BÖLÜM 6
dünya devleri önemli yatırımlarıyla Türkiye pazarında yer almaktalar.
Özellikle global ticarette geçiş güzergahları ve enerji koridorları üzerindeki konumu
ile dünyaya açılan kapılar olan limanlarımızın kıymeti yabancı yatırımcı içinde oldukça cazip
gelmektedir. Türkiye’de yatırımının tamamı ya da bir kısmı yabancı sermayede olan MIP, Rubis
Terminal, Assan, Asyaport, Marport, Kumport, DP World, UN Ro-Ro, Socar, Star Raf neri, Petkim,
BP ve Shell gibi liman tesis ve terminalleri, uluslararası deniz ticaretinin rekabetçi pazarlarının
dünya ligindeki önemli oyunculardır. Liman işletmeciliğinde dünyada marka yapmış önemli
başarılar yakalamış işletmelerin yatırımları, Türkiye’de yabancı sermayenin arttırılması açısından
ve küresel ticaretteki marka bilinilirliği açısından önem arz etmektedir.
Şekil 102: Yabancı Sermayeli Liman Tesislerinin Kapasite Performansları 524
Ülkemizde yatırımı yabancı sermaye destekli bu tesislerin 2019 yılındaki toplam işlem
hacmi incelendiğinde genel kargo yüklerinde 12.350.000 güncel kapasitesi ve 9.243.772 ton
524 UAB, DGM, TKYGM
300
TÜRKİYE’DEKİ KIYI ŞERİDİ MEVCUT DURUM VE LİMAN TESİSLERİ
işlem hacmi gerçekleşmiş olup Türkiye genelindeki elleçleme oranının %4,6’lık kısmına sahiptir.
Genel kargo yük cinsi elleçleyen limanlar mevcut kapasitelerinin %75’lik büyük kısmını aktif
olarak kullanmaktadırlar. Limanların sıvı yüklerdeki güncel kapasiteleri 22.045.000 milyon ton
olup 14.210.509 ton aktif yük elleçlemiş ve ülke genelinin %9,2’lik payına sahiptirler. Sıvı yük
terminalleri güncel kapasitelerinin %64’lük kısmını aktif kullanmaktadırlar. Konteyner elleçleyen
liman tesisleri ise, 12.350.000 TEU’luk güncel kapasiteleriyle, 7.389.014 TEU’luk
konteyner elleçleyerek Türkiye’nin toplam kapasitenin %63,7’lük kısmını oluşturmaktadır.
Analizi yapılan liman tesislerinin konteyner elleçleme operasyonlarında %60’lık aktif kullanıma
sahiptir. Araç elleçleyen liman tesislerinin performansları incelendiğinde 710.000 adet araç
elleçleme kapasitesiyle 254.520 adet araç elleçlenmiştir. Araç elleçleyen liman tesislerinin
Türkiye toplamı içerisinde %12,2’lik paya sahip ve liman tesisileri kapasitelerinin %72’lik kısmını
oluşturmaktadırlar.
Tüm bu yabancı sermaye destekli liman ve terminallerinin veri analizlerinde dikkat çekici
en önemli husus aşşağıdaki tabloda da görüldüğü üzere tesislerin kapasite kullanım oranlarının
%60’ın üzerinde etkin ve aktif kullanımlarıdır. Performans analizlerinin verimli ve etkin olduğu
gözlenen tesisleri, ülkenin en önemli liman tesisleri arasında yer almakta ve ekonomiye önemli
ölçüde katma değer sağlanaktadır.
Tablo 72: Yabancı Yatırım Sermayeli Liman ve Terminallerin Aktif Kapasite Performansları 525
Yük Elleçleme Türü Elleçleme Payları Kapasite Kullanımları
Genel Kargo+Katı Dökme 4,6% 75%
Sıvı Dökme 9,2% 64%
Konteyner 63,7% 60%
Araç 12,2% 72%
Sektörde pazar lideri olan güçlü yabancı yatırımcıların uluslararası limanlarımıza
yaptıkları ve gelecekte yapmayı planladıkları yatırımlar, küresel ölçekte ülkemizin tercih edilen ve
ticarete elverişli ülke statüsünde olduğunun önemli göstergesidir.
Dünya Bankasının İş Yapma Kolaylığı Endeksi (EDB) genel sıralamasında 190 ülke
arasında Türkiye 43. sırada yer almaktadır. Bu başarı hükumetimizin işe başlama, inşaat izinlerinin
alınması, kredi temini, dış ticaret, sözleşmelerin icrası, tapu kaydı, şirket tasf yesi, elektrik
temini, küçük yatırımcıların korunması ve vergi ödemesi alanlarında yaptığı reformlar sayesinde
525 UAB, DGM, TKYGM
301
gerçekleşmiştir. Ayrıca ülkemiz bu yıl ilk kez en fazla reform yaparak iyileşme gösteren 10 ülke
arasında yer almıştır .
526
Tüm bu gelişmelerin yanı sıra, Dünya Bankası devlet garantisi verilen tüm yatırımlara
ve özellikle kamu yararı önceliğindeki ulaşım yatırımlarına destek vermektedir. Kamu yararı
önceliğindeki ulaşım sektörüne sağlanan destekler konusu Dünya Bankası ile istişare edilmiş,
yapılan görüşmeler neticesinde deniz yolu sektörüne yönelik kıyı yapıları ile ilgili bugüne kadar
bir talep oluşturulmadığı ve bu sebepten ötürü sektörün fonlanmadığı bilgisi alınmıştır. Dünya
Bankasının ulusal prosedürlere aykırı olmaması kaydıyla kamusal kıyı yapıları projelerinin
tamamının vergiler de dâhil %100 f nanse edilebileceği bilgisi hızlı gelişim sürecinde olan ulaşım
sektörümüz için önemli bir avantajdır. Genel bütçe harcamasının dışında Dünya Bankasıyla
sağlanacak yatırım f nansmanı ülkemiz açısından önemli kamu yatırımlarının hayata geçirilmesi
adına hayati önem arz etmektedir.
526 T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı
7.Türk Limanlarındaki Yük ve Gemi Operasyonlarının Bölgesel Bazda Analizi
BÖLÜM 7
BÖLÜM 7
1. Türkiye’de Limanlarda Elleçlenen Yük Miktarları
Limanlarımızdaki yük traf ği, 2019 yılında bir önceki yıla kıyasla %5,2 oranında artarak
484,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Limanlarımızda elleçlenen yüklerin kargo tipleri bazında
dağılımı ise, %32,1 Sıvı Dökme Yük, %31 Katı Dökme Yük, %24,5 Konteyner, %10,9 Genel
Kargo ve %1,5 Araç’tır. Limanlarımızda elleçlenen yüklerin %45,7’si ithalat, %27,2’si ihracat,
%15,5’i transit ve %11,6’sı kabotaj taşımalarına konu olmuştur.
Türkiye’nin 2019 yılı deniz yolu dış ticaret hacmi, bir önceki yıla göre %7,3 artarak 353
milyon tona yükselmiş olup toplam ticarette %73’lük paya sahiptir. Bu ticaretin %37’lik kısmı
ihracat, %63’lük bölümü ise ithalat taşımalarından oluşmaktadır. Daha detaylı ifade etmek
gerekirse, 2019 yılında limanlarımazdaki ithalat taşımaları 2018 yılına göre %1,3 artarak 221,4
milyon milyon tona, ihracat miktarı ise %19,2 oranında artarak 131,7 milyon tona yükselmiştir.
Buna ek olarak, aynı yıl limanlarımızdaki kabotaj miktarı 56,1 milyon tona mukabil %12
oranındadır. Ayrıca, limanlarımızdaki transit yük miktarı bir önceki yıla göre %4,7 gelişerek 75
milyon tona yükselmiş ve toplam içerisinde %15’lik bölümü teşkil etmiştir.
Şekil 103: Türkiye’de 2019 yılında Elleçlenen Yük Miktarları 527
527 UAB, DGM
306
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Genel olarak tüm kargo tipleri ton bazında son iki yıl analiz edilidiğinde;
Şekil 104: Kargo Tipine Göre Yük Elleçlemesi (Ton) 528
Türk Limanlarında 2019 yılında kargo tiplerine göre en fazla işlem hacmi 155.253.914 ton
ile Sıvı dökme yüklerde gerçekleşmiştir. Sıvı dökme yüklerdeki elleçleme miktarında bir önceki
yıla kıyasla %11,12 oranında artış kaydedilmiştir. Sıvı dökme yükleri, 150.344.563 milyon ton ile
bir önceki yıla göre %12.49 artış gösteren Katı dökme yükler ve 118.768.010 ton ile Konteyner
taşımaları takip etmektedir. Araç taşımalarındaki elleçleme miktarlarında ise 7.128.934 milyon
ton ile bir önceki yıla kıyasla %16,85 oranında daralma gözlenmiştir.
Genel olarak tüm kargo tipleri değerlendirmesi;
Ülke genelindeki 131 liman tesisinde (şamandıra, dolfen, boru hattı dahil) 2019 yılında
155,2 milyon ton Sıvı dökme yük elleçlenmiştir. Bu hacmin 61,3 milyon tonu (%39,5) ithalat,
53,6 milyon tonu (%34,5) transit, 25,1 milyon tonu (%16,2) kabotaj ve 15,2 milyon tonu (%9,8)
ise ihracat taşımalarından oluşmaktadır.
İkinci en büyük işlem hacmine sahip Katı dökme yüklerin elleçlendiği 107 liman tesisinde
150,3 milyon ton yük traf ği gerçekleşmiştir. Bu yüklerin 96,7 milyon ton ile %64,3’lük büyük
bölümünü ithalat taşımaları oluştururken, 41,1 milyon ton (%27,3) ihracat, 12,2 milyon ton (%8,1)
kabotaj ve 424,4 bin ton (%0,3) transit taşımalarını içermektedir.
Konteyner taşımacılığının gerçekleştirildiği 50 liman tesisinde 118,76 milyon ton yük
işlem görmüştür. Ülkemiz limanlarında gerçekleşen konteyner taşımacılığının büyük bölümünü
dış ticaret taşımaları oluşturmaktadır. İhracata konu olan konteynerler aracılığıyla taşınan yük
miktarı %43,2’lik pay ile 51,2 milyon tondur. Ayrıca, Konteyner Limanlarında, 37,6 milyon ton
(%31,7) ithalat, 20,8 milyon ton (%17,5) transit, 9,1 milyon ton (%7,6) kabotaj taşımaları söz
konusudur.
528 UAB, DGM
307
BÖLÜM 7
Genel kargo sınıfındaki yükleri elleçleyen 152 aktif liman tesisinde 52,67 milyon ton
yük işlem görmüştür. Bu yük hacminin %45,7’sine tekabül eden 24,1 milyon ton yükün ithalatı
gerçekleştirilmiştir. İhracatta ise %35,7’lik orana karşılık gelen 18,8 milyon ton yük işlem
görmüştür. Onu, 9,7 milyon ton (%18,4) ile kabotaj izlerken 141,6 bin ton (0,2) yük transit olarak
taşınmıştır.
2019 yılında Ro-Ro ve Car Carrier taşımacılığının gerçekleştiği 29 liman tesisinde 2,1
milyon adet araç taşınmıştır. Büyük bölümünün Marmara Bölgesindeki otomotiv sanayi tesislerine
yakın limanlarda gerçekleşen bu taşımaların %75,5 ihraç, %17,5 ithal araçlardan oluşmaktadır.
Bölgelere göre elleçleme verileri, 2018-2019 yılları bazında incelendiğinde, Ege Bölgesi
Limanlarının ülke genelindeki payı %10, Akdeniz Bölgesi limanlarının payı ise %3 oranında
artarken, Karadeniz limanlarının payında %8, Marmara Bölgesi limanlarında ise %5 oranında
düşüş söz konusudur. Buna karşın, ülkemiz limanlarında 2019 yılında elleçlenen yük miktarının
bir önceki yıla göre %5,2 oranında arttığı dikkate alındığında Ege ve Akdeniz Limanları yük
hacmini arttırırken diğer bölgelerimizdeki limanlarda kayda değer bir düşüş yaşanmamıştır.
Şekil 105: Ülkemizde Bölgeler Bazında Gerçekleştirilen Yük Elleçlemeleri 529
Bu bölümde, 2019 yılında, bölgelerimizdeki yük hacmi hem kargo tipleri hem de taşıma
rejimlerine göre detaylandırılmıştır. Buna ek olarak, her bölgede gerçekleşen taşımacılığın kargo
tipleri bazında taşımacılık rejimlerine göre dağılımı detaylı olarak sunulmuştur.
529 UAB, DGM
308
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Şekil 106: Türk Limanlarında Elleçlenen Yükün Bölgesel Bazda Kargo Tipleri ve Taşıma Rejimlerine Göre Dağılımı 530
530 UAB, DGM
309
BÖLÜM 7
Tablo 73: Akdeniz Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma Rejimlerine Göre Dağılımı 531
Sıvı Katı
Genel
Genel
AKDENİZ Dökme Pay Dökme Pay Konteyner Pay Kargo Pay Araç Pay Toplam
Yük Yük
İhracat 3.911.366 5% 16.567.512 32% 15.559.792 51% 5.060.340 36% 906.429 68% 42.005.439
İthalat 10.976.107 14% 34.494.504 66% 12.899.314 42% 5.654.950 41% 431.276 32% 64.456.151
Kabotaj 8.687.573 11% 752.684 1% 1.378.004 5% 3.209.810 23% 298 0% 14.028.369
Transit 53.563.063 69% 68.250 0% 580.522 2% 22.036 0% 0 0% 54.233.871
Genel
Toplam 77.138.109 100% 51.882.950 100% 30.417.632 100% 13.947.136 100% 1.338.003 100% 174.723.830
Tablo 74: Ege Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma Rejimlerine Göre Dağılımı 532
Sıvı Katı
Genel
Genel
EGE Dökme Pay Dökme Pay Konteyner Pay Kargo Pay Araç Pay Toplam
Yük Yük
İhracat 6.157.508 18% 10.339.930 44% 11.021.129 70% 4.912.914 52% 803.568 53% 33.235.049
İthalat 22.670.481 67% 12.035.700 52% 4.032.152 26% 3.230.074 35% 702.966 47% 42.671.373
Kabotaj 5.241.450 15% 975.586 4% 544.344 3% 1.216.783 13% 0 0% 7.978.163
Transit 0 0% 0 0% 38.959 0% 0 0% 0 0% 38.959
Genel 34.069.439 100% 23.351.216 100% 15.636.584 100% 9.359.771 100% 1.506.534 100% 83.923.544
Toplam
Tablo 75: Marmara Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma Rejimlerine Göre Dağılımı 533
Katı Sıvı
Genel
Genel
MARMARA Konteyner Pay Dökme Pay Dökme Pay Kargo Pay Araç Pay Toplam
Yük Yük
İhracat 24.465.551 34% 11.156.504 25% 4.991.421 12% 6.912.361 29% 3.128.567 87% 50.654.404
İthalat 20.642.368 29% 26.416.284 59% 25.834.015 63% 13.272.361 56% 385.014 11% 86.550.042
Kabotaj 6.597.529 9% 6.550.167 15% 10.235.359 25% 3.307.085 14% 66.088 2% 26.756.228
Transit 20.207.408 28% 347.075 1% 6.957 0% 59.055 0% 9.346 0% 20.629.841
Genel
Toplam 71.912.856 100% 44.470.030 100% 41.067.752 100% 23.550.862 100% 3.589.015 100% 184.590.515
Tablo 76: Karadeniz Bölgesi’nde Elleçlelen Yüklerin Kargo Tipleri Bazında Taşıma Rejimlerine Göre Dağılımı 534
Sıvı
Katı Dökme Genel Genel
KARADENİZ Pay Pay Dökme Pay Konteyner Pay Araç Pay
Yük Kargo Toplam
Yük
İhracat 3.024.324 10% 1.901.566 33% 161.998 5% 230.051 29% 463.747 67% 5.781.686
İthalat 23.714.577 77% 1.912.653 33% 1.839.256 62% 29.125 4% 231.635 33% 27.727.246
Kabotaj 3.892.336 13% 1.940.504 33% 975.362 33% 541.762 68% 0 0% 7.349.964
Transit 9.130 0% 60.499 1% 1.998 0% 0% 0% 71.627
Genel 30.640.367 100% 5.815.222 100% 2.978.614 100% 800.938 100% 695.382 100% 40.930.523
Toplam
531 UAB, DGM
532 UAB, DGM
533 UAB, DGM
534 UAB, DGM
310
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Büyük ölçekte ekonomik gelişime katkısı olan liman işletmelerinin kapasite analizlerini
mevcut kullanımlarını dikkate alarak planlamaları gerekmektedir. Bu planlamalar sayesinde
işletmeler etkinlik ve verimliliklerini arttırarak hem ulusal hem de uluslararası pazarlarda daha
büyük pay sahibi olacaklardır. Dolayısıyla, liman işletmelerinin gelişimi kapasitelerini planlı ve
aktif olarak kullanmalarına bağlıdır. Limanların kapasite kullanımı ise operasyonel faaliyetlerin
hızlı, etkin ve proaktif bir şekilde yürütülmesiyle ilişkilidir. Liman idaresinin organizasyonel
yapıya uygun yönetim anlayışı da kapasiteyi etkileyen en önemli unsurlardan biridir.
Limanlardaki altyapı, üstyapı, ekip-ekipman gibi belirleyici parametreler kapasitelerinin
önemli göstergeleri arasındadır. Limanların performanslarını ölçmek için bir çok yöntem
bulunmakta olup, elleçleme, gemi kabul ve depolama kapasiteleri hesapları en yaygın kapasite
kullanım yöntemleridir.
Bu bağlamda, 2019 yılında limanlarımızda gerçekleşen operasyonel faaliyetler dikkate
alınarak hem elleçleme hem de gemi kabul kapasiteleri analiz edilmiştir. Liman performans
analizinin birinci bölümünde, ilk olarak limanların yıl içersindeki yük elleçleme performansları
bağlı oldukları Liman Başkanlıkları bazında reel veriler dikkate alınarak bölgesel kapsamda
detaylandırılmıştır. Akabinde, limanlardaki kurulu kapasite miktarının yük elleçleme miktarı
karşılama oranları, Liman Başkanlıkları bazında ve liman işletmelerinin beyana dayalı kapasite
kullanım bildirimleri dikkate alınarak hesaplanmıştır. Analizin ikinci bölümünde ise, limanlarımızın
gemi kabul kapasiteleri incelenmiştir. Bu doğrultuda, öncelikle, aynı yıl içerisinde limanlarımıza
uğrak yapan gemilerin hareket sayısı ve elleçleme miktarları gemilerin tonaj sınıf arına göre
hesaplanmıştır. Daha sonra, 2019 yılında gemi cinsleri bazında limanlarımıza gelen maksimum
tonajlı gemilerin bölgesel dağılımı verilmiştir.
Türk limanlarının 2019 yılı bölgesel performansları, limanların elleçledikleri yüklerin
kargo tipleri olan Kuru ve Sıvı yüklerde ton cinsinden, Konteynerlerde TEU ve Araç limanlarının
performanslarında ise araç sayıları baz alınarak hesaplanmıştır. Tüm bu kriterler gözetilerek
yapılan analizin bölgesel değerlendirmeleri aşağıda sunulmuştur.
Türkiye’nin deniz yolu taşımacılığına %36’lık katkı sağlayan Akdeniz Bölgesi
limanları, kuru yükte %50,3, sıvı yükte %42,5, konteynerde %41 ve araç taşımalarında ise
%40,7’lik performansa sahiptir. Bölgede, her türlü yüke hizmet veren ve son iki yılda konteyner
311
BÖLÜM 7
taşımacılığında lider konumdaki Mersin Limanı tüm kargo tiplerinde en büyük performansa sahip
liman işletmesidir. Ülkemizin ham petrol taşımacılığının büyük bölümünü sağlayan BOTAŞ
Limanları 66,9 milyon ton elleçleme ile sıvı yüklerde %41 ve kuru yüklerde ise %21 performans
skoruna sahiptir. Türkiye’de demir-çelik sektörünün ve enerji santrallerinin yoğunlaştığı Akdeniz
Bölgesi’ndeki dış ticaretin %51’lik önemli kısmını elleçleyen İskenderun limanları, ham madde
ve üretime konu olan yüklerin tedariğinde önemli rol oynamaktadır. Bu limanlar kuru yükte
%64, sıvı yüklerde %47’lik kayda değer performans sahibidir. Bölgedeki Antalya limanları ise
sıvı yüklerde %48, konteyner taşımalarında %43 ve kuru yüklerde %24’lük performansı ile geniş
hinterland bölgesine hizmet vermektedir. Bölgedeki diğer limanların performansı incelendiğinde,
Alanya limanı sıvı yükte %47’lik, Taşucu Limanı ise kuru yüklerde %64 ve Araç taşımacılığında
%53’lük dikkat çekici performansa sahiptir.
Ülkemiz deniz yolu taşımalarında %17,3’lük işlem hacmine sahip Ege Bölgesi limanları,
kuru yükte %73,5, sıvı yükte %55,9, konteynerde %47,1 ve araç taşımalarında ise %10,3’lük
performansa sahiptir. Ege Bölgesindeki toplam ticaretin %78’lik büyük bölümünü gerçekleştiren
Aliağa Limanları, %74’lük kuru yük elleçleme performansı başta olmak üzere sıvı yüklerde %56
ve konteyner taşımalarındaki %45’lik kapasite performansaları ile göze çarpmaktadır. Bölgedeki
tek Kamu limanı olan TCDD Alsancak konteyner taşımacılığında %52 ve kuru yüklerde %14’lük
skora sahiptir. Bölgenin diğer limanları olan Dikili Limanı %52’lik kuru yük, Göcek Limanı ise
%71’lik sıvı yük performansına sahip tesislerdir.
Asya ile Avrupa kıtası arasında köprü konumunda olan Marmara Bölgesi, 184,5 milyon
ton deniz ticaret hacmi ile ülkemizin ticaret merkezidir. Bölgedeki %74’lük deniz yolu dış ticaret
hacminin %73’ünü ithalat %27’sini ihracata konu olan yükler oluşmaktadır. Bölgede her türlü yüke
hizmet verebilecek liman tesisi mevcuttur. Bölgedeki liman tesisleri, kuru yüklerde %43,7, sıvı
yüklerde %42,1, konteyner taşımacılığında %48 ve araç taşımalarında ise %33,8’lik performans
skorlarına haizdir.
Marmara Bölgesi, ülkemiz konteyner taşımacılığının %62’lik büyük bölümünü elleçleyen
liman tesislerini barındırmaktadır. Deniz yolu konteyner taşımacılığında Türkiye’nin kalbi
niteliğinde olan Ambarlı Limanları bölgedeki %43’lük konteyner traf ğini yönetmektedir. Bunun
yanı sıra, Kocaeli limanları bölgedeki konteyner traf ğinde %24, Tekirdağ Limanları ise %20’lik
pay sahibidir. Ambarlı limanları %62’lik etkili konteyner performansının yanı sıra, kuru yüklerde
%43, Araç taşımalarında %30 ve sıvı yüklerde ise %14’lük minör performansa sahiptir.
312
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Türkiye’de sanayi ve üretim sektörlerinin merkezi olan Kocaeli Limanlar Bölgesi
barındırdığı 34 liman tesisi ile yalnızca bölgenin değil aynı zamanda ülkemizin de potansiyel
gelir kaynağıdır. Bu tesisler, bölgedeki toplam deniz ticaretinin %39’luk önemli bölümünü
gerçekleştirmektedir. Ayrıca, bölgedeki dış ticaret taşımalarının %44’lük kısmına haiz olan Kocaeli
Limanlarında gerçekleşen uluslararası ticaretin %35’lik kısmını ihracat taşımaları, %65’lik payını
ise üretime konu olan ithalat taşımaları oluşturmaktadır. Bölgedeki liman tesislerinin performans
skorları ise kuru yükte %49, sıvı yüklerde %47, konteynerlerde %41 ve araç taşımacılığında ise
%37’dir.
Bölgedeki transit konteyner traf ğinin %51’lik bölümünü yürüten Tekirdağ Limanları,
ülke genelindeki transit konteyner taşımalarının %49’una sahip olup yüklerin ülkeler arası
transferi açısından önemli rol oynamaktadır. Marmara Bölgesindeki deniz yolu dış ticaretinin
%17’lik kısmını yöneten Tekirdağ Limanları, kuru yüklerde %55, sıvı yüklerde %38, konteyner
taşımalarında %55 aktif kapasite performansına sahiptir.
Gemlik Bölgesinde yer alan liman işletmeleri, özellikle araç taşımaları başta olmak üzere
tüm kargo tiplerinde de aktif limanlardır. Ülke genelindeki araç traf ğinin %46’sını yürüten
Gemlik limanları Marmara bölgesi genelindeki araç taşımalarında ise %53’lük önemli payı ile
%51’lik aktif kapasiteye sahiptir. Ayrıca bu limanlar bölgedeki konteyner taşımacılığında %12’lik
pay ile %47’lik kapasite performansına sahiptir. Bunun yanı sıra, tesislerde, kuru yüklerde %43,
sıvı yüklerde %44’lük kapasite kullanım oranı mevcuttur.
Marmara Bölgesindeki Ro-Ro taşımacılığının yoğun olduğu Tuzla Liman Tesisleri,
bölgedeki ağır araç traf ğinin %60’lık büyük bölümünü taşımakta olup bu alanda %60’lık kapasite
performansına sahiptir. Bölgedeki Ro-Ro araç traf ğinin %20’lik payına sahip olan Yalova
Limanları, kapasite kullanımı açısından %40’lık performansa sahiptir. Bu limanlar ayrıca, kuru
yüklerde %42 ve sıvı yüklerde %65 aktif kapasite kullanmaktadır.
Marmara Bölgesindeki diğer Liman Başkanlıklarına bağlı tesislerin kapasite performansları
incelendiğinde ise, kuru yüklerde Marmara Adası %94 ve Çanakkale limanları %75 lik önemli
performansa sahipken, Bandırma limanları %37, Karabiga limanları %38 aktif kapasite kullanımına
sahiptir. Sıvı yüklerde ise İstanbul Liman Başkanlığına bağlı limanlar %34, Bandırma limanları
%14 kapasite performansına sahiptir.
313
BÖLÜM 7
Karadeniz Bölgesi Limanları incelendiğinde, %8,5’lik ülke genelindeki pay ile kapasite
kullanım oranları arasında doğrudan bir ilişkinin söz konusu olduğu ifade edilebilir. Nitekim,
Bölgedeki limanların genel kapasite performansları dikkate alındığında, kuru yüklerde %36,4 ve
sıvı yüklerdeki %33,6’lık kapasite kullanım oranları diğer kargo tiplerine kıyasla daha iyimser bir
durum sergilemektedir. Bölgedeki limanlar konteynerde %8 ve araç taşımalarındaki %18,5’lik ile
ülke genelinin altında performansa sahiptir. Bölgedeki lojistik merkez konumunda olan Samsun
Limanları en yoğun yük traf ğinin olduğu limanlardır. Bölgedeki toplam araç aşımacılığının
%75’ini yürüten Samsun liman tesisleri, bu alanda %81’lik aktif kapasite performansıyla
dikkat çekmektedir. Ayrıca, bu limanlarda kuru yüklerde %24, sıvı yüklerde %29 ve konteyner
taşımalarında %27’lik kapasite kullanım oranları mevcuttur.
Yer altı kaynakları açısından zengin olan Zonguldak ve Karadeniz Ereğlisi Limanları 21,2
milyon ton toplam yük hacmine karşılık %52’lik ticaret hacmi ile bölge için son derece önemlidir.
Bunların kuru yük kapasite performansları ise Karadeniz Ereğlisi limanlarında %45, Zonguldak
limanlarında ise %23’tür. Ayrıca, Karadeniz Ereğlisi limanları %17’lik sıvı yük kapasite kullanım
oranına sahipken Zonguldak limanlarındaki araç taşımalarında %31’lik aktif kapasite kullanımı
vardır.
Bölgenin diğer bir önemli limanı konumundaki Trabzon Limanı ise Samsun limanlarından
sonra en fazla sıvı yük elleçleyen liman olup %47 kapasite performansına sahiptir. Ayrıca, limanda
%16’lık kuru yük performansı mevcuttur.Bölgedeki diğer liman tesislerinin kapasite kullanım
oranları ise, kuru yüklerde Bartın Limanının %67, Ünye’nin %57, İnebolu’nun %39, Giresun’un
%20, Hopa’nın %30, Rize Limanın ise %20 oranındadır. Ayrıca, Tirebolu Limanında sıvı yüklerde
%88 kapasite kullanım oranı mevcuttur.
314
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
315
BÖLÜM 7
264.293 431.089 695.382
40.930.523 tonluk elleçleme ile Genel İçerisinde %8,5’lik Pay
Araç
94.450 23
Konteyner 6.542 2.094 706.465 2.199 5.339 800.938 Genel Kargo 5.815.222
Tipine Göre Dağılımı Tablo 78: Karadeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo Sıvı Dökme Katı Dökme Yük Yük 100.808 645.799 801.533 672.594 1.613.595 7.143.969 482.707 784.229 1.557.429 1.005.119 4.605 10.998 685.798 71.200 28.634 381.461 42.277 6.417.382 11.152.670 2.978.614 30.640.367 Şekil 107: Marmara Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre Dağılımı Araç 695.38
Genel Kargo 5.327 140.270 136.769 4.874 1.422.674 0 66.371 139.700 6.500 662.032 1 47.695 2.811.816 371.193 5.815.222 Konteyner 800.938 Sıvı Dökme Yük 2.978.614
Liman Başkanlığı Fatsa Giresun Hopa Rize Samsun Sürmene Tirebolu Trabzon Ünye Amasra Bartın İğneada İnebolu Karadeniz Ereğlisi Zonguldak Genel Toplam Ton
Tablo 77: Karadeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri
LİMAN TESİSİ KURUCAŞİLE BALIKÇI BARINAĞI KIYIKÖY BALIKÇI BARINAĞI KARADENİZ EREĞLİ BOZHANE LİMANI AKPET AKARYAKIT SAMSUN TERMİNALİ ALTINBAŞ PETROL VE TİCARET A.Ş. (ALPET) AYGAZ SAMSUN TERMİNALİ MİLANGAZ SAMSUN TERMİNALİ PETROL OFİSİ A.Ş. SAMSUN TERMİNALİ SADAŞ SAMSUN TERMİNALİ TOROS TARIM SAMSUN LİMANI KARADENİZ LPG TERMİNALİ AYTEMİZ TRABZON TERMİNALİ POAŞ TRABZON TERMİNALİ
1.1. Karadeniz Bölgesi LİMAN BAŞKANLIĞI AKKONAK İSKELESİ AMASRA LİMANI BARTIN LİMANI FATSA İSKELESİ GİRESUN LİMANI HOPA LİMANI İNEBOLU LİMANI ERDEMİR LİMANI KARADENİZ ÇAYELİ LİMANI RİZE LİMANI DOLUM TESİSİ SAMSUNPORT YEŞİLYURT LİMANI OPET ESPİYE TERMİNALİ TRABZON LİMANI ÜNYE LİMANI EREN LİMANI ZONGULDAK TTK ZONGULDAK LİMANI
316 AMASRA BARTIN FATSA GİRESUN HOPA İĞNEADA İNEBOLU EREĞLİSİ RİZE SAMSUN TİREBOLU TRABZON ÜNYE
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
1.1.2. 1.1.1. Karadeniz Bölgesi Limanları Kapasite Analizi *Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
317
BÖLÜM 7
Karadeniz Bölgesi Limanları Kapasite Analizi *Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
318
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Tablo 80: Marmara Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo
435.730 190.714 1.868.565 0 3.900 35 848 24.100 162.775 0 32.115 870.233 3.589.015
184.590.515 tonluk elleçleme ile Genel İçerisinde %38,1’lik Pay
Araç
Konteyner 30.967.134 274.711 6.330 251.641 9.775 6.472 8.015.423 5.368 229 650 16.854.346 17.521 15.526.288 195 71.912.856 Genel Kargo 23.550.862 %24 Katı Dökme Yük 44.470.030
Tipine Göre Dağılımı Sıvı Dökme Katı Dökme Yük Yük 209.179 2.341.350 2.711.712 182.514 567.472 406 788.181 4.583.628 14.213 3.725.734 292.007 2.068.758 10.638.305 920.936 27.990.600 13.927.202 1.429.198 5.320 8.844.953 3.715.850 193.680 363.357 41.067.752 44.470.030 Şekil 108: Marmara Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre Dağılımı Araç 3.589.015 %2 %13 %39 %22 Sıvı Dökme Yük
Genel Kargo 696.091 52.770 54.382 2.579 631.469 425.093 3.531.316 2.302.215 288.678 13.424.267 167.548 1.814.771 159.683 23.550.862 Konteyner 71.912.856
Liman Başkanlığı Ambarlı İstanbul Tuzla Ayvalık Bandırma Bozcaada Çanakkale Erdek Gemlik Karabiga Karasu Kocaeli Marmara Adası Şile Tekirdağ Yalova Genel Toplam Ton
ŞAMANDIRA VE HATTI BORU A.Ş.
1915 ÇANAKKALE KÖPRÜSÜ LİMAN SAHASI ÇANAKKALE KEPEZ LİMANI FISTIKLI BALIKÇI BARINAĞI GEMPORT GEMLİK LİMAN TESİSİ HATTI BORU İSTANBUL YENİ HAVALİMANI AKARYAKIT İKMAL KARAKÖY SALIPAZARI LİMANI TCDD HAYDARPAŞA LİMANI THY OPET YEŞİLKÖY TERMİNALİ CENAL KARABİGA İSKELESİ KARABİGA BELEDİYE LİMANI PENDİK KUMCULAR İSKELESİ SARAYLAR BELEDİYE LİMANI TUNA MADENCİLİK İSKELESİ ARGAZ LPG DEPOLAMA TESİSİ BOTAŞ LNG TERMİNALİ İSKELESİ BÜTANGAZ TRAK
Liman Tesisi ÇANAKKALE ÇANAKKALE AKÇANSA LİMANI ANT TESİSLERİ FERİ İSKELESİ BORUSAN LİMANI BP GEMLİK TERMİNALİ MARMARA MKS SİSTEMİ RODA GEMLİK LİMANI AHIRKAPI DEMİR MEVKİİ TERMİNALİ MALTEPE İDO TERMİNALİ ZEYPORT LİMANI BOTAŞ FAALİYET ALANI İÇDAŞ-1 LİMANI İÇDAŞ-2 LİMANI MARMARA ADASI İSKELESİ YAYLA MOZAİK İSKELESİ DEMİR SAHASI ASYAPORT MARMARA DOLFEN SİSTEMİ GİSAŞ RIHTIMI SEDEF GEMİ İNŞAA A.Ş. TUZLA DEMİR AKSA AKRİLİK LİMANI
Liman Tablo 79: Marmara Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri Başkanlığı ERDEK GEMLİK İSTANBUL KARABİGA MARMARA ADASI ŞİLE TEKİRDAĞ TUZLA YALOVA
1.2. Marmara Bölgesi Liman Tesisi AKÇAADA AMBARLI LİMANI AMBARLI DEPOLAMA VE DOLUM AMBARLI LİMAN TESİSLERİ MARDAŞ AYGAZ A.Ş. AMBARLI TERMİNALİ BÜYÜKÇEKMECE BALIKÇI BARINAĞI GÜRPINAR BALIKÇI BARINAĞI KUMPORT LİMANI KURUYÜK DEMİR ALANI MARPORT KONTEYNER TERMİNALİ MİMARSİNAN BALIKÇI BARINAĞI İSKELESİ PETROL OFİSİ A.Ş. HARAMİDERE TERMİNALİ TEHLİKELİ YÜK DEMİR ALANI WEST İSTANBUL MARİNA AKTAŞ TANK TERMİNALİ ALTINTEL LİMAN VE TERMİNALİ ASLAN ÇİMENTO LİMAN
Liman Başkanlığı TERMİNALİ İSKELESİ AMBARLI BELDEPORT LİMANI TERMİNALİ İZMİT LİMANI AYVALIK KARASU
319
BÖLÜM 7
1.2.2. 1.2.1. Marmara Bölgesi Limanları Kapasite Analizi *Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
320
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Marmara Bölgesi Limanları Kapasite Analizi *Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
321
BÖLÜM 7
Tablo 82: Ege Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo Tipine
83.923.544 tonluk Elleçleme ile Genel İçerisinde %17,3’lük Pay
Araç 1.499.752 6.782 1.506.534
Konteyner 10.325.286 5.311.298 15.636.584
Sıvı Dökme Yük 33.612.188 48.844 3.415 106.703 176 277.145 20.968 34.069.439 Genel Kargo 9.359.771 %11 Katı Dökme Yük 23.351.216 %28
Göre Dağılımı Katı Dökme Yük 13.031.410 13 426.240 6.695.074 3.198.479 23.351.216 Şekil 109: Ege Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre Dağılımı Araç 1.506.534 %2 %19 Konteyner 15.636.584
Genel Kargo 8.830.178 27 5.239 89.616 1.858 432.778 75 9.359.771 Sıvı Dökme Yük 34.069.439 %40
Liman Başkanlığı Aliağa Bodrum Çeşme Dikili Göcek Güllük İzmir Marmaris Genel Toplam Ton
Tablo 81: Ege Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri
LİMAN TESİSİ SOCAR TURKEY AKARYAKIT DEPOLAMA ALİAĞA ŞUBESİ MUĞLA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ BODRUM YAT LİMANI
AYVALIK YAT LİMANI BATILİMAN LİMAN İŞLETMESİ EGE ÇELİK LİMANI EGE GAZ A.Ş. PLATFORM-İSKELESİ EGE GÜBRE LİMAN TESİSİ ETKİ LİMANI HABAŞ NEMRUT LİMANI İDÇ NEMRUT LİMANI NEMPORT İSKELESİ NEMRUT PLATFORMU PETKİM LİMANI SOCAR KONTEYNER TERMİNALİ STAR RAFİNERİ LİMAN TESİSİ TOTAL OİL A.Ş. ALİAĞA TERMİNALİ TÜPRAŞ-ALİAĞA TERMİNALİ BODRUM YOLCU İSKELESİ ÇEŞME LİMANI SERBEST DEMİR YERİ ULUSOY ÇEŞME LİMANI DİKİLİ LİMANI POAŞ DALAMAN TERMİ
1.3. Ege Bölgesi LİMAN BAŞKANLIĞI AYVALIK ALİAĞA BODRUM ÇEŞME DİKİLİ GÖCEK GÜLLÜK İZMİR MARMARİS
322
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
*Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
1.3.1. Ege Bölgesi Limanları Kapasite Analizi
323
BÖLÜM 7
Tablo 84: Akdeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarında Elleçlenen Yükün Kargo
174.723.830 tonluk Elleçleme ile Genel İçerisinde %36,1’lik Pay
Araç 937.946 356.259 43.798 1.338.003
Konteyner 2.165.689 21.267.163 6.984.780 30.417.632
Sıvı Dökme Yük 168.546 1.898.825 6.593.923 61.070.269 7.406.546 77.138.109 Genel Kargo 13.947.136 %30 Katı Dökme Yük 51.882.950
Tipine Göre Dağılımı Katı Dökme Yük 1.138.694 6.032.131 3.220.118 5.465.393 36.026.614 51.882.950 Şekil 110: Akdeniz Bölgesindeki Limanlarda Elleçlenen Yükün Kargo Tiplerine Göre Dağılımı Araç 1.338.003 %1 %8 %17 %44 Sıvı Dökme Yük 77.138.109
Genel Kargo 170.982 1.542.540 118.257 409.382 11.705.975 13.947.136 Konteyner 30.417.632
Liman Başkanlığı Alanya Antalya Mersin Taşucu Botaş İskenderun Genel Toplam Ton
SAHASI TANK MERSİN MERSİN MERSİN BALIK BARINAĞI, YANAŞMA İŞLETMESİ
Tablo 83: Akdeniz Bölgesi’ndeki Liman Başkanlıklarına Bağlı Liman Tesisleri
RUBİS PETROL TERMİNALİ SARISEKİ NATO İSKELESİ İSKENDERUN VE DOLUM TESİSİ TERMİNALİ SÖNMEZ ÇİMENTO LİMAN TESİSİ TOROS TARIM CEYHAN TERMİNALİ YAZICILAR İSKELESİ YENİYURT PETROL TERMİNALİ AKARYAKIT ALPET MERSİN DOLUM TESİSİ ATAŞ MERSİN TERMİNALİ ENERJİ MERSİN TERMİNALİ KAZANLI MERSİN KUMKUYU YAT LİMANI MERSİN SERBEST BÖLGE RIHTIMI MIP MERSİN LİMANI NERGİS MERSİN TERMİNALİ OPET MERSİN TERMİNALİ A.Ş. OFİSİ SAVKA MERSİN TERMİNAL
Liman Tesisi SASA TOSYALI LİMANI AKPET TERMİNALİ EUROİL TERMİNALİ LİMAN DIŞI DEMİR LİMAN İÇİ DEMİR PETROL TERMİNALİ KILIÇ ÇİFTLİĞİ TAŞUCU FERİBOT İSKELESİ TDİ MÜDÜRLÜĞÜ
Liman Başkanlığı İSKENDERUN MERSİN
1.4. Akdeniz Bölgesi Liman Tesisi AYTEMİZ AKARYAKIT ALANYA DOLUM TESİSİ AKDENİZ AKARYAKIT DEPOLAMA NAKLİYAT VE TİC. A.Ş. ANTALYA SERBEST BÖLGESİ ASBAŞ LİMANI NATO DOLUM TESİSİ PETROL OFİSİ A.Ş. ANTALYA TERMİNALİ PORT AKDENİZ ANTALYA LİMANI BOTAŞ CEYHAN TERMİNALİ BTC HAYDAR ALİYEV DENİZ TERMİNALİ SANKO LİMAN TESİSİ SÖNMEZ ÇİMENTO LİMAN TESİSİ SUGÖZÜ ENERJİ SANTRALİ İSKELESİ TOROS TARIM CEYHAN TERMİNALİ ASSAN PORT İSKENDERUN ATAKAŞ LİM
Liman Başkanlığı ALANYA ANTALYA BOTAŞ İSKENDERUN
324
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
1.4.2. 1.4.1. Akdeniz Bölgesi Limanları Kapasite Analizi *Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
325
BÖLÜM 7
Değişim - -%93 -%16 %135 %125
Tatvan - Van Feribot Hattında Taşınan Araç ve Yolcu Sayısı
Yolcu Sayısı 7.309 522 436 1.026 2.308
Fırat Liman Başkanlığı, Tatvan Liman Başkanlığı
Değişim - -%4 %29 %41 -%50
Araç Sayısı 11.518 11.078 14.265 20.172 10.012
1.5. İç Sular Yıllar 2015 2016 2017 2018 2019
326
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
*Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
1.6. Türkiye Limanlarının Bölgelere Göre 2019 Yılı Kapasite Performansı
327
BÖLÜM 7
1.7. Türk Limanlarının Bölgelere Göre 2019 Yılı Kapasite Performansı
328 *Kapasite analizinde tüm liman tesisleri incelenmediğinden elleçleme verileri farklılık gösterebilir.
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
1.8. Gemi Cinsleri Bazında Limanlarımıza Uğrayan Gemi İstatistikleri
Tablo 85: Türk Limanlarına Gemi Cinsleri Bazında 2019 Yılında Uğrayan Gemilerin İstatistikleri 535
Toplam Uğrayan Gemi Sayısı Toplam
Gemi Cins Grubu Türk Yabancı İçindeki
Bayraklı Bayraklı Toplam %
Genel Kargo Gemileri 8.674 10.485 19.159 34,64
Kuru/Dökme Yük Gemileri 410 598 1.008 1,82
Konteyner Gemileri 2.946 17.668 20.614 37,28
Sıvı Halde Dökme Yük Taşıyan Gemiler (Tankerler) 3.608 3.859 7.467 13,50
Yolcu Gemileri 5.130 1.188 6.318 11,42
Hizmet Gemileri 20 63 83 0,15
Romorkörler 30 85 115 0,21
Gemi Niteliği Taşımayan Deniz Araçları 66 1 67 0,12
Balıkçı Gemileri 23 4 27 0,05
Sportif ve Eğlence Amaçlı Tekneler ve Yatlar 0 356 356 0,64
Diğer 84 4 88 0,16
TOPLAM 20.991 34.311 55.302 100,00
*Liman çıkış belgesi alan gemiler dikkate alınmıştır.
Küresel deniz yolu taşımacılığı avantajlı navlun f yatları ile dünyadaki tüm tüketicilere
ekonomik fayda sağlamayı amaçlamaktadır. Deniz yolu taşımacılığına yönelik artan talep kıtalar
arası geniş coğrafyada lojistik ağının yaygınlaşmasına ve bununla beraber sanayinin gelişimine
önemli katkı sağlamaktadır. Tüm bu gelişmerin paralelinde deniz yolunun lokomotif sektörü olan
lojistik gemiler ile anlam kazanmıştır. Hızla artan dünya nüfusunun kaynak ihtiyacın tedariği,
zamanla taşımacılık talebini attırmıştır. Bu talebi karşılamaya yönelik Ar-Ge ve teknolojik
yenilikler, gemileri hızla değişime yönlendirmiştir. Dolayısıyla, bu dönüşüm, gemi tonajlarının
büyümesinden kaynaklanan yük çeşitliliğine yönelik gemilerin yeniden dizayn edilmesine neden
olmuştur. Bu bakımdan, uluslararası çapta ticaret yapan, her türlü kargoyu nakledebilen 50 binin
üzerinde Ticaret Gemisi bulunmaktadır.
2019 yılında 20 binin üzerinde konteyner gemisi limanlarımızı uğrak yapaken, bu gemilerin
büyük çoğunluğu dış ticarete konu olan yabancı bayraklı gemilerden oluşmaktadır. Genel gemi
hareketi içerisinde %37,3 paya sahip olan bu gemilerle taşınan konteynerler içerisindeki ürünler
ülkemiz limanlarında en fazla işlem gören yüklerdir. Genel Kargo gemileri 19 binin üzerindeki
uğrak sayısı ile %34,64’lük paya sahip olup ikinci sırada yer almaktadır. Bu gemilerdeki Türk
bayrağı oranı konteyner gemilerine göre çok daha yüksektir. Bunları 7 binin üzerindeki uğrak
ile %13,5’lik pay sahibi olan tankerler takip etmektedir. Diğer gemilere nazaran daha büyük
tonajlara sahip olan Tankerlerin uğrak sayısı her ne kadar düşük olsa da taşıma kapasiteleri
sayesinde ülkemizde konteynerlerden sonra en fazla işlem gören yüklerin taşındığı gemilerdir.
Ham petrol başta olmak üzere ülkemiz ve bölge açısından büyük bir enerji kaynağı olana sıvı
535 UAB, DGM
329
BÖLÜM 7
yükler bu tankerler aracığıyla taşınmaktadır. Çoğunluğunu Feribotların oluşturduğu 6.318 uğrakla
yolcu gemilerinin oranı ise %11,42’dir. Bu gemilerin büyük bölümünü Türk bayraklı gemiler
oluşturmakta iken Kruvaziyer turizmine hizmet eden gemilerin de yer aldığı yabancı bayraklı
gemilerin oranı diğer gemi tiplerine göre çok daha düşüktür. Hem dış ticaret taşımalarında hem
de ulusal iç su yolu taşımacılığımıza hizmet veren bu gemiler ülkemizin deniz ticareti açısından
hayati öneme sahiptir.
Tablo 86: Limanların Gemi Kabul Kapasitelerini Gösteren Gemi Sayısı ve Tonajları 536
GEMİ SAYISI VE TONAJLARI
Toplam Elleçleme
DWT Gemi Sayısı
Tonajı
0-5000 247 928.758
5000-10000 53 390.180
10000-20000 44 691.456
20000-ÜZERİ 76 2.720.682
TOPLAM 420 4.731.076
Tabloda örnek x liman tesisine uğrak yapan gemi sayıları ve toplam operasyonel tonajları
verilmiştir. Bu veriler liman tesislerine gelen gemi kabul kapasitelerinin en önemli göstergelerinden
biridir. Her liman tesisinin, limanlarına uğrak yapan gemilerinin DWT ağırlıklarıyla birlikte
toplam elleçleme tonajları bazında değerlendirerek belirli periyodlarda (yıllık ya da altı aylık)
İlgili Bakanlık birimleri ile paylaşması önem arz etmektedir.
1.8.1. Limanlarımıza Uğrak Yapan Gemilerin Bölgesel Analizi
Limandaki işlem hacmi, limana uğrak yapan gemilerin tonajları ile doğrudan ilişkilidir.
Dolayısıyla, limanın Gemi Kabul Kapasitesi, işletmenin ticaret hacminin en büyük göstergesidir.
Bu doğrultuda, bölgesel bazda limanlarımıza uğrak yapan gemi tonajları bazında gemi hareketleri
incelenmiştir. Limanlarımıza uğrak yapan gemilerin büyük çoğunluğu 50 bin Dwt tonajın
altındadır. Marmara Bölgesine uğrak yapan 50 bin üzeri Dwt’lik gemi hareketlerini, bölgenin
yoğun konteyner traf ğinden dolayı konteyner gemileri, sıvı yük ve kimyasal taşıyan tankerler
ve sanayi ham maddesi taşıyan dökme yük gemileri oluşturmaktadır. Akdeniz Bölgesindeki
limanlara uğrak yapan büyük tonajlı gemiler, özellikle bölgedeki sıvı yük transferini sağlayan
petrol ve kimyasal tankerler, Mersin ve İskenderun limanlarına uğrayan konteynerler, bölgenin
enerji ve üretim ham madde ihtiyacını karşılayan dökme yük gemileridir. Ege Bölgesi’nde, petrol
ve kimyasal raf nerilerin ham madde ihtiyacını karşılayan tankerler, bölgedeki dış ticarete hizmet
536 UAB, DGM
330
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
eden konteyner gemileri ve üretim endüstrisinin kaynak ihtiyacını tedarik eden kuru ve dökme
yük gemilerinin ağırlıklı olduğu analiz edilmiştir. Karadeniz Bölgesinde ise, demir-çelik ve enerji
santrallerinin ham madde ihtiyacını karşılayan dökme ve kuru yük gemi hareketlerinin yoğun
olduğu gözlenmiştir.
Analizin ikinci kısmında limanlarımıza uğrak yapan gemilerin tonajları dikkate alınarak
toplam elleçleme miktarlarının bölgesel dağılımı sunulmuştur. Sonuç olarak, limanlarımdaki
gemi hareketelerine bağlı olarak en fazla yük hacmi 50 bin Dwt altındaki gemiler aracılığıyla
gerçekleştirilmiştir. Bu gemilerin dışında, Marmara ve Ege Bölgesinde 50-100 bin Dwt, Akdeniz
Bölgesinde 100-150 bin Dwt ve Karadeniz Bölgesinde 150-200 bin Dwt gemilerin yük traf ğinin
yoğun olduğu gözlenmiştir.
Son bölümde ise limanlarımızın gemi kabul kapasitelerini ifade eden maksimum gemi
tonajları kargo tipleri bazında bölgesel olarak detaylandırılmıştır. Bu veriler ışığında, ülkemizdeki
en yoğun limanlara sahip olan Marmara ve Akdeniz Bölgelerinin tüm kargo tiplerinde büyük
tonajlı gemilere hizmet verdiği sonucu çıkarılabilir. Kıtalar arası geçiş güzergahında bulunan Türk
limanlarının ulusal ve uluslararası platformda mal hizmet talebini karşılayabilmesi için her geçen
gün artan tonajlı gemilere hizmet verebilecek kapasiteye sahip olması gereklilik arz etmektedir.
331
BÖLÜM 7
Şekil 111: Limanlarımıza Uğrak Yapan Gemilerin Tonaj Sınıf arına Göre Bölgesel Dağılımı (DWT) - 2019 537
537 UAB, DGM
332
TÜRK LİMANLARINDAKİ YÜK VE GEMİ OPERASYONLARININ BÖLGESEL BAZDA ANALİZİ
Şekil 112: Limanlarımıza Uğrak Yapan Gemilerin Tonaj Sınıf arına Göre Elleçleme Miktarlarının Bölgesel Dağılımı (DWT) - 2019
333
BÖLÜM 7
Şekil 113: Limanlarımıza Uğrak Yapan Maksimum Tonaja (DWT) Sahip Gemilerin Cinslerine Göre Bölgesel Dağılımı - 2019 538
538 UAB, DGM
334
8.Limanlarda Yük Cinslerine Göre İhtisaslaşma
BÖLÜM 8
BÖLÜM 8
1. Türk Limanlarındaki 2019 Yılı Yük Traf ği
Ülkemizde 2019 yılında uluslararası traf ğe açık faaliyet gösteren 185 adet liman tesisi
bulunmakta olup bu limanların birçoğu birden fazla yük tipine hizmet vermektedir. Denizcilik
Genel Müdürlüğü verilerine göre; 2019 yılında limanlarımızda 554 farklı yük cinsi işlem
görmüştür. Son yıllarda limanlarımızın modernizasyon çalışmalarıyla artık ülkemizi daha yüksek
tonajlı gemiler ziyaret etmekte, birçok limanda birden fazla gemi aynı anda yükleme- boşaltma
yapabilmekte ve elleçleme süreleri kısalarak limanlarımızda daha fazla yük elleçlenebilmektedir.
Türk Limanlarında 2019 yılında ihracata konu olan yük miktarı bir önceki yıla göre %19,2
oranında 131,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Limanlarda ithalata konu olan yük miktarı ise,
bir önceki yıla göre %1,3 artışla 221,4 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Ülkemiz limanlarında
dış ticarete konu olan yüklerin elleçleme faaliyetleri incelendiğinde 2019 yılında bir önceki yıla
nazaran %7,3’lük artışla toplamda 353,1 milyon tonluk yük operasyonu gerçekleşmiştir. Türk
limanlarında transit taşımacılığa konu olan yükler bir önceki yıla kıyasla %4,7’lik artışla 75
milyon yük taşımacılığına ulaşmıştır. Son olarak, kabotajda taşınan yük operasyonlarında ise bir
önceki yıla göre %5,8’lik daralma ile 56,1 milyon ton yük hareketi gerçekleşmiştir.
2019 yılında dış ülkelerle yapılan ticarete konu olan deniz yolu taşımacılığının en fazla
yapıldığı ülke 59,2 milyon ton yük hacmi ile İtalya olmasına rağmen bu ülkeyle yapılan ticaretin
%69’luk büyük kısmı transit taşımalarından oluşmaktadır. Bu bakımdan, ihracat ve ithalat verileri
baz alındığında ülkemizin deniz yolu dış ticaretinde en büyük partneri 56,57 milyon ton yük
traf ği ile Rusya Federasyonudur. Diğer taraftan, ülkemizin en fazla yük ihracatı yaptığı ülke 14,35
milyon ton ile İtalya olurken, en fazla ithalat yaptığımız ülke ise 54 milyon ton ile Rusya’dır.
Ülkemizde 2019 yılında dış ticarete konu olan yüklerin %7,9’luk kısmı Türk Bayraklı
gemilerle taşınmıştır. Türk bayraklı gemilerle taşınan yük miktarı 27,90 milyon ton iken, yabancı
bayraklı gemilerle taşına yük miktarı 325,19 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
Ülkemizde ekonomik gelişim ve rekabet edilebilirlik koşullarına yönelik sektörel piyasa
koşullarının iyileştirilebilmesi, dünyaya açılan kapımız olan limanlarımızın marka olabilme ve
rekabet gücünü artırarak dünya limanları arasında tercih edilebilirliği açısından ihtisaslaşma
önemli bir husustur. Bu amaç kapsamında yapılan çalışmada, Türk limanlarında elleçlenen yük
338
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
cinsleri incelenerek ihtisaslaşma kavramının limanlar üzerindeki etkisi gözlenmiştir.
2. Dünya Deniz Yolu Taşımacılığının Yük Cinslerine Göre Dağılımı
Küresel Deniz Ticareti, 2017 yılında %4,2 büyürken, 2018 yılında %2,7’lik artışla ile bir
önceki yıla göre daha yavaş bir ivme ile büyümüştür. Dünya deniz ticaret hacmi 2019 yılında
11,93 milyar tona ulaşarak %1,1 büyümüştür. 2020 yılı projeksiyonuna göre %2,8’lik artışla
dünya deniz ticaret hacminin 12,26 milyar tona ulaşacağı tahmin edilmektedir.
Tablo 87: Yük Cinsleri Bazında Dünya Deniz Yolu Ticaret Hacmi (Milyon Ton) 539
Yük Cinsi 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020(*)
Demir Cevheri 1.188 1.340 1.364 1.418 1.473 1473 1.453 1486
Kömür 1.183 1.217 1.138 1.141 1.202 1.263 1.285 1.300
Tahıl 363 407 429 450 476 473 477 491
Minör Dökme Yük 1.826 1.848 1.892 1.880 1.938 2.012 2.066 2.116
Ham Petrol 1.824 1.787 1.862 1.938 2004 2.014 2.001 2.049
Petrol Ürünleri 944 935 1.002 1.048 1.061 1.072 1.052 1.088
Gaz 305 317 329 357 383 415 455 494
Kimyasal 264 267 278 283 304 323 333 347
Konteyner 1.532 1.622 1.661 1698 1.797 1.874 1.886 1.947
Diğer Kuru Yükler 779 808 829 855 889 915 931 949
Toplam 10.150 10.485 10.715 11.039 11.498 11.807 11.939 12.267
Yıl Bazında Değişim % 3.4% 3.3% 2.2% 3.0 % 4.2% 2.7% 1.1% 2.8%
Tablo 88: Yük Cinsleri Bazında Dünya Deniz Yolu Taşımacılığı Mesafesi (Milyar Ton - Mil) 540
Yük Cinsi 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 (*)
Demir Cevheri 6.961 7.604 7.647 7.934 8.180 8169 7.932 8215
Kömür 5.051 5.228 4.950 4.977 5.241 5.474 5.548 5.604
Tahıl 2619 2854 3125 3205 3426 3420 3499 3554
Minör Dökme Yük 10.283 10.720 10.913 11.119 11.665 12.281 12.618 13.022
Ham Petrol 8.889 8.846 9.026 9.585 10.138 10.465 10.630 11.182
Petrol Ürünleri 2673 2674 2.850 2.961 3.000 3.082 3.082 3.229
Gaz 1301 1368 1398 1476 1595 1767 1949 2180
Kimyasal 1021 1025 1075 1115 1189 1272 1341 1401
Konteyner 7.102 7.507 7.614 7932 8.374 8.657 9.005 9.258
Diğer Kuru Yükler 3700 3829 3894 3996 4142 4225 4444 4512
Toplam 49.760 51.831 52.777 54.604 57.280 59.084 60.050 62.157
Yıl Bazında Değişim % 0,033 0,042 0,018 0,035 0,049 0,032 1.60% 0,035
539 Clarksons
540 Clarksons
339
BÖLÜM 8
Şekil 114: Dünya Deniz Yolu Taşımacılığında Yük Cinslerinin Payı - 2019 (Milyon Ton) 541
Diğer Kuruyük Demir Cevheri
931 1.453
8% 12%
Konteyner Kömür
1.886 1.285
16% 11%
Kimyasal
333 Tahıl
3% 477
4%
Gaz
455
4%
Minör Dökmeyük
2.066
Petrol Ürünleri
1.052 17%
9% Ham Petrol
2.001
16%
3. Türk Limanlarında İşlem Gören Yük Cinslerinin Analizi
Türkiye stratejik konumu itibariyle Akdeniz’in çanağında, Kuzey-Güney, Doğu-Batı
eksenlerinde, Atlantik’e, Ortadoğu’ya, Arap Yarımadası’na, Uzakdoğu’ya coğraf k olarak merkez
konumundadır. Bu bakımdan, 4.500 deniz mili 8.443 km’ye sahip kıyı şeridi ve deniz yolu
ulaşımının bulunduğu coğraf k konumu ile Türkiye, deniz yolu taşımacılığı ve lojistiğin gelişimi
açısından birçok avantaja sahiptir. Bu bilgiler ışığında, limanların mevcut kapasitelerinin etkinlik
ve verimliliğinin arttırılmasına yönelik çalışmalar ulusal ve uluslararası rekabet gücü açısından da
önemlidir.
Limanların faaliyetlerine konu olan yüklerin liman istihdamı için önemli bir gösterge olduğu
unutulmamalıdır. Bu kapsamda ülkemizde bölgesel yük cinsleri analizleri incelenmiş, farklı bir
bakış açısıyla yüklerin bölgesel ve ulusal önemiyle limanlara yönelik etkileri değerlendirilmiştir.
Hangi yük cinsinin genellikle hangi bölgelerdeki limanlarda elleçleme operasyonlarının
yapıldığına yönelik tespitlerle beraber, benzer yük cinsine yönelik istatistiksel veriler ışığında
yüke endeksli liman bölgelerinin mevcut durumu ve Liman Otoritesi Yönetim Modeli ile nasıl
yönlendirilebileceği irdelenmiştir.
Türk Limanlarında 2019 yılında işlem gören kargo tipi operasyonların analizlerinde,
155,2 milyon tonluk Sıvı dökme yüklerin genel elleçleme toplamında %32’lik pay ile en fazla
541 Clarksons
340
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
elleçlenen yükler olduğu görülmektedir. İkinci sırada 150,3 milyon ton ile %31 paya sahip Katı
dökme yükler yer alırken 118,8 milyon ton yük hacmiyle %25’lik pay sahibi Konteynerler ile
taşınan yükler üçüncüdür. Onu takiben, 52,7 milyon ton ile %11’lik paya sahibi Genel Kargo
yükleri ile 7,1 milyon ton ile Araç sınıfı %1’lik elleçleme payına sahiptir. Ayrıca, verilen
kargo tipi operasyonların analiz rakamlarının elleçlenen yük cinsleri bazında incelenmiş olup,
detaylandırılmıştır.
Şekil 115: Türk Limanlarında 2019 Yılında İşlem Gören Yüklerin Dağılımı 542
3.1. Türk Limanlarında Elleçlenen Yük Cinsleri ve Miktarları
Bu bölümde ülkemiz limanlarında 2017-2019 döneminde dış ticaret (ithalat+ihracat+transit)
ve kabotaj taşımacılığında en fazla elleçlenen ilk 5 yük cinsi detaylı olarak incelenmiştir. Ayrıca,
limanlarımızdaki toplam Elleçleme miktarına göre ilk 10 yük cinsinin son üç yıllık gelişimi
detaylandırılmıştır. Buna ek olarak gerek dış ticaret taşımaları gerekse kabotaj taşımacılığındaki
üç yıllık gelişim analiz edilmiştir.
542 UAB, DGM
341
BÖLÜM 8
Şekil 116: 2019 yılında Türk Limanlarında İşlem Gören İlk On Yük Cinsi Dağılımı 543
Tablo 89: 2019 Yılında Türk Limanlarında İşlem Gören Yüklerin Taşıma Rejimleri Bazında Dağılımı 544
İhracat İlk 5 Yük İthalat İlk 5 Yük
Yük Cinsi Elleçleme Pay Yük Cinsi Elleçleme Pay
Konteyner 51.276.540 38,9% Konteyner 37.602.959 17,0%
Klinker 11.739.432 8,9% Ham Petrol 27.132.763 12,3%
Portland Çimento 7.726.197 5,9% Taşkömürü 24.891.850 11,2%
Feldispat 6.133.827 4,7% Hurda Demir 18.889.771 8,5%
İnşaat Demiri 5.551.573 4,2% Kok Kömürü 13.617.392 6,2%
İlk 5 Toplam 82.427.569 62,6% İlk 5 Toplam 122.134.735 55,2%
Diğer 49.249.009 37,4% Diğer 99.270.077 44,8%
Toplam İhracat 131.676.578 Genel Toplam 221.404.812
Kabotaj İlk 5 Yük Transit İlk 5 Yük
Yük Cinsi Elleçleme Pay Yük Cinsi Elleçleme Pay
Konteyner 9.061.639 16,1% Ham Petrol 52.840.571 70,5%
Ham Petrol 8.546.753 15,2% Konteyner 20.826.889 27,8%
Jet Yakıtı ve Beyaz İspirto 6.322.447 11,3% Fuel Oil 413.888 0,6%
Rulo Sac 4.701.900 8,4% Demir Dışı Metal Cevherleri 329.577 0,4%
Motorin 4.244.894 7,6% Kurşunsuz Benzin 247.817 0,3%
İlk 5 Toplam 32.877.633 58,6% İlk 5 Toplam 74.658.742 99,6%
Diğer 23.235.091 41,4% Diğer 315.556 0,4%
Genel Toplam 56.112.724 Genel Toplam 74.974.298
Limanlarımızdaki 2019 yılı yük elleçleme hacmini detaylandırmak gerekirse ihracat
taşımaları 131,7 milyon ton ile %27, ithalat taşımaları 221,4 milyon ton ile %46, kabotaj taşımaları
56,1 milyon ton ile %11,5, transit taşımaları ise 75 milyon ton hacmi ile %15,5’lik paya sahiptir.
Son üç yıl dikkate alındığında, limanlarımızda gerçekleşen ihracat taşımalarında en büyük
543 UAB, DGM
544 UAB, DGM
342
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
pay konteyner taşımacılığına aittir. Öyle ki, konteynerler ile taşınan yüklerin son üç yıllık dönemde
toplam ihracat içerisindeki payı ortalama %40,7’dir. Bu oran, ihracatımızın neredeyse yarısının
konteyner taşımacılığıyla yapıldığını göstermektedir.
Bunu takiben, Klinker, feldispat ve İnşaat demiri son üç yılda istikrarlı bir şekilde ilk 5
yük arasında yer almaktadır. Bu yüklerin 2019 yılındaki toplam işlem hacmi 23,4 milyon ton
olup toplam ihracat içerisindeki payları %17,8’dir. Ayrıca, ihracat taşımalarında ilk 5’te yer alan
yüklerin toplam içerisindeki payı her yıl %60’ın üzerinde iken 2019 yılında bu oran artarak %62,6
seviyesine ulaşmıştır.
Tablo 90: Limanlarımızdan En Fazla İhraç Edilen İlk 5 Yük Cinsi (Ton) 545
2017 2018 2019
Yük Cinsi Yük Cinsi Yük Cinsi
Elleçleme Pay Elleçleme Pay Elleçleme Pay
Konteyner 44.433.316 39,1% Konteyner 48.624.398 44,0% Konteyner 51.276.540 38,9%
Ham Petrol 12.889.108 11,3% Feldispat 6.483.484 5,9% Klinker 11.739.432 8,9%
Portland
Feldispat 6.246.404 5,5% Klinker 6.324.236 5,7% Çimento 7.726.197 5,9%
Klinker 5.506.567 4,8% İnşaat Demiri 5.828.720 5,3% Feldispat 6.133.827 4,7%
İnşaat Demiri 5.455.273 4,8% Tır-Taşıma 4.863.041 4,4% İnşaat Demiri 5.551.573 4,2%
Amaçlı (Dolu)
İlk 5 Toplam 74.530.668 65,6% İlk 5 Toplam 72.123.879 65,3% İlk 5 Toplam 82.427.569 62,6%
Diğer 39.161.400 34,4% Diğer 38.300.756 34,7% Diğer 49.249.009 37,4%
Genel Toplam 113.692.068 Genel Toplam 110.424.635 Genel Toplam 131.676.578
Limanlardaki İhracat Miktarı (Ton) İhracat İlk 5 Yük-2019
Gelişim: %16 131.676.578
Diğer
37,4%
Konteyner
38,9%
113.692.068
110.424.635
Portland Klinker
İnşaat Çimento 8,9%
Demiri 5,9%
4,2% Feldispat
2017 2018 2019 4,7%
İhracat taşımalarında olduğu gibi limanlarımızda yapılan ithalat taşımacılığında da
Konteynerler ile taşınan yükler 37,6 milyon ton yük hacmi ile ilk sırada yer almaktadır. Bu
yüklerin toplam ithalat içerisindeki payı son yıllarda istikrarlı bir şekilde artarak 2019 yılında
%17’ye ulaşmıştır. İkinci sırada yer alan Ham Petrol’ün yük hacmi 27,1 milyon ton olup toplam
içerisinde %12,3’lük paya sahiptir. Onu sırasıyla, 24,9 milyon ton hacimle Taş Kömürü (%11,2),
545 UAB, DGM
343
BÖLÜM 8
18,9 milyon ton ile Hurda Demir (%8,5) ve 13,6 milyon ton Kok Kömürü (%6,2) takip etmektedir.
İthalat taşımacılığında işlem gören ilk beş yükün toplam içerisindeki payı 2019 yılında %44,8’dir.
Limanlarımızda yapılan ithalat taşımacılığına konu olan yük cinsleri incelendiğinde en
fazla hacme sahip olan yüklerin ülkemizin enerji ihtiyacını karşılamak amacıyla gerçekleştirildiği
sonucuna varılabilir. Bu durum ülkemizin enerji üretimi konusunda dışa bağımlının bir
göstergesidir.
Tablo 91: Limanlarımızda En Fazla İthal Edilen İlk 5 Yük Cinsi (Ton) 546
2017 2018 2019
Yük Cinsi Yük Cinsi Yük Cinsi
Elleçleme Pay Elleçleme Pay Elleçleme Pay
Konteyner 37.275.863 16,0% Konteyner 36.336.606 16,6% Konteyner 37.602.959 17,0%
Taşkömürü 28.800.666 12,3% Taşkömürü 27.543.030 12,6% Ham Petrol 27.132.763 12,3%
Ham Petrol 25.063.921 10,7% Ham Petrol 20.558.152 9,4% Taşkömürü 24.891.850 11,2%
Hurda Demir 20.978.616 9,0% Hurda Demir 20.059.069 9,2% Hurda Demir 18.889.771 8,5%
Motorin 13.536.547 5,8% Kok Kömürü 13.925.130 6,4% Kok Kömürü 13.617.392 6,2%
İlk 5 Toplam 125.008.680 53,5% İlk 5 Toplam 118.421.987 54,2% İlk 5 Toplam 122.134.735 55,2%
Diğer 108.647.344 46,5% Diğer 100.122.833 45,8% Diğer 99.270.077 44,8%
Genel Toplam 233.656.024 Genel Toplam 218.544.820 Genel Toplam 221.404.812
Limanlardaki İthalat Miktarı (Ton) İthalat İlk 5 Yük-2019
Gelişim: -%5
233.656.024 Konteyner
17,0%
Diğer
44,8%
Ham Petrol
12,3%
221.404.812
218.544.820
Taşkömürü
11,2%
Hurda
Kok Kömürü Demir
2017 2018 2019 6,2% 8,5%
Ülkemiz limanları arasında gerçekleştirilen kabotaj taşımalarının son üç yıllık seyri
analiz edildiğinde dış ticaret taşımalarında olduğu gibi 2019 yılında 9 milyon tonun üzerinde yük
hacmine sahip olan konteyner yükleri %16,1’lik pay ile ilk sırada yer almaktadır. Son üç yıldaki
kabotaj taşımalarında konteyner yükleri ilk sırada yer almasına rağmen yük hacminde bir önceki
yıla göre %11’lik miktar kaybı söz konusudur.
Öte yandan, önceki yıllarda kabotaj taşımacılığında ilk beş yük arasında yer almayan, Ham
Petrol 2019 yılında 8,5 milyon ton elleçlemeye karşılık gelen %15,2’lik pay ile ikinci sırada yer
546 UAB, DGM
344
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
almaktadır. Son üç yılın kabotaj taşımalarında, Jet Yakıtı ve İspirto, Rulo Sac ve Motorin sürekli
olarak ilk beş yük içerisinde yer almıştır. Bu yüklerin 2019 yılındaki toplam elleçleme miktarı
15,3 milyon ton olup toplam içerisinde %27,2’lik paya sahiptirler.
Tablo 92: Kabotaj Taşımacılığında Limanlarımızda En Fazla İşlem Gören İlk 5 Yük Cinsi (Ton) 547
2017 2018 2019
Yük Cinsi Yük Cinsi Yük Cinsi
Elleçleme Pay Elleçleme Pay Elleçleme Pay
Konteyner 10.059.528 16,7% Konteyner 10.200.874 17,1% Konteyner 9.061.639 16,1%
Jet Yakıtı ve
Rulo Sac 6.028.748 10,0% Beyaz İspirto 5.346.734 9,0% Ham Petrol 8.546.753 15,2%
Portland Jet Yakıtı ve
Çimento 5.057.064 8,4% Rulo Sac 5.259.622 8,8% Beyaz İspirto 6.322.447 11,3%
Jet Yakıtı ve 5.001.731 8,3% Portland 4.056.228 6,8% Rulo Sac 4.701.900 8,4%
Beyaz İspirto Çimento
Motorin 3.415.049 5,7% Motorin 3.767.490 6,3% Motorin 4.244.894 7,6%
İlk 5 Toplam 29.562.120 48,9% İlk 5 Toplam 28.630.948 48,1% İlk 5 Toplam 32.877.633 58,6%
Diğer 30.833.959 51,1% Diğer 30.924.897 51,9% Diğer 23.235.091 41,4%
Genel Toplam 60.396.079 Genel Toplam 59.555.845 Genel Toplam 56.112.724
Limanlardaki Kabotaj Miktarı (Ton) Kabotaj İlk 5 Yük-2019
Gelişim: -%7
60.396.079 Konteyner
16,1%
59.555.845
Diğer
41,4%
Ham Petrol
15,2%
56.112.724
Jet Yakıtı ve
Beyaz
İspirto
Motorin Rulo Sac 11,3%
7,6% 8,4%
2017 2018 2019
Limanlarımızda gerçekleşen transit taşımaları son üç yılda %18 oranında gelişim
göstermiştir. Bu gelişimin en büyük kaynağı ülkemizin son yıllarda transit taşımacılığına yönelik
liman yatırımlarıdır. Bu yatırımlar neticesinde konteyner yüklerinin transit taşımacılığında da
önemi artmıştır. Dolayısıyla, transit taşımacılığındaki konteyner miktarı son üç yılda %30 oranında
artmış ve 2019 yılında 20,8 milyon tona (%27,8) ulaşmıştır.
Dünya petrol rezervlerinin yaklaşık %50’lik büyük bölümünü kapsayan Orta Doğu
Coğrafyasında yer alan Türkiye jeopolitik konumu gereği petrol ve petrol türevi ürünlerin
transferinde büyük öneme sahiptir. Buna bağlı olarak, 2019 yılında limanlarımızda gerçekleşen
transit taşımalarının %70,5’lik önemli kısmını Ham Petrol taşımaları oluşturmuştur. Ham Petrol’ün
transit taşımacılığındaki son üç yıllık gelişim seyri incelendiğinde %13’lük artış gözlenmiştir.
547 UAB, DGM
345
BÖLÜM 8
Sonuç olarak, Ham Petrol ve konteyner yükleri %98,3’lük pay ile transit taşımacılığının hemen
hemen tamamını oluşturmaktadır.
Tablo 93: Transit Taşımacılığında Limanlarımızda En Fazla İşlem Gören İlk 5 Yük Cinsi (Ton) 548
2017 2018 2019
Yük Cinsi Yük Cinsi Yük Cinsi
Elleçleme Pay Elleçleme Pay Elleçleme Pay
Ham Petrol 46.649.424 73,5% Ham Petrol 51.428.300 71,8% Ham Petrol 52.840.571 70,5%
Konteyner 16.065.605 25,3% Konteyner 19.069.587 26,6% Konteyner 20.826.889 27,8%
Gaz Oil 225.577 0,4% Fuel Oil 606.443 0,8% Fuel Oil 413.888 0,6%
Demir
Fuel Oil 110.400 0,2% Kurşunsuz 165.691 0,2% Dışı Metal 329.577 0,4%
Benzin Cevherleri
Kurşunsuz 119.842 0,2% Gaz Oil 85.266 0,1% Kurşunsuz 247.817 0,3%
Benzin Benzin
İlk 5 Toplam 63.170.848 99,6% İlk 5 Toplam 71.355.287 99,6% İlk 5 Toplam 74.658.742 99,6%
Diğer 258.877 0,4% Diğer 272.973 0,4% Diğer 315.556 0,4%
Genel Toplam 63.429.725 Genel Toplam 71.628.260 Genel Toplam 74.974.298
Limanlardaki Transit Miktarı (Ton) Demir Dışı Transit İlk 5 Yük-2019 Kurşunsuz
Metal
Gelişim: %18 Cevherleri Benzin
0,3%
0,4% Diğer
74.974.298 Fuel Oil 0,4%
0,6%
71.628.260
Konteyner
27,8%
63.429.725
Ham Petrol
70,5%
2017 2018 2019
Limanlarımızda elleçlenen yük miktarı 2003 yılında 189,9 milyo tondan %155 oranında
artarak 2019 yılında 484,2 milyon tona yükselmiştir. Ayrıca, 2019 yılında limalarımızdaki yük
hacmi bir önceki yıla göre %5,2 oranında artmıştır.
Limanlarımızda işlem gören yüklerin son üç yıllık seyri incelediğinde, ortalama %3’lük
büyüme söz konusudur. Limanlarımızda 2019 yılında en fazla elleçlenen yük cinsi 118,8 milyon
ton ile toplam elleçlememizin %25’lik kısmını oluşturan Konteyner taşımalarıdır. Onu sırasıyla
91,5 milyon ton (%19) ile Ham Petrol, 25,3 milyon ton (%5,2) ile Taş Kömürü, 19,7 milyon ton
(%4) ile Hurda Demir, 15,9 milyon ton (%3) ile Motorin takip etmekte olup bu ilk beş yük cinsi
elleçleme verilerinin %56’lık kısmına tekabül etmektedir. Son üç yılda limalarımızda en fazla
işlem gören yük cinslerinde kayda değer değişimler gözlenmemiş olup ilk on yük cinsi hemen
hemen aynı yük cinslerinden oluşmaktadır.
548 UAB, DGM
346
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
Deniz yolu taşımacılığındaki yük traf ği istatistiklerine göre, ülkemiz ekonomisine yön
veren, enerji, imalat ve inşaat sanayisinde kullanılan ham madde ve mamüllerin büyük bölümü
deniz yolu aracılığıyla tedarik edilmektedir.
Tablo 94: Limanlarımızda En Fazla İşlem Gören İlk 10 Yük Cinsi (Ton) 549
2017 2018 2019
Yük Cinsi Yük Cinsi Yük Cinsi
Elleçleme Pay Elleçleme Pay Elleçleme Pay
Konteyner 107.917.908 22,9% Konteyner 114.231.706 24,8% Konteyner 118.768.010 24,5%
Ham Petrol 87.445.938 18,6% Ham Petrol 76.943.958 16,7% Ham Petrol 91.472.576 18,9%
Taşkömürü 29.054.382 6,2% Taşkömürü 27.720.432 6,0% Taşkömürü 25.278.091 5,2%
Hurda Demir 22.077.411 4,7% Hurda Demir 21.285.461 4,6% Hurda Demir 19.733.988 4,1%
Motorin 17.369.051 3,7% Motorin 17.234.428 3,7% Motorin 15.868.063 3,3%
Rulo Sac 16.747.636 3,6% Rulo Sac 16.018.840 3,5% Rulo Sac 14.948.489 3,1%
Kok Kömürü 13.957.210 3,0% Kok Kömürü 14.773.909 3,2% Kok Kömürü 14.092.726 2,9%
Demir Cevheri 12.347.189 2,6% Demir Cevheri 11.606.549 2,5% Demir Cevheri 12.253.325 2,5%
Portland 9.475.810 2,0% Portland 8.587.669 1,9% Klinker 11.742.832 2,4%
Çimento Çimento
Tır- Taşıma Tır- Taşıma Portland
Amaçlı (Dolu) 9.301.141 2,0% Amaçlı (Dolu) 8.483.252 1,8% Çimento 10.370.100 2,1%
İlk 10 Toplam 325.693.676 69,1% İlk 10 Toplam 316.886.204 68,9% İlk 10 Toplam 334.528.200 69,1%
Genel Toplam 471.173.896 Genel Toplam 460.153.560 Genel Toplam 484.168.412
Deniz yolu taşımacılığında en fazla işlem gören ilk 10 yük cinsi ilerki bölümde daha detaylı olarak analiz edilmiştir.
3.2. Türk Dış Ticaretinin Ekonomik Faaliyetlere Göre Değerlendirilmesi
Deniz yolu taşımacılığı 2019 yılı ülkemiz dış ticaret değeri bazında ihracatta %60,3,
ithalatta ise %53,7’lik pay sahibidir.
Türkiye’nin 2017-2019 dönemindeki ekonomik faaliyetlere göre dış ticaret parasal
değerleri Tablo 95’de yer almaktadır. Bu verilere göre ihracatta %10’luk büyüme söz konusu
iken ithalatta %12’lik ve buna bağlı olarak dış ticaret taşımacılığında ise %3’lük düşüş meydana
gelmiştir.
Ekonomik faaliyetlere konu olan ihracat rakamları incelendiğinde, Otomotiv Sektörünün
yer aldığı İmalat Sanayi tüm yıllarda ilk sırada yer alırken Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık sektörel
faaliyetleri onu takip etmektedir. Ham petrol ve taş kömürünü kapsayan Madencilik Sektörü ise
üçüncü sırada yer almaktadır. İthalat değerleri incelendiğinde ise, İmalat Sanayi’nin ihracatta
olduğu gibi en kıymetli ekonomik faaliyet olduğu görülmektedir. Madencilik Sektörü ikinci sırada
yer alırken Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık sektörel faaliyetleri onu takip etmektedir.
549 UAB, DGM
347
BÖLÜM 8
Dış Ticaret taşımacılığında sektörel ekonomik faaliyet değerlerine göre;
Otomotiv sektörünü içinde bulunduran İmalat Sanayi’si toplam 333,4 milyar $ dış ticaret hacmi
ile %85,2’lik paya sahip olup ilk sırada yer almaktadır. Onu sırasıyla, 34,9 milyar $ (%8,9) ile
Madencilik ve Taş Ocakçılığı ve 15,4 milyar $ (%3,9) ile Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık sektörü
takip etmektedir. Bu üç sektör toplam içerisindeki %98,1’lik pay ile dış ticaret taşımacılığında
büyük öneme sahiptir.
Tablo 95: Türkiye’nin Dış Ticaret Değerlerinin Ekonomik Faaliyetlere Göre Dağılımı 550
2017 2018 2019
Ekonomik Faaliyetler İhracat İthalat Dış Ticaret İhracat İthalat Dış Ticaret İhracat İthalat Dış Ticaret
(1000 $) (1000 $) (1000 $) (1000 $) (1000 $) (1000 $) (1000 $) (1000 $) (1000 $)
Tarım, Ormancılık ve
Balıkçılık 5.579.339 9.374.405 14.953.744 5.846.649 9.498.144 15.344.793 5.597.488 9.835.840 15.433.328
Madencilik ve Taş Ocakçılığı 3.497.939 26.224.927 29.722.867 3.393.751 28.978.592 32.372.343 3.200.340 31.695.866 34.896.207
İmalat 154.698.118 195.865.975 350.564.092 167.064.019 184.463.128 351.527.147 171.247.560 162.144.422 333.391.982
Elektrik, Gaz, Buhar ve
Havalandırma Sistemi Üretim 81.880 85.501 167.381 99.678 57.031 156.709 104.451 40.608 145.058
ve Dağıtımı
Su Temini; Kanalizasyon,
Atık Yönetimi ve İyileştirme 537.900 6.881.826 7.419.726 651.653 7.908.161 8.559.814 584.865 6.466.631 7.051.496
Faaliyetleri
Ulaştırma ve Depolama 10 10 11 11
Bilgi ve İletişim 89.407 242.647 332.054 90.675 220.450 311.125 121.334 153.061 274.395
Finans ve Sigorta Faaliyetleri 5 5 0 0
Mesleki, Bilimsel ve Teknik
Faaliyetler 763 3.308 4.071 578 1.602 2.179 681 448 1.129
Kültür, Sanat Eğlence, 9.269 36.528 45.798 21.753 25.375 47.128 14.123 10.003 24.125
Dinlence ve Spor
Genel Toplam 164.494.619 238.715.128 403.209.747 177.168.756 231.152.483 408.321.239 180.870.841 210.346.890 391.217.731
Ülkemizin 2019 yılı dış ticareti 391,2 milyar $ olup bir önceki yıla göre %4 oranında
daralma söz konusudur. Türkiye’nin 2019 yılı Dış Ticaretinin 180,9 milyar $ ile %46’sını ihracat
ve 210,3 milyar $ ile %54’lük kısmını ithalat oluşturmaktadır.
Şekil 117: Türkiye’nin Dış Ticaret Taşımacılığı Parasal Değeri
İhracat (1000 $) İthalat (1000 $) Dış Ticaret (1000 $)
403.209.747 408.321.239 391.217.731
238.715.128 231.152.483 210.346.890
164.494.619 177.168.756 180.870.841
2017 2018 2019
550 TÜİK
348
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
3.3. Limanlarımızda İşlem Gören Yüklerin Bölgesel Dağılımı
Türk Limanlarında 2019 yılında elleçlenen yük miktarı 484,2 milyon ton olup bir önceki
yıla göre %5,2 oranında artmıştır. Bu yüklerin bölgesel dağılımını incelediğimizde, Asya ile
Avrupa arasında köprü konumunda bulunan ve özellikle ülkemiz dış ticaretinde önemli rol
oynayan, Marmara Bölgesi Limanlarında toplam 184,6 milyon ton yük elleçlenmiş olup bölge yük
traf ği bakımından ilk sırada yer almaktadır. Ortadoğu’dan dünyaya ulaşan enerji arzının hızlı ve
güvenli taşınmasında önemli rol oynayan Akdeniz Limanlarının işlem hacmi ise 174,7 milyon ton
olup bu bölgedeki tesisler yük traf ği bakımından ikinci sırada yer almaktadır. Ülkemizin Turizm
Cenneti olan ve kruvaziyer turizminin kalbi niteliğindeki Ege limanlarında ise 84 milyon ton yük
elleçlenmiştir. Balkanlar, Kafkasya ve Avrasya gibi geniş yelpazeye sahip Coğrafyada bulunan
Karadeniz limanlarındaki yük elleçleme miktarı ise 41 milyon tondur.
Tablo 96: Limanlarımızdaki Yük Traf ğinin Bölgesel Dağılımı 551
2017 2018 2019
Sıra Bölge Toplam Toplam Toplam
Elleçleme Pay (%) Elleçleme Pay (%) Elleçleme Pay (%)
(Ton) (Ton) (Ton)
1 Marmara 184.699.191 39,2 185.108.096 40,2 184.590.515 38,1
2 Akdeniz 169.902.567 36,1 160.652.426 34,9 174.723.830 36,1
3 Ege 74.098.504 15,7 72.281.772 15,7 83.923.544 17,3
4 Karadeniz 42.473.634 9,0 42.111.266 9,2 40.930.523 8,5
Toplam Elleçleme 471.173.896 460.153.560 484.168.412
Jeopolitik konumu nedeniyle asırlar boyunca büyük savaşlara meydan olmuş dünyada iki
kıtanın birleştiği eşsiz konumuyla Türkiye, batıda Avrupa’yı, doğuda Orta Doğu’yu kavuşturarak
farklı kültürleri buluşturmaktadır. Günümüzden bir örnekle “Bir Kuşak Bir Yol Projesi” ile Çin
ülkemiz üzerinden demir yolu bağlantısı vasıtasıyla Avrupa ülkelerine ticaretini en kısa yoldan
yapmaktadır. Bir başka açıdan dünyanın en büyük aktarma havaalanlarından biri olan İstanbul
Havalimanı projesiyle milyonlarca yolcuya güvenli seyahat imkânı sağlanmaktadır. Dünyanın en
başarılı mühendislik projelerinden biri olan Avrasya tüneli ile Asya ve Avrupa kıtaları deniz tabanı
altından birbirine bağlanmış ve bugüne kadar 12 ayrı başarı ödülü almıştır. Tanap Boru Hattı Projesi
ve Star Raf neri Projesi’nin hayata geçmesiyle petrol ticareti yeni bir ivme kazanmıştır. Birden
fazla taşımacılık modunda yapılan bu başarılı projelerin ülkemizin gelişmesine hız kazandırdığı
tartışılmaz bir gerçektir. Yine bu kapsamda, başarılı projelere ve gelişmelere ışık tutabilmek adına
çalışmanın bu bölümünde, dünyaya açılan kapılarımız olan limanlarımızı bölgeler kapsamında
inceleyerek gelişmeye açık noktaların tespiti amaçlanmıştır.
551 UAB, DGM
349