Kesful Heqayiq I cild

Bəqərə surəsi
‫َא ْد ُع َ َא َر َכ ُ ْ ِ ْج َ َא ِ א ُ ْ ِ ُ ا ْ َ ْر ُض ِ ْ َ ْ ِ َ א َو ِ אِٓ َ א َو ُ ِ َ א َو َ َ ِ َ א َو َ َ ِ َ אۜ َא َل‬
ُ ِ ْ َ َ ْ َ ِ ُ ‫َا َ ْ َ ْ ِ ُ َن ا ۪ ي ُ َ َا ْد ٰ ِא ۪ ي ُ َ َ ْ ٌ ۘ ِا ْ ِ ُ ا ِ ْ ً ا َ ِאن َ ُכ ْ َא َ َא ْ ُ ْ ۘ َو‬
ِ ْ َ ِ َ ّ۪ ِ ‫ا ِّ ُ َوا ْ َ ْ َכ َ ُ َو َאٓ ُؤ ِ َ َ ٍ ِ َ ا ِۜ ٰذ ِ َכ ِ َא ُ ْ َכא ُ ا َ ْכ ُ ُ و َن ِ ٰא َא ِت ا ِ َو َ ْ ُ ُ َن ا‬

﴾٦١﴿ ۟ ‫ا ْ َ ِّ ۘ ٰذ ِ َכ ِ َ א َ َ ْ ا َو َכא ُ ا َ ْ َ ُ و َن‬

dediniz: “Ey Musa, v( aٍ ِx‫ا‬t‫ َو‬s‫ٍم‬ə‫َא‬bَ ir eٰ tَ mَ ِ əْ rَ ikْ َ,)(–qü(Adrləlathh-aTlvəaaslaı nilıən, bizə bəxş etdiyi) o
tək növ yeməyə heç bildirçinlə kifayət

eh‫ض‬itd(sə‫ل‬taaَُtmr‫א‬lən‫َْر‬əv)َyə,vaْ-ri‫ا‬əs(riM‫א‬kızsُ َ i)ivِِnn.uْ əُ di(ُsz‫َכوא‬aəbَ)onِio)‫ر‬-lَ şdn(-s‫א‬enilَ aryyَaaçrei‫ع‬rُniır‫د‬kanْəm‫א‬d)i,َ c)əsdkasa-əiəbvzqvyçaidtaəəbiəsrrağın,tsnnıəkri,şdzyeeba(əşvy‫א‬ninəَdzliədِşeəşrَdəsevdَknyi‫و‬əə:َ il)nkəö(br-tdabrdٰşim‫د‬üiْrəqz‫ َا‬,naəiöَ(mlrُ ٌzaycْ ‫ي‬rَairüısnxə۪çiَ ndbş‫ا‬üُ ıa‫ن‬dbَnd‫ي‬nəiın)ُçrn۪ ,ِ,ı‫א‬,ْAx(َِ )(‫(א‬aiْlَ‫ۜא‬-nَlrَِ‫ٓא َا‬a)odِsِhı–iَ‫و‬şnَ -)َekb‫و‬T.َ y-i)ə(əl‫א‬sysə-aَ ieِdlzksْaroَəiinb,yğnْ ıəoiaِ.şnx),nd(ii(-‫א‬ı-yqiَnİَryaüsdm‫ج‬erْrdaraıِrəniniəْ knl-t,,ُ
e(d‫ ً ا‬irْ sِ in‫ ا‬iُ zِ,ْ ‫ ) ِا‬- bu çöldən çıxıb bir şəhərə daxil
belə şeylər xahiş edirsiniz), biyabanda tapılmaz. Bunlar şəhərdə
olun, bu şeylər ki, siz xahiş

olan şeylərdir, (və halbuki siz Allah-Təalaya asi olduğunuz üçün şəhərə daxil

olmağınız qadağandır. Bəni-İsrail həmin biyabanda 40 il sərgərdan qaldı. Hz.

Musa və Harun həmin biyabanda vəfat etdilər. 40 ildən sonra Yuşa ibn Nun
ْş‫ُכ‬əَh‫ن‬ə‫ِא‬rَ ə)
vbairsitşəesyiləşəbhəənrid-İəsrsaiizldŞəanmöatrdüaxhilaozlıdrdu)ır..(Gْ ُ ْəَ‫ א‬rَ ə‫א‬kَ - xahiş etdiyiniz hər
daxil olub o şeyləri
lth-aaəoypqisaqiərsblıoniəklıbdzəou. nl(gaُlöَar‫ َכ‬r.rə(ْı‫כ‬dَ َbْi‫ِا‬r‫و‬ü‫) َٰذ‬rkُ ü-iِّ ,db‫ا‬Aüuُ l.ِliaْ(lَ ِۜahَ h‫ا‬-Tْiَ َ qəِ ِ aəُ lٍz‫و‬aَ ə)َ bt-َəəِ br‫ؤ‬dəُə‫ ٓא‬fnüَ ‫و‬iَ niç)-adİ-rsəArnoallgilmlaəahaləs-qniT,oəm(laِ döl‫ا‬uac‫ت‬ğِütu‫א‬əzَ ‫א‬nٰrəِ əla‫َن‬əf‫و‬irgniُöُdir‫ ْכ‬nəəَ kn,‫ ا‬azُqir‫כא‬lَ əleəzْdtəُ ibvbَ‫ِא‬əə),
b(öَzuّl۪ nِərl‫ا‬ai‫ َن‬rbdُiُalْinَr‫ َو‬d)bi-laəpşreqkyaiğ,pəpmeeyybğğəəərmmləbrbəiərqrləəi trqliəədtyləəetyqireədttilirəlməyrə.ek(tŞirhüdaeiqyləsbrı,z)Z.ə(əmkِّ əَəlrْ d‫ا‬iiyِrْy.َ aِ()‫כ‬,َ -Yِ ‫ٰذ‬hə)ha-lybyaeunvkəəi
ooqlnoulybadr,uıOnğunbuuenhzkəiatlaimlətoıilpnmodazəusnıb,ç,(ı‫ا‬hxْ ədَ dıَlda‫א‬irَ .aِ )ş(‫ن‬m-َ ‫و‬oıُşَ sdْ əَ ıb.‫( ا‬əُBb‫ َכא‬uə‫) َو‬agy-öərbdəəədniqir-eİkysidr,aoAilllulAnaahlln-aThyə-əTahləuaadyliaalənarıisnni

zəlil və həqir olması xəbəri bizim yolumuzun doğru və haqq olmasına böyük

dəlildir. Uca peyğəmbərimizin hicrətindən 1319 il keçib, bu xəbərin doğrulu-

ğu sabit olub, yəhudilər həmişə zillət içində olub günbəgün daha zəlil olurlar.

Hər bir peyğəmbərin haqq olmasının ən böyük dəlillərdən biri əvvəlcədən o

işi xəbər verməkdir ki, o iş gələcəkdə vaqe olacaq. (Gələn ayədə Allah-Təala

bəyan edir ki, iman gərək həqiqi və səmimi olsun ki, insana fayda versin. Za-

hiri iman kifayət etməz).

51

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ُ َ َ ‫ِان ا ۪ َ ٰا َ ُ ا َوا ۪ َ َ א ُدوا َوا َ א ٰرى َوا א ِ ۪ـٔ َ َ ْ ٰا َ َ ِא ِ َوا ْ َ ْ ِم ا ْ ٰ ِ ِ َو َ ِ َ َ א ِ ً א‬
ُ ‫﴾ َو ِا ْذ َا َ ْ َא ۪ َא َ ُכ ْ َو َر َ ْ َא َ ْ َ ُכ‬٦٢﴿ ‫َا ْ ُ ُ ْ ِ ْ َ َر ِّ ِ ْ ۞ َو َ َ ْ ٌف َ َ ْ ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

ۚ ‫﴾ ُ َ َ ْ ُ ْ ِ ْ َ ْ ِ ٰذ ِ َכ‬٦٣﴿ ‫ا َر ۘ ُ ُ وا َאٓ ٰا َ ْ َא ُכ ْ ِ ُ ٍة َوا ْذ ُכ ُ وا َא ۪ ِ َ َ ُכ ْ َ ُ َن‬

ş(rkMəiibxumlsəls6rəəa2,rl)əüd(km‫ى‬ə(‫ا‬ln‫ر‬əmٰ ‫ ُא‬rَ əkَə‫ ٰا‬tiiَ m‫ا‬vn‫ َو‬əə۪ ‫واا‬kyu‫ ُند‬iəl‫ِاא‬dh)َ duu-oَdzğhil۪,arə‫ا‬uİrq‫َو‬sad)iaqa-süənitmtvəaəvnmyə,ioəşotsişəenşəmdəəxixisxrmsllrləəiəirsrrt,iqkak(əinِ ilb‫א‬yzdِ ləaeəhَhyَuiAi‫ٰا‬lrdildrْli)aəَ.)vh(Qə--َ Tuٔ‫ـ‬xb۪ ِər‫א‬ruaailnsa‫ا‬qt‫و‬aَ yi)eaayi-nmdovoaəoşlnuəlouxbgnnsəlluaatəirnnr-,

peyğəmbərlərinə, o cümlədən Hz. Məhəmmədə iman gətirsə, (hərçənd

peyğəmbərimiz olan Hz. Məhəmmədə iman gətirmək ayədə qeyd olunma-

yıbdır. Amma Allah-Təalaya iman gətirməyin içində o da var. Qurani-Şərifdə
(vöiatmrqüaenroəelabdnilbədr),iig(A‫א‬əًrllِ aa‫ א‬yhَ ə-Tlَ əِ ərَ a‫و‬bَ l)ua-nmvınəətyələacbrx,əşsıdaəəvmlailəbdliver)al,ərs(dəِ ı,ِr(ٰ. ْ ‫َُْ َِْرْ ِِّ ْم‬
‫ا‬ َ ْ ‫ٌ) َوف)ََِوْ َا‬-ْ və qiyamət gününə
ْ(ِ َ ُْ-َُ qْ ə‫و َ َا‬mَْ )ُ gَ-َ i)qn–iyvoaənmhlaəürtzdngaülün-
َ
nünün əzabından onlara qorxu yoxdur, (‫َن‬ ُ َ ْ
də olmazlar.

Mus6a3)v(asْ ‫ُכ‬itَ ə‫ َא‬si۪ l‫א‬əَ ْ mَ َ‫ ا‬ö‫ِا ْذ‬h‫ َو‬k) ə-myadoılnaınzaəshadliınni,z(ieyalbdəınqi-İksir,aigl)ə,roəkzaTmöavnraktiasizədməənl

edəsiniz. (Tövrat nazil olmadan qabaq Hz. Musa bəni-İsraildən möhkəm əhd

aldı ki, gərək Tövrata əməl edəsiniz. Onlar da qəbul etdilər), bununla belə

T(qnِ ‫ ٍة‬əı۪ö)zbُvıِ –un)ral-übtedsiadrto-üəiğbbmnridruaəiəlllnıu*neiq,zt,mtl(iəalْəək‫ُכ‬dd‫א‬əiaَiْznqnَ ‫ٰا‬mioıٓ‫א‬zşrَl.ı)ixb(-ou‫א‬,َ lboْTuَ ‫َر‬nöTe‫ َو‬vh,)örəkv-alarbutamıəcnttaaıtləektə,hdim,gkıqəbəa,rlmuə(e‫ر‬kَıTdnəöoısvn‫ا‬iornaُxai‫ ُכ‬uzətَ d.ymْ (َau)‫ا‬ə‫و‬bls–ُ ,ieُzTyd)əuaə-nrdsviiad-nəzSaiiszilnis.zeaa(əlx‫א‬nəَ dlıma‫ا‬e‫و‬byidُ aşı‫ ُכ‬iniş‫ذ‬kْkı‫وا‬:-َ,,
T( ْ ə‫ ُכ‬alَ aَ )d-aənlbqəotrtəx,usbiz, (‫َن‬
Tövratın ehkamına əməl etməklə, ُ َ ) - gərək Allah-
pis əməlləri tərk edəsiniz.

(*Qeyd: Bəni-İsrail Tövratın ehkamını qəbul etmədi. Allah-Təala onları qorxut-

maqdan ötrü Turi-Sinanın surətini onların başının üstündə göstərdi. Amma əgər onla-
rın başının üstünə düşsəydi, həqiqətən bir dağın düşməsi ilə hamısı həlak olardı, amma
O, həqiqətən, Turi-Sinanı onların başının üstündə göstərdi. Çünki Allah-Təalaya əzab

etmək üçün bir vasitə lazım deyil. Allah-Təala mövcud olmayan vasitələri də əzabdan
ötrü yarada bilər, lazım deyil ki, dağ, həqiqətən, yerindən qaldırılsın, ondan son-
ra əzab vaqe olsun. Dağın surəti onlara göstərildi. Əgər ehkamı qəbul etməsəydilər,
dağdan gələn əzaba düçar olardılar).

kəm6e4l)əd(‫כ‬iَkِ d‫ ٰذ‬əِ nْ َ soْ ِnrْ ُaْ oَ َ ُ ) - Sizinlə Tövrata əməl etmək əhdini möh-
əhddən üz döndərib, Tövrata əməl etmədiniz.

52

Bəqərə surəsi
ِ ْ ‫﴾ َو َ َ ْ َ ِ ْ ُ ُ ا ۪ َ ا ْ َ َ ْوا ِ ْ ُכ‬٦٤﴿ َ ۪ ِ ‫َ َ ْ َ َ ْ ُ ا ِ َ َ ْ ُכ ْ َو َر ْ َ ُ ُ َ ُכ ْ ُ ْ ِ َ ا ْ َ א‬
ً َ ِ ْ َ ‫﴾ َ َ َ ْ َא َ א َ َכא ً ِ َ א َ ْ َ َ َ ْ َ א َو َא َ ْ َ َ א َو‬٦٥﴿ۚ َ ٔ‫ا ْ ِ َ ُ ْ َא َ ُ ْ ُכ ُ ا ِ َ َد ًة َ א ِ ۪ـ‬

﴾٦٦﴿ َ ۪ ُ ْ ِ

ş(ُaُ mَ ْ i‫ر‬lَ ‫َو‬olْ m‫ ْ ُכ‬aَ َ saِ y‫ ا‬dُ ı,ْ (َ haَ nْ َ sَ )ı - Allah-Təalanın fəzilət və rəhməti siz bəni-İsrailə
ki bu əhdi pozandan sonra Allah-Təala sizə lütf edib
۪ oِ l‫א‬aَ rْ ‫ا‬dıَ nِ ızْ .ُ ‫ ) َ ُכ‬- əlbəttə,
tçöavşbqəıneştdəixnsilzə)r,d(əَ n ْ (Allah-Təala dünya və axirətdə ziyankar və
bu gələn ayədə o bəni-İsraili qor-

xudur ki, peyğəmbərin zamanında yaşayırdılar. Yəni ey bəni-İsrail, necə ki

sizdən əvvəl şənbə gününün hörmətini saxlamayan ata-babalarınıza əzab nazil

elədim, habelə sizə də Hz. Məhəmmədi və Quranı təkzib etdiyiniz üçün əzab

edərəm).

- 65) (əُ vُ vْ ِ əَ l ْbَ aَ ‫َو‬b)a-lahrəınqıizqıəntəhnə,dsdizi bəni-İsrail bilibsiniz, ( ْo‫ ُכ‬lْdِ u‫وا‬ğْ uَ َ nْ ‫ا‬uَ, ۪ ‫ِ)ا‬
sizdən aşıb Allah-Təalaya asi (
oreِ əhnْhutimnr‫)ا‬aəimts-itnıəşndməınəəqnbsoiədqriuogrm)vü,unal(üdu‫ َد ًة‬ıbhlَ a,ِ aruq‫ا‬. zqُ(aıْ‫ ُכ‬nqُ)َdo‫א‬-aَ lْ dُmAَ u)leğl-yaumohnn-uuTlzanərahaolaaldulydenaad,.iak((s:Bَ i ٔ(‫۪ـ‬uoAِ ‫א‬lqulَ li)bashs,-ə-şTAəŞənlaalbmalaəhn-mıgTnüüədnlakeülüamnnnüədısnnəi

dəniz kənarında yerləşən bir qəsəbədə Hz. Davud zamanında vaqe olubdur.

Qissə belədir:Allah-Təala şənbə gününü bəni-İsraildən ötrü bayram edib, o

gün bütün dünya işlərini onlara haram buyurmuşdu. Gərək o gün ancaq Allaha

itaət və ibadətlə məşğul olaydılar. Həmin qəsəbədə olan yəhudilərin işi-peşəsi

dəniz kənarında yaşadıqları üçün balıq tutmaq idi. Şənbə günündə balıq tut-

maq onlara qadağan idi. Amma o gün balıq digər günlərdən çox olurdu. Bun-

dan ötrü fikirləşib, hiylə qurub, dəniz kənarında quyu kimi yerlər düzəldib,

dənizdən ora yol açdılar. Şənbə günü olanda balıq çox olub həmin yollardan

o quyu kimi yerlərə daxil olub, oradan çıxmaları mümkün olmazdı. Bazar

günündə o balıqları ovlayardılar. Bir müddət bu şəkildə hərəkət elədilər. Axır-

da şənbə gününün hörmətini pozub, itaət və ibadət əvəzində şənbə günündə ba-

lıq tutmaqla məşğul oldular və bu səbəbdən Allah-Təala onlara əzab göndərib,

onların batinlərini meymun surətinə çevirdi. Meymun kimi məkr və hiylədən

başqa heç bir xeyir əməl onlardan meydana gəlməyib, hidayətə qabil olmayıb

3 gündən sonra hamısı həlak oldu).

mi‫א‬nَ َ üsْ aَttn6ə‫א‬l6َqa‫ َ)و‬ir‫(א‬dَ‫א‬şَْaəَ‫א‬nxََ ْ sََ löَْəَ tَr‫א‬r)dَü-ِ ə)bni-bizorönəotrtlayüerətıhödnuyizküda.dilm-(ənrَaəinn۪sıiُ nmhْ ِdəetaً yَ emvِ təْduَ o‫و‬inَ k)n.sl-auTrryadəetankinnəiəsogoçnönerlvrasrarüiınldnmlüəbənrluyəkarhiyi,naaAil,lgal(əlralًıə‫א‬hn‫ َכ‬n-ıَ
Təala öz qüdrətiylə insanı öz pis əməli səbəbi ilə necə öz surətindən çıxa-
rıb meymun surətinə daxil edir və heç bir şəkildə hidayətə qabil olmur-

53

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ‫َو ِا ْذ َא َل ُ ٰ ِ َ ْ ِ ۪ ٓ ِان ا َ َ ْא ُ ُ ُכ ْ َا ْن َ ْ َ ُ ا َ َ َ ًة ۘ َא ُ ٓا َا َ ِ ُ َא ُ ُ ًواۜ َא َل َا ُ ُذ ِא ِ َا ْن َا ُכ َن‬

﴾٦٧﴿ َ ۪ ِ ‫ا ْ َ א‬

lar. (Həqiqi insanlıq halından çıxıb, meymun kimi məkr və hiyləbazlıq etmək
meymun surətinə daxil olmaq sayılır). Bundan sonra gələn bir neçə ayə o

qissəyə işarədir ki, Hz. Musa (s.ə.s) zamanında meydana gəlibdir və o qissə
müxtəsər şəkildə belədir: bəni-İsrail arasında bir nəfər varlı şəxs olub, onun

bir oğlu və çoxlu qardaşı oğlu var idi. Qardaşı oğlanları onun dövlət və ma-
lına sahib olmaq xəyalı ilə onun oğlunu qətlə yetirdilər. Ondan sonra həmin

qatillər bəni-İsraili günahlandırıb, öldürülənin qan bahasını tələb elədilər. Bu
xəbər Hz. Musaya (s.ə.s) çatdı, o cənab bundan agah oldu. Bəni-İsraildən bir

başqa şəxs də dünya malından bir buzova malik olub, sadəcə kiçik bir oğlu
var idi. Elə ki o şəxsin əcəli yaxınlaşıb, öləcəyini hiss elədi, həmin buzovu

meşəyə aparıb, dedi: ilahi, bu buzovu sənə o kiçik oğlumdan ötrü əmanət tap-
şırıram. Buzovu meşəyə buraxdı. Bir müddət sonra o şəxs vəfat etdi. O buzov

həmin meşədə böyüyüb, gözəl bir inək oldu. O kiçik uşaq da həddi-büluğa
çatıb, yoxsulluq içində gün keçirirdi. Çöldən odun gətirib satar, onu 3 hissə

eləyib bir hissə anasına, bir hissə sədəqəyə və bir hissə özünə sərf edərdi.
Bir gün anası ona dedi: oğul, atan səndən ötrü meşədə Allah-Təalaya əmanət

tapşırıbdır. Get, onu axtar tap. Həmin cavan meşəyə gəlib, atasının əmanət
qoyduğu buzovun gözəl bir inək olduğunu gördü. O vaxta kimi heç bir şəxsə

tabe olmamışdı. Elə ki o cavan ona yaxınlaşdı, inək o şəxsə tabe oldu, o da
onu tutub evinə gətirdi. O vaxt da həmin öldürülmüş şəxsin əhvalatı vaqe

oldu. Allah-Təalanın əmri belə oldu ki, o şəxsi dirildin. Ta ki öz qatillərini
xəbər verib, o zaman qiyaməti inkar edənlərdən ötrü bir əlamət olsun və o inək

sahibinə də mənfəət versin və bu səbəbdən Allah-Təala Hz. Musaya (s.ə.s)
əmr elədi ki, gərək öldürülənin əmisi oğlanları bir inək kəssinlər. Ta ki diri-

lib öz qatilini xəbər versin. O vəsfdə inək ki, onu kəsməklə əmr olunmuşdu-
lar, onu axtarandan sonra həmin cavanın yanında tapdılar. Baha qiymətə onu

alıb, kəsəndən sonra onun bir parçasını ölüyə vurdular. Allahın izni ilə dirilib
– mənim qatillərim əmim oğlanlarıdır-deyib yenidən öldü. Hz. Musa onlara

cəzalarını verdi. Necə ki bundan sonra gələn ayələrdə qeyd olunacaq).

öcAskəazilnvloaqdah6öbəh7-vnıeTn)mybdə(vٓuüa۪aaِ nlönaْ ddَlı,ِüenə(dnnْkiüٰ‫ُכ‬ləoənُ sُrُ ‫א‬iْqc‫ل‬:َlَ)əma‫َ(א‬nۜ‫ا‬t–‫ذو‬əًiْa‫ا‬lُِs‫و‬sibَ ُin)iız‫א‬ii-َəlqiُəysəəِatbtmədَluy‫َا‬ə)ırinrö–yıeilzekdü(ate.iniryrSsü,aəəMn(nlnı‫ ًة‬nَusbşَ,isَəir(azx‫ا‬re)əsiy,ُliaəssَbərْştəَenkənh‫ن‬aْ ibdَ‫ا‬z-r)İiaezs-odreəlaibds:iiuiilsrb)(nt,َ ei.ioh‫ا‬nn(z‫ن‬əzə‫ٓا‬aka‫ا‬kِ )ُ ‫א‬mَekk-)dəaə-hisnsrməəMskqsəəiiiunnyqMs?iiəazmtu,nBəisıtnzinaazi,
əmr edirsən. (ِ ‫ِא‬ ‫َُ א ُِذ‬ ‫َِא ََلا َْا‬
(‫ )اَ ْن َا ُכ َن‬olum, ( َ ۪ ) - Musa dedi: Allah-Təalaya pənah aparıram ki,
) - cahil olan şəxslərdən (olum), istehza və məsxərə

54

Bəqərə surəsi

ۘ ‫َא ُ ا ا ْد ُع َ َא َر َכ ُ َ ِّ ْ َ َא َא ِ َ ۘ َא َل ِا ُ َ ُ ُل ِا َ א َ َ َ ٌة َ َא ِر ٌض َو َ ِ ْכ ٌ ۘ َ َ ا ٌن َ ْ َ ٰذ ِ َכ‬
ٌ ِ ‫﴾ َא ُ ا ا ْد ُع َ َא َر َכ ُ َ ِّ ْ َ َא َא َ ْ ُ َ אۜ َא َل ِا ُ َ ُ ُل ِا َ א َ َ َ ٌة َ ْ َ ا ٓ ُء ۙ َא‬٦٨﴿‫َא ْ َ ُ ا َא ُ ْ َ ُ و َن‬

ۜ‫﴾ َא ُ ا ا ْد ُع َ َא َر َכ ُ َ ِّ ْ َ َא َא ِ َ ۙ ِان ا ْ َ َ َ َ َ א َ َ َ َ ْ َא‬٦٩﴿ َ ۪ ِ ‫َ ْ ُ َ א َ ُ ا א‬

etmək cahillərin əməlidir. Mən sizə istehza etməyib, həqiqətən, Allah-
Təala tərəfindən sizin inək kəsmənizi əmr edirəm. (İnək kəsmələri əmr
edilən şəxslər elə ki gördülər, Hz. Musa (ə.s), həqiqətən, bu işi onlara ciddi və
qəti şəkildə əmr edir, istehza və məsxərə etmir, başladılar kəsmək istədikləri
inəyin xüsusiyyətləri haqqında suallar verməyə. Buna görə də, Allah-Təala da
onları sıxışdırıb, elə bir vəsfdə inək bəyan etdi ki, ancaq o cavanın inəyində o
vəsflər var idi. Halbuki sual verməyib, hər hansı bir inəyi kəssəydilər, kifayət
edərdi. Lakin onlar sual verməkdə israr etdilər. Allah-Təala da inəyin vəsflərini
nadir və çox edib, onların işini çətinləşdirdi, o vəsfdə inək o cavandan başqa
heç bir nəfərin yanında tapılmadı, baha qiymətə o inəyi alıb, onu kəsdilər).

M(kOaurkseaə6l)s8ə,i)slömiz(n‫ا‬i,rşُ(ə‫א‬iَbnَ)ِbə–y‫א‬inَ i)inin-bbəoiiyzrqidpəkəarnəribçsöamətsriıənnükəılçköəalnğüəıəmyrə,xr(üv‫َא‬ousَ ulrْumsِّ niَ ُay)aqy–nləalttaadorənk,duinnbeədidzhiidlraəiərllndm: aöə(‫כ‬tsvَriənü‫ َر‬ənb‫א‬ətَ əəَ yyə‫ُع‬aac‫ ْد‬şcn‫)ا‬düvab–əde(aılerəşy?--
yib, o inəyin vəsflərini soruşmaqda israr etdilər. Yəni bu necə inəkdir ki, onun
bir parçasını ölüyə vurmaqla o ölü dirilsin? Ey Musa, onun vəsfini bizdən ötrü
dşc(ç‫ٌة‬eaoüَyvxrَ ülَ aəq‫א‬snَ tokl‫ ِا‬cı)biq,aə–ədyiomlıaər,n,rby(eoiaٌrl‫כ‬lşْ əuliِ)ınn.lıəَu(q‫َو‬k‫ل‬b)َ da‫א‬s-َ iru)rvan-əksuıHinnz,ə,zdo.oandnMduəuınçru.oyvsBxeaərescdiflanəievəbdsaeuyin:leaədt(ldil‫ل‬ıُrarir.irnُ:(َ v‫כ‬.(َُ e‫اِ(ض‬Bِr‫ ٌٰ)ذ‬m‫ر‬əِ-َ ‫א‬nَəْ Aَiy-‫َ ٌن‬lİi)l‫ا‬nsaَ r-.َhan)(i-َ‫ن‬lَə–T‫و‬bçəoُuoaَrnxlْtُauay‫א‬nَbyala‫ا‬uaşlşyُkıdَ uivْ fa‫ا‬r)əaduy-nırəroə:t,
etməyib, ikinci dəfə sual verməyə başladı).

‫ل‬aMbsُ aşakurُxَısa)ada6rn-ı)9r,leA.)alb(ərl(‫א‬ilsı‫ا‬zَaiُ şdnhُ ْ‫א‬aَəَ,-d)Tnٌ(ِ‫–א‬eə‫َא‬öَ dُa)tْilərَ-narü‫א‬rə.َ bə)k(önuT-zkgayorriuəiiəssxrnmbouçənbiryəiV:kdinn(ləəiə‫ ٌة‬hrrçَ əbəَəaَcnmği‫א‬əbgَırrnsi‫ ِا‬,)anMo(r–ə‫א‬lıَ uüdَornnı,əْ rəanِّb.َbnُ g(i)brldَ a–iihir۪rntِ ?daə‫א‬dek(ek‫ا‬y‫ل‬ddَ ii‫א‬iriَُrb:l)َ,ə)oi-rz(–‫ء‬H:ُid‫ٓا‬neَə(zəlْn‫כ‬ə.yََ Mis)ön‫َر‬at-urrr‫א‬əَoüısَ dnan‫ُع‬gbıurd‫ْد‬iə‫ا‬ne)keydliar–ə,inə:osn((navegُrayəıi‫ِا‬
idi ki, ona baxanda zənn edərdin ki, günəşin şüası onun dərisindən çıxır).

ö(-(‫َכ‬tَoَrَ üْ‫اَر‬i7n‫نא‬bَ 0əَ‫ِا‬ə))k‫ُع‬y‫د‬-(ْ a‫اا‬b)nhiُ –‫א‬əzvَ qi)(əmei–qayşə(üMiktnçəaüəunryns,eaiol)şkə,üəisbnbsiniməhz,kdəə(lkəikَ ndlِiəi,ö‫א‬rəَot)m(rn-qüuraooörkialznunəərnslyıəmaqibnndəblıkaəri.rnlsəlNi3x-əçəcümaüsğxruıüdrssəo,iufyl(əus‫א‬yَ iَnəsyumtْyiaِّ əَ uvُlt)ədşv–uəehqrtavia,bləı()knۜ‫א‬nَidْeəَbecَ diəhzَdiadَl‫א‬liəədrَ rnَ?a):

55

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َא َل ِا ُ َ ُ ُل ِا َ א َ َ َ ٌة َ َذ ُ ٌل ُ ۪ ُ ا ْ َ ْر َض َو َ َ ْ ِ ا ْ َ ْ َث‬٧٠﴿ ‫َو ِا אٓ ِا ْن َ אٓ َء ا ُ َ ُ ْ َ ُ و َن‬
ْ ُ ْ َ َ ‫﴾ َو ِا ْذ‬٨١﴿۟ ‫ۚ ُ َ َ ٌ َ ِ َ َ ۪ َ אۜ َא ُ ا ا ْ ٰـٔ َ ِ ْ َ ِא ْ َ ِّ ۘ َ َ َ ُ َ א َو َא َכא ُدوا َ ْ َ ُ َن‬
ُ ‫﴾ َ ُ ْ َא ا ْ ِ ُ ُه ِ َ ْ ِ َ אۜ َכ ٰ ِ َכ ُ ْ ِ ا‬٧٢﴿ۚ ‫َ ْ ً א َאد َر ْء ُ ْ ۪ َ אۜ َوا ُ ُ ْ ِ ٌج َא ُכ ْ ُ ْ َ ْכ ُ ُ َن‬

۪ ِ ‫ا ْ َ ْ ٰ َو ُ ۪ ُכ ْ ٰا َא‬

bir inək kəsəcəyimiz bizə məlum dُ eَ )y-il)ə.lb(ُ ə‫ا‬tt‫ َء‬ə‫ ٓא‬,َ o‫ِا ْن‬in‫ا ٓא‬əِ ‫ َو‬y)i-thapəqmiqaəqtdəan,mbüizv,əəfgfəəqr

Allah-Təalanın istəyi olsa, (‫و َن‬ ُ َ ْ
olub, hidayət taparıq.

sriiTmnnaıədaəəğaıykylrlai7ıla.bəm1b(rb)‫ا‬iiidzşuُ(ilıd‫א‬şy‫ل‬ərَ َlə.)mu‫א‬əَn()rd-‫א‬əuَiö–kdbrt۪ e,r:Hsَ dəüəَ (zikb‫ ٌِة‬ly.َəiənَaMrَbَ )xə:‫א‬i-lşuَs(əıuo‫ا‬eِs,)vay(vi–ə‫ث‬neَ(Msəosrfْ.y,iuəَerie.slْnls‫ا‬əlaə)əd)rr,o)iِəbn.n(nْi(َ.rlgٌِّ aBَiَiَ rn‫و‬nَْu‫א‬ı)dَəِnُ-vkə)َəvcd-xْsaəihüfِrvdəəsakkَurəbٰٔ‫ـ‬iiْsb‫ا‬i,nı)inni(rbsə-‫ض‬duyieَahrliy‫ر‬aْaritdَ mbqaəْ e‫ا‬pqnvdaُ agəyis۪:ُranöyı‫(ل‬nqٌzoö‫ُل‬ü,x.qُ ‫َ(ذ‬ydOsُnَaluəneَnُ)rcd.‫ا‬dِg)ə–aXəa-knlznaiiəAblsuldioilszlilinnagasorhəadqlar---i,

axtarış edib, əvvəlcə qeyd edilən həmin cavandan bu vəsfdəki inəyi tap-

dqaıllamr.ış(‫א‬dَ ı kُ iَ ,َ َ ) - o inəyi tapandan Msoəncrbaukrəqsdaillıəbr.k(ə‫ َن‬sdُ iَ lْəَ r‫ا‬.‫א(ُدو‬İ‫ َכ‬n‫א‬əَ y‫ َو‬i) - amma az
o inəyi kəsməsinlər. kəsməkdən

qorxurdular ki, bəlkə, doğrudan da o meyit dirilər. O vaxt da onların qatil ol-

ması məlum olar. Buna görə də, inək məsələsində təəccüblə uzun sorğu-sual

edib, bunda israr elədilər. Ta ki inəyi kəsmə işindən uzaqlaşa bilsinlər. Axırda

bu, mümkün olmayıb inəyi kəsdilər).

sinoənyri7an2o)kn(ə‫א‬usًnilْ َmqْ aəُ ْstَ َiill‫ذ‬iəْ ‫ا‬nِ ‫ َو‬əi)nm–hroaozqlauqmnındadunankiuixzbt.iil(ra‫א‬fَne۪əlfْəəُ d‫ء‬rْ ‫َر‬ii‫د‬nq‫َא‬iə)zt.-lBəoəycyeaatvinradvniəınqiazəş,ktolaəsrəyebettəmibrəəəndgdiönərinzə

kyedüi,ənonündzuüir,gki(iz‫ن‬mَ ləُdqُ ‫כ‬iْ ərَ tdliْənُ ْ ‫כ‬iُyze‫א‬,َth)ira-ilbob.uş(ke‫ٌج‬iyAِi ْ kllُ iaُ hm‫ا‬-‫َو‬Tə)xə-faihlatauoltbnuuubkügiziAəzllçəlaıdxhiar-rTdtdiənıa)i.lza, zahir və aşkar
(insan öldürdü-

ra 73) e(l‫א‬əَ yِ ibْ َ ِ d‫ ُه‬edُ ِ ikْ :‫ا‬ ‫ْ َא‬ ُ َ ) – inəyi kəsəndən sonra Musa vasitəsilə onla-
əmr o inəyin bir parçasını o meyitə vurun. Ta ki dirilib

öz qatilini bəyan eləsin. (İlahi əmr gələndən sonra Hz. Musanın əmri ilə o

inəkdən bir parça kəsib meyitə vurdular. O meyit dirilib, öz əmisi oğlanla-

rının qatil olduğunu Hz. Musaya bəyan eləyib, yenidən öldü. Hz. Musa da
vogenüruninübn,qddatəiirldilləitrrdiinil,dihəqcaəəbtkleədləyire(.tBirٰ duْ َiْ)m‫ا‬.ُ (e‫כا‬yَ iِِ tْٰi‫َכ‬nُ ))
- necə ki Allah-Təala o meyitə həyat
- Allah-Təala bütün ölənləri qiyamət
dirilməsini görüb, nəyə görə qiyamət
gününü inkar edirsiniz? ( ۪ ِ ‫ ) َو ُ ۪ ُכ ْ ٰا َא‬- Allah-Təala bu meyiti diriltməklə öz

56

Bəqərə surəsi
ۘ ‫﴾ ُ َ َ ْ ُ ُ ُ ُכ ْ ِ ْ َ ْ ِ ٰذ ِ َכ َ ِ َ َכא ْ ِ َ א َر ِة َا ْو َا َ َ ْ َ ًة‬٧٣﴿ ‫َ َ ُכ ْ َ ْ ِ ُ َن‬

möcüzələrini sizə göstərir. Allah-Təala bu meyidə həyat verdi ki, qiyamət
deliəryilimb,əybiuinnukadrərektmeədyəəssiinniizz..A(‫ن‬lَ laُ hِ ْ-َ Təْ ‫ ُכ‬alَaَ )
günündə ikinci dəfə - əlbəttə,
gərək ağılla hərəkət bir ölünü

diriltməyə qadir olduğu kimi, bütün ölüləri diriltməyə də qadirdir. (Sual:

nəyə görə Allah-Təala o qatillərə inəyi kəsməyi əmr elədi və bununla o meyitə

həyat verdi? Cavab: Allah-Təalanın bütün əməlləri hikmət üzrədir. Allah-

Təala heç bir işi hikmətsiz etməz. Lakin əksər fellərinin hikməti bizə aydın

deyildir. Allah bilir, bəlkə də, bu məqamda inəyin kəsilməsində bu hikmət

var idi: o qatillərin həmin cavanı qətlə yetirməkdə məqsədləri onun atasının

var-dövlətinə varis olmaq idi. Allah-Təala onların istəyinin əksini onlara ver-

di. Əvvəlcə inəyi kəsdirməklə onların bütün mallarını əllərindən aldı. Çünki

inəyi baha qiymətə aldılar və nə qədər malları var idisə, o inəyə xərclədilər,

inəyin sahibi olan cavan müflislikdən xilas olub mal-mülk sahibi oldu. Amma

onlar müflis oldular, halbuki xəyalları zəngin olmaq idi və ikincisi – özləri də

məhv olub, öldürüldülər. Digər bir hikmət: inək kəsilib öldürüldüyü halda,

necə ola bilər ki, bir meyitin digər bir meyidə vurulmasından həyat meydana

gəlsin? Məqsəd bu idi: xalq agah olsun ki, həqiqətən, o meyitə həyat verən

Allah-Təaladır. İnəyin bir parçasını o meyitə vurmaq zahiri səbəbdir. Amma

o səbəbin heç bir həqiqi təsiri yoxdur. Həqiqi təsiri olan səbəb Allah-Təaladır.

“Heç bir səbəb olmadan səbəbləri yaradan Allahdır”. Bəni-İsrail öz heyva-

ni nəfslərinə tabe olub, ona müxtəlif qidalar verib qüvvətləndirməklə, məhv

olan mübarək ağıllarını zillət və rəzillik içində qətlə yetirdilər. Allah-Təala

tərəfindən Hz. Musa vasitəsilə əmr olundular ki, öz heyvani nəfslərini qətlə

yetirib, onun qəzəb və şəhvət kimi bəzi orqanlarını mübarək ağla kömək üçün

versinlər, ta ki xəbis rəqib (heyvani nəfs) aradan götürülərək mübarək ağıl

yenidən həyat tapıb öz səltənətinə geri qayıtsın. Bəni-İsrail də o kamil sultanın

tədbiri ilə bütün bəla və dərdlərdən xilas olsun).

nan 74) (‫ٰذ ِ َכ‬ gِ öْ َrəْ nِ dْ ə‫ ُכ‬nُ ُ sُ onْ rَ aَ ُ ) - siz bəni-İsrail tayfası yuxarıda qeyd olu-
ayələri qəlbiniz elə sərtləşdi ki, heç bir şəkildə sizə

öyüd-nəsihət* təsir etmir.

(*Qeyd: Bu əhvalat Hz. Musanın zamanında vaqe olubdur, Allah-Təalanın bu
əhvalatı qeyd etməkdə məqsədi uca peyğəmbərimizin (s.ə.s) zamanında olan yəhu-
dilərə elan etməkdir ki, siz yəhudilərin işi həmişə inadkarlıq və itaətsizlikdir. Necə ki
əcdadınız Hz. Musaya itaət etmədi, habelə siz də möhtərəm peyğəmbərimiz Hz. Mə-
həmmədə (s.ə.s) itaət edən deyilsiniz və heç bir ilahi ayə də sizə təsir edən deyildir və
bu uca Quran ki, bütün ərəb ədibləri onun müqabilində aciz qalıblar, siz ibrət nəzəri
ilə ona baxmırsınız ki, bəlkə, hidayət tapan şəxslərdən olasınız).
s(‫ة‬əِ ‫ َر‬r‫א‬tَ liِ kْ ‫א‬d‫ َכ‬ə dَ ِ aَ )şd-asnizminöhqkələbmindiizr.dDaaşşakidməimdiirr. t(ə‫ ًة‬sَ irْ َ eləَy‫ َا‬ib‫)اَ ْو‬on–uydaadğıadışri.dAdmətmvaə

57

Kəşfül-Həqayiq I
ُ ِ ْ َ ‫َو ِان ِ َ ا ْ ِ َ א َر ِة َ َ א َ َ َ ُ ِ ْ ُ ا ْ َ ْ َ א ُر ۘ َو ِان ِ ْ َ א َ َ א َ ُ َ َ ْ ُ ُج ِ ْ ُ ا ْ َ אٓ ُء َو ِان ِ ْ َ א َ َ א‬
ْ ُ ْ ِ ٌ ۪ َ ‫﴾ َا َ َ ْ َ ُ َن َا ْن ُ ْ ِ ُ ا َ ُכ ْ َو َ ْ َכא َن‬٧٤﴿ ‫ِ ْ َ ْ َ ِ ا ِۜ َو َא ا ُ ِ َ א ِ ٍ َ א َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َو ِا َذا َ ُ ا ا ۪ َ ٰا َ ُ ا‬٧٥﴿‫َ ْ َ ُ َن َכ َ َم ا ِ ُ ُ َ ِّ ُ َ ُ ِ ْ َ ْ ِ َא َ َ ُ ُه َو ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

‫َא ُ ٓا ٰا َ ۚא‬

sizin qəlbinizə dəmirdən möhkəm olan sözlər təsir eləmir. (Bəli, insan ax-
maqlıq və cəhalət məqamında olanda nəiniki daş, bəlkə, dünyada heç bir şey
o sərtlikdə olmayıb, dünyanın bütün müdrikləri və nəsihətçiləri ona öyüd-
nəsihət eləsə də, ona təsir etməz, onun cəhalət və axmaqlığı azalmaz. Dün-
ymçp-Tl‫ن‬qَ aeaaaəharşُdrfaydəmَiaallqaْaalَənoiananql‫א‬lxnə,dıaənmrıَ(antb)ِۜ əşfqa,dın‫ا‬-qpoş(e,ِqla‫ء‬roَُıyٓ‫א‬drxıqْ َairşuaَlْ la‫ا‬edvaşsryُliunəْ ,ْarlِِıə.(ribc‫ج‬rlُُdُ,əəiُِaho(ْkْ nanَzَ َiləd,‫אَא‬,ə)َlَa(tzَsَ o)‫ر‬nُ iə‫אא‬knz–َlَsiəْdْ umَeِ eavْd‫ان‬lfinəəı‫ا‬iُِ‫و‬şrَbْy)dqssِ aauiı-aşnrُ bşqavçiarzaəıvَ )şxَ,َ.ahqbaA(r‫א‬aəir‫َא‬rlq,ََksl)ْ ai(əxِiqn,bh-ə‫ن‬əeəu-s‫ِا‬etc‫و‬Tbtَcləəə)əlaənlə-ika,)dkdyildaaaaebyaşşnğəasoşləvzilğaxzaəaıhrdirynrnıəudanqərkao)dsibi.nql,üəaaə(eşomş‫ِة‬tsəl‫ر‬ınَəəun‫א‬rənd.َlddəl,a(əِalabnٍarْnş‫ِا‬əmi‫א‬nçَvzAَ əaِiiaِzُtlydrild‫ان‬alaoak‫א‬ə‫ِا‬h‫و‬şَlrَni‫و‬--)-َ,,

tabdı7r.5B) (uْy‫ ُכ‬uَ r‫ا‬urُ :ِ )ْ ُ ‫اَ ْن‬ ‫ن‬yَ əُhَ uْ dَ َ i‫) َا‬lə–ri(bimu aanyaə peyğəmbərə və onun səhabələrinə xi-
siz dəvət etməklə sizin dəvətinizi qəbul
dْ َِ ْəْyِ ٌَ )iُ ş۪ َ َ-d‫َ ُن‬Tiِّr‫ََכא‬öibُvْ ,rَ ‫و‬öَُa))ztd--nahoəaqfilslebaayunhd-ii
oekkdliəuilobanmayQnəıuhtAruaalmdlnailahaə-rniTmilnaəayaenıllbaəg,küəytəlaiəlrdammdmaaəıllnasərıarıxienlvşaiiadyariarrinzddudiilaəeknrdi,,isr((o‫ُه‬sِ ni‫ُا‬nrَ ‫م‬iَaَ zَ?‫א‬o‫ َ َכ‬n(‫ِ َن‬uْ ْ ُ ُ
َ

istəklərinə görə, Allah-Təalanın kəlamına başqa mənalar verirdilər. Belə
nAelclaəhü-mTəidalaetnmınəkkəollaamr?ın(ı‫ َن‬dəُ َyْ iَ şdْ ُir‫ َو‬i)b-,
şəxslərin imana daxil olmasına hal-
buki özləri buna agah idilər ki, ona

yalandan iftira eləyirlər. Bu yəhudi tayfasının Allah-Təala tərəfindən

gələn ayələri inkar etməsi onların qədim adətləridir. O səbəbdən Quranı
da inkar etdilər. Daha onların imana daxil olmasını ümid etməyin. (Allah-
Təala gələn ayədə yəhudilərin münafiq* olduqlarını bəyan edir ki, münafiq

şəxsdən heç bir xeyir əməl meydana gəlməyəcəyinə görə, onların imana daxil
olması ümidindən möminlər vaz keçsinlər).

(*Qeyd: Zahiri batini ilə müvafiq olmayan şəxsə münafiq deyilir).

76) (‫ا‬ zُ aَ ‫ٰا‬mَ an۪ ‫ا‬ ‫ُا‬ َim‫ِا َذا‬a‫ َو‬n) – (ey Məhəmməd), bu münafiqlərin xüsusiyyəti
budur: o ki izhar edən münafiq yəhudilər möminlərlə qar-
gşıəltaişrdibılaMr,ə(h‫א‬əَ m‫ٓا ٰا‬mُ ‫א‬əَ )d-i
möminlərə dedilər: biz də sizin kimi, Qurana iman
təsdiq eləmişik. Bu Məhəmməd həmin peyğəmbərdir

58

Bəqərə surəsi
َ َ ‫َو ِا َذا َ َ َ ْ ُ ُ ْ ِا ٰ َ ْ ٍ َא ُ ٓا َا ُ َ ِّ ُ َ ُ ْ ِ َ א َ َ َ ا ُ َ َ ْ ُכ ْ ِ ُ َ אٓ ُכ ْ ِ ۪ ِ ْ َ َر ِّ ُכ ْ ۘ َا‬

﴾٧٧﴿ ‫﴾ َا َو َ َ ْ َ ُ َن َان ا َ َ ْ َ ُ َא ُ ِ و َن َو َא ُ ْ ِ ُ َن‬٧٦﴿‫َ ْ ِ ُ َن‬

mkia, nAlklai hy-əThəuadlailəTrdövənrabtdəazisxiə(biəmranveirzihbadrire.d(ənٍləْ rَ ) dٰ ‫ ِا‬igْ əُ rُləْ rَ i َ َ ‫ِا(َذا‬i‫و‬mَ ) a–n o za-
ilə izhar
sesseöıötdnmzzəıllnəzəəy,lrrəəil(rənْaə‫כ‬lُ çkəmْ ırَiblَ,əəAz)ُ bət‫ا‬ləəmlyakَ ahmَbَn-əəT‫א‬tَteəəlِ d)əkai-ldbqaedoadslidrsii,zlöıəəlz(arlْ r:Tə‫ ُכ‬,r(ِّö(‫ر‬iَ ‫ ْا‬vٓ ُ kُrََ ‫ْא‬iaَ ُِ,)t:ِّ Adَ۪yِ aُləَ‫ا‬l)ْha‫כ‬nُ –hua-dbzT‫ٓא‬iiəlَləəsُarِem)ldlaə–əöynsmitibaizimddnkiəlarəin,n,rdsmiöizətzhörnimnaüörliətTnertölmüməvrdürəaabhytnaəədnıhmşaliıəisrnoər-

eləyib desinlər: özünüz deyirsiniz ki, Allah-Təala Məhəmmədin haqq

olmağını Tövratda xəbər veribdir. Bəs niyə iman gətirmirsiniz? Bu
soölzuürsduannuızşm. (a‫ َن‬qdُ ِ aْ َn َ َ َ‫ – )ا‬bəs ağlınız
sözləri möminlər sizə deyib, məğlub sizə ziyan dəyir,
ilə bunu dərk etmirsiniz ki, belə bir

məğlub olursunuz, gərək belə söz danışmayasınız. (O zaman ki yəhudilərin

münafiqləri möminlərə dedilər: biz də sizin kimi, Qurana iman gətirmişik,

bu Məhəmməd həmin şəxsdir. Allah-Təala onun vəsfini Tövratda bizə xəbər

veribdir. O vaxt da yəhudilərdən bu kəlamı deməyənlər onlara məzəmmətlə

dedilər: nədən ötrü bu kəlamı möminlərə deyirsiniz? Bu kəlamın sizə zərəri

vardır. Çünki mübahisə və münaqişə məqamında sizin öz kitabınızda olan

sözləri möminlər dəlil gətirib sizə deyirlər: nə səbəbə görə Məhəmmədi in-

kar edirsiniz? Bu həmin şəxsdir ki, sizin kitabda onun xüsusiyyətləri bəyan

olunubdur. Necə ki özünüz bu mətləbə iqrar elədiniz. Möminlər bu sözləri

sizə deyəndə məğlub olursunuz). Gələn ayədə Allah-Təala o yəhudilərin o

sözünü rədd edib, onların münafiq olmasını bəyan edir.

leyhadəərihq,buig7qddu7əiey)toyəa(lindr‫َن‬Al,uəlAqُrl:َallaْ lhbَari-ıhzTnَ ‫و‬-َıdəT‫))َا‬a,əə-(lasa‫ َن‬yilzaoəُ ِhnmaْ ulُ gaö‫א‬daَrm‫و‬ihَdl)əidan-rınlvrəb.əqri(rah‫ن‬kَ -f‫و‬əibimrlidrِniُiiəirl‫א‬mə,yَ )rbiai-əknihsil,gəəboərixntlinəmurləmviyarəiişlştkəkdikraiə),rb.bgeuAiedznllliəluəradlshkəöi-rirzT,,llə((əəirُram,َ lْd(aaَ banَ aan‫ا‬tigizı‫ن‬nşah‫َا‬ıd)harə---r

dır ki, onlar yalan deyirlər. (Bu, uca peyğəmbərimizdən ötrü bir möcüzədir
ki, yəhudilərin batinlərini və bir-biriləri ilə olan söhbətlərini onlara xəbər

verdi). Əvvəlki ayələr yəhudi üləması barəsində nazil olubdur. Gələn ayə isə

avam yəhudilər barəsində nazil olubdur. Allah-Təala elan edir ki, yəhudilərin

üləması və avamları hamısı zəlalətdə və əzabda olacaqdır, amma alim gərək

elminə əməl etsin, onlar elmlərinə əməl etməyib, əzaba haqq qazandılar.

Amma avam gərək dinin əsl hökmlərində üləmanı təqlid etməsin, onlardan

ötrü elm mümkün olan halda, elmi tərk, üləmaları təqlid edib, Quranı inkar
etdilər, halbuki Hz. Peyğəmbərin zamanında yaşadıqlarına görə, onun haqq

olduğunu öyrənmələri mümkün idi. Elmi tərk etdilər, təqlidlə kifayətləndilər,

59

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َ َ ْ ٌ ِ ۪ َ َ ْכ ُ ُ َن ا ْ ِכ َא َب‬٧٨﴿ ‫َو ِ ْ ُ ْ ُا ِّ َن َ َ ْ َ ُ َن ا ْ ِכ َא َب ِا َا َא ِ َو ِا ْن ُ ْ ِا َ ُ َن‬

‫ِ َא ْ ۪ ِ ْ ُ َ ُ ُ َن‬

zəlalətlərinə davam etdilər. Üləmaları təqlid etdikləri üçün Quranı inkar et-
miş oldular. Avamdan ötrü elm mümkün olan halda, dinin əsl hökmlərində
üləmanı təqlid etmək caiz deyildir. Üləmanı təqlid etmək ancaq dinin ikinci
dərəcəli məsələlərinə aiddir. Amma bizim zəmanənin heyvan təbiətli avamları

üləma paltarında olan hər kəsin dalınca qaçır, hərçənd o üləmalar islam dininə
xilaf hökmləri onlara təlim edirlər. Qurana xilaf hökmləri təklif edib, qəbul
edənləri möhtərəm sayıb, Quran ehkamına dəvət edənlərdən üz döndərirlər.
Bundan artıq cəhalət və axmaqlıq olarmı?)

(f‫ب‬iqَ ‫َא‬ (‫ ِכ‬7aْ ‫ا‬8rz‫ َ)ن‬u(‫ن‬lَُ aَ ْrَ ّıِ ُ‫ا‬ َ ْ)ُ -ْ ِ iT‫و‬dَ )öi-vkbria,ətzbıiibzyiiəlAhmuləldazihlləə-rTr, ə(vaalِra‫َ א‬ ki, yazmaq və oxumaq bilməzlər,
bu ‫ ) ِا َا‬- ancaq öz arzularına müva-
bağışlayar, çünki biz peyğəmbər

övladıyıq, babalarımız bizdən ötrü şəfaət eləyib, cəhənnəmə daxil olma-
b(‫َن‬ilmُ iَ rlə‫ ِا‬rْ,ُ ö‫ ْن‬z‫) َو ِا‬zə–nynəlhəruidyilləərbbuuaarrzzuunluareınddiraləarn.*caYqəgnüimzəannniçvinədgəüomluabn,
rıq).
qəti

eləyib deyirlər: biz peyğəmbər övladı olduğumuza görə, Allah-Təala bizə

əzab etməz. Onların bu sözləri batildir. Allah-Təala yanında soy-nəsəb

mötəbər olmayıb, yaxşı əməl və təmiz qəlb lazımdır. Gələn ayədə Allah-
Təala yəhudilərin əməllərinə görə, onlara əzab edəcəyini bəyan edir.

(*Qeyd: Sual: bu ayənin hökmü ancaq bəni-İsrailə məxsusdur, yoxsa biz Quran
əhlini də ehtiva edir? Cavab: Quran bizdən ötrü nazil olubdur, Quranda qeyd olunan
qissə və hekayələr bizdən ötrü qeyd olunubdur. Ta ki o hekayələrdən agah olub ibrət
alaq. Bəni-İsrail ancaq özlərinin qiyamət günündə nicat tapacaqlarını zənn edib, amma
qəti bilmirdilər. Amma bizim dövrümüzdəki ələvilər (seyidlər) nəinki özlərinin nicat ta-
pacağını, hətta digər şəxslərdən ötrü də şəfaət edəcəklərinə inanıb, Qurani-Şərifi təkzib
edirlər. Özlərindən bir milçəyin əziyyətini dəf etməyə qadir olmayıb, özgələrdən ötrü
ağızlarının tüpürcəyini, hətta əllərinin dəstəmaz suyunu öldürücü xəstəliklərə şəfa de-
yib, öz ayaqlarının toz-torpağını xalqın gözünə sürmə kimi çəkdirib, bu yolla xeyli miq-
darda dünya malı yığırlar. Heyvan təbiətli avam xalq isə “həqiqətən, biz sizi bir kişi
və bir qadından yaratdıq” ayəsindən qafil olub, Allah-Təaladan üz döndərib, adlarını
müvəhhid qoyub bütpərəstliyi özlərinə şüar ediblər. Bu xüsusiyyətləri ancaq ələvilərdən
ötrü qeyd elədim. Hətta fiqh və fiqh üsulu elmlərindən agah olan şəxslər (hansı ki fiqh
və üsulu məsul olduğumuz fellərlə əlaqəli bir elmdir), özlərini uca peyğəmbərin vəkili
hesab eləyib o həzrətin demədiyi sözləri bu cənablar iddia edib, özlərini bütün xalqa
şəfaətçi sayırlar. Biz islam ümməti Qurani-Şərifin ayələrindən heç ibrət almırıq, halbuki

Qurani- şərifin hekayələri çox incəlikləri və dəqiq hikmətləri ehtiva edir).

dsuənyioş7d9şiə)rx(isbَ ləy۪ raِəzٌkıْriَ l,َ a)(r‫ب‬-َ,(‫ِْכ َ“(א‬vِْ e‫ن ا‬yَ۪ ْ l‫ْכ ُ)ُِ” َא‬k-َə)öl-mzTəəölslviəərrraiətibdləad, i(ql‫َن‬ienydُ dəُ َoəlzuُ a)nb-amonnəhdnöaaksnımnsdloəanrdriınar)ma, əvəzanamabsiıonnl--ı

60

Bəqərə surəsi
﴾٧٩﴿ ‫ٰ َ ا ِ ْ ِ ْ ِ ا ِ ِ َ ْ َ ُ وا ِ ۪ َ َ ًא َ ۪ ً ۜ َ َ ْ ٌ َ ُ ْ ِ א َכ َ َ ْ َا ْ ۪ ِ ْ َو َو ْ ٌ َ ُ ْ ِ א َ ْכ ِ ُ َن‬
‫َو َא ُ ا َ ْ َ َ َא ا א ُر ِا َا א ًא َ ْ ُ و َد ًة ۘ ُ ْ َا َ ْ ُ ْ ِ ْ َ ا ِ َ ْ ً ا َ َ ْ ُ ْ ِ َ ا ُ َ ْ َ ُه َا ْم َ ُ ُ َن‬

﴾٨٠﴿ ‫َ َ ا ِ َא َ َ ْ َ ُ َن‬

xosaalanlqnlaıhraöalkddmaedydiıürbrlə.or(Tkdöiə,vyr(iaِ şt‫ا‬dı ibِ rْ uِdniْakِ lgə‫ا‬öَrٰri)əh-döbəkyumişhdlöəirkiormlnəlrAakrllida,)ahn(-Tً bə۪ َiar‫א‬lً aَ aَ tz۪əِ rp‫وا‬əufُ iَln*ْ َdِ )aə-nlsaınnvalaazmril.
(ihlْəöِ kqm۪ aْ َ‫ا‬zəaْ gnَ َö‫כ‬dَ rı‫א‬əqlِoanْrُlıَamrٌ aْ aَ lَə)az-agbTöröoəvlsrouanntlıa.nr(‫ن‬aَhöəُ kzِ ‫כ‬aْmَbü‫*א‬n*ِ üoْ ُdlَsəuyٌ nْ i‫َو‬ş.‫َو‬d)i-riybe,nəəllyəraizydləıqylaarzıdhıqölkamrı

(*Qeyd: Avam xalqın arzusuna görə, ilahi hökmü dəyişdirib bəyan edən şəxsə
avamlar daha çox meyil etdikləri üçün yəhudi alimləri Tövratın hökmünü dəyişdirib,
onların arzusu ilə hərəkət edirdilər. Necə ki bizim bu zamanımızda özünü alim sayan
şəxslər Qurani-Şərifin ayələrini avamın istədiyi şəkildə yozub, ya da Quran ehkamını
birdəfəlik kənara qoyub, nəfsani arzularla danışıb, avam xalqa təlim eləyəndə avam-
lar da tamamən onlara meyil edib onları peyğəmbərin vəkili hesab edirlər. Əgər bir
alim Qurani-Şərifin ayəsini necə ki Allah-Təala istəyir, onlara izah etsə, qoyun qurd-
dan, ya ulaq şirdən hürküb qaçan kimi, o şəxsdən qaçıb, üz döndərərlər. Bu mətləb
bizim zamanımızda son dərəcə aşkardır. Allah-Təaladan xahiş edirik ki, bizi düz yola
hidayət eləsin).

(**Qeyd: Bu ayədən hasil olan məna budur ki, yəhudi üləmasından ötrü 3 qisim
əzab vardır. Birincisi – ilahi ehkamı dəyişdirib, onun yerinə ayrı ehkam yazmaqdan
ötrü, ikincisi - o ehkamı Allah-Təalaya isnad etməkdən ötrü, üçüncüsü - o ehkamla
dünya malı qazanmaqdan ötrü. Yəhudi üləmasının qissəsinin və onlara Tövratın eh-
kamını dəyişdirmələrinə görə əzab vəd edilməsinin Qurani-Şərifdə bəyan edilməsinin
məqsədi islam ümmətini də xəbərdar etməkdir. (Yəni siz islam üləması gərək yəhudi
üləmaları kimi Qurani-Şərifin ehkamını dəyişdirib, avam xalqın rəyinə tabe olmaya-
sınız. Əlbəttə, islam üləması Allah-Təalanın nəsihətini qəbul eləyib, Quranın ehka-
mını heç cür dəyişdirməyib. Əksinə, Quranın ehkamına heç diqqət etməyib, uydurma
xəbərləri özlərindən ötrü ehkam ediblər. İslam ümməti arasında da dini ehkam haq-
qında olan ixtilaflar bu mətləbə açıq sübutdur).

80) (əg‫ُر‬zö‫א‬ar‫ا‬bə‫א‬,َ entَməَ əqْ zَ ə.‫ا‬b(iُ ‫אًة‬h‫ َوو ََد‬ə)ُ mْ-َ yə‫א‬ləً ‫א‬he‫ َا‬utsdə‫) ِا‬ikl-ədrbəidz,eibmdailğaəıtrşa:la-Abyalılbbaahəl-zaTarəbımaelaıtzmbpəiezzyə.ğAcəənmhcəbanəqnrəbomilr-
odunda
duğuna

neçə gün (əzab edər). (40 gün və ya 7 gün, müxtəlif rəvayətlər var). Bax

‫ن‬oagkَ nlöiı,rُblasَ skiْrızَ ianə,ıَ Adzə‫א‬sezَlal:aِ a,b(‫ا‬h‫ا‬əً-elTَْbtََməə)ِatə-t‫ا‬lsəayiَ,anْ oAِ ?dnlْ al(lُa‫ه‬aُ ْ Arَhَ ıْ l-nَl‫ َا‬T)aُ chə–a‫ا‬a-bvTlaaəَ əِlbakْəılُhəna,dْdyAَiaaَn)lləno-aəşhəxegbi-lyTəuairəfydaAueelrtlaylmunaibrhıə,n,y-(iTiysbْ nəaُ )aanv–ldıəanf(neadedıyanierMdvysəəaiəndrnh.iıazən(ml‫َن‬kdıbimaُ,sıoəvُ nَdnəı)‫م‬dazْ ,‫َا‬

61

Kəşfül-Həqayiq I
َ ۪ ‫﴾ َوا‬٨١﴿ ‫َ ٰ َ ْ َכ َ َ َ ِّ َ ً َو َا َ א َ ْ ِ ۪ َ ۪ ٓـَٔ ُ ُ َ ُא ۨو ِٓ َכ َا ْ َ א ُب ا א ِۚر ُ ْ ۪ َ א َ א ِ ُ و َن‬
ٓ ۪ َ ‫﴾ َو ِا ْذ َا َ ْ َא ۪ َא َق‬٨٢﴿۟ ‫ٰا َ ُ ا َو َ ِ ُ ا ا א ِ َ א ِت ُا ۨو ِٓ َכ َا ْ َ א ُب ا ْ َ ِۚ ُ ْ ۪ َ א َ א ِ ُ و َن‬
‫ِا ْ َا ۪ٓء َ َ َ ْ ُ ُ و َن ِا ا َ َو ِא ْ َ ا ِ َ ْ ِ ِا ْ َ א ًא َو ِذي ا ْ ُ ْ ٰ َوا ْ َ َא ٰ َوا ْ َ َ א ۪כ ِ َو ُ ُ ا ِ א ِس ُ ْ ًא‬

agah deyilsiniz. (Gələn ayə yəhudilərin bu iddialarının batin olduğunu bəyan
edir).

Yəhu8d1)ilə(riٰ nَ ) – xeyr, (bu söz ərəb dilində əvvəlcə keçən kəlamı batil edir.
bu iddiaları batildir, əlbəttə, onlara öz əməllərinin müqabi-

lində əzab olunacaqdır. Peyğəmbər övladı olmaq onlara fayda verməz.

Bu dövrdə peyğəmbər nəslindən olanlar bu ayədən qafil olub özlərindən

ötrü Allah-Təala yanında bir qədir-qiymət qərar verib, yəhudilər kimi

özlərinin nicat tapacaqlarına inanıblar. Ondan sonra buyurur: nəinki
dyohً َ ədaəِّ hrَu)hunb-əduimkirnliəimtşryəəəorl,kləidkifhdagəqşəütlnatanalraaoınhndhluıəaqrr,raə,(zhb‫َن‬oaai‫و‬rnrtُaəıِ rd‫א‬g,َeaü(dnn‫ ُא‬iَُ َٔa‫ٓـ‬rx,۪۪hiَ(ْl‫ر‬aُِs‫)۪א‬saِ ‫ا‬h-oْ ‫ب‬iolُbَ un‫אא‬ibَnَlaَ‫ا‬ə‫َْو‬qr)َ‫ا‬duə‫–כ‬ızrَ ratv,ِ ٓub‫و‬əəlُ‫א‬lmَob)onəal-uutqtnonəam,şxcəcəüaxətmqhasdləkəvınrürən)nc.gəəümd(hneəَ aoynَhdin‫َכ‬lludəanimrْ r-ı.َ

(Əvvəlki ayədə günahkarlara əzab vədi verdi. Gələn ayədə xeyir əməl edən

möminlərin əcr, savabını bəyan edir).

ih-məomanş8iəş2gxə)əlsitl(kəi‫ا‬rrqُiَba‫ا‬cٰ lləَəınbr۪,n,‫(ا‬əo‫تَو‬t)ِra‫א‬-yَ dooِ a‫א‬lşdnəax‫ا‬hş‫ا‬sellaُçərِ rvَıd‫و‬kaَ )ıxir,-t,(vçQ(əı‫ َن‬xu‫و‬xarُeanِ y‫א‬nَdiir-eŞ‫א‬əyَ əmir۪ liləfəْ əlrُ .)ev(lə-əByHuəilbzba.lyəəMətrtd,əə(ə,hِnəoَ mmnْ ‫ا‬lmə‫ب‬alُ urə‫א‬dmَ bəeْ o(‫َا‬hsl‫כ‬ui.َəşrِt.ٓ skd‫ُ) ۨو‬i‫ا‬ə)),
tək iman insana fayda verməz, imanla birlikdə əməl də gərək olsun. Bəni-İsrail
əhvalatında onların soy-nəsəbləri ilə qürrələnib, əzabdan nicat tapacaqlarına
inanmaları iddiasının batil olduğunu qeyd edib, cənnət və cəhənnəmin əmələ
görə olacağını bəyan edəndən sonra gələn ayədə bəni-İsrailə xitab eləyib on-
ların xüsusiyyətini göstərir).

e‫א‬ə(şَ ًَ ıl‫א‬hِ‫ا‬ə‫َ۪ء‬ds‫ٓاכ‬y۪ ْöَi‫ِاא‬in8‫ِا‬znَْ)‫َن‬i‫ِا‬3َ)‫و‬d-ْ),sٓ‫وُا‬oeَo(ُ۪a)َ yْy‫)א‬nَtَ i)--ْal-bnaَ-ybərَ‫ا‬vAdosdə‫ذ‬əْ xəa‫ِا‬lna‫و‬lَbsna)ainu-ınh-İşclmslıa-əyanTrlhöaraa.əəhadri(atl,ıkıAddlnnaə(əəlıı‫א‬mdlznnzً aaaaْhənsُə-siyhhTzab‫س‬addəəlaxِı,a‫א‬nşaşyl(qıa,laِylıaı(xəb‫ا‬bqe,nıüُynHhietُeübsl‫و‬zoَ çəniə).lzynabMi-iiinnnni-rbİus.asşaüşstrə(neaataxüly-iasٰbvlən)lْraaəُ,liْbasri‫ا‬boniaəat‫ي‬gls,zəadöa‫ذ‬asِ(r‫و‬əzniَmıl)tənləٰalıae‫א‬-zَrotnَrıْmaənh‫ا‬n‫َو‬fkla)ətgamiaby,ör–reiöazanlehəylə.ddtlkem(eıtəyvqِidməaməْ,iyxَ k(ِilyşo‫قا‬ə:ıَaَlbrlْ‫א‬a(‫א‬ıxَiəِqnz‫و‬-َ,َ۪
müsəlmanlara əmr edir. İnsanların bir-biri ilə münasibətlərində gözəl rəftar
ilk şərtdir. Qurani-Şərifin nəsihətləri nə gözəl və uca kəlamlardır, amma dərk

62

Bəqərə surəsi
‫﴾ َو ِا ْذ َا َ ْ َא‬٨٣﴿ ‫َو َا ۪ ُ ا ا ٰ َة َو ٰا ُ ا ا ٰכ َة ۜ ُ َ َ ْ ُ ْ ِا َ ۪ ً ِ ْ ُכ ْ َو َا ْ ُ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬
﴾٨٤﴿ ‫۪ َא َ ُכ ْ َ َ ْ ِ ُכ َن ِد َאٓ َء ُכ ْ َو َ ُ ْ ِ ُ َن َا ْ ُ َ ُכ ْ ِ ْ ِد َא ِر ُכ ْ ُ َا ْ َ ْر ُ ْ َو َا ْ ُ ْ َ ْ َ ُ و َن‬

İ(e‫َة‬slər‫ٰכ‬yaiibl‫ا‬d,‫ ا‬əyُ n‫و ٰا‬aَ )dad-laamnsadalxaılnnaıyzsadonannrçaozxəəkhaazdtdiıırçp)ı.oxz(a‫َة‬urbıٰ b, vq‫ ا‬ee‫ا‬ryُidn۪ .‫و َا‬oَ ()lْu-ُ nْ vaَ َənnُ e)ahm-kBaauzmı əlhahərdmai isaşirəzxqbaıənlnıınzi-ı,
dü(‫ َن‬özndُdöِünْ nُdüəْ zُrْ ‫َا‬.i‫و‬bَ )(,ْ-a‫ ُכ‬srْ iِxzabً çə۪ eَ nvii-r‫ِا‬İ)msr–əakialdneicrlaə. qbisriztianyfçaosxınaızzıkniı,zadəhətdilnəirzinhəəmsaişdəiqəhqdadldənı.

84) ( ْ ‫َא َ ُכ‬ ۪a‫א‬lَ dْ ıَ qَ‫ ا‬,‫َو(ِا ْذ‬b)u- yadınıza salın, (ey bəni-İsrail), o zaman ki sizdən
möhkəm əhd əhddən və bundan əvvəl keçən əhddən məqsəd hə-

min hökmlərdir ki, Allah-Təala Tövratda Hz. Musanın vasitəsilə yəhudilərə

göndərmişdi. Onlar da qəbul elədilər ki, o ehkama əməl etsinlər, necə ki ayədə
qolaunnutör)k,m( ْ ə‫ ُכ‬y‫ٓא َء‬əَ s‫ ِد‬in‫ َن‬iz‫ ُכ‬,ِ
qeyd (ْ َ y‫ ُכ‬e‫א) َِر‬rَ ‫د‬d-ِ əoْ sözü sizdən aldıq ki, bir-birinizi qətlə ye-
tirib ْ yِ aْ ‫כ‬şُ aَ dُ ْıَ‫ا‬q‫ َن‬larُ ıِ mْ ُ əkَ ‫ َو‬a)n–laörzıünnızüdzaknimçıxi aorlamnadyian-

qardaşlarınızı sizinlə bir

sınız. (Yəni siz güclü olan şəxslər zəif olanlara zülm eləyib, onları sizinlə bir
eysotemnrdrəəakyləba)uş,abədhiızqddliaərnqı əmbbəuukləaehntdddaiannliçıznı.xıba(‫ن‬rَdt‫و‬ımrُ .َa(yْ Aَınlْ )lُ a.ْ ‫ َا‬h‫) َ(و‬-ْ ُT‫ ْ–ر‬əَsْaiَ‫ا‬zlaُ ş)bə-uhbnauddaəsntözesüotdnsirinzaidzgəənkləia,nl(atanəysdədadinqə

yəhudi camaatının bəzi qissələrinə və onların Tövrat ehkamına müxalifət

etmələrinə işarə edir, ta ki biz müsəlmanlar da onlardan ibrət alıb, Qurani-

Şərifin ehkamına müxalifət etməyək. Bizim bu zamanda Qurani-Şərifin eh-

kamının bizim aramızda işlənmədiyindən xəbərdar olduq. Əvvəlcə gərək o

qissəni müxtəsər şəkildə bəyan eləyib, ondan sonra ayənin mənasını izah

edək. Ta ki bu təfsirə baxanlar ayənin mənasına agah olsunlar. Mədinədə iki

tayfa var idi. Birinə Evs, o birisinə Xəzrəc deyilirdi. Mədinə ətrafında olan

yəhudilərin iki böyük tayfası var idi. Biri Bəni-Qüreyzə, o birisi Bəni-Nəzir.

Mədinə əhli olan bu iki tayfa (Evs və Xəzrəc) həmişə bir-biri ilə savaşardı-

lar, yəhudilərdən bəni-Qüreyzə Evs tayfasıyla, bəni-Nəzir Xəzrəc tayfasıyla

müttəfiq idi. Savaşda hər tayfa öz müttəfiqinə kömək eləyib, öz din qardaşla-

rına və düşmən yəhudilərə qarşı savaşıb, bir-birilərini qətlə yetirərdilər. Biri

digərinə qalib olanda onları evlərindən qovub, mənzillərini viran edərdilər.

Amma əgər Evs, ya da Xəzrəc yəhudilərdən bir nəfəri əsir etsəydi, o tayfa-

nın müttəfiqi olan yəhudilər o əsirin əvəzində bir şeylər verib, onu alıb azad

edərdilər. Ərəblər yəhudilərə məzəmmət edib dedilər: bu necə əməldir ki, edir-

siniz? Savaş məqamında öz yəhudi qardaşlarınızı qətlə yetirirsiniz, amma əsir

olanda onları alıb azad eləyirsiniz? Yəhudilər dedilər: Allah-Təala Tövratda

əsirləri azad etməyi bizə əmr edibdir, habelə öz din qardaşlarımızla savaşma-

63

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ْ ِ ْ ‫ُ َا ْ ُ ْ ٰ ُۨ َ ٓ ِء َ ْ ُ ُ َن َا ْ ُ َ ُכ ْ َو ُ ْ ِ ُ َن َ ۪ ًא ِ ْ ُכ ْ ِ ْ ِد َא ِر ِ ْ ۬ َ َ א َ ُ و َن َ َ ْ ِ ْ ِא‬
‫َوا ْ ُ ْ َوا ِۜن َو ِا ْن َ ْא ُ ُכ ْ ُا َ א ٰرى ُ َא ُدو ُ ْ َو ُ َ ُ َ ٌم َ َ ْ ُכ ْ ِا ْ َ ا ُ ُ ْ ۘ َا َ ُ ْ ِ ُ َن ِ َ ْ ِ ا ْ ِכ َא ِب‬
‫َو َ ْכ ُ ُ و َن ِ َ ْ ٍۚ َ َ א َ َ ا ٓ ُء َ ْ َ ْ َ ُ ٰذ ِ َכ ِ ْ ُכ ْ ِا ِ ْ ٌي ِ ا ْ َ ٰ ِة ا ْ َ ۚא َو َ ْ َم ا ْ ِ ٰ َ ِ ُ َ دو َن‬
‫﴾ ُا ۨو ِٓ َכ ا ۪ َ ا ْ َ َ ُوا ا ْ َ ٰ َة ا ْ َא ِא ْ ٰ ِ َ ِۘة‬٨٥﴿ ‫ِا ٰ ٓ َا َ ِّ ا ْ َ َ ا ِۜب َو َא ا ُ ِ َ א ِ ٍ َ א َ ْ َ ُ َن‬

ğı bizə haram edib, amma müttəfiqlərimizdən utandığımız üçün bir-birimizlə

savaşmaqdan başqa çarəmiz yoxdur. Allah-Təala gələn ayədə yəhudilərin küfr

və nifaqını və Tövrata zidd əməl etdiklərini bəyan edir. İndi ayənin mənasına

başlayaq).

– bir8-5b)ir(i‫ٓ ِء‬nَiُۨzٰləْ ُsْ ‫َا‬avُ a) ş-ıbsi,zöbzəünniü-İzsrkaiimldiəonlaonsöşzəüxsalləarni dqaəntləsoynertair,i(rْs‫ ُכ‬inَ iُ zْ َ‫ا‬.‫ َن‬Nُeُ cْ َ ə)

ki qeyd olundu, bəni-Qüreyzə Evsə, bəni-Nəzir Xəzrəcə kömək edib, bir-
bqiarliilbəroilailnədsaanvasoşınrrdaılaörz.ü(nْ üِ z‫א ِر‬dَ ‫ِد‬ənْ ِ olْ a‫ ُכ‬nْ ِ ‫۪ ًא‬ َca‫ َن‬mُ aِ aْ tُ ı‫() َو‬y–ənbiirm-bəğirliunbizolləansacvaamşıab-
bir
öqzovyuurrsdulanruızn.d(a‫ ِن‬n‫ َوا‬qْ ُ oْ ‫ا‬v‫ َو‬mِ aْ ِ qْ ‫ِא‬daْ nِ ْ َ öَ t‫َن‬r‫و‬üُ َb‫َא‬irَ -)
atı) öz məskən və məkanlarından
- günah və zülm səbəbi ilə onları
bllaairrrdıinnaıinzzddöaətnnrükkəiömvməszəəkvəeisrsitribəliy,kiornhsilanalrıinzı.da(al‫ى‬ıbs‫ ٰر‬i‫א‬azَ izُ‫ا‬naْ dt‫ ُכ‬əerُ ‫א‬lْ əَəf‫ن‬yْə‫ا‬iِ ‫و‬rَg)səi-lnsaiəzm,.((mOْ ُan‫دو‬lُəa‫א‬gَrُ ə)hr-əomo divnianşxətqxadsrlaədroadnşi-r-
k‫ب‬qhgِ ioəa,‫א‬tvَl‫כ‬iِobmrْnu‫ا‬iralkasğiriِaano)ْ inَqzِ i)lan,al-kir(baıbreٍgəvْəseَllِdəəTr‫ن‬inَ röi‫و‬dnsvəُidrُn‫ْכ‬aeəiَvnzt‫َو‬ı?l)nəqrHo-ibnvaaədmlzməbianumqekqha(oikTvhdaöuəmivrgrrdəıaunirtkndaiubas()ziəə)zsTs.iiizs(öriəiْvnُhraiُ ala‫ا‬ı(trَboıaْnn‫ِا‬malzeaْ ‫ُכ‬ahreıdْdkَ َmiaelm‫م‬iٌtəbmnıdَ dəziُ yiırlr.əَl,əُ()‫نو‬brََ i)iinmrُ -dِianəvْ ُ nnəəَ َ‫ا‬

iman gətirib, o birini inkar etmək hamısını inkar etmək kimidir. (Qurani-

Şərifin ehkamı da belədir, Qurani-Şərifin bütün hökmlərinə əməl eləyib bir
hg‫ْ َא‬öətki‫ا‬mr‫ ِة‬ibüٰ n,َ üْb‫ ا‬əinzِ kil‫ي‬aəٌ rrْ ieِ ntmi ‫ا‬iِ ə)nk-khasairzmebıdsəəınnniıl-əiİnrsikrnaaricldeətzəmansəTıkaöknvirmcaaitqdınird)üb. nə(zyْ ‫ُכ‬iaْeِ hh‫כ‬əkَ yِa‫ٰذ‬amtُ ılَnaْ dَraıْ nَ za‫ُء‬ə‫ ٓا‬ilَ miَl a‫א‬vَnəَ

həqir olub, əzaba düçar olmaqdır. (Hökm sahibi peyğəmbərimizin əmri

ilə bəni-Nəzir tayfasını Mədinədən qovmaq və Sə`d ibn Muazın hökmüylə

bəni-Qüreyzənin savaşan kişilərini qətlə yetirib, qadınlarını və uşaqlarını əsir

etmək dünya əzabıdır. İnşallah, bu əhvalat öz məqamında qeyd olunacaqdır).
A(‫ِب‬ll‫ا‬aَ hَ ْ -‫ ا‬Tِّ əَ aَ‫ ا‬laٓ ٰ ‫ِا‬qo‫ن‬aَn‫و‬fl‫د‬ialَrُoılِ şaَ inٰ dِ ْ d‫ا‬də‫م‬eَ tyْ lَ i‫و‬iَ l),o(-l‫ن‬aَ dnُüَonْ dَy‫א‬aəzَ ə)azb-aısbniızanydtəəahrnəufsdoqilnaərryaitnaqreiatydra.imy(iٍəşِt‫א‬eَ gyِ ülُ ən‫ا‬rüd‫ َ א‬nə‫ َو‬nd) .ə-
Allah-Təala

‫َ ِة‬ ِ ٰ 86) (‫ِ َ)اכ‬-ٓ ‫و‬eُ‫)ا‬lə-şoəxbsələnri-dQirükrei,ydzüənvyəabnəınaix-Nirəəztəirqyaərhşuıldıqilaərlıib, ,(‫َة‬axٰ iَ rْ ‫ا‬ə‫ا‬t‫ُو‬i َ dَ üْ ‫ا‬nَ ya۪ -‫ا‬
ْ ‫ْ َא ِא‬

64

Bəqərə surəsi
‫﴾ َو َ َ ْ ٰا َ ْ َא ُ َ ا ْ ِכ َא َب َو َ ْ َא ِ ْ َ ْ ِ ۪ه‬٨٦﴿۟ ‫َ َ ُ َ ُ َ ْ ُ ُ ا ْ َ َ ا ُب َو َ ُ ْ ُ ْ َ ُ و َن‬
‫ِא ُ ِ َو ٰا َ ْ َא ۪ َ ا ْ َ َ ْ َ َ ا ْ َ ِّ َא ِت َو َا ْ َא ُه ِ ُ و ِح ا ْ ُ ُ ِۜس َا َ ُכ َ א َ אٓ َء ُכ ْ َر ُ ٌل ِ َ א َ َ ْ ٰ ٓى‬
ْ ِ ِ ْ ‫﴾ َو َא ُ ا ُ ُ ُ َא ُ ْ ٌ ۘ َ ْ َ َ َ ُ ُ ا ُ ِ ُכ‬٨٧﴿ ‫َا ْ ُ ُ ُכ ُ ا ْ َ ْכ َ ْ ُ ْ ۚ َ َ ۪ ًא َכ ْ ُ ْ ۬ َو َ ۪ ًא َ ْ ُ ُ َن‬

ُ ْ َ ْ ِ ‫﴾ َو َ א َ אٓ َء ُ ْ ِכ َא ٌب ِ ْ ِ ْ ِ ا ِ ُ َ ِّ ٌق ِ َ א َ َ ُ ْ ۙ َو َכא ُ ا‬٨٨﴿ ‫َ َ ۪ ً َא ُ ْ ِ ُ َن‬

mayِ zaoُ asilla‫א‬d8)ِ t,ı7‫ه‬ı۪lbY)mِ ْlu(َaa‫ب‬şَrzْa.‫א‬.,َِ ()‫ب(ِכ‬Ş‫َْن‬-ُ ‫ا‬i‫او‬mMَ ُ َ oََْu‫ا‬nْ ُsُُ,aُ‫َ ْא‬dDُْ ََْ a‫ٰا‬anَvْ‫ََُو‬u)َs‫و‬dََo-),ُnv-Srəَ haüَ )həlçee-qoyçioxqmnkəplaitamneəry,nıoğn,ŞnəbübmlieauzyrbMbəaəm,rkuYləəöselramlrəyegəramökinnTyeədaölə,əgvryöÜrdəarziətbkeıoiy.vlnim(erSl,raəadHrzmiı.əknuz,ekə(lzi‫َא‬y(aْ İebşَ l‫و‬-ıَ,

İlyas, Elisa, Zül-Kəfl, Yunis, Zəkəriyya, Yəhya) və bunlardan başqa
(pvOeeryndğuiənkm.ru(b‫س‬həِurُnlُəuْ r‫ ا‬.‫ِح‬p(‫و‬a‫ت‬kُِ ِ ‫ُهא‬vَ ‫َ ِّא‬əَ ْْ‫ا‬ m‫َ) ََو َا‬üْ -qَ əoَdnْd‫ا‬aəpsaَ ekt۪ dv‫א‬iَkəْ َ
‫ٰا‬m‫) َو‬ü-qəİsdadəMs oərlaynəmruhoğlaluqnüavvmətöcvüerzdəliəkr.
ki, hər bir şeyin elmi ondan ötrü kəşf

soilzuənsbuinr.)p(e‫ٌل‬yğُ ə‫ َر‬mْ ‫כ‬bُ ‫َء‬əٓ‫א‬rَ ‫א‬gَ ə‫ُכ‬ldَ ‫ َا‬i), - ey Bəni-İsrail, nə zaman ki bizim tərəfimizdən
ğun olmayan bir kitab və y(aْ ُ bْ َ i‫ ْכ‬rَ mْ ‫ ا‬öُ c‫ ُכ‬üُ zُ əْ ‫ َا‬i‫ ٓى‬ləٰ ْoَ vَa‫א‬xَ tِ )d–a sizin arzunuza uy-
təkəbbürlənib, ona

diteadətikeltəmriəndi iqnəizb.u(lْ ُeْ tm‫א َכ‬əً d۪ iَ nَ )iz- o peyğəmbərlərdən bir qrupu təkzib eləyib,
(Nuh, İbrahim, Musa, İsa və Hz. Məhəmmədi

təkzib elədilər). (‫َن‬ Zُ ُ əْ َk‫א‬əً ri۪yَ ‫و‬yَ )ə-vvəəYpəehyyğaənmı qbəətrlələrydetəinrddiliəgrə).rYbəihruqdriluəpriun qətlə
yetirdiniz (Şüeyb, adəti

peyğəmbərləri ya təkzib etmək, ya da qətlə yetirmək idi).

və p8ər8d) ə(l‫ا‬idُ ‫א‬iَ r‫ َو‬.) - yəhudilər dbeizdiimlərq:ə(lbٌləْ ُ ri‫א‬mَ ُ iُ zُ )i - bizim qəlblərimiz örtülü
Allah-Təala belə yaradıbdır. Ona görə

də (Hz. Məhəmmədin (s.ə.s) dediyi sözlər bizim qəlbimizə daxil olmur.
(qْ Aəِ llِ blْ a‫ ُכ‬lhəِ )r-Ti-nəieaölləratüdysəeühyziulvdəkilpiə,rəiryndəəhbsuuizddiyleaədrraikddleıəbyrdiirnılriə.rr(:Oədnədlkasreiödnziəb,isAbtəulklylaəuhrri-uTilrəə:akl(aaُ f‫ا‬iroُ noُ llَ daَ َurıqnْ -َ

larına görə, Allah-Təala onlara lənət eləyib, öz rəhmətindən kənara salıb, heç
ِqْ eُ y‫ א‬dَ ً ۪ َ َ ) - Tövratın az bir qisminə iman
vaxt imana daxil oklimdaazhlaar)ə.v(v‫ َن‬əlُ olundu). O iman da onlara mənfəət
gətirirlər. (Necə

verən deyil. Çünki Allah-Təalanın bəzi ehkamlarını inkar etmək hamısını

inkar etmək kimidir.

T(Təöavl8ara9tt)ıə)(rْəkُ fi‫َء‬i,ٓ‫א‬nَodn‫א‬əlnَa‫ َو‬r)od–laaonvzaQarmudrıaran.nB,kei(lْoəُ yَ oَəlah‫َ א‬nuِ d‫ق‬hٌialِّ əlَrdəُ a),g–əQloduirt,əa(snِ dı‫ا‬iqtِ əْ ِkedzْ iəِ bn‫ ٌب‬de‫א‬idَ ‫ِכ‬ri)bo-,Akqliəltbaahub-lı
etmədilər. ( ُ ْ َ ْ ِ ‫ ) َو َכא ُ ا‬- halbuki yəhudilər Quran nazil olmadan əvvəl

65

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ ِ ْ َ َ א‬٨٩﴿ َ ۪ ِ ‫َ ْ َ ْ ِ ُ َن َ َ ا ۪ َ َכ َ ُ واۚ َ َ א َ אٓ َء ُ ْ َא َ َ ُ ا َכ َ ُ وا ِ ۪ۘ َ َ ْ َ ُ ا ِ َ َ ا ْ َכא‬
‫ا ْ َ َ ْوا ِ ۪ ٓ َا ْ ُ َ ُ ْ َا ْن َ ْכ ُ ُوا ِ َ אٓ َا ْ َ َل ا ُ َ ْ ًא َا ْن ُ َ ِّ َل ا ُ ِ ْ َ ْ ِ ۪ َ ٰ َ ْ َ َ אٓ ُء ِ ْ ِ َא ِد ۪ۚه َ َאٓ ُۧؤ‬
ُ ِ ْ ُ ‫﴾ َو ِا َذا ۪ َ َ ُ ْ ٰا ِ ُ ا ِ َ אٓ َا ْ َ َل ا ُ َא ُ ا‬٩٠﴿ ٌ ۪ ُ ‫ِ َ َ ٍ َ ٰ َ َ ٍۜ َو ِ ْ َכא ِ ۪ َ َ َ ا ٌب‬
ُ ْ َ ْ ِ ِ ‫ِ َ אٓ ُا ْ ِ َل َ َ ْ َא َو َ ْכ ُ ُو َن ِ َ א َو َرا ٓ َء ُه َو ُ َ ا ْ َ ُ َ ِّ ًא ِ َ א َ َ ُ ْ ۘ ُ ْ َ ِ َ َ ْ ُ ُ َن َا ْ ِ َאٓ َء ا‬

r(i‫وا‬nُ)َ ‫َכ‬vüَ cu۪ ‫ا‬duَ iَ lə‫ َن‬Aُ lِlْaَ hْ -َ )T–əamlaüdşarnikklöərmləəksaivstaəşyainrddialə(r.buSaMvaəşhləamrdma ədduapeeydğiəbmbbeələ-

deyirdilər: ilahi, Tövratda vəsflərini tapdığımız o peyğəmbər ki, dünyanın

axırında gələcəkdir, onun möhtərəm vücuduna görə, bizə kömək edib, bizi
oelta).n(‫ا‬peُ َyَ ğ‫א‬əَ mْ bُ ‫َء‬ə‫ ٓא‬rَ ‫)ََ א‬
düşmənə qalib (Hz. – Allah-Təala tərəfindən özlərinin də
tanıdığı haqq Məhəmməd) haqq olan kitabıyla (Qu-
M‫א‬o‫ َכ‬nْ ə‫ا‬lhaərَ maَ ِgm‫ا‬əəlُ dَdْ iiَ knَ )dv-əəAisQləlau(hr۪ ِa-T‫ا‬n‫و‬əıُ nَa‫ َכ‬l)ha-anqoınqQloəulndrəautnğiıukvnaəafioragpoaelahynğoəylmdəuhbquəlrdaiirliəınrhkəaalordlesautdknialkəfirir,.
ran)
H( َ z.۪ ِ

olub, onu inkar etdilər.

roaşneay9ək0,)i(,h(A‫א‬aَ nllَsaْ ıِ h)k--iTnsəiəzaiplnaisəovşnəeuzyidnniiarz,zəoilaşleeddyıilbakr.i,,Zo(,üْ blُ muَ dُ ْvu‫ َا‬ərٓ ۪ :ِ )h‫ْ(وا‬ə‫ َא‬sًَ ْ əَْ d‫)ُا‬l‫ا‬-ə‫ل‬rsَ aiَ nْ t‫ َا‬dd‫ َ ٓא‬ıəِlna‫وا‬rkُ ُöa‫ ْכ‬zfَ i‫ن‬nrْ َ‫ا‬ə)of-lsdoləuQrliaunr-i.
k(ö۪ziِ tüaْ nbَ üْ(nQِ ُius‫ا‬rta‫ل‬əَndِّ )َ iُ yn‫ْن‬ia‫) َا‬şzəi-lxhesəəds,iəb(dy, ə(e‫ه‬n۪ l‫ ِد‬iə‫َא‬dhِ iəlْsəِərd‫אٓ ُء‬oَenَ laəْ dkَ iliə, ٰrAَ )klli–a, hqn-uəTdlləəaanrlıaöntdörüzanrHəAzh.lmlMaəhət-ihTnəədmaəlmnanəbdıinər
(Aَ lَ lahٰ -َ Təٍ alَ aَ nِ ı‫ُؤ‬nٓ‫َא‬
kitab nazil olub?) ( ٍ َ ) - yəhudilər bu həsədlərinin səbəbinə
qəzəb üstə qəzəbə davamlı qəzəbinə) layiq olub düçar ol-
ozlədliul.v(ə‫ ٌب‬h‫ َ ا‬əَ qiَ r ۪ eِ ‫א‬d‫ َכ‬əْ ِn‫َو‬
dular. Hər zaman Allah-Təalanın qəzəbi onlara şamil
əٌ za۪ ُ b)
- kafir olan yəhudilərdən ötrü qiyamət günündə
hazırdır.

r(TdrdaTaeaətöndına)viall9abrə,ta1ədra(t:)s‫ا‬aşa)dq()nُ (‫א‬iaَُْqkh)ُ ‫َا‬ika,-e‫ل‬iَqَdbtَyaqْə۪i‫َا‬əzbn‫ٓאا‬h‫ذ‬oَəıَd‫ِا‬ul‫(َ ِو‬ani)‫ا‬dQrna,i–ُ ulzِ k(ə‫ٰا‬ri)oərlaigt-nzoadəıialbr)meumddibyanıiaədrlnkənh.uarug(rkr:də.ْ iُti(e(liَ‫هא‬ytُərَ َ‫ء‬dَْəri‫رא َٓا‬nَihَ َ‫و‬l-َ əِuA‫ل‬r‫אَא‬bdً,َِliْliِِّ ُz‫ا‬hal‫ن‬əََ‫ٓא‬ahT‫و‬rَُ l-)ِəbُöTُ -ُuv‫ْכ‬dəroِkَ ea‫و‬aَْniyُ)lt)aali(-aln-dribımَiidnmuْ (a‫ا‬anmansَ oaöُnölz‫و‬gzَam)iüəgnlit-əenidtorQlliməeərkudyriiinişriytbyiaakəionbThbsıukAöuö(divlTztilQraülaöəabnhuvrtaüə----

doğru deyirlərsə, gərək, Qurana da iman gətirsinlər. Çünki Quran Tövratı

itbməasladanirqıngıeəzdt)əiArnidlbliasri)hn.-iT(zsəْ ُəa),la–(nُ (ıْ َneyْbِ Muِnə‫ا‬dh‫ء‬aَ əٓ‫א‬nَmِ ْ َ‫ا‬əm‫ن‬vَ əvdُ əُ )lْ ,kَ iyَ əpِ َ h)euy-ğdbəilməəsrbənəirdyleəə:rsiənizgiəq(ryəətslniəzi Tövrata
sizin ba-
yetirirsi-

niz, siz də babalarınızın əməllərinə razı olduğunuzdan onlarla şəriksiniz.

66

Bəqərə surəsi
ْ ُ ْ ‫﴾ َو َ َ ْ َ אٓ َء ُכ ْ ُ ٰ ِא ْ َ ِّ َא ِت ُ ا َ ْ ُ ُ ا ْ ِ ْ َ ِ ْ َ ْ ِ ۪ه َو َا‬٩١﴿ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫ِا ْن ُכ‬
‫﴾ َو ِا ْذ َا َ ْ َא ۪ َא َ ُכ ْ َو َر َ ْ َא َ ْ َ ُכ ُ ا َرۘ ُ ُ وا َאٓ ٰا َ ْ َא ُכ ْ ِ ُ ٍة َوا ْ َ ُ اۜ َא ُ ا َ ِ ْ َא‬٩٢﴿‫َ א ِ ُ َن‬
﴾٩٣﴿ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫َو َ َ ْ َא َو ُا ْ ِ ُ ا ۪ ُ ُ ِ ِ ُ ا ْ ِ ْ َ ِ ُכ ْ ِ ِ ْ ۘ ُ ْ ِ ْ َ َ א َ ْא ُ ُ ُכ ْ ِ ۪ ٓ ۪ا َ א ُ ُכ ْ ِا ْن ُכ‬

p( َey۪ ِğْ əُ mْ bُ ْ ‫ُכ‬ər‫ ْن‬l‫ِا‬ə)r-i əgər siz Tövrata iman gətirmiş olsaydınız, babalarınızın
qətlə yetirməsinə razı olmazdınız. (Gələn ayədə yəhudilərin

heç vaxt Tövrata iman etmədikləri bəyan edilir).

‫ه‬Ts۪ iِ ətْ aaَ yl9ْaiş2ِ )t)əe-rt(dəMfiinٰ unisdُza.əْ nƏ‫ُכ‬T‫ َء‬ugٓ‫א‬gَrəəalrdْ َgisَ,i‫و‬eَz()d‫ِت‬əT-n‫َא‬öhِّdَvْəə‫א‬rِqn)ai-tqsaəaotşniəkmrnaa,arnbMoulguazəsnotavimru(ibsöö.scəziü.nüsz)inəzüslsəiəzzr,əiynmiləiəyhə.əbu(udbَ diuْləzِ erْo‫ا‬dəvُiabُAْ ,lَsloia‫ا‬tnhaa--ُ
(y‫ َن‬Şişiُ rِ ke‫ َא‬dt)dəi-nnhaizar?tlıbqHuvkaəilbbsiuözykeüilkəAzbllüiarlhmq-öTtəvəsmaəlvsaüvünTrüöezvdrkialim,tdaəadzə.ştLiirnokiğzimhqaəanmdoaiğşğəlaunznüaelmdnəibseidthmiər.təkü(çdْ ُüiْ ‫َا‬rn‫َو‬.

buyurdu: oğlum, Allah-Təalaya şərik qoşma. Allah-Təalaya şərik qoşmaq bö-

yük zülmdür).

‫ر‬dszMbaoَ oiyıolnhnuəğdöenrs‫ا‬ral9kiaauəُn3m‫ُכ‬ddlv)uoَteilaəyəqْ(dsَfrih)ْiismi‫כ‬lُtv)iöə(ərَəTirk‫א‬ieszَ:nuişm)əld۪ireəzd(i‫א‬əlh-‫א‬mَəmiَSْnkrْkَliəِö,aeən‫ َا‬hçmَ(a‫ا)ْذ‬aədk‫ِا‬n‫و‬ımَsi-ُıə)‫א‬.idَmToə)-Oeonlö-ydrləlvedaaaidhdrkyrduedıaəanıqdtksnaı.ibiüinılnl,zaəds(iaxrtoOezıüq:ıhn.slnnsk(la(kldaıYa‫ا‬lanəirır,mən)ُıu.ghَ Tqıc(əu(nْeöaər‫ا‬dْ ‫و‬yılَ‫כ‬vbُəit)‫א‬lekrmuَbəaşْ–َlərTit‫ا‬aٰ tınebٓ‫א‬n(döəiَTdi-vihzİk‫ا‬iöer‫و‬vins.hvmaraُ .akr(tlُ a‫א‬a(aia)bَl‫ة‬tٍtْm)dıuə-,َ ُamhıِoَəs)nə‫و‬imَəəamzz–)mləar–ieələmrnəTdmlvrbosəaöiəəəumlsnvultirerntinəkşzəeadidiii,zttdənumd.sgəği6(acəənzu‫א‬3arzَ ddnnْ-vəlَəəəucak‫ر‬aَ nnrüz‫و‬--َ,.
iənmkəalreetstidnilkəlrə?r)i(üْ çِ üِ ْ n‫ِ ُכ‬ bَ uْ zِ oْ ‫ا‬vُaِ ِ ُُ ۪ ‫ا‬ eُ ِtmْ ُ‫َوا‬ə)k-
Necə ibadət halbuki Tövratın ehka-
mını məhəbbəti bəni-İsrailin

qəlbinə daxil olub yerləşibdir. ( ْ ُ ) – (ey Məhəmməd), yəhudilərə de: siz
ki deyirsiniz, biz Tövrata iman gətirmişik, bəs Tövratın xilafına əməl
nreْ at‫ُכ‬əmtُ ‫א‬ıpnَəiy‫ا‬s۪ ٓix۪ şِ i)Tela-yöfdovınirrşaa.ety(aəiَ mo(۪ Tِləaْölُnverْ itُamْm‫כ‬tُ ianə‫ ْن‬nz‫ ِا‬x)dıin-ilnaıəzfigıznsə.iarzTəəTöməövməvrlarreatıttenmadəiixrymi?il)aaƏfnkıgni,gəaiərmtəibrameənlnəəılndoıiezlrstsmsaəiyz,ədək(ıْən‫ ُכ‬Tmıُzöُ r,‫ ْא‬vَ Ter‫א‬daöَ itvَ raْ-,ِ

iman gətirməməyə dəlildir. (Bu ayədən məqsəd biz Quran əhlini xəbərdar
etməkdir. Yəni o şəxslər ki Qurana iman gətirmişik, - deyirlər, onların Qu-
rana xilaf əməl etmələri imansızlıqlarına dəlildir. Amma islam əhlindən heç

bir qrup bu mətləbi qəbul edən deyillər. Lakin insafla baxsaq, bugünkü gündə

islam ümmətinin bir çox qrupu bu ayənin ehtivasına daxil olubdur. (Yəhudilər

67

Kəşfül-Həqayiq I
َ ۪ ‫ُ ْ ِا ْن َכא َ ْ َ ُכ ُ ا ا ُر ا ْ ٰ ِ َ ُة ِ ْ َ ا ِ َ א ِ َ ً ِ ْ ُدو ِن ا א ِس َ َ َ ُ ا ا ْ َ ْ َت ِا ْن ُכ ْ ُ ْ َ א ِد‬
‫﴾ َو َ َ ِ َ ُ ْ َا ْ َ َص ا א ِس‬٩٥﴿ َ ۪ ِ ‫﴾ َو َ ْ َ َ َ ْ ُه َا َ ً ا ِ َ א َ َ ْ َا ْ ۪ ِ ْ ۘ َوا ُ َ ۪ ٌ ِא א‬٩٤﴿
‫َ ٰ َ ٰ ٍۚة َو ِ َ ا ۪ َ َا ْ َ ُכ ا َ َ د َا َ ُ ُ ْ َ ْ ُ َ ُ َا ْ َ َ َ ٍۚ َو َא ُ َ ِ ُ َ ْ ِ ِ ۪ ِ َ ا ْ َ َ ا ِب َا ْن‬

﴾٩٦﴿۟ ‫ُ َ َ ۘ َوا ُ َ ۪ ٌ ِ َ א َ ْ َ ُ َن‬

deyirdilər: cənnətə yəhudidən başqası daxil olmaz, cənnət ancaq bizimdir.
Bizdən başqa, heç kim oraya daxil olmaz. Necə ki biz müsəlmanların hər bir
qrupu da bu sözü deyir). Allah-Təala sıradakı ayədə onların sözünü və bu sözü

qəbul edənləri rədd edir).

94) ( ْ ُ ) – (ey öMtrəühəamximrəətd)e,vyi ə(chəundniələt)rəvadresak,i(,‫َא ُة ِ(س‬ ِ ٰd‫و ْ ِن‬a‫ُد ا‬x‫ا ُر‬iْl ِ ‫ا‬oً lُ mَ‫ َِ ُכ‬a‫ َ א‬yْ aِ َ ‫א‬c‫ َכا‬aَ ‫ن‬qْْ ِ‫ِا‬s))a--,
əgər ancaq sizdən ‫ا‬

Allah-Təala yanında sizdən başqa, heç bir şəxs oraya
e( dَ i۪n‫א ِد‬, َtaْ kُ ْ ‫ُכ‬i t‫ْن‬e‫ ِا‬z‫ َت‬ölْ üَ ْb‫ا ا‬cُ əَnَ َn)ə-təəgdəarxbiluolsaöszıünnızü. zOdəşədxosğkriu,scuənnunzəstaə,höllimolədyui ğaurnzua

inanır, əlbəttə, ölməyi arzu edər. Hətta ölməyi sağ qalmaqdan daha artıq

istəyər.

lْaِ yı۪ bْ َ‫ا‬9d5ْ ı)rَ .(‫)ً َ(ا‬İَ nَ‫ا‬-‫ه‬sُ oaْ nَ əَ َəmmْ əَ ‫و‬əlَ l)ləl-ərrəəilnbgiöəntrtəəək,ksyəi,ərihonnuildəailrlləəınrrihəilleəlçəervtiadoxiytəiönmldməəlnələyAriilalqarhaz-buTaeəqtamclaaədəzanlənərn.yə(oy‫א‬lَə-ِ
-əsAalsləanh,-Tyəəhauladizləarliınməomlaənlləyrəinhiudonilləarrdınənəlvləərionnəlairsnınadetedtidyii).əm( َ əl۪ lِ ə‫ א‬rd‫ ِא‬ənٌ ۪ aَ gُ a‫ا‬h‫ َو‬-)
dır. Onların əməllərinin cəzasını onlara verəcəkdir.

ylaərhınu9d6əi)nlə(rhiْ ənُ rَdisِ üiَ َn‫ َ(و‬oy) lad- uhəğəlbuynaətuttı)nə,,a(o‫ ٍة‬mٰ yüَ əşhruiٰ kَ d)liəl–rədruiəznguönhrəəhrrəissyəaontl,ad,(u‫(س‬ğ‫ ِا‬u‫ ُכא‬n‫ َا‬u‫ َا ْص‬gَ َöَ rْ ۪ əَ‫ا)ا‬rs–َ əِ n‫و‬iَ n), sh-aavnlə--
buki əhli-kitab gərək müşriklər kimi olmayıb, axirətə inansınlar. Amma
yəhudilərin Tövrata iman gətirmələri zahirdə olduğundan axirətə eti-
qadları olmayıb, müşriklərdən daha çox dünyaya hərisdirlər. (Buna
gayٍَ َ ögaََraُ əb)hiَd-dlْ m‫ َا‬əıdr,ُ üəövznَ l.ُəym)(ao-‫ن‬əَ dnykaُuiaَ unşْ gَ ezmö‫א‬cuَrəinِ ənanٌ öridmzl۪ iuَdrü.ُüer(‫ا‬nt‫و‬Fsَsy)iüəna-drldəəmAark)ləlökya(məhْ Ahُ -üTuُlrlَdaəَ‫ا‬siahlü‫د‬əl-aَrTrَ iə)nəoy-aindnlolaia,nünr(llııa‫ن‬əْnnmَ‫ا‬rı‫ب‬əhnaِ zəs‫ا‬aَıhrnbَ əْdbı‫ا‬rnaiَrndbِ aiəAr۪nmiِ boiِədsْlnutlَəəulُlyrِaiqəhnَroُd,ri‫א‬əb(uَ nnْ‫و‬-ََ
Suriya uca peyğəmbərimizlə mübahisə edib sual verdi: “Ey Məhəmməd, sənə
hansı mələk nazil olub vəhy göndərir? Peyğəmbər buyurdu: Cəbrayıl (Ruhül-
müqəddəs, ruhani qüvvə). Abdullah dedi: o, bizim düşmənimizdir. Əgər vəhyi
gətirən başqa bir mələk olsaydı, o vaxt biz sənə iman gətirərdik. Ayə Abdulla-
hın bu sözünü rədd etmək üçün nazil oldu).

68

Bəqərə surəsi
‫ُ ْ َ ْ َכא َن َ ُ وا ِ ِ ْ ۪ َ َ ِא ُ َ َ ُ َ ٰ َ ْ ِ َכ ِ ِא ْذ ِن ا ِ ُ َ ِّ ًא ِ َ א َ ْ َ َ َ ْ ِ َو ُ ً ى َو ُ ْ ٰ ى‬
َ ۪ ِ ‫﴾ َ ْ َכא َن َ ُ وا ِ ِ َو َ ٰ ٓ ِ َכ ِ ۪ َو ُر ُ ِ ۪ َو ِ ْ ۪ َ َو ۪ َכא َل َ ِאن ا َ َ ُ و ِ ْ َכא‬٩٧﴿ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ِ
‫﴾ َا َو ُכ َ א َ א َ ُ وا َ ْ ً ا َ َ َ ُه‬٩٩﴿ ‫﴾ َو َ َ ْ َا ْ َ ْ َאٓ ِا َ ْ َכ ٰا َא ٍت َ ِّ َא ٍۚت َو َא َ ْכ ُ ُ ِ َ אٓ ِا ا ْ َא ِ ُ َن‬٩٨﴿

ْ ُ َ َ ‫﴾ َو َ א َ אٓ َء ُ ْ َر ُ ٌل ِ ْ ِ ْ ِ ا ِ ُ َ ِّ ٌق ِ َ א‬١٠٠﴿ ‫َ ۪ ٌ ِ ْ ُ ْ ۘ َ ْ َا ْכ َ ُ ُ ْ َ ُ ْ ِ ُ َن‬

- 97) ( ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), Abdullah ibn Suriyaya de: ( َ ol۪ sْ ِaِ,‫(وا‬bُ iَ ls‫ َن‬i‫א‬n‫َכ‬ ْkَi),
kim ki (sənə kitab nazil etdiyi üçün) Cəbrayıla düşmən

gərək onu sevib, şükür etsinlər. Ona düşmənçilik etmək çirkin və zidd bir
əِ m‫ن ا‬əِ l‫ ْذ‬d‫ ِ ِא‬ir‫כ‬.َ Çِ ْ َ ü)n-kihCəqəibqrəatyəınl ,oCkəibtarbaıysılənAəllöazhü-nTdəəanlagnəıntirmiznəyi ibildəirQ).u(raٰ nَ ıُ َsəَ nُ in‫َ ِא‬
qəlbinə nazil edibdir, öz yanından nazil etməyib. (Cəbrayılı düşmən sayan,

həqiqətdə, Allah-Təalanı düşmən sayar. Qurani-Şərifin ayələri peyğəmbərin
bmِ ْ iَürَ bَhaْ raَ əl‫א‬kdَ ِ a)qə-(lCQbəiunbrəraavnyəıhlöyzoünonuludnnəunarz,əilovrveaəddliakbnidikdr.iitliaTnböəlvakrreaıçta(ibTm,öxüvaxrlaaqltaiıf,eİldanencyieillid)ikltiiə,rsdAdi)ib.qd(‫א‬euً dlِّ ləaَ nhُ
(taَ p۪ aِ ْcُ aْ ِq‫ى‬laٰ rْ ıُn‫ َو‬ı‫ى‬mً ُü‫َو‬j)d-əQvuerriarn.
Cəbrayılı düşmən saysın). möminləri haqq yo-
luna hidayət edib, nicat (Gələn ayə də bəyan

edir ki, Cəbrayılı düşmən sayan şəxs Allah-Təalaya, onun mələklərinə və

peyğəmbərlərinə düşmən sayılar. Belə şəxs kafirdir).

(vOyənəMhuu9nid8kmi)aləy(ərِ ıləِləak‫ا‬v‫و‬,lə(ُəََryiə‫َن‬n۪ hِ‫אא‬ə‫َכ‬u‫ َכ‬,dْ (ِْ i‫ل‬lَ‫) َو‬ə‫َכُא‬r–َinَ۪ ‫و‬kَ s‫ا‬iö‫ن‬mَ z‫َ۪ ِא‬ü)ْ knِ -‫و‬iüَ hd۪qəِ üəqُ bş‫ر‬iُ mq‫و‬uَ )ələtOenədnnəo,unlAnsləalrlp,aəeA)hyd-lğlTüaəəhşmam-lbTaəəənrbadleləailrrəy.inak,əa,(fiC۪ rِ ‫ َכ‬əşِ bٰٓəَ rx‫ َو‬as)-lyəıvrlaəə

fğausiaq9şl9kər)adr(ə‫ت‬onٍ l‫א‬aَ(ِّ kَnü‫ت‬fٍar‫א‬yَ v‫ٰا‬əəl‫כ‬əَ irnْ َi‫ِا‬asdٓ‫א‬əَ lْ anَ rْ əَ‫ا‬ınnْ dَ aَa‫َو‬z)hilə-dedt(deiyiakş.Man(ə‫ن‬lَ ahrəُ dmِa‫א‬nmَ ْ ,‫ ا‬əod‫ِا‬c),ü‫ َ ٓא‬mhِ əlُ əqُ ‫כ‬dْ iَqənə‫َ א‬t‫و‬yَə)ənh-,uoddoialğəyrrədulələunr-)i
başqası inkar etməz.

ran 1a0y0ə)lə(r‫ا‬iًnْ iَ si‫ا‬nö‫و‬zkُ üَa‫א‬rَ ine‫א‬kَtma‫و ُכ‬rَə‫) َا‬deid-ləiybrəmhoiun?da(iləْəmُ rْ ِ əhləٌ re۪ َtdm‫ ُه‬əَ əfَ َdə)ils-əöryz.əhvƏeugrdəəirnlədsrəödnzəlnəsrobinnirrəaqəQrmuuəp-l
(verdikləri) o

etsəydilər, Quran Tövratı təsdiq etdiyi üçün, gərək, Qurana da iman

gətirəydilər. Əgər Tövrata iman gətirsəydilər, Qurani-Şərifin ayələrini
etməzdilər. (‫َن‬ ُƏِ ْgُ ərَ oْ ُnُ lَ a‫اَ ْכ‬r ْiَm) BanəlkgəətyirəshəuyddiilləərrinQəukrsaənrii-yKyəərtiimTöavyrəaltəa-
inkar gətirməyiblər.
iman

rini inkar etməzdilər.

101) (ِ b‫ ا‬iِ rْ ِ pْeyِ ğ‫ ٌل‬əmُ ‫َر‬bəْ rُ ‫ ٓא( َء‬Hَ z‫ א‬.َ ‫و‬Mَ ) ə-hOəmzmamədanə.ks)i Allah-Təala tərəfindən
yəhudilərə gəldi, ( ْ ُ َ َ ‫– ) ُ َ ِّ ٌق ِ َ א‬

69

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َوا َ ُ ا َא‬١٠١﴿‫َ َ َ َ ۪ ٌ ِ َ ا ۪ َ ُا ۧو ُ ا ا ْ ِכ َא َب ۠ ِכ َא َب ا ِ َو َرا ٓ َء ُ ُ ِر ِ ْ َכ َא ُ ْ َ َ ْ َ ُ َن‬
َ ْ ِّ ‫َ ْ ُ ا ا َא ۪ ُ َ ٰ ُ ْ ِכ ُ َ ْ ٰ َ ۚ َو َא َכ َ َ ُ َ ْ ٰ ُ َو ٰ ِכ ا َא ۪ َ َכ َ ُ وا ُ َ ِّ ُ َن ا א َس ا‬

ۘ ‫۠ َو َאٓ ُا ْ ِ َل َ َ ا ْ َ َ َכ ْ ِ ِ َא ِ َ َ א ُرو َت َو َא ُرو َت‬

hansı ki (Hz. Məhəmməd) və Quran yəhudilərin kitabını (Tövratı) təsdiq
edəndir, (ِ ‫ا‬ ‫ب‬gَ ə‫َא‬r‫ ِכ‬ə۠ k‫ َب‬y‫כ َא‬əِ hْ ‫ ا‬u‫ ا‬dُ ‫و‬iۧ lُ‫ا‬əَr ۪ o‫ا‬nَaِ ٌ َ۪ َ
etdiyi üçün iman َ َ ) - bu peyğəmbər Tövratı təsdiq
gətirəydilər, çünki Tövratda bu

peyğəmbərin gəlməsi və Tövratı təsdiq etməsi xəbər verilibdir.Amma Töv-

rat əhlindən bir qrup Allah-Təalanın kitabını (Tövratı) tərk edib tulladı-
klainr,a(yْ əِ d‫ ِر‬irُ,ُ y‫َء‬ə‫ر ٓا‬hَ ‫َو‬u)d-ilaərrxina
tərəflərinə, (bu, yəhudilərin Tövrata əməl etməməsinə
Tövrata əməl etməməsinin nümunəsi budur ki, Töv-

ratdan üz döndərib, əsla ona baxmırlar. Yəni əgər ona əməl etsəydilər, gərək,
yHəzh.uMdəilhəərmamgaəhdidnepyeilydğiləəmrbkəir,lTiyöinviratətsAdilqlahed-Təyədaillaənr)ı.n(k‫ َن‬itُ aَ bْ َ ı oَ luْ ُbَ‫א‬,‫ َכ‬o) n-asaənmkəil,

edilməlidir. (Əlbəttə, agah idilər, Tövrat Allah-Təalanın kitabıdır, amma Hz.

Məhəmmədi inkar Tövratı inkardır onu Allah-Təalanın kitabı hesab etməmək

kimidir). Hz. Süleymanın (ə.s) zamanında sehrbazlar yaşayıb, sehr elmi-

ni kitablarda toplamışdılar. Onlardan başqa, Babildə sehr elmində son

dərəcə kamil olan iki padşahdan sehr elmini öyrənib, kitablarda toplayıb
yazmışdılar. Yəhudilərin əksəriyyəti bu qeyd olunan sehr kitablarına eti-
qad edirdilər. Tövratı tərk edib bu sehr kitabları ilə əməl edirdilər. (Necə
ki bizim müsəlmanların əksəriyyəti Quranı tərk edib, uydurma xəbərlərə, dua

və tilsim kitablarına etiqad göstərib əməl edirlər). Allah-Təala sıradakı ayədə

yəhudiləri məzəmmət edib, sehr elminin batil olmasını və onda heç bir təsir
olmayıb, olsa da, Allah-Təalanın izni ilə olduğunu bəyan edir).

- o s1eh02r)k(i‫ا‬taُ bَ ‫ا‬l‫َو‬a)r-ınyaəhkui,doiləkritTaöbvlarraıtısetəhrrkbaezdliabrtoaxbueyoulrdduulalar,r,( (ُ şe۪ y‫ َא‬tan‫ا ا‬laُ rْ dَ a‫َ א‬n)

məqsəd sehrbazlardır. Şeytan - itaətdən çıxmaq mənasındadır. Ərəblər azğın
sanətaalttşəaenbyətetainodldmöevayrdiürıln,ədkr)əa. f(oiَrxٰuoْ َylmُu‫כ‬raِ ddْ uُ ı.la(ٰ Hrَ ,)a(-lُbsuٰeْ khَ iُrbyَ əَa‫ َכ‬hz‫א‬ulaَ d‫َو‬r)iloə-rkSdiütelayebyirlmdairalıənHr skzei.h,SSrüüklleieytyammbalaannrııınn-
kşseaəlimlthtaəaibnn(ləia‫ت‬tَxri‫و‬aısn‫ُر‬le‫א‬qahَ ‫و‬aَrta‫ت‬eöَ blym‫و‬er‫ ُر‬əi‫א‬oَdil)luiərnbdgaükizlciaəllrfəo.inrl*aio(bnldَ dِ is‫א‬urَeِ)lh.aِ r(ْr‫و َاכ‬.eَ (ُlَ mََْ‫ ْاَכ‬iَnِّ َ i‫َ۪ا‬ ‫ْאِ َ َ َلאس‬ ‫اُا‬x‫אٓا‬a‫وِכ ََن‬lَ q)ٰ ‫َُو‬a-)ِّ َ
də - lakin sehrbazlar sehr

bُ )ir- özlərində olan sehr
də Babildə iki pad-

öyrədirdilər.

(*Qeyd: (və ma unzilə aləl-məlikeyn)- İki şəkildə oxunubdur. Birincisi odur ki,

qeyd olundu. “Məlikeyn”, yəni lam hərfini kəsrə (i səsi) ilə oxuyanda məqsəd iki pad-

şahdır. O biri qiraət tərzi “mələkeyn”dir. Yəni lamı fəthə (ə səsi) ilə oxuyanda mənası

iki nəfər mələk deməkdir. Bu qiraət tərzi məşhurdur. Amma bu zaman böyük qüsur

70

Bəqərə surəsi
‫َو َא ُ َ ِّ َ א ِن ِ ْ َا َ ٍ َ َ ُ َ ِا َ א َ ْ ُ ِ ْ َ ٌ َ َ َ ْכ ُ ْ ۜ َ َ َ َ ُ َن ِ ْ ُ َ א َא ُ َ ِّ ُ َن ِ ۪ َ ْ َ ا ْ َ ْ ِء‬
‫َو َز ْو ِ ۪ ۜ َو َא ُ ْ ِ َ אٓ ّ۪ر َ ِ ۪ ِ ْ َا َ ٍ ِا ِ ِא ْذ ِن ا ِۜ َو َ َ َ ُ َن َא َ ُ ُ ْ َو َ َ ْ َ ُ ُ ْ ۘ َو َ َ ْ َ ِ ُ ا‬
﴾١٠٢﴿ ‫َ َ ِ ا ْ َ ٰ ُ َא َ ُ ِ ا ْ ٰ ِ َ ِة ِ ْ َ َ ٍق ۗ َو َ ِ ْ َ َא َ َ ْوا ِ ۪ ٓ َا ْ ُ َ ُ ْ ۘ َ ْ َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

﴾١٠٣﴿۟ ‫َو َ ْ َا ُ ْ ٰا َ ُ ا َوا َ ْ ا َ َ ُ َ ٌ ِ ْ ِ ْ ِ ا ِ َ ْ ٌ ۘ َ ْ َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

yaranıb, mətləbi izah etmək müşkül olur. Bunlar Babildə xalqa sehr öyrədirdilər. O
səbəbdən mən həqir ilk qiraət tərzi əsasında ayəyə məna verdim. Çox məşhur olan şey
vardır ki, onun əsli yoxdur).

Onların birinin adı Harut, o birinin adı Marut idi (amma o padşah-
dhlöayearyrnkəirüatmdfçiiürilrənddrexiyklaəiillr,qd,(aia)ٌ n.َ öْ ِc(yaٍrُ qَəْ ‫ َا‬dbَ iْ i‫א‬rrَِ ik‫ان‬şِِ )ə‫א‬.َr-(ِّ Gtَ hlُ əöə‫א‬r(qَ ə‫و‬öَ ik)yqr-əxətaodəlinqpr,dasibedləhişzrra)he,bl(lumaَ risnُesَ iheöhryrَ er)əlem-nlmaəinnnindci əaifnqihtnes(oöçənybvrraiəərdAiəşmlnəlxdatahsəə)--
(pْ aُ ‫ ْכ‬dَ şaَ َh)l-asrənxabliqzadəsnehserherlmelminiinöi yöryərdəinbirbsəenlə,
Təalanı inkar edir, yoxsa yox?).
Allah-Təalanı inkar etmə. O
deyirdilər. ( ۪ ِ h‫َن‬anُ sِّ ıَ ُ k‫א‬iَ a‫א‬yَ rُ ْıِlıq‫َن‬
öyrənirdi ki, vsُ aəlَ oıَ rَlَ sd)aı-,d(xa۪ ,aِ Al‫ْو‬q‫َز‬l‫و‬lَ oa‫ِء‬hْi-َkTْ ‫ا‬iəَapْlَaa)dn-şıknaihişzdiynalinəilqəoaodsleıanhr.ırnBeualnmradisanın-i

na. (Sehr elmində təsir olmaz
soonnlararabəzyəarnərevdeirr:i)b(mٍ َ əَ‫ا‬nْ fِəə۪ ِ t َve‫אٓ ّ۪ر‬rmَ ِ əْ yُ ə‫א‬nَ ‫ َو‬e)lm-yiəh(suedhirləerlmşüinui)rsöuyzrəonldirudqilləarr.ın(Sdeahnr

elmini xalqa zərər vermək üçün öyrənən şəxslərdən ötrü Allah-Təala yanında
b‫ق‬boٍ ölidrَyuَ ühlkiasْ rsəِ əzk‫ ِة‬avَib,əِ ٰ kvnْ ‫ا‬iaəmrsdiِ bıkrُ i)iَ ).ys(oe–ُ xhodٰrَ uْeş‫ا‬rlə.mِxBَsiَdun‫ا‬əni nAdُ ِ alَölnatْrhsَ üَo-‫َو‬Tn)arə-xaaihlryaəəenqtndıinqəəəskateiəxhtniarr,bəeyıtlnəmnıhnieunmdəiviəTləətzölrəivnrbriəuantnsddeaəaçninarg,hüa(es‫א‬hç-َ
ntüənpsisayşdeıyldarir.,(sْ eُ hَ rُ ْ َ‫ا‬eٓ l۪ ِm‫وا‬iْ nَ iَ T‫ َ א‬övrَ ْaِ َ t‫ َو‬a)
stəerçkdileədrə. y(d‫ َن‬ilُəَ rْ .َ (‫ا‬hُ a‫َכא‬lbuْ َ )ki–bkuanşa – qarşılığında özlərini satdıqları şey
üstün tutub, əvəzində özlərinə əzabı

bu alıb satmağın zərərinə agah olub bunu
agah idilər, amma elmləri ilə əməl etməmək

səbəbinə Allah-Təala onların cahil olduğunu buyurur. Elmi ilə əməl etməyən

alim cahilə bərabər, hətta ondan da əskikdir. Biz müsəlmanlar Qurani-Şərifi

tərk edib, yalan sözləri və uydurma xəbərləri Quranın əvəzində qəbul etdiyi-

miz üçün bizimlə Tövrat əhli arasında heç bir fərq yoxdur).

k-Aٌ ْ üAlَ lfalrِ lh1a‫ا‬v0-hِəT3-ْ Tِ)əz)aə(ə-‫ا‬llaaaəُllnaَlə‫ٰا‬bıdtْəlaiəُtnnrtَ‫ا‬kəinْq,aَ ‫و‬doaَr)rzə-exnotuəsmləgbaənə,ArkTlədolöcaərvyhn,rə-sahTaytuəvaıadaxalibşatlıəınbAriıdnlQsliea.əuhhc(rr-r‫َن‬aTənvətُ əaaaَ ْlbsiَamae‫ا‬vyaoُaa‫א‬nl‫َכ‬bnmıgınْnaəَ )ıdstnaia-ryysodkəanıyaxlldşaşaıriryl,oədə(lrahm,ْ nu(ِ a‫ا‬dٌöْsَiَıtlnr‫ُا‬ə‫َو‬üَar)َ

71

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َא‬١٠٤﴿ ٌ ۪ ‫َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ا َ َ ُ ُ ا َرا ِ َא َو ُ ُ ا ا ْ ُ ْ َא َوا ْ َ ُ اۜ َو ِ ْ َכא ِ ۪ َ َ َ ا ٌب َا‬

َ ْ َ ُ ‫َ َ د ا ۪ َ َכ َ ُ وا ِ ْ َا ْ ِ ا ْ ِכ َא ِب َو َ ا ْ ُ ْ ِ ۪כ َ َا ْن ُ َ َل َ َ ْ ُכ ْ ِ ْ َ ْ ٍ ِ ْ َر ِّ ُכ ْ ۘ َوا‬
﴾١٠٥﴿ ِ ۪ َ ْ ‫ِ َ ْ َ ِ ۪ َ ْ َ َ אٓ ُء ۘ َوا ُ ُذو ا ْ َ ْ ِ ا‬

agah olaydılar. O vaxt da küfr və zəlaləti tərk edib Allah-Təalanın sava-
bına tabe olardılar. (Halbuki agah idilər, lakin elmləri ilə əməl etmədikləri
üçün cahil olaraq göstərildilər). Hər dəfə Hz. Peyğəmbər (ə.s) Allah-Təala
tərəfindən möminlərə ehkamı bildirəndə möminlər belə deyərdilər:
(raina ya rəsulullah) - yəni bizi gözlə, möhlət ver bizə, ta ki ilahi hökmü
anlayıb yadda saxlayaq. “Raina” kəlməsi yəhudi dilində isə “bizim ço-
ban” mənasında idi. Belə məqamda yəhudilər fürsətdən istifadə edib,
peyğəmbərlə hər dəfə danışanda qəsdən “raina” deyib sataşardılar. Hz.
Peyğəmbərin səhabələrindən olan Sə`d ibn Muaz bu kəlməni yəhudilərdən
eşidib (onların bəzi sözlərinə agah idi), onların məqsədini anladı. Dedi: “Ey
yəhudi camaatı, əgər bir dəfə də bu kəlməni sizdən eşitsəm, tamamən sizi
qətlə yetirərəm. Yəhudilər Sə`d ibn Muazın qorxusundan sakit oldular.
Sə`d ibn Muaz ənsardan Evs tayfasının rəisi olub, islama çox kömək edib,
son dərəcə qeyrətli şəxslərdən biri idi (Allah ondan razı olub, rəhmət etsin!).
Buna görə növbəti ayədə möminlərə o kəlməni demək qadağan edilib,
onun əvəzinə başqa bir kəlməni deməklə əmr olundular. Necə ki buyurur:

104) (‫ا‬ “ُ َr‫ ٰا‬aَ in۪ a‫َ א” ا‬ k‫אٓ َا‬əَ )lm- eəysiinmiadnemgəətyirinən. Eşələxsdləery,ə(n‫ َא‬dِ ‫ا‬ə‫َر‬ ‫ – ) َ َ ُ ُ ا‬peyğəmbərlə
danışanda yəhudilər də sizə tabe

olub bu kəlməni deyirlər. Amma əsl məqsədləri peyğəmbəri söyməkdir.

lkd(ٌ a‫א‬üəَ ۪y‫َْا‬lrُ ım)‫ب‬nٌْ ‫ا‬aə‫ا‬xkَ‫ا‬sَiiiُrn), əiُ-y‫و‬tَdekd)neaəy-ifdbiinroəön.yo(kül‫ا‬saəkonُlrmَşuyiْədəş‫وا‬nuَhd)ibuən–t,dlpimiəleəvəöyzrəhağdzlbəiəənmntvdbaiöəsrəttrdr“əüiımunrn.(əhszyöauəznrlseənıhrəkit”niiyip(ayeycyaəığxnnəşıiz,ımemobşləimödrhəiablssə,öıtynya.vüd(eşdrَ saö۪bِys‫א‬i‫َכ‬aüzْxbəِ ‫و‬-)-َ

vrəəbmb1iü0Aş5rl)liak(hlَ ə-r‫כ‬T۪ ِ əiْsatُ ləْ a‫ا‬mdَaə‫ َو‬znl‫ب‬əِsri‫א‬zَ ‫ ِכ‬kəْ ‫ا‬ib, ِi(rْ ْ َ‫ُכا‬vِّəْ ‫ َر‬hِ yْ‫ ِوا‬nُ ٍَa‫ َْכ‬zَ iَ lْ o۪ ِ l‫ا‬uْ ‫כد‬bُ َ ْ,َ َ َb‫َ א‬i‫)ل‬rَ - kafir olan yəhudilər
hَ ُ ö‫ْن‬kَ‫)ا‬m-, siz möminlərin
ya da bir kitab
ögtörnüdiəsrtsəidni.y(i‫אٓ ُء‬şəَ َxsْ iَ s۪ eِ َçْərَ ِ. (Peَ ْyَğُ əm‫) َوا‬b-ərhlaiklbyuəkhiuAdillləarhin-T, yəaaldaapmeyüğşərimklbəərirnliiksdtəəyni
ihləibdideiyri.ldPier)y.ğ(əِ m۪ bَ ْə‫ ا‬rِlikْ َ ْü‫ ا‬ç‫و‬ü‫ ُذ‬nُ ‫وا‬kَ )im- iAslleaçhir-sTəə,aolaşəbxösyüökzüehbsuannuvqəarzəahnmməatysıab-,

bu, Allah-Təalanın ona olan lütfüdür. (“Nəsx” - bir hökmü tərk edib, onun

əvəzində başqa bir hökmü sabit etmək mənasındadır. Quranda və hədisdə bu

mənadakı nəsx islam ümmətinin icması ilə sabitdir, sıradakı ayənin özü nəsxə

72

Bəqərə surəsi
﴾١٠٦﴿ ٌ ۪ َ ‫َא َ ْ َ ْ ِ ْ ٰا َ ٍ َا ْو ُ ْ ِ َ א َ ْא ِت ِ َ ْ ٍ ِ ْ َ אٓ َا ْو ِ ْ ِ َ אۜ َا َ ْ َ ْ َ ْ َان ا َ َ ٰ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
‫﴾ َا ْم‬١٠٧﴿ ٍ ۪ َ َ ‫َا َ ْ َ ْ َ ْ َان ا َ َ ُ ُ ْ ُכ ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِۜض َو َא َ ُכ ْ ِ ْ ُدو ِن ا ِ ِ ْ َو ِ ٍّ َو‬

ۘ ُ ْ َ ْ ِ ٰ ُ َ ِ ُ ‫ُ ۪ ُ و َن َا ْن َ ْ ـَٔ ُ ا َر ُ َ ُכ ْ َכ َ א‬

bir dəlildir. Bu mənadakı nəsx ağıl və hikmətə müvafiqdir, çünki şəriət ehka-
mı xalqa gərək tədricən öyrədilsin. Məsul olan şəxslər bu məsuliyyət yükünün

altına gərək hikmət üzrə daxil olsunlar. Bununla birlikdə, peyğəmbər gəldiyi
zaman öncə gərək xalqdan ötrü asan hökmlər vəz etsin. Ondan sonra əgər
məsləhət olsa, o hökmlərin bəzisini dəyişdirib, əvəzində daha uyğun hökmlər

verər. Necə ki peyğəmbərimiz əvvəlcə Allah-Təalanın əmri ilə müsəlmanlara
hər ayda üç gün oruc tutmalarını əmr etmişdi. Sonra o hökm dəyişdirildi,
əvəzində Allah-Təala Qurani-Şərifdə müsəlmanların Ramazan ayında oruc
tutmasını əmr etdi. Bu mənadakı nəsxdə heç bir eyib və nöqsan yoxdur. Amma

yəhudilər inadkar və cahil bir qövm olduğundan, peyğəmbərin bu hərəkətinə
(nəsxə) irad tutdular. Allah-Təala yəhudilərin iddiasını rədd etmək üçün sıra-
dakı ayəni nazil buyurdu).

onun10h6ö)km(ٍ üَ ‫ٰا‬ gْ öِ tüْ rَ üْ َlü‫א‬bَ ), – bir ayəni və bir hökmü nəsx etmərik (hansı ki
götürülməsi və xalqın aqməlmbiandqəirnaəutinquatldsuınr)u, l(m‫ َ א‬aِ sْ ُı ‫و‬üْ َ‫)ا‬çü-nvəhöykambiretamyəərniikn,
ikT(nhiəka,anahlrsaiıkehkdmiəərəont)bai,iyobrənəşədsesyaaləangaqqahiarrdatdıəiqertydooiillrlusa,ənn(nmbiykarasihx,ıönş(k)ıٌ ,mb(۪ َٓ‫א‬iüَr‫ ْ ٍء‬gِ aْ öٍyَ ْtəüَ ِّ rِ ‫ُכ‬gü‫ت‬əِbt‫َٰ ْא‬io)َrn–əَ ura‫ا‬nikn‫ن‬y‫َا‬.c)ea(-rqْinhَ oْ əəَ qzbْ aiaَ qَ‫ا‬m)şəq–taaən(nbe(,iyreAdhnləöləraksihkxm-)i

vermək) Allah-Təala üçün asandır. Onda heç bir nöqsan yoxdur).

g‫ض‬mTöِəər‫ر‬aْxَəls1ْa‫ا‬ux‫و‬0َdas7a‫ت‬dl)ِnqu‫(ا‬ıbrَnْ .ٰaَ aİْ şَsrq‫ا‬t)aْaəَ s‫َا‬d,-)ınni–yhədiə(abqkeiyihirqmödnəkiətoəmsosnxtnui,vlnaiesnrurəkdəmzara(ra)h.hleaa(ödkrٍ kəiımnnm۪ )َi,nvebَiəd‫و‬zَə)isby,ٍّ ِnea,‫ َو‬rgəhiaْ əndhِrəِ sbdbə‫ا‬ieil‫ن‬rِrty‫و‬əkiz‫ُد‬nlaösəْəmmtnِ iaəْ Aknk‫ ُכ‬iıçَl,nli‫א‬an(َ ‫כ‬hh‫و‬iَ ُ z)i-ْkT-yُ məoAُ aَxəllَdltaai‫ا‬unyh‫ن‬raə-.‫َا‬
(Sizin bütün işlərinizin tədbiri Allah-Təalaya məxsusdur), hikmət üzrə aranız-
da hökm verər. Məsləhət üzrə bəzi ehkamları nəsx edib, onun əvəzinə başqa
bir hökm verər. Lakin siz ehkamın və nəsxin hikmətlərinə agah olmayıb, irad
tutursunuz).

peyğ1ə0m8b) ə(r‫ َن‬i‫و‬nُ iz۪ dُ ə‫َا ْم‬n) – (ey Myəəhhuədmimcaəmddaəantı)ə,.sis)təkyüifrrsəinbizaiksi,ol(aْ n‫َ ُכ‬ söُ ‫ر‬zَ l‫ا‬ərُ َٔ‫ـ‬iْ َ ‫ )اَ ْن‬-
(Hz. soru-
sْ oَ rْ uِ şmٰuşُ duَ ِ laُ r‫א‬.َ ‫َכ‬Y)ə-nni eocəsukailblaurnkdia,nsiəzvyvəəhl usidziilnərbinabaatlaa-rbınabızalHarzı.
şasınız? ( ُ
Musadan

Musadan (ə.s) soruşub belə demişdilər: “Bizdən ötrü bir büt düzəlt. Allah-

Təalanı aşkar görmədikcə sənə iman gətirmərik”). Siz də istəyirsiniz

73

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫﴾ َود َכ ۪ ٌ ِ ْ َا ْ ِ ا ْ ِכ َא ِب َ ْ َ ُ دو َ ُכ‬١٠٨﴿ ِ ۪ ‫َو َ ْ َ َ َ ِل ا ْ ُכ ْ َ ِא ْ ۪ َ א ِن َ َ ْ َ َ َ ا ٓ َء ا‬

َ ‫ِ ْ َ ْ ِ ۪ا َ א ِ ُכ ْ ُכ א ًراۚ َ َ ً ا ِ ْ ِ ْ ِ َا ْ ُ ِ ِ ْ ِ ْ َ ْ ِ َא َ َ َ َ ُ ُ ا ْ َ ۚ َא ْ ُ ا َوا ْ َ ُ ا‬
﴾١٠٩﴿ٌ ۪ َ ‫َ ْא ِ َ ا ُ ِ َא ْ ِ ۪ۜه ِان ا َ َ ٰ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬

ata-babalarınız kimi bu peyğəmbərə sual verəsiniz, bu sualları tərk edin.

(Yəhudi camaatı öz aralarında danışdı ki, peyğəmbərə bu sualları versinlər.

Peyğəmbər Allah-Təala tərəfindən onların batinlərini onlara xəbər verdi. Bu,
Himza. nPıekyğüəfrmləbədrəimyiişzədrə,nAölltarüh-bTiəramlaöncıünzaədyiərl)ə.r(i‫ن‬nِ ‫א‬əَ ş۪ əْ ‫א‬kِ kَ ْ ‫ ُכ‬eْd‫ ا‬i‫ل‬bِ َkَ َ üfْ rَ ‫و‬əَ )b-akisimolakni
ç۪ ıx‫ا‬ıb‫ٓا َء‬dَ ıَr.
sözləri soruşar, ( ِ (Fَ ənْ hَ َ a)s-ibhnəqAiqzəutrəən, ,Zoeyşdəxibs nxəQtaeyesdvibə,baasşiqaolubibr
hidayət yolundan

neçə nəfər yəhudi Uhud savaşından sonra peyğəmbərin səhabələrindən olan

Xuzeyfə ibnül-Yamanla və Əmmar ibn Yasirlə qarşılaşanda dedilər: bəs

görmədiniz ki, savaşda sizə nə oldu? (Uhud savaşı peyğəmbər ilə Məkkə əhli

arasında hicrətin 3-cü ilində vaqe olub, o savaşda peyğəmbərin qoşunu məğlub

oldu). Əgər siz haqq olsaydınız, məğlub olmazdınız. Siz gəlib bizim dinimizə

daxil olun, o sizdən ötrü daha yaxşıdır və bizim dinimiz sizin dininizdən yax-

şıdır. Əmmar dedi: “Ey yəhudi camaatı, sizdə əhdi pozmaq necədir?” Dedilər:

“Çox pis şeydir”. Əmmar dedi: “Mən söz vermişəm, nə qədər ki, dünyada ya-

şayıram, gərək Hz. Məhəmmədi inkar etməyim”. Yəhudilər dedilər: “Əmmar

dindən çıxıb, daha dinə qayıdan deyil”. Xuzeyfə dedi: “Mən də Allah-Təalanı

məbud, Hz. Məhəmmədi peyğəmbər, islamı din, Quranı imam və rəhbər,

Kəbəni qiblə, möminləri qardaş bilib, onlardan razı olmuşam”. Yəhudilər sa-

kit oldular. Xuzeyfə və Əmmar peyğəmbərin hüzuruna gəlib bu hadisəni nəql

etdilər. Peyğəmbər buyurdu: “Xeyrə yetişib nicat tapdınız”. O vaxt bu ayə nazil

oldu).

q–fd‫ًرا‬iea‫א‬r(yxb‫ ُכ‬od)iu1ll–ao0ohyl9Hləuud)snzbıə(n.dd,‫ب‬Mıuِi)zs)‫א‬,olَ,ə‫ِכ‬an(h(ْm‫اا‬ləًْa‫ُכ‬mıَِrnَ َْ‫و‬ımَ‫ا‬n)‫د‬gُْü-əöَ ِ dnzhْ ٌəblَəə)ə۪si‫َכ‬rm-əgi‫د‬dnük‫و‬aَ ldn)anəəşr–tngəiqnərə(atdəhşiqyəərlitnrqə-ainkirbədieamtutəaymnrbdaəedrıslsdozaaiəunnnrnnrəsçauxhiozəkəxebsümtiəadfsdrdöinlmaəteəəmrtfir,dsnə(iilil-fyəsəəiətrnrməni)ə,d.im,i((hsaْْkia‫ُכ‬rzِ iəmiِ,ِ‫א‬nlَُə(ıْ ‫َا‬nnr‫ا‬i۪ iseِınِlْzcadِْ əَkməْ nakْ ِa))-iِ
ml‫ا‬raaəşُreskıyiَ andəْrdf‫ا‬a‫و‬vَəon)löeaa–dzngihədbəməladrbnrçia.iəsnğ(noıidşngَlraöyْ a‫ا‬ysəُtıhsnəُ iَur.zsdَə(i‫۪ه‬inَhlَِ ə.ْ‫א‬əَ‫א‬r(َِsBُəِsidْi‫ا‬rَzeَmْ mِ d‫)َ ِْא‬üiöb-dm,sdَikiəz)natm–lfsəiortröanəmorkpliamniiAsAlaləilğlrkllaıiannhehıd-hz-TTiıabəqaəlaarəqlzrlaa,ounlaymıemnətahdəmnuimlıadəzrrisli.oəign(zr‫ا‬əlaoblُ irnْab‫א‬a--,َ

qyhəəəhtqluiəqdyəitecətanirm,iAba,lalbatıəhnm-iT-üNəsaəalldamihraiənrylaubrriırdnlşaəerlyiıənnddqəaandzəiqrlidolviord.lduula.rB. ə(nٌ i-۪ Qَ ‫ٍء‬üْreَ yِّz‫ ُכ‬ə camaatını
ٰ َ َ ‫– ) ِان ا‬

74

Bəqərə surəsi

‫َو َا ۪ ُ ا ا ٰ َة َو ٰا ُ ا ا ٰכ َة ۘ َو َא ُ َ ِّ ُ ا ِ َ ْ ُ ِ ُכ ْ ِ ْ َ ْ ٍ َ ِ ُ و ُه ِ ْ َ ا ِ ۜ ِان ا َ ِ َ א َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َو َא ُ ا َ ْ َ ْ ُ َ ا ْ َ َ ِا َ ْ َכא َن ُ ًدا َا ْو َ َ א ٰر ۜى ِ ْ َכ َا َא ِ ُ ْ ۘ ُ ْ َ א ُ ا‬١١٠﴿ ٌ ۪ َ
َ ‫﴾ َ ٰ َ ْ َا ْ َ َ َو ْ َ ُ ِ ِ َو ُ َ ُ ْ ِ ٌ َ َ ُ َا ْ ُ ُه ِ ْ َ َر ِّ ۪ۖ َو‬١١١﴿ َ ۪ ‫ُ ْ َ א َ ُכ ْ ِا ْن ُכ ْ ُ ْ َ א ِد‬

﴾١١٢﴿۟ ‫َ ْ ٌف َ َ ْ ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

maq1la10ə)m(‫ َة‬r‫َכא‬olu‫ ا‬n‫ ْا‬dُ ‫آ‬u‫ َو‬n‫ َة‬uَ z n‫ ا‬a‫ ْا‬mُ aِ َ‫أ‬z‫ َو‬ı) Ey möminlər! Siz ki, yəhudiləri bağışla-
həmişə qılın, zəkatı verib bu iki böyük
xِّ ey‫ُכ‬irِ əُ mَ ə‫ ْا‬liُ (ِّ ِ
ibadəti qoruyun. ( ٍ bْ َ irْ َ ‫َ ُ َن‬ ْ َ ‫َّ ِ َא‬ ‫ا‬ َ ‫َ َ)א ِإاُن‬ H‫ُه) َِو‬ə‫و‬Hqُ iəِqyَ ə)atOtddəaxAeiykliləranhəmösizəzlininnəifəzsmiləAərllillnəairhzidnqəiazn-i
ötrü işlədiyiniz hər (ٌ ِ ّ
tında tapacaqsınız.
görüb biləndir.

111) (‫ا‬ ُ X‫وא َ َאن‬r‫) ََכ‬isْ -tَ i)(aə-nhyllaiə-rhkuidtdaebdiliə-lrəyrdə:eh“duXidləri rivs:əti“axYnrəilsahtriuaddnailnlaərrb)dadəşenqdabilsaəışrcq:əa(nsnı‫ ِا‬əcَ təəَnْdn‫ ا‬aəَ xtُ əilْ dَ oalْ --َ
‫ى‬xi‫ر‬lٰ ‫א‬oَ lَ m‫َا ْو‬a‫ا‬z‫ُ” ًد‬.

maz”. (Hz. Musanın ümmətinə yəhudi, Hz. İsanın ümmətinə xristian deyilir).
–(yiْ (rُ esِyi‫א‬nَ َ‫ا‬Mi‫כ‬zَ ə:ْhِ“)əBm-iyzmədəhədun)d,biəahvşəlqi-axk,riihtsaetbiçaakndilmaerkıcniə,nb(nuَ ə۪st‫ ِد‬öə‫ א‬zَdləaْ rُxْi‫ُכ‬ilo‫ ْن‬on‫ ِا‬llmْa‫ ُכ‬rَa‫א‬ınzَ ,ْ ُöə‫ا‬zgُ əa‫א‬rَ r)zb–uuloaidsröıddziıakrn.i,ı(zddْeُa)-

doğrusunuzsa, dəlilinizi gətirin, çünki dəlili olmayan söz qəbul olunmaz”.

(Bu ayə təqlidçi müsəlmanların da bənzər sözlərini batil edir).

ra 112) ( oٰ lَ )m-ayyəıhbu, doni vlaərxdrainstbiaanşlqaarsını didadciəansnı əbtaətdiladxiri.l Cənnət ancaq onla-
məxsus olar. (Bu ayə yəhudi

(lvvöِ aٌِəətrrُ ِxqaüَ ْrəْ iqöُm‫و‬sَ zi)tyَigraُ-ai‫و‬ənَnmk)blaiobə-mrltimmkAgikamüülilzvnailöəüahbzhrn-əü.hTnün(izənHdüəazrləoAa.zildMlauyldbabaəihın,ahn-ıxəidTnrmeəadəylnmaaiirlsəəaqücdəyorrmarəMvxnəməulələdsəreyiaixtnnovssəxəuaiddd,bsədu(evio۪raِّda.‫ر‬lَsair(ıbn‫ن‬ndََ ْd,ııِ raُOd.َ ‫ ُه‬aNْ(ُnَْbْəaَ‫ِا‬acْ ْ tَşُrُ iََaəlَ nr)‫ف‬eَ ‫و‬i*ٌَd-k)ْ ixَor-qr)i.moşsَ (‫و‬əştَ əi)َmxaَhs-naْzdol‫ َا‬suaənaْ rnn-ı,َ

qarşılıqlı bədduadan (mübahələ) ötrü peyğəmbərin hüzuruna** gəldilər, bu

hadisə inşallah bundan sonra gələn 3-cü surənin 57-ci ayəsində qeyd oluna-

caqdır. O vaxt yəhudilərin üləmaları ilə xristianlar arasında mübahisə oldu.

Səs-küyləri artdı. Yəhudilər Hz. İsaya inanmadıqları üçün xristianlara dedilər:

“Sizin dininiz bir şey deyil, biz İsanı və İncili inkar etdik”. Halbuki xristianlar

Hz. İsanın fərmanı ilə gərək Musanı təsdiq edib, Tövrata əməl etsinlər. Amma

cəhalət və inadkarlıqlarından yəhudilər kimi kafir oldular. O vaxt da bu ayə

nazil oldu).

(*Qeyd: Nəcran bir yerin adıdır, Ərəbistanda oranın əhalisi xristian idi).

75

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َא َ ِ ا ْ َ ُ ُد َ ْ َ ِ ا َ א ٰرى َ ٰ َ ْ ٍۖء َو َא َ ِ ا َ א ٰرى َ ْ َ ِ ا ْ َ ُ ُد َ ٰ َ ْ ٍۙء َو ُ ْ َ ْ ُ َن‬
ِ ۪ ‫ا ْ ِכ َא َب ۘ َכ ٰ ِ َכ َא َل ا ۪ َ َ َ ْ َ ُ َن ِ ْ َ َ ْ ِ ِ ْ ۚ َא ُ َ ْ ُכ ُ َ ْ َ ُ ْ َ ْ َم ا ْ ِ ٰ َ ِ ۪ َ א َכא ُ ا‬
‫﴾ َو َ ْ َا ْ َ ُ ِ ْ َ َ َ َ َ א ِ َ ا ِ َا ْن ُ ْ َכ َ ۪ َ א ا ْ ُ ُ َو َ ٰ ۪ َ َ ا ِ َ אۜ ُا ۨو ِٓ َכ‬١١٣﴿ ‫َ ْ َ ِ ُ َن‬

ٓ‫َא َכא َن َ ُ ْ َا ْن َ ْ ُ ُ َ א‬

ld(laaherrayıqnidqb1a1)öb3dzüi)lerzə-d(rrb‫ ُد‬iəiliərُvdَriəْ l‫ا‬e:əydr(ِ i‫ٍء‬iilَnn‫א‬.ْ َ il‫ََ(و‬nə)‫ب‬rَ di-‫َ ٰא‬ibَ‫כ‬yِnəiْ ‫د‬lُ‫ا‬rhə‫ن‬rَuُşَiedْnُ‫ا‬yْiiَ lِ ə(bْhrَaُ aْ‫و‬tَdَqi))elqd-)e-idyüyləiəəzrrhhrl:əəuur(dd‫ء‬d?ٍ iieْlHəyvَ riəali.lnbٰx(َ ru‫ى‬ö‫ى‬ikz‫ر‬sٰ l‫رא‬tiٰəi‫َא‬oarَ inn‫ا‬lvl‫ا‬aaəِ rrِ َ d‫א‬eَbَ ‫و‬ilَْnuَm))l–ə-səröxxhizrrlbüiiissiorttniilaauşeenncbyə--,

Allah-Təalanın kitabını oxuyurlar, onlar gərək bir-birilərini təsdiq edib,
Anbailrld-abahni-rTioləəlaralinannişnıənxdsiklnəiitrnaib(mıbnaüıtşiirlnikekldaəərrnvektəmimbəüis,tipn(əlْ ərِ ərِ .sْ tَ (lə‫ ََכ‬rْ )ِِ ٰ ‫ََכن‬d)əُ -َ
yəhudi və xristianlar
oْ َnlaَ rَ ın۪ ‫ ) َא َل ا‬- cahil və
sözlərinin ey-

nisini dedilər. (Bizim dinimizdən başqası batildir - dedilər). Elə isə əhli-

kitabla müşriklər arasında nə fərq var? (Bu kəlam əhli-kitabdan ötrü bö-

yük məzəmmətdir, xristian və yəhudilər kitab və elm əhli olduqları halda,
öşTezəylaədlraəinqki iiyc, aaixhmtiliəlatmfgüüeşdnriiükrnldədirləəərob,nə(lbraairrb-ıənbriartiruləatdrsiıunnliadrka)a.hfi(örِ kَeٰmdِ ْ i‫ا‬be‫ َم‬ddْ əَ irnْ,lُə(َ ‫ن‬rَْ َinُُ iِ ‫ َ ُכ‬bْ ْ aَ َ tِ iُ l۪ ‫اא‬sَ )aُ ‫א‬y‫َכ‬-ı‫א‬rAdَ lı۪ ll)aa-rh)o-.
(Hz. Peyğəmbər öz səhabələri ilə Kəbəni ziyarət məqsədilə Mədinədən çıxıb,

“Şəcərə” məscidində ehram bağlayıb yola düşdü. Elə ki Məkkənin yaxınlığın-

da Hüdeybiyə adlı yerə çatdılar, orada müşriklər peyğəmbərin Məkkəyə daxil

olmasına mane oldular. Hüdeybiyə qissəsi inşallah öz məqamında qeyd olu-

nacaqdır). Hz. Peyğəmbər orada ehramdan çıxıb, Mədinəyə qayıtdı. Növbəti

ayədə Allah-Təala bu mətləbi bəyan edir. (Yəni yəhudilər hərçənd peyğəmbəri

və möminləri incidib onlara zülm edirdilər, amma onlardan daha zalım olan
müşriklərdir, hansı ki peyğəmbərin və möminlərin Məscidül-harama daxil
olub, orada Allah-Təalanı zikr etmələrinə mane oldular).

114) A(ُ lُ laْ ‫ا‬h‫א‬-َ T۪ əَ a‫ َכ‬lْ aُ n‫ ْن‬ıَ‫ا‬nِ ‫ا‬evَ lِ ə‫א‬rَ iَndَ َ əَ (ْ mِəsُ cَ ْidَ‫ ا‬lْəَr‫و‬dَ )ə-) kimdir o şəxslərdən daha
zalım ki, Onun adının zikr edilmə-

sinə mane oldular? (Qüreyş camaatı Hz. Peyğəmbərin və onun səhabələ-
omlmaanseınoald. u(lMarü).şr(iklٰərَ i‫َو‬n)
rinin Məscidül-harama daxil olub, ibadət etməsinə
-Alvləahs-əTyəaeltadniılnərz,ik(‫א‬rَ iِn‫َ ا‬əَ ۪) - o məscidlərin xarab

mane olmaları məscidin xarab olmasından ibarətdir,

çünki məscidin təmiri Allah-Təalaya ibadət etməklədir. Hansı məsciddə
A‫ َ ٓא‬llُ aُ hْ-َ T) ə-aAlalylaahi-bTaədaəltaonlıunnmadaısnaı,nomməəssccididləvridraənzəikkrimeiddiilrm).ə(s‫ْن‬in‫ َا‬əْ mَ ‫َن‬a‫א‬n‫ َכ‬e‫َ א‬ ‫اُ ۨو ٓ ِ َכ‬
ُ olan-

76

Bəqərə surəsi
‫﴾ َو ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ُق َوا ْ َ ْ ِ ُب‬١١٤﴿ ٌ ۪ َ ‫ِا َ אِٓ ۪ َ ۘ َ ُ ْ ِ ا ْ َא ِ ْ ٌي َو َ ُ ْ ِ ا ْ ٰ ِ َ ِة َ َ ا ٌب‬

ِ ‫﴾ َو َא ُ ا ا َ َ ا ُ َو َ ً ۙا ُ ْ َ א َ ُ ۘ َ ْ َ ُ َא‬١١٥﴿ ٌ ۪ َ ٌ ِ ‫َ َא ْ َ َ א ُ َ ا َ َ َو ْ ُ ا ِ ۘ ِان ا َ َوا‬
﴾١١٦﴿ ‫ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِۜض ُכ َ ُ َא ِ ُ َن‬

lardan ötrü məscidlərə dhaaxldilao, lgməarqəkladyaiqxidl eoylisludnirl.a(rَ. ۪ ِ ٓ‫ ) ِا َ א‬- ancaq Allah-
Təaladan qorxduqları (Yəni mane olanların

özləri də məscidlərə daxil olanda gərək Allah-Təalanı zikr edib qorxsunlar.

Nəinki özləri Allah-Təalanı zikr etməyib, zikr edənlərə də məscidə daxil ol-

mağa mane olsunlar. Necə ki Hz. Peyğəmbəri və onun səhabələrini Məscidül-
h–aHrazm. aPbeuyrğaəxmmbaəyrıbi ,vKəəmbəönmi tianvlaəfrietMməəlsəcriidnüəlm-haanreamoladublaurr).a(x‫ي‬mٌ ْ aِ y‫א‬ıَ bْ ,‫ ا‬Alِ laْ hُ َ -)

Təalanı zikr etmələrinə mane olanlardan ötrü dünyada zillət vardır. (Belə

ki bütün müşriklər möminlərin əlində zəlil olub, bəziləri əsir olub, bəziləri də
öəzldaübrüvladrüd)ı.r(‫َ(ِة‬oِdٰ ْə‫ ا‬zaِ bْı ُ vَ ‫و‬aَ )r)-.onlardan ötrü axirətdə ( ٌ ۪ َ ‫ ) َ َ ا ٌب‬- böyük olan

məxs1u1s5d)u(r‫ُب‬. (ِ Mْ َ üْ ‫َوا‬şr‫ق‬iُ kِ lْ əَ rْ ‫ا‬inِ ِ s‫ َو‬i)z-mmöəmşriniqlərviənmMəəğsrciibdiünl-shəaltrəanmətai Allah-Təalaya
daxil olmanıza

mane olmasından sizə heç bir zərər gəlməz. Harda Allah-Təalaya ibadət
mvaəxxtsıunsddaurü.z(ü‫ا‬nüَ ُ z‫א‬üَ Mْ َ‫) َא‬əs-chidaürld-ahakriaAmlalavhə-
etsəniz, o məkan Allah-Təalaya َ
Təalaya ibadət etdiniz və ibadət
qiblə tərəfinə döndərdiniz, (ِ v‫ا‬aُxْ t‫و‬ıَ
etdiyi tərəfdir. Gərək ibadət َ َ ) - həmin tərəf Allah-Təalanın əmr
üzünüzü o tərəfə döndərəsiniz, ibadət

məkanı Məscidül-haram oldu, ya başqa bir yer, heç bir fərqi yoxdur.

Məqsəd Allah-Təalaya yönəlməkdir. Bu, harda olsa, demək məqsəd hasil
toülunbmduərx.lu( ٌqa۪ َ tıٌnaِ ‫ َوا‬şَam‫ن ا‬i‫ ِا‬l)d-irh.əXqiaqlqətıənnx, eAylrlainhə-Taəgaalhanoınlurbə,homnləatri dgaennişödtrirü.
Bü-
hər

bir təklifini asan edibdir.

(Yəhudilər dedilər: “Üzeyir Allah-Təalanın oğludur, xristianlar dedilər:
İsa Allah-Təalanın oğludur”. Müşriklər dedilər: “Mələklər Allah-Təalanın
qızlarıdır”. Allah-Təala növbəti ayədə onların sözlərini rədd edir).

qTəədadl1aə1sö6dz)iür(.n‫( ً ۙا‬əَ Ç‫ َو‬öüُ vn‫ا‬lkaَ idَ ög‫ا‬vö‫ا‬ltaُüd‫ َא‬r‫ َو‬sü)ab-hdiybüəirh.ou(lmdُ َ ‫א‬ia,َ qxْ ُrm)is-ətxAialulnlqavhkə-iTmməiüaclşairsimbkuləonrldmdaaenğdıpilavəkarc:viAbəlemladühir--.

Allah-Təala məxluq kimi cism olmağın Ona isnad edilməsindən uca və qü-
sAulrlsauhz-dTuəra).la(y‫ض‬aِ ‫ ْر‬mَ ْ ‫ا‬ə‫ َو‬x‫ت‬sِ u‫َ ا‬sٰdu‫ا‬r. Aِ ‫א‬lَlaُ hَ -ْTَ )ə-aləaksoinnləa,rsıənmxaalalirqıindivrə.
yerin səltənəti
Üzeyir, İsa və

mələklər də Allah-Təalanın qulu və məxluqudurlar. Necə ola bilər ki,
Allah-Təala onları özünə övlad etsin? (‫ ) ُכ َ ُ َא ِ ُ َن‬- bütün məxluqat Allah-

77

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو َא َل ا ۪ َ َ َ ْ َ ُ َن‬١١٧﴿‫َ ۪ ُ ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِۜض َو ِا َذا َ ٰ ٓ َا ْ ًا َ ِא َ א َ ُ ُل َ ُ ُכ ْ َ َ ُכ َن‬
‫َ ْ َ ُ َכ ِّ ُ َא ا ُ َا ْو َ ْא ۪ َאٓ ٰا َ ٌ ۘ َכ ٰ ِ َכ َא َل ا ۪ َ ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ ِ ْ َ َ ْ ِ ِ ْ ۘ َ َ א َ َ ْ ُ ُ ُ ُ ْ ۘ َ ْ َ א ا ْ ٰ َא ِت‬
﴾١١٩﴿ ِ ۪ َ ْ ‫﴾ ِا َا ْر َ ْ َא َك ِא ْ َ ِّ َ ۪ ًا َو َ ۪ ً ۙا َو َ ُ ْ ـَٔ ُ َ ْ َا ْ َ א ِب ا‬١١٨﴿ ‫ِ َ ْ ٍم ُ ِ ُ َن‬

Təalanın itaətində olub, Onun iradəsindən və ilahi qüdrətindən kənara

çıxa bilməz.

mymhaəəörqrvait1cqdə1uəba7dtnəə)dno(Aəl,‫ض‬adloِrlia.r‫ ْر‬şَh(eْkA-‫ا‬y‫و‬Tَilə,l‫ت‬əanِəah‫ا‬məl-َ aTٰ zrdəaıear‫ا‬md.laُ ia(nbn‫۪ا‬ıًَ n)dْ ‫َا‬bes-iöyٓrszəəٰşrmdَe:ey‫ا‬a(‫ذ‬mَi‫ن‬l‫َِا‬n‫و‬aَ ə)r‫ُכ‬soıiَ-lnnَ mdAْvəa‫ ُכ‬lən)slaıy–nmheı-əvrThqainəsörəakXodlmala,anlloıeiənqtmşsie,əqiny,oü(nyddُ laَrəarə‫ل‬rahُtıdiəُıymَlemol‫א‬iəxَ nad‫ِא‬sَbaaı)ninnr-ı
istəməsi və hökm etməsidir. Yəni Xaliq olan Allah nəyin yaranmasını istəyib

hökm etsə, o şey gecikmədən o anda mövcud olar).

Tdaənalı1aş1mn8ıi)ry(sə‫ن‬aَ ,bُbiَziْ ziَ məَ bləَ ird۪ ma‫ل ا‬nöَ ‫א‬ıcَş‫و‬üَm)z-ıərc?gaəh(lٌisَli‫ ٰا‬noٓ‫َא‬lka۪ ‫ ْא‬inَ ,‫ْ(و‬şَ‫ا‬M)əx–əshlyəəarmddmeadəədigliənərr):hA(aُ lql‫ا‬a‫א‬qَhُ o-ِّ ‫َכ‬Tlmُ əaaَ lْğَa)ın-baAizilişlmaahrləə-

etsin. (Quranın möcüzə olmasını inkar edib, başqa bir möcüzə xahiş etdilər,

halbuki Qurandan böyük möcüzə olmaz, əgər başqa bir möcüzə də onlar üçün
gsْ iəِnِlsiْ َədyeَ dْ diِ ),iloə-nrmu. (üdYaşrəiinnkiklaəHrrzde.dənəMcəəuvksavdəizlləkarmi).şa(ən‫כ‬xَınsِ lٰdə‫ َכ‬a)r -dmə ümşrüişkrliəkrləkriimni,sö( zْ ِləِ ْ rَ inْ ِinَ ۪ ‫َא َل ا‬
eyni-

yəhudilər dedilər: “Ey Musa, biz

Allah-Təalanı aşkar görmədikcə iman gətirmərik, ancaq o vaxt sənə iman gə-
bُ ُ aُxُ ımْ ıَnَ ‫א‬dَ aَ )n-bbiru-bmirüinşəriokxləşarlrədıor.
ktiorərriokl”m).as(ıْ yəhudilər qəlblərinin haqdan
O səbəbdən hər ikisindən belə
t‫ٍم‬çəْ ırَxِə)ıfr–i.ne(d‫ت‬ləِə‫א‬nbَ ٰ ioْ r‫ا‬lm‫א‬qöَ avsْ mıَ n) dı-iəqhnrəöaqtrirqeüədtkiəbin,,,imnbsöəacyfüaəznhəleoilloəmlmuabisşıiQnkauariynaəanniv-sŞəınəmrlaiöfric.nü(AAzəmllləamrhia-,
sözlər
T(‫ َن‬əaُ ِ laُ

müşriklər və yəhudilər insaf əhli olmadıqları üçün Qurani-Şərifin ayələrinə

həqiqət üzrə baxmayıb, başqa möcüzələr istədilər).

(Yəhudilər və müşriklər iman etmədiklərindən peyğəmbərin təmiz qəlbi

son dərəcə sıxılıb, qəmgin və məhzun oldu. Allah-Təala gələn ayədə Hz. Pey-
ğəmbərə təsəlli verir).

olan1c1ə9n)n(‫ا‬əً tl۪ əَ ‫َو‬ m‫ ً ا‬ü۪ jَ dِّ əَ ləْ ‫א‬yِ ‫ك‬əَ n‫ َא‬,ْ َ c‫ ْر‬ə‫ َا‬h‫ِا‬ə)n–n(əemy lMə əqhoərmxmudəadn), biz səni haqq və doğru
göndərmişik. Bundan
ْbimَ iraُ َٔ‫ـ‬nşْəaُ x)ds-iancxəiəhlməonləunlbiən-mionləmchəalzimnaiasnısıəönmzdüaənlnləəsrvəinenrədiəblənicrəsşəkendyislrua. zaSılməonlidunenyqmiəla.lb(yiaَn‫و‬-َ
başqa xalqın
cِ aq۪ َsaْ ‫ا‬n‫ِب‬. ‫א‬Hَ əْ r‫َا‬

xalqın imana daxil olub-olmamasından sıxılmasın, üzülmə.

78

Bəqərə surəsi
َ ْ َ ‫َو َ ْ َ ْ ٰ َ ْ َכ ا ْ َ ُ ُد َو َ ا َ א ٰرى َ َ ِ َ ِ َ ُ ْ ۘ ُ ْ ِان ُ َ ى ا ِ ُ َ ا ْ ُ ٰ ۜى َو َ ِ ِ ا‬
‫﴾ َا ۪ َ ٰا َ ْ َא ُ ُ ا ْ ِכ َא َب‬١٢٠﴿ ٍ ۪ َ َ ‫َا ْ َ ا ٓ َء ُ ْ َ ْ َ ا ۪ ي َ אٓ َء َك ِ َ ا ْ ِ ْ ِۙ َא َ َכ ِ َ ا ِ ِ ْ َو ِ ٍّ َو‬

۪ ِ ْ ُ ‫َ ْ ُ َ ُ َ ِ َ َو ِ ۪ۜ ُا ۨو ِٓ َכ ُ ْ ِ ُ َن ِ ۪ۜ َو َ ْ َ ْכ‬

tian 1t2a0y)fa(s‫ى‬ı‫ ٰر‬h‫ א‬eَ ç ‫ا‬vaَ ‫َو‬xt‫ُد‬ sdُ əَ iْnn‫ ا‬d‫כ‬ləَ ərْnَ inrəaٰzdıْ aَ oxْ liَml‫) َو‬oal–zals(aaeryn. .(MْOُ əَ hvِ əamَxِ tmَ səədnَ )d), əy–nəhtaruadkziiı və xris-
ümmətinə tabe olub, onların
olarlar.
(‫(ى‬Aْ ُٰ m)ُ ْ ‫–ا‬mَ oُ an) -lsaihzrəaqydəiqehə:ut(dəənig,əvArəlslxəarnhiəs-tT-iaəgnaəllla,abnriızndiemhyiiddrasiniyniəmitzii(zkiəsi,ltaagmbə)le,hobali,qzdqimeoslədaləninrh)im.id(ِiaz‫ا‬yə‫ى‬əttَ adُ bi‫ن‬re.‫ِا‬

ol. Bu, nəfsani arzudur. Allah-Təala Hz. Peyğəmbərin heç vaxt onların

dininə tabe olmayacağını göstərmək, yəhudi və xristianların arzusunu
etməkdən ötrü belə buyurur). ( ِ oْ ِlْu‫ ا‬bَ ,ِ Q‫ َك‬u‫אٓ َء‬rَ an‫ي‬i-۪ Ş‫ ا‬əَ rْ iَ f ‫ا‬olِ aِ َn‫) َو‬-
batil Məhəmməd), əgər sən islam haqq ْsُə‫َء‬n‫ ٓا‬əَ ْ nَ‫ ا‬aَ zْilَ
- (ey

dan sonra yəhudi və xristianların nəfsani istəklərinə və onların dininə
tabe olsan,* ( ٍ َ۪ kِ ‫َو‬ömْ ِ əِ k‫ا‬ eَ dِ ə‫כ‬nَ َ
nə bir dost, nə də bَ ‫و‬iَ rٍّ o‫א‬lَ )m-aoz.vTaaxtkAi lsləanhi-Thəəlaalka tərəfindən sənə
olmaqdan xilas

etsinlər.

(*Qeyd: Uca peyğəmbərin qəlbində heç vaxt yəhudilərə və ya xristianlara tabe
olmaq arzusu yox idi. Necə ola bilərdi ki, elə olsun, halbuki bütün millətlərin yanında
o həzrətin zahiri və batini yeganə fikri islam dinini yayıb, bütün millətlərin sahiblərini
özünə tabe edib, öz ümmətini bütün millətlər içində hakim etmək idi. Belə olan halda,

necə ola bilər ki, o həzrətin qəlbində yəhudi və ya xristian dininə tabe olmaq fikri olay-
dı, halbuki özgə dinə tabe olmaq zillətdir və hakimiyyətə ziddir. Allah-Təala bu ayədə
buyurur: “Əgər yəhudi və xristian dininə tabe olsan, o vaxt sənə Allah-Təaladan bir

kömək olmaz”,- necə ki qeyd olundu, bu mətləbi qeyd etməkdə məqsəd həm onların

Hz. Peyğəmbərin onların dininə tabe olması ümidlərini yox etmək, həm də onları isla-
ma yönləndirməkdir. Çünki bu məqamda Hz. Peyğəmbər yəhudi və xristianlara deyə
bilərdi: “Siz ki mənim sizin dininizə tabe olmamı xahiş edirsiniz, mən əgər meyil etsəm

də, Allah-Təala razı deyildir. Belə olan halda necə ola bilər ki, mən sizin dininizə daxil
olum? Bəs indi siz gəlin mənim dinimə daxil olun”. Bu mətləb həm onların ümidini yox
edir, həm də ola bilər ki, onların islama olan meyilini artırsın. Necə ki belə də oldu.
Çünki belə məqamda Hz. Peyğəmbərin onlara şiddətlə qəti cavab verməsində hikmət

var idi).

dir k1i2,1o)n(l‫ب‬aَ r‫ َא‬a‫ا ْ ِכ‬Tُ öُ v‫ َא‬rْ َ a‫ ٰا‬tَ ı ۪gHَ‫ا‬ö)zn-.dyəPərehmyuğidşəiimlkə.rbd(ə۪ərِ n‫و‬iَ nَQِ querَyadnُ َ aoُ liْ َum)na-annTgöxəvtürirsauətınsidyooyşğəətrxluəsrləşinər--i
kildə oxuyurlar, onda g(əçtüinrkdiiləTrö.v(r‫ َن‬atُınِ ْ ‫اُو ٓ ِ َכ‬
ehka-
dəyişdirməyib, Hz. Peyğəmbərə və Qurana iman ُ
۪ ِ ) - həqiqətən, onlar Tövrata iman gətirənlərdir,

79

Kəşfül-Həqayiq I

َ َ ْ ‫﴾ َא َ ۪ ٓ ِا ْ َا ۪ٓء َ ا ْذ ُכ ُوا ِ ْ َ ِ َ ا ۪ ٓ َا ْ َ ْ ُ َ َ ْ ُכ ْ َو َا ّ۪ َ ْ ُ ُכ‬١٢١﴿ ‫َ ُא ۨو ِٓ َכ ُ ُ ا ْ َ א ِ ُو َ۟ن‬
ٌ َ ‫﴾ َوا ُ ا َ ْ ًא َ َ ْ ۪ ي َ ْ ٌ َ ْ َ ْ ٍ َ ْـًٔא َو َ ُ ْ َ ُ ِ ْ َ א َ ْ ٌل َو َ َ ْ َ ُ َ א َ َא‬١٢٢﴿ َ ۪ َ ‫ْ َ א‬

﴾١٢٣﴿ ‫َو َ ُ ْ ُ ْ َ ُ و َن‬

atmıxıdinrəaəytəidşmdəiəörlizbel,ətdroiinnləuərn)z.əe(rh۪əkِ raْ mvُ ‫ ْכ‬eıَ rnəaْ nَ ‫و‬əlَ ə)mr-əolvnəeltamkridəmsırə,T),çöü(v‫ن‬nَ r‫و‬kaُ itِız‫א‬əَinlْ a‫ا‬klُəaُtri‫כ‬heَ tiِ ٓsd‫و‬əaُ‫א‬,َ y)(əy-təddnəüinnTüyösavtürvanə-
saydılar). Bundan sonra gələn iki ayə Hz. Peyğəmbərin zamanında yaşa-
yan yəhudilərə öyüd-nəsihətdir. Bu ayənin oxşarı surənin əvvəlində var
idi. Yenidən təkid üçün bu məqamda qeyd olundu).
aَْ ‫ُכ‬ləْ۪ mََ ‫َ َא‬1lْ ‫ا‬2əُ r2ْi)َ nََ (ْ)َ‫واا‬m–ٓ ُ ‫ُכ‬ə۪s‫ْذ‬x‫ا‬i)‫ا‬zluə-َ q‫ء‬o۪m‫ ٓا‬alَ aətْ ınn‫ ِا‬niٓ bam۪ َöü‫א‬yَ o)süt-nükeenynmeYemədatiqləbəut,ribmiTmoöbğivuurkdalil,tuaısrrisızki,zəhiə,əbhmnəəaxqizşşiəiqleyəteamttədmniışni,əşsıməzimza. b,s(aəaْ ln‫ ُכ‬mıُniْ-m,İ(sَarَ aِ sَiّ۪i‫َا‬lْz‫و‬iَِ
həmişə nankorluq edib, heç vaxt mənim nemətimə şükür etmədiniz.

goünnuün1)2əə3mz)aə(bl‫א‬iًınnْ َidn‫ ا‬aُ cn‫ا‬ə‫و‬,َ z)(a‫א‬-ًٔ‫ْـ‬seıَ nyıbٍ çəْ َənkْi-mَ İsərٌzaْ.َ i(l‫ي‬S, qı۪ rْoaَrdxaَ u)knı–avhyəeəççyəkəkihminuidbnilioərrbbdiaərnşgqmüansüıüsnənılnm(qəaivnyəaozmilnaənət
Abdullah ibn Salam və ona tabe olanlar haqqında nazil olub, çünki onlar
Qgqşəüəufbnarauaənthliiko-mŞaluərənrnşimffəəəxaəsiztlmə,vra(eəٌnrَ mk‫א‬gَ öəəَ mtzi‫א‬.rəَ m(ُk‫ ََن‬iْ‫و‬şeَ dُdiََəl‫َو‬əْ )ُbr)ْi-.lُ mo(‫َل‬əٌ‫و‬gَ zْ)üَ.-n‫א‬Aaَ ْhlِ lkaaُhَ r-ْ ُTşəəَ ‫و‬axَ )lsaə–dhaoençgbübanişraqhaşkəhfaaerəçdtabenidr əəşnvəxəinzs

(Hz. İbrahimin (ə.s) fəzilətini bütün millət və məzhəb sahibləri iqrar edir-
lər, o həzrətin əsl mübarək adı Abramdır. Elə ki 99 yaşına çatdı, Allah-Təala ona
övlad vəd etdi və ona belə xitab etdi: “Ey Abram, sənin övladını artırıb, sənin
məxluqatdan bir çoxuna ata olmana qərar verdim. Bundan sonra sənin adın Ab-
raham olsun, çünki sənin bir çox məxluqa ata olmana qərar vermişəm”. (Ərəblər
bu adı ərəbləşdirib İbrahim etdilər). (Bəni-İsrail, ərəblərin əksəriyyəti və Avropa
əhalisi Hz. İbrahimin övladıdır). Qurani-Şərifdə Hz. İbrahimin fəziləti çox yerdə
qeyd edilib, uca peyğəmbərimizə də babası İbrahimin dininə tabe olmağı əmr
edibdir. Sıradakı ayədə Hz. İbrahimin (ə.s) bütün məxluqata imam və rəhbər
olması bəyan edilir. Yəhudilərin qissəsi ilə birlikdə Hz. İbrahimin (ə.s) qissəsini
qeyd etməkdə məqsəd yəhudiləri agah etməkdir. Yəni ey yəhudi camaatı, necə
ki Hz. İbrahim sizin babanızdır, habelə bu Hz. Məhəmmədin (ə.s) də babasıdır.
Hz. Məhəmmədin (ə.s) şəriəti həmin Hz. İbrahimin şəriətidir. Övladın haqqı
yaxşı əməldə ata-babaya tabe olmaqdır. Sizə də lazımdır ki, Hz. Məhəmmədə
tabe olasınız, çünki ona tabe olmaq Hz. İbrahimə tabe olmaqdır).

80

Bəqərə surəsi
‫َو ِا ِذ ا ْ َ ٰ ٓ ِا ْ ٰ ۪ َ َر ُ ِ َכ ِ َ א ٍت َ َא َ ُ ۘ َא َل ِا ّ۪ َ א ِ ُ َכ ِ א ِس ِا َא ًאۜ َא َل َو ِ ْ ُذ ِّر ۪ ۜ َא َل َ َ َא ُل‬
ۘ َ ُ َ ۪ ٰ ْ ‫﴾ َو ِا ْذ َ َ ْ َא ا ْ َ ْ َ َ َא َ ً ِ א ِس َو َا ْ ًאۜ َوا ِ ُ وا ِ ْ َ َא ِم ِا‬١٢٤﴿ َ ۪ ِ ‫َ ْ ِ ي ا א‬

﴾١٢٥﴿ ‫َو َ ِ ْ َאٓ ِا ٰ ٓ ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا ْ ٰ ۪ َ َا ْن َ ِّ َ ا َ ْ ِ َ ِ א ِ ۪ َ َوا ْ َ א ِכ ۪ َ َوا כ ِ ا ُ ِد‬

124) ri(ləُ əb‫ر‬.َ b(َiAA۪ llٰ lْa‫ِا‬lhaٓ -hTٰ -َ ْTə‫ ا‬a‫ذ‬əِ l‫ِا‬aa‫) َو‬laH- zoy.naİudbırinamahtiamsahəla,nb(əeezytidMşie,əy(hl‫ت‬əəٍ rm‫א‬iَ mِ ə‫ َכ‬mِə)dr-),ebdoəibzzi,aəmbməazrni ki İb-
rahimin və qa-
dağaları şeyləri

qəmadəalğeadnibet,dAi)l.la(haُ َ َ‫ ) َא‬- Hz. İbrahim o əmr və qadağalara gözəl şəkildə
itaətdə o həzrətdən heç bir qüsur və nöqsan meyda-

bnimuaaygmuərlmdvuəə:mr(ə‫א‬ihşً ‫א‬dbَ ‫ِا‬iə.‫س‬r(ِ ‫ل‬t‫ َא‬ə‫ِ َא‬y)i‫כ‬n-َ ُAeِ ‫א‬tlَldaihmّ-۪ ‫ ِا‬T.)(əH-alhza.əqİHbiqzra.əhtİiəbmnr,daəmhniəmsnoəsnbərnauigxbəiüdlətmnüənpteiinynğisnəamnəvbnəəəzrsilnləirdninəə

tİnhbəbaəuymrsyilanuiıhnsrıidedmtoəudnn:iəunro(n,zşmneə۪ əِtxə‫א‬dssnlilii‫ا‬:ənmr‫ي‬diələaِnnyhْ əَ eios,tl‫ل‬liُi(uş‫א‬mَəbَ r۪,d‫ ِّر‬əَhk‫)ُذ‬nai,-ْmdِam‫و‬ıَ əds)ıəir-lnHənoihmzlebu.cəbİəəbrhlkzrədaairhilmmıimtməəyvənoiəintlamxrbeəaaethls.qbıo(naəl‫ل‬ulَr‫א‬aiblَmr)ilk.aa-r(mv)BA.əuld(vl‫ل‬aiaَəm‫א‬hyَ )rə-əTs-hbəəHubnanəilznaar.

dəlildir ki, sultan və rəis gərək adil olsun, ədalətsiz və zalım olan şəxs heç vaxt

hakimiyyətə layiq deyil. Əlbəttə, Allah-Təala razı olmaz ki, zalım olan şəxs öz

bəndələrinə hakim olub, onlara bəla olsun).

ki bi1z25K)ə(b‫ ًא‬əْ ‫َا‬n‫ َو‬i‫س‬Hِ ‫א‬z.ِ ً İَ ‫א‬bَ rَ aَ hْ iَ ْm‫א ا‬iَ nْ َ َ za‫ِا ْذ‬m‫) َو‬a-nyıanddıanahasacıll,a(redyaMnəöhtərmümziəyda)r, əotgzaamh avnə

əmin-amanlıq yeri təyin etdik, kim ora daxil olsa, əmin-amanlıqda olub,
əçmıxrareatdibkilmkiə,s“inm. ə(qamَ ُi-İَ b۪rٰaْ ‫ ِا‬h‫م‬iِ ‫א‬mَ َ ”dْ əِ ‫و(ا‬Hُ zِ .‫َوا‬İ)br-ahKiməbinə
heç kim onu oradan
ziyarətinə gedənlərə

durduğu yerdə) özünüzdən ötrü namazgah təyin edin. Nə vaxt Kəbəni ta-

vaf etsəniz, ondan sonra tavaf namazını qılanda məqami-İbrahimdə də

namaz qılın. (Məscidül-haramın daxilində Kəbədən bir qədər aralıda kiçik

bir binaya məqami-İbrahim deyilir. Həmin binanın arxa tərəfində tavaf nama-
İbHsümzt.laİəbyrrıdlaaəhniəm)mpinrakiebtvaddəiəkmt, eü(tqdَ ِəiْyَdi‫ا‬dَyّəِ eَ srde‫ ْن‬idَ‫ا‬r)i)n-. (mkَ iə,۪ nmٰ ْ i‫ ِا‬müٓ şٰ ‫ِا‬re‫ ٓא‬iَvkْ ilِməَ r‫و‬iَ
zı qılınır. O binanın məkanı
(َK۪ əٰ bْ ə‫َو ِا‬n)i-hvəər
İbrahimə və
bir nəcisdən,

oraya büt salmasınlar və xəbis olan şeylərdən oranı təmizləyib, (cünüb
o(rَ a۪dِ ‫א‬a ِ ) - bu paklı-
və heyzli) şəxslərin orada tavaf etməsinə mane olun. qalıb həmişə
iğkbıiapKdaəəktbəeondlaiənntalməvraədkfəaennddöətnarlAüər,lld(a‫د‬əِ hn-ُ Töət‫ا‬raِüla‫כ‬yeda‫ َوا‬i)inb-.ar(düَ əkt۪ u‫ ِכ‬e‫א‬tَ vsْ ‫ا‬əi‫ َو‬n)slə-əcrvd. əə
edənlərdən ötrü, ta

81

Kəşfül-Həqayiq I

ِۜ ِ ٰ ْ ‫َو ِا ْذ َא َل ِا ْ ٰ ۪ ُ َر ِّب ا ْ َ ْ ٰ َ ا َ َ ً ا ٰا ِ ًא َوا ْر ُز ْق َا ْ َ ُ ِ َ ا َ َ ا ِت َ ْ ٰا َ َ ِ ْ ُ ْ ِא ِ َوا ْ َ ْ ِم ا‬
ُ ۪ ٰ ْ ‫﴾ َو ِا ْذ َ ْ َ ُ ِا‬١٢٦﴿ ُ ۪ َ ْ ‫َא َل َو َ ْ َכ َ َ َ ُא َ ِّ ُ ُ َ ۪ ً ُ َا ْ َ ُه ِا ٰ َ َ ا ِب ا א ِر ۘ َو ِ ْ َ ا‬
‫﴾ َر َא َوا ْ َ ْ َא‬١٢٧﴿ ُ ۪ َ ْ ‫ا ْ َ َ ا ِ َ ِ َ ا ْ َ ْ ِ َو ِا ْ ٰ ۪ ُ ۘ َر َא َ َ ْ ِ א ۘ ِا َכ َا ْ َ ا ۪ ُ ا‬

‫ُ ْ ِ َ ْ ِ َ َכ‬

mhiəmn1idm2u6ar)əmb( ُbəqi۪ mٰaْ ‫ِا‬m, ‫ل‬bَı‫א‬unَ dM‫ ْذ‬a‫ َو ِا‬ə)Ak-lklaəyhaş-ədThınəəaarliansnai ılx,aç(aleqğydıraMınbəödhteərdmüi:məm(ə‫ًא‬diِn)‫ ٰا‬,-‫ا‬aً oَmَ ‫ا‬zaَ anٰ mlıْ qaَ nْy‫ا‬ek‫ب‬rِّ ii‫ َر‬eİ)tb-.rTeaya-
əMkhi əloiknrkaəədhaəəhrhlnəinrödvbəminr etoyəvrşəəəflxədsrəldnəərrnəarrhuuazztiiovvleserur.n(klِ aiِ ,rٰ .Aْ ‫م(ا‬l‫ ِت‬lِْaَ ‫ْا‬h‫ََو َا‬-Tِ ‫אا‬əِ َ aِْ lُaُ ْ yَِ ْ aَ‫ َق َا‬v‫ُز ْٰا‬əْ ‫اَ ْر‬a‫) َ)و‬x-i-orbəmtuegMyüvnəəüklənkrəəi

iman gətirmiş olsunlar. (Hz. İbrahimin ancaq möminlər üçün ruzi xahiş

etməsinin səbəbi odur ki, keçən ayədə övladlarından ötrü əmanət istədi.

Allah-Təala buyurdu: əmanət zalımlara yetişməz. Burada Hz. İbrahim

elə xəyal etdi ki, ruzi də əmanət kimi zalımlara çatan deyil. O səbəbdən

ruzini ancaq möminlərdən ötrü xahiş etdi. Allah-Təala Hz. İbrahimin

bu xahişini rədd edib buyurdu: kafirlərə də ruzi verirəm. Ruzi əmanət
(kkİ(bُ öiً mrç۪۪aَəiَ1hnُ ْd2‫ُا‬idِّme7َəyُ‫ َ)א‬nَ ْi)(ِ(l‫و‬əَd-s)ُ.oiso-r)۪nn.ٰorKa(nْa‫َِال‬əd‫و‬u,‫ َא‬bَ üno)əِnn-nqْyuAَ iaْ a‫ا‬nylzdl*َ ıoaadِ rbhaalَi-acnzTِ a‫ا‬açbəَ ğsəَaiıْıkr‫ا‬lnyaəzُıerabor۪əmuğٰm(ْ y‫ا‬lِcau,əunُ h(َrİ‫ر‬rْəِsdَ‫א‬umnu‫ ْذ‬n‫ا‬z‫ِا‬:a‫و‬iَ‫ب‬ə)ِ(ymv‫َا‬ı-eَlَ )‫כ‬ıَrَynnəaْ rəydَəٰ ‫او‬aَِpı)m)nri-s-da. oık(yms‫ُه‬deiamrَılədiz(ْlmieaəَ‫ا‬ry.bəuُnı)Mcni-aıəinldndhükətaənmanryrdməaafediətnbdsaəə)nu,,,
qdquəəlbabunimlı eeitdz.əi(bُ vdə۪ َ eْ n‫ا‬yiiُ ryd۪yiəlt‫ا‬əlrəَ :rْ ‫َا‬i(m‫ ِ َאכ‬i‫ِا‬z)ْə-َ َh‫א‬əَ q‫ َر‬i)q-əteəynb, biziizmimrədbubailmariızm, bızuı
xidməti bizdən
eşidən və bizim

agah olan sənsən ki, bu əməli məhz səndən

ötrü edib, heç bir şəxsdən əcr və muzd təmənnamız yoxdur.

(*Qeyd: Kəbəni Hz. İbrahim tikib, Hz. İsmayılın yardımı ilə tamamladı. Yer üzün-
də Allah-Təaladan ötrü tikilən ilk ibadətxana oradır. Hz. İbrahim Hz. İsmayılı anası
Həcərlə orada məskun edib, İsmayıl ərəb tayfası olan bəni-Cürhümdən qız aldı. Özü
və özündən bir qədər sonra övladları Kəbədə Allah-Təalaya ibadət etdilər. Ondan son-
ra zaman keçib, İsmayılın nəsli olan Qüreyş camaatının arasında bütpərəstlik zahir
oldu. Yəmənə ticarət üçün gedən qüreyşlilər Yəməndən büt gətirib, Kəbəni bütxanaya
çevirdilər. Allah-Təala Qüreyşin içindən Hz. Məhəmməd ibn Abdullahı (ə.s) seçənə
qədər ora bütxana kimi qaldı. O, Kəbəni bütxana olmaqdan çıxarıb, ancaq Allaha
ibadətxana edib, xalqdan ötrü tavaf yeri etdi. Bugünkü günə kimi də belədir. (Allah o
müqəddəs yeri bidətlərdən qorusun!)

ikim1iz2i8e)t(,‫َْ َ َכْ(َא‬ ‫َِوا‬ ْ ‫َא‬ ِ ‫) َر‬ - ey bizim tərbiyə verən Rəbbimiz, (ata və oğul) hər
َ ُْ ) – təkcə sənə itaət və ibadət edən ki, heç bir şəkildə

82

Bəqərə surəsi
‫﴾ َر َא‬١٢٨﴿ ُ ۪ ‫َو ِ ْ ُذ ِّر ِ َאٓ ُا ً ُ ْ ِ َ ً َ َכ ۞ َو َا ِر َא َ َא ِ َכ َא َو ُ ْ َ َ ْ َ ۚא ِا َכ َا ْ َ ا ا ُب ا‬
َ ْ ‫َوا ْ َ ْ ۪ ِ ْ َر ُ ً ِ ْ ُ َ ْ ُ ا َ َ ْ ِ ْ ٰا َא ِ َכ َو ُ َ ِّ ُ ُ ُ ا ْ ِכ َא َب َوا ْ ِ ْכ َ َ َو ُ َ ّ۪כ ِ ْ ۘ ِا َכ َا‬
‫﴾ َو َ ْ َ ْ َ ُ َ ْ ِ ِ ِا ْ ٰ ۪ َ ِا َ ْ َ ِ َ َ ْ َ ُ ۘ َو َ َ ِ ا ْ َ َ ْ َא ُه ِ ا ْ َ ۚא‬١٢٩﴿۟ ُ ‫ا ْ َ ۪ ُ ا ْ َ ۪כ‬

﴾١٣٠﴿ َ ۪ ِ ‫َو ِا ُ ِ ا ْ ٰ ِ َ ِة َ ِ َ ا א‬

rtəocöəmanvhmdəbmalaələamrertidıiiynzəaaininqoöcsəlyəambnrquəastsəlsənıeknn.ti..ə, ((hi‫ُכ‬bَəaَc۪ dcً iəَ‫ِا‬t‫ب‬nُْ veُ ‫ا‬əcً əi‫اُا‬tya‫ََ ٓא‬eəِ ْrt‫ ِّرَا‬i‫כُذ‬neَ dəْ ‫ ِا‬ə)ِ y‫و‬nَ -e) teh–itər,qəh(kia‫א‬qَ .b‫ َכ‬ə(etِ‫א‬lə‫ َא‬əَْ nََ َ b,‫ َא‬t‫ر‬iِ zöَْ‫وا‬iَُv)m‫ َو‬b-)ənbl-əəirztsöiəlivqmhbəəiəbzcudceilədmneədnizbidibinər,

tsaətُ üəəhy‫כ‬r۪nnləəiَdnfxv1ْəi‫ا‬i)əən2nnb9d-ehöi)əhszhin(kkoəimçagqlُ iamْəinəِnqttdliəarًüxətdrnəzüُıinr‫ر‬snyَoəu,ıinْ msbkMِliaüyi۪etrəytyaaْükədbَntkbaْlv‫ا‬əəi‫و‬nَrməra‫א‬ədpَ həhg‫ر‬əeَ xil)əknyill-nuğməveəəqrəyəm.açt(bştaiHbaiitMrəzzdkrqi.ıəmdrİagkbsəlökiıtnrnbnəəadr.ohəobə(nihlَrimaly.َlain‫(ْכ‬əinr‫כ‬nِvَıəsِْedəp‫אا‬ö‫َو‬rَnua‫ٰا‬yə‫ب‬sakْrnَ əِsə‫א‬nْeıَRَt‫כ‬nِ tَssْəvdi‫اا‬nibəanُُ.bkْ.َُh()iıُ(mْəِّ–pُ َِrtُei‫وّ۪כ‬a۪zَyَb)َ,ْkُğ‫ا‬i‫و‬M-َrəi)َ mss-əəəəْ ‫ َا‬kmbbnn‫כ‬küəَiiənnər-l‫ِا‬
bizim uca peyğəmbərimizdir. Allah-Təala Hz. İbrahimin duasını qəbul
edib, Məkkə əhlindən olan o həzrəti peyğəmbər etdi. Necə ki o həzrət
özü buyurubdur: “Atam İbrahimin dua edib, xahiş etdiyi peyğəmbər
mənəm”. Bir də Məkkədə və Məkkə əhlindən ondan başqa, heç bir şəxs
peyğəmbərlik iddiası etməyib. Hz. İbrahimin istədiyi peyğəmbər Hz.
Məhəmməd ibn Abdullah (s.ə.s) olub, bu xəbər peyğəmbərimizin doğru-
luğuna böyük dəlildir.

(İslam dini və ümməti həmin Hz. İbrahimin dini və ümməti olduğundan
Allah-Təala gələn ayədə islamdan üz döndərən yəhudiləri məzəmmət edir ki,
niyə yəhudilər Hz. İbrahimin dinindən kənar olub, Hz. Məhəmmədə iman gə-
tirmirlər, halbuki deyirlər: “Biz İbrahimin övladlarıyıq”. Belə əməl ancaq sə-
feh şəxslərə məxsusdur).

olub1ü3z0)d(öَ n۪dٰ əْ ‫ ِا‬rِ siِ nْ ?َ (oُƏlَalrbْ َ)əْ ktَti‫و‬əَ,),ö-hzkeüiçmnbüdirizrəşoləixlşəsvxəksəhknəia,qİribrorleamdhiaibmz,)i,ön(zdُüiَ nnْ َüinَ aِ dqَ əinْllَkərədn‫ ِا‬ə)anr-
ancaq o şəxs (kənar

kənarlaşdırıb cahillərin sırasına daxil edər. (Necə ola bilər ki, bir şəxs
bşHَ əizxz۪ .sِ o‫א‬lİəbnrru‫ا‬daَhədinِ ümَ dn‫ ِة‬iiَ ynrِ aٰküdْ ‫ا‬im)a, -qmihniəyəstaaiqnmnidqləəaətnrtəgınknüə,ninİçüabinnrrddaoəəhlsnioumnnsel?aaç)xrib(iırn‫א‬,َ əْ öxtdze‫ ا‬üəymidِrə‫ه‬üُ ə‫َא‬zsmْ aəَ َ əledlْihon‫ ا‬səşِtəَ şَxe‫و‬əَ ts)hmləa-ridşhdəiəkətqn.eid(qdiəirlِ .təə(ُrnO‫َو ِ)ا‬.,

83

Kəşfül-Həqayiq I
ِ َ ‫﴾ َو َو ِ َ אٓ ِا ْ ٰ ۪ ُ َ ۪ ِ َو َ ْ ُ ُب ۘ َא‬١٣١﴿ َ ۪ َ ‫ِا ْذ َא َل َ ُ َر ُ َا ْ ِ ْ ۙ َא َل َا ْ َ ْ ُ ِ َ ِّب ا ْ َ א‬
‫﴾ َا ْم ُכ ْ ُ ْ ُ َ َ ا ٓ َء ِا ْذ َ َ َ َ ْ ُ َب‬١٣٢﴿ ۘ ‫ِان ا َ ا ْ َ ٰ َ ُכ ُ ا ّ۪ َ َ َ َ ُ ُ ِا َو َا ْ ُ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬
َ ٰ ْ ‫ا ْ َ ْ ُت ۙ ِا ْذ َא َل ِ َ ۪ ِ َא َ ْ ُ ُ و َن ِ ْ َ ْ ۪ ي ۘ َא ُ ا َ ْ ُ ُ ِا ٰ َ َכ َو ِا ٰ َ ٰا َאِٓ َכ ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا‬

﴾١٣٣﴿ ‫ِا ٰ ً א َوا ِ ً اۚ َو َ ْ ُ َ ُ ُ ْ ِ ُ َن‬

Bir şəxs ki dünya və axirətin xeyri onda toplanıb, onun tərəqqipərvər
ümmətindən kənar olmaq ən böyük səfehlikdir. Bəs niyə yəhudilər Hz.
İbrahimin dini olan islamdan kənar olurlar? Halbuki özlərini ağıllı hesab
edirlər.

görə1d3ir1)k(i,ْ Aِ ْl‫َا‬laُ h‫ َر‬-ُ Tَ ‫ل‬əَ a‫ َא‬l‫ذ‬aْ ‫) ِا‬o-nHa zd.eİmbrişadhii:m“MinüxsaəllqmınaniçoinludbənAslelaçhil-mTəəsailaoysaəbitəabəət

et”. (Allah-Təalanın İbrahimə bunu deməsi ancaq söz ilə deyildir. Bəlkə o

dəlillər ki, onlarla Allah-Təalanı bilib, müvəhhid olmaq olar, Hz. İbrahim
İabğrlıahiliəmoAdləlalihll-əTriəadlüanşüınnücba,vambüınvaəhdheiddi:ol“dBuü.t(üَ n ۪ aَ ‫א‬lَ əْ ‫ا‬m‫ِّب‬ləَ rِ inُ
ْtَərْ ‫ َا‬b‫ل‬iَ y‫ َא‬ə) – Hz.
verən

Rəbbinə itaət etdim”.

132) (ِ o۪ َ ldُ u۪ ,ٰ ْ ‫ِا‬is‫َ ٓא‬lِam ‫و‬dَ ‫و‬iَ )n-inHdzə. İbrahim elə ki özü müsəlman olub, itaətkar
müvəhhid olmağı (tövhidi) oğlanlarına vəsiyyət etdi.
(sshَ ‫ب‬eaiُ çmbّ۪ i‫ا‬ibُ)tvْ d-َvə‫َو‬ihə)rYə.b-aq(əqhirquaُ qəbbəُteَərölnaəzَr,َoYA)oğa–lluqldaluöulhalbğü-ruTmıdnnəaauasolzidazğheəlbdaaüginlldtəəlülaarmnr:(ıöə“dnslEiaüinnymli,əsmlr(sa‫ن‬iiَənmznəُiıiçِmgviْ ənəُ lodssğiْiəyُnuْnَ‫ا‬y)‫و‬lَ ”ləsa.tizr‫ِا‬e)iınmtd-ü,ia.(çn(üُ c‫ ُכ‬naَِ َ qi‫א‬sَ ٰl)iَas-mlْaİ‫ا‬mıbَ dr‫ا‬dia‫ن‬na-‫ِا‬

yəhu1d3i3li)yi(n‫ٓا َء‬iَ َ idُ dْ iُaْ ‫ُכ‬ e‫ ْم‬d‫) َا‬ib- ey yəhudi camaatı, bəs əvvəlki peyğəmbərlərin
deyirsiniz ki, o peyğəmbərlər yəhudi olublar,

Üzeyri Allah-Təalanın oğlu biliblər, əgər bunu iddianı edirsinizsə, bu id-
do‫ي‬Yb(َ‫ا‬liuaًٰaa۪ qnِْnَْ‫ا‬ub‫وَ ِوا‬oAَ ْba)‫א‬ğِtlaً )-lliٰ a‫ا‬aِl)d-vgnhəə-iml-rlaTy.dsrəeəYəiın,gnaoddai(lxnaِənesynd۪əaaَ aِ itlos‫ل‬saəiَolit‫א‬rlaznَaa:nərr‫ْذ‬oi‫ا‬tِaı)Abrneaa-nlddlodəaoilaəbyhatzə,n-iadToeimİdinbənbiauaarirldzniaayk,əhyetk(agis‫ت‬miُeəaidnYnbْinəَiaəanْc,‫ا‬qdmə‫ب‬İutəkَ saətbsmnbieُ nrouaْdَıiğdinizlrlَi?aabinَk.ni(َl.vl(‫כ‬iaَəb(‫َْذ‬r‫ِاََن‬,)ıİٰ۪ ‫ا‬nِosٰ -ُ hnaُِْ ُo‫ِا‬aa‫َْْو‬dَqُ vşe‫ا‬ıَُəadnَ rُ ۪x‫א‬iiَُ:tٰtk)ْa‫( ِْا‬kn-َ‫نכ‬qَ‫ََو‬ir‫و‬Yo)ِıö‫ُٓא‬şsa-َ ُ‫ا‬lmٰıqْünbََ uamٰai‫ ِאا‬r‫و‬--َ,َ

rıq. (Ey yəhudi camaatı, hərçənd siz Hz. Yaqub bu vəsiyyəti edəndə orada yox

idiniz, amma babalarınız orada olub, bu vəsiyyət onlardan sizə çatıbdır. Bəs

niyə batil iddia edib, peyğəmbərlərə yəhudiliyi, Üzeyirə Allah-Təalanın oğlu

olduğunu isnad edirsiniz?)

84

Bəqərə surəsi
‫﴾ َو َא ُ ا‬١٣٤﴿ ‫ِ ْ َכ ُا ٌ َ ْ َ َ ْ ۚ َ َ א َא َכ َ َ ْ َو َ ُכ ْ َא َכ َ ْ ُ ْ ۚ َو َ ُ ْ ـَٔ ُ َن َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ ُ ُ ٓا‬١٣٥﴿ َ ‫ُכ ُ ا ُ ًدا َا ْو َ َ א ٰرى َ ْ َ ُ واۜ ُ ْ َ ْ ِ َ ِا ْ ٰ ۪ َ َ ۪ ًאۜ َو َא َכא َن ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ۪כ‬

‫ٰا َ א ِא ِ َو َאٓ ُا ْ ِ َل ِا َ ْ َא‬

lzəْ arَ niَ d)x1ı-e3ğyh4ıni)ərıq(zəٌiqxmُ‫ا‬eə‫כ‬əytَ əlilْ rnِə),rə-smfiİazbəydlrdləaənarhəivfmvaevyr,ədəYlraa,kqv(eeuْçُribْ bəَ r‫כ‬vَ g.ə‫א‬ePَ doeinْyb‫ ُכ‬lğlَa‫و‬əəَ r)mrı.n-(bvöəْ ərvَ lَsöa‫َכ‬ivdz‫א‬ləَlaa‫א‬derَ yَıı)ob-yliəomrhnaüulaqmdrliaamlənörə,iztydöeəiztrdf,qəi(xkaْ r--َ
edirsiniz? Peyğəmbər övladı olmaq * sizə bir fayda verməz.

(*Qeyd: Yəhudilər fəxr edib deyirdilər: “Biz peyğəmbər övladıyıq, Allah-Təala
yanında bizim şərəf və mərtəbəmiz bütün millətlərdən artıqdır”. Necə ki indi bəni-
Haşimilər deyir. Allah-Təalanın və Hz. Peyğəmbərin sözlərini unudub soy-nəsəbləri
ilə fəxr edirlər, halbuki Allah-Təala ayədə buyurur: “Allah-Təala yanında ən xeyir-
liniz Ondan ən çox qorxanınızdır” (Hucurat 49/13). Uca peyğəmbərimiz buyurub: “Ey
bəni-Haşim, elə olmasın ki, qiyamət günündə xalq öz yaxşı əməlləri ilə fəxr etdikləri
halda mənim yanıma gəlsinlər, amma siz gələsiniz öz soy kökünüzlə fəxr etdiyiniz
halda və deyəsiniz: bizik bəni-Haşim və səninlə soyumuz birdir. Qiyamət günündə heç
kimə öz əməlindən başqa şey mənfəət verməz” (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd)).

ü(‫ َن‬mُ mَٔ‫ُ ْ ـ‬ətlَ ‫و‬əَ )ri–nsieztdyiəyhiuədmiləəlrləsrodrəğnu,-səugaəlroolnulnamr apzissınəmız,ə(l‫ َن‬dəُ َ eْ tَ s‫ا‬əُ l‫א‬ə‫ َכ‬r‫א‬, oَ )n-dəavnvsəilzkəi
bir zərər yoxdur. Siz öz əməlinizdən sorğu-sual olunacaqsınız.

- 135) (‫ا‬ ُ d‫ َא‬e‫ َو‬d) i-ləyrə:h“uEdyi və xristianlar myəühsuədlmi amnəlzahraəbdineddiələorl:u(n‫دا‬,ً əُ sl‫ا‬ ُ ‫) ُכ‬
yəhudilər müsəlmanlar, din
soybHmıləunuzihn,.ınuzİh,”ddbaə.iirqnsalqd(ihddiْ inioُimr)nil.da–Sxbnirri(ü”zeidts.yüigtni(nəMa‫ى‬ldnib‫ر‬nٰəe‫א‬adhytَ İiəiiَbnllmdri‫و‬oْdi‫َا‬aml)riah.rən-.i(dm(َdx,‫وا‬iri۪nonُiٰ nَsْ ‫ِْا‬vdtlَ ia)َəianr-nِmıinnolaəْ əَ rvz)chaad-dxəvaəebtaxkdlbihəlsiıalrinəondqrdləəqu:a,nnt“hd.əkXare(eqə:‫א‬rçًfqii“isb۪ ntَSoiə)hialzaan-hnqdibdmqeidaryoəiyinzhrləahsatİniəlnbtdbadirazipiannahkkdiriniiə--,,

tərəfinə yönəldi. O haqq olan dini ki Hz. İbrahim seçib, həmin bu din is-
lİabmradhırimkim, müşərniksliəzridoədnionlimn atəyrıbəf,iənkəsdinəəv,əmt eüdviərhəmhi.d(ləَ r‫۪כ‬inِ ْ iُlkْ ‫ ا‬iَ idِ ‫ن‬iَ .‫(َכא‬A‫ َ א‬m‫) َو‬m–aHsizz.

yəhudilər və xristianlar müşriksiniz. Çünki siz yəhudilər deyirsiniz: Üzeyir

Allahın oğludur və siz xristianlar deyirsiniz: İsa Allah-Təalanın oğludur, bu

din Hz. İbrahimin dini deyil. Halbuki Hz. İbrahim müşriklərdən deyil idi”.

Növbəti ayə möminlərə xitabdır).

136) (َ ‫ُ)ٰٓاا‬ ُ ) – (ey möminlər), yəhudi və xristianların müqabilində de-
yin: (ِ ‫א ِא‬ - iman gətirdik Allah-Təalaya, (‫ ) َو َ אٓ اُ ْ ِ َل ِا َ ْ َא‬- və o Qurana ki,

85

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ‫َو َאٓ ُا ْ ِ َل ِا ٰ ٓ ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا ْ ٰ َ َو َ ْ ُ َب َوا ْ َ ْ َא ِط َو َאٓ ُا ۧو ِ َ ُ ٰ َو ۪ ٰ َو َאٓ ُا ۧو‬
ْ ُ ْ َ ‫﴾ َ ِא ْن ٰا َ ُ ا ِ ِ ْ ِ َאٓ ٰا‬١٣٦﴿ ‫ا ِ َن ِ ْ َر ِّ ِ ْ ۚ َ ُ َ ِّ ُق َ ْ َ َا َ ٍ ِ ْ ُ ْ ۬ َو َ ْ ُ َ ُ ُ ْ ِ ُ َن‬
َ َ ْ ِ ﴾١٣٧﴿ ُ ۪ َ ْ ‫ِ ۪ َ َ ِ ا ْ َ َ ْواۚ َو ِا ْن َ َ ْ ا َ ِא َ א ُ ْ ۪ ِ َא ٍۚق َ َ َ ْכ ۪ َכ ُ ُ ا ُ ۚ َو ُ َ ا ۪ ُ ا‬

۬ ً َ ْ ِ ِ ‫ا ِ ۚ َو َ ْ َا ْ َ ُ ِ َ ا‬

bizə knia,zbiluoqlueby,d(‫ط‬oِ l‫א‬uَ ْnَ aْ ‫وا‬nَ ‫ب‬pَ eُyْ ğَ ‫و‬əَ mَ bٰ əْ r‫َو ِا‬lərَ ə۪ ٰ vْ ə‫ َو ِا‬Yَ aq۪ ٰuْ ‫ ِا‬bٓ uٰ ‫ا‬nِ ‫ َل‬öِ ْvُ‫ ا‬l‫ ٓא‬aَ ‫و‬dَ )la-rvınədoahnöoklman-
lərə
tkApöْ əzieُ lr,ْlyِəaMrğfhəٍiənb-َumTَ‫ا‬dls)əbaəə-raynəihrlaaglAeəyəvçrllaələəkaniİhintsmah-aaTəəzytpriəaleeabodyvlialğireubdrəpbaimmledniybbuüğdərbvər,iüəmrl(hə,türbh(inəٰiْndrِ ِّ۪ə‫و‬p‫ر‬aََorielmْaayِnsğٰ aı‫ن‬əَnnُşmədgَِxabِəs‫ا‬ət‫و‬lfirُə‫ا‬ərَ lr‫ٓא‬rِmə‫َو‬iq‫و‬rkُ‫) َا‬iəٓ‫א‬,şqَ–is‫و‬okَvi)vyz.eə-m(ry‫َن‬ivoəlaiəhybُTuِıdoöbْdivُ,rhir.ُAövَak(lətُ lَmaْxvْ hََrəl‫َو‬ə-i‫)ق‬Tsİrُ tn–ّəِ əiَcaُabkinliliaəz-,َ

lar deyilsiniz.

137) (‫ا‬ m(ُ əَ ‫ا‬öٰgm‫ن‬əْ ‫א‬rِ َi)nylə-əhrəugodənirlaəryimədhəaunsdigziləəmtriröiimmbsianinnləizrg,ək(ti‫ا‬i‫و‬mْrَsiَ əْ iy‫ا‬sdِlaَiَlm)ər-a,hi(mə۪ qِ ainqْ ُ əْ gَ t‫ ٰا‬əəٓ‫א‬tniَ r,sِhəْ iyِ dِd)aiyl-əərot,
dinə ki, siz
tapardılar,
(eoiç‫ق‬dٍiv‫א‬inَabdxِ,ətöhoz۪ilüdmaْ oaُynqə‫א‬tldَ avı‫ ِא‬rrَə).d(na-ُ inc‫ا‬haُ iətnُ q‫َכ‬ttaiiqpq۪ ‫ ْכ‬aəaَ rtmَdəَ nı)l,aa–rlyt)ae.ərz(.h‫ا‬lui(ْ kBdَ lَuiəl‫ن‬,ْəA‫ ِا‬r‫و‬Aَ l)ilnla-lahəah-gd-TəTəərətaiailslahlaanəömmıznüdişpayəenəyhiüğnuzəadmddilöbəvnərərdəinəkərəidsfaaəolyvləaəərntt,

vədidir, yəni ey Məhəmməd, ürəyini sıxma, sənin intiqamını yəhudilərdən

alıb səni onlara qalib edəcəyəm. Bir müddət sonra Allah-Təalanın vədi re-

allaşdı, peyğəmbərimiz yəhudilərə qalib oldu. Yəhudilərin iki böyük tayfa-
shُ ıə۪ s-َ əْ ‫ا‬bdəُ nv۪ iə-Q‫)ا‬əüd-raeyvyəəzhtəuədvaiəlgəbarəhinnio-kNləalənazmiArllpalaeryıhnğ-ıTəeməşabidləairdbimı,ro.izn(ilXnarrəiılsnitniqadnəəllabzrləıəlnriliönovdlldəaudolıalaro)n.lak(nَidnُ a‫َو‬,

onu sarı rəngli bir suyun içində qüsl edərdilər. O suyun adına “mamudiyyə”

(vaftiz) deyirdilər. Uşağı qüsl edəndən sonra deyərdilər: “İndi bu uşaq həqiqi

xristian oldu”. Möminlərə Allah-Təala tərəfindən əmr olundu ki, xristianlara

belə desinlər: “Övladınızı sarı suda qüsl edib, ondan sonra deyirsiniz: bu uşaq

bu sarı suda qüsl edilməklə həqiqi xristian olub, Allah-Təalaya yaxınlaşdı.

Əslində, sizin dediyiniz kimi deyil”).

138) (ِ ‫َ َ ا‬ ْAِ l)la-hə-kTsəinaləa,yAallyaahx-ıTnəlaalşamnaınsınima asnəbı əsəbbdəirb.i ilə bir şəxsə rəng
verməsi onun (ْAِ llِah‫ ا‬-Tَ ِəaُ laَ nْ ı‫ َا‬n ْrəَ ‫و‬nَ )gi- Nəinki sizin rəng

verməyiniz. (ً َ Allah-Təaladan yaxşı və gözəl rəng
verən kimdir? əsl imanla olub həmişə sabit və bərqərar

olar. Amma siz xristianların rəngi nisbidir. Heç kim heç vaxt onunla Allah-

86

Bəqərə surəsi
ُ َ ُ ْ َ ‫﴾ ُ ْ َا ُ َ אٓ َ َא ِ ا ِ َو ُ َ َر َא َو َر ُכ ْ ۚ َو َ َאٓ َا ْ َ א ُ َא َو َ ُכ ْ َا ْ َ א ُ ُכ ْ ۚ َو‬١٣٨﴿ ‫َو َ ْ ُ َ ُ َ א ِ ُ و َن‬
‫﴾ َا ْم َ ُ ُ َن ِان ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا ْ ٰ ۪ َ َو ِا ْ ٰ َ َو َ ْ ُ َب َوا ْ َ ْ َא َط َכא ُ ا ُ ًدا َا ْو َ َ א ٰر ۜى‬١٣٩﴿ۙ‫ُ ْ ِ ُ َن‬

﴾١٤٠﴿‫ُ ْ َء َا ْ ُ ْ َا ْ َ ُ َا ِم ا ُ ۘ َو َ ْ َا ْ َ ُ ِ ْ َכ َ َ َ َ א َد ًة ِ ْ َ ُه ِ َ ا ِۜ َو َא ا ُ ِ َ א ِ ٍ َ א َ ْ َ ُ َن‬

bTiəzailka.ySaizyaxxrıinsltaiaşanlbairlmdeəyz)il.s(i‫ن‬nَ ‫و‬izُ .ِ ‫ ) َو َ ْ ُ َ ُ َא‬- Allah-Təalaya əsl ibadət edən

Təal1a39h)aq(ِ q‫ا‬ındِ a‫َ َא‬ bizٓ‫َ א‬imُ ‫ َا‬ləْ ُ ) - (ey Məhəmməd), yəhudilərə de ki, bəs Allah-
mübahisə və münaqişə edib deyirsiniz: “Niyə

ərəblərdən peyğəmbər göndərdi, əgər Allah-Təala peyğəmbər göndərsə,
rgəəbrəbkimbiizz,dhəənmolsaiyzidnı.r(əْb‫ ُכ‬b‫َر‬i‫و‬nَ ‫א‬iَz‫ر‬dَ iَ rُ .‫َو‬B) i–r(şeəyxsyəəhrəubd,ilyəar)d, Aa ləlcaəhm-Toəlaslaa,
həm bizim
öz lütfü ilə
‫ُכ‬faُ ‫א‬yَ dْ ‫َا‬aْ v‫ ُכ‬eَ ‫َو‬rə‫ َא‬rُ ‫א‬.َ (ْ Əَ‫אٓ ا‬gَ َ ə‫ َو‬r)
onu peyğəmbər edər. Heç ykəihmuodnilaəreətidraəzöezdəəmbəillmlərəizn. i(zْ
- bizə öz əməllərimiz, siz

əmələ görə deyirsinizsə, yaxşı əməl bizdən meydana gəlir, o səbəbdən gərək

peyğəmbər bizdən olsun. Habelə o yaxşı əməllər ki, bizdən meydana gəlir,
niyə bizdən peyğəmbər gəlməsin?) halbuki (‫َن‬ qoُ şِ mْ ُ aُ yَ aُ nْ bَ ‫ َو‬i)z-ikA, lsliazhy-əThəuadlailyəar
ixlasla iman edib, müvəhhid olub, Ona şərik

deyilsiniz”.

xrist1ia4n0l)a(r‫ َط‬d‫ َא‬eْ yَ ْi‫ا‬r‫ َو‬s‫ب‬iَnizُ ْ َk‫ َو‬i,َ hٰ əْ q‫َو ِا‬iqَ ət۪ əٰ nْ ‫ِا‬,‫ َو‬qَ ey۪ dٰ ْ ‫ِا‬ ‫َ ُ ُ َن ِان‬ ‫م‬pْ ‫ َا‬e)y–ğəyma dbaərsliəzryvəəhuYdaiqvuə-
olunan
Sdbğyəəieuzmhnkudbidöe,əiyv(rdilelraiəynsdriiMiınnnniddəzhəhakaiəndimm,ilopıməslerıaə)ynx,dğ(r)ə‫ى‬,ipms‫(ر‬etٰ ُ‫א‬iybaَ‫ا‬ğənَ‫م‬ərِ ‫و‬dَ‫ا‬mْlَ‫ا‬əı)ُ rrbَ-,ْəyy(َ‫ا‬ryəalْəhəُ dnْ ur‫َء َا‬aid)(xsi‫ا‬-‫د‬rًivzissəُixtzixra‫ ا‬irbnُs‫א‬iit‫َכ‬sdli)tiairinan-sinilnnhadiiradzəmd,ii,edyıasyioılmixəryrssm)aəi.nhaAi(uzAldْ lkُlai)lidha,–ih-brTo-,uTnə(paləyalaeəarynl?aa-i

şəhadət edir ki, onların dini islamdır. (Siz özünüz agahsınız ki, Hz. İbrahim

və ondan sonra gələn peyğəmbərlərin hamısı islam dini üzrə olublar. Bu din ki

Hz. Məhəmməd (ə.s) gətiribdir, elə Hz. İbrahimin dinidir. Amma siz gizlədib,
şəhadət etmirsiniz). (ِۜ ‫ا‬ vَ eِ r‫ُه‬dَ iْ yِ i‫َد ًة‬x‫א‬əَ bَ əَrَ ə‫َכ‬ şْ əhِ aُ dَ ْət‫َا‬ eْ dَ ‫ َو‬i)li-b,boir,
nında Allah-Təalanın şəxs ki, onun ya-
şəhadəti gizlədib

şəhadət verməsə, o şəxsdən daha zalım olan kimdir? (Allah-Təalanın ver-

diyi xəbərlə agah olubsunuz ki, Hz. Məhəmməd (ə.s), Allah-Təala tərəfindən

haqq olan peyğəmbərdir, necə ki Tövratda sizə xəbər verilib, amma siz bu
xsiəzbəerdiirgsiiznləizd,ibA, lşlaəhha-Tdəətaleatmoinrslainridza).n(‫ن‬qَ aُ fَ iْlَ o‫א‬laَ nٍ dِ ‫َא‬eِyiُ ld‫ ا‬i‫א‬rَ .‫) َو‬H-aqoqşaeyşləəhrai dkəit,

etməyib Hz. Məhəmmədin xüsusiyyətlərini Tövratda gizlədib, dəyişdirib,

bəyan etmirsiniz. (Necə ki özlərini müsəlman sayanlar haqqı gizlədib, Allah-

Təalanın kitabının xilafına hökm verib, özlərini bu ayənin ehtivasına daxil

edib, zülmün ən son dərəcəsi ilə vəsfləndilər).

87

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َ َ ُ ُل‬١٤١﴿۟ ‫ِ ْ َכ ُا ٌ َ ْ َ َ ْ ۚ َ َ א َא َכ َ َ ْ َو َ ُכ ْ َא َכ َ ْ ُ ْ ۚ َو َ ُ ْ ـَٔ ُ َن َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
ْ َ ‫ا َ َ אٓ ُء ِ َ ا א ِس َא َو ُ ْ َ ْ ِ ْ َ ِ ِ ُ ا ۪ َכא ُ ا َ َ ْ َ אۜ ُ ْ ِ ِ ا ْ َ ْ ِ ُق َوا ْ َ ْ ِ ُب ۘ َ ْ ۪ ي‬

﴾١٤٢﴿ ٍ ۪ َ ْ ُ ‫َ َ אٓ ُء ِا ٰ ِ َ ا ٍط‬

ki, 141) ( əْ vَ vَ əْlَ kfٌ aeُ‫ا‬yç‫כ‬idَ baْ ِ )gve–edrHiəbrz.l.əOİrb.nr(laaْ hrَ ıiَnm‫ َכ‬ə‫א‬vmَ ə‫א‬əَoَl)nləu–rnientöddvəilknaldəsliraziryhıəəehrləubdbiirilrəxrüeəmybimrirəəftmadyəir-l
sizdən

onların özlərinə
d(s‫ن‬uَ aagُ lَəْolَ mlu‫ ا‬ənُ ‫א‬z‫כ‬mَ . (‫א‬aْ zَُ ْsıَ‫ َن‬n‫ َכ‬ı‫ ُא‬zََٔ‫ ـ‬.ْ ُْ ‫(ُכ‬Əَ َ‫َوَو‬g))ə--rsikkzeeəççdəəənnöüüzmmqmamzəəattlnələdrrdıiğənınneıbztidrxiekşyələrirrəiəmməəməlləlməllrəeryfaddyəadnnaasvogerərğlsəuər-,.

ondan sizə bir zərər gəlməz. Necə ki onların xeyir əməllərinin də sizə bir fay-

dası olmaz. Hər bir şəxsin əməlinin cəzası və ya mükafatı onun özünə aiddir.

Ey yəhudilər qürrələnməyin ki, Hz. İbrahim və övladları olan peyğəmbərlər

sizin babalarınızdır. Onların əməlindən sizə heç bir fayda gəlməz. Hər şəxsə
öz əməli fayda verər. Bu ayənin oxşarı bundan əvvəl keçdi. İkinci dəfə bu
ayənin təkrarlanmasında məqsəd təkidlə qeyd etməkdir ki, heç kim gərək
özündən başqasının əməli ilə qürrələnməsin. Ata-babanın şərəfi və fəziləti öv-
lada fayda verməz. (“Atan oldusa sənin, əgər “fazil”, Atanın fəzlindən sənə
nə hasil?”) Uca peyğəmbərimiz Məkkədə olanda namazı Kəbəyə doğru qılar-
dı. Mədinəyə hicrət edildikdən sonra Allah-Təala tərəfindən namazı Beytül-
müqəddəsə (Qüds) tərəf qılmaqla əmr olundu. Amma peyğəmbərin qəlbində
həmişə bu arzu var idi ki, namazı Kəbəyə doğru qılsın. (Buxari, İman 30; Müs-
lüm, Məsacid 525) Çünki ora babası İbrahimin qibləsi və ərəblərin tavaf yeri
idi. Allah-Təala sıradakı ayədə qiblənin dəyişdirildiyini öz peyğəmbərinə elan
edir: “Ey Məhəmməd, agah ol ki, sən Beytül-müqəddəsdən dönüb Kəbəyə
doğru namaz qılanda yəhudilər sənə istehza edib, tənəli sözlər danışırlar. O
zaman sən də onlara cavab verməyə hazır ol).

142) (‫א ِس‬ n‫ ا‬aَ mِ a‫ٓא ُء‬zَ ıَ K‫ا‬ə‫ل‬bُ əyُ َ əَ ) – (ey Məhəmməd, o vaxt ki sənə əmr edildi,
bundan sonra doğru qılmayasan, yəhudi olan) səfeh şəxslər
‫ۜא‬dcmَ aeْ aَvyَ zaərb‫ا‬qdıُ ın‫א‬il‫ َכ‬lıdərard:۪ıdl‫(ا‬aeُrْ:ُِ?mِ َ ‫ِ(َْو‬ə‫ُא)ب‬şَ r-)ِ iْ q-oَ ْ
peyğəmbəri və ona tabe olanları nə döndərdi, n( aْ َ-
qiblədən ki, onun (Beytül-müqəddəs) tərəfinə
‫ا‬v‫ َو‬ə‫ُق‬mِ əْ rَ ْğ‫ ا‬iِbِ ,
ْ ُ ) – (ey Məhəmməd), o zaman onların
hər ikisi Allah-Təalanın mülküdür. (Öz

mülkündə istədiyi kimi hərəkət edər. Bəzən Kəbəni, bəzən Beytül-müqəddəsi

qiblə təyin edər, Onun hikmətinə siz agah deyilsiniz. Kəbədə, ya da Beytül-

müqəddəsdə heç bir ilahi xüsusiyyət yoxdur. Çünki hər ikisi daş və torpaqdır.
məkanı deyildir). ( ٍ ۪ hْ iُd‫ط‬aٍ ‫ا‬yَ əِt edٰ ‫ ِا‬ə‫אٓ ُء‬r.َ َ Hْ eَ ç‫ي‬ k۪ ْiَ m) -
Heç biri Allah-Təalanın və haqq olan yola َ Allah-
Təala kimi istəsə, düz Allah-

Təalaya etiraz edə bilməz.

88

Bəqərə surəsi
‫َو َכ ٰ ِ َכ َ َ ْ َא ُכ ْ ُا ً َو َ ً א ِ َ ُכ ُ ا ُ َ َ ا ٓ َء َ َ ا א ِس َو َ ُכ َن ا ُ ُل َ َ ْ ُכ ْ َ ۪ ً اۜ َو َא َ َ ْ َא‬

ِۜ ْ َ ِ َ ٰ َ ُ ِ َ ْ َ ْ ِ ‫ا ْ ِ ْ َ َ ا ۪ ُכ ْ َ َ َ ْ َ אٓ ِا ِ َ ْ َ َ َ ْ َ ِ ُ ا ُ َل‬

h‫س‬üsiimِzd‫א‬dm‫ا‬ə1onə4latَ 3öiَ sn)tı‫ء‬rَni(‫ ٓا‬ü‫כ‬ıَ َdzَ qِ.əُٰ i)‫( َכ‬b‫و‬Qbَ–l)əüi-tyttaünaəmynekciiənəütqekmigtyidümasinimməzütnə,mlətdhröəgaimnübəneivnliüvəçlnəəi(nlrd‫א‬kًdəəiəَhə‫و‬üَ ivsdmً veaُ‫ا‬çməyilْ lkəə‫ُכ‬mtt‫א‬ilَ eəْiüَşdrmَ i)üpbme-mKyəsmğitəzləbəəmHrətinbzneiə.trhMzdləiəikrməriməhn.rəəimn(ot‫ا‬nəümُlzşaə‫ُכ‬rardaəَ-ِ

ehkam bildirməsini inkar edərlər. Allah-Təala da onlardan şahid istəyər, hal-

buki Allah-Təala özü agahdır ki, Hz. Məhəmmədin ümməti şahid gətirilib,

peyğəmbərlərin ilahi ehkamı təbliğ etdiyinə şəhadət edərlər. Əvvəlki ümmətlər

deyərlər: “Siz haradan bilirsiniz ki, peyğəmbərlər bizə ehkamı bildirib, halbu-

ki siz bütün ümmətlərdən sonra gəlibsiniz”. Müsəlmanlar deyərlər: “Biz buna

Allah-Təalanın xəbər verməsi ilə agah olmuşuq, Qurani-Şərifində bizə bildi-
e(‫ا‬tًdi۪ nَ izْ ,‫ ُכ‬uْ َ cَ a‫ ُل‬peُ yğ‫ ا‬ə‫ َن‬m‫ ُכ‬bَ ‫و‬əَ )r-(Ho zv.aMxtəkhiəmsizmmədö(mə.isn)l)əsrizkiençdənoğürmulmuğəutlnəurə-
ribdir”).
şəhadət

za şahid olar. (O zaman ki Hz. Məhəmmədin (ə.s) ümməti peyğəmbərlərin

doğruluğuna şəhadət etdilər, peyğəmbərdən soruşular: “Bəs sənin ümmətin

adil və sözlərində sadiqdirlərmi?” (Buxari, Təfsir, 2/13; Tirmizi, Təfsir, 2; İbn Macə,

Zühd 34) Uca peyğəmbərimiz ümmətini pak* edib, onların ədalətinə şahidlik

edir).

(*Qeyd: Müsəlmanlar bu ayəyə baxıb fəxr etməsinlər, ayədəki ümmətdən məqsəd

bu dövrdəki yalançı, fitnəkar, cahil, yalan sözləri yayan, Qurana zidd əməllər edən və

islam ümməti arasında ixtilaf və nifaq salanlar deyildir. Əksinə, məqsəd islamın ilk
dövründəki qeyrətli, din və ümmətinə sadiq, ittihad və ittifaqı sevib, Qurani-Şərifə

bağlı olan səhabələrdir ki, əgər onlardan birinin imanını digər müsəlmanların imanıy-

la ölçsəydiniz, hər halda daha artıq olardı. Bu səhabələrdən məqsəd peyğəmbərimizin
cənnətlə müjdələdiyi 10 nəfər və onlar kimi olanlardır (Tirmizi, Mənaqib, 99)).

t(əٓ‫ َ א‬yْ َiَn keَ itْ,m‫ )ُכ‬pəde۪ y‫ا‬ikğَ َ ,əْ ِ(mْ ِ‫ ْا‬b‫ْ َِ َא‬əَ َ rَ əٰ ‫א‬tَ َ a‫ َو‬b)ُ e-ِ َ indi səndən ötrü əvvəkli qibləni (Kəbəni) qiblə
etdik oْ َ luْ bِ i‫ل‬mَ aُ n‫ا‬ınُ dِ َaْ qَ aَ lَaْ nَ ِ ı ‫( – ) ِا‬ancaq ona görə təyin
islamdan dönüb mürtəd

olandan agah olub seçək. (Allah-Təalanın bu mübarək kəlamı - “Kəbəni

qiblə təyin etdik, ta ki kim dinində qalıb sənə tabe olur və kim islamdan

çıxır, ondan agah olaq”, - bizim adət-ənənə və istilahımıza görədir. Allah-

Təala özünü bu məxluqata daxil edib buyurur: “Ey Məhəmməd, biz

qibləni Kəbəyə doğru çevirdik ki, agah olaq. Yəni sizinlə birlikdə görək,

bu işin aqibəti necə olur, görək insanlar Allah-Təala hökmünə tabe olub

dinlərində qalırlar, yoxsa yox?” Necə ki bir şəxs bir işin aqibətinə agah

olsa, məclisində olan şəxslərə deyər: biz filan əməli edirik, ta ki görək o

89

Kəşfül-Həqayiq I
ٌ ۪ ‫َو ِا ْن َכא َ ْ َ َכ ۪ َ ًة ِا َ َ ا ۪ َ َ َ ى ا ُ ۘ َو َא َכא َن ا ُ ِ ُ ۪ َ ۪ا َ א َ ُכ ْ ۘ ِان ا َ ِא א ِس َ َ ُۧؤ ٌف َر‬
‫﴾ َ ْ َ ٰ ى َ َ َ َو ْ ِ َכ ِ ا َ אٓ ِۚء َ َ ُ َ ِّ َ َכ ِ ْ َ ً َ ْ ٰ َ אۖ َ َ ِّل َو ْ َ َכ َ ْ َ ا ْ َ ْ ِ ِ ا ْ َ َا ِۜم‬١٤٣﴿

işin aqibəti necə olur? Halbuki o şəxs özü o işin aqibətinə agahdır, amma
istəyir məclisində olan şəxslərə bildirsin ki, onlar da o işin aqibətini

bilsinlər. Çünki ola bilərdi ki, özü onlara deyəndə, onlar qəbul etməsinlər

və bu ayədə Allah-Təala onlara hörmət etdiyinə görə özünü peyğəmbərin
ُvdBəi‫ا‬eny‫ى‬mltəüَ röَ lim-nmَ dinüə۪ l‫ا‬qə)səra-dibndaitnəqscvrdaəuəqpnbuoəKnrşqaəəəbxdrəsaaylərxərioldkləeuiytbdAişliald.lrai,(rh‫ ًة‬mbَ-Te۪ə‫ َכ‬lkəəَ aişlْnaəَ sx‫َכא‬aosnnl‫ن‬əْ ll‫ِا‬raa‫ َو‬ərr)aaq- içhhboiəldxəqanaiyqiğəədıtrtəədeyndıir,şi.bdq(iirvbmَəlَ əəönkzi‫ِا‬
msaəbşəitqqoləmtliağoılnmızaız.za( yْ ‫َ ُכ‬e‫א‬dَ ə‫ ۪ا‬nَ d۪ eُ ِ yُ il‫ا‬, ‫ َن‬ə‫א‬k‫ َכ‬s‫א‬iَ n‫) َو‬ə,-
ağır və r۪ ə‫ َر‬h‫ف‬mٌ ‫ُۧؤ‬ eَ d‫س‬əِ n‫ א‬d‫ ِא‬irَ .‫ا‬ ‫ ) ِان‬- Allah-Təala sizin ima-
nınızda Heç sizə böyük savab bəxş

edəcəkdir. v(əٌ َ həqiqətən, Allah-Təala məxluqata qarşı
mehriban vaxt onların əcr, savablarını zay etməz.

(Gələn ayədə Allah-Təala möhtərəm peyğəmbərinə buyurur ki, bundan sonra
Kəbəyə yönəlin. Sənin və ümmətin üçün Kəbəni qiblə təyin etdim. Peyğəmbər
Mədinəyə təşrif buyurandan sonra rəcəb ayının 15-ci günündə, bazar ertəsi
günü əsr namazı vaxtı bu ayə nazil olub, peyğəmbər Kəbə tərəfinə yönəlməklə
əmr olundu).

land1ır4d4ı)ğ(ın‫אٓ ِء‬ıَ ‫ا‬ ِ g‫כ‬öَ rِ üْ r‫ َو‬ükَ , َ gَ u‫ى‬yٰ aَ ْ َ ) – (ey Məhəmməd), üzünü səmaya do-
çox bir işin intizarını çəkirsən, (peyğəmbər

həmişə evindən çıxanda səmaya nəzər salıb, qiblə barəsində ona vəhy

gəlməsini gözləyərdi. Necə ki Məkkədə olanda Kəbə ondan ötrü qiblə

idi, yenə də Kəbənin qiblə olmasını istəyirdi. Peyğəmbərimiz bu arzuda
iqdiib,ltəaoklmi bausınayı əbunaqzəildoərldiust)ə. d(‫א‬iَyinٰ ْ َüًçَ üْ ِ n‫כ‬,َ əَ ِّlbَ ُ əَ َ t)tə–,
(‫ا ِم‬ (ey Məhəmməd), Kəbəninِ
səni o qiblənin (Kəbənin)
ْ‫ا‬ ِ ْ َ ْ‫ْ َ ا‬ ‫) َ َ ِّل َو ْ َ َכ‬- indi
tərəfinə döndərərik ki, ona razı olasan. َ َ َ
üzünü* Məscidül-harama tərəf döndər.

(*Qeyd: Məscidül-haram, Kəbənin ətrafındakı bir yerdir. Kəbə Allah-Təalanın
evi, Məscidül-haramın ortasındadır. Bu səbəbdən Allah-Təala buyurdu: üzünü
Məscidül-harama tərəf döndər. Bir də Məkkədə olanlar gərək namaz vaxtı Kəbənin
özünə yönəlsinlər. Amma başqa məkanlarda olan şəxs namaz qılanda Məscidül-
harama yönəlsə, kifayət edər. Çünki kənar yerlərdə namaz qılanlardan ötrü eynən
Kəbəyə yönəlmək müşkül işdir. Bəli, bu şəxslər gərək diqqət etsinlər ki, üzləri
Məscidül-haramdan kənara baxmasın. Bu, iki elmlə mümkündür: biri astronomiya,
o biri coğrafiya elmidir. Bu iki elmin təhsili müsəlmanlardan ötrü lazımdır. Lakin
bu iki elmdən nəinki avam xalq, hətta islam üləması da bixəbərdir. O səbəbdən hər
yerdə Cədyi (oğlaq bürcü), ya da kompasın cənubu göstərən oxunu qibləni təyin etmə
vasitəsi sayırlar. Kompasın adını “qiblənüma” (qiblə göstərən) qoyub, Məkkəyə ge-

90

Bəqərə surəsi
‫َو َ ْ ُ َא ُכ ْ ُ ْ َ َ ا ُو ُ َ ُכ ْ َ ْ َ ُه ۘ َو ِان ا ۪ َ ُا ۧو ُ ا ا ْ ِכ َא َب َ َ ْ َ ُ َن َا ُ ا ْ َ ِ ْ َر ِّ ِ ْ ۘ َو َא‬
َ ْ ‫﴾ َو َ ِ ْ َا َ ْ َ ا ۪ َ ُا ۧو ُ ا ا ْ ِכ َא َب ِ ُכ ِّ ٰا َ ٍ َא َ ِ ُ ا ِ ْ َ َ َכ ۚ َو َאٓ َا‬١٤٤﴿ ‫ا ُ ِ َ א ِ ٍ َ א َ ْ َ ُ َن‬
‫ِ َא ِ ٍ ِ ْ َ َ ُ ْ ۚ َو َא َ ْ ُ ُ ْ ِ َא ِ ٍ ِ ْ َ َ َ ْ ٍۜ َو َ ِ ِ ا َ ْ َ َا ْ َ ا ٓ َء ُ ْ ِ ْ َ ْ ِ َא َ אٓ َء َك ِ َ ا ْ ِ ْ ِۙ ِا َכ‬

ۘ ْ ُ ‫﴾ َا ۪ َ ٰا َ ْ َא ُ ُ ا ْ ِכ َא َب َ ْ ِ ُ َ ُ َכ َ א َ ْ ِ ُ َن َا ْ َאٓ َء‬١٤٥﴿ۢ َ ۪ ِ ‫ِا ًذا َ ِ َ ا א‬

dib gələnlərin əksəri bunda ixtilaf edirlər. Yəni deyirlər: “Bu qiblənüma bizim yerdə
qibləni göstərdiyi kimi, Məkkədə də bir fərq olmadan elə göstərir”. Bəziləri də deyir:
“Təəccüblüdür, qiblənüma Məkkədə fərqlilik göstərir”. Görəsən, bu sözlərdən artıq
cəhalət varmı? Bu söz təkcə avam xalqa məxsus olmayıb, elm əhli sayılanlardan da
belə sözlər eşidilir. Bəli, cəhalət insanı həşərat kimi edər).

(c‫ُه‬idَ ْ üَl-hْ ‫ ُכ‬aَraُ m‫ُو‬ d‫(ا‬tTəəryöَ əَ ivfşrْiiُankْ ‫כ‬tُ əl)i‫א‬ydvَ iöeُrnoindْ lَiləb‫و‬aَr)drinı-inr.h,((ra‫َب‬əْrb‫ِא‬dَِّ ‫ِرכ‬bَaْi‫ ْا‬o‫ا‬Aِ lُsl‫و‬alُ‫َا‬anَْh‫ا‬ız-ُ۪ T,َ‫اا‬nə‫ َنن‬aa‫َو ِا‬lmُ )aَ -ْaَthَzə)ərv-qəaəfixlqibntəıədttəüətnnzə,ü, boanigüşraəzxhhüsadlMqıərrdləaıksrr-i.
onlara kitab
ki, bu qiblə

Hz. Məhəmməd (s.ə.s), öz arzusu ilə qibləni dəyişdirməyibdir. Bunun-
la belə yenə inad edib, inkar edirlər. (‫ُ َن‬ dْ eَ y‫ א‬ilَ diٍrِ.‫َא‬ ِ ‫ ) َو َ א ا‬- o şeyləri ki
yəhudilər edir, Allah-Təala onlardan qafil َ ُ

qiblə1o4l5m) (aٍ sَ ‫ا‬ıٰ hِّ ‫ُכ‬aِq‫ب‬qَ ı‫َא‬n‫ ِכ‬dْ ‫ا‬a‫ا‬ əُ ‫و‬hُ‫ا‬liَ -k۪ i‫ا‬taَ bْ َdَ‫ ا‬aْ nِ َ ‫َو‬ö)t–rü(enyəMqəədhəərmdmələidl v),əəbgüərrhsaənn Kəbənin
gətirsən,
(k-‫כ‬isَ təَaَnbْ ِ ıd‫ا‬nəُ bِoَ ən‫א‬zَl)ias-riıdsnəənqdiinibglqəərsibliənlrəəinntəainb(Keqəiobblaləənysəidn),eəyttaialbsbeəenoo.lla(annٍ ddْ َeeَyyَ iْilِ lldəٍ riِ ‫א‬r.َ .ِ ((ْْEُُ yَ َُ ْ Mِْ َ ٍ ‫א‬əَِ ‫א‬h‫)ِ ََو‬əm–َ ْməَ‫ ا‬hٓ‫א‬əَ l‫و‬diَ )-,

yəhudi və xristianlar hərçənd sənə müxalif olub, sənin qiblənə tabe olmurlar,

lakin bir-biriləri ilə də müttəfiq olmayıb, bir-birilərinin qibləsinə tabe olmaz-
lar). ( ِ ْ gِ ْə‫ ا‬ləَ nِ d‫ َك‬ə‫َء‬nٓ‫َ א‬ so‫َ א‬nrِ aْ َ yْəِhuْ dُ ‫َء‬i‫ٓا‬ َvْ əَ‫ا‬ xَ rْisَ t‫ا‬iaِ nِ َ ‫و‬lَ a)r–ın(eisytəMyinəhəətmabmeəodl)u, bə,goərnlsaərnınə
Quran ‫ ) ِا َכ ِا ًذا‬- həqiqətən, sən o zaman zalımlardan
oqliabrləsasinn.ə(yBöunəalysəənp,e(yَ ğə۪ ِ m‫ א‬b‫ا‬əَ rəِ َ xitab olsa da, ayənin hökmü dəlil və sübutu

tərk edib, nəfsani istəklərə tabe olanların hamısına şamildir. Necə ki bizim bu

zəmanəmizdə Quranı tərk edib, öz arzularına tabe olub, ilahi ehkamları təhrif

edib, dəyişdirib, onunla hərəkət edirlər).

((yُ əْ َ ُh‫ َُء‬uٓ‫ِא‬1َ dْْ ‫َا‬4َi)l6‫ن‬əَ –)riُ ((nِ‫ب‬Mَْ bَ ‫א‬əöَ ‫אِכ‬hyَْə‫כا‬üَ m)kُ ُm-ü‫ َא‬ləْ əَnd‫ ٰا‬meiَ)caəts۪ aıَ‫ا‬n)kndiı-yanoıörzloşaəlraox,nğs(ulAbəlirlblaidkrrluıiənlrloıankhtila,aibnronaı,yhSıkraailqtlaaaqrmb.odl((aaTÖnnömvspəorearrytuğ)işbədvmnuerbkXməir,əidtşHtiiarkz)b,..
Məhəmmədin və onun peyğəmbər olması haqqında nə deyirsən? Abdullah ibn
Salam dedi: “Mən onun peyğəmbər olmasına öz oğlumun, həqiqətən, oğlum
olmasından daha çox agaham”. Ömər dedi: “Niyə?” Abdullah cavab verdi:

91

Kəşfül-Həqayiq I
َ ۪ َ ْ ُ ْ ‫﴾ َا ْ َ ِ ْ َر ِّ َכ َ َ َ ُכ َ ِ َ ا‬١٤٦﴿ ‫َو ِان َ ۪ ًא ِ ْ ُ ْ َ َ ْכ ُ ُ َن ا ْ َ َو ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

ٰ َ َ ‫﴾ َو ِ ُכ ٍّ ِو ْ َ ٌ ُ َ ُ َ ّ۪ َ א َא ْ َ ِ ُ ا ا ْ َ ْ َ ا ِۜت َا ْ َ َא َ ُכ ُ ا َ ْא ِت ِ ُכ ُ ا ُ َ ۪ ً אۜ ِان ا‬١٤٧﴿۟
ْ ِ َ ْ َ ُ ‫﴾ َو ِ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ِّل َو ْ َ َכ َ ْ َ ا ْ َ ْ ِ ِ ا ْ َ َ ا ِۜم َو ِا‬١٤٨﴿ٌ ۪ َ ‫ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
‫﴾ َو ِ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ َ َ ِّل َو ْ َ َכ َ ْ َ ا ْ َ ْ ِ ِ ا ْ َ َ ا ِۜم‬١٤٩﴿ ‫َر ِّ َכ ۘ َو َא ا ُ ِ َ א ِ ٍ َ א َ ْ َ ُ َن‬

“Çünki Tövratda onun xəbərini eşidib və xüsusiyyətlərini görmüşəm. Şəkkim

yoxdur ki, Məhəmməd haqq olan peyğəmbərdir. Amma oğlum ola bilər ki,

mənim deyil, anası mənə xəyanət etmiş ola bilər”. Ömər durub Abdullahın
bhaaşqınqdı a(nHöz.pMdüə)h. (əmَ mْ ‫ ا‬ə‫ َن‬diُ nُ ‫ ْכ‬hَ َ aqْ ُqْ ِ p‫א‬eً y۪ َğ‫ن‬ə‫ِا‬m‫) َو‬b-əhr əoqlmiqaəstıənnı),
əhli-kitabdan bir qrup
gizlədirlər. (‫َن‬ َُْ َ ْ ُ ‫) َو‬
- halbuki özləri haqqı gizlətmənin əzabına agahdırlar.

iAşilnladh1ə4-Tş7ə)əka(k‫כ‬lَaeِّ ‫ر‬dَtəəْ rnِəlfəiَrndْd‫) َا‬əə–nn(ooellymaMna.bə(hiYrəəmhhamuqdədidlıər).,rs(həَ ənm۪iَ niْ şُ bəْ ‫ا‬uaَ rpِzeuyَ eğd‫ ُכ‬əiَ mrdَ bَi)ləə-rrəlkilkib,əipşteitnyə,ğrsəəəmbnbböiənzr
öz dediyi sözü dəyişdirsin, ya da onlara kömək etsin. Allah-Təala bu ayədə
onların ümidini kəsir. Yəni peyğəmbərin öz dediyi sözlərinə şəkki olmadığın-
dan öz işində sabit və möhkəmdir).

dır. (b1‫א‬4iَ r8ّ۪ َ)dُ i(nَ ٌُ )َ ْ ‫ِو‬ ٍّd‫ ُכ‬iِn‫َو‬ )- hər bir din və məzhəb əhlindən ötrü bir yön var-
hər -o və məzhəb əhli ibadət vaxtı o tərəfə yönələrlər. (Yəni

əhli özlərindən ötrü bir yönü qiblə təyin ediblər və o tərəfə

yönəlirlər. Amma hamısından xeyirlisi və yaxşısı Kəbəyə yönəlməkdir).
x(‫ت‬eِ y‫َ ا‬irْ َ
əْ ‫ا‬m‫ ا‬əُ lِ َləْ ‫א‬rَ d) ə-neybmiriüdsəəlmKaəbnəlayrə, hər bir xeyir əməldə qabağa gedin və bu
yönəlməkdir. Necə ki əmr olunubsunuz,

mbdiٌ biər۪əa,َ kdm(‫ ٍء‬aə‫א‬əًْntkَva۪ a)َant-xoathُp‫ا‬ıtəolKaُqp‫ ُכ‬yəilِqaıbb‫ت‬yəəِ ,ıtyb‫ْא‬əöَ ə),nzəy,-əmöAAmnəllələllalalləihlhnər-i-r.TnTi(in‫ا‬əzəaiiُaznlli‫כ‬aُ ancَ hə‫א‬qqَzəiaayrَ rsْaَ‫ا‬ıbş)mnıi-lırıəhğstşiaızenrgəyıdüəvsanieqzüorəanəlsdcdvaəieənrkrdı)həz.icarv.əmək(Oıhdnaiırcrz.üaı(mgyِّ ‫כ‬əُölətndirəəٰ ilَ nbsəَ snb‫ا‬izii‫ن‬zri‫ِا‬

Td(A‫ِم‬öə‫ا‬llَnaaَ ldh1aْ ‫ا‬ə4-rTِt9,əِ )ə(ra‫ ْכ‬ə(َ َlfaَِّْ i‫َرا‬nْqَ dْْ َaəَِ َfni‫כ‬lَُ َ boَْْ liََْ mr‫ْ َ ُو‬h‫ا‬aِ ‫َِِّول‬ya)‫ ََو‬ıq)َ -b)d–v-hıərü(ə,ezbr(yüu‫َن‬bn,Miüُrəَəl(əْbhnَməəa‫א‬tmmətlَəmianszٍəiəِzdv‫א‬nَə)aəِ,xaُsttgıəə‫)ا‬arf‫א‬əMhbَ r‫و‬dَi)yəıüsər–çc. vüi(edeNntürdöəlhiv-nyhabirarnəaərtiidzbaamabşynienətydəçlAərıəxərl3slfdaai-ənchnnüə-,
dəfə təkidlə buyurur ki, harda olsanız, gərək ibadət vaxtı Kəbəyə yönələsiniz).

150) ( َِ ِْ َ َ ْ ‫ا‬ ُ ْْ َ َ ‫ْ) ََو ِ َ ْכ‬ - (ey Məhəmməd), səfər üçün haradan çıx-
san, (‫َ َ ا ِم‬ ْ‫ا‬ ْ َ ‫َو‬ ‫) َ َ ِّل‬ - üzünü (namaz vaxtı) Məscidül-haram
َ

92

Bəqərə surəsi
َ َ ْ ُ ْ ِ ‫َو َ ْ ُ َא ُכ ْ ُ ْ َ َ ا ُو ُ َ ُכ ْ َ ْ َ ُه ۘ ِ َ َ ُכ َن ِ א ِس َ َ ْ ُכ ْ ُ ٌ ۠ ِا ا ۪ َ َ َ ُ ا‬
ْ ‫﴾ َכ َ אٓ َا ْر َ ْ َא ۪ ُכ ْ َر ُ ً ِ ْ ُכ‬١٥٠﴿ۙ ‫َ ْ َ ْ ُ ْ َوا ْ َ ْ ۪ َو ِ ُ ِ ِ ْ َ ۪ َ َ ْ ُכ ْ َو َ َ ُכ ْ َ ْ َ ُ و َن‬
﴾١٥١﴿ۘ ‫َ ْ ُ ا َ َ ْ ُכ ْ ٰا َא ِ َא َو ُ َ ّ۪כ ُכ ْ َو ُ َ ِّ ُ ُכ ُ ا ْ ِכ َא َب َوا ْ ِ ْכ َ َ َو ُ َ ِّ ُ ُכ ْ َא َ ْ َ ُכ ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

‫ه‬ztٌُ əَəْrrُ əəَ f)riْ in‫כ‬-ُ nəْiiَ bzَ dəa‫س‬ödbnِ ə‫א‬idtrəِ v)rda,–əx(ltbiْ ılُ uْ ü‫ُכ‬v,zə‫א‬oüَ nsnُüdübْazَ unü‫ َو‬t)öM–otrlə(müesdcyaiüsdmırnüö.klm-i(h,Yianyərləəhahrum)ud,dithiəcarcarəamdfmiaanaaəotalıdstdaıöenntyəıdzrirə,ədrf(iii:ْnn‫ ُכ‬.d“َ Ə(ə‫َن‬nُg‫و‬əُ‫ ُכ‬srَi‫ا‬zbinَuَ َِ

peyğəmbərdirsə, gərək, babası İbrahimin qibləsinə doğru namaz qılsın. İndi

ki siz müsəlmanlar namaz vaxtı Kəbəyə yönəldiniz, daha yəhudilər sizə irad
oblialmnləazrlədre”y).ir(ləْ rُ ْ :ِ ۪ ‫ ) ِا ا‬- ancaq yəhudilərdən zalım və inad-
tuta (‫ا‬biُ zَ َimَ qibləni tərk edib ona görə Kəbəyə meyil etdi
kar

ki, öz qövmünün dinini (müşrik olmağı) sevib, onların dininə meyil edir.

Bu sözü yəhudi camaatından inadkar və zalım olanlar dedilər. İnad-

kar şəxsin sözünə heç vaxt etibar yoxdur. Necə ola bilər ki, peyğəmbər

müşriklərin dinini sevsin, əgər sevsəydi, onu Məkkədən qovmazdılar.

Amma yəhudilərin əksəriyyəti belə deyirdi: “Əgər bu peyğəmbər olsa idi,

gərək, babası İbrahimin qibləsinə doğru namaz qılaydı, çünki Tövratda

lsbçaiıezxrlədməaMəanmyəıqsrnco.iord(lxuüْ m‫ ُכ‬nl-ْ auَhَybaıdrnau۪ .َ mr(ْ ”ِ a)۪ .ْyِ ُ (َöِ ‫َْْو‬n)ُ‫وا‬əَ ْ-)lَms-ْiəmzَ yəəiَ onَ ə)ldma-ənrqnnieqbtedolməriymxəətu.ltbəTər,animməkəiienidtbiaəmamndaəiənmmtavrldaavkmxəataıriqtMavdəəəatsnizcmaiödldıtümrəlün--

harama yönəlib, islamda möhkəm olasınız. (Hz. Əli (ə.s) buyurub: “Allah-

Təalanın nemətinin insana tamam olması odur ki, müsəlman olaraq dünyadan

getsin” (Tirmizi, Dua 93; Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, V)). (‫ُ و َن‬ tَ aْ َ pْa‫ ُכ‬nlَ aَ ‫َو‬r)d-anəlboləatstəınsıizz.
Məscidül-hərama hidayət
yönəlmək səbəbinə gərək

(Allah-Təalanın əmrinə tabe olan şəxs, əlbəttə, hidayət tapar).

siz ə1rə5b1l)ə(riْ n‫ْ ُכ‬ iِ çinً dُ ə‫ َر‬nْ ‫َא ۪ ُכ‬ bْ َir‫اَ ْر‬ p‫ ٓא‬eَ ‫َכ‬y)ğ-əmnebmərət(lMərəihməimsmizəədt)agmönamdəreddiimb,, necə ki
sizə (bu, siz

ərəblərdən ötrü bir iftixardır ki, sizin öz içinizdən sizə peyğəmbər göndərdim),
(Qs‫א‬iَzuِ ‫א‬iَr‫ٰا‬baْün‫ ُכ‬tiْpَ-َŞəə‫ا‬rrəُ isْ َft)inv–əətmahkküaişmoripkıneoıylvğməəamhqibdkəamrnəbptiizanikim(vməayatəəamlrəifriizi-mieltaiszhiiinys,yi(zəَ ənَ ‫ْכ‬oi)xِ suْ ‫ا‬i‫و‬zsَ u‫ب‬əَ nt‫א‬əَ.‫ ِכ‬l(iْ ‫ا‬mْ ‫ّכ ُכ ُ ُכ‬e۪ ُ tَ ُِّs‫ََو‬iُ)n‫ َو‬-).
əhْ ‫ُכ‬vaُ ِّlaَ ُ t‫َو‬ı)nd-avnə,
(p‫َن‬eyُğَ əْ َm‫ ا‬bُ ə‫ُכ‬rlَ ərْ iَ n‫א‬ َ sizə bilmədiyiniz şeyləri təlim* etsin. (Keçən
gələcəkdə vaqe olacaq bəzi xəbərlərdən, insanı

həqiqətən insan edən gözəl xüsusiyyətlərdən sizə bəhs edib öyrətsin).

(*Qeyd: Həqiqətən, uca peyğəmbərimiz gözəl xüsusiyyətlərdə və üstün əxlaqda
yeganə olub, sahib olduğu bütün gözəl xüsusiyyətlərin hamısını ümmətinə öyrədib və

93

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ْ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ا ا ْ َ ۪ ُ ا ِא‬١٥٢﴿ ‫َא ْذ ُכ ُ و ۪ ٓ َا ْذ ُכ ْ ُכ ْ َوا ْ ُכ ُ وا ۪ َو َ َ ْכ ُ ُ و ِ۟ن‬

﴾١٥٣﴿ َ ۪ ِ ‫َوا ٰ ِۜة ِان ا َ َ َ ا א‬

əmr edibdir ki, gərək o xüsusiyyətlərə onlar da sahib olsunlar və onların ziddindən

çəkinsinlər. Elmi, mülayimliyi, təvazökarlığı əmr edib, zülm edən şəxsə güzəşt etməyi,

qohum-əqrəba ziyarətini, səxavətli olmağı, yoxsullara yardım etməyi, möminləri
sevindirməyi, birlik içində olmağı, qardaşlıq içində yaşamağı, yardımsevərliyi və bir
çox başqa gözəl xüsusiyyətləri də əmr edib, saymaqla qurtaran deyil. Bunların əksini
qadağan edibdir. Əgər peyğəmbərin bütün hədislərindəki mənalardan xəbərdar ol-

saq, heyrətlər içində qalarıq. Təhsilsiz bir şəxsdə bu qədər elm olarmı? O elmlərin
Allah-Təaladan olduğunu deməkdən başqa, heç bir söz layiq deyildir, amma islam
ümməti o həzrətin əmr və qadağalarını, nəsihət və qanunlarını, vəsiyyətlərini bir
kənara atıb, onların əksinə yönəlibdir. İnsafla baxsaq, Qurani-Şərifin ehkamı islam

ümməti arasında hökmsüz qalıb, islamın həqiqətləri onların arasından qeyb olub,
başqa bir din və məzhəb ixtira olunubdur. Qurani-Şərifin ehkamından üz döndərmək
müsəlmanların geri qalmasına bais olubdur).

d1ə5m2)ə(nٓ i۪ ‫و‬yُ a‫ ُכ‬d‫א ْذ‬aَ )s-anlıebc,əmkiəmnəənitasiəzti yada salıb, sizə peyğəmbər göndərdim,
edin.
siz (‫ُ و ِن‬ ( ْ ۪ ‫ْ)اَ ُכْذ ُ ُכ ْوا ُכ‬ -o vaxt mən də sizi yada
‫) َوا‬ - mənim nemətlərimə
salıb, sizə mükafat verərəm. ُ ‫َ ْכ‬ َ ‫َو‬
şükür edib, kafir olmayın.

sişəlbərir1i,n5oi3zb)di(ər‫ ا‬iAُsَi‫ٰا‬lnlَaah۪m-‫ا‬Ta‫َ א‬əzَ‫ا‬a.‫ ٓא‬l(َ a)İnd-saeanynidkmaöammnəügktəltiəisqrtəəgnyəişrnəə.xk(s‫ِة‬sləəٰrb,i(r‫ َواا‬oُ lِ s۪ ْ َ uْ n‫ِא)ا‬.)-Əd-güiəknriyiaşnesvyaəlnəa,dxbiürinər-ti

ya və axirətin şiddət və məşəqqətlərinə səbir etməsə, dünya və axirətin

ləzzətlərinə qovuşa bilməz və Allah-Təalaya itaət və bəndəlik baxımından

namazda digər ibadətlərdən daha çox dəlil vardır. Namazda səcdə etmək

ən böyük ibadət olduğundan namaz ibadətlərdən üstün sayıldı. Səcdədə

ən şərəfli əza olan üzün hər bir şeydən əskik hesab olunan torpağa qoyul-

ması möminin mütləq qüdrət sahibi olan Allah-Təaladan qorxusuna və

təqvasına işarə edib, səcdə edən şəxsin Allaha yaxınlaşmasına səbəb olar.
(laَ rı۪ ِ ‫א‬sev‫ا‬ibَ َ, َon‫ن ا‬la‫) ِا‬r-ahkəöqmiqəəktəend,əAr.llah-Təala səbir edən şəxslərlə bir olub, on-

(Növbəti ayə Bədir savaşında şəhid olanlar haqqında nazil olubdur. Bədir
Məkkə ilə Mədinə arasında bir yerin adıdır. Orada müsəlmanlarla məkkəli
müşriklərin arasında savaş oldu. O savaşda müsəlmanlar qalib gəldilər. O savaş
islamda ilk savaşdır. İnşallah, Bədir savaşının qissəsi haqda Ənfal surəsində
bəhs olunacaqdır. Müsəlmanlardan 14 nəfər o savaşda şəhidliyə qovuşdu.
O 14 nəfərin qanlarının tökülməsi islamın ucalmasına səbəb oldu. Bərəkətli
olduğu üçün o həzrətlərin adlarını burada qeyd edirəm. Gərək müsəlmanlar

94

Bəqərə surəsi
‫﴾ َو َ َ ْ ُ َ ُכ ْ ِ َ ْ ٍء‬١٥٤﴿‫َو َ َ ُ ُ ا ِ َ ْ ُ ْ َ ُ ۪ َ ۪ ِ ا ِ َا ْ َ ا ٌت ۘ َ ْ َا ْ َאٓ ٌء َو ٰ ِכ ْ َ َ ْ ُ ُ و َن‬

﴾١٥٥﴿ۙ َ ۪ ِ ‫ِ َ ا ْ َ ْ ِف َوا ْ ُ ِع َو َ ْ ٍ ِ َ ا ْ َ ْ َ ا ِل َوا ْ َ ْ ُ ِ َوا َ َا ِۜت َو َ ِّ ِ ا א‬

həmişə o şəxsləri xatırlayıb, o günləri unutmasınlar. O şəhidlərin altısı müha-
cir*, səkkizi ənsardan idi.**

(*Qeyd: Peyğəmbərlə birlikdə, Məkkədən Mədinəyə hicrət edən Məkkə əhlinə
mühacir deyilir).

(**Qeyd: Mədinədə peyğəmbərə kömək edib, islamı qəbul edib yayan Mədinə
əhlinə ənsar deyilir).

6 nəfər mühacir bunlardır: 1. Übeydə ibn Haris ibn Əbdülmüttəlib, pey-

ğəmbərin əmisi oğludur. Bu şəxs din və ümmət yolunda ilk şəhid olan şəxsdir.

2. Ümeyr ibn Əbu Vəqqas, 3. Ümeyr ibn Əbdi Əmr, ləqəbi Züş-şimaleyndir.

4. Aqil ibn Əbu Bəkir, 5. Mihca-Ömər ibn Xəttabın qulamı, 6. Səfvan ibn

Beyza, Beyza Əbdülmüttəlibin qızıdır, kamil və məşhur bir qadın olduğundan

Səfvan anasının adıyla məşhur idi. Ənsardan şəhid olan səkkiz nəfər bunlar-

dır: 1. Sə`d ibn Xeysəmə, 2. Mübəşşir ibn Əbdülmünzir. 3. Yezid ibnül-Haris,

4. Ümeyr ibn Həmmam, 5. Rafi ibn əl-Müəlla, 6. Harisə ibn Süraqə, 7- 8. Ha-

risin iki oğlu: Əvf və Müəvviz. Allah hamısından razı olsun. Bu qeyd olunan

şəxslər şəhid olandan sonra bəzi müsəlmanlar dedilər: “Heyf ki, onlar ölüb

dünyadan getdilər. Dünya ləzzətindən məhrum oldular”. Allah-Təala növbəti

ayədə onların bu kəlamını rədd edib buyurur:)

əşəkhsiind1ə5o,4lo)un(b‫ت‬llٌaa‫ا‬rrَ ,dْ َ‫ا‬oiِ rn‫ا‬ildaِ irr۪ alَ əör.l۪ üAُ,lَ ldْ ُaühْ n-َ Tyِ ‫ا‬aəُalləُazَ zyَə‫و‬aَ t)nin-ındodəşnaəxobsnilnəlarərskdibiaAndlelöamthrəü-yTiyənaa.xl(aş‫ ٌء‬ıٓ‫א‬,yَ olْ əَ‫ا‬lzuzْ nَ əd)tla-i
(h‫ َن‬ə‫و‬yُ aُ tْ lَ arَ ınْ a‫ٰ ِכ‬ a‫) َو‬ga-hlaoklainsınsiızzd. ə
nemətlər vardır. o şüur və idrak yoxdur ki,
onların halına və

o‫ت‬tِalm‫ا‬hَ aَ a1nğ‫ا‬5‫َو‬ae5)d-)dis(büi‫ ِع‬z,çibaُ mriْ r‫وا‬aَ eal‫ف‬dıznِəْqırzَ əodْm‫ا‬raxَ .nuِ (v‫ٍء‬Tvəْaəَnaِkəciْfl‫ُכ‬sAıiğnَlaُliْazَ mَhd‫ َو‬-əü)Tnb-ətvaeələylaamnmıeneödyməqvrəiəənzlməalər.riv,n(əəizlِqbdُ əْəَədtْn‫ا‬ət‫ َو‬ərn‫ل‬i,ِna‫ا‬məqَ ْəiَ ssnْ ə‫ا‬vbsَ əiiِrzəiseiٍkdmْiiَkb‫و‬-َ
َni۪cِ ‫א‬at ‫ا‬taِ pِّ َm‫) َو‬a–ql(aeymMüjədhəəlmə.m(Mədü),əlbliuf
etməyənlər sizin özünüzə məlum olsun). (
müsibətlərə səbir edən şəxsləri axirətdə

deyir: “Allah-Təala bizi bu günlərdə qış fəslində bir böyük qorxuya düçar

edib. Hərçənd bu, Allah-Təala yanında az və kiçik hesab olunan qorxudur.

Necə ki özü buyurur. Amma bizdən ötrü çox böyük bir hadisədir. H. 1319-

cu il, Zülqədə ayının dördü, cümə axşamı günü zöhr namazından bir saat

sonra bir zəlzələ vaqe oldu. Hərçənd bizim sakin olduğumuz Bakı şəhərində

çox şiddətlə hiss edilməsə də, şiddətli qorxudan xalq çaşqın və narahat oldu.

95

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ِ ِّ ‫﴾ ُا ۨو ِٓ َכ َ َ ْ ِ ْ َ َ َ ا ٌت ِ ْ َر‬١٥٦﴿ۘ ‫َا ۪ َ ِا َذا ٓ َا َ א َ ْ ُ ْ ُ ۪ َ ٌ ۙ َא ُ ٓا ِا א ِ ِ َو ِا אٓ ِا َ ْ ِ َرا ِ ُ َن‬
‫﴾ ِان ا َא َوا ْ َ ْ َو َة ِ ْ َ َ אِٓ ِ ا ِ ۚ َ َ ْ َ ا ْ َ ْ َ َا ِو‬١٥٧﴿ ‫َو َر ْ َ ٌ َو ُا ۨو ِٓ َכ ُ ُ ا ْ ُ ْ َ ُ و َن‬

﴾١٥٨﴿ ٌ ۪ َ ٌ ‫ا ْ َ َ َ َ َ ُ َא َح َ َ ْ ِ َا ْن َ َف ِ ِ َ א ۘ َو َ ْ َ َ َع َ ْ ً ۙا َ ِאن ا َ َ א ِכ‬

Həmin ayın səkkizi, bazar ertəsi günü zəlzələnin şiddətindən əzəmətli Şamaxı
şəhəri darmadağın olub, bir divar da salamat qalmadı. Əhali bütünlüklə paltar-
sız, dəhşət içində biyabanda qaldı. Bir tərəfdən soyuğun şiddəti, bir tərəfdən
qar yağır, o biri tərəfdən yanğınlar törəyib, hələ də ölülər daş-torpaq altın-
da qalıbdır. Allahın qəzəb və əzabından Özünə sığınıram. Qeyd olunan bəla
ayəni təsdiq edir”).

bir m15ü6s)ib(əٌ َt y۪ eُ tْişُ dْ َ ‫א‬i,َ qَ‫ٓاا(ا‬üٓ‫ُِا َذ‬d‫ََא‬r)ə۪-ti‫ َا‬o)n-əvoataxşəbtxedseloədlruiəlbəkr, :iAb(l‫َن‬ulaqُheِ-‫ا‬Ty‫ َر‬dəِ aْ oَ l‫ ِا‬laٓ‫א‬u‫ ِا‬n‫و‬bَ aiِ znِ i‫א‬mm‫) ِا‬üö-szhiübəməqtiülqəzərətdəəvnnə,
biz Allah-Təalanın

ixtiyarımızda olan şeylərə malikdir, həqiqətən, ölüm bizə gələndən sonra

Allah-Təalanın tərəfinə qayıdacağıq.

157) (ٌ qَ eْ y‫ َر‬d‫َو‬ ْeِdِّ ‫َر‬iləْ nِ ‫ ٌت‬b‫ا‬uَ َ َkəْ lِaْ mَ َ ı‫ َכ‬dِ ٓ e‫ُو‬y‫)ا‬ir-,ooşnəlxasrlaərökzi müsibətə səbir edib,
yuxarıda rəbləri Allah-Təala
toənrləafrinddırənha“qsqəlyəvoalut”na(xheiydiar-ydəutat)avpəıbrəshabmitətolyaentilşaərr..((Ə‫ َن‬v‫و‬vُ َəْ lُkْ i‫ ا‬aُ yُ ə‫כ‬lَ əِ rٓ ‫و‬dُ‫ا‬ə‫) َو‬q-ibvləə

hökmünü bəyan edəndən sonra bir neçə ayədə də bəzi hökmləri bəyan edib,

sıradakı ayədə Məkkədə Məscidül-həram və Kəbədən başqa bəzi şərəfli

məkanları bəyan edir).

158) (ِ ‫ٓא ِ ِ ا‬ َoَlunْ ِan‫ َو َة‬mْ َ əْ ‫وا‬kَ a‫א‬nَ la‫ا‬rı‫ن‬n‫) ِا‬ə-lahməəqtilqərəitnənd,ənSdəifra.* ilə Mərvə Allah-
Təalaya ibadət

(*Qeyd: Səfa və Mərvə iki kiçik təpədir ki, indi onların ətrafı və yuxarısı tama-
mən abadlaşdırılıb, o təpələrin hər ikisi hacıların onların arasında tavaf edib Allah-
Təalanı zikr etməsi üçün bir əlamətdir).

M( َ َ əَ kْ ‫ا‬k‫ ِو‬əَ‫ا‬yَəْ َdْ ‫ا‬axiَ l oْ lَ sَ )a,- kim ki həcc və ya ümrədən ötrü Kəbəni ziyarət üçün
(bu, iki qisimdir: biri həcc, o biri ümrədir. Ümrədən

ötrü Məkkəyə daxil olanda Məkkədən kənar “miqat”lar vardır. Orada

ehram bağlanır, amma həccdən ötrü Məkkənin özündə ehram bağlanıb

Mina və Ərəfata çıxarlar. Bunların təfsilatı həmin surənin bundan son-
Ə‫א‬ərdَmaakِ hِ gə)sailə-nilaSəəarn,ərtftoıaı1qnr9ıidxb6ləae-,ycMobıinröaəaəyyrmüvaəksərəitlnaısqeiarntavsmsaətıəb,ünf(kdsvٌ aiaar۪fiَratndatٌ d‫כ‬vِıvr‫א‬əa.eَ frq(َ ‫ا‬eəeً‫ا‬tnyْ m‫َن‬dd‫َ ِא‬iə‫)َع‬rok.-lَdHuhَənəəْhaqrَ cei‫و‬bَqaç)iəqrk–tdəşimkınərxi.,əmsA(ib‫ف‬nlkَliarqihgəvَ -lüaT‫ن‬bْ nc‫َا‬iəinaaِbhْəlَ aَoaylo‫ح‬goَaa‫א‬xnxَ hdُeddyuaıirnَrr.َ

96

Bəqərə surəsi
ُ ُ ُ َ ْ َ ‫ِان ا ۪ َ َ ْכ ُ ُ َن َאٓ َا ْ َ ْ َא ِ َ ا ْ َ ِّ َא ِت َوا ْ ُ ٰ ى ِ ْ َ ْ ِ َא َ א ُه ِ א ِس ِ ا ْ ِכ َא ِۙب ُا ۨو ِٓ َכ‬
‫﴾ ِا ا ۪ َ َא ُ ا َو َا ْ َ ُ ا َو َ ُ ا َ ُא ۨو ِٓ َכ َا ُ ُب َ َ ْ ِ ْ ۚ َو َا َא ا ا ُب‬١٥٩﴿ۙ ‫ا ُ َو َ ْ َ ُ ُ ُ ا ِ ُ َن‬
َ ۪ َ ْ ‫﴾ ِان ا ۪ َ َכ َ ُوا َو َא ُ ا َو ُ ْ ُכ א ٌر ُا ۨو ِٓ َכ َ َ ْ ِ ْ َ ْ َ ُ ا ِ َوا ْ َ ٰ ٓ ِ َכ ِ َوا א ِس َا‬١٦٠﴿ ُ ۪ ‫ا‬
َ ٰ ‫﴾ َو ِا ٰ ُ ُכ ْ ِا ٰ ٌ َوا ِ ٌ ۚ َ ٓ ِا‬١٦٢﴿ ‫﴾ َ א ِ ۪ َ ۪ َ ۚא َ ُ َ ُ َ ْ ُ ُ ا ْ َ َ ا ُب َو َ ُ ْ ُ ْ َ ُو َن‬١٦١﴿ۙ

‫﴾ ِان ۪ َ ْ ِ ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِض َوا ْ ِ َ ِف ا ْ ِ َوا َ א ِر‬١٦٣﴿۟ ُ ۪ ‫ِا ُ َ ا ْ ٰ ُ ا‬

ki, o xeyir əməl Allah-Təaladan ötrü edilib, yoxsa o əməlində riya var.
(Səfa ilə Mərvə arasında tavaf etmək və 7 dəfə gedib-gəlmək üləmaya görə

həccin vacib əməllərindəndir. (Təbərsi, I/441) Amma ayənin zahiri onun vacib
olduğuna işarə etmir, bu vaciblik rəvayətlərlə sabit olubdur). Bundan sonra

gələn bir neçə ayə yəhudi üləması barəsində nazil olubdur.

dən 1o5ş9ə)x(s‫ى‬lərٰ ُ kْ ‫َوا‬i ‫ت‬Hِ ‫א‬zَ ّ.ِ َ ْM‫ َ ا‬əِ h‫َא‬əْ mَ ْ ‫ َا‬m‫ َ ٓא‬ə‫ َن‬diُ nُ ‫ ْכ‬hَ aَ q۪q‫ا‬ı‫ن‬n‫ِا‬d) a- həqiqətən, yəhudi alimlərin-
bizim Tövratda nazil etdiyi-

miz açıq-aşkar olan dəlillərimizi və haqq tərəfinə hidayət edən kəlamları-
Tgiözvlərdaitbdabəbyizanbəeytamnirv,ə(‫ب‬aِ ş‫א‬kَ ‫ ِכ‬aْ ‫ا‬r eِ d‫س‬əِn‫א‬dِ ə‫ُه‬n‫א‬ sَ o‫א‬nَ rِ aْ َ gْ izِ )lə-doibdbələiyllaənri
mızı xalqdan
ötrü etmirlər.
e(‫َن‬diُrِ lər‫ا‬. (ُ Yُ ُ əَ ْnَ ‫و‬iَ Aُ ‫ا‬llُaُ hُ َ-Tْ َ ə‫َכ‬alِ ٓ a‫و‬nُ‫)ا‬ın-
o gizlədənlərə Allah-Təala və möminlər lənət
və möminlərin lənəti onlara olsun).

anca1q60o)ş(ə‫ا‬xُ sَl‫َو‬ə‫ا‬r kُ َi tْ ö‫َو َا‬v‫ا‬bُə‫َא‬ eَ di۪ b‫ ا‬, ‫ – ) ِا‬bu qeyd olunan yəhudilərə lənət vardır,
fəsad əməllərini islah edib, Allah-Təalanın
Ttْ öِövْ َvbَ rəa‫ب‬nُ tidُqa‫) َا‬əxb-əuobləterödvvibbeərxdaeidlyqəianslröəəzrhliənmriteögdviəzbnləəstmminəəinyqəiməbb,xumalləeqndüdərçəəünmnb.ab(şəqُ yaa۪ snı‫ا‬de‫ب‬deُ yi‫ا‬ri,ld‫כ(ا‬i‫א‬rََ ‫ َا‬.‫אُو) َِٓو‬-َ

öbMlüüətbhüə1lnəm6rm1,m)(əəَ (xd‫وا‬l۪iuَnُ qَ ْ)‫اَ َכ‬ap‫س‬tَ eıِ ny‫ ۪א‬ğl‫واا‬əəَ ‫ن‬nmِ ‫َכِا‬ə)btِ ٓ-ٰiəَ oryْ ‫ا‬l‫و‬əَkiyhِ aiu‫ا‬fniُdirَ iْ gyَ üiəzْ lhِləəْuَmdَ dia‫כ‬irَlsləəıِ ٓ rn‫و‬ri,ُd‫ا‬n)(a-‫ٌر‬ün‫א‬Az‫ ُכ‬əlolraْ işhُnə‫َو‬-əxT‫ا‬soəlُ lə‫א‬asَrul‫َو‬a)nkn–.iınkv,aəmfkiəraləfoiklruləobrlai(nrHavzqə.

(‫ن‬Aَ ‫ُوب‬llُ‫ا‬aَ َ hَ11ْ ُ ْ -66‫ ا‬Tْ 23ُ ُ ə))ُ)ْa((-َ ‫א‬lُ َavdəُ۪۪ ıَorَ‫ا‬.əُُ۪ ِAz‫ََ ٰא‬al)ْ l)ba--dh‫ا‬Aoa-َ Tlkُ olaaənhaf‫ِا‬lila-َraTٰ r‫ِا‬lٓdəaərَaamٌnAlaِ öl‫ا‬nbl‫و‬hَaıaٌnlhşəٰ ‫ِا‬-qtəTْ azd‫ ُכ‬ə,aəُabhٰ ‫ِا‬vl‫و‬ıَaee)çonr-nıibsnllmiiazlrrəəidnhnzaə.astanqinqiyçlaüionrnlıdagnnəümhlmləəəşmbədbuiiuşdrədiulqmbyaəiolrazx.ordll(uaaَrrn‫َو‬..
Həm dünyada, həm də axirətdə xalqa rəhm edən Allah-Təaladır. Bəs nədən

ötrü Allah-Təalanın kitabı olan Qurana iman gətirməyib inkar edirsiniz?

yerin16y4a)r(a‫ ِر‬d‫َ א‬ılm‫ َوا‬aِ sْ ı‫ا‬n‫ف‬dِ aَ,ِ gْ ‫ا‬e‫ َو‬c‫ض‬əِ v‫ ْر‬əَ ْ ‫ا‬g‫ َو‬ü‫ِت‬n‫ا‬dَ üٰ zü‫ ا‬nِ ْ َ ۪ ‫ ) ِان‬- həqiqətən, səmaların və
bir-birinin dalınca gedib gəlmə-

97

Kəşfül-Həqayiq I
َ ْ َ ‫َوا ْ ُ ْ ِכ ا ۪ َ ْ ۪ ي ِ ا ْ َ ْ ِ ِ َ א َ ْ َ ُ ا א َس َو َאٓ َا ْ َ َل ا ُ ِ َ ا َ אٓ ِء ِ ْ َאٓ ٍء َ َא ْ َא ِ ِ ا ْ َ ْر َض‬
‫َ ْ ِ َ א َو َ ۪ َ א ِ ْ ُכ ِّ َدا ٓ ٍۖ َو َ ْ ۪ ِ ا ِّ َא ِح َوا َ א ِب ا ْ ُ َ ِ َ ْ َ ا َ אٓ ِء َوا ْ َ ْر ِض َ ٰ َא ٍت ِ َ ْ ٍم‬
ِۜ ِ ‫﴾ َو ِ َ ا א ِس َ ْ َ ِ ُ ِ ْ ُدو ِن ا ِ َا ْ َ ا ًدا ُ ِ َ ُ ْ َכ ُ ِّ ا ِۜ َوا ۪ َ ٰا َ ُ ٓا َا َ ُ א‬١٦٤﴿ ‫َ ْ ِ ُ َن‬

üsesoinznnüddrbiəra,dg(oie‫س‬yndَiu‫א‬əşnn‫ا‬irُ gsiَ nəْəَ bm‫א‬sَəuِibllِ əaiْnrrَdədْ ‫ا‬əay,,ِe(‫(ي‬r‫َ۪ َ ٓאאٍء‬üِ ْ ْzَْ َ üِ َn‫אٓ ْ ِ۪ء‬ü‫ ِضכَ َا‬dَْ ‫ا‬iُ ‫ر‬rْْ ‫ ََا‬i‫ َو‬lْ ِ)‫ا‬d-ُِ iِbx‫אا‬a‫َ َل‬ylْ َqaَ‫اََ ْא‬aş)‫ ٓא‬ımَ–l‫و‬lَ a)əhşn-adfnAıərsəlııltrakvhvie-əroTmşəsaauədlkyaluaünnçıendünnıdsrədiırrmə,ənna(iyddzəaədnnnəi

yer üzü quruyandan sonra Allah-Təala yağış göndərməklə yenidən onu yaşıl-

laşdırır). Həqiqətən, bu əzəmətli yer üzündə növbənöv bitkilər və çiçəklər

bitir. Elə ki bahar fəsli oldu, Allah-Təalanın izni ilə əzəmətli yer üzü gizli

qüvvəsini zahir edib, rəngarəng güllər öz Xaliqinin mükəmməl qüdrəti ilə

torpaqdan baş qaldırıb, sanki, dilləri ilə bütün varlıqlarla birlikdə həmd-

səna edərlər. Və heç kim bu sirdən tam xəbərdar deyildir. Ancaq hər kəs

öz zənni ilə bir şeylər deyib danışır. Nə gözəl demiş Hakim Qaani: “Bahar
qhfbgəaüəusrrdlqilrbnaeəridyrtıədinnndohəöloəvutğranhərbakueenyəsvtoşöaleezatnyünmlıəyhsərəseeinmirçnhüadkazəəiüm,slə(n‫ض‬dıdyseِıeənm‫ْر‬rَ dçəْ ao‫ا‬a‫و‬zَ rx”a‫ِء‬aa‫ ٓא‬qslَ(dıiٍ nlı‫ ٓا‬b‫د‬od‫ َا‬lَauyِّ ْkَ‫ُכ‬abıِyْabdِğuَıı.‫ُא‬llَul(ْ ‫ا‬a‫ِ۪ح‬d‫אِب‬hlَ a‫ِّא‬əََr‫وا‬rَ d)əak‫ِا‬-‫و‬,َə)۪o(t-‫ َْن‬esَA‫و‬duَ ُ )ləِylْn-auَ hbn‫م‬şٍ -əiْ Trsxَ ِəəsdb‫ت‬laəٍəəl‫א‬rabrَ dٰ nüiَ nə)ıznnə--

ötrü Allah-Təalanın tövhid və qüdrətinə açıq-aşkar dəlil və sübutlar vardır.

(Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Allahın əzabı o şəxsə olsun ki, bu ayəni oxuyub

təfəkkür etmir” (İbn Hibban, II/386)).

Allah16-T5)əa(l‫ًدا‬a‫ا‬dَ ْ aَ‫ ا‬nِ ‫ا‬ b‫ ِن‬a‫ُدو‬şqْ aِ , ُ mِ əَ bْ uَ d‫س‬laِ ‫א‬r‫ا‬ sَ eِç‫ َو‬i)b-, insanlardan bəziləri vardır ki,
onları Allah-Təalaya zidd və
bşəürtilkərsiadyəarsleavri.b(ِon‫ ا‬laِّ rُ a‫َכ‬ təْ ُzَ imِ
ُ ) - Allah-Təalanı sevib təzim edər kimi, o
edərlər. (Allah-Təala ilə bütləri məhəbbət və
təzimdə bərabər tutub eyni sayarlar). (ِۜ (ِ ə‫א‬.sُ ), imَ َ‫ا ا‬aٓ nُ َ ‫ٰا‬gəَ ti۪ r‫ا‬i‫ َو‬b)l-əra,monmlaarıonşAəxllsalhər-
ki Allah-Təalaya və Hz. Məhəmmədə

Təalaya məhəbbəti və təzimi müşriklərin bütlərə olan məhəbbətlərindən

daha artıq və möhkəmdir. (Möminlər heç vaxt Allah-Təaladan üz döndərib,

bütlərə sitayiş etmədilər. Amma müşriklər bəla-müsibət vaxtı bütlərdən* üz

döndərib, Allah-Təalaya yönəlirdilər).

(*Qeyd: Bütpərəstlər deyirdilər: bütlər bizimlə Allah-Təalanın arasında vasi-
tədir. Bunlara ibadət edirik ki, bizi Allah-Təalaya yaxınlaşdırsınlar. Ya da qiyamət
günündə bizdən ötrü Allah-Təalanın yanında şəfaət etsinlər. Bütpərəstlərin bəzisi
bir müddət bir bütə sitayiş edib, bir müddət sonra o bütü tərk edib başqa bir bütə
yönələrdi. Necə ki ərəblərdən Bahilə qəbiləsi aclığa düçar olanda bütlərini satıb,
yemək alıb yemişdilər).

98

Bəqərə surəsi
‫﴾ ِا ْذ َ َ َا‬١٦٥﴿ ‫َو َ ْ َ َ ى ا ۪ َ َ َ ُ ٓا ِا ْذ َ َ ْو َن ا ْ َ َ ا َب ۙ َان ا ْ ُ َة ِ ِ َ ۪ ً ۙא َو َان ا َ َ ۪ ُ ا ْ َ َ ا ِب‬
ْ َ ‫﴾ َو َא َل ا ۪ َ ا َ ُ ا‬١٦٦﴿‫ا ۪ َ ا ِ ُ ا ِ َ ا ۪ َ ا َ ُ ا َو َر َا ُوا ا ْ َ َ ا َب َو َ َ َ ْ ِ ِ ُ ا ْ َ ْ َא ُب‬
َ ۪ ‫َان َ َא َכ ًة َ َ َ َ َا ِ ْ ُ ْ َכ َ א َ َ ُۧؤا ِ אۜ َכ ٰ ِ َכ ُ ۪ ِ ُ ا ُ َا ْ َ א َ ُ ْ َ َ َ ا ٍت َ َ ْ ِ ْ ۘ َو َא ُ ْ ِ َ א ِر‬
ُ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا א ُس ُכ ُ ا ِ א ِ ا ْ َ ْر ِض َ َ ً َ ِّ ً ۘא َو َ َ ِ ُ ا ُ ُ َ ا ِت ا ْ َ א ِن ۘ ِا‬١٦٧﴿‫ِ َ ا א ِ۟ر‬
﴾١٦٩﴿‫﴾ ِا َ א َ ْא ُ ُ ُכ ْ ِא ٓ ِء َوا ْ َ ْ َ אٓ ِء َو َا ْن َ ُ ُ ا َ َ ا ِ َא َ َ ْ َ ُ َن‬١٦٨﴿ ٌ ۪ ُ ‫َ ُכ ْ َ ُ و‬

(ş‫ب‬əِ x‫ا‬sَ lَ əْ ‫ا‬r ُ qi۪ yَ aَ m‫ ا‬ə‫ن‬t‫ َو َا‬g‫א‬üً n۪üَ nِdِ ə‫ َة‬Aُ ْl‫ا‬la‫ن‬h‫ َا‬-‫ب‬Tَ ‫ا‬əَ aَ ْl‫ا‬a‫ن‬nَ ‫و‬ıْ nَ َ ə‫ِا ْذ‬za‫ ٓا‬bُ ıَ nَ ı َ gö۪ r‫ ا‬ə‫ى‬ndَ َ əْ َa‫ َو‬g) a–hkoalşayzdaıllıamr
ki, (əlbəttə, agah olacaqlar ki,) qüvvət və qüdrətin hamısı Allah-Təalaya
məxsusdur və Allah-Təalanın əzabı şiddətli və möhkəmdir. O vaxt agah
olacaqlar, dünyada Allah-Təalaya asi olduqları üçün peşman olacaqlar və
o peşmanlıq onlara heç bir fayda verməyəcəkdir.

zəlal1ə6tə6)s(a‫ب‬lَ a‫ا‬nَ َ ْz‫ ا‬a‫وا‬lُ ıَ‫را‬mَ ‫َو‬ ‫ا‬şəُ xِ ‫ا‬slَ ər۪ ‫ا‬a‫ َا‬xَiَr‫ذ‬əْ ‫ِا‬t) - o zaman ki dünyada rəis olub xalqı
əzabını gördülər, üz döndərib kənar
os‫ُب‬ılna‫ َא‬drْ laَ aْk‫ا‬r)ı,-ə(le‫ا‬alُəqَ ək‫ ا‬liəَ rq۪ iky‫ا‬əaَsmiِ l)əər-t,dəitzütainfbyaıaqndlıaagröıorpndalüarrlçəaarl,attanababere,obolilaran-nblşiaərrxillsəalrətirandbdəeənne,dk(əəُ nnِ lِ aərrْ
َarَaَ ‫و‬-َ
olub

üz döndərərlər.

(kədbْ ‫א‬zaeiِ raِْdnَ bَ‫ا‬ihı‫ؤ‬1ُlıəa‫ت‬no6ٍَrlَıl7d‫ا‬:aَ‫)א‬aoy(ََ n‫ًَةכ‬d(َö)‫ا‬lı‫َכ‬za,Nُْlr‫َא‬əُ(َ aeََ‫ا‬r‫ ْא‬c‫ن‬iَُ َgnəَْْ‫ِا‬öَ‫ا‬ə)۪kْ sَ‫ا َا‬g)-tiَəöَ‫ل‬A-oََrsَ‫א‬n)iklَtb‫و‬ləlَaa-)arşhbrəd–-rbiüTbrit-knizəabziiyab,dmialreəəayimnlüaəqoçrəlüiqüaiylznlnanaədymlrdabəiıödrnəionrtınbodügdlnəzaüəorlrfnaddədrrüiöəaıldnnəninəsdrdl.əüöəəd(rtzrüo‫כ‬rddَ nnüdəِiyllٰnöaəh‫َכ‬anrr)əyü,ıds-anzrhənərqaədtdembaöcivyeynəəəlıildətnlkmpəəi(ierrُaşiəgaqn‫ا‬myöxidrُiiarmeüiِ nkəlbə۪--t,ُ
ççııxlıaqnodlaery.i(l‫ر‬lِ ə‫ א‬r‫)ا‬.َ ِ َ ۪ ‫ ) َو َ א ُ ْ ِ َ א ِر‬- onlar od əzabından (əməllərinin səbəbinə)

b‫ض‬iِ r‫َ ْر‬ 168) (-‫ًא‬ ِّ ًَ üَ َ zü‫س‬nُ ‫א‬də‫َ א ا‬oَ‫ا‬l)a-n(bnüetmünətilnərsadnəlnarayexyiitnab, d(ıhrə),laelyənintseaynyliabrə,n()‫א‬ ِ ‫ُכ ُ ا‬
ْ‫)ِ ا‬ yer – elə

halda ki, o yediyiniz nemətlər hər bir şübhədən halal və pak olsun.
(ta‫א ِن‬bَ eْ ol‫ا‬m‫ ِت‬a‫ا‬yَ ُ ıbُ , h‫ ا‬aُ ِrَamَ ‫ َو‬ş)e-ylşəeryityaenmınəygient,d(ihyəiryboirllpairsaəmvəəloşneuyntanpaisisənmadəleldəirliinr)ə.
d( ٌüş۪ ُm‫و‬əُ nَ inْ ‫כ‬iُ zَ dُ ir‫) ِا‬.
- həqiqətən, şeytan (xəbis nəfsi-əmmarə) sizin açıq-aşkar
Heç bir ağıllı şəxs öz düşməninin əməlinə tabe olmaz.

169) (‫אٓ ِء‬ َ şeْ yَ ْ l‫وا‬əَ r‫ ِء‬iٓ əm‫ ِא‬rْ ‫ ُכ‬eُ dُ ‫ْא‬iَ r‫א‬.َ ‫) ِا‬ - həqiqətən, şeytan sizə pis və son dərəcə
çirkin olan (‫َن‬ ُ َ ْ َ َ ‫ا ِ َא‬ ََ ‫ُ ُا‬ َ ‫ ) َواَ ْن‬- və şeytan sizə

99

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو ِا َذا ۪ َ َ ُ ُ ا ِ ُ ا َאٓ َا ْ َ َل ا ُ َא ُ ا َ ْ َ ِ ُ َאٓ َا ْ َ ْ َא َ َ ْ ِ ٰا َאٓ َء َאۜ َا َو َ ْ َכא َن ٰا َאٓ ُۨؤ ُ ْ َ َ ْ ِ ُ َن َ ْـًٔא‬

ُ ۘ ‫﴾ َو َ َ ُ ا ۪ َ َכ َ ُ وا َכ َ َ ِ ا ۪ ي َ ْ ِ ُ ِ َ א َ َ ْ َ ُ ِا ُد َ אٓ ًء َو ِ َ ا ٓ ًء‬١٧٠﴿ ‫َو َ َ ْ َ ُ و َن‬
ِ ِ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ا ُכ ُ ا ِ ْ َ ِّ َא ِت َא َر َز ْ َא ُכ ْ َوا ْ ُכ ُ وا‬١٧١﴿ ‫ُ ْכ ٌ ُ ْ ٌ َ ُ ْ َ َ ْ ِ ُ َن‬

﴾١٧٢﴿ ‫ِا ْن ُכ ْ ُ ْ ِا א ُه َ ْ ُ ُ و َن‬

əmr edir ki, Allah-Təalaya o şeyləri iftira atasınız ki, ona agah deyilsi-

niz, özünüzdən deyirsiniz ki, bu şey haram, bu şey halaldır, ondan sonra
Allah-Təalaya isnad edirsiniz. Halal və haram Allah-Təalanın əmri ilə
olar, nəinki sizin rəy və istəyinizlə.

Təal1a7n0ın) (nُ a‫ل ا‬zَ iَ lْ َ‫ا‬ e‫ ٓא‬tَ d‫ ا‬iُyِ i‫ا‬ Qُ ُ uَ rَ a۪ n‫َذا‬a‫ َو ِا‬t)a–bneəozlaumn”a.n(Oki xalqa deyilər: “Gəlin Allah-
vaxt ki sən ey Məhəmməd,
“bƏu kssöiznüə,xoadlqinaədveədiony),o(la‫ َء َא‬t‫َ ٓא‬a‫ ٰا‬bِ eْ َ َ ol‫א‬aَ ْ rَ ْıَ‫ا‬qٓ‫َ א‬kiُ ,ِ dْ َin‫ ا‬dُ ‫א‬əَ )v–ə
َ cavab verib dedilər:
o o yolda ata-babaları-

mızı tapmışıq, çünki onlar bizdən yaxşı və alim idilər”. (Həmişə haqqın

müqabilində aciz qalanda təqlidə yönəlirlər. Nə gözəl demiş Mövləvi: “Təqlid

edən şəxslər bərbad olar, ey dost, təqlid edənə lənət olsun!”) Allah-Təala on-
asötaz-lbəraibnailraərdı ddienddiəbnbvuəyhuaruqrq:y(o‫ َن‬l‫و‬uُ nَ ْ dَ aَn‫َو‬ b‫ ْـًٔא‬irَ ‫ِ ُ َن‬ aَ nlَ aْmُ ‫ُۨؤ‬aٓ‫َא‬y‫ ٰا‬ı‫َن‬b‫א‬,‫َכ‬ dْ oَ ‫َو‬ğ‫) َا‬ru–
ların bu şey ْ
Onların

yolu tapmayıblarsa da, ata-babalarının yoluna tabe olurlar? (Bu halda ki,

onlara tabe olurlar, baxın, görün bunlar nə qədər axmaq camaatdırlar, alimə

tabe olmaq lazımdır, nəinki cahilə, halbuki onların ata-babaları həmişə cahil

olub və din və məzhəbdən bir şey bilmirdilər, buna baxmayaraq, yenə onlara

tabe olurlar, bundan artıq cəhalət və axmaqlıq olarmı?)

nın 171) ((k‫وا‬aُ fَ ‫כ‬iَ rlَ ər۪ ‫ا‬imُ َ aَ ‫و‬nَ )a-dkəavfəirtleədrəiniminasnöazüdnəəvədtüerdüisbt haqq tərəfinə çağıra-
misli diqqət etməyib, onun
sksُ öəəَ szlْiaüَn)mni-dıeonəşdnşitəa,mxnssəəisbzni,inmr(d‫ ًء‬şəə‫ ٓا‬esَnِyə‫ َو‬lbia‫ًء‬ak‫ ٓא‬nَşil‫د‬qُmaamid‫ِا‬h)aierz–ç.kba(iH,nirhczeaş.yeqMyvaçdəanhəğırəıskmrəısbemltəməsdədiisyirlnidəhmidlaəəəlrvds)iəa,nt(doeəَ htn‫א‬deَ iyِ byviُaaِ şkْnَqa‫ي‬aof,iş۪ roə‫ا‬lxənِ rsuَ iiَ nnn‫َכ‬

halı da belədir. Onun dəvətindən heyvanlar kimi səsindən və çağırmasın-
‫ن‬ddşَ eeayُmnِ aْ əbَ n)kal-daşqəmo,ana,hlzabalriqarrqH.şıAezgy.möMdrməmərahkədəöemzətlməmqruiəirlndadiiqinalləğar(ır.əlıl.(sıkٌ)haْ keُrs,əaٌ ld‫כ‬aْbiُmlelədınrُ ii)rdll–aəanrhl.,aagqğöqızlıllıəerşşiiətxkmsolərəkdrdukəri,.mh( aiَ qbْ qiُ rıَ

i‫ن‬sَ bi‫و‬zaُədُ ْ 1rəَ u7t‫ ُه‬2‫א‬zei)‫ ِا‬tmo(ْ ‫ُا‬lْəa‫ ُُכ‬yr)َ ‫ٰا‬ia-qَtəə۪vrgk‫ا‬eə‫א‬rrَeddَ‫ا‬aiyٓ‫א‬ənَ i)ncmsa-iiqnezyiAzləislmzəlia,zahgnv-əTərgəəədkatailradAəyllınalanşhieəb-mxaTsdəəltəəalrtəl,are(nddْıə‫ُכ‬innb‫ْ َא‬n‫ز‬yَOe‫َر‬emny‫َ א‬diən‫ت‬atِ.lnə‫ َ(א‬r‫َ ِّْن‬bi‫ ِا‬naِ ْəşِ ِq‫ا‬ş‫او‬aüُ s‫ُُכ‬k‫ُכ‬ınü)ْ ‫ا‬ar‫و‬-َ

100