BÖLÜM 8
Konteyner, Kuru Yük, Petrol Tankerleri ve Ro-Ro Gemileri başta olmak üzere birçok
geminin ithalat, ihracat, transit ve kabotaj kapsamında limanlarımızdaki yük operasyonlarını
incelediğinde, her bölgede farklı yük cinslerine göre ihtisaslaşmanın bulunduğu bazı bölgelerde
de gelişime açık yeni ihtisaslaşma alanlarının varlığı tespit edilmiştir.
Dünya standartlarında operasyonel hizmetin dünyaya açılan limanlarımızda yapılabilmesi
için gerekli ihtisaslaşmanın teknolojik ve altyapı gerekliliklerinin yükler bazında yapılmasının,
operasyonel verimliliğe büyük ölçüde katkısı olduğu gözlemlenmiştir. Bu kapsamda, resmin
net olarak görülebilmesi için limanlar bölgesel olarak yük cinsleri bazında ayrı ayrı incelenerek
detaylandırılmıştır.
Bu noktadan hareketle, planlanan ihtisaslaşmanın amaç ve hedef erine yönelik yeni bir
yönetim modeli ile sürdürülebilir bir şekilde büyümesi, beklenen ihtiyaca doğrudan cevap
verilmesi ile ilintili bir husus olduğu gibi zamanın yönlendirebileceği gerekliliklerle şekilleneceği
göz ardı edilmemesi gereken bir gerçektir.
Yukarıdaki açıklamalar ışığında, bölgesel yük ihtisaslaşması ve gelecek öngörüleri
sıralanmıştır. Genel olarak, 2019 yılında limanlarımızda elleçlenen yüklerin bölgesel dağılımı
dikkate alındığında, Marmara bölgesi 184,6 milyon ton ile genel toplamın %38 sahip olup en
yoğun bölge konumundadır. Akdeniz Bölgesi 174,7 milyon ton ve %36’lık pay ile ikinci en yoğun
bölgedir. Ege bölgesi 83,9 milyon ton (%17) ile üçüncü sırada iken Karadeniz bölgesi ise 40,9
milyon ton (%9) ile en düşük işlem hacmine sahip bölgedir.
Şekil 118: Türk Limanlarında Elleçlenen Yüklerin Bölgesel Dağılımı-2019
552
Ton
MARMARA AKDENİZ
184.590.515 174.723.830
38% 36%
KARADENİZ EGE
40.930.523 83.923.544
9% 17%
552 UAB, DGM
350
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
Şekil 119: Limanlarımızda İşlem Gören Yüklerin Kargo Tiplerine Göre Bölgesel Dağılımı-2019
553
Katı Dökme Yükler Genel Kargo
Ton Ton
MARMARA AKDENİZ AKDENİZ
44.470.030 51.882.950 13.947.136
30% 34% MARMARA 26%
23.550.862
45%
EGE
KARADENİZ EGE 9.359.771
30.640.367 23.351.216 18%
20% 16% KARADENİZ
5.815.222
11%
Sıvı Dökme Yükler Konteyner
Ton Ton
MARMARA
41.067.752 AKDENİZ
26% 13.947.136
MARMARA 26%
AKDENİZ
KARADENİZ 77.138.109 23.550.862
2.978.614 50% 45%
2% EGE
9.359.771
EGE KARADENİZ 18%
34.069.439 5.815.222
22% 11%
Araç
Ton
AKDENİZ
13.947.136
MARMARA 26%
23.550.862
45%
EGE
KARADENİZ 9.359.771
5.815.222 18%
11%
3.4. Bölgesel Bazda En Fazla Elleçlenen İlk 5 Yük Cinsi
3.4.1. Marmara Bölgesi
Marmara Bölgesi, gerek yoğun nüfusu gerekse ülkemiz dış ticaretinde önemli rol
oynayan lider sanayi şehirlerine sahip olduğundan deniz ticareti bakımından ülkemizin en önemli
bölgesidir. En yoğun yük traf ğine sahip olan Marmara’daki limanlarda 2019 yılında 184,6 milyon
ton elleçleme gerçekleşmiş ve bir önceki yıla kıyasla kayda değer bir değişim gözlenmemiştir.
Bölgedeki liman tesislerinde 2019 yılında en fazla işleme tabi tutulan 5 yük cinsi analiz edildiğinde,
71,9 milyon ton ile konteyner taşımaları ilk sırada yer almaktadır. Bu hacim ülke genelindeki
konteyner taşımalarının yarısından fazlasına tekabül etmektedir. Buna ek olarak, Marmara,
553 UAB, DGM
351
BÖLÜM 8
Demir-Çelik Sektöründe ham madde olarak kullanılan Hurda Demir ve sektörün çıktı ürünleri
arasında yer alan Rulo Sac ticaretinin en yoğun olduğu bölgedir. Bölge Taş Kömürü taşımacılığı
bakımından Akdeniz’in ardından ikici sırada yer almaktadır. Bölge sanayi sektörünün ihtiyacını
karşılayacak yük çeşitliliği açısından oldukça zengindir.
Şekil 120: Marmara Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları 554
3.4.2. Akdeniz Bölgesi
Petrol ticaretinin kalbi olan Akdeniz Bölgesi, birçok petrol depolama tesisinin kurulu olduğu
ticaret bölgesidir. Ülkemizin jeopolitik konumu sebebiyle enerji taşımacılığı için alternatifsiz olan
Hürmüz kanalından geçen Petrol Gemileri, Akdeniz’deki limanlarımızda depolama faaliyeti için
duraksamakta veya transit kapsamında Avrupa limanlarına devam etmektedir. Ülkemizin eşsiz
jeopolitik konumu, özellikle Ceyhan bölgesini petrol ticaretinin gelişerek büyüdüğü özel bir
lokasyon haline getirmiştir. Yatırım faaliyetlerinin devam ettiği bu bölge, 2023 yılında faaliyete
geçmesi planlanan Petro-Kimya Raf nerisi’nin kurulumu ile sadece petrol değil kimyasal ürünlerin
ticareti için de bir geçiş kapısı olacaktır.
Türkiye’deki demir-çelik üretiminin %45’inin yapıldığı Akdeniz Bölgesi, ülke ekonomisi
açısından büyük rol oynamaktadır. Bölge coğraf konumu itibariyle dünya ticaretinde büyük
öneme sahip olan ülkelere düşük taşıma maliyetli ham madde tedariği sağlamaktadır. Dolayısıyla,
bölge jeopolitik konumu itibariyle sağladığı avantajlar ve önemli enerji koridorlarının geçiş
güzergahında bulunmasından dolayı öncelikli tercih edilmektedir. Bunlara ek olarak, Akdeniz,
özelllikle Mersin ve Antalya’daki yoğun tarımsal üretimin ihracatına yönelik lojistik ağının ihtiyaç
duyduğu önemli bir lokasyondur. Bölge, konteyner taşımacılığının en yoğun olduğu Mersin
Limanıyla da ülkemizin dış ticaretinde önemli bir yere sahiptir.
554 UAB, DGM
352
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
Tüm bu lojistik ayrıcalıklara sahip Akdeniz Bölgesi Limanları, 2019 yılında deniz ticaret
hacmini bir önceki yıla göre %9 geliştirerek 174,7 milyon ton yüke ev sahipliği yapmıştır.
Şekil 121: Akdeniz Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları 555
3.4.3. Ege Bölgesi
Türkiye’mizin incisi Ege Bölgesi, kurulu raf neri gücü ile Türkiye ham petrol ithalatının
ve petrol ürünlerinin yurt içi dağılımını yaptığı stratejik öneme sahip limanlarla donatılmıştır.
Petrol ürünleri kadar konteyner taşımacılığının da yer aldığı bu bölgede öncelikli olarak çevresel
güvenliklerin insan ve çevre sağlığı standartlarının gelişmiş ülkeler seviyesine çıkarılarak
bölgedeki turizm ivmesinin sürekliliği sağlanmalıdır.
Ege Bölgesi’nde çıkarılan ve endüstriyel sanayinde yaygın olarak kullanılan Feldispat
6 milyon tonun üzerinde ihracat hacmi ile ulusal ekonomik fayda sağlamaktadır. Son yıllarda
bölgedeki yeni liman yatırımlarıyla LNG tesisleri bölgesel enerji ihtiyacını karşılamaktadır.
Tüm bu gelişmelere bağlı olarak Ege Bölgesindeki deniz yolu ticaret hacmi 2019 yılında
bir önceki yıla kıyasla %16’lık büyüme ile 84 milyon ton yük miktarına ulaşmıştır.
555 UAB, DGM
353
BÖLÜM 8
Şekil 122: Ege Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları 556
3.4.4. Karadeniz Bölgesi
Karadeniz Bölgesi özellikle kömür madenleri başta olmak üzere önemli maden rezervlerinin
bulunduğu bölgedir. Bölgede bulunan önemli Demir-Çelik Sanayi ve Enerji Santraline ham madde
olan Kömür ve Demir Cevheri bölgede en fazla işlem hacmine sahip yük cinsidir. Son yıllarda
hayata geçirilen lojistik merkezler ve yapılması planlanan özel endüstri bölgesi ile Karadeniz
Bölgesi’ndeki ticaret hacminin artacağı öngörülmektedir. Ayrıca, bölgedeki lokal balıkçılık
faaliyetleri denizcilik ekonomisi için de önemli bir katma değerdir.
Şekil 123: Karadeniz Bölgesi İlk Beş Yük Cinsi Elleçleme Rakamları 557
3.5. Türk Limanlarında En Fazla İşlem Gören Yüklerin Detaylı Analizi
3.5.1. Konteyner
Dünya deniz yolu taşımacılığının yükselen değeri olan konteyner taşımacılığı
limanlarımızda da önemini arttırmaktadır. Dünya deniz yolu konteyner taşımacılığı 2019 yılında
556 UAB, DGM
557 UAB, DGM
354
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
1,88 milyar ton olup son üç yıllık dönemde %5 büyüme kaydetmiştir. Bu yükseliş trendi yüklerin
konteynerler aracılığıyla daha hızlı, temiz ve güvenli bir şekilde taşınmasıyla açıklanabilir.
Dolayısıyla, konteyner taşımacılığı sağladığı bu avantajlardan dolayı hem taşıyan hem de taşıtan
açısından tercih edilmektedir. Bu gelişmelere bağlı olarak, 2003 yılında 2,5 milyon TEU konteyner
elleçleyen limanlarımızdaki konteyner traf ği son 16 yıllık süreçte %365 artarak 2019 yılında 11,6
milyon TEU’ya ulaşmıştır. Ülkemiz limanlarında işlem gören konteyner miktarı son üç yıllık
dönemde %16 gelişim göstermiştir.
Şekil 124: Limanlarımızda Elleçlenen Konteyner Miktarı (TEU)
Gelişim: %16
11.591.838
10.843.998
10.010.536
2017 2018 2019
Limanlarımızda 2019 yılında gerçekleşen Konteyner elleçleme miktarı bir önceki yıla
kıyasla %6,9 oranında artmıştır. Limanlarımızdaki toplam konteyner traf ği dikkate alındığında bir
önceki yıla göre transit taşımaları %14,4 oranında artarken, konteyner ihracatı %10,44, konteyner
ithalatı %6,6 artış göstermiştir. Diğer taraftan kabotaj hattında taşınan konteyner miktarında
%19,5’lik bir daralma söz konusudur.
Tablo 97: Limanlarımızda Elleçlenen Konteyner Miktarının Taşıma Türlerine Göre Gelişimi
İhracat İthalat Transit Kabotaj Toplam Elleçleme
Değişim Değişim Değişim Değişim Değişim
Yıl Miktar Miktar Miktar Miktar Miktar
(%) (%) (%) (%) (%)
2018 4.160.124 4.259.029 1.489.184 935.661 10.843.998
2019 4.594.647 10,44 4.540.201 6,60 1.703.722 14,41 753.267 -19,49 11.591.838 6,90
355
BÖLÜM 8
Şekil 125: Limanlarımızda Elleçlenen Konteyner Miktarının Gelişimi
Dış ticarete konu olan konteyner taşımacılığında en yoğun traf ğe sahip olduğumuz
ülkelerden 13,9 milyon ton ile komşu ülke Yunanistan ilk sırada yer alırken onu 13,3 milyon
ton ile Mısır, 8,6 milyon ton ile İspanya ve 7,1 milyon ton ile İsrail takip etmektedir. Konteyner
dış ticaretinin en yoğun olduğu ilk 10 ülkenin toplam içerisindeki payı %66 oranındadır. Ayrıca,
Akdeniz çanağında yer alan ülkelerin toplam içerisindeki payı %31’dir. 2019 yılında İspanya
6,1 milyon ton konteyner ihracatı ile, Yunanistan 7,7 milyon ton konteyner ithalatı ve Rusya
Federasyonu 1,9 milyon ton konteyner transit taşımacılığıyla ilk sıralarda yer almaktadırlar.
Tablo 98: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Konteyner Elleçlenen İlk 10 Ülke-2019
Ülke İhracat İthalat Transit Toplam Elleçleme (Ton)
Yunanistan 5.010.600 7.723.887 1.215.289 13.949.776
Mısır 5.268.422 6.740.769 1.288.670 13.297.861
İspanya 6.149.342 1.646.608 826.390 8.622.340
İsrail 3.345.568 3.123.782 614.527 7.083.877
Belçika 3.790.017 2.167.876 417.160 6.375.053
Suudi Arabistan 3.776.569 729.497 1.157.724 5.663.790
İtalya 3.455.424 1.489.573 507.680 5.452.677
Çin 1.210.080 1.592.802 1.560.608 4.363.490
Singapur 1.526.967 1.889.907 474.000 3.890.874
Rusya Federasyonu 1.010.691 656.460 1.895.984 3.563.135
İlk 10 Ülke Toplamı 34.543.680 27.761.161 9.958.032 72.262.873
Toplam Dış Ticaret 51.276.523 37.602.959 20.826.889 109.706.371
3.5.2. Ham Petrol
Dünyada deniz yolu ile taşınan ham petrol miktarı 2019 yılında 2 milyar ton hacme sahip
olup son yıllarda kayda değer bir değişim gözlenmemiştir. Türkiye’de ekonominin hızlı büyüme
kaydetmesi ile birlikte enerji tüketimi de artmıştır. Ülkemizin yıllık enerji tüketimi son 25 yılda 55
milyon ton petrolden 155 milyon tona yükselmiştir. Bu durum, Türkiye’nin enerjide dışa yüksek
oranda bağımlı olmasından dolayı dış ticareti olumsuz yönde etkilemektedir. Artan büyüme
356
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
potansiyelinin gerektirdiği enerji ihtiyacını karşılamak için geçtiğimiz yıllarda devlet destekli
önemli enerji yatırımları yapılmıştır. Bu kapsamda, son otuz yıllık dönemde kamu-özel sektör iş
birliği ile 9,4 milyar $’lık enerji yatırımı yapılmıştır. Bu yatırımlarla ülkenin ülkenin kurulu enerji
kapasitesinin arttırılarak enerjide dışa bağımlılımızın minimuma indirilmesi planlanmaktadır. 558
Türkiye kıtalar arası coğrafyada yer alması ve dünyanın en zengin petrol ve doğal gaz
rezervlerine yakın konumu itibariyle stratejik öneme sahiptir. Türkiye’nin son derece yakın
olduğu Basra Körfezindeki ülkeler dünya petrol rezervlerinin yaklaşık üçte birine sahiptir.
Bölgedeki petrol kaynaklarının dünya pazarlarına ulaşmasında Türkiye çok önemli bir transfer
ülke konumundadır . Bu bakımdan BOTAŞ Terminalleri, Azerbaycan ve Hazar Bölgesi’nde
559
üretilen petrolü ekonomik, emniyetli, hızlı ve çevreye uyumlu bir şekilde Azerbaycan ve Gürcistan
üzerinden Ceyhan’a ulaştıran Bakü-Tif is-Ceyhan (BTC) Boru Hattı aracılığıyla taşınan ham
petrolün tankerlere yüklendiği bir dağıtım merkezidir.
Kardeş ülke Azerbaycan menşeili SOCAR’ın Türkiye’deki yatırımlarından biri olan
ve 5,7 milyar dolar bütçe ile tamamlanan STAR Raf nerinin yıllık 10 milyon ton ham petrol
işleme kapasitesiyle işlenmiş petrol ürünü ihtiyacının %25’ini tek başına karşılayacağı tahmin
edilmektedir. Türkiye’nin en önemli enerji projelerinden biri olan STAR Raf neri, ülkemizin
petrol ürünleri ithalatında yıllık 1,5 milyar dolara yakın tasarruf ile ülke ekonomisine katma değer
sağlayacağı öngörülmektedir.
2023 yılında tamamlanması planlanan SOCAR & BP ortaklığının yeni yatırımı 1,8 milyar
dolar karşılığında Adana Ceyhan bölgesinde kurulacak petrokimya raf nerisi ile Türkiye üretim
kapasitesinin ve tesis kapasitelerinde artış gözlemleneceği tahmin edilmektedir .
560
558 Sektörel Bakış, Enerji-2019
559 Klare, 2004
560 Yüzbaşıoğlu Ç.,2019
357
BÖLÜM 8
Şekil 126: Limanlarımızda Elleçlenen Ham Petrol Miktarı (Ton)
Dış ticaret taşımalarındaki 2019 yılı ham petrol verilerine göre, Ülkemiz üzerinden 40
milyon tonu (%95) transit olmak üzere toplam 42,1 milyon ton ticaret hacmi ile İtalya lider
konumdadır. İkinci sırada tamamını ithalat taşımalarının oluşturduğu 14,1 milyon ton ticaret
hacmi ile Rusya Federasyonu yer almaktadır. Ülkemizin Orta Doğu ülkeleriyle yapmış olduğu
toplam ham petrol ticareti 10,7 milyon ton olup toplam içerisinde %13’lük paya sahiptir.
Sonuç olarak, son yıllarda deniz yolu dış ticaret taşımacılığındaki Ham Petrol miktarının
arttığı gözlense de bu tonajın %64’lük büyük bölümünü transit taşımaları oluşturmaktadır.
Tablo 99: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Ham Petrol Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Transit Toplam Elleçleme
İtalya 2.101.613 40.048.851 42.150.464
Rusya Federasyonu 14.161.192 14.161.192
Irak 6.624.829 6.624.829
Mısır 2.190.598 182.304 2.372.902
Hindistan 270.000 1.470.818 1.740.818
İran 1.715.103 1.715.103
İspanya 80.000 1.339.651 1.419.651
Tayvan 1.403.159 1.403.159
Nijerya 1.395.189 1.395.189
Portekiz 1.128.776 1.128.776
İlk 10 Ülke Toplamı 2.451.613 26.086.911 45.573.559 74.112.083
Toplam Dış Ticaret 2.952.489 27.132.763 52.840.571 82.925.823
358
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
3.5.3. Taşkömürü
Dünyanın en eski ve coğraf bakımdan en yaygın enerji kaynaklarından biri olan kömür,
diğer enerji kaynaklarına nispeten daha güvenilir ve düşük üretim maliyetli fosil kaynaktır. 2017
Yılı Küresel Birincil Enerji Tüketim Oranlarına göre Kömür %27,6’lık oran ile petrolden sonra en
çok tüketilen enerji kaynağıdır. Dünya çelik üretiminin %70’i kömüre bağımlıdır. Bununla beraber,
daha ucuz, kaliteli, hızlı ve güvenilir enerji tedariği, ülkelerin öncelikli enerji politikalarıdır. Bu
bakımdan ülkemizin dış ticaret kömür taşımalarının büyük bölümünü ithal kömür oluşturmaktadır.
Dünya genelinde 2018 yılında üretilen kömürün %1,1’lik bölümü Türkiye’ye ait olup ülkemiz bu
alanda Avrupa ülkeleri arasında %9’luk paya sahiptir .
561
Tüketimin hızla arttığı günümüzde enerjide yerli kaynaklara yönelme ve millileştirme
öncelilikli enerji politikaları arasındadır. Buna ek olarak, gelişmekte olan kömür teknolojileri
sayesinde ekosistem açısından tehlike arz eden olumsuz etkilerinin azaltılması ve diğer fosil
yakıtlara göre daha düşük riskli bölgelerde üretiliyor olması kömür tercihini arttırmaktadır .
562
Şekil 127: Limanlarımızda Elleçlenen Taş Kömürü Miktarı (Ton)
Gelişim: -%11
28.334.135
27.720.432
25.278.091
2017 2018 2019
Dünyanın en büyük kömür ihracatçılarından olan Rusya ve Kolombiya ülkeleri ülkemizin
taşkömürü ithalatında önemli rol oynamaktadır. Türkiye’nin 2019 yılı taşkömürü ticaretinin 20,5
milyon tona karşılık gelen %82’lik kayda değer kısmı bu ülkeler ile gerçekleştirilmiştir. Ülkemizin
dış ticaret taşımalarında taş kömürü büyük oranda ithal edilmesine rağmen son yıllarda bu dışa
bağımlılık taşkömürü ticaretinin %11 oranında düşüşüne bağlı olarak önemli oranda azalmıştır.
561 BP, 2017
562 Sektörel Bakış, Enerj,-2019
359
BÖLÜM 8
Tablo 100: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Taş Kömürü Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Transit Toplam Elleçleme
Kolombiya 11.828.160 11.828.160
Rusya Federasyonu 421 8.696.473 8.696.894
Letonya 1.043.953 1.043.953
Ekvador 672.296 672.296
Avustralya 584.502 584.502
Güney Afrika 520.249 520.249
Kanada 495.852 495.852
Amerika Birleşik Devletleri 357.839 357.839
Gürcistan 352.423 352.423
Endonezya 79.691 79.691
İlk 10 Ülke Toplamı 421 24.631.438 24.631.859
Toplam Dış Ticaret 5.821 24.891.850 24.897.671
3.5.4. Hurda Demir
2018 yılı itibariyle Türk Çelik Sektörü, dünyadaki 65 çelik üreten ülke arasında 8. sırada,
Avrupa’daki çelik üreticileri arasında ise Almanya’dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Ülkemizin
çelik üretimindeki bu başarısının altında ham madde olarak kullanılan hurda demir ve demir cevheri
önemli rol oynamaktadır. Türk Çelik Sektörü, 2018 yılında 37,3 milyon ton sıvı çelik üretilerek
%71.9 seviyesinde kapasite performansına ulaşılmıştır. Bu sıvı çelik üretiminin gerçekleşmesi
için yaklaşık 11 milyon ton demir cevheri ve 21 milyon ton hurda ithalatı yapılmış ve bu ticaretin
tamamına yakını deniz yolu aracılığıyla gerçekleştirilmiştir .
563
Deniz yolu taşımacılığındaki hurda demir miktarı son üç yılda %11 oranında azalmıştır.
Ülkemiz demir-çelik sanayinde ham madde olarak kullanılan hurda demirin büyük bölümünün
ithal edildiğinden sektörel daralmanın dünya ülkeleri ve Çin’deki kısıtlamalardan kaynaklandığı
öngörülmektedir.
Türkiye’deki lider çelik üreticileri üretimlerinde ham madde yakınlığını gözeterek
yatırımlarını liman sahalarına yakın bölgelerde konumlandırmışlardır. Son üç yıldaki hurda demir
taşımacılığının en yoğun olduğu liman tesislerinin ülkemizin en önemli çelik üreticilerine ait
olduğu aşikardır.
563 Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Demir Çelik Sektör Raporu, 2019
360
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
Şekil 128: Limanlarımızda Elleçlenen Hurda Demir Miktarı (Ton)
Limanlarımızda işlem gören hurda demirin neredeyse tamamı ithalat taşımalarından
oluşmaktadır. Ülkemiz 2019 yılındaki hurda demir taşımalarının 4,1 milyon tonluk %22’lik
önemli bir kısmını Amerika Birleşik Devletleri’nden deniz yolu ile ithal etmiştir. Bunun yanı sıra,
hurda demir ticaretindeki diğer ülkelerin ağırlıkla olarak Avrupa ülkeleri olduğu görülmektedir.
Bu ülkelerden yapılan toplam hurda demir ithalatı 9,8 milyon ton olup toplam içerisindeki payları
%52’dir. Ayrıca, Rusya 1,7 milyon tonluk elleçleme miktarına karşılık %9 pay ile listenin dördüncü
sırasında yer almaktadır.
Tablo 101: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Hurda Demir Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Toplam Elleçleme
Amerika Birleşik Devletleri 4.067.252 4.067.252
Hollanda 2.952.279 2.952.279
İngiltere 2.112.776 2.112.776
Rusya Federasyonu 1.660.208 1.660.208
Belçika 1.330.525 1.330.525
Romanya 805.815 805.815
Danimarka 688.692 688.692
Almanya 647.362 647.362
Litvanya 637.554 637.554
Fransa 610.438 610.438
İlk 10 Ülke Toplamı 0 15.512.901 15.512.901
Toplam Dış Ticaret 18.604 18.889.771 18.908.375
3.5.5. Motorin
Ham petrolün damıtma ürünlerinden biri olan motorin dizel motor yakıtı olup deniz
yolu taşımacığında gemilerde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Devlet tarafından 2019 yılında
denizcilik sektörüne sağlanan ÖTV’si sıfırlanmış yakıt desteğinin %91’lik kayda değer bölümünü
361
BÖLÜM 8
motorin oluşturmaktadır.
Limanlarımızda işlem gören motorin miktarı 2017 yılında 17,4 milyon ton iken %9’lük
düşüşle 2019 yılında 15,9 milyon tona gerilemiştir.
Şekil 129: Limanlarımızda Elleçlenen Motorin Miktarı (Ton)
Türkiyenin deniz yolu dış ticaretinde işlem gören 11,6 milyon tonluk motorinin 9,8 milyon
ton ile %84’lük büyük bölümü ithalat, 1,8 milyon tonluk %16’lık kısmı ise ihracat taşımalarından
oluşmaktadır. Rusya Federasyonu büyük bölümünü ithalat taşımalarının oluşturduğu toplam 3,97
milyon ton dış ticaret hacmi ilk sırada iken İsrail 2,44 milyon ton ithalat ile ikinci sıradadır. Bu
iki ülke dış ticaret toplamı içerisinde %55 oranında pay sahibidir. Avrupa ülkeleri motorin dış
ticaretinde toplam 2,83 milyon ton ile toplam ticaretin %24’lük kısmı oluşturmaktadır. Ülkemiz
ile Moldova arasında 484 bin ton motorin ihracatı deniz yolu ile gerçekleşitirilmiştir.
Tablo 102: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Motorin Elleçlenen İlk 10 Ülke-2019
Ülke İhracat İthalat Transit Toplam Elleçleme
Rusya Federasyonu 5.100 3.969.569 3.974.669
İsrail 2.445.166 2.445.166
Hindistan 986.933 986.933
Bulgaristan 945.461 945.461
Yunanistan 121.653 688.900 4.612 815.165
Moldova 484.000 484.000
İtalya 150.500 288.545 439.045
Lübnan 353.000 353.000
Mısır 156.306 156.306
Hollanda 121.000 29.452 150.452
İlk 10 Ülke Toplamı 1.235.253 9.510.332 4.612 10.750.197
Toplam Dış Ticaret 1.805.195 9.813.362 4.612 11.623.169
362
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
3.5.6. Rulo Sac
Soğuk haddelenmiş yassı çeliklerin sıcak daldırma yöntemiyle çinko kaplanması ile
üretilen ve kalınlıkları talebe göre değişen rulo şeklindeki yassı çeliklerdir. Rulo Sac, beyaz eşya
üretimi, otomotiv sektörü, büro malzemeleri imalat sanayi ve aydınlatma sektöründe yaygın olarak
kullanılmaktadır. Rulo Sac ticareti ağır ve hacimli yük kapsamında değerlendirildiğinden genel
olarak deniz yolu taşımacılığı tercih edilmektedir.
Deniz yoluyla taşınan Rulo Sac miktarı son üç yılda %11 oranında azalmış ve 2019 yılında
limanlarımızda 14,9 milyon ton Rulo Sac elleçlenmiştir.
Şekil 130: Limanlarımızda Elleçlenen Rulo Sac Miktarı (Ton)
Ülkemiz 2019 yılı deniz yolu dış ticaret taşımalarında 10,2 milyon ton Rulo Sac işlem
görmüştür. Bu taşımaların 5,9 milyon tonluk kısmı ithalat, 4,3 milyon tonluk kısmı ihracat
taşımalarından oluşmaktadır. Rusya Federasyonu büyük bölümünü ithalat taşımalarının
oluşturduğu toplam 1,85 milyon ton dış ticaret hacmi ilk sırada iken İtalya 1,52 milyon ton dış
ticaret hacmi ile ikinci sıradadır. Ülkemiz ile Avrupa ülkeleri arasında gerçekleştirilen Rulo Sac
taşıma miktarı 5,3 milyon ton olup genel içerisinde %52’lik orana tekabül etmektedir.
363
BÖLÜM 8
Tablo 103: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Rulo Sac Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Transit Toplam Elleçleme
Rusya Federasyonu 1.322 1.851.593 1.852.915
İtalya 1.306.937 217.032 1.523.969
İspanya 855.390 153.721 805 1.009.916
Fransa 47.555 691.326 240 739.121
Belçika 263.405 440.702 704.107
Güney Kore 592.903 592.903
Ukrayna 57.509 514.834 572.343
Romanya 242.294 229.823 360 472.477
Portekiz 290.708 4.196 294.904
Mısır 267.122 267.122
İlk 10 Ülke Toplamı 3.332.242 4.696.130 1.405 8.029.777
Toplam Dış Ticaret 4.304.373 5.940.571 1.645 10.246.589
3.5.7. Kok Kömürü
Metalurjik kömür olarak da bilinen Kok kömürü, taş kömürünün havasız ortamda, bütün
uçucu bileşenlerinin giderildiği yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılmasıyla elde edilir. Kok; esasında
bir kömür olmayıp, tabiatta serbest halde bulunmaz. Kok kömürü entegre demir çelik tesislerinde
üretilerek sektörün ihtiyacı olan enerji tedariğinde kullanılmaktadır.
Karadeniz Bölgesi zengin kömür yataklarına sahip olduğundan ülkemizin kömür ticaretinin
büyük kısmı bu bölgedeki limanlarda gerçekleştirilmiştir.
Şekil 131: Limanlarımızda Elleçlenen Kok Kömürü Miktarı (Ton)
Gelişim: %1
14.773.909
14.092.726
13.957.210
2017 2018 2019
Dünya kömür ihracatında öncü ülkelerden olan Kolombiya ve Rusya ülkemizin kok
kömürü ithalatında büyük paya sahiptir. Türkiye’nin 2019 yılı kok kömürü ticaretinin 8,5 milyon
tona karşılık gelen %63’lük önemli bir kısmı bu ülkeler ile gerçekleştirilmiştir. Amerika Kıtasında
bulunan A.B.D., Kanada ve Meksika’dan ithal edilen kok kömürü miktarı 2 milyon ton olup topla
364
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
ticaretteki payı %15 oranındadır. Ülkemiz dış ticaret taşımalarında taş kömüründe olduğu gibi kok
kömüründe de büyük oranda dışa bağımlıdır.
Tablo 104: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Kok Kömürü Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Toplam Elleçleme
Kolombiya 5.507.229 5.507.229
Rusya Federasyonu 3.044.665 3.044.665
Avustralya 2.058.246 2.058.246
Amerika Birleşik Devletleri 1.592.845 1.592.845
Kanada 269.709 269.709
Hollanda 182.843 182.843
Meksika 170.728 170.728
Letonya 168.415 168.415
Ekvador 166.900 166.900
Güney Afrika 164.989 164.989
İlk 10 Ülke Toplamı 13.326.569 13.326.569
Toplam Dış Ticaret 2.400 13.617.392 13.619.792
3.5.8. Demir Cevheri
Demir Cevheri, hurda demir ile birlikte Çelik Sanayinde ham madde ihtiyacını
karışlamaktadır. Dünya ülkeleri ve Çin’nin çelik üretimindeki olumsuz gelişmelerden dolayı
sektörün ham madde olarak kullandığı demir cevherinin deniz yolu ticareti son üç yıllık periyotta
%1,4 oranında azalarak 2019 yılında 1,45 milyar tona gerilemiştir. Sektördeki olumsuz gelişmeler
ülkemizdeki çelik sanayini de etkilemiş ve aynı dönemde limanlarımızda işlem gören demir
cevheri miktarı %1 oranında düşerek 2019 yılında 12,2 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.
Şekil 132: Limanlarımızda Elleçlenen Demir Cevheri Miktarı (Ton)
Gelişim: %-1
12.347.189
12.253.325
11.606.549
2017 2018 2019
365
BÖLÜM 8
Türkiye 2019 yılında 11,6 milyon ton demir cevheri dış ticareti gerçekleştirmiş olup bunun
10,3 milyonu (%88) ithalat ve 1,35 milyon tonu (%12) ise ihracat taşımalarından oluşmaktadır.
Ülkemiz ile Brezilya arasındaki 5,5 milyon ton demir cevheri ithalatı toplam ticaretin neredeyse
yarısına karşılık gelmektedir. Ayrıca, Norveç ve Kanada 2,3 milyon ton yük ithalatı ile toplam
ticaretin %21’lik kısmını oluşturmaktadır. Buna karşılık, Romanya’ya 601,7 bin ton, Cezayir ve
Çin’e ise toplam 677 bin ton demir cevherinin ihracatı deniz yolu aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
Tablo 105: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Demir Cevheri Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Toplam Elleçleme
Brezilya 5.568.146 5.568.146
Norveç 1.306.524 1.306.524
Kanada 1.000.161 1.000.161
Romanya 601.703 601.703
Ukrayna 540.900 540.900
Hindistan 510.187 510.187
Güney Afrika 504.993 504.993
Rusya Federasyonu 425.266 425.266
Cezayir 372.565 372.565
Çin 304.659 304.659
İlk 10 Ülke Toplamı 1.278.927 9.856.177 11.135.104
Toplam Dış Ticaret 1.350.241 10.279.726 11.629.967
3.5.9. Klinker
Klinker, çimento üretimi sırasında pişmiş kil ve kalkerlerin birleşiminden oluşan iri taneli
malzeme olup çimento üretiminin ana hammaddesidir. İnşaat sektörü ve endüstriyel sanayide ham
madde olarak kullanılmaktadır.
Ülkemiz limanlarında işlem gören klinker miktarı son üç yıllık dönemde büyük bir artış
ivmesi yakalamıştır. Nitekim, limanlarımızdaki 2017 yılı klinker elleçleme miktarı 6,2 milyon ton
iken %88 artış ile 2019 yılında 11,7 milyon tona yükselmiştir.
366
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
Şekil 133: Limanlarımızda Elleçlenen Klinker Miktarı (Ton)
Gelişim: %88
11.742.832
7.310.931
6.244.919
2017 2018 2019
Türk Limanlarında işlem gören klinkerin tamamına yakını ihraç yüklerden oluşmaktadır.
Ülkemizdeki fabrikalarda üretilen klinker gemiler aracılığıyla birçok ülkeye ihraç edilmekte
ve ülke ekonomisine katkı sağlanmaktadır. Limanlarımızda son yıllardaki artan klinker ticareti
ekonomimiz açısından olumlu bir gelişme olarak yorumlanabilir. Ülkemiz ürettiği klinkerin büyük
bölümünü Afrika ülkelerine ihraç etmektedir. 2019 yılında limanlarımızdan Gana’ya 2,5 milyon
ton, Fildişi Sahili Cumhuriyeti’ne 1,77 milyon ton başta olmak üzere Afrika ülkerine toplam
7,5 milyon ton klinker ihracatı yapılmış olup bu ülkerin toplam ticaretteki payı %64’tür. Ayrıca,
ülkemizden Kolombiya’ya 847 bin ton ve İsrail’e 444 bin ton klinker ihracatı gerçekleştirilmiştir.
Tablo 106: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Klinker Elleçlenen İlk 10 Ülke-2019
Ülke İhracat Toplam Elleçleme
Gana 2.504.602 2.504.602
Fildişi Sahili Cumhuriyeti 1.774.672 1.774.672
Kolombiya 846.687 846.687
Moritanya 606.185 606.185
Gabon Cumhuriyeti 571.654 571.654
Senegal 537.351 537.351
Gine 535.015 535.015
Kamerun 513.422 513.422
Togo 445.775 445.775
İsrail 444.275 444.275
İlk 10 Ülke Toplamı 8.779.638 8.779.638
Toplam Dış Ticaret 11.739.432 11.739.432
367
BÖLÜM 8
3.5.10. Portland Çimento
Dünyadaki birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de inşaat sektörü, genel ekonomi
bakımından önemli bir gösterge olup büyümenin lokomotif niteliğindedir. İnşaat sektörünün
en önemli ham maddesi çimentodur. Çimento endüstrisi, dünya enerjisinin yaklaşık %3,5’unu
kullanan en büyük endüstrilerden birisidir.
Şekil 134: Limanlarımızda Elleçlenen Portland Çimento Miktarı (Ton)
Gelişim: % 9
10.370.100
9.475.810
8.587.669
2017 2018 2019
Sektör küresel bazdaki gelişmelerden genel ekonomiye nazaran daha önce etkilenmektedir.
Limanlarımızdaki Çimento elleçlemelerinin %75’lik büyük bölümü dış ticarete konu olurken
bunun neredeyse tamamını ihracat taşımaları oluşturmaktadır. Bu bakımdan deniz yolu aracılığıyla
ihraç edilen çimento miktarı ülke ekonomisinin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. 2019
yılında limanlarımızdaki ihracat taşımalarının 3,2 milyon tonluk %42’lik büyük bölümü A.B.D.
limanlarıyla yapılmıştır. İsrail 1,8 milyon ton ihracat hacmine sahip olup toplam ticaret içerisinde
%23’lük paya sahiptir. Bu iki ülkeye gerçekleştirilen çimento ihracatı dış ticaretimizin %65’lik
önemli kısmını oluşturmaktadır.
368
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
Tablo 107: Dış Ticaret Taşımacılığında En Fazla Klinker Elleçlenen İlk 10 Ülke - 2019
Ülke İhracat İthalat Toplam Elleçleme
Amerika Birleşik Devletleri 3.179.652 3.179.652
İsrail 1.788.271 1.788.271
Haiti 347.475 347.475
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 254.374 254.374
Gana 248.390 248.390
Sierra Leone 230.283 230.283
Ukrayna 168.553 168.553
Romanya 139.513 139.513
Liberya 135.264 135.264
Libya 111.280 111.280
İlk 10 Ülke Toplamı 6.603.055 6.603.055
Toplam Dış Ticaret 7.726.197 1.843 7.728.040
3.5.11. Türk Limanlarındaki Araç Traf ği
Limanlarımızda gerçekleşen araç taşımacılığının ton bazından ziyade adet bazında
incelenmesi gerekliliğinden dolayı araç taşımacılığı ayrı olarak incelenmiştir. 2019 yılında ülkemiz
limanlarında 1,53 milyon araç taşınmıştır. Bu araçların 1.264.238 adetine karşılık gelen %83’ü
ihraç edilmiş olup, 270.427 adet araç ile %17’lik kısmı ithal edilmiştir. Türkiye’deki en fazla
araç taşımacılığının yapıldığı 10 liman tesisi incelendiğinde limanların hinterlandında otomotiv
sanayi tesislerinin varlığı görülmektedir. Türkiye’nin deniz yolu araç taşımalarının büyük bölümü
Marmara Bölgesinde yer alan Kocaeli ve Bursa’daki liman tesislerinde gerçekleştirilmektedir.
Bu bağlamda, Kocaelide yer alan liman tesislerinde 954,5 bin araç, Gemlik bölgesinde 513,6
bin araç taşınmıştır. Türkiye’deki deniz yolu araç taşımacılığının %95,5’lik kayda değer kısmı
bu bölgelerde yer alan limanlarda gerçekleştirilmiştir. Ford Otosan limanında büyük bölümünü
ihracatın oluşturduğu 340,6 bin araç taşımacılığı ile lider konumdadır. Akdeniz Bölgesinde
yer alan MIP ve Taşucu TDİ limanlarında 29,9 bin araç, Ege bölgesindeki Alsancak ve Ulusoy
limanlarında ise 18,5 bin araç taşınmıştır.
369
BÖLÜM 8
Tablo 108: Türkiye’de En Fazla Araç Taşıması Yapılan İlk On Liman Tesisi (2019) 564
Toplam Araç Toplam Araç
Sıra Liman Tesisi (Adet) Taşımasındaki Payı (%)
1 Ford Otosan Limanı 340.682 22,2%
2 Autoport 266.759 17,4%
3 Borusan Limanı 265.418 17,3%
4 Derince Saf Limanı 264.821 17,3%
5 Gemport 248.228 16,2%
6 Efesanport 81.944 5,3%
7 Mersin Uluslararası Limanı 18.471 1,2%
8 Taşucu TDİ Limanı 11.433 0,7%
9 TCDD Alsancak Limanı 11.378 0,7%
10 Çeşme Ulusoy Limanı 7.168 0,5%
İlk 10 Liman Tesisi Toplam Araç 1.516.302 98,8%
Toplam Araç-Türkiye 1.534.665 100,0%
3.5.12. Ülkemiz Limanlarında En Fazla İşlem Gören İlk Beş Yük Cinsleri ve Bu
Yüklerin Ticaretine Konu Olan Ülkeler
2019 yılında Türkiye’nin konteyner ticaretine konu olan ülke %13’lük oran ile
Yunanistan’dır. Ham petrol ticaretinde %51’lik oranla İtalya ilk sırada yer almaktadır. Taş
kömürü %48’lik orandaki ticaret hacmiyle Kolombiya ile gerçekleştirilmektedir. Hurda demir
ticareti en fazla %22’lik oranda ABD ile gerçekleştirilirken Motorinde Rusya %34’lük pay ile ilk
sırada yer almaktadır.
Şekil 135: Deniz Yolu Dış Ticaret Taşımacılığındaki İlk 5 Yük Cinsi
565
564 UAB, DGM
565 UAB, DGM
370
LİMANLARDA YÜK CİNSLERİNE GÖRE İHTİSASLAŞMA
3.5.13. Ülkemiz Limanlarında En Fazla İşlem Gören Yük Cinsleri ve Bu Yüklere
Hitap Eden Sanayi Tesisleri
Limanlarımızda en fazla işlem gören ilk 10 yük cinsi incelendiğinde bu yüklerin elleçlendiği
liman tesisleri ile ham madde olarak kullanıldıkları veya üretime konu oldukları sanayi tesislerine
yakın konumda bulundukları saptanmıştır. Bu doğrultuda 2019 yılında deniz yolu taşımacılığında
en büyük işlem hacmine sahip yük cinslerinin en fazla elleçlendiği liman başkanlıkları ve yüklere
hitap eden sanayi tesisleri Şekil 136’da sunulmuştur.
Şekil 136: Ülkemiz Limanlarında En Fazla İşlem Gören Yük Cinsleri ve Bu Yüklere Hitap Eden Sanayi Tesislerinin
Konumu-2019
PETROL RAFİNERİLERİ KÖMÜR REZERVLERİ
Türkiye Geneli Türkiye Geneli
91,4 Milyon Ton 25,3 Milyon Ton
Ham Petrol Taş Kömürü
DEMİR-ÇELİK SANAYİ OTOMOTİV SANAYİ
Türkiye Geneli Türkiye Geneli
19,7 Milyon Ton 1,53 Milyon Adet
Hurda Demir Araç
371
BÖLÜM 9
9.Türkiye’de Dış Ticaret ve Ülkelerin Ticaret Hacimleri
BÖLÜM 9
BÖLÜM 9
1. Türkiye’nin Dış Ticareti
Ülke ekonomisinin gelişimi büyük oranda diğer ülkelerle gerçekleştirilen ticaret hacmine
bağlıdır. Ekonomisi ihracata dayalı üretken ülkelerin gelişmişlik seviyeleri ve refah düzeyleri
yüksektir. Diğer taraftan, üretimleri için gereken mamul ve ham maddeleri diğer ülkelerden
temin eden dışa bağımlı ülkelerin ekonomileri, ithalata dayalıdır. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri
açısından önemli bir gösterge olan Gayri Saf Yurtiçi Hâsıla değerleri incelendiğinde, Türkiye
ekonomisinin son on yıllık dönemde %20 oranında büyüdüğü görülmektedir. Ülkemiz yakaladığı
bu ivme ile 2019 yılında dünyanın en hızlı büyüyen ikinci ekonomisi olmuştur.
2018 yılı GSYİH verileri dikkate alındığında ülkemiz 771 milyar $ ticaret hacmi ile
dünyanın en büyük 19. ekonomisi ve Avrupa’nın ise en büyük 7. ekonomisi konumundadır. Bu
büyümenin temel kaynağı ülkemizin artan dış ticaret hacmi ile ifade edilebilir. Bu minvalde, son on
yılda ülkemizin dış ticaret hacmi, büyük gelişim seyri ile 2019 yılında 391,2 milyar $’a ulaşmıştır.
Türkiye’nin deniz ticareti 2019 yılındaki 222,1 milyar $’lık hacmi ile toplam dış ticarette %57
oranında aslan payına sahiptir. Türkiye’nin deniz yolu dış ticaretinin değer bazlı son on yıllık
seyrine bakıldığında ise %78’lik kayda değer bir büyümenin gerçekleştiği görülmektedir.
Dünya mal ticaretinde 2019 yılında 11,9 milyar ton ile deniz yolu taşımacılığı %83’lük
büyük pay sahibidir. TÜİK 2019 yılı verilerine göre, ülkemizin dış ticaretinde de 326 milyon tona
karışlık gelen deniz yolu taşımaları diğer taşıma modlarına göre uluslararası ticaretin %88,8’lik
önemli kısmını oluşturmaktadır. Nitekim, son on yılda Türk limanlarında gerçekleştirilen deniz
yolu dış ticaret taşımalarına konu olan ithalat, ihracat ve ransit taşımalarında %58’lik bir gelişim
kaydedilmiştir. Bu bağlamda, ülkemizin 2018-2019 yıllarındaki dış ticaret verileri hem miktar
hem de değer olarak bölgesel bazda denize kıyısı bulunan dört bölge analiz edilmiştir. Ancak, bu
bölgeler dışında kalan diğer bölgelerimizin de toplam dış ticaret içerisindeki önemli payları da
dikkate alınmış olup deniz yolu taşımalarına dolaylı yönden katkıları da incelenmiştir.
Bölgelerde gerçekleştirilen dış ticaret verilerini miktar bazında ele aldığımızda, Marmara
Bölgesi, 2018 yılında 188,5 milyon ton olan dış ticaret hacmini %1,7 oranında arttırarak 2019
yılında 191,7 milyon tona yükseltmiş olup toplam dış ticaret içerisinde %52’lik büyük paya
sahiptir. Bölgenin deniz yolu dış ticaret hacmi ise, bir önceki yıla göre %1,3 artarak 2019 yılında
173,9 milyon tona yükselmiş olup toplam deniz yolu içerisindeki payı %53’tür.
374
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Akdeniz Bölgesi, 2018 yılında 42,5 milyon ton olan dış ticaret hacmini %5,6 oranında
geliştirerek 2019 yılında 44,8 milyon tona yükseltmiş olup toplam dış ticaret içerisinde %12’lik
pay sahibidir. Bölgenin deniz yolu dış ticaret hacmi ise bir önceki yıla göre %4,9 büyüyerek 2019
yılında 37,8 milyon tona yükselmiş olup toplam deniz yolu içerisindeki payı %12’dir.
Üçüncü en yoğun bölge olan Ege Bölgesi, 2018 yılında 30,8 milyon ton olan dış ticaret
hacmini %2,3 oranında daralma ile 2019 yılında 30 milyon tona gerileyerek toplam dış ticaret
içerisinde %8’lik pay sahibidir. Bölgenin deniz yolu dış ticaret hacmi ise. bir önceki yıla göre
%3,5 küçülerek 2019 yılında 27,5 milyon tona gerilemiş ve toplam deniz yolu içerisindeki payı
%8 olarak gerçekleşmiştir.
Analiz edilen son bölge olan Karadeniz Bölgesi, 2018 yılında 18,4 milyon ton olan dış
ticaret hacmini %1 oranında azalma ile 2019 yılında 18,2 milyon tona düşüren bölgenin toplam
dış ticaret içerisindeki payı %5’tir. Bölgenin deniz yolu dış ticaret hacmi ise bir önceki yıla göre
%1,1 daralarak 2019 yılında 17,2 milyon tona çekmiş olup toplam deniz yolu içerisindeki payı
%5’dir.
Analiz edilen bölgeler dışında kalan İç anadolu, Doğu Anadolu, Güney Doğu Anadolu
bölgelerinin 2019 yılı toplam dış ticaret hacmi 82,3 milyon ton olup genel içerisinde %22’lik
kısmı oluşturmaktadır. Bu bölgelerden kaynaklı 2019 yılı deniz yolu taşımalarının hacmi ise 69,5
milyon ton olup deniz yolu dış ticaret taşımalarına %21’lik katkı sağlamaktadır.
Bölgelerde gerçekleştirilen dış ticaret istatistikleri değer bazında incelendiğinde ise,
Marmara Bölgesi’nin 2018 yılında 272,9 milyar $ olan dış ticareti %8 oranında azalarak 2019
yılında 251 milyar $ seviyesine gerilemiş olmasına rağmen bölge toplam dış ticaret içerisinde
%64’lük büyük payın sahibidir. Bölgedeki limanlar aracılığıyla gerçekleşen uluslararası deniz
yolu taşımacılığı 2019 yılında önceki yıla nazaran %12,7’lik sert bir düşüşle 148 milyar $’a
gerimiş olsa da bölgenin toplam deniz yolu ticareti içerisindeki değer payı %67’dir.
Ülkemizin dış ticaretin miktar bazında üçüncü sırada yer almasına rağmen değer bazında
en önemli ikinci bölge olan Ege’nin 2018 yılında 35,8 milyar $ olan dış ticareti, %9 oranında
daralarak 2019 yılında 32,6 milyar $ seviyesine düşmüş olup bölge toplam dış ticaret içerisinde
375
BÖLÜM 9
%8’lik orana sahiptir. Deniz yolu dış ticaret taşımacılığı 2019 yılında önceki yıla nazaran
%11,6’lık önemli bir düşüşle 23 milyar $’a gerimiş olan Ege Bölgesi’nin toplam deniz yolu ticareti
içerisindeki değer payı %10 seviyesindedir.
Akdeniz Bölgesi, 2018 yılında 22,5 milyar $ olan dış ticaretini %0,4 oranında geliştirerek
2019 yılında 22,6 milyar $ seviyesine yükseltmiş olup bölgenin toplam dış ticaret içerisindeki payı
%6’dır. Buna rağmen, bölgenin deniz yolu dış ticaret taşımacılığı 2019 yılında önceki yıla kıyasla
%2,8 daralarak 15,9 milyar $’a gerimiş olan bölgenin toplam deniz yolu ticareti içerisindeki değer
payı, %7 oranındadır.
Karadeniz Bölgesi ise, 2018 yılında 8,6 milyar $ olan dış ticaretini %20,4’lük büyük
gelişim ile 2019 yılında 10,4 milyar $ seviyesine yükseltmiş olup bölgenin toplam dış ticaret
içerisindeki payı ise %3’tür. Buna karşın, deniz yolu dış ticaret taşımacılığı 2019 yılında önceki
yıla kıyasla %2,6 azalarak 5,8 milyar $’a düşen Karadeniz Bölgesi’nin toplam deniz yolu ticareti
içerisindeki değer payı %3’tür.
Analiz edilen bölgeler dışında kalan İç anadolu, Doğu Anadolu, Güney Doğu Anadolu
bölgelerinin 2019 yılı toplam dış ticaret değeri ise 74,7 milyar $ ile genel içerisinde %19’luk yer
teşkil etmektedir. Bu bölgelerden kaynaklanan deniz yolu taşımalarının toplam değeri ise, 2019
yılında 29,4 milyar $ olup deniz yolu dış ticaret taşımalarına %13’lük katma değer sağlamaktadır.
Sonuç olarak, tüm bu veriler dikkate alındığında bütün bölgelerde gerçekleştirilen deniz
yolu taşımalarının dış ticaret taşımacılığında gerek miktar gerekse kıymet bazında en önemli
paylara sahip olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, Türkiye ekonomisinin istikrarlı gelişim seyri
sürecinde sürdürülebilir kalkınma planlarında da önceliklendirilen deniz ticareti ülkemizin gelecek
projeksiyonu için vazgeçilmez önem arz etmektedir.
376
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Şekil 137: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Miktar Bazında Bölgesel Dağılımı (2018) 566
TÜİK
566
377
BÖLÜM 9
Şekil 138: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Miktar Bazında Bölgesel Dağılımı (2019) 567
TÜİK
567
378
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Şekil 139: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Değer Bazında Bölgesel Dağılımı -2018 568
TÜİK
568
379
BÖLÜM 9
Şekil 140: Türkiye’nin Dış Ticaretinin Değer Bazında Bölgesel Dağılımı -2019 569
TÜİK
569
380
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Şekil 141: Türkiye’nin 2019 Yılı Dış Ticaretinin Taşımacılık Modlarına Göre Dağılımı 570
TÜİK
570
381
BÖLÜM 9
Şekil 142: Türkiye’nin Deniz Yolu Dış Ticaretinde Değer Bazında İlk 10 Ülke-2019 571
Dış Ticaret Değeri Milyar ($) 15,79 15,69 15,68 13,91 12,22 11,92 10,43 10,38 6,18 5,66 117,87 222,10
Dış Ticaret Miktarı Milyon (Ton) 11,95 6,24 44,45 10,95 20,75 7,36 9,62 5,15 7,39 6,69 130,55 325,90
Pay %85 %52 %85 %40 %46 %30 %34 %39 %39 %83 %55 %51 Türkiye’nin deniz yolu ticaretinde taşınan yükün kıymeti dikkate alınarak en önemli pay sahibi ilk 10 ülke analiz edilmiştir. 2019 yılında
İthalat Değeri Milyar ($) 13,36 8,11 13,31 5,62 5,63 3,62 3,56 4,02 2,41 4,72 64,34 112,97 lider konumda bulunan Çin Halk Cumhuriyeti ile yapılan mal ticareti 15,8 milyar $ değerindedir. İkinci sırada yer alan Almanya’yla olan ticaretimiz 15,68 milyar $ iken onu 15,67 milyar $ ile Rusya takip etmektedir. Kıtasal olarak değerlendirildiğinde ise, Avrupa 68,5 milyar $ ticaret değeri ile %30,8’lik büyük ölçekli payın s
Pay %44 %56 %94 %26 %54 %50 %24 %54 %57 %74 %63 %63
İthalat Miktarı Milyon (Ton) 5,22 3,48 41,76 2,85 11,21 3,67 2,28 2,80 4,20 4,96 82,44 203,97
Pay %15 %48 %15 %60 %54 %70 %66 %61 %61 %17 %45 %49
İhracat Değeri Milyar ($) 2,43 7,58 2,37 8,29 6,59 8,31 6,87 6,37 3,78 0,95 53,52 109,14
Pay %56 %44 %6 %74 %46 %50 %76 %46 %43 %26 %37 %37
İhracat Miktarı Milyon (Ton) 6,73 2,76 2,69 8,10 9,54 3,69 7,34 2,35 3,19 1,73 48,12 121,93
Ülke Rusya Federasyonu Birleşik Krallık İlk 10 Toplam Genel Toplam TÜİK, 2019
Çin Almanya İtalya ABD İspanya Fransa Hollanda Hindistan sahiptir. 571
382
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Dış Ticaret Değeri Milyar ($) 15,68 12,22 1,57 15,79 4,08 13,91 10,43 2,91 5,58 6,18 88,35 222,10
Dış Ticaret Miktarı Milyon (Ton) 44,45 20,75 19,48 11,95 11,36 10,94 9,62 9,29 9,27 7,39 154,51 325,90
Pay %85 %46 %85 %85 %63 %40 %34 %84 %26 %39 %59 %51
İthalat Değeri Milyar ($) 13,31 5,63 1,34 13,36 2,57 5,62 3,56 2,45 1,44 2,41 51,69 112,97
Şekil 143: Türkiye’nin Deniz Yolu Dış Ticaretinde Miktar Bazında İlk 10 Ülke-Miktar Bazında 572
Pay %94 %54 %94 %44 %77 %26 %24 %90 %24 %57 %68 %63
İthalat Miktarı Milyon (Ton) 41,76 11,21 18,36 5,22 8,77 2,85 2,28 8,35 2,25 4,20 105,25 203,97
Pay %15 %54 %15 %15 %37 %60 %66 %16 %74 %61 %41 %49
İhracat Değeri Milyar ($) 2,37 6,59 0,23 2,43 1,51 8,29 6,87 0,45 4,14 3,78 36,66 109,14
Pay %6 %46 %6 %56 %23 %74 %76 %10 %76 %43 %32 %37
İhracat Miktarı Milyon (Ton) 2,69 9,54 1,12 6,73 2,59 8,10 7,34 0,94 7,02 3,19 49,26 121,93 Ülkemiz deniz yolu dış ticaretinde önemli rol oynayan ilk 10 ülke ile gerçekleştirilen 2019 yılı mal ticareti hacimsel olarak incelenmiştir.
Rusya Federasyonu, 44,5 milyon ton ticaret ile %13,6’lık payı ile ülkemizin dış ticareti açısından büyük öneme sahiptir. Onu, %6,4’lük paya sahip A.B.D. 20,75 milyon ton yük hacmiyle izlemektedir. Amerika kıtasında yer alan diğer bir ülke olan Kolombiya ise, 19,5 milyon tonluk hacim ile ülkemiz deniz yolu dış ticaretinde %6 pay sahibidir. Bu üç ülke ile Türkiye arasında gerçekleş
Rusya Federasyonu ABD Kolombiya Çin Ukrayna İtalya İspanya Brezilya İsrail Hollanda İlk 10 Toplam Genel Toplam olmuştur. Bu durum ülkemizin enerji, ham madde ve yarı mamul tedariğinde dışa bağımlılığı ile açıklanabilir.
Ülke
TÜİK, 2019
572
383
BÖLÜM 9
ülkeleri ise 39,3 milyon ton ticaret ile üçüncü sırada yer almaktadır. Listedeki tek Orta Doğu ülkesi olan İsrail ile yapılan ticaret hacmi ise 9,2
Kıtasal bazda incelendiğinde, Asya, 56,4 milyon ton ile ilk sırada yer alırken, 49,5 milyon hacme sahip Amerika Kıtası ikinci, Avrupa
Şekil 144: Türkiye’nin 2019 Yılı Dış Ticaretindeki İlk 10 Ülkenin Ulaşım Modlarına Göre Dağılımı 573
milyon tona mukabil %2,8’lik kısmı oluşturmaktadır.
573 TÜİK
384
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
1.1. Türkiye'nin Komşu Ülkelerle Olan Dış Ticareti
Küresel ticarette büyümeyi hedef eyen ülkeler açısından komşu ülkelerle olan ilişkiler
büyük stratejik öneme sahiptir. Komşu ülkelerle olan ticari ilişkilerin geliştirilmesinde serbest
ticaret anlayışının esas alındığı ticari entegrasyonlar, ticari ilişkiler için gereklilik arz etmektedir.
Örneğin, A.B.D, Kanada ve Meksika arasında imzalanan ve dünyanın en büyük ticaret anlaşması
özelliğini taşıyan Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA), ülkelerin ticaretini olumlu
yönde etkilemiştir. Bu ülkeler arasındaki ticari gelişmelere bağlı olarak ülkelerin ekonomisi de
büyümüştür. Nitekim, bu üç ülkenin 2018 yılındaki toplam GSYİH'si 23,5 trilyon dolar olup
574
NAFTA ülkeleri dünya ekonomisinde %27 ile en büyük payı elinde bulundurmaktadır.
Bir diğer önemli entegrasyon ise, 28 ülkeden oluşan ve dünyanın en büyük siyasi ve
ekonomik örgütlerinden biri olan Avrupa Birliği (AB)’dir. AB ülkeleri 513,2 milyon ile dünya
575
nüfusunun yaklaşık %7’sini teşkil etmesine rağmen, büyük ve çeşitlendirilmiş pazar yapısı,
gelişmiş alt yapı imkânları, tüm üye ülkelerde aynı şekilde uygulanan teknik standartlar sayesinde
dünyanın en büyük ekonomileri ve ticaret aktörleri arasında yer almaktadır. AB ülkeleri toplam
18,8 trilyon dolarlık GSYİH değeri ile dünya ekonomisinde %22’lik paya sahiptir. Bu bağlamda,
576
AB ülkeleri, mevcut pazar büyüklüğü ve gelecekte de sahip olacağı ticaret potansiyeli ile ülkemiz
açısından da çok önemli bir pazardır. Tüm bu bilgiler ışığında, ülkelerin ekonomik gelişimlerinin
komşu ülkelerle olan ticari ilişkilerine bağlı olduğu ifade edilebilir.
Türkiye, geçmişten günümüze kadar ki süreçte komşularıyla olan ilişkilerini olumlu yönde
geliştirmenin yanı sıra bu ülkelerle olan ekonomik ve ticari bağlarını kuvvetlendirmek için de
büyük çaba sarf etmektedir. Bu minvalde, Türkiye Cumhuriyeti, serbest piyasa ekonomisi ve dış
pazarlara açılma yolunda gerçekleştirdiği atılımlar sayesinde, bugün, bölgesi ve Avrupa başta
olmak üzere, dünya pazarlarında önemli bir pozisyona sahiptir. Bununla birlikte, dış ticaretinde
önemli atılımlar gerçekleştiren Türkiye’nin, jeo-stratejik konumu dikkate alındığında komşuları
ile ekonomik ve ticari ilişkilerinde maalesef arzu edilen seviyeye ulaşamadığı söylenebilir .
577
Yunanistan ve Ermenistan ile yaşanan sorunlar, Suriye ve Irak’taki siyasi olaylar ve İran başta
olmak üzere komşu ülkelere uygulanan ticari yaptırımlar, Türkiye’nin komşu ülkelerle olan
ticaretini olumsuz yönde etkileyen en önemli faktörler arasında yer almaktadır.
574 World Bank
575 World Bank
576 World Bank
577 Dışişleri Bakanlığı, Komşu Ülkelerle Ticaretimiz
385
BÖLÜM 9
Coğraf konumu itibariyle Türkiye’ye komşu ülkeleri, "Türkiye’nin kara komşuları" ile
sınırlandırmak mümkün olsa da bu yaklaşım günümüz ticaret anlayışı ve ticari ilişkilerin tarihsel
gelişmesine uygun düşmemektedir. Bu sebeple, Türkiye’nin jeo-stratejik konumu itibariyle bir
bölge ülkesi olduğu da dikkate alınarak tanımı, "Türkiye’nin kara ve yakın deniz komşuları"
şeklinde yapmak daha doğru olacaktır. Bu durumda komşu ülkeler kategorisine Azerbaycan,
Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Irak, İran, Suriye ve Yunanistan’dan müteşekkil kara
komşularının yanı sıra, Rusya Federasyonu, Ukrayna, Romanya, Moldova (denize çıkışı olmasa
da), Libya, Mısır, İsrail ve Lübnan’ı da dâhil etmek uygun olacaktır .
578
Bu bağlamda, Türkiye’nin kara ve deniz yakın komşularını kapsayan bölgedeki dış ticareti
detaylı olarak analiz edilerek bölgedeki mevcut ticari durum hem hacimsel hem de değer bazında
yansıtılmıştır. Analiz kapsamında 2019 yılı TÜİK dış ticaret verileri esas alınmıştır.
Türkiye'nin 2019 yılı dış ticaret taşımacılığını miktar bazında incelediğimizde; 150,8
milyon ton ihracat ve 216,2 milyar ton ithalat olmak üzere toplam dış ticaret hacmimiz 367 milyon
ton olarak gerçekleşmiştir. Taşımacılık modları dikkate alındığında ise deniz yolu taşımacılığı
ihracatta 121,9 milyon ton hacmi ile %81, ithalatta ise 204 milyon ton hacmi ile %94 olmak
üzere dış ticaretimizde %88,8 oranında paya sahip olup en aktif taşımacılık modu olarak dikkat
çekmektedir.
2019 yılı dış ticaret taşımacılığını değer bazında incelediğimizde ise, 180,9 milyar $
ihracat ve 210,3 milyar $ ithalat olmak üzere toplam dış ticaret değeri 391,2 milyar $ olarak
gerçekleşmiştir. Deniz yolu taşımacılığı, ihracat ta 109,1 milyar $ ile %60, ithalatta 113 milyar
$ ile %54 olmak üzere toplam ticarette %57'lik pay sahibidir. Tüm bu veriler dikkate alındığında
deniz yolu taşımacılığı ticaretimizde hem miktar hem değer bazında en önemli taşımacılık modu
konumundadır.
Türkiye'nin 2019 dış ticaret taşımacılığını bölgesel olarak incelediğimizde ise; komşu ve
yakın deniz ülkeleri ile yapılan ithalat miktarı 72,2 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup bu rakam
toplam ithalatımızın %33'lük kısmına karşılık gelmektedir. Bölgedeki ülkelerle gerçekleştirilen
ithalat taşımalarının değeri ise 43,9 milyar dolar olup toplam ithalat değerinin %21’ine tekabül
etmektedir. Bölgedeki ülkeler ile gerçekleştirilen ithalat taşımalarında deniz yolu, miktar bazında
%93 ve değer bazında %72’lik taşımacılık payı ile büyük önem arz etmektedir.
578 Dışişleri Bakanlığı, Komşu Ülkelerle Ticaretimiz
386
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Ülkemizin bölge ülkeleriyle yaptığı ithalat taşımalarını hacim olarak ülkeler bazında
incelediğimizde ise, Rusya Federasyonu, 42 milyon ton hacim ile toplam içerisinde %58’lik paya
sahip olup ülkemizin en fazla ithalat yaptığı ülke konumundadır. İkinci sıradaki Ukrayna, 8,9
milyon ton ticaret hacmi ile ve toplam içerisinde %12 paya sahiptir. Onu sırasıyla, 3,96 milyon
ton ile Bulgaristan, 3,6 milyon ton ile Mısır ve 3,5 milyon ton ticaret hacmi ile Romanya takip
etmektedir.
Bölgesel ithalatımızın parasal değerleri dikkate alındığında ise, Rusya 23,1 milyar $ ile ilk
sırada yer alırken onu 3,6 milyar $ ile İran, 2,8 milyar $ ile Romanya, 2,7 milyar $ ile Ukrayna ve
2,6 milyar $ ile Irak takip etmektedir.
387
BÖLÜM 9
Değer ($) 23.116.867.339 3.608.218.517 2.770.908.824 2.725.463.446 2.678.192.909 2.384.901.262 1.903.804.826 1.600.985.867 1.475.001.179 483.501.799 411.021.557 272.350.335 264.285.664 117.715.598 64.239.093 62.465.208 43.939.923.423 210.346.889.608 karşılık
Toplam kısmına
Miktar (Ton) 42.050.686 2.599.896 3.466.193 8.919.306 793.026 3.960.017 3.579.569 2.248.646 2.104.639 587.669 484.894 251.159 779.843 127.719 103.614 123.329 72.180.205 216.256.331 %26'lık
Tablo 109: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler ile Gerçekleştirdiği İthalat Taşımaları-2019 579
Değer ($) 272.144.272 1.182.697.826 1.520.804.382 144.158.956 274.898.104 1.108.720.396 47.391.892 23.097.640 437.720.732 560.137 330.193.308 141.176.746 30.585.992 94.223.805 1.164.529 2.463.503 5.612.002.220 37.177.318.641 ihracatın
Kara Yolu
Miktar (Ton) 209.547 1.566.967 360.943 151.991 790.550 573.285 18.494 2.845 235.673 449 272.471 63.600 30.139 114.571 748 1.159 4.393.431 9.300.437 toplam rakam
Hava Yolu Değer ($) 84.697.319 14.208.021 70.573.258 14.207.076 2.401.371.925 28.859.165 17.876.078 134.800.923 37.163.241 221.235.779 4.801.281 2.929.446 1.170.451 5.589 15.104.662 6.866.758 3.055.870.972 29.238.465.089 bu iken
Miktar (Ton) 232 127 279 198 67 0 110 896 433 0 129 9 0 10 32 22 1 15 84 0 2.644 119.136 dolar
Değer ($) 9.444.832.514 2.046.789.565 988.988 1.697.182 27.261.920 1.420 9.150.572 5.685.342 6.484.184 481.341 283.309 9.283.717 11.552.940.054 29.514.041.392 Türkiye'nin bölge ülkeleriyle gerçekleştirdiği 2019 yılı ihracat miktarı 47,1 milyon ton olup bu hacim genel ihracatımızın %31’lik kısma milyar
Diğer 0 0 0 0 0 0 0 0 46,1 gelmektedir. Komşu ve yakın deniz ülkeleriyle gerçekleştirilen ihracat taşımalarının miktar bazında %55’i, değer bazında ise %38’lik kısmı deniz
Miktar (Ton) 72.360 3.009 596 5.151 7.982 4.603 1.166 28.910 123.775 1.822.376 ise değeri
Değer ($) 13.311.581.618 337.891.220 1.166.800.918 2.565.176.153 1.714.592 902.263.827 1.838.535.436 1.442.988.633 990.002.301 261.705.883 63.531.896 121.759.959 232.047.880 23.202.895 38.686.185 53.134.947 23.351.024.343 112.969.167.087
Deniz Yolu taşımaları
Miktar (Ton) 41.760.179 935.094 3.078.886 8.766.147 2.408 2.836.635 3.560.179 0 2.245.364 1.863.622 587.211 0 179.672 187.528 0 745.079 0 11.980 0 73.941 0 122.087 0 66.956.014 203.968.640 ihracat
Demir Yolu Değer ($) 3.611.616 26.631.885 11.741.278 224.079 208.288 1 317.795.954 0 98.671 3 964.333 64 0 6.809.730 0 0 0 0 0 368.085.834 1.447.897.399 Gerçekleştirilen
Miktar (Ton) 8.369 97.709 23.076 373 549.987 24.759 704.340 1.045.741 yolu aracılığı ile gerçekleştirilmiştir.
Rusya Federasyonu Kuzey Kıbrıs Türk Genel Toplam Toplam Dış Ticaret etmektedir.
Ülkeler İran Romanya Ukrayna Irak Bulgaristan Mısır İsrail Yunanistan Libya Azerbaycan Gürcistan Moldova Suriye Lübnan Cum. tekabül 579 TÜİK
388
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Ülkemizin bölge ülkelerine gerçekleştirdiği ihracat taşımalarını değer bazında incelediğimizde ise; Irak 10,2 milyar $ ihracat değeri ile yine
ilk sıradadır. Onu, 4,5 milyar $ ile İsrail 4,1 milyar $ ile Rusya Federasyonu, 4 milyar $ ile Romanya ve 3,5 milyar $ ile takip eden Mısır ülkemizin
Ülkemizin 2019 yılında bölgede en fazla ihracat yaptığı ülke olan Irak, 9,3 milyon tonluk hacme sahipken onu 7 milyon ton ile İsrail, 4
milyon ton ile Suriye, 3.8 milyon ton ile Mısır ve 3,4 milyon ton ile Romanya takip etmektedir. Bu ilk 5 ülkeye yapılan toplam ihracat miktarı 27,7
Değer ($) 10.224.285.260 4.464.350.702 4.153.202.389 4.073.768.601 3.510.628.800 2.737.560.002 2.668.829.724 2.245.574.003 2.156.876.138 2.069.668.506 1.788.707.548 1.730.841.145 1.578.139.146 1.298.196.485 1.111.511.303 343.381.338 46.155.521.090 180.870.840.951
Toplam
Miktar (Ton) 7.052.027 3.837.451 1.321.967 1.874.774 1.487.964 47.125.635 150.767.797
Tablo 110: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler İle Gerçekleştirdiği İhracat Taşımaları-2019 580
Değer ($) 44.269.071 48.084.677 39.989.559 1.229.149 1.420.326.315 1.675.999 15.059.631 307.608.216 164.029 24.824.175.508 54.478.668.207
Kara Yolu 1.445.912.100 9.063.516 8.523.609.971 9.328.330 136.702.212 546.438 1.640.623.071 3.255.120 86.068.951 1.200.923 3.131.216.903 3.421.482 21.965.564 407.627 976.177.741 2.034.448 74.978.714 282.048 567.002.973 2.892.660 144.710.794 729.909 1.624.483.477 795.078
Miktar (Ton) 559.265 541 70.557.203 1.472.704 2.570.428.294 1.701.458 70.693.209 140 21.939.031 1.166.564 2.196.193.007 2.192.655 2 70.473 4.056.529 1.705.727.105 4.090.192 404.703.637 11.604 13.375.497 116.713 20.348.084 26.453.365
Değer ($) 283.020.666 18.409 79.360.032 22.645 268.598.935 13.850 61.700.272 9.458 3.124.867.000 14.849.199.768
Hava Yolu
Miktar (Ton) 3.954.940 115 17.540.119 0 6.797 653.869 364 7.038.297 608.708 1.313.080
Değer ($) 945.763 1.558 20.960 8.567 7.332.695 14.100 9.079.999 4.627 5.836.856 5.385 284.570.110 2.213 1.088.582 16.999 1.119.944 2.065 1.170.167 3.617 132.716 541.617 387.168.030 1.436.346.505
Diğer 0
milyon ton olup bölge ihracatı içerisinde yüzde 61'lik paya sahiptir.
Miktar (Ton) 25.034.612 10 8.955 12.382 389.571
bölgedeki ihracatı açısından en değerli beş ülke arasındadır.
Değer ($) 253.480.322 287 4.136.610.620 1 2.366.350.167 3.369 845.362.400 1.151 3.377.347.235 1.021 55.018.259 58 330.216.016 276 962.583.596 2.731 1.513.747.078 372 1.759.831.027 1.317
Deniz Yolu
Miktar (Ton) 2.194.244 2.687.805 2.040.348 2.213.219 0 3.808.401 40.996.981 82.160 276.992 1.620.606 58.791 2.593.214 129.041 1.304.705 3.836.392 53.022 0 33.651 936331 437.107 0 1.321.504 0 46.814 25.773.373 121.930.503
Demir Yolu Değer ($) 167 337.104 262.802 106 429.385 7.024.944 0 213.957 49.788.461 811.718 0 0 9 34.442 1.471.701 0 101.058.512 971.174.898
Miktar (Ton) 3.408 1.562 14.599.503 1.271 28 30 8.209 8.346.077 383.088 681.278
Rusya Federasyonu Kuzey Kıbrıs Türk Genel Toplam Toplam Dış Ticaret
Ülkeler Irak İsrail Romanya Mısır İran Bulgaristan Yunanistan Ukrayna Libya Azerbaycan Suriye Gürcistan Cum. Lübnan Moldova 580 TÜİK
389
BÖLÜM 9
Bu bölümde ise, ülkemiz ile bölge ülkeleri arasında gerçekleştirilen toplam ticaret
hacminin 2018-2019 yılları arasındaki gelişimi ve dış ticaretimiz açısından en değerli beş ülke ile
olan ticaretimiz detaylı olarak incelenmiştir.
Türkiye'nin komşu ve yakın deniz ülkeleri ile yapmış olduğu toplam dış ticaret hacmi
119,3 milyon tona karşılık gelen 90,1 milyar dolardır. Başka bir değişle, Türkiye'nin 2019 yılı
toplam dış ticaretinin miktar bazında %33’ü, değer bazında ise %23'lük önemli kısmı komşu ve
yakın deniz ülkeleriyle gerçekleştirilmiştir.
Ülkemizin en önemli ticari partnerlerinden olan Rusya Federasyonu, bölgedeki ticaretimizde
hem miktar hem de değer bazında lider ülke konumundadır. Bu bakımdan ülkemizin Rusya ile dış
ticaretini daha detaylı incelememiz gereklilik arz etmektedir. Türkiye ile Rusya arasındaki ticaretin
en önemli unsurlarından birini enerji alanı oluşturmaktadır. Rusya enerji tedarikinde başlıca
ortaklarımız arasında bulunmakta olup bu alandaki işbirliğimiz Akkuyu Nükleer Santrali ve Türk
Akım projeleriyle daha da ileri bir boyuta taşınmıştır. Ayrıca, iki ülke arasında 10’ar milyar $
düzeyinde karşılıklı yatırım mevcuttur. Türk müteahhitlerin bugüne kadar Rusya’ya yönelik 1.972
adet proje gerçekleştirmiş olup, kümülatif proje bedeli 75,7 milyar dolardır.
Bunun yanı sıra, ülkemiz ile Rusya arasında turizm alanında da işbirliği mevcuttur. 2019
yılında ülkemizi 7 milyonun üzerinde Rus turist ziyaret etmiş ve bu alanda rekor kırılmıştır.
Türkiye’nin Rusya’ya ihraç ettiği başlıca ürünler: yaş meyve ve sebze, kara ulaşım
araçları ve bunların aksam parçaları, tekstil ve hazır giyim ürünleri, elektrikli makine ve cihazlar,
değişik sanayi kollarında kullanılan makine ve cihazlar, metallerden nihai ürünler ve ayakkabıdır.
Ülkemizin Rusya’dan ithal ettiği başlıca ürünler ise, mineral yakıtlar-yağlar, taşkömürü, ayçiçek,
aspir ve pamuk tohumu yağları, demir-çelik ve alüminyum ’dan oluşmaktadır.
Türkiye’nin bölgedeki en önemli ihracat kaynağı olan Irak, önemli ticari ortaklarımızdan
biridir. Irak’a ihracatımızın büyük bölümünü çeşitli mamul eşya, hububat, tekstil ürünleri, gıda,
mobilya, makine, demir-çelik ürünleri oluşturmaktadır. Başlıca ithalat ürünlerimiz ise, taşkömürü
katranı ve ham petrolden ürünler, işlenmemiş altın’dır. Ayrıca, 2018 yılında ülkemizi 1.172.896
Iraklı Turist ziyaret etmiştir.
390
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Romanya, Balkanlar'daki en büyük ticaret ortaklarımızdan biridir. Romanya’da kayıtlı 5
bine yakını aktif olan toplam 15 binden fazla Türk Firması mevcut olup, 7 milyar dolara yaklaşan
yatırım sermayesiyle Romanya, bölgedeki Türk yatırımları için bir üs haline gelmiştir. Dahası,
Credit Europe ve Garanti gibi Türk bankalarının ülkede çok sayıda şubesi bulunmaktadır. Ülkemizi
2018 yılında 641.484 Romen Turist ziyaret etmiştir.
Ülkemiz ile Romanya’ya ihraç ettiği başlıca ürünler: otomotiv yedek parçaları, taşıt
araçları, demir çelik ürünleri, tarım ürünleri, makine sanayi ürünleri iken ithal ettiğimiz temel
ürünleri ise, demir çelik hurdası, demir çelik mamulleri, işlenmiş petrol ürünleri, taşıt araçları,
telefon cihazları, otomotiv yedek parça, ayçiçeği tohumu, kimyasal gübre’dir.
İran, hem komşu ülke hem de önemli bir ticari partner olarak ülkemiz ekonomisinde önemli
bir yere sahiptir. İki ülke arasında Karma Ekonomik Komisyon (KEK) ve Türkiye-İran İş konseyi
gibi önemli işbirlikleri mevcut olup toplam dış ticaret ise 6 milyar doların üzerindedir. Türkiye’nin
İran’a başlıca ihraç ürünleri: Tütün, bebek bezleri ve hijyenik mallar, çinko cevherleri, binek
otomobilleri, kara taşıtları için aksamlar, lif levha, kağıt, karton iken başlıca ithalat ürünlerimiz:
petrol ve petrol ürünleri, doğalgaz, işlenmemiş çinko ve alüminyum, sentetik lif ipliği gibi
ürünlerdir. Ayrıca, ülkemizi 2019 yılında 2,1 milyon İranlı Turist ziyaret etmiştir.
İsrail ülkemizin için bir diğer ihracat kaynağı ülkedir. Türkiye’nin İsrail’e başlıca ihraç
ürünleri: Motorlu kara taşıtları, traktörler, bisikletler ve bunların parça ve aksesuarları, demir-
çelik, elektrikli makine ve cihazlar, plastikler ve mamulleridir. Başlıca ithal ürünlerimiz ise:
Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve bunların damıtılmasından elde edilen ürünler; plastikler ve
mamulleri; kazanlar, makinalar, mekanik cihazlar ve bunların aksam-parça ve aksesuarlarıdır.
Komşu vatan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ise, uluslararası arenada uygulanan
ambargo ve izolasyonlar sebebiyle, Türkiye’nin sağladığı pazar olanakları ve diğer destekler
sayesinde ihracat sektörü ayakta kalmaya çalışmaktadır. KKTC’inde ihracatının büyük bölümü
ile ithalatın %65-70’lik kısmı Türkiye ile gerçekleşmektedir . KKTC ekonomisinin dış ticaret
581
rakamları incelendiğinde 2018 yılında 1,99 milyon ton yük traf ğinin 1,64 milyon tonluk kısmı
deniz yolu ile taşınarak 1,33 milyar dolarlık ticaret hacmi gerçekleşmiştir. KKTC 2019 yılında
1,99 milyon ton olan toplam ticaret miktarının 1,44 milyon ton’luk kısmını deniz yolu ile taşımış
olup, 1,36 milyar dolar ekonomik gelir sağlamıştır. 2018-2019 yılları arasında Türkiye ile
581 TC Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
391
BÖLÜM 9
KKTC arasındaki ticaret hacmi %2 artmıştır. KKTC ile yapılan ticaret hacmimizin 2018 yılında
taşımacılık modlarına göre dağılımı incelendiğinde miktar bazında %83’ü deniz yolu, %17’si
hava yolu taşımalarına konu olurken, değer bazında incelendiğinde %75’lik kısmı deniz yolu,
% 22’lik kısmı hava yolu aracılığıyla gerçekleştirilmiştir. 2019 yılı taşımacılık modlarında ise
miktar bazında %72’lik kısmı deniz yolu,% 27 ‘lik kısmı hava yolu taşımacılığıyla gerçekleşirken,
değer bazlı taşımalarda ise %69 ‘luk kısmı deniz yolu ve %30’luk kısmı hava yolu taşımalarıyla
gerçekleşmiştir.
KKTC’e ihraç edilen başlıca ürünler; süt, alkol, narenciye, patates, meşrubat, piliç eti,
sebze, meyve, deri ve yumurtadır. İthal ettiğimiz ürünler ise; mobilya ve aksesuarları, LPG gazı,
telefon cihazları, cep telefonu, süt ürünleri, mısır, oto aksamı, sigara, bilgi işlem makinaları,
plastik ürünler, meşrubat ve meyve suları, taşıt araçları, arpa, hayvan yemleri, boru ve aksamı,
inşaat demiri, ilaçlar, deri, ve klima cihazları gibi ürünlerdir.
392
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
2018-19 Değişim 3% 17% 0% -35% 1% 1% -6% 10% -15% 31% 4% 2% 9% -2% 3% 24% 0%
Toplam Dış Ticaret 2018-19 Dolar Değişim 27.270.069.728 -3% 12.902.478.169 -5% 6.844.677.425 25% 6.345.778.519 24% 6.065.336.569 13% 5.414.433.626 10% 5.053.730.986 10% 4.882.339.584 24% 3.720.575.182 -18% 2.553.170.305 41% 2.199.729.105 9% 1.360.661.693 0,4% 1.850.489.481 13% 1.848.556.743 10% 1.175.750.396 21% 607.667.002 59% 88.734.782.820 5%
45.305.806 10.121.355 6.887.676 4.301.355 9.300.673 7.417.020 6.152.672 11.811.965 4.139.087 1.909.636 1.279.972 1.998.104 1.927.158 4.217.910 1.591.578 943.872
Ton 117.307.735
2018-19 Değişim -13% -55% -5% 59% 2% 2% 13% 11% -28% 23% -63% -7% 38% -5% 10% 49% -5%
Tablo 111: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler İle Dış Ticareti 582
2019
Pay 57% 2% 29% 6% 92% 96% 24% 84% 52% 79% 4% 69% 14% 3% 91% 43% 45%
15.677.931.785 255.194.914 2.012.163.318 392.909.479 5.579.599.253 5.215.882.671 1.232.479.843 4.078.923.231 1.952.585.897 2.021.536.910 78.038.614 933.119.582 257.141.400 48.237.507 1.073.403.143 260.128.836 40.136.156.801
Dolar
Deniz Yolu 2018-19 Değişim -3% -45% 35% 49% 13% 9% 13% 25% -21% 41% -4% -12% 29% -1% 19% 73% 6%
Pay 98% 3% 77% 24% 100% 99% 59% 96% 84% 99% 18% 72% 32% 1% 97% 84% 78% Dünyanın 19. ve Avrupa’nın 7. büyük ekonomisi konumundaki Türkiye, gerek siyasi, gerek ekonomik açıdan bir dünya devleti olmak hedef çerçevesinde, öncelikle bölgesindeki konumunu siyasi ve ekonomik açıdan güçlendirmek durumundadır. Bu çerçevede, kara ve yakın deniz
44.447.985 265.210 5.292.105 1.017.254 9.270.308 7.368.579 3.648.353 11.359.361 3.484.229 1.891.917 232.694 1.443.590 624.635 45.631 1.545.643 791.894 91.285.796
Ton
Toplam Dış Ticaret Dolar Ton 26.363.354.575 46.624.156 11.068.193.247 10.626.251 6.858.294.410 5.507.107 9.806.559.680 3.463.492 6.024.082.972 8.241.013 5.383.228.363 6.770.874 5.362.858.967 5.586.833 4.437.809.910 9.491.673 4.382.364.204 5.037.415 1.955.214.594 1.350.716 2.110.355.199 1.171.802 1.338.974.580 1.990.881 1.697.319.645 1.708.577 1.892.044.628 3.843.049 1.139.491.800 1.318.577 488.539.552 594.379 88.96
Pay 69% 5% 31% 3% 91% 95% 20% 83% 62% 84% 10% 75% 11% 3% 85% 36% 48% komşuları ile ekonomik ve ticari ilişkilerinin geliştirilmesine büyük önem arz etmektedir.
2018
Dolar 18.113.935.012 568.073.188 2.108.800.838 246.473.308 5.478.710.460 5.121.531.066 1.094.608.152 3.678.474.056 2.727.390.836 1.646.796.078 208.440.373 1.007.922.419 186.713.921 50.939.094 973.636.729 174.017.130 42.378.540.241
Deniz Yolu
Pay 98% 5% 71% 20% 100% 99% 58% 95% 88% 99% 21% 83% 28% 1% 98% 77% 78%
Ton 45.798.221 485.053 3.929.831 682.561 8.210.501 6.731.632 3.215.085 9.052.760 4.428.667 1.339.105 243.019 1.643.143 485.107 46.034 1.293.735 457.175 86.398.486
Ülke Federasyonu Bulgaristan Yunanistan Azerbaycan
Rusya Irak Romanya İran İsrail Mısır Ukrayna Libya KKTC Gürcistan Suriye Lübnan Moldova Toplam 582 TÜİK
393
BÖLÜM 9
Tablo 112: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşu Ülkeler İle Deniz Yolu Dış Ticareti - 2019 583
DENİZ YOLU
Toplam Miktar (Ton) Toplam ABD doları
ÜLKELER
İhracat İthalat İhracat İthalat
Rusya Federasyonu 2.687.805 41.760.179 2.366.350.167 13.311.581.618
İsrail 7.024.944 2.245.364 4.136.610.620 1.442.988.633
Mısır 3.808.401 3.560.179 3.377.347.235 1.838.535.436
Ukrayna 2.593.214 8.766.147 1.513.747.078 2.565.176.153
Libya 1.304.705 587.211 1.759.831.027 261.705.883
Romanya 2.213.219 3.078.886 845.362.400 1.166.800.918
Yunanistan 1.620.606 1.863.622 962.583.596 990.002.301
Bulgaristan 811.718 2.836.635 330.216.016 902.263.827
Lübnan 1.471.701 73.941 1.034.716.958 38.686.185
Kuzey Kıbrıs Türk Cum. 1.321.504 122.087 879.984.635 53.134.947
İran 82.160 935.094 55.018.259 337.891.220
Moldova 46.814 745.079 28.080.956 232.047.880
Gürcistan 437.107 187.528 135.381.441 121.759.959
Irak 262.802 2.408 253.480.322 1.714.592
Azerbaycan 53.022 179.672 14.506.718 63.531.896
Suriye 33.651 11.980 25.034.612 23.202.895
Genel Toplam 25.773.373 66.956.014 17.718.252.040 23.351.024.343
Toplam Dış Ticaret 121.930.503 203.968.640 109.135.451.573 112.969.167.087
583 TÜİK
394
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Şekil 145: Türkiye’nin Kara Komşu ve Yakın Deniz Komşusu Ülkeler ile Taşımacılık Modlarına Göre Dış Ticareti - 2019
395
BÖLÜM 9
1.2. Türkiye’nin Dış Ticaret Gelişimine Yönelik Hedef ve Öncelikli Ülkeler
Komşu ve yakın deniz ülkelerinin yanı sıra Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen
ülkemizin dış ticareti açısından önem arz eden 2020-2021 yıllarındaki hedef ve öncelikli ülkelerle
olan 2019 yılı dış ticaretimiz analiz edilmiştir ve mevcut ticari durum ortaya konmuştur.
Tablo 113: Dış Ticaretin Gelişimine Yönelik Hedef ve Öncelikli Ülkeler 584
HEDEF ÜLKELER ÖNCELİKLİ ÜLKELER
Almanya, Azerbaycan, Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri,
ABD, Çin Halk Cumhuriyeti, Etiyopya, Brezilya, Fas, Bulgaristan, Çekya, Demokratik Kongo, Endonezya, Filipinler,
Güney Afrika Cumhuriyeti, Güney Kore, Hindistan, Fildişi Sahili, Fransa, Gana, Gürcistan, İran, İtalya, Kanada, Katar,
Irak, İngiltere, Japonya, Kenya, Malezya, Meksika, Kazakistan, Mısır, Nijerya, Pakistan, Polonya, Romanya, Senegal,
Rusya, Şili, Özbekistan
Sırbistan, Tanzanya, Ukrayna, Vietnam
Hedef Ülkeler ve Öncelikli Ülkeler, ihracatımızı doğrudan ya da dolaylı olarak etkilemekte
olup ülkemiz ticaretinin gelişimi bakımından bu ülkelerle olan dış ticaretin ve dolayısıyla deniz
ticaretimizin, öncelikli olarak incelenmesi ve bu kapsamda stratejik planlamaların yapılması
önem arz etmektedir. Ticaret Bakanlığı’nın bu kapsamda tüm Öncelikli ve Hedef Ülkelere yönelik
ticari faaliyetlerdeki destek oranları da sektör için katma değer sağlamaktadır. Türkiye’nin ihracat
beklentilerini karşılayabilmesi ve kapasitesinin gerektirdiği hedef ere ulaşabilmesi için özellikle
deniz yolu taşımacılığı ve diğer tüm taşımacılık modları entegre olabilmeli, doğru bir planlama ve
gerekli olan yatırımları hayata geçirecek politikaların oluşturulması gerekmektedir .
585
Bu minvalde, 2020-2021 yıllık döneminde ülkemizin dış ticaretinde 17 hedef ülke
belirlenmiştir. Bu ülkeler, ABD, Birleşik Krallık, Brezilya, Çin Halk Cumhuriyeti, Etiyopya, Fas,
Güney Afrika Cumhuriyeti, Güney Kore, Hindistan, Irak, Japonya, Kenya, Malezya, Meksika,
Özbekistan, Rusya Federasyonu ve Şili olarak belirlenmiştir.
Bu 17 ülke, Türkiye’nin 2019 yılı dış ticaretinde hem miktar hem de değer bazında ise
%37'lik önemli paya sahiptir. Bu bakımdan belirlenen hedef ülkelerle olan ticari ilişkilerimiz,
ülkemizin dış ticareti ve dolayısıyla ülke ekonomimizin gelişimi açısından hayati öneme sahiptir.
Ülkemiz ile hedef ülkeler arasında gerçekleştirilen dış ticaret taşımacılığında deniz
yolu en önemli taşımacılık modudur. Nitekim, ülkemiz ile hedef ülkeler arasında 2019 yılında
gerçekleştirilen ticaretin miktar bazında %83’ü, değer bazında ise %55'lik kayda değer kısmı
584 Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
585 Nuh Üstün, Türkiye’nin beş asırlık Lojistik tıkanma noktaları (Eylül 2018)
396
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
deniz yolu aracılığıyla yapılmıştır.
Hedef ülkelerle 2019 yılında yapılan dış ticareti daha detaylı olarak incelediğimizde; Rusya
Federasyonu 45,3 milyon tona mukabil 27,3 milyar $ ticaret değeri ile ilk sırada yer almaktadır.
İkinci sıradaki Çin Halk Cumhuriyeti, 12,2 milyon tona karşılık 21,8 milyar$ ticaret hacmine
sahipken onu, 20,8 milyar $ ticaret değeri ile Amerika Birleşik Devletleri izlemektedir. Dünyanın
en büyük ekonomilerinden olan bu üç ülke ile gerçekleştirilen toplam ticaret hacmi 78,7 milyon
tona yük hacmine mukabil 70 milyar $’dır. Bu ülke, hedef ülkeler içerisinde hacim olarak %60,
değer olarak da %50’lik önemli bir oranı teşkil etmektedir.
Ülkemizin en fazla ticaret hacmine sahip olduğu bu 3 ülke ile gerçekleştirilen ticareti
taşımacılık modlarını dikkate alarak incelediğimizde, deniz yolu taşımacılığı miktarının
77,1 milyon ton olduğu ve toplam ticaretin %98'lik kayda değer kısmına karşılık geldiği
gözlemlenmektedir. Bu üç büyük ekonomiyi, 16,9 milyar $ ile Birleşik Krallık ve 12,9 milyar $ ile
Irak takip etmektedir.
397
BÖLÜM 9
Değer ($) 27.270.069.728 21.854.543.060 20.819.354.521 16.919.643.442 12.902.478.169 7.802.345.570 6.720.913.090 12.902.478.169 4.157.964.383 3.150.170.799 3.060.090.269 2.372.481.497 2.202.069.187 1.411.330.903 1.323.783.634 607.945.759 432.388.332 247.819.376 146.157.869.888
Toplam
Miktar (Ton) 45.305.806 12.240.627 21.200.947 7.736.265 10.121.355 6.747.876 3.132.653 10.121.355 827.248 9.313.393 3.444.027 803.436 2.075.582 880.401 2.003.042 428.338 583.445 278.709 137.244.508
Değer ($) 9.452.165.209 718.973 1.352.658.345 26.736.825 945.763 1.229.690 27.853.025 945.763 17.766.013 14.282.065 184.200 1.595 5.343.541 15.362.181 10.916.193.188
Diğer
Miktar (Ton) 75.729 896 26.318 9.997 287 82 55.179 287 32.012 34.213 46 0 105 320 235.470
Tablo 114: Türkiye’nin Dış Ticaretindeki Hedef Ülkeler İle Dış Ticareti - 2019 586
Demir Yolu Değer ($) 5.805.860 25.844.555 1.676.074 49.265.495 545.392 1.566.079 55.593 545.392 57.667.017 20.136 141.027 2.559.089 115.103 6.093.827 339.766 27.684 152.268.089
Miktar (Ton) 11.776 5.777 266 3.892 168 172 3 168 2.642 1 8 5.728 2 68 22 7 30.700
Hava Yolu Değer ($) 221.399.531 3.963.857.387 5.417.253.225 2.520.962.865 3.847.284.025 1.899.324.546 1.149.907.869 3.847.284.025 509.821.768 101.036.660 238.508.793 57.389.784 165.861.077 256.010.137 214.213.522 16.966.968 17.232.228 13.937.617 24.458.252.027
Miktar (Ton) 14.332 53.816 76.100 110.836 1.625 9.786 6.852 1.625 5.422 1.319 9.526 21.359 1.983 2.751 2.477 350 1.015 939 322.113
Değer ($) 1.912.767.343 2.078.031.283 1.823.869.111 2.398.494.340 8.798.508.075 236.042.301 282.750.494 8.798.508.075 546.267.451 142.947.255 170.473.134 2.218.116.022 165.300.003 163.078.807 59.762.830 22.344.586 3.229.258 9.594.778 29.830.085.146
Kara Yolu
Miktar (Ton) 755.985 231.569 344.131 246.758 9.854.066 45.579 92.594 9.854.066 39.730 20.639 13.996 714.017 46.127 20.283 6.821 8.790 1.158 6.055 22.302.363
Değer ($) 15.677.931.785 15.786.090.862 12.223.897.766 11.924.183.917 255.194.914 5.664.182.954 5.260.346.109 255.194.914 3.026.442.134 2.906.166.748 2.636.685.250 94.232.402 1.870.791.409 980.804.591 1.034.105.335 568.634.205 411.926.846 224.259.297 80.801.071.438
Deniz Yolu
Miktar (Ton) 44.447.985 11.948.570 20.754.132 7.364.782 265.210 6.692.257 2.978.025 265.210 747.441 9.291.435 3.386.283 62.286 2.027.470 857.194 1.993.402 419.198 581.271 271.709 114.353.861
Hedef Ülkeler Rusya Federasyonu Çin ABD Birleşik Krallık Irak Hindistan Güney Kore Irak Japonya Brezilya Fas Özbekistan Malezya Meksika Güney Afrika Cumhuriyeti Şili Etiyopya Kenya Genel Toplam 586 TÜİK
398
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET VE ÜLKELERİN TİCARET HACİMLERİ
Ülkemizin 2020-2021 yılları arasındaki dış ticaret taşımacılığında 27 öncelikli ülke
belirlenmiştir. Bu ülkeler, Almanya, Azerbaycan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bangladeş,
Bulgaristan, ÇEKYA, Endonezya, Filipinler, Fransa, Gana, Gürcistan, İran, İtalya, Kanada,
Katar, Kazakistan, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Mısır, Nijerya, Pakistan, Polonya, Romanya,
Senegal, Sırbistan, Tanzanya, Ukrayna ve Vietnam ülkeleridir.
Türkiye ile bu ülkeler arasındaki 2019 yılı toplam ticaret hacmi 85,8 milyon ton olup
toplam ticaretimiz içerisindeki payları %23 oranındadır. Bu ülkeler ile gerçekleştirilen toplam
ticaret değeri ise 133,1 milyar dolar olup toplam ticaretin %34'ünü oluşturmaktadır. Öncelikli
ülkeler ile ülkemiz arasında gerçekleştirilen ticaretin miktar bazında %82'si ve değer bazında
%52'si deniz yolu taşımacılığı ile gerçekleştirilmiştir.
Dış ticaret hacmini ülkeler bazında incelediğimizde, Ukrayna 11,8 milyon ton ticaret hacmi
ile ilk sırada yer almaktadır. İkinci İtalya’nın ticaret hacmi 11,4 milyon ton iken onu 8,3 milyon
ton ile Almanya, 7,4 milyon ton ile Mısır ve 6,9 milyon ton ticaret hacmiyle takip eden Romanya
ilk 5 ülke arasında yer almaktadır. Öncelikli ülkeler içerisindeki en fazla ticaret hacmine sahip
olduğumuz ilk 10 ülke dikkate alındığında, komşu ülkeler ve yakın konumda bulunan Avrupa
ülkelerinin yoğun olduğu görülmektedir. Ayrıca, bu ilk 10 ülke ile gerçekleştirilen toplam ticaretin
%84’lük önemli bir kısmı deniz yolu taşımacılığı ile gerçekleştirilmiştir.
Son olarak öncelikli ülkelerle gerçekleştirilen dış ticaret değerlerini baz alındığında,
Almanya’nın 35,9 milyar dolar ile en değerli ticari partnerimiz olduğu görülmektedir. Yine Avrupa
ülkelerinden olan İtalya 19,1 milyar dolar ile ikinci ve Fransa 14,7 milyar dolar ticaret değeri
ile üçüncü sıradadır. Bu üç Avrupa ülkesinin toplam ticaret değeri 69,7 milyar dolar olup genel
içerisindeki %52’lik önemli bölümünü teşkil etmektedir. Bu ülkeleri 8 milyar dolar ile Birleşik
Arap Emirlikleri ve 6,8 milyar dolar ile Romanya takip etmektedir. Miktar bazında olduğu
gibi değer bazında da ilk 10 öncelikli ülkeyi incelediğimizde, Avrupa ülkeleri ve yakın komşu
ülkelerinin yoğun olduğu ve ticaretin önemli oranda deniz yolu taşımacılığı ile gerçekleştirildiği
göze çarpmaktadır.
399