ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 347

ค�ำแปล

ทิศท้ังหลาย ๑๐ คือ ทิศใหญ่ ๔ ทิศน้อย ๔ ทิศเบ้ืองบน ๑ ทิศเบ้ืองต่�ำ ๑ เหล่าน้ี ขอพระบาทสมเด็จ
พระปรมินทร อันหมู่เทพดาในทิศาภาคท้ังปวงคุ้มครองโดยชอบแล้ว จงทรงพระเกษมเปรมปรีดิ์ปราศจาก
อันตราย มีพระชนมายุยืนนาน พร้อมพร่ังด้วยกัลยาณคุณทรงอภิบาลสยามรัฏฐโดยธรรมด้วยพระราชฤทธิ
และพระราชเดช อันหาสิ่งเปรียบปานมิได้

จึงมีพระราชด�ำรัสตอบว่า ดังน้ี –

กลฺยาณํ โว ภเณ วุตฺตํ สพฺพราชาภิปตฺถิตํ
ยถา วุตฺตํ ตถา โหตุ สทา เม ชยมงฺคลํ
เขมี จาหํ สทา โหนฺโต ยถากลํ ยถารหํ
อิทฺธํ ผิตญฺจิมํ รฏฺํ ปาเลมิ สยามมณฺฑลํ

ค�ำแปล

ดูกรพนาย ถ้อยค�ำอันงามซึ่งพระราชาทั้งปวงทรงปราถนาอย่างยิ่งท่ีเจ้าท้ังหลายกล่าวแล้วฉันใด จงเปน
ฉันน้ัน ขอชัยมงคลจงมีแก่เราทุกเม่ือ ขอเราจงเปนผู้มีความเกษมส�ำราญทุกเมื่อตามกาลตามสมควร เราจะ
ปกครองสยามรัฏฐมณฑลให้บัลลุผลส�ำเร็จและไพศาล

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นวิวิธวรรณปรีชา รับพระบรมราชโองการว่า
เอวํ เทว

ค�ำแปล

อย่างนั้น ขอเดชะ

เสด็จจากพระท่ีน่ังอัฐทิศวงไปโดยทักษิณาวัฏ มาตามทางลาดพระบาทไปพระท่ีน่ังภัทรบิฐ

ริ้วน�ำเสด็จเดินเปน ๒ สาย

ซ้าย ขวา
๑. หลวงเทพาจารย หม่อมเจ้าพร้อม ราชบัณฑิต
พราหมณ์พฤฒิบาศ เชิญพระชัยเนาวโลหะ
เชิญพระพิฆเณศ ภูษามาลา
๒. ภูษามาลา ขับไม้บัณเฑาะว์ ภูษามาลา
๓. ภูษามาลา ขับไม้บัณเฑาะว์

348 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

๔. พราหมณ์สุก เป่าศังข์อุตตราวัฏ พราหมณ์ลไม รัตนพราหมณ
โกมลเวทิน พราหมณ์ตาด จารุเสน
๕. พราหมณ์เผย เป่าศังข์อุตตราวัฏ พระครูสตานันทมุนี
เศตพราหมณ พระครูอัษฎาจารย
๖. หลวงสุริยา เป่าศังข์ทักษิณาวัฏ พระราชครูวามเทพมุนี
เทเวศร เจ้ากรมพราหมณ์พิธี
๗. หลวงราชมุนี โปรยเข้าตอก
๘. พระสิทธิชัยบดี
เจ้ากรมพราหมณ์พฤฒิบาศ

ริ้วขบวรเชิญเคร่ืองตามเสด็จเปน ๔ สาย
นุ่งเก้ียวลายสรวมครุย

ซ้าย ขวา
๑. เชิญพระเศวตฉัตร เชิญพระสังวาลย์ เชิญพระสุพรรณบัตร เชิญพระมหาพิชัยมงกุฎ
มหาเสวกตรี พราหมณ์ ธุร�ำ จางวางโท มหาเสวกโท
พระยาเทวาธิราช๑ รองเสวกเอก พระยามหานามราช๓ พระยาอุทัยธรรม๔
หลวงญาณสยมภูว์๒

๒. เชิญทานพระกร เชิญพระสังวาลย์ เชิญพระสังวาลย์ เชิญพระแสงขรรค์ชัยศรี
จางวางตรี พระนพ นพรัตนราชวราภรณ์ หัวหม่ืน
พระยาบริหาร มหาเสวกตรี เสวกโท พระยามานพนริศร์๘
ราชมานพ๕ พระยาวงษาภรณ์ภูษิต๖ พระยาราชโกษา๗

๑ ม.ร.ว. โปย้ มาลากลุ
๒ วัน รังสิพราหมณกลุ
๓ ม.ร.ว. จ�ำนง นพวงศ์
๔ หรุ่น วชั โรทัย
๕ เนียร สาคริก
๖ รืน่ วัชโรทัย
๗ โบ๊ต วัชโรทยั
๘ ทองเจอื ทองเจือ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 349

๓. เชิญพัดวาฬวัชนี เชิญพระแส้จามรี เชิญพระแส้ เชิญฉลองพระบาท
รองหุ้มแพร รองหุ้มแพร หางช้างเผือก รองหุ้มแพร
ม.ล. เชาวน์ ผัน จิตรภักดี รองหุ้มแพร เลื่อน วิจารณบุตร
ปาลกวงศ์ ณ อยุธยา บุญ ผลพันธิน๑
เชิญพระธ�ำมรงค์ เชิญพระแสง
๔. เชิญทานพระกร เชิญพระธ�ำมรงค์ รัตนวราวุธ เสวกเอก ฝักทองเกลี้ยง
เทวรูป วิเชียรจินดา พระยาประชมุ รองหัวหมื่น
รองหัวหม่ืน เสวกโทพระยา มงคลการ๔ หลวงศักดินายเวร๕
จมื่นมหาดเล็ก๒ อภิมณฑราชา๓ เชิญพระมณฑป เชิญพระเต้าทักษิโณทก
รองหุ้มแพร รองหุ้มแพร
๕. เชิญพระสุพรรณศรี เชิญพานพระขันหมาก นพ วิเศษเนียม เอิบ ยอดบุตร
บัวแฉก หุ้มแพร รองหุ้มแพร เชิญพระแสงตรี เชิญพระแสง
แจ่ม เงินยวง กุญ พึ่งบารมี รองหุ้มแพร หอกเพ็ชรรัตน
ม.ร.ว. อนุศักดิ รองหุ้มแพร
๖ เชิญพระแสง เชิญพระแสงจักร หัศดิน ณ อยุธยา๘ นายรองเสนอ
ดาพเชลย รองหุ้มแพร งานประภาษ๙
รองหุ้มแพร ม.ร.ว. ธชานุชาติ เชิญพระแสงธนู เชิญพระแสงปืน
นายรองสุจินดา๖ ศรีธวัช ณ อยุธยา๗ มหาดเล็กส�ำรอง ข้ามแม่น้�ำสโตง
สมสวาท โชติกเสถียร รองหุ้มแพร
๗. เชิญพระแสงของ้าว เชิญพระแสงดาพเขน นายรองสนองราช
แสนพลพ่าย มหาดเล็กส�ำรอง บรรหาร๑๐
มหาดเล็กส�ำรอง กระสินธุ์ อมาตยกุล
ม.ร.ว. สล้าง
ลดาวัลย์ ณ อยุธยา

๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏช่ือวา่ “รองห้มุ แพร สมบุญ ผลพันธิน”
๒ ฉตั ร โชตกิ เสถียร
๓ จอ้ ย วชั โรทยั
๔ ก๊าด วชั โรทยั
๕ เน่อื ง สาคริก
๖ สภุ ร สตั ยยุกต์
๗ ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏชอ่ื ว่า “รองหมุ้ แพร นายรองขัน (คลอ คชนันทน)์ ”
๘ ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏชื่อว่า “รองหุ้มแพร ม.ร.ว. อนุศักดิ หัศดินทร”
๙ แสวง โรหติ จันทร
๑๐ อมั พร วชั โรทัย

350 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เม่ือเสด็จประทับพระท่ีนั่งภัทรบิฐ ขบวรหันหน้าเข้าท่ีประทับและหมอบอยู่สองข้างทางลาดพระบาท
ตรงพระท่ีน่ังภัทรบิฐออกมา ผู้เชิญเครื่องตามเสด็จแยกทางอ้อมไปยืนเชิญเครื่องอยู่ข้างหลังพระท่ีนั่งภัทรบิฐ
ข้างละสองสายตามขวาและซ้าย

เมื่อสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ประทับพระที่นั่งภัทรบิฐเปนปรกติแล้ว พระราชครูวามเทพมุนี ร่ายเวท
สรรเสริญไกรลาศจบ พราหมณ์เป่าศังข์ ๓ ลาแล้ว จึงกราบบังคมทูลด้วยมคธภาษาเฉลิมพระปรมาภิไธยถวาย
เคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ และเครื่องบรมราชาภรณ์เคร่ืองประดับอิศริยยศด้วยมคธภาษาว่า

ยคฺเฆ เม เทโว โอกาสํ กโรตุฯ ยโต จ โข เทโว มุทฺธาภิสิตฺโต มหาราชา สฺยามานมินฺโท โหติ เตน มยํ
สมคฺคา หุตฺวา เทวสฺส สุวณฺณปฏฺเฏ ยถาลิขิตํ อภิเธยฺยํ กโรม อิสฺสริยานุ รูปานิ จ ราชกกุธภณฺฑานิ นิยาเทมฯ
สาธุ เทโว เตน อภิเธยฺเยน วิสฺสุโต โหตุ อิมานิ จ ราชกกุธภณฺฑานิ ปฏิคฺคณฺหาตุฯ ตถา กตฺวา ราชภารํ วหนฺโน
พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย ธมฺเมน เสฺมน รชฺชํ กาเรตุฯ

มีพระราชด�ำรัสตอบด้วยมคธภาษาว่า เอวํ พฺราหฺมณฯ แล้วพระราชครูวามเทพมุนีกราบบังคมทูล
เปนค�ำสยามอีกคร้ัง ๑ ว่า

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม ขอได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน
พระบรมราชวโรกาศแก่ข้าพระพุทธเจ้าฯ ด้วยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงรับพระมูรธาภิเษก
เปนบรมราชาธิราช เปนเจ้าเปนใหญ่ของประชาชนชาวสยาม เหตุดังนั้นข้าพระพุทธเจ้าทั้งพระบรมวงศานุวงศ์
ข้าทูลลอองธุลีพระบาทมีท่านเสนาบดีเปนประธาน และสมณพราหมณาจารย์ท้ังปวง พร้อมเพรียงมีน้�ำใจ
เปนอันเดียวกัน ขอขนานพระปรมาภิไธยถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ดังได้จารึกไว้ในพระสุพรรณบัฏ
นั้น และขอมอบถวายเครื่องราชกกุธภัณฑ์อันสมพระราชอิศริยยศฯ ขอได้ทรงเฉลิมพระปรมาภิไธย
โดยกำ� หนดนนั้ และทรงรบั เครอ่ื งราชกกธุ ภณั ฑน์ ี้ ครน้ั แลว้ ขอใหท้ รงราชภาระดำ� รงราชสมบตั โิ ดยธรรมสมำ�่ เสมอ
เพ่ือประโยชน์เก้ือกูลและสุขแห่งมหาชน สืบไป ขอเดชะฯ

ทรงรับด้วยค�ำสยามอิกคร้ังหน่ึงว่า1 ชอบละพราหมณ์ฯ
แล้วพราหมณ์เป่าศังข์ พระยาโหราธิบดีล่ันฆ้องชัย กรมแสงในขับไม้บัณเฑาะว์ ชาวประโคม ๆ ศังข์
แตร มหรธึก เคร่ืองดุริยดนตรี แตรวงทหารท่ีต้ังแถวกองได้บรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี ยิงปืนมหาฤกษ์
มหาชัย มหาจักร มหาปราบยุคอีก ๑๙ นัดตามก�ำลังวัน ทหารบกทหารเรือได้ยิงปืนใหญ่เฉลิมพระเกียรติยศ
แห่งละ ๑๐๑ นัด พระสงฆ์ในพระอารามทั้งหลายได้ย�่ำระฆังถวายพระพรชัยมงคลอารามละ ๗ ลา
เพ่ือประชาชนท้ังหลายได้สดับเปนที่หมายว่าสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้เถลิงถวัลยราชสมบัติบรมราชาภิเษกแล้ว
ณ วันนี้ ผู้เชิญเครื่องได้เชิญเข้าไปส่งให้พระราชครูวามเทพมุนีถวายโดยมีล�ำดับดังต่อไปน้ี –
(๑) พระสุพรรณบัฏ ทรงรับแล้ว พระยามหานามราช รบั ต่อพระราชหดั ถ2์ มาเชญิ ยนื อยขู่ า้ งพระท่ีนงั่
ภัทรบิฐ

1 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ใชว้ า่ “ทรงรับคำ� สยามอีกครั้งหนึ่งวา่ ”
2 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ ใช้วา่ “พระราชหัดถ์” แต่ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๕๒๘ ใชว้ ่า “พระราชหัตถ”์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 351

(๒) พระสังวาลย์พราหมณ์ธุร�ำ ทรงรับแล้ว ทรงสรวมพระองค์เฉียงซ้าย
(๓) พระสังวาลย์นพรัตนราชวราภรณ์ ทรงรับแล้ว ทรงสวมพระองค์เฉียงขวา
(๔) พระสังวาลย์พระนพ ทรงรับแล้ว ทรงสรวมพระองค์เฉียงขวา
(๕) พระมหาพชิ ยั มงกฎุ 1 ทรงรบั มาทรงสวมแลว้ ผเู้ ชญิ พานไปยนื ขา้ งทา้ ยพระทนี่ ง่ั ภทั รบฐิ ตน้ แถวใน
(๖) พระขรรค์ชัยศรี ทรงรับแล้ว ทรงวางบนโต๊ะข้างพระที่นั่งภัทรบิฐเบื้องซ้าย
(๗) ทานพระกร ทรงรับแล้ว ทรงวางบนโต๊ะข้างพระที่น่ังภัทรบิฐเบื้องขวา
(๘) พัดวาฬวัชนี ทรงรับแล้ว ทรงวางบนโต๊ะข้างพระที่น่ังภัทรบิฐเบ้ืองขวา
(๙) พระแส้จามรี ทรงรับแล้ว ทรงวางบนโต๊ะข้างพระท่ีน่ังภัทรบิฐเบ้ืองซ้าย
(๑๐) พระแส้หางช้างเผือก ทรงรับแล้ว ทรงวางบนโต๊ะข้างพระท่ีน่ังภัทรบิฐเบ้ืองซ้าย
(๑๑) พระธ�ำมรงค์วิเชียรจินดา ทรงรับมาทรงสวม ผู้เชิญพานไปยืนอยู่ท้ายพระที่นั่งภัทรบิฐ ด้านใต้
แถวนอก
(๑๒) พระธ�ำมรงค์รัตนวราวุธ ทรงรับมาทรงสวม ผู้เชิญพานไปยืนท้ายพระที่น่ังภัทรบิฐ ด้านเหนือ
แถวนอก
(๑๓) ฉลองพระบาทเชิงงอน พระราชครูวามเทพมุนีสอดถวาย ผู้เชิญพานไปยืนท้ายพระที่นั่งภัทรบิฐ
ด้านใต้ต้นแถวนอก
(๑๔) พระแสงฝักทองเกลี้ยง ทรงรับแล้ว ผู้เชิญรับไปเชิญอยู่ท้ายพระท่ีนั่งภัทรบิฐ ด้านเหนือแถวใน
(๑๕) ทานพระกรเทวรูป ทรงรับแล้ว ผู้เชิญรับไปยืนท้ายพระท่ีน่ังภัทรบิฐ ด้านใต้แถวใน
(๑๖) พระสุพรรณศรีบัวแฉก2
(๑๗) พานพระขันหมาก3 ผู้เชิญเชิญเข้าไปต้ังบนโต๊ะข้างพระที่น่ังภัทรบิฐเบื้องขวา

(๑๘) พระมณฑป ผู้เชิญเชิญเข้าไปตั้งบนโต๊ะข้างพระท่ีน่ังภัทรบิฐเบื้องซ้าย
(๑๙) พระเต้าทักษิโณทก
แล้วพระราชครูวามเทพมุนี ถวายพระแสงอัษฎาวุธต่อไป ผู้เชิญได้เชิญเข้ามาส่งคือ
(๒๐) พระแสงหอกเพ็ชรรัตน์ ทรงรับแล้ว ผู้เชิญรับไปเชิญอยู่ตามท่ี
(๒๑) พระแสงดาพชเลย

1 เปน็ ราชกกธุ ภณั ฑป์ ระเภทราชศริ าภรณ์ คอื เครอ่ื งประดบั พระเศยี รพระมหากษตั รยิ ์ สรา้ งในรชั กาลพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธ
ยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช ทรงสวมในงานพระราชพธิ สี �ำคญั เชน่ งานบรมราชาภเิ ษก พระมหาพชิ ยั มงกฎุ ท�ำดว้ ยทองลงยาประดบั เพชร
ในอดตี มิได้ทรงสวมมงกฎุ แต่ถึงสมัยรชั กาลท่ี ๔ ประเทศไทยได้ติดตอ่ กับประเทศตะวันตก จึงไดร้ บั คติวา่ มงกุฎเป็นส่ิงส�ำคัญมาดว้ ย
พระมหากษตั ริยจ์ ึงทรงสวมพระมหามงกุฎตั้งแต่นัน้ เปน็ ต้นมา

2 เป็นหนง่ึ ในเคร่ืองราชูปโภค คอื กระโถนเลก็ ท�ำเปน็ รปู บัวแฉก และทำ� ด้วยทองลงยา
3 เป็นหนึ่งในเคร่ืองราชูปโภค ลักษณะเป็นพานสองช้ัน รูปส่ีเหลี่ยมย่อมุม ท�ำด้วยทองค�ำ จ�ำหลักลวดลายลงยาสี เรียกว่า
พานพระศรี พานพระขนั หมาก หรอื พานพระขนั หมากเสวย สดุ แตจ่ ะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหเ้ รยี ก ประกอบดว้ ย ตลบั พใู่ สข่ ผี้ ง้ึ ๑
มงั สี ๒ สำ� หรบั ใสห่ มากเจยี น ๑ หมากทง้ั ลกู ๑ ซองพลู ๒ สำ� หรบั ใสพ่ ลจู บี ๑ ตลบั ใสก่ ระวาน ๑ ตลบั ใสย่ าฝอย ๑ และพระแสงกรรบดิ ๑

352 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

(๒๒) พระแสงตรี
(๒๓) พระแสงจักร์
(๒๔) พระแสงเขนมีดาพ
(๒๕) พระแสงธนู
(๒๖) พระแสงของ้าวพลพ่าย
(๒๗) พระแสงปืนคาบชุดข้ามแม่น้�ำสโตง
ทรงรบั แล้วมหาดเล็กผู้เชญิ รบั ไปยืนเชญิ อยู่ข้างหลงั พระท่นี ัง่ ภัทรบฐิ ดา้ นเหนอื และดา้ นใต้ ตามระเบยี บ
ที่ได้เชิญตามเสด็จมาแล้วนั้นตามเดิมแล้วหยุดประโคม
จึงพระสิทธิชัยบดีเจ้ากรมพราหมณ์พฤฒิบาศกราบบังคมทูลถวายนพปฎลมหาเศวตฉัตรด้วยค�ำมคธ
ภาษาว่า
ยคฺเฆ เม เทโว โอกาสํ กโรตุฯ ยโต จ โข เทโว มุทฺธาภิสิตฺโต มหาราชา สฺยามานมินฺโท โหติ เตน มยํ
เสตจฺฉตฺตํ เทวสฺส นิยฺยาเทมฯ สาธุ เทโว อิมํ ปฏิคฺคเหตฺวา อมฺหากํ อุปริราชกํ อาณํ ปสาเรตฺวา นาโถ หุตฺวา
ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตํิ สํวิทหตุฯ
ทรงตอบด้วยมคธภาษาว่า เอวํ พฺราหฺมณฯ
แล้วกราบบังคมทูลด้วยค�ำสยามอีกว่า
ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม ขอได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน
พระบรมราชวโรกาสแก่ข้าพระพุทธเจ้า ด้วยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงรับพระมุรธาภิเษก เปน
บรมราชาธริ าช เปนเจา้ เปนใหญข่ องประชาชนชาวสยาม เหตดุ งั นน้ั ขา้ พระพทุ ธเจา้ ทง้ั หลายทง้ั พระบรมวงศานวุ งศ์
ข้าทูลลอองธุรีพระบาทมีท่านเสนาบดีเปนประธานและสมณะพราหมณาจารย์ทั้งปวง ขอมอบพระเศวตฉัตรน้ี
ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ขอได้ทรงรับแล้วแผ่พระราชอาณาปกเกล้าฯ ข้าพระพุทธเจ้าท้ังปวง
ตลอดถึงอาณาประชาราษฎร์ เปนบรมนารถทรงจัดการคุ้มครองรักษาป้องกันอันเปนธรรม สืบไป ขอเดชะ
ทรงรับด้วยค�ำสยามอีกว่า ชอบละพราหมณ์ฯ
พระสิทธิชัยบดีเชิญนพปฎลมหาเศวตฉัตรถวาย ในขณะน้ันพราหมณ์เป่าศังข์ โหรลั่นฆ้องชัย
เจ้าพนักงานประโคมแตรศังข์ บัณเฑาะว์ มหรธึก เครื่องดุริยดนตรี เมื่อทรงรับแล้ว ผู้เชิญรับไปเชิญยืนอยู่ท้าย
พระท่ีน่ังภัทรบิฐด้านใต้ ต้นแถวโดยปรกติแล้ว จึงหยุดประโคม พระครูอัษฎาจารย์กล่าวอนุษฏุภศิวมนตร์
หลวงราชมุนีกล่าวอนุษฏุภวิษณุมนตร์ถวายพระพรชัยเสร็จ แล้วพระราชครูวามเทพมุนีถวายชัยท้ังสองภาษา
ดังน้ี
ชยตํ ปฐวี สพฺพํ ชยตํ อรโย สทา
ปรมินฺโท มหาราชา รชฺชํ กาเรติ โย อิธฯ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 353

แล้วกราบทูลความไทยตามความแห่งค�ำมคธว่า
ขอเดชะฝา่ ลอองธลุ พี ระบาทปกเกลา้ ปกกระหมอ่ ม ขา้ พระพทุ ธเจา้ ทงั้ หลายขอถวายชยั ขอพระบาทสมเดจ็
พระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว อันเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ในสยามรัฐ
มหามณฑลน้ี ทรงช�ำนะท่ัวปฐพีดล ทรงช�ำนะเหล่าชนอริราชดัสกร ทุกเมื่อเทอญฯ
จึงมีพระบรมราชโองการเปนประถมด้วยค�ำมคธว่า
อิทานาหํ พฺราหฺมณ ราชภารํ วหนฺโต พหุโน ชนสฺส อตฺถาย หิตาย สุขาย ธมฺเมน สเมน รชฺชํ กาเรมิ
ตุมฺหากํ สปริคฺคหิตานํ อุปริ ราชกํ อาณํ ปสาเรตฺวา นาโถ หุตฺวา ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตํิ สํวิทหามิ วิสฺสฏฺา
หุตฺวา ยถาสุขํ วิหรถฯ
จึงพระราชครู รับพระบรมราชโองการเปนประถมด้วยค�ำมคธดังนี้ ว่า
โอมฺ เทวสฺส อิมํ ปฐมํ โองฺการภูตํ สูรสีหนาทํ สมฺปฏิจฺฉามิฯ
แล้วจึงมีพระบรมราชโองการเป็นค�ำไทยตามความภาษามคธดังนี้
ดูกรพราหมณ์ บัดน้ีเราทรงราชภาระ ครองแผ่นดินโดยธรรมสม่�ำเสมอ เพ่ือประโยชน์เก้ือกูลและสุข
แห่งมหาชน เราแผ่ราชอาณาเหนือท่านท้ังหลายกับโภคสมบัติ เปนที่พ่ึงจัดการปกครองรักษาป้องกันอันเปน
ธรรมสืบไป ท่านทั้งหลายจงวางใจอยู่ตามสบาย เทอญฯ
พระราชครูรับพระบรมราชโองการเปนประถมว่า
ข้าพระพุทธเจ้า ขอรับพระบรมราชโองการ พระบัณฑูรสุรสิงหนาทประถมธรรมมิกราชวาจา ด้วยเกล้า
ด้วยกระหม่อมขอเดชะ
เสร็จแล้ว พราหมณ์เป่าศังข์ ชาวประโคม ๆ ดังเช่นคร้ังก่อน ๆ แล้วทรงหล่ังพระเต้าทักษิโณทก ทรงต้ัง
สัตยาธิษฐานตั้งพระราชหฤทัยด�ำรงทศพิธราชธรรมจักรวรรดิวัตรจรรยาและอื่น ๆ ตามพระบรมราชประสงค์
ทรงโปรยดอกพิกุลเงิน พิกุลทอง และเงินสลึง พระราชทานแก่พราหมณ์ ซ่ึงเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ฉะเพาะ
หน้าที่น่ังนั้นเปนประถม เสร็จแล้วทรงเปลื้องพระมหาพิชัยมงกุฎ พระธ�ำมรงค์วิเชียรจินดา พระธ�ำมรงค์
รัตนวราวุธ ผู้เชิญ ๆ พานทองเข้าไปรับกลับมายืนอยู่ตามที่ เสด็จจากพระท่ีนั่งภัทรบิฐไปตามทางลาดพระบาท
ทรงโปรยดอกพิกุลทองพิกุลเงินและเงินสลึงตามทางเสด็จขึ้นพระท่ีนั่งจักรพรรดิพิมานเบื้องปัศจิม มหาดเล็ก
เชิญเคร่ืองตาม ทรงประเคนไทยธรรมแก่พระสงฆ์ราชาคณะ ๘๐ รูป ที่เจริญพระพุทธมนตร์ในพระราชพิธี
บรมราชาภเิ ษกคร้งั นแี้ ลว้ พระสงฆถ์ วายอนุโมทนา สมเด็จพระสังฆราชเจ้าถวายอดเิ รกพเิ ศษเปนประถมฤกษ์วา่
พุทฺธานุภาโว ปรมินฺทมหาปชาธิปกํ มหาราชํ อภิรกฺขตุ
ธมฺมานุภาโว ปรมินฺทมหาปชาธิปกํ มหาราชํ อภิรกฺขตุ
สํฆานุภาโว ปรมินฺทมหาปชาธิปกํ มหาราชํ อภิรกฺขตุฯ
พุทฺธานุภาวํ นิสฺสาย ปรมินฺทมหาปชาธิปโก มหาราชา พุทฺธสาสนํ อุปถมฺเภนฺโต จิรํ รชฺเช ปติฏฺาตุฯ
ธมฺมานุภาวํ นิสฺสาย ปรมินฺทมหาปชาธิปโก มหาราชา รฏฺํ อภิปาเลนฺโต สพฺพุปสคฺเคหิ วิคจฺฉตุฯ
สํฆานุภาวํ นิสฺสาย ปรมินฺทมหาปชาธิปโก มหาราชา ปชํ ปสาเสนฺโต สพฺพกิจฺเจสุ สามตฺถิยํ อาปชฺชตุฯ
พุทฺธานุภาเวน ปรมินฺทมหาปชาธิปกสฺส มหาราชสฺส เตโช ภวตุฯ

354 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ธมฺมานุภาเวน ปรมินฺทมหาปชาธิปกสฺส มหาราชสฺส อิทฺธิ ภวตุฯ
สํฆานุภาเวน ปรมินฺทมหาปชาธิปกสฺส มหาราชสฺส อิสฺสริยํ ภวตุฯ
ขอถวายพระพร เจริญพระราชสิริสวัสดิ์พิพัฒมงคลพระชนมสุขทุกประการ จงมีแด่สมเด็จบรมบพิตร
พระราชสมภารพระองค์สมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าสยามธรรมิกมหาราชาธิราช
ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ เวลานี้สมควรแล้ว อาตมภาพทั้งปวงขอถวายพระพรลา แด่สมเด็จบรมบพิตร
พระราชสมภารพระองค์ ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ขอถวายพระพรฯ และสวดถวายพระพร
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ถวายพระพรลากลับ ออกจากพระที่น่ังจักรพรรดิพิมาน สมเด็จพระสังฆราชเจ้า
กับพระราชาคณะสงฆ์ ๓๐ รูป ซ่ึงเจริญพระพุทธมนตร์ในพระท่ีน่ังไพศาลทักษิณ เข้าประจ�ำอาศน์ใน
พระที่น่ังอมรินทรวินิจฉัย พระสงฆ์ทั้งน้ันสวดคาถาดับเทียนชัย สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ดับเทียนชัยแล้ว
เปนเสร็จการพระราชพิธีสงฆ์
(ค) พิธีเบื้องปลาย เจ้าพนักงานได้เทียบพระยาช้างต้นผูกเครื่องพร้อม1 มาผูกเทียบอยู่ที่เกย
หน้าพระที่นั่งดุสิดาภิรมย์ด้านตวันตก พระยาม้าต้นอยู่ที่สนามหญ้าหน้าพระท่ีนั่งจักรีองค์ตวันออก
พระที่น่ังราเชนทรยานเทียบอยู่ท่ีเกยพระท่ีน่ังดุสิดาภิรมย์ด้านเหนือและเตรียมสิ่งอ่ืน ๆ ไว้พร้อมสรรพ
เวลา ๑ ล.ท.2 พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงเครอ่ื งบรมราชภษู ติ าภรณป์ ระดบั เครอ่ื งราชอศิ รยิ าภรณ์
ทรงฉลองพระองค์ครุย เหมือนเม่ือบรมราชาภิเษก เสด็จออกทางพระทวารเทวราชมเหศวร์ ออกพระที่นั่ง
อมรินทรวินิจฉัย กุมพระแสงขรรค์ชัยศรี เสด็จสถิตย์เหนือรัตนสิงหาศน์พระราชบัลลังก์พุดตาลทองค�ำ
บนพระแท่นมหาเศวตฉัตร์ทรงพระมหาพิชัยมงกุฎ3 ครั้นได้เวลาอุดมฤกษ์ พนักงานรัวกรับ ชาวม่าน
ไขพระสูตร์เล่ือนสาย พระยาราชมานู4 ชูพุ่มดอกไม้ทองขึ้นเปนสัญญา ชาวประโคมกระทั่งมหรธึก แตร
ศังข์ กลองชนะ ทหารกองเกียรติยศกระท�ำวันทยาวุธ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมี
พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้า ผู้แทนพระราชาธิบดีและประธานาธิบดี กับคณะทูตานุทูตและ
ข้าทูลลอองธุลีพระบาทฝ่ายเสนาอ�ำมาตย์ราชเสวกเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทตามต�ำแหน่ง เม่ือสุดเสียง
ประโคมแล้ว สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช กราบบังคมทูล
พระกรุณาแสดงความจงรักภักดี และถวายพระพรชัยแทนในนามแห่ง5 สันนิบาตน้ัน มีพระบรมราชโองการ
ด�ำรัสตอบขอบใจท่ัวกัน พระราชทานอนุญาตให้ด�ำรงต�ำแหน่งราชการสืบไปทุกคนตามราชประเพณีและ
พระราชทานอารักขาด้วย สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช รับพระบรม

1 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความตอ่ ไปว่า “อยา่ งคชราชพาหนะละคอ”
2 ตรงกบั เวลา ๑๓ นาฬกิ า
3 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความต่อไปว่า “และฉลองพระบาทราชกกุธภัณฑเ์ สร็จ”
4 ถ่ัว อศั วเสนา
5 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความตอ่ ไปวา่ “พระบรมวงศานวุ งศก์ บั ทง้ั เสนาบดมี นตรมี ขุ และบรรดา
เสนามาตยร์ าชเสวกบรพิ าร ข้าราชการผใู้ หญผ่ ู้นอ้ ยท่วั พระราชอาณาจกั รในท่ามกลางมหา”

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 355

ราชโองการใส่เกล้าฯ เปนฤกษ์ พนักงานรัวกรับ ชาวม่านชักพระสูตร์เลื่อนสายปิด มีสัญญาและประโคม
ตามพระเกียรติยศ

ล�ำดับนั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระชฎามหากฐิน1ทรงพระแสงขรรค์เนาวโลหะ เสด็จ
ข้ึนพระที่น่ังไพศาลทักษิณ ประทับพระท่ีนั่งภัทรบิฐ พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าทูลลอองธุลีพระบาทฝ่ายใน
ตลอดถึงสตรีบรรดาศักด์ินอกพระราชฐานเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทโดยล�ำดับกัน หม่อมเจ้าร�ำไพพรรณี2
ประทับพระราชอาศน์ทางทิศเหนือพระที่นั่งภัทรบิฐตามท่ีเจ้าพนักงานได้ทอดไว้ จึงมีพระบรม
ราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระด�ำรงราชานุภาพ เสนาบดีกระทรวงมุรธาธร
อ่านประกาศกระแสพระบรมราชโองการทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาหม่อมเจ้าร�ำไพพรรณีข้ึนเปน
สมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณี พระบรมราชินี จบแล้วทรงหล่ังน�้ำพระมหาศังข์ทรงเจิมพระราชทานสมเด็จ
พระนางเจ้าร�ำไพพรรณีพระบรมราชินี แล้วพระราชทานเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์มหาจักรีบรมราชวงศ์ กับ
เครื่องราชอิศริยาภรณ์นพรัตนราชวราภรณ์อันเปนโบราณมงคล อีกทั้งเครื่องราชูปโภคส�ำหรับต�ำแหน่ง3
ด้วย ในขณะนี้พนักงานประโคมได้ประโคม ฆ้องชัย ศังข์แตร และขับไม้บัณเฑาะว์ เคร่ืองดุริยดนตรี
เมื่อสุดเสียงประโคมแล้ว พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้านภาพรประภา4ทรงรับฉันทานุมัติแทน
ในนามของสตรีสันนิบาตถวายพระพรชัย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชด�ำรัสตอบแล้ว เสด็จ
พร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินี ทรงโปรยดอกพิกุลทองพิกุลเงิน และเงินสลึงตามทางเสด็จข้ึนหอพระสุราลัย
พิมาน5

เวลาบ่ายเจ้าพนักงานได้เชิญพระโกษฐ์พระบรมอัสถิพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ พระพุทธ
ยอดฟ้าจุฬาโลก ๑ พระโกษฐ์พระบรมอัสถิพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๒ พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ๑
พระโกษฐ์พระบรมอัสถิพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๓ พระน่ังเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑ พระโกษฐ์พระบรมอัสถิ
พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๔ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑ พระโกษฐ์พระบรมอัสถิพระบาทสมเด็จ
พระรามาธิบดีท่ี ๕ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ๑ พระโกษฐ์พระบรมอัสถิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก ๑

1 พระชฎามหากฐิน คือ พระชฎา ๕ ยอด เทวาธิราช ป. มาลากุล สมุหพระราชพิธี อธิบายว่า พระชฎา ๕ ยอด
เป็นราชศิราภรณ์ส�ำหรับพระมหากษัตริย์ทรงและมักจะทรงในงานส�ำคัญ เช่น เวลาเสด็จพระราชด�ำเนินขบวนพยุหยาตรา
เลยี บพระนคร หรอื เวลาเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ขบวนพยหุ ยาตราไปพระราชทานผา้ พระกฐนิ จงึ เปน็ เหตใุ หเ้ รยี กพระชฎาองคน์ วี้ า่ พระมหากฐนิ
นอกจากนีเ้ คยโปรดให้พระบรมวงศ์ทรง

2 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความว่า “หมอ่ มเจ้ารำ� ไพพรรณี พระวรราชชายา”
3 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความต่อไปว่า “พระอัครมเหส”ี
4 พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ นภาพรประภา กรมหลวงทพิ ยรตั นกริ ฏิ กลุ นิ ี พระราชธดิ าในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้
เจา้ อยหู่ วั ประสูตแิ ต่เจา้ คุณจอมมารดาสำ� ลี เม่อื วนั ท่ี ๑๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๐๗ ส้นิ พระชนม์เมอื่ วนั ที่ ๑๙ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๑
พระชนั ษา ๙๔ ปี
5 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความตอ่ ไปว่า “ทรงเปลือ้ งพระชฎามหากฐนิ และฉลองพระองค์ครุย
แล้ว ทรงพระมาลาเสา้ สงู สนี ้�ำเงนิ เสดจ็ พระราชด�ำเนินโดยทางลาดพระบาทพรอ้ มดว้ ยสมเด็จพระบรมราชินี แต่หอพระสรุ าลยั พิมาน
ไปสูพ่ ระท่ีนง่ั บรมพมิ านตามเดิมโดยทางภายใน”

356 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พระโกษฐ์พระบรมอัสถิสมเดจ็ พระศรีพัชรินทราบรมราชนิ นี ารถ ๑ รวม ๗ พระโกษฐ์ข้ึนประดษิ ฐานยังพระแทน่
มหาเศวตฉัตร์ประดับมุกข์ในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

จัดตั้งขบวรแห่โดยขบวรพยุหยาตรา ๔ สาย คือประตูหน้า พระยาพิทักษ์ภูบาล1 เบื้องขวา
พระยาเวียงในนฤบาล2 เบื้องซ้ายถึงนายท้ายช้างเชิญธงหักทองขวาง ๓ ชาย เดินขวาเดินซ้ายคู่ ๑ น�ำร้ิว
พระยาภูบาลบรรเทิง3 เบื้องขวา พระยาบ�ำรุงราชฐาน4 เบื้องซ้าย มีมหรธึกสี่เดินเรียงขวาง ๔ มีคนหาม ๑๖
ผู้ตีมหรธึก ๑ หลวงคชศักดิ์5 ๒ หลวงศรีวังราช6 ๓ หลวงอักษรสรรพกิจ7 ๔ หลวงสิทธิบรรณการ8 สารวัด
คุม หลวงวิสิทธิเสวก9 ร้ิวนอก ต�ำรวจหลวงคู่กับมหาดเล็กเดินเปน ๒ สาย10 เดินข้างขวา ๔๖ คู่ เดินข้างซ้าย
๔๖ คู่ ริ้วในกลองชนะทอง ๔๐ กลองชนะเงิน ๔๐ เดินขวา ๒ สาย เดินซ้าย ๒ สาย ระหว่างกลางมี
จ่าปี่ ๒ จ่ากลอง ๒ พระรามเภรี11 ผู้ก�ำกับ กับนายทหารรักษาวังอีก ๒ รวมผู้ก�ำกับเปน ๓ ต่อจาก
กลองชนะถึงแตรฝรั่ง ๒๐ แตรงอน ๓๒ ศังข์ ๔ เดินเรียงขวา ๒ สาย เดินเรียงซ้าย ๒ สาย สารวัดแตร
ขุนเสน่ห์12 ก�ำกับ ๑ เครื่องสูงหน้า ๕ ช้ัน ๖ เจ็ดช้ัน ๒ บังแซก13 ๔ เดิน ๒ ข้างมหาดเล็กเชิญพระแสง
หว่างเครื่องข้างหน้า ๖ พระพินิจนนทิสาส์น14 ๑ กับพระสมบัตยาธิบาล15 ๑ คุมเคร่ือง แล้วถึงพระเสมาธิปัติ ๑
พระฉัตรชัย ๑ พระเกาวพาหนะ ๑ เดินขวางเปน ๓ ผู้บอกสัญญาพระยาราชมานู ๑ ผู้ถือกรับพวงงา16
ให้สัญญาพระยาเสถียรสุรประเพณี17 ๑ พราหมณ์เป่าศังข์คู่ ๑ นายทหารราชองครักษ์เชิญธงกระบี่ธุช

1 สวสั ดิ วเิ ศษศิริ
2 ชุบ โอสถานนท์
3 สง สงสเสวี
4 ฮวด หตุ เสวี
5 เฉลิม คชาชวี ะ
6 ชื่น สุนทรเดช
7 แวว่ ศพั ทเสวี
8 สำ� เนียง สทิ ธสิ ขุ
9 เทยี บ ทปี ะรัตน
10 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความว่า “เดนิ เคียงคกู่ นั เปน็ ๔ สาย”
11 มณี วิวฒั นานนท์
12 ขุนเสน่หร์ าชา (ฉัตร ฉัตรเสน)
13 บังแซก เป็นเครื่องสูงส�ำหรับประดับพระราชอิสริยยศพระมหากษัตริย์ ด้ามโลหะมีผ้าปักหักทองขวาง รูปแบนกลม
มขี อบรปู จัก ๆ เหมอื นใบสาเกโดยรอบ และมียอดแหลม ส�ำรับหน่ึงมี ๖ คนั ส�ำหรับปกั หรอื แห่เสดจ็ พระราชด�ำเนินระวางฉัตร ๕ ช้นั
14 เปย่ี ม ปรุ ณเสวี
15 พวง หตุ เสวี
16 กรับพวงงา คือ กรับชนิดหนึ่ง ท�ำด้วยแผ่นงาช้างหลายอัน หัวข้างหนึ่งเจาะรูร้อยเชือก เวลาตีใช้มือข้างหนึ่งจับตรงหัว
ทางเชอื กรอ้ ย แล้วฟาดข้างหน่งึ ลงบนฝ่ามืออีกขา้ งหนึ่ง ในกรณนี ใี้ ช้สำ� หรับตรี ัวเป็นอาณตั ิสญั ญาณ
17 ชม ชมเสวี

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 357

ธงครุฑพ่าห์น�ำเสด็จถึงพระท่ีนั่งราเชนทรยานทรงประทับ พระราชปริมาณก�ำกับพระที่น่ัง ภูษามาลา
ถวายอยู่งานพระกลดพัชโบก พนักงานอภิรุมถวายอยู่งานบังพระสูริย์1 คู่เคียงเข้าประจ�ำที่ คือ

คู่ท่ี ๑ จางวางเอก พระยาวรพงศ์พิพัฒ (ม.ร.ว. เย็น อิศรเสนา ณ อยุธยา) จางวางเอก พระยาบุรุษ
รัตนราชพัลลภ (นพ ไกรฤกษ)

คู่ที่ ๒ มหาเสวกเอก พระยาบริบูรณ์ราชสมบัติ (ม.ร.ว. มูล ดารากร ณ อยุธยา) มหาเสวกโท
พระยาพจนปรีชา (ม.ร.ว. ส�ำเริง อิศรศักด์ิ ณ อยุธยา)

คู่ท่ี ๓ มหาอ�ำมาตย์โท พระยาศรีธรรมาธิราช (เจิม บุณยรัตพันธ์) จางวางโท พระยาไพศาลศิลปสาตร์
(รื่น ศยามานนท์)

คู่ที่ ๔ มหาอ�ำมาตย์โท พระยาสวัสด์ิวรวิถี (ม.ร.ว. สายหยุด สนิทวงศ์ ณ อยุธยา) มหาอ�ำมาตย์โท
พระยาอิศรพันธุ์โสภณ (ม.ร.ว. ชม อิศรางกูร ณ อยุธยา)

คู่ท่ี ๕ จางวางโท พระยามหานามราช (ม.ร.ว. จ�ำนง นพวงศ์ ณ อยุธยา2) มหาอ�ำมาตย์โท พระยา
ไมตรีวิรัชกฤตย์ (พุ่ม บุนนาค)

คู่ท่ี ๖ นายพลเรือตรี พระยาด�ำรงราชพลขันธ์ (คอน บุนนาค) นายพลตรี พระยาพระกฤษณรักษ์
(สวาสด์ิ บุนนาค)

คู่ท่ี ๗ มหาอ�ำมาตย์ตรี พระยาสรรพกิจเกษตรการ (เก๊ง หุตสิงห์) มหาอ�ำมาตย์ตรี พระยาราชสมบัติ (เอิบ
บุรานนท์)3 เตรียมเข้าประจ�ำที่พร้อม แล้วถึงเคร่ืองสูงหลัง เจ็ดชั้น ๒ ห้าช้ัน ๔ บังแซก ๒ ชุมสาย ๔
มหาดเล็กเชิญพระแสงหว่างเคร่ืองข้างหลัง ๔ พระแสงรายตินตอง ๔ พระแสงตาม ๘ มหาดเล็กเชิญเคร่ือง4
ตาม ๔๐ แพทย์ท้ายกระบวรคือ พระรัตนแพทย์5 พระชัยแพทย์6 ประตูหลัง พระยาสิทธิโชคชุมนุม7
จม่ืนราชนาคา8 คู่ ๑ ทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ๒๐๐ แซงข้างตามเสด็จข้างละ ๒ แถว9 และมีนายทหาร
ราบรายทางสองข้างทางตลอดไป เจ้าพนักงานได้เตรียมการและจัดต้ังขบวรไว้พร้อม

1 ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความต่อไปว่า “และจมื่นจงภักดีองค์ (เดชน์ ธนสุนทร)
เชิญพระทวยทอง และ”

2 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ไมป่ รากฏการใส่ ณ อยุธยา ไว้ตอ่ ทา้ ยนามสกลุ ของ ม.ร.ว.
3 ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความต่อไปว่า “ท้ังมีราชองค์รักษอีก ๑๐ คู่ และมหาดเล็ก ๘ คู่
เป็นอินทรพรหม เชิญพมุ่ ดอกไม้ทองเงิน (เพราะเป็นขบวรภายในพระราชฐาน) มหาดเลก็ เชิญพระแสงรายตนี ทองอีก ๔”
4 เครื่องราชปู โภค
5 เวช พชิ ยั แพทย์
6 บุญ บญุ ตเวช
7 เปลอื้ ง กรสูต
8 ม.ล.โรจน์ ฉตั รกลุ
9 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความตอ่ ไปวา่ “มชี ้นั นายทหารเดริ น�ำหน้าแถว”

358 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

คร้ันเวลา ๔ ล.ท.1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องบรมราชภูษิตาภรณ์เสด็จพระราชด�ำเนิร
ทางข้างในออกพระท่ีนั่งอมรินทรวินิจฉัย ประทับพระที่น่ังดุสิดาภิรมย์ ทรงเปล้ืองพระมหามาลาเส้าสูง2
ทรงพระมหาพิชัยมงกุฎ เสด็จออกเกยประทับพระท่ีนั่งราเชนทรยาน เจ้าพนักงานผู้ให้สัญญารัวกรับพวงงา
พนักงานกระท่ังแตรศังข์มหรธึกประโคมกลองชนะทองเงิน ทหารกองเกียรติยศกระท�ำวันทยาวุธแตรวงบรรเลง
เพลงสรรเสริญพระบารมี เคลื่อนขบวรแต่เกยหน้าพระที่น่ังดุสิดาภิรมย์ไปตามถนนอมรวิถี3 เลี้ยวออกประตู
พิมานชัยศรี4ไปตามถนนจักรีจรัณย์5 เลี้ยวไปเทียบพระท่ีนั่งราเชนทรยานที่เกยพลับพลาเปลื้องเครื่อง
ประตหู ลงั วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม เสดจ็ ขนึ้ ประทบั ในพลบั พลา อคั รราชทตู ทตู านทุ ตู ผแู้ ทนรฐั บาลนานาประเทศ
พร้อมกันเฝ้าอยู่ท่ีศาลาสหทัยสมาคม ได้เดินเข้าไปในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ข้ึนไปคอยเฝ้าอยู่ในพระอุโบสถ
ท้ังพระบรมวงศานุวงศ์ และข้าทูลลอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่6 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเปล้ืองพระมหา
พิชัยมงกุฎทรงพระมหามาลาเส้าสูงเสด็จพระราชด�ำเนิรด้วยขบวรต�ำรวจหลวงรักษาพระองค์ ราชองครักษ์
มหาดเลก็ เชญิ เครอ่ื งตามเสดจ็ พระราชดำ� เนริ โดยทางลาดพระบาทขน้ึ ประทบั ในพระอโุ บสถ ทรงจดุ เทยี นทองเงนิ
ถวายต้นไม้ทองเงินขนาดสูงประมาณสองศอก บูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วทรงจุดเทียนทองเงิน
ถวายต้นไม้ทองเงินขนาดย่อม บูชาพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก พระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงจุดเทียนทองเงิน
บูชาพระธรรมค�ำภีร์ ซ่ึงทอดอยู่บนพานทองสองช้ันเหนือธรรมาศน์ศิลา ทรงจุดเทียนเครื่องนมัสการพระ
แล้ว พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหม่ืนชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้าถวายศีลทรงศีลแล้ว ทรงประกาศ
พระองค์เปนศาสนูปถัมภกในพระบวรพุทธศาสนาดังนี้

ยโตหํ ภนฺเต สทฺโท ปสนฺโน เตน เตน วิธินา ติสรณคโต อิทานิ จ รชฺเช อภิสิตฺโต; .เตนาหํ พุทฺธสฺส
ธมฺมสฺส สํฆสฺส อตฺตานํ นิยฺยาเทมิ พุทฺธสาสนสฺส ธมฺมิกํ รกฺขาวรณคุตฺตํิ สํวิทหามิ: สาธุ ภนฺเต สํโฆ พุทฺธ
สาสนุปตฺถมฺภโกติ มํ ธาเรตุ.

สมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะซ่ึงชุมนุมเฝ้าอยู่ทั้ง ๘๐ รูปนั้นสาธุพร้อม ๆ กัน ๓ คร้ัง แล้วสมเด็จ
พระสังฆราชเจ้าถวายอติเรก พระสงฆ์รับด้วย โสอัทลัทโธฯลฯ ภะวะตุสัพพฯ สมเด็จพระวันรัตถวายพระพรลา
กลบั ทางในฉากลงทางขา้ งหลงั พระอโุ บสถ แลว้ มานง่ั ยงั อาศนส์ งฆใ์ นพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท พระบาทสมเดจ็
พระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกจากพระอุโบสถโดยขบวรตามทางเดิมขึ้นประทับพลับพลาประตูหลัง

1 ตรงกับเวลา ๑๖ นาฬกิ า
2 พระมหามาลาเส้าสูง คือ พระมหามาลาเส้าสูงประดับเพชร พระมาลาองค์น้ีท�ำด้วยตาด เคร่ืองประดับเป็นทองลงยา
ประดับเพชร ปักขนนกวายภุ กั ษ์
3 ถนนนี้ตอ่ จากถนนเข่ือนขันธนิเวสน์ จากทิศตะวนั ออกถึงทศิ ตะวนั ตก
4 ประตูพมิ านชยั ศรี ตรงกับพระท่ีนัง่ จักรมี หาปราสาท ประตซู มุ้ แบบใหมม่ บี านสองชั้น
65 เฉปบ็นบั ถพนิมนพต์ ่อพจ.ศาก. ถ๒น๔น๙อ๒มรแวลถิ ะีทาพง.ใศต.้ต๒ร๕งไ๒ป๘ถงึ ปปรราะกตฏวู ขิเศอ้ ษคไวชายมศตรอ่ ี ไปวา่ “ชัน้ นายพล มหาอำ� มาตย์ มหาเสวก และชั้นผใู้ หญ่
นอกนั้นเฝ้าท่ีหน้าพระอุโบสถคือ พระอนุวงศ์ช้ันหม่อมเจ้าอยู่กลางนายทหารชั้นนายพันและนายนาวาอยู่เบื้องขวา ฝ่ายพลเรือน
ชน้ั อำ� มาตยแ์ ละเสวกอยเู่ บอื้ งซา้ ย ขา้ ราชการชนั้ นายรอ้ ยนายเรอื รองอำ� มาตยร์ องเสวกเฝา้ ทช่ี าลาพระอารามสองขา้ งทางลาดพระบาท
ตลอดไป”

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 359

วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงพระมหาพิชัยมงกุฎ เสด็จออกเกยประทับพระที่น่ังราเชนทรยาน เจ้าพนักงาน
ไดเ้ คลอ่ื นขบวรเสดจ็ พระราชดำ� เนริ กลบั เขา้ ประตพู มิ านชยั ศรเี ลยี้ วไปเทยี บพระราเชนทรยานทเ่ี กยหนา้ พระทน่ี งั่
อาภรณ์พิโมกขปราสาท เปล้ืองพระมหาพิชัยมงกุฎ เสด็จในพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาท ทรงเครื่องทองน้อย1
เครื่องราชสักการถวายบังคมพระบรมอัสถิและพระบรมศพกับด้วยสมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณี พระบรม
ราชินี และทรงทอดผ้าไตรสดับปกรณ์พระบรมอัสถิพระโกษฐ์ละ ๑ ไตร ผ้าขาวพับพระโกษฐ์ละ ๙ พับเปน
๑๐ และผ้าไตรท่ีพระบรมศพอีก ๑๐ ไตร พระสงฆ์ราชาคณะ ๘๐ รูป สดับปกรณ์แล้ว เสด็จข้ึนทางข้างใน
พร้อมด้วยสมเด็จพระบรมราชินี2 ทรงโปรยพิกุลทอง พิกุลเงิน เหรียญสลึงตลอดทางเสด็จพระราชด�ำเนิร
มีขบวรข้างในเช้ือพระวงศ์เชิญเครื่องตามเสด็จคือ3 พระสุพรรณศรี หม่อมเจ้าร�ำไพประภา4 ในสมเด็จพระเจ้า
บรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช พานพระศรี5 หม่อมเจ้าดวงจิต ในสมเด็จพระเจ้า
บรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์ พานพระโอสถ หม่อมเจ้าแขไขจรัส6 ในสมเด็จพระเจ้า
บรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ พานพระกล้อง หม่อมเจ้าพวงรัตนประไพ7 ในสมเด็จพระเจ้า
บรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ

เวลา ๖ นาฬิกาหลังเท่ียง8 เจ้าพนักงานได้ตั้งบายศรีแก้วทองเงิน ที่พระท่ีนั่งอมรินทรวินิจฉัย พราหมณ์
เบิกแว่นเวียนเทียน เจ้าพนักงานฝ่ายหน้าและข้าราชการฝ่ายในเวียนเทียนสมโภชพระราชมณเฑียรสถาน
การเฉลิมพระราชมณเฑียรตามขัตติยราชประเพณี

คร้ันค�่ำใกล้พระฤกษ์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว9 เสด็จพระราชด�ำเนิรจากพระท่ีนั่งบรมพิมาน
โดยทางในทรงโปรยพิกุลทองพิกุลเงินและเงินสลึงตามทาง เสด็จพระราชด�ำเนิรข้ึนประทับพระที่นั่ง

1 เครื่องทองน้อย หรือเคร่ืองนมัสการทองน้อย หมายถึง เครื่องบูชาชนิดหนึ่งส�ำหรับพระเจ้าแผ่นดินทรงใช้บูชาเฉพาะวัตถุ
เช่น พระบรมอัฐิ มีเชิงเทียน ๑ เชิง เชิงธูป ๑ เชิง กรวยปักดอกไม้ ๓ กรวย ตั้งในพานทองลงยาราชาวดี เคร่ืองทองน้อยนี้จะต้ังไว้
ดา้ นหน้าที่ประดิษฐานพระโกศพระบรมศพ

2 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความต่อไปวา่ “เสด็จโดยทางลาดพระบาทไปส่พู ระที่น่ังบรมพิมาน”
3 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความตอ่ ไปว่า “พระแสงขรรค์ชัยศรี พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้
ศริ ิรัตนบุษบง”
4 พระธิดาในสมเด็จพระราชปิตุลาบรมพงศาภิมุข เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ กรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ท่ี ๑
ในหม่อมเล็ก ประสตู เิ ม่อื วนั ท่ี ๒๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ เมือ่ ประสตู ิทรงดำ� รงสกลุ ยศเปน็ หม่อมเจา้ ในรัชกาลที่ ๗ ทรงสถาปนาเป็น
พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าร�ำไพประภา เม่ือวันท่ี ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๐ ส้ินพระชนม์เมื่อวันที่ ๑๘ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๒๒
พระชันษ5า เ๗ป๒็นหปนี ึ่งในเคร่ืองราชูปโภค ลักษณะเป็นพานสองช้ัน รูปสี่เหลี่ยมย่อมุม ท�ำด้วยทองค�ำ จ�ำหลักลวดลายลงยาสี เรียกว่า
พานพระศรี พานพระขนั หมาก หรอื พานพระขนั หมากเสวย สดุ แตจ่ ะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหเ้ รยี ก ประกอบดว้ ย ตลบั พใู่ สข่ ผี้ ง้ึ ๑
มงั สี ๒ สำ� หรบั ใสห่ มากเจยี น ๑ หมากทง้ั ลกู ๑ ซองพลู ๒ สำ� หรบั ใสพ่ ลจู บี ๑ ตลบั ใสก่ ระวาน ๑ ตลบั ใสย่ าฝอย ๑ และพระแสงกรรบดิ ๑
6 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ระบวุ า่ เชิญพานพระกลอ้ ง
78 ตฉบรงบั กพบั ิมเวพล์ าพ.๑ศ๘. ๒น๔า๙ฬ๒ิกาและ พ.ศ. ๒๕๒๘ ระบุวา่ เชญิ พานพระรัตนกรัณฑ์
9 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ มขี อ้ ความเพมิ่ เตมิ วา่ “ทรงเครอ่ื งสพี ชิ ยั สงคราม (สนี าํ้ เงนิ ) ทรงพระมาลาเพช็ รนอ้ ย”

360 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

จักรพรรดิพิมานในพระมหามณเฑียร มีพระราชวงศ์ฝ่ายใน1 เชิญเครื่องเฉลิมพระราชมณเฑียรและ
เคร่ืองราชูปโภคตามเสด็จ2 คือ
๏ เชิญพระแสง พระเจ้าวรวงศ์เธอ ๏ เชิญพระแสง พระเจ้าวรวงศ์เธอ
พระองค์เจ้าสุทธพงศพิจิตร พระองเจ้าสิริรัตนบุษบง
๏ เชิญพระแส้หางช้างเผือก ๏ เชิญทานพระกรศักด์ิสิทธิ์ กับอุ้มไก่ขาว
พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้ามยุรฉัตร พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพิสิษฐสบสมัย3
๏ เชิญศิลาบด หม่อมเจ้าดวงทิพยโชติ ๏ เชิญพานพืชน์ หม่อมเจ้าพัฒนคนณา
ในกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ ในกรมพระจันทบุรีนฤนาถ
๏ เชิญกุณแจทอง หม่อมเจ้าจารพัสตรา ๏ เชิญจ่ันหมากทอง หม่อมเจ้าสวาทวัฒโนดม
ในกรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักด์ิ ในกรมหลวงปราจิณกิติบดี
๏ อุ้มวิลา หม่อมเจ้าสุรียนันทนา ๏ เชิญพานฟัก หม่อมเจ้าพรรณเพญแข
ในกรมหม่ืนไชยาศรีสุริโยภาส ในกรมหม่ืนพิไชยมหินทรโรดม

เชิญเคร่ืองราชูปโภค

๏ เชิญพระสุพรรณศรี หม่อมเจ้าร�ำไพประภา ๏ เชิญพานพระศรี หม่อมเจ้าดวงจิต
ในสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยาภาณุพันธุวงศ์วรเดช ในสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระนริศรานุวัดติวงศ์
๏ เชิญพานพระโอสถ4 หม่อมเจ้าแขไขจรัส ๏ เชิญพานพระกลอง5 หม่อมเจ้า
ในสมเด็จกรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ พวงรัตนประไพ ในสมเด็จกรมพระยา
เทวะวงศ์วโรปการ6

1 ค�ำว่า “ฝา่ ยใน” ในตน้ ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๖๘ ลบเลอื น
2 ข้อความ “ตามเสดจ็ ” ในต้นฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๖๘ ลบเลือน

3 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ มีขอ้ ความทต่ี า่ งออกไปดังนี้
“๏ เชญิ พระแสงดาพฝกั ทองเกล้ยี ง ๏ เชญิ พระแสงขรรค์องค์น้อย พระเจา้ วรวงศ์เธอ
พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสทุ ธวงศวจิ ติ ร พระองค์เจา้ ศิริรตั นบุษบง ในสมเด็จเจา้ ฟา้ กรมหลวง
ในสมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงนครสวรรค์วรพนิ ิต นครสวรรค์วรพินติ
๏ เชิญธารพระกรศกั ดิสทิ ธแิ์ ละอ้มุ ไกข่ าว ๏ เชิญพระแส้หางช้างเผอื ก กบั อุม้ ไกข่ าว
พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ มยุรฉตั ร พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ พสิ ิษฐสบสมยั
ในกรมหลวงก�ำแพงเพชรอคั รโยธิน ในสมเด็จกรมหลวงนครสวรรคว์ รพินติ ”
4 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความว่า “เชิญพานพระกลอ้ ง”
5 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความวา่ “เชิญพานพระรัตนกรณั ฑ”์
6 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ มขี อ้ ความเพ่มิ เติมดังน้ี
“๏ เชญิ พานดอกไม้ หม่อมเจ้าผุสดวี ลิ าส ๏ เชญิ พานธูปเทยี น หม่อมเจ้ารสั สาทศิ
ในกรมพระสวสั ดวิ ัดนวิศษิ ฎ ์ ในกรมพระสวัสดวิ ดั นวศิ ิษฎ”์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 361

ถึงพระฤกษ์เวลา ๙ นาฬิกา ๕๑ นาฑีหลังเท่ียง1เปนประถม ชาวประโคมลั่นฆ้องชัย ประโคมแตรศังข์
เคร่ืองดุริยดนตรี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จขึ้นประทับบนที่พระบรรธม สมเด็จพระมาตุจฉาเจ้า
พระบรมราชเทวีถวายพระแส้หางช้างเผือก พระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระราชเทวีถวายจั่นหมากทอง
ท้าววรคณานันท์2 ถวายกุญแจทอง ทรงรับวางข้างพระที่ทั้ง ๓ ส่ิง แล้วสมเด็จพระมาตุจฉาเจ้า และพระนางเจ้า
พระราชเทวี ถวายพระพรชัยมงคล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเอนพระองค์ลงแทบท่ีพระบรรธม
เปนพระฤกษ์ เปนอันได้เข้าที่ในพระมหามณเฑียรในวันน้ี

วันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ เวลา ๔.๐๐ ล.ท.3 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเคร่ืองเต็มยศทหารมหาดเล็ก
จ.ป.ร. ประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์สายสพายจักรีบรมราชวงศ์ เสด็จออกพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้า
ร�ำไพพรรณีพระบรมราชินี มหาอ�ำมาตย์เอก พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าไตรทศประพันธ์ เสนาบดีกระทรวง
การต่างประเทศเบิกอัครราชทูตพิเศษที่มาช่วยงานแทนพระองค์พระราชาธิบดี แทนตัวประธานาธิบดี
นานาประเทศเข้าเฝ้าในพระท่ีน่ังจักรีมหาปราสาทเบื้องบูรพทิศ คราวละนายโดยล�ำดับ คือ

ท่าน ร. อัสมิส, ผู้แทนท่านประธานาธิบดีแห่งรัฐเยอรมัน;
ท่าน ว.ว. รัสเสลลฺ ผู้แทนท่านประธานาธิบดีแห่งสหปาลีรัฐอเมริกา;
ท่าน ม. โปแลง, ผู้แทนพระองค์สมเด็จพระราชาแห่งชาวเบลจฺ
ท่าน ฟ. คราเมรฺ, ผู้แทนพระองค์สมเด็จพระเจ้ากรุงเดนมารฺก
ท่าน อา. วิลเดน, ผู้แทนท่านประธานาธิบดีแห่งเรปุบลิกฝร่ังเศส;
ท่าน ร.ฮ. เกรก, ผู้แทนพระองค์สมเด็จพระเจ้ากรุงอังกฤษ;
ท่าน จ. อะมาโดรี, ผู้แทนพระองค์สมเด็จพระเจ้ากรุงอิตาลี;
ท่าน ก. ฮายาชิ, ผู้แทนพระองค์สมเด็จพระบรมราชาธิราชกรุงญ่ีปุ่น;
ท่าน ฮ.จ.ว. ฮูเบรฺ ผู้แทนพระองค์สมเด็จพระนางเจ้ากรุงเนเดรฺลันดฺ
ครั้นแล้วเสด็จออกท้องพระโรงกลางพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท มีเสนาบดีกระทรวงวัง, ราชเลขานุการ
ฝ่ายต่างประเทศ, สมุหราชองครักษ์, อธิบดีกรมมหาดเล็ก ฯลฯ โดยเสด็จฯ. เสนาบดีว่าการต่างประเทศ
น�ำคณะทูตานุทูตเฝ้าพร้อมกัน. อัครราชทูตเนเดร์ลันด์4 กราบบังคมทูลถวายพระพรชัย. มีพระราชด�ำรัสตอบ
และทรงพระราชปฏิสันถารบรรดาผู้มาเฝ้าแล้วเสด็จข้ึน.
เวลา ๕. ล.ท.5 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องครึ่งยศทหารเรือ เสด็จออกพระที่น่ังไพศาล
ทักษิณ พระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการฝ่ายในและภรรยาข้าทูลลอองธุลีพระบาททูลเกล้าฯ ถวายดอกไม้
ธูปเทียน แล้วเสด็จออกพระท่ีนั่งอมรินทรวินิจฉัย พระบรมวงศานุวงศ์กับข้าทูลลอองธุลีพระบาท ฝ่ายเสนา

1 ตรงกับเวลา ๒๑ นาฬกิ า ๕๑ นาที
2 ม.ร.ว. ปม้ั มาลากลุ
3 ตรงกบั เวลา ๑๖ นาฬิกา
54 ตฉบรงบั กพับมิ เวพล์ าพ.๑ศ๗. ๒น๔า๙ฬ๒ิกาและ พ.ศ. ๒๕๒๘ มีขอ้ ความอธิบายเพิ่มเติมว่า “ผเู้ ปน็ หวั หน้า”

362 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

อ�ำมาตย์ทูลเกล้าฯ ถวายดอกไม้ธูปเทียนแล้ว ทรงจุดเทียนทองเงินบนพระที่น่ังบุษบกมาลา และเครื่องนมัสการ
พระแล้ว พระราชทานสัญญาบัตร์ต้ังพระราชาคณะเปนประถมฤกษ์ ๓ รูป คือ พระครูประทุมธรรมธาดา1
เจ้าอาวาสวัดประทุมวนาราม เปนพระปัญญาพิศาลเถรคณะธรรมยุติกา ๑ พระมหาพร วัดประยุรวงศาวาส
เปนพระปีฎกโกศลคณะมหานิกาย ๑ พระมหาคงวัดสนาม จังหวัดนนทบุรี เปนพระธรรมวิสารทะ
คณะรามัญ ๑ พระราชาคณะท่ีน�ำตั้ง ๑๐ รูป มีสมเด็จพระสังฆราชเจ้าเปนประธานสวดชยันโต แล้วพระที่รับ
พระราชทานสมณะศักดิ์ใหม่ออกไปครองผ้าไตรเข้ามานั่ง ณ อาสน์ พระปัญญาพิศาลเถรถวายยะถา พระสงฆ์
อนุโมทนา สมเด็จพระสังฆราชเจ้าถวายอติเรก พระสาสนโสภณถวายพระพรลาแล้วพระสาสนโสภณ
วัดเทพสิรินธราวาสขึ้นน่ังบนพระราชอาศนภายใต้พระมหาเศวตฉัตร ถวายศีลศักราช ถวายพระธรรมเทศนา
มงคลสูตร์ รัตนสูตร์ กรณียเมตตสูตร์2 จบถวายยะถา พระฐานานุกรมเปรียญ ๔ รูปรับสัพพีแล้ว ทรงประเคน
ผ้าไตร มีใบวัตถุปัจจัยเคร่ืองไทยธรรมกัณฑ์เทศน์ และธูปเทียนใบวัตถุปัจจัยไทยธรรมแก่พระรับสัพพี
พระสาสนโสภณถวายอติเรกถวายพระพรลากลับ เวลา ๖.๓๐ ล.ท.3 เสด็จข้ึน

วันที่ ๒๗ กุมภาพันธ์ เวลา ๔ ล.ท.4 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเคร่ืองครึ่งยศทหารบก ประดับ
เครื่องราชอิศริยาภรณ์ เสด็จออกประทับพระราชอาศน์ท้องพระโรงกลางพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท เสนาบดี
กระทรวงวัง, ราชเลขาธิการ, สมุหราชองครักษ์, อธิบดีกรมมหาดเล็กฯลฯ โดยเสด็จฯ พระราชด�ำเนิร
มหาอ�ำมาตย์นายก เจ้าพระยายมราช เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย น�ำผู้ท่ีเปนหัวหน้าในคณะพ่อค้าประชาชน

๑. สังฆราชเปรฺโรส น�ำคณะนักพรต โรมันคะทอลิก ซึ่งแต่งผู้แทนมา ๑๘ รูป,
๒. เรเวอเรนดฺ ร.ว. โปสตฺ นายกแหง่ คณะเปรสบเิ ตยี เรยี น ถวายพระพรแทนคณะ, ซงึ่ แตง่ ผแู้ ทนมา ๑๔ นาย,
๓. นาย ว. แฮฟเฟนเดน นายกแหง่ สภาสากลพาณชิ ย์ ถวายพระพรแทนสภานนั้ ซงึ่ แตง่ ผแู้ ทนมา ๑๘ นาย,
๔. นายมิเยกี ถวายพระพรแทนคณะชนชาติญ่ีปุ่น ซ่ึงแต่งผู้แทนมา ๗ นาย,
๕. นายเซียวฮุดเส็ง สีบุญเรือง ถวายพระพรในนามคณะพ่อค้าจีน ซึ่งแต่งผู้แทนมา ๒๐ นาย,
๖. นาย เอม.อี.นานา ถวายพระพรในนามคณะพ่อค้าอิสลาม ซ่ึงแต่งผู้แทนมา ๒๓ นาย,
๗. นายบรีอัตตัม สิงหฺ ถวายพระพรในนามคณะพ่อค้าชาติสิกข ซ่ึงแต่งผู้แทนมา ๑๖ นาย,
๘. นายชคัตราม น�ำคณะชนฮินดู ๒๓ นาย,
๙. นาย เอ.เอม.อับดุล กายูม น�ำคณะดาวูดี โบหฺรา มหะหมัด ๒๐ นาย,
๑ ๐. อ�ำมาตย์โท พระยาบริบูรณโกษากรณ์5 กรมท่าซ้ายน�ำคณะพ่อค้าไทย ๒๖ นาย, เฝ้าทูลลอองธุลี
พระบาท กราบบังคมทูลพระกรุณาแสดงความจงรักภักดีถวายพระพรชัยมงคล. มีพระราชด�ำรัสตอบแล้ว
เสด็จขึ้น. ผู้ท่ีเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทออกจากท่ีเฝ้าแล้ว.

1 หนู
23 ฉตบรงบั กพบั ิมเวพล์ าพ.๑ศ๘. ๒น๔า๙ฬ๒ิกาแ๓ละ๐ พ.ศ. ๒๕๒๘ มขี อ้ ความอธบิ ายเพมิ่ เติมว่า “รวมเปน็ กณั ฑเ์ ดียวกนั ”
นาที
4 ตรงกับเวลา ๑๖ นาฬิกา
5 ผ่อง โชตกิ พกุ กณะ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 363

เวลา ๕ ล.ท.1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณี พระบรมราชินี
เสด็จออกมุขเด็จพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท ประชาชนราษฎรทั้งเด็กผู้ใหญ่ชายและหญิงซ่ึงเข้ามาคอยเฝ้าอยู่
ท่ีสนามหญ้า และที่ชาลาหน้าพระที่น่ังจักรีมหาปราสาทดูล้นหลามแน่นอนันต์ไปจนประตูพิมานชัยศรีเฝ้าทูล
ลอองธลุ พี ระบาท. พระยาเพช็ รดา2 สมหุ พระนครบาลกราบบงั คมทลู พระกรณุ าทลู เกลา้ ฯ ถวายดอกไมธ้ ปู เทยี น
แทนประชาราษฎร. มีพระราชด�ำรัสตอบแล้วเสด็จข้ึน.

เวลา ๕. ล.ท.3 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จออกพระที่นั่งไพศาลทักษิณ สตรีบรรดาศักดิ์
ทูลเกล้าฯ ถวายดอกไม้ธูปเทียนแล้วเสด็จออกพระท่ีนั่งอมรินทรวินิจฉัย พระบรมวงศานุวงศ์ข้าทูลลออง
ธุลีพระบาทฝ่ายราชเสวกทูลเกล้าฯ ถวายดอกไม้ธูปเทียน แล้วทรงกระท�ำราชสักการะเช่นวันก่อน สมเด็จ
พระสังฆราชเจ้าขึ้นประทับบนพระราชอาศน์ภายใต้พระมหาเศวตฉัตร ถวายพระธรรมเทศนา4ทศพิธราชธรรม
จบกัณฑ์หน่ึงถวายยะถา5 พระฐานานุกรม ๔ รูปรับสัพพีแล้ว ทรงประเคนผ้าไตรใบวัตถุปัจจัยเคร่ืองไทยธรรม
กัณฑ์เทศน์ และธูปเทียนใบวัตถุปัจจัยแก่พระท่ีรับสัพพี สมเด็จพระสังฆราชเจ้าถวายอติเรกถวายพระพร
ลากลับแล้ว เวลา ๕.๕๕ ล.ท.6 เสด็จข้ึน

อนึ่งในงานนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างของที่ระลึกพระราชทานช�ำร่วยแก่พระเถรานุเถร
และพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าราชการไทยและต่างประเทศ ตลอดพ่อค้าคหบดีทั้งไทยและชาวต่างประเทศ
คือ (๑) เหรียญบรมราชาภิเษกมีแถบแพรร้ิวเหลืองกับเขียวสลับกันเปนทองบ้าง เงินกาไหล่ทองบ้าง เงินบ้าง
ตามฐานันดรศักดิ์ ส่วนพระสงฆ์ได้รับพระราชทานเหรียญทองแดง; (๒) ดอกพิกุลเงินทองมีจ�ำนวนมากน้อย
ตามฐานันดรศักด์ิ; (๓) หนังสืออธิบายลักษณะงานภาษาอังกฤษส�ำหรับชาวต่างประเทศ และบางบุคคล
ตามพระราชอัชฌาสัย.

เลียบเมือง

ตามราชประเพณีแห่งงานบรมราชาภิเษก สมเด็จพระราชาธิบดีเมื่อได้ทรงรับอภิเษกแล้ว ย่อมเสด็จ
ไปกระท�ำราชสักการะในพระอารามหลวง ท่ีจัดว่าส�ำคัญเปนที่ทรงนับถือย่ิง. เปนโอกาสที่จะให้ทวยราษฎร
ได้เฝ้าแหนชมพระบารมีตามทางท่ีเสด็จพระราชด�ำเนิรด้วย.

จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ก�ำหนดการเสด็จทางบกตกวันท่ี ๑ มีนาคม, เพื่อทรงนมัสการ
บูชนิยวัดถุในวัดบวรนิเวศน์และวัดพระเชตุพน, และทางเรือวันที่ ๓ มีนาคม ที่วัดอรุณราชวราราม. การเสด็จ
ทั้ง ๒ วันนี้ตั้งเปนขบวรพยุหยาตรา.

1 ตรงกับเวลา ๑๗ นาฬกิ า
2 สอาด ณ ปอ้ มเพช็ ร
3 ตรงกับเวลา ๑๗ นาฬิกา
4 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ มีขอ้ ความอธบิ ายเพิม่ เตมิ วา่ “เทวตาทิสนกถา”
5 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ มีขอ้ ความตา่ งออกไปวา่ “และจกกฺ วดตฺ วิ ตฺต รวมเปน็ กณั ฑเ์ ดยี วกันจบแลว้ ถวายยะถา”
6 ตรงกบั เวลา ๑๗ นาฬิกา ๕๕ นาที

364 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ในวันท่ี ๑ มีนาคม ขบวรพยุหยาตราเปนอย่างสถลมารคมีร้ิวขบวรดังนี้:

ขบวรหน้าทหารบก

กรมบัญชาการกองพลทหารบกที่ ๑ รักษาพระองค์
แตรวงกรมทหารบกม้ารวม
กรมทหารบกม้ากรุงเทพฯ รักษาพระองค์
กรมทหารปืนใหญ่ที่ ๑ รักษาพระองค์
กรมทหารบกช่างท่ี ๑ รักษาพระองค์
แตรวงกรมทหารบกราบท่ี ๑๑ รักษาพระองค์
กองพันท่ี ๑ กรมทหารบกราบท่ี ๑๑ รักษาพระองค์
กองพันที่ ๒ กรมทหารบกราบท่ี ๑๑ รักษาพระองค์
กรมบัญชาการกองทัพน้อยทหารบกท่ี ๑

ขบวรราชอิศริยยศ

พระยาพิทักษภูบาล ๑
ประตูหน้า ๒
พระยาเวียงในนฤบาล ๑ ๔
นายท้ายช้าง เชิญธงหักทองขวาง ๒ (สองผลัด) ๒
พระยาบ�ำรุงราชฐาน ๑ ๒๐
น�ำร้ิว
พระยาภูบาลบรรเทิง ๑ ๔
มหรธึก ๔ คนหาม ๑๖ ตี ๔
๑
หลวงคชศักดิ์ ๑ ๙๒
ก �ำกับมหรธึก หลวงศรีวังราช ๑ ๙๒
หลวงอักษรสรรพกิจ ๑
หลวงสิทธิบรรณการ ๑

สารวัด หลวงวิสิทธิเสวก
ต�ำรวจหลวง เข้าร้ิวคู่กับมหาดเล็ก ๔๖ คู่
มหาดเล็ก เข้าร้ิวคู่กับต�ำรวจหลวง ๔๖ คู่

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 365

ก ลองชนะ ทอง ๔๐ ๘๐
เงิน ๔๐
จ ่า ปี่ ๒ ๔
กลอง ๒
๓
ผู้ก�ำกับ พระรามเภรี ๑
นายทหารรักษาวัง ๒ ๕๖
๑
แตร ฝร่ัง ๒๐ ๒๔
งอน ๓๒
สารวัดแตร ศังข์ ๔ ๓
ขุนเสน่หราชา ๖
เครื่องสูงหน้า ๗ ช้ัน ๒ ๒
๕ ช้ัน ๖ สองผลัด ๑
บังแซก ๔ ๑
๒
พระเสมาธิปติ ๑
พระฉัตรชัย ๑
พระเกาวพาห ๑
พระแสงหว่างเครื่องหน้า มหาดเล็กเชิญ
คุมเครื่องหน้า พระพินิจนนทิสาสน ๑
พระสมบัตยาธิบาล ๑

ผู้บอกสัญญา ยาราชมานู1
กรับสัญญา พระยาเสถียรสุรประเพณี
พราหมณ์พิธี2

1 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏช่ือว่า “พระยาราชมานู”
2 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏรายละเอยี ดวา่ “เป่าศงั ข์ ๑ คู”่

366 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ราชองครักษ์1 ๑ ๒
๑ ๕๒
๑
พระที่นั่งพุดตาลทอง ทหารรักษาวังหามและถือม้า ๓ ผลัด ๓
ก�ำกับพระท่ีนั่ง พระราชปริมาณ2

พัดโบก3 ๑
บังสูริย4 ๑ ภูษามาลา
พระกลด5 ๑

จมื่นจงภักดีองค์ ๑
เชิญพระทวย (ส�ำหรับผลัดเปลี่ยน) ๑ ๓
จม่ืนจงรักษาองค์6 ๑
จมื่นสวัสดิวังราช7

คู่เคียงพระที่นั่ง

มหาเสวกโท พระยาโบราณราชธานินทร8 มหาเสวกโท พระยาราชนกูล9
อุปราชมณฑลอยุธยา อุปราชมณฑลภาคอิสาณ

1 ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏรายละเอยี ดว่า “เชิญธงกระบ่ีธุช ๑
เชญิ ธงครฑุ พ่าห์ ๑”
2 ปาน รตั นปาล
3 เคร่ืองสูงชนิดหน่ึงส�ำหรับโบกลมถวายพระมหากษัตริย์ซ่ึงประทับ ณ ที่สูง เป็นพัดท�ำด้วยใบลาน มีด้ามติดอยู่ด้านข้าง
พัดนี้ขนาดเล็กส�ำหรับถือพัด ขนาดกลางมีคู่ ส�ำหรับมหาดเล็กถวายอยู่งานพัดเวลาเสด็จประทับพระราชอาสน์ ขนาดใหญ่ส�ำหรับ
เจา้ พนักงานเชญิ อยงู่ านพัดถวายในขบวนเสด็จพระราชดำ� เนนิ
4 เคร่ืองสูงอย่างหน่ึงส�ำหรับใช้ในริ้วขบวนพิธีแห่คู่กับบังแทรก เป็นเคร่ืองบังแดดขนาดใหญ่ รูปใบโพมีด้าม ทำ� ด้วยผ้าปัก
หกั ทองขวาง (บังสรู ย, บังสรู ย์ ก็เรยี ก)
5 เคร่ืองก้ันกันแดดหรือฝน ลักษณะคล้ายร่มขนาดใหญ่ องค์พระกลดท�ำด้วยผ้าชุบขี้ผ้ึง โหมดตาดหรือเยียระบับ ขอบมี
ระบาย คันยาว ดา้ มเป็นถมทองหรือทองลงยา ยอดเป็นรปู พรหมพกั ตร์ ใช้ถือก้นั เจ้านาย
6 เอบิ ชมเสวี
7 ม.ล.ประจวบ กล้วยไม้
8 พร เดชคปุ ต์
9 อวบ เปาโรหิตย์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 367

มหาเสวกโท พระยาเดชานุชิต1 จางวางโท พระยาสุรินทราชา2
สมุหเทศาภิบาลมณฑลมหาราช สมุหเทศาภิบาลมณฑลภูเก็ต

มหาเสวกโท พระยาเพชรดา3 มหาเสวกโท พระยาศรีสุริยราชวรานุวัตร4
สมุหพระนครบาล สมุหเทศาภิบาลมณฑลพิษณุโลก

มหาเสวกโท พระยาศรีธรรมศกราช5 มหาเสวกโท พระยารณชัยชาญยุทธ6
สมุหเทศาภิบาลมณฑลอุบล สมุหเทศาภิบาลมณฑลร้อยเอ็จ

จางวางโท พระยามหินทรเดชานุวัตน7 มหาเสวกโท พระยาคงคาธราธิบดี8
สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครสวรรค์ สมุหเทศาภิบาลมณฑลสุราษฎร์

จางวางโท พระยาคทาธรบดี9 มหาเสวกตรี พระยาเพชรปาณี10
สมุหเทศาภิบาลมณฑลราชบุรี สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครราชสีมา

จางวางตรี พระยาไกรเพชรรัตนสงคราม11 จางวางตรี พระยาสุนทรบุรีศรีพิชัยสงคราม12
สมุหเทศาภิบาลมณฑลจันทบุรี สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครชัยศรี


ราชองครักษ์ ทหาร ๑๐ คู่ ๒๐
อินทร มหาดเล็ก ถือทวน ๘ ๑๖
พรหม กรมวัง ถือทวน ๘
ก�ำกับ ๒
อินทร พระอินทราทิตย13 ๑
พรหม พระจันทราทิตย14 ๑

1 หนา บุนนาค
2 นกยงู วเิ ศษกลุ
3 สอาด ณ ปอ้ มเพชร
4 ศขุ ดิษยบุตร
5 ป๋ิว บุนนาค
6 ถนอม บณุ ยเกตุ
7 ใหญ่ ศยามานนท์
8 พลอย ณ นคร
9 เทียบ อศั วรกั ษ
10 ดน่ั ภักตประจติ
11 ชม โชติกพกุ กณะ
12 อ้ี กรรณสตู
13 ต๋นุ ภาณุทตั
14 ย้อย สคุ ันธตุล

368 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

๗ ชั้น ๒
เ ครื่องสูงหลัง ๕ ชั้น ๒๔ ๑๒ (สองผลัด)
บังแซก ๒๔
ชุมสาย ๔ ๒
๔
ค ุมเคร่ืองหลัง นายประภาศมณเฑียร1 ๑ ๕๒
นายเสถียรรักษา2 ๑ ๑๘
มหาดเล็ก ๑
เชิญพระแสงหว่างเครื่องหลัง
พระแสงรายตีนตอง ๔ ๓๒
พระแสงตาม ๘
พระท่ีนั่งทองลงยา เชิญเครื่องตาม ๔๐ ๒
ก�ำกับพระท่ีนั่งรอง รอง (ทหารรักษาวังหาม) ๒
พันทอง3

เจ้ากรม ๑
ปลัดกรมม้าพระที่นั่งทรง ๑
ปลัดกรมม้าพระท่ีนั่งรอง ๑
กรมอัศวราช ม้าพระที่นั่ง ๔ ม้า
ม้าจูง ๔
นายม้าต้น ๔
พนักงานจูงม้า ๑๖
นายเวรกรม ๑

แพทย์ท้ายขบวร พระรัตนแพทย์ ๑
พระชัยแพทยา ๑

ประตูหลัง พระยาสิทธิโชคชุมนุม ๑
จม่ืนราชนาคา ๑

กองพันท่ี ๑ กรมทหารมหาดเล็ก (แซงเสด็จพระราชด�ำเนิร ๒ ข้าง ๆ ละกองร้อย)

1 ม.ล. เจอื มาลากลุ
2 ม.ล. เฉลิม ทินกร
3 รื่น สคุ ันธปรีย์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 369

ทหารบกหลัง

แตรวงกรมทหารมหาดเล็ก
กองพันท่ี ๒ กรมทหารมหาดเล็ก (ตาม)

ทหารเรือ

แตรวงทหารเรือ
กรมทหารเรือ

(กรมทหารทุกกรมจัดแถวตอนเดินทาง และภายในกองร้อยทหารปืนใหญ่จัดแถวเรียงรถ)

เวลา ๓ นาฬิกาหลังเที่ยง1 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเครื่องบรมราชภูษิตาภรณ์ ทรงสายสพาย
จักรีบรมราชวงศ์ประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์พระสังวาลย์นพรัตน์ ทรงสวมฉลองพระองค์ครุยกรองทอง
ชั้นนอก เสด็จออกพระท่ีนั่งดุสิดาภิรมย์ ทรงพระมหากฐิน2แล้ว เสด็จออกเกยประทับพระท่ีน่ัง
พุดตาลทองค�ำราชยาน คู่เคียงแต่งเต็มยศสวมครุยเข้าประจ�ำท่ีขวาซ้ายตามล�ำดับ พร้อมทั้งราชองครักษ์
ทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์แซงท้ังสองข้าง พระยาเสถียรสุรประเพณีรัวกรับสัญญาประโคมศังข์แตรมหรธึก
กึกก้อง, เวลา ๓. นาฬิกา ๑๐ นาฑีหลังเที่ยง3 เคลื่อนขบวรไปตามถนนอมรวิถี เล้ียวออกประตูพิมานชัยศรี
ไปตามถนนจักรีจรัณย์ ออกประตูวิเศษชัยศรี4บรรจบขบวรทหารข้างหน้าตรงไปตามถนนหน้าพระธาตุ
ในขณะเคลื่อนขบวรเสด็จพระราชด�ำเนิรน้ัน ทหารปืนใหญ่ได้ยิงปืนใหญ่นาฑีละ ๑ นัดเฉลิมพระเกียรติยศ
จนครบ ๑๐๑ นัด เลี้ยวถนนหัวสนามไปตามถนนราชินี ข้ามสพานผ่านพิภพลิลา เล้ียวไปตามถนนจักรพงษ์
ตรงไปเล้ียวถนนพระสุเมรุ มีทหารรายทางสองข้างท่ีเสด็จพระราชด�ำเนิรตลอดไปตามทางเสด็จพระราชด�ำเนิร.
ตามหน้าวัดปลูกปะร�ำตั้งโต๊ะบูชา, มีพระสงฆ์สวดชัยมงคลคาถาเม่ือเวลาเสด็จผ่าน ตามหน้าตึกแถวโรงแถว
และบ้านข้าราชการได้ตั้งปะร�ำผูกผ้าสีและธงต้ังเครื่องสักการบูชา ตลอดไปท้ังสองข้างทางตั้งแต่หอพระสมุด
ส�ำหรับพระนครเปนต้นไป. ขบวรเสด็จยาตราไปกระทั่งถึงหน้าวัดบวรนิเวศน์วิหาร เทียบพระราชยานท่ีเกย
พลับพลาเปลื้องเครื่อง เสด็จข้ึนประทับในพลับพลา. ทรงเปลื้องชฎาพระมหากฐินทรงพระมหามาลา
เส้าสูง5แล้ว เสด็จออกทรงพระราชด�ำเนิรโดยทางลาดพระบาทยังพระอุโบสถ. ทรงเปลื้องพระมหามาลา
มหาดเล็กเชิญพานทองรับไว้ เสด็จเข้าในพระอุโบสถ. พระสงฆ์ฝ่ายธรรมยุติกนิกายชุมนุมอยู่ในพระอุโบสถ
สวดชัยมงคลคาถาถวายพระพรชัย. ทรงจุดเทียนเคร่ืองนมัสการถวายต้นไม้ทองเงินแด่พระพุทธชินสีห์

1 ตรงกบั เวลา ๑๕ นาฬิกา
2 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความว่า “พระชฎามหากฐนิ น้อย”
3 ตรงกับเวลา ๑๕ นาฬกิ า ๑๐ นาที
4 ประตูซมุ้ มณฑปยอดปรางค์ เขา้ ไปสู่ถนนจักรีจรลั ตรงกับประตูพิมานชัยศรีและพระที่น่งั จักรมี หาปราสาท
5 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความว่า “พระมหามาลาเสา้ สูงสีขาว”

370 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

แล้วทรงจบพระหัดถ์ถวายผ้าทิพตาดพ้ืนทองมีลูกรุ่ยกรุยทอง. ภูษามาลารับจากพระราชหัดถ์ขึ้นผูกถวายห้อย
ท่ีข้างหน้าฐานพระพุทธชินสีห์. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจุดเทียนในพาน มหาดเล็กเชิญบูชาพระพุทธ
ปฏิมากรและที่พระอัสถิสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ กับที่พระอัสถิสมเด็จ
พระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส แล้วประทับพระราชบัลลังก์. สมเด็จพระสังฆราชเจ้าถวายอติเรก
พระสงฆ์ถวายพระพรชัยมงคล. เสด็จออกจากพระอุโบสถ เสด็จขึ้นประทับบนพลับพลาทรงพระชฎามหากฐิน
แล้วเสด็จออกเกยประทับพระท่ีนั่งพุดตาลทองค�ำราชยานตามเดิม. เจ้าพนักงานได้เคล่ือนขบวรเสด็จ
พระราชดำ� เนริ ไปตามถนนพระสเุ มรุ ถงึ เชงิ สพานผา่ นฟา้ ลลิ าศ เลยี้ วมาตามถนนพระราชดำ� เนริ กลาง ขา้ มสพาน
ผ่านพิภพลิลาไปตามถนนพระราชด�ำเนิรใน ตรงไปตามถนนสนามชัย ประทับเทียบพระราชยานท่ีเกยหน้าวัด
พระเชตุพนวิมลมังคลาราม. เสด็จลงจากเกยเข้าในพระอาราม ประทับที่พลับพลา ทรงเปลื้องพระชฎามหากฐิน
ทรงพระมหามาลาเส้าสูง เสด็จโดยทางลาดพระบาทยังหน้าพระอุโบสถ. พระสงฆ์ฝ่ายมหานิกาย ที่ชุมนุม
รับเสด็จในพระอุโบสถและท่ีพระระเบียง สวดชัยมงคลคาถาถวายพระพรชัย. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ทรงเคร่ืองนมัสการพระแล้ว ทรงจบพระหัดถ์ถวายผ้าทิพตาดทองอย่างท่ีถวายพระพุทธชินสีห์. ภูษามาลา
รับจากพระราชหัดถ์ขึ้นผูกถวายห้อยท่ีข้างหน้าฐานพระพุทธเทวะปฏิมากร แล้วทรงเครื่องนมัสการเคร่ืองห้า
สักการถวายบังคมพระบรมอัสถิพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๑ มหาจักรีบรมนาถ. พระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก, และทรงเคร่ืองทองน้อยบูชาพระอัสถิสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิต
ชิโนรส. สมเด็จพระวันรัต วัดเบ็ญจมบพิตร์ น�ำเฝ้าอยู่ในที่น้ันถวายอติเรก.1 พระสงฆ์ถวายพระพร
ชัยมงคลแล้ว เสด็จพระราชด�ำเนิรจากพระอุโบสถประทับยังพลับพลา. เปล้ืองเครื่องทรงพระชฎามหากฐินแล้ว
เสดจ็ ออกพลบั พลาขนึ้ เกยหนา้ วดั ประทบั พระทนี่ งั่ พดุ ตาลทองค�ำราชยาน เคลอ่ื นขบวรเสดจ็ พระราชดำ� เนริ กลบั .
เลี้ยวเข้าถนนเชตุพนไปเล้ียวขวาไปตามถนนมหาราช และเลี้ยวถนนหน้าพระลาน ถึงประตูวิเศษชัยศรีบรรจบ
รอบประทกั ษณิ พระบรมมหาราชวงั . เขา้ ประตวู เิ ศษชยั ศร,ี ประตพู มิ านชยั ศรี เลย้ี วไปประทบั เทยี บพระราชยาน
ท่ีเกยพระที่นั่งดุสิดาภิรมย์ เสด็จขึ้นทรงเปลื้องพระชฎามหากฐิน แล้วเสด็จสู่พระราชมณเฑียรสถาน.

คร้ันวันท่ี ๓ เวลา ๓ ล.ท.2 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเคร่ืองบรมราชภูษิตาภรณ์ทรงสายสพาย
นพรัตนราชวราภรณ์อันเปนโบราณมงคล ประดับเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์ ทรงฉลองพระองค์ครุยพระสังวาลย์
ปฐมจุลจอมเกล้า3 เสด็จออกเกยหน้าพระที่นั่งบรมพิมานประทับพระที่นั่งราชยานทองลงยาราชาวดี เสด็จ
โดยขบวรราบตามถนนอมรวิถี เข้าประตูก�ำแพงแก้วตวันออกเข้าพระลานผ่านหน้าพระท่ีนั่งดุสิตออกประตู
ตวันตกไปออกประตูศรีสุนทร4และประตูเทวาภิรมย์ เลี้ยวไปประทับเทียบพระราชยานท่ีเกย เสด็จข้ึนประทับ
พระราชอาศน์ ณ พระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย เจ้าพนักงานปล่อยเรือขบวรหน้าเปนสี่สายให้ทอดพระเนตร คือ –

1 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความวา่ “น�ำพระสงฆเ์ ฝ้าอยูใ่ นท่ีนน้ั ถวายอติเรก”
2 ตรงกบั เวลา ๑๕ นาฬกิ า
34 ฉปบระับตพูศิมรพีส์ุนพท.ศร.ต๒รง๔ก๙ับ๒ปรแะลตะูเทพว.ศาภ. ิร๒ม๕ย๒์ ๘เป็นปปรารกะฏตขูก้อ�ำแคพวางมพเรพะ่ิมบเรตมมิ มวห่าา“รทารชงวพังดระ้ามนหตาะมวันาลตากเสแา้ ลสะงู ตสรีเขงียกวับ”ประตูก�ำแพงแก้ว
พระทน่ี ัง่ ดุสิตมหาปราสาท

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 371

ริ้วขบวรเรือ

ซ้าย ขวา
เรือเสือค�ำรณสินธุ์น�ำ เรือกลองนอก เรือเสือทยานชล
(เรือกราบ)
เรือด้ัง เรือดั้ง
เรือดั้ง เรือด้ัง
เรือดั้ง เรือกระบ่ีปราบเมืองมาร, เรือกระบี่ราญรอนราบ เรือดั้ง
เรือด้ัง เรือพลต�ำรวจหลวงนอก1 เรือดั้ง
(เรือกราบ)
เรือดั้ง เรืออสูรปักษา เรืออสูรวายุพักตร์ เรือดั้ง
(กลองชนะ) (กลองชนะ)
เรือด้ัง เรือดั้ง
เรือด้ัง เรือสุครีพครองเมือง เรือพาลีร้ังทวีป เรือดั้ง
(กลองชนะ) (กลองชนะ)
เรือด้ัง เรือด้ัง
เรือดั้ง เรือครุฑเตร็จไตรจักร์ เรือครุฑเหิรเห็จ เรือดั้ง
(ศังข์แตร) (ศังข์แตร)
เรือทองขวานฟ้า เรือพระต�ำรวจใน เรือทองบ้าบิ่น
เรือประภัศรชัยมีบุษบก
(เปนเรือผ้าทรงพระพุทธรูป)
เรือกลองใน
(เรือกราบ)
เรือเอกชัยหลาวทอง คู่ชัก เรือเอกชัยเหิรหาว
(มหรธึก) (มหรธึก)
เรือพระท่ีนั่งสุพรรณหงษ์
(ตั้งบุษบก เปนเรือพระที่นั่งทรง)
เรือแซง (ทหารเรือ) (ทหารเรือ) เรือแซง
เรือแซง (ทหารเรือ) (ทหารเรือ) เรือแซง

1 ฉบับพมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏข้อความวา่ “เรอื พระตำ� รวจนอก”

372 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

เรืออเนกชาติภุชงค์
(ต้ังบัลลังก์กัญญา เปนเรือพลับพลา)
เรืออนันตนาคราช
(ต้ังบุษบก เปนเรือพระท่ีนั่งรอง)
เรือทวยเทพถวายกร
(ต้ังบัลลังก์กัญญา เปนเรือพระท่ีน่ังรอง)
เม่ือเจ้าพนักงานปล่อยเรือขบวรไปให้ทอดพระเนตรลอยล�ำอยู่เพียงเรือเอกชัยเหิรหาวและเอกชัย
หลาวทอง เจ้าพนักงานได้เลื่อนเรือพลับพลา (เรือพระที่น่ังอเนกชาติภุชงค์) เข้าเทียบท่าราชวรดิตถ์
เรือพระที่น่ังบุษบกสุพรรณหงษ์พร้อมด้วยเคร่ืองสูงอภิรุมชุมสาย1รายล�ำ มีนักสราชถือธงชายหักทองขวาง
ที่ท้ายเรือพระที่นั่งพร้อม เล่ือนเข้ามาเทียบเรือพลับพลาข้างนอกเปนเรือพระที่นั่งทรง พระบาทสมเด็จ
พระเจ้าอยู่หัวทรงพระมหามาลาเส้าสูงเสด็จพระราชด�ำเนิรตามทางลาดพระบาทจากพระที่นั่งราชกิจวินิจฉัย
ลงประทบั ในเรอื พลบั พลา เปลอ้ื งพระมหามาลา และทรงพระชฎามหากฐนิ นอ้ ยแลว้ เสดจ็ ออกจากเรอื พลบั พลา
ขึ้นประทับในบุษบกเรือพระท่ีน่ังสุพรรณหงษ์ ภูษามาลาถวายอยู่งานพระกลด บังพระสูริย์ พนักงานอภิรุม
ถวายอยู่งานพัดโบก เสนาบดีกระทรวงวัง กับสมุหราชองครักษ์น่ังหน้าพระที่นั่ง หัวหม่ืนมหาดเล็กเชิญพระแสง
รายตีนตอง มหาดเล็กหุ้มแพรเชิญเคร่ืองราชูปโภคตามเสด็จ กับมหาดเล็กเชิญพระแสงหอกมหากฐินกับ
พระแสงทวนอยู่ตอนท้าย เวลา ๓ นาฬิกา ๔๕ นาฑีหลังเท่ียง2 นายทหารเรือต้นบทฝีพายเกร่ินเห่ เรือพระที่นั่ง
เคล่ือนออกจากท่าราชวรดิตถ์ เปนขบวรยาตรา ๔ สายทางชลมาร์ค ล่องลงไปตามล�ำน�้ำเจ้าพระยา
ชาวประโคม ๆ ศังข์แตรมหรธึก มีนายทหารเรือราชองครักษ์แซงอีกข้างละ ๒ ล�ำ เรือพระท่ีน่ังอนันตนาคราช
เปนเรือพระที่น่ังรอง เรือพระที่น่ังทวยเทพถวายกรเปนเรือพระท่ีน่ังรองกับเรือพลับพลาตามเสด็จพระราช
ด�ำเนิรข้ามฟากไปยังวัดอรุณราชวราราม เรือพระท่ีนั่งพลับพลาเทียบพระฉนวนท่าหน้าวัดแล้ว เรือพระท่ีนั่ง
ศรีสุพรรณหงษ์ล�ำทรงเข้าเทียบเรือพลับพลา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จในเรือพลับพลา ทรงเปลื้อง
พระชฎามหากฐิน ทรงพระมหามาลาเส้าสูง เสด็จขึ้นประทับพระราชยานถมตะทอง เสด็จพระราชด�ำเนิร
โดยขบวรราบ มีต�ำรวจ, กรมวัง, ราชองครักษ์, ทหารมหาดเล็กแซง มหาดเล็กเชิญเครื่องตามเสด็จ
พระราชด�ำเนิร เทียบพระราชยานที่เกยหน้าประตูพระอาราม ทรงพระราชด�ำเนิรโดยทางลาดพระบาท
ข้ึนประทับในพระอุโบสถ พระสงฆ์ท่ีชุมนุมรับเสด็จอยู่ในพระอารามสวดชัยมงคลคาถาถวายพระพรชัย
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจุดเทียนเคร่ืองนมัสการทองทิศแล้ว ทรงจบพระหัดถ์ถวายผ้าทิพย์
พื้นตาดทองมีพู่ลูกรุ่ยกรุยทองพระราชทาน ภูษามาลารับจากพระราชหัดถ์ขึ้นไปผูกถวายห้อยข้างหน้าฐาน
พระพุทธปฏิมากร พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงจุดเทียนธูปเครื่องห้าถวายสักการบูชาพระบรมอัสถิ

12 ฉตบรงบั กพบั ิมเวพล์ าพ.๑ศ๕. ๒น๔า๙ฬ๒ิกาแ๔ละ๕ พ.ศ. ๒๕๒๘ ไม่ปรากฏขอ้ ความวา่ “ชมุ สาย”
นาที

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 373

พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย และเคร่ืองทองน้อยบูชาพระพุทธนฤมิตรแล้ว พระเทพสุธี
เจ้าอาวาส1ถวายอติเรก พระสงฆ์ถวายพระพรชัยมงคล

อนึ่งเมื่อเวลาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวประทับในพระอุโบสถ เรือขบวรได้กลับล�ำต้ังริ้วขบวรกลับ
ข้ึนมาตามล�ำน�้ำ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชด�ำเนิรออกจากพระอุโบสถตามทางลาดพระบาท
ขึ้นเกยท่ีหน้าประตูพระอารามประทับพระราชยาน เสด็จพระราชด�ำเนิรโดยขบวรราชยานยังฉนวนท่าหน้าวัด
เสด็จลงประทับเรือพระที่นั่งพลับพลา ทรงพระชฎามหากฐินน้อยแล้ว เสด็จจากเรือพลับพลาประทับ
เหนอื พระบรมราชอาศนใ์ นพระบษุ บกเรอื พระทน่ี งั่ อนนั ตนาคราชเปนลำ� ทรงประดบั ดว้ ยเครอื่ งเฉลมิ พระราชอศิ รยิ ยศ
ประจ�ำเรือเหมือนเรือพระที่นั่งสุพรรณหงษ์ พร้อมด้วยมหาดเล็กเชิญพระแสงและเชิญเครื่องเหมือนเม่ือเสด็จมา
ต้นบทฝีพายเกร่ินเห่เคลื่อนเรือพระท่ีน่ัง เคล่ือนขบวรพยุหยาตราจากท่าพระฉนวนหน้าวัดอรุณราชวราราม
ข้ามฟากกลับขึ้นมายังท่าราชวรดิตถ์ เรือพลับพลาเข้าเทียบท่าราชวรดิตถ์ เวลา ๔ นาฬิกา ๔๕ นาฑีหลังเที่ยง2
เรือพระที่น่ังเทียบเรือพลับพลา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จจากเรือพระที่นั่งอนันตนาคราชประทับ
ในเรือพลับพลา ทรงเปลื้องพระชฎามหากฐินน้อย ทรงพระมหามาลาเส้าสูงแล้ว เสด็จขึ้นท่าราชวรดิตถ์
ขึ้นพระท่ีนั่งราชกิจวินิจฉัยประทับเกยที่เจ้าพนักงานตั้งไว้ ประทับพระราชยานกงทองลงยาราชาวดี เสด็จ
พระราชด�ำเนิรกลับโดยขบวรราชยานเข้าประตูเทวาภิรมย์ ประตูศรีสุนทร เข้าประตูชาลาก�ำแพงแก้วตวันตก
ผ่านหน้าพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาท ออกประตูก�ำแพงแก้วตวันออกไปเทียบเกยหน้าพระท่ีน่ังบรมพิมาน
เสด็จขึ้นสู่พระราชมณเฑียรสถาน เปนเสร็จการ.

นานาประเทศแสดงอัชฌาสัย

ในโอกาสที่เสด็จข้ึนเถลิงราชย์รับพระบรมราชาภิเษกนี้ สมเด็จพระราชาธิบดีและท่านประธานาธิบดี
นานาประเทศได้ทรงแสดงและแสดงอัชฌาสัยไมตรีมาถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเปนอเนกประการ.
คือโทรเลขมาแสดงพระราชหฤทัยและน�้ำใจยินดีอ�ำนวยพรดังจะปรากฎต่อไปข้างหน้าอย่างหน่ึง;
ต้ังอัครราชทูตหรือหัวหน้าคณะทูตในพระนครขึ้นเปนอัครราชทูตวิสามัญมาช่วยงานพระราชพิธี ดังปรากฎ
อยู่แล้ว (หน้า )3 น้ันอย่างหน่ึง; จัดราชบรรณาการให้อัครราชทูตหรือผู้แทนเชิญข้ึนถวายก็อีกอย่างหน่ึง
ดังจะได้กล่าวต่อไป.

1 ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏขอ้ ความวา่ “สมเด็จพระพทุ ธโฆษาจารย์” แทนข้อความ “พระเทพสุธี
เจ้าอาวาส”

2 ตรงกบั เวลา ๑๖ นาฬกิ า ๔๕ นาที
3 ฉบบั พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏเลขหนา้ ๔๖

374 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

โทรเลข

จากสมเด็จพระเจ้ากรุงอังกฤษ,
ในงานบรมราชาภิเษกของพระองค์, หม่อมฉันมีความยินดีขอถวายตราบ๊าท อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่ง

ช้ันที่ ๑ แด่พระองค์, และขอถือโอกาสน้ี เพ่ือถวายพระพรให้ทรงพระเกษมส�ำราญ ปราศจากสรรพโรคันตราย
และขอประเทศของพระองค์จงเจริญย่ิง ๆ ขึ้นไปเทอญ.

จอรฺช ป.ร.
จากสมเด็จพระราชาแห่งชาวเบลจฺ,

ในโอกาสพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระองค์, หม่อมฉันขอแสดงความยินดีและขอถวายพระพร.
อัลแบรฺต.
จากสันตปาปากรุงโรม,
เราได้รับพระราชหัดถเลขาลงวันที่ ๑๒ กุมภาพันธ์, ซึ่งทรงพระเมตตาแจ้งข่าวเสด็จขึ้นเถลิงราชสมบัติ
มาให้ทราบ; และในเม่ือจะทูลตอบน้ี เราปรารถนาจะถวายพระพรชัยมงคลมาให้ถึงพระองค์ทันงานพระบรม
ราชาภิเษก. ขอพระองค์และประชาชนนิกรจงได้รับทิพยพรเปนอดิเรกโดยอเนกประการเทอญ.
ปีอัส ที่ ๑๑.
จากสมเด็จพระราชินี กรุงเนเดรฺลันดฺ,
หม่อมฉันมีความยินดีอย่างจริงใจและขอถวายพระพร. ขอพระองค์จงทรงพระส�ำราญและรัชกาลของ
พระองค์จงรุ่งเรืองย่ิง. มีความยินดีที่จะถวายเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์สิงห์ของหม่อมฉันแด่พระองค์ด้วย.
วิลเฮลมินา ร.
จากสมเด็จพระเจ้ากรุงญ่ีปุ่น,
ในมหามงคลสมัยบรมราชาภิเษกของพระองค์ หม่อมฉันขอถวายพระพร. ขอให้ทรงด�ำรงอยู่ใน
ราไชสวริย์ช่ัวกาลนาน และขอให้ทางพระราชไมตรีระหว่างสองพระนครจงเจริญย่ิง ๆ ข้ึน.
โยชิหิโต.
จากมกุฎราชกุมารญ่ีปุ่น,
หม่อมฉันขอถวายพระพรชัยมงคล, ในโอกาสบรมราชาภิเษกของพระองค์. ขอให้พระองค์
ทรงพระส�ำราญ และประเทศของพระองค์จงเจริญย่ิง ๆ ขึ้น.
หิโรหิโต.

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 375

จากประธานาธิบดีเรปุบลิก1 ฝรั่งเศส,
ในโอกาสพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระองค์, หม่อมฉันยินดีที่จะถวายพระพรชัยมงคล

อย่างแท้จริง. ขอให้พระองค์ทรงพระส�ำราญ, ขอให้รัชกาลของพระองค์จงรุ่งเรืองยิ่ง และขอให้ประเทศ
ของพระองค์จงเจริญยิ่ง ๆ ข้ึน.

คัสตอง ดูแมรฺก.
จากสมเด็จพระเจ้ากรุงอิตาลี,

ในวันซ่ึงพระองค์เสด็จข้ึนเถลิงสิริราชสมบัตินี้ หม่อมฉันมีความยินดีขอถวายค�ำปราศัยด้วยน้�ำใจจริง
อย่างท่ีสุดมายังพระองค์, กับขอถวายพระพรให้ทรงพระเจริญสุขท้ังพระองค์และมวลพระราชวงศ์. กับขอ
รัชกาลของพระองค์ได้รุ่งเรืองบริบูรณ์ด้วย. หม่อมฉันได้ให้คอมเมนดะโตเร อะมาโดรี รับรับสั่งโดยฉะเพาะ
ของหม่อมฉันมาทูลยืนยันถ้อยค�ำยินดีของหม่อมฉันและให้มาช่วยในงานพระราชพิธีแทนพระองค์หม่อมฉัน
ในต�ำแหน่งอัครราชทูตพิเศษในราชการวิสามัญแล้ว.

วิตตอริโอ เอมานุเอเล.
จากสุลต่านยะโฮรฺ,

ขอถวายพระพรอย่างจริงใจ ในโอกาสพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระองค์.
สุลต่านยะโฮรฺ.
จากราชโอรสของสุลต่านยะโฮรฺ,
ขอถวายพระพรด้วยความเคารพย่ิง ในโอกาสพระราชพีธีบรมราชาภิเษก.
อิสไมลฺ.
จากมกุฎราชกุมารผู้ส�ำเร็จราชการประเทศเสฺวเดน.
ในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของพระองค์, หม่อมฉันขอถวายพระพรชัยมงคลแด่พระองค์,
และขอให้ราชอาณาจักร์ของพระองค์จงมีความเจริญ.
คุสตัฟ อะโดลฟฺ.

1 Republic

376 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ส่วนราชบรรณาการ คือ : -
ญี่ปุ่น เม่ือวันท่ี ๑๙ กุมภาพันธ์ เวลา ๓.๓๐ ล.ท.1 ท่าน ก. ฮายาชิ, อัครราชทูตญ่ีปุ่น, เข้าเฝ้า
ทูลลอองธุลีพระบาท ณ พระที่น่ังบรมพิมาน, เชิญเครื่องราชอิศริยาภรณ์เบ็ญมาศข้ึนทูลเกล้าฯ ถวาย
ในพระนามาภิไธยสมเด็จพระเจ้ากรุงญี่ปุ่น.
ต่อมาเม่ือวันท่ี ๑๑ พฤษภาคม ท่าน ก. ฮายาชิ ได้เข้าเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทอีก ณ พระท่ีนั่ง
อนันตสมาคม, เชิญขวดปักดอกไม้อันเปนเครื่องราชบรรณาการจากสมเด็จพระเจ้ากรุงญ่ีปุ่นขึ้นถวาย.
เดนมารฺก เมื่อวันที่ ๑๐2 กุมภาพันธ์ เวลา ๔ ล.ท.3 ท่าน ฟ. คราเมรฺ, อัครราชทูตเดนมารฺก, เข้าเฝ้า
ทูลลอองธุลีพระบาท ณ พระที่นั่งบรมพิมาน, เชิญเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์ช้างขึ้นทูลเกล้าฯ ถวาย
ในพระนามาภิไธยสมเด็จพระเจ้ากรุงเดนมารฺก.
ฝรั่งเศส เมื่อวันท่ี ๑๑ เมษายน ท่านแฟรฺนังดฺปิลา, อัครราชทูตพิเศษแห่งเรปุบลิกฝรั่งเศส, เข้าเฝ้า
ทูลลอองธุลีพระบาท ณ พระที่นั่งบรมพิมาน, น�ำช้ินลายคราม เสฟวฺรสฺโบราณขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายช้ินหน่ึง,
เปนบรรณาการจากท่านประธานาธิบดีแห่งเรปุบลิกฝร่ังเศส.
เนเดรฺลันดฺ ในวันที่ ๑๑ เมษายนนี้ ท่านอัครราชทูตเนเดรฺลันดฺได้เข้าเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทด้วย ณ
พระท่ีนั่งบรมพิมาน, เชิญเคร่ืองราชอิศริยาภรณ์สิงห์ข้ึนทูลเกล้าฯ ถวายในพระนามาภิไธยสมเด็จพระราชินี
แห่งเนเดรฺลันดฺ.
สันตปาปา เม่ือวันที่ ๒๒ เมษายน เวลา ๔.๓๐ ล.ท.4 ท่านคองสแตงตังอะจุติ, สมณะทูตของสันตปาปา,
เข้าเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม, เชิญเคร่ืองราชบรรณาการขึ้นทูลเกล้าฯ ถวาย
ในพระนามสันตปาปากรุงโรม.
อังกฤษ ต่อมาวันท่ี ๒๘ พฤษภาคม ท่านสิดเนยฺ ป. วอเตอรฺโลวฺ, อัครราชทูตอังกฤษคนใหม่, เข้าเฝ้า
ทูลลอองธุลีพระบาท ณ พระท่ีนั่งจักรีมหาปราสาท, เชิญเครื่องราชอิศริยาภรณ์บ๊าท ชั้นท่ี ๑ ขึ้นทูลเกล้าฯ
ถวายในพระนามาภิไธยสมเด็จพระเจ้ากรุงอังกฤษ.
เบลเยียม ในวันเดียวกันนี้ ท่าน ม. โปแลงเข้าเฝ้าเปนการภายใน, เชิญเครื่องขัตติยราชอิศริยาภรณ์
เลโอโปลดฺข้ึนทูลเกล้าฯ ถวายในพระนามาภิไธยสมเด็จพระราชาแห่งชาวเบลจฺ.

1 ตรงกบั เวลา ๑๕ นาฬิกา ๓๐ นาที
2 ตวั เลขไม่ชัดเจนในตน้ ฉบบั พมิ พ์ พ.ศ. ๒๔๖๘ แต่ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๙๒ และ พ.ศ. ๒๕๒๘ ปรากฏเลข ๑๐ ชดั เจน
34 ตตรรงงกกับบั เเววลลาา ๑๖ นาฬกิ า
๑๖ นาฬิกา ๓๐ นาที

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 377

ค�ำถวายพระพรชัยมงคลฝ่ายหน้า
ในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พ.ศ. ๒๔๖๘

สรวมชีพ ข้าพระพุทธเจ้าผู้ได้รับสกลฉันทานุมัติแห่งพระบรมวงศานุวงศ์ กับท้ังเสนาบดีมนตรีมุข
แลบรรดาเสนามาตยร์ าชเสวกบรพิ าร ขา้ ราชการผใู้ หญผ่ นู้ อ้ ยทว่ั พระราชอาณาประวตั ิ ถวายบงั คมบรมรตั นราช
บทมาลย์ ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศ กราบบังคมทูลแทนบรรดาข้าทูลลอองธุลีพระบาททั้งหลาย
ถวายพระพรชัยมงคลแด่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก มหันตเดชนดิลกรามาธิบดี เทพยปรีย
มหาราชรววิ งศ อสมั ภนิ พงศพรี ะกษตั ร บรุ ษุ รตั นราชนกิ โรดม จาตรุ นั ตบรมมหาจกั รพรรดริ าชสงั กาศ อภุ โตสชุ าต
ส�ำศุทธเคราหณี จักรีบรมนาถ จุฬาลงกรณราชวรางกูร มหามกุฏวงศวีรสูรชิษฐ ราชธรรมทศพิธอุต์กฤษฏนิบุณ
อดุลยกฤษฏาภินีร์หาร บูรพาธิการสุสาธิต ธันยลักษณวิจิตรเสาภาคยสรรพางค์ มหาชโนตมางคมานท สนธิมต
สมันตสมาคม บรมราชสมภาร ทิพยเทพาวตาร ไพศาลเกียรติคุณอดุลยศักดิเดช สรรพเทเวศปริยานุรักษ มงคล
ลัคนเนมาหวัย สุโขทัยธรรมราชา อภิเนาวศิลปศึกษาเดชนาวุธวิชัยยุทธศาสดรโกศล วิมลนรรยพินิต สุจริต
สมาจาร ภัทรภิชญาน ประดิภานสุนทร ประวรศาสโนปสดมภก มูลมุขมาตยวรนายกมหาเสนานี สราชนาวี
พยูหโยธโพยมจร บรมเชษฐโสทรสมมต เอกราชยยศสธิคม บรมราชสมบัติ นพปฎลเศวตฉัตราดิฉัตร
ศรีรัตโนปลักษณมหาบรมราชาภิเษกาภิษิกต์ สรรพทศทิควิชิตเดโชไชย สกลมไหศวรยมหาสวามินทร มเหศวร
มหินทรมหารามาธิราชวโรดม บรมนาถชาติอาชันยาศรัย พุทธาทิไตรรัตนศรณารักษ์ วิศิษฏศักตอัครนเรศ
วราธิบดี เมตตากรุณาศีตลหฤทัย อโนปไมยบุนยการ สกลไพศาลมหารัษฎราธิบดินทร ปรมินทรธรรมิกมหา
ราชาธิราช บรมนาถบพิตร พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว อันเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติสืบสันตติวงศ สนองพระองค์
สมเดจ็ พระบรมเชษฐาประชานาถ เปนสปั ตมราชาธริ าชมหาจกั รวี งศ์ ไดท้ รงรบั บรมราชาภเิ ษก ทรงพระมหามงกฎุ
พร้อมด้วยเคร่ืองราชกกุธภัณฑ์ อนันตราชูปโภคส�ำหรับประดับพระเกียรติยศทุกส่ิงสรรพ เสด็จประทับใน
พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพมหานครอมรรัตนโกสินทร มหินทรายุธยา มหาดิลกภพนพรัตนราชธานีบุรีรมย์
อุดมราชนิเวศนมหาสถาน อันเปนหลักประเทศเกษตรสยามรัฐ โดยธรรมานุวัตรขัติยราชประเพณีสมบูรณ์
ทุกประการ

ขออานุภาพอันเปนประธานท่ัวโลกวิสัย คือคุณพระศรีรัตนตรัยแลเทวฤทธิ์ อีกทั้งอ�ำนาจความสัตย์
สุจริตในสากลสันนิวาศ จงอภิบาลบริรักษ์สมเด็จบรมนาถพระบาทพระปรมินทรมหาประชาธิปก มหันต
เดชนดิลกรามาธิบดีฯ พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้ทรงพระเจริญราชสิริสวัสดิ์พิพัฒมงคล พระชนมายุยืนนาน
สมบูรณ์พระวรรณะพละปฏิภาณทรงเกษมสุขทุกทิวาราตรี ขอให้สรรพราชกิจจานุกิจ อันมีพระราชหฤทัย
จ�ำนงทรงสฤษดิ์ บรรลุศุภผลดลประสิทธิ์สมดังพระราชประสงค์จงทุกประการ ขอให้รุ่งเรืองพระราชฤทธ์ิ
เดชาภินิหารพูนเพิ่มพระเกียรติคุณวิบูลยยศ ปรากฎไปทุกประเทศทั่วทิศานุทิศ ขอให้ทรงมีชัยชนะอริราช

378 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ปัจจามิตรเปนนิจนิรันดร ทรงปกครองไพร่ฟ้าประชากรเปนจรรโลงโลกนิฤโศกนิฤภัย ได้พ่ึงพระบารมีท่ัวไป
ในสยามสิมามณฑลสกลสัตรูกษัย

อน่ึง ในมงคลโอกาศน้ีพระบรมวงศานุวงศ์แลบรรดาข้าราชการทั้งหลายทั้งฝ่ายทหารพลเรือน ขอถวาย
ความสวามิภักด์ิไว้ในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท สมเด็จบรมนาถบพิตร พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยสัจจาธิษฐาน
จะตั้งใจเชิดชูพระเกียรติยศและพระบารมี ให้รุ่งเรืองร่มเย็นเปนสุขท่ัวพระราชอาณาจักร แม้ทรงพระกรุณา
โปรดเกล้าฯ ให้มีหน้าท่ีสถานใด ก็จะพร้อมใจกันสนองพระเดชพระคุณด้วยความสัตย์สุจริต จนเต็มก�ำลัง
และความสามารถทุกประการ ขอจงทรงวางพระราชหฤทัยในค�ำปฏิญาณดังกราบบังคมทูลพระกรุณามาฉน้ี
เทอญ ขอเดชะ

วันท่ี ๒๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๖๘

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 379

พระราชด�ำรัสตอบฝ่ายหน้า

ได้ฟังค�ำอ�ำนวยพรและแสดงความสวามิภักดิ์ ของท่านท้ังหลายเปนที่จับใจนัก ขอจงได้รับความขอบใจ
อย่างยิ่งท่ัวกันฯ บันดาท่านผู้ได้รับราชการมาแต่คร้ังสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช ใครเคยอยู่ในต�ำแหน่งใด ๆ
จงรับราชการต่อไปในต�ำแหน่งนั้น ๆ จะได้พร้อมกันท�ำนุบ�ำรุงพระบรมพุทธศาสนา และแผ่นดินให้
สมณพราหมณ์และประชาราษฎร์อยู่เย็นเปนสุขท่ัวถึงตลอดพระราชอาณาเขตต์ และพระมหากษัตริย์
ในปางก่อนย่อมพระราชทานโอกาสให้ข้าขอบขัณฑสีมาเข้าเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทได้โดยกาล ท่านทั้งหลาย
ผู้มีหน้าที่ปฏิบัติพระราชประสงค์จงได้โอกาศเพื่อจะแจ้งเหตุการณ์นั้น ๆ โดยสดวกใจ ไม่ต้องมีผู้กราบทูล
แทนตนฯ ขอสวัสดิมงคลจงมีแก่ท่านท้ังหลายท่ัวกัน เทอญ

ค�ำถวายพระพรชัยมงคลฝ่ายใน
ในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

พ.ศ. ๒๔๖๘

สรวมชีพ ข้าพระพุทธเจ้าผู้รับฉันทานุมัตของพระบรมวงศานุวงศ์และข้าทูลลอองธุลีพระบาทฝ่ายใน
ขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณา ซ่ึงความโสมนัสปรีดาปราโมช ในการท่ีใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติสืบสันตติวงศ์ เป็นบรมนาถะที่พ่ึงพ�ำนักแห่งพระราชวงศ์ ข้าทูลลอองธุลีพระบาท
อาณาประชาราษฎรพศกนิกรชาวชาติไทย ได้ร่มเย็นโดยพระบรมโพธิสมภารบารมี จักทวีความสุขสมบูรณ์
แก่รัฐสิมาอาณาจักร์ ด้วยอ�ำนาจพระปรีชาญาณทรงบริหารน้อมน�ำไปสู่ความรุ่งเรืองโดยกาลเปนอันดับแต่น้ีไป

ณ บัดนี้ ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งพระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามโบราณขัติยราชประเพณี
และเพลาวนั นไ้ี ดด้ ฤถมี หาอดุ มฤกษ ทรงเฉลมิ พระบรมนามาภธิ ยั พระมหาพชิ ยั มงกฎุ พระมหาเสวตรฉตั ราดฉิ ตั ร์
รัตนราชบัลลังก์และเฉลิมพระราชมณเฑียร ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาศ
ถวายอาเศียรพาทถวายสวามิภักด์ิจงรักสนองพระบาทยุคล ด้วยความซื่อสัตย์สุจจริตกตัญญูกตเวทีเปนนิจ
นิรันดร์ สุดแต่พระราชหฤทัยประสงค์

380 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

อน่ึง ในวาระนี้ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สฐาปนาหม่อมเจ้าร�ำไพพรรณี พระวรราชชายา ข้ึนเปน
สมเด็จพระนางเจ้า พระบรมราชินี ที่พระอัครมเหษี ย่ิงทวีความช่ืนชมโสมนัศแห่งข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย
เปนที่สมหมายในการท่ีมาได้ประมุขแห่งเหล่าสตรีไทยในพระองค์ผู้ทรงสุนทรลักษณงามท้ังพระโฉม
พระมรรยาท พระเกียรติและพระคุณเปนอดุลยรัตนขัติราชนารี ควรเปนท่ีเคารพอภิวันทนา จักเปนศรีสง่า
ปรากฎไปท่ัวด้าวเมธนีดล

ขอเดชะ สัจจะวาจาอันได้กราบบังคมทูลพระกรุณามาน้ี จงอวยศรีสวัสดิมงคล แด่พระบาทสมเด็จ
พระปรมินทรมหาประชาธิปกมหันตเดชนดิลกรามาธิบดี เทพยปรียมหาราชรวิวงศ์ อสัมภินพงศ์พีระกษัตร
บุรุษรัตนราชนิกโรดม จาตุรันตบรมมหาจักรพรรดิราชสังกาศปรมินทรธรรมิกมหาราชาธิราช บรมนาถบพิตร
พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว กับทั้งสมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณีบรมราชินี ให้ทรงสถิตย์สถาพรในพระราชอิศริยยศ
พระเกียรติคุณอดุลยสมบัติ เปนท่ีปฏิพัทธผูกใจทวยนิกรชนให้จงรักสมัคสโมสรชื่นชมในพระราชจรรยา
เฉกสมเด็จพระชนกาธิบดีปรียมหาราชเจ้า ปกเกล้าฯ ให้ร่มเย็นเปนสุขจิรัฏฐิติกาล ขอเทพยเจ้าทุกสถาน
มีพระสยามเทวาธิราชเปนอาทิ จงอภิบาลรักษาสมเด็จบรมนาถบพิตร พระเจ้าอยู่หัว กับทั้งสมเด็จพระบรม
ราชินี ให้ทรงพระส�ำราญนิราศพ้นสรรพโรคาพาธภัยพิบัติอุปัทวันตราย พระราชประสงค์จ�ำนงหมายในอันจะ
อ�ำนวยหิตานุหิตประโยชน์อย่างใด ๆ จงพลันเปนผลส�ำเร็ทธเสร็จสมดังพระราชมโนรถจงทุกประการ

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ

พระราชด�ำรัสตอบฝ่ายใน

มีความยินดีย่ิงนัก ท่ีพระบรมวงศานุวงศ์และข้าราชการฝ่ายในได้แสดงความสัตย์สุจริตและอ�ำนวยพร
ให้แก่เราและสมเด็จพระบรมราชินีด้วยวาจาอันไพเราะจับใจอย่างย่ิง โดยมีความประสงค์จะให้เปนศิริสวัสดิ
พิพัฒนมงคลแก่เราท้ังสองในวาระน้ี ย่ิงได้ฟังค�ำยกย่องชมเชย สมเด็จพระบรมราชินียิ่งเพิ่มพูนความปิติยินดี
ข้ึนอิกเปนอันมาก เพราะเปนการตระหนักแน่แก่ใจของเรา ว่าในการที่ได้สถาปนาหม่อมเจ้าร�ำไพพรรณีขึ้นเปน
สมเด็จพระอัครมเหษีนั้น เปนท่ีต้องใจของท่านท้ังหลายท่ัวหน้ากัน ขอจงเช่ือเถิดว่าเราจะพยายามท�ำนุบ�ำรุง
พระบรมวงศานุวงศ์และประชาราษฎร์ให้สถาพรเปนสุขเสมอไปโดยเต็มก�ำลังและความสามารถ ขอท่าน
ท้ังหลายจงต้ังใจท�ำราชการอันสมควรแก่หน้าที่ เม่ือมีราชการอันใดก็จงมีโอกาศท่ีจะบอกเหตุการณ์ในหน้าท่ี
ตามเวลาอันควร ขอให้รักษาพระเกียรติยศพระเกียรติคุณของพระบรมราชวงศ์น้ีให้ม่ันคง และจงประพฤติ
จรรยาอันงามของสัตรีสยามตามโบราณจารีต จะได้เปนความดีความชอบของท่านท้ังหลายปรากฎอยู่
ชั่วกาลนาน ขออ�ำนวยพรให้ท่านทั้งหลายเจริญด้วยอายุ วรรณะ สุขะ พละทุกประการ เทอญ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 381

ค�ำแปล ค�ำกราบบังคมทูล ของคณะทูตานุทูต

ขอเดชะ
ข้าพระพุทธเจ้าคณะทูตานุทูตและกงสุลท้ังหลาย ขอพระราชทานกราบบังคมทูล ถวายพระพรชัยด้วย

น�้ำใจจริงและด้วยความเคารพแด่ใต้ฝ่าลอองพระบาท ในศุภมงคลวารแห่งพระบรมราชาภิเษก
ใต้ฝ่าลอองพระบาทได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ สืบพระบรมสันตติวงศ ในขณะท่ีความเก่ียวพัน

ในระหว่างรัฐบาลของพระองค์และรัฐบาลต่าง ๆ ซึ่งข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายได้รับเกียรติยศมาเปนผู้แทนนั้น
ก�ำลังสนิธสนมอย่างยิ่ง และข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายหวังล่วงน่าด้วยความเช่ือม่ันได้ในการที่จะบ�ำรุงรักษา
แลกระท�ำให้ความสัมพันธ์น้ีแน่นหนาย่ิงข้ึน

ถึงแม้ในกรุงสยาม ดุจแห่งอื่น ๆ ย่อมมีปัญหาใหม่ ๆ และยากล�ำบากท่ีต้องประสบก็ดี แต่พวก
ข้าพระพุทธเจ้าไม่มีความสงสัยเลย เชื่อว่าคงจะแก้ไขยให้ส�ำเร็จได้โดยท�ำนองที่จะเปนผลดีแก่ความเจริญ
และรุ่งเรืองของบ้านเมือง

พวกข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานพระราชวโรกาสกราบบังคมทูลความหวังใจอันแรงกล้า ขอให้
ใต้ฝ่าลอองพระบาทและสมเด็จพระบรมราชินีได้ทรงพระเจริญสุขส�ำราญอีกนานปี เพ่ือเปนประมุขทนุกบ�ำรุง
กรุงสยาม ขอเดชะ

พระราชด�ำรัสตอบคณะทูตานุทูต

ในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก
พ.ศ. ๒๔๖๘

ท่านราชทูต
ค�ำอวยพรอันเต็มไปด้วยไมตรีจิตต์ซึ่งท่านกล่าวในนามแห่งคณะทูตานุทูตและกงสุลทั้งหลาย ในวาระ

บรมราชาภิเษกของข้าพเจ้าน้ีจับใจข้าพเจ้าอย่างย่ิง
ข้าพเจ้าปิติยินดีที่ได้ยินท่านอ้างอิงถึงความเกี่ยวพันอันสนิธสนมซึ่งมีอยู่ในระหว่างบ้านเมืองของเรา

ทั้งสองฝ่าย และข้าพเจ้าอาจยืนยันแก่ท่านได้ว่า ข้าพเจ้าจะพยายามโดยเต็มก�ำลังที่สามารถจะท�ำได้ เพื่อท่ี
จะบ�ำรุงรักษาความสัมพันธ์อันสนิธน้ัน

382 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ท่านกล่าวถูกแล้วว่า ฝ่ายเรามีปัญหายากล�ำบากบางอย่างซึ่งจ�ำเปนต้องแก้ไขย แต่เราเชื่อม่ันว่าจะแก้
ได้ส�ำเร็จ และข้าพเจ้ามีความยินดีท่ีได้เห็นว่าความเช่ือมั่นของฝ่ายเราน้ี ท่านมีความเห็นร่วมด้วย ข้าพเจ้านิยม
ชมชนื่ ในอธั ยาศยั ไมตรขี องท่านอย่างจริงใจ อธั ยาศยั ไมตรีน้ีจะเปนอุปกรณ์สง่ เสรมิ น�้ำใจของฝ่ายเราอย่างสำ� คญั

ข้าพเจ้าขอบใจท่านด้วยความจริงใจ ในการที่ท่านได้แสดงไมตรีจิตต์แด่สมเด็จพระบรมราชินีและ
ตัวข้าพเจ้าเอง และข้าพเจ้าใคร่จะสนองพรของท่านท้ังหลาย ขอให้ท่านได้ประสบความสุขส�ำราญ และขอให้
ประเทศซึ่งท่านมาเปนผู้แทนอยู่ด้วยความสามารถ ณ พระราชส�ำนักน้ีจงประสบความเจริญรุ่งเรือง
ชั่วกาลนาน เทอญ

ค�ำกราบบังคมทูลถวายชัยมงคล
ในนามแห่งมิซซังโรมันกาทอลิก

ทูลเกล้าฯ ถวาย พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
ด้วยในอภิลักขิตสมัยมหามงคลสมัยแห่งพระราชพิธีบรมราชาภิเษกน้ี ข้าพระพุทธิเจ้าในนามแห่งมิซซัง
โรมันกาทอลิกผู้ได้มาต้ังการบ�ำรุงกุศลกิจและศาสนกิจในสยามรัฐสีมาราชอาณาเขตต์โดยร่มเย็นเปนสันติสุข
ขอรับพระราชทานพระบรมราชวโรกาสรวมน�้ำจิตต์อันผ่องใส ซ่ึงเต็มไปด้วยกตัญญูกตเวทีแสดงความจงรัก
ภักดีปีติปราโมทย์ ในการท่ีพระองค์เสด็จด�ำรงราชัยเปนมหาประมุขแห่งชาติสยามสืบพระราชสันตติวงศ์
ต่อไป
อันว่าราชประเพณีการเสด็จข้ึนเถลิงถวัลยราชสมบัติบรมราชาภิเษกแห่งพระราชาธิบดีประเทศใด
ก็ย่อมน�ำมาซ่ึงความปรีดาปราโมทย์แก่ประชาชนพลเมืองในประเทศนั้นเปนธรรมดา แต่การบรมราชาภิเษก
แห่งสมเด็จพระราชาธิบดีในสยามประเทศนี้ ยิ่งน�ำมาซึ่งความปลาบปลื้มปรีดาปราโมทย์อันใหญ่หลวงของ
อาณาประชาราษฎร์ทั้งปวงทุกถ้วนหน้า ด้วยว่าประเพณีนิยมของชาวชนพลเมืองสยามแต่ดึกด�ำบรรพ์ลงมา
จนทุกวันน้ี มีจ�ำเพาะแต่ต่างคนต่างมีความเกรงขามต่อพระบารมีแห่งพระเจ้าแผ่นดินเท่าน้ัน ต่างยังพากัน
นิยมนับถือ มีความจงรักภักดีต่อเบ้ืองพระยุคลบาทอย่างล้นพ้น เพราะราชประเพณีสยามแต่ไหน ๆ มา
พระมหากระษัตริย์ย่อมทรงด�ำเนินทางรัฐประศาสโนบายโดยมัธวธรรม มีพระหฤทัยอ่อนโยนเยือกเย็น
เปนไปดว้ ยพระมหากรณุ าธคิ ณุ ในประชาชนทว่ั หนา้ ตลอดทวั่ วเิ ทศกชนทเ่ี ขา้ มาพง่ึ พระบารมดี จุ บดิ ากรณุ าในบตุ ร์
แม้แต่แรกท่ีพระองค์เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติ ก็ได้ด�ำเนินพระราชกรณียกิจ แสดงให้เห็นปรากฎ
ชัดว่า มุ่งพระทัยจะเจริญตามรอยยุคลบาทแห่งสมเด็จพระราชาธิบดีพระองค์ก่อน มีสมเด็จพระบรมชนกาธิบดี
ปิยมหาราชของชาวไทยเปนอาทิ พระราชจรรยาของพระองค์ข้อน้ีเปนพระคุณสมบัติให้เห็นพระหฤทัย
อันกว้างขวางของพระองค์ ว่าไพบูลย์พูนเปี่ยมไปด้วยพระปรีชาญาณอันสุขุมคัมภีรภาพ และประกอบไปด้วย
เมตตากรุณาในหมู่ประชากรเปนยอดเยี่ยม เพราะฉน้ันในโอกาสแห่งศุพวารดฤถี พระราชพิธีบรมราชาภิเษกน้ี

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 383

ประชาชนพลเมืองทุกถ้วนหน้า ต่างจึงพากันมีจิตต์ปรีดาโสมนัสนิยมชมชื่นอยู่พรักพร้อม น้อมกายถวายชีวิตไว้
ในใตฝ้ า่ ลอองธลุ พี ระบาทแซซ่ รอ้ งรอ้ งประกาศถวายพระพรชยั มงคล ขอใหพ้ ระองคเ์ สดจ็ สถติ ยใ์ นราชยั ยนื ยาวนาน
ทรงส�ำราญพระราชหฤทัยทุกทิวาราตรี เพ่ือความศิริมงคลสวัสดิ์แก่ประเทศสยามและพศกนิกรท้ังปวง

ส่วนมิซซังโรมันกาทอลิก ซึ่งข้าพระพุทธิเจ้าเปนผู้รับภาระในโอกาสอันประเสริฐนี้ ก็อ้อนวอนขอพรแด่
พระผู้เปนเจ้าแห่งสากลโลก ขอจงได้ทรงโปรดประสิทธิ์ประสาทพระพรท่ีกราบบังคมทูลพระกรุณามาน้ี ให้มี
ผลส�ำเร็จทุกประการ พระองค์มีพระราชประสงค์สิ่งใด ขอพระผู้เปนเจ้าทรงโปรดให้ได้ทรงรับเต็มเปี่ยมบริบูรณ์
โดยสมควรแก่ต�ำแหน่งสมเด็จพระราชาธิบดีขัติยมหาราช อันปรากฎพระเกียรติยศพระเกียรติคุณในกาลก่อน

ขอพระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม รับค�ำถวายพระพรชัยมงคลอันซื่อสัตย์สุจริตของ
ข้าพระพุทธิเจ้า ในนามของมิซซังโรมันกาทอลิกในเมืองไทยน้ีด้วยเทอญ

การจะควรประการใด แล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ขอเดชะ

ค�ำกราบบังคมทูลของคณะเปรสบิเตียเรียน

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ในโอกาสพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ข้าพระพุทธเจ้าคณะอเมริกัน

เปรสบิเตียเรียน มิสชันมีความปีติเปนล้นเกล้าฯ ขอกราบบังคมทูลพระกรุณาถวายพระพรชัยมงคลแด่
ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ในมหามงคลสมัยเช่นน้ี เปนหน้าที่แห่งคณะข้าพระพุทธเจ้าที่จะแสดงความกตัญญูรู้สึก
ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ โดยรำ� ลกึ ถงึ อธั ยาศยั ไมตรแี ละความปราณปี ระนอม ซงึ่ รฐั บาลของใตฝ้ า่ ลอองธลุ พี ระบาท
ได้แสดงแก่คณะของข้าพระพุทธเจ้า อีกท้ังความสันติสุข ความปราศภัย และอิศรภาพ ซ่ึงข้าพระพุทธเจ้า
พึงประสพไม่ว่า ณ ท่ีใด ๆ ในขณะเม่ือประกอบกิจกรณีย์เปนเวลาล่วงมาประมาณเกือบถึงสตวัสสกาล

ความเจริญยิ่งของชาติไทยในยุคน้ีเปนต�ำนานอันส�ำคัญส่วนหน่ึงแห่งประวัติการ เปนเอกสิทธิของ
คณะข้าพระพุทธเจ้าที่ได้มาสังเกตเห็นด้วยตาตนเอง ว่าแม้สรรพอ�ำนาจใด ๆ ในโลก ซ่ึงมีอยู่เปนประจ�ำส�ำหรับ
ปัจจุบันสมัย จะได้มากล�้ำกลายก็ดี ชาติไทยก็ยังสามารถท่ีจะดัดแปลงตนให้ด�ำรงคงทนอยู่ได้ด้วยดี โดยเลือก
ต้อนรับเอาแต่สิ่งท่ีจะพึงบังเกิดเปนคุณประโยชน์แก่ชาติดังน้ี

ดูเหมือนว่าไม่เคยปรากฎมาในประวัติการเลยแม้แต่คร้ังคราวเดียว ท่ีโอกาสได้อ�ำนวยให้ประมุขผู้ปรีชา
ได้กระท�ำหน้าท่ีดีย่ิงกว่าคราน้ี ข้าพระพุทธเจ้าหาญกล่าวได้ว่า ส�ำหรับความจริงข้อนี้ ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ควรจะได้ทรงรับความปรีดาปราโมทย์บันเทิงใจ ซ่ึงบุคคลท้ังหลายจะพึงน้อมเกล้าฯ ถวายใคร ๆ ก็ย่อมทราบ
เกล้าฯ อยู่ท่ัว ๆ ไป ว่าประชาชนนิกรของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ทั่วพระราชอาณาจักร์ เมื่อมองดูการใน
อนาคตภาค ย่อมเต็มเปี่ยมด้วยความหวัง และการที่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้เสด็จข้ึนเถลิงถวัลยราชสมบัติ
ครั้งนี้ ประชาชนชาวสยามทุกช้ันทุกประเภทย่อมรู้สึกมีความสวามิภักดิ์จงรักโดยแท้จริงอยู่ท่ัวหน้า

384 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ความรู้สึกแห่งประชาชนชาติไทยดังกล่าวมาแล้ว คณะของข้าพระพุทธเจ้าใคร่จะมีส่วนร่วมอยู่ด้วย
โดยจริงใจ คณะข้าพระพุทธเจ้าน้ียินดียิ่งนักที่ได้มีโอกาสอันส�ำคัญเช่นครั้งนี้ เพื่อแสดงความจงรักภักดีและ
ความตั้งใจดี ท้ังความปรารถนาอันส�ำคัญย่ิง ที่จะประกอบการสาธารณประโยชน์ให้แก่ประชาชนชาวสยาม
ย่ิงข้ึนเสมอ และความหวังอันแน่วแน่ถึงอนาคตภาคแห่งประเทศสยาม

สิทธิที่จะได้กระท�ำหน้าที่ของตน และประกอบกิจการสาธารณประโยชน์น้ัน ไม่ต้องสงสัยเลย ย่อมเปน
กรณยี อ์ นั สำ� คญั ทสี่ ดุ อยา่ งหนงึ่ ในชวี ติ ของคนเรา เหลา่ ขา้ พระพทุ ธเจา้ ทง้ั หลายขอนอ้ มเกลา้ ฯ ถวายอาเศยี รพาท
ด้วยความยินดีปรีดาในอันท่ีสิทธิดังกราบบังคมทูลมานี้ได้ตกมาเปนของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทอย่างมโหฬาร

ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานถวายความปณีธานอีกต่อไปว่า ในเม่ือทรงพระราชภาระแห่งฐานันดร
อันสูงศักด์ิของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททั้งสองพระองค์ ขอจงทรงพระเกษมสุขนามัยและพระชนม์ยิ่งยืนนาน
อีกทั้งเมื่อเวลาว่างพระราชกิจทรงสถิตอยู่ภายในพระราชรโหฐาน ขอจงทรงพระราชส�ำราญเปนท่ีเบิกบาน
พระราชหฤทัยเทอญ

คณะสอนศาสนาอเมริกันเม่ือได้มาอยู่ร่วมกับคนไทยก็ได้เกิดความพอใจรักใคร่คนไทยมานานแล้ว
ข้าพระพุทธเจ้าจึงขอแสดงความนอบนบเคารพนับถืออันจริงใจแก่ชาติไทยท้ังหมด ต้ังแต่พระบรมราชวงศ์
เปนต้นตลอดลงไป และขอมีส่วนร่วมความรื่นเริงบันเทิงใจ อันย่อมมีเปนธรรมดาในโอกาสพระราชพิธี
บรมราชาภิเษกใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทขึ้นเปนเอกอัครมหากษัตราธิราชเจ้าแห่งราชอาณาจักร์สยาม

เมื่อข้าพระพุทธเจ้าได้มารับความเอ้ือเฟื้อเผื่อแผ่อยู่ในประเทศสยามเปนอันดี จนได้มีโอกาสอย่างสดวก
ที่สุดที่จะประกอบกิจการอันเปนมูลฐานให้ข้าพระพุทธเจ้าเข้ามาอยู่ในประเทศนี้เช่นน้ี จึงเปนอันสุดวิสัย
ส�ำหรับข้าพระพุทธเจ้าในฐานะท่ีเปนคณะสอนศาสนา ที่จะไม่เอาใจใส่สอดส่องในความเจริญก้าวหน้า
แหง่ รชั สมยั ของใตฝ้ า่ ลอองธลุ พี ระบาทดว้ ยความทง่ึ อยา่ งไมร่ จู้ กั ยอ่ หยอ่ น จกั เปนความปณธี านตอ่ พระผเู้ ปนเจา้
ของข้าพระพุทธเจ้าเปนเนืองนิตย์ ที่จะดลบรรดาลให้รัชกาลน้ีเปนกาลสัญญาณแห่งความรุ่งเรืองภายใน
ประเทศในกรณีย์ที่จะน�ำมาซ่ึงความดีความงามแห่งชีวิต ท้ังเปนเครื่องหมายแห่งความเจริญในทางสัมพันธ์
กับนานาประเทศ โดยน้อมไปโดยแรงกล้าเปนนิตย์ ในอันจะปฏิบัติกิจการต่อกันโดยยุติธรรมในทางสันติสุข
สัมพันธไมตรี และร่วมความช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ในการท่ีจะทรงพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห์
แก่กิจกรณีย์เหล่านี้ ขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทพึงพูลเพ่ิมด้วยพระบรมราชกฤษดาภินิหารยิ่ง ๆ ข้ึนเทอญ

ค�ำถวายชัยมงคลของพวกพ่อค้าไทย

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้า เหล่าพ่อค้าไทย ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาส กราบบังคมทูลพระกรุณา

ทราบฝ่าลอองธุลีพระบาท

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 385

ด้วยข้าพระพุทธเจ้ามีความยินดีเปนล้นเกล้าฯ ซ่ึงใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ
บรมราชาภิเษกแล้วโดยสวัสดิภาพ แลเปนมาด้วยทรงรับรัชทายาทต้องตามพระราชประเพณีนิยมประกอบ
ตามกฎมณเฑียรบาลที่ได้ตราข้ึนเปนพระองค์ปฐมย่ิงด้วยพระบรมราชกฤดาภินิหาร ทั้งปรากฎท่ีได้ทรงต้ัง
พระราชหฤทัยจัดการภายในภายนอกอยู่เปนเอนกประการ ให้เพ่ิมพูลความเปนมงคลเจริญแก่ประเทศสยาม
สืบไป

เหล่าข้าพระพุทธเจ้าผู้เปนข้าแผ่นดิน คงตั้งใจสวามิภักดิ์มอบกายถวายชีวิตอยู่ในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ระฤกถึงพระเดชพระคุณประจ�ำเกล้าฯ คงรู้สึกถึงความด�ำรงตระกูลเปนไทยอยู่ได้ เพราะพระบรมราชวงศ์จักรี
สถิตย์อยู่ เหนือเกล้าฯ ได้เปนอิศรชาติมีพระพุทธศาสนาเปนหลักธรรมให้ความถาวรสืบแต่ปฐมรัชกาลมา
จนถึงปัตยุบัน เปนเวลาถึง ๑๔๔ ปี รวม ๗ รัชกาล ได้แผ่ความสัมพันธ์กับนานาประเทศย่ิงขึ้นตลอดจน
การเปล่ียนแปลงรัชกาลในครั้งน้ี เปนมาด้วยความเปนปรกติภาพ ทั้งได้พระราชวงศ์ช้ันสูงร่วมพระราชหฤทัย
ช่วยทรงพระวิจารณ์จัดราชการบ้านเมืองเปนพิเศษ เช่นความขาดแคลนที่พึงประสบอยู่แล้วเพ่ือให้บรรเทา
เส่ือมสูญเปนต้น ย่อมเปนมงคลเจริญแก่ประเทศสยามด้วย

การคา้ ขายสำ� หรบั เหลา่ ขา้ พระพทุ ธเจา้ แมจ้ ะยงั มคี ณะแตน่ อ้ ยเพราะพง่ึ จะไดร้ สู้ กึ กนั เพม่ิ ความปรารถนา
แสวงหาผลในทางน้ี ให้ได้เปนล�ำดับทวีโภคทรัพย์อีกชั้นหนึ่ง แต่ม่ันด้วยพระบารมีปกเกล้าฯ
เปนที่พ่ึง อยู่ในทางท่ีคงโปรดให้ได้มีการช่วยเหลือเก้ือกูลมา แลย่ิงด้วยภายหลังนี้ ย่อมปรากฎกันถึงต่างได้
ค�ำนึงอยู่อีกมาก ซ่ึงเห็นความจ�ำเปนที่จะต้องประกอบการค้าขายเปนส่วนส�ำคัญอยู่ด้วยกัน ทั้งนี้ก็ย่อมอยู่
ในทางเปนมงคลเจริญแก่ประเทศสยามน้ัน

ความเปนมงคลเจริญแล้วท้ังนี้ แลด้วยวันนี้อยู่ในวันมงคลพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชทาน
พระบรมราชานุญาตให้เหล่าข้าพระพุทธเจ้าได้มีโอกาสมาเฝ้า ย่ิงมีความยินดีหาที่เปรียบมิได้ เพราะรู้สึกใน
พระมหากรณุ าธคิ ณุ ไดเ้ ปนมงคลเจรญิ ใจแกเ่ หลา่ ขา้ พระพทุ ธเจา้ ณ บดั นอ้ี กี ชนั้ หนงึ่ จงึ พรอ้ มกนั ตงั้ จติ ตอ์ ธษิ ฐาน
ถวายพระพรชัย เฉลิมพระราชสิริสวัสด์ิพิพัฒน์มงคล สรวมคุณพระศรีรัตนไตรย์เทวาธิราชบริบาลบันดาลสนอง

ขอให้พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว แลสมเด็จพระนางเจ้า
ร�ำไพพรรณี พระบรมราชินี ซ่ึงสมบูรณ์โดยพระสุขุมาลชาติราชอุภัยพงศ์ท้ังสองพระองค์ เปนท่ีนิยมเคารพ
ทั่วกันเปนอย่างยิ่งแล้ว ทรงพระเจริญด้วยจตุพิธพรมงคลเปนอาธิสถิตย์เสถียรในพระมหาเศวตฉัตร์ ด�ำรง
สยามรัฐไพศาลสมบูรณ์ บ�ำราศสรรพาดูรศรัตรูกษัย พระบรมราชประสงค์ใดจงเสร็จสม พระบรมราชวงศ์จักรี
คงเปนท่ีนิยมตรึงสยามไผท ประดุจสุเมรุไกรตรึงอยู่คู่ดินฟ้า

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
ข้าพระพุทธเจ้า เหล่าพ่อค้าไทย

386 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ค�ำกราบบังคมทูลของพ่อค้าฝร่ัง

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ในอภิลักขิตสมัยพระราชพิธีบรมราชาภิเษกของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทาน

พระบรมราชวโรกาส กราบบังคมทูลพระกรุณา ถวายพระพรชัยมงคลด้วยความจริงใจ และความเคารพ
อยา่ งสงู สดุ ขา้ พระพทุ ธเจา้ ยงั หาไดล้ มื ไมเ่ ลย วา่ การไดล้ ว่ งเลยมาแลว้ กวา่ สรี่ อ้ ยปตี ง้ั แตช่ นชาตยิ โุ รปไดท้ ำ� การคา้ ขาย
ติดต่อกับประเทศสยามมา ข้าพระพุทธเจ้ารู้สึกภูมิใจในการสัมพันธไมตรีอันมีมาแต่ประวัติการน้ีย่ิงนัก
ซึ่งสามารถเปนไปได้เช่นน้ีก็เพราะพระบรมราโชบายอันสุขุมคัมภีรภาพของพระราชาธิบดีแห่งประเทศสยาม
เปนลำ� ดบั สบื มา โดยทข่ี า้ พระพทุ ธเจา้ ไดเ้ ขา้ มาอาศยั พระบรมโพธสิ มภารอยู่ จงึ เวน้ เสยี มไิ ดท้ จี่ ะรเู้ หน็ ตระหนกั แน่
ในกิจการท่ีประเทศสยามได้กระท�ำส�ำเร็จลุล่วงมาในสมัยปัจจุบันนี้ อีกทั้งความส�ำเร็จซึ่งกิจการต่าง ๆ ของ
ประเทศได้เปลี่ยนแปลงด�ำเนิรตามแผนปัจจุบัน และระเบียบการปกครองบังคับบัญชาก็ได้ดัดแปลงเข้าหา
ความต้องการแห่งสมัย กล่าวโดยสัจจริง ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้เสด็จขึ้นสืบราไชสวรีย์แห่งรัฐสีมาอาณาจักร์
อันสง่างามและอุดมด้วยพืชพันธุ์ธัญญาหาร ในกาละสมัยอันจะเปนส�ำคัญอยู่ส่วนหน่ึงแห่งประวัติการ
ด้วยเหตุว่าสัญญาทางพระราชไมตรีท่ีได้ท�ำขึ้นใหม่กับนานาประเทศนั้น คงจะเว้นเสียไม่ได้เปนอันขาดท่ีจะเปน
เคร่ืองหมายอันส�ำคัญแห่งความก้าวหน้าของชาติไทย สมเด็จองค์พระบรมชนกนาถผู้ทรงพระเกียรติคุณ
อันรุ่งเรืองยิ่งของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท แม้ในขณะที่พระองค์ทรงรับรองโดยเปิดเผยอยู่ว่า พ่อค้า
ชาวต่างประเทศเปนผู้ริเร่ิมกระท�ำการพาณิชย์ในประเทศสยามก่อนผู้อ่ืนก็ดี พระองค์ก็ทรงตั้งพระราชหฤทัย
อยู่เสมอท่ีจะได้เห็นประชาชนของพระองค์กระท�ำการค้าขายเปนส่วนส�ำคัญย่ิง ๆ ขึ้นเสมอ ความหวังในข้อน้ี
ก็ได้แรงกล้าย่ิงขึ้นแต่นั้นมาเปนธรรมดา ขอใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทจงทรงมั่นพระราชหฤทัยเถิดว่า
ความก้าวหน้าแห่งชาติไทยในข้อนี้หรือแม้ในทางอื่น จะได้รับความไมตรีจิตตอย่างเต็มเปี่ยมแห่งพาณิชย์
ต่างประเทศ ซ่ึงข้าพระพุทธเจ้าได้เข้ามาเปนผู้แทนอยู่ในประเทศนี้ โดยที่ข้าพระพุทธเจ้าเช่ือแน่ด้วยเกล้า
ด้วยกระหม่อมว่า ความสัมพันธไมตรีอันมีมาช้านานระหว่างรัฐบาลของประเทศนี้กับหมู่พ่อค้านานาชาติ
คงจะไม่มีเวลาร้าวฉานแตกแยกจากกันได้โดยแท้

ข้าพระพุทธเจ้าขออธิษฐานให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททรงพระเกษมส�ำราญปราศจากสรรพโรคาพาธ
กอปรด้วยพระพลานุภาพที่จะทรงน�ำประชาชนนิกรของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ไปสู่ความเจริญรุ่งเรืองสันติสุข
และขอให้รัชกาลของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทน�ำมาซ่ึงเกษมสุขส�ำราญ และความเจริญมั่งคั่งแห่งชาติไทย เทอญ

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 387

ค�ำกราบบังคมทูลของพ่อค้าญ่ีปุ่น

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ในนามแห่งชนนิกรชาวญี่ปุ่นในประเทศสยาม ข้าพระพุทธเจ้ารู้สึกในเกียรติยศ ที่จะกราบบังคมทูล

พระกรุณาถวายพระพรชัยมงคลแด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ในโอกาสพระราชพิธีบรมราชาภิเษกน้ี
ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้า ฟูสะตะโร อุเยกิ
นายกสมาคมญ่ีปุ่นในประเทศสยาม

ค�ำถวายชัยมงคลของพวกพ่อค้าจีน

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าพ่อค้าจีน ขอพระราชทานพระราชวโรกาส กราบบังคมทูลพระกรุณา ทราบ

ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ด้วยในกาละอันเปนมงคลวาร งานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกแม้เหล่าข้าพระพุทธเจ้าจะเปนจีน

โดยก�ำเนิดสืบตระกูลมาแต่ต่างด้าวแต่ได้มาพึ่งพระบรมโพธิสมภาร สืบตระกูลอยู่ในพระราชอาณาเขตหลาย
ชว่ั รชั กาลในพระบรมราชจกั รวี งศ์ จนถงึ รชั กาลแหง่ ใตฝ้ า่ ลอองธลุ พี ระบาท คงระฤกถงึ พระเดชพระคณุ ประจำ� เกลา้ ฯ
มีความยินดีเปนล้นเกล้าฯ ซึ่งใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ บรมราชาภิเษกแล้ว
พร้อมด้วยพระวรราชชายา ได้ด�ำรงพระราชอิศริยศักด์ิ สมเด็จพระบรมราชินี โดยสมควรแก่คติราชประเพณี
เปนที่เคารพนิยมในพระบรมราชตระกูลอยู่ทั่วกันทั้งสองพระองค์

ความรู้สึกในพระปรีชาสามารถ แลด้วยความเคารพนิยมในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทซ่ึงได้เคยทรงศึกษา
ช้ันสูงมาในส�ำนักอารยประเทศ ไม่แต่ทรงรับราชการฝ่ายทหารมาก่อน เคยทรงรักษาราชการท่ัวไป
ในบางคราวแทนพระบาทสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราชมาแล้วน้ันได้เปนมาด้วยดี ย่อมเปนผลให้ประจักษ์อยู่
จนได้ทรงส�ำเร็จราชการในกาลที่เปล่ียนรัชกาลมานี้ ย่ิงทวีความม่ันหมายที่ประเทศสยามจะได้ด�ำเนินไปใน
ทางเจริญสวัสดิ์ภาพย่ิงข้ึน โดยสมควรแก่ยุคอีกด้วย

ความรู้สึกท้ังน้ี ย่อมตลอดถึงชาวต่างประเทศได้พึงปรารถนาในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ซึ่งได้
ทรงปกครองประเทศสยามมาแล้วนั้นต่างได้ถวายความเคารพนิยมพร้อมเพรียง เฉลิมพระเกียรติปรากฎทั่วไป

388 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ยังความรู้สึกอีกชั้นหน่ึง ซ่ึงปรากฎถึงใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทได้ทรงต้ังสัตยาธิษฐาน ตั้งพระราชหฤทัย
ด�ำรงทศพิธราชธรรมจักรวรรดิ์วัตรจรรยาเปนต้น ย่อมน�ำมาซ่ึงความพึงพอใจอีกมากด้วยกัน คงหวังใน
พระกรุณาโปรดเกล้าฯ เปนท่ีพ่ึงพร้อมสรรพ ตลอดถึงการค้าขายให้ได้แผ่ไพศาลสมบูรณ์ ทั้งปรากฎมาแล้ว
แก่เหล่าข้าพระพุทธเจ้าแลชาวประเทศอ่ืนได้มาพึ่งพ�ำนักไปมาค้าขายได้โดยสดวกเปนล�ำดับมา

ในโอกาสที่เหล่าข้าพระพุทธเจ้าได้มาเฝ้าณะบัดนี้ เปนพระมหากรุณาธิคุณท่ีโปรดเกล้าฯ อีกด้วย
ยิ่งเบิกบานใจทั่วหน้ากันอธิษฐานจ�ำนงปองถวายพระพรชัย เฉลิมพระราชสิริสวัสด์ิพิพัฒนมงคล

สรวมสิ่งศักด์ิสิทธิ์ประสิทธ์ิสนองพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาประชาธิปก พระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าร�ำไพพรรณี พระบรมราชินี ทรงพระเจริญพระชนมายุ วัณณะ สุขะ พละ
สมบูรณ์ประไพ สถิตยเสถียรในเศวตรฉัตรรัตนมไหสวรรยราชสมบัติ ปกรัฐสีมาวิบูลย์ผลสถาพร ขจรพระเกียรติ์
เกริกไกร บ�ำราศสรรพอุปัทวภัยสัตรูพินาศ เฉลิมพระบรมราชจักรีวงศ์ ด�ำรงสยามประเทศอยู่ด้วยความเปน
เอกราชคู่ฟ้าดิน เปนที่พึ่งอันประเสริฐท้ังภายน้ีแลภายหน้าทุกประการ

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อม ขอเดชะ
ข้าพระพุทธเจ้า เหล่าพ่อค้าจีน
พระนคร กรุงเทพฯ
วันที่ ๒๗ กุมภาพันธ์ พระพุทธศักราช ๒๔๖๘

ค�ำถวายพระพรชัยของพวกอิสลาม

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าผู้ได้รับฉันทานุมัติจากบรรดาพวกแขกอิสลาม คณะสุหนี่สาสนิกชนพ่อค้า ซ่ึงได้พร้อม

กันมาคอยเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทอยู่ณที่น้ี ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสกราบบังคมทูลพระกรุณา
ทรงทราบใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท พระราชอาญาไม่พ้นเกล้าฯ

ด้วยข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายมีความปิติโสมนัสเปนล้นเกล้าฯ ท่ีใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้พระราชทาน
พระบรมราชวโรกาส แก่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายได้เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท เพื่อถวายพระพรชัยในมหามงคล
สมัยบรมราชาภิเษกสมโภชนี้ ย่อมเปนที่ประจักษ์พระมหากรุณาธิคุณเปนล้นเกล้าฯ หาที่เปรียบมิได้

ข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท
ดว้ ยความจรงิ ใจวา่ บรรดาพวกขา้ พระพทุ ธเจา้ เหลา่ อสิ ลามศาสนกิ ชนทไ่ี ดเ้ ขา้ มาพงึ่ พระบรมโพธสิ มภาร ประกอบ
การค้าขายเลี้ยงชีพอยู่ในพระราชอาณาจักร์สยามน้ี ต้ังแต่พระบาทสมเด็จพระราชาธิบดีทุก ๆ รัชกาล ตลอด
มาถึงรัชกาลปัตยุบันนี้ ล้วนแต่ได้มีพระมหากรุณาธิคุณทรงทนุบ�ำรุงให้พวกข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายได้ประกอบ
การค้าขายและกระท�ำกิจตามลัทธิศาสนาไม่ขัดข้อง ได้มีโภคสมบัติมั่งคั่งตั้งปึกแผ่นอยู่ในพระราชอาณาจักร์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 389

สยามนี้โดยความร่มเย็นเปนสุขส�ำราญอยู่ทุกเม่ือ ท้ังนี้ก็โดยพระมหากรุณาธิคุณและพระราชกฤษฎาภินิหาร
ศกั ดานภุ าพของใตฝ้ า่ ลอองธลุ พี ระบาททรงไวซ้ ง่ึ ทศพิธราชธรรมปกเกล้าฯ ข้าพระพทุ ธเจา้ ทงั้ หลายมใี จเบกิ บาน
รู้สึกพระมหากรุณาธิคุณ และมีความจงรักภักดีในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทอยู่เนืองนิตย์ เพราะฉน้ัน
ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายที่ได้มีโอกาสมาเฝ้าและท้ังท่ีมิได้มีโอกาสมาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทณะที่นี้ พร้อมใจกัน
ขอพระราชทานถวายพระพรชัยแด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ในวโรกาสมหามงคลสมัยบรมราชาภิเษกสมโภชน้ี

ขออาราธนาอัลล่าหเจ้าผู้ทรงไว้ซ่ึงสรรพานุภาพในสากลโลก จงบันดาลความสุขศิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคล
ให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเสวยราชัยสวรรยาธิปัติ ปราศจากปวงภัยอุปัทวโรคันตราย มีพระราชหฤทัยเบิกบาน
ด้วยอิฏฐวิบูลย์ผล ทรงพระเจริญด้วยอิศริยยศ บริวารยศ ทรงสมบูรณ์ด้วยพิพิธศฤงฆาร พระชนมายุยืนนาน
มีพระบรมเดชานุภาพแผ่ไพศาลไปทั่วทิศานุทิศ ราชปัจจามิตร์พ่ายแพ้ด้วยพระราชกฤษฎาภินิหารศักดานุภาพ
เรืองโรจน์อยู่ทุกทิวาราตรีกาล

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมขอเดชะ
กรุงเทพมหานคร
วันท่ี ๒๗ กุมภาพันธ์ พระพุทธศักราช ๒๔๖๘

ค�ำกราบบังคมทูลของพ่อค้าชาติสิกข

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าผู้แทนคณะชาวสิกข ซ่ึงได้เข้ามาพึ่งพระบรมโพธิสมภารอยู่ในใต้ฝ่าลอองธุลี

พระบาท ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสในอภิลักขิตสมัยบรมราชาภิเษก เพ่ือกราบบังคมทูลพระกรุณา
ถวายพระพรชัยมงคลแด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททั้งสองพระองค์

บางคนในคณะข้าพระพุทธเจ้าน้ีได้เข้ามาสู่ประเทศสยามแต่ครั้งพระบุรพมหาราชเจ้าผู้ทรงไว้ซึ่ง
พระเกียรติคุณรุ่งเรืองย่ิงของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทชั่วกาลนานถึง ๓๐ ปีล่วงมาแล้ว ในระหว่างเวลาน้ัน
ข้าพระพุทธเจ้าได้รับความร่มเย็นสันติสุขโดยบริบูรณ์ พร้อมท้ังความอิศรภาพทั้งกายและวาจา เหตุฉน้ี
ข้าพระพุทธเจ้าจึงรู้สึกเปนหน้ีอยู่ในพระมหากรุณาธิคุณของพระบรมราชวงศ์แห่งสยามอย่างลึกซึ้ง

ภายใต้การปกครองแห่งอดีตมหาราชเจ้าของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ข้าพระพุทธเจ้าได้เห็นประเทศน้ี
เจริญรุ่งเรืองข้ึนทั่วไป ทางรถไฟอันยืดยาวและดียิ่งก็ดี การทดน้�ำอันสามารถท�ำการได้ส�ำเร็จก็ดี โรงเรียนและ
วทิ ยาลยั กด็ ี โรงพยาบาลหรอื กรมไปรษณยี โ์ ทรเลขกด็ ี ลว้ นแตเ่ ปนพยานสว่ นนอ้ ยแหง่ ความทรงเอาพระราชหฤทยั
สอดส่อง เพ่ือประโยชน์แห่งสาธารณชนของใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทและพระอดีตมหาราชเจ้าท้ังน้ัน

ข้าพระพุทธเจ้ารู้สึกปรีดาปราโมทย์ย่ิงนัก ที่กรณีย์กิจอันหนักแห่งราชอาณาจักร์อันไพศาลนี้ ได้ตกเปน
ราชภาระของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ผู้ทรงไว้ซ่ึงพระปรีชาสามารถเปนอย่างเลิศ การเปล่ียนแปลงทั้งส่วน

390 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ทางรัฐประศาสนกิจและเศรษฐกิจ ซ่ึงใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้ทรงประสิทธิ์ประสาทขึ้นต้ังแต่วารแรกเสด็จ
เถลิงถวัลยราชสมบัติน้ัน จะน�ำมาซ่ึงเหตุการณ์อันส�ำคัญแห่งประวัติการภายในเวลาเร็ว ๆ นี้

ขอให้พระผู้เปนเจ้าอันศักด์ิสิทธิ์ได้ทรงประสาทพระพรชัยแด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ให้ทรงด�ำรง
สิริราชสมบัติอยู่เนาว์นานโดยผาสุก เพื่อบันดาลให้พระราชกรณียกิจ ซ่ึงพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๖
อดีตมหาราชเจ้า ได้ทรงริเริ่มขึ้นไว้นั้น บรรลุเปนผลส�ำเร็จถึงที่สุดเทอญ

ข้าพระพุทธเจ้ามีความหวังใจและความปรารถนาอย่างยิ่งว่า ประเทศสยามอันอยู่ในพระบรมราช
ประสาสนกิจอันเปนท่ีพึงเคารพนบนอบของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท คงจะเปนประเทศสยามที่บริบูรณ์ม่ังค่ัง
สพร่ังพร้อม พอแก่ความประสงค์ทุกประการแล

ขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทจงมีพระชนม์ยืนยาว เพื่อทรงคุ้มครองร่มเกล้าฯ เหล่าข้าพระพุทธเจ้า
ท้ังหลาย

ขอให้พระบรมราชาและพระบรมราชินีทรงพระเจริญเทอญ

ค�ำกราบบังคมทูลของชาวฮินดู

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าสมาชิกแห่งฮินดูสภา ซึ่งมีคณะอริยสมาชิสตชาวสิกข และคณะอื่น ๆ ของชาติ

ฮินดู ซึ่งได้เข้ามาส�ำนักอยู่ในพระราชอาณาเขตตสยามนี้ ขอน้อมเกล้าฯ กราบถวายบังคมแด่ใต้ฝ่าลอองธุลี
พระบาทท้ังสองพระองค์และพระมหาเศวตฉัตร เพ่ือแสดงความจงรักภักดีอันซ่ือสัตย์สุจริตแด่ใต้ฝ่าลอองธุลี
พระบาทผู้เอกอัครมหากษัตราธิราชเจ้าแห่งพระบรมราชวงศ์จักรี

ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าชาวฮินดูอาจกล่าวได้ว่า ได้ปลงใจถือเอาพระราชอาณาเขตตสยามเปนที่อาศัย
ด�ำรงชีพไปจนตลอดแล้ว และเกือบจะทุกคนได้ท�ำการส่งเสริมการพาณิชย์ของประเทศมากว่า ๒๐ ปี ท้ังจ�ำนวน
ส�ำมโนครัวก็ทวีย่ิงข้ึนอย่างรวดเร็ว จนบัดนี้นับได้เกือบ ๒,๐๐๐ คนแล้ว

เหตุฉน้ีจึงเปนธรรมดาท่ีข้าพระพุทธเจ้าท้ังหลายจะเอาใจสอดส่องอยู่ในความผาสุกและ
ความส�ำเร็จบริบูรณ์แห่งราชอาณาจักร์สยาม ซึ่งข้าพระพุทธเจ้าได้รับความร่มเย็นสันติสุขชั่วกาลนานมาแล้ว
ข้าพระพุทธเจ้าจึงขอวิงวอนต่อพระผู้เปนเจ้าผู้ประสิทธิ์ประสาทสรรพส่ิงในโลกน้ี ให้พระราชอาณาจักร์สยาม
ซ่ึงอยู่ในพระราชประสาสนกิจ อันกอปรด้วยพระปรีชาฉลาดและพระเมตตากรุณาคุณ จงบรรลุถึงซ่ึง
ความรุ่งเรืองอันสูงสุด และขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทจงทรงประสพแต่ความส�ำเร็จและชัยช�ำนะ
ในสรรพราชกิจท้ังปวงเทอญ

พุทธศาสนาอันเปนศาสนาส�ำคัญท่ีสุดศาสนาหนึ่งได้มีก�ำเนิดขึ้นในดินแดนของเหล่าข้าพระพุทธเจ้า
ทั้งผู้ให้ก�ำเนิดคือผู้ดับทุกข์ของมนุษย์ชาติเล่าก็ได้มีพระประสูติการในบ้านเกิดเมืองมารดรของข้าพระพุทธเจ้า

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 391

คืออินเดีย ชาวอินเดียท่ัวท้ังประเทศนับถือกราบไหว้พระพุทธเจ้าในฐานะที่เปนพระเจ้าอันสูงสุดแห่งพระเจ้า
ท้ังหลาย

ข้าพระพุทธเจ้าได้ถวายชีวิตไว้ในพระราชอาณาจักร์สยาม ซึ่งมิใช่เปนประเทศซ่ึงข้าพระพุทธเจ้า
จะพึงรู้สึกแปลกถ่ินเลย ข้าพระพุทธเจ้าขอถวายสัตย์ปฏิญญาว่าข้าพระพุทธเจ้ามีความจงรักภักดีต่อประเทศ
สยามโดยแท้จริง

พระบาทสมเด็จพระบรมมหาชนกธรรมิกราชเจ้าของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเปนพระบรมราชาธิบดี
องค์แรก ที่ได้ทรงด�ำเนิรรัฐประสาสนกิจตามแนวแห่งปัจจุบันสมัยนิยม ทรงสอดส่องอยู่ในความผาสุกของ
พลเมืองของพระองค์เปนเนืองนิตย์ จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานความร่มเย็นสันติสุข และ
การปกครองอันเปนระเบียบเรียบร้อย พระองค์ได้ทรงทราบตระหนักแน่พระราชหฤทัยว่า เมื่อจะปลูกสร้าง
ถาวรวัตถุสิ่งใดลงจักต้องก่อฐานให้มั่นคงด้วยสัมภาระท่ีดีเสียก่อน

แม้การปกครอง การศึกษา และการที่เก่ียวกับประชาสาธารณชนต่าง ๆ ซ่ึงพระบาทสมเด็จ
พระรามาธบิ ดที ่ี ๖ พระบรมเชษฐาธริ าชของใตฝ้ า่ ลอองธลุ พี ระบาท มพี ระบรมนามาภไิ ธยเกย่ี วขอ้ งอยดู่ ว้ ยเสมอ
นั้น ก็ไม่เปนส่ิงท่ีใคร ๆ จะรู้จักน้อยไปกว่าพระราชกรณียกิจท่ีพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีท่ี ๕ ได้ทรงกระท�ำ
มาแล้วนั้นเลย พระองค์ได้ทรงแสดงพระราชอัธยาศัยสอดส่องถึงความเปนไปของประชาชนของพระองค์
และพยานแห่งความสอดส่องทรงเห็นเหตุการณ์ไกลของพระองค์นั้น ก็คือ พระองค์ได้เตรียมพระราชอาณาจักร์
สยามให้มีสภาพพร้อมสรรพ์ท่ีจะรับรองการเปล่ียนแปลงใด ๆ ท่ีจะบังเกิดมีขึ้นในภายหน้า แต่ใช่วิสัยที่คน
ทุก ๆ คนจะได้รับผลแห่งพืชท่ีตนได้หว่านลงไว้หรืออีกนัยหนึ่งใช่วิสัยท่ีเราจะได้เห็นผลแห่งการท่ีตนได้ลงแรง
กรากกร�ำท�ำมาทุก ๆ คน งานของคนเราโดยมากน�ำมาซ่ึงความสุขส�ำราญและผลประโยชน์แก่คนที่เกิดมา
ภายหลัง พระบรมเชษฐาธิราชเจ้าของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทใช่แต่ได้ทรงพระราชอุสสาหะบ�ำรุงการศึกษา
ของกุลบุตร์ถ่ายเดียวเท่าน้ัน แต่ยังได้ทรงจัดการศึกษาให้แพร่หลายจนประชาชนนิกรที่อยู่ในฐานะ
อันขาดแคลนไร้ทรัพย์ก็ได้รับความสดวกในการเล่าเรียนท่ัวกันด้วย

พระองค์ได้ทรงท�ำนุบ�ำรุงการอุสสาหะกรรมต่าง ๆ จนมีผลให้บังเกิดโรงสีกลไฟแลโรงงานต่าง ๆ
ขึ้นเปนอันมาก อีกทั้งความสดวกในการคมนาคมโดยได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างทางรถไฟข้ึน ดังนี้
พาณิชยการของประเทศจึงได้รับความส่งเสริมก้าวหน้าขึ้นอีกเปนอเนก อันเปนเหตุให้บังเกิดผลประโยชน์
ก�ำไรอย่างงดงาม

กิจการใดที่จ�ำเปนอันจะเปนปัจจัยให้กรุงเทพเปนพระมหานครอันสมแก่พระราชอาณาจักร์สยามน้ี
พระองค์ก็ได้ทรงส่งเสริมโดยพระราชวิริยภาพอันยวดย่ิง แต่โดยความปรารถนาของพระผู้เปนเจ้า พระองค์
ได้เสด็จสวรรคคตเสียแล้ว จึงมิสามารถจะทรงพระราชกิจของพระองค์ให้ลุล่วงถึงที่สุดแห่งพระบรมราช
ประสงค์ได้

ในพระราชอาณาจักร์สยามไม่มีการปกครองอย่างกดข่ี ไม่มีกฎหมายบังคับอย่างหน้าเลือด ไม่มี
การถือชาติ ไม่มีข้าราชการที่ชั่วร้าย ไม่มีความพยายามที่จะเกียดกันคนต่างชาติ ไม่มีการแสดงความเห่อเหิม
โดยบีบคั้นผู้น้อย และข้อส�ำคัญท่ีสุดคือความยุติธรรมนั้น มิได้ซ้ือขายแก่กัน แต่ได้เผ่ือแผ่ให้กันแลกัน

392 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

บัดน้ีใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้ทรงถือบังเหียนแห่งการปกครองพระราชอาณาจักร์แล้ว พระราชภาระ
อันหนักแห่งต�ำแหน่งอันสูงสุดเช่นน้ีซึ่งย่อมต้องปฏิบัติด้วยความวินิจฉัยสอดส่องและให้มีผลอันส�ำคัญยิ่งเสมอ
จึงได้ตกมาเปนของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ซึ่งพระอดีตมหาราชาธิบดีได้ทรงส่งเสริมให้มีเกียรติคุณรุ่งเรืองย่ิง ๆ
ข้ึนตลอดเวลาหลายร้อยปีมาด้วยความส�ำเร็จอย่างงดงามอันพึงควรระลึกจดจ�ำไว้เสมอ เหล่าข้าพระพุทธเจ้า
ทั้งหลายขอถวายความปณีธานขอให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททรงประสพความส�ำเร็จอย่างยอดเยี่ยมในการ
ทรงประกอบพระราชกรณียกิจหรือแม้ในพระบรมราชประสงค์ใด ๆ ทั้งสิ้น

พระราชอัธยาศัยอันสุวภาพ สุขุม และเกษมสานต์ พระราชสิกขการอันสูงยิ่งและพระราชหฤทัย
อันจดจ่ออยู่ในราชกรณียกิจแห่งบ้านเมือง พระราชวิริยะภาพอันจะยังความเจริญม่ังค่ังให้บังเกิดแก่ประชาชน
นิกร ท้ังจะให้ประเทศมีความดีงามสมกับช่ือ เพื่อจะยังความเจริญก้าวหน้าและความปราศภัยให้บังเกิดแก่ชาติ
เหล่านี้ล้วนแต่เปนส่ิงที่ประจักษ์แก่ตาโลกแล้วว่าอนาคตภาคอันใหญ่ยิ่งแห่งประเทศน้ีรอคอยอยู่แล้ว
พระราชวิจารณอันหนักแน่นในพระราชกรณียกิจตั้งแต่แรกเริ่มเสด็จข้ึนเถลิงถวัลยราชย์ท้ังได้มีพระราชหฤทัย
สอดส่อง เพื่อจะยังความเจริญให้บังเกิดขึ้นโดยทั่ว ๆ ไป เปนเคร่ืองแสดงความหวังส�ำหรับภายหน้าอยู่เปนอันดี

ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้ทรงพระราชด�ำริห์โดยถ่องแท้อยู่แล้วว่าความเจริญท่ัว ๆ ไปย่อมอาศัยฐานะ
อันไพศาลแห่งการเศรษฐกิจและฐานะแห่งอาณาประชาชน ทั้งพระราชก�ำหนดกฎหมายและคณะข้าราชการ
ในรัฐบาลซ่ึงสามารถปฏิบัติราชกิจให้ส�ำเร็จเรียบร้อยดี และสิ่งเหล่านี้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้ทรงกรากกร�ำ
ท�ำให้บังเกิดมีขึ้นแล้วพร้อมมูล เปนพระราชบุณยาภินิหารอย่างย่ิงที่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทมีราชบริพาร
ล้วนแล้วไปด้วยเสนาบดีท่ีสัตย์ซ่ือ ช�ำนาญ พร้อมด้วยกิติคุณสารอันน่าเคารพนบนอบอันได้ชื่อว่า รัตนาภรณ์
แห่งราชอาณาจักร์เพ่ือได้เปนท่ีปฤกษา ค�้ำจุน และชักจูงการภายหน้าแห่งประเทศนี้

ด้วยมืออันประณตน้อม ข้าพระพุทธเจ้าขอต้ังสัตยาธิฐานให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาททรงไว้ซึ่ง
พระวิริยภาพอันแรงกล้าและชัยชะนะ และขอให้อ�ำนาจคุณพระสัมมาสัมพุทธเจ้าน้อมน�ำมาซ่ึงส่ิงอันดีงาม
ทั้งปวงเทอญ

ข้าพระพุทธเจ้าขอถวายพระพรชัยมงคลอีกครั้งหน่ึง แด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทและสมเด็จพระนางเจ้า
พระบรมราชินี ในมหามงคลอภิลักขิตสมัยบรมราชาภิเษก และขอกราบบังคมทูลซ้�ำความจงรักภักดีของ
เหล่าข้าพระพุทธเจ้าอันมีอยู่ต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทและมหาเศวตฉัตร

ค�ำกราบบังคมทูลของคณะ ดาวูดี โบหฺรา มหะหมัด

ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม
ข้าพระพุทธเจ้าเหล่าผู้แทนคณะ ดาวูดี โบหฺรา มหะหมัด ซ่ึงได้มาพ่ึงบรมโพธิสมภารท�ำการค้าขายอยู่

ภายในพระราชอาณาจักร์ของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตกราบบังคมทูล

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 393

ถวายพระพรชัยมงคลแด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ในโอกาสเสด็จขึ้นเถลิงสิริราชสมบัติแห่งรัฐสีมามณฑล
ประเทศสยามนี้

ชั่วกาลนานหลายปีล่วงมาแล้ว ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายได้รับพระราชทานเอกสิทธิ์ให้เข้ามาส�ำนักอยู่
ในพระราชอาณาจักร์ของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเพ่ือท�ำการพาณิชย์นานา ทั้งได้รับพระราชทานอิศรภาพ
ในการปฏิบัติศาสนกิจอีกส่วนหนึ่งด้วย ซ่ึงข้าพระพุทธเจ้ารู้สึกเปนพระมหากรุณาธิคุณอย่างยิ่ง

ในวาระอันเปนอภิลักขิตสมัยบัดน้ี ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาส กราบบังคมทูล
ถวายความคารวและความขอบพระเดชพระคุณ ส�ำหรับสิทธิและพระมหากรุณาท้ังปวง ซึ่งข้าพระพุทธเจ้าได้
รับพระราชทานอยู่ในกาลบัดนี้ ซ่ึงเปนไปได้ก็ด้วยอาศัยพระมหาเมตตาคุณโดยแท้ ข้าพระพุทธเจ้าขอถวาย
พระพรชัยมงคล ขอให้ทรงด�ำรงอยู่ในสิริราชสมบัติช่ัวกาลนาน โดยเกษมสุขส�ำราญเจริญรุ่งเรืองย่ิง และขอให้
พระชนมายุยืนยาว

ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ทรงรับพร
ดังได้กราบบังคมทูลมานี้ เพื่อเปนเคร่ืองหมายแห่งความจงรักภักดี อันคณะข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทาน
ทูลเกล้าฯ ถวายในโอกาสนี้

พระราชด�ำรัสตอบผู้แทนคณะประชาชน
ซ่ึงเฝ้าถวายชัยมงคลเม่ือวันท่ี ๒๗ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๖๘

เราขอขอบใจท่านท้ังหลาย ทั้งฝ่ายศาสนิกบริษัท และวานิชนิกรอันได้มาสโมสรสันนิบาต
เพ่ือประสาทพรชัย โดยไมตรีจิตต์แด่เราและสมเด็จพระบรมราชินี ณ บัดน้ี

โดยฐานะแห่งโลกสันนิวาสในเวลาน้ี ประเทศต่าง ๆ ย่อมต้องอาศัยซ่ึงกันและกัน หมู่ชนต่าง ๆ ภายใน
ประเทศก็ต้องอาศัยซึ่งกันและกัน ตลอดลงไปจนเอกชนก็ต้องท�ำกิจหิตานุเคราะห์แก่กันและกันโดยล�ำดับ
มนุษย์เราได้ประจักษ์ใจข้ึนทุกทีว่า สิ่งท่ีควรมุ่งควรปรารถนานั้น คือการช่วยกันและกัน หรือจะว่าการสามัคคี
ทั่วโลกโดยปราศจากความถือชาติถือสกุลนั้นก็ได้ เพราะฉนั้น การปกครองบ้านเมือง ใช่ว่าจะส�ำเร็จได้ด้วย
ผู้มีหน้าที่รับราชการถ่ายเดียวน้ันหามิได้เลย ต้องอาศัยความช่วยเหลือพร้อมเพรียงกันในหมู่พลเมืองทุกชนิด
ทุกชีพทุกชาติ เช่นในทางให้การศึกษา ซ่ึงเราไม่จ�ำเปนต้องช้ีแจงยืดยาวเลยว่า คณะศาสนิกบริษัท เช่นคณะ
เปรสบิเตียเรียนและมิซซังโรมันคาทอลิก ได้มีคุณูปการแก่บ้านเมืองเพียงไรด้วยความประจักษ์อยู่แล้ว หรือใน
ทางค้าขายและทางประสาทความสมบูรณ์ให้แก่ประเทศก็เหมือนกัน คงไม่มีเสียงแย้งได้ว่าเราได้รับผลจากการ

394 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

ที่มีพ่อค้าต่างชาติเช่นพวกท่านท้ังหลายเข้ามาท�ำมาหากินเพียงไร ใช่แต่เท่านั้น เรายังรู้สึกภูมิใจไม่น้อยอีกด้วย
ที่ได้เห็นพ่อค้าไทยเกิดขึ้นบ้างแล้วจนได้เห็นแต่งคณะผู้แทนเข้ามาอวยพรให้แก่เราในบัดน้ี ทั้งนี้แหละล้วน
เปนพยานส่อให้เห็นได้ดีแท้ว่า เมืองเรามีองคแห่งความเจริญพอจะหวังได้เสมอว่ายังจะงอกงามย่ิงข้ึนต่อไป
การท่ีประชาชนแต่งหัวหน้าคณะผู้แทนมาอ�ำนวยพรแก่เราในคร้ังนี้ เปนท่ีหมายส�ำคัญแห่งความพร้อมเพรียง
ในสามัคคีธรรมว่าเราท้ังหลายจะอยู่ด้วยกัน จะท�ำมาหากินด้วยกันเปนอันดี ด้วยความรู้สึกเช่นน้ีเราจึงมี
ความปีติย่ิงนักที่ได้มาต้อนรับท่านท้ังหลายครั้งนี้ เรายินดีรับพรของท่านด้วยความปีติปราโมทย์ และขอ
อ�ำนวยพรตอบแทนให้ท่านท้ังหลายมีความสุขความเจริญ ให้ท�ำมาค้าขึ้น มีความปรารถนาส่ิงใดในทาง
ท่ีชอบ ขอให้เปนผลส�ำเร็จดังมโนรถ กับขอจงได้รับความขอบใจของพระราชินีและตัวเราเองทุกคณะ
และจงน�ำความขอบใจน้ีไปให้แก่บรรดาประชาชนซึ่งท่านเปนผู้แทนวันนี้โดยทั่วกัน

บัญชีพระสงฆ์ที่เข้างาน


บัญชีพระสงฆ์ที่เจริญพระพุทธมนตร์และฉันเช้า ๓ วัน ในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก องค์ท่ีเจริญ
พระพุทธมนตร์ในพระท่ีนั่งอมรินทรวินิจฉัย หมาย อ. พระที่น่ังไพศาลทักษิณ หมาย พ. พระท่ีน่ังจักรพรรดิ
พิมาน หมาย จ. นั่งปรก หมาย ป. สวดท้องภาณ หมาย ภ. คือ :
๑. พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นชินวรสิริวัฒน์ (ภุชงค์ สิริวฑฺฒน)
สมเด็จพระสังฆราชเจ้า วัดราชบพิธ พ. จุดเทียนชัย ถวายเทศน์
๒. สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ม.ร.ว. เจริญ ญาณฉนฺท)
วัดระฆังโฆสิตาราม พ. ดับเทียนชัย
๓. สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺต)
วัดเบญจมบพิตร พ.
๔. สมเด็จพระพุฒาจารย์ (แพ ติสฺสเทว)
วัดสุทัศน์เทพวราราม พ.
๕. พระญาณวราภรณ์ (ม.ร.ว. ช่ืน สุจิตฺต)
วัดบวรนิเวศวิหาร พ.
๖. พระธรรมวโรดม (เข้ม ธมฺมสร)
วัดพระเชตุพน พ.
๗. พระพรหมมุนี (แย้ม อุปวิกาส)
วัดราชประดิษฐ จ.
๘. พระสาสนโสภณ (เจริญ ญาณวร)
วัดเทพศิรินทราวาส พ. อ่านประกาศเทวดา ถวายเทศน์

ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 395

๙. พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (จัน สิริจนฺท)
วัดบรมนิวาส จ., ป.
๑๐. พระรัตนธัชมุนี (ม่วง รตนธช)
วัดท่าโพธ์ิ จังหวัดนครศรีธรรมราช พ., ป.

๑๑. พระโพธิวงศาจารย์ (อ้วน ติสฺส)
วัดสุปัฏน์ จังหวัดอุบล อ., ป.
๑๒. พระธรรมปาโมกข์ (แจ่ม จตฺตสลฺล)
วัดมกุฎกษัตริยาราม พ., ป.
๑๓. พระธรรมโกศาจารย์ (เซ่ง อุตฺตม)
วัดราชาธิวาส พ., ป.
๑๔. พระธรรมไตรโลกาจารย์ (เฮง เขมจารี)
วัดมหาธาตุ พ., ป.
๑๕. พระเทพสุธี (นาค สุมนนาค)
วัดอรุณราชวราราม พ., ป.
๑๖. พระเทพกวี (มณี ฉนฺน)
วัดบวรนิเวศวิหาร จ., ป.
๑๗. พระเทพเมธี (จู อิสฺสรญาณ)
วัดมัชฌิมาวาส จังหวัดสงขลา พ., ป.
๑๘. พระเทพเวที (อยู่ ญาโณทย)
วัดสระเกศ พ., ป.
๑๙. พระเทพมุนี (เผื่อน ติสฺสทตฺต)
วัดพระเชตุพน พ., ป.
๒๐. พระเทพโมลี (อยู่ อุตฺตรภทฺท)
วัดประยุรวงศาวาส พ., ป.
๒๑. พระมงคลทิพยมุนี (มุ้ย ปณฺฑิต)
วัดจักรวรรดิราชาวาส พ., ป.
๒๒. พระมงคลเทพมุนี (นวม พุทฺธสร)
วัดอนงคาราม อ.
๒๓. พระคุณวงศ์ (วอน นนฺทิย)
วัดปรมัยยิกาวาส จังหวัดนนทบุรี พ.
๒๔. พระราชสุธี (โชติ ธมฺมปโชติก)
วัดพระปฐมเจดีย์ จังหวัดนครปฐม พ., ภ.

396 ประมวลเอกสารพระราชพิธีบรมราชาภิเษก

๒๕. พระราชเวที (ปลด กิตฺติโสภณ)
วัดเบญจมบพิตร พ., ภ.
๒๖. พระศิริธรรมมุนี (จาบ เขมก)
วัดบวรนิเวศวิหาร อ., ภ.
๒๗. พระวรญาณมุนี (พร้อม จนฺทโชต)
วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลก พ., ภ.
๒๘. พระสุธรรมธีรคุณ (ขาว เขมก)
วัดสามพระยา พ., ภ.
๒๙. พระญาณเวที (บุญลือ ยติก)
วัดพระมหาธาตุ จังหวัดนครศรีธรรมราช พ., ภ.
๓๐. พระอุดรคณารักษ์ (ศรี พฺรหฺมโชติ)
วัดพระเชตุพน พ., ภ.
๓๑. พระญาณไตรโลก (ฉาย คงฺคสุวณฺณ)
วัดพนัญเชิง จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พ., ภ.
๓๒. พระเมธาธรรมรส (เสาร โสริย)
วัดพิชยญาติการาม พ., ภ.
๓๓. พระวิสุทธิโสภณ (โพ อินฺทสร)
วัดมหรรณพาราม พ., ภ.
๓๔. พระเทพสิทธินายก (เลียบ ปุณฺณสิริ)
วัดเทวราชกุญชร พ., ภ.
๓๕. พระอมรโมลี (อาบ อุปคุตฺต)
วัดบวรนิเวศวิหาร พ.
๓๖. พระวินัยมุนี (แปลก วุฑฺฒิญาณ)
วัดราชบพิธ พ., ภ.
๓๗. พระทักษิณคณิศร1 (สาย ปุญฺญคงฺค)
วัดอินทาราม จังหวัดธนบุรี อ., ภ.
๓๘. พระญาณโพธิ (ใจ จนฺทโชต)
วัดพระเชตุพน อ., ภ.
๓๙. พระธรรมุเทศาจารย์ (มุ่ย ธมฺมปาล)
วัดราชโอรสาราม อ., ภ.

1 เจ้าอาวาสวดั อนิ ทาราม