МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙН 100 ЖИЛ

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Базарсадын Цэрэнгийн Даваадорж Сүхбаатарын Батболд Халзхүүгийн
Жаргалсайхан Наранхүү
2007-2008 онд Үйлдвэр, 2004-2006 онд Үйлдвэр,
2006-2007 онд Үйлдвэр, худалдааны сайд худалдааны сайд 2007-2008 онд Үйлдвэр,
худалдааны сайд худалдааны сайд

Дашдоржийн Даваажавын Ганхуяг Д.Эрдэнэбат Р.Жигжид
Зоригт
2012-2014 онд Уул уурхайн 2014-2016 онд Аж 2014-2016 онд Уул
2008-2012 онд Эрдэс баялаг, сайд үйлдвэрийн сайд уурхайн сайд
эрчим хүчний сайд

Ц.Дашдорж Долгорсүрэнгийн Гэлэнгийн Ёндон Жамбалын Ганбаатар
Сумъяабазар
2014-2016 онд Уул уурхай, 2020-2022 онд Уул уурхай, 2022 оноос Уул уурхай, хүнд
хүнд үйлдвэрийн сайд 2016-2020 онд Уул хүнд үйлдвэрийн сайд үйлдвэрийн сайд
уурхай, хүнд үйлдвэрийн

сайд

500

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

УУЛ УУРХАЙ, ХҮНД ҮЙЛДВЭРИЙН ЯАМ

Монгол Улсын Засгийн газрын 2020 оны 9 дүгээр сарын 16-ны өдрийн “Уул
уурхай, хүнд үйлдвэрийн яамны үйл ажиллагааны стратеги, зохион байгуулалтын
бүтцийн өөрчлөлтийн хөтөлбөр, бүтэц, орон тооны хязгаар батлах тухай” 105 тоот
тогтоолоор яамны зохион байгуулалтын бүтцийг Төрийн захиргааны удирдлагын
газар (Хуулийн хэлтэс, Гадаад хамтын ажиллагааны хэлтэс, Санхүүгийн хэлтэстэй),
Геологийн бодлогын газар (Геологийн судалгаа, төлөвлөлтийн хэлтэстэй), Уул
уурхайн бодлогын газар (Техник, технологийн хэлтэстэй), Хүнд үйлдвэрийн
бодлогын газар (Дэд бүтцийн хэлтэстэй), Газрын тосны бодлогын газар (Газрын
тосны бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах хэлтэстэй), Судалгаа, хөрөнгө
оруулалтын газар (Статистик, судалгааны хэлтэстэй), Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ,
дотоод аудитын газар (Цахим бодлого, мэдээллийн технологийн хэлтэстэй)
байхаар тогтоосон.

Уул уурхай, хүнд

үйлдвэрийн яам нь “Алсын

хараа-2050” Монгол Улсын

урт хугацааны хөгжлийн

бодлого, Монгол Улсыг

2021-2025 онд хөгжүүлэх

таван жилийн үндсэн чиглэл,

Засгийн газрын 2020-2024

оны үйл ажиллагааны

хөтөлбөр, тэргүүлэх

чиглэлд тусгагдсан сайдын

эрхлэх асуудлын хүрээний

зорилт, арга хэмжээг

хэрэгжүүлэх, бодлого, төлөвлөлт, удирдлага, зохицуулалтаар хангахад чиглэсэн

үйл ажиллагаанд өндөр мэргэшлийн цаг үеэ олсон, шуурхай зөвлөгөө, бүх талын

дэмжлэг үзүүлэх, үйл ажиллагааны ил тод, шуурхай байдлыг ханган геологи, уул

уурхай, хүнд үйлдвэр, газрын тосны салбарт ил тод, хариуцлагатай, уул уурхай,

нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, эрдэс баялгийн сан хөмрөгийг

арвижуулах замаар тогтвортой, олон тулгуурт эдийн засгийн бүтцийг бий болгож,

баялгийн шударга хуваарилалтын зарчмыг баримтлан ажиллаж байна.

Яамны эрхэм зорилго:

Ил тод, хариуцлагатай уул уурхай, нэмүү өртөг шингэсэн үйлдвэрлэлийг
хөгжүүлж, эрдэс баялгийн сан хөмрөгийг арвижуулах замаар тогтвортой, олон
тулгуурт эдийн засгийн бүтцийг бий болгож, баялгийн шударга хуваарилалтын
зарчмыг хэрэгжүүлэхэд оршино.

501

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Яамны тэргүүлэх чиглэл: 
1. Геологийн салбарын бодлого, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох,
бодлогын хэрэгжилтийг хангуулах, геологийн судалгаа, ашигт малтмалын эрэл,
хайгуулын ажлыг эрчимжүүлж, эрдэс баялгийн сан хөмрөгийг нэмэгдүүлэх ажлыг
зохион байгуулах;
2. Уул уурхайн салбарын бодлого, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох,
бодлогын хэрэгжилтийг хангуулах, ашигт малтмалын олборлолт, баяжуулалтын
хэмжээг нэмэгдүүлэх, бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулан үр ашгийг дээшлүүлж,
ил тод, хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх замаар улс орны эдийн засгийн
чадавхийг бэхжүүлэх;
3. Хүнд үйлдвэрийн салбарын бодлого, эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох,
тэргүүний технологи, инновацийг нэвтрүүлэх, нутагшуулах, дамжуулах, үйлдвэрлэл,
технологийн парк байгуулах замаар хүнд үйлдвэрийг хөгжүүлэх;
4. Газрын тосны салбарын бодлого, хууль, эрх зүйн орчныг боловсронгуй
болгох, төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, газрын тос, уламжлалт бус газрын тосны
(нүүрсний давхаргын метан хий, шатдаг занар, тослог элс гэх мэт) эрэл, хайгуулын
ажлыг эрчимжүүлэх, ашиглалт, олборлолт, экспортыг нэмэгдүүлэх, газрын тос
боловсруулах үйлдвэрийг барьж байгуулах, нефть-химийн үйлдвэрийг хөгжүүлэх,
газрын тосны бүтээгдэхүүний хангамж, нийлүүлэлтийн тогтвортой байдлыг хангах,
агаарын бохирдлыг бууруулах, байгаль орчныг хамгаалах, ногоон хөгжлийг дэмжих;
5. Геологи, уул уурхай, хүнд үйлдвэр, газрын тосны салбарын хөрөнгө
оруулалтын бодлого, чиглэлийг тодорхойлох, хөрөнгө оруулалтын орчныг
сайжруулах ажлыг зохион байгуулах, төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг зохицуулах,
судалгаа, мэдээллээр хэрэглэгчийг /удирдлагыг/ хангах;
6. Геологи, уул уурхай, хүнд үйлдвэр, газрын тосны салбарын эдийн засгийн
үр ашиг, санхүүгийн чадавхийг сайжруулах, дотоод, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг
татах, “Баялгийн сан”-гийн эрх зүйн орчныг бий болгож, олон улсын хөгжлийн чиг
хандлагатай уялдуулан хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх;
7. Салбарын удирдлага, тогтолцоог боловсронгуй болгох, баялгийн сангийн
сайн засаглалын жишгийг нэвтрүүлэх, санхүү, төсвийн чадавхыг нэмэгдүүлэх,
төр, хувийн хэвшлийн түншлэл, гадаад хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх замаар
өрсөлдөх чадавхыг дээшлүүлэх;
8. Геологи, уул уурхай, хүнд үйлдвэр болон газрын тосны салбарт техник,
технологийн шинэчлэлт хийх, байгаль орчинд ээлтэй, дэвшилтэт технологийг
нэвтрүүлэх ажлыг удирдан зохион байгуулах;

502

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

ГЕОЛОГИ, УУЛ УУРХАЙН АСУУДАЛ ЭРХЭЛСЭН ТӨРИЙН
ЗАХИРГААНЫ БАЙГУУЛЛАГА 1997-2022 ОН

Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газар/1997-2004/,
Ашигт малтмал, газрын тосны газар/2004-2008, 2016-/
1997 он
1997 оны 6-р сарын 5-ны өдөр шинээр батлагдан гарсан Ашигт малтмалын
тухай хуулийн 6.2 буюу Засгийн газрын эрх, үүргийн хүрээний 6.2.5- д “геологи
болон уул уурхайн суурь судалгаа явуулах, мэдээллийг нэгтгэн боловсруулах,
лиценз олгох, бүртгэх үүрэг бүхий Геологи, уул уурхайн хөгжлийн агентлагийг
байгуулж ажиллуулах” гэсэн заалтын дагуу Монгол Улсын Засгийн газрын 1997
оны 6-р сарын 30-ны өдрийн 132 дугаар тогтоолоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч
агентлаг Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газар /АМХЭГ/-ыг байгуулснаар тус
агентлаг Геологийн алба, Уул уурхайн алба, Геологи, уул уурхайн кадастрын алба
гэсэн салбарын үндсэн 3 нэгжтэй ажиллаж эхэлжээ.Түүнчлэн 1997 оны 6-р сарын
30-ны өдрийн 133 дугаар тогтоолоор Дугарын Жаргалсайханыг тус агентлагийн
даргаар томилсон байна.
Ашигт малтмалын тухай хууль 1997 оны 7-р сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр
үйлчилж эхэлсний дагуу АМХЭГ албан ёсоор үйл ажиллагаагаа эхлүүлжээ. Энэхүү
“хуулиар ус, газрын тос, байгалийн хийгээс бусад бүх төрлийн ашигт малтмал хайх,
ашиглах харилцааг зохицуулна” гэж хуулийн 3-р зүйлд заасан байна. Харин 1994
оны 9-р сарын 30-нд батлагдсан Ашигт малтмалын тухай Монгол Улсын хуулийн
4-р зүйлийн 1-д “Газрын гадарга, түүний хэвлийд байгалийн байдлаар оршиж
байгаа хатуу, хий, шингэн төлөвтэй эрдэс бодисыг ашигт малтмал гэнэ” хэмээн
тодорхойлж байжээ.

2000 он
Улсын Их Хурлын 1996 оны 8-р сарын 30-ны өдрийн 40 дүгээр тогтоол, Засгийн
газрын 1996 оны 303, 305 дугаар тогтоолоор Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудлын
харьяанд байгуулагдсан Газрын тосны хэрэг эрхлэх газрыг Улсын Их Хурлын 2000
оны 9-р сарын 1-ний өдрийн 32 дугаар тогтоол, Ерөнхий сайдын 2000 оны 10-р сарын
10-ны өдрийн 147 тоот захирамжаар Үйлдвэр, худалдааны яамны эрхлэх асуудлын
харьяанд оруулж даргаар нь Отгонбаярын Даваасамбууг томилсон байна.

503

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

2004 он
Улсын Их Хурлын 2004 оны 14 дүгээр тогтоолыг үндэслэн Монгол Улсын
Засгийн газрын 2004 оны 12-р сарын 29-ний өдрийн 249 дүгээр тогтоолоор Засгийн
газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг, Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газар, Газрын тосны
хэрэг эрхлэх газрыг нэгтгэн Үйлдвэр, худалдааны сайдын эрхлэх асуудлын хүрээнд
Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлагАшигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх
газрыг байгуулан Лувсанвандангийн Болдыг даргаар нь томилжээ.

2008 он
Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх газрын дарга Л.Болд Улсын Их
Хурлын гишүүний сонгуульд оролцох болсон тул Засгийн газрын 2008 оны 218
дугаар тогтоолоор тус газрын даргаар Жанчивын Билэгсайханыг томилсон байна.

2008 он
Улсын Их Хурлын 2008 оны 12 дугаар сарын 19-ний өдрийн “Төрийн захиргааны
байгууллагын тогтолцоо, бүтцийн ерөнхий бүдүүвчийг батлах тухай” 43 дугаар
тогтоол, Засгийн газрын 2008 оны 12-р сарын 24-ний өдрийн 64 дүгээр тогтоолоор
Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмал, газрын тосны хэрэг эрхлэх
газрыг Эрдэс баялаг, эрчим хүчний яамны харьяаны Ашигт малтмалын газар,
Газрын тосны газар гэсэн 2 тусдаа агентлаг болгон бүтэц зохион байгуулалтын
өөрчлөлт хийжээ. Монгол Улсын Засгийн газрын 2008 оны 12-р сарын 18-ны өдрийн
54 дүгээр тогтоолоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмалын
газрын даргаар Доржпүрэвийн Батхуягийг, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг
Газрын тосны газрын даргаар Дашзэвэгийн Амарсайханыг тус тус томилсон.

2012 он
Монгол Улсын Засгийн газрын 2012 оны 5 дугаар сарын 2-ны өдрийн 148 дугаар
тогтоолоор Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмалын
газрын даргаар Галсангийн Алтансүхийг томилсон.

2012 он
Монгол Улсын Засгийн газрын 2012 оны 12-р сарын 15-ны өдрийн 178 дугаар
тогтоолоор Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Газрын тосны
газрын даргаар Гунгаажавын Өлзийбүрэнг томилсон.

2014 он
Монгол Улсын Засгийн газрын 2014 оны 5-р сарын 31-ний өдрийн 173 дугаар
тогтоолоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмалын газрын
дэд дарга Д.Үүрийнтуяа нь тус газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгчээр
томилогдов.

2016 он
Улсын Их Хурлын 2016 оны 12 дүгээр тогтоолыг үндэслэн Монгол Улсын
Засгийн газрын 2016 оны 7-р сарын 27-ны өдрийн 4 дүгээр тогтоолоор Засгийн
газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмалын газар, Газрын тосны газрыг нэгтгэн
Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдын эрхлэх асуудлын хүрээнд Засгийн газрын
хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмал, газрын тосны газрыг байгуулан, даргаар нь
Балдоржийн Баатарцогтыг томилжээ.

504

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

2017 он
Монгол Улсын Засгийн газрын 2017 оны 12-р сарын 6-ны өдрийн 334 дүгээр
тогтоолоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмал, газрын тосны
газрын даргаар Хишигжаргалын Хэрлэнг томилсон байна.
2022 он
Монгол Улсын Засгийн газрын 2022 оны 1-р сарын 12-ны өдрийн 32 дугаар
тогтоолоор Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Ашигт малтмал, газрын тосны
газрын даргаар Лхамсүрэнгийн Баярмандал томилогдон ажиллаж байна.
Өнөөгийн Ашигт малтмал, газрын тосны газрын бүтэц, зохион байгуулалтыг
Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд 2016 оны 8-р сарын 25-ны өдрийн 10-р
тушаалаар баталсан бөгөөд 11 хэлтэс, 1 лаборатори, 185 ажлын байр бүхий орон
тоотой ажиллаж иржээ. Гэхдээ 2022 онд эхээр Нүүрс судалгааны хэлтэс, Хүнд
үйлдвэр, техник, технологийн хэлтэс зэрэг зарим нэгжийг цомхотгон бусад хэлтэст
хамааруулжээ.
Тус газар нь газрын тосны орлого, тусгай зөвшөөрлийн төлбөр, төсвийн
хөрөнгөөр хийсэн хайгуулын ажлын нөхөн төлбөр болон бусад орлогын хэлбэрээр
улсын төсөвт 2016 онд 183.3 тэрбум төгрөг оруулж байсан бол 2019 онд 288.7
тэрбум төгрөг оруулжээ.

Ашигт малтмалын тухай 1997 оны хуулийн дагуу Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх
газар /хуучин нэрээр/ хайгуул, ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг түрүүлж өргөдөл
гаргасан аж ахуйн нэгж болон иргэнд олгодог байсан бол тус хуулийн 2006 оны
шинэчилсэн найруулгын дагуу хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг өргөдлөөс гадна
сонгон шалгаруулалтын журмаар олгохоор зохицуулсанч 2015 оныг хүртэл сонгон
шалгаруулалтаар хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгогдоогүй байна. Харин 2018
оноос тусгай зөвшөөрлийг зөвхөн сонгон шалгаруулалтын журмаар олгохоор
хуульчилсан байна.

505

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Хүчин төгөлдөр тусгай зөвшөөрлийн тоо /2008-2020 он/

6000 Ашиглалт Хайгуул Нийт
5000
4000 5202 4744 4137 3770 3540 3580 3412
3000 4111 3659 2973 2572 2303 3074
2000
1000 1091 1198 1237 3018 2736 2691 2796 2753
2008 1717
0 1301 1345 1295 2022 1807 1393 1670 1675
1391 1396 1558 1624 1601 1126 1078

1085 1158 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
2009 2010

Кадастрын хэлтэст 2008 онд хамгийн их буюу 5202 /хайгуулын 4111, Ашиглалтын 1091/ тусгай
зөвшөөрөл хүчин төгөлдөр бүртгэлтэй байсан. Энэ нь 49.4 сая гектар талбайд буюу нийт
нутаг дэвсгэрийн 31.6 хувийг эзэлж байжээ.

Тусгай зөвшөөрөл олголт 2020 оны байдлаар:

Хүчин төгөлдөр тусгай зөвшөөрөл, 1078 Хайгуул, Алт 543
сонгон шалгаруулалтын талбайн зураг 3.5 2.2 % 32%

Хүчин төгөлдөр 1675 1.1 Бусад АТЗ Нүүрс
2753 ТЗ 0.7% 544 299.18%
33% Ашигт
Нутаг дэвсгэрийн Сонгон.Ш 8.5 малтмалын
4.6% 5.4%
төрөл

Гантболд Жонш 190
29.2% 11%

Төмөр 70
4%

Гадаад Дотоод

Гадаад Орос 2 Бусад Сингапур 4 Бусад
254 14% Австрали 6 37 Чех 4 15
Солонгос 10
Хятад Герман 4
Канад 12 121 Япон 3

Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл ТЗ Сингапур Виржин 6 Хятад
Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид 18 52
Сонгон шалгаруулалт
Дотоод Хамтар Хонг- Виржин
1400 80% сан Конг 17 35

102 6%

Орос 7 Солонгос
10

УУЛ УУРХАЙ, ГАЗРЫН ТӨВ ЛАБОРАТОРИ

Үйл ажиллагааны чиглэл Хатуу түлш, Газрын тосны Хөрс, усны
нүүрсний бүтээгдэхүүний лаборатори
• Экспортын нүүрс, нүүрсэн
лаборатори лаборатори
бүтээгдэхүүний чанарын төвшинг

тодорхойлох

• Уул уурхайн орчны хөрс, усны

бохирдлыг тодорхойлох шинжилгээ,

туршилт гүйцэтгэх Ахлах шинжээч-1 Ахлах шинжээч-1 Хөрс, усны
Шинжээч-2 Шинжээч- 2 шинжилгээ-1
• Газрын тосны бүтээгдэхүүний 50 багаж Шинжээч-1
Дээж бэлтгэгч-1
чанарын хяналтын тогтолцоог 47 багаж 93 багаж Улсын төсөвт оруулсан
орлого сая ₮
боловсронгуй болгох

• Шатах ашигт малтмалын химийн УУГТТЛ нь нийт 190 нэр төрлийн 200 178.3
шинжилгээний багаж тоног төхөөрөмжтэй.
найрлага бүтэц, физик, механик, 150 150.1
130.1
дулааны шинж чанарыг тодорхойлох 111.9
100 100 100
шинжилгээг гүйцэтгэх 100 54.7 67.1
64.5
• Шатах ашигт малтмалыг 50 31.5 42.5

боловсруулж нэмүү өртөг шнгэсэн 0
2015 2016 2017 2018 2019 2020
бүтээгдэхүүн гарган авах, байгаль

орчинд хор нөлөө багатай ашиглах Төлөвлөгөө /сая, төг/

туршилт, судалгаа гүйцэтгэх

Гүйцэтгэл /сая, төг/

506

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

АМГТГ-ын улсын төсөвт төвлөрүүлсэн орлого, байгууллагын урсгал зардал

АМТГТГ-ын Улсын төсөвт төвлөрүүлсэн АМТГТГ-ын урсгал зардлын төсвийн
орлогын төлөвлөгөө, гүйцэтгэх төлөвлөгөө, гүйцэтгэх /тэрбум төгрөг/
/тэрбум төгрөг/

450 8.0
400 404.1
7.3 7.0 7.2
6.9
350 333.1 7.0 6.7 6.8 6.4
6.2
291.5 6.5 6.0
300 296.5 6.0 5.9
250 247.1 255.0
257.8 277.9 5.0 5.1 5.2
255.8
212.8

200 201.7 153.3 4.0

150 160.3 3.0

100 2.0

50 1.0

0 2015 2016 2017 2018 2019 2020 0.0 2015 2016 2017 2018 2019 2020
2014 2014

Төлөвлөгөө Төлөвлөгөө Гүйцэтгэл

Шүүхийн маргааны төрөл

250 250
194
184 200 Цуцлах, хүчингүй болох
200 2017 он Сунгах, дуусгавар болох
150 Сонгон шалгаруулалт
150 70 95 100 Иргэний маргаан
Хөдөлмөрийн маргаан
100 50 Бусад
Нийт маргаан
50 2018 он 0
2019 он
0
2016 он

Шүүхийн маргааны шийдвэрлэлт

44.3% 33.6% 12.5% 31%

2016 2017 2018 2019

55.7% 66.4% 87.5% 69%
Нэхэмжлэгчийн талд
АМГТГ-ын талд

АМГТГ-ын Улсын төсөвт төвлөрүүлсэн орлого /тэрбум төгрөг/

507

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

АШИГТ МАЛТМАЛ, ГАЗРЫН ТОСНЫ ГАЗРЫН ДАРГА НАР
1997-2022

Д.Жаргалсайхан Л.Болд Ж.Билэгсайхан
1997-2004 2004-2008 2008

Д.Батхуяг Г.Алтансүх Д.Үүрийнтуяа
2008-2012 2012-2014 2014-2016

Б.Баатарцогт Х.Хэрлэн Л.Баярмандах
2016-2018 2018-2022 2022-

508

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

XXV БҮЛЭГ

УУЛ УУРХАЙН
САЛБАРЫН ӨНӨӨГИЙН

БАЙДАЛ

509

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

ХОРИНТАВ ДУГААР БҮЛЭГ

ХОРИНТАВДУГААР БҮЛЭГ.

Уул уурхайн сУаУлЛбУаУрРыХнАЙөнНөСөАгЛиБйАнР:б2а0й22д.а01л.01

Монгол УлМсоынгнолэУдлисйыннзуауслаугтурухуалйнусуарлхбаайрнынсаүлзүбүалрэлытнүүэдзлэх үзүүлэлтүүд
/2022.01.01/

УУЛ УУРХАЙН
БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЭКСПОРТ

НҮҮРС ДНБ - Үндэсний статистикийн хороо
2.8 тэрбум $ АҮНҮ - Үндэсний статистикийн хороо
16.1 сая тн Гадаадын шууд хөрөнгө
оруулалт - Монгол банк
ТӨМРИЙН Экспорт - Гаалийн ерөнхий газар
ХҮДЭР Ажиллагсад - Үндэсний

952.2 сая $ статистикийн хороо
7.1 сая тн

510

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýë

1,600 1,335 1,445 1,318 1,311 1,276 1,326 60
1,400 51
1,200 1,080 48 51 50
1,000
Зэс, мян.тн 25 32 30 80330 36 40 40 Нүүрс, сая.тн
800 522 514 518
600 25 30 30
400 24
200 20

0 10

-
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Зэсийн баяжмал Нүүрс

140 113 105 119 104 93 90 100 83 88 83 76 75 25
23.57
21.87
Цайр, мян.тн 120 20.01 20.8210
100 18.31

80 15.08 15.21 15 Алт, тн

60 12.70 10

40 3.31 6.04 5
20 3.34 0
0 2.12

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Цайрын баяжмал Алт**

800 727 659 484 162 303 184 168 109 101 156 117 118

600

мян.тн 400

200

0
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Хайлуур жонш (бусад) Хайлуур жоншны баяжмал

511

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

15 13.9 12.8 20 Катодын зэс, мян.тн

Төмөр, сая.тн 11.1 10.3 15.0 15.0 14.7 14.82.6 15
6.2 11.8 9.7 10
10 7.6 6.2 7.2 7.7

5.7 9.5

5 3.2 7.0 5

2.8 2.4 2.3 2.3

00

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Төмрийн хүдэр болон баяжмал Зэс (катод)

1,400 323 426 349 259 411 410 432 675 934 1,098 1,182 1,293 100
1,200 94
1,000
Цемент, мян.тн 68 77 70 80 Шохой, мян.тн
800 50 45 52 48 56 59 60
600
400 40
200
20
0
0
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

Цемент Шохой

2019 онд үйлдвэрлэсэн шинэ бүтээгдэхүүн

1,200 1093 Цахиур
1,000 934 Дорноговь, Сайхандулаан,

мян.тн 800 Урд залаа нэртэй орд,
675 699 Мегатек манюфактуринг

600 555 монголиа ХХК
Улаан хас чулуу
420 429 411 410 432 Өмнөговь, Гурвантэс,
349 259338 314 280 Гүн нэртэй орд,
400 406 407 Баатарван транс ХХК
323
Гантиг
319 Дундговь, Гурвансайхан,
Цагаан тээг нэртэй орд,
200 249
Үнэн бэх ХХК
0 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
2010 2011

Жоншны хүдэр Жоншны баяжмал Цемент

512

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

513

УУЛ УУРХАЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ЭКСПОРТ /2010-2022.10.01/

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙХэмжих201020112012201320142015201620172018201920202021 2022.10.01
нэгж
514
1 Зэсийн баяжмал мян.тн 569 576 574 650 1,379 1,478 1,562 1,447 1,437 1,404 1,395 1,283 1,093.4
6.2
2 Катодын зэс /мян.тн/ мян.тн 2.8 2.4 2.1 2.2 6.3 12.4 15.9 15.6 12.9 11.9 9.6 9.8 4.5

3 Молибдены баяжмал /мян.тн/ мян.тн 4.8 4.2 4.3 4.0 4.0 5.0 5.8 6.5 6.0 5.7 6.4 7.3 3,199.6
1.51
4 Төмрийн хүдэр болон баяжмал мян.тн 3,564 5,802 6,416 6,724 6,325 5,065 6,085 6,258 7,449 8,449 8,206 7,106
- - - - - 6.3 28.8 22.3 3.7 - 0.1 - 108.4
5 Манганы хүдэр, баяжмал мян.тн 120 121 141 131 99 84 126 118 124 135 134 113 15.2
77.9
6 Цайрын баяжмал мян.тн 4.58
287.6
7 Хартугалганы баяжмал мян.тн 6.0 14.7 1.3 1.1 0.5 0.4 10.0 17.0 23.2 29.6 26.3 19.6 22.5
- - - - 42.2 54.0 94.8 - - - 200.0 127.3 15.0
8 Мөнгөний хүдэр мян.тн 19.0
240.77
9 Мөнгөний баяжмал мян.тн 1.59 4.04 69.3

10 Гянтболд тн 113 163 227 483 1,520 1,689 1,467 999 835 712 65 235 128.5

11 Цагаантугалга тн 13 84 108 121 120 7 50 32 53 39 - 17 43.0

12 Алт* (бохир жингээр) тн 2.1 3.3 3.3 6.0 12.7 15.1 18.3 20.0 21.9 15.2 23.6 20.8

13 Нүүрс сая.тн 16.8 21.4 21.0 18.4 19.5 14.5 25.8 33.4 36.3 36.7 28.7 16.2

14 Хайлуур жоншны хүдэр, баяжмал мян.тн 406 407 429 338 314 280 249 319 555 699 679 645

Хайлуур жоншны баяжмал мян.тн 187 153 151 77 64 62 43 70 165 155 142 157
Хайлуур жоншны хvдэр, фторт кальци мян.тн
агууламж 55-97% мян.тн 213 253 255 240 225 208 179 230 336 388 254 227

Хайлуур жоншны хүдэр 6 1 23 21 25 10 28 19 54 156 282 261

Гаалийн ерөнхий газрын Экспортын мэдээ
* Монголбанк

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй 359 талбайд 2022 онд үйл ажилл
явуулах төлөвлөгөө ирүүлснээс 281 зөвшөөрөгдсөн байна. Харин 2022 онд нийт
ттанмттнямтөууөувиилээслуйссдлйнтбтзатдгуөтгэөөөаилоөнтблэвагвллйлйтыв1Аадлгайшөөнт17дхлсөшывв,йАзөт10э7гсөллөиутн,өө37ш0нз0эөөөсггвр30өа0өлөбггги0нлшө0а0өөа.а7вогөө3л7шөөйлөблалшватөа/тшиб/3оилэ31т1шырлзөгурйөлиуб8лө8өтцнөүсгигуб%тваылөлү%тсгрцатгшуллатаөаун-усллөиэтцйс-нлөссабыайийилнгөтснгзтаагарэлыйнратөуай/айэжүтөэсвтгнйннжсүдат/гэлзшыйүлтауээлөэз2гнүуаөсйсээүнвб.8өрсАгүнй.рөжшат1Авасгэшүраазйүтнэөйшшзэөрөбййуиилөөэсилавлсзйөсгдрвзб.гятшгөнА2,өшөгэаөтүажва8вэлөжимйшрмө2йшуш1ртйөийөаб1өауэирөлөрлл,3лзайлөөүзөглөдөтатяйтг3л/рөрмагвмхжэ12үдл5төөг,шва3аэу1асмйэ9лллш%луөөрайб3аатб,л,бнөбо/аяөжгла,үграл/үа3влбаөиүрх18өтроязу5абзлт,йр7гм3рутв9йажргбдлллгыөсэ%нй/ыаэосау5раганлдтгдөллнгуу%х/д.ааснат2о,у,лХбслоа/бэтл0вж8эоабаобснгна2сүнлаин7расхаьрх2ярбоынийзйл,уваботтмны/нрдубуүлйө5гангажлауйы2дэмодйа%г.алзлг02агадрлүнгаүхаХд20дгзаи/айрйохв2а2үабсйгталтнбвэй2рронэоо2арбьбаслитлнн0йисохжодрняодт2г2йүтлнлвинаувүд2бн02өнэоыладүуур20тиармомлнглүуи22йа1инйаижрүгүйла2та2ыйгйаднйгониа,хан6үмилнозаб6ай3йохэ1нйытүаа0г8янрдо2дйй0арвдд6бэ,тбдбжблут/хнгоу0та3алддуоиодсоитү0й5йалэс2лгглдлйвдг%доааээала0/отэолрйррн3лхаа/т2тр5ма6игггү2%оааа3ийжүлара8йн/нгонүиной1йыр2д6б,б0тадао0ййэдгэда/о

алттнуыс ,ту3с07ба/й1н8а%. -ийг/ нүүрсний, 213 /13%/, 87 /5%/ нь төмрийн хүдрийн орд дээр тус
тус байна.

АшиглАалштиыгнлатлутсыганйтузсөгвашйөзөөрвлшиөйөг ралйимйггуаудйамагрууаднагаирлааннгиалвчанүазввчэлүзТвөэвл Таөйвмаайгтмагт

ххааммггииййннооллоАонншббуиуюгюлууа3л3040т,4ых,нахматмгуигсйигнйанцйөцөзөнөөбвнушбюуөуюө9урн9льниОьйрОгхоранхйоамнйгмауйаугмтдабагатайбргааайангагжаиэалэжа. энэ.авч үзвэл Төв ай
хаАмшгиигйлАаншлотиылглноанлтутбысугнаюйтуузс3өга0вйш4,өзөхравөшмлөгтөиэрййөнл3т5цэ9өйөт3ан5л9ббаутайюлдуба29й0д2н2ь20оО2нр2дхооүнйндлаүаййжмлиалагжлтаибглаалайаггаааа ажээ.

яяввууууллаахх ттөөллөөввллөөггөөөөириүрүүлүслнсэнээсэ2с8218з1өвзшөөвөшрөөөгрдөсгөднсөбнайбнаай. нХаа.риХна2р0и2н22о0н2д2ноинйдт 638

нбүтмяйуаиэвслййдгдугтаэавуйг6аэдл3грсаза8иэөахйнтвнтушАөсмб1өшгло2эаөлд,өйирэтвөгзогтлллдөудтсаөвсоээгшлтгйангөтөйоыөөлтарбзнитлөөоөбрллвлташтүөуйэүвөстйллөгудөатссрэаггнйөэөалрлэөйбгзэаү3үөсйййзвб2лөдушб8вцэааш1өсэжяарөөжзниөрөүулрайөвулөжллшлалэаггтаэөхаүэж.,йаөйиСбрялүобв3өлүалул5агяоудиг9жлвайсасаунөтрхуаялун5бвулажбулохбуи,алаалхлойайибмнхүйдожйанлбгл.о2обүдХвлйа0сваой2рэмрбдру2лажиуйалгйноагүананйрх2ад0г1а2аү,2йолнаджниилйл
уттуоулдсыогнтагайожллзтыөөнлвөштөвөлөөвгрөлөөглө3төэб,йутацйстлааанлнбаижарйэүэү.лдСсээүэнүрлбиаүйййндал5л:жажилиилйлнабгаайадляаваурулуаухлыбноалжолмыжн гүй байга
тмөлэөдвэлгөдгөсөэ,нтайблоалн итруүсүгласйэн збөайвдшаөл:ө5р1ө5лгүй баяжуулах, боловсруулах үйлдвэрийн
тодотгол төлөвлөгөө 3 буцсан ажээ. Сүүлийн 5 жилийн байдлаар уулын аж
төлөвлөгөө, тайлан ирүүлсэн байдал:

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Эх суЭрхваслужрвууадл:жуҮундд:эсҮннидйэсснтийатситсаттиикситйникхиойрноохноырооСнтыатСитсаттиикситйникмиэйднээмлэлдиэйэнллниэйгндснээнгдсэн
сан, /сАалнт, /*А-лМто*н-гМолонбгаонлкнбыансктныатситсаттииксмтэидкээм/,эдАэМэ/Г,ТАГМ. ГТГ.

Эх сурвалжууд:ЭхҮснурдвэалсжнуиудй: Үнсдтэсанитй ситсаттиисктиийкинйн ххоорроооноынСытатСитстаиткийинсмтэдиээклилиййнн нмэгэдсдээнэллийн н
Алт* - Монгсоалн, /бАалтн*к-нМыонсготл абатнкиныстстиактимстэидкэмээ/д,эАэ/,МАМГГТТГГ..

516

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Монгол Улсын Ашигт малтмалын нөөц, баялаг, ЭБМЗ-өөр хэлэлцэн хүлээн
авсан хайгуулын ажлын үр дүнгийн тайлан

УАМНТБ-д бүртгэгдсэн нөөц 2014-2020 онд ЭБМЗ-өөр хэлэлцэгдсэн, хүлээн
/2019 оны эцсээр/ авсан ордын тоо

Зэс 69.9 сая тн Алт ..... тн 207
Нүүрс 33.2 тб.тн Төмөр 1.8 т.б тн
Цайр 4.4 сая тн Мөнгө 171
Молибден 1.5 сая тн Уран 34.5 мян. тн
Хар тугалга 1.3 сая тн Цагаан тугалга 127.7 мян. тн 144 138
Гянтболд 1.0 сая тн Хайлуур жонш
56.7 мян. тн 116 104 103 110 135 109
34.2 сая тн 102 54

2014 он 2015 он 2016 он 2017 он 2018 он 2019 он 10 10
2020.IV

хэлэлцсэн хүлээн авсан

Хайгуулын ажлын төлөвлөгөө, тайлан, баталгаажуулалт,

ХайХгауйуглуыулныанжалжылын нштөтуөлулөрөвхваллйөөгхгөөяөөн,,аттлаатййллаанн, ,ббаататлаглагаажаужуулуаллта,лт,
1716 1723 шш1у8ууу6рр7ххаайй х1я6нн8аа8ллтт
1144717212227147414721121262172164312193324931694182938930419481281450221155424215152124155741241175621456141716274312836164488111851876632171715751510323255770013111606108518328318001005025120401111241211461211212626
880 Төлөвлөгө
71 60 56 ТөаТөйөллТаөнөвллөөгвөлөгө
4960 56
62 71 56 Тайөлан
4690 БаталТгаайалжасн
62 49 анБаталгаажс
ШаунурБхаатйалгаажс
62 хяШнаулуартнхай

хянШалутурхай

хяналт

20132013201420142015201520126016 20127017 20128018 20210919

ГеолоГгиейо2лн0осг1уи3дйанлсгуад2аа0нлы1га4аажнылыа2нж0лт1ыү5внштиүвн2ш, 0/ин1ни,6й/тнинйутт2ан0уг1тда7эгвдсэгвэ2срг0иэ1йрн8ийхнувхиу2ва0ир1а/р9/

Геологийн судалгааны ажлын түвшин, /нийз1ту:2рн0азу10гут:2р9а00а90г0г%0д909э0%0всгэрийн хувиар/
1:5011::02500000000000
зураззгуур4ра0аг%г4909%%

ГГеио3дгфГГз8ирГеи1иу%иоо8:дрз3гдг5гф4ии8иарер0%ик%гооо88з0лг4г44иее0о0%к%оо0%ллоо

Геофизик
38%

517

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Улсын төсвийн хөрөнгөөр хийгдэж буй геологийн
судалгааны ажил /тэрбум.төг/

30.0 24.6 23.7
25.0

20.0 13.3 12.3 13.3
10.3
15.0 7.3 6.8 10.0 7.5 11.3 9.3 9.3
10.0 6.5

5.0

-

2013 он 2014 он 2015 он 2016 он 2017 он 2018 он 2019 он

Төлөвлөгдсөн Гүйцэтгэл Санхүүжилт

Хайгуулын ажлын зардлын төлөвлөлт, гүйцэтгэл /тэрбум

348.3 төгрөг/ 350.0 350.0

310.7 329.9 297.7 325.3

190.3 152.8

150.1 132.4
90.4 113.9
70.1

2013 Тө2л0ө1в4лөсөн 2015 Зарцу2у0л1с6ан 2017 2018 2019

Хайгуулын ажлын төрөл зардалд эзлэх хувь
/сүүлийн 8 жилийн дундаж/

Өрөмдлөг
55%

Геофизик 10.0%

Бусад 12.0% Лаборатори
Суурин13.0%
боловсруулалт
10.0%

........................................................оОо.................................................

518

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

XXVI БҮЛЭГ

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙН ХӨГЖЛИЙН
ДАЛАЙЦ БУЮУ

УУЛ УУРХАЙН КОМПАНИУД ӨӨРСДИЙГӨӨ
ТАНИЛЦУУЛЖ БАЙНА.

519

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

“АДУУНЧУЛУУН” ХУВЬЦААТ КОМПАНИ

2021ОНЫ ЭХНИЙ ХАГАС ЖИЛИЙН

Байгууллагын түүхэн хөгжил:
Монгол Улсын уул уурхайн салбарын 100 жилийн хөгжлийн түүхэн хуудсанд
Налайхын нүүрсний уурхайн дараа 1955 онд байгуулагдсан 2 дахь нүүрсний уурхай
юм. Баянбулагийн ордын үргэлжлэл талбайд 1952 онд К.Б.Столоковын удирдлагаар
хийсэн ураны эрдэсжилт судлах ажлын үр дүнд ордоос зүүн урагш 16 км-ын зайд
Адуунhttчpу:/л/aуdуuнuыnchхuүluрuэnн.mnнүүрсний ордыг илрүүлжээ. БНМАУ-ын Аж Үйлдвэрийн
Яамны Сайдын 1955 оны 1 дүгээр сарын 31-ний өдрийн 33 тоот тушаалаар анх
Адуунчулууны нүүрсний далд уурхай байгуулагдаж, 1955 оны 4-р сарын 5-ны өдөр
далд уурхайн анхны амыг нээснээр жилдээ 2.0 мянган тонн нүүрс гаргах хүчин
чадалтай далд уурхайг ашиглалтанд оруулсан байна.

Ил уурхай, барилга байгууламж
барьж байгуулсан ЗХУ-ын
барилгачид

Ил уурхайг ашиглалтад хүлээн авч
байгаа нь, 1969-11-21
/Зурагт баруун гараас Дорнод
аймгийн орлогч дарга Гэндэнпэлжээ,
уурхайн дарга Л.Пүрэвжав, кразын
жолооч Бямбаа, аймгийн хянан
шалгах хорооны дарга Лхамсүрэн,
ЗХУ-ын консулын мэргэжилтнүүд/
1969 оны 11 дүгээр сарын 21-ны
өдөр нүүрс тээвэрлэлт хийж байгаа
Кразын жолооч Бямбаа, жолооч
Б.Дашзэвэг нарт ахмад уурхайчин
Ү.Бавуушарав сүү хадаг өргөн барьж
байгаа нь

520

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Чойбалсан хотын Дулааны цахилгаан станцад нүүрс хийлүүлсэн анхны
Краз самосвалын цуваа

Ил уурхайн хөрсний мөргөцөгт ажиллаж байгаа анхны ЭКГ-4,6 маркийн 4,6 м3
шанаганы багтаамжтай экскаватор ачилт хийж байгаа нь

2000 оноос техникийн шинэчлэл хийгдсэнээр жилдээ 1.0 сая тонн нүүрс
олборлох хүчин чадалтай болсон. Адуун чулуун ордын хувьд Дорнод аймгийн
төвөөс хойш 7км зайд Хэрлэн сумын нутаг дэвсгэр дээр оршдог. Тус уурхай нь
үүсгэн байгуулагдсан цагаас хойш аймгийн албан байгууллага, аж ахуй нэгж, айл
өрхүүдийн түлшний хэрэгцээг 67 жил тасралтгүй бүрэн хангаж ажилласнаас гадна
“ДБЭХС” ТӨХК-ийг Эрчим хүчний нүүрсээр тасралтгүй 53 жилийн турш ханган
ажилласаар ирсэн.

521

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Байгууллагын хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигчид, удирдлагын
талаарх товч мэдээлэл:

Компанийн эрх барих дээд байгууллага нь Төлөөлөн удирдах зөвлөл ба
компанийн гүйцэтгэх засаглалыг гүйцэтгэх захирал удирдан зохион байгуулдаг.
1200 энгийн хувьцаа эзэмшигчидтэй, нээлттэй хувьцаат компани.

Тус компанийн бүтэц нь Захиргаа аж ахуйн хэлтэс, Санхүү, төлөвлөлт, хангамж,
борлуулалтын хэлтэс, Уулын, Автозасварын, Цахилгаан сантехникийн гэсэн 3
хэсгүүдтэй, 2022 оны байдлаар 94 ажилтан, албан хаагчидтай ажиллаж байна.

Байгууллагын алсын хараа, хэтийн зорилго, зорилт:
ЧАНАРТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮН
ШУРХАЙ ҮЙЛЧИЛГЭЭ
ХҮН БҮРТ ХҮРЧ ҮЙЛЧЛЭХ

Үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл, охин болон хараат компани, салбар
нэгжүүдийн үйл ажиллагааны талаарх мэдээлэл:

Адуун чулууны нүүрсний
уурхай 67 жилийн хугацаанд 33.7
сая шоо метр хөрс хуулж, 17.5 сая
тонн нүүрс олборлож, Чойбалсан
хотын “ДБЭХС” ТӨХК-нд 14.6 сая
тонн эрчим хүчний нүүрсийг өөрийн
тээврээр хүргэж нийлүүлсэн байна.
Тус компанийн бүтэц нь Захиргаа аж
ахуй, Санхүү гэсэн 2 хэлтэс, Уул, Авто
засвар, Цахилгаан сантехник гэсэн 3 хэсгүүдтэй. Компани нь 2022 оны байдлаар 94
үндсэн ажилтнуудтайгаас дээд боловсролтой 26 ажилтан, тусгай болон бүрэн дунд
боловсролтой 44 ажилтантай. Ажилласан байдлаар тус компанид 10-с дээш жил
ажилласан 35, 20-иос дээш жил ажилласан 16 гаруй ажилтан байна. “Адуунчулуун”
ХК нь сүүлийн жилүүдэд улс орон нутгийн татварт 487,5-1166,6 сая төгрөгийг төлж,
аймгийн төсвийн орлогын тодорхой хувийг бүрдүүлж ажиллаж байна. Адуунчулуун
хувьцаат компани нь Монгол Улсын Татварын ерөнхий газрын “Найдвартай татвар
төлөгч” байгууллагаар 2 удаа шалгарч, аймгийн тэргүүний манлай татвар төлөгчөөр
5 удаа шалгарч найдвартай төлөгч хаяг бүхий байгууллага болсон.

522

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Ашиглаж байгаа техник технологи: Үйлдвэрлэлийн үндсэн 3 хэсэгтэй бөгөөд
уулын ажлын ухаж ачих ажилд ЭКГ-4,6Б, ЭКГ-5А маркийн 6 ширхэг экскаваторыг
мөн өрс нүүрс тээвэрлэлтийн ажилд БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн Дүн-Фэн, Пав,
Хово маркийн 20-35 тонны даацтай 18 ширхэг автосамовалуудыг, өрөмдлөгийн
ажилд СБР-160, СБВ-2М өрмийн машинуудыг, овоолго түрэлтийн ажилд ОХУ-д
үйлдвэрлэгдсэн Т-130, Т-170 маркийн 4 ширхэг бульдозеруудыг зам арчилгааны
ажилд JR-180 маркийн автогрейдер, овоолж ачих ажилд БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн
ZL-50C, XGM-953 III маркийн дугуйт ачигч 3 ширхэг зэрэг уул уурхайн машин
механизмуудыг ашиглаж байна.

“Адуунчулуун” ХК нь сүүлийн жилүүдэд улс орон нутгийн татварт 487,5-1166,6
сая төгрөгийг төлж, аймгийн төсвийн орлогын тодорхой хувийг бүрдүүлж ажиллаж
байна. Адуунчулуун хувьцаат компани нь Монгол Улсын Татварын ерөнхий газрын
“Найдвартай татвар төлөгч” байгууллагаар 2 удаа шалгарч, аймгийн тэргүүний
манлай татвар төлөгчөөр 5 удаа шалгарч найдвартай төлөгч хаяг бүхий байгууллага
болсон.

Ашиглаж байгаа техник технологи: Үйлдвэрлэлийн үндсэн 3 хэсэгтэй бөгөөд
уулын ажлын ухаж ачих ажилд ЭКГ-4,6Б, ЭКГ-5А маркийн 6 ширхэг экскаваторыг
мөн өрс нүүрс тээвэрлэлтийн ажилд БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн Дүн-Фэн, Пав,
Хово маркийн 20-35 тонны даацтай 18 ширхэг автосамовалуудыг, өрөмдлөгийн
ажилд СБР-160, СБВ-2М өрмийн машинуудыг, овоолго түрэлтийн ажилд ОХУ-д
үйлдвэрлэгдсэн Т-130, Т-170 маркийн 4 ширхэг бульдозеруудыг зам арчилгааны
ажилд JR-180 маркийн автогрейдер, овоолж ачих ажилд БНХАУ-д үйлдвэрлэгдсэн
ZL-50C, XGM-953 III маркийн дугуйт ачигч 3 ширхэг зэрэг уул уурхайн машин
механизмуудыг ашиглаж байна.

НҮҮРС ОЛБОРЛОЛТ, ХӨРС ХУУЛАЛТЫН АЖЛЫН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Он Хөрс Нүүрс Он Дулааны цахилгаан станц буюу "ДБЭХС"
хуулалт олборлолт ТӨХК-д нийлүүлэгдсэн нүүрсний хэмжээ
1955-1964 мян.м3  
1965-1974 мян.тн 1970-1979 мян.тн
1975-1984   126.0 1980-1989  
1985-1994 1990-1999
1995-2004 2009.4 952.4 2000-2009 1425.1
2005-2014 2010-2014
2015-2022 7219.8 3015.3 2015-2022 2834.1

Дүн 7906.4 4533.0 Дүн 2483.7

3276.5 2258.7 1948.9

6943.9 3400.3 1674.6

6718.2 3312.0 2819.0

34074.2 17597.7 13185.4

523

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

КОМПАНИЙ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН
2015-2022 ОНЫ ҮЗҮҮЛЭЛТ

8000.0 2015 2016 2017 8000.0 2019 2020 2021 2022-III
7000.0 7282.0 6753.9 7000.0 4063.7 4030.3 4478.2 4025.4
6000.0 1166.6 1157.1 6000.0 722051.53 2041867.5 2017609.52018 74250.109
5000.0 5000.0
4000.0 4000.0
3000.0
2000.0 20301080.0
1000.0 6812100900.004..00
1043.07.0
0.0

Борлуулалтын орлого 6010.4

Улс, орон нутгийн татварт төлсөн 1024.6 2020 2021 2022-
4030.3 4478.2 4025.
Хандив тусламж 62.7 Б5о1р.л4уулалт1ы1н1о.р5лого 337.0 1670170..64 721823.60.667531.9706.7819.4 124206.63.7 487.5 609.5 745.0
136.6 170.7 122.6
Дундаж цалин 1110.8 1У0л8с6, о.0рон н1у1тг5и3й.н6татв1ар1т8т1ө.л6сөн 11109224..63 1116465.64.711571.16571.0143.71707205.0.3 1454.7 1657.1 1700.
Хандив тусламж 62.7 51.4 111.5 337.0 177.6

Дундаж цалин 1110.8 1086.0 1153.6 1181.6 1192.3

Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх үйл ажиллагаа:

дНХөөиррйвстөнэнивйдхрээслэБггдаадгойааргзасаадолрньбгоааорйзварчоршион1д/л0асгн0ога.өях.төөнг/сэргээхБазйагралдьаолрчин/снаөях.төөнг/сэргээх зардал

га100.ү0үнээс техникийн нөхөн 100.0

сэргээлтийн ажлыг 45,31 га 50.0
та5л0б.0айд гадаад овоолгууд

хийж, түүн дундаа биологийн 0.0

нөх0ө.0н сэргээлтийн ажил 44,57 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022-III

га талба2й0д15хийг2д01э6эд б2а0й17на. Н20ө1х8өн с2э0р19гээл2т0и2й0н аж20л2ы1 г 22002022-IIIоноос эхлэн хийж нийт

310,2 сая төгрөг зарцуулж, нөхөн сэргээлтийн барьцаа хөрөнгө 20,0 сая.төг-ийг

БОАЖЯ-ны тусгай дансанд байршуулаад байна.

Техникийн нөхөн сэргээлт хийхийн өмнө Биологийн нөхөн сэргээлт хийхийн өмнө

Техникийн нөхөн сэргээлт хийсний дараа Биологийн нөхөн сэргээлт хийсний дараа

524

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Техникийн нөхөн сэргээлт хийж буй Биологийн нөхөн сэргээлт хийж буй
байдал байдал

ХҮНИЙ НӨӨЦ БАЙГУУЛЛАГААС ТӨРӨН ГАРСАН АЛДАРТНУУД,
БАХАРХАН ДУУРАЙХ ХҮМҮҮС

БАТТОГТОХЫН ШАТАР

/Аж үйлдвэрийн гавъяат ажилтан/

Б.Шатар нь 1966 онд Улаанбаатар хотын
Политехниккумыг дулааны техникч мэргэжлээр төгсөөд,
Толгойтын цахилгаан станцад 21 настайдаа турбин
цехийн засварчнаар ажиллаж байлаа. Уг станцад 10 жил
засвар ашиглалтаар хүнд хэцүү үед ажиллаж байсан.

Нисэх, Яармагийн цэвэр ус хангамж, Дарь эхийн
усан сангийн ус хангамжийн туршилт, тохируулга
түвшний хамгаалалт, автомат ажиллагаа, баруун таван
аймгийн нийтийн аж ахуй төслийг

гүйцэтгэж улсын комисст хүлээлгэн өгч ашиглалтанд оруулсныг үнэлж,
2003 онд Хөдөлмөрийн гавъяаны одонгоор Нийслэл хотын тодорхойлолтоор
шагнагдсан. Түүнчлэн II,III,IV станц, Дорнодын цахилгаан станц, “Монгол энерги
сервис” ХХК, “Адуунчулуун” ХК-ийн захирлаар ажиллахдаа цахилгаан станцын
тоноглолын ашиглалтын болон засварын технологийн горимыг мөрдүүлэх, хамт
олны сэтгэлзүйг төлөвшүүлэх, хувь хүнийг эзэмшсэн мэргэжилд нь дадлагажуулах,
инженер техникийн ажилтнуудыг мэргэшүүлэхэд хамтран гар бие оролцон санал
аргачлал тавьж, гардан хийлцэж бодитой үр дүнд хүргэсэн жишээ үлгэрлэл байсан
учраас 2015 онд төрийн дээд шагнал Аж үйлдвэрийн гавъяат ажилтан цолыг хамт
олны тодорхойлолтоор түлш эрчим хүчний салбар дэмжиж олгосон байдаг. 2018
оноос одоог хүртэл Адуунчулуун ХК-ийн ТУЗ-ын даргаар ажиллаж байна.

525

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

БАЙГУУЛЛАГЫН АВСАН ШАГНАЛЫН ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ

БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөл, МҮЭ-ийн Төв Зөвлөлийн Тогтоол

526

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

527

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

БНМАУ-ын СНЗ, МАХН, МҮЭ, МХЗЭ-ийн үүрд
хадгалагдах тугийг Адуунчулууны уурхайн хамт

олон 7 удаа хүлээн авч байсан.

528

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Уурхайн нүүрс олборлох хүчин чадлыг 600,0 мянган тоннд хүргэх төслийн хүрээнд техник
шинэчлэлээр ЭКГ-5А маркийн 5 м3 шанаганы багтаамжтай экскаваторыг угсарч ашиглалтад хүлээн

авч байгаа нь Экспортын нүүрс ачиж буй байдал 1989 он. Адуунчулууны уурхай 1987-1991 онуудад
жил бүр 100,0 мянган тн нүүрсийг ЗХУ-ын алс дорнодын ХабаровскийнТЭЦ-д нийлүүлж байсан нь

нүүрсний ууvрхайнуудын нүүрс экспортлох суурийг тавьсан анхдагч юм.

Экспортын нүүрс онгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат
ачсан белазын цуваа Адуунчулууны уурхайн үйл ажиллагаатай танилцсан.

1993 он /зурагт зүүн гараас ерөнхий маркшейдер
Б.Даваадорж, ерөнхийлөгч П.Очирбат, уурхайн дарга

С.Батжаргал нар/

529

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Монгол улсын
Ерөнхий сайд
М.Энхсайхан
Адуунчулууны
уурхайд хүрэлцэн
ирсэн. 1996 он
Монгол улсын
ерөнхийлөгч
Н.Багабандид
захирал Ц.Шинэбаяр
ажил байдлаа
танилцуулж байгаа
нь 2002 он

Монгол улсын
соёлын сайд
Н.Энхбаярт
ерөнхий захирал
Ц.Шинэбаяр уурхайн
ажил байдлаа
танилцуулж байгаа
нь

530

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Уурхайчдын дундаас белазын жолооч Цэндийн Долгоржав Монгол улсын
Гавьяат уурхайчин цол хүртсэн.

УИХ-ын дарга С.Төмөр-Очирт ерөнхий захирал Ц.Шинэбаяр уурхайн ажил
байдлаа танилцуулж байгаа нь 2002-06-07

531

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

Нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хийж гүйцэтгэсэн ажил: “Уурхайчдын хотхон”
байгуулах зорилт тавьж ажилласны үр дүнд 2008 онд 60 айлын орон сууцны
барилгын эхний ээлжийг ашиглалтанд орууулж 22 уурхайчныг, 2010 онд хоёрдогч
ээлжийн 48 айлын орон сууцны барилгыг ашиглалтанд оруулснаар 24 уурхайчныг,
2014 онд гуравдагч ээлжийн 60 айлын орон сууцны барилгыг ашиглалтанд оруулж
22 уурхайчныг, нийт 68 уурхайчин тохилог орон сууцанд амьдарч байна.

2013 оноос эхлэн ажилтнуудыг компанид олон жил тогтвор суурьшилтай
ажиллуулахад нь анхаарч 50, 55, 60 насыг тохиолдуулан ажилласан жилээс нь
хамаарч дундаж цалингаар урамшуулал олгодог болгосон.

Өнөөдрийн байдлаар компанийн дэргэдэх Ахмадын хороонд 100 орчим ахмад
настан харъяалагдаж, тэдгээрт жил бүр 5-8 тонн нүүрс, компанийн нийт ажилтнуудад
5-8 тонн нүүрс үнэ төлбөргүй олгохоос гадна ахмадуудыг рашаан сувилалд амарч
сувилуулахад ирж очих унааны зардлыг 100%-иар нөхөн олгох, ахмадуудыг 55,
60, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 95, 100 насны ойг тохиолдуулан 480,0 мянган төгрөгийн
тэтгэмж олгож байна. Аймаг орон нутгийн төр захиргааны байгууллагын хүсэлтийн
дагуу харьяалалгүй ахмадыг харьяалалдаа авч, компанийн ахмадуудын нэг адил
тусламж дэмжлэгийг үзүүлсээр байна.

“Адуунчулуун” Хувьцаат Компани

Байршил: Монгол улс, Дорнод аймаг, Хэрлэн сум, VIII баг,

“Адуунчулуун” ХК

Холбогдох хаяг: Утас- 99040773, 88062945, 99057032

Имэйл: info.aduunchuluun.mn

Facebook хуудас: https://www.facebook.com/aduunchuluun/

Вэб сайт: www.aduunchuluun.mn

532

01232114ÿ01600ÿ78 19
1
1


9
ÿ 9 1 1

МОНГОЛ УЛСЫН УУЛ УУРХАЙ

“АЧИТ ИХТ” ХЯЗГААРЛАГДМАЛ ХАРИУЦЛАГАТАЙ КОМПАНИ

Баярын мэндчилгээ


6222 621 11ÿ !201ÿ"
2#$%&$'(%ÿ))'ÿ))*+,-ÿ0 ÿ%.&ÿ/)'%,,0ÿ#1%&,%ÿ/)'ÿ,0%, ÿ12+234ÿ56789ÿ:2;<=>?22:219
1
1

@ 020

Эрхэм хүндэт баялаг бүтээгчид, уурхайчид, хөрөнгө оруулагчид Та бүхэнд
Монгол Улсад Уул уурхайн салбар үүсэж хөгжсөний түүхт 100 жилийн ойн

баярын мэндийг дэвшүүлье.

ОЛБОРЛОЛТООС БОЛОВСРУУЛАЛТАД
ОВООЛГООС БҮТЭЭГДЭХҮҮНД

Энэ жил Монголын уул уурхайн салбарын 100 жилийн их ойг “Олборлолтоос
боловсруулалтад” уриан дор тэмдэглэж байна. Монголын уул уурхайн олборлох,
боловсруулах үйлдвэрлэлийн төлөөлөл болсон “Ачит Ихт” ХХК-ийн Катодын
зэсийн үйлдвэр нь улс, орон нутгийн хөгжилд түрлэг нэмж, үндэсний эдийн засгаа
дэмжин, хариуцлагатай уул уурхайг хэрэгжүүлж, үүсмэл ордоос баялаг бүтээж хувь
нэмрээ оруулж байна.

“Ачит Ихт”-ийн гараа. Монгол, Оросын хамтарсан “Эрдэнэт” уулын баяжуулах
үйлдвэр нь 1978-2004 онд ил уурхайгаас гарсан хөвүүлэн баяжуулах технологид
тохирохгүй, исэлдсэн, бага агуулгатай, балансаас хасагдсан, холимог хүдрийг
хоёрдугаар овоолгод хуримтлуулж ирсэн нь байгаль, цаг уурын  нөлөөллөөр
овоолгын ёроолоос зэсийн агуулга бүхий ногоон уусмал урсан, байгаль орчин, мал
амьтанд сөрөг нөлөө үзүүлэх болсон. Энэхүү овоолгод Монголын болон гадаадын
экспертүүд судалгаа хийгээд эдийн засгийн үр ашиггүй хэмээжээ.

533