ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 247

พระบรมรูปเสด็จประทับพระแท่นอัฐทิศ

248 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เสด็จเลื่อนไปประทับทิศอาคเณย์ตามล�ำดับโดยทักษิณาวัฏ พอประทับปรกติแล้วสุดเสียงสังข์ ราชบัณฑิตผู้อยู่
ประจ�ำทิศก็ถวายไชยด้วยมคธภาษาแลถวายน�้ำอภิเษก ทรงรับแลมีพระราชด�ำรัสตอบ ราชบัณฑิตรับพระราช
ด�ำรัสแล้ว พราหมณ์เป่าพระมหาสังข์แลถวายน�้ำพระมหาสังข์แลพระครอบโดยล�ำดับทุกทิศไป คือ

ทิศ น้�ำอภิเษก ราชบัณฑิต พราหมณ์
บุรพา มณฑลปราจิณ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระมหาราชครูพิธี (อุ่ม)
กรมพระสมมตอมรพันธุ์ หลวงญาณสยมภูว์ (แขก)
หลวงราชมุนี (เอม)
อาคเณย์ มณฑลจันทบุรี พระมหาวิชาธรรม (เรือง) หลวงเทพมุนี (ปลอด)
พระครูวามเทพ (หว่าง)
ทักษิณ มณฑลนครศรีธรรมราช พระยารักษาสมบัติ (เทศ) หลวงสุริยาเทเวศร์ (เอม)
มณฑลปัตตานี
พระครูอัษฎาจารย์ (นุ่ม)
หรดี มณฑลชุมพร พระปริยัติธรรมธาดา (แพ)
มณฑลภูเกต หลวงศิวาจารย์ (ริ้ว)

ประจิม มณฑลนครไชยศรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ
มณฑลราชบุรี กรมหม่ืนวิวิธวรรณปรีชา

พายัพ มณฑลนครสวรรค์ หลวงราชาภิรมย์ (แจ่ม)
มณฑลพิษณุโลก
มณฑลพายัพ

อุดร มณฑลกรุงเก่า เจ้าพระยายมราช (ปั้น)
มณฑลเพ็ชรบูรณ์
มณฑลอุดร

อิสาณ มณฑลนครราชสีมา หลวงญาณวิจิตร (สิทธิ์)
มณฑลอิสาณ

เม่ือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เล่ือนพระองค์ไปประทับถึงทิศอิสาณ ทรงรับน�้ำอภิเษกเปนที่สุดแล้ว
เสด็จลงจากพระแท่นอัฐทิศทางด้านบุรพา ขบวรราชบัณฑิตแลพราหมณ์น�ำเสด็จพระราชด�ำเนิรขึ้นสู่พระท่ีน่ัง
พิมานรัถยา ทรงผลัดพระภูษา

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 249

เจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จเข้าประทับในพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาทมุขตวันออก
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องตามสีพิไชยสงครามทรงสนับเพลาเชิงงอน พระภูษาสังเวียน
พื้นด�ำ ฉลองพระองค์ตาดไทยพื้นด�ำ ทรงประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์พระดารากับสายสพายมหาจักรี
บรมราชวงศ์ พระดารานพรัตนราชวราภรณ์ พระดาราจุลจอมเกล้า พระดารามหาปรมาภรณ์ พระดารา
มหาสุราภรณ์ ทั้ง ๕ ดวง ทรงสอดพระสังวาลพราหมณ์ธุร�ำ พระสังวาลแฝดนพรัตนราชวราภรณ์
พระสังวาลพระนพ พระสังวาลมหาจักรีบรมราชวงศ์ กับท้ังรัดพระองค์ประจ�ำยามเพ็ชร์ ทรงสวมฉลองพระองค์
ครุยกรองทอง ทรงพระสังวาลเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ทับฉลองพระองค์ครุย แลทรงฉลองพระบาท
ปักทองเสร็จแล้ว ครั้นถึงมหาศุภมงคลพิไชยฤกษ์ เวลาเช้า ๔ โมง ๔๖ นาฑี กับ ๕ วินาฑี1 เสด็จทรงพระด�ำเนิร
แต่พระท่ีน่ังพิมานรัถยาสู่พระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท มีขบวรน�ำเสด็จแลตามเสด็จ คือ

ขบวรน�ำเสด็จเดิรเปน ๒ สาย

(เบื้องซ้าย) (เบื้องขวา)
คู่ท่ี ๑ เชิญพระพิฆเนศวร์ เชิญพระไชยเนาวโลห
หลวงเทพาจารย์ หม่อมเจ้าพร้อม
คู่ที่ ๒ ขับไม้บัณเฑาะว์ ขับไม้บัณเฑาะว์
ขุนทิพสมบัติ ขุนพิทักษ์อาภรณ์
คู่ท่ี ๓ ขับไม้บัณเฑาะว์ ขับไม้บัณเฑาะว์
หลวงราชาภิมณฑ์ หลวงสุนทรภูษา
คู่ท่ี ๔ เป่าสังข์อุตราวัฏ เป่าสังข์อุตราวัฏ
ขุนศรีวาเภา ขุนศรีอนันต์
คู่ที่ ๕ เป่าสังข์อุตราวัฏ เป่าสังข์อุตราวัฏ
ขุนเจริญไตรเพท หลวงสุริยาเทเวศร์
คู่ที่ ๖ เป่าสังข์ทักษิณาวัฏ เป่าสังข์ทักษิณาวัฏ
หลวงญาณสยมภูว์ หลวงเทพมุนี
คู่ท่ี ๗ โปรยเข้าตอก โปรยเข้าตอก
หลวงราชมุนี พระครูวามเทพ
คู่ที่ ๘ โปรยเข้าตอก โปรยเข้าตอก
พระสิทธิไชยบดี พระมหาราชครูพิธี
คู่ท่ี ๙ เชิญธงไชยพระครุฑพาห เชิญธงไชยราชกระบี่ธุช
พระพิเรนทรเทพ พระอินทรเทพ

1 เวลา ๑๐ นาฬิกา ๔๖ นาที ๕ วินาที

250 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ขบวรตามเสด็จเดิรเปน ๔ สาย

(แต่งเต็มยศใหญ่สวมสนับเพลา นุ่งสังเวียน เสื้อเยียรบับสีสวมครุย หมวกทรงประพาส)

(เบ้ืองซ้าย) (เบ้ืองขวา)

แถวท่ี ๑ เชิญพระขรรค์ไชยศรี เชิญพระมหา เชิญพานพระมหา เชิญธารพระกร
เจ้าหมื่นสรรพเพธภักดี เศวตฉัตร พิไชยมงกุฎ พระยาอัศวบดี
(ม.ล.เฟื้อ) จม่ืนจงภักดีองค์ขวา พระยาเทพาภรณ์ ศรีสุรพาหะ (เทียบ)
(ม.ร.ว. โป๊ะ) (รื่น)

แถวท่ี 2 เชิญฉลองพระบาท เชิญพระแส้ เชิญพระธ�ำมรงค์ เชิญพัดวาฬวิชนี
นายจ่ายง (กุหลาบ) หางช้างเผือก, มหาวิเชียรจินดา หลวงศักด์ินายเวร
นายจ่าเรศ (โถ) พระราชโกษา (อุ่น) (เล็ก)

แถวที่ 3 เชิญพระเต้า เชิญพระมณฑป เชิญพานพระขันหมาก เชิญพระสุพรรณศรี
ทักษิโณทก นายโสภณอัศดร นายพินิจราชการ บัวแฉก
นายเสน่ห์ (จิตร์) (ล่วม) (สว่าง) นายสุนทรมโนมัย

(ม.ล.ฟื้น)

แถวที่ 4 เชิญพระแสงศร เชิญพระแสงดาบเขน เชิญพระแสงตรี เชิญพระแสงจักร์
ก�ำลังราม นายพินัยราชกิจ นายพลพัน (อยู่) นายขัน (ช่วง)
นายสุจินดา (จ�ำลอง) (เคลือบ)

แถวท่ี 5 เชิญพระแสงขอ เชิญพระแสง เชิญพระแสงหอก เชิญพระแสงปืน
ง้าวแสนพลพ่าย ดาบเชลย เพ็ชร์รัตน ข้ามแม่น้�ำสโตง
นายรองวิไชย นายรองขัน นายรองพิจิตร นายฉัน (พ่วง)
ดุรงคฤทธ์ิ (ยม) (พราว) สรรพการ (จิตร์)

ขบวรน�ำเสด็จ เมื่อออกพระทวารมุขกระสันเดิรข้ึนอัฒจันท์มุขใต้พระมหาปราสาท แยกข้ึนข้างขวาแล
ข้างซ้ายตามริ้ว แลขบวรตามเสด็จก็เช่นเดียวกัน แยกข้ึนอัฒจันท์ข้างขวาแลข้างซ้ายข้างละ ๒ ร้ิวตามที่เดิร
ตามเสด็จมา

เม่ือขบวรน�ำเสด็จถึงพระที่นั่งมหาเศวตฉัตรรัตนสิงหาสน์ ก็เดิรแยกร้ิวไปข้างขวาสาย ๑ ข้างซ้าย
สาย ๑ ตามที่น�ำเสด็จ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 251

พระบรมรูปเสด็จประทับพระแท่นมนังคศิลา

252 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เมื่อราชบัณฑิตเชิญพระไชยแลพราหมณ์เชิญพระมหาพิฆเนศวร์เดิรถึงอัฒจันท์ขึ้นมุขเด็จก็หยุดยืน
ข้างขวาแลซ้าย จมื่นจงรักษาองค์ผู้ยืนเชิญพุ่มเข้าบิณฑ์ดอกไม้ทองอยู่หน้าอัฒจันท์น้ัน ผันหน้ากลับสู่พระที่น่ัง
มหาเศวตฉัตร ภูษามาลากับพราหมณ์ที่เดิรตามร้ิวต่อเข้ามาก็หยุดยืนเปนระยะล�ำดับจนถึงพระมหาราชครู
พิธีกับพระสิทธิไชยผู้โปรยเข้าตอก ต้นร้ิวยืนเสมอแนว จางวางกรมพระต�ำรวจยืนเฝ้าคู่ต้น แต่เจ้ากรม
พระต�ำรวจผู้เชิญธงไชยราชกระบี่ธุชพระครุฑพาหน้ัน แยกขวาแลซ้ายไปยืนตรงเคร่ืองสูง ๗ ช้ัน คู่หน้ากลับ
ผันหน้าสู่พระท่ีน่ังมหาเศวตฉัตรตลอดริ้ว

แลขบวรตามเสด็จ เม่ือเสด็จถึงพระที่นั่งมหาเศวตฉัตร ก็หยุดยืนอยู่เบื้องหลังห่าง ๔ ศอก
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จขึ้นประทับเหนือพระที่นั่งภัทรบิฐมนังคศิลารัตนสิงหาสน์ ภายใต้
พระมหาเศวตฉัตร ผันพระพักตร์สู่เบ้ืองอุดรทิศในท่ามกลางพระบรมวงศานุวงศ์แลเจ้านานาประเทศ
ท้ังเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษ ซึ่งพระเจ้าแผ่นดินกับประธานาธิบดีนานาประเทศแต่งให้มา
เฉลิมพระเกียรต์ิพร้อมด้วยทูตานุทูตผู้ประจ�ำพระนคร กับทั้งเสนามาตย์ราชเสวก สโมสรสันนิบาต เฝ้าทูล
ลอองธุลีพระบาทอยู่พร้อมกัน ตลอดทั้งข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนชั้นผู้น้อยซึ่งคอยเฝ้าอยู่ที่ทิมคดกับ
ปร�ำชาลาพระมหาปราสาท ก็ยืนขึ้นพร้อมกันตลอดเวลาพระราชพิธีบรมราชาภิเษก เม่ือประทับเปนปรกติแล้ว
ก็สุดเสียงสังข์
จ่ึงพระมหาราชครูพิธีพราหมณ์ ถวายค�ำนับแล้วด�ำเนิรเข้าไปฉเพาะหน้าพระที่นั่ง แลถวายค�ำนับเปน
ระยะๆ ครบ ๓ ครั้งแล้ว น่ังคุกเข่าลงตรงหน้าพระที่นั่ง วางขันทองเข้าตอกไว้บนพระแท่นลาตรงหน้า ถวาย
บังคม ๓ ลาแล้วอ่านเวทสรรเสริญไกรลาสเปนค�ำพราหมณ์ ๆ เป่าพระมหาสังข์ ๓ ลา คร้ันสุดเสียงสังข์แล้ว
พระมหาราชครูพิธีพราหมณ์กราบบังคมทูลพระกรุณาถวายเครื่องสิริราชกกุธภัณฑ์เฉลิมพระบรมราชาภิเษก
สมโภชด้วยค�ำสยามภาษาเสร็จแล้ว มีพระราชด�ำรัสรับด้วยค�ำสยามเสร็จพระมหาราชครูพิธีพราหมณ์กราบ
ถวายบังคม ๓ ลา พราหมณ์เป่าพระมหาสังข์ โหรล่ันฆ้องไชย ภูษามาลาพนักงารพระแสงในขับไม้บัณเฑาะว์
ชาวประโคม ๆ แตรสังข์มโหรทึก กลองชนะแลเคร่ืองดุริยดนตรี กองทหารยืนแถวเฉลิมพระเกียรติยศ
อยู่ท่ีชาลาพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทถวายวันทยาวุธ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี กองแก้วจินดา
ซ่ึงตั้งปืนอยู่ในสนามหญ้าหน้าพระท่ีนั่งจักรีมหาปราสาท ยืงปืนมหาฤกษ์ มหาไชย มหาจักร์ มหาปราบยุค
ตามก�ำลังวัน ๑๐ นัดเปนสัญญา ทหารบกทหารเรือยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติยศแห่งละ ๑๐๑ นัด
ตามพระอารามกับวัดทั้งปวงท่ัวพระราชอาณาจักร์ได้ย่�ำระฆังถวายไชยแห่งละ ๗ ลา พระสงฆ์สมณศักด์ิ
ที่อยู่ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม กับพระสงฆ์ท่ีลงชุมนุมอยู่ในพระอุโบสถพระอารามหลวงแลวัด
ท้ังปวง กับทั้งพระสงฆ์ท่ีเจริญพระพุทธมนต์อยู่ณศาลาท่ีท�ำการของรัฐบาลท้ังปวงตลอดพระราชอาณาจักร์
ได้สวดคาถาถวายไชยมงคลแห่งละ ๓ จบ (ตามที่ได้มีก�ำหนดไว้ทั้งในกรุงแลหัวเมืองว่า เวลาเช้า ๕ โมง
๑๕ นาฑี1 เปนเวลาสวดถวายไชยแลย�่ำระฆัง) ทั่วกัน

1 เวลา ๑๑.๑๕ น.

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 253

เจ้าพนักงารผู้เชิญเครื่องสิริราชกกุธภัณฑ์ แลเครื่องประดับพระเกียรติยศที่ตามเสด็จมา ได้เชิญเข้ามา
ส่งให้พระมหาราชครูพิธีถวายจ่ึงพระมหาราชครูพิธีข้ึนบนพระแท่นลา กราบถวายบังคม ๓ ลา แล้วรับ
เคร่ืองสิริราชกกุธภัณฑ์ทูลเกล้าฯ ถวายโดยล�ำดับ คือ

(๑) พระมหาพิไชยมงกุฎ พระยาเทพาภรณ์เชิญส่งท้ังพาน พระมหาราชครูพิธีทูลเกล้าฯ ถวาย
ทรงรับขึ้นทรงสวม (พระยาอุไทยธรรมขึ้นบนพระแท่นลาฝ่ายพระปฤษฎางค์ ถวายบังคมแล้วแต่งถวายให้ตรง
แลผูกพระรัตนกุณฑลเบ้ืองหลังถวาย) แล้วพระยาเทพาภรณ์รับพานเชิญกลับไปยืนตามที่

(๒) พระขรรค์ไชยศรี เจ้าหม่ืนสรรพเพธภักดี เชิญส่งพระมหาราชครูพิธีทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงรับ
วางเบ้ืองซ้าย ผู้เชิญกลับไปยืนตามที่

(๓) ธารพระกร พระอัศวบดีศรีสุรพาหะ เชิญส่งให้พระมหาราชครูพิธีทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงรับ
วางเบื้องขวา ผู้เชิญกลับไปยืนตามที่

(๔) พัดวาฬวิชนี หลวงศักดิ์นายเวรเชิญส่งท้ังพาน พระมหาราชครูพิธีทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงรับวาง
เบ้ืองขวา ผู้เชิญรับพานออกไปยืนตามท่ี

(๕) พระแส้หางช้างเผือก นายจ่าเรศร์เชิญส่งท้ังพาน พระมหาราชครูพิธีทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงรับแล้ว
ทรงวางเบ้ืองซ้าย ผู้เชิญรับพานกลับไปยืนตามที่

(๖) ฉลองพระบาท นายจ่ายงเชิญเข้าไปส่งพระมหาราชครูพิธีท้ังพานรอง พระมหาราชครูพิธีกราบ
ถวายบังคม ๓ ลาแล้ว ถอดฉลองพระบาทที่ทรงอยู่เดิมออก เชิญฉลองพระบาทบรมราชาภิเษกสอดถวายแล้ว
วางฉลองพระบาทที่ทรงมาเดิมไว้บนพาน นายจ่ายงเชิญกลับไปยืนอยู่

(๗) พระธ�ำมรงค์มหาวิเชียรจินดา พระราชโกษาเชิญส่งท้ังพานพระมหาราชครูพิธีทูลเกล้าฯ ถวาย
ทรงรับมาทรงสวมแล้ว ผู้เชิญรับพานกลับไปยืนตามที่

เม่ือพระมหาราชครูพิธีได้ทูลเกล้าฯ ถวายเครื่องราชกกุธภัณฑ์กับพระธ�ำมรงค์เสร็จแล้ว ถวายบังคม
๓ ลาแล้วถอยลงจากพระแท่นลา

(๘) มหาดเล็กเชิญเครื่องราชูปโภคได้เชิญเข้าไปทอดท่ีบนพระแท่นรัตนสิงหาสน์ตามล�ำดับ
พระสุพรรณศรี นายสุนทรมโนมัยเชิญ ๑ พานพระขันหมาก นายพินิจราชการเชิญ ๑ ท้ัง ๒ องค์น้ีทอดเบื้องขวา
พระเต้าทักษิโณทก นายเสน่ห์มหาดเล็กเชิญ ๑ พระมณฑป นายโสภณอัศดรเชิญ ๑ ท้ัง ๒ องค์น้ีทอดเบื้องซ้าย
แล้ว ผู้เชิญน่ังลงคุกเข่ากราบถวายบังคม ๓ ลา แล้วกลับไปยืนอยู่ตามท่ี

(๙) พระแสงอัษฎาวุธ ๑ พระแสงจักร์ นายขันเชิญ ๒ พระแสงตรี นายพลพันเชิญ ๓ พระแสงหอก
เพ็ชรรัตน นายรองพิจิตรสรรพการเชิญ ๔ พระแสงปืนข้ามแม่น้�ำสโตง นายฉันเชิญ ท้ัง ๔ องค์น้ีเบื้องขวา
แล ๑ พระแสงศรก�ำลังราม นายสุจินดาเชิญ ๒ พระแสงดาบเขน นายพินัยราชกิจเชิญ ๓ พระแสงดาบเชลย
นายรองขันเชิญ ๔ พระแสงของ้าวแสนพลพ่าย นายรองวิไชยดุรงค์ฤทธิ์เชิญ ทั้ง ๔ องค์น้ีเบื้องซ้ายผู้เชิญท้ังขวา
แลซ้ายเชิญเข้าไปตามล�ำดับ ยืนเคียงข้างพระท่ีน่ังมหาเศวตฉัตรข้างขวาแลข้างซ้ายเสมอแนวต้นไม้ทองเงิน
เข้ามาจนเคร่ืองสูงเฉลิมพระเกียรติยศบริบูรณ์แล้ว ชาวประโคมหยุดประโคม

254 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระมหาราชครูพิธีน่ังคุกเข่าถวายบังคม ๓ ลาแล้ว หยิบขันเข้าตอกข้ึนชูเสมอศีร์ษะอ่านมนต์ยกอนุษฏุภ
พระอิศวรถวายไชย จบแล้วพราหมณเ์ ปา่ พระมหาสงั ขแ์ ล้ว พระมหาราชครพู ธิ ขี ยบั ตนมาข้างตวนั ออกนัง่ คกุ เขา่
เชิญพานเข้าตอกอยู่เปนปรกติ เม่ือสุดเสียงสังข์แล้ว พระสิทธิไชยบดีผู้เชิญพานเข้าตอกอยู่ตามร้ิวเบ้ืองซ้าย
ถวายคำ� นบั แลว้ เดนิ ตรงเขา้ ไปยงั หนา้ พระทนี่ งั่ หา่ งจากพระแทน่ ลาศอกหนงึ่ นง่ั ลงคกุ เขา่ เปนคกู่ บั พระมหาราชครู
พิธี วางขันเข้าตอกไว้บนพระแท่นลาตรงหน้าแล้วถวายบังคม ๓ ลา หยิบขันเข้าตอกขึ้นชูเสมอศีร์ษะ อ่านมนต์
ยกอนุษฏุภพระนารายณ์ถวายไชยจบแล้ว พราหมณ์เป่าพระมหาสังข์ โหรล่ันฆ้องไชย ภูษามาลาพนักงาร
แสงในขับไม้บัณเฑาะว์ ชาวประโคม ๆ แตรสังข์มโหรทึกแลเคร่ืองดุริยดนตรี

เมื่อสุดเสียงประโคมแล้ว พระมหาราชครูพิธีกับพระสิทธิไชยบดีพราหมณ์ทั้ง ๒ น้ีวางขันเข้าตอก
ยังพระแท่นลาตรงหน้าพราหมณ์ท้ังหลายผู้ท่เี ข้าริว้ ขบวรแหน่ �ำเสดจ็ พระราชดำ� เนริ ตา่ งลงน่ังคุกเขา่ ลงพรอ้ มกัน
ถวายบังคม ๓ ลาแลประนมหัดถ์นิ่งอยู่ พระมหาราชครูพิธีกราบบังคมทูลขอพระราชทานพระกรุณาอารักขา
แก่พราหมณ์ประชาราษฎร์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการพระราชทานอภัยแลอารักขา
ให้แก่ประชาชน พระมหาราชครูพิธีรับพระบรมราชโองการใส่เกล้าใส่กระหม่อมเสร็จแล้ว พราหมณ์ทั้งหลาย
ถวายบังคม ๓ ลาแล้ว พระมหาราชครูพิธีกับพระสิทธิไชยบดียืนขึ้นถวายค�ำนับถอยไปยืนยังร้ิวตามท่ี
พราหมณ์ท้ังหลายยืนข้ึนอยู่ตามล�ำดับพร้อมกัน

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดชจ่ึงทรงพระด�ำเนิรสู่ที่ฉเพาะหน้า
พระที่น่ังประทับณที่พราหมณ์เฝ้า ทรงคุกพระชานุท้ังสองลงถวายบังคม ๓ ลา แลพระบรมวงศานุวงศ์
ซ่ึงเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทอยู่ทั้งสิ้น ก็ทรงคุกพระชานุลงถวายบังคมแล้วประนมพระหัดถ์นิ่งอยู่พร้อมกัน
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ทรงประนมพระหัดถ์กราบบังคมทูล
พระกรุณา แสดงสวามิภักด์ิในพระนามพระบรมวงศานุวงศ์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระบรม
ราชโองการโปรดเกล้าฯ ด�ำรัสตอบสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ถวายบังคม
อีก ๓ ลาแล้วจึ่งเสด็จกลับมายืนยังต�ำแหน่งที่เฝ้า พระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์ถวายบังคมแล้วยืนข้ึนเฝ้า
อยู่ตามต�ำแหน่งเดิม

นายพลโท เจ้าพระยาสุรศักด์ิมนตรี ผู้แทนข้าราชการต�ำแหน่งเสนา ได้เดิรเข้าไปสู่ที่ฉเพาะหน้าพระท่ีนั่ง
คุกเข่าท้ังสองลงถวายบังคม ๓ ลา แลเสนาทั้งปวงที่ยืนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ก็พร้อมกันนั่งคุกเข่าลงถวาย
บังคม ๓ ลา ประนมหัดถ์นิ่งอยู่ เจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรีกราบบังคมทูลพระกรุณาแสดงสวามิภักดิ์ในนามของ
เสนาแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ด�ำรัสตอบเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรี
รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าใส่กระหม่อม แลถวายบังคมอิก ๓ ลาแล้ว กลับไปยืนยังต�ำแหน่งที่เฝ้าทูลลออง
ธุลีพระบาท เสนาทั้งหลายถวายบังคมแล้วยืนขึ้นเฝ้าอยู่อย่างเดิม

มหาอ�ำมาตย์เอกเจ้าพระยายมราช เสนาบดีกระทรวงนครบาลผู้แทนข้าทูลลอองธุลีพระบาทต�ำแหน่ง
อ�ำมาตย์ จึ่งเดิรเข้าไปสู่ท่ีฉเพาะหน้าพระท่ีนั่ง คุกเข่าทั้งสองลงถวายบังคม ๓ ลา อ�ำมาตย์ทั้งหลายที่ยืนเฝ้า
ทูลลอองธุลีพระบาทได้คุกเข่าลงถวายบังคม ๓ ลา แลประนมหัดถ์น่ิงอยู่ เจ้าพระยายมราชกราบบังคมทูล
พระกรุณา แสดงสวามิภักด์ิในนามของอ�ำมาตย์แล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 255

โปรดเกล้าฯ ด�ำรัสตอบ เจ้าพระยายมราชรับพระบรมราชโองการใส่เกล้าใส่กระหม่อมแล้วถวายบังคมอีก
๓ ลา แลกลับไปยนยังต�ำแหน่งที่เฝ้า ข้าทูลลอองธุลีพระบาทต�ำแหน่งอ�ำมาตย์ท้ังปวงถวายบังคม แล้วจึงกลับ
ยืนข้ึนเฝ้าตามต�ำแหน่ง

มหาเสวกเอกเจ้าพระยาสิริรัตนมนตรี ผู้แทนราชเสวก จ่ึงได้เดิรเข้าไปสู่ท่ีฉเพาะหน้าพระท่ีน่ัง ถวาย
บังคม ๓ ลา ข้าทูลลอองธุลีพระบาทต�ำแหน่งราชเสวกท้ังสิ้นจึ่งคุกเข่าถวายบังคม ๓ ลาประนมหัดถ์นิ่งอยู่
เจ้าพระยาสิริรัตนมนตรีกราบบังคมทูลพระกรุณาแสดงสวามิภักด์ิต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทในนามของ
ราชเสวก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการด�ำรัสตอบ เจ้าพระยาสิริรัตนมนตรีรับพระบรม
ราชโองการใส่เกล้าใส่กระหม่อม แลถวายบังคมอีก ๓ ลา กลับไปยืนยังต�ำแหน่งที่ ราชเสวกทั้งหลายถวาย
บังคมแล้วจ่ึงยืนข้ึนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทตามเดิม

เม่ือเสร็จการกราบบังคมทูลแสดงสวามิภักด์ิแล้ว พราหมณ์เป่าสังข์โหรล่ันฆ้องไชย ภูษามาลาพนักงาร
แสงในขับไม้บัณเฑาะว์ ชาวประโคม ๆ สังข์แตรมโหรทึกเครื่องดุริยดนตรี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ทรงหล่ังน�้ำทักษิโณทก ทรงต้ังสัตยาธิษฐาน ตั้งพระราชหฤทัยทรงบ�ำเพ็ญพระราชธรรมจริยา แผ่อาณาแด่
ประชาชนเสร็จ ชาวประโคมหยุดประโคม

เม่ือสุดเสียงประโคมแล้ว จม่ืนจงรักษาองค์ซ้ายได้ลงไปจากพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท เชิญพุ่มเข้าบิณฑ์
ดอกไม้ทองค�ำยืนอยู่ท่ีทิมคดตรงมุขเด็จพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทหน้าข้าราชการเฝ้า คอยให้สัญญาแก่
พนักงารชาวประโคม

เจ้าหมื่นสรรเพธภักดี พระอัศวบดีศรีสุรพาหะ หลวงศักดิ์นายเวรแลนายจ่าเรศได้เดิรเข้าไปหน้าพระที่น่ัง
ถวายค�ำนับแล้วคุกเข่าขวาลงรับพระแสงขรรค์ไชยศรี ธารพระกร พัดวาฬวิชนีแลพระแส้หางช้างเผือก
จากพระหัดถ์ตามล�ำดับแล้วเชิญกลับไปยืนตามที่ นายจ่ายงจึ่งเชิญพานฉลองพระบาท เดิรเข้ามาถึงหน้า
พระท่ีน่ังถวายค�ำนับแล้ว คุกเข่าขวาบนพระแท่นลา เล่ือนฉลองพระบาทเชิงงอนออก สอดฉลองพระบาท
ปักทองถวายแล้ว เชิญฉลองพระบาทเชิงงอนกลับไปยืนอยู่ตามที่

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จข้ึนจากพระท่ีน่ังมนังคศิลารัตนสิงหาสน์ ทรงพระด�ำเนิรโดยขบวร
น�ำแลตามเสด็จสู่มุขเด็จพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาท

เสดจ็ ขน้ึ สถติ ยพ์ ระบรมราชอาสนภ์ ายในบษุ บกมขุ เดจ็ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท มีมหาดเล็กหุ้มแพรเชิญ
พระแสงรายตีนตอง ๔ นาย คือ คู่หน้า เบื้องขวาพระแสงดาบคาบค่าย นายรองสุจินดาเชิญ เบื้องซ้ายพระแสง
ดาบใจเพ็ชร์ นายลิขิตสารสนองเชิญ คู่หลังเบ้ืองขวาพระแสงดาบอัษฎาพานร นายรองพลพันเชิญ เบื้องซ้าย
พระแสงดาบนาคราช ๓ เศียร นายรองกวดเชิญ มีมหาดเล็กหุ้มแพรถวายอยู่งารพัดโบกเบ้ืองหลังพระท่ีนั่ง
บุษบกคือนายชิดกับนายเสนองารประพาศ ๒ นาย เม่ือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวประทับแล้ว เจ้าหม่ืน
ศรีสรรักษ์รัวกรับชาวม่านไขพระสูตร จม่ืนจงรักษาองค์ชูพุ่มเข้าบิณฑ์ดอกไม้ทองค�ำให้สัญญา ชาวประโคม
กระท่ังแตรมโหรทึกกลองชนะ กองทหารเฉลิมพระเกียรติยศท�ำวันทยาวุธ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญ
พระบารมี ขา้ ทลู ลอองธลุ พี ระบาททง้ั ฝา่ ยเสนาอำ� มาตยแ์ ลราชเสวกชน้ั รองลงมาซงึ่ มไิ ดม้ ตี ำ� แหนง่ เฝา้ ในพระทน่ี ง่ั
ดุสิตมหาปราสาทนั้นสโมสรสันนิบาตพร้อมกันอยู่ในหว่างทิมคดแลปร�ำชาลาหน้ามุขเด็จถวายค�ำนับพร้อมกัน

256 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระบรมรูปเสด็จออกข้าราชการท่ีมุขเด็จพระมหาปราสาท

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 257

เม่ือสุดเสียงประโคมแล้ว ข้าทูลลอองธุลีพระบาทคุกเข่าลงพร้อมกันถวายบังคม ๓ ลา ประนมหัดถ์นิ่งอยู่
พระยาศรีสุนทรโวหารเจ้ากรมพระอาลักษณ์ซ่ึงคุกเข่าอยู่ใกล้ฉเพาะหน้าพระที่น่ังกราบบังคมทูลพระกรุณา
แสดงสวามิภักดิ์ในนามของข้าทูลลอองธุลีพระบาททั้งฝ่ายทหารพลเรือนแลในพระราชส�ำนัก พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการด�ำรัสตอบแล้ว พระยาศรีสุนทรโวหารรับพระบรมราชโองการใส่เกล้า
ใส่กระหม่อม แลถวายบังคมพร้อมกันอีก ๓ ลาแล้ว เจ้าจม่ืนศรีสรรักษ์รัวกรับ ข้าทูลลอองธุลีพระบาทยืนข้ึน
พร้อมกันถวายค�ำนับ จม่ืนจงรักษาองค์ชูพุ่มเข้าบิณฑ์ดอกไม้ทองค�ำให้สัญญา ชาวประโคมกระทั่งแตรมโหรทึก
กลองชะนะกองทหารเฉลิมพระเกียรติยศถวายวันทยาวุธ แตรวงบรรเลงสรรเสริญพระบารมี ชาวม่าน
ชกั พระสตู รปดิ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เสดจ็ ลงจากบษุ บกคนื เขา้ พระทนี่ ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท ทรงพระดำ� เนริ
โดยขบวรน�ำแลตามเสด็จคืนเข้าสู่พระท่ีน่ังพิมานรัถยา

อนึ่งท่ีในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เม่ือพระสงฆ์สวดถวายไชยมงคลจบแลสุดเสียงประโคม
แล้ว สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงอ�ำนวยการพระราชพิธี พระราชาคณะ
สวดคาถาดับเทียนไชย สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ดับเทียนไชยเสร็จแล้วเจ้าพนักงารได้ยกเตียงพระสวดภาณวาร
ธรรมาสน์ แลเตียงนั่งปรกกับกระโจมเทียนไชยออก ย้ายพระราชบัลลังก์ทอดกลางพระอุโบสถถอนเก้าอ้ี
ข้าราชการน่ังวันสวดมนต์ออก คงไว้แต่พระเก้าอ้ีเจ้านายเท่านั้น เตรียมการรับเสด็จไว้พร้อม

เม่ือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จข้ึนจากมุขเด็จพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทคืนเข้าสู่พระท่ีนั่ง
พิมานรัถยาแล้ว เจ้านานาประเทศแลอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูตได้ลงจากพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท
ทางมุขเหนือ ออกพระทวารอัฒจันท์ตวันตก ข้ึนรถท่ีประตูชาลาก�ำแพงแก้วตรงประตูศรีสุนทร รถไปออกประตู
สุวรรณบริบาล เล้ียวไปทางหลังศาลาลูกขุน หยุดรถลงประทับแลพักอยู่ที่หอพระสมุดวชิรญาณเพ่ือเฝ้าเม่ือ
เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรพยุหยาตรา แล้วรถได้ไปคอยรับอยู่ท่ีหน้าพระอารามตรงประตู หน้าพระพุทธ
ปรางค์ปราสาทพระบรมวงศานวุ งศ์ท่ีเสดจ็ ไปหอพระสมดุ วชิรญาณคอยเฝ้าด้วยกบั เจา้ นานาประเทศกม็ ี ท่ีเสดจ็
ไปคอยรับเสด็จอยู่ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดารามก็มี แลข้าราชการไปยืนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท
ที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามตามต�ำแหน่งที่พระอุโบสถเหมือนวันสวดมนต์

ราชวิถีเสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรพยุหยาตรา แต่พระที่น่ังอาภรณ์พิโมกข์ปราสาทออกประตูพิมาน
ไชยศรี ถึงพลับพลาหลังวัดพระศรีรัตนศาสดาราม มีกองทหารเฉลิมพระเกียรติยศ ๒ แห่ง ๆ หน่ึงท่ีหน้าห้อง
พระอาลักษณ์ อีกแห่งหนึ่งท่ีสนามหน้าหอพระสมุดวชิรญาณมีธงประจ�ำกองแลแตรวงพร้อม ท้ังมีทหารราบ
ราย ๒ ข้างราชวิถีด้วยตลอด

เวลาบ่ายโมงหนึ่ง1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเคร่ืองพระบรมราชาภิเษกทรงพระมหามาลา
เส้าสูงสีด�ำ เสด็จออกทางพระทวารมุขกระสันพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท สู่พระท่ีนั่งอาภรณ์พิโมกข์ปราสาท
ทรงเปล้ืองพระมหามาลาทรงพระมหาพิไชยมงกุฎแล้ว เสด็จลงสู่เกยประทับพระราเชนทรยาน พร่ังพร้อมด้วย
เสวกามาตย์ราชบริพาร กรมพระต�ำรวจกรมมหาดเล็ก แลกรมทหารมหาดเล็ก แห่น�ำแลตามเสด็จเปน ๔ สาย

1 เวลา ๑๓.๐๐ น.

258 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

กระบวรแห่เสด็จไปวัดพระศรีรัตนศาสดารามเม่ือราชาภิเษกแล้ว

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 259

ประกอบด้วยกลองชนะแตรสังข์มโหรทึก เครื่องสูงอภิรุมชุมสาย พระกันภิรมแลธงไชยราชกระบี่ธุชครุฑพาห
แห่เสด็จโดยขนาดเปนขบวรพยุหยาตราอย่างใหญ่ เคลื่อนกระบวรแต่พระที่นั่งอาภรณ์พิโมกข์ปราสาท
กองทหารเฉลิมพระเกียรติยศที่หน้าห้องพระอาลักษณ์ถวายวันทยาวุธ แตรบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี
ขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรเลี้ยวออกประตูพิมานไชยศรี ทหารราบรายทางสองข้างตลอดถึงพลับพลาเปลื้อง
เคร่ืองหลังวัดพระศรีรัตนศาสดารามถวายวันทยาวุธเมื่อกระบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรเล้ียวข้างหอพระสมุด
วชิรญาณ กองทหารเฉลิมพระเกียรติยศท่ีสนามหน้าหอพระสมุดวชิรญาณถวายวันทยาวุธแตรวงบรรเลงเพลง
สรรเสริญพระบารมี ประทับพระราเชนทรยานที่เกยพลับพลาเปล้ืองเคร่ืองเสด็จข้ึนพลับพลา เจ้าพนักงาร
ชักพระสูตรปิด

พระบรมวงศานุวงศ์กับเจ้านานาประเทศ แลเอกอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูตที่เฝ้าอยู่ท่ีหอพระสมุด
วชิรญาณ ได้เข้าพระอารามไปคอยเฝ้าในพระอุโบสถ พร้อมด้วยข้าราชการฝ่ายเสนาอ�ำมาตย์แลราชเสวก
ผู้ใหญ่ซ่ึงคอยอยู่ก่อนน้ัน

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเปล้ืองพระมหาพิไชยมงกุฎทรงพระมหามาลาเส้าสูง ทรงพระด�ำเนิร
เข้าพระอารามเสด็จโดยทางลาดพระบาทภายในปร�ำ มีขบวรพระต�ำรวจแห่น�ำเสด็จ แลขบวรภูษามาลา
กับมหาดเล็กเชิญเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ แลพระแสงอัษฎาวุธตามเสด็จในเวลาพระบรมราชาภิเษกนั้นมาตาม
เสด็จด้วย เว้นแต่เชิญพระมหาเศวตฉัตร เปลี่ยนเปนเชิญพานพระมหามาลาแทน เม่ือเสด็จขึ้นหน้าพระอุโบสถ
ทรงเปล้ืองพระมหามาลา มหาดเล็กเชิญพานเข้ารับแล้ว เสด็จขึ้นในพระอุโบสถโดยพระทวารกลาง ขบวรเชิญ
เครื่องราชกกุธภัณฑ์กับพระแสงอัษฎาวุธตามเสด็จเข้าในพระอุโบสถด้วย แลยืนเฝ้าอยู่ตามระเบียบเหมือน
คราวบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงจุดเทียนทองธูปเงินเคร่ืองนมัสการ ถวายต้นไม้
ทองเงินพระมหามณีรัตนปฏิมากรเปนพุทธบูชาแล้ว ประทับพระราชบัลลังก์ท่ามกลาง เจ้านานาประเทศ
กับพระบรมวงศานุวงศ์ แลเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษทั้งเสนามาตย์ราชเสวกสโมสรสันนิบาต
เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทอยู่พร้อมกัน

สงั ฆการอี าราธนาศลี สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาวชริ ญาณวโรรสถวายศลี แลว้ พระบาทสมเดจ็
พระเจ้าอยู่หัวทรงประกาศพระไตรรัตนสันนิบาตน์เปนค�ำมคธ รับเปนพระพุทธสาสนูปถัมภกผู้ทนุบ�ำรุง
พระพุทธสาสนาให้ถาวรวัฒนาการสืบไป พระสงฆ์ถวายสาธุการขึ้นพร้อมกันแล้ว สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ถวายพระพรไชยอติเรกพิเศษ พระสงฆ์สวดประสิทธิ์พระพรถวายด้วยคาถา
โสอัตถลัทโธแลสัพพุทธาภวตุสัพพมังคลังแล้ว สมเด็จกรมพระยาวชิรญาณวโรรสถวายพระพรลาเสร็จ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงนมัสการพระมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วเสด็จกลับออกจากพระอุโบสถ
เสดจ็ พระราชดำ� เนริ โดยทางลาดพระบาทในปรำ� ตามทางเดมิ ขน้ึ พลบั พลาทรงพระมหาพไิ ชยมงกฎุ แลว้ เสดจ็ ออก
เกยประทับพระราเชนทรยาน เสด็จพระราชด�ำเนิรกลับโดยขบวรพยุหยาตรา เข้าประตูพิมานไชยศรีเล้ียวไป
ตามชาลาหน้าห้องกรมพระอาลักษณ์ เทียบพระราเชนทรยานท่ีเกย เสด็จขึ้นพระท่ีนั่งอาภรณ์พิโมกข์ปราสาท
ทรงเปลื้องพระมหาพิไชยมงกุฎแล้ว เสด็จข้ึนถวายดอกไม้ธูปเทียนสมเด็จพระบรมราชินีนาถพระบรม

260 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ราชชนนีเสร็จ เสด็จเข้าสู่พระราชมณเฑียรสถาน เวลาบ่าย ๒ โมง1 เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์
แลเอกอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูต ได้กลับจากวัดพระศรีรัตนศาสดารามทางประตูหน้าพระพุทธปรางค์
ออกประตูสวัสดิโสภากลับยังพระที่น่ังแลต�ำหนักท่ีพัก

ท่ีในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จกลับ เจ้านานา
ประเทศแลเอกอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูตกลับแล้ว เจ้าพนักงารได้ตั้งบายศรี แก้ว ทอง เงิน เครื่องเวียน
เทียนสมโภชเวลาบ่ายเกือบ ๓ โมงพราหมณ์เบิกแว่น ข้าราชการเวียนเทียนสมโภชพระมหามณีรัตนปฏิมากร
แล้ว

คร้ันเวลาบ่าย ๕ โมง2 ได้ต้ังบายศรี แก้ว ทอง เงิน บายศรีตองลองทองขาวที่หน้าพระที่น่ังดุสิตมหา
ปราสาท ชีพ่อพราหมณ์เบิกแว่นข้าราชการเวียนเทียนสมโภชเครื่องราชกกุธภัณฑ์ แลพระราชมณเฑียรสถาน
ตามพระราชประเพณี

เวลาค�่ำทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเล้ียงพระบรมวงศานุวงศ์พร้อมด้วยเจ้านานาประเทศ
ท่ีมุขกระสันตวันออก พระที่น่ังจักรีมหาปราสาท

ครั้นเวลาใกล้ ๒ ทุ่ม3 พระบรมวงศานุวงศ์ เจ้านานาประเทศแต่งพระองค์เต็มยศขาว ประดับเคร่ือง
ราชอิศริยาภรณ์เข้ามาในพระบรมมหาราชวังขึ้นพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท เสด็จทางพระทวารมุขกระสัน
องค์ตวันตกประทับพระที่น่ังสมมติเทวราชอุปบัติ ข้าราชการต่างประเทศท่ีตามเสด็จเจ้านานาประเทศมา
ได้ไปรับพระราชทานเลี้ยงอาหารกับข้าราชการในพระราชส�ำนักที่กระทรวงวัง เวลา ๒ ทุ่มเศษ พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกพร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวง กับสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ
เจ้าฟ้ากรมหลวงเพ็ชรบุรีราชสิรินธร มีพระราชปฏิสันถารด้วยเจ้านานาประเทศแลพระบรมวงศานุวงศ์ตาม
สมควรแล้ว เสด็จออกประทับโต๊ะเสวยทางพระทวารท้องพระโรงพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท เมื่อเสวยแล้ว
เสด็จประทับพระท่ีน่ังสมมติเทวราชอุปบัติ เสวยพระสุธารส แลมีพระราชด�ำรัสตามสมควร ข้าราชการ
ผู้ตามเสด็จเจ้านานาประเทศพร้อมด้วยข้าราชการในพระราชส�ำนัก เม่ือรับพระราชทานเล้ียงแล้ว ข้ึนไปคอย
เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทอยู่ที่ท้องพระโรงกลางพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เสด็จออกท้องพระโรงกลางพร้อมด้วยเจ้านานาประเทศแลพระบรมวงศานุวงศ์ มีพระราชด�ำรัสแก่ข้าราชการ
พอสมควรแก่เวลาแล้วเสด็จขึ้น เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จกลับออกทางพระทวารกลาง
ข้ึนทรงรถที่อัฒจันท์มุขเด็จ กลับไปยังพระที่นั่งแลต�ำหนักท่ีพักตามเดิม

คร้ันเวลา ๔ ทุ่ม4 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จออกพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท ทรงรถพระที่นั่ง
ยนตร์เสด็จพระราชด�ำเนิรประพาสทางสถลมารคทอดพระเนตร์การจุดประทีปแลการมโหรศพ ในงาร
พระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชแล้ว เสด็จไปประทับในพระอุโบสถวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม

1 เวลา ๑๔.๐๐ น.
2 เวลา ๑๗.๐๐ น.
3 เวลา ๒๐.๐๐ น.
4 เวลา ๒๒.๐๐ น.

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 261

ทรงจุดเทียนธูปเคร่ืองนมัสการบูชาพระพุทธชินราชแล้ว เสด็จพระราชด�ำเนิรยังสวนมิสกวันทรงเปิดการสโมสร
กาลานุการออกร้านขายของงารปีนมัสการพระพุทธชินราชซึ่งเร่ิมตั้งแต่วันนี้ เสด็จประพาสทอดพระเนตร
ร้านขายของ พอเวลาสมควรแล้ว เสด็จพระราชด�ำเนิรกลับเข้าสู่พระบรมมหาราชวัง

เสด็จเลียบพระนครทางสถลมารค

วนั ที่ ๓ ธนั วาคม รตั นโกสนิ ทรศก ๑๓๐ เปนวนั กำ� หนดพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เสดจ็ พระราชดำ� เนริ
ด้วยขบวรพยุหยาตราเลียบพระนครโดยสถลมารค ตามราชประเพณี เจ้าพนักงารได้แต่งพลับพลาทอง
จตุรมุข ณ ท้องสนามหลวง ที่ประชาชนจะได้เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทกราบถวายบังคมแลถวายไชยมงคล
ทอดพระราชบัลลังก์ท่ีมุขเด็จด้านทักษิณ แลทอดพระราชอาสน์ที่ประทับสมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวง
ที่มุขลดฝ่ายขวา ท้ังตั้งพระเก้าอ้ีพระบรมวงศานุวงศ์แลเจ้านานาประเทศเฝ้าบนพลับพลาด้วย ท่ีปร�ำหน้า
พลับพลาตั้งเก้าอ้ีเปนท่ีเอกอรรคราชทูตแลอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูต ท้ังเก้าอ้ีข้าราชการฝ่ายทหาร
พลเรือนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท แลที่พลับพลาถนนราชด�ำเนิรกลางต้ังตรงสี่แยกถนนดินสอ ช่องข้างใต้
พ่อค้าชาวยุโรปประเทศจะได้เฝ้าถวายไชยมงคลอิกแห่งหน่ึงนั้น ก็ได้แต่งไว้ท�ำนองเดียวกันกับพลับพลา
ท้องสนามหลวง

ตามระยะราชวิถีซ่ึงเสด็จพระราชด�ำเนิรเลียบพระนคร เสนาบดีเจ้ากระทรวงทบวงการทุกกระทรวง
แบ่งปันท้องที่ปักเสาประดับดวงตราปักฉัตรแต่งธงทิวแลผูกเฟื่องทั้งห้อยผ้ามีครุยมีภู่ประดับบุบผามาลา
เปนระยะกระทรวงละอย่าง ๆ ต่าง ๆ กัน แลประกอบด้วยพระอารามหลวงตามระยะทางที่ต้ังซุ้มแต่งประดับ
ธงทิวที่ประตูก�ำแพงแลศาลาซึ่งพระสงฆ์ออกมารับเสด็จคอยสวดถวายไชยมงคลในเวลาเสด็จผ่านไป ตลอดทั้ง
บ้านเรือนประชาชนแต่งประดับธงบุบผามาลาตั้งเคร่ืองสักการบูชาตลอดราชวิถีมีกองทหารบกตั้งแถวรายทาง
ท้ังสองข้างถนนตลอด แลดูการแต่งประดับรับเสด็จในราชวิถีงามสล้างสละสลวยครึกคร้ืนเปนท่ีเจริญตา
เจริญใจยิ่งนัก

เวลาบ่ายเจ้าพนักงารได้ต้ังริ้วขบวรแต่หน้าพระที่นั่งอาภรณ์พิโมกข์ปราสาทไว้พร้อมพร่ังเหมือนอย่าง
ขบวรวันท่ี ๒ ธันวาคม เว้นแต่ขบวรมหาดเล็กเชิญเคร่ืองตามเสด็จ ไม่ได้เชิญเครื่องราชกกุธภัณฑ์กับพระแสง
อัษฎาวุธตามเสด็จ เปลี่ยนเปนเชิญพระแสงดาบกับเครื่องบรมราชูปโภคแทนรวมกัน ๒๐ นาย แลมีขบวรทหาร
กองทัพบกแห่น�ำเสด็จตั้งริ้วแต่หน้าประตูวิเศษไชยศรีไปตามถนนหน้าพระธาตุ เล้ียวไปตามถนนราชินีจนถึง
เชิงสะพานเสี้ยว แลมีขบวรกรมทหารเรือตามเสด็จอยู่สุดท้ายขบวร

เวลาบ่ายโมงคร่ึง1 สมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวงกับสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวง
เพ็ชรบุรีราชสิรินธร เสด็จออกทางพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ประทับรถพระที่น่ังยนตร์ที่หน้าอัฒจันท์
มีราชองครักษ์แลรถท้าวนางข้าราชการในพระราชส�ำนักตามเสด็จ ๆ พระราชด�ำเนิรไปตามถนนหน้าพระธาตุ

1 เวลา ๑๓.๓๐ น.

262 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

มารกีส องอี ดัง เดอ ลา เพนน์
เอกอรรคราชทูตพิเศษ แทนพระเจ้ากรุงอิตาลี

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 263

ประทับรถพระที่น่ังท่ีพลับพลาท้องสนามหลวงเสด็จข้ึนประทับบนพลับพลามุขตวันตก เจ้านานาประเทศกับ
พระบรมวงศานุวงศ์เฝ้าบนพลับพลามุขตวันออก ส่วนเอกอรรคราชทูตแลอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูต
แลข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในปร�ำหน้าพลับพลาตามล�ำดับ

เวลาบ่าย ๒ โมง1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเคร่ืองอย่างวันบรมราชาภิเษก เปลี่ยนแต่เปน
สีแดงตามก�ำลังวัน ทรงประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์พระดารานพรัตนราชวราภรณ์ แลพระดารามหาจักรี
พร้อมท้ังสายสพายกับพระสังวาล แลประดับพระดารามหาประมาภรณ์ภายในสวมฉลองพระองค์ครุย
กรองทองแลพระสงั วาลเครอื่ งราชอศิ รยิ าภรณช์ า้ งเผอื กสยามชนั้ นอก เสดจ็ ออกพระทน่ี งั่ อาภรณพ์ โิ มกขป์ ราสาท
ทรงพระชฎามหากระฐินน้อย เสด็จลงสู่เกยสพรั่งพร้อมด้วยขบวรเสนาอ�ำมาตย์ราชเสวกคู่เคียงพระราชยาน
ท้ังกรมพระต�ำรวจ กรมมหาดเล็ก ยืนประจ�ำร้ิวขบวรตามต�ำแหน่ง ผันพักตร์สู่ฉเพาะหน้าพระท่ีนั่ง
จมนื่ จงรกั ษาองค์รัวกรบั ให้สัญญา ข้าทลู ลอองธลุ ีพระบาทในร้ิวขบวรถวายคำ� นบั พร้อมกนั แลว้ พระบาทสมเดจ็
พระเจ้าอยู่หัวประทับพระที่น่ังพุดตาลทองค�ำ ชาวประโคม ๆ แตรสังข์กลองชนะแลมโหรทึก เคล่ือนขบวร
เสด็จพระราชด�ำเนิรสพรั่งด้วยเครื่องสูง อภิรุม ชุมสาย บังแซก พระกันภิรมทั้งธงไชยกระบ่ีธุช แลพระครุฑ
พาหเปนขบวรพยุหยาตราอย่างใหญ่ออกประตูพิมานไชยศรี ทหารปืนใหญ่ที่ตั้งกองอยู่ในท้องสนามหลวง
ยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติยศ ๑๐๑ นัด เม่ือขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรออกประตูวิเศษไชยศรีบรรจบกันกับ
ขบวรทหารกองทัพบกยาตราไปตามถนนหน้าพระธาตุ2 ทหารรายทางถวายวันทยาวุธ แตรบรรเลงเพลง
สรรเสริญพระบารมีตลอดไป ขบวรวงท้องสนามหลวงยังถนนราชินี เทียบพระที่น่ังพุดตาลที่เกยหลังพลับพลา
เสด็จขึ้นเกยทรงพระราชด�ำเนิรสู่พลับพลาเข้าในพระฉากมุขเหนือ ทรงเปลื้องพระชฎามหากระฐินน้อยแล้ว
เสด็จออกพลับพลาประทับพระราชบัลลังก์มุขใต้พร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวงแลพระบรม
วงศานุวงศ์เจ้านานาประเทศเฝ้าบนพลับพลา เอกอรรคราชทูตแลอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูตพร้อมท้ัง
ข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือน เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทในปร�ำหน้าพลับพลาทั้ง ๒ ข้างตามล�ำดับ เจ้าพระยา
ยมราชเสนาบดีกระทรวงนครบาลได้น�ำพ่อค้าประชาราษฎรเข้ามายังท่ามกลางปร�ำหน้าพระที่น่ังกราบบังคม
ทูลเบิกราษฎรเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ประชาราษฎร์นั่งลงคุกเข่าทั้งสองข้างถวายบังคม ๓ ลาแล้วประนม
หัดถ์นิ่งอยู่เจ้าพระยายมราชเสนาบดีกระทรวงนครบาล จึงอ่านค�ำกราบบังคมทูลพระกรุณาในนามของ
ไพร่ฟ้าประชาราษฎร์ ที่ได้สโมสรชุมนุมกันเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ถวายไชยมงคลดังต่อไปน้ี

1 เวลา ๑๔.๐๐ น.
2 ธรรมเนียมการยิงสลุตเฉลิมพระเกียรติยศของทหารปืนใหญ่ และขบวนทหารบกในขบวนเสด็จพระราชด�ำเนินเลียบ
พระนครนี้ ปรากฏเป็นคราวแรกในพระราชพิธีพระบรมราชาภิเษกพระมหากษัตรยิ ์ในพระบรมราชจกั รวี งศ์

264 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

รูปเสด็จออกรับพรของประชาชน ท่ีพลับพลาท้องสนามหลวง

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 265

ค�ำถวายไชยมงคลของพวกไพร่ฟ้าประชาราษฎร

ขอเดชะ ฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าฯ
ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าไพร่ฟ้าอาณาประชาราษฎรชาติไทย ซ่ึงได้สมัคสโมสรสันนิบาตมาประชุม

พรอ้ มกนั เพอื่ ถวายพระพรไชยในมหามงคลสมยั วนั พระบรมราชาภเิ ษกสมโภช ณ ทน่ี ้ี มนี ำ้� ใจเอบิ อาบทราบซา่ น
เต็มไปด้วยความปรีดาปราโมทย์เปนล้นเกล้าฯ หาท่ีสุดมิได้ก่อนท่ีข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย จะถวายพระพร
ไชยมงคลน้ี ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศกราบบังคมทูลพระกรุณา ถึงเหตุผลอันชักน�ำ กระท�ำให้พวก
ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายมีความยินดีเพื่อทรงทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท

ด้วยข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายอันสืบสายโลหิตติดเน่ืองมาจากบุรพบุรุษชาติไทยท่ีเกิดมาในพระราช
อาณาจักรสยาม อันมีความรักชาติสาสนาแลพระมหากษัตราธิราชเจ้าม่ันคงอยู่ในสันดานเปนเนืองนิตย์ อาจจะ
สละชีวิตต่อสู้ศัตรูอันจะมาลบหลู่ต่อชาติหรือสาสนาแลพระมหากษัตราธิราชเจ้าได้ เมื่อได้พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัวผู้มีพระราชหฤทัยต้องตามลักษณของคนชาติไทย มาสนองพระองค์สมเดจพระบรมชนกนาถ
แลพระปิยมหาราชเจ้า ดังใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทมาเปนพระมหาราชาปกเกล้าฯ อยู่ฉน้ีแล้ว ก็รู้สึกยินดีมีน�้ำใจ
อาจหาญยากที่จะหาส่ิงใดมาเปรียบปานได้ ด้วยมาส�ำคัญม่ันหมายเปนหน่ึงแน่ว่า ชาวสยามทั้งหลายนับวัน
ก็จะได้ประสบแต่ส่ิงซึ่งจะเปนประโยชน์ส�ำหรับชาติย่ิงข้ึนเปนล�ำดับ เพราะข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายเช่ือแน่
ในพระปรีชาสามารถแลพระบรมราชกฤษฎาภินิหารแห่งใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทในการที่จะทรงท�ำนุบ�ำรุง
พระราชอาณาจักร์ แลทรงชักน�ำชาติไทยให้ไปสู่ความเจริญสมบูรณ์ด้วยศิลปวิทยามั่งคั่งด้วยโภคทรัพย์สมบัติ
เทียมเท่ากับมหาประเทศทั้งหลายที่ได้เจริญมาแล้วตามคราวตามสมัยข้อนี้ก็มีพยานปรากฏแก่ข้าพระพุทธเจ้า
ท้ังหลายแล้ว จ�ำเดิมแต่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้เถลิงถวัลยราชสมบัติบรมราชาภิเษกเปนเอกอรรคบรม
ราชาธิราชในพระราชอาณาจักรนี้มา แม้พ่ึงเร่ิมรัชเวลาก็ได้เพียง ๑ ปีกับ ๒๓ วันเข้าวันนี้ ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ได้ทรงส�ำแดงความทรงพระเมตตากรุณา แก่เหล่าประชาชนทั้งหลายเปนอย่างยิ่งแลท้ังได้ทรงพระราชด�ำริห์
กระทำ� สงิ่ ซง่ึ เปนประโยชนแ์ กช่ าตเิ ปนหลายประการ ทค่ี วรยกขน้ึ กราบบงั คมทลู พระกรณุ า ณ ทนี่ ี้ กม็ ที รงตง้ั กอง
เสือป่าข้ึน พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้พระบรมวงศานุวงศ์ข้าทูลลอองธุลีพระบาทตลอดลงมาจนถึง
ประชาราษฎรผู้มีหลักฐานม่ันคงแลมีความประพฤติดี ให้เข้าเปนสมาชิกได้ร่วมสมัคสโมสรซ่ึงกันแลกัน ท้ังได้
รับพระบรมราโชวาทส่ังสอนในข้อจริยาวัตร แลฝึกหัดวิชาเสือป่าอันเปนธรรมนิยมของชาติไทยมาแต่โบราณ
หากอันตรธานสูญหายไปเสียคราวหนึ่งให้กลับคืนคงข้ึนอิกเปนต้น แลกองเสือป่านี้ก็ได้มีผู้นิยมเข้าเปนสมาชิก
นับด้วยหลายพันแล้ว ผู้ที่เปนสมาชิกนั้นเล่าก็ได้กระท�ำการช่วยเจ้าหน้าท่ีจับกุมโจรผู้ร้ายอันกระท�ำการทุจริต
มามากมายนับว่ามีประโยชน์แก่บ้านเมืองสดวกแก่ทางปกครองป้องกันภัยอันตรายอันมีแก่ประชาราษฎรข้ึน
เปนอันมาก ใช่แต่เท่าน้ัน ยังทรงพระเมตตาอารีแผ่เผ่ือแก่บุตรหลานเหลนของข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายต่อไป
โดยให้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งกองลูกเสือข้ึน ซ่ึงในเวลาน้ีก�ำลังเด็กนิยมสมัคเข้าเปนลูกเสือนับด้วย
หลายพันคนแล้ว ในข้อน้ีก็เปนสิ่งส�ำคัญเปนเคร่ืองปลุกใจให้เหล่าดรุณกุมารอันบังเกิดภายหลังตั้งอยู่ใน
สัมมาอาชีวะ ปลูกฝังน้�ำใจให้ประพฤติแต่สิ่งที่ดี หมั่นศึกษาเล่าเรียนแลม่ันคงอยู่ในความรักชาติรักสาสนา
รักพระมหากษัตราธิราชเจ้าของตนย่อมเปนผลแก่อาณาประชาราษฎรแลบ้านเมืองเปนอเนกประการ

266 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททรงมีพระราชกฤษฎาภินิหาร เปนอัจฉริยบุรุษอันล�้ำเลิศประเสริฐสุดในมนุษย
นิกรชาติไทย แม้แต่ในเวลาเริ่มรัชสมัยก็มีสิ่งซ่ึงเปนสิริสวัสดิมงคลบันดาลดลมาสู่พระบารมีเปนหลายประการ
คือ กระบ่ีธุช พระครุฑพาห พระแสงศรก�ำลังราม แลช้างพลายส�ำคัญอันเปนสิ่งที่นิยมกันว่าเปนของคู่
พระบารมีของพระมหากษัตราธิราชเจ้าอันอุดมด้วยพระเดชานุภาพแต่โบราณมา นับว่าใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
มีพระบุญญาภินิหารสร้างสมอบรมมาแล้วเปนอันมากแลนับว่าเปนพระมหากษัตริย์สมมติเทวราชอันสมบูรณ์
ทุกประการแล้ว

อิกประการหนึ่ง ทางพระราชไมตรีระหว่างกรุงสยามกับมหาประเทศในเวลาน้ีก็สนิทสนมยิ่งนัก จนถึง
พระเจ้าแผ่นดินแลมหาประธานาธิบดี ต่างส่งเจ้านายชั้นสูงในพระราชวงศ์แลผู้แทนชั้นผู้ใหญ่ในรัฐบาลมาช่วย
ในงารพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทณครั้งน้ี ซ่ึงนับว่ายังไม่เคยมีมาใน
พระราชพงศาวดารสยามแต่สักครั้ง ๑ เลย ข้อนี้ก็กระท�ำให้ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลาย มีน้�ำใจเบิกบานช่ืนชมยินดี
ต่อเกียรติยศแห่งชาติ จะหาส่ิงมาเปรียบปานมิได้ ด้วยมารู้สึกแลเห็นเปนพยานปรากฏอยู่ว่า มหาประเทศทั้ง
หลายยอมรับนับถือชาติไทยแลกรุงสยามว่า เปนประเทศที่ควรนับถือประเทศหน่ึง ท้ังนี้ก็ด้วยเดชะอ�ำนาจ
พระบารมีในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ชาติไทยจะด�ำเนิรข้ึนสู่ความวัฒนาสถาพร หรืออาณาประชาราษฎร
ทั้งหลายจะได้รับความสุขส�ำราญได้ด้วยประการใด ก็ต้องอาศรัยพระวิจารณญาณแลพระปรีชาสามารถ
พระบรมเดชานุภาพของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทผู้เปนใหญ่เปนประธานแต่พระองค์เดียวเท่าน้ัน

ส่วนข้าพระพุทธเจ้าเหล่าอาณาประชาราษฎร ขอถวายความสัตยสวามิภักดิแลความจงรักภักดี ขอได้
ทรงไว้วางพระราชฤทัยว่า พวกข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายคงจะตามเสด็จพระบรมบาทยุคลในทางท่ีจะเกิด
ศุภผลแก่ชาติสาสนาแลพระมหากษัตริย์อยู่เนืองนิตย แม้จะถึงแก่ชีวิตก็ไม่ถอยหลัง

อน่ึงท่ีได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชวโรกาศให้พวกข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย
มาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ถวายพระพรไชยมงคลณเวลาวันน้ี ต่างคนต่างเต็มต้ืนไปด้วยความปีติยินดีทั้งผู้ที่
ได้เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทอยู่ณท่ีน้ีแลผู้ท่ีมิได้มา ขอพระราชทานถวายพระพรไชยในมหามงคลพระบรม
ราชาภิเษกสมโภชณบัดนี้

ด้วยเดชะอ�ำนาจแห่งความสัตย์ที่กราบบังคมทูลพระกรุณามาแล้วแต่หลัง ท้ังอ�ำนาจแห่งความกตัญญู
กตเวทีซึ่งมีอยู่ในสันดานของข้าฝ่าลอองธุลีพระบาทเหล่าชาติไทย อันประกอบพร้อมด้วยความเชื่อ
ความเลื่อมใสในพระไตรรัตนทั้ง ๓ ประการ จงบันดาลดลให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเสวยรมย์สิริสมบัติเปน
บรมสขุ สถาพรยงิ่ ยนื นาน ไพโรจนช์ ชั วาลยด์ ว้ ยพระเกยี รตยิ ศเกยี รตคิ ณุ อยทู่ กุ ทวิ าราตรกี าล ขอใหพ้ ระเกยี รตยิ ศ
เกียรติคุณแผ่ไพศาลไปทั่วทุกทิศานุทิศ แม้มีพระราชประสงค์จ�ำนงหมายสิ่งใด ก็ให้ส�ำเร็จลุล่วงด่ังพระบรม
ราชประสงค์ทุกประการ

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
กรุงเทพมหานคร
วันท่ี ๓ ธันวาคม รัตนโกสินทร ศก ๑๓๐

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 267

เมื่อเจ้าพระยายมราชกราบบังคมทูลแล้ว มีพระราชด�ำรัสตอบ ดังนี้

พระราชด�ำรัสตอบประชาราษฎร

เราได้ฟังถ้อยค�ำอันไพเราะ ซึ่งเจ้าพระยายมราชได้กล่าวมาในนามของประชาราษฎร อันได้พร้อมกัน
มาสโมสรชุมนุมเพ่ืออวยไชยให้พรแก่ตัวเราในวันนี้ ท�ำให้ความปีติยินดีบังเกิดข้ึนในใจของเรา จนจะหาถ้อยค�ำ
อันใดมากล่าวเพ่ือแสดงให้ปรากฎชัดได้โดยยาก

เรารู้สึกอยู่ดีว่าบัดนี้เราได้รับภาระอันใหญ่แลส�ำคัญยิ่ง คือ เปนผู้ที่ได้รับมอบความสุขแลความเปนไทย
แห่งชาติไว้ในมือ เราก็ถืออยู่ว่าเราได้เกิดมาเปนคนไทยแลในตระกูลกษัตริย์ อันชาติไทยเราน้ีบรรพบุรุษของเรา
ทั้งหลายได้ช่วยกันต้ังขึ้นไว้แล้ว แลได้ช่วยกันรักษาสืบต่อกันมา ท่านผู้สละความสุขส�ำราญในร่างกาย
ความสดวกโดยฉเพาะตัว แลสูย้ อมสละเลอื ดเนอื้ แลชีวิตเปนที่สุด เพ่อื รกั ษาความเปนไทยแห่งชาตไิ ว้ใหส้ มนาม
ฝ่ายเรารู้สึกว่าเปนทายาทรับมรดกส�ำคัญอันน้ีไว้แล้ว ก็จะต้องตั้งใจรักษาไว้ให้ม่ันคง ทั้งต้องอุสาหท�ำนุบ�ำรุง
ให้มรดกอันน้ันจ�ำเริญเพิ่มพูลทวีข้ึนกว่าเก่าอิกได้เพียงใด ก็นับว่าเปนก�ำไรเพียงน้ัน การใด ๆ ที่เราได้เริ่มจัด
ข้ึนแล้ว แลซึ่งจะได้จัดข้ึนอิกต่อไป ก็ล้วนท�ำไปด้วยความมุ่งหมายท่ีจะให้เปนประโยชน์น�ำความเจริญมาสู่ชาติ
อย่างน้อยก็เพียงไม่ให้ต้องอายเพ่ือนบ้าน เช่น การที่ต้ังเสือป่าขึ้นก็ด้วยความมุ่งหมายจะให้คนไทยทั่วกันรู้สึก
ว่า ความจงรักภักดีต่อผู้ด�ำรงรัฐสีมาอาณาจักร์โดยต้องตามนิติธรรมประเพณีประการ ๑ ความรักชาติบ้านเมือง
แลนับถือพระสาสนาประการ ๑ ความสามัคคีในคณะแลไม่ท�ำลายซึ่งกันแลกันประการ ๑ ทั้ง ๓ ประการน้ีเปน
มูลรากแห่งความม่ันคง จะท�ำให้ชาติเราด�ำรงอยู่เปนไทยได้สมนาม มิให้เสียทีที่บรรพบุรุษของเราท้ังหลาย
ได้สู้ก่อสร้างปลูกฝังชาติเราไว้ในแว่นแคว้นแดนสยามนี้ ถึงการท่ีได้คิดจัดให้มีลูกเสือขึ้น ก็โดยความปราถนา
ที่จะให้เด็กไทยได้ศึกษาแลจดจ�ำข้อส�ำคัญทั้ง ๓ ประการอันกล่าวมาแล้วน้ัน ให้ฝังม่ันอยู่ในดวงจิตรตั้งแต่
ยังมีอายุอยู่ในประถมวัยเพ่ือว่าเมื่อเติบใหญข่ ึ้นแล้วก็จะได้คงรูส้ ึกเช่นนั้นจนตลอดชีวติ แลจะได้ต้ังจิตรประพฤติ
ตนเปนไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินอันประเสริฐ มิให้เสียทีท่ีได้ก�ำเนิดมาในชาติไทย จะได้ตั้งใจไว้ชื่อในโลกนี้ ให้มี
ผู้นับหน้าถือตาแลให้เขาทั้งหลายเห็นปรากฎว่า ชาติเราเปนชาติที่ยังไม่ตาย ยังจะถาวรแลจ�ำเริญย่ิงขึ้นไปทุกวัน

ส่วนสิ่งส�ำคัญทั้งปวงซึ่งได้ภายในปีแรกแห่งรัชสมัยของเรานี้ เราก็รู้สึกว่าเปนเคร่ืองแสดงเปนพยาน
ใหป้ ระจกั ษแ์ กต่ าชนทงั้ หลาย วา่ ชาตไิ ทยเรายงั ไมถ่ งึ ทอี่ บั จนจะจำ� เรญิ รงุ่ เรอื งสบื ไป ธงไชยกระบธ่ี ชุ แลครฑุ พาหนอ้ ย
กับพระแสงศรก�ำลังราม เปนสิ่งซ่ึงมาแสดงว่าเมืองไทยยังจะไม่ส้ินเช้ือทหาร จะด�ำริห์การเพื่อป้องกัน
ความเปนไทยของเราในเมื่อคราวจ�ำเปนก็เห็นถ้าจะส�ำเร็จได้ ส่วนพระยาช้างเผือกน้ันเล่า ก็ดูประหนึ่งจะมา
แสดงให้เราท้ังหลายเห็นประจักษ์ว่ากรุงสยามจะไม่ตกอยู่ในท่ีเลวทรามน้อยหน้าเขา ความรู้สึกของเรามีอยู่
เช่นนี้แลเชื่อว่าคนไทยทุกคนก็คงจะรู้สึกเช่นเดียวกันกับเรา

เราได้กล่าวแล้วว่า เราจะตั้งใจท�ำนุบ�ำรุงอาณาประชาชน แลเอาใจใส่ด�ำริห์การงารทั้งปวงเพื่อเปน
ประโยชน์แห่งชาติเรา เพ่ือให้คงเปนไทยอยู่ช่ัวกาลนาน เรามิได้เสียดายความส�ำราญ ฤๅความสุขในส่วนตัวของ
เราเลย เพราะเรารู้อยู่แก่ใจว่า ถ้าแม้นชาติปราศจากความเปนไทยลงเม่ือใด บุคคลทุก ๆ คนท่ีเปนส่วนหนึ่ง

268 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

แห่งชาติ ก็คงจะไม่สามารถด�ำรงความเปนไทยของตน ๆ ไว้ได้เลยเปนแน่แท้ ในส่วนตัวเราถึงแม้ว่าเรา
จะตั้งใจแลพยายามคิดแลเริ่มการอย่างใด ๆ ข้ึนก็ดี ฤๅจะให้การซึ่งได้เร่ิมลงมือท�ำแล้วแลจะต้องท�ำต่อไปอีก
จนกว่าจะเปนผลเปนประโยชน์จริงก็ดี แต่ล�ำพังตัวเราผู้เดียวที่ไหนเลยจะท�ำให้ส�ำเร็จตลอดไปได้ ย่อมจะต้อง
อาศรัยความสามัคคีปรองดองในหมู่คนไทยท่ัวไป แลทุก ๆ คนต้องต่างเต็มใจปฏิบัติให้เต็มตามหน้าที่ของตน
ท่ีควรจะปฏิบัติ ผู้ที่มีหน้าที่ช่วยเหลือในแพนกปกครองก็ต้องกระท�ำการโดยสุจริต ฝ่ายผู้ท่ีเปนพศกนิกรก็ต้อง
พยายามที่จะประพฤติให้ต้องตามพระราชก�ำหนดกฎหมาย แลต้องไม่ท�ำการขัดขวางหนทางเดิรสดวกแห่ง
ราชการแพนกปกครอง ทุก ๆ คนต้องท�ำใจยอมผ่อนผันให้กันแลกัน ไม่ด้ือเอาแต่อย่างใจของตนเองฝ่ายเดียว
ถ้าชวนกันตั้งใจคิดถึงประโยชน์ของชาติบ้านเมือง แลชวนกันยอมสละความสดวกช่ัวคราวโดยฉเพาะตัว
เพอื่ ใหเ้ ปนประโยชนแ์ กช่ าตเิ ชน่ นไี้ ซร้ เรากเ็ ชอื่ ไดว้ า่ ชาตเิ ราจะไดเ้ ปนไทยตอ่ ไปอกี ขอคนไทยทง้ั หลายจงอยา่ ไดล้ มื
ข้อส�ำคัญอันนี้เลย เราทั้งหลายได้เกิดมาแล้วเปนคนไทย ชาติเราได้มีชื่อปรากฎอยู่ว่าชาติไทย ต้องช่วยกัน
ตั้งใจให้ชาติของเราท้ังหลายคงเปนไทยอยู่จนกว่าจะส้ินดินฟ้า

เม่ือมีพระราชด�ำรัสตอบแล้ว ประชาชนราษฎรโห่แลรับฮิ้วพร้อมกัน ๓ ลา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เสด็จข้ึนประทับในพระฉากมุขเหนือ ทรงพระชฎามหากระฐินน้อยแล้วเสด็จออกสู่เกยประทับพระที่นั่งพุดตาล
ทองค�ำ เคล่ือนขบวรพยุหยาตราตามราชวิถีข้ามสพานเสี้ยวไปตามถนนจักรพงศ์ เลี้ยวถนนพระสุเมรุ
เทียบพระที่นั่งเกยพลับพลาเปลื้องเคร่ืองวัดบวรนิเวศวิหาร เสด็จข้ึนประทับบนพลับพลา ทรงเปลื้อง
พระชฎามหากระฐนิ นอ้ ย ทรงพระมหามาลาเสา้ สงู เสดจ็ พระราชดำ� เนริ โดยทางลาดพระบาทเขา้ ในพระอโุ บสถ
สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาวชริ ญาณวโรรส กบั พระสงฆส์ มณศกั ดฝิ์ า่ ยคณะธรรมยตุ กิ นกิ าย ซงึ่ ไดช้ มุ นมุ
กันรับเสด็จอยู่ในพระอุโบสถสวดพระคาถาถวายไชยมงคล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงจุดเทียนธูป
เครื่องนมัสการถวายต้นไม้ทองเงิน บูชาพระพุทธชินสีห์แล้วพระยาเทพาภรณ์ภูษามาลา เชิญพานทองรองทรง
สพักตาดริมกรุยทองทูลเกล้าฯ ถวาย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เชิญทรงสพักน้ันถวายพระพุทธชินสีห์
แลทรงถวายดอกไม้ธูปเทียนแด่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรส พระบรมราช
อุปัธยายาจารย์ กับทรงธูปเทียนดอกไม้จบพระหัดถ์ให้มหาดเล็กเชิญขึ้นไปถวายสักการบูชาพระอัฐิสมเด็จ
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ที่ต�ำหนัก แลทรงถวายวัดถุจตุปัจจัยส�ำหรับบ�ำรุง
พระอารามเปนมูลค่าราคาเงินร้อยช่ังแล้ว สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสถวายอติเรก
พระสงฆ์สวดภวตุสัพพมังคลังแล้ว เสด็จออกจากพระอุโบสถขึ้นยังพลับพลา ทรงพระชฎามหากระฐินน้อย
เสด็จออกสู่เกยประทับพระท่ีน่ังพุดตาล ยาตราขบวรต่อไปตามถนนพระสุเมรุเลียบข้างก�ำแพงพระนครแต่
หน้าวัดบวรนิเวศวิหาร ไปเลี้ยวถนนราชด�ำเนิรกลางจนถึงพลับพลาเทียบพระท่ีนั่งท่ีเกย เสด็จขึ้นพลับพลา
ประทับในพระฉาก ทรงเปล้ืองพระชฎามหากระฐินแล้ว เสด็จออกประทับพระราชบัลลังก์มุขเด็จพร้อมด้วย
สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี พระพนั ปหี ลวงแลเจา้ นานาประเทศกบั พระบรมวงศานวุ งศท์ งั้ ทตู านทุ ตู แลขา้ ทลู ลอองธลุ ี
พระบาทเฝ้าตามต�ำแหน่งเหมือนพลับพลาท้องสนามหลวง

เจ้าพระยายมราช เสนาบดีกระทรวงนครบาล กราบบังคมทูลพระกรุณาเบิกกรรมการชาวยุโรปประเทศ
ซ่ึงเข้ามาค้าขายในพระนครเฝ้ายังท่ามกลางปร�ำฉเพาะหน้าพระที่นั่ง มิสเตอร์ แฮ มิลตันไปรซ์ ผู้เปนหัวหน้า
ในกรรมการสภา อ่านค�ำทูลถวายไชยมงคลในนามของชาวยุโรปประเทศ ดังนี้

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 269

ค�ำถวายไชยมงคลชาวยุโรปประเทศ

May it please Your Majesty,
Sire,

We, as members of the European Community residing in Siam, venture, with the highest
respect and Your Majesty’s gracious permission, to present this address of congratulation
to Your Majesty on this memorable and auspicious occasion of Your Majesty’s Coronation.
Whatever be the pursuits and occupations we follow while residing in Your Majesty’s
Dominions, we all, with united hearts, beg to tender our most respectful congratulations
to Your Majesty on this joyful occasion, when Your Majesty assumes the Crown of this
fertile and prosperous Kingdom of Siam, handed down through a long and ancient line of
illustrious Forefathers.

We rejoice to think that the Royal Crown of Siam has descended to one who is versed
in the traditions and habits of thought of our peoples, and on whose wise judgment both
the people of Siam as well as we may implicitly rely. We pray that, Your Majesty’s reign,
so auspiciously commenced may continue over a long period of years and ever redound
to the increasing happiness and prosperity of Siam, the Siamese Nation and the various
friendly peoples gathered within its borders. We also pray that Your Majesty may be long
blessed with health and strength to guide the helm, and steer the vessel of State and lead
your peoples in the paths of progress and of peace.

ค�ำแปลค�ำถวายไชยมงคล ของชาวยุโรปประเทศ

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าคณะชาวชาติยุโรปท้ังหลาย ท่ีได้เข้าพ�ำนักอาศรัยอยู่ในประเทศสยามโดยความ

สวัสดิภาพ ขอพระราชทานนอบน้อมถวายความเคารพอันสูงสุด โดยหวังด้วยเกล้าฯ ในพระมหากรุณาธิคุณ
ท่ีจะทรงโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชวโรกาศให้ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายได้ถวายค�ำไชยมงคลแด่
ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเพ่ือเปนเครื่องรฦกในมงคลสมัยกาลศุภฤกษ์งารสมโภชสิริรัตนราชสมบัติพระบรม
ราชาภิเษกในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท

ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายท่ีได้มาพ่ึงพระบรมโพธิสมภารอยู่ในพระราชอาณาจักรแห่งใต้ฝ่าลอองธุลี
พระบาท ได้ปฏิบัติในสรรพส่ิงท้ังปวงซึ่งยังประโยชน์ให้เปนผลแลเปนโอกาศอันจะให้ส�ำเร็จดังมโนหวังได้
ให้ต้องตามมรรคาอันจะยังให้สรรพส่ิงนั้น ๆ ส�ำเร็จไป

270 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายผู้ร่วมใจอันหน่ึงอันเดียวกัน ขอพระราชทานน้อมเกล้าฯ ถวายพระพรใน
ใต้ฝ่าลอองธุลพี ระบาท ในสมัยกาลมหามงคลฤกษท์ ่ใี ตฝ้ ่าลอองธุลีพระบาทได้เสด็จเถลิงราชสมบัติสืบสันตติวงศ์
ทรงปกครองพระราชอาณาจักรสยามอันสมบูรณ์วัฒนาเนื่องมาแต่โบราณกาลตามพระราชประเพณีนั้น

ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายมีความปีติยินดีที่พระราชสมบัติได้ต่อเน่ืองเปนล�ำดับมาถึงพระองค์ผู้ทรง
พระปรีชาสามารถแลทรงด�ำรงอยู่ในทศพิธราชธรรม ประกอบไปด้วยพระมหากรุณาธิคุณแก่ไพร่ฟ้า
ประชาราษฎรทั่วไป แลเปนท่ีพ่ึงอันม่ันใจของไพร่ฟ้าประชาราษฎรทั้งหลายได้โดยแน่แท้

ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายพร้อมกันขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ได้ทรงรับพระพรให้ทรงด�ำรงอยู่ใน
สิริราชสมบัติอันประเสริฐให้เจริญสืบต่อไปชั่วกาลนาน แลขอความเกษมส�ำราญแลความเจริญแห่งประเทศ
สยามท่ีทวีย่ิงข้ึนไปนั้น จงมีแก่ชาวชาติสยามแลแก่บรรดาประชาชนชาติท้ังปวงอันเปนมิตรสหายท่ีได้เข้ามา
ประชุมพ่ึงพระบรมโพธิสมภารอยู่ในพระราชอาณาเขตร แลขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทด�ำรงอยู่ในความสุข
สิริสวัสดิพิพัฒนมงคล ปราศจากโรคาพาธภยันตรายท้ังปวงมีพระเดชานุภาพที่ทรงตั้งหางเสือถือท้ายนาวาแห่ง
ประเทศ แลทรงแนะน�ำไพร่ฟ้าประชาราษฎรในทางสิริเจริญแลความสุขสวัสด์ิทุกประการ

ด้วยเกล้าฯ
ขอเดชะ
เม่ือมิสเตอร์แฮ, มิลตัน ไปรซ์ อ่านค�ำถวายไชยมงคลจบแล้วมีพระราชด�ำรัสตอบ ดังน้ี

พระราชด�ำรัสตอบชาวยุโรป

ดูกรท่านท้ังหลาย
เราได้ฟังถ้อยค�ำอันไพเราะซ่ึงท่านได้กล่าวอวยไชยให้พรแก่ข้าพเจ้าในวันนี้ เปนท่ีจับใจย่ิงนัก ทั้งแล

เห็นเปนพยานแน่ชัดอยู่ว่า ท่านทั้งหลายมีน้�ำใจไมตรีต่อข้าพเจ้า ต่อกรุงสยาม แลต่อพศกนิกรของข้าพเจ้า
อันความเจริญแห่งบ้านเมืองย่อมมีมาโดยทางพานิชการมากกว่าอย่างอื่น เมื่อพานิชการจ�ำเริญอยู่แล้ว

ธนทรัพย์ก็บริบูรณ์ขึ้นเปนล�ำดับ ก็ความเจริญแห่งพานิชการนั้นเล่า ก็ย่อมจะประกอบไปได้โดยสดวก
โดยอาศรัยความไมตรีระหว่างพานิชทุกชาติทุกภาษาท�ำมาค้าขายเปนท่ีปรองดองกัน

การท่ีท่านได้พร้อมใจกันมาอวยไชยให้พรแก่ข้าพเจ้าในครั้งน้ีก็เปนพยานปรากฎอยู่ว่าท่านต้ังจิตร
จะรักษาไมตรีอันนั้นให้เปนไปเสมอ ในระหว่างท่านท้ังหลายแลพศกนิกรของข้าพเจ้า

เพราะฉนั้น ข้าพเจ้ารู้สึกว่าเปนหน้าที่ของข้าพเจ้าท่ีจะอนุเคราะห์ท่านทั้งหลายให้ได้ประกอบพานิชการ
โดยปราศจากอุปสัคท้ังปวงทุกเมื่อไป ในท่ีสุดนี้ ข้าพเจ้าขอขอบใจท่านท้ังหลายท่ีได้มาประชุมพร้อมกัน
ให้พรข้าพเจ้าในวันนี้

เม่ือมีพระราชด�ำรัสตอบแล้ว เสด็จในพระฉากทรงพระชฎามหากระฐินน้อยแล้ว เสด็จออกสู่เกย
ประทับพระที่น่ังพุดตาล เคล่ือนขบวรพยุหยาตราต่อไปตามราชวิถี ข้ามสพานผ่านพิภพลีลา ไปตามถนน

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 271

ราชด�ำเนิรใน ถนนสนามไชย เทียบพระที่นั่งท่ีเกยหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม เสด็จเข้าพระอาราม
ประทับพลับพลาเปล้ืองพระมหากระฐินทรงพระมหามาลาเส้าสูง เสด็จทรงพระราชด�ำเนิรข้ึนบนพระอุโบสถ
พระสงฆ์สมณศักดิ์มหานิกายวัดฝั่งตวันออกซึ่งรับเสด็จอยู่ในพระอุโบสถสวดพระคาถาถวายไชยมงคล
ทรงจุดเทียนธูปเครื่องนมัสการพระพุทธเทวปฏิมากร แลเครื่องทองน้อยเคร่ือง ๕ ถวายสักการบูชาพระบรม
อัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกแล้ว ทรงธูปเทียนดอกไม้จบพระหัดถ์ให้มหาดเล็กเชิญไปถวาย
สักการพระอัฐิสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระปรมานุชิตชิโนรสที่ต�ำหนัก แลโปรดให้ภูษามาลาเชิญ
ทรงสพักตาดถวายพระพุทธเทวปฏิมากรเหมือนที่วัดบวรนิเวศวิหาร แลทรงถวายวัดถุจตุปัจจัยส�ำหรับบ�ำรุง
พระอารามเปนมูลค่าราคาเงินร้อยช่ังแล้ว สมเด็จพระวันรัตน์ถวายอติเรกพระสงฆ์สวดภวตุสัพพมังคลังเสร็จ
เสด็จกลับมาประทับที่พลับพลาเปลื้องเครื่อง ทรงพระชฎามหากระฐินน้อยเสด็จขึ้นสู่เกยประทับพระที่น่ัง
พุดตาล เคล่ือนขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรเล้ียวถนนเชตุพนมาโดยถนนมหาราช ประทักษิณพระบรมมหาราช
วังเล้ียวถนนหน้าพระลานคืนเข้าสู่พระบรมมหาราชวัง ทางประตูวิเศษไชยศรี แลประตูพิมานไชยศรี ประทับ
เทียบเกยพระท่ีนั่งอาภรณ์พิโมกข์ปราสาท เสด็จขึ้นทรงเปลื้องพระชฎามหากระฐินแล้ว เสด็จคืนเข้าสู่
พระราชมณเฑียรสถาน

เวลาค�่ำวันน้ี สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนครสวรรค์วรพินิต ได้เชิญเจ้านานาประเทศ
ไปเสวยท่ีวังเฉลิมพระเกียรติยศ ในงารพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชนี้ แล้วได้น�ำเจ้านานาประเทศเสด็จ
ประพาสทอดพระเนตรการแต่งประทีปโดยชลมารค ล่องลงทางล่างแลกลับข้ึนมาทางบน พอสมควรแก่
เวลาแล้ว เสด็จกลับยังท่ีประทับ

เสด็จเลียบพระนครทางชลมารค

วนั ที่ ๔ ธนั วาคม รตั นโกสนิ ทรศก ๑๓๐ เปนวนั กำ� หนดพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เสดจ็ พระราชดำ� เนริ
ด้วยขบวรพยุหยาตราเลียบพระนครโดยชลมารคตามราชประเพณี

เจ้าพนักงารได้แต่งท่ีสพานท่าราชวรดิษฐ์ เปนพลับพลาประทับทอดพระเนตรเรือขบวรถวายล�ำ
ทอดพระราชบัลลังก์ท่ีมุขเหนือ แลทอดพระราชอาสน์สมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวงประทับทางมุขใต้
แลตั้งพระเก้าอ้ีเจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ ข้างหลังท่ีประทับท้ัง ๒ ข้าง เว้นช่องทางกลาง
เปนท่ีเสด็จพระราชด�ำเนิรลงประทับเรือพระที่นั่ง กับต้ังพระเก้าอี้ส�ำหรับเจ้านายประทับ (หลบแดดเวลาเย็น)
ที่พระท่ีน่ังราชกิจวินิจฉัยอีกด้วย

ในท้องน้�ำตามระยะชลมารคท่ีเสด็จ กระทรวงนครบาลจัดให้กรมเจ้าท่า กับกรมกองตระเวน
วางระเบียบการเดิรเรือแลจอดเรือ ซึ่งประชาชนได้มาเฝ้าแลทัศนาขบวรพยุหยาตราให้เปนระเบียบเรียบร้อย
แลเรือรบซึ่งทอดสมออยู่เหนือน้�ำท้ายน้�ำ ท้ังเรือค้าขายในเขตรท่าได้ชักธงข้ึนเสาประกอบด้วยธงบริวาร
แลบ้านเรือนประชาชนริมล�ำน�้ำทั้งแพเรือท่ีจอดอยู่ทั้ง ๒ ฝั่งก็แต่งประดับธงทิวต้ังเครื่องสักการบูชารับเสด็จ
เปนการครึกครื้นตลอดท่ัวไป

272 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

กระทรวงทหารเรือได้แต่งเรือพระที่นั่ง แลจัดขบวรเรือน�ำแลตามเสด็จโดยขบวรพยุหยาตรา
ตามราชประเพณี เตรียมพร้อมอยู่เหนือน้�ำซ่ึงจะได้พายถวายล�ำเม่ือเสด็จประดับพลับพลาท่าราชวรดิษฐ

เวลาบา่ ย ๒ โมงเศษ1 เจา้ นานาประเทศกบั พระบรมวงศานวุ งศ์เสด็จมาประทับที่พลับพลาทา่ ราชวรดษิ ฐ์
แลเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษผู้แทนพระเจ้าแผ่นดินแลประธานาธิบดีต่างประเทศทั้งทูตานุทูต
แลข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนแต่งเต็มยศขาวประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์มาคอยเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท
อยู่ที่ปร�ำหน้าพระท่ีน่ังราชกิจวินิจฉัยตามต�ำแหน่ง

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ สมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวงพร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ
เจา้ ฟา้ กรมหลวงเพช็ รบรุ รี าชสริ นิ ธรเสดจ็ ออกทางพระทนี่ ง่ั จกั รมี หาปราสาท ทรงรถพระทน่ี งั่ ยนตรม์ รี าชองครกั ษ์
กับรถท้าวนางข้าราชการในพระราชส�ำนักตามเสด็จออกประตูวิเศษไชยศรี ไปตามถนนหน้าพระลานเล้ียว
ถนนมหาราช ประทับพลับพลาท่าราชวรดิษฐ์พร้อมด้วยเจ้านานาประเทศ แลพระบรมวงศานุวงศ

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษ2 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเคร่ืองพระราชภูษิตาภรณ์อย่างวัน
บรมราชาภิเษก ทรงฉลองพระองค์แลพระภูษาสีขาวตามสีก�ำลังวัน ทรงสวมฉลองพระองค์ครุยกรองทอง
แลพระสังวาลมหาสุราภรณ์ภายนอก ทรงพระมหามาลาเส้าสูง เสด็จออกพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ประทับ
เหนือพระราชยานทองค�ำลงยาราชาวดีเสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรราบเข้าในประตูก�ำแพงแก้วด้านตวันออก
ผ่านหน้าพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาทไปออกประตูด้านตวันตก ออกประตูศรีสุนทรแลประตูเทวาภิรมย์
ไปตามถนนมหาราชเล้ียวไปประทับเกยพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย แล้วเสด็จไปประทับราชบัลลังก์ณพลับพลา
ท่าราชวรดิษฐ์ พร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวง แลเจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์
เฝ้าอยู่ในพลับพลา แลเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษแลทูตานุทูต ข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนเฝ้า
ในปร�ำหน้าพระที่น่ังราชกิจวินิจฉัย โปรดเกล้าฯ ให้เคลื่อนเรือขบวรริ้วหน้าพายถวายล�ำทอดพระเนตร
ตามล�ำดับ คือ เริ่มต้นขบวรเรือพิฆาฏแลเรือแซ แล้วถึงเรือกลองนอกล�ำ ๑ พระยาราชสงครามลงในเรือนั้นแล้ว
ถึงขบวรเรือดั้งเส้าภู่ขาว ๑๐ คู่ แล้วถึงเรือด้ัง (คู่ชัก) เรือบ้าบิ่นกับเรือทองแขวนฟ้าเส้าแดงคู่ ๑ แล้วถึงขบวร
เรือรูปสัตว์คือ เรือกระบ่ีราญรอนราพณ์ เรือกระบ่ีปราบเมืองมารคู่ ๑ เรืออสูรวายุภักษ์ เรืออสูรปักษีสมุท
คู่ ๑ เปนเรือกลองชนะเงิน เรือพาลีล้างทวีป เรือสุครีพครองเมืองคู่ ๑ เปนเรือกลองชนะทอง มีจ่าปี่จ่ากลอง
เรือครุฑเหิรเห็จ เรือครุฑเตร็จไตรจักรคู่ ๑ เปนเรือแตรสังข์ เรือพระที่น่ังศรีประภัศรไชยมีบุษบกประดิษฐาน
ผ้าทรงสพักถวายพระพุทธรูป แล้วถึงเรือกลองในน�ำ พระยาเทพอรชุณลงในเรือนั้นอีกล�ำหนึ่ง แล้วถึงเรือ
เอกไชยเหิรหาว เอกไชยหลาวทอง เปนเรือคู่ชัก มีมโหรทึกในนั้นคู่ ๑

ในขณะระหว่างเมื่อเรือครุฑเหิรเห็จ เรือครุฑเตร็จไตรจักร์ผ่านไปแล้วถึงเรือเอกไชยเหิรหาว เรือเอกไชย
หลาวทองคู่ชักถวายล�ำน้ันเรือพระที่น่ังเอนกชาติภุชงค์ซ่ึงเปนเรือพระที่นั่งพลับพลาได้เลื่อนเข้ามาประทับ
ท่าแล้ว เรือพระท่ีน่ังศรีสุพรรณหงส์ ซ่ึงเปนเรือพระที่นั่งทรงก็ตามเข้ามาประทับเทียบเรือพระท่ีนั่งพลับพลา

1 เวลา ๑๔.๐๐ น.
2 เวลา ๑๕.๐๐ น.

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 273

รูปแห่เสด็จเลียบพระนครทางชลมารค

274 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จลงประทับเรือพระท่ีนั่งเอนกชาติภุชงค์ทรงพระชฎามหากระฐินน้อยแล้ว
เสด็จลงเรือพระที่นั่งศรีสุพรรณหงส์ ประทับบนพระบรมราชอาสน์ภายในบุษบกประดับด้วยเคร่ืองอภิรุม
รายล�ำ มีนักสราชถือธงชายหักทองขวางท้ายเรือพระที่นั่งพร้อมทั้งพนักงารภูษามาลาถวายอยู่งารพระกลด
แลบังสูรย์ แลชาวอภิรุมถวายอยู่งารพัดโบก สมุหองครักษ์กับจางวางมหาดเล็กตามเสด็จนั่งหน้าพระท่ีนั่ง
หัวหม่ืนมหาดเล็กเชิญพระแสงรายตีนตอง มหาดเล็กหุ้มแพรเชิญเครื่องราชูปโภคตามเสด็จ กับมหาดเล็กเชิญ
พระแสงหอกมหากระฐินกับพระแสงทวนนั่งอยู่ตอนข้างท้าย นายทหารเรือต้นบทฝีพายเกร่ินเห่ เรือพระท่ีน่ัง
เคล่ือนออกจากท่าราชวรดิษฐ ยาตราขบวร เรือพระท่ีนั่งอนันตนาคราชเปนเรือพระท่ีนั่งรอง แลพระที่นั่ง
สง่างามกระบวรเปนเรือพระที่น่ังรองตามเสด็จด้วย ทหารในเรือรบยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติยศล�ำละ ๒๑
นัด เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวร เรือพิฆาฏ เรือด้ัง เรือรูปสัตว์ แลเรือเอกไชยคู่ชักน�ำเสด็จ ชาวประโคม ๆ
กลองชนะแตรสังข์มโหรทึกมีเรือกราบกันยาเจ้ากรมปลัดกรมพระต�ำรวจกับทหารเรือรักษาองค์แซง
ตามเสด็จพระราชด�ำเนิรเปนขบวรพยุหยาตราอย่างใหญ่ในชลมารควิถีข้ามฟากไปณวัดอรุณราชวราราม
เรือพระที่นั่งพลับพลาเทียบท่าพระฉนวนวัดอรุณราชวรารามแล้ว เรือพระที่น่ังศรีสุพรรณหงส์ล�ำทรง
จึงเทียบเรือพระที่น่ังพลับพลา เสด็จลงประทับในเรือพลับพลา เปลื้องพระชฎามหากระฐิน ทรงพระมหามาลา
เส้าสูงแล้ว เสด็จขึ้นท่าพระฉนวนประทับพระราชยานงา เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรราบไปเทียบ
พระราชยานท่ีเกยหน้าประตูพระอาราม ทรงพระด�ำเนิรโดยทางลาดพระบาทขึ้นประทับในพระอุโบสถ
พระสงฆ์สมณศักด์ิมหานิกายวัดฝั่งตวันตกซึ่งรับเสด็จอยู่ในพระอุโบสถสวดพระคาถาถวายไชยมงคล
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงจุดเทียนธูปเครื่องนมัสการแลเคร่ืองทองน้อยถวายสักการบูชาพระบรมอัฐิ
พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยแล้ว โปรดเกล้าฯ ให้ภูษามาลาเชิญทรงสพักตาดถวายพระพุทธ
ปฏิมากร แลทรงพระราชอุทิศวัตถุจตุปัจจัยถวายส�ำหรับบ�ำรุงพระอารามเปนมูลค่าราคาเงินร้อยชั่ง สมเด็จ
พระพุทธโฆษาจารย์ถวายอติเรก พระสงฆ์สวดภวตุสัพพมังคลังเสร็จ เสด็จพระราชด�ำเนิรออกจากพระอุโบสถ
ตามทางลาดพระบาทข้ึนสู่เกยท่ีหน้าประตูพระอาราม ประทับพระราชยาน เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรราบ
มายังท่าพระฉนวน เสด็จลงประทับเรือพระท่ีนั่งพลับพลา

อนึ่งเม่ือเวลาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จประทับในพระอุโบสถเรือขบวรได้กลับล�ำต้ังริ้วขบวร
กลับข้ึนมาตามล�ำน้�ำ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระชฎามหากระฐินแล้ว เสด็จลงประทับเรือพระที่น่ัง
อนันตนาคราชเปนล�ำทรง สถิตย์เหนือพระบรมราชอาสน์ภายในบุษบกประดับด้วยเคร่ืองเฉลิมพระราช
อิศริยยศประจ�ำเรือพระท่ีน่ังพร้อม ต้นบทฝีพายเกร่ินเห่ เรือพระท่ีน่ังเคล่ือนขบวรพยุหยาตราจากท่าพระฉนวน
วัดอรุณราชวรารามข้ามกลับขึ้นมายังท่าราชวรดิษฐ เสด็จแต่เรือพระที่นั่งประทับเรือพลับพลา ทรงเปล้ือง
พระชฎามหากระฐินน้อย ทรงพระมหามาลาเส้าสูงแล้วเสด็จขึ้นท่าราชวรดิษฐ ทรงพระด�ำเนิรสู่เกยประทับ
พระราชยาน เสด็จพระด�ำเนิรโดยขบวรราบคืนเข้าสู่พระบรมมหาราชวังทางประตูเทวาภิรมย์แลประตู
ศรีสุนทรตามทางเดิม เทียบพระราชยานที่เกยหน้าอัฒจันท์พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท เสด็จขึ้นคืนเข้าสู่
พระราชมณเฑียรสถานเวลาบ่าย ๕ โมงครึ่ง

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 275

พระราชทานเลี้ยงลูกขุน

เวลา ๒ ทุ่ม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานเล้ียงลูกขุน ณ พระที่น่ังอมรินทรวินิจฉัย
แต่งเต็มยศขาว

คร้ันเวลาใกล้ ๒ ทุ่ม เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า เสด็จมาเข้าทางประตู
สนามราชกิจประทับพระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในเสด็จมาประทับพระที่น่ังไพศาลทักษิณ
ด้วยเจ้านานาประเทศ แต่เอกอรรคราชทูตแลอรรคราชทูตพิเศษกับทูตานุทูตแลข้าทูลลอองธุลีพระบาท
ท้ังฝ่ายเสนาอ�ำมาตย์แลราชเสวก ผู้ได้รับหมายเชิญ เข้าประจ�ำท่ีนั่งโต๊ะในพระท่ีน่ังอมรินทรวินิจฉัย

เวลา ๒ ทุ่ม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกพระท่ีน่ังไพศาลทักษิณ มีพระราชปฏิสันถารแก่
เจ้านานาประเทศ แลมีพระราชด�ำรัสแก่พระบรมวงศานุวงศ์ตามสมควร แล้วเสด็จออกพระทวาร
เทวราชมเหศวร์ เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ตามเสด็จประทับโต๊ะเสวยในพระท่ีนั่งอมรินทร
วินิจฉัย รวม ๑๕๖ ทั้งที่ประทับ

เม่ือเสวยแลเล้ียงแล้วเสด็จขึ้นพระท่ีน่ังไพศาลทักษิณ เจ้านานาประเทศพระบรมวงศานุวงศ์ ตามเสด็จ
ไปประทับเสวยพระสุธารส ณ พระท่ีน่ังจักรพรรดิพิมาน ทูตานุทูตกับข้าทูลลอองธุลีพระบาทเข้าทางประตู
สนามราชกิจ คอยเฝ้าอยู่ในพระท่ีนั่งไพศาลทักษิณ เมื่อเสวยพระสุธารสแลมีพระราชด�ำรัสกับเจ้านานาประเทศ
พระบรมวงศานุวงศ์ตามสมควรแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกจากพระท่ีนั่งจักรพรรดิพิมาน
เจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์ตามเสด็จประทับพระท่ีน่ังไพศาลทักษิณ มีพระราชปฏิสันถารแก่
เอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษ ทูตานุทูตแลข้าทูลลอองธุลีพระบาทพอเวลาสมควรแล้ว เสด็จข้ึน

เจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์แลอรรคราชทูตพิเศษ ทูตานุทูตข้าทูลลอองธุลีพระบาทกลับ
ออกทางประตูสนามราชกิจ

พิธีทรงตรึงธงไชยเฉลิมพล

วันท่ี ๕ ธันวาคม รัตนโกสินทรศก ๑๓๐ เวลากลางวัน สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวง
นครสวรรค์วรพินิต ได้เชิญเสด็จเจ้าประเทศย่ีปุ่นกับเจ้าประเทศเดนมารคไปเสวยที่วัง แลสมเด็จพระเจ้า
น้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ได้เชิญเสด็จเจ้าประเทศสวิเดน เจ้าประเทศรัซเซียกับประเทศ
อังกฤษ ไปเสวยท่ีวังทั้ง ๒ แห่ง เวลาบ่ายก�ำหนดเสด็จวัดพระศรีรัตนศาสดารามทรงตรึงหมุดธงไชยเฉลิมพล
ซึ่งจะพระราชทานแก่กรมทหารกองต่าง ๆ แล้วเสด็จออกพลับพลาท้องสนามหลวง นักเรียนในพระนคร
เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท พระราชทานเสมาดอกพิกุลเปนที่รฦกในงารพระบรมราชาภิเษกสมโภช เจ้าพนักงาร
แต่งพลับพลาท้องสนามหลวงเหมือนวันท่ี ๓ ธันวาคม

276 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

มองซิเออ แฮร์มัน เลโอโปลด์ เลอ เวนส์กยอลด์
อรรคราชทูตพิเศษ แทนสมเด็จพระเจ้ากรุงนอรเวย์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 277

เวลาบ่าย ๓ โมง1 กระทรวงกระลาโหมได้เชิญธงไชยเฉลิมพลพร้อมทั้งคันธงมาวางไว้บนโต๊ะที่หน้า
พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เสนาบดีกระทรวงกระลาโหมพร้อมด้วยนายทหารบก ผู้บังคับกรมหรือ
ประจ�ำกองท่ีจะรับพระราชทานธงนั้น มาชุมนุมเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทด้วย

เวลาบ่าย ๓ โมงคร่ึง2 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเคร่ืองเต็มยศขาวกรมพระต�ำรวจ ประดับ
เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ เสด็จออกพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท ประทับรถพระท่ีน่ัง
เทียมม้า ๔ เสด็จพระราชด�ำเนิรไปประทับรถพระที่น่ังที่ประตูหลังวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงพระด�ำเนิร
โดยทางลาดพระบาทเข้าในวัด ทหารบกท่ีตั้งกองเฉลิมพระเกียรติยศ รับเสด็จอยู่ที่ชาลาตวันออกหน้า
พระอุโบสถกระท�ำวันทยาวธุ เป่าแตรสรรเสรญิ พระบารมี พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั เสด็จขึ้นบนพระอุโบสถ
ทรงจุดเทียนธูปนมัสการพระมหามณีรัตนปฏิมากรแล้ว เสด็จลงประทับหน้าพระอุโบสถตรงพระทวารกลาง
นายพลเอก พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสนาบดีกระทรวงกระลาโหม ทูลเกล้าฯ ถวายค้อน
ซ่ึงวางบนเบาะเหนือพานทองพร้อมทั้งหมุด ทรงตรึงหมุดติดธงไชยเฉลิมพลกับคันธงเปนปฐม แลทรงหลั่งน�้ำ
พระพุทธมนต์ในพระมหาสังข์แลทรงเจิมธงไชยเฉลิมพลทุก ๆ ธงแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เสนาบดี
กระทรวงกระลาโหมกับนายทหารตรึงหมุดธงต่อไป

เวลาบ่าย ๔ โมง3 ระหว่างเวลาเสด็จประทับตรึงหมุดธงไชยเฉลิมพลอยู่ในวัดพระศรีรัตนศาสดารามน้ัน
สมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวง พร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเพ็ชรบุรี
ราชสิรินธร เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยรถพระที่น่ังยนตร์ ไปประทับพลับพลาท้องสนามหลวง พร้อมด้วย
เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์คอยรับเสด็จ

นักเรียนเฝ้าฯ

เวลาบ่าย ๔ โมงคร่ึง4 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ประทับ
รถม้าพระท่ีน่ังที่ประตูหลังพระอาราม เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรกองทหารม้าน�ำแลตามเสด็จออกประตู
วิเศษไชยศรีไปตามถนนหน้าพระลาน เลี้ยวถนนราชด�ำเนิรใน วงเข้าถนนราชินี ประทับรถพระท่ีน่ังท่ีหลัง
พลับพลาท้องสนามหลวงเสด็จข้ึนพลับพลา มีพระราชปฏิสันถารแก่เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์
แล้ว เสด็จออกมุขเด็จประทับพระราชบัลลังก์ พร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวง เจ้านานา
ประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์เฝ้าบนพลับพลา เอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษทูตานุทูตแลข้าราชการ
ฝ่ายทหารพลเรือน เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทที่ในปร�ำหน้าพลับพลาท้ัง ๒ ข้างสพร่ังพร้อมตามล�ำดับ

1 เวลา ๑๕.๐๐ น.
2 เวลา ๑๕.๓๐ น.
3 เวลา ๑๖.๐๐ น.
4 เวลา ๑๖.๓๐ น.

278 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระยาวิสุทธสุริยศักด์ิ ผู้ร้ังเสนาบดีกระทรวงธรรมการ กราบบังคมทูลพระกรุณาเบิกนักเรียนท้ังชาย
แลหญิง เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาททูลเกล้าฯ ถวายดอกไม้ธูปเทียน มีจ�ำนวนนักเรียนแจ้งอยู่ในค�ำกราบบังคม
ทูลพระกรุณาดังต่อไปน้ี

ค�ำพระยาวิสุทธสุริยศักด์ิกราบบังคมทูล
เบิกนักเรียนเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศ กราบบังคมทูลเบิกนักเรียนท้ังหญิงชาย แลท้ัง

ฝ่ายทหารพลเรือน ซึ่งได้มาชุมนุมกันอยู่ฉเพาะหน้าพระที่น่ัง คือ นักเรียนฝ่ายทหาร ๑๓๒๓ คน ลูกเสือ
๒๘๓๖ คน นักเรียนชายฝ่ายพลเรือน ๕๖๑๖ คน นักเรียนหญิง ๑๔๐๖ คน นักเรียนชายช้ันเล็ก ๑๔๕๗ คน
เปนนักเรียนฉเพาะแต่ในกรุงเทพฯ แลหัวเมืองในมณฑลกรุงเทพฯ ที่ใกล้ ๆ พอจะมาได้ รวมท้ังสิ้นเปน
นักเรียน ๑๒๖๓๘ คน เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ขอพระราชทานทูลเกล้าฯ ถวายดอกไม้ธูปเทียนด้วยความ
สวามิภักดิ์ต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ณ เวลาบัดนี้

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
มีพระราชด�ำรัสพระบรมราโชวาท พระราชทานแก่นักเรียน ท่ีพลับพลาท้องสนามหลวง ดังน้ี

พระราชด�ำรัสตอบนักเรียน

นักเรียนท้ังหลาย
เรามีความยินดีอย่างย่ิงที่ได้แลเห็นเจ้าท้ังหลายมาประชุมอยู่พร้อมกันฉเพาะหน้าเราวันน้ี ยินดีเพราะ

รู้สึกว่าต่อไปเจ้าและจะเปนก�ำลังแห่งชาติเราจะเปนผู้บันดาลให้ชาติเราต้ังมั่นคงอยู่ได้ และให้มีความจ�ำเริญ
ข้ึนทุก ๆ วัน พอเทียมทันเสมอหน้าเพ่ือนบ้านเขา มิให้ต้องอายเขาต่อไปในเบ้ืองหน้า

ขอเจ้าท้ังหลายจงจ�ำไว้ว่า วิชาเปนสิ่งส�ำคัญอันจะหาค่ามิได้คนเราถึงจะมีก�ำลังวังชาปานใด ถ้าไม่มีวิชา
อยู่แล้ว ก็นับว่าแพ้เปรียบผู้อื่น เพราะการงารโดยมาก จะใช้แต่ก�ำลังกายถมลงไปฝ่ายเดียวย่อมจะไม่ส�ำเร็จ
ไปได้โดยเรียบร้อย ถ้าแม้มีวิชาอยู่บ้างแล้ว ถึงแม้ว่าก�ำลังกายจะบกพร่องบ้างก็ยังไม่สู้กระไร เพราะอาจจะ
ใช้วิชาเปนเครื่องผ่อนผันให้ใช้ก�ำลังได้ในที่อันถูกอันควร ไม่ใช้ในท่ีอันไม่จ�ำเปน กล่าวแต่โดยย่อเท่าน้ีก็พอท่ี
จะเห็นได้แล้วว่าการหาวิชาใส่ตัว จะเปนประโยชน์ดีแก่ตัวได้เปนเอนกประการ

แต่ขออย่าให้เข้าใจผิด การเรียนวิชาไม่ใช่ฉเพาะแต่เรียนหนังสือการที่รู้แต่หนังสือเท่านั้นไม่พอเลย
เพราะคนเราจะเปนเสมียนไปหมดทุกคนไม่ได้ จ�ำเปนต้องมีคนท�ำการงารหาเล้ียงชีพทางอ่ืน ๆ อีกหลาย

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 279

รูป ดอน ลุวิส พาสเทอร์ อีย์ เดอ โมระ
อรรคราชทูตพิเศษ แทนสมเด็จพระเจ้ากรุงสเปญ

280 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

อย่าง เพราะฉนั้นทุก ๆ คนควรจะนึกดูในใจของตัวว่า จะเปนอะไรจะหาเลี้ยงชีพทางใดแน่ ถ้าตรองไม่ตก
ควรปฤกษาหาผู้ใหญ่ดูเพื่อให้เขาช่วยแนะทางให้บ้าง เม่ือตกลงแน่แล้วว่าจะหาเลี้ยงชีพทางใดต่อไป ก็ควร
ตั้งหน้าเขม้นขะมักหาวิชาที่จะเปนประโยชน์แก่การซ่ึงตนจะกระท�ำต่อไปนั้น มุ่งไว้อย่างใดแล้วไม่ควรย่อท้อ
ควรกัดฟันทนความล�ำบากไปจนตลอดจงได้

ในเวลาท่ียังมีอายุน้อยอยู่เช่นเจ้าทั้งหลายน้ี เปนเวลาอันสมควรท่ีจะเล่าเรียน เพราะก�ำลังกายยังไม่พอที่
จะท�ำการงารจริง ๆ อย่างผู้ใหญ่ได้ แต่ถ้าจะนั่งรออยู่เปล่า ๆ คอยกว่าจะมีก�ำลังพอท�ำการงารได้ ก็เสีย
เวลาเปล่า ไม่ควรทิ้งโอกาศให้สูญไป ควรตั้งใจเรียนจริง ๆ อย่าเชือนแชบิดพล้ิว การบิดพลิ้วน้ัน ถึงแม้ผู้ใหญ่เขา
จะจับไม่ได้ก็ยังเปนการผิดอยู่นั่นเอง การที่บิดพล้ิวต้องเข้าใจว่า ท�ำให้เสียประโยชน์ของตนเองน้ันและยิ่งกว่า
อ่ืน เพราะถ้าบิดพลิ้วมากเท่าใด ก็คงได้วิชาน้อยลงเท่านั้น ผู้ท่ีไม่บิดพล้ิวเขาก็จะเดิรหน้าเรื่อยไป จะไล่ตามเขา
ไม่ทันเลยต้องแพ้เปรียบเขาเรื่อยไปไม่มีที่สุด การเรียนก็ดี หรือการงารท่ีกระท�ำหาเลี้ยงชีพก็ดี เปรียบเหมือน
การแข่งขันกันอยู่เสมอ ถ้าใครเดิรตรงไปตามทางเสมอ ไม่เชือนแชแวะเวียนตามทาง ก็คงจะไปถึงหลักชนะ
ได้เร็วกว่าผู้ท่ีแวะเวียน การเขม้นขะมักเรียนก็เหมือนกันผู้ที่เขม้นขะมักเปรียบเหมือนคนเดิรเกร็งข้อ ผู้ท่ี
ไม่เขม้นขะมักเหมือนคนเดิรทอดน่อง ย่อมแพ้กันอยู่ในตัว การเกียจคร้านเปนข้าศึกของการเรียนอย่าง
ร้ายกาจมาก เปนโรคร้ายซ่ึงนักเรียนทุกคนจะต้องคิดก�ำจัดเสียจากตัวให้จงได้ จึงนับว่าดี

ประการหน่ึงนอกจากการบิดพล้ิวและเกียจคร้าน ส่ิงไรท่ีจะท�ำให้ขัดแก่ความสดวกแห่งการเรียน
ควรระวังอย่าประพฤติเลยจึงจะดี การท�ำเปนผู้ใหญ่ก่อนเวลาที่ควร เปนเคร่ืองท�ำให้เสียประโยชน์แห่งการ
เล่าเรียนได้เปนอันมาก นักเรียนไม่ควรประสงค์เปนผู้ใหญ่ท�ำผู้ใหญ่เกินอายุของตน การเปนผู้ใหญ่ต้องเข้าใจว่า
ไม่ใช่เปนไปได้เพราะประพฤติเรียนอย่างผู้ใหญ่ จะเปนไปได้ต่อเม่ือมีอายุสมควรประการหนึ่ง อีกประการหนึ่ง
ต้องมีความคิดพอที่จะระวังรักษาตัวเองได้แล้ว จึงจะนับว่าเปนผู้ใหญ่ได้จริง คนบางคนมีอายุมาก แต่ปราศจาก
ความคิดและความสามารถ ก็ไม่มีใครเขาเรียกว่าเปนผู้ใหญ่ เด็กท่ีท�ำเปนผู้ใหญ่นั้นไม่มีใครเขาเรียกว่าผู้ใหญ่
จริง ๆ เลย เขาเรียกว่าเด็กซุกซนหรือเด็กชั่วเท่าน้ัน จึงขอแนะน�ำว่า ในเวลาท่ีอายุยังเปนเด็กอยู่ควรยอมเปน
เด็กจริง ๆ ประพฤติตนอย่างเด็กและคิดอย่างเด็ก อย่าประพฤติฤาคิดเปนผู้ใหญ่ก่อนเวลา ควรตั้งหน้า
เล่าเรียนเพ่ือเตรียมตัวไว้ เมื่ออายุถึงก�ำหนดสมควรจะเปนผู้ใหญ่ก็ให้เปนผู้ใหญ่ได้จริง ๆ และให้เปนผู้ใหญ่
อย่างดี ให้มีคนนับหน้าถือตาว่าเปนผู้ใหญ่ อย่าเปนสักแต่ว่ามีช่ือว่าเปนผู้ใหญ่ ไหน ๆ จะเปนผู้ใหญ่ท้ังที
ต้องเปนผู้ใหญ่ท่ีดีจึงควรเปน

ถึงในการอื่น ๆ ก็เช่นกัน เม่ือจะท�ำอะไร จะเปนอะไร ก็ควรมุ่งหมายให้ดีย่ิงไว้เสมอ ไม่ควรมักง่าย
พอใจง่าย ถ้าต้ังใจไว้ว่าจะท�ำการอย่างใด ก็ควรมุ่งให้ตนดีกว่าผู้อื่นในทางน้ัน อย่าลังเลจับโน่นฉวยน่ี การท่ี
จับวาง ๆ ไม่เปนประโยชน์เลย จะจับอะไรก็จับให้มั่นถือให้มั่น ไม่ควรลืมว่าสิ่งซ่ึงอยู่ในมือแล้วดีกว่าสิ่งซ่ึงอยู่
บนสวรรค์ มะพร้าวผลเดียวท่ีถืออยู่ในมือดีกว่ามะพร้าวท้ังเครือบนยอดไม้ถ้ามัวไปใฝ่ฝันถือมะพร้าวบน
ยอดไม้ ไมก่ นิ ผลทใี่ นมอื บางทกี วา่ จะรแู้ นว่ า่ เกบ็ บนตน้ ไมถ่ งึ แนแ่ ลว้ กพ็ อผลไมใ้ นมอื จะเนา่ เสยี เลยตอ้ งอดทค่ี วร
คือควรใช้มะพร้าวในมือของตนนั้นท�ำอาหารให้ดีเต็มฝีมือ และกินให้อร่อยอ่ิมหน�ำส�ำราญ และคิดหาทางเก็บ
มะพร้าวบนต้นต่อไปในคราวหน้า ดังนี้เปนตัวอย่าง การท่ีรู้จักใช้สิ่งซึ่งอยู่ในมือแล้วให้เปนประโยชน์มากท่ีสุดน้ี
เปนองค์ของการเปนผู้ใหญ่ดีอันหนึ่ง

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 281

ยังมีข้อส�ำคัญอันควรจดจ�ำใส่ใจไว้อิกคือ เด็กก็ดี ผู้ใหญ่ก็ดี ย่อมต้องมีธรรมเปนเคร่ืองยึดเหนี่ยวใจ
จึงจะม่ันคง เปนผู้ควรนับถือได้ข้อส�ำคัญมีอยู่ ๓ ข้อ ซ่ึงเราได้ก�ำหนดลงไว้แล้วให้เปนข้อก�ำกับใจผู้ท่ีเข้าเปน
ลูกเสือ แต่ซึ่งเราเห็นว่าควรนักเรียนทุกคนทั้งชายและหญิงจะตั้งใจก�ำหนดจดจ�ำไว้ในใจ ตั้งแต่ในกาลบัดนี้ไป
จนตลอดชีวิต ข้อส�ำคัญทั้ง ๓ น้ี คือ

ข้อ ๑ ต้องมีความจงรักภักดีต่อสมเด็จพระมหากษัตริย์ผู้เปนพระเจ้าอยู่หัวของตน เพราะท่านเปน
ผู้ท�ำนุบ�ำรุงประชาชนให้อยู่เย็นเปนสุขท่ัวกัน

ข้อ ๒ ต้องมีความรักชาติบ้านเมืองของตน เพราะตนเปนส่วนหน่ึงแห่งชาติ ถ้าชาติเส่ือมเสียยับเยิน
ไปแล้ว เราท้ังหลายก็ต้องพากันยับเยินตามกันไปหมด และควรจะมีความเคารพนับถือพระสาสนาอันเปน
เคร่ืองผูกน้�ำใจให้มั่นอยู่ในทางดีทางงาม

ข้อ ๓ ต้องมีความซ่ือตรงต่อพวกพ้องร่วมคณะกัน เช่นร่วมโรงเรียนกันเปนต้น เพราะถ้าไม่ซ่ือตรง
ต่อกันแล้วก็จะอยู่เย็นเปนสุขด้วยกันไม่ได้ คงต้องแตกกระจัดกระจายป่นปี้ ผู้ท่ีท�ำลายคณะก็เท่ากับท�ำลาย
ตัวเองด้วยเหมือนกัน เพราะเสียก็พากันเสียด้วยกัน ดีก็ดีด้วยกัน

ท้ัง ๓ ข้อนี้ เปนความสัตย์อันควรจะถือไว้ให้มั่นอย่างย่ิง มิให้มีเวลาลดหย่อนผ่อนลงเลยแม้แต่เล็กน้อย
ผู้ที่รักษาความสัตย์ม่ันคงคือคนดีท่ีควรคบ ผู้ที่ไม่รักษาความสัตย์ ผ่อนผันตามใจตนเอง คือคนช่ัวไม่ควรคบ
เราเช่ือว่าถ้านักเรียนทั้งหลายถือม่ันอยู่ในใจดังน้ี คงจะมีความเจริญใน อายุ วรรณะ สุขะ พละ ชั่วกาลนาน

ขออ�ำนาจคุณพระรัตนตรัยอันเปนที่เคารพเปนท่ีพ่ึง และอ�ำนาจความมุ่งดีอันมีอยู่ในดวงจิตต์ของเรา
จงบันดาลให้เจ้าทั้งหลายได้รับผลอันดี คือพรทั้ง ๔ นั้น จงท่ัวหน้ากันเทอญ๚

เม่ือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการพระราชทานพระบรมราโชวาทแก่
นักเรียนแล้ว นักเรียนได้โห่ถวายไชยขึ้น ๓ ลา แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี นักเรียนฝ่ายทหาร
แลลูกเสือได้เดิรสวนสนามถวายตัวเปนกอง ๆ เสร็จแล้ว กลับยืนแถวยังท่ีเดิม นักเรียนดรุณสัตรีได้เดิรเข้ามา
ยืนแถวหน้าพลับพลาฉเพาะหน้าพระที่น่ัง ถวายค�ำนับแลร้องเพลงถวายไชยมงคล ๓ คร้ัง แล้ว ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ พระราชทานเสมาดอกพิกุลแก่นักเรียนพระราชทานให้พระยาวิสุทธสุริยศักด์ิน�ำไปแจก
พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เสดจ็ ขนึ้ แตม่ ขุ เดจ็ พลบั พลา ประทบั รถพระทน่ี งั่ เสดจ็ พระราชด�ำเนริ กลบั เขา้ สพู่ ระบรม
มหาราชวังโดยทางถนนหน้าพระธาตุ นักเรียนได้โห่ถวายไชยส่งเสด็จจนรถพระท่ีน่ังเข้าประตูวิเศษไชยศรี
เสด็จขึ้นพระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาท เวลาบ่าย ๕ โมงครึ่ง1

เวลาค่�ำ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระด�ำรงราชานุภาพ ได้เชิญเจ้าประเทศสวิเดน เจ้าประเทศรัซเซีย
กับเจ้าประเทศอังกฤษไปเสวยพระอาหารท่ีวัง อรรคราชทูตยี่ปุ่นได้เชิญเจ้าประเทศยี่ปุ่นไปเสวยท่ีสถานราชทูต
ย่ีปุ่น อรรคราชทูตรัซเซียได้เชิญเจ้าประเทศเดนมารคไปเสวยพระอาหารที่สถานทูตรัซเซีย

1 เวลา ๑๗.๓๐ น.

282 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ฮิส รอยัล ไฮเนส ปรินซ์ วิลเลียม ดุ๊ก ออฟ สุเดอร์มาเนีย
เจ้าผู้แทนพระองค์สมเด็จพระเจ้ากรุงสวีเดน กับเจ้าหญิงพระชายา

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 283

งารมหรศพโขนหลวง

เวลาคำ�่ วนั นมี้ มี หรศพวเิ ศษโขนหลวงฉเพาะการบรมราชาภเิ ษกสมโภชเฉลมิ พระเกยี รตยิ ศทโี่ รงโขนหลวง
ณ สวนมิสกวัน ครั้นเวลายามครึ่ง1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเคร่ืองเต็มยศขาวทหารรักษาวัง
ทรงประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ เสด็จออกพระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาท ทรงรถพระที่น่ัง
เทียมม้า ๔ เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรทหารม้าแห่น�ำตามเสด็จ ออกแต่พระบรมมหาราชวังไปตามถนน
หน้าพระลานเล้ียวถนนราชด�ำเนิร ข้ามสพานผ่านพิภพลีลา สพานผ่านฟ้าลีลาศ แลสพานมัฆวานรังสรรค์
ไปตามถนนเบญมาศ เข้าสวนมิสกวัน เสด็จข้ึนประทับพระราชบัลลังก์บนโรงโขนหลวง เจ้านานาประเทศ
พระบรมวงศานุวงศ์แลเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษ ทูตานุทูต แลเสนา อ�ำมาตย์ ราชเสวก
ท้ังคฤหบดีพ่อค้าประชากร มาสโมสรสันนิบาตชุมนุมเฝ้าอยู่ในโรงโขนตามล�ำดับ โขนหลวงได้จับเรื่องเล่น
ชุดที่ ๑ ระบ�ำตอนปรศุรามกับเมขลาฟ้อนร�ำถวายทอดพระเนตร หมดตอนต้นแล้ว เวลา ๒ ยาม2 พระบาท
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จในพระฉากพร้อมด้วยเจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์ประทับโต๊ะเสวย
เคร่ืองว่าง ส่วนเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษ ทูตานุทูต ได้รับพระราชทานเลี้ยงของว่างพร้อมด้วย
กับเสนาอ�ำมาตย์ราชเสวก เม่ือเสวยแลเล้ียงแล้ว เสด็จออกพร้อมด้วยเจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ประทับพระราชบัลลังก์อย่างเดิม ทอดพระเนตร์โขนหลวงเล่นชุดที่ ๒
เร่ืองรามเกียรติชุดทศกัณฑ์ขาดเศียรขาดกรตอนปลายถวายทอดพระเนตร์อีกตอนหน่ึง พอเวลาสมควร
เสด็จข้ึนประทับรถพระท่ีนั่งเสด็จพระราชด�ำเนิรกลับโดยขบวรรถม้าตามทางเดิม คืนเข้าสู่พระบรมมหาราชวัง

พิธีพระราชทานธงไชยเฉลิมพล

วันท่ี ๖ ธันวาคม รัตนโกสินทรศก ๑๓๐ เปนก�ำหนดวันทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน
ธงไชยเฉลิมพลแก่กรมทหารบกกองต่าง ๆ ท่ีพลับพลาท้องสนามหลวง เจ้าพนักงารได้ตั้งพระแท่นรอง
เครอื่ งพระคชาธารตรงทา่ มกลางพลบั พลา ผนั หนา้ ออกทางมขุ เดจ็ ดา้ นใตบ้ นพระคชาธารปกั พระเศวตฉตั ร ๗ ชนั้
กับปักธงยันต์ตามระเบียบ ท่ีพนักข้างทั้ง ๒ ทอดพระแสงส�ำหรับพระคชาธารกับแพนหางนกยูงพร้อมเชิญ
พระไชยวัฒนประจ�ำรัชกาลปัตยุบันประดิษฐานบนม้าทองภายใต้พระเศวตฉัตร ข้างหลังพระไชยวัฒน
ตั้งพานทอง ๒ ชั้นรองพระมหามาลา (เบ่ียง) พิไชยสงคราม (เปิดคลุม) เบ้ืองขวาซ้ายหน้าพระไชยวัฒนต้ังหีบ
พระเครอื่ งพไิ ชยสงคราม (ปดิ คลมุ ) แลทอดถงุ พระชนกั เครอ่ื งตน้ บนพระแทน่ รองพระคชาธารนนั้ ดว้ ย ทตี่ รงกลาง
หน้าพระคชาธารตั้งโต๊ะหมู่ทองเครื่องบูชา แลต้ังม้าทองเบ้ืองขวาแลเบ้ืองซ้าย ตั้งบาตรน้�ำพระพุทธมนต์
หนา้ โตะ๊ หมทู่ องเครอ่ื งบชู าตง้ั เครอื่ งนมสั การแลทอดพระแทน่ ทรงกราบ ตงั้ ฐานปกั ธงไชยกระบธี่ ชุ แลพระครฑุ พาห
เบ้ืองขวาแลซ้ายตามแนวหน้าโต๊ะหมู่เคร่ืองบูชา เบื้องหลังพระคชาธารตั้งฐานปักพระกันภิรมย์ ๓ องค์

1 เวลา ๒๑.๓๐ น.
2 เวลา 24.00 น.

284 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ต่อเข้าไปตั้งฐานปักธงไชยเฉลิมพลที่จะพระราชทานประจ�ำกรมแลกองทหารต่าง ๆ รายเรียงกันตามแนว
พระฉากแลต้ังรายต่อเข้าไปทั้ง ๒ ข้างพระฉากรวมกัน ๓๒ ธง ตั้งอาสนสงฆ์ตามแนวหน้าเสาในประธาน
พลับพลาแถวเหนือมุขตวันออก แลวงสายสิญจน์แต่พระคชาธารยังธงไชยเฉลิมพลตลอดถึงอาสนสงฆ์ไว้พร้อม

ในวันนี้เวลากลางวัน สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนลพบุรีราเมศวร์1 ได้เชิญเจ้านานาประเทศ
ไปเสวยพระอาหารท่ีวัง เฉลิมพระเกียรติยศในงารพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชนี้

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ2 พระสงฆ์ที่จะเจริญพระพุทธมนต์ ๑๐ รูป มาพร้อมณอาสนสงฆ์บนพลับพลา
ท้องสนาม มีสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสเปนประธาน เมื่อใกล้เวลาบ่าย ๓ โมง
สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี พระพนั ปหี ลวง พรอ้ มดว้ ยสมเดจ็ พระเจา้ นอ้ งนางเธอ เจา้ ฟา้ กรมหลวงเพชรบรุ รี าชสริ นิ ธร
เสด็จโดยรถพระท่ีนั่งยนตร์ ข้าราชการในพระราชส�ำนักตามเสด็จ ๆ แต่ในพระบรมมหาราชวัง ไปประทับ
ท่ีพลับพลาท้องสนามหลวง พร้อมด้วยเจ้านานาประเทศแลพระบรมวงศานุวงศ์ ส่วนเอกอรรคราชทูตพิเศษ
ทูตานุทูตเฝ้าท่ีปร�ำหน้าพลับพลาด้วยกันกับข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนตามต�ำแหน่ง ทหารบกกองต่าง ๆ
ท่ีจะรับพระราชทานธงได้ต้ังแถวเปนหมู่กองอยู่ในท้องสนามหลวงหน้าพลับพลา

เวลาบ่าย ๓ โมง3 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเครื่องเต็มยศขาวกรมทหารม้า ทรงประดับ
เครื่องราชอิศริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์เสด็จออกพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ประทับรถพระท่ีนั่งเทียมม้า
๔ กอง ทหารม้าแห่น�ำแลตามเสด็จ ออกประตูพิมานไชยศรีแลประตูวิเศษไชยศรีไปตามถนนหน้าพระลาน
แลถนนราชด�ำเนิรใน เลี้ยวถนนราชินี ประทับรถพระท่ีน่ังตรงเกยหลังพลับพลา เสด็จพระราชด�ำเนิรขึ้น
บนพลับพลาออกประทับมุขเด็จ กองทหารถวายวันทยาวุธแตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีรับเสด็จแล้ว
เจ้าพนักงารประโคมแตรสังข์พิณพาทย์ฆ้องไชยกลองแขก เสด็จมาทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการ สุดเสียง
ประโคมแล้ว เสด็จประทับพระราชบัลลังก์มุขตวันตกพร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินี พระพันปีหลวง
แลเจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสถวายศีล
แล้ว พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ ในขณะน้ีทหารท่ีต้ังกองอยู่ในท้องสนามหน้าพลับพลาเปิดหมวกออกทั่วกัน
ด้วยความเคารพ ฟังพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชด�ำรัสด้วยเจ้านานา
ประเทศแลพระบรมวงศานุวงศ์ เมื่อพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์จบ โปรดเกล้าฯ ให้พระยาอัพภันตริกามาตย์

1 พระนามเดิม พระองค์เจ้ายุคลทิฆัมพร บดินทรเทพยนิพัทธ์ ขัตติยราชกุมาร เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเด็จ
พระจลุ จอมเกล้าเจ้าอยหู่ วั กับพระวิมาดาเธอ กรมพระสทุ ธาสนิ ีนาฎ ปิยมหาราชปดิวรดั า ประสูตเิ ม่ือวนั ท่ี ๑๗ มนี าคม พ.ศ. ๒๔๒๕
เฉลิมพระยศเป็นพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ายุคลทิฆัมพร เม่ือ พ.ศ. ๒๔๓๑ ทรงเพ่ิมพระเกียรติยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้า
ยุคลทฆิ ัมพร เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๔ เสดจ็ ไปทรงศึกษา ณ สหราชอาณาจักร เมอ่ื เสด็จกลับโปรดเกลา้ ฯ เลื่อนเปน็ สมเด็จเจ้าฟา้ ฯ กรมขนุ
ลพบรุ ีราเมศวร์ เมือ่ พ.ศ. ๒๔๔๙ เป็นข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลนครศรีธรรมราช ในรชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกล้าเจา้ อยหู่ วั
โปรดเกลา้ ฯ สถาปนาเปน็ นายพลโท ราชองครักษ์ สมหุ มนตรี ตำ� แหน่งอุปราชมณฑลปักษ์ใต้ ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกลา้
เจา้ อยหู่ วั โปรดเกลา้ ฯ สถาปนาเปน็ สมเดจ็ พระเจา้ พย่ี าเธอ เจา้ ฟา้ ฯ กรมหลวงลพบรุ รี าเมศวร์ เปน็ เสนาบดกี ระทรวงมหาดไทยเมอ่ื พ.ศ.
๒๔๖๘ เปน็ อภิรฐั มนตรเี มอ่ื พ.ศ. ๒๔๗๓ ส้นิ พระชนมเ์ มื่อวนั ที่ ๘ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๕ พระชันษา ๕๐ ปี เปน็ ตน้ ราชสกลุ ยคุ ล

2 เวลา ๑๔.๐๐ น.
3 เวลา ๑๕.๐๐ น.

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 285

จัดโต๊ะต้ังตรงหน้าเครื่องนมัสการ เชิญบาตรน้�ำพระพุทธมนต์ต้ังบนโต๊ะเชิญเสด็จสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงประน้�ำพระพุทธมนต์ นายพันเอกพิเศษแลผู้บังคับการกรมทหารต่างๆ ได้เชิญ
ธงฉเพาะกรมเข้าไปรับน้�ำพระพุทธมนต์ที่ทรงประแล้วเชิญกลับไปไว้ยังที่เดิม ในขณะน้ีพระสงฆ์สวดไชยมงคล
คาถา ชาวประโคม ๆ แตรสังข์ฆ้องไชยพิณพาทย์กลองแขก เม่ือสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา
วชิรญาณวโรรส ทรงประน�้ำพระพุทธมนต์ธงไชยเฉลิมพลท่ัวแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออก
มุขเด็จพลับพลา นายพลเอก พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสนาบดีกระทรวงกระลาโหม
ทรงยืนเฝ้าท่ีหน้าพลับพลาอ่านน�ำค�ำสาบาลรับธงเปนระยะ ๆ แลทหารทั้งปวงถวายค�ำสาบาลตลอดแล้ว
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการ พระราชทานพระบรมราโชวาทแก่ทหารพอสมควรเสร็จ
พระราชทานธงไชยเฉลิมพลแก่นายทหารผู้บังคับการแลผู้บังคับกองพัน ประจ�ำกรมแลกองทหารต่างๆ
ตามล�ำดับรวม ๓๒ ธง ทั้งมีพระบรมราชโองการประสิทธิพระพรไชยด้วยแล้ว นายทหารผู้ได้รับพระราชทานธง
เชิญไปมอบแก่ทหารผู้เชิญธง แม่ทัพพิเศษผู้บัญชาทหารท่ัวไป ได้บอกให้กองทหารถวายวันทยาวุธ แตรวง
บรรเลงเพลงมหาไชย นายทหารผู้เชิญธงได้เดิรธงไปเข้าประจ�ำกอง แล้วถอยออกไปต้ังแถวเดิรสวนสนาม
ถวายตัวทุก ๆ กองแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จขึ้นจากมุขเด็จประทับพระราชบัลลังก์กลาง
พลับพลา ทรงประเคนเครื่องไทยธรรมแก่พระสงฆ์ ๆ สวดถวายอนุโมทนาเสร็จ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ
กรมพระยาวชิรญาณวโรรสถวายอติเรก ในขณะน้ีพระบรมวงศานุวงศ์ แลเจ้านานาประเทศทรงยืนขึ้น
พร้อมกัน เม่ือถวายอติเรกเสร็จแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จประทับรถม้าพระท่ีนั่ง เสด็จ
พระราชด�ำเนิรกลับโดยราชวิถีถนนหน้าพระธาตุ เข้าสู่พระบรมมหาราชวัง เสด็จข้ึนพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท

พระราชทานเลี้ยงนายทหาร

ค่�ำวันนี้เวลาทุ่มคร่ึง1 มีการเล้ียงพระราชทานแก่นายทหารในงารพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภช
ท่ีพระท่ีน่ังบรมราชสถิตย์มโหฬารทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เชิญเจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์
และเอกอรรคราชทูตกับอรรคราชทูตพิเศษทั้งทูตานุทูต รับพระราชทานเล้ียงด้วย

เวลาทุ่มเศษเอกอรรคราชทูตพิเศษ แลทูตานุทูตกับข้าราชการแต่งเต็มยศขาวประดับเครื่องราช
อิศริยาภรณ์เข้ามาในพระบรมมหาราชวังข้ึนทางอัฒจันท์มุขเด็จพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท พักอยู่ที่มุขกระสัน
ตวันออก เมื่อพร้อมกันแล้วกรมวังได้น�ำเข้าไปนั่งประจ�ำโต๊ะ ณ ท้องพระโรง

เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จขึ้นทางอัฒจันท์มุขเด็จหน้าพระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาท
ทรงพระด�ำเนิรทางมุขกระสันตวันตก เข้าไปประทับในพระที่นั่งสมมติเทวราชอุปบัติ เม่ือพร้อมกันแล้วเสด็จ
เข้าเฝ้าสมเด็จพระบรมราชินี พระพันปีหลวง ซ่ึงประทับอยู่กับสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวง
เพ็ชร์บุรีราชสิรินธร ในพระที่นั่งราชปรีดีวโรทัย

1 เวลา ๑๙.๓๐ น.

286 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ไฟแฮร์ ฟอน เดอ คอลท์ส
อรรคราชทูตพิเศษ แทนพระองค์สมเด็จพระเจ้าราชาธิราชเยอรมัน

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 287

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกประทับในท่ีสมาคม พระบรมวงศานุวงศ์แลเจ้านานาประเทศ
จนข้าราชการนายทหารเข้าประจ�ำโต๊ะพร้อมแล้ว เสด็จออกทางพระทวารห้องเขียวยังห้องเล้ียงในพระที่น่ัง
บรมราชสถิตย์มโหฬาร พร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินีพระพันปีหลวง เจ้านานาประเทศ พระบรมวงศานุวงศ์
ตามเสด็จประทับโต๊ะเสวย เมื่อเสร็จการเสวยแลเลี้ยงแล้ว เสด็จประทับยังพระที่นั่งสมมติเทวราชอุปบัติ
โดยทางท้องพระโรง พร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศกับเจ้านานาประเทศ ส่วนเอกอรรคราชทูตพิเศษ
แลทูตานุทูตกับข้าราชการพักอยู่ท่ีท้องพระโรง แล้วพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกพร้อมด้วยเจ้า
นานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ มีพระราชปฏิสันถารแก่เอกอรรคราชทูตพิเศษ ทูตานุทูตแลข้าราชการ
พอสมควรแล้ว แล้วเสด็จข้ึน

งารกระทรวงนครบาล

ค�่ำวันนี้เวลายามหน่ึง1 กระทรวงนครบาลได้มีการเต้นร�ำเฉลิมพระเกียรติยศในงารพระราชพิธี
บรมราชาภิเษกสมโภชท่ีกระทรวงนครบาล

เจ้านานาประเทศเม่ือเสร็จการรับพระราชทานเล้ียงแล้ว ได้เสด็จไปยังท่ีเต้นร�ำ ณ กระทรวงนครบาล
ท้ังพระบรมวงศานุวงศ์แลข้าราชการก็ได้เสด็จแลไปสมาคมในท่ีเต้นร�ำเฉลิมพระเกียรติยศน้ันด้วย

เวลา ๔ ทุ่มครึ่ง2 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกทรงรถพระท่ีน่ังเทียมม้า ๔ มีกองทหารม้า
แห่น�ำตามเสด็จ ๆ ออกจากพระบรมมหาราชวังไปตามถนนหน้าพระลาน เลี้ยวถนนสนามไชย ถนนบ�ำรุงเมือง
แลถนนอษั ฎางค์ ประทบั รถพระทนี่ งั่ ทห่ี นา้ สมาคม เสดจ็ พระทบั ในมขุ ทยี่ กพน้ื พเิ ศษทา่ มกลาง พระบรมวงศานวุ งศ์
กับเจ้านานาประเทศ เจ้าพระยายมราช เสนาบดีกระทรวงนครบาล ได้น�ำกรรมการเจ้าหน้าท่ีผู้จัดการเต้นร�ำ
เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทแล้ว กรรมการได้จัดระเบียบให้ผู้ที่มาสมาคมยืนเฝ้า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เสด็จทรงพระราชด�ำเนิรผ่าน เจ้าพระยายมราชตามเสด็จกราบบังคมทูลพระกรุณา เบิกให้ผู้ที่มาสมาคม
เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทรอบที่สมาคมเสร็จแล้ว ประทับพระราชบัลลังก์ทอดพระเนตร์การเต้นร�ำอยู่ในที่นั้น
พอเวลา ๒ ยาม3 เสด็จพระราชด�ำเนิรกลับเข้าสู่พระบรมมหาราชวัง

เสด็จออกตรวจพลสวนสนาม

วันที่ ๗ ธันวาคม รัตนโกสินทรศก ๑๓๐ เวลาบ่ายเปนก�ำหนดที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เสด็จพระราชด�ำเนิรตรวจพลสวนสนามท่ีท้องสนามหลวง

1 เวลา ๒๑.๐๐ น.
2 เวลา ๒๒.๓๐ น.
3 เวลา ๒๔.๐๐ น.

288 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระบรมรูปเสด็จทรงม้าออกตรวจพลสวนสนาม

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 289

กระทรวงกระลาโหม ได้ปักกระโจมผ้าใหญ่น้อยเปนระยะ ๆ กันตามแนวริมท้องสนามหลวง
ด้านตวันตก ปูเสื่อดาดผ้าตั้งเก้าอี้ส�ำหรับพระบรมวงศานุวงศ์ที่ไม่ได้ทรงม้าตามเสด็จประทับกับเปนท่ีพักของ
เอกอรรคราชทูตอรรคราชทูตพิเศษท้ังทูตานุทูตแลข้าราชการเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท เวลาบ่ายกองทัพใหญ่
ได้มาต้ังในท้องสนามหลวงผันหน้าทางด้านตวันตกคอยรับเสด็จ

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ1 เจ้านานาประเทศกับพระบรมวงศานุวงศ์ที่จะทรงม้าตามเสด็จพระราชด�ำเนิร
พร้อมกันที่หอพระสมุดวชิรญาณ ราชองครักษ์นายม้าต้น แลข้าราชการที่จะข้ึนม้าตามเสด็จพร้อมกันอยู่
ภายในประตูพิมานไชยศรี

เวลาบ่าย ๒ โมงครึ่ง2 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเคร่ืองเต็มยศจอมพลทหารบก ทรงประดับ
เคร่ืองราชอิศริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ เสด็จออกพระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาทพร้อมด้วยสมเด็จพระบรม
ราชินีนาถพระบรมราชชนนี กับสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเพ็ชรบุรีราชสิรินธร
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงม้าพระที่น่ัง มีเสนาขึ้นม้าเชิญธงไชยราชกระบ่ีธุชพระครุฑพาหน�ำเสด็จ
สมเด็จพระบรมราชินีนาถพระบรมราชชนนี กับสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเพ็ชรบุรีราชสิรินธร
ประทับรถพระท่ีนั่งเทียมม้า ๔ ตามเสด็จในขบวร พร้อมด้วยม้าเสนา สมุหราชองคักษ์ นายม้าต้นกับพลม้า
ตามเสด็จ ๆ พระราชด�ำเนิรออกประตูพิมานไชยศรี ถึงหน้าหอพระสมุดวชิรญาณ เจ้าชายนานาประเทศกับ
พระบรมวงศ์ที่ทรงม้า เดิรม้าออกมาแต่ข้างหอพระสมุดวชิรญาณเข้าสมทบขบวรม้าตามเสด็จแลรถพระที่น่ัง
สมเด็จพระบรมราชินีหยุดรับเจ้าหญิงประเทศสวิเดน ข้ึนประทับข้างในด้วย สมเด็จพระบรมราชินีนาถพระบรม
ราชชนนี เจ้าหญิงประเทศอังกฤษขึ้นประทับข้างหน้าด้วยกันกับสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวง
เพ็ชรบุรีราชสิรินธร เม่ือขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรออกประตูวิเศษไชยศรี นายพลเอก พระเจ้าพี่ยาเธอ
กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสนาบดีกระทรวงกระลาโหม พร้อมด้วยนายทหารในคณะรับเสด็จที่มุมสนามหน้า
ประตูวิเศษไชยศรี แล้วตามเสด็จไปในขบวร เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยราชวิถีถนนหน้าพระธาตุ ทหารเรือต้ัง
แถวรายทางอยู่ริมถนนด้านข้างวัดมหาธาตุ กองตระเวนรายทางริมถนนด้านข้างท้องสนามหลวง ทหารเรือ
ถวายวันทยาวุธ พลตระเวนถวายวันทยหัดถ์แล้วโห่ถวายไชยตลอดราชวิถี ขบวรเสด็จเข้าท้องสนามหลวง
ด้านเหนือ นายพลโท สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ แม่ทัพใหญ่พร้อมด้วย
นายทหารในคณะบัญชาการรับเสด็จที่สนามเสด็จพระราชด�ำเนิรตรวจพลทุกกองไป เม่ือถึงหน้ากองใดกองนั้น
ถวายวันทยาวุธ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี เมื่อเสด็จตรวจพลทั่วทุกกองตลอดแล้ว ประทับม้า
แลรถพระท่ีน่ังในสนามด้านตวันตกหน้ากระโจมพระบรมวงศานุวงศ์แลข้าราชการเฝ้า กองทัพแปรขบวร
ออกเดิรสวนสนามเปนตอนกองร้อยถวายโดยขบวรพลผ่านหน้าพระที่นั่งแล้วกลับต้ังขบวรพร้อมกัน กระท�ำ
การเคารพแสดงความยินดีแห่งสมัยการบรมราชาภิเษกสมโภชด้วย โห่ถวายไชยตลอดทั่วท้ังกองทัพ

1 เวลา ๑๔.๐๐ น.
2 เวลา ๑๔.๓๐ น.

290 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระบรมรูปตรวจพลสวนสนาม

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 291

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชด�ำรัสแสดงความพอพระราชหฤทัยในการที่กองทัพบกปฏิบัติ
ราชการนั้นแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญญาบัฏทหารบกให้นายพลเอกพระเจ้าพี่ยาเธอ
กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดชเปนจอมพลทหารบก ให้นายพลโทสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวง
พิษณุโลกประชานาถ เปนนายพลเอกในกรมทหารบก แล้วเสด็จพระราชด�ำเนิรขบวรม้าแลรถพระที่นั่งกลับ
เข้าสู่พระบรมมหาราชวัง ข้ึนทางพระที่นั่งจักรีมหาปราสาท เวลาบ่าย ๕ โมง ๓๐ นาฑี1 พระบรมวงศานุวงศ์
กับเจ้านานาประเทศลงจากม้าแลรถพระท่ีนั่งแล้ว ต่างองค์ก็ข้ึนทรงรถกลับสู่พระที่น่ังแลต�ำหนักท่ีพักตามเดิม

งารสโมสรกระทรวงกลาโหม

เวลา ๔ ทุ่ม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องจอมพลทหารบก เสด็จออกทางพระท่ีน่ังจักรี
มหาปราสาท ประทับรถพระท่ีนั่งเทียมม้า ๔ พร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเพ็ชรบุรี
ราชสิรินธร มีกองทหารม้าแห่น�ำตามเสด็จ ๆ พระราชด�ำเนิรไปประทับในการราตรีสโมสร ท่ีกระทรวงกลาโหม
จัดข้ึนเฉลิมพระเกียรติยศในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกสมโภชท่ีกระทรวงกลาโหม ขบวรรถม้าพระท่ีน่ัง
เสด็จพระราชด�ำเนิรออกประตูวิเศษไชยศรีไปตามถนนหน้าพระลานเล้ียวถนนสนามไชย เข้าสู่ท่ีสมาคมศาลา
ว่าการกระทรวงกลาโหมทางประตูใต้ กองทหารเฉลิมพระเกียรติยศท่ีหน้าศาลากระท�ำวันทยาวุธแตรวง
บรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี รถพระที่น่ังประทับหน้าบันไดมุขในสนาม จอมพล พระเจ้าพ่ียาเธอ กรมหลวง
นครไชยศรีสุรเดช เสนาบดีกระทรวงกลาโหมเฝ้ารับเสด็จ ทรงพระด�ำเนิรขึ้นบนมุข เจ้านานาประเทศกับ
พระบรมวงศานุวงศ์เฝ้าแลตามเสด็จพระราชด�ำเนิรไปตามเฉลียงชั้นกลาง นายทหารเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท
แลว้ เสดจ็ ขน้ึ ชนั้ บนเอกอรรคราชทตู แลอรรคราชทตู พเิ ศษทตู านทุ ตู กบั ขา้ ราชการฝา่ ยทหารพลเรอื นเฝา้ ทลู ลออง
ธลุ พี ระบาทตามลำ� ดบั พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ประทบั พระราชอาสนม์ ขุ ตวนั ตก กองทหารบกไดเ้ ดริ ขบวร
แห่ไฟมาจากกรมทหารม้าที่ ๑ รักษาพระองค์หน้าวัดพระเชตุพน ตามถนนสนามไชยไปเลี้ยวถนนหลักเมือง
แลถนนราชินี เข้าทางประตูหลังกระทรวงกลาโหมหมดขบวรแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จประทับ
มุขตวันออก ทหารท่ีเดิรขบวรแห่ไฟมานั้นถือดอกไม้เพลิงเดินยันต์ถวายไชยมงคลในนามของกองทัพบกแล้ว
ยืนเปนตัวอักษรพระบรมนามาภิธัยย่อ แล้วโห่ถวายไชยมงคลด้วยเสร็จแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
เสด็จลงช้ันกลางประทับโต๊ะเสวยเคร่ืองว่างพร้อมด้วยเจ้านานาประเทศพระบรมวงศานุวงศ์แลมีเลี้ยงเอกอรรค
ราชทูตแลอรรคราชทูตพิเศษทูตานุทูตกับข้าราชการด้วย เมื่อเสวยแลเล้ียงแล้วประทับมีพระราชด�ำรัสกับ
เจ้านานาประเทศพระบรมวงศานุวงศ์แลข้าราชการพอสมควรแก่เวลาแล้วเสด็จพระราชด�ำเนิรกลับเข้าสู่
พระบรมมหาราชวัง

1 เวลา ๑๗.๓๐ น.

292 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พ่อค้าจีนแลแขกถวายไชยมงคล

วันที่ ๘ ธันวาคม รัตนโกสินทรศก ๑๓๐ เปนวันก�ำหนดพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราช
ด�ำเนิรเลียบพระนครโดยขบวรรถม้าพระที่นั่ง พ่อค้าจีนแลแขกชุมนุมพร้อมกันเฝ้าถวายไชยมงคล เจ้าพนักงาร
ได้แต่งพลับพลาที่ประทับตรงสามแยกถนนเจริญกรุง แลประชาชนบรรดาที่อยู่ริมราชวิถีได้แต่งบ้านเรือน
ประดับธง กับพวงบุบผามาลาแลต้ังเคร่ืองสักการบูชารับเสด็จเฉลิมพระเกียรติยศตลอดราชวิถี

เวลาบ่าย ๓ โมงเศษ1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเครื่องภูษิตาภรณ์พระสนับเพลาเชิงงอน
พระภูษาสังเวียน ฉลองพระองค์เยียรบับแลทรงรัดประคตประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์พระดารามหาจักรี
พร้อมด้วยพระสังวาล พระดาราประถมจุลจอมเกล้ากับพระดารามหาปรมาภรณ์พร้อมทั้งสายสพายด้วย
แลทรงสอดพระสงั วาลนพรตั นราชวราภรณท์ รงพระมหามาลาเสา้ สงู เสดจ็ ออกพระทน่ี ง่ั จกั รมี หาปราสาท ประทบั
รถพระที่น่ังเทียมม้า ๘ ที่หน้าอัฒจันท์ นายทหารข้ึนม้าเชิญธงไชยราชกระบี่ธุชพระครุฑพาหน�ำเสด็จ สพรั่ง
พร้อมด้วยเจ้ากรมปลัดกรมพระต�ำรวจถือหอกเงินแห่เสด็จ สมุหราชองครักษ์กับนายม้าต้นข้ึนม้าตามเสด็จ
แลมีรถมหาดเล็กเชิญเคร่ืองแต่งเต็มยศสอดสนับเพลานุ่งสังเวียน สวมเสื้อเยียรบับสี สวมหมวกทรงประพาศ
เคล่ือนขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรออกประตูพิมานไชยศรี มีกองทหารม้าแห่น�ำตามเสด็จพระราชด�ำเนิรออก
ประตูวิเศษไชยศรีไปตามถนนหน้าพระลาน ถนนสนามไชยเล้ียวถนนเจริญกรุง แลถนนตรีเพ็ชร์ ไปตามถนน
พาหุรัด ถนนมหาไชย ข้ามสพานภาณุพันธุ์ไปตามถนนเยาวราช เลี้ยวถนนล�ำพูนไชยออกถนนหัวล�ำโพงใน
ขบวรเลี้ยวกลับเข้ามาทางถนนเจริญกรุง หยุดประทับรถพระที่น่ังที่พลับพลาสามแยกถนนเจริญกรุง
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จขึ้นประทับพระราชบัลลังก์ท่ีมุขพลับพลาพระบรมวงศานุวงศ์ที่ทรงด�ำรง
พระอิศริยยศชั้นเจ้าฟ้า กับท่ีด�ำรงต�ำแหน่งเสนาบดีเฝ้าบนพลับพลา ข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนเฝ้าทูลลออง
ธุลีพระบาทในปร�ำหน้าพลับพลาท้ัง ๒ ข้าง แต่งเต็มยศขาวท้ังนั้น พวกหัวหน้าพ่อค้าจีนแลแขกเฝ้าทูลลออง
ธุลีพระบาทในปร�ำกลางฉเพาะหน้าพระที่นั่ง เจ้าพระยายมราช เสนาบดีกระทรวงนครบาล กราบบังคมทูล
พระกรุณาเบิกพ่อค้าจีนแลแขกเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทแล้ว พระโสภณเพ็ชร์รัตน์ (กี๊) อ่านค�ำถวายไชยมงคล
ในนามของพ่อค้าจีนกราบบังคมทูลพระกรุณา ดังน้ี

ค�ำถวายไชยมงคลของพวกพ่อค้าจีน

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าฯ
ข้าพระพุทธเจ้าผู้ได้รับฉันทานุมัตของบรรดาราษฎรจีนพ่อค้า ซึ่งได้พร้อมกันมาคอยเฝ้าทูลลอองธุลี

พระบาทอยู่ ณ ท่ีนี้ ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท
พระราชอาญาไม่พ้นเกล้า ฯ

1 เวลา ๑๕.๐๐ น.

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 293

มองซิเออ โดเมลา นิวเวนฮุยส์
อรรคราชทูตพิเศษ แทนสมเด็จพระราชินีกรุงฮอลันดา

294 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ด้วยข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายมีความยินดีเปนล้นเกล้าฯ ท่ีทรงพระมหากรุณาโปรดเกล้าฯ ให้
ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายได้มีโอกาศถวายพระพรไชยในมหามงคลสมัยพระบรมราชาภิเษกสมโภชคร้ังน้ี
สมกับความมุ่งหมายท่ีได้ต้ังใจไว้ แต่เดิมคิดด้วยเกล้าฯ ว่า เพียงแต่จะขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้
เจ้าหน้าที่น�ำพวกข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายเข้าเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทถวายไชยมงคลยังพระราชส�ำนักก็จะเปน
พระมหากรุณาอยู่แล้ว มิได้คิดค�ำนึงถึงเลยว่าใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท จะทรงพระอุสาหล�ำบากพระศริรกาย
เสด็จพระราชด�ำเนิรเลียบพระนครมาประทับถึงณท่ีนี้ อันเปนท่ามกลางต�ำบลท่ีทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
ให้พวกข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายตั้งเคหสถาน ประกอบการค้าขายอยู่มาแต่โบราณ ด้วยพระราชหฤทัยกรุณา
เพ่ือจะพระราชทานพระบรมราชวโรกาศให้ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายกราบถวายบังคมชมพระบารมี
แต่ต้นทางมา ถึงสถานท่ีอันวิจิตรท่ีประดิษฐ์ข้ึน เพื่อพวกข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายจะได้ประชุมกันถวาย
ไชยมงคลโดยสดวกอีก ท้ังน้ีก็เปนท่ีแลเห็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างล้นพ้น ปรากฎความยินดีเสียวส้าน
ตามเส้นโลหิตท่ัวหน้ากันอยู่ ณ บัดนี้

ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท
ด้วยน้�ำใสใจจริงของข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายว่า บรรดาพวกจีนไม่เลือกว่าชาติใดภาษาใด ท่ีได้เข้ามาพ่ึงพระบรม
โพธิสมภารประกอบการท�ำมาหาเลี้ยงชีพอยู่ในพระราชอาณาจักร์สยามนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทุก ๆ
รัชกาลตลอดจนถึงรัชกาลปัตยุบันนี้ ได้ทรงพระมหากรุณาท�ำนุบ�ำรุง ให้ได้ประกอบการค้าขายแลท�ำเรือกสวน
ไร่นาโดยความสุขส�ำราญไม่ขัดสน จนได้มีโอกาศอุดหนุนบิดามารดาแลวงศาคณาญาติ ตลอดไปถึงพระเทศจีน
ในปีหนงึ่ ๆ ก็มากหลาย แลทกี่ ลบั ชาติเปนไทยจนถงึ ได้บวชเรยี นในพระพุทธสาสนาแลท�ำราชการสนองพระเดช
พระคุณมามากมายหลายช่ัวบุคคลตามควรแก่ฐานานุรูป อีกประการหนึ่งประเทศอื่น ๆ มีหลายประเทศ
เมื่อรัฐบาลจะออกก�ำหนดกฎหมายอันใด ก็มักจะเปนพิเศษไม่ให้คนชาติจีนได้รับความชอบธรรมเสมอ
หน้าเหมือนราษฎรในประเทศนั้น ๆ แม้แต่ในประเทศซ่ึงเปนที่เกิดของบุรพชน แลตัวข้าพระพุทธเจ้าก็ยัง
เปนบ้าง แต่ในส่วนพระราชอาณาจักร์น้ีได้ทรงพระกรุณาแก่บรรดาจีนท้ังหลายเหมือนราษฎรของใต้ฝ่าลออง
ธุลีพระบาท เม่ือจะออกพระราชก�ำหนดกฎหมายอันใดก็เปนอย่างเดียวเสมอหน้ากันหมดไม่แบ่งแพนกว่า
เปนจนี ในขอ้ นก้ี ระท�ำใหข้ า้ พระพทุ ธเจา้ ทง้ั หลายมนี ้�ำใจรสู้ กึ รฦกถงึ พระมหากรณุ าธคิ ณุ อยเู่ นอื งนจิ ดว้ ยมาส�ำคญั
ม่ันจิตรว่า ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายได้เข้ามาพ่ึงพระบรมเดชานุภาพโพธิสมภาร ประกอบการท�ำมาหาเลี้ยง
ชีพอยู่ในกรุงสยามนี้ ก็ได้รับความชอบธรรมตามพระราชก�ำหนดกฎหมายเหมือนไทยแท้ เมื่อจะพรรณาถึง
พระเดชพระคุณที่ได้ปกเกล้าฯ แก่บรรดาข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายมาแล้วแต่หลัง ๆ ก็ยังมีอีกเปนอเนกประการ
ไม่สิ้นสุด ซ่ึงปรากฎอยู่แก่น�้ำใจข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายที่กระท�ำตนเปนพลเมืองอันสุจริตอยู่แล้วทุก ๆ คน
เพราะเหตุฉนี้ ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายท่ีได้มีโอกาศมาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทแลท้ังที่มิได้มีโอกาศมาเฝ้า
ทูลลอองธุลีพระบาทจ�ำเพาะหน้าพระที่นั่งณท่ีนี้พร้อมกัน ขอพระราชทานถวายไชยมงคลแด่ใต้ฝ่าลออง
ธุลีพระบาท ในวโรกาศมหามงคลพระบรมราชาภิเษกสมโภชนี้

ด้วยเดชะอ�ำนาจศักดิ์สิทธ์ิ มีเง็กเซียงฮ่องเต้เปนอาทิ ซ่ึงเปนใหญ่เปนประธานในสกลโลกแลอ�ำนาจ
ฟ้าแลดินอันได้บันดาลให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเสด็จมาประดิษฐานในโลกน้ี ให้คงเปนใหญ่เปนประธาน

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 295

ในมนุษยนิกรชาวสยามสิ้นกาลนาน ขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททรงเจริญด้วยพระราชอิศริยยศบริวาร
แลพระเดชานภุ าพปรากฎไปทว่ั ทกุ ทศิ านทุ ศิ ทรงสมบรู ณด์ ว้ ยนานาพธิ ศฤงคารอนั โอฬาร ทรงพระชนมายยุ นื นาน
กว่าหม่ืนปี พระพรท้ัง ๓ ประการนี้ คือ ฮก ๑ ลก ๑ ซิ่ว ๑ ซ่ึงชนชาติจีนนิยมว่า เปนพระพรอันล�้ำเลิศ
ประเสริฐสุดในมนุษยชนขอให้บันดาลดลเปนพระคุณสมบัติในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเปนนิตยการ

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
กรุงเทพพระมหานคร
วันท่ี ๘ ธันวาคม รัตนโกสินทรศก ๑๓๐
เมื่อพระโสภณเพ็ชร์รัตนอ่านค�ำถวายไชยมงคลจบแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชด�ำรัส
ตอบ ดังนี้

พระราชด�ำรัสตอบพ่อค้าจีน

เราได้ฟังถ้อยค�ำอวยไชยให้พรของพวกจีนที่ได้มาประชุมพร้อมกันในที่น้ีเปนที่ไพเราะจับใจของเรายิ่งนัก
เรามีความพอใจอย่างย่ิงท่ีได้ยินถ้อยค�ำส�ำแดงความรู้สึกของท่านทั้งหลายผู้เปนหัวหน้าจีนพานิช ว่าพวก
จีนได้รับความยุติธรรมสม่�ำเสมอตลอดมา ส่วนตัวเราเองก็ได้ตั้งมั่นไว้ในใจว่า เราจะด�ำเนิรตามเยี่ยงพระราช
บรรพบุรุษของเรา เรามิได้มีความคิดที่จะให้พวกจีนได้รับอาณาหย่อนไป จะให้ต้องถูกบีบค้ันยิ่งไปกว่า
คนไทยของเราเองเลย พระราชก�ำหนดกฎหมายใด ๆ ท่ีเราจะได้ให้ออกต่อไป ก็คงจะให้ใช้ได้ส�ำหรับจีน
เหมือนคนไทยของเราทุกประการ ขอท่านท้ังหลายผู้เปนหัวหน้า จงช่วยอธิบายความข้อนี้แก่บรรดาพวกจีน
ให้เข้าใจจงแจ่มแจ้ง อย่าได้มีจิตรระแวงสงสัยเราว่า จะล�ำเอียงบีบคั้นอย่างหนึ่งอย่างใดอีกต่อไปเลย
ในที่สุดนี้เราขอขอบใจท่านท้ังหลาย ขอให้ท�ำมาค้าขึ้นแลมีความเจริญสุขสวัสดิ์ท่ัวกันเทอญ
เมื่อทรงมีพระราชด�ำรัสตอบแล้ว พวกจีนโห่ถวายไชยมงคล ๓ ลา แล้วทูลเกล้าฯ ถวายหนังสือค�ำถวาย
ไชยมงคล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงรับแลพระราชทานหนังสือพระราชด�ำรัสตอบแก่พวกจีนแล้ว
พวกพ่อค้าแขก มีเอมมหมัดฮูเซ็น เปนหัวหน้า ได้อ่านค�ำถวายไชยมงคลในนามของพวกแขกอีก
ตอนหน่ึง ดังนี้

ค�ำถวายไชยมงคลของพ่อค้าแขก

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าบรรดาพ่อค้าอิสลามอินเดียฝ่ายใต้ทั้งหลาย ซ่ึงเข้ามาพ่ึงพระบรมโพธิสมภารประกอบ
การพานิชกรรมอยู่ในพระราชอาณาจักร์สยาม ได้รับความสุขสวัสดิภาพมาช้านานหลายช่ัวช้ันคนแล้ว

296 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศกราบบังคมทูลพระกรุณาแสดงความปีติยินดี ถวายไชยมงคลแด่
พระบาทสมเด็จพระบรมนาถมหาราชาธิราชเจ้าสยาม

ด้วยข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายมีความชื่นชมโสมนัสยินดีต่อพระบรมเดชานุภาพในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชวโรกาศแก่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ได้มีโอกาศเฝ้าทูล
ลอองธุลีพระบาทในสมัยมงคลเฉลิมสิริราไชศวริยบรมราชาภิเษกคร้ังน้ี ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายมีความยินดี
ปรีดาปราโมทย์ โดยน้�ำใจอันจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเปนล้นเกล้าฯ ข้าพระพุทธเจ้าจึงพร้อมใจ
กันขออาราธนาอัลล่าห์เจ้าผู้ทรงไว้ซึ่งสรรพานุภาพในสกลโลกจงบันดาลความสุขสิริสวัสดิ์พิพัฒนสถาพร
ให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทประสบสิ้นส่ิงพระราชประสงค์ แลทรงพระเจริญพระชนมพรรษาอยู่ยืนนาน
สรรพภัยพิบัตโรคาพาธจงพินาศเส่ือมสูญ พระราชหฤทัยจงจ�ำรูญเรืองโรจน์ทุกคืนวัน ขอให้ราไชศวรรยาธิปัติ
แลรัชทายาทสถิตย์มั่นอยู่ในสกลโลกส้ินกาลนาน

กรุงเทพพระมหานคร
วันท่ี ๘ ธันวาคม รัตนโกสินทรศก ๑๓๐
เมื่อพ่อค้าแขกอ่านค�ำถวายไชยมงคลจบแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชด�ำรัสตอบ
พ่อค้าแขก ดังน้ี

พระราชด�ำรัสตอบพ่อค้าแขก

เราขอบใจบรรดาพ่อค้าแขก ผู้ท่ีได้พร้อมใจกันมาอวยไชยให้พรแก่เราในวันน้ี แลรู้สึกยินดีที่แลเห็น
เปนพยานปรากฎอยู่ว่า ท่านทั้งหลายมีไมตรีจิตต่อเราแลชนชาวไทย การท่ีพวกท่านท้ังหลายประกอบ
พานิชการได้โดยสวัสดิภาพ ก็โดยอาศรัยไมตรีจิตอันมีในระหว่างพวกท่านแลประชาชนของเรา เพราะฉนั้น
เราจะต้ังใจรักษาความปรองดองอันน้ีให้ม่ันคงอยู่เสมอ เพ่ือประโยชน์แลความสุขทั่วกัน

พวกแขกได้ถวายไชยมงคลเปนภาษาแขกพร้อมกันอีกครั้ง ๑ แล้วทูลเกล้าฯ ถวายหนังสือค�ำถวาย
ไชยมงคล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงรับแลพระราชทานพระราชด�ำรัสตอบแก่แขกแล้ว เสด็จแต่
พลับพลาประทับรถม้าพระท่ีนั่งเคล่ือนขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรมาตามถนนเจริญกรุง ข้ามสพานด�ำรงสถิตย์
เลี้ยวถนนมหาไชยเข้ามาตามถนนบ�ำรุงเมือง เล้ียวถนนสนามไชยแลถนนหน้าพระลาน เข้าประตูวิเศษไชยศรี
ประตูพิมานไชยศรี ข้ึนพระที่น่ังจักรีมหาปราสาทสู่พระราชมณเฑียรสถาน

อนึ่งวันนี้เวลาเช้า เจ้านานาประเทศทุกองค์ได้เสด็จรถไฟไปประพาสกรุงเก่า ด้วยกับสมเด็จพระเจ้า
น้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ เทศาภิบาลมณฑลกรุงเก่าจัดการรับเสด็จ ไปประพาส
ทอดพระเนตรพระราชวังในกรุงแลวัดโบราณแล้ว เสด็จกลับมาประทับเสวยกลางวันที่พระราชวังบางปอิน
เวลาเย็นเสด็จโดยรถไฟกลับถึงกรุงเทพฯ