓๕๖, ๓๖๔, ๔๕๔, ๔๕๘, ๕๐๖, ๕๐๗

ตังเกี๋ยสิบสองจุไทย (ญวน) ๕๗๙ ต�ำรวจหลวงรักษาพระองค์ ๓๕๘

ตั่งกลาง ๖๑ ต�ำรวจหลัง ๑๓๑

ต่ังท�ำด้วยไม้มะเดื่อ ๗๔, ๗๕ ต�ำรวจใหญ่ ๑๒๙

ตั่งน้อย ๕๙ ต�ำหนักในพระราชวังสวนดุสิต ๒๓๓

ต่ังน้อย-ประจ�ำทิศ ๗๕ ต�ำหนักสมเด็จพระศรีสวรินทิรา

ต่ังไม้มะเดื่อ ๕๙, ๑๘๒ บรมราชเทวี พระพันวัสสาอยั ิกาเจา้ ๔๓๔

ต่ังไม้สีสุก ๓๓๓ ต�ำหนักสวนกระต่าย ๖๒

ตั่งไม้อุทุมพร ๓๓๕, ๓๔๒, ๔๔๖ ต�ำหนักสวนพุดตาลต้น ๒๓๓

ตั่ง-ไม้อุทุมพร ๑๑๘ ต�ำหนักสวนพุดตาลเล้ือย ๒๒๘, ๒๓๓

ต่ังใหญ่ไม้มะเด่ือแปดเหล่ียม ๗๕ ต�ำหรับพระบรมราชาภิเษกสัปดมะราช

ต่ังอัฐทิศ ๖๒, ๗๖, ๗๗, ๑๘๐, ๒๑๘, ๓๓๓ มหาจักรีวงศ์ พุทธศักราช ๒๔๖๘-หนังสือ ๕๘๗

ตั่งอัฐทิศล้อม ๑๔๘, ๑๕๕ ต�ำแหน่งสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินี ๔๗๓

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 631

ตีกรับ ๑๒๒, ๑๒๔, ๑๒๕ แตรงอน ๘๕, ๑๒๗, ๑๓๑, ๑๘๓,

ตึกดิน ๓๓๗, ๔๕๕ ๓๕๖, ๓๖๕, ๕๐๖, ๕๐๗

ตึกแถว ๓๖๙ แตรฝรั่ง ๘๕, ๑๒๗, ๑๓๑, ๑๘๓, ๑๙๗,

ตุ่ย สุขศรี ๔๕๐ ๒๑๙, ๓๕๖, ๓๖๕, ๕๐๖, ๕๐๗

เตากุณฑ์โหมเพลิง ๗๖ แตรยาว ๒๙๙, ๓๐๐

เตาโหมกุณฑ์ ๑๘๒ แตรวง ๑๙๗, ๒๒๐, ๒๒๖, ๒๓๓, ๒๔๐,

เตาโหมกุณฑ ๓๓๖, ๔๔๗ ๒๕๗, ๒๘๙, ๒๙๗, ๓๐๐, ๓๐๒, ๓๐๔,

เต้าน�้ำศิลา ๓๓๓ ๓๓๖, ๓๕๐, ๔๖๖, ๔๖๘, ๔๗๑, ๔๗๕

เตียง-โครงเพดานดาดผ้าขาว ๗๖ แตรวงกรมทหารบกม้า ๓๖๔

เตียงที่สรง ๖๒ แตรวงกรมทหารบกราบท่ี ๑๑ รักษาพระองค์ ๓๖๔

เตียงน่ังปรก ๒๕๗ แตรวงกรมทหารมหาดเล็กกองพันท่ี ๒

เตียงพระปฏิมาไชย ๗๖ กรมทหารมหาดเล็ก ๓๖๙

เตียงพระมณฑล ๗๕, ๗๖ แตรวงทหารเรือ ๓๖๙

เตียงพระราชาคณะ ๑๘๐, ๒๒๑, ๓๓๑, ๔๔๐ แตรศังข์ ๓๕๒, ๓๕๘, ๓๖๑, ๓๖๕

เตียงพระสงฆ์ ๑๘๐, ๓๓๑ แตรสังข์ ๖๑, ๗๖, ๘๐, ๘๕, ๘๖, ๙๙,

เตียงพระสวด ๒๔๐, ๒๕๗ ๑๑๗, ๑๒๐, ๑๔๖, ๑๔๘, ๑๕๔, ๑๕๕,

เตียงพิธี ๑๑๗ ๑๕๘, ๑๘๔, ๑๙๗, ๒๐๒, ๒๕๙, ๒๗๔

เตียงมณฑล ๑๘๒, ๓๓๕, ๔๔๗ โตรทวาร ๗๖

เตียงมณฑลเล็ก ๑๘๒, ๔๔๗ โต๊ะแกะพระราชลัญจกร ๔๒๙

เตียงรองพระเครื่อง ๗๕ โต๊ะเคร่ืองบูชา ๑๑๘, ๑๑๙, ๑๒๘, ๑๘๓, ๓๓๓

เตียงลา ๑๗๙, ๑๘๐, ๒๒๐, ๓๓๒ โต๊ะเคร่ืองสการบูชา ๑๑๙

เตียงเล็ก ๗๔ โต๊ะเครื่องสักการบูชา ๑๒๗

เตียงแว่นฟ้า ๕๙, ๗๕ โต๊ะเคร่ืองสังเวยเทวดา ๔๙๓

เตียงสวด ๑๘๐, ๑๘๔, ๑๙๗ โต๊ะเครื่องสังเวยเทวดากลางหาว ๑๘๒, ๔๔๗

เตียบ สุจริตกุล ๔๖๕, ๕๐๑, ๕๐๒ โต๊ะจารึกดวงพระบรมราชสมภพ ๔๒๙

แต่งเต็มยศขาวประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์ ๒๓๖ โต๊ะจารึกท้ัง ๘ โต๊ะ ๔๓๐

แต่งเต็มยศสวมครุย ๒๔๔ โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏพระนาม

แต่งเต็มยศใหญ่สวมสนับเพลานุ่งสังเวียน ๒๔๔ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระชัยนาทนเรนทร ๔๒๙

แต่งเต็มยศใหญ่สีขาวสวมครุยเฉียงบ่า ๒๔๔ โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏพระนาม

แต่งพระองค์เต็มยศขาว พระวรวงศ์เธอ กรมหม่ืนพิทยลาภพฤฒิยากร ๔๒๙

ประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์ ๒๒๙, ๒๓๘, ๒๖๐ โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏพระนาม

แตร ๓๓๖, ๓๓๗, ๔๕๔, ๔๖๖, ๔๗๓ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้านักขัตรมงคล ๔๒๙

632 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏพระนาม โต๊ะหมู่จ�ำหลักลายทอง ๑๘๐, ๒๒๐

พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิวัฒนไชย ๔๒๙ โต๊ะหมู่ทอง ๒๒๐,๒๓๙

โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏพระนาม โต๊ะหมู่ทองเครื่องบูชา ๒๘๓

สมเด็จพระสังฆราช ๔๒๙ ไตร ๒๐๒, ๔๘๖

โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏ ไตรกิตยานุกูล (อัมพร สาตรพันธุ์), ขุน ๔๕๒

พระบรมนามาภิไธย ๓๒๗ ไตรจีวร ๑๖๔

โต๊ะจารึกพระสุพรรณบัฏ พระปรมาภิไธย ๔๒๙ ไตรจีวรพัสตร์ ๓๑๗

โต๊ะจ�ำลักปิดทอง ๓๒๘ ไตรทศประพันธ์, มหาอ�ำมาตย์เอก

โต๊ะจ�ำลักลายปิดทอง ๓๒๖ พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๓๖๑

โต๊ะจ�ำหลักปิดทอง ๑๗๗, ๑๗๘ ไตรผ้าเนื้อดี ๑๖๒

โต๊ะจ�ำหลักลายปิดทอง ๔๒๙ ไตรแพร ๑๘๔, ๒๐๓, ๒๓๙, ๓๓๗

โต๊ะจีน ๑๘๑ ไตรยแพร ๑๕๔

โต๊ะทอง ๑๗๘, ๑๘๒, ๓๓๐, ๔๔๔ ถ

โต๊ะทอง-ตั้งเครื่องราชูปโภค ๔๓๙

โต๊ะทองข้างท่ีประทับ ๔๗๘ ถนนจักรพงศ ๒๒๒
ถนนจักรพงศ์ ๒๖๘
โต๊ะทองจ�ำลักลาย ๓๓๐ ถนนจักรพงษ์ ๓๖๙
ถนนจักรีจรัณย์ ๓๕๘, ๓๖๙, ๔๔๘, ๔๗๕
โต๊ะทองจ�ำหลักลาย ๔๓๙ ถนนเจริญกรุง ๒๙๒, ๒๙๖
ถนนเชตุพน ๒๒๒, ๒๗๑, ๓๗๐
โต๊ะทองปูผ้าเยียระบับ ๔๔๗ ถนนดวงตวัน ๓๐๒
ถนนตรีเพ็ชร์ ๒๙๒
โต๊ะทองรองพระยี่ภู่พับ ๔๔๖ ถนนทรงบาตร ๔๗๘, ๔๙๓
ถนนท้ายวัง ๒๙๗
โต๊ะทอง ๒ ชั้น ๔๔๖ ถนนเทพกษัตรีย์ ๖๐๒
ถนนบ�ำรุงเมือง ๒๘๗, ๒๙๖
โต๊ะเทวดานพเคราะห์ ๑๘๒ ถนนเบญมาศ ๒๘๓
ถนนใบพร ๓๐๒
โต๊ะบูชาพระสยามเทวาธิราช ๔๔๕ ถนนพรหมเทพ ๕๘๙
ถนนพระฉนวนท่าวาสุกรี ๒๓๓
โต๊ะเบญจครรภ ๑๘๒ ถนนพระราชด�ำเนิรกลาง ๓๗๐
ถนนพระราชด�ำเนิรใน ๓๗๐
โต๊ะปิกจีน เครื่องลายคราม ๓๓๓

โต๊ะมุก ๔๔๕

โต๊ะสังเวยเทวดากลางหาว ๔๕๘

โต๊ะส�ำหรับแกะพระราชลัญจกร ๑๗๘

โต๊ะส�ำหรับจารึกดวงพระชนมพรรษา ๓๒๗

โต๊ะส�ำหรับจาฤกดวงพระชนมพรรษา ๑๗๘

โต๊ะส�ำหรับจาฤกพระสุพรรณบัฏ ๑๗๘

โต๊ะหมู่ทองเคร่ืองบูชา ๒๘๓

โต๊ะหมู่จ�ำลักลายทอง ๓๓๒

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 633

ถนนพระสุเมรุ ๒๒๒, ๒๖๘, ๓๖๙ ถวายบังคมพระบรมศพ ๙๒, ๑๕๐

ถนนพาหุรัด ๒๙๒ ถวายบังคมพระบรมอัฐิ ๒๐๒, ๔๑๗

ถนนมหาไชย ๒๙๒, ๒๙๖ ถวายพระพรอ�ำนวยไชย ๑๖๕

ถนนมหาราช ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๗๑, ๒๗๒, ถวายมนตร์ ๖๑

๒๙๗, ๓๐๑, ๓๗๐ ถวายเมือง ๖๑

ถนนเยาวราช ๒๙๒ ถวายราชสมบัติ ๖๑

ถนนระหว่างพระที่น่ังจักรพรรดิพิมาน ๔๗๘ ถวายเวท ๖๑

ถนนราชด�ำเนิร ๒๘๓ ถวายสักการะพระบรมอัฐิ และพระอัฐิ ๔๙๔

ถนนราชด�ำเนิรกลาง ๒๒๒, ๒๖๘ ถวายสัพพุทธา ๑๐๒

ถนนราชด�ำเนิรใน ๒๒๒, ๒๗๗, ๒๘๔ ถวายอดิเรก ๑๐๒, ๓๕๓

ถนนราชินี ๒๒๒, ๒๖๑, ๒๖๓, ๒๗๗, ถวายอติเรก ๗๘, ๑๔๘, ๑๙๖, ๓๖๓

๒๘๔, ๒๙๑, ๓๖๙ ถวิล วัชรโชติ ๔๙๗

ถนนล�ำพูนไชย ๒๙๒ ถัมภะ (ความดื้อดุจเสา) ๕๒๗

ถนนสนามชัย ๓๗๐ ถ่ัว ๑๖๑

ถนนสนามไชย ๒๒๒, ๒๗๑, ๒๘๗, ๒๙๑, ถ่ัวงา ๔๔๖

๒๙๒, ๒๙๖, ๒๙๗ ถั่วทอง ๘๐, ๑๐๔

ถนนหน้าพระธาตุ ๒๒๒, ๒๖๑, ๒๖๓, ๒๘๑, ถ่ัวแลงา ๑๒๕

๒๘๕, ๒๘๙, ๓๖๙ ถาดทอง ๗๔, ๑๘๒, ๒๔๕, ๓๓๕

ถนนหน้าพระลาน ๒๒๒, ๒๒๘, ๒๗๑, ๒๗๒, ถาดทองแดงปากกว้างสามศอก ๕๙

๒๗๗, ๒๘๓, ๒๘๔, ๒๘๗, ๒๙๑, ถาดทองรองน้�ำสรง ๒๑๘

๒๙๒, ๒๙๖, ๒๙๗, ๓๐๑, ๓๗๐ ถาดสรงพระพักตร์ ๑๘๒, ๓๓๔

ถนนหน้าศาลาสหทัย ๔๔๘, ๔๗๕ ถาดสรงพระพักตร ๔๔๖

ถนนหลักเมือง ๒๙๑ ถานานุกรม ๑๖๒

ถนนหลังพระมหามนเทียร ๔๗๘ ถาวรวรยศ, กรมหมื่น ๑๔๕

ถนนหัวล�ำโพงใน ๒๙๒ ถ�้ำพระ ๖๐๐

ถนนอมรวิถี ๓๕๘, ๓๖๙, ๓๗๐, ๔๔๘, ๔๗๕, ๔๙๓ ถือน้�ำพระพิพัฒนสัตยา ๑๕๓

ถนนอัษฎางค์ ๒๘๗ ถือน�้ำพระพิพัฒสัตยา ๘๔, ๙๒

ถนอม วิบูลมงคล ๕๙๒ ถุงเข้มขาบ ๙๘, ๑๑๗, ๑๔๖, ๑๕๔

ถ้วยแก้วเชิง ๑๘๐ ถุงตาดทอง ๔๓๐

ถ้วยศิลาจารึกอักษร ๔๔๔ ถุงตาดระก�ำ ๑๗๘

ถ้วยศิลาจาฤกอักษร ๑๙๒, ๒๔๖ ถุงตาดระก�ำนอกประจ�ำตรา ๑๗๘

ถวายไชยมงคล ๒๐๓ ถุงผ้าแดง ๑๒๕

634 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ถุงพระชนักเคร่ืองต้น ๒๘๓ ทรงเครื่องเต็มยศทหารมหาดเล็ก ๑๘๗
ถุงพระบาทแพรสีน�้ำเงินแก่ ๔๗๗
ถุงพระบาทแพรสีฟ้า ๔๖๒ ทรงเครื่องเต็มยศทหารมหาดเล็ก จ.ป.ร. ๓๖๑
ถุงโหมด ๓๒๘
เถลิงพระราชมนเทียร ๔๑๗ ทรงเครื่องเต็มยศทหารมหาดเล็ก
เถลิงราชาอาสน์ ๔๑๖
เถ้าแก่ ๑๘๑, ๓๓๔, ๔๔๕ ทรงสายสพายนพรัตนราชวราภรณ์ ๑๘๘

ท ทรงเคร่ืองเต็มยศทหารมหาดเล็ก

รักษาพระองค์ของพระบาทสมเด็จ

พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๒๓๙

ทรงเคร่ืองเต็มยศทหารม้านครราชสีมา ๓๓๙

ทรงเคร่ืองเต็มยศทหารเรือ ๓๔๑

ทนาย ๑๒๘, ๑๒๙, ๑๓๒ ทรงเครื่องเต็มยศนายพันเอกพิเศษ

ทรงเครื่อง ๖๑ กรมทหารราบท่ี ๑๑ ๑๘๔

ทรงเครื่องขาว ๓๒๙ ทรงเครื่องบรมขัตติยราชภูษิตาภรณ์ ๔๖๘,

ทรงเครื่องคร่ึงยศทหารบก ๓๓๖, ๓๓๗, ๓๔๐, ๓๖๒ ๔๗๑, ๔๗๕

ทรงเครื่องครึ่งยศทหารเรือ ๓๓๙, ๓๖๑ ทรงเคร่ืองบรมขัตติยราชภูษิตาภรณ์

ทรงเคร่ืองคร่ึงยศนายพันเอก ส�ำหรับบรมราชาภิเษก ๔๖๑

กรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ทรงฉลองพระองค์ไหมทองสลับไหมสีฟ้า ๔๖๑

ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑๘๓ ทรงเคร่ืองบรมราชภูษิตาภรณ์ ๓๔๓, ๓๕๘,

ทรงเคร่ืองครึ่งยศนายพันเอกพิเศษ ๓๖๙, ๓๗๐

กรมทหารราบที่ ๑๑ รกั ษาพระองค์ ๑๘๔ ทรงเครื่องแบบจักรีบรมราชวงศ์ ๔๓๓

ทรงเคร่ืองครึ่งยศเสือป่า ๓๐๒ ทรงเครื่องแบบเต็มยศจอมพลทหารบก ๔๕๘

ทรงเคร่ืองจอมพลทหารบก ๒๐๒, ๒๙๑ ทรงเครื่องพระบรมราชาภิเษก ๒๕๗

ทรงเคร่ืองตามสีพิไชยสงคราม ๑๙๑, ๒๔๙ ทรงเคร่ืองพระภูษาฉลองพระองค์ครุย

ทรงเคร่ืองเต็มยศขาวกรมทหารม้า ๒๘๔ สพักเฉวียงพระอังษา ๒๔๖

ทรงเคร่ืองเต็มยศขาวกรมพระต�ำรวจ ๒๗๗ ทรงเคร่ืองพระภูษาแลฉลองพระองค์

ทรงเคร่ืองเต็มยศขาวทหารรักษาวัง ๒๘๓ เครื่องพระบรมราชาภิเษก ๑๙๗

ทรงเครื่องเต็มยศจอมพลทหารบก ๒๘๙, ๓๓๘ ทรงเครื่องพระราชภูษิตาภรณ์ ๒๗๒

ทรงเคร่ืองเต็มยศทหารปืนใหญ่ ๓๔๐ ทรงเครื่องภูษิตาภรณ์พระสนับเพลาเชิงงอน ๒๙๒

ทรงเครื่องเต็มยศจอมพลทหารบก ๔๓๖, ทรงเคร่ืองราตรีสโมสรทหารเรือ ๒๙๗

๔๔๘, ๔๘๑ ทรงเครื่องสโมสรเสือป่า ๓๐๔

ทรงเคร่ืองเต็มยศจอมพลทหารเรือ ๑๘๕ ทรงเคร่ืองสีวันเสาร์ ๔๗๗

ทรงเครื่องเต็มยศจอมพลเรือ ๔๘๘ ทรงนิติกรณ์ (นิติกรณ์ ทุมวิภาต), หลวง ๔๕๓

ทรงเคร่ืองเต็มยศต�ำรวจ ๑๘๗

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 635

ทรงประเคนเครื่องไทยธรรม ๒๐๔ ทหารกองแก้วจินดา ๓๔๒

ทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรม ๔๖๘ ทหารกองอาสาอย่างไทย ๑๒๗

ทรงประเคนไทยธรรม ๓๕๓ ทหารไทยสิบหมู่ ๑๒๒

ทรงโปรยเงิน ๑๐๔, ๑๒๖, ๑๕๐, ๑๖๑ ทหารในรักษาพระองค์กรมวังแสงต้น ๑๓๑

ทรงโปรยเงินตรามงกุฎ ๑๒๗ ทหารปืนคาบศิลา ๑๒๗

ทรงโปรยดอกพิกุลเงิน ดอกพิกุลทอง ๑๐๔ ทหารปืนใน ๑๓๓

ทรงโปรยดอกพิกุลเงิน พิกุลทอง ๖๑, ๔๘๐ ทหารปืนใหญ่ ๑๒๗, ๑๕๘, ๑๖๓, ๓๖๙, ๔๖๐

ทรงโปรยอกพิกุลเงิน พิกุลทอง และเงินสลึง ๓๕๓ ทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ๓๓๖, ๓๕๗

ทรงโปรยดอกพิกุลทอง ดอกพิกุลเงิน ๘๐, ๑๐๒, ๑๕๐ ทหารมหาดเล็กราชองครักษ์ ๓๓๑

ทรงโปรยดอกพิกุลทอง ดอกพิกุลเงินแลเงินสลึง ๙๒ ทหารยุโรป ๑๒๗

ทรงโปรยดอกพิกุลทอง พิกุลเงิน ๗๘, ๑๒๑, ๑๙๖ ทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค์ ๔๗๕

ทรงโปรยดอกพิกุลทอง พิกุลเงิน และเงินสลึง ๓๕๕ ทหารอย่างยุโรป ๑๒๒

ทรงโปรยดอกพิกุลทองเงิน ๑๔๘, ๑๕๘, ๑๖๑ ทองน�้ำตะกู ๑๘๒

ทรงโปรยดอกพิกุลทองเงิน แลเงินสลึง ๒๐๐ ทองใบ ๕๘๖

ทรงโปรย-ผลกัลปพฤกษ์ ๑๓๓ ทองปอนด์ นพวงศ์, หม่อมหลวง ๔๖๖, ๕๐๓

ทรงพระสุหร่าย ๒๓๙ ทองเปลว ๖๐๓

ทรงเมือง-พระ ๑๖๕ ทองแผ่ลวด ๒๑๘

ทรงสุวรรณ ทองแถม, หม่อมราชวงศ์ ๕๐๕ ทองแผ่ลวดพ้ืนโหมดทอง เงิน นาก ๒๑๘

ทรงหลั่งน้ําทักขิโณทก ๑๔๘, ๑๕๘ ท้องพระโรง ๑๙๗, ๒๘๕, ๔๑๙, ๔๓๙, ๔๔๐

ทรงหล่ังน้ําทักษิโณทก ๗๘, ๑๐๒, ๑๒๑, ๑๙๖, ๒๕๕ ท้องพระโรงกลาง ๒๓๙

ทรงหลั่งนํ้าพระมหาสังข์ ๔๗๓ ท้องพระโรงกลาง พระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาท ๒๓๘,

ทรูเกง, มร.ชาง ๔๘๓ ๓๖๑, ๓๖๒, ๔๘๑

ทวน ๘๕, ๑๓๒, ๓๖๗ ท้องพระโรงพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท ๒๖๐

ทวนภู่จามรี ๓๐๒ ท้องพระโรงหน้า ๑๘๑, ๑๘๙, ๔๔๖, ๔๗๘,

ทวีปทั้งส่ี ๔๒ ๔๙๓, ๔๙๕, ๔๙๖

ทวีวงศ์ถวัลยศักด์ิ ท้องพระโรงหน้าพระท่ีนั่งจักรพรรดิพิมาน ๓๓๔,

(ม.ร.ว. เฉลิมลาภ ทวีวงศ์), หม่อม ๕๐๙ ๓๔๓, ๔๔๕

ทศกุศล ๔๑ ท้องพระโรงหลัง ๑๙๑

ทศกุศลธรรม ๔๔ ท้องสนามชัย ๔๑๙

ทศกุศลธรรม ๑๐ ประการ ๔๖ ท้องสนามไชย ๑๖๒

ทศพิธราชธรรม ๔๖, ๕๐, ๒๐๔, ๒๗๐, ๒๙๙, ท้องสนามหลวง ๒๒๐, ๒๖๑, ๒๖๓, ๒๘๔, ๒๘๗

๓๕๓, ๕๒๔, ๕๒๕, ๕๓๐ ทอมสัน, เซอร์ จีออฟฟรีย์ แฮริงตัน ๔๘๑

636 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ทะเบียนสมรส ๔๓๔ ท่าราบ ๕๖๓, ๕๖๔

ทะลวงฟัน ๑๒๘ ท่าพระ ๓๐๐

ทะเลแก้ว ๕๖๗ ท่าพระฉนวน ๒๗๔

ทานพระกร ๓๔๘, ๓๕๑ ท่าพระฉนวนวัดอรุณราชวราราม ๒๗๔

ทานพระกรเทวรูป ๓๔๙, ๓๕๑ ท่าพระฉนวนหน้าวัดอรุณราชวราราม ๓๗๓

ทานพระกรศักดิ์สิทธ์ิ ๓๖๐ ท่าราชวรดิฐ ๑๖๓, ๔๗๔

ทานมัย ๑๖๔ ท่าราชวรดิตถ์ ๓๗๒, ๓๗๓

ท้ายเรือ ๒๗๔ ท่าราชวรดิษฐ์ ๒๒๕, ๒๒๘, ๒๓๑, ๒๓๓, ๒๔๑

ทายาทผู้สืบสกุลเจ้าผู้ครองนคร ๔๕๐, ๔๕๒ ท่าเรือ ๕๖๖

ทายาทผู้สืบสกุลพระยาเมือง ๔๕๐, ๔๕๒ ท่าวาสุกรี ๒๓๑, ๒๓๓

ท้าวกุเวร ๔๔๗ ท่าหอชัย ๕๘๘, ๕๘๙, ๕๙๐

ท้าวกุเวรราช ๔๐๐ ท่าหอชัยมงคล ๕๘๙

ท้าวกุเวรุราช ๑๓๕, ๑๖๔, ๓๐๕, ๕๑๑ ท�ำนุก รัตนดิลก ณ ภูเก็ต ๔๕๐

ท้าวทตรฐราช ๔๐๐ ทิพกระวี, หมื่น ๔๑

ท้าวทรงกันดาน ๑๖๑ ทิพย์รักษ์ประพัทธ์ (บุญทิพย์ ทิพยรักษ์), ขุน ๕๘๒

ท้าวทรงกันดาร ๘๐, ๙๒, ๑๒๕ ทิพยรัตนกิริฏกลุ นิ ี, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ

ท้าวทรงกันดาล ๑๕๐, ๒๐๒ พระองค์เจ้านภาพรประภา กรมหลวง ๔๘๐

ท้าวเทพกษัตรีย์ ๖๐๑ ทิพยโศรตทิพยจักษุ ๓๐๕

ท้าวธตรฐ ๑๘๒, ๔๔๗ ทิพยโสตร ๓๐๗

ท้าวธตรฐราช ๑๓๕, ๑๖๔, ๓๐๕, ๕๑๑ ทิพสมบัติ (จวง), ขุน ๒๔๔

ท้าวนาง ๑๐๔, ๑๘๑, ๒๖๑, ๒๗๒, ๓๓๔, ๔๔๕ ทิพสมบัติ, ขุน ๒๔๙

ท้าวนางข้างใน ๘๐, ๑๒๕ ทิพโสตทิพจักษุ ๑๓๕, ๑๖๔

ท้าววรคณานันท์ ๓๖๑, ๔๘๕ ทิพาวดี เกษมสันต์, หม่อมราชวงศ์ ๕๐๕

ท้าววรคณานันท์ (ม.ร.ว. แป้ม มาลากุล) ๔๗๘ ทิมคด ๒๒๐, ๒๔๓, ๒๕๒, ๒๕๕

ท้าววรจัน ๑๐๔ ที่ประทับทรงเคร่ือง ๒๒๐

ท้าววรจันทร ๑๒๕ ท่ีพระบรรทม ๑๒๖

ท้าววรจันทร์ ๘๐, ๑๔๙, ๑๖๑ ท่ีพระบรรธม ๑๙๑

ท้าววิรุฬหก ๑๓๕, ๑๖๔, ๓๐๕, ๔๐๐, ๔๔๗, ๕๑๑ ท่ีสรง ๑๕๑, ๑๕๒, ๑๕๕, ๒๔๑

ท้าววิรูปักษ์ ๑๓๕, ๑๖๔, ๓๐๕, ๔๐๐, ๔๔๗, ๕๑๑ ที่สรงพระกระยาสนาน ๗๔, ๑๘๒

ท้าวศรีสุนทร ๖๐๑ ที่สรงมุรธาภิเษก ๑๘๘

ท้าวสมศักดิ (ช่ือคุณมณี) ๙๑ เทพดานพเคราะห์ ๔๕๖, ๔๕๗

ทาษข้าหลวงเดิม ๔๓ เทพเดชะ, หลวง ๑๓๐

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 637

เทพทวาราวดี (สาย), พระยา ๒๔๕, ๒๔๖ เทวมหิทธินิกาย ๓๐๗

เทพทวาราวดี, พระ ๑๙๑ เทวรูป ๗๖, ๑๑๙, ๓๓๗, ๔๕๕

เทพปลู, พระ ๑๒๙ เทวรูป ณ หอเชือก ๔๕๕

เทพพยากรณ์, ขุน ๑๔๖, ๑๕๓ เทวรูปที่ตึกดิน ๒๓๕

เทพพิพิธ, กรมพระ ๖๒ เทวรูปท่ีหอแก้ว ๒๓๕

เทพมุนี (ปลอด), หลวง ๒๔๔, ๒๔๘ เทวรูปที่หอเชือก ๒๓๕

เทพมุนี, หลวง ๑๗๘, ๑๙๒, ๑๙๓, ๒๔๙, ๓๔๖ เทวรูปเทวดา ๓๓๓

เทพย์ ธีระจันทรานนท์ ๔๙๗ เทวรูปนพเคราะห์ ๔๔๔

เทพยดา ๑๑๘ เทวรูปนพเคราะห์ประจ�ำทิศ ๑๘๐, ๒๑๘, ๓๓๓

เทพวรชุน, พระยา ๑๒๙ เทวรูปพระเกตุ ๑๘๐, ๓๓๓

เทพศิรินทรา บรมราชินี, เทวรูปพระมหาพิฆเนศวร์ ๒๔๕

สมเด็จพระ-พระบรมอัฐิ ๔๗๗ เทวรูปอธิไทโพธิบาต ๑๘๐, ๓๓๓, ๔๔๔

เทพอรชุณ, พระยา ๒๗๒ เทวรูปอธิไทยโพธิบาต ๒๑๘

เทพอรชุน, พระยา ๑๔๙ เทวสถานพระคเณศ ๔๕๕

เทพากร, ขุน ๙๘ เทวสถานพระนารายณ์ ๒๓๕

เทพาภรณ์, พระยา ๒๖๘ เทวสถานพระนารายน์ ๓๓๗, ๔๕๕

เทพาจารย์ (มี), หลวง ๒๔๔ เทวสถานพระคเณศ ๓๓๗

เทพาจารย์, หลวง ๑๒๐, ๑๔๘, ๑๕๕, ๑๗๘, ๑๘๙, เทวสถานพระพิฆเนศวร ๒๓๕

๑๙๒, ๑๙๓, ๑๙๖, ๒๔๙, ๓๔๒ เทวสถานพระอิศวร ๒๓๕, ๓๓๗, ๔๕๕

เทพาจารย, หลวง ๑๐๑, ๓๔๒, ๓๔๗ เทวะรูป ๑๙๔

เทพาภรณ์ (รื่น), พระยา ๒๔๖, ๒๕๐ เทวะวงศ์วโรปการ, พระเจา้ บรมวงศ์เธอ

เทพาภรณ์, พระ ๑๙๓ กรมพระ ๒๓๖, ๒๙๗

เทพาภรณ์, พระยา ๒๔๕, ๒๕๓ เทวะวงศว์ โรปการ, พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ

เทพารักษ์หลักพระนคร ๓๐๖, ๔๐๑, ๕๑๒ กรมหลวง ๑๙๐, ๑๙๗, ๒๐๓

เทวดาคู่แห่ ๑๘๓ เทวาธิราช ป. มาลากุล, หม่อมราชวงศ์ ๔๑๘, ๔๔๘,

เทวดานพเคราะห์ ๑๘๗, ๓๓๖, ๓๔๐, ๔๔๔, ๔๔๗ ๔๖๒, ๔๖๓

เทวดานวะเคราะห์ ๗๖ เทวาธิราช, มหาเสวกตรี พระยา ๓๔๘

เทวดาประจ�ำทิศทั้ง ๘ ๔๕๗ เทวาธิราชแปด มาลากุล, หม่อมราชวงศ์ ๔๑๘

เทวดาโพไทธิบาต ๑๘๕, ๓๓๘, ๓๔๐ เทเวศรวงศ์วิวัฒน์, มหาเสวกโท พระยา ๓๓๙

เทวดาโพไทยธิบาต ๒๔๐ เทเวศรวัชรินทร์, กรมหลวง ๑๔๕

เทวดาอธิไทยโพธิบาต ๒๑๘ เทเวศร์วัชรินทร์, กรมหลวง ๑๔๗

เทวธัมมี (ม้าว) ๕๙๑ เทียน ๒๐๓

638 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เทียน ทอง เงิน ๓๒๙, ๓๓๐, ๓๓๖ เทียนพระมหามงคล ๑๑๙, ๑๗๙, ๑๘๐, ๑๘๒, ๑๘๕,

เทียนเคร่ืองนมัสการ ๒๔๐ ๒๒๐, ๓๓๐, ๓๓๒, ๓๓๖, ๓๔๐,

เทียนเงิน ๑๗๘, ๑๗๙, ๑๘๐, ๑๘๑, ๓๓๐, ๔๓๙, ๔๔๓, ๔๔๘, ๔๕๓, ๔๕๖

๓๓๓, ๔๒๙, ๔๓๐, ๔๓๙, ๔๔๔, ๔๔๕ เทียนพระมหามงคลทองเงิน ๑๘๑

เทียนฉนวร (ชนวร) ๑๔๗ เทียนแพ ๕๖๓

เทียนชนวน ๙๙, ๑๑๙, ๑๕๔, ๑๘๔, ๑๘๕, เทียนราว ๕๙

๑๘๗, ๓๓๗, ๓๓๘, ๓๔๐, ๔๕๓, ๔๕๔ เทียนสามกิ่งทองเงิน ๑๘๐

เทียนชนวนทองจุดไฟฟ้า ๒๔๐ เที่ยวเมืองพระร่วง, หนังสือเรื่อง ๕๗๐

เทียนชัย ๙๙, ๑๔๗, ๓๒๙, ๓๓๗, ๓๕๔, ๓๙๔, ๔๑๖, เทือกเขาพระแทว ๖๐๑

๔๑๙, ๔๒๗, ๔๔๐, ๔๔๓, ๔๕๔, ๔๖๘, ๔๙๔ แท่นทอง ๑๑๙

เทียนไชย ๕๙, ๗๖, ๑๑๙, ๑๕๔, ๑๘๔, แท่นที่พระบรรทม ๑๖๑

๒๑๖, ๒๔๐, ๒๕๗, ๓๑๕, ๓๑๖ แท่นพระบรรทม ๔๑๗

เทียนไชย-ดับ ๑๒๐ โท ณ อุบล, อุปฮาท ๕๙๑

เทียนทรงธรรม ๒๐๔ ไทยทาน ๗๘, ๑๐๒, ๑๑๙

เทียนทอง ๑๗๘, ๑๗๙, ๑๘๐, ๑๘๑, ๑๘๔, ไทยธรรม ๙๑, ๑๒๒, ๑๒๘, ๑๓๓,

๒๐๕, ๒๒๐, ๓๒๗, ๓๓๐, ๔๒๙, ๔๓๐, ๑๔๘, ๓๐๕, ๓๑๗, ๓๕๓

๔๓๙, ๔๔๔, ๔๔๕, ๔๕๔, ๔๕๘, ๔๙๐ ธ

เทียนทองเงิน ๑๗๙, ๑๘๒, ๑๘๓, ๑๘๕, ๑๘๗,

๑๘๙, ๒๓๙, ๒๔๕, ๓๓๔, ๓๓๕, ธง ๑๓๒, ๒๒๒
ธงกระดาษ ๘๕
๓๓๘, ๓๔๐, ๓๕๘, ๓๖๒, ๔๔๖, ๔๔๗ ธงกระบ่ีธุช
ธงครุฑพ่าห์ ๓๕๖, ๓๖๖
เทียนทองชนวน ๓๓๗, ๔๕๔ ธงฉัตรข้ออ้อยกระดาษขาว ๓ ช้ัน ๓๕๗ , ๓๖๖
ธงฉาน
เทียนทองธูปเงิน ๒๕๙ ธงชัยพระครุฑพ่าห์ ๔๒๘
ธงชัยพระครุฑพ่าห์ ใหญ่ ๘๕, ๑๒๗
เทียนท้ายพระที่นั่ง ๔๒๘ ธงชัยพระครุทพ่าห์ น้อย
ธงชัยราชกระบ่ีธุช ๕๐๗
เทียนเท่าพระองค์ ๑๑๙, ๑๗๙, ๑๘๐, ๑๘๒, ๑๘๕, ธงชัยราชกระบี่ยุทธ ๔๔๓
ธงชัยราชกระบ่ียุทธ น้อย ๔๔๓
๒๒๐, ๓๓๐, ๓๓๒, ๓๓๖, ๓๓๘, ธงชัยราชกระบ่ียุทธ ใหญ่ ๓๓๒
ธงชายหักทองขวาง ๕๐๗
๓๔๐, ๔๓๙, ๔๔๓, ๔๔๘, ๔๕๓, ๔๕๖ ๔๔๓
๔๔๓
เทียนธูป ๘๖, ๒๓๙, ๒๖๑, ๒๖๘, ๒๗๑, ๒๗๔, ๓๗๒

๒๗๔, ๒๗๗, ๓๗๒

เทียนนมัศการ ๑๐๔

เทียนนมัสการ ๘๐, ๙๙, ๑๒๐, ๑๒๕, ๑๒๖, ๑๕๐,

๑๕๔, ๑๕๕, ๑๖๑, ๑๘๓, ๑๘๘

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 639

ธงไชย ๑๒๗, ๒๔๔ ธรรมพลี ๑๓๕, ๑๖๔, ๓๐๕, ๓๑๗

ธงไชยกระบ่ีธุช ๒๒๐, ๒๖๓, ๒๖๗, ๒๘๓ ธรรม ๑๐ ประการ ๕๒๕, ๕๓๐

ธงไชยครุฑพาห ๑๙๗ ธรรมาธิกร, ว่าที่เจ้าพระ (ยา) ๑๔๙

ธงไชยเฉลิมพล ๒๗๕, ๒๗๗, ๒๘๓, ๒๘๔, ๒๘๕ ธรรมาธิกรณ์, เจ้าพระยา ๑๖๐

ธงไชยพระครุฑพาห ๒๔๔, ๒๔๙ ธรรมาธิกรณาธิบดี, เจ้าพระยา ๑๕๙

ธงไชยราชกระบ่ีธุช ๑๘๐, ๑๙๗, ๒๔๔, ๒๔๖, ๒๔๙, ธรรมาศน์ศิลา ๓๒๖, ๓๒๘, ๓๕๘

๒๕๒, ๒๕๙, ๒๘๙, ๒๙๒, ๓๐๒ ธรรมาสน์ ๒๒๑

ธงไชยศึก ๑๑๘ ธรรมาสน์ศิลา ๑๗๗, ๑๗๘, ๒๒๐, ๔๒๘, ๔๒๙, ๔๓๐

ธงทิว ๒๔๑, ๒๖๑, ๒๗๑, ๔๔๘ ธัญญาหาร ๗๙, ๑๒๔, ๑๒๕, ๑๔๙, ๑๖๐

ธงบรมราชธวัช ๑๘๐, ๒๒๐ ธัญาหาร ๑๐๓

ธงบริวาร ๒๗๑ ธาตุเจดีย์ ๕๘๓

ธงบุบผามาลา ๒๖๑ ธานีนิวัต, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๔๒๘, ๔๒๙,

ธงประจ�ำกอง ๑๙๗, ๒๒๐, ๒๒๖, ๒๓๓, ๒๕๗, ๓๓๖ ๔๓๐, ๔๓๒, ๔๕๓, ๔๕๖, ๕๑๖

ธงประจ�ำกองเสือป่า ๒๒๐ ธารน�้ำเมืองชัย ๕๙๘, ๕๙๙

ธงมหาไพชยนต์ ๓๓๒ ธารปราสาท ๕๘๖

ธงมหาไพชยนตธวัช ๔๔๓ ธารพระกร ๕๙, ๗๕, ๗๗, ๑๐๑, ๑๑๘, ๑๒๑,

ธงมหาราช ๒๒๐, ๓๓๒, ๔๔๓ ๑๔๘, ๑๕๘, ๑๙๓, ๑๙๕, ๒๕๐, ๒๕๓, ๒๕๕

ธงยันต์ ๘๕, ๒๘๓ ธารพระกรชัยพฤกษ์ ๔๔๒, ๔๖๕, ๕๐๔

ธงราชกระบี่ธุช ๗๕ ธารพระกรเทวรูป ๑๙๕, ๔๔๒, ๔๖๖, ๕๐๑, ๕๐๒

ธงหน้าธงท้าย ๑๒๙, ๑๓๑ ธารพระกรเทวะรูป ๑๙๔

ธงหน้าเรือ ๑๓๐ ธารพระกรศักดิ์สิทธิ์ ๔๔๒, ๕๐๕

ธงหักทองขวาง ๑๒๙, ๑๓๐, ๑๓๑, ๑๓๒, ธารเสด็จ ๕๙๗, ๕๙๘

๓๕๖, ๓๖๔, ๕๐๗ ธูป ๑๘๙, ๒๔๕

ธงไอยราพต ๒๒๐ ธูปเงิน ๑๘๐, ๒๐๕, ๓๒๗, ๔๕๔, ๔๕๘, ๔๙๐

ธงไอยราพรต ๑๘๐ ธูปเทียน ๑๒๘, ๑๓๓, ๑๕๐, ๑๖๓, ๑๖๔, ๓๐๕,

ธนาคารแห่งประเทศไทย ๔๙๐ ๓๑๗, ๔๒๗, ๔๓๔, ๔๓๘, ๔๕๐, ๔๕๖, ๔๕๘,

ธนู ๘๕ ๔๗๕, ๔๗๗, ๔๘๖, ๔๘๘, ๔๙๐, ๕๖๔, ๖๐๓

ธรรมทาน ๕๒๕ ธูปเทียนดอกไม้ ๒๖๘, ๒๗๑

ธรรมนารายณ์, ขุน ๑๙๒

ธรรมนิเทศทวยหาญ, หลวง ๓๔๖

ธรรมบัณฑิตสิทธิศฤงคาร

(ธรรมบัณฑิต บุณยปานะ), พระยา ๕๑๐

640 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

น นเรศวรฤทธิ์, กรมหลวง ๑๘๔

นเรศวรฤทธิ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ ๓๐๔

นครจัมปาศักด์ิ ๔๑๕ นเรศวรฤทธ์ิ, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวง ๑๙๐

นครเชียงราย ๓๑๕ นวเคราะห์ ๒๔๐

นครเชียงแสน ๓๑๕ นวน มีช�ำนาญ ๔๕๒, ๖๐๔

นครเชียงใหม่ ๓๑๕ นักการ ๑๒๘

นครไชยศรีสุรเดช, นายพลเอก นักขัตรมงคล กิติยากร, หม่อมเจ้า ๔๓๓, ๔๓๔, ๕๑๗

พระเจ้าพ่ียาเธอ กรมหลวง ๒๗๗, ๒๘๕, นักขัตรมงคล, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ๔๓๓,

๒๘๙, ๒๙๑ ๔๘๙, ๕๑๗

นครไชยศรีสุรเดช, พระเจ้าพ่ียาเธอ นักสราช ๒๗๔, ๓๗๒

กรมหลวง ๒๒๖, ๒๓๖, ๒๓๘ นักสราด ๑๓๐, ๑๓๑

นครพเยา ๓๑๕ น่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว, พระบาทสมเด็จพระ ๑๖๒

นครสวรรค์วรพินิต, สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ น่ังปรก ๑๘๐, ๒๔๐, ๒๔๑, ๓๓๑, ๓๓๗,

เจ้าฟ้ากรมหลวง ๒๒๕, ๒๗๑, ๒๗๕, ๒๙๗, ๓๐๑ ๓๓๙, ๓๙๔, ๔๔๐, ๔๕๗, ๕๕๓

นครสวรรค์วรพินิต, สมเด็จพระเจ้าพ่ียาเธอ น่ังปรกชักประค�ำ ๒๒๑

เจ้าฟ้ากรมหลวง ๓๔๒ น่ังมงคลท่ีเฝ้า ๔๖

นครหริภุญไชย ๓๑๕ นันทเสน, พระยา ๕๗๙

นครอินท, พญา ๙๗ นาค โกมลเวทิน, พราหมณ์ ๓๔๖, ๔๖๗,

นพ วิเศษเนียม, รองหุ้มแพร ๓๔๙ ๔๙๘, ๕๐๐, ๕๑๔

นพเคราะห์ ๑๖๔, ๑๘๕, ๓๓๘ นาคช่อห้อยช่อต้ัง ๕๙, ๗๔, ๑๘๒, ๓๓๕

นพปฎลมหาเศวตฉัตร ๓๕๒, ๔๔๔, ๔๔๕, นาคปักช่อตั้งช่อห้อย ๒๑๘

๔๖๓, ๔๖๘, ๔๗๑ นาคราช ๕๙๗

นพปฎลเศวตฉัตร ๑๘๑, ๑๘๒, ๒๑๘, นาคสดุ้ง ๑๘๒, ๔๔๖

๒๔๖, ๓๓๔, ๔๔๖ นางขัตติยราชกัญญา ๔๙

นพปดลมหาเศวตฉัตราดิฉัตร ๑๕๗ นางช�ำระพระบาท ๘๐, ๑๐๔, ๑๕๐, ๑๖๑

นพพวรรค ๗๖ นางเชิญเคร่ืองราชบริโภค ๑๒๕, ๑๕๐, ๑๖๑

นภาพรประภา, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ ๓๕๕ นางเชิญเครื่องราชูประโภค ๘๐

พระองค์เจ้า นางเชิญโต๊ะเงินรองฟักเขียว ๑๖๑

นราเรืองเดช, หลวง ๑๓๐ นางเชิญพานทองข้าวเปลือก ๑๕๐, ๑๖๑

นรินทรเสนี, พระ ๑๓๒ นางเชิญพานทองงา ๑๕๐, ๑๖๑

นริศรานุวัดติวงศ์, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ นางเชิญพานทองถั่ว ๑๕๐, ๑๖๑

เจ้าฟ้ากรมพระ ๓๔๑ นางเชิญพานผลฟักเขียว ๑๕๐

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 641

นางเชิญศิลาบด ๑๕๐, ๑๖๑ นายท้ายช้าง ๓๕๖, ๕๐๗

นางเช้ือพระวงศ์ ๘๐, ๑๐๔, ๑๒๕, ๑๕๐, ๑๖๑, ๒๐๒ นายบ�ำรุง ๑๙๔

นางราชนิกุล ๑๒๕ นายประภาศมณเฑียร ๓๖๘

นางลักษมี ๕๙ นายพลพัน ๒๕๓

นางอุ้มวิลา ๑๖๑ นายพลพัน (อยู่) ๒๕๐

นางอุมาภัควดี ๕๙ นายพลพ่าย ๑๙๔

นามาภิไธยสมเด็จพระราชินีแห่งเนเดรฺลันดฺ ๓๗๖ นายพินัยราชกิจ ๒๕๓

นายกรัฐมนตรี ๔๓๔, ๔๓๗, ๔๔๕, นายพินัยราชกิจ (เคลือบ) ๒๕๐

๔๖๘, ๔๘๖, ๔๙๕ นายพินิจราชการ ๒๕๓

นายกสมาคมชาวสวิสส์แห่งประเทศไทย ๕๔๒ นายพินิจราชการ (สว่าง) ๒๕๐

นายกสมาคมพ่อค้าไทย ๕๔๖ นายพิไนย ๑๙๔

นายกสมาคมพาณิชย์จีนแห่งประเทศไทย ๕๔๒ นายม้าต้น ๒๘๙, ๒๙๒, ๓๖๘

นายกสมาคมพาณิชย์อินเดีย ๕๔๔ นายรองกวด ๒๕๕

นายกแห่งสภาสากลพาณิชย์ ๓๖๒ นายรองขัน ๒๕๓

นายกวด ๑๙๔ นายรองขัน (พราว) ๒๕๐

นายก�ำกับล�ำ ๑๓๐, ๑๓๑ นายรองขัน, รองหุ้มแพร ๓๔๙

นายขัน ๒๕๓ นายรองพลพัน ๒๕๕

นายขัน (ช่วง) ๒๕๐ นายรองพิจิตรสรรพการ ๒๕๓

นายจ่ายง ๑๙๔, ๒๔๖, ๒๕๓, ๒๕๕ นายรองพิจิตรสรรพการ (จิตร์) ๒๕๐

นายจ่ายง (กุหลาบ) ๒๔๕, ๒๕๐ นายรองวิไชยดุรงค์ฤทธ์ิ ๒๕๓

นายจ่ายวด ๑๙๔ นายรองวิไชยดุรงคฤทธ์ิ (ยม) ๒๕๐

นายจ่ารง ๑๙๔ นายรองสนองราชบรรหาร, รองหุ้มแพร ๓๔๙

นายจ่าเรศ ๑๙๔, ๒๕๕ นายรองสุจินดา ๒๕๕

นายจ่าเรศ (โถ) ๒๕๐ นายรองสุจินดา, รองหุ้มแพร ๓๔๙

นายจ่าเรศร์ ๒๕๓ นายรองเสนองานประภาษ, รองหุ้มแพร ๓๔๙

นายจ�ำนงราชกิจ (จรัญ บุณยรัตพันธุ์) ๕๐๔ นายราชสาร ๔๑, ๑๕๔

นายฉัน ๑๙๔, ๒๕๓ นายราชสาสน์ ๑๔๖

นายฉัน (พ่วง) ๒๕๐ นายล�ำ ๑๒๙, ๑๓๐, ๑๓๑, ๑๓๒

นายชิด ๑๙๔, ๒๕๕ นายลิขิตสารสนอง ๒๕๕

นายชิด หุ้มแพร ๔๖๘ นายวรการบัญชา (บุญเกิด สุตันตานนท์) ๔๘๑, ๔๘๗

นายชิด หุ้มแพร (ม.ร.ว. สล้าง ลดาวัลย์) ๕๐๒, ๕๐๔ นายสนิท ๑๙๔

นายไชยขรรค์ ๑๙๔ นายสุจินดา ๒๕๓

642 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

นายสุจินดา (จ�ำลอง) ๒๕๐ นํ้าคลองพระแสง ๕๙๔, ๕๙๙
น้ําคลองยันต์ ๕๙๔, ๕๙๙
นายสุนทรมโนมัย ๒๕๓ นํ้าคลองราม ๕๙๓, ๕๙๖
นํ้าคลองศรีสุข
นายสุนทรมโนมัย (ม.ล. ฟื้น) ๒๕๐ นํ้าคลองสุข ๕๙๔
น้ําตักที่หน้าวัดธรรมามูล ๕๙๙
นายเสถียรรักษา ๓๖๘ น้ําตักท่ีหน้าวัดพระบรมธาตุ ๕๘๓
น้ําทะเลแก้ว ๕๘๓
นายเสน่ห์ (จิตร์) ๒๕๐ นํ้าทักขิโณทก ๕๖๗
นํ้าทักษิโณทก ๑๔๘, ๑๕๘
นายเสน่ห์มหาดเล็ก ๒๕๓ นํ้าท้ัง ๕ ในมัชฌิมประเทศ ๗๘, ๑๐๒, ๑๒๑, ๒๕๕
น้ําท่าราบ ๑๕๕
นายเสนองารประพาศ ๒๕๕ น้ําเทพมนตร์ ๕๖๓, ๕๖๔
นํ้าเทพมนตร ๔๖๒
นายโสภณอัศดร ๒๕๓ นํ้าธารนารายน์ ๔๑๗
นํ้าธารปราสาท ๕๙๒
นายโสภณอัศดร (ล่วม) ๒๕๐ น�้ำนทีทั้ง ๕ ๕๘๖
น�้ำนทีท้ังห้า ๒๔๕
นายหมู่เสือป่า ๓๐๒ น้�ำในแถวน�้ำคงคาใหญ่ ๑๘๙
นํ้าบ่อแก้ว
นาแรนซิงห์ นารูลา ๕๔๔ น้ําบ่อไชย ๔๙
น้ําบ่อทอง ๕๖๙, ๕๘๑, ๖๐๔
น้�ำกรด น้�ำสังข์ ๗๕, ๗๙, ๘๔, ๙๑, ๑๐๒ น้ําบ่อนํ้าทิพย์
น้ําบ่อฤาษี ๖๐๐
น้�ำกระพังเงิน ๕๖๙ น้ําบ่อวัดประตูขาว ๕๖๙, ๖๐๐, ๖๐๔
น้ําบ่อวัดพระธาตุ
น�้ำกระพังทอง ๕๖๙ น้ําบ่อวัดพระธาตุพนม ๕๗๗
น้ําบ่อวัดเสมาไชย ๖๐๐, ๖๐๔, ๖๐๕
นํ้ากระพังโพยสี ๕๖๙ นํ้าบ่อวัดเสมาเมือง
นํ้าบ่อวัดหน้าพระลาน ๕๗๔, ๕๗๖
น�้ำกลศ ๖๒, ๗๗, ๑๒๒, ๑๔๘ น้ําบึงพลานชัย ๕๙๓
น้�ำเบญจมหานที ๕๗๘
น้ํากลางแม่น้ํานครชัยศรี ๕๗๓, ๕๗๔ ๕๗๔

นํ้ากลางหาว บนองค์พระปฐมเจดีย์ ๕๗๓, ๕๗๔ ๕๗๔, ๕๗๕
๕๗๔, ๕๗๕
น้ําเขาแก้ว ๕๙๕
๕๘๑
น้ําเขาโตนไทร ๖๐๐ ๑๘๙, ๒๑๘, ๒๔๕

น้ําเขาโต๊ะแซะ ๖๐๐

นํ้าครอบ ๑๘๘

นํ้าคลองไกรษร ๕๙๔, ๕๙๙

นํ้าคลองคงคาไชย ๕๙๓

น้ําคลองไชยคราม ๕๙๓, ๕๙๖

นํ้าคลองไชยา ๕๙๓

นํ้าคลองท่าชะนะ ๕๙๓

นํ้าคลองท่าเพชร ๕๙๓, ๕๙๔

น้ําคลองเทพา ๕๙๓

น้ําคลองนารายณ์ ๕๙๙

น้ําคลองนารายน์ ๕๙๔

นํ้าคลองบางสวัสด์ิ ๕๙๓

นํ้าคลองเบ็ญจา ๕๙๔, ๕๙๙

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 643

น�้ำเบญจสุทธคงคา ๔๖๐

น�้ำเบญจสุทธิคงคา ๗๔ น้�ำมันตามประทีป ๕๘๖

นํ้าปากนาคราช ๕๗๔ น้�ำมุทธาภิเสกุทกธารา ๔๙

น้�ำปัญจมหานที ๙๑, ๔๖๐ น�้ำมุรธาภิเษก ๑๓๓, ๔๖๓

น้ําพระกระยาสนาน ๓๑๕, ๓๑๖ น้ําแม่นํ้าเพชรบุรี ๕๘๒

น้�ำพระกลศ ๕๙ น้�ำศังข์ ๓๔๓

น�้ำพระครอบ ๑๙๒ น้�ำสรง ๑๒๑

น้�ำพระครอบส�ำฤทธิ์ ๓๔๕ น้�ำสรงพระมุรธาภิเษก ๔๖๐

น้�ำพระปริต ๒๔๕ นํ้าสรงมุรธาภิเศก ๓๑๕

น�้ำพระปริตรมุรธาภิเษกสนาน ๒๓๘ นํ้าสรงรอยพระพุทธบาท ๕๖๓, ๕๖๔

น�้ำพระพัทธสัจจา ๑๐๔ น�้ำสรงสหัสธารามุรธาภิเษกสนาน ๒๑๘

น�้ำพระพิพัฒน์สัตยา ๕๗๕, ๕๗๖ น้ําสระแก้ว ๕๘๖, ๕๙๒, ๖๐๐, ๖๐๔

น้�ำพระพิพัฒสัตยา ๘๔, ๙๒, ๑๒๖ น้ําสระขวัญ ๕๘๖

น้�ำพระพุทธปริตร ๑๒๑ น้ําสระทอง ๕๘๑

น�้ำพระพุทธมนต์ ๗๗, ๑๔๘, ๑๘๗, ๑๘๘, น้ําสระน้ําจันทร์ ๕๗๓, ๕๗๔

๒๑๖, ๒๑๘, ๒๔๕, ๒๔๖ นํ้าสระปักธงชัย ๕๘๖

น�้ำพระพุทธมนต์เทพมนตร์ ๔๓๔ นํ้าสระพระปฐมเจดีย์ ๕๗๓, ๕๗๔

น�้ำพระพุทธมนตร์ ๑๐๑ นํ้าสระพังทอง ๖๐๔

น�้ำพระมหาศังข์ ๓๓๖, ๓๓๘, ๓๔๐, ๓๔๕, ๓๕๕ นํ้าสระมหาชัย ๕๘๕

น้�ำพระมหาสังข์ ๖๑, ๑๘๕, ๑๘๗, ๑๙๒, ๒๓๕, ๒๓๘, นํ้าสระวังพลายบัว ๖๐๐, ๖๐๔

๒๓๙, ๒๔๖, ๒๔๘, ๔๗๓, ๔๘๘, ๔๘๙ น้ําสระหินดาษ ๕๘๕

น้�ำพระมหาสังขทักขิณาวัฎ ๑๐๑ น�้ำสหัสธารา ๕๙

น�้ำพระมหาสังข์ทักขิณาวัฏ ๖๑, ๑๔๘ น�้ำสังข์ ๗๕, ๗๗, ๑๐๑, ๑๒๒,

น�้ำพระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ ๒๔๖ ๑๔๘, ๑๗๘, ๑๙๒

น้�ำพระมหาสังข์ห้า ๒๔๖ น�้ำสังข์ทักขิณาวัตร ๑๕๖

น�้ำพระราชพิธี ๒๔๖ น�้ำสังข์สัมฤทธิ์ ๒๔๖

น�้ำพระสังข์ ๕๙ น้�ำ ๔ สระ ๑๕๕, ๑๘๙, ๒๔๕, ๔๖๐

น้�ำพระสุคนธ์ ๒๓๙ นํ้าห้วยเขามหาชัย ๕๗๔, ๕๗๖

น้�ำพุ ๔๑๕ น�้ำอภิเษก ๑๒๑, ๑๕๖, ๑๙๒, ๒๑๖, ๒๑๘, ๒๒๐,

น�้ำมงคล ๕๙๐ ๒๓๘, ๒๔๑, ๒๔๕, ๒๔๖, ๒๔๘, ๓๔๓, ๔๑๖,

น�้ำมนต์อภิเษก ๒๑๕ ๔๑๙, ๔๒๖, ๔๒๗, ๔๕๖, ๔๖๑, ๔๖๒, ๔๖๓

น�้ำมหาสังข์ ๔๕๕ น้�ำอภิเษก-จังหวัดจันทบุรี ๕๙๒

น้�ำอภิเษก-จังหวัดฉะเชิงเทรา ๕๘๕, ๖๐๘

644 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

น้�ำอภิเษก-จังหวัดชัยนาท ๕๘๓ นุชิดชิโนรส, กรมหมื่น ๙๙

น�้ำอภิเษก-จังหวัดนครปฐม ๕๗๓, ๕๗๔ นุชิดชิโนรสศรีสุคตขัติยวงษ, กรมหมื่น ๑๒๐

น้�ำอภิเษก-จังหวัดนครพนม ๕๗๘ นุชิตชิโนรส ศรีสุคตขัติยวงษ, สมเด็จกรมหมื่น ๑๑๙

น้�ำอภิเษก-จังหวัดนครราชสีมา ๕๘๖ นุชิตชิโนรส, กรมหม่ืน ๑๐๐, ๑๒๒

น�้ำอภิเษก-จังหวัดนครศรีธรรมราช ๕๗๔ เนเดรฺลันดฺ ๓๗๖

น�้ำอภิเษก-จังหวัดน่าน ๕๘๑, ๖๐๔ โนนยาง ๕๙๐

น�้ำอภิเษก-จังหวัดปัตตานี ๖๐๐, ๖๐๔ ในหลวง ๕๙, ๖๑

น�้ำอภิเษก-จังหวัดพิษณุโลก ๕๖๗ ในหลวงในพระบรมโกษ ๖๒

น�้ำอภิเษก-จังหวัดเพชรบุรี ๕๘๒ ในหลวงพระท่ีน่ังสุริยามรินทร์ ๖๒

น้�ำอภิเษก-จังหวัดภูเก็ต ๖๐๐, ๖๐๒ ในหลวงพระบรมโกศ ๖๒

น้�ำอภิเษก-จังหวัดร้อยเอ็ด ๕๘๑ ในหลวงวัดประดู่ ๕๙

น้�ำอภิเษก-จังหวัดล�ำพูน ๕๗๗ บ

น้�ำอภิเษก-จังหวัดสกลนคร ๖๐๔

น้�ำอภิเษก-จังหวัดสระบุรี ๕๖๓ บดินทรเดชานุชิต, พลเอก เจ้าพระยา ๕๗๕

น้�ำอภิเษก-จังหวัดสุโขทัย ๕๖๙, ๕๗๑ บรมโกศ, สมเด็จพระเจ้า ๔๑๕

น้�ำอภิเษก-จังหวัดสุราษฎร์ธานี ๕๙๓ บรมญาติ, เจ้าพระยา ๑๓๒

น้�ำอภิเษก-จังหวัดอุบลราชธานี ๕๘๘ บรมราชบัลลังก์ ๔๓๙

น�้ำอภิเษก-พิธีท�ำตามภูมิภาค ๔๙๔ บรมราชาธิราช ๓๕๐, ๓๕๒

น้�ำอภิเษกพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ๕๗๕, ๕๗๖ บรมราชาภิเษกเฉลิมพระปรมาภิไธย ๓๑๘

นิติกฤตย์ประภันย์ บรมโอรสาธิราช, สมเดจพระ ๓๐๕, ๓๐๖

(นิติกฤตย์ อินสว่าง), พระ ๔๕๓ บรรเจิดอักษรการ, หลวง ๔๓๔, ๔๖๕,

นิติธรรมประกรณ์ ๔๗๑, ๔๘๖, ๔๘๘

(นิติธรรม เนตตาคม), พระ ๔๕๓ บรรเจิดอักษรการ (ทับ สาตราภัย), หลวง ๔๓๐,

น้ิวพระหัตถ์ ๔๖๕ ๔๙๗, ๕๐๑, ๕๐๒

นิวเวนฮุยส์, ฮีสเอกซาเลนซี บริบูรณโกษากรณ์ (ผ่อง โชติกพุกกณะ),

มองซิเออร์ โดเมลา ๒๓๖ อ�ำมาตย์โท พระยา ๓๖๒

นิสัชชนา ๔๙ บริบูรณ์ราชสมบัติ (ม.ร.ว. มูล ดารากร ณ อยุธยา),

นิสารัตน์ เทวกุล, หม่อมราชวงศ์ ๔๗๘ มหาเสวกเอก พระยา ๓๕๗

นิสารัตน เทวกุล, หม่อมราชวงศ์ ๕๐๕ บริโภคเจดีย์ ๕๖๖, ๕๘๓

นีลเซน, มร.แอกเซล ๔๘๓ บริรักษ์บทวลัญช์

นุ่งเกี้ยวลายสรวมครุย ๓๔๘ (ชุ่ม บริรักษ์บทวลัญช์), ขุน ๕๘๒

นุ่งปูม ๑๒๙, ๑๓๐, ๑๓๑, ๑๓๒ บริรักษ์เวชชการ

นุ่งสังเวียน ๒๙๒ (บริรักษ์ ติตติรานนท์), พระยา ๔๘๗

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 645

บริหารราชมานพ, จางวางตรี พระยา ๓๔๘ บัณเฑาะ ๑๐๑

บริหารราชมานพ, พระยา ๓๔๓ บัณเฑาะว์ ๗๗, ๑๒๐, ๑๔๘, ๑๘๙,

บรีอัตตัม สิงหฺ ๓๖๒ ๔๑๖, ๔๕๔, ๔๖๖

บ้วนพระโอษฐ์ทองลงยา ๔๘๙ บัด-ยอดมณฑปจ�ำลักลายปิดทอง ๓๓๓

บวรรังษี ฯ, กรมหมื่น ๑๔๘ บัตประจ�ำทิศ ๒๑๘

บวรรังษีสุริยพันธุ์, กรมหม่ืน ๑๔๕, ๑๔๗, บัตยอดมณฑป ๑๘๐

๑๕๒, ๑๕๓, ๑๕๕ บัตรเทวรูปนพเคราะห์ ๓ ชั้น ๔๔๔

บวรรังษีสุริยพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ บัตรพระเกตุ ๔๒๘

กรมหมื่น ๑๕๔ บัตรพระเจ้ากรุงพะลี ๔๒๘

บวรรังษีสุริยพันธุ์, พระเจ้าบวรวงษเธอ บัตรพระภูมิเจ้าท่ี ๔๒๘

กรมหมื่น ๑๕๒ บันไดแก้ว ๒๒๐

บวรลาภประสิทธิ, พัน ๕๑๖ บันไดต้นมะกรูด ๑๙๐

บ่อแก้ว ๕๖๙, ๕๗๑, ๕๗๒ บันไดห้องเครื่องมหาดเล็ก ๒๓๘

บ่อเขานางเอ (บ่อเดชราชา) ๕๙๕ บันทวย ๗๔

บ่อไชย ๖๐๕ บัลลังก์กัญญา ๓๗๒

บ่อทอง ๕๖๙, ๕๗๑, ๕๗๒, ๖๐๕ บัว ๔๔๓

บ่อน้ําทิพย์ ๕๗๗ บาง เสมเสริมสุข ๔๙๗

บ่อวัดแก้ว ๕๙๕ บางพระ ๕๘๖

บ่อวัดพระธาตุ ๕๙๔ บาตรทราย ๑๑๘

บ่อวัดพระธาตุพนม ๕๗๘ บาตรน้�ำ ๑๑๘

บอริส, ฮีส. อิมปิเรียล ไฮเนสส์ แกรนดุ๊ก ๒๓๑ บาตรน�้ำพระพุทธมนต์ ๒๘๓, ๒๘๕

บังแซก ๑๒๗, ๒๖๓, ๓๕๖, ๓๕๗, บาตรน�้ำพระพุทธมนตร์ ๗๕

๓๖๕, ๓๖๘, ๕๐๖, ๕๐๘ บาตรฝาเชิงประดับมุก ๒๓๙

บังแทรก ๘๕, ๑๘๓, ๒๑๙ บาตรฝาไม้ลายประดับมุก ๑๖๒

บังพระสุริย์ ๒๔๕ บาตรย่าม ๒๐๓

บังพระสุริยา ๑๒๗ บาตร์ฝาเชิงประดับมุกตราแผ่นดิน ๑๕๔

บังพระสูรย์ ๕๐๖, ๕๐๘ บายศรี ๒๑๖, ๓๑๖, ๔๒๗, ๕๖๗, ๕๗๗

บังพระสูริย์ ๓๕๗, ๓๗๒ บายศรีแก้ว ๙๙, ๑๑๗, ๑๔๖, ๑๕๔, ๑๖๒, ๒๐๓

บังสูรย์ ๒๗๔ บายศรีแก้ว ทอง เงิน ๑๗๗, ๒๖๐, ๓๒๗,

บังสูริย์ ๘๕, ๑๘๓, ๑๘๙ ๓๕๙, ๔๒๙, ๔๗๗

บังสูริย ๓๖๖ บายศรีแก้ว ทอง เงิน ตอง ๑๕๐

บัญชีคู่เคียง ๕๐๙

646 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

บายศรีเงิน ๙๙, ๑๑๗, ๑๒๖, ๑๔๖, บุษบกน้อย ๔๔๗

๑๕๔, ๑๖๒, ๒๐๓ บุษบกน้อยจ�ำหลักลายทอง ๒๑๘

บายศรีตอง ๑๑๗, ๑๒๖, ๑๔๖, ๑๕๔, บุษบกน้อยลายจ�ำหลักปิดทอง ๑๘๒

๑๖๒, ๑๗๗, ๒๐๓, ๓๔๑ บุษบกน้อยลายสลักปิดทอง ๓๓๕

บายศรีตองลองทองขาว ๒๖๐, ๓๒๗ บุษบกพระมหามณีรัตนปฏิมากร ๑๗๗

บายศรีตอง ๓ ชั้น ๔๒๙, ๔๔๗ บุษบกยอดพื้นขาว เครื่องทอง ๒๑๘

บายศรีทอง ๙๙, ๑๑๗, ๑๒๖, ๑๔๖, บุษบกเรือพระท่ีนั่งสุพรรณหงษ์ ๓๗๒

๑๕๔, ๑๖๒, ๒๐๓ บุษบกลายทองพื้นสี ๔๔๔

บายศรีใบตอง ๙๙ บุษบา กิติยากร, หม่อมราชวงศ์ ๔๘๐, ๕๐๕

บ�ำราบปรปักษ, เจ้าฟ้ากรมขุน ๑๔๕ บุษพระพิไชยราชรถ ๔๑

บ�ำราบปรปักษ์, พระเจ้าบรมวงษเธอ บูชาทิศ ๓๓๘

เจ้าฟ้ามหามาลา กรมขุน ๑๕๒ บูชาเทวดา ๔๒๙

บ�ำรุงราชฐาน, พระยา ๓๕๖, ๓๖๔ เบ็ญจกกุธภัณฑ์ ๕๙, ๖๑

บ�ำเรอภักด์ิ, พระยา ๑๒๔ เบ็ญจครรภ์ ๓๓๖

บ�ำเรอภักตร, พระยา ๑๒๓ เบญจคัพย ๔๔๗

บึงธาตุพนม ๕๗๙ เบญจราชกกุธภัณฑ์ ๗๗, ๑๔๘, ๔๖๕

บึงพระลานชัย ๓๒๙, ๔๒๖ เบญจศีล ๗๖, ๕๒๖

บึงพลานชัย ๕๘๑ เบญจางคประดิษฐ์ ๗๖

บุญ ผลพันธิน, รองหุ้มแพร ๓๔๙ เบลเยียม ๓๗๖

บุญชู เจนพนัส ๔๙๗ โบราณราชธานินทร, มหาเสวกโท พระยา ๓๖๖

บุตโรดม-นามสกุล ๕๙๐ ใบกระฐิน ๑๘๒

บุบผามาลา ๒๖๑ ใบกระถิน ๔๖๑

บุรกรรมโกวิท (ล้อม บุรกรรมโกวิท), ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏ ๔๘๖

พันตรี หลวง ๕๑๐ ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏ

บุรุษรัตนราชพัลลภ, พระยา ๑๘๙, ๑๙๓, ๑๙๗ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า

บุรุษรัตนราชพัลลภ (นบ), พระยา ๒๔๕, ๒๔๖ รังสิตประยุรศักด์ิ กรมพระชัยนาทนเรนทร ๕๑๕

บุรุษรัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ), ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏพระวรวงศ์เธอ

จางวางเอก พระยา ๓๕๗ พระองค์เจ้าธานีนิวัต

บุรุษรัตราชพัลลภ, พระยา ๑๔๕ กรมหม่ืนพิทยลาภพฤฒิยากร ๕๑๖

บุษบก ๑๒๒, ๑๗๙, ๒๑๙, ๒๔๕, ๒๔๖, ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏพระวรวงศ์เธอ

๒๕๕, ๒๕๗, ๒๗๒, ๒๗๔, ๓๒๖, พระองค์เจ้านักขัตรมงคล ๕๑๗

๓๓๐, ๓๔๒, ๓๗๑, ๔๓๙, ๔๖๐ ใบก�ำกับพระสุพรรณบัฏพระวรวงศ์เธอ

พระองค์เจ้าวิวัฒนไชย ๕๑๗