Ilham Eliyev-Tolerantliq

İLHAM ƏLİYEV:
AZƏRBAYCAN
TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

(çıxışlar, nitqlər, görüşlər, təbriklər)

Bakı– 2018

Azərbaycan xalqında, azərbaycanlılarda qədim olan bir xü­
susiyyət vardır. Bu da insanların bütün dinlərə dözümlülüyü,
tolerantlığı, insanlara xoş arzularıdır.

Heydər ƏLİYEV

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Dini tolerantlıq Heydər Əliyev məktəbinin tarixi və mütə­
rəqqi ənənələrindən qaynaqlanan uğurlu siyasətin məntiqi
nəticəsidir.

İlham ƏLİYEV

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR
(çıxışlar, nitqlər, görüşlər, təbriklər)

Ön söz: Mübariz QURBANLI
Buraxılışa məsul: Səyyad SALAHLI (Aran)

Tərtibçilər: Nahid MƏMMƏDOV
Cahandar ƏLİFZADƏ

Bakı, “ŞƏRQ-QƏRB” - 2018. 616 səh.

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR

Ön söz......................................................................................................................................13
Azərbaycan Respubli̇ kasının Prezi̇ denti̇ seçi̇ lməsi̇ ilə əlaqədar
andi̇ çmə mərasi̇ mi̇ ndə ni̇ tq (31 oktyabr 2003-cü il).................................................................18
Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam Hacı Allahşükür
Paşazadə i̇ lə görüşdə söhbət (11 noyabr 2003-cü il)................................................................19
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (22 noyabr 2003-cü il)............................................20
Azərbaycanın Pravoslav i̇ cmasına (7 yanvar 2004-cü il)........................................................24
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (31 yanvar 2004-cü il) .................25
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ anlarına (10 aprel 2004-cü il) ................................................27
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (16 aprel 2004-cü il).............................................................28
Tbi̇ li̇ si̇ dəki̇ Cümə məsci̇ di̇ ndə çıxış (15 iyun 2004-cü il) ........................................................29
Qubada Qırmızı Qəsəbə saki̇ nləri̇ i̇ lə görüşdə ni̇ tq (20 iyul 2004-cü il)……......................... 31
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (14 sentyabr 2004-cü il)........................................................34
Vati̇ kan dövləti̇ ni̇ n başçısı Papa II İ̇ ohann Pavel həzrətləri̇ nə (13 oktyabr 2004-cü il)............35
Müqəddəs Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n Bakıdakı
di̇ plomati̇ k nümayəndəli̇ kləri̇ ni̇ n başçıları i̇ lə görüş (10 noyabr 2004-cü il)...........................36
Müqəddəs Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə açılmış
i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (11 noyabr 2004-cü il).............................................................................40
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (13 noyabr 2004-cü il)...............44
MDB üzrə Yəhudi̇ Cəmi̇ yyətləri̇ Federasi̇ yasının, İsrai̇ l-Rusi̇ ya
Kommersi̇ ya-Ti̇ carət Palatasının Prezi̇ denti̇ Lev Levayevi̇ n
başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (9 dekabr 2004-cü il)...........................................45
Türki̇ yə Respubli̇ kasının di̇ yanət işləri̇ başqanı,
professor Əli̇ Bardakoğlu i̇ lə görüş (21 dekabr 2004-cü il).....................................................47
Azərbaycanın Pravoslav i̇ cmasına (4 yanvar 2005-ci il).........................................................50
Vati̇ kan dövləti̇ ndə rəsmi̇ qarşılanma mərasi̇ mi̇ (26 fevral 2005-ci il)....................................51
Ümrə zi̇ yarəti̇ ndə (9 mart 2005-ci il).......................................................................................53
Kəbəni̇ ziyarət etdi̇ kdən sonra Məkkə məsci̇ di̇ ni̇ n qarşısında
jurnali̇ stlərə veri̇ lən qısa müsahi̇ bə (9 mart 2005-ci il)............................................................54
İslam dünyasının müqəddəs şəhərləri̇ ndən olan Mədi̇ nəyə səfər (10 mart 2005-ci il)............55
Vati̇ kan dövləti̇ ni̇ n ölkəmi̇ zdəki̇ apostol nunsi̇ si̇
Klaudi̇ o Qucerotti̇ i̇ lə görüş (25 mart 2005-ci il).....................................................................57
Ameri̇ ka Yəhudi̇ Bi̇ rgə Paylaşdırma Komi̇ təsi̇ ni̇ n sədri̇ xanım Ellen
Helleri̇ n başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (28 mart 2005-ci il).............................. 59
Müqəddəs Taxt-tacın kardi̇ nali əlahəzrət Cozef Ratzi̇ ngerə (3 aprel 2005-ci il).....................61
Vati̇ kan dövləti̇ ni̇ n başçısı, Roma Papası II İ̇ ohann Paveli̇ n vəfatı i̇ lə əlaqədar
Polşanın Bakıdakı səfi̇ rli̇ yi̇ nə gedərək başsağlığı verməsi̇ (5 aprel 2005-ci il).......................62
Azərbaycan Respubli̇ kasının Prezi̇ denti̇ İlham Əli̇ yev Papa II İ̇ ohann
Paveli̇ n dəfn mərasi̇ mi̇ ndə (7-8 aprel 2005-ci il).....................................................................64
Azərbaycanın Pravoslav xri̇ sti̇ anlarına (30 aprel 2005-ci il).................................................. 65
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (2 may 2005-ci il)..................................................................66
Gəncə şəhəri̇ ndə Şah Abbas məsci̇ di̇ ni̇ zi̇ yarət (19 may 2005-ci il).........................................68
Ümumgürcüstan katoli̇ kos-patri̇ arxı II İlya i̇ lə görüş (6 iyun 2005-ci il).................................71
Molokançılıq təri̇ qəti̇ ni̇ n 200 i̇ lli̇ yi̇ i̇ lə əlaqədar ölkəmi̇ zdəki̇
Molokan i̇ cmasının nümayəndələri̇ i̇ lə görüşdə söhbət (20 iyul 2005-ci il).............................73
Qırmızı qəsəbə saki̇ nləri̇ i̇ lə görüşdə ni̇ tq (25 iyul 2005-ci il)................................................ 77

5

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Qəbələ şəhəri̇ ndə yeni̇ dən bərpa edi̇ lmi̇ ş
Cümə məsci̇ di̇ i̇ lə tanışlıq (18 avqust 2005 ci il)......................................................................82
Qəbələ rayonunun Ni̇ c qəsəbəsi̇ ni̇ n saki̇ nləri̇ i̇ lə görüşdə ni̇ tq (18 avqust 2005-ci il).............84
Kardi̇ nal Kreşentsi̇ o Sepeni̇ n başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə
heyəti̇ i̇ lə görüş (12 sentyabr 2005-ci il) ................................................................................ 87
Moskvanın və bütün Rusi̇ yanın patri̇ arxı II Aleksi̇ i̇ lə görüş (14 sentyabr 2005-ci il)............90
“İslam ümməti̇ ni̇ n həmrəyli̇ yi̇ ” mövzusunda Bakıda keçi̇ ri̇ lən
Beynəlxalq Konfransın işti̇ rakçıları i̇ lə görüş (21 sentyabr 2005-ci il)...................................95
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (1 oktyabr 2005-ci il)..........................................................100
Azərbaycan Yəhudi̇ i̇ cmasının nümayəndələri̇ i̇ lə görüş (3 oktyabr 2005-ci il)....................101
Şeyxüli̇ slamın Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə
açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (26 oktyabr 2005-ci il)................................................................104
Bi̇ bi̇ heybət Məsci̇ d-Zi̇ yarətgah Kompleksi̇ ndə (31 oktyabr 2005-ci il).................................108
Müsəlman ölkələri̇ ni̇ n Bakıdakı səfi̇ rləri̇ i̇ lə görüş (1 noyabr 2005-ci il)..............................112
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (2 noyabr 2005-ci il)................115
Məkkədə ümrə zi̇ yarəti̇ (6 dekabr 2005-ci il)........................................................................116
Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Allahşükür Paşazadəyə (20 dekabr 2005-ci il)......................................................................118
Gürcüstan patri̇ arxı II İlya i̇ lə görüş (20 dekabr 2005-ci il) .................................................120
Rusi̇ ya Müfti̇ lər Şurasının sədri̇ Ravi̇ l Qaynuddi̇ n i̇ lə görüş (20 dekabr 2005-ci il)..............121
Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri Şeyxüli̇ slam Hacı Allahşükür
Paşazadə və bi̇ r qrup di̇ n xadi̇ mi̇ i̇ lə görüş (22 dekabr 2005-ci il) ........................................122
Mi̇ lad bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an
i̇ cmasına təbri̇ k (5 yanvar 2006-cı il).....................................................................................130
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (9 yanvar 2006-cı il)...................131
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (11 aprel 2006-cı il)............................................. 132
Qax-İngi̇ loy kəndi̇ ni̇ n saki̇ nləri̇ i̇ lə görüş (12 aprel 2006-ci il)............................................. 133
Müqəddəs Georgi̇ ki̇ lsəsi̇ i̇ lə tanışlıq (12 aprel 2006-ci il)....................................................134
Azərbaycan Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (20 aprel 2006-cı il)............................................ 135
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (24 aprel 2006-cı il)............................................................136
Vati̇ kanın dövlətlərlə əlaqələr üzrə dövlət kati̇ bi̇ arxi̇ yepi̇ skop
Сovanni̇ Layolonun başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (22 may 2006-ci il) ..........138
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (20 sentyabr 2006-cı il).......................................................139
Təzəpi̇ r məsci̇ di̇ ndə və onun ərazi̇ si̇ ndə aparılan təmi̇ r-ti̇ ki̇ nti̇
və abadlıq işləri̇ i̇ lə tanışlıq (21 sentyabr 2006-cı il).............................................................140
Müsəlman ölkələri̇ ni̇ n respubli̇ kamızdakı səfi̇ rləri̇ i̇ lə görüş (19 oktyabr 2006-cı il)............142
Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (20 oktyabr 2006-cı il) ..........................................145
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (27 dekabr 2006-cı il).................149
Pi̇ r Həsən zi̇ yarətgahında (30 dekabr 2006-cı il) ..................................................................150
Mi̇ lad bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycanın Pravoslav
Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına təbri̇ k (6 yanvar 2007-ci il).......................................................................154
“Heydər Əli̇ yev və Azərbaycanda di̇ n si̇ yasəti̇ : Gerçəkli̇ klər və perspekti̇ vlər”
mövzusunda keçi̇ ri̇ lən beynəlxalq konfransın i̇ şti̇ rakçılarına (2 aprel 2007-ci il).................155
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (6 aprel 2007-ci il)........................................... 157
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (10 aprel 2007-ci il)..............................................158
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (13 aprel 2007-ci il)............................................................159
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (13 aprel 2007-ci il).............................................160
“Dözümlülüyün və qarşılıqlı anlaşmanın inki̇ şafında kütləvi̇
i̇ nformasi̇ ya vasi̇ tələri̇ ni̇ n rolu” mövzusunda keçi̇ ri̇ lən Beynəlxalq
Konfransın i̇ şti̇ rakçılarına (26 aprel 2007-ci il).....................................................................161

6

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

“Əzhəri̇ şəri̇ f” Uni̇ versi̇ teti̇ ni̇ n rektoru i̇ lə görüş (6 may 2007-ci il)......................................164
Azərbaycan Prezi̇ denti̇ İ̇ lham Əli̇ yev MDB yəhudi̇ İcmaları
Federasi̇ yasının prezi̇ denti̇ Lev Levayevi̇ n rəhbərli̇ k etdi̇ yi̇ nümayəndə
Heyəti̇ i̇ lə görüş (31 may 2007-ci il)......................................................................................165
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (11 sentyabr 2007-ci il).......................................................166
Müqəddəs Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Bakıdakı fövqəladə və səlahi̇ yyətli̇ səfi̇ rləri̇ i̇ lə görüş (1 oktyabr 2007-ci il)........................167
Şeyxüli̇ slamın Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə
açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (4 oktyabr 2007-ci il)..................................................................171
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (11 oktyabr 2007-ci il).............177
Beynəlxalq Tolerantlıq Günü münasi̇ bəti̇ lə keçi̇ ri̇ lən konfransın
i̇ şti̇ rakçılarına (15 noyabr 2007-ci il).................................................................................... 178
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (19 dekabr 2007-ci il).................179
Bi̇ bi̇ heybət Zi̇ yarətgah Kompleksi̇ ndə (20 dekabr 2007-ci il) ..............................................180
Təzəpi̇ r məsci̇ di̇ ndə aparılan yeni̇ dənqurma i̇ şləri̇ i̇ lə tanışlıq (20 dekabr 2007-ci il)...........183
Əjdərbəy məsci̇ di̇ ndə və onun ərazi̇ si̇ ndə aparılan təmi̇ r-ti̇ ki̇ nti̇ ,
abadlıq i̇ şləri̇ i̇ lə tanışlıq (20 dekabr 2007-ci il).....................................................................186
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (5 yanvar 2008-ci il).........................................188
Müqəddəs Taxt-tacın dövlət kati̇ bi̇ , Kardi̇ nal Tarçi̇ zi̇ o
Bertone i̇ lə görüş (7 mart 2008-ci il).....................................................................................189
Bakıda Müqəddəs Məryəm Ana ki̇ lsəsi̇ ni̇ n rəsmi̇ açılışında ni̇ tq (7 mart 2008-ci il)............190
S.M.Musayevi̇ n “Şöhrət” ordeni̇ i̇ lə təlti̇ f edi̇ lməsi̇
haqqında Sərəncam (7 aprel 2008-ci il).................................................................................195
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (15 aprel 2008-ci il)..............................................196
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (25 aprel 2008-ci il)............................................................197
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (26 aprel 2008-ci il)..........................................198
Bi̇ bi̇ heybət Zi̇ yarətgah Kompleksi̇ ni̇ n əsaslı yeni̇ dənqurma və geni̇ ş ti̇ ki̇ nti̇
i̇ şləri̇ ndən sonra i̇ sti̇ fadəyə veri̇ lmə mərasi̇ mi̇ ndə ni̇ tq (12 iyul 2008-ci il)............................199
Vati̇ kanın ölkəmi̇ zdəki̇ apostol nunsi̇ si̇ Klaudi̇ o
Qucerotti̇ i̇ lə görüş (5 sentyabr 2008-ci il).............................................................................207
Müqəddəs Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Bakıdakı səfi̇ rləri̇ i̇ lə görüş (17 sentyabr 2008-ci il)..............................................................208
Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam Hacı Allahşükür
Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə açdığı
i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (25 sentyabr 2008-ci il).........................................................................212
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (27 sentyabr 2008-ci il).......................................................218
Ramazan bayramı münasibəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (27 sentyabr 2008-ci il)...........219
Qırmızı qəsəbə saki̇ nləri̇ i̇ lə görüşdə söhbət (27 sentyabr 2008-ci il)...................................220
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (5 dekabr 2008-ci il)...................224
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (5 yanvar 2009-cu il)........................................226
Moskvanın və bütün Rusi̇ yanın patri̇ arxı zati-müqəddəsləri̇
Ki̇ ri̇ lə (28 yanvar 2009-cu il).................................................................................................227
“Bakı-i̇ slam mədəni̇ yyəti̇ ni̇ n Paytaxtı-2009” mədəni̇ yyət
i̇ li̇ ni̇ n emblemi̇ ni̇ n təqdi̇ mat mərasi̇ mi̇ (18 fevral 2009-cu il).................................................228
“Bakı - İslam Mədəni̇ yyəti̇ ni̇ n Paytaxtı-2009” mədəni̇ yyət
i̇ li̇ ni̇ n təntənəli̇ açılışı mərasi̇ mi̇ ndə ni̇ tq (18 fevral 2009-cu il)..............................................230
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (15 aprel 2009-cu il).............................................236
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (18 aprel 2009-cu il).........................................237
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (20 aprel 2009-cu il)...........................................................238

7

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Təzəpi̇ r Məsci̇ d kompleksi̇ ndə (6 iyul 2009-cu il)................................................................239
Təzəpi̇ r Məsci̇ d kompleksi̇ ni̇ n açılışında işti̇ rak edən xari̇ ci̇
ölkələri̇ n di̇ n xadi̇ mləri̇ i̇ lə görüş (6 iyul 2009-cu il)..............................................................246
A.H.Paşazadəni̇ n “Şərəf” ordeni̇ i̇ lə təlti̇ f edi̇ lməsi̇ haqqında
Sərəncam (26 avqust 2009-cu il).......................................................................................... 249
Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (28 avqust 2009-cu il).......................................... 250
Müsəlman ölkələri̇ ni̇ n Azərbaycanda fəali̇ yyət göstərən səfi̇ rləri̇ i̇ lə
müqəddəs Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə görüş (16 sentyabr 2009-cu il)......................... 255
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (17 sentyabr 2009-cu il)......................................................259
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (18 sentyabr 2009-cu il)..........260
Qırmızı qəsəbədə saki̇ nlərlə görüş (18 sentyabr 2009-cu il)................................................ 261
Gürcüstanın patri̇ arx katali̇ kosu II İlyanın başçılıq etdi̇ yi̇
nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (4 noyabr 2009-cu il)...............................................................262
Mi̇ nsk və Slutsk mi̇ tropoli̇ ti̇ , Belarus üzrə patri̇ arx Ekzarxi Fi̇ lareti̇ n
başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (5 noyabr 2009-cu il).........................................263
Moskvanın və bütün Rusi̇ yanın patri̇ arxı Ki̇ ri̇ ll i̇ lə görüş (6 noyabr 2009-cu il)...................264
Şeyxüli̇ slam Allahşükür Paşazadəni̇ n anadan olmasının 60 və
Şeyxüli̇ slamlıq fəali̇ yyəti̇ ni̇ n 30 i̇ lli̇ yi̇ nə həsr olunmuş “Di̇ nlərarası di̇ aloq:
qarşılıqlı anlaşmadan bi̇ rgə əməkdaşlığa doğru” mövzusunda
beynəlxalq konfransda ni̇ tq (6 noyabr 2009-cu il).................................................................265
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (25 noyabr 2009-cu il)............... 271
Şamaxıda Cümə məsci̇ di̇ ndə (26 noyabr 2009-cu il).............................................................272
Bakının Buzovna qəsəbəsi̇ ndə yeni̇ dən qurulan
Cümə məsci̇ di̇ ndə (19 dekabr 2009-cu il)..............................................................................273
Şamaxı şəhəri̇ ndəki Cümə məsci̇ di̇ Dövlət Tari̇ x-Memarlıq Abi̇ dəsi̇ ni̇ n
bərpası i̇ lə əlaqədar tədbi̇ rlər haqqında Sərəncam (24 dekabr 2009-cu il)............................276
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (5 yanvar 2010-cu il)........................................278
Vati̇ kanın ölkəmi̇ zdəki̇ apostol nunsi̇ si̇
Klaudi̇ o Qucerotti̇ i̇ lə görüş (31 mart 2010-cu il)..................................................................279
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (3 aprel 2010-cu il)...........................................280
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (13 aprel 2010-cu il)............................................ 281
Moskva və bütün Rusi̇ yanın patri̇ arxı Ki̇ ri̇ lli̇ n “Şərəf” ordeni̇ i̇ lə
təlti̇ f edi̇ lməsi̇ haqqında Sərəncam (24 aprel 2010-cu il).......................................................282
Moskvanın və bütün Rusi̇ yanın patri̇ arxı Ki̇ ri̇ ll i̇ lə görüş (24 aprel 2010-cu il)....................283
Bütün erməni̇ ləri̇ n katoli̇ kosu II Qaregi̇ n i̇ lə görüş (26 aprel 2010-cu il)..............................287
Küveyti̇ n İslam i̇ şləri̇ və vəqf nazi̇ ri̇ ni̇ n müavi̇ ni̇
Adel Abdulla əl-Fələhlə görüş (26 aprel 2010-cu il)............................................................288
Dünya Di̇ ni̇ Li̇ derləri̇ ni̇ n Bakı Sammi̇ ti̇ ndə ni̇ tq (26 aprel 2010-cu il)..................................289
Əlcəzai̇ ri̇ n Dini̇ i̇ şlər və vəqflər nazi̇ ri̇
Buabdulla Qulamulla i̇ lə görüş (28 aprel 2010-cu il)...........................................................294
Bakı şəhəri̇ ndə yerləşən Əjdərbəy məsci̇ di̇ ni̇ n bərpası i̇ lə
əlaqədar tədbi̇ rlər haqqında Sərəncam (25 may 2010-cu il).................................................295
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (6 sentyabr 2010-cu il)........................................................296
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (6 sentyabr 2010-cu il)..........................................297
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (6 sentyabr 2010-cu il)............302
Daşkənd şəhəri̇ ndə yerləşən “Həzrəti̇ -i̇ mam”
Məsci̇ d Kompleksi̇ ndə (27 sentyabr 2010-cu il)....................................................................303

8

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

“Xabad-Or-Avner” Təhsi̇ l Mərkəzi̇ ni̇ n açılışında (4 oktyabr 2010-cu il)..............................304
Bakıda Yəhudi̇ Məktəbi̇ ni̇ n açılışı münasi̇ bəti̇ lə respubli̇ kamıza gələn
yəhudi̇ i̇ cmalarının nümayəndələri̇ i̇ lə görüş (4 oktyabr 2010-cu il)......................................307
Şamaxı Cümə məsci̇ di̇ ndə aparılan bərpa
i̇ şləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (22 oktyabr 2010-cu il)................................................................310
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (13 noyabr 2010-cu il)................312
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (5 yanvar 2011-ci il).........................................314
Gəncədə “İmamzadə” Di̇ ni̇ Kompleksi̇ ndə ti̇ ki̇ nti̇ -bərpa
i̇ şləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (10 fevral 2011-ci il)....................................................................315
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (4 aprel 2011-ci il)................................................317
Ümumdünya Mədəni̇ yyətlərarası Di̇ aloq Forumunun açılış
mərasi̇ mi̇ ndə ni̇ tq (7 aprel 2011-ci il).....................................................................................318
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (22 aprel 2011-ci il)..........................................325
Sumqayıt şəhəri̇ ndəki̇ Cümə məsci̇ di̇ ndə aparılan əsaslı təmi̇ r
və yeni̇ dənqurma işləri̇ i̇ lə tanışlıq (7 iyul 2011-ci il)............................................................326
Bakıda keçi̇ ri̇ lmi̇ ş Qafqaz Xalqları Ali̇ Di̇ ni̇ Şurasının hesabat
konfransının işti̇ rakçıları i̇ lə görüş (16 may 2011-ci il)..........................................................327
Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Azərbaycandakı səfi̇ rləri̇ və di̇ plomati̇ k nümayəndəli̇ kləri̇ ni̇ n
rəhbərləri̇ i̇ lə görüş (10 avqust 2011-ci il).............................................................................335
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (12 avqust 2011-ci il).............................................341
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (27 avqust 2011-ci il)...............347
Vati̇ kanın ölkəmi̇ zdəki̇ nunsi̇ si̇ i̇ lə görüş (1 sentyabr 2011-ci il)............................................348
Şamaxı Cümə məsci̇ di̇ ndə aparılan bərpa və
yeni̇ dənqurma i̇ şləri̇ i̇ lə tanışlıq (13 sentyabr 2011-ci il)......................................................349
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (26 sentyabr 2011-ci il) ......................................................351
“XXI əsr: ümi̇ dlər və çağırışlar” devi̇ zi̇ i̇ lə Beynəlxalq
Humani̇ tar Forumun açılışında ni̇ tq (10 oktyabr 2011-ci il)..................................................352
Türki̇ yəni̇ n Di̇ yanət işləri̇ başqanı Mehmet Görmezi̇ n
başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə heyəti̇ lə görüş (14 oktyabr 2011-ci il)........................................359
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (4 noyabr 2011-ci il)...................360
Qəbələ şəhər məsci̇ di̇ ni̇ n yeni̇ binasının ti̇ ki̇ nti̇
i̇ şləri̇ i̇ lə tanışlıq (18 noyabr 2011-ci il)..................................................................................361
Bakıdakı Əjdərbəy məsci̇ di̇ ni̇ n əsaslı təmi̇ r və
yeni̇ dənqurmadan sonra açılışında (22 dekabr 2011-ci il)....................................................363
Əjdərbəy məsci̇ di̇ ni̇ n əsaslı təmi̇ r və yeni̇ dənqurmadan
sonra açılışında ni̇ tq (22 dekabr 2011-ci il)...........................................................................369
Gəncə Dövlət Tari̇ x-Mədəni̇ yyət Qoruğu ərazi̇ si̇ ndəki̇ “İ̇ mamzadə”
Kompleksi̇ ni̇ n bərpası i̇ lə əlaqədar i̇ şləri̇ n sürətləndi̇ ri̇ lməsi̇
haqqında Sərəncam (30 dekabr 2011-ci il)............................................................................376
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (5 yanvar 2012-ci il).........................................378
Gəncədəki “İmamzadə” Kompleksində aparılan təmir-bərpa və
tikinti işlərinin gedişi ilə tanışlıq (21 yanvar 2012-ci il)......................................................379
Salyanda əsaslı təmi̇ r və bərpa edi̇ lmi̇ ş
Cümə məsci̇ di̇ i̇ lə tanışlıq (14 mart 2012-cü il).....................................................................381
Roma Papası XVI Benedi̇ kt həzrətləri̇ nə (2 aprel 2012-ci il)............................................... 383
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (13 aprel 2012-ci il)..........................................384
Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Azərbaycandakı səfi̇ rləri̇ və di̇ plomati̇ k nümayəndəli̇ kləri̇ ni̇ n
rəhbərləri̇ i̇ lə görüş (13 avqust 2012-ci il)..............................................................................385

9

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Qafqaz Müsəlmanları İ̇ darəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (14 avqust 2012-ci il)............................................390
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (17 avqust 2012-ci il)...............397
Qəbələ şəhər məsci̇ di̇ ni̇ n yeni̇ bi̇ nasının ti̇ ki̇ nti̇ si̇ ndə
son tamamlama i̇ şləri̇ i̇ lə tanışlıq (10 sentyabr 2012-ci il).....................................................398
Türki̇ yə Cümhuri̇ yyəti̇ ni̇ n Baş nazi̇ ri̇ Rəcəb Tayyi̇ b
Ərdoğanla bi̇ rgə XIX əsri̇ n tari̇ xi̇ -memarlıq abi̇ dəsi̇ olan
Şəki̇ Cümə məsci̇ di̇ ndə (12 sentyabr 2012-ci il)...................................................................400
Türki̇ yə Cümhuri̇ yyəti̇ ni̇ n Baş nazi̇ ri̇ Rəcəb Tayyi̇ b Ərdoğanla bi̇ rgə
Şəki̇ ni̇ n Ki̇ ş kəndi̇ ndəki̇ Alban məbədi̇ ndə (12 sentyabr 2012-ci il)......................................402
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (14 sentyabr 2012-ci il).......................................................405
Pari̇ sdə Luvr muzeyi̇ ni̇ n İslam i̇ ncəsənəti̇ nə həsr olunmuş yeni̇
zallarının açılış mərasi̇ mi̇ ndə (18 sentyabr 2012-ci il)..........................................................406
II Bakı Beynəlxalq Humani̇ tar Forumunda ni̇ tq (4 oktyabr 2012-ci il).................................409
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (23 oktyabr 2012-ci il)................420
Müqəddəs Taxt-Tacın ölkəmi̇ zdəki̇ apostol nunsi̇ si̇ Marek Solçi̇ nski̇ ni̇ n
eti̇ madnaməsi̇ ni̇ n qəbulu mərasi̇ mi̇ (9 noyabr 2012-ci il)......................................................421
“Dövlət və di̇ n: dəyi̇ şən dünyada tolerantlığın gücləndi̇ ri̇ lməsi”
Bi̇ ri̇ nci Beynəlx­ alq Bakı Forumunun i̇ şti̇ rakçılarına (18 dekabr 2012-ci il)..........................422
Bakının Bi̇ nəqədi̇ rayonunun ərazi̇ si̇ ndə i̇ nşa olunan məsci̇ d
kompleksi̇ ndə aparılan ti̇ ki̇ nti̇ işləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (30 dekabr 2012-ci il)..................424
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (4 yanvar 2013-cü il)........................................426
Qəbələ şəhər məsci̇ di̇ ni̇ n yeni̇ bi̇ nasının açılışında (28 fevral 2013-cü il).............................427
Roma Papası Fransi̇ sk həzrətləri̇ nə (15 mart 2013-cü il).......................................................429
“MDB müsəlmanları sülh və sabi̇ t i̇ nki̇ şaf tərəfdarıdırlar”
Beynəlxalq Elmi̇ -Prakti̇ k Konfransının i̇ şti̇ rakçılarına (15 aprel 2013-cü il)........................430
“MDB müsəlmanları sülh və sabi̇ t i̇ nki̇ şaf nami̇ nə” mövzusunda
Bakıda keçi̇ ri̇ lən Konfransın i̇ şti̇ rakçıları i̇ lə görüş (23 aprel 2013-cü il)..............................432
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (3 may 2013-cü il) ............................................437
Sumqayıtdakı Cümə məsci̇ di̇ ndə əsaslı təmi̇ rdən sonra yaradılan
şərai̇ tlə tanışlıq (3 may 2013-cü il).........................................................................................438
Şamaxı Cümə məsci̇ di̇ ni̇ n əsaslı bərpa və yeni̇ dənqurmadan
sonra i̇ sti̇ fadəyə veri̇ lmə mərasi̇ mi̇ ndə ni̇ tq (17 may 2013-cü il)............................................441
Bakıda II Ümumdünya Mədəni̇ yyətlərarası Di̇ aloq
Forumunun açılışında ni̇ tq (30 may 2013-cü il).....................................................................447
Gəncə Dövlət Tari̇ x-Mədəni̇ yyət Qoruğu ərazi̇ si̇ ndəki̇ “İ̇ mamzadə”
Kompleksi̇ ni̇ n bərpasının tamamlanması i̇ lə əlaqədar əlavə tədbi̇ rlər
haqqında Sərəncam (5 iyun 2013-cü il) ................................................................................455
Mərakeşi̇ n İslam işləri̇ və vəqflər nazi̇ ri̇
Əhməd Toufi̇ qi̇ i̇ lə görüş (10 iyun 2013-cü il).......................................................................456
Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Azərbaycandakı səfi̇ rləri̇ və di̇ plomati̇ k nümayəndəli̇ kləri̇ ni̇ n
rəhbərləri̇ i̇ lə görüş (20 iyul 2013-cü il).................................................................................457
Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi̇ ni̇ n sədri̇ Şeyxüli̇ slam
Hacı Allahşükür Paşazadəni̇ n Müqəddəs Ramazan bayramı
münasi̇ bəti̇ lə açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (24 iyul 2013-cü il)...............................................462
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (7 avqust 2013-cü il)................468
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (3 sentyabr 2013-cü il)........................................................470
Şəmki̇ rdə əsaslı bərpa edi̇ lən Alman Lüteran
ki̇ lsəsi̇ i̇ lə tanışlıq (10 sentyabr 2013-cü il)............................................................................471

10

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

III İ̇ slam Həmrəyli̇ yi̇ Oyunlarının keçi̇ ri̇ ldi̇ yi̇ İndonezi̇ yanın
Palembanq şəhəri̇ ndə təşki̇ l olunmuş “Azərbaycan günü” i̇ lə
bağlı vi̇ deomüraci̇ ət (25 sentyabr 2013-cü il).......................................................................472
İndonezi̇ yanın Palembanq şəhəri̇ ndə keçi̇ ri̇ lən III İ̇ slam Həmrəyli̇ yi̇
Oyunlarında qali̇ b gəlmi̇ ş i̇ dmançılarımız, onların məşqçi̇ ləri̇
və i̇ dman mütəxəssi̇ sləri̇ i̇ lə görüş (4 oktyabr 2013-cü il)......................................................474
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (12 oktyabr 2013-cü il)...............479
Azərbaycan Respubli̇ kasının Prezi̇ denti̇ seçi̇ lməsi̇ i̇ lə əlaqədar
andi̇ çmə mərasi̇ mi̇ (19 oktyabr 2013-cü il)............................................................................480
III Bakı Beynəlxalq Humani̇ tar Forumunda ni̇ tq (31 okyabr, 2013-cü il)............................481
Vati̇ kan dövləti̇ ni̇ n Mədəni̇ yyət üzrə Ponti̇ fi̇ k Şurasının prezi̇ denti̇
Kardi̇ nal Canfranko Ravazi̇ ni̇ n başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə
heyəti̇ i̇ lə görüş (4 noyabr 2013-cü il)....................................................................................491
Bakı və Azərbaycan Yeparxi̇ yasının Pravoslav Di̇ ni̇ -Mədəni̇ yyət
Mərkəzi̇ ni̇ n açılışında (15 noyabr 2013-cü il).......................................................................493
UNESCO-nun Qeyri̇ -Maddi̇ -Mədəni̇ İ̇ rsi̇ n Qorunması üzrə
Hökumətlərarası Komi̇ təsi̇ ni̇ n VIII sessi̇ yasına (2 dekabr 2013-cü il)..................................503
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (3 yanvar 2014-cü il)........................................506
Azərbaycanda di̇ ni̇ mədəni̇ yyəti̇ n, tolerantlığın, di̇ nlərarası və
mədəni̇ yyətlərarası di̇ aloqun təbli̇ ği̇ ni̇ n gücləndi̇ ri̇ lməsinə dai̇ r
əlavə tədbi̇ rlər haqqında Sərəncam (18 yanvar 2014-cü il)...................................................507
Roma Papası Fransi̇ sk həzrətləri̇ nə (17 mart 2014-cü il).......................................................508
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (17 aprel 2014-cü il).........................................509
Bakının Bi̇ nəqədi̇ rayonu ərazi̇ si̇ ndə ti̇ ki̇ lən yeni̇ məsci̇ d kompleksi̇ ndə
aparılan inşaat işləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (26 aprel 2014-cü il)...........................................510
Bakı Beynəlxalq Multi̇ kulturali̇ zm Mərkəzi̇ ni̇ n yaradılması
haqqında Fərman (15 may 2014-cü il)...................................................................................511
Gəncə Dövlət Tari̇ x-Mədəni̇ yyət Qoruğu ərazi̇ si̇ ndəki̇
“İmamzadə” kompleksi̇ ndə Abadlıq-quruculuq i̇ şləri̇ ni̇ n
aparılması haqqında Sərəncam (16 may 2014-cü il)..............................................................513
Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Azərbaycandakı səfi̇ rləri̇ və di̇ plomati̇ k nümayəndəli̇ kləri̇ ni̇ n
rəhbərləri̇ i̇ lə görüş (9 iyul 2014-cü il)...................................................................................514
Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə iftar mərasi̇ mi̇ ndə ni̇ tq (17 iyul 2014-cü il)...............519
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (25 iyul 2014-cü il).................525
Şeyxüli̇ slam Allahşükür Paşazadəyə (26 avqust 2014-cü il) ................................................526
R.B. Mobi̇ li̇ ni̇ n “Şöhrət” ordeni̇ i̇ lə təlti̇ f edi̇ lməsi̇
haqqında Sərəncam (27 avqust 2014-cü il)............................................................................527
“Mədəni̇ yyətlərarası di̇ aloq: mədəni̇ yyət və di̇ n arasında qarşılıqlı əlaqə”
mövzusunda 2014-cü i̇ l Mədəni̇ yyətlərarası Di̇ aloqun Di̇ ni̇ Ölçüsü üzrə
Avropa Şurasının Mübadi̇ lə Görüşünün i̇ şti̇ rakçılarına (27 avqust 2014-cü il).....................528
“İmamzadə” Kompleksi̇ ndə aparılan təmi̇ r-bərpa və
ti̇ ki̇ nti̇ i̇ şləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (18 oktyabr 2014-cü il).....................................................530
“Di̇ ni̇ tolerantlığın möhkəmləndi̇ ri̇ lməsi̇ : (Azərbaycan modeli̇ ,
ATƏT regi̇ onu və onun hüdudlarından kənarda çağırışlar)”
mövzusunda Beynəlxalq Konfransda işti̇ rak edən Qafqaz Xalqları
Ali̇ Di̇ ni̇ Şurasının üzvləri̇ i̇ lə görüş (17 noyabr 2014-cü il)..................................................533
Bi̇ nəqədi̇ rayonu ərazi̇ si̇ ndə i̇ nşa edi̇ lən Heydər məsci̇ di̇ ndə aparılan
son tamamlama işləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (24 dekabr 2014-cü il).......................................540
Bakıda Heydər məsci̇ di̇ ni̇ n açılışında ni̇ tq (26 dekabr 2014-cü il)........................................545

11

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Heydər məsci̇ di̇ ni̇ n açılışında i̇ şti̇ rak etmək üçün Rusi̇ ya
Federasi̇ yasının Şi̇ mali̇ Qafqaz respubli̇ kalarından gələn
di̇ n xadi̇ mləri̇ i̇ lə görüş (26 dekabr 2014-cü il)......................................................................554
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (5 yanvar 2015-ci il).........................................556
Müqəddəs Sofi̇ ya ki̇ lsəsi̇ ndə (4 mart 2015-ci il)....................................................................557
Vati̇ kana rəsmi̇ səfəri̇ (6 mart 2015-ci il)...............................................................................558
Vati̇ kanda Katoli̇ k Ki̇ lsəsi̇ ni̇ n rəhbəri̇ Papa Fransi̇ sk i̇ lə görüş (6 mart 2015-ci il)...............559
Bərdə türbəsi̇ ndə aparılan təmi̇ r i̇ şləri̇ ni̇ n gedi̇ şi̇ i̇ lə tanışlıq (12 mart 2015-ci il)..................561
Roma Papası Fransi̇ sk həzrətləri̇ nə (16 mart 2015-ci il).......................................................563
İslam Əməkdaşlıq Təşki̇ latının Baş kati̇ bi̇ ni̇ n adından
veri̇ lmi̇ ş naharda ni̇ tqi̇ (6 aprel 2015-ci il)............................................................................564
İslam dünyasının əsas müqəddəs şəhəri̇ Məkkədə
Ümrə zi̇ yarəti̇ ndə (6 aprel 2015-ci il) ...................................................................................567
İslam dünyasının müqəddəs şəhərləri̇ ndən olan Mədi̇ nəyə səfər (7 aprel 2015-ci il)...........569
“Azərbaycan və Şərqi̇ Anadolunun türk-müsəlman
əhali̇ si̇ ni̇ n soyqırımı” mövzusunda keçi̇ ri̇ lən II Beynəlxalq
Elmi̇ Konfransın i̇ şti̇ rakçılarına (8 aprel 2015-ci il).............................................................571
İslam Həmrəyli̇ yi̇ İ̇ dman Federasi̇ yası prezi̇ denti̇ ni̇ n başçılıq etdi̇ yi̇
nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (8 aprel 2015-ci il)....................................................................573
Azərbaycanın Pravoslav Xri̇ sti̇ an i̇ cmasına (10 aprel 2015-ci il)..........................................575
“İslam maari̇ fçi̇ li̇ yi̇ və müasir dövr” mövzusunda keçi̇ ri̇ lən
Beynəlxalq Konfransın i̇ şti̇ rakçılarına (15 aprel 2015-ci il).................................................576
Fransanın Yəhudi̇ İ̇ nsti̇ tutlarının Təmsi̇ lçi̇ li̇ k Şurasının prezi̇ denti̇ ni̇ n
başçılıq etdi̇ yi̇ nümayəndə heyəti̇ i̇ lə görüş (27 aprel 2015-ci il)..........................................578
Üçüncü Qlobal Bakı Forumunun açılışındakı ni̇ tqi̇ (28 aprel 2015-ci il)..............................579
İslam Əməkdaşlıq Təşki̇ latının Baş kati̇ bi̇ i̇ lə görüş (18 may 2015-ci il)..............................588
Bakıda III Ümumdünya Mədəni̇ yyətlərarası Di̇ aloq Forumunun
rəsmi açılışında çıxış (18 may 2015-ci il)..............................................................................589
İslam Həmrəyli̇ yi̇ İ̇ dman Federasi̇ yasının prezi̇ denti̇ i̇ lə görüş (13 iyun 2015-ci il)..............596
Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə müsəlman ölkələri̇ ni̇ n
Azərbaycandakı səfi̇ rləri̇ i̇ lə görüş (22 iyun 2015-ci il).........................................................598
Şeyxüli̇ slamın Müqəddəs Ramazan ayı münasi̇ bəti̇ lə
açdığı i̇ ftar süfrəsi̇ ndə ni̇ tq (11 iyul 2015-ci il).......................................................................602
Ramazan bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (15 iyul 2015-ci il)...................609
Di̇ ni̇ tari̇ x və mədəni̇ yyət abi̇ dələri̇ ni̇ n bərpasına dai̇ r əlavə tədbi̇ rlər haqqında
Azərbaycan Respubli̇ kası Prezi̇ denti̇ ni̇ n Sərəncamı (17 iyul 2015-ci il)...............................610
Azərbaycanda di̇ ni̇ mədəni̇ yyəti̇ n, tolerantlığın, di̇ nlərarası və
mədəni̇ yyətlərarası di̇ aloqun təbli̇ ği̇ ni̇ n gücləndi̇ ri̇ lməsi̇ nə dai̇ r əlavə
tədbi̇ rlər haqqında Azərbaycan Respubli̇ kası
Prezi̇ denti̇ ni̇ n Sərəncamı (5 avqust 2015-ci il).......................................................................611
Gəncə Dövlət Tari̇ x-Mədəni̇ yyət Qoruğu ərazi̇ si̇ ndəki̇ “İ̇ mamzadə”
Kompleksi̇ ndə bərpa, abadlıq-quruculuq i̇ şləri̇ ni̇ n tamamlanması
i̇ lə bağlı əlavə tədbi̇ rlər haqqında Azərbaycan Respubli̇ kası
Prezi̇ denti̇ ni̇ n Sərəncamı (9 sentyabr 2015-ci il)...................................................................612
Azərbaycanın Yəhudi̇ i̇ cmasına (10 sentyabr 2015-ci il).......................................................613
Qurban bayramı münasi̇ bəti̇ lə Azərbaycan xalqına təbri̇ k (22 sentyabr 2015-ci il)..............614

12

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

ÖN SÖZ

Çağdaş dünyamızda müxtəlif millətlərə, dinlərə mənsub ins­ an­
ların bir arada yaşaması günümüzün gerçəkliyidir. Ona görə də
müasir dövrdə tolerantlıq mühitinin qorunub saxlanılması, daha
da inkişaf etdirilməsi, regional və qlobal problemlərin həllində
səmərəli əməkdaşlıq üçün münbit şərait yaradılması, fərqli inanclar
arasında formalaşmış stereotiplərin aradan qaldırılması zamanın
ən vacib çağırışlarındandır.

Müasir dövrdə Azərbaycanın dünya ölkələri sırasında öz layiqli
yerini tutması və milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında,
xüsusilə də tolerantlığın və multikultural ənənələrin inkişaf
etdirilərək bütün dünyaya çatdırılmasında Ümummilli Lider
Heydər Əliyevin siyasi kursunun davamçısı Prezident İlham
Əliyevin xidmətləri misilsizdir. Məhz Prezidentimizin uğurlu
siyasəti sayəsində xalqımızın əsrlərin sınağından çıxan milli adət-
ənənələrinin yaşadılması üçün bütün lazımi şərait yaradılmışdır.
Daim güclü təməllər üzərində inkişafın zəruriliyini vurğulayan
Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında dövlətimizin həyata
keçirdiyi mühüm tədbirlər, ölkədə uğurla aparılan sürətli iqtisadi
inkişaf siyasəti respublika iqtisadiyyatının güclənməsinə təsir
göstərdiyi kimi, milli-mənəvi dəyərlərimizin də mühafizə edilərək
gələcək nəsillərə ötürülməsində müstəsna rola malikdir.

Məlumdur ki, tolerantlıq müxtəlif, zəngin mədəniyyətin,
fərdiliyin təzahür tərzi və özünüifadə formasının qəbul edilməsi,
doğru şəkildə anlaşılması və ona hörmət göstərilməsi deməkdir.
Tolerantlıq – müxtəliflikdən doğan harmoniyadır və bu yalnız
mənəvi borc deyil, həm də siyasi və hüquqi tələbatdır.

Məhz bu baxımdan Prezident İlham Əliyevin gördüyü işlərin,
məqsədyönlü fəaliyyətinin nəticəsidir ki, respublikadakı dövlət-
din münasibətlərinin beynəlxalq hüquq normalarına uyğun
tənzimlənməsi prosesi davam etdirilmiş, ölkədə müxtəliflik
harmoniyası qorunub saxlanılmış və daha da möhkəmləndirilmişdir.

13

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Xalqımız yaxşı bilir ki, Ümummilli Lider Heydər Əliyev milli-mənəvi
dəyərlərimizin qorunmasına, tarixi-dini abidələrimizin bərpasına
müvəqqəti, kampaniya xarakterli iş kimi deyil, uzunmüddətli din
siyasətinin tərkib hissəsi kimi yanaşmışdır. Bu gün həmin siyasət
qayğıkeş əllərdədir, uğurla, uzaqgörənliklə davam etdirilir.

Azərbaycanda İslam dini ilə bağlı tarixi abidələr, məscid və
ziyarətgahlarla bərabər, Xristian və İudaizm məbədlərinin tikintisi
və bərpası bütün dünyaya nümunə göstəriləcək həqiqətdir.

Azərbaycanda yaşayıb fəaliyyət göstərən konfessiya rəhbərləri
ölkədəki tolerantlıq mühitini, respublika Prezidentinin dindarlara
daim diqqət və qayğısını açıq ifadə edirlər. Respublika əhalisinin
əksəriyyətinin müsəlman olmasına baxmayaraq, burada həmişə
digər dinlərin də dini-mədəni abidələrinin qorunduğunu, yeni-yeni
ibadət məkanlarının tikildiyini vurğulayırlar. Bu sahədə UNESKO
və İSESKO-nun sülhməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı,
Respublikanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın rəhbərlik etdiyi
Heydər Əliyev Fondunun ardıcıl və təqdirəlayiq fəaliyyətinin
xüsusi rolu vardır. Мilli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına, tarixi-
mədəni abidələrimizin bərpasına böyük önəm verən Heydər Əliyev
Fondunun bir sıra məscid və ziyarətgahları bərpa və təmir etməklə
yanaşı, xristian və yəhudi abidələrinin bərpasına xüsusi diqqət
yetirməsi bütün din mənsublarına olan qayğıkeş yanaşmanın əyani
təzahürüdür.

Azərbaycanın tolerantlıq örnəyi olmasının nümunələrindən
biri də Prezident İlham Əliyevin hər il ənənəvi dini bayramlarla
əlaqədar Azərbaycan xalqını təbrik etməsi, xristian və yəhudi
icmalarına müraciətlər ünvanlaması, onların problemləri ilə
yaxından maraqlanmasıdır.

Ölkə başçısı dini bayramlarda və əlamətdar günlərdə dindarlarla
görüşməsi isə ənnənə halını alıb. Bu ənənələrdən biri də iftar
süfrələridir. Bu iftar süfrələrinin ən önəmli cəhəti isə ölkəmizdə
fəaliyyət göstərən dini konfessiya rəhbərlərinin Prezidentin yanında
bir masada yer almasıdır. Bu il də 11 iyul 2015-ci il tarixdə Qafqaz

14

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Müsəlmanları İdarəsinin iqamətgahında Şeyxülislam Allahşükür
Paşazadənin Müqəddəs Ramazan ayı münasibəti ilə açdığı iftar
süfrəsindəsöylədiyiçıxışdabelədemişdir:“Azərbaycandahökmsürən
ab-hava, dinlərarası, millətlərarası münasibətlər, multikulturalizm
dəyərləri - bunlar bizim üçün həyat tərzidir. Ancaq əgər biz bəzi
başqa ölkələrə nəzər yetirsək görərik ki, bu, heç də hər yerdə belə
deyil. Əksinə, milli, dini zəmində qarşıdurmalar, müharibələr,
toqquşmalar baş verir, məzhəb zəminində qan tökülür”.

Bəli, bu fikirlərin həqiqət olduğunu son dövrlər dünyada
gedən münaqişələrin yaratdığı acı nəticələr bir daha təsdiqləyir.
Sirr deyil ki, müasir dünyada baş verən münaqişələrin bir hissəsi
dini motivlidir. Dünyanın bir çox yerində müxtəlif dinlərin
əxlaq normalarını, bəşəri və insani prinsiplərini nəzərə almayan,
düşmənçiliyi, ədavəti yaymağa çalışan qruplar mövcuddur. Dini
radikalizm və ekstremizm əsrimizin ən böyük problemlərindən
birinə çevrilmişdir. Belə mənfi halların qarşısının alınması üçün
müxtəlif tədbirlər görülsə də, problem qalmaqda davam edir. Bu
mənada Azərbaycan Respublikası dünyada dini radikalizmin son
dərəcə az yayıldığı ölkələr sırasındadır. Bunun səbəbləri kimi,
Azərbaycan xalqının çoxəsrlik tolerant və dini dözümlülük kimi
ənənəyə malik olması, həmçinin Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi
ilə Azərbaycan Respublikası dövlətinin apardığı din siyasətidir.
Həyata keçirilən bu siyasət və model bir çox ölkə və regionlar üçün
əyani nümunə sayıla bilər.

Prezident İlham Əliyevin dövlət-din münasibətləri, milli-
mənəvi dəyərlərin qorunması və təbliği, həmçinin tolerantlıq və
dinlərarası dialoq sahəsində fəaliyyətini əks etdirən materialların
bir kitabda toplanması, bu sahədə görülən işlərin ictimai rəyə,
cəmiyyətə çatdırılması baxımından olduqca zəruridir. Dövri
mətbuatda və müxtəlif nəşrlərdə dərc olunmuş bu materialların
vahid mənbədə cəm edilməsi tədqiqatçılar üçün də əvəzedilməz,
elmi əhəmiyyət kəsb edən mənbədir.

Təqdim olunan kitabda Prezident İlham Əliyevin 2003-2015-ci

15

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

illərdə dövlət-din münasibətləri ilə bağlı imzaladığı sərəncamları,
tolerantlıq və multikulturalizm ideyalarını ehtiva edən çıxışları,
nitqləri, görüşləri, müxtəlif beynəlxalq konfrans iştirakçılarına
ünvanladığı müraciətləri, müqəddəs dini məkanlara etdiyi səfərləri,
bayram və əlamətdar hadisələrlə bağlı dini konfessiya rəhbərlərinə
ünvanladığı təbrikləri və s. toplanmışdır.

Geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulmuş tarixi-xronoloji
materiallar əsasında tərtib olunmuş bu toplunun Azərbaycandakı
mövcud dövlət-din münasibətlərinin, həmçinin bu konteksdə
həyata keçirilən uğurlu tolerantlıq-multikulturalizm siyasətinin
öyrənilməsində həm yerli, həm də xarici tədqiqatçılar üçün geniş
imkanlar yaradacağına şübhə etmirik.


Mübariz Qurbanlı

Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri

16

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

2003

17

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ PREZİDENTİ SEÇİLMƏSİ
İLƏ ƏLAQƏDAR ANDİÇMƏ MƏRASİMİNDƏ NİTQ

Respublika sarayı, 31 oktyabr 2003-cü il

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev əlini Azər­
baycan Respublikasının Konstitusiyasının üzərinə qoyaraq dedi:

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin səlahiyyətlərini həyata
keçirərkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına əməl edə­
cəyimə, dövlətin müstəqilliyini və ərazi bütövlüyünü qoruyacağı­
ma, xalqa ləyaqətlə xidmət edəcəyimə and içirəm!

Sonra Prezident müqəddəs Qurani-Şərifə əl basaraq dedi:
Əlimi Qurani-Şərifə basaraq and içirəm: Azərbaycan xalqının
əsr­lər boyu yaratdığı milli-mənəvi dəyərlərə və ənənələrə sadiq qa­
lacağam, onları daim uca tutacağam.

18

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

QAFQAZ MÜSƏLMANLARI İDARƏSİNİN SƏDRİ
ŞEYXÜLİSLAM HACI ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏ İLƏ
GÖRÜŞDƏ SÖHBƏT

Prezident sarayı, 11 noyabr 2003-cü il

Allahşükür Paşazadə: Cənab Prezident, oktyabrın 15-də keçiril­
miş seçkilərdə əksəriyyət səs çoxluğu ilə qalib gəlməyiniz və pre­
zident kimi fəaliyyətə başlamağınız münasibətilə Sizi səmimi-qəlb­
dən təbrik edirəm.

Onu da qeyd edim ki, builki seçkilərdə yüksək fəallıq göstərən
vətəndaşlarımız xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin
respublikaya başçılıq etdiyi son on ildə ölkəmizdə bərqərar olun­
muş ictimai-siyasi sabitliyə, iqtisadi tərəqqiyə, bu xəttin gələcəkdə
də davam etdirilməsinə səs vermişlər.

Əmin olduğumu vurğulayıram ki, xalqımızın müdrik oğlu
Heydər Əliyev məktəbinin ən layiqli davamçısı olan İlham Əliyev
Azərbaycan dövlətçiliyinin daha da möhkəmlənməsi, ölkəmizin iq­
tisadi qüdrətinin artması, beynəlxalq aləmdə nüfuzunun getdikcə
yüksəlməsi, respublikamızın ən ağrılı və çətin probleminin – Ermə­
nistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin milli maraqla­
rımız çərçivəsində sülh yolu ilə həlli üçün bütün səylərini, qüvvə
və bacarığını əsirgəməyəcəkdir.

Daha sonra Sizi mübarək Ramazan ayı münasibətilə də təbrik
edir, Ulu Tanrıdan Sizə çətin və məsul işlərinizdə böyük uğurlar ar­
zulayıram. Bu görüşdən xatirə olaraq Sizə Quran hədiyyə edirəm.
Tanrı Sizi qorusun.

İlham Əliyev: Xoş sözlərə və səmimi təbriklərə görə Sizə təşəkkür
edirəm. Yüksək dövlət vəzifəsində xalqın etimadını doğruldacaq,
Heydər Əliyevin alternativsiz siyasətini davam və inkişaf etdirəcək,
dini və milli mənsubiyyətindən, siyasi baxışlarından asılı olmayaraq,
Azərbaycanın hər bir vətəndaşının prezidenti olacağam.

19

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

QAFQAZ MÜSƏLMANLARI İDARƏSİNİN SƏDRİ
ŞEYXÜLİSLAM HACI ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏNİN
MÜQƏDDƏS RAMAZAN BAYRAMI MÜNASİBƏTİLƏ
AÇDIĞI İFTAR SÜFRƏSİNDƏ NİTQ

22 noyabr 2003-cü il

Hörmətli Şeyx həzrətləri!
Hörmətli qonaqlar!
İlk növbədə mən Sizə öz təşəkkürümü bildirmək istəyirəm. Rama­
zan bayramı həmişə – keçmişdə də, indi də Azərbaycan xalqının ürə­
yində yaşayıbdır. Ancaq Azərbaycan öz müstəqilliyini əldə etdikdən
sonra bu bayram ölkəmizdə rəsmi qaydada qeyd olunur.
Bizim müstəqilliyimiz çox böyük nailiyyətdir. Azərbaycan
müstəqil dövlət kimi bütün sahələrdə azad, sərbəst şəkildə inkişaf
edir. Azərbaycanda xalqımızın milli-mənəvi dəyərləri, ənənələ­
ri daim qorunur, saxlanılır, bundan sonra da buna böyük diqqət
göstəriləcəkdir.
Azərbaycanda dini dözümlülük var. Bu gün bu məclisdə müxtə­
lif konfessiyaların nümayəndələrinin iştirakı və çıxışları bunu bir
daha göstərir. Bu çox böyük nailiyyətdir, sərvətdir. Həmişə belə
olubdur. Milli, dini dözümlülük, tolerantlıq Azərbaycan xalqına
xas olan xüsusiyyətdir. Azərbaycanın tarixində qısa bir müddət bu
sahədə gərginlik müşahidə olunmuşdu. Ancaq Azərbaycan xalqı­
nın tələbi ilə hörmətli Prezident Heydər Əliyev hakimiyyətə qayı­
dandan sonra bu sahədə keçmişdə buraxılan səhvlər aradan qaldı­
rıldı.
Şeyx həzrətləri cənab Prezidentin 40 illik dostudur. Bəlkə də bu
dostluğun nəticəsində Azərbaycanda dövlət və din arasında mehri­
ban münasibətlər, işgüzar əlaqələr mövcud olmuşdur. Bizim hamı­
mızın borcudur ki, bu istiqamətdə işimizi davam etdirək.
Mən dəfələrlə bəyan etmişəm ki, Heydər Əliyevin siyasətini da­
vam etdirəcəyəm. O cümlədən, bu sahədə də davam etdirəcəyəm.
Mənim üçün çox xoş idi və əziz idi ki, seçkilərə qədər dindarlar,
hörmətli Şeyx həzrətləri başda olmaqla, bu prosesdə çox fəal iştirak
etmiş, məni birmənalı şəkildə dəstəkləmişlər. Bu, bir tərəfdən onu

20

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

göstərir ki, Azərbaycanda yaranmış ictimai-siyasi vəziyyət, ab-hava,
sabitlik, əmin-amanlıq davam etməlidir və bütün Azərbaycan xalqı
kimi, dindarlar da bu siyasətin davam etməsini istəyirlər.

Digər tərəfdən, biz hamımız – cəmiyyətin bütün üzvləri, sağlam
qüvvələr Azərbaycanda Heydər Əliyevin siyasətinin davam etməsi­
ni arzulayırıq. Əlbəttə, yəqin bu amillər dindarları çox fəal hərəkətə
sövq etmişdir. Mən bu münasibətlə, hörmətli Şeyx həzrətləri başda
olmaqla, bütün dindarlara dərin təşəkkürümü bildirirəm. Mən bi­
lirəm ki, seçkilərə qədərki proseslərdə onlar məni dəstəkləyirdilər
və əminəm ki, bu gün də dəstəkləyirlər. Mən də öz fəaliyyətimdə
daim çalışacağam ki, dövlətlə din arasında yaranmış bu gözəl mü­
nasibətlər davam etsin.

Azərbaycan uğurla inkişaf edən ölkədir, onun çox gözəl perspek­
tivləri vardır. Azərbaycan hərtərəfli inkişafa nail olacaqdır. Məqsə­
dimiz də budur ki, Azərbaycan daha yaxşı, sülh, əmin-amanlıq,
rifah içində yaşasın. Bütün bunlara nail olmaq üçün Azərbaycan­
da son on il ərzində yaranmış ictimai-siyasi vəziyyət saxlanılmalı,
möhkəmlənməlidir. Azərbaycanda sabitlik qorunmalıdır. Seçkilər­
dən sonra baş vermiş hadisələr bir daha göstərdi ki, əgər bu seç­
kilərdə radikal qüvvələr hakimiyyətə gəlsəydi, Azərbaycan yenə
böyük bəlalarla üzləşə bilərdi. Ancaq Azərbaycan xalqı öz müdrik­
liyini, iradəsini göstərdi və oktyabrın 15-də yenidən Heydər Əliyev
siyasətinə səs verdi.

Mən seçkilərə qədərki çıxışlarımda, seçkilərdən sonra andiçmə
mərasimində və ondan sonrakı çıxışlarımda dəfələrlə öz mövqeyi­
mi bildirmişəm. Demişəm ki, hər bir Azərbaycan vətəndaşının pre­
zidenti olacağam. Hər bir Azərbaycan vətəndaşına qayğı göstərə­
cəyəm. Azərbaycanda heç vaxt dini zəmində, milli zəmində ay­
rı-seçkilik olmayacaqdır. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı dinindən,
dilindən, milliyyətindən asılı olmayaraq, eyni hüquqlara malikdir
və bu siyasət gələcəkdə də davam edəcəkdir.

Hörmətli Şeyx həzrətləri çıxışında dedi ki, mən bu məclisdə keçən
il də iştirak edirdim. Qeyd elədi ki, mən o məclisə İlham müəllim
kimi qatılmışdım. Sizi əmin etmək istəyirəm ki, mən bu gün də İl­
ham müəllim, İlham Əliyev kimi bu məclisdə iştirak edirəm. Düz­
dür, mənim vəzifəm artıq prezident vəzifəsidir. Amma öz yaxınları­

21

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

ma, dostlarıma, o cümlədən Şeyx həzrətlərinə, öz dostuma demişəm
ki, çalışacağam mən dəyişməyim. Necə varamsa, elə də qalım. Sa­
dəcə olaraq, mənim məsuliyyətim artıbdır. Mənim vəzifə borcum
dəyişibdir və genişlənibdir. Amma əmin ola bilərsiniz ki, mən İlham
Əliyev kimi, Heydər Əliyevin oğlu kimi öz fəaliyyətimi davam et­
dirəcəyəm və atamın siyasətinə layiq olacağam. Əlbəttə, əgər məni
gələcəkdə də dəvət etsəniz, məmnuniyyətlə belə məclislərə qatılaca­
ğam, daim sizinlə birlikdə olacağam. Sağ olun.

22

2004

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

AZƏRBAYCANIN PRAVOSLAV İCMASINA

Əziz həmvətənlər!
Sizi – Azərbaycanın bütün pravoslav xristianlarını müqəddəs Milad
bayramı münasibətilə səmimi-qəlbdən təbrik edirəm.
İsa peyğəmbərin mövludu ilə əlamətdar olan Milad günü bəşər tarixi­
nin yeni bir dövrünün təməlini qoyan mühüm günlərdən biridir. Bütün
dünya xristianlarının böyük təntənə ilə qeyd etdiyi Milad bayramı insan­
ların dostluq, mehribanlıq və əmin-amanlıq arzularını özündə təcəssüm
etdirir. Müxtəlif din və mədəniyyətlərin əsrlər boyu konstruktiv dialoqu­
nu təmin etmiş Azərbaycanda Milad bayramı xalqımızın bütün dinlərə
bəslədiyi dərin ehtiramı əyani şəkildə nümayiş etdirərək, həmişə geniş
keçirilmişdir.
Müstəqil Azərbaycan Respublikası xalqımızın tolerantlıq, dini və etnik
dözümlülük ənənələrinə sadiq qalaraq ölkəmizin bütün dini icmalarının,
o cümlədən pravoslav xristianların vicdan və dini etiqad azadlığını qa­
nunvericiliklə təsbit etmiş, onlara öz dini ayin, mərasim və bəyanatlarını
sərbəst şəkildə keçirmək üçün lazımi şərait yaratmışdır. Azərbaycanın
pravoslav xristianları da ölkənin tamhüquqlu vətəndaşları kimi, digər
dini icmaların nümayəndələri ilə yanaşı, müstəqil Azərbaycan Respub­
likasının hərtərəfli inkişafı naminə əllərindən gələni əsirgəmir, ölkənin
siyasi, sosial-iqtisadi və mədəni həyatında fəal iştirak edirlər.
Hörmətli həmvətənlər!
Sizi əmin etmək istəyirəm ki, Azərbaycan dövləti dinindən, dilindən
və milliyyətindən asılı olmayaraq, hər bir Azərbaycan vətəndaşının xoş­
bəxt həyata qovuşmasına yönəldilmiş siyasi xəttini bundan sonra da əzm­
lə davam etdirəcəkdir.
Milad bayramı münasibətilə hamınızı bir daha təbrik edir, hər birinizə
cansağlığı, səadət və bayram əhval-ruhiyyəsi, işlərinizdə uğurlar arzula­
yıram.
Bayramınız mübarək olsun!

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 7 yanvar 2004-cü il

24

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

QURBAN BAYRAMI MÜNASİBƏTİLƏ
AZƏRBAYCAN XALQINA TƏBRİK

Hörmətli həmvətənlər!
Sizi müqəddəs Qurban bayramı münasibətilə ürəkdən təbrik
edirəm.
Ulu Tanrının İslamı bir din olaraq tamamladığı bu əziz gün in­
sanları saflığa, qardaşlığa və yüksək mənəviyyata çağıran ilahi hik­
mət rəmzi kimi, bütün dünya müsəlmanları tərəfindən geniş qeyd
olunur. Müsəlman aləmi əsrlər boyu bu hikmətin işığında dünya
sivilizasiyasına neçə-neçə dəyərli töhfələr bəxş etmişdir. Bu bayram
İslamın bütün ali prinsiplərini özündə birləşdirməklə dərin məna
daşıyır, hər bir insanda qüvvətli inam və etiqad, ülvi amal uğrunda
hər cür fədakarlığa hazır olmaq duyğusu aşılayır, düzlük və mənə­
vi saflıq əhval-ruhiyyəsi tərbiyə edir.
Mübarək Qurban bayramının ölkəmizdə də təntənəli şəkildə
qeyd edilməsi Azərbaycan xalqının öz milli-mənəvi dəyərlərinə, dini
ənənələrinə sadiq olduğunu əyani şəkildə özündə təcəssüm etdirir.
Bu əziz bayram günlərində bir-birinə daha da doğmalaşan həm­
vətənlərimiz din qarşısında müqəddəs borclarını şərəflə yerinə yetir­
məkdən sevinc duyur, dualar edir, bəxş etdiyi gözəl nemətlərə görə
Böyük Yaradana minnətdarlıqlarını ifadə edirlər. İnanıram ki, ölkə­
mizin inkişafı, xalqımızın rifahının yüksəldilməsi üçün etdiyiniz dua
və niyyətlər, bütün arzularınız gerçəkləşəcək, builki Qurban bayramı
daha xoş günlərin müjdəçisi olacaqdır. Azərbaycanın haqq işi uğrun­
da şəhid olmuş Vətən övladlarının əziz xatirəsini bu bayram günlə­
rində ehtiramla yad edir, mərhumların yaxınlarına və xalqımıza səbir
diləyirəm.
Qurban bayramı insanlar arasında səmimiyyəti artıran və qar­
daşlıq tellərini gücləndirən gözəl bir vasitədir. Əmin olduğumu
bildirmək istəyirəm ki, bu müqəddəs Qurban bayramı bütün Azər­
baycan xalqının, ölkəmizin sərhədlərindən uzaqlarda yaşayan soy­
daşlarımızın bir-birinə olan diqqət və qayğısının artması ilə əlamət­
dar olacaq, cəmiyyətdə həmrəyliyin daha da möhkəmləndirilməsi
işinə öz töhfəsini verəcəkdir.

25

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Əziz bayram münasibətilə hər birinizə xoşbəxtlik və cansağlığı,
müstəqil Azərbaycanın gələcək inkişafı naminə işlərinizdə uğurlar
arzu edirəm.

Bayramınız mübarək olsun!
İlham Əliyev,

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Bakı şəhəri, 31 yanvar 2004-cü il

26

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

AZƏRBAYCANIN PRAVOSLAV XRİSTİANLARINA

Hörmətli həmvətənlər!
Sizi xristianların müqəddəs Pasxa bayramı münasibətilə ürəkdən
təbrik edir, hamınıza cansağlığı, xoşbəxtlik və bayram əhval-ruhiy­
yəsi arzulayıram.
Yüksək bəşəri-mənəvi dəyərlərdən faydalanmaq imkanı verən
Pasxa bayramı xristian aləmi tərəfindən həmişə böyük sevinclə
qarşılanmışdır. Bütün dini bayramlar kimi, bu bayram da sülhə,
əmin-amanlığa çağıran və mərhəmət duyğusu oyadan ruhu ilə əsr­
lər boyu insanlar arasında səmimiyyət və mehribanlığı artırmış,
dostluq, qardaşlıq və həmrəyliyin rəmzinə çevrilmişdir.
Səmavi dinlərin dinc və birgəyaşayış məkanı olmuş Azərbaycan­
da tarixən müxtəlif dini icmalar arasında həmişə mehriban dostluq
münasibətləri hakim olmuş, dini zəmində heç bir problem mövcud
olmamışdır. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpasından son­
ra Pasxa bayramının da pravoslav vətəndaşlarımız tərəfindən geniş
şəkildə qeyd edilməsi ölkəmizdə dilindən, dinindən və etnik mən­
subiyyətindən asılı olmayaraq, uzun əsrlər boyu bir yerdə yaşayan
xalqlar arasındakı dini dözümlülüyün parlaq təzahürüdür.
Azərbaycanda yaşayan bütün xalqların dini-mənəvi dəyərlərinə
qarşılıqlı ehtiramla yanaşılması nəticəsində burada hökm sürən to­
lerantlıq və konfessiyaların azad fəaliyyəti üçün yaradılmış imkan­
lar təməli Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyul­
muş və bu gün də uğurla həyata keçirilən dövlət-din münasibətləri
konsepsiyasının doğruluğu və həyatiliyini göstərir.
İnanıram ki, müstəqil Azərbaycanın daha güclü olması naminə
ölkəmiz qarşısında dayanan başlıca vəzifələrin həllində, cəmiyyə­
timizdə vətəndaş həmrəyliyinin tam bərqərar olması işində siz –
xristian həmvətənlərimiz bundan sonra da öz qüvvələrinizi səfər­
bər edəcəksiniz. Bu yaz günlərində bütün saf niyyətlərinizin yerinə
yetməsini arzu edir, hər birinizin ailəsinə firavanlıq, dinc həyat və
mənəvi rahatlıq diləyirəm.
Bayramınız mübarək olsun!

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 10 aprel 2004-cü il

27

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

AZƏRBAYCANIN YƏHUDİ İCMASINA

Hörmətli həmvətənlər!
Hər il dünya ictimaiyyəti, bütün mütərəqqi bəşəriyyət Yəhudi
Xalqının Müsibəti və Qəhrəmanlığı Gününü yad edir. İkinci Dünya
müharibəsi zamanı bütöv bir millətə qarşı soyqırımı siyasəti həyata
keçirilmiş, altı milyon mülki əhali, o cümlədən qocalar, qadınlar,
uşaqlar yəhudi olduqları üçün faşistlər tərəfindən kütləvi surətdə
xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilmişdir.
1943-cü ilin aprelində Varşava gettosu məhbuslarının faşizmə,
etnik-dini ayrı-seçkiliyə qarşı ölüm-dirim mübarizəsinə qalxması
həm də tarixə yəhudi xalqının öz milli və insani ləyaqəti uğrunda
göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunəsi kimi daxil olmuşdur.
Yəhudi müsibətinə zamanında düzgün siyasi-hüquqi qiymət ve­
rilsə də, təəssüf ki, belə antiinsani aksiyalar bu gün də təkrar olu­
nur. Buna görə də dünyanın bütün mütərəqqi qüvvələri faşizmə,
irqçiliyə, milli-dini ayrı-seçkiliyə, terrorizmə, hər cür soyqırım aktı­
na qarşı səfərbər olmalıdır.
1988-ci ildən başlayaraq erməni təcavüzkarlarının Azərbaycan
xalqına qarşı yeritdiyi soyqırımı siyasəti, günahsız əhalimizin küt­
ləvi qırğınları, zəbt olunmuş torpaqlarımızda misli görünməyən
talanlar, vandalizm dünya ictimaiyyətinin gözləri qarşısında baş
verir. On iki il əvvəl, xalqımızın tarixinə qanlı səhifə kimi daxil ol­
muş Xocalı soyqırımı ağlasığmaz erməni vəhşiliklərinin miqyasına
görə Kiyevdəki Babi Yarda, Varşava və Krakov gettolarında faşist­
lərin törətdikləri kütləvi insan qırğınları ilə bir sırada durur. Hansı
ölkədə, hansı qitədə baş verməsindən asılı olmayaraq, belə dəhşətli
aksiyalar bir xalqın, bir dövlətin milli faciəsi deyil, bütün insanlığa,
sivilizasiyaya qarşı törədilmiş ağır cinayətlərdir.
Əziz həmvətənlər!
Bu milli hüzn günündə Azərbaycan xalqı adından böyük kədəri­
nizə şərik olduğumu bildirir, soyqırımı siyasətinin bütün günahsız
qurbanlarına Allahdan rəhmət diləyirəm.

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 16 aprel 2004-cü il

28

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

TBİLİSİDƏKİ CÜMƏ MƏSCİDİNDƏ ÇIXIŞ
15 iyun 2004-cü il

Əziz qardaşlar!
Mən Gürcüstana dövlət səfəri edirəm, səfərim çox uğurlu keçir.
Azərbaycanın Prezidenti kimi bu, mənim Gürcüstana ilk səfərimdir.
Dünən keçirdiyim bütün görüşlərdə, danışıqlarda bir daha əmin ol­
dum ki, Gürcüstan-Azərbaycan dostluğu, birliyi əbədidir, sarsılmaz­
dır. Gürcü və Azərbaycan xalqları həmişə dostluq şəraitində yaşa­
mışlar, həmişə bir-birlərinə kömək etmişlər. Hesab edirəm ki, dünən
keçirdiyim görüşlər bu istiqamətdə atılan böyük bir addımdır.
Bilirsiniz ki, bir müddət bundan əvvəl Gürcüstan Prezidenti
Azərbaycanda rəsmi səfərdə olmuşdur və bu səfər də çox uğurlu
keçmişdir. Müxtəlif sənədlər imzalanmışdır. Bu dəfə də mən bö­
yük heyətlə Gürcüstana gəldim. Burada bizim nümayəndə heyə­
tinin tərkibində nazirlər, komitə rəhbərləri, Milli Məclisin üzvləri
təmsil olunurlar. Bu da çox əlamətdar bir haldır. Mən istəyirəm ki,
bütün səviyyələrdə bizim insanlarımız, vəzifəli şəxslər bir-biriləri
ilə ünsiyyətdə olsunlar.

29

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Əlbəttə ki, burada yaşayan azərbaycanlıların taleyi bizi çox ma­
raqlandırır, biz bu məsələyə biganə qala bilmərik. Biz çox istəyirik
ki, burada yaşayan azərbaycanlılar Gürcüstan cəmiyyətində daha
da yüksək yerləri tuta bilsinlər.

Mən bu gün Borçalıya gedirəm və Gürcüstan Prezidenti ilə bir­
likdə orada olacaq, vəziyyətlə tanış olacağam. Eyni zamanda, ora­
da yaşayan soydaşlarımızla da görüşlər olacaqdır. Bizim xoşbəxt
gələcəyimiz, Gürcüstanın, Azərbaycanın gələcəyi bizim birliyimiz­
dədir. Bilirsiniz ki, bizi birləşdirən böyük, nəhəng layihələr vardır.
Böyük işlər var, bu işlər də uğurla davam edir. Azərbaycanın da,
Gürcüstanın da öz dövlət müstəqilliyini daha da möhkəmləndir­
məsi istiqamətində bizim birliyimiz çox böyük amildir, böyük şərt­
dir. Ona görə də artıq deyə bilərəm ki, mənim səfərim çox uğurlu
olubdur. Bütün müzakirə etdiyimiz məsələlərdə bizdə fikirayrılığı
yoxdur, bir mövqedəyik. Əlbəttə ki, burada yaşayan azərbaycanlı­
ların gələcəyi, onların taleyi müzakirə mövzusu olmuşdur. Təhsil­
lə bağlı, mədəniyyətlə bağlı, ümumiyyətlə, azərbaycanlıların icti­
mai həyatda iştirakı ilə bağlı məsələlər müzakirə edilmişdir. Ümid
edirəm ki, bu səfərdən sonra bizim ənənəvi dostluq, qardaşlıq mü­
nasibətlərimiz daha da inkişaf edəcəkdir. Sağ olun, çox təşəkkür
edirəm.

30

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

QUBADA QIRMIZI QƏSƏBƏ
SAKİNLƏRİ İLƏ GÖRÜŞDƏ NİTQ

20 iyul 2004-cü il

Əziz bacılar və qardaşlar!
Əziz dostlar!
Sizin hamınızı ürəkdən salamlayıram, sizi öpürəm, qucaqlayı­
ram, bağrıma basıram.
Burada qeyd olundu ki, Azərbaycanda Heydər Əliyev siyasəti
yaşayır, davam edir və bundan sonra da davam edəcəkdir. Bu si­
yasət bütün sahələrdə öz davamını tapıbdır. Azərbaycanın iqtisa­
diyyatı inkişaf edir. Azərbaycan beynəlxalq aləmdə öz mövqelərini
möhkəmləndirir. Azərbaycanda sosial məsələlərin həlli istiqamə­
tində böyük addımlar atılır. Əmək haqları artırılır. Azərbaycanda
böyük abadlıq işləri aparılır. Yeni iş yerlərinin açılması istiqamətin­
də böyük tədbirlər görülübdür. Yeni müəssisələr açılır. Yeni isteh­
sal müəssisələri yaradılır, sənaye sahələri yenidən qurulur, yaxud
bərpa olunur.
Seçkilərdən keçən dövr ərzində Azərbaycanda 40 minə qədər yeni
iş yeri açılıbdır. Bu da çox böyük göstəricidir. Mən seçkilərdən əvvəl
Qubada olmuşam, insanlarla görüşmüşəm. Qubada Azərbaycanın
ən möhtəşəm idman kompleksinin açılışında biz bir yerdə iştirak et­
mişdik. Sizə öz sözlərimi o vaxt demişdim, öz proqramımı açıq, ay­
dın şəkildə bəyan etmişdim. Bu gün iftixar hissi ilə deyə bilərəm ki,
dediyim bütün sözlərə, verdiyim vədlərə sadiqəm. Verdiyim bütün
vədlər yerinə yetiriləcəkdir.
Mən qeyd etdim ki, Azərbaycanda Heydər Əliyev siyasəti bü­
tün sahələrdə davam edir. O cümlədən, millətlərarası münasibətlər
sahəsində. Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində, əfsuslar ol­
sun ki, bu sahədə keçmiş rəhbərlik tərəfindən böyük səhvlərə, deyə
bilərəm, cinayətlərə yol verilmişdi. Ölkədə Azərbaycan xalqına,
Azərbaycan cəmiyyətinə xas olmayan, milli zəmində ayrı-seçkilik
siyasəti açıq formada aparılırdı. Bu siyasət Azərbaycanı uçuruma
aparırdı.

31

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Təsadüfi deyil ki, 1991-1992-ci illərdə Azərbaycanda səriştəsiz, baca­
rıqsız rəhbərliyin yarıtmaz fəaliyyəti nəticəsində ölkəmiz böhrana düş­
müşdü. İqtisadi, siyasi böhran yaşanırdı. Ölkəmiz parçalanma ərəfə­
sində idi. O zaman Azərbaycan xalqı bir daha müdriklik göstərərək
öz liderinə üz tutdu, Heydər Əliyevi Azərbaycana rəhbərliyə dəvət
etdi. Xalqımızın Ümummilli Lideri rəhbərliyə gəldi, bütün xoşagəlməz
meyllərə son qoydu və dedi ki, biz hamımız azərbaycanlıyıq, bizim ha­
mımızın bir Vətəni var. O da Azərbaycandır!

Azərbaycanda yaşayan dağ yəhudiləri bizim qardaşlarımızdır,
mənim qardaşlarımdır. Bu siyasət Azərbaycanda əbədi aparılacaq­
dır. Bizim hamımızın məqsədi, amalı ölkəmizi inkişaf etdirmək,
onun hər bir bölgəsini, rayonunu, qəsəbəsini, kəndini abadlaşdır­
maqdır. Mən çox şadam ki, Qırmızı qəsəbədə də abadlıq, quruculuq
işləri gedir, inkişaf göz qabağındadır.

Mən bu gün Qubanın digər yerlərində də insanlarla görüşlər ke­
çirmişəm. Çox şadam ki, mənim seçdiyim, təyin etdiyim icra haki­
miyyətinin başçısı burada yaxşı işləyir. Ona göstərişlər vermişəm
ki, dağ yəhudilərinin yaşadığı yerlərə xüsusi diqqət göstərsin. Mən
özüm də vaxtaşırı gəlib bütün məsələlərə şəxsən nəzarət edəcəyəm.

Seçkilərdən əvvəl mən təbii ki, Azərbaycanın bir çox bölgəsində,
o cümlədən Qubada da olmuşdum. Amma istəyirəm biləsiniz ki,
bu, sadəcə, seçki kampaniyası naminə atılmış addım deyildi. Mən
mütəmadi qaydada bu məsələlərlə maraqlanıram. Azərbaycanın
hər bir bölgəsi, hər bir rayonu mənim üçün əzizdir, doğmadır. Çox
istəyirəm ki, bu beş ili də çox uğurla, şərəflə başa vuraq. Azərbayca­
nı daha da gücləndirək, hərtərəfli inkişaf etdirək, ölkəmizi yeni bir
pilləyə qaldıraq. Buna nail olmaq üçün xalq gərək bir olsun. Xalqı­
mızda birlik vardır. Xalqımızın məqsədi birdir. Bu gün Azərbaycan
xalqı Heydər Əliyev siyasətinə başqa alternativ görmür. Çünki bu
siyasətə alternativ ola bilməz. Təsadüfi deyil ki, ötən il keçirilmiş
seçkilərdə Azərbaycanda, o cümlədən Qubada seçicilərin tam əksə­
riyyəti Heydər Əliyev siyasətinə səs vermişlər. Mən buna görə sizin
hamınıza minnətdaram və bu böyük etimadı doğruldacağam.

Azərbaycana vaxtaşırı xaricdən, müxtəlif ölkələrdən yəhudilər
gəlirlər. Həmişə onlara deyirəm ki, Qubaya gedin, baxın. Azər­
baycanın başqa bölgələrinə gedin. Qırmızı qəsəbəyə gedin, görün

32

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Azərbaycanda yəhudilər necə yaşayırlar. Biz özümüzü bir-birimiz­
dən heç vaxt ayırmamışıq, heç vaxt da ayırmayacağıq. Biz hamımız
Azərbaycan vətəndaşlarıyıq. Hamımızın bir Vətəni var. Bu Vətən
uğrunda hamımız ölümə də getməyə hazırıq.

Dağ yəhudiləri Azərbaycanın müstəqilliyində böyük xidmətlər
göstərmiş, şəhidlər vermişlər. Qəhrəman yəhudi döyüşçülər, əs­
gərlər Azərbaycan ordusunda müstəqillik, torpaq uğrunda şəhid
olmuşlar. Onların xatirəsi bizim hamımız üçün müqəddəsdir.

Əziz dostlar!
Əziz bacılar və qardaşlar!
Mən çox şadam ki, bu gün sizinlə birlikdəyəm. Çox şadam ki,
biz bu görüşü keçiririk. Mən belə əyani şəkildə sizə öz dərin min­
nətdarlığımı, hörmətimi, ehtiramımı, məhəbbətimi bildirirəm. Sizə
cansağlığı arzulayıram. İstəyirəm ki, daha da yaxşı yaşayasınız,
daha da yaxşı şərait olsun. Heç bir şübhə etmirəm ki, biz hamımız
buna nail olacağıq. Sizə bir daha cansağlığı, ailə səadəti, xoşbəxtlik,
yeni-yeni uğurlar arzulayıram. Sağ olun.

33

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

AZƏRBAYCANIN YƏHUDİ İCMASINA

Hörmətli həmvətənlər!
Sizi yəhudilərin ən qədim milli bayramlarından olan Roş-Ha-Şa­
na – Yeni il münasibətilə ürəkdən təbrik edir, hamınıza cansağlığı
və xoşbəxtlik arzularımı yetirirəm.
Azərbaycan cəmiyyəti tarixən etnik əlvanlığı ilə seçilmiş, yüz illərlə
burada məşkunlaşıb yaşayan xalqlar arasında mehriban dostluq və
qardaşlıq münasibətləri, nümunəvi birgəyaşayış qaydaları mövcud
olmuşdur. Bu gün müstəqillik yolu ilə inamla addımlayan respub­
likamızın dövlət siyasətində insan haqları, o cümlədən milli mənsu­
biyyətindən və dini etiqadından asılı olmayaraq, hər bir vətəndaşın
hüquqlarının qorunması prioritet istiqamətlərdəndir. Milli azlıqların
etnik-mənəvi dəyərlərinin, adət-ənənələrinin qorunub saxlanması, dil
və mədəniyyətinin inkişafı üçün ölkədə əlverişli hüquqi-siyasi şərait
bərqərar edilmişdir.
Məmnuniyyət hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, tarixən Azərbay­
canda ayrı-seçkilik, antisemitizm halları mövcud olmamış və əsrlər
boyu ölkəmiz yəhudilərin əmin-amanlıq şəraitində yaşadıqları doğ­
ma vətənə çevrilmişdir. Bu gün respublikamızın digər xalqları kimi,
yəhudi icması da milli-mədəni özünəməxsusluğunu qoruyub saxla­
maqla ölkədə gedən hüquqi-demokratik proseslərdə, azad vətəndaş
cəmiyyəti quruculuğunda fəal iştirak edir.
Hazırda Azərbaycanda yəhudilərin çoxsaylı milli-mədəni təşkilatları,
ictimai-xeyriyyə fondları, sinaqoqları, məktəbləri fəaliyyət göstərir.
Əziz həmvətənlər!
Hər il Azərbaycanda təntənə ilə həyatın başlanğıcı, tövbə günü,
mənəvi saflıq bayramı kimi qeyd olunan Roş-Ha-Şana qoy hər biri­
nizin həyatında səadət və xoş müjdələr ili olsun.

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 14 sentyabr 2004-cü il

34

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

VATİKAN DÖVLƏTİNİN BAŞÇISI PAPA II İOHANN
PAVEL HƏZRƏTLƏRİNƏ
Zati-müqəddəsləri!
Vatikan dövlətinin milli bayramı – Tacqoyma Günü münasibə­
tilə Sizi və Sizin simanızda bütün katolikləri şəxsən öz adımdan və
Azərbaycan xalqı adından ürəkdən təbrik edirəm.
Əminəm ki, Azərbaycan ilə Vatikan arasındakı dostluq və əmək­
daşlıq münasibətlərinin inkişafı üçün səylərmizi bundan sonra da ar­
dıcıl şəkildə davam etdirəcəyik.
Bu əlamətdar gündə Sizə möhkəm cansağlığı, ümumbəşəri
ideall­ar naminə fədakar işinizdə uğurlar, bütün həmməzhəbləri­
nizə xoşbəxtlik və firavanlıq arzulayıram.
Hörmətlə,

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 13 oktyabr 2004-cü il

35

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

MÜQƏDDƏS RAMAZAN BAYRAMI MÜNASİBƏTİLƏ
MÜSƏLMAN ÖLKƏLƏRİNİN BAKIDAKI DİPLOMATİK
NÜMAYƏNDƏLİKLƏRİNİN BAŞÇILARI İLƏ GÖRÜŞ

Prezident sarayı, 10 noyabr 2004-cü il

İlham Əliyev: Hörmətli səfirlər, mən sizi qarşıdan gələn müqəd­
dəs Ramazan bayramı münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. Xahiş
edirəm ki, mənim təbriklərimi və ən xoş arzularımı təmsil etdiyiniz
ölkələrin dövlət və hökumət başçılarına çatdırasınız.

Müqəddəs Ramazan bayramı Azərbaycanda bütün dövrlərdə
xalq arasında çox geniş qeyd edilirdi. Ancaq Azərbaycan yalnız öz
dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra bu bayram rəsmi bayram
kimi qeyd olunmağa başladı. Ancaq Azərbaycanın hər bir yerində
bütün dövrlərdə, keçmişdə bu bayram geniş qeyd edilirdi və insan­
lar bu bayramı həmişə öz ürəklərində yaşadırdılar.

Mən çox məmnunluq hissi ilə qeyd etmək istəyirəm ki, Azərbay­
can öz dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra müsəlman ölkələri
ilə bizim aramızda olan əlaqələr çox yüksək səviyyəyə qalxıbdır və
bu gün bu əlaqələr çox sürətlə inkişaf edir. Siyasi, iqtisadi, mədəni
sahələrdə bizim əlaqələrimiz ildən-ilə güclənir və biz bu əlaqələrə
çox böyük əhəmiyyət veririk. O cümlədən, çoxtərəfli müstəvidə,
beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində də biz daim əməkdaşlıq edirik,
bir-birimizi dəstəkləyirik və çox şadıq ki, bu dəstək hər bir müsəl­
man ölkəsinin qarşısında duran problemlərin həlli istiqamətində
böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra İslam Konfran­
sı Təşkilatına üzv olmuşdur və bu təşkilatda da biz daim böyük
dəstəyi hiss edirik. Xüsusilə Azərbaycan üçün, ümumiyyətlə, böl­
gə üçün ən böyük təhlükə mənbəyi olan Ermənistan-Azərbay­
can, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi məsələsində biz bu dəstəyi daim
hiss edirik. Mən bu fürsətdən istifadə edib, təmsil etdiyiniz bütün
ölkələrin dövlət başçılarına, hökumət başçılarına bu dəstəyə görə
öz minnətdarlığımı bildirirəm.

36

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Yenə də bu fürsətdən istifadə edib, dünyada yaşayan bütün
müsəlmanları müqəddəs bayram münasibətilə təbrik edirəm.
Əminəm ki, bundan sonra da təmsil etdiyiniz ölkələrlə Azərbaycan
arasında əlaqələr daha da sürətlə inkişaf edəcək və xalqlarımızın
xoşbəxt gələcəyi üçün, rifahı üçün böyük imkanlar yaradacaqdır.

Bir daha bayramınız mübarək!
Əbdüqafur Əbdürəhmanov: Möhtərəm cənab Prezident!
Hər şeydən əvvəl, İslam aləminin ən əziz bayramlarından biri
olan müqəddəs Ramazan bayramı münasibətilə bizi, Azərbaycan­
da təmsil olunan İslam ölkələrinin səfirlərini qəbul etdiyinizə görə
Sizə dərin təşəkkürümüzü bildiririk.
Bu, Sizin müqəddəs, mənəvi dəyərlərə böyük sevgi və hörmət
bəsləməyinizlə yanaşı, birlik və qardaşlıq dini olan İslamın ümum­
bəşəri mahiyyətinə necə böyük önəm verməyinizin təzahürüdür.
Belə bir əziz gündə burada təmsil olunan həmkarlarım adından
Sizi və Sizin simanızda bütün Azərbaycan xalqını müqəddəs bay­
ram münasibətilə təbrik etmək mənim üçün böyük şərəfdir.
Bu müqəddəs və əziz gündə müstəqil Azərbaycan dövlətinin
qurucusu, Azərbaycan xalqının böyük oğlu Heydər Əliyevin əziz
xatirəsini ehtiramla yad edir, Ulu Tanrıdan ona rəhmət diləyirik.
Bu günlərdə bütün Azərbaycan xalqı ilə bərabər, biz – müsəlman
ölkələrinin səfirləri Sizin adınızdan təşkil edilən iftar vaxtı Azərbay­
can xalqının Ümummilli Lideri mərhum Heydər Əliyevin ruhuna
dua oxumuşuq. Dünya siyasətində bu nadir şəxsiyyət Azərbaycan
dövlətinin bütün sahələrdə inkişafını təmin etmiş, öz müdrik əməli
fəaliyyəti ilə Azərbaycanı dünyada tanıtmışdır. Həm də ümumbəşə­
ri mədəniyyətin nailiyyətlərini dərindən bilən, onları qoruyub yaşa­
dan bir lider kimi, Azərbaycanda demokratiyanın, insan haqlarının,
eləcə də din və vicdan azadlığının əsasını qoymuşdur. Biz həmişə
bunun şahidi olmuşuq.
Bu Ramazan ayında da müxtəlif dinlərin, millətlərin nümayən­
dələrinin bir araya gələrək, dost və qardaş kimi, iftar süfrələrində
oturmaları müstəqil Azərbaycanda vicdan azadlığının, tolerantlı­
ğın bariz ifadəsidir.
Bütün müsəlman ölkələrində olduğu kimi, Azərbaycanda da,
adətən, dua ithaf edilən zaman “onun ruhu şad olsun!” deyirlər. Mən

37

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

tam əsasla fikirləşirəm ki, mərhum Heydər Əlirza oğlunun ruhu onun
qabaqcadan müəyyən etdiyi bütün işlər Sizin rəhbərliyiniz altında lə­
yaqətlə həyata keçirildiyi, eyni zamanda, Azərbaycan xalqının taleyi və
gələcəyi etibarlı şəkildə qorunduğu üçün şad olur.

Cənab Prezident, burada qəbul otağına yığışanda mənim həm­
karlarım tərəfindən belə bir fikir ifadə olunmuşdur ki, bu müqəd­
dəs bayramın Sizin rəhbərliyinizin ilk ili ilə üst-üstə düşməsi,
həqiqətən, qeyri-adi və əlamətdar bir hadisədir. Biz bu gün bunun
şahidiyik ki, Siz keçən bir il ərzində siyasi, iqtisadi, sosial inkişafı
təmin etməklə yanaşı, xalqın milli mənafeyinin qorunması, eləcə
də demokratiyanın uğurla inkişafı üçün də hərtərəfli əlverişli şərait
yaratmısınız.

Bununla birlikdə, bu gün Siz Azərbaycan Respublikasının əra­
zi bütövlüyünün təmin edilməsi üçün beynəxalq aləmdə məqsəd­
yönlü, müvəffəqiyyətli addımlar atırsınız. Mən burada olan səfirlər
adından demək səlahiyyətindəyəm ki, ölkələrimizin rəhbərləri və
xalqları Azərbaycanı bu ədalətli mübarizədə dəstəkləyirlər. Biz də
Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin, Dağlıq Qarabağ proble­
minin sülh yolu ilə, Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü
çərçivəsində, yəni işğal olunmuş torpaqların azad edilməsi şərti ilə
həllinin tərəfdarıyıq. İnanırıq ki, Azərbaycan xalqının sarsılmaz ira­
dəsi, beynəlxalq təşkilatların dəstəyi və Sizin qətiyyətli siyasətiniz
sayəsində ölkəniz buna nail olacaqdır. Biz öz dövlətlərimizin təm­
silçiləri olaraq, Sizin çox böyük uğurla rəhbərlik etdiyiniz Azərbay­
canla ölkələrimiz arasında hərtərəfli, qarşılıqlı əməkdaşlığın daha da
inkişaf etməsinə çalışır və bundan sonra da bu yolda əzmlə fəaliyyət
göstərəcəyik.

Zati-aliləri, icazə verin, bu görüşdə iştirak edən həmkarlarım
adından Sizi Ramazan bayramı münasibətilə bir daha təbrik edim,
Sizə cansağlığı, uzun ömür, ölkənizin sabitliyi, inkişafı, əmin-aman­
lığı, əhalinin rifah halının yaxşılaşdırılmasını təmin etmək yolunda
apardığınız ibrətamiz fəaliyyətinizdə böyük uğurlar arzu edim. Si­
zin simanızda bütün qardaş Azərbaycan xalqına xoşbəxtlik, sülh,
firavanlıq diləyim.

İlham Əliyev: Xoş sözlərə görə sizə təşəkkür edirəm. Çox düz­
gün qeyd etdiniz ki, Azərbaycanda son bir il ərzində görülən iş­
lər bizim ümumi strategiyamızın çərçivəsində həyata keçirilir. Bu

38

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

strategiya Azərbaycanda 1993-cü ildən başlayaraq ardıcıl qaydada
həyata keçirilir. Xalqımızın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin si­
yasəti bu gün də Azərbaycanda yaşayır və deyə bilərəm ki, möh­
kəmlənir.

Mən də sizinlə razıyam ki, bu gün Heydər Əliyevin ruhu şad olur.
Onun əsəri olan müstəqil Azərbaycan uğurla inkişaf edir, güclənir,
dünyada öz mövqelərini daha da möhkəmləndirir. Ölkə daxilində
gedən proseslər də çox müsbət istiqamətdə inkişaf edir. Bu çox va­
cib məsələdir. Hesab edirəm, Azərbaycanın xoşbəxt gələcəyi üçün
başlıca şərtdir ki, Heydər Əliyev siyasəti, strategiyası Azərbaycanda
yaşasın və Azərbaycan xalqına gələcəkdə də böyük xoşbəxtlik gə­
tirsin. Azərbaycan xalqının rahat yaşaması üçün, firavan yaşaması
üçün bu siyasət gərək bundan sonra da aparılsın. Mən böyük məsu­
liyyət hissi ilə bir il bundan əvvəl bu vəzifəyə başlayanda qarşımda
duran əsas məsələ bu siyasəti bütün sahələrdə davam etdirmək və
Azərbaycanı Heydər Əliyev yolu ilə inkişaf etdirmək idi. Çox şa­
dam ki, bu bir il ərzində görülən işlər də xalq tərəfindən bəyənilir,
dəstəklənir. Mən bu dəstəyi hiss edirəm və ona arxalanıram.

Siz yaxşı bilirsiniz ki, bizim Ümummilli Liderimiz beynəlxalq
münasibətlərə də çox böyük əhəmiyyət verirdi. Xüsusilə müsəlman
ölkələri ilə olan əlaqələrin inkişafı üçün o, çox böyük işlər gördü.
Onun müsəlman ölkələrinə etdiyi səfərləri, müsəlman ölkələrinin
dövlət və hökumət başçılarının Azərbaycana gəlmələri bizim ara­
mızda olan əlaqələrin inkişafında çox mühüm rol oynamışdır. Bü­
tün başqa sahələrdə olduğu kimi, bu sahədə də bizim siyasətimiz
dəyişməz olaraq qalır. Biz, müsəlman ölkələri gərək həmişə bir-bi­
rimizi dəstəkləyək, bir-birimizə kömək göstərək, bir-birimizlə bü­
tün sahələrdə yaxşı, səmərəli əməkdaşlıq edək ki, birliyimiz daha
da möhkəm olsun. Bizim birliyimiz hər bir ölkə üçün, onun dünya­
dakı mövqelərinin gücləndirilməsi üçün çox mühüm amil olacaq­
dır. Azərbaycan bu siyasətə sadiqdir və bu siyasəti bundan sonra
da aparacaqdır.

Sizi bir daha ürəkdən təbrik edirəm.

39

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

MÜQƏDDƏS RAMAZAN BAYRAMI MÜNASİBƏTİLƏ
AÇILMIŞ İFTAR SÜFRƏSİNDƏ NİTQ

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin İqamətgahı
11 noyabr 2004-cü il

Hörmətli Şeyx həzrətləri!
Hörmətli qonaqlar!
Əziz dostlar!
Ramazan bayramı bütün dövrlərdə Azərbaycan xalqının qəlbin­
də yaşamışdır. Azərbaycan xalqı bütün dövrlərdə bu müqəddəs bay­
ramı qeyd edir. Ancaq təbii ki, Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini
əldə etdikdən sonra bu bayram rəsmi bayram kimi qeyd olunmağa
başladı. Bu çox gözəl bayramdır. Mən əminəm ki, bu bayram Azər­
baycan xalqını, Azərbaycanda yaşayan bütün xalqları birləşdirəcək,
bizim həmrəyliyimizi daha da gücləndirəcəkdir. Biz öz milli-mənəvi
dəyərlərimizə sadiqik, bu dəyərləri qoruyuruq, saxlayırıq, ənənələri
yaşadırıq və bizim gücümüz də bundadır.
Azərbaycanın çox zəngin tarixi var, çox böyük nailiyyətləri var.
Milli-mənəvi dəyərləri, ənənələri var. Bu ənənələr, bu dəyərlər hər
bir Azərbaycan vətəndaşı üçün vacibdir və hər bir Azərbaycan
vətəndaşının gələcəyi, inkişafı üçün böyük rol oynayır.
Azərbaycanda dövlət və din arasında bütün dövrlərdə çox gözəl
münasibətlər olmuşdur. Xüsusilə son on il ərzində bu münasibətlər
daha da güclənmişdir. Bunun səbəblərindən biri də odur ki, xalqımı­
zın Ümummilli Lideri Heydər Əliyevi və Şeyx həzrətlərini birləşdirən
dostluq münasibətləri çox güclü idi. O cümlədən bu münasibətlərə
görə də hesab edirəm ki, Azərbaycanda, ümumiyyətlə, din ilə dövlət
arasında əlaqələr çox yüksək səviyyədədir. Bu ənənə yaşayır, bütün
sahələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda bu sahədə də Heydər Əliyev
siyasəti davam etdirilir.
Hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqına xas olan dözümlülük, tole­
rantlıq müstəqil Azərbaycanın ən böyük sərvətlərindən biridir. Azər­
baycanda heç vaxt milli, dini, etnik zəmində qarşıdurma olmamışdır,
ayrı-seçkilik olmamışdır və bundan sonra da olmayacaqdır. Bu bizim

40

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

siyasətimizin əsas prioritet istiqamətlərindən biridir. Azərbaycan
xalqının gücü, Azərbaycanın xoşbəxt gələcəyi bunu tələb edir. Tələb
edir ki, millətindən, dinindən asılı olmayaraq, Azərbaycanın bütün
vətəndaşları bir ailədə yaşasınlar, bir-birimizə daim kömək edək və
bir-birimizi zənginləşdirək.

Azərbaycan dövlətində yaşayan bütün insanlar bizim üçün əziz­
dir. Azərbaycanda hökm sürən bu gözəl ab-hava, bu mühit, hesab
edirəm ki, nadir mühitdir. Mən tam əminliklə deyə bilərəm ki, biz­
də bu məsələdə olan vəziyyət başqa ölkələr üçün də yaxşı örnək ola
bilər. Azərbaycanda bu siyasət bundan sonra da davam etdiriləcək­
dir. Biz öz keçmişimizi, tarixi irsimizi daha da dərindən öyrənəcə­
yik. Eyni zamanda, Azərbaycandakı bütün başqa millətlər, xalqlar
Azərbaycanda rahat, sərbəst yaşayacaqlar, bütün bu hüquqlardan
bundan sonra da istifadə edəcəklər. Azərbaycanda son il ərzində
bu yönümdə də mühüm addımlar atılmışdır və Heydər Əliyev si­
yasəti bu istiqamətdə də inkişaf etdirilmişdir.

Şeyx həzrətləri burada qeyd etdi, mən buraya gələrkən dedim
ki, bir il necə tez keçdi. Həqiqətən, bir il bundan əvvəl burada buna
bənzər görüş keçirilmişdi. O vaxt prezident seçkilərindən bir ay öt­
müşdü. Əlbəttə, demək çətin idi ki, Azərbaycan necə inkişaf edə­
cək, Azərbaycanı nələr gözləyir, Azərbaycanın yeni rəhbərliyi və­
zifənin öhdəsindən necə gələcəkdir. Əlbəttə, ölkə Prezidenti kimi,
Heydər Əliyevin siyasi xəttinin davamçısı kimi, mənim üçün çox
vacib idi ki, Azərbaycan cəmiyyəti, Azərbaycan xalqı nəzərdə tu­
tulmuş proqramları qiymətləndirsin, dəstəkləsin və bizim səsimizə
səs versin.

Mən bu dəstəyi prezident seçkiləri zamanı hiss etdim. O cüm­
lədən, dindarlar tərəfindən. Azərbaycanın bütün dindarlarına bu
münasibətlə, mənə göstərdikləri dəstəyə görə, seçkilərdə verdikləri
səslərə görə bir daha öz minnətdarlığımı bildirirəm. Çox vacib idi
ki, prezident seçilməyimdən sonra birinci il ərzində Azərbaycan
daha da inamla, uğurla inkişaf etsin. Bu gün çox şadam ki, nəzər­
də tutulmuş bütün vəzifələr yerinə yetirilir. Hesab edirəm ki, gö­
rülmüş bütün tədbirlər Azərbaycanın gələcəyi üçün böyük zəmin
yaradır.

Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyət sabitdir. Heydər Əliyev si­
yasəti Azərbaycanda yaşayır, Azərbaycan xalqı rahat, sərbəst yaşa­

41

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

yır, maddi rifah yaxşılaşır. Görülmüş tədbirlərin nəticəsində insan­
larımızın real pul gəlirləri, əməkhaqları, pensiyaları artırılır. İqtisadi
inkişaf baxımından ölkə çox böyük addım atmışdır və həm iqtisadi
göstəricilər, eyni zamanda, reallıq, real həyat bunu göstərir.

Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə öz mövqelərini möhkəmləndi­
ribdir. Beynəlxalq təşkilatlarla əlaqələrimiz daha da səmərəli quru­
lubdur. Beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Azərbaycanın mövqeyinin
dəstəklənməsi daha da çox hiss olunur.

Azərbaycanın ən ağrılı probleminin – Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması istiqamətində
mühüm addımlar atılıbdır. Sizə deyə bilərəm ki, danışıqlar prose­
sində Azərbaycanın mövqeyi daha da möhkəmlənibdir. Azərbay­
canın haqlı olması faktı artıq daha da geniş qəbul edilir. Bu bizə
imkan verir ki, öz haqlı tələblərimizi daha da böyük qətiyyətlə or­
taya qoyaq və bunu edirik. Biz bütün fürsətlərdən istifadə edib Er­
mənistanın işğalçı mahiyyətini ifşa edirik və beynəlxalq aləmdən
də tələb edirik ki, bu məsələ ədalətli, beynəlxalq hüquq normaları
əsasında öz həllini tapsın.

Mən iki gün bundan əvvəl bölgələrə ənənəvi səfər etmişdim, cə­
nub bölgəsində olmuşdum. Mən seçkilərdən əvvəl də cənub bölgə­
sində oldum. Bir il keçəndən sonra istəyirdim ki, gedən prosesləri
özüm öz gözlərimlə müşahidə edim və görülən işlərə baxım. Çox
şadam ki, cənub bölgəsində işlər yaxşı gedir. Orada görülən işlər,
xüsusilə yeni iş yerlərinin açılması istiqamətində atılan addımlar
məni çox sevindirir.

Burada qeyd olundu ki, Azərbaycanda bütün sahələrdə inkişaf
var. Məscidlər, zavodlar, məktəblər, xəstəxanalar tikilir, bir sözlə,
Azərbaycan cəmiyyətinin bütün təbəqələri bu inkişafdan fayda
görməlidir. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı gündəlik həyatında hiss
etməlidir ki, onun həyatında müsbət dəyişiklik baş verir.

Əlbəttə, problemlər də çoxdur. Azərbaycanda əhalinin böyük
hissəsi, hələ ki, yoxsulluq şəraitində yaşayır. Hələ ki, işsizlik bizim
üçün böyük problemdir. Amma o da faktdır ki, son bir il ərzində
görülən işlərin nəticəsində müsbət meyllər daha da güclənir. Bu
onu göstərir ki, biz düz yoldayıq, düz istiqamətdə irəliləyirik. Gö­
rülən bu işlərin əsasında Azərbaycanda həyata keçirilən Heydər

42

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Əliyev siyasəti durur. Bu siyasət ölkəmizi 1993-cü ildə xaosdan,
anarxiyadan, bəladan, vətəndaş müharibəsindən qurtardı. Bu si­
yasət Azərbaycanı inkişaf etdirdi, tərəqqi yoluna qoydu. Bu gün bu
siyasət bizə imkan verir və gələcəkdə də imkan verəcək ki, zəngin,
qüdrətli dövlət yaradaq. Azərbaycan xalqı daha da yaxşı yaşasın,
Azərbaycan xalqının rifah halı daha da yaxşılaşsın. Bir sözlə, ölkə­
miz həm beynəlxalq müstəvidə, eyni zamanda, ölkə daxilində daha
da möhkəmlənsin, xalqımız daha da yaxşı yaşasın.

Xatırlayıram, keçən il Şeyx həzrətləri mənə müraciət etdi və dedi,
biz Sizi dəvət edirik ki, gələn il də gələsiniz. Əlbəttə, mən də dedim
ki, gələcəyəm və bu gün də buradayam. Əminəm ki, indi Şeyx həz­
rətlərindən bir daha dəvət alacağam. Gələn il də gələcəyəm.

Əziz dostlar, mən sizin hamınızı bir daha salamlayıram. Qarşıdan
gələn Ramazan bayramı münasibətilə sizi ürəkdən təbrik etmək istə­
yirəm. Hamınıza cansağlığı, xoşbəxtlik arzulayıram. Sağ olun.

43

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

RAMAZAN BAYRAMI MÜNASİBƏTİLƏ
AZƏRBAYCAN XALQINA TƏBRİK

Əziz bacı və qardaşlar!
Sizi dünya müsəlmanlarının müqəddəs Ramazan bayramı mü­
nasibətilə səmimi-qəlbdən təbrik edir, hər birinizə cansağlığı və
ailə xoşbəxtliyi arzulayıram.
İlahi hikmətlər xəzinəsi olan Qurani-Şərifin insanlara göndəril­
diyi Ramazan ayı bəşəriyyətin yaddaşında dərin iz qoyan mübarək
aylardandır. Bu bayram insanları gözəl niyyətli olmağa, səbirli dav­
ranmağa və savab işlər görməyə dəvət edir, onları yer üzündə sülhün,
əmin-amanlığın və qardaşlığın bərqərar olması naminə birgə səylər
göstərməyə çağırır. İslam dünyasının ayrılmaz parçası olan Azərbay­
canda da Ramazan ayı günlərində müsəlmanlarımız din qarşısında
vicdani borc və vəzifələrini ləyaqətlə yerinə yetirməyə həmişə hazır
olduqlarını nümayiş etdirirlər.
Öz dini-mənəvi dəyərlərinə tarixən həmişə sadiq qalan xalqımız
bütün müsəlmanların birlik duyğusunu qoruyub saxlayan mü­
barək Ramazan bayramını xüsusi təntənə ilə qarşılayır. Ramazan
ayının sınaqlarından alnıaçıq çıxmağın böyük fərəhlə qeyd olundu­
ğu bu bayram, eyni zamanda, cəmiyyətdə həmrəylik və qarşılığın
təntənəsinə çevrilir, insanların qəlblərində iman gücünü artırır.
Azərbaycanın müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda canların­
dan keçmiş qəhrəman vətən övladlarının xatirəsini bu müqəddəs
bayram günlərində bir daha dərin ehtiramla yad edir, şəhid ailələ­
rinə səbir diləyirəm. Ölkəmizin hüdudlarından kənarda yaşayan
soydaşlarımıza Ramazan bayramı münasibətilə ən xoş arzularımı
çatdırıram.
Hörmətli həmvətənlər!
Daim yeniləşməkdə olan Azərbaycanımızın daha da çiçəklənmə­
si naminə apardığınız böyük işlərdə hamınıza uğurlar diləyir, Ulu
Tanrıdan bütün saf niyyətlərinizin gerçək olmasını arzu edirəm.
Ramazan bayramınız mübarək olsun!

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 13 noyabr 2004-cü il

44

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

MDB ÜZRƏ YƏHUDİ CƏMİYYƏTLƏRİ FEDERASİYASININ,
İSRAİL-RUSİYA KOMMERSİYA-TİCARƏT PALATASININ
PREZİDENTİ LEV LEVAYEVİN BAŞÇILIQ ETDİYİ
NÜMAYƏNDƏ HEYƏTİ İLƏ GÖRÜŞ

Prezident sarayı, 9 dekabr 2004-cü il

Qonaqları səmimiyyətlə salamlayan dövlətimizin başçısı İlham
Əliyev onlarla görüşməkdən məmnun olduğunu bildirərək dedi ki,
tarixən bizim ölkədə millətlərarası, konfessiyalararası münasibətlər
qarşılıqlı hörmət və dostluq əsasında qurulmuşdur. Bu, ənənədir
və bizim dövlətimizin gücüdür. Belə vəziyyət ölkəmizin bütün ta­
rixi boyu olmuşdur və əlbəttə ki, Azərbaycan dövləti müstəqilliyini
əldə etdikdən sonra bu, dəqiq formasını almışdır.

Prezident İlham Əliyev bildirdi ki, Azərbaycanda çoxlu millətlərin
və dinlərin nümayəndələri yaşayır, biz həmişə bir-birimizə hörmət
və məhəbbətlə yanaşırıq. Bizim ölkədə milli-dini tolerantlıq yüksək
səviyyədədir və bunu hamı etiraf edir. Bunu çox qiymətləndiririk və
hesab edirəm ki, bu, bizim milli nailiyyətimizdir. Azərbaycanda yaşa­
yan yəhudilərə tarixən, o cümlədən sovet dövründə də böyük hörmət
bəslənmişdir. Biz həmişə sülh, əmin-amanlıq və qarşılıqlı hörmət ol­
masına çalışmışıq. Ümumiyyətlə isə, buna heç bir səy göstərməyə eh­
tiyac da yoxdur, çünki cəmiyyət özü belə dəyərlərlə yaşayır. Əlbəttə
ki, biz istərdik ki, müsbət ənənələr davam etsin və Azəraycanın yeni
nəsli buna qayğı ilə yanaşsın.

Dövlətimizin başçısı dedi ki, bu gün də Azərbaycan və yəhudi
xalqları arasında yaxşı anlaşma və yaxşı münasibətlər var. Biz bunu
qiymətləndiririk. Yəqin ki, sizin də bu məsələlərlə bağlı MDB çərçivə­
sində, dünyadan xəbəriniz var. Hökumətimiz, şəhər rəhbərliyi yəhu­
di icmasının möhkəmlənməsi üçün nə lazımdırsa edir.

Dövlətimizin başçısı ilə görüşdən çox şad olduğunu bildirən qo­
naq dedi ki, mən ilk dəfə Azərbaycana il yarım bundan əvvəl, ötən
ilin aprelində dəvət olunmuşdum. Bakıda bir sıra görüşlərim oldu.
Bizim nümayəndə heyətinin Azərbaycanın Prezidenti Heydər Əli­
yevlə görüşü unudulmaz oldu. Onunla görüşən zaman əvvəl hansı

45

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

problemin olduğunu bizdən soruşdu. Cənab prezident soruşdu ki,
insan üçün həyatda ən əziz olan nədir? – uşaq, deyə cavab verdik.
Cənab Prezident dedi ki, sizin məktəbiniz işləyəcək və inkişaf edə­
cəkdir. Mən cənab Prezidenti yəhudi məktəbinin açılışına dəvət et­
dim. Mənim üçün böyük fəxrdir ki, Sizin atanızla tanış olmuşam.
Biz onun vəfatı xəbərini eşidəndə çox məyus olduq və bütün Ru­
siyanın ravvinləri yığışıb buraya gəlmişdik. İndi də Sizinlə görüş­
dən sonra biz Heydər Əliyev Fondunu ziyarət etmək fikrindəyik.
O, həqiqətən də dahi şəxsiyyət olub və uzun illər liderlik edibdir.

İctimai quruluşdan asılı olmayaraq, Heydər Əliyev həmişə –
həm Sovet İttifaqı dövründə, həm də müstəqillik əldə ediləndən
sonra xalqın lideri olubdur.

Qonaq xatırlatdı ki, iki gün əvvəl başlanmış Xanuka bayramı
yəhudilərin ən əziz bayramıdır. Səkkiz gün davam edən bayramın
əsas mərasimi şamların yandırılmasıdır. Nümayəndə heyətinin Ba­
kıda keçirdiyi bayram tədbirinə Prezident İlham Əliyev də dəvət
olunub və şamı yandırmaq şərəfinə layiq görülmüşdür.

Dövlətimizin başçısı şamı yandırdı və qonaqları bayram münasi­
bətilə təbrik etdi, onlara uğurlar arzuladı.

46

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

TÜRKİYƏ RESPUBLİKASININ DİYANƏT İŞLƏRİ
BAŞQANI, PROFESSOR ƏLİ BARDAKOĞLU İLƏ GÖRÜŞ

Prezident sarayı, 21 dekabr 2004-cü il

Qonağı səmimiyyətlə salamlayan Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyev ölkələrimiz arasında müxtəlif sahələrdə əlaqələrin son illər
çox sürətlə inkişaf etdiyini nəzərə çatdırdı. Azərbaycan ilə Türkiyə
arasındakı dostluq, qardaşlıq münasibətlərinin qarşılıqlı dəstəyə
əsaslandığını vurğulayan Prezident İlham Əliyev ölkəmiz müstəqil­
lik qazandıqdan sonra Türkiyənin Azərbaycana göstərdiyi köməyi
bir daha yüksək qiymətləndirdi.

Hər iki ölkədə sabitliyin, tərəqqinin və iqtisadi inkişafın mövcudlu­
ğunu diqqətə çatdıran dövlətimizin başçısı İlham Əliyev Türkiyənin
Prezidenti Əhməd Necdət Sezər, Baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğan
ilə şəxsi dostluq münasibətləri olduğunu bildirdi. Prezident İlham
Əliyev ölkələrimizin yüksək vəzifəli rəsmi şəxsləri, habelə dövlət,
hökumət strukturları arasında da qarşılıqlı surətdə faydalı əlaqələrin
daim genişlənməsindən məmnun qaldığını vurğuladı.

Türkiyənin uğurlarının Azərbaycanın uğurları olduğunu qeyd
edən dövlətimizin başçısı Türkiyə ilə Avropa Birliyi arasında apa­
rılmış danışıqlarda əldə edilmiş müsbət irəliləyişləri yüksək dəyər­
ləndirdi.

Cənab Əli Bardakoğlunun başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti­
nin Azərbaycanın müxtəlif bölgələri ilə yaxından tanış ola biləcə­
yinə əmin olduğunu vurğulayan Prezident İlham Əliyev bildirdi
ki, səfər ölkələrimiz arasında əlaqələrin daha da genişlənməsinə
kömək edəcəkdir.

Vaxt tapıb onu qəbul etdiyinə görə minnətdarlığını bildirən qo­
naq Türkiyə dövlətinin, xalqının Azərbaycan Respublikasının Pre­
zidentinə məhəbbətini, ehtiramını və səmimi salamlarını çatdırdı.
Azərbaycan Prezidentinin Türkiyə xalqı tərəfindən sevildiyini bir
daha vurğulayan cənab Əli Bardakoğlu dövlətimizin başçısı İlham
Əliyevə Türkiyədə çox böyük hörmət və ehtiram bəsləndiyini vur­
ğuladı.

47

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

Cənab Əli Bardakoğlu dedi ki, bütün Türkiyə xalqı Azərbaycan
xalqının Ümummilli Lideri Heydər Əliyevin vəfatı ilə əlaqədar çox
böyük kədər hissi keçirdi. Böyük dövlət adamı olan Heydər Əli­
yevin Azərbaycanın inkişafı naminə parlaq yolunun Prezident İl­
ham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi Türkiyədə böyük
məmnunluqla qarşılanır. Bir millət, iki dövlət olan Azərbaycan ilə
Türkiyə arasında əlaqələrin inkişafından məmnunluqla bəhs edən
qonaq onun ölkəsində dünyəvi cəmiyyət çərçivəsində dini dəyərlə­
rin uğurla qorunduğunu söylədi və bunu Atatürk ideyalarının ya­
şaması kimi dəyərləndirdi.

Cənab Əli Bardakoğlu əmin olduğunu bildirdi ki, onun başçılıq
etdiyi nümayəndə heyətinin respublikamıza səfəri qardaş ölkələ­
rimizin əməkdaşlığının daha da genişlənməsinə öz töhfəsini verə­
cəkdir.

48

2005

İlham Əliyev: AZƏRBAYCAN TOLERANTLIQ ÖRNƏYİDİR

AZƏRBAYCANIN PRAVOSLAV İCMASINA

Əziz həmvətənlər!
Sizi, Azərbaycanın bütün pravoslav xristianlarını İsa Məsihin
mövludu ilə əlamətdar olan müqəddəs Milad bayramı müna­
sibətilə səmimi təbrik edir, hər birinizə xoşbəxtlik, cansağlığı və
əmin-amanlıq arzulayıram.
Bəşər tarixində yeni bir dövrün təməlini qoyan Milad günü bü­
tün dini bayramlar kimi, mərhəmət duyğusu oyadan ruhu ilə əsrlər
boyu dostluq, mehribanlıq və həmrəylik rəmzi olmuşdur.
Şərin dəf edilməsi, xeyrin zəfəri və azadlıq amalı ideyaları ilə aşı­
lanmış bu bayram hər il bütün dünya xristianları tərəfindən böyük
təntənə ilə qeyd olunur. Azərbaycanda ikiyüzillik tarixi olan pra­
voslav icması da öz dini dəyərlərinə sadiqliyini nümayiş etdirərək,
insanlar arasında səmimiyyət və mehribanlığı artıran Milad bayra­
mı günlərində xüsusi mərasimlər təşkil edir, bayramı layiqli şəkil­
də qeyd etmək üçün müxtəlif tədbirlər keçirir.
Unikal geosiyasi məkanda yerləşən Azərbaycanın tarixində və mə­
dəniyyətində bütün dünya dinlərinin yüksək mənəvi dəyərləri əks
olunmuşdur. Azərbaycanda tarixən formalaşmış tolerantlıq və dö­
zümlülük cəmiyyətimizi səciyyələndirən gözəl ənənəyə çevrilmişdir.
Təməli Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş
dövlət-din münasibətləri konsepsiyasının uğurla həyata keçirilməsi nə­
ticəsində bu ənənə daha da inkişaf edərək zənginləşmişdir.
Ölkəmizin bərabərhüquqlu vətəndaşları olan pravoslav xristian­
lar müstəqil Azərbaycan Respublikasının hərtərəfli inkişafı yolun­
da gedən proseslərdə fəal iştirak edirlər. İnanıram ki, Azərbaycanın
daha güclü olması naminə ölkəmiz qarşısında duran vəzifələrin
yerinə yetirilməsində pravoslav həmvətənlərimiz bundan sonra da
əllərindən gələni əsirgəməyəcəklər.
Qoy bu bayram hər birinizə uğurlar, ailələrinizə səadət və
əmin-amanlıq gətirsin!
Bayramınız mübarək olsun!

İlham Əliyev,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 4 yanvar 2005-ci il

50