Türkiye'de Deniz Ticareti ve Limanların İhtisaslaşma Modellemesi

T.C.
İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ

LİSANSÜSTÜ PROGRAMLAR ENSTİTÜSÜ
İŞLETME YÜKSEK LİSANS



YÜKSEK LİSANS TEZİ



“TÜRKİYE’DE DENİZ TİCARETİ VE LİMANLARIN

İHTİSASLAŞMA MODELLEMESİ”



ARZU FİDAN



118645062



TEZ DANIŞMANI
METEHAN SEKBAN



İSTANBUL, 2019

Türkiye’de Deniz Ticareti ve Limanların İhtisaslaşma Modellemesi


Teşekkürler


“Türkiye’de Deniz Ticareti ve Limanların İhtisaslaştırılması” konulu tez çalışmamda

öncelikle kıymetli bilgi ve destekleri için T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na ve özellikle
Ulaştırma ve Altyapı Bakanımız Sayın Adil Karaismailoğlu Beyefendi’ye engin tecrübeleri ve

değerli katkılarından dolayı sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.



Bakanlık nezdindeki çalışmalarım süresince desteklerini esirgemeyen Denizcilik Genel

Müdürlüğü, Tersaneler ve Kıyı Yapıları Genel Müdürlüğü, Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü,

TCDD Genel Müdürlüğü, TCDD Taşımacılık A.Ş., DHM Genel Müdürlüğü, Karayolları Genel
Müdürlüğü’ne ayrı ayrı teşekkürlerimi sunarım.



Bu çalışma sürecinde sektöre yönelik engin tecrübelerini ve kıymetli bilgilerini benimle

paylaşan ve çalışmanın her aşamasında bana destek veren Sayın Ali Kurumahmut Beyefendi’ye

sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanımız Sayın Rıfat
Hisarcıklıoğlu Beyefendi’ye desteklerinden dolayı teşekkürlerimi sunarım. Kıymetli Hocam

Sayın Prof. Dr. Metin Yerebakan Beyefendi’ye ve İstanbul Milletvekilimiz Sayın Hulusi Şentürk
Beyefendi’ye katkıları için teşekkürlerimi sunarım. T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe

Başkanlığı Ulaştırma ve Lojistik Dairesi Başkanı Sayın Volkan Recai Çetin Beyefendi’ye değerli

bilgi ve paylaşımları için teşekkürlerimi sunarım. Çalışma kapsamında desteklerini esirgemeyen
kıymetli Daire Başkanlarına ve Uzmanlara, liman ziyaretleri esnasında bana destek veren tüm

Liman Başkanları, liman işletmeleri ve kıymetli yöneticilerine değerli bilgi ve paylaşımları için

çok teşekkür ederim. İMEAK Deniz Ticaret Odası’na, GİSBİR (Türkiye Gemi İnşa Sanayicileri
Birliğine) ve GİSAŞ A.Ş.’ye, ayrıca özel sektör liman işletmecilerine, TÜRKLİM ve Türk

Armatörler Birliği’ne, KOSDER Armatörleri ve İşletmecileri Derneği’ne katkılarından ötürü

teşekkürlerimi sunarım.



Son olarak, desteklerini esirgemeyen Tez Danışmanım Sayın Metehan Sekban
Beyefendi’ye, bu zorlu ve meşakkatli süreçte yanımda olan, beni motive eden ve destekleyen

ailem ve arkadaşlarıma sonsuz teşekkür ederim.

1. İÇİNDEKİLER



1.Çalışmanın Amacı, Araştırma Yöntemi ve Giriş ________________________________ 23

1. Çalışmada Kullanılan Araştırma Teknikleri ve Yöntemler _____________________ 24
2. Bulgular _______________________________________________________________ 25

3. Araştırmanın Amacı _____________________________________________________ 25
4. Giriş __________________________________________________________________ 30
4.1. Türkiye’de ve Dünya’da Denizcilik ______________________________________ 30



2.Dünyada ve Türkiye’de Denizcilik Sektörü ve Mevcut Durum Değer _______________ 47
1. Dünya Ticareti ve Deniz Yolunun Önemi ____________________________________ 48
1.1. Küresel Ekonomi _____________________________________________________ 48
1.2. Dünya Ekonomisinde Türkiye’nin Yeri __________________________________ 53
1.3. Dünya Ticaretinde Deniz Yolunun Önemi ________________________________ 54

1.4. Dünya Deniz Ticareti _________________________________________________ 56
1.5. Dünya Deniz Yolu Taşımacılığı _________________________________________ 57
2. Geçmişten Günümüze Denizcilik __________________________________________ 62
2.1. Denizciliğin ve Deniz Ticaretinin Tarihi Gelişimi __________________________ 62

3. Türk ve Dünya Deniz Ticaret Filosu ________________________________________ 65
3.1. Dünya Deniz Ticaret Filosu ____________________________________________ 65
3.2. Türk ve Dünya Deniz Ticaret Filosu Gelişimi _____________________________ 69
3.3. Dünya Deniz Ticaret Filosu Yabancı Bayrak Oranları ______________________ 71
3.4. Türk Sahipli Deniz Ticaret Filosunun Bayrak Dağılımı _____________________ 72
3.5. Türk Deniz Ticaret Filosunun Rakip Ülkeler ile Analizi ____________________ 73
3.5.1. Milli Gemi Sicili ve Türk Uluslararası Gemi Siciline Kayıtlı Gemiler ______ 74
3.6. Türk Deniz Ticaret Filosunun Yaş Ortalaması ____________________________ 76

3.7. Türk Armatörleri Analizi ______________________________________________ 77
3.8. Dünyada Konteyner ile Yapılan Ticaret ve Konteyner Devleri _______________ 78
3.9. Dünya Konteyner Taşımacılığı ve Türkiye’nin Payı ________________________ 80
4. Türk Deniz Ticareti ve Gelişimi ___________________________________________ 82

4.1. Deniz Ticaretinde Geçmişten Geleceğe Limancılık Faaliyetleri _______________ 89
4.2. Türkiye Dış Ticaret Hacmi Verileri ______________________________________ 91
4.2.1. Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımalarının Parasal Değeri __________________ 93


3.Gelişen Anlayışlar Çerçevesinde Deniz Ticaretindeki Mevcut Durum ve Beklentiler __ 97
1. Deniz Ticaretindeki Küresel Gelişmeler ve Gelecek Beklentileri _________________ 98
1.1. Dünya Deniz Ticareti Büyüme Projeksiyonu ______________________________ 98

1.2. Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımalarında Deniz Yolunun Payı ve 2023 Hedef ____ 99
1.3. Baltık Kuru Yük Endeksi (Baltic Dry Index - BDI) _______________________ 101
1.4. İstanbul Navlun Endeksi (İstanbul Freight Index - ISTFIX) ________________ 102

1.5. Akdeniz ve Karadeniz Çanağındaki Koster Filosu ________________________ 105

1.6. Dünya Bunker Fiyatları ______________________________________________ 106
1.7. Dünya Deniz Ticaretinin Yükselen Trendleri Kuzey Denizi Rotaları ve Liman
Endüstrisi _____________________________________________________________ 107
1.8. Uluslararası Koridorlarda Sürdürülebilir Çok Modlu Taşımacılık ___________110
1.9. 2019 – 2023 On Birinci kalkınma Planı Deniz Ticareti Hedef eri _____________113
1.9.1. On Birinci Kalkınma Planında Limanlar ve Gümrük Hizmetleri Kapsamı _114
1.9.2. Kıyı Yapılarında Gümrük Uygulamaları _____________________________115
1.10. Türkiye Deniz Yolu Taşımacılığının Gelecek Projeksiyonu _________________116
1.10.1. CAGR (Yıllık Bileşik Büyüme Oranı) ile Deniz Ticareti 2066 Projeksiyonu 116
1.10.2. Trend Analizi ile Deniz Ticareti 2023 Projeksiyonu ____________________117
1.10.3. FITCH’e Göre Türkiye’nin Gelecek Projeksiyonu ____________________ 122
1.11. Türk Deniz Ticaretindeki Trendler ____________________________________ 124
1.11.1. Türkiye’de Denizcilik Sektörünün Ekonomiye Katkısı ________________ 124
1.12. Deniz Ticaretinde Finansman ________________________________________ 127
1.13. Deniz Yolu Taşımacılığına Sağlanan ÖTV’siz Yakıt Desteği ________________ 129
1.14. Denizcilik Sektöründe Sanayi ve Ticaret Bakanliği Taraf ndan Sağlanan
Destekler ______________________________________________________________ 131
1.14.1. Gemi ve Yat İnşa Yatırımları İle Tersane Yatırımları __________________ 131
1.15. Kruvaziyer Turizmi Teşvikleri _______________________________________ 135
1.16. Kıyı Tesisleri Yatırımlarında Devlet-Özel Sektör İşbirliği _________________ 136
1.16.1. Kıyı Tesisi Yapım Projelerinde YİD Model Uygulaması________________ 137
1.16.2. Ulaştırma ve Atyapı Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü
Tarafından YİD Modeliyle Gerçekleştirilen Projeler ________________________ 140
1.16.3. Kültür ve Turizm Bakanlığının 2023 Türkiye Turizm Stratejisi Hedef eri 141
1.17. Denizcilik Sektörü ve Limancılık Faaliyetlerinde Çevresel Faktörler ________ 141
1.17.1. Yeşı̇l Lı̇man ve Çevresel Sürdürülebı̇lı̇rlik ___________________________ 146


4.Türkiye’de Ulaşım Sektörü, Ulaştırma Politikaları ve Lojistik ___________________ 151

1. Ulaştırma Politikaları ___________________________________________________ 152
1.1. Küresel Ulaştırma Politikaları _________________________________________ 152
1.2. Avrupa Birliği Ulaştırma Politikaları ___________________________________ 152
2. Türkiye’deki Ulaşım Sektörüne Genel Bakış ________________________________ 154
2.1. Türkiye’de Ulaşım Sektörüne Yapılan Yatırım Harcamaları ________________ 155

3. Ulaşım Sektörüne Konu Olan Taşımacılık Modları __________________________ 159
3.1. Deniz Yolu Taşımacılığı _______________________________________________ 160
3.1.1. Ulusal Deniz Yolu Politikaları ______________________________________ 162
3.2. Deniz Yolu Taşımacılığını Besleyen Taşımacılık Sektörüne Genel Bakış _______ 162
3.2.1. Türkiye’de Kara Yolu Taşımacılığı __________________________________ 164
3.2.1.1. Ulusal Kara Yolu Politikaları ___________________________________ 165
3.2.2. Türkiye’de Hava Yolu Taşımacılığı _________________________________ 166
3.2.2.1. Ulusal Havacılık Politikaları ___________________________________ 168
3.2.3. Boru Hattı Taşımacılığı ___________________________________________ 169

3.2.4. Karma Taşımacılık _______________________________________________ 172
3.2.5. Demir Yolu Taşımacılığı ___________________________________________ 173
3.2.5.1. Türkiyedeki Genel Demir Yolu Hatları Mevcut Durum _____________ 174
3.2.5.2. Türkiye’de Demir Yolu Bağlantısı Olan Liman ve İskeleler __________ 176
3.2.5.3. Ulusal Demir Yolu Politikaları __________________________________ 177
3.2.5.4. Türkiye’de Yapılması Planlanan İltisak Hatları ___________________ 179
3.2.5.5. Türkiye’de Sanayi ve Teknoloji Bölgeleri ve Limanlarla Kombinasyonu 181
3.2.5.6. Madencilik Sektörü __________________________________________ 184
3.3. Türkiye’de Lojistik Sektörüne Genel Bakış ______________________________ 185
3.3.1. Lojistik Tanımı __________________________________________________ 185
3.3.2. Türkiyede Lojistik Sektörü ve Gelişim Süreci ________________________ 186
3.3.3. Lojistik Merkezler ve Dünyadaki Yatırım Modelleri ___________________ 189
3.3.4. Türkiye’de Lojistik Merkezler ve Yatırımlar _________________________ 191
3.3.5. Türkiye’de Demir Yolu Yük Taşımacılığı _____________________________ 192
3.3.6. Türkiye’de Demir Yolu Ulaşımının Serbestleşmesi _____________________ 193
3.3.7. Küresel Lojistik Performans Endeksi _______________________________ 195



5.Türkiye’deki Ticari Deniz Yapıları __________________________________________ 199
1. Limanlar _____________________________________________________________ 200

2. Tersaneler ____________________________________________________________ 200
3. Gemi İnşa Bakım-Onarım _______________________________________________ 203

4. Gemi Geri Dönüşüm ____________________________________________________ 206
5. Kılavuzluk ve Römorkaj ________________________________________________ 208

6. Deniz Yolu Yolcu ve Araç Taşımacılığı _____________________________________ 213
6.1. Kabotaj Yolcu ve Araç Taşımacılığı _____________________________________ 213
6.2. Uluslararası Ro-Ro Araç Taşımacılığı ___________________________________ 214
6.3. Balıkçı Barınakları __________________________________________________ 217

7. Deniz Turizmi _________________________________________________________ 219
7.1. Yat Limanları_______________________________________________________ 221
7.2. Kruvaziyer Turizmi _________________________________________________ 222
7.2.1. Dünyada Kruvaziyer Turizmi ______________________________________ 222
7.2.2. Dünya Kruvaziyer Turizminin Bölgesel Dağılımı ______________________ 224
7.2.3. Türkiyede Kruvaziyer Turizmi _____________________________________ 225
7.2.3.1. Ülkemizde Kruvaziyer Turizminin İyileştirilmesine Yönelik Öneriler _ 226



6.Türkiye’deki Kıyı Şeridi Mevcut Durum ve Liman Tesisleri _____________________ 229
1. Türkiyedeki Kıyı Şeridinin Mevcut Durumu ________________________________ 230

2. Limanlar _____________________________________________________________ 232
2.1. Liman Tanımı ______________________________________________________ 232
2.2. Terminal Tanımı ____________________________________________________ 236
2.3. Dünya’da ve Türkiye’de Liman Evrimi _________________________________ 237
2.4. Limanların Sınıf andırılması __________________________________________ 241

2.4.1. Limanların Hizmet Sınıf andırması _________________________________ 241
2.4.2. Limanların Diğer Sınıf andırma Kriterleri ___________________________ 243
2.4.3. Limanların İşlevleri ______________________________________________ 244
2.4.4. Limanın Fiziksel Liman Olmasını Gerektiren Hususlar ________________ 245
2.4.4.1. Liman Alt Yapıları ____________________________________________ 246
2.4.4.2. Liman Üst Yapıları ___________________________________________ 247
2.4.4.3. Liman İşçiliği ________________________________________________ 247
2.4.5. Limanlarda İnovasyon ____________________________________________ 249
2.4.6. Limanlarda İhtisaslaşma __________________________________________ 253
2.4.7. Liman Traf ği ___________________________________________________ 253
2.4.8. Limanlarda Verimlilik ____________________________________________ 254
2.4.9. Liman Yönetim Organizasyonu ____________________________________ 255
2.4.10. Limanlarda Verilen Hizmetler ____________________________________ 256
2.4.11. Liman Hizmet Fiyatlandırmaları __________________________________ 257
2.4.12. Limanlarda Rekabet ____________________________________________ 258
2.4.13. Liman 4.0 ve Sektörel Etkileşim ___________________________________ 261
2.4.14. Liman Özelleştirmeleri __________________________________________ 262
2.4.14.1. Liman Özelleştirme Amaçları _________________________________ 262
2.4.14.2. TDİ Limanları Özelleştirilmesi ________________________________ 264
2.4.14.3. TCDD Limanları Özelleştirilmesi ______________________________ 266
2.4.15. Türkiye’de Liman İdaresi Paydaşları ______________________________ 271
2.4.16. Kıyı Yapıları Yatırım Süreci ______________________________________ 273
2.4.16.1. Liman Yeri Seçimi ___________________________________________ 274
2.4.16.1.1. Bölgesel Faktörler ________________________________________ 274
2.4.16.1.2. Yerel Faktörler __________________________________________ 275
2.4.17. Limanlarda Sürdürülebilirlik _____________________________________ 275
2.5. Türkiye’deki Limanların Yük Bazında Sınıf andırılması ___________________ 276
2.5.1. Genel Kargo Limanları ___________________________________________ 276
2.5.2. Sıvı Yük Terminalleri _____________________________________________ 277
2.5.3. Konteyner Limanları _____________________________________________ 278
2.5.4. Ro-Ro Terminalleri ______________________________________________ 279
2.6. Liman İşletmeleri ___________________________________________________ 280
2.6.1. Türkiye’deki Faal Liman İşletmelerinin Gelişim Seyri _________________ 280
2.7. Limancılık Faaliyetleri _______________________________________________ 287
2.7.1. Türk Limanlarında İşlem Gören Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Dağılımı 287
2.7.2. Türkiye’de Liman Kapasiteleri ____________________________________ 288
2.7.2.1. Kapasite Tanımları ___________________________________________ 289
2.7.2.1.1. Güncel Kapasite __________________________________________ 290
2.7.2.1.2. Teorik Kapasite ___________________________________________ 290
2.7.2.1.3. Geliştirilebilir Kapasite ____________________________________ 290
2.7.2.1.4. Atıl Kapasite _____________________________________________ 291
2.7.2.1.5. Optimum Kapasite ________________________________________ 291
2.7.3. Limanlarımızın 2019 Yılı Kapasite Performansı ______________________ 292
2.7.4. Türkiye’de Petrol ve Petrol Ürünleri Depolama Tesisleri Kapasiteleri ____ 293
2.7.5. Türkiye’nin Enerji Görünümü _____________________________________ 298
2.7.6. Yabancı Sermayeli Liman Tesislerinin Kapasite Performansları _________ 299

7.Türk Limanlarındaki Yük ve Gemi Operasyonlarının Bölgesel Bazda Analizi ______ 305

1. Türkiye’de Limanlarda Elleçlenen Yük Miktarları __________________________ 306
1.1. Karadeniz Bölgesi ___________________________________________________ 316
1.1.1. Karadeniz Bölgesi Limanları Kapasite Analizi ________________________ 317
1.2. Marmara Bölgesi ____________________________________________________ 319
1.2.1. Marmara Bölgesi Limanları Kapasite Analizi ________________________ 320
1.3. Ege Bölgesi _________________________________________________________ 322
1.3.1. Ege Bölgesi Limanları Kapasite Analizi _____________________________ 323
1.4. Akdeniz Bölgesi _____________________________________________________ 324
1.4.1. Akdeniz Bölgesi Limanları Kapasite Analizi __________________________ 325
1.5. İç Sular ____________________________________________________________ 326
1.6. Türkiye Limanlarının Bölgelere Göre 2019 Yılı Kapasite Performansı _______ 327
1.7. Türk Limanlarının Bölgelere Göre 2019 Yılı Kapasite Performansı __________ 328

1.8. Gemi Cinsleri Bazında Limanlarımıza Uğrayan Gemi İstatistikleri __________ 329
1.8.1. Limanlarımıza Uğrak Yapan Gemilerin Bölgesel Analizi _______________ 330



8.Limanlarda Yük Cinslerine Göre İhtisaslaşma ________________________________ 337
1. Türk Limanlarındaki 2019 Yılı Yük Traf ği _________________________________ 338

2. Dünya Deniz Yolu Taşımacılığının Yük Cinslerine Göre Dağılımı _________ 339
3. Türk Limanlarında İşlem Gören Yük Cinslerinin Analizi _____________________ 340
3.1. Türk Limanlarında Elleçlenen Yük Cinsleri ve Miktarları _________________ 341

3.2. Türk Dış Ticaretinin Ekonomik Faaliyetlere Göre Değerlendirilmesi ________ 347
3.3. Limanlarımızda İşlem Gören Yüklerin Bölgesel Dağılımı __________________ 349
3.4. Bölgesel Bazda En Fazla Elleçlenen İlk 5 Yük Cinsi _______________________ 351
3.4.1. Marmara Bölgesi ________________________________________________ 351
3.4.2. Akdeniz Bölgesi _________________________________________________ 352
3.4.3. Ege Bölgesi _____________________________________________________ 353
3.4.4. Karadeniz Bölgesi _______________________________________________ 354
3.5. Türk Limanlarında En Fazla İşlem Gören Yüklerin Detaylı Analizi _________ 354
3.5.1. Konteyner ______________________________________________________ 354
3.5.2. Ham Petrol _____________________________________________________ 356
3.5.3. Taşkömürü _____________________________________________________ 359
3.5.4. Hurda Demir ____________________________________________________ 360
3.5.5. Motorin ________________________________________________________ 361
3.5.6. Rulo Sac _______________________________________________________ 363
3.5.7. Kok Kömürü ____________________________________________________ 364
3.5.8. Demir Cevheri __________________________________________________ 365
3.5.9. Klinker ________________________________________________________ 366
3.5.10. Portland Çimento _______________________________________________ 368
3.5.11. Türk Limanlarındaki Araç Traf ği _________________________________ 369
3.5.12. Ülkemiz Limanlarında En Fazla İşlem Gören İlk Beş Yük Cinsleri ve Bu
Yüklerin Ticaretine Konu Olan Ülkeler __________________________________ 370

3.5.13. Ülkemiz Limanlarında En Fazla İşlem Gören Yük Cinsleri ve Bu Yüklere
Hitap Eden Sanayi Tesisleri ____________________________________________ 371



9.Türkiye’de Dış Ticaret ve Ülkelerin Ticaret Hacimleri __________________________ 373
1. Türkiye’nin Dış Ticareti _________________________________________________ 374
1.1. Türkiye'nin Komşu Ülkelerle Olan Dış Ticareti __________________________ 385

1.2. Türkiye’nin Dış Ticaret Gelişimine Yönelik Hedef ve Öncelikli Ülkeler _______ 396


10.Dünyada ve Türkiye’de Liman Sahiplikleri ve Liman İşletme Modelleri __________ 403
1. Dünyada ve Türkiye’de Liman İşletme Modelleri ___________________________ 404
1.1. Liman Yönetim Modeli _______________________________________________ 404

1.2. Dünyada Liman İşletim Modelleri _____________________________________ 405
1.2.1. Ev Sahibi (Land Lord) Modeli _____________________________________ 405
1.2.2. Hizmet Limanı (Service Port) Modeli _______________________________ 407
1.2.3. Araç Limanı (Tool Port) Modeli ____________________________________ 408
1.2.4. Özel Sektör Limanı (Private Port) Modeli ____________________________ 409
1.2.5. Türkiye’deki Limancılık Sektörünün SWOT (GZFT) Analizi ____________411
1.2.6. Kıyı Yapıları ve Limanlar Pestel Analizi _____________________________ 415
1.2.7. Dünyada Liman İdarelerinin Yönetim Modelleri ______________________ 416
1.2.8. Dünyadaki Önemli Limanlar ve Sahiplikleri _________________________ 416
1.2.9. Dünyadaki Önemli Bazı Liman İdaresi Modelleri _____________________ 419
1.2.9.1. Rotterdam Liman Otoritesi ____________________________________ 419
1.2.9.2. Antwerp Liman Otoritesi ______________________________________ 419
1.2.9.3. Valencia Liman Otoritesi ______________________________________ 419
1.2.9.4. Singapur Liman Otoritesi ______________________________________ 419
1.2.10. Türkiyedeki Liman İşletim Modeli _________________________________ 420
1.2.11. Türkiye’de Liman Sahiplikleri ____________________________________ 421
1.2.12. Yönetişim Kavramı Ekseninde Dünya Deniz Ticareti _________________ 423
1.2.13. Liman Otoritesi ________________________________________________ 430
1.2.13.1. Gelişen Anlayışlar Çerçevesinde Liman Otoritesi _________________ 432
1.2.13.2. Türkiye’de Liman Otoritesi Yönünde Görüşler ve Gereksinimler ___ 438


11.Türk Limanları İçin Liman Yatırım Otoritesi Önerisi __________________________ 443

1. Türkiye Liman Yatırım Otoritesi _________________________________________ 444
1.1. Türkiye Liman Yatırım Otoritesi ve Liman Başkanlıkları __________________ 445
1.2. Liman Otoritesi Organizasyon Şeması _________________________________ 446
1.3. Türk Limanlarındaki Yük ve Gemi Operasyonlarının Bölgesel Bazda Analizi _ 447
1.4.1. Doğu Karadeniz Liman Yatırım Otoritesi ____________________________ 447
1.4.2. Doğu Karadeniz Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi ____ 448
1.4.3. Batı Karadeniz Liman Yatırım Otoritesi _____________________________ 449
1.4.4. Batı Karadeniz Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi _____ 450
1.4.5. Türk Boğazları Liman Yatırım Otoritesi _____________________________ 451
1.4.6. Türk Boğazları Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi _____ 452
1.4.7. Marmara Liman Yatırım Otoritesi __________________________________ 453

1.4.8. Marmara Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi _________ 454
1.4.9. Ege Liman Yatırım Otoritesi _______________________________________ 456
1.4.10. Ege Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi ______________ 457
1.9.1. Akdeniz Liman Yatırım Otoritesi ___________________________________ 458
1.9.2. Akdeniz Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi ___________ 459
1.9.3. Ceyhan Liman Yatırım Otoritesi ___________________________________ 460
1.9.4. Ceyhan Liman Yatırım Otoritesi Limanları Kapasite Analizi ____________ 461
1.9.5. İç Sular ________________________________________________________ 462
1.9.6. Liman Yatırım Otoriteleri Bazında 2019 Yılındaki Türk Limanlarının
Performansları _______________________________________________________ 463
1.9.7. Türk Limanlarının Yatırım Otoritelerine Göre 2019 Yılı Kapasite
Performansı _________________________________________________________ 464
1.9.8. Liman Yatırım Otoritelerinin Bölgelere Olası Etkileri __________________ 465
1.9.9. Liman Yatırım Otoritelerine Göre Bölgesel Bazda Gemi Hareketleri _____ 466
1.10. Türkiye Liman Yatırım Otoritesi Önerisi _______________________________ 475
1.10.1. Neden Liman Yatırım Otoritesi? __________________________________ 475
1.10.2. Liman Otoritesinin Liman İhtisaslaşmasında Öncelik Vermesi Öngörülen
Konular _____________________________________________________________ 480
1.10.2.1. Devlet Yönetimine Karşı Sorumlulukları ________________________ 481
1.10.2.2. Kendisine bağlı olan kıyı yapıları, liman tesis ve terminallere karşı
yetkileri; __________________________________________________________ 482
1.10.2.3. Kendisine bağlı olan kıyı yapıları, liman tesis ve terminallere karşı
sorumlulukları; ____________________________________________________ 482
1.10.3. Önerilen Liman Otoritesi 2030 Hedef eri ___________________________ 483
1.10.4. Liman Otoritesine Yönelik SWOT (GZFT) Analizi ___________________ 485



12.Sonuç, Sektör İçin Gereklilikler ve Öneriler __________________________________ 489
1. Sonuç ________________________________________________________________ 490
1.1. Çalışmanın Özeti ve Giriş ____________________________________________ 490
1.2. Dünyada ve Türkiye’de Denizcilik Sektörü ve Mevcut Durum Değerlendirmesi 494

1.3. Gelişen Anlayışlar Çerçevesinde Deniz Ticaretindeki Mevcut Durum ve
Beklentiler ____________________________________________________________ 497
1.4. Türkiye’de Ulaşım Sektörü ve Lojistik __________________________________ 502
1.5. Türkiye’deki Ticari Deniz Yapıları _____________________________________ 505
1.6. Türkiye’deki Kıyı Şeridi Mevcut Durumu ve Liman Tesisleri _______________ 508
1.7. Türk Limanlarındaki Yük ve Gemi Operasyonlarının Bölgesel Bazda Analizi __511
1.8. Limanlarda Yük Cinslerine Göre İhtisaslaşma ___________________________ 513

1.9. Türkiye’de Dış Ticaret ve Ülkelerin Ticaret Hacimleri _____________________ 518
1.10. Dünyada ve Türkiye’de Liman Sahiplikleri ve Liman İşletme Modelleri _____ 521
1.11. Türk Limanları İçin Liman Yatırım Otoritesi Önerisi ____________________ 522
2. Öneriler ______________________________________________________________ 523
2.1. Türkiye’deki Deniz Ticaretinin Mevcut Durumu ve Gelişimi Kapsamındaki
Öneriler ______________________________________________________________ 523
2.1.1. Devlet Destekleri ve Sektörel Teşvikler Kapsamında; __________________ 523

2.1.2. Ulaşım Yatırımları ve Master Planlar Kapsamında; ___________________ 524
2.1.3. Denizcilik Politika ve Stratejileri Kapsamında; _______________________ 526
2.1.4. Gemi İnşa, Bakım-Onarım ve Geri Dönüşüm Sanayi Kapsamında; ______ 527
2.1.5. Balıkçılık ve Su Ürünlerine İlişkin Faaliyetler Kapsamında; ____________ 528
2.1.6. Kalif ye İşgücü ve İstihdam Kapsamında; ____________________________ 528
2.1.7. Liman Operasyon Süreçleri Kapsamında; ___________________________ 528
2.1.8. Liman Yatırımları Kapsamında; ___________________________________ 529
2.1.9. Limanlarımızda İhtisaslaşma Kavramı Kapsamında; __________________ 531
2.1.10. Limancılıkta İhtisas Gümrükleri Kapsamında; ______________________ 531
2.1.11. Denizcilikte İnovasyon ve Dijital Dönüşüm Kapsamında, ______________ 531
2.1.12. Liman Tesislerinin Kapasite Performansları Kapsamında; ____________ 533
2.1.13. Limanlarda İşlem Gören Yük Cinsleri Kapsamında; _________________ 534
2.1.14. Denizcilik Sektöründe Dış Ticaret ve Dış İlişkiler Kapsamında; ________ 534
2.1.15. Denizcilik Sektöründe Yönetişim Kavramı ve Yeni Oluşumlar
Kapsamında, ________________________________________________________ 536
2.2. Liman Yatırım Otoritesi Kapsamındaki Öneriler _________________________ 537
2.2.1. Yatırım Teşvikleri Kapsamında; ____________________________________ 537
2.2.2. Otomasyon, Yazılım, İnovasyon için Yatırım Teşvik Uygulamaları
Kapsamında; ________________________________________________________ 537
2.2.3. Önerilen Liman Yatırım Otoritesi Yönetimi Kapsamında; ______________ 538
2.2.4. Önerilen Liman Yatırım Otoritesi Nezdinde Stratejik Sürdürülebilir Yönetim
Modellemelerinin Yapılması Kapsamında; ________________________________ 538
2.2.5. Verimlilik Analizlerinin Gerçekçi Bir Yaklaşımla Liman Otoritesi Tarafından
Yürütülmesi Kapsamında; _____________________________________________ 538
2.2.6. Multimodal Taşımacılık Ağının Genişleterek Ulaşılabilir Limanlar
Oluşturulması Kapsamında; ___________________________________________ 538
2.2.7. Kıyı Yapılarına Yönelik Planlamalar Kapsamında; ____________________ 539
2.2.8. Önerilen Liman Yatırım Otoritesi Kapsamında; ______________________ 539

2.3. Liman Yatırım Otoritesi Kapsamında 2030 Hedef eri______________________ 539
Kaynaklar_________________________________________________________________ 430
Tanımlar__________________________________________________________________ 435

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1: Dünya Ekonomisinin Gelişimi __________________________________________ 51
Şekil 2: Dünya GSYİH Gelişimi ________________________________________________ 52

Şekil 3: Türkiye’nin GSYİH Gelişimi ___________________________________________ 52
Şekil 4: Dünya Deniz Ticaretinin Ana Rotaları ____________________________________ 60
Şekil 5: Gemi Tipleri (Konteyner, Dökme, Tanker) ________________________________ 67

Şekil 6: Türk Deniz Ticaret Filosunun Dünya Payı ________________________________ 69
Şekil 7: Dünya Ticaret Gemilerinin Kargo Tipleri Bazında Dağılımı (%) ______________ 70

Şekil 8: Türk ve Dünya Deniz Ticaret Filosunun Gelişimi __________________________ 70
Şekil 9: Dünya Deniz Ticaret Filosunun Ülkeler Bazında Yabancı Bayrak Oranları (%) _ 72
Şekil 10: Türk Sahipli Deniz Ticaret Filosunun Bayrak Oranları, 1000 GT ve Üzeri ____ 73

Şekil 11: Türk Deniz Ticaret Filosunun Yaş Ortalaması-2019 (1000 GT üzeri Gemiler) __ 77
Şekil 12: Konteyner Hat Taşımacılığındaki Mega İttifaklar _________________________ 79
Şekil 13: Dünya Konteyner Taşımacılığı İçerisindeki Türkiye’nin Payı _______________ 81

Şekil 14: Türkiye’de Konteyner Taşımacılığının Gelişimi ___________________________ 81
Şekil 15: Türk Limanlarında Elleçlenen Yük Miktarı ______________________________ 90
Şekil 16: 2019 Yılında Limanlarımızda Elleçlenen Yük Miktarının Rejimlere Göre

Dağılımı ___________________________________________________________________ 91
Şekil 17: Türkiye’nin İhracatında Deniz Yolunun Payı ve Gelişimi ___________________ 91

Şekil 18: Türkiye’nin İthalatında Deniz Yolunun Payı ve Gelişimi ___________________ 92
Şekil 19: Deniz Yoluyla Gerçekleştirilen Dış Ticaret Taşımalarının Seyri ______________ 92
Şekil 20: Türkiye’de Deniz Yoluyla Yapılan Dış Ticaretin Parasal Değeri ______________ 94

Şekil 21: Türkiye’nin 2019 Yılı Dış Ticaret Taşımacılık Miktarının Modlara Göre
Dağılımı ___________________________________________________________________ 95

Şekil 22: Türkiye’de Deniz Yapıları 2019 _______________________________________ 100
Şekil 23: Baltık Kuru Yük Endeksi ____________________________________________ 101
Şekil 24: ISTFIX Navlun Değerleri ____________________________________________ 103

Şekil 25: ISTFIX Haftalık Navlun Değerleri _____________________________________ 104
Şekil 26: Akdeniz & Karadeniz Havzası ve Türk Sahipli KOSTER Filosunun Gelişimi _ 105
Şekil 27: Bölgedeki En Büyük Filoya Sahip İlk 5 Ülkenin Tonaj Dağılımı ____________ 106

Şekil 28: Arktik Denizcilik Rotaları ____________________________________________ 109
Şekil 29: “Bir Kuşak Bir Yol” Koridor Hattı _____________________________________111
Şekil 30: Bakü-Tif is-Kars İpek Yolu Hattı _______________________________________111

Şekil 31: Trans-Hazar Uluslararası Ulaşım Koridoru ______________________________112
Şekil 32: TCDD, Avrupa-Asya Demir Yolu Koridoru ______________________________112

Şekil 33: Türkiye Deniz Yolu Taşımacılığının Gelecek Projeksiyonu __________________117
Şekil 34: İhracat Tahminine Yönelik Trend Analizi ________________________________119

Şekil 35: İthalat Tahminine Yönelik Trend Analizi _________________________________119

Şekil 36: Deniz Ticaret Hacminin Yıllar İtibariyle Seyir Graf ği ____________________ 120
Şekil 37: Kabotaj Tahminine Yönelik Trend Analizi ______________________________ 121

Şekil 38: Kabotaj Taşımacılığının Gelişimi ve Gelecek Projeksiyonu _________________ 121
Şekil 39: Transit Tahminine Yönelik Trend Analizi _______________________________ 122
Şekil 40: Transit Taşımacılığının Gelişimi ve Gelecek Projeksiyonu _________________ 122

Şekil 41: Türkiye’de Ulaştırma Projelerinin Sektörlere Göre Değerleri ($) ___________ 123
Şekil 42: Türkiye’de Yapım Aşamasındaki Projelerde Yerli – Yabancı Yüklenici İnşaat

Firmalarının Dağılımı _______________________________________________________ 123
Şekil 43: Türkiye’de Denizcilik Sektörünün Ekonomiye Katkısı ____________________ 124
Şekil 44: Türkiye’de Denizcilik Sektörünün Ekonomiye Katkısı ____________________ 125

Şekil 45: Türkiye’nin Denizcilik Sektöründeki Faal İşletme Sayısı __________________ 125
Şekil 46: Değer Bazında Sektöre Sağlanan ÖTV’siz Yakıt Desteği ___________________ 129
Şekil 47: Sektöre Sağlanan ÖTV’siz Yakıt Miktarı _______________________________ 130

Şekil 48: Gemi Cinslerine Göre Sektöre Sağlanan ÖTV’siz Yakıt Değerleri (TL) ______ 130
Şekil 49: Denizcilik Sektöründe Teşvik Uygulamaları _____________________________ 131
Şekil 50: Ulaştırma Sektörünün Yatırım Harcamaları _____________________________ 157

Şekil 51: Ulaştırma Sektörü Taşımacılık Modları Yatırım Payları ___________________ 157
Şekil 52: Ulaştırma Yatırım Harcamaları Sektörel Payları (2003-2019) ______________ 158

Şekil 53: Sabit Sermaye Yatırımları İçerisinde Ulaştırma Sektörünün Payı ___________ 159
Şekil 54: Türkiye’deki Mevcut Havalimanları ___________________________________ 166
Şekil 55: Türkiye’deki Yapım Aşamasında Olan Havalimanları ____________________ 167

Şekil 56: Türkiye’den Geçen Petrol Boru Hatları ________________________________ 170
Şekil 57: Türkiye’deki Doğal Gaz Boru Hattı ve Projeleri _________________________ 171

Şekil 58: Türkiye’deki Genel Demir Yolu Hatları Haritası _________________________ 174
Şekil 59: Türkiye’de Demir Yolu Bağlantısı Olan Limanlar ve İskeleler ______________ 177
Şekil 60: Türkiye’de İltisak Hattı Projeleri - Çukurova & Filyos ____________________ 179

Şekil 61: Muhtelif Limanlar, Maden Ocakları ve Demir Yolu İltisak Bağlantıları (Etüt
Proje) ____________________________________________________________________ 183
Şekil 62: Türkiye’de Taşımacılık Maliyetlerinin Azaltılmasına Yönelik Hedef er _______ 188

Şekil 63: Sürdürülebilir Lojistik Planı __________________________________________ 189
Şekil 64: Lojistik Merkezler ve Dünyadaki Yatırım Modelleri _____________________ 189
Şekil 65: Liman ve Lojistik Merkez Yatırımlarında Ortaya Çıkabilecek Temel Risk

Faktörleri _________________________________________________________________ 191
Şekil 66: Türkiye’de Lojistik Merkezler ve Yatırımlar ____________________________ 191

Şekil 67: TCDD Yük Taşımacılık, Serbestleşme ve Liman Kombinasyonu ____________ 195
Şekil 68: Türkiye’deki Faal Tersaneler (2020) ___________________________________ 201

Şekil 69: Türkiye’deki Tuzla, Yalova, Ereğli Tersaneler Bölgeleri ___________________ 202

Şekil 70: Türkiye’de Gemi ve Yat Üretimi _______________________________________ 203
Şekil 71: Türkiye’de Bakım - Onarımı Yapılan Gemilerin Tonajı ___________________ 204

Şekil 72: Türkiye ve Dünyada Gemi Geri Dönüşüm Gelişimi _______________________ 207
Şekil 73: Türkiye’de Kabotaj Taşımacılığının Gelişim Seyri _______________________ 214
Şekil 74: Yurtdışı Bağlantılı Ro-Ro Hatlarında Taşınan Araç ve Hat Sayısı ___________ 215

Şekil 75: 2019 Yılında Yurtdışı Bağlantılı Ro-Ro hatlarında Taşınan Araç Sayısı ______ 215
Şekil 76: Türkiye’deki Aktif Ro-Ro Hatlarının Gelişimi ___________________________ 216

Şekil 77: Türkiye’de Avrupa Bağlantılı En Yoğun Ro-Ro Hatları ___________________ 216
Şekil 78: Türkiye’de 2003-2019 Yılları Arasındaki Balıkçı Barınağı Sayısı ve Kapasitesi 218
Şekil 79: Türkiye’nin 2018 Yılı Turizm Gelirleri _________________________________ 220

Şekil 80: Türkiye’de 2003-2019 Yılları Arasında UAB, AYGM Tarafından İnşa Edilen Yat
Limanları ve Kapasiteleri ____________________________________________________ 221
Şekil 81: Bölgeler Bazında Yat Limanı Kapasite Dağılımı (2019) ____________________ 222

Şekil 82: Dünyada Kruvaziyer Gemilerinin Ziyaret Ettiği Limanlar _________________ 223
Şekil 83: Dünyada Kruvaziyer Gemileriyle Seyahat Eden Yolcu Sayısı _______________ 224
Şekil 84: Dünya Kruvaziyer Turizminin Bölgesel Dağılımı _________________________ 224

Şekil 85: Türkiye’deki Limanları Ziyaret Eden Kruvaziyer Gemi ve Yolcu Sayısı ______ 225
Şekil 86: Türkiye’nin Kıyı Uzunluğu ve Tesis Bilgileri ____________________________ 230

Şekil 87: Türkiye’de İşletmecisine ve Deniz Yapısına Göre Limanlar ________________ 231
Şekil 88: Liman Gelişiminin Kavramsal Modeli __________________________________ 240
Şekil 89: Liman İşletme Lojistiği ______________________________________________ 249

Şekil 90: Denizcilik Alt Segmentleri ____________________________________________ 253
Şekil 91: Liman Yönetim Organizasyon Şeması Örneği ___________________________ 256

Şekil 92: Liman Gelişimini Etkileyen Değişkenler ________________________________ 264
Şekil 93: TCDD’nin Kurucusu Olduğu Liman Tesisleri ___________________________ 266
Şekil 94: Kıyı Tesisleri Yatırım Süreci __________________________________________ 273

Şekil 95: Türkiye’de Geçmişten Günümüze Liman Tesisleri _______________________ 283
Şekil 96: 2019 Yılında Limanlarımızda Elleçlenen Yüklerin Kargo Tiplerine Göre
Dağılımı __________________________________________________________________ 288

Şekil 97: Örnek x Liman Kapasite Hesabı ______________________________________ 291
Şekil 98: Türkiye Petrol Ürünleri Tesis Depolama Kapasiteleri _____________________ 296
Şekil 99: Petrol ve Petrol Ürünleri Depolama Tesisi Bölgesel Dağılımı _______________ 297

Şekil 100: Kaynak Kapasitelerine Göre Elektrik Üretimi __________________________ 298
Şekil 101: Türkiye’nin Birincil Enerji Kaynakları ________________________________ 299

Şekil 102: Yabancı Sermayeli Liman Tesislerinin Kapasite Performansları ___________ 300
Şekil 103: Türkiye’de 2019 yılında Elleçlenen Yük Miktarları ______________________ 306

Şekil 104: Kargo Tipine Göre Yük Elleçlemesi (Ton) ______________________________ 307

Şekil 105: Ülkemizde Bölgeler Bazında Gerçekleştirilen Yük Elleçlemeleri ___________ 308
Şekil 106: Türk Limanlarında Elleçlenen Yükün Bölgesel Bazda Kargo Tipleri ve Taşıma

Rejimlerine Göre Dağılımı ___________________________________________________ 309
Şekil 107: Marmara Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre
Dağılımı __________________________________________________________________ 316

Şekil 108: Marmara Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre
Dağılımı __________________________________________________________________ 319

Şekil 109: Ege Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre
Dağılımı __________________________________________________________________ 322
Şekil 110: Akdeniz Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre

Dağılımı __________________________________________________________________ 324
Şekil 111: Limanlarımıza Uğrak Yapan Gemilerin Tonaj Sınıf arına Göre Bölgesel Dağılımı
(DWT) - 2019 ______________________________________________________________ 332

Şekil 112: Limanlarımıza Uğrak Yapan Gemilerin Tonaj Sınıf arına Göre Elleçleme
Miktarlarının Bölgesel Dağılımı (DWT) - 2019 __________________________________ 333
Şekil 113: Limanlarımıza Uğrak Yapan Maksimum Tonaja (DWT) Sahip Gemilerin

Cinslerine Göre Bölgesel Dağılımı - 2019 _______________________________________ 334
Şekil 114: Dünya Deniz Yolu Taşımacılığında Yük Cinslerinin Payı - 2019 (Milyon Ton) 340

Şekil 115: Türk Limanlarında 2019 Yılında İşlem Gören Yüklerin Dağılımı __________ 341
Şekil 116: 2019 yılında Türk Limanlarında İşlem Gören İlk On Yük Cinsi Dağılımı ___ 342
Şekil 117: Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımacılığı Parasal Değeri _____________________ 348

Şekil 118: Türk Limanlarında Elleçlenen Yüklerin Bölgesel Dağılımı-2019 ___________ 350
Şekil 119: Limanlarımızda İşlem Gören Yüklerin Kargo Tiplerine Göre Bölgesel

Dağılımı-2019 ______________________________________________________________ 351
Şekil 120: Marmara Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları ________________ 352
Şekil 121: Akdeniz Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları __________________ 353

Şekil 122: Ege Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları _____________________ 354
Şekil 123: Karadeniz Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları ________________ 354
Şekil 124: Limanlarımızda Elleçlenen Konteyner Miktarı (TEU) ___________________ 355

Şekil 125: Limanlarımızda Elleçlenen Konteyner Miktarının Gelişimi _______________ 356
Şekil 126: Limanlarımızda Elleçlenen Ham Petrol Miktarı (Ton) ___________________ 358
Şekil 127: Limanlarımızda Elleçlenen Taş Kömürü Miktarı (Ton) __________________ 359

Şekil 128: Limanlarımızda Elleçlenen Hurda Demir Miktarı (Ton) __________________ 361
Şekil 129: Limanlarımızda Elleçlenen Motorin Miktarı (Ton) ______________________ 362

Şekil 130: Limanlarımızda Elleçlenen Rulo Sac Miktarı (Ton) ______________________ 363
Şekil 131: Limanlarımızda Elleçlenen Kok Kömürü Miktarı (Ton) __________________ 364

Şekil 132: Limanlarımızda Elleçlenen Demir Cevheri Miktarı (Ton) _________________ 365

Şekil 133: Limanlarımızda Elleçlenen Klinker Miktarı (Ton) _______________________ 367
Şekil 134: Limanlarımızda Elleçlenen Portland Çimento Miktarı (Ton) ______________ 368

Şekil 135: Deniz Yolu Dış Ticaret Taşımacılığındaki İlk 5 Yük Cinsi _________________ 370
Şekil 136: Ülkemiz Limanlarında En Fazla İşlem Gören Yük Cinsleri ve Bu Yüklere Hitap
Eden Sanayi Tesislerinin Konumu-2019 ________________________________________ 371

Şekil 137: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Miktar Bazında Bölgesel Dağılımı (2018) ______ 377
Şekil 138: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Miktar Bazında Bölgesel Dağılımı (2019) ______ 378

Şekil 139: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Değer Bazında Bölgesel Dağılımı -2018 ________ 379
Şekil 140: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Değer Bazında Bölgesel Dağılımı -2019 ________ 380
Şekil 141: Türkiye’nin 2019 Yılı Dış Ticaretinin Taşımacılık Modlarına Göre Dağılımı _ 381

Şekil 142: Türkiye’nin Deniz Yolu Dış Ticaretinde Değer Bazında İlk 10 Ülke-2019 ___ 382
Şekil 143: Türkiye’nin Deniz Yolu Dış Ticaretinde Miktar Bazında İlk 10 Ülke-Miktar
Bazında __________________________________________________________________ 383

Şekil 144: Türkiye’nin 2019 Yılı Dış Ticaretindeki İlk 10 Ülkenin Ulaşım Modlarına Göre
Dağılımı __________________________________________________________________ 384
Şekil 145: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşusu Ülkeler ile Taşımacılık

Modlarına Göre Dış Ticareti - 2019____________________________________________ 395
Şekil 146: Kiralık (Land Lord) Liman Yönetim Modeli ___________________________ 406

Şekil 147: Dünya Liman İdarelerinin Yönetim Modelleri __________________________ 416
Şekil 148: Singapur Liman Otoritesi İşletim Modeli ______________________________ 420
Şekil 149: Liman Otoriteleri Bazında Gemi Boyutlarına Göre 2019 Yılında Limanlarımıza

Uğrak Yapan Gemiler _______________________________________________________ 468
Şekil 150: Liman Otoriteleri Bazında Gemi Boyutlarına Göre 2019 Yılında Limanlarımıza

Uğrak Yapan Gemilerin Elleçleme Verileri _____________________________________ 469
Şekil 151: Liman Otoriteleri Bazında Gemi Cinslerine Göre 2019 Yılında Limanlarımıza
Uğrak Yapan En Büyük Gemi Tonajı (Dwt) _____________________________________ 470

Şekil 152: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Liman Otoritelerine Göre Değer Bazında
Dağılımı-2018 ______________________________________________________________ 471
Şekil 153: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Liman Otoritelerine Göre Değer Bazında

Dağılımı-2019 _____________________________________________________________ 472
Şekil 154: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Liman Otoritelerine Göre Miktar Bazında
Dağılımı-2018 ______________________________________________________________ 473

Şekil 155: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Liman Otoritelerine Göre Miktar Bazında
Dağılımı-2019 ______________________________________________________________ 474

TABLO LİSTESİ

Tablo 1: Dünya Nüfusu Bölgesel Tahmin Verileri (Milyon kişi) ______________________ 48
Tablo 2: Küresel GSYİH Yıllık Ortalama Büyüme Tahminleri (%) ___________________ 49

Tablo 3: Dünya Ekonomisinde Türkiye’nin Yeri __________________________________ 54
Tablo 4: Dünya Ticaretinde Deniz Yolunun Önemi ________________________________ 55
Tablo 5: Dünya Deniz Ticaret Filosu Ülkeler Sıralaması ____________________________ 68

Tablo 6: Türkiye – Rakip Ülkeler Deniz Ticaret Filosu Kıyaslaması __________________ 73
Tablo 7: Milli Gemi Sicili ve Türk Uluslararası Gemi Sicili Gelişimi _________________ 74

Tablo 8: MGS ve TUGS’a Kayıtlı Gemilerin Cins Dağılımı (150 GT ve üzeri) __________ 75
Tablo 9: Bağlama Kütüğüne Kayıtlı Tekneler _____________________________________ 76
Tablo 10: Türkiye’nin En Büyük 20 Armatörü ____________________________________ 78

Tablo 11: Konteyner Hat Taşımacılığındaki Mega İttifaklar _________________________ 79
Tablo 12: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Taşıma Modlarına Göre Değer Bazında Dağılımı
(Milyar $) __________________________________________________________________ 93

Tablo 13: Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımacılığının Miktar Bazında Modlara Göre Dağılımı
(%) _______________________________________________________________________ 94
Tablo 14: Türkiye’nin 2019 Yılı Dış Ticaret Taşımacılığı Miktarının Modlara Göre Dağılımı

(Ton) ______________________________________________________________________ 95
Tablo 15: Dünya Deniz Ticaretinin Büyüme Projeksiyonu __________________________ 99

Tablo 16: Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımalarında Deniz Yolunun Payı ve 2023 Hedef __ 100
Tablo 17: Baltık Kuru Yük Endeksi Referans Gemi Tonajları Tablosu _______________ 102
Tablo 18: ISTFİX Navlun Fiyatları (2018-2019) __________________________________ 104

Tablo 19: Dünya Bunker Fiyatları - ___________________________________________ 107
Tablo 20: On Birinci Kalkınma Planı Lojistik ve Ulaştırma Sektörü 2023 Hedef eri _____114

Tablo 21: On Birinci Kalkınma Planı Gümrük Hizmetleri 2023 Hedef eri _____________115
Tablo 22: Ticaret Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nca Yürütülen İhtisas Gümrüğü
Uygulamaları _______________________________________________________________116

Tablo 23: Deniz Yolu Dış Ticaret Hacmi Verileri __________________________________118
Tablo 24: Deniz Yolu Kabotaj ve Transit Taşıma Verileri __________________________ 120
Tablo 25: Türkiye’nin Denizcilik Sektörü Bileşenlerinin Ekonomik Büyüklüğü _______ 126

Tablo 26: Türkiye’de Ulaşım Sektöründe Kullandırılan Krediler (Bin TL) ___________ 127
Tablo 27: Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Uzun Vadeli Kredi Borcunun Sektör
Dağılımı (1.000$) ___________________________________________________________ 127

Tablo 28: Özel Sektörün Yurtdışından Sağladığı Uzun Vadeli Kredi Borcunun Sektör
Ayrımında Vade Dağılımı (1.000 $) ____________________________________________ 128

Tablo 29: Deniz Taşıtlarının Yapımı ve Onarımı (Gemi ve Yat İnşa) Konusunda Düzenlenen
Yatırım Teşvik Belgesi İstatistikleri ____________________________________________ 133

Tablo 30: Deniz Yolu Taşımacılığı Konusunda Düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri ____ 135

Tablo 31: Turist Başına Sağlanan Teşvik Miktarları ______________________________ 136
Tablo 32: 2017-2019 Yılları Arasında Verilen Toplam Teşvik Miktarları _____________ 136

Tablo 33: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı AYGM Tarafından Yapılan YİD Modeliyle
Gerçekleştirilen Projeler ____________________________________________________ 140
Tablo 34: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı AYGM tarafından yapılan YİD modeliyle

gerçekleştirilen projeler _____________________________________________________ 140
Tablo 35: Liman Faaliyetlerini Etkileyen Mevcut Uluslararası Çevresel Mevzuatlar ___ 142

Tablo 36: Limanlardaki Emisyon Kaynakları ___________________________________ 145
Tablo 37: Ulaştırma Sektörü Yatırım Harcamaları Kamulaştırma Dâhil _____________ 156
Tablo 38: Ulaştırma Sektörü Yatırım Harcamaları Cari Fiyatlar (2019 Fiyatlarıdır) ___ 156

Tablo 39: Türkiye’de Merkezi Yönetimin Toplam Yatırım Harcamaları İçindeki Payı (Bin
TL, Cari Fiyatlar) __________________________________________________________ 158
Tablo 40: Türkiye’de 2002-2019 Yılları Ulaşım Modları ve 2023 Hedef eri ____________ 163

Tablo 41: 1923 Yılında (Lozan Antlaşması) Türkiye Cumhuriyeti’ne Devredilen Demir
Yolları ____________________________________________________________________ 174
Tablo 42: Demir Yolu Verilerinin Diğer Ülkelerle Karşılaştırılması __________________ 178

Tablo 43: TCDD Tarafından Yapılması Planlanan İltisak Hatları. __________________ 180
Tablo 44: UAB, Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü Tarafından Yapılması Planlanan

İltisak Hatları _____________________________________________________________ 180
Tablo 45: UAB, Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü Tarafından Yapılması Planlanan
İltisak Hattı Etüt Projeleri ___________________________________________________ 181

Tablo 46: TCDD A.Ş. 2020 – 2023 Yük Hedef Projeksiyonu (Milyon Ton) ____________ 193
Tablo 47: Türkiye’nin Lojistik Performans Endeks (LPI) Gelişimi __________________ 196

Tablo 48: Türkiye’de Faal Tersane ve Kıyı Yapıları İstatistikleri ____________________ 201
Tablo 49: Mal Grupları Bazında Türkiye Geneli Gemi ve Yat İhracatı (Bin $) ________ 205
Tablo 50: Türkiye Geneli Gemi ve Yat İhracatında İlk 10 Ürün (Bin $) ______________ 205

Tablo 51: Türkiye’de En Fazla İhracat Yapılan Ülkeler (2018-2019) _________________ 206
Tablo 52: Tersane ve Gemi Geri Dönüşüm Hizmet Sahaları ________________________ 209
Tablo 53: Bölgesel Kılavuzluk ve Romorkörculuk Hizmet Sahaları__________________ 210

Tablo 54: Tekil Liman Tesisleri Hizmet Sahaları _________________________________ 210
Tablo 55: İzmit Körfezi Liman ve Kıyı Tesisleri (Lahika 1) _________________________211
Tablo 56: Türk Boğazlarından Geçen Gemi İstatistikleri __________________________ 212

Tablo 57: Türkiye’de İşletmecisine ve Deniz Yapısına Göre Limanlar ________________ 231
Tablo 58: Limanların Evrimi _________________________________________________ 239

Tablo 59: Limanlardaki 5 Temel Faaliyet Alanı __________________________________ 248
Tablo 60: Limanlardaki Hizmet Teminleri ______________________________________ 257

Tablo 61: Özelleştirilen Liman Tesisleri _________________________________________ 266

Tablo 62: TCDD Liman Özelleştirmeleri ________________________________________ 267
Tablo 63: Kurumlar Arası Yetki Dağılımı _______________________________________ 272

Tablo 64: Sürdürülebilir Liman Ekonomisi _____________________________________ 276
Tablo 65: ULIMAP Raporuna Göre 2000 Yılında Türkiye’deki Faal Liman Tesisleri ___ 281
Tablo 66: 2019 Yılı Türkiye’deki Faal Liman Tesisleri ____________________________ 284

Tablo 67: Limanlarımızda Elleçlenen Yüklerin Kargo Tiplerine Göre Dağılımı (Ton) __ 288
Tablo 68: Türk Limanlarının 2019 Yılı Kapasite Kullanım Performansları ___________ 292

Tablo 69: Yatırım Aşamasında Olan liman Tesisleri (2019) _________________________ 293
Tablo 70: Türkiye’de Petrol ve Petrol Ürünleri Depolama Tesisleri __________________ 294
Tablo 71: Türkiye Petrol ve Petrol Ürünleri Depolama ve Dağıtımı Yapan Liman

Tesislerinin Kapasite Bilgileri ________________________________________________ 296
Tablo 72: Yabancı Yatırım Sermayeli Liman ve Terminallerin Aktif Kapasite
Performansları ____________________________________________________________ 301

Tablo 73: Akdeniz Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma
Rejimlerine Göre Dağılımı ___________________________________________________ 310
Tablo 74: Ege Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma Rejimlerine

Göre Dağılımı _____________________________________________________________ 310
Tablo 75: Marmara Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma

Rejimlerine Göre Dağılımı ___________________________________________________ 310
Tablo 76: Karadeniz Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma
Rejimlerine Göre Dağılımı ___________________________________________________ 310

Tablo 77: Karadeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri ______ 316
Tablo 78: Karadeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo

Tipine Göre Dağılımı _______________________________________________________ 316
Tablo 79: Marmara Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri ______ 319
Tablo 80: Marmara Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo Tipine

Göre Dağılımı _____________________________________________________________ 319
Tablo 81: Ege Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri ___________ 322
Tablo 82: Ege Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo Tipine Göre

Dağılımı __________________________________________________________________ 322
Tablo 83: Akdeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri ________ 324
Tablo 84: Akdeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo Tipine

Göre Dağılımı _____________________________________________________________ 324
Tablo 85: Türk Limanlarına Gemi Cinsleri Bazında 2019 Yılında Uğrayan Gemilerin

İstatistikleri _______________________________________________________________ 329
Tablo 86: Limanların Gemi Kabul Kapasitelerini Gösteren Gemi Sayısı ve Tonajları __ 330

Tablo 87: Yük Cinsleri Bazında Dünya Deniz Yolu Ticaret Hacmi (Milyon Ton) _______ 339

Tablo 88: Yük Cinsleri Bazında Dünya Deniz Yolu Taşımacılığı Mesafesi
(Milyar Ton - Mil) __________________________________________________________ 339

Tablo 89: 2019 Yılında Türk Limanlarında İşlem Gören Yüklerin Taşıma Rejimleri Bazında
Dağılımı __________________________________________________________________ 342
Tablo 90: Limanlarımızdan En Fazla İhraç Edilen İlk 5 Yük Cinsi (Ton) _____________ 343

Tablo 91: Limanlarımızda En Fazla İthal Edilen İlk 5 Yük Cinsi (Ton) ______________ 344
Tablo 92: Kabotaj Taşımacılığında Limanlarımızda En Fazla İşlem Gören İlk 5 Yük Cinsi

(Ton) ____________________________________________________________________ 345
Tablo 93: Transit Taşımacılığında Limanlarımızda En Fazla İşlem Gören İlk 5 Yük Cinsi
(Ton) ____________________________________________________________________ 346

Tablo 94: Limanlarımızda En Fazla İşlem Gören İlk 10 Yük Cinsi (Ton) ____________ 347
Tablo 95: Türkiye’nin Dış Ticaret Değerlerinin Ekonomik Faaliyetlere Göre Dağılımı _ 348
Tablo 96: Limanlarımızdaki Yük Traf ğinin Bölgesel Dağılımı ______________________ 349

Tablo 97: Limanlarımızda Elleçlenen Konteyner Miktarının Taşıma Türlerine Göre
Gelişimi __________________________________________________________________ 355
Tablo 98: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Konteyner Elleçlenen İlk 10 Ülke-2019 _ 356

Tablo 99: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Ham Petrol Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019 358
Tablo 100: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Taş Kömürü Elleçlenen İlk 10 Ülke -

2019______________________________________________________________________ 360
Tablo 101: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Hurda Demir Elleçlenen İlk 10 Ülke -
2019______________________________________________________________________ 361

Tablo 102: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Motorin Elleçlenen İlk 10 Ülke-2019 __ 362
Tablo 103: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Rulo Sac Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019 364

Tablo 104: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Kok Kömürü Elleçlenen İlk 10 Ülke -
2019______________________________________________________________________ 365
Tablo 105: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Demir Cevheri Elleçlenen İlk 10 Ülke -

2019______________________________________________________________________ 366
Tablo 106: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Klinker Elleçlenen İlk 10 Ülke-2019 __ 367
Tablo 107: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Klinker Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019 _ 369

Tablo 108: Türkiye’de En Fazla Araç Taşıması Yapılan İlk On Liman Tesisi (2019) ____ 370
Tablo 109: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler ile Gerçekleştirdiği
İthalat Taşımaları-2019 _____________________________________________________ 388

Tablo 110: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler İle Gerçekleştirdiği
İhracat Taşımaları-2019 _____________________________________________________ 389

Tablo 111: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler İle Dış Ticareti ___ 393

Tablo 112: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler İle Deniz Yolu Dış

Ticareti - 2019 _____________________________________________________________ 394
Tablo 113: Dış Ticaretin Gelişimine Yönelik Hedef ve Öncelikli Ülkeler ______________ 396

Tablo 114: Türkiye’nin Dış Ticaretindeki Hedef Ülkeler İle Dış Ticareti - 2019 ________ 398
Tablo 115: Türkiye’nin Dış Ticaretindeki Öncelikli Ülkeler İle Dış Ticareti - 2019 _____ 400
Tablo 116: Dünyada Liman İşletim Modelleri ___________________________________ 405

Tablo 117: Kıyı Yapıları ve Limanlar Pestel Analizi ______________________________ 415
Tablo 118: Dünyanın Önemli 50 Limanı ve Sahiplikleri ___________________________ 417

Tablo 119: Türkiye ve Avrupa’daki Liman İdareleri ______________________________ 418
Tablo 120: Yönetim Modellerine Göre Taraf arın Sorumluluk Alanları ______________ 420

BÖLÜM 1

BÖLÜM 1
1.Çalışmanın Amacı, Araştırma Yöntemi ve Giriş

BÖLÜM 1


1. Çalışmada Kullanılan Araştırma Teknikleri ve Yöntemler




Bu çalışmada nitel ve nicel araştırma yöntemlerinden doküman tarama modeli ve yüz

yüze görüşmelerdeki değerlendirmeler kullanılmıştır. Nitel araştırmalar, sosyal sorunlar hakkında
bireylerin veya grupların yaklaşımlarının yükledikleri anlamların toplanmasını mümkün kılarak

1
sosyal sorunun oluşturulan temalar ile analiz edilmesini sağlamaktadır . Nitel araştırma verileri
nicel araştırmalarda olduğu gibi sayılara indirgenemez. Asıl amaç araştırılan konu ile ilgili olarak

okuyucuya betimsel ve gerçekçi bir resim sunmaktır. Nitel verilerin toplanması için görüşme,

2
gözlem ve yazılı belge ile üç ayrı veri toplama yöntemi bulunmaktadır .


Bu projede ayrıca, nitel araştırma yöntemlerinden durum çalışması modeli (örnek olay

incelemesi) kullanılarak limancılık sektöründe faal bir çok tesis incelenmiştir.



Limanların efektif kullanımına yönelik ihtisaslaşma kavramının analizi ve mevcut

durumun tespitine yönelik betimsel analiz yapılmıştır. Betimsel analiz, temaların belirlenmesi
3
ve bu temalara göre verilerin özetlenmesi ve yorumlanmasını kapsamaktadır . Literatür taraması
sayesinde mevcut akademik çalışmalar irdelenmiş ve yorumsal analizlere ışık tutulmuştur. Çalışma
esnasında ülke genelinde birçok liman ziyaret edilmiş, hem bu limanlardan alınan bilgiler hem de

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı verileri kullanılarak ortak bir çalışma analizi yapılmıştır.



Çalışmada genellikle nitel araştırma yöntemleri kullanılmış, zaman zaman kıyı yapıları

ve limanların mevcut durum analizi kapsamında sektör temsilcileri ve paydaşlarıyla yüz yüze
görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Dünya deniz ticareti ve Türkiye’deki mevcut durumla beraber,

Türkiye’nin dünyadaki durum tespiti istatistiksel verilerle açıklanmıştır. Türkiye’deki mevcut

kıyı yapıları ve limanlarda yapılan incelemeler neticesinde özellikle kapasiteler ve yük hacimleri
karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Çalışma ayrı ayrı bölümlendirilmiş olup, her bölümün giriş

kısmında önemli hususlara değinilmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde ise sektöre genel bir

çerçeveden bakılarak tüm verilen bilgiler ışığında denizcilik politikaları ve sektör için görüş
ve öneriler sunulmuştur. Ayrıca, çalışmada kullanılan araştırma yöntemlerinin bir diğeri de

derinlemesine mülakat yöntemidir. Yöntem liman tesisi işletmecileri ve liman müdürleriyle

yapılan bire bir görüşmeler esnasında kullanılmıştır. Liman işletmecileriyle yapılan mülakatlar,
2019 Mayıs ve Eylül aylarını kapsamakta olup liman yönetimi, operasyonel faaliyetler, ulaşım

1 Creswell, 2013: 48
2 Yıldırım vd.2000; 27
3 Yıldırım ve Şimşek, 2016: 224



24

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


bağlantıları, hinterland yapıları, liman hizmet tarifeleri, mevcut durum, sorunlar ve önerileri içeren

değerlendirmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir.



2. Bulgular




Türkiye’de Deniz Ticaretinin Gelişimi ve Limanların İhtisaslaştırılması kapsamında yapılan
incelemeler neticesinde sektörel ihtisaslaşma kavramı 12 ana başlık altında değerlendirilmiştir.

1. Çalışmanın Özeti ve Giriş

2. Dünyada ve Türkiye’de Denizcilik Sektörü ve Mevcut Durum Değerlendirmesi
3. Gelişen Anlayışlar Çerçevesinde Deniz Ticaretindeki Mevcut Durum ve Beklentiler

4. Türkiye’de Ulaşım Sektörü ve Lojistik
5. Türkiye’deki Ticari Deniz Yapıları

6. Türkiye’deki Kıyı Şeridi Mevcut Durumu ve Liman Tesisleri

7. Türk Limanlarındaki Yük ve Gemi Operasyonlarının Bölgesel Bazda Analizi
8. Limanlarda Yük Cinslerine Göre İhtisaslaşma

9. Türkiye’de Dış Ticaret ve Ülkelerin Ticaret Hacimleri
10. Dünyada ve Türkiye’de Liman Sahiplikleri ve Liman İşletme Modelleri

11. Türk Limanları İçin Liman Yatırım Otoritesi Önerisi

12. Sonuç, Sektör İçin Gereklilikler ve Öneriler



3. Araştırmanın Amacı



Türkiye’de Deniz Ticareti ve Limanların İhtisaslaştırma Modellemesi




Denizcilik tarih boyunca önemli bir insanlık faaliyeti olmuş, tüm medeniyetler kıyılarda
ya da kıyıya yakın bölgelerde kurulmuş ve ekonomik gelişimlerini denizlere bağımlı hale

getirmişlerdir. Tarihin en eski dönemlerinde varlığını hissettiren deniz yolu taşımacılığı, dünyanın
en büyük nehri olan Nil Nehri üzerinde de tekneler imal edilerek taşımacılığa konu olmuş ve

Mısır medeniyetinin tarihsel sürecinde yerini almıştır. Yüzyıllar boyunca milletlerin varolma

savaşında hakimiyet öncelikle donanma gücüyle gerçekleşen fetihlerle sağlanmıştır. Kıyılara ve
denizlere hakimiyet, egemenliğin ve medeniyetin göstergesi olmuş ve ulusların gelişim sürecini

hızandırmıştır. Günümüzde dünya ekonomisine yön veren ülkelerin büyük bölümünün denize
kıyısı olan ve deniz ticaretinde önemli pay sahibi ülkeler olduğu görülmektedir. Ülkelerin refah






25

BÖLÜM 1


seviyesi öncelikle uluslararası ve bölgeler arası ticarete bağlıdır. Uluslararası ticaretin lokomotif

gücü deniz ticareti dış ticaretin vazgeçilmez paydaşıdır. Ülkelerin varolma savaşı ve ekonomik

üstünlük çabaları, gelişmiş sanayi ve endüstrilerinin varolması kadar üretilen mal ve hizmetin ya da
üretime konu olan hammadde ve enerji ihtiyacının güvenli ve hızlı tedariğiyle sağlanabilmektedir.




Küreselleşme olarak tanımlanan dünya ulusları arasındaki bilgi, kaynak, mal ve hizmet
akışları, serbestleşen ticaret anlayışıyla bütünleşen küresel ekonomilerde ticaret hacmini arttırmış,

küresel mal ticareti ihtiyacıyla lojistiği geliştirmiştir. Çağımızda ülke ekonomilerinin refahlarını

arttırma gerekliliğinden dolayı küreselleşme sürecinin bütün sektörlerde önem kazandığını
görmekteyiz. Uluslar ve kıtalar arası ürün tedariği, dünya ticaretinde büyük pay sahibi olan deniz

yolu taşımacılığının en önemli ticaret kolu niteliğindeki limanlar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
Çalışmada, Ticaret Savaşlarının yaşandığı bu yüz yılda, ülkemizin önemli jeopolitik konumuyla

barındırdığı limanlar hedef alınarak, çalışmanın amacını içeren ihtisaslaşma kavramı ile analiz

edilmiş, rekabet ettiği pazarlardaki gelişmelere önderlik edecek donanım ve dizayna sahip olması
hedef enmiştir.



Tez çalışmasının temel amacı, Türkiye’de denizcilik sektörünün ve ticaretinin

incelenerek geçmişten günümüze kadar olan durumunun tespitiyle beraber gelecek ile ilgili

mevcut değerlendirmeler çerçevesinde daha iyiye yönelik öngörüler oluşturmak olarak ifade
edilebilir. Çalışma kapsamında, dünya deniz ticareti ve Türkiye’nin mevcut durumuna yönelik

değerlendirmeler akabinde, deniz ticaretinde ülkemiz mevcut durumunun daha iyiye gidebilmesine

yönelik adımların tespit edilmesi, küresel rekabet ortamında yeni f kirleri, fırsatları analiz ederek
sektörel ihtiyaç ve problemlere yaratıcı çözümler getirerek farkındalık oluşturulması, liman

işletmelerinin rekabetçi girişimlerindeki değişimin getireceği yeniliklerin işletme kültürüne

uyarlanabilirliği, liman tesislerinin etkin ve verimli kapasite kullanımı sağlanarak ticaret hacminin
ve dış ticarete olumlu etkilerinin sağlanmasının sürdürülebilirliği, sektörel devlet desteklerinin

arttırılması ile lojistik ve liman 4.0 gibi önemli konularda karar vericilere öngörüler oluşturabilecek
hassas ayrıntılara değinilmiştir.




Bu düşüncelerden hareketle, Türkiye’deki birçok kıyı yapısı ve liman tesisinde incelemeler
yapılmıştır. Sektörün durumu ve ihtiyaçları konusunda istişarelerde bulunulmuş, ihtiyaç olduğu

düşünülen konuların muhteviyatı irdelenmiştir. Yapılan incelemeler neticesinde kıyılardaki
işletmelerin etkinlik ve verimliliğine yönelik bilhassa limanların ihtisaslaşması düşüncesinin






26

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


gerekliliği vurgulanmıştır.




Türkiye’de tüm kıyı yapılarının ve limanların ihtisaslaşması gerekliliğinin önemini
ifade etmek gerekirse, konunun anlamı itibariyle sektör için ne denli gerekli olduğu ve bu

gerekliliğin bir bütün olarak ele alınması gereksinimi önemli bir husustur. Uzmanlaşma olarak

tanımlanan ihtisaslaşma kavramının denizcilik sektörünün gelişimine ve işlevselliğine yönelik
farklı parametrelerde oluşturulması gerekmektedir. Bu kapsamda, dış ticaretin karargahı

olan limanlarda ihtisaslaşma kavramı gelişen teknoloji ve global rekabetin gerekliliği olarak

ifade edilebilir. Limanları genel işletme statüsüyle gelen yüke, çevre ve canlıya duyarlılığı ve
sürdürülebilirliğine, yönetimsel modellenmesine, teknolojik gelişmelere, ekip - ekipman ve kalif ye

iş gücü parametrelerine bağlı olarak ihtisaslaştırmanın mümkün olabileceği öngörülmektedir. Bu
minvalde, ihtisaslaşma kavramının sektörel bir algı ile yalnızca yük bazında kalmaması, teknolojik

inovasyon, altyapı, kombine taşımacılık, kalif ye iş gücü ve beraberinde topyekûn bir yönetim

anlayışını da içermesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Bu amaçla çalışma içerisinde,
denizcilik sektörü birden fazla kategoride analiz edilerek çeşitli önermelerde bulunulmuştur.



Küreselleşen ekonomilerde artan mal ihtiyacı talebi, dünyanın her noktasına ulaşımı

gerektirmiş, uluslararası mal ticaretinin %83’lük kısmını taşıyan deniz yolunu büyük pay sahibi

yapmıştır. Bu bakımdan, deniz yolu ulaşım sektörü tedarik zincirinin vazgeçilmez parçası haline
gelmiştir. Dünya ticari mal taşımacılığı tüm taşımacılık modlarıyla birlikte 2019 yılında 14,31

milyar ton olarak gerçekleşmiş ve bu taşımacılık miktarının %83’üne tekabül eden 11,94 milyar

tonluk kısım deniz yolu ile taşınmıştır. Dünya Deniz Ticaretinin geçmiş seyri incelendiğinde 1950
yılında 500 milyon ton olan ticaret hacmi 2008 yılında 8,61 milyar tona, günümüzde ise 11,94

milyar tona ulaşmıştır. Dünya deniz yolu taşımacılığının 2020 yılında %2,8’lik oranda artarak,

12,27 milyar tona ulaşacağı öngörülmektedir.



Deniz yolu taşımacılığında kullanılan bir geminin ekonomik ömrünün ortalama 25 yıl
olması, diğer ulaşım modlarına nazaran denizcilik sektörünü daha cazip hale getirmektedir .
4
Nitekim dünyada genel olarak yapılan yatırımlar neticesinde deniz yolu ile taşınan yük hacmi

geçtiğimiz yarım yüz yılda yaklaşık 20 kat büyümüştür. Dünyada üretilen ham petrolün %30’dan
fazlası, doğalgazın ise %50’den fazlası da yine denizlerden sağlanmakta olup, enerji başta olmak

üzere birçok kaynak arama/kullanma faaliyeti de denizler üzerinde yürütülmektedir. Diğer taraftan
5

4 Dünya Ekonomik Forum, 2012, s.85 – Orhan D. Ağustos 2019
5 KURUMAHMUT, Deniz Hukuku ve Türkiye’nin Yakın Deniz Havzası Konferans Notları, Kasım 2017, sy.3



27

BÖLÜM 1


dünyanın kaderini belirleyen petrol taşımacılığının %90’ından fazlası deniz yolu vasıtasıyla

gerçekleştirilmektedir . Bu oran gün geçtikçe artmakta ve hatta dünya gündeminde devletlerarası
6
ilişkileri dahi etkilemektedir.



Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde, Türkiye’deki mevcut liman tesisleri ve kapasiteleri,

tesislere uğrayan gemi istatistikleri, deniz yolu dış ticaret taşımaları miktar ve değer bazında
değerlendirilerek hem kara ve yakın deniz kıyısı komşu ülkeler hem de dış ticaretimizde önemli

yere sahip olan ülkeler kapsamında detaylı olarak analiz edilmiş ve son olarak da dünyada ve

Türkiye’deki liman yönetim modelleri incelenmiştir. Çalışmanın son kısmında ise, deniz ticareti
politikaları ile sektörel ihtiyaçlar ve önerilere yer verilmiştir.

Gelecek kuşaklar açısından doğanın korunması, kaynakların dengeli bir biçimde kullanımı
ve çevresel etki ve zararlarının minimum seviyede olması için dünya genelinde yapılan tüm

faaliyetlerde ihtimam gösterilmektedir. Kıyı politikaları, gelecek nesillere miras niteliğinde

olduğundan son yıllarda sanayi, ulaşım, turizm ve tarım gibi en önemli ekonomik sektörlerin
iştigal konularında en önde yer almıştır. Sektörel büyüme ve kalkınma politikalarında çevresel

sürdürülebilirliğin zaruri olduğu kabul edilmiş ve çevresel etki değerlendirme konusu özellikle
ulaşım sistemlerindeki stratejilerin en belirleyici unsuru olmuştur. Bu bağlamda çevresel,

teknolojik, sosyolojik, ekonomik boyutlarda sürdürülebilir gelişmelerin planlanması ve hayata

geçirilmesi gereklilik arz etmektedir. Ulaştırmanın ana kalemi olan denizcilik ve denizciliğin
taşıdığı ticaret hacmi dünya üzerindeki toplumların refah seviyesini sürdürebilmesi için öncelikli

araçtır.



Deniz Ticaretinin küresel boyutta hızlı değişimlere yönlenmesi ticarete konu olan tüm

sektörleri değişime yönlendirmektedir. Tüm dünya ticaretinde olduğu gibi denizcilik sektöründe

de katalizör rol oynayan para, teknoloji ve hizmet gibi parametreler sektörü küreselleştirecek en
önemli unsurlardır.



Küreselleşen dünya ekonomisi ile birlikte, birçok riskin öncesinde tespit edilerek gerekli

önemlerin alınması ve uygulanma hızının en üst seviyeye çıkarılması gerekmektedir. Olası kriz

dönemlerinde deniz yolunun diğer taşımacılık modlarına göre daha az kırılgan yapıda olduğu
bilinse dahi sektörün gelecek seyrini belirleyen risk ve stratejiler çok net belirlenmeli, gelişime

ivme kazandıracak biçimde yönlendirilmelidir. Bu çalışma ile liman işletmelerinde ihtisaslaşmanın
uzun süreli sürdürülebilir gelişme ile sonuçlandırılması hedef enmiştir.

6 T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 2018, s.450-451 – Orhan D. Ağustos 2019



28

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


Ülkemizin gelecek projeksiyonuna yönelik mevcut durumunun çalışmada sunulan

istatistiksel veriler ışığında değerlendirilen içerikli analizi neticesinde, sürdürülebilir kalkınmanın

gerekliliğinin önemi vurgulanmıştır. Bu çalışma aynı zamanda Türkiye’nin mevcut denizcilik
faaliyetlerini içeren ticaretinin detaylı bir resmi mahiyetindedir. Amaca uygun yapılan bu

çalışmada denizcilik ve denizcilik faaliyetlerin gelecek yıllarda sürdürülebilir gelişiminin devam

edebilmesi için ülkemizde kıyı yapılarının korunması ve idaresi kapsamında gelecekte yönetimsel
bir modelleme planı ihtiyacının hâsıl olduğu görülmektedir.




Kıtaları ve ulusları bütünleştiren dünya deniz ticaretinde Türkiye’yi lider rol modeli olma
hedef ne ilerletecek, Nuh’un gemisinden ottonom gemilere, kuzey kutbunda keşfedilen

yeni rotalardan ticaret koridorlarına kadar teknolojik gelişmelerle öngörülen değişim ve
stratejilerin belirlenmesinin Türk Deniz Ticareti ve tüm sektör paydaşları için gereksinim olduğu

düşünülmektedir.



Üç tarafı denizlerle çevrili güzel ülkemizin, göz bebeği denizcilik faaliyetlerinin geçmişten

bugüne seyri ve geleceği için rekabet gücünün arttırılarak sürdürülebilirliğinin sağlanmasına
yönelik uygun önerilerde bulunulmuştur. Bu bağlamda, öngörü yaklaşımlarından biri olan ufuk

taraması yöntemi mevcut denizcilik faaliyetlerinin ve gelecekteki olasılıkların değerlendirilerek,

sektörün uzun vadeli değişimlerinin zaman ufku seyri için gerekli bir yöntem olduğu söylenebilir.
“Göz o ki, ufkun ötesini göre, akıl o ki, başa geleceği bile” ifadesiyle, küresel denizcilik

sektörünü ve tüm paydaşlarını ufkun ötesine taşıyabilecek öngörülü liderlere ve stratejilere ihtiyaç

vardır.



Denizcilik sektöründe dünya genelinde artan nüfusun refah seviyesi değişmeden

ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için karar vericilere bir yol haritası niteliğinde geçmişten günümüze
sektörel gelişmeleri ve gelecekte yaşanabilecek olasılıklara dikkati çeken bu çalışma, sektörde rol

alan tüm paydaşlar ve değerli okuyucuların kıymetli görüşlerine sunulmuştur.





















29

BÖLÜM 1


4. Giriş




4.1. Türkiye’de ve Dünya’da Denizcilik



“İnsanlık, gelecek kuşakların gereksinimlerine cevap verme yeteneğini tehlikeye

atmadan, günlük ihtiyaçlarını temin ederek, kalkınmayı sürdürülebilir kılma yeteneğine
sahiptir."




Kıyılar yüzyıllar boyunca medeniyetlere sınırsız imkânlar sunmuş ve insanlık tarihi
boyunca yaşam için öncelikli tercih edilen yerler olmuştur. Su ve karaların buluştuğu alanlar olarak

tanımlanan kıyı bölgeler, doğal kaynaklar ve besin zenginlikleri diğer canlılar için vazgeçilmez

yaşam alanları olurken, zaman içinde ticaretin yaygınlaştığı ve medeniyetlerin uğruna savaş
verdiği kıymetli ticaret merkezleri haline gelmiştir. Tarihte, Sümer, Mezopotamya, Hint ve Çin

medeniyetleri nehir kenarlarında hayat bulmuştur. Dünya Bankası verilerine göre dünya nüfusunun

7
yarısından fazlası kıyılar ve kıyılara yakın alanlarda yaşamlarını idame etmektedirler .


Ulusların kalkınma politikalarında gereklilik arz eden sürdürülebilirlik kavramı öncelikle
çevresel etkinin azaltılabilmesi ve korunmasına yönelik faaliyetlere bağlıdır. İnsanlığın yüzyıllar

boyunca doğal kaynakları sınırsız olarak görmesi çevre sorunlarının ortaya çıkmasına ve küresel

boyut kazanmasına neden olmuştur. Yaşanabilir çevre ve denizler yeni nesillere ve gelecek
kuşaklara bırakılabilecek en büyük mirastır. Çevre sorunlarının uluslararası özellik kazanması,

ülkeler arası ortak politikalar geliştirilerek bu yönde uygulama planları oluşturulmasını gerekli
kılmıştır. Doğal kaynakların korunması, deniz ve çevre kirliliğine karşı hassasiyet, yenilenebilir

enerji kaynakları ve limanların çevresel olumsuz etkilerinin azaltılmasına yönelik sürdürülebilir

çevre ve liman işletim sistemleri ile ilgili Yeşil Liman Politikaları oluşturulmuştur. Bu politikayla,
doğal mirasımız olan denizlere zaman zaman olumsuz etkiler yaratan limanların özellikle çevreye

duyarlılığın arttırılması ve bu sayede faaliyetlerin sürdürülebilir kılınması amaçlanmıştır.



Ülkemizde 8.443 km uzunluğu sahip kıyı bölgelerimizde nüfusumuzun yarısından

fazlasının yaşadığını söyleyebiliriz. Türkiye’de Anayasa’nın 43. Maddesi ve 3621 sayılı Kıyı

Kanunu ile kıyılar, kamu yararına kullanımının zorunluluğu unsuru ön plana alınarak koruma
altına alınmıştır. 3621. sayılı kanun; “Bu Kanun, üç deniz, tabii ve suni göl ve akarsu kıyıları ile bu

yerlerin etkisinde olan ve devamı niteliğinde bulunan sahil şeritlerinin doğal ve kültürel özelliklerini
7 Duru, 2003 - Selim Sönmez , Uzmanlık Tezi, Sh.1



30

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


gözeterek koruma ve toplum yararlanmasına açık, kamu yararına kullanma esaslarını tespit

etmek amacıyla düzenlenmiştir.” anlatımında da açık ve zariftir. Ancak Anayasanın 35. maddesi

uyarınca, “Herkes mülkiyet ve miras hakkına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla,
kanunla sınırlanabilir. Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz” anlatımıyla

mülkiyet hakkının belirleyici unsurunun da kamu yararı ilkesi olduğu ifade edilmektedir . Yalnızca
8
kıyıyı korumaya yönelik kamu yararına kullanımı sağlanacak kıyılarda yapılacak iskele, liman
vb. yapıların inşasına izin verilmekte iken kıyıda mülkiyet hakkı verilmemektedir. Ülkemizde

uygulanan makro kalkınma planlarında da kıyılara ilişkin düzenlemeler ve işlevselliklerine ilişkin

kamu yararı önceliğine her dönemde yer verilmiştir. Kalkınma planlarında kıyılar olası sanayi,
ticaret ve turizmin sektörel gelişim potansiyellerine yönelik değerlendirilerek tesis kapasitelerinde

dış ticaretimizi pozitif etkileyecek yönlendirmeler yapılmaktadır.



Hızla artan dünya nüfusu 2019 yılında 7,6 milyar olarak kaydedilirken, %1,08’lik pay

sahibi olan Türkiye nüfusu 82,3 milyon olarak kayıtlara geçmiştir. Türkiye, OECD’nin en büyük
sekizinci ve en hızlı büyüyen ekonomisidir . BM Nüfus Bölümü’nün 2019 Dünya Revizyonundan
9
çıkarılan tahminlere dayanarak dünya nüfusun 2020 yılında 7,7 milyar olacağı beklenmektedir.



Küreselleşme, evrendeki mekânsal sınırların, pazarların ve insanların bütüncül bir yapıda

dünyanın tek bir küre olması algısıyla oluşturulmasıdır. Bu algıyla tek pazar niteliğindeki dünya
ekonomisinde, ülkeler dönemsel krizler ve daralmalara karşı çeşitli politikalar geliştirerek ortak

çözümler aramaktadır. Ekonomik küreselleşme ve serbestleşme beraberinde sermaye akışkanlığını

hızlandırarak, dış ticaret hacmini arttırmış, kurumsal çok uluslu şirketler ve ülkeler arası işbirliği
ihtiyacını hissettirmiştir . Deniz ticareti küresel işbirlikleri ve etkileşimlerin en belirgin hissedildiği
10
sektördür.



Tarihi İpekyolu’nu canlandırması planlanan Orta Koridor Ticareti kapsamında ülkemizin

de içinde bulunduğu ticaret rotası ile Çin’den Avrupa’ya kadar uzanan ticaret hedef enmiş, halen
yıllık 600 milyar $ olan Avrupa - Çin ticaret traf ğinin Orta Asya ülkelerine de ekonomik fırsatlar

sunması amaçlanmıştır. Bir yıl içerisinde Çin’den Avrupa’ya giden 10 milyon konteynerin %96’sı

deniz yoluyla Orta Koridor rotası kullanılarak gerçekleşirken, %4’lük kısmı Kuzey Koridor olarak
adlandırılan Trans – Sibirya demir yolu hattı aracılığıyla taşınmıştır. Orta Koridor, Kuzey Koridora

kıyasla yaklaşık 2.000 km daha kısa, iklim koşulları açısından daha avantajlı ve ulaşım sürecini

8 Selim Sönmez , Uzmanlık Tezi, Sh.6
9 OECD, 2019
10 Aytekin İ. – Küreselleşme ve Ekonomik Küreselleşme



31

BÖLÜM 1


1/3 oranında kısalttığı için daha avantajlı bir rota olma özelliğine sahiptir. Çin’in “Bir Kuşak Bir

Yol” olarak da ifade ettiği Orta Koridor Girişimi, ülkemiz açısından da ulaşım sistemlerinde yeni

bir sinerji oluşturmakta, “kazan-kazan” ilkesi ile desteklenmektedir . Uluslararası kombine yük
11
taşımacılığının gelişimine ivme kazandıran koridor yaklaşımı, ülkemizde de çok modlu ulaşım

sistemlerinin gelişimini ve yatırım politikalarını belirleyici etkiye sahiptir.



Küreselleşmenin en önemli ayraçları olan iletişim, uluslararası standardizasyon ve

ticaret ile birlikte nadiren bir ülke diğer ülkelerin gücüyle ekonomik faaliyetlerinden tamamen

soyutlanabilmektedir. Günümüzde hala Afrika’yı güdümleyen birçok gelişmiş ülke, deniz ticareti
noktasındaki en önemli sömürgecilik faaliyetlerini bu coğrafyada gerçekleştirmektedir. Bu

bakımdan küreselleşmeyle gelişmiş ülkelerin güç etkisinin az gelişmiş ülkeler üzerinde hissettirici
olmasından ziyade, gelişimlerini destekleyici rol oynamaları gerekmektedir. Ayrıca, gelişmekte

olan birçok ülke yakın geçmişte sınırlarını ve pazarlarını yabancı yatırım ve ticarete açma isteği

duyarak standartlarını geliştirme ve uluslararası arenada söz sahibi olmaya çalışmaktadır.



“İklim değişikliği etkisini azaltmak maksadıyla enerji verimliliğine ve yenilenebilenlere
yatırım yapmak suretiyle düşük karbonlu, daha çevreci ve daha kapsayıcı bir ekonomiye geçişin

hızlandırılması hususunda Türkiye’nin önünde ciddi fırsatlar bulunuyor .”
12


Türkiye, iklimle ilgili küresel değişimleri yakinen takip etmeli, yenilenebilir enerji

kaynakları ve enerji verimliliği yaygınlaştırılarak, karbon yoğunluğu azaltılmalıdır. Uzun vadeli

düşük emisyon stratejileri geliştirilmesinin gerekli olduğu, özellikle denizcilik sektörü gibi
ekonomide kilit rol oynayan sektörlerde uygulanması ve enerji tasarrufunun sağlanması ile işletme

ve ülke menfaatine katma değer sağlayacağı öngörülmektedir .
13


Dünya ulaşım sektöründe deniz yolu taşımacılığı 2017 yılında km başına 15 ton kirlilik

miktarı ile en düşük orana sahip ulaşım modudur. Ayrıca, küresel bazda gerçekleşen emisyonların
sadece %3,1’i gemi kaynaklıdır. Bu emisyon miktarı, gemide kullanılan yakıtın türü, geminin

dizaynı, f ltreleme sistemleri ve ana makineye göre farklılık göstermektedir. Aynı şekilde,

ülkemizde ulaştırma sektöründen kaynaklanan CO2 emisyonunun %1,1’lik düşük kısmı deniz
yolu taşımalarından kaynaklanmaktadır.




11 T.C. Dışişleri Bakanlığı, Ulaştırma Politikaları
12 Rodolfo Lacy, OECD Çevre Direktörü
13 OECD, Çevre Raporu 2019



32

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


Deniz taşımacılığından kaynaklanan emisyonlar konusu, IMO tarafından MARPOL

Sözleşmesine Ek VI:”Gemilerden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi için Kurallar” olarak

eklenmiştir. Bu kurallar kapsamında, yakıt kalitesinin arttırılması ile kükürt oksit emisyonlarının,
yanma kalitesinin iyileştirilmesiyle azot oksit emisyonlarının, enerji verimliliği tedbirleri

neticesinde ise karbon salınımının azaltılması hedef enmektedir.



Diğer taraftan, denizlerdeki kirliliğin en büyük sebeplerinden biri de plastik atıklardır.

Medeniyetlerin beşiği ve olağanüstü bir çevre mirasının merkezi olan Akdeniz, dünyada plastik

kirliliği seviyesi en yüksek denizlerden biri haline gelmiştir. Öyle ki, Akdeniz’in açık sularını,
deniz tabanını ve kıyılarını kirleten atıkların %95’i plastiktir.



Çin’den sonra dünyanın ikinci en büyük plastik üreticisi olan Avrupa’da yılda 150 bin ila

500 bin ton makro plastik, 70 bin ila 130 bin ton mikro plastik denize atılmaktadır. Bu plastiklerin

çoğu yolculuğunu Akdeniz’de tamamlayıp deniz ekolojisini tehdit etmektedir.



Plastik kirliliğinin temelinde çoğu Akdeniz ülkesinin plastik atık yönetimini geciktirmesi
ve tamamlamaması yatmaktadır. Avrupa’da her yıl açığa çıkan 27 milyon ton plastik atığın sadece

üçte biri geri dönüştürülürken bu miktar plastik talebinin sadece %6’sını oluşturmaktadır.



Her yıl denizlere atılan 10 ila 20 milyon ton plastik atığın deniz ekosistemine verdiği

zararın maliyetinin 13 milyar dolar olduğu tahmin ediliyor. Başta balıkçılık ve turizm olmak üzere

Akdeniz’in kilit ekonomik sektörleri plastik kirliliğinden olumsuz etkilenmektedir. Azalan av
potansiyeli ve gemilere verdiği zarar nedeniyle deniz kirliliğinin AB balıkçılık f losuna verdiği

yıllık ekonomik zarar 61,7 milyon € seviyesindedir .
14


▪ Bu minvalde, denizlerimizde her geçen gün artan kirliliği azaltmak için önerilen adımlar

aşağıda yer almaktadır.



▪ Etkili geri dönüşüm ve entegre atık yönetimi planları ile halihazırda %30 olan plastik atık

geri dönüşüm ve yeniden kullanım oranının 2030’a kadar %100’e çıkarılması,



▪ Geri dönüştürülebilir veya sürdürülebilir alternatif eri üretebilmek için yenilikçi
teknolojilere yatırım yapılması,

14 WWF 2018 Raporu



33

BÖLÜM 1


▪ Fosil kaynaklardan elde edilen plastiklerden uzaklaşılması ve 2025’e kadar tek kullanımlık

poşetlerin ve ürünlere eklenen mikroplastiklerin yasaklanması,



▪ Bütün gereksiz küçük plastik ürün ve ambalajlardan başlayarak plastik kullanımını

azaltması,



Tüm bunlara ek olarak, Turizm sektöründe poşet, şişe, kapak veya pipet gibi tek kullanımlık

plastik ürünleri kullanmaktan kaçınmalı ve etkili atık toplama ve geri dönüşüm sistemleri

getirmelidir.



İklim değişikliğinin etkisini azaltmaya çalışmakla birlikte dünya ülkeleri son yıllarda
küresel ticaret ve yatırım stratejilerini çevresel faktörler ve iklimsel değişim hassasiyetiyle

oluşturmaktadırlar. Dünya ekonomisinin temel göstergesi olan GSYİH, 1980 yılında 11 trilyon$

iken, 2018 yılında %681 artışla 86 trilyon dolara yükselmiş, aynı dönemde Türkiye %766 büyüme
oranıyla 771 milyar $’a yükselerek, dünya ekonomisinde %0,9’luk pay sahipliği ile 19. sırada yer

almaktadır. Dünya Bankası’nın 190 ülkeyi iş yapma kolaylığı kriterlerine göre sıraladığı listede
2019 yılında Türkiye 43. sıraya yükselmiştir. Ayrıca, Türkiye 2019 yılı İnsani Gelişim Endeksinde

189 ülke arasında 59. sıraya yükselirken, ilk kez en yüksek “insani gelişme” kategorisinde yer

almıştır. Tüm bu gelişmeler ülkemizin büyüme seyrinde olduğunun ve gelişmiş dünya ülkeleri
tarafından desteklendiğinin göstergesi niteliğindedir.




Dünya ticaretine konu olan malların artan taleple çeşitlenerek üretimin artması, taşımacılık
sektörünü zaruri ihtiyaç haline getirmiştir. Dünya mal ticareti 2019 yılında bir önceki yıla kıyasla

%1,1’lik artış ile 14,31 milyar ton olarak gerçekleşirken, bu taşımacılığın 11,94 milyar tonu küresel

taşımacılığın bel kemiği olan deniz yolu aracılığıyla gerçekleşmiştir. Uluslararası mal ticaretinin
miktar bazında 2008 yılında deniz yolu taşımacılığına oranı %79 iken, 2019 yılında %83 olarak

gelişim göstermiştir. Türkiye, dünya mal ticaretinde %0,99’luk paya sahiptir. Dünyada artan
tüketim ihtiyacına cevap verecek mal ithalat ve ihracatının 2020 yılında %2,8 oranında büyüyerek

12,27 milyar tona ulaşması öngörülmektedir.



Dünya mal traf ği hacminin %83’lük kısmına tekabül eden deniz yolu taşımacılığı ticaret

değer açısından da en önemli taşımacılık modu konumundadır. Nitekim, yaklaşık 17 trilyon $ olan
dünya ticaretinin 10 trilyon $’lık kısmı deniz yolu aracılığıyla taşınmıştır. Ülkemizde ise deniz






34

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


ticareti 18,4 milyar $’lık ekonomik katkısı ile GSYİH içinde %2,4 paya sahiptir. Türkiye’nin

2019 yılı toplam ihracatı 150,77 milyon ton, toplam ithalatı ise 216,3 milyon ton olmak üzere

dış ticaret miktarı 367 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2019 yılında deniz yolu taşımacılığıyla
gerçekleştirilen ihracat taşımaları 121,93 milyon ton, ithalat taşımaları ise 203,97 milyon ton

olmak üzere deniz yoluyla gerçekleştirilen dış ticaret hacmi 325,9 milyon tondur. 2019 yılında

gerçekleşen dış ticaret taşıma miktarının %88,8’lik büyük bölümü deniz yolu taşımacılığına ait
olup onu %9,74 ile kara yolu taşımacılığı izlerken %1,46’lik kısım ise diğer taşımacılık modlarına

aittir. Bu bakımdan, denizcilik, küresel ekonominin can damarı olmakla beraber, deniz taşımacılığı

olmadan, kıtalararası ticaret, ürün, hammadde taşımacılığı ve uygun f yatlı yiyecek ve mamul
ürünlerin ithalatı ve ihracatı mümkün olamayacaktır.



Hal böyle iken önemli olan ve zamanla önem kazanan kavram sadece deniz değil aynı

zamanda deniz işletmeleri de büyük öneme sahiptir. Günümüz dünyası ve ekonomik yaklaşımlar

açısından bu durum oldukça doğaldır. Nitekim deniz işletmeleri, sundukları hizmetler, ticaret
yollarının entegrasyonu, lokasyon, ekonomik özellikler, ev sahibi ülke devletinin hukuki

düzenlemeleri ve güvenlik gibi konular başta olmak üzere, birçok farklı faktörün de etkisiyle
deniz ticareti için cazibe noktası olma yolundadır.




Deniz ticaretinin gün geçtikçe artan hacmi özellikle limanların idari faaliyetlerinin de
komplike bir hal almasına; buna bağlı olarak da artan ihtiyaçlara cevap verebilme noktasında

farklı çözüm yolları ve anlayış farklılıkları oluşmasına yol açmaktadır. Deniz yolu taşımacılığı,

yüklerin ve taşıma modlarının değiştirildiği ticaret pazarlarının gereksinimleri doğrultusunda
yasal düzenlemeler ile çerçevelendirilmiş ticaret merkezleri durumundadırlar. Limanlar, yük

aktarımının yanı sıra birçok ticari ve yasal işlemin koordinasyonunu gerçekleştirir. Söz konusu

faaliyetler esnasında limanlar yükletenler, ihracatçılar, ithalatçılar, lojistik şirketleri, kamu
otoriteleri, bankalar, sigorta şirketleri gibi birçok sayıda örgüt ya da kişilerle aynı zamanda ilişki

içerisindedir. Bu süreçte limanlar ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadır. Limanların
kendine has hizmet çeşitleri ve operasyonel süreçleri vardır. Tıpkı Ticaret Hukuku, gümrük
15
düzenlemeleri, Vergi Hukuku gibi uluslararası ticaretin gelişimi ve değişimi sonucu sektöre cevap

veren ve ticaretin sürekliliğini sağlamak amacı taşıyan hukuki düzenlemelerde optimum çözümü
sunabilmek, devletlerin bu bağlamda yöneldiği davranışlardır.





15 KÖSEOĞLU&AĞCA&ÖZBEKLER, Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal V.6, Port Management and
Educational Needs of the Sector: A Study in Ports, Kasım 2015, sy.1



35

BÖLÜM 1


Küresel pazarlardaki büyümeyle birlikte hız ve ölçek ekonomi gibi iki faktör, ciddi

maliyet avantajları sağlamakta ve tüm denizcilik politikalarında önemi her geçen gün artmaktadır.

Ölçek ekonomisinden faydalanan global kurumsal f rmaların taşımacılık sektöründeki ihtiyacı
tespit ederek limancılık sektörüne girmesi, elleçleme ve lojistik maliyetlerini düşürme çabası

uluslararası arenada rekabeti arttırmıştır. Küresel rekabetin tüm şiddetiyle devam ettiği deniz yolu

taşımacılığının yapı taşları limanlar ile tamamlayıcıları olan gemilerdir. Ulusal ve uluslararası su
yolu taşımacılığını gerçekleştiren gemiler ticarette önemli rol oynayan deniz araçlarıdır. Güvenli,

konforlu, ucuz ve ekonomik taşımacılık faaliyetleri yanısıra taşımacılık maliyetlerinde demir

yoluna göre 3.5, kara yoluna göre 7 ve hava yoluna göre 22 kat daha ucuz olması deniz yolu
taşımacılığının tercih sebepleri arasındaki öncelikli esaslardır.



Multimodal taşımacılık, dünya dış ticaret taşımalarında olduğu gibi temel ulaşım

politikalarında da yer alan son yıllardaki altyapı yatırımlarıyla hız kazanmıştır. Özellikle

ulaşım sistemlerine birbirini tamamlayıcı etki yaratan kombine taşımacılık, günümüzde ivme
kazanmaktadır. Güçlü ulaştırma altyapısına sahip ülkeler sanayileşme ve kalkınma süreçlerinde

ekonomilerinde lokomotif rol üstlenmektedirler .Türk limanlarının ana ulaşım hatları üzerinde
16
bulunan önemli jeopolitik konumunun avantajlı kullanımı, limanlarda modernleşmenin ve

teknolojinin sağlanması tesislerin işlem potansiyel etkisi açısından önemlidir. Tüm bu gelişmeler

ile birlikte limanların özellikle transit taşımacılıkta ana liman olarak hizmet vermesi ve enerji
koridorları oluşturulmasıyla beraber Türkiye’nin ticaret gemileri için vazgeçilmez bir uğrak

noktası olması muhtemeldir.



Dünya çapında, her türlü yükü taşıyarak uluslararası ticaret faaliyetinde kullanılan, navlun

oranlarında yarım trilyon ABD Doları’nın üzerinde yıllık tahmini bir gelir elde eden, 150'den fazla

bayrak devletine bağlı olan dünya deniz ticaret f losu 2019 yılı resmi verilerine göre 1.000 Gt ve
üzeri tonajda 43.739 adet ticaret gemisine sahiptir. Söz konusu bu devasa dünya ticaret f losu,

neredeyse her milletten oluşan, bir milyondan fazla denizci tarafından idare edilmektedir .
17


Limanlar genel işletme statüsüyle değerlendirilecek olursa; gelen-giden yük traf ği,

çevreye ve tüm canlılara duyarlılığı ve sürdürülebilirliği, yönetim modeli, teknolojik gelişmelerin
yakından takibi ve işletim sistemine uyarlanması, ekip-ekipman ve kalif ye iş gücü açısından

gelişimi ve ilerlemeyi olumlu etkileyebilecek her alanda topyekûn ihtisaslaşmanın mümkün

16 Çelik, 2001
17 International Chamber of Shipping (ICS), Shipping and World Trade, 22/09/2019,
< https://www.ics-shipping.org/shipping-facts/shipping-facts >



36

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


olabileceği önerilmektedir. Denizcilik sektörünün tüm aktörlerinin ve paydaşlarının oluşturduğu

işbirlikleri çerçevesinde sektörle ilgili görüş ve düşünceler doğrultusunda resmi istatistikler de

incelenerek ülkemizin en önemli gelir kaynaklarından biri olan limanların gelişen teknoloji, artan
talep ve ticaret hacmiyle beraber uluslararası platformda yer edinebilmesi ve marka olma hedef ne

ulaşması muhtemeldir. Bu amaçla çalışma içerisinde, denizcilik sektörünün tüm bileşenleri birden

fazla kategoride analiz edilerek değerlendirilmiş, mevcut durum ve gelecek projeksiyonuna
yönelik önermelerde bulunulmuştur.




Fitch, önümüzdeki on yıl içerisinde limanlar ve kıyı tesislerine 2,4 milyon USD değerinde
yatırım yapılacağını öngörmektedir. Bu gelişime bağlı olarak, dünya kıtalar arası ulaşım kolaylığı

sağlayan deniz yolu taşımacılığının da 2020 yılında %2,8 oranında büyüyerek 12,27 milyar tona
ulaşması beklenmektedir.




Global deniz yolu taşımacılığı avantajlı navlun f yatları ile dünyadaki tüm tüketicilere
ekonomik fayda sağlamayı amaçlamaktadır. Deniz yolu taşımacılığına yönelik artan talep kıtalar

arası geniş coğrafyada lojistik ağının yaygınlaşmasına ve bununla beraber sanayinin gelişimine
önemli katkı sağlamaktadır. Uluslararası taşımacılığın ana ulaşım modu olan deniz yolu, etkileşim

içinde olduğu ölçek ekonomisiyle sektöre maliyet avantajları sunmaktadır. Tüm bu gelişmelerin

paralelinde deniz yolunun lokomotif sektörü olan lojistik gemiler ile anlam kazanmıştır. Gelişen
dünya ekonomisinde artan hammadde ve kaynak ihtiyacı, deniz ticaretinin ivme kazanmasına ve

f lolarda gemi tonajlarının artmasına sebep olmuştur. Deniz ticaretinde gemi tonajlarında taşınan

yükün birim ton başına tasarrufu ölçek ekonomisini oluşturmaktadır. Sektörde, limanda kalış
sürelerinin azaltılarak sefer sürelerinin arttırılması birim maliyetlerinin düşürülmesi için önemlidir.

Gemi sahiplerinin navlun piyasalarındaki rekabet edebilirlikleri, hız ve maliyet üstünlüklerine

bağlıdır. Dolayısıyla dış ticaret hacmi taşımalarının dünyada %83’lük, Türkiye’de ise %88,8’lik
payını üstlenen deniz yolunda maliyet avantajı ölçek ekonomiyle sağlanabilmesi muhtemeldir.



Küresel denizcilik sektöründe navlun, gemi alım-satım, gemi inşa ve gemi geri dönüşüm

piyasası ticarette vazgeçilmez dört önemli piyasadır. Navlun piyasası deniz taşımacılığının

ticaretini, gemi alım satım piyasası ikinci el gemilerin ticaretini, gemi inşa piyasası yeni gemilerin
inşasını ve ticaretini ve son olarak gemi geri dönüşüm piyasası hurdaya giden gemilerin geri

dönüşümünün ticaretini yapar. Deniz ticaretinde en önemli piyasalardan biri de deniz yolunun tüm
yükünü taşıyan limanlardır. Son yıllarda yük operasyonlarında otomasyon sistemleri ve ihtisas






37

BÖLÜM 1


terminalleri için yapılan yenilikçi yatırımlar limanlardaki ekonomik faaliyetlerin değişiminin

göstergesidir. Bu değişimle birlikte limancılık lojistik ve tedarik zincirine daha fazla nüfuz eder

hale gelerek taşımacılık modlarını disipline etmiştir. Son dönemlerde deniz ticareti ve limancılık
operasyonları ülkeler arası ulaşım modlarıyla bütünleşen organizasyonel yapı haline gelmiştir .
18



Teknolojik donanımlı liman yatırımları ancak kara yolu, demir yolu, hava yolu, boru hattı
gibi ulaşım modlarının kombinasyonu ile anlam kazanır. Son 15 yılda Türkiye’deki dış ticaret

verilerine bakıldığı zaman, deniz yolu taşımacılık sektörünün gerek ithalatta, gerekse ihracatta

artış eğiliminde olduğu gözlenmektedir. Ham petrol ve doğalgaz ithalatının boru hattıyla yapılan
kısmı artış gösterirken, demir yolu taşımacılığının ise ithalatta ve ihracattaki taşımacılığa

yönelik önemli bir pay sahibi olmadığı görülmektedir. Altyapısı ve ulaşım ağları olmayan liman
tesislerinin hacimsel işlevlerinin aktivasyonu düşünülemez. Limanlarda ulaşım sistemleri donanım

ve teknolojiyle birleştiği takdirde ticarette aktif rol oynar. Lojistik maliyetlerinin önemli ölçüde

azaltılmasının denizcilik sektörünün en önemli destekleyicisi olacağı öngörülmektedir.



Günümüzde ulaşım, ülke ekonomilerinde önemli yer tutan tedarik ve dağıtım zinciri
süreçleri için önemli maliyet kalemi olarak yer almaktadır. Lojistik maliyetlerin en önemli kısmını

elleçleme, paketleme, ambalajlama, gümrükleme, barkotlama gibi lojistik alanlar ve ulaştırma

hizmetleri oluşturmaktadır.
Dünya Bankası tarafından her iki yılda bir ülkelerin mali, teknik ve ekonomik yeterlilikleri

temel alınarak hazırlanan lojistik performans endeksinde Türkiye 2018 yılında 47. sırada yer

almaktadır. Türkiye’nin lojistik performans endeksi sıralamasında 2020 yılında 25. Sırada yer
alması hedef enmektedir.




Türkiye’de mevcutta 9 tane lojistik merkezi bulunmakta olup, 11. Kalkınma planı
çerçevesinde 2 tane yapımı tamamlanmış ve işletmeye hazır, 2 tane yapımı devam eden, 5

tane yapım ihalesi aşamasında, 3 tane etüt proje çalışması aşamasında ve 3 tane de planlama
aşamasında olan lojistik merkezlerimizin faal duruma getirilmesi amaçlanmaktadır. Yapılması

planlanan 10 adet yeni lojistik merkezin tamamlanması ile lojistik merkezlerinin toplam 35 milyon

ton ilave taşıma imkânı ve 12,8 milyon m² konteyner stok ve elleçleme sahasına sahip olması
hedef enmektedir.






18 Kevin Cullinane (Ed.), Shipping Economics, Elsevier, Amsterdam, 2005, s.15. – Yaman E, Yönetişim



38

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


Özetle, taşımacılık ve lojistik sektörü ülkemizde istenen düzeyde bilgi, tecrübe ve inovasyon

gelişmelerinin zaman ihtiyacından dolayı tamamen kurumsal bir yapıya henüz ulaşmamıştır. Ulaşım

modlarının koordinasyonunda kombine taşımacılığın mevcut altyapı sorunları başta olmak üzere,
gümrük maliyetleri, lojistik maliyetlerinin artış göstermesi gibi pek çok sebepten ötürü koordine

edilememektedir. Liman ve demir yolu taşımacılıklarının altyapılarının yetersiz olması, özellikle

limanların demir yolu bağlantılarının olmaması taşımacılığın öncelikle kara yolu taşımacılığıyla
yapılmasını zorunlu hale getirmektedir. Ülke içi ulaşımda demir yolunun yaygınlaştırılması ve

deniz yolu yük traf ğinde etkin rol oynayan limanların iltisak hatlarıyla desteklenmesi günümüz

konjektörü için zaruri bir ihtiyaçtır. Ayrıca, küresel yük taşımacılığından önemli pay sahibi
olabilecek konum ayrıcalığına sahip ülkemizin raylı sistem yatırımları ve serbestleşme ile hizmet

kalitesini arttırabileceği, planlanan yatırımların hayata geçmesi ile uluslararası bir aktarma merkezi
haline gelebileceği öngörülmektedir.




İstatistiksel olarak Türk ve Dünya deniz ticaretini genel olarak değerlendirdiğimizde;



Dünyada taşınan yüklerin miktar bazında %83’ü, değer bazında ise %70’i deniz yolu
aracılığı ile taşınmaktadır. Yaklaşık 17 trilyon $ olan dünya mal ticaret hacminin 10 trilyon $’lık

değer bazlı kısmı deniz yolu taşımaları aracılığıyla sağlanmıştır. Ülkemizde ise deniz ticareti 18,4

milyar $’lık ekonomiye katkısı ile GSYİH içinde %2,4 paya sahiptir. Türkiye’nin 2019 yılı toplam
ihracatı 150,77 milyon ton, toplam ithalatı ise 216,3 milyon ton olmak üzere dış ticaret miktarı

367 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam dış ticaret hacminin %88,8’lik bölümünü oluşturan

325,9 milyon tonluk kısmını deniz yolu aracılığıyla gerçekleştirerek 219 milyar $ kazanç sağlayan
ülkemiz, küresel mal ticareti traf ğinde stratejik konumu ve iç dinamikleriyle önemli gelişmeler

kaydetmektedir. Türkiye’nin 2019 yılı dış ticaret taşıma parasal değerine göre, deniz yolu

taşımacılığı ihracatta %60,3, ithalatta ise %54,2 pay sahibidir.



Deniz ticaretin asıl ticari aracı gemilerdir. Dünya deniz ticaret f losu 2019 yılı verilerine
göre 1000 GT ve üzeri 43.739 adet gemiye sahiptir. Dünya Deniz Ticaret f losu 2019 yılı itibariyle

1.87 milyar DWT’e, Türk Deniz Ticaret Filosu ise 28,6 milyon DWT’e ulaşmıştır. 1000 GT ve

üzeri 1.484 adet gemiye sahip olan deniz f lomuz dünya deniz ticaret f losunda %3,4’lük pay
ile 15. sırada yer almaktadır. Dünya deniz ticaret f losunun ortalama gemi yaşı 14,8 iken Türk

deniz ticaret f losunun yaş ortalaması 19,8’dir. Türkiye’nin yabancı bayraktaki gemi oranı 2018
yılında %75 oranında iken, 2019 yılı başı itibariyle %76 oranına yükselmiştir. Türk Deniz Ticaret






39

BÖLÜM 1


f losunda ulusal bayraklı f lo tonajı toplamda 6.83 milyon DWT’dir.




Dünya deniz ticaretinde taşımacılık yapan 1.000 gros ton ve üzeri gemiler dikkate
alındığında, gemiler 2019 yılında 1,87 milyar ton yük taşıma kapasitesine ulaşmıştır. Dünya deniz

ticaretinin gelişiminde 1950’li yılların sonunda yaygınlaşan liberalleşme ile birlikte reform niteliği

taşıyan konteynerleşme, kıtalar arası lojistiği hızlı ve güvenli ulaşım konforuyla kapıdan kapıya
hizmete yönlendirerek şekillendirmiştir . Buna bağlı olarak, dünya deniz ticaret f losu 2019
19
yılında toplam 24,3 milyon TEU konteyner taşıma kapasitesine yükselirken Türk deniz ticaret

f losu ise 329 bin TEU toplam konteyner kapasitesine ulaşmıştır. Türk deniz ticaret f losunun
dünya konteyner taşıma kapasitesinden aldığı pay %1,4’tür. 2019 yılında Türkiye’de toplam

10.843.998 TEU konteyner elleçlenmiştir.



Deniz taşımacılığına olan talebin artması ile birlikte değişimin gerektirdiği gemilerin

imalatı, birçok ülkeyi tersanecilik ve gemi inşa sektöründe yatırıma yönlendirmiştir. 2018 yılı
içerisinde üretilen gemilerin % 90,5’ini üreten Çin, Güney Kore ve Japonya gemi inşa sektöründe

söz sahibi olan lider ülkelerdir . Türkiye ise halihazırda 82 adet faal tersanesi ve 780 tekne imal
20
yeri ile son yıllarda büyüme seyri göstermiştir. Aktif tersanelerin yıllık toplam kapasiteleri 4,51

milyon DWT’dir. Ülkemizde yetkili gemi geri dönüşüm tesis sayısı 23 iken 82 faal tersanelerimizde

32 yüzer havuz ve 10 adet kuru havuz ile tersanelerimizin toplam havuz kapasitesi 42 adete
ulaşmaktadır.




Ülkemizde Gemi inşa bakım onarım faaliyeti hizmet ihracatı bir yılda yaklaşık 600
milyon $ olarak gerçekleşmektedir. Ülkemiz, gemi geri dönüşüm endüstrisinde 1,1 milyon tonluk

hacimle dünya genelinde %8,3’lük pay sahipliği ile üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye, Avrupa

çanağında ise lider konumda bulunmaktadır.



Üç tarafı denizlerle çevrili bir coğrafyada yer alan, geçmişten günümüze zengin su ürünleri
potansiyeline sahip ülkemizde balıkçılık önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Türkiye’de 2019 yılı

istatistiklerine göre 386 balıkçı barınağının yanısıra 62 Yat limanı, 153 tekne imal yeri, 28 çekek

yeri, 23 gemi geri dönüşüm tesisi bulunmaktadır. Ülkemizde uluslararası ticarete konu olan 19
adet izinli balıkçı barınağı mevcut olup, sayılarının arttırılmasının ekonomiyi destekleyeceği

öngörülmektedir. Denizcilik sektörünün bileşenlerinden biri olan balıkçılığın 2018 yılında


19 Can Oğuz, 2018
20 BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı, 2019, s. 21-30



40

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


ülke ekonomisine katkısı 3,1 milyar $ olup sektör içerisindeki ekonomik payı ise %16,6 olarak

gerçekleşmiştir.



Denizde deniz araçları ile turizm amacıyla yapılan meslek faaliyetleri ile sektörü doğrudan

etkileyen ve destekleyen meslek kuruluşlarının ticari faaliyetleri “Deniz Turizmi” olarak

adlandırılmaktadır. Deniz turizmi, Türkiye’de turizmin en önemli yapı taşını oluşturmaktadır.
Dünya ülkeleri 2019 yılı turizm geliri sıralamasında 15. sırada yer alan Türkiye, mavi bayrak

plajlı ülkeler sıralamasında 463 plaj ile 3. sırada yer almaktadır. 2019 yılında 34,5 milyar $’lık

toplam turizm geliri elde edilmiş ve resmi rakamlara göre GSM dolaşım hizmetleri ve Marina
hizmet harcamalarından elde edilen toplam gelir 127,1 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. Ülkemiz

deniz turizm hacminin her geçen gün arttırılması için sektörün teşviklerle desteklenmesi, mevcut
sorunların iyileştirilmesi ve yeni projeler üretilmesine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.



Türkiye’nin Marinacılık sektörünün önemli kısmını barındıran Akdeniz çanağı
coğrafyasında önemli bir paya sahip olması ve yapımı devam eden projelerin beraberinde lider

bir ülke konumuna gelinebileceği öngörülmektedir. Türkiye dünya ülkeleri sıralamasında 62 yat
limanı ile 9. sırada, Akdeniz ülkeleri sıralamasında da 4. sırada yer almaktadır. Ayrıca, 2017/3

sayılı, “Yurt Dışında Bulunan veya Yabancı Bayrak Çeken Teknelerin Türk Bayrağına Geçişine

İlişkin” Tebliğ kapsamında yürütülen projede 2020 yılı Şubat ayına kadar 6.637 tekne Yabancı
bayraktan Türk bayrağına geçiş yapmıştır.




Türkiye’de liman gelişim seyri incelendiğinde, 2000 yılında 149 liman tesisi 2019
yılında 210 tesis sayısı ile 19 yılda %40 oranında artmış, 2000 yılında 60 olan liman sayımız

2019 yılında 185 limana yükselmiş ve uluslararası taşımacılığa konu olan tesis sayımızda %210

büyüme gözlemlenmiştir. Aynı dönemdeki liman yük hacim verileri değerlendirildiğinde ise,
en büyük artış payı %389 oranıyla ihracatta gerçekleşmiştir. Türkiye’nin 19 yılda deniz yoluna

konu olan dış ticaret yük traf ği %249 oranında artış göstermiştir. Sonuç olarak, Türkiye son 19
yılda denizcilik sektöründe gerek limancılık faaliyetleri gerekse yük operasyonları ile başarılı

bir gelişim göstermiştir. Bu gelişimin sürdürülebilirliğinin sağlanması ve ekonomik kalkınmayı

destekleyici rol oynaması öngörülmektedir. Bu kapsamlı çalışmada ayrıca, Türkiye ve dünyadaki
liman sahiplikleri ve işletmeciliğine de yer verilmiş olup, çalışmada detaylı olarak sunulmuştur.











41

BÖLÜM 1


Limanlarımızdaki yük traf ği 2019 yılında bir önceki yıla kıyasla %5,2 oranında artarak

484,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Limanlarımızda elleçlenen yüklerin kargo tipleri bazında

dağılımı ise, %32 sıvı dökme %31 katı dökme yük, %25 konteyner, %11 genel kargo ve %1 araç’tır.
Kargo tipleri bazında yüklerde en büyük işlem hacminin %32’lik pay ile toplam yük hacminin

üçte birini oluşturan 150,3 milyon tonluk hacimle sıvı dökme yüklere ait olduğu görülmektedir.

Ülke genelindeki liman tesislerinin yük elleçleme kapasiteleri, elleçledikleri yük cinsine göre de
çalışmanın ilerleyen bölümlerinde detaylı olarak incelenmiş ve değerlendirmelerinize sunulmuştur.




Türk limanlarındaki yük elleçleme kapasitelerine de yer verilen bu çalışmada, limanların
sırasıyla, genel kargo & katı dökme yüklerde %47,3, sıvı yüklerde %44,5, konteynerle taşınan

yüklerde %45 ve araç elleçleme kapasitesinde ise %31’lik kapasite kullanım oranına sahip
oldukları gözlenmiştir. Liman kapasiteleri analizinde yatırımcının kuruluş aşamasındaki beyan

kapasiteleri baz alınmış ve reel elleçleme performanslarına kıyasla orantılandırılmıştır.



Büyük ölçekte ekonomik gelişime katkısı olan liman işletmelerinin kapasite analizlerini

mevcut kullanımlarını dikkate alarak planlamaları gerekmektedir. Bu planlamalar sayesinde
işletmeler etkinlik ve verimliliklerini arttırarak hem ulusal hem de uluslararası pazarlarda daha

büyük pay sahibi olacaklardır. Dolayısıyla, liman işletmelerinin gelişimi kapasitelerini planlı ve

aktif olarak kullanmalarına bağlıdır. Limanların kapasite kullanımı ise operasyonel faaliyetlerin
hızlı, etkin ve proaktif bir şekilde yürütülmesiyle ilişkilidir. Liman idaresinin organizasyonel

yapıya uygun yönetim anlayışı da kapasiteyi etkileyen en önemli unsurlardan biridir.



Limanlardaki altyapı, üstyapı, ekip-ekipman gibi belirleyici parametreler kapasitelerinin

önemli göstergeleri arasındadır. Limanların performanslarını ölçmek için birçok yöntem

bulunmakta olup, elleçleme, gemi kabul ve depolama kapasiteleri hesapları en yaygın kapasite
kullanım yöntemleridir.



İskelede yükleme boşaltma sürelerinin kısaltılması için geri sahada ya da iskele üzerinde

olan ekip ekipmanların da adet ve kapasitelerinin gözden geçirilerek limanın kabul kapasitelerini

arttırabileceği öngörülmektedir.



Liman işletmelerinin kapasitelerinin daha etkin ve verimli kullanılması gerekliliğinden
yola çıkarak, kapasite kullanımını kapsayan tüm parametrelerin detaylı analiz edilerek tesis yapısı






42

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


ve kargo tiplerine göre değerlendirilmesi ihtiyacı tezahür etmektedir. Nitekim mevcut liman

performansları öngörülen liman otoritesi modelindeki yapıya uyarlanarak, analiz sonucundaki

göstergelerle değerlendirmelerinize sunulmuştur.



Tüm bu bahsedilen konu ve önerilerin yanı sıra denizcilik sektöründeki yenilikçi hizmetler,

inovasyon ve fayda maliyet analizi ile daha fazla performans sağlanarak limanların operasyonel
verimliliklerinin arttırılabileceği öngörülmektedir.




Türkiye, IMO’nun yayınladığı STCW Sözleşmesi kurallarına tam uyum sağlayan
devletlerin bulunduğu “Beyaz Liste” de yer almaktadır. Önde gelen liman devleti kontrolü

rejimlerinden olan Paris MoU, standart altındaki gemileri, düzenlemeleri yetersiz olan bayrak
devletlerini, yetersiz performans sergileyen yetkilendirilmiş kuruluşları tespit etmek amacıyla

kurulmuştur. Türkiye Paris MoU ’da 2006 yılında kara listeden gri listeye geçmiş ve daha sonra

2008 yılında ise beyaz listeye ulaşma başarısını göstermiştir .
21


Limanlarımıza uğrak yapan gemi istatistiklerine de çalışmada yer verilmiş olup,
gerek uğrak yaptıkları bölge analizi, gerekse taşıdıkları yük tonajlarının bölgesel incelemesi

değerlendirmelerinize sunulmuştur.



Çalışmada ayrıca, ülkemiz deniz yolu dış ticaretinde önemli rol oynayan ilk 10 ülke ile

gerçekleştirilen 2019 yılı mal ticareti miktar ve değer bazlı olarak incelenmiştir. 2019 yılında deniz

yolu ile yapılan ithalatta ve ihracatta en fazla işlem hacmi gerçekleşen ülkeler değerlendirilmiştir.
Türkiye’nin kara ve deniz yakın komşularını kapsayan bölgedeki dış ticareti detaylı olarak analiz

edilerek bölgedeki mevcut ticari durum hem hacimsel hem de değer bazında yansıtılmıştır. Analiz

kapsamında 2019 yılı TÜİK dış ticaret verileri esas alınmıştır.



Dünyadaki yeni gelişmelerin küreselleşme tezahürü ile, gemi inşa sanayi, konteynerleşme,
gemi ve yük ekipmanlarındaki gelişmeler elektronik ve bilgi iletişim teknolojisindeki gelişmelerin

neticesinde limanlar daha çok modern ekipman bulundurmak ve rekabet edebilmek için

teknolojik gelişmelerden yararlanmak zorundadırlar. Bunun için limanlar bütüncül gelişime
ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca her tesis ve limanda olduğu gibi iş gücü, liman işleyiş sisteminin

en temel parçasıdır. En son teknolojik gelişim, bilişim ve ekipmanlar gibi öngörülen tüm bu
süreçleri yönetebilecek donanımlı iş gücü sektör için önemli ihtiyaçtır. Denizcilik sektöründeki

21 Yılmaz G. Uzmanlık Tezi, 2014



43

BÖLÜM 1


istihdam verileri incelendiğinde, 2019 yılı istatistiklerine göre sektördeki gemi adamı sayımız

131.992 personel olarak resmi kayıtlarda yer almaktadır. Yine aynı yıl tersane, tekne imal ve

çekek yerlerinde çalışan personel sayısı 21.449 iken, 2020 yılının ilk çeyreğinde 33.150 personel
olarak kayıt altına alınmıştır. 2019 yılında 80 adet işletme izinli tersane tesis sayımız 2020 yılı ilk

çeyreğinde 82 adet tersane tesisi olarak artış göstermiştir.



Tüm bu yük hareketlerine ev sahipliği yapan uzun vadeli ve maliyetli sermaye yatırımı

gerektiren liman tesislerinin, yatırım maliyetinin geri dönüşüm süreci başta olmak üzere, bölgeyi,

uluslararası talebi ve yük hizmetini sağlayabilecek kapasite planlaması yapması gerekmektedir.
Talebi karşılayacağı düşünülen kapasitenin tesis dizayn ve teknik altyapı ihtiyacına cevap

verebilecek donanımda olması işletme performansı ve ekonomik kazancını arttıracak en önemli
parametrelerdir.




Limanlar, artan operasyon ihtiyacı karşısında geri sahalarında ya da denize doğru dolgu
ile alan oluşturmak suretiyle ilave istif sahaları oluşturmaktadırlar. Bu avantaja sahip olmayan

liman tesisleri ise çareyi, liman sahası dışında kara terminaller olarak adlandırılan istif sahalarında
limanlarla senkronize olarak operasyonlarını yürüterek gerçekleştirmektedirler. İntermodal

taşımacılık faaliyetinin etkin olduğu kara terminalleri, lojistik aktarma merkezleri olarak ifade

edilebilecek liman operasyon faaliyetlerinin yürütüldüğü özellikli alanlar olmakla birlikte, her ne
kadar limandan farklı bir bölgede yer alsa da limanın bir parçası olarak kabul edilmektedirler.

Son dönemlerde liman istif sahası ihtiyacın çözüm odağı olarak değerlendirilen kara terminalleri,

gerekli teşvik ve desteklerle hizmet kalitesi ve liman ihtiyacına cevap verebilme potansiyeli
açısından limanın bir parçası olarak değerlendirilmelidir. Liman yatırımcısının bu kapsamda

desteklenmesi ve kara terminali ile liman sahası arasındaki ulaşım ağının kolaylaştırılması önemli

bir etkendir. Ayrıca, bu terminallerin gümrüklü saha statüsünde olması da limancılık faaliyetleri
açısından gerekli bir husustur.



Denizcilik sektöründe hayati önem taşıyan güncel ve güvenilir veri ihtiyacı istatistik

disipliniyle sağlanacak veri tabanına bağlıdır. Karar vericiler, güncel istatistiklerle günümüz

konjektörü ve gelecek projeksiyonuna yön verecek olasılıkları çeşitli yöntemler kullanarak daha
net öngörebilirler. Dolayısıyla gerek yerel sektör bünyesinde gerekse uluslararası arenadaki

farklı kaynaklardan toplanan verilerin oluşturacağı istatistik veri tabanı, sektör ve geleceği
için vazgeçilmez bir kaynaktır. Denizcilik sektörünün, “geleceğin anahtarı” niteliğinde önemli






44

ÇALIŞMANIN AMACI, ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE GİRİŞ


olan küresel istatistiksel verileri, karar vericilerin optimum karar almalarında belirleyici bir yol

haritasıdır. Bu bağlamda Türkiye’de denizcilik sektörünün dayanağı olarak belirtilen ulusal ve

uluslararası ve kurumlar arası istatistiksel tüm verilerin sistemsel bir alt yapıyla bütünleşik bilgi
sistemlerine dönüştürülmesinin ihtiyaç olduğu düşünülmektedir.




Ülkemizin jeopolitik konumu gözönünde bulundurulduğunda, küresel taşımacılığın
bel kemiği olan limanlarımızın; daha etkin ve verimli işletilmesi, yönetilmesi ve sürdürülebilir

kılınması ile dünya deniz ticaretindeki payımızın artacağı aşikârdır.



Bu kapsamda, çalışmada sektörel ticaretin gerektirdiği tüm parametreler geçmişten

günümüze istatistiksel veriler olarak sunulmuş, eksiksiz ve güvenli veri tabanına dayandırılarak
bir eksene oturtulmuştur. Tüm bu değerlendirmeler neticesinde sektörün bütüncül bir bakış açısıyla

incelenmesi, veri tabanına dayandırılarak realite önceliğinde ortaya çıkan resmin sunumuyla karar

vericilerin etraf ıca değerlendirebileceği önemli bir kaynak oluşturulması hedef enmiştir.



“Koştuğun yere ulaştığında hala ulaşmak istediğin yer orası olsun istiyorsan; plan yap!”
Piri Reis.
















































45

2.Dünyada ve Türkiye’de Denizcilik Sektörü ve Mevcut Durum Değer




























































“Yaklaşık 510 milyon metrekarelik dünya yüzeyinin %71’ini denizler ve okyanuslar
oluşturmaktadır. Ülkemiz üç tarafı denizlerle çevrili 8.483 km kıyı uzunluğuyla dünyanın kıyı
uzunluğu ülkeleri sıralamasında %2,38 ‘luk pay sahipliği ile 30 sırada yer almaktadır.


Ülkemizin jeopolitik konumu gözönünde bulundurulduğunda, küresel taşımacılığın bel kemiği
olan limanlarımızın; daha etkin ve verimli işletilmesi, yönetilmesi ve sürdürülebilir kılınması
ile dünya deniz ticaretindeki payımızın artacağı aşikârdır.”


Küresel mal, hizmet ve enerji ihtiyacının %83’lük kısmının deniz yoluyla karşılanmasında konum
itibariyle Türkiye, dünya mal ticaretinin gemi hareketlerinin kontrol ve geçiş güzergâhında
bulunmaktadır. Bu bağlamda, ülkemizin konumu ve avantajları gereği ulusal ve uluslararası
rekabetin hâkim olduğu pazarlarda deniz yolu taşımacılığında söz sahibi olabileceği yenilikçi
hedef er ve planlamalar geliştirerek sektörün geleceğini ve seyrini yönlendirecek ulusal
limancılık politikalarına ihtiyaç duyulduğu düşünülmektedir.”

BÖLÜM 2


1. Dünya Ticareti ve Deniz Yolunun Önemi




1.1. Küresel Ekonomi



Dünya nüfusunun hızlı büyümesi, çalışan nüfus popülasyonunun tarım, üretim ve endüstri

sektörlerine yönelme hareketliliği, gelecekte artan ihtiyaçlar dahilinde ulaşım ve enerji ihtiyacını
şekillendirmesi ile birlikte özellikle taşımacılık ve lojistik sektörünün belirleyici göstergesi olacağı

öngörülmektedir.


Tablo 1: Dünya Nüfusu Bölgesel Tahmin Verileri (Milyon kişi) 22
2020-2040 2020-2050
2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
Artış Artış
Avrupa 688 689 689 688 685 680 674 -3 -14
Rusya ve Merkez Asya 237 242 245 247 249 252 253 12 16
Orta Doğu 261 285 305 323 340 355 370 79 109
Afrika 1.341 1.509 1.688 1.878 2.077 2.281 2.489 736 1.148
Asya Pasif k 4.246 4.399 4.525 4.625 4.696 4.741 4.762 450 516
Amerika 1.023 1.062 1.097 1.127 1.153 1.172 1.188 130 165
Kuzey Amerika 654 682 706 726 742 754 762 88 108
Güney Amerika 369 380 391 401 410 418 425 41 56
Avrupa Birliği 513 514 513 511 508 503 498 -5 -15
MENA 458 497 531 563 594 623 650 136 192
OECD 1.204 1.225 1.242 1.258 1.270 1.278 1.282 66 78
OECD Olmayanlar 6.590 6.959 7.306 7.630 7.929 8.204 8.453 1.339 1.863
OPEC 631 700 771 844 919 997 1.074 288 443
OPEC Üyesi Olmayanlar 7.163 7.484 7.777 8.044 8.280 8.485 8.661 1.117 1.498
Dünya 7.794 8.184 8.548 8.888 9.199 9.482 9.735 1.405 1.941
Çin 1.439 1.458 1.464 1.461 1.449 1.429 1.402 10 -37
Hindistan 1.380 1.445 1.504 1.554 1.593 1.621 1.639 213 259


Birleşmiş Milletler raporuna göre, dünya nüfus artış eğilimlerinin bölgeler arası homojen

olması, yavaşlaması ve bulunduğumuz 21. yüzyılın sonunda durması beklenmektedir. BM Nüfus
Bölümünün 2019 Dünya Revizyonundan çıkarılan tahminlere dayanarak nüfus beklentileri,

küresel nüfusun 2020’de 7,79 milyar insandan 2050’de yaklaşık 2 milyar artış göstererek toplam

9,73 milyar olacağı tahmin edilmektedir. Büyümenin özellikle %90’dan fazla kısmının gelişmekte
olan ülkelerde olacağı tahmin edilmektedir. Orta Doğu ve Afrika’dan (OPEC ülkeleri hariç

%41) Asya, Hindistan ve OPEC ülkelerinin her birinin 2040 yılına kadar yaklaşık %15 oranında
büyümesi beklenmektedir. OECD bölgesinde ise, nüfusun 2040’a gelindiğinde 66 milyon insanın

artması ve Avrasya’nın nüfusunun marjinal olarak 344 milyona çıkacağı tahmin edilmektedir.

Tabloda yer alana tahmin verilerine göre, Çin’in nüfusunun gelecek 20 yılda 10 milyon büyürken,
Hindistan nüfusunun 213 milyon büyüyerek en çok nüfusa sahip ülke olması beklenmektedir .
23
Bu bağlamda büyüme eğilimi olan ülkelerin gerek mal gerekse yolcu transfer ihtiyacının artacağı,
22 Birleşmiş Milletler Nüfus Bölümü, 2019
23 Yüzbaşıoğlu Ç. 2019



48

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DENİZCİLİK SEKTÖRÜ VE MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ


diğer ülkelerle olan taşımacılık traf ğinin lojistik ağıyla birlikte yoğunlaşacağı düşünülmektedir.



Bu büyümenin paralelinde Gayri Saf Yurtiçi Hasıla (GSYİH) büyümesininde gerçekleşmesi
için ulusal kalkınma planlarında da yer alan ulaşım ve enerji politikaları önemli stratejilerin başında

yer almaktadır. Ülkelerin ulaşım politikalarında ana amaç, ekonominin ve ulusların ticarete konu

olan hammadde-mal ve yolcu taşımacılığında ucuz, hızlı, güvenli sürekli ve konforlu taşımacılık
faaliyetlerini gerçekleştirmektir.


Tablo 2: Küresel GSYİH Yıllık Ortalama Büyüme Tahminleri (%) 24
2018-2024 2024-2035 2035-2040 2018-2040
Avrupa 1,5 1,6 1,6 1,6
OECD 1,7 1,8 1,7 1,7
OECD Olmayanlar 4,5 4,2 3,7 4,2
OPEC 1,9 3 3,1 2,7
Çin 5,8 4,5 3,3 4,6
Hindistan 6,8 6,4 5,8 6,3
Dünya 3,3 3,3 3 3,3


Küresel Gayri Saf Yurt İçi Hasıla (GSYİH) büyümesi büyük ölçekte emek verimliliğinin

artmasıyla esas olarak gelişmekte olan ülkelerden kaynaklanacağının ve OECD üyesi olmayan
ülkelerin GSYİH’sinin orta vadede yıllık ortalama %4,5 artması beklenmektedir.




OECD ülkelerinin GSYİH’sinin ortalama vadede %1,8 oranında büyümesi ve uzun vadede %1,7
oranında artması hedef enmektedir. Ülkeler küresel olarak 2018-2040 yılları arasında GSYİH’nin

artışının tahmin döneminde yavaşlayarak ortalama olarak %3,3 oranında artacağı öngörülmektedir.
Büyüyen nüfusları ile birlikte Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ekonomilerin uzun vadeli

seyirle olgunlaşmaya başladığı gözlenmektedir .
25


2019 yılında küresel ticaret ve yatırımlardaki düşüşün etkisiyle dünya büyümesi ivme kaybetmiştir.

Ticaret politikalarında belirsizliğin arttığı ve jeopolitik tansiyonların yükseldiği bir ortamda dünya
ekonomisi ılımlı toparlanma sürecini devam ettirmektedir. Gelişmiş, yükselen ve gelişmekte olan

ekonomilerde verimlilik artışında yavaşlama gözlenmektedir. Ekonomik aktivite, f nansal krizden

bu yana en düşük seviyelere gerilemiştir .
26


Dünya Bankası 2020 Ocak ayı Küresel Ekonomik Görünüm raporunu yayımlamıştır.

Raporda küresel ekonomik büyüme beklentisi 2019 yılı için yüzde 2,6’dan yüzde 2,4’e, 2020 için

24 OPEC (2018) Yıl Sonu Raporu
25 Yüzbaşıoğlu Ç. 2019
26 T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler Bülteni, 20 Ocak 2020



49