Kesful Heqayiq I cild

Nisa surəsi
‫﴾ َو َא َذا َ َ ْ ِ ْ َ ْ َآ َ ُ ا ِא ِ َوا ْ َ ْ ِم ا ْ َ ِ ِ َو َأ ْ َ ُ ا ِ א‬٣٨﴿ ‫َو َ ْ َ ُכ ِ ا ْ َ א ُن َ ُ َ ِ ًא َ َ א َء َ ِ ًא‬
ْ ِ ‫﴾ ِإن ا َ َ َ ْ ِ ُ ِ ْ َא َل َذر ٍة َو ِإ ْن َ ُכ َ َ َ ً ُ َ א ِ ْ َ א َو ُ ْ ِت‬٣٩﴿ ‫َر َز َ ُ ُ ا ُ َو َכא َن ا ُ ِ ِ ْ َ ِ ً א‬
﴾٤١﴿ ‫﴾ َ َכ ْ َ ِإ َذا ِ ْ َא ِ ْ ُכ ِّ ُأ ٍ ِ َ ِ ٍ َو ِ ْ َא ِ َכ َ َ َ ُ َ ِء َ ِ ً ا‬٤٠﴿ ‫َ ُ ْ ُ َأ ْ ً ا َ ِ ً א‬

﴾٤٢﴿ ‫َ ْ َ ِ ٍ َ َ د ا ِ َ َכ َ ُ وا َو َ َ ُ ا ا ُ َل َ ْ ُ َ ى ِ ِ ُ ا ْ َ ْر ُض َو َ َ ْכ ُ ُ َن ا َ َ ِ ًא‬

gününə iman gətirən deyil. (Allah-Təalaya iman gətirən şəxs şöhrət üçün ma-

lını sərf etməz, belə şəxslərin həmsöhbəti və yoldaşı şeytandır). ç(‫ن‬əُ ‫א‬kَ əْ cə‫ا‬kِ d‫ ُכ‬iَ rْ vَ ə‫َو‬

‫ِ ًא‬ َ p‫ َء‬i‫א‬sَ yَ ‫א‬oً ldِ َ aُ şَ )d-ırşeşyetyatnank.imin* yoldaşı olsa, onu pis əməllərə
nə

(Hər bir şəxsin nəfsi onun şeytanıdır. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Hər bir

şəxsdən ötrü bir şeytan vardır”. Soruşdular: “Ey Peyğəmbər, sənin də şeytanın
var?” Buyurdu: “Bəli, amma mənim şeytanım mənə itaət edibdir” (Əhməd bin
Hənbəl, Müsnəd, VI/115). Hz. Peyğəmbər doğru buyurub).

əgər3o9n)la(‫א‬rً Aِ َllaْ hِ ِ-Tُ ə‫ ا‬a‫ َن‬l‫א‬a‫ َכ‬y‫ َو‬aُ v‫ ا‬əُ aُ xَ ‫ َز‬i‫َر‬rə‫א‬t ِgü‫ ا‬nُ üَ ْ َ‫أ‬n‫ َو‬əِ ِ َ ْ ‫ِم ا‬ ْgَ ْə‫وا‬tَ irِ i‫א‬bِ A‫ُ ا‬lَlَ‫آ‬ahْ َ-Tْ əِ aْ َ lَ a‫ذا‬vَ ‫א‬eَ ‫و‬rَ )ən-
iman

ruzidən onun yolunda və onun məmnunluğundan ötrü sədəqə və ehsan

versəydilər, onlara nə zərər gələrdi? (Əlbəttə, onlara bir zərər gəlməz, bəlkə,

son dərəcə xeyir və mənfəətə nail olardılar. Allah-Təala onlardan və onların
əməllərindən agahdır. Hər şəxsin öz əməlinə görə ona cəza verəcəkdir).

həqi4q0ə)tə(n‫א‬,ً Aِ lَ la‫ا‬hً -ْ Tَ‫ أ‬əُ ْaُ lَ a ْhِ eç‫ ِت‬kْ iُ m‫ َو‬ə‫َ א‬ ْ ِ‫َא‬ zُ ərً َ rَəَ ağ‫ ُכ‬ırَ lı‫ ْن‬ğ‫و ِإ‬ıَ n‫ة‬dٍ ‫ر‬a‫َذ‬ ‫ِ ْ َא َل‬ eُ ِtْ mَ əzَ . َ ‫) ِإن ا‬ -
bir zülm Əgər o

şəxsin o zərrə ağırlığı qədər savab əməli olsa, Allah-Təala onu o şəxsdən

ötrü artırar. Və o şəxsə o əməlinin əvəzindən başqa, öz yanından böyük

əcr və savab bəxş edər.

hər 41) (‫َ ِ ً ا‬ ‫َ ِء‬ ُpَ eyğَ َəm‫ َכ‬bِ ‫א‬əَ rْ ِin‫ َو‬iٍ ِ َ ِ ٍ ُ‫ِ أ‬ ّ ə‫ ُכ‬mْ əِ l‫א‬lَəْ rِ in‫ َذا‬ə‫ِإ‬ şaَ ْh‫ َכ‬iَ d) l-ik(eeytmMəəkhdəmənmöətdr)ü,
ümmətin öz onların

gətirsək, kafir və müşriklərin əhvalı qiyamət günündə necə olar? O zaman
səni də (ey Məhəmməd), öz ümmətinin kafir və günahkarlarına şahidlik
etməkdən ötrü gətirsək, bəs belə vaxtda günahlarını gizlədə bilərlərmi?
Bəlkə, qiyamət günündə günahları aşkar olacaq və o günahların cəzası

onlara veriləcəkdir.

- pey4ğ2ə)m(‫א‬bً əِ rَ ləَ r‫ا‬in‫ َن‬öُ ُz‫ َ ْכ‬ümَ ‫ َو‬m‫ض‬əُ t‫ْر‬lَəْ r‫ ا‬inُ ِiِn‫ى‬əmَ ُ əlْ lَ ə‫ل‬rَ inُ ə ‫ا‬şa‫ُ ا‬hَidَ ‫و‬lَ ik‫ُ وا‬eَ t‫ َכ‬diَ klِ ə‫ا‬r‫د‬i َ َo ٍ gِ َ üْ nَ )

(qiyamət günü) kafir olub Allah-Təalaya və peyğəmbərə asi olan şəxslər
istəyərlər ki, ölüm onlara gəlib, kaş yerin altında qalıb, yerlə bir olub, heç
dirilməyəydilər. Ogünkü gündə heç bir sözü Allah-Təaladan gizlətməyə

251

Kəşfül-Həqayiq I
‫َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ ْ َ ُ ا ا َ َة َو َأ ْ ُ ْ ُ َכא َرى َ َ ْ َ ُ ا َא َ ُ ُ َن َو َ ُ ُ ًא ِإ َ א ِ ِ ي‬
‫َ ِ ٍ َ َ ْ َ ِ ُ ا َو ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ َأ ْو َ َ َ َ ٍ َأ ْو َ א َء َأ َ ٌ ِ ْ ُכ ْ ِ َ ا ْ َ א ِ ِ َأ ْو َ َ ْ ُ ُ ا ِّ َ א َء‬
﴾٤٣﴿ ‫َ َ ْ َ ِ ُ وا َא ًء َ َ َ ُ ا َ ِ ً ا َ ِّ ًא َא ْ َ ُ ا ِ ُ ُ ِ ُכ ْ َو َأ ْ ِ ُכ ْ ِإن ا َ َכא َن َ ُ ا َ ُ ًرا‬

qadir olmazlar. (Bir tərəfdən peyğəmbərlər və bir tərəfdən də orqanları on-
ların əməllərinə şahidlik edərlər. Hz. Peyğəmbərin səhabələrindən Əbdür-
rəhman ibn Əfv yemək hazırlatdırıb,səhabələrdən bir neçə nəfəri qonaq də-
vət etdi. Yemək yeyib şərab içdilər. (Hələ şərab haram edilməmişdi). Ondan
sonra namaz vaxtı gəldi, bir nəfər də imam oldu, namaz qılmağa başladılar.
İmam “Fatihə”dən sonra “Kafirun” surəsini oxudu, sərxoş olduğundan su-
rəni dəyişdirib səhvən belə oxudu: “Mən sizin ibadət etdiklərinizə ibadət
edərəm. Siz də mənim ibadət etdiyimə ibadət edərsiniz”. Hz. Peyğəmbərin
səhabələrindən bəzisi şərabın haram edilməsində çox israr edirdilər. Hamı-
sından artıq da Ömər ibn Xəttab israr edirdi, gəlib əhvalatı Hz. Peyğəmbərə
bildirdilər. (Əbu Davud, Əşribə 1) O vaxt da bu ayə nazil oldu ki, namaz vaxtı
gərək sərxoş olmayasınız. Dedilər ki, ey Peyğəmbər, bu ayə şərabın haram
olması üçün kafi deyil. İlahi, bunu bizdən ötrü açıq-aşkar bəyan et. Bir müddət
sonra şərabın haramlığı barəsində ayə nazil oldu ki, “inşallah öz məqamında,
bundan sonra gələn Maidə surəsinin 95-ci ayəsində qeyd olunacaqdır).

kşn‫א ًء‬əiaَ rmb‫ا‬a‫و‬ib4ُalə3ِzis)َçiqin(ْ bı‫َا‬ilَzmsُ ‫َا‬əkَ‫آ‬aُriyَx,ِ َıonْnِ َşa),‫ ا‬moa‫َ–א‬ln“daَ‫أ‬cczu‫א‬üaَd)ğqnau-üynneboyuə”lzuid(mheckyaiaenilnçbdsmi,agnnəənatəkatiəromüməxçnauiüzzyşnləuqikmxrı)lssməlhuəsanarc,lyiuəd(ızt‫ى‬nəi.n,‫(َر‬d‫(א‬d‫َכ‬a‫ َن‬əxَُ ُmilْ ٍ ُُoəَْ َ‫ِأ‬sl‫َאو‬mَcَ ‫َة‬i‫اي‬daَ qُəِ َِ ‫א‬dْiَ ‫َا‬sa‫ا‬txi‫ُإ‬sِ iََn‫א‬lًْ )َُaoُ –dlَu)ıtَrba‫و‬-َ,

(məsələn: məscidin iki qapısı olsa, birindən girib, o birindən çıxmalı olsa-

nız), nə qədər ki cünüb halətindəsiniz, məscidə daxil olmayın, ta ki qüsl
etəs(‫ ًء‬ə‫א‬adgِ َ ynəِə‫اא‬ər‫َو‬nımzْ ُaə‫ا‬,yِ mَ (qَa‫ ِ)א‬əًqü-ِّ َdْymb‫ ُכ‬əo‫ا‬uْ rlًِ .ucqٌِa(eeََiٍ tzَ‫أ‬yَ s‫ءا‬dَəَ ‫א‬d)َُ ,oeَ(yl‫َْ َو‬uَ‫أََء‬iَ ‫)א‬l)n‫و‬dَْ –َ‫أ‬aّ-ِ i‫ا‬rnyp,ُaahَُ tkəْadْ ََylaoləَaْ lsmُ‫و‬arْْiَ‫ُכأ‬dzn)mda‫ ْ–ن‬təü‫ ِإ‬o‫و‬dnyَm)rəapbs-dtaiyəərqaamgnləqaqaərafüztdənə,srıyalynəaxaləmayovqraşəmülqzavsüyiənlyomdəayləu,xanenıydnsdöaiəlatnıfrqndə.üra(egdNtsəsəduələsəcontəsiali,stszpə(a,ymymn(eəıarْanzَzə-i,َ

əvəzinədir, hər iki halda da su olmadıqda, o vaxt, gərək, təyəmmüm edil-
səilnlə)r.i(nْ i‫ُכ‬zəِ ْmَ‫ َوأ‬əْs‫ ُכ‬hِ edُ iُ nِ .‫ا‬ (ُTəَ yْ ‫א‬əَ )m-melüəmkibtuəşyəəkmilmdəüdmir:
etdiniz, ondan üzünüzə və
şəxs əllərinin içini pak olan

yerə vurar, ondan sonra əllərini alnından (tük bitən yerdən) başıaşağı üzünə

çəkər, ondan sonra sol əlini sağ əlinin dalına çəkər, buna* təyəmmüm deyilir.
sُ uَ )il-əəmgəürmskizüdnəoylamnadaım, bauzdtəay,əymamdaümtəlyəəgmərməkümnadməabziqrınlıönqsısna)n. (m‫א َن‬e‫ َכ‬yَ d‫ا‬a‫ن‬-‫ِإ‬
Elə ki
‫َ ُ ًرا‬ ‫ا‬

252

Nisa surəsi
﴾٤٤﴿ َ ِ ‫َأ َ ْ َ َ ِإ َ ا ِ َ ُأو ُ ا َ ِ ًא ِ َ ا ْ ِכ َא ِب َ ْ َ ُ و َن ا َ َ َ َو ُ ِ ُ و َن َأ ْن َ ِ ا ا‬
ْ َ َ ِ ‫﴾ ِ َ ا ِ َ َ א ُدوا ُ َ ِّ ُ َن ا ْ َכ‬٤٥﴿ ‫َوا ُ َأ ْ َ ُ ِ َ ْ َ ا ِ ُכ ْ َو َכ َ ِא ِ َو ِ א َو َכ َ ِא ِ َ ِ ً ا‬
ْ َ ‫َ َ ا ِ ِ ِ َو َ ُ ُ َن َ ِ ْ َא َو َ َ ْ َא َوا ْ َ ْ َ ْ َ ُ ْ َ ٍ َو َرا ِ َא َ א ِ َ ْ ِ َ ِ ِ ْ َو َ ْ ًא ِ ا ِّ ِ َو‬

‫َأ ُ ْ َא ُ ا َ ِ ْ َא َو َأ َ ْ َא َوا ْ َ ْ َوا ْ ُ ْ َא‬

na gəlsə, ondan sonra tövbə etsəniz, həqiqətən, Allah-Təala tövbə edənləri
əfv edib bağışlayandır.

(*Qeyd: Təyəmmümdə üzə məsh etməyə ayənin işarəsi zahir və aşkardır, amma

müftilər üzə məsh etməyi caiz görməyib, başda tük bitən yerdən qaşların üstünə qədər
məsh etməyə fitva veriblər).

üləm4a4s)ın(‫ب‬aِ ‫א‬bَ ‫ ِכ‬aْ ‫ا‬xَmِ ı‫א‬rً saِ َn‫ا‬ ُ ‫أُو‬ َ Tِö‫ا‬vraَ ‫ ِإ‬tَ َ elْ mَ َ‫)أ‬in–d(eəyn Məhəmməd), bəs yəhudilərin
ki, bir hissə onlara verilibdir?

(َ َ َ ola‫ ا‬n‫و َن‬isُ َlaْ َm) a- hidayətin əvəzinə zəlaləti alıb, yəhudilikdə qalıb haqq
din daxil olmurlar, halbuki islamın haqq olmasının dəlili on-
iِ sla‫ ا‬m‫ ا‬dِaَn‫ ْن‬kَ‫ أ‬ə‫ َن‬n‫و‬aُ rِ
lardan ötrü aşkardır. ( َ ُo‫ َو‬l)u-b onların istəyi odur ki, siz
möminlər haqq din olan zəlalətdə olasınız. Necə ki

onlar özləri zəlalətdə qalıblar.

‫ا‬daِ ً ِgəyaِِ ‫ا‬ihَ şَ44ِdَd56‫א‬ıi))ِrْr.(َi(Yb)َْ‫ ُכَכوا‬ə‫د‬-‫ُو‬oَِ ‫א‬h‫)ا‬nَTَ u-uْ öَdAَnِ vilُlِryləَ aa‫ا‬eْrhtَ‫أ‬ridَnُ-inِTa‫و)ا‬sَə-əi)ozaby-ləlaaəAadnhşldqüulAaoaşdhmsliktl-laəəTəvhrnləəad-aTomkəllnaöəmamqslabioaəzliyakrinukrorəcıdnlllamamüımrşsaə.mialqzAəaəədrtlnlaixanlvəəhkiabr-irvfəiTndarəəyiızarvsədleötakrəzeniinldr,əı.nəsr((iri‫َא‬znk.ِdِ ‫כ‬iəَ‫َو‬nəlْ ‫ِا‬anmy‫ِ َنא‬aeırrُntiَِّ ıın‫ ََכ‬qn‫و‬iَُ

həqiqi mənasını dəyişdirib, xalqa ayrı cür bildirirlər. (Necə ki bizim bu

mz“- əSyaməənnhainsunəədnmsilöyəizzrəüdhönəuzüQdaieulrşəraiartlnidaliiraskıln,baademlmaəamsrdəəanfətvəaiəmrbteaəeddntisdrgəluənərat,)i.ore(mnd‫ َن‬liəabُyridُ sbَ e‫و‬əَ y)anisə–rild(oəeerlydy: əuM“rqBlə”əihr.zə:d(mٍ (ə‫َא‬nmَ ْ ْ əbَُ dَuَ ‫َْ)و‬nَ,‫א‬unَ ْْ əَِeşzَْ i‫)ا‬a‫و‬tَ -:-)
kzaahr iorldsuənb,ehləeçdbeiyrəsröləzre:ş“itEmyəyMəsəəhnə,mbmizəddə,sbəinzdi əgnözxliəlyaisbolvaaqx”t.v(‫א‬eَ rِ ‫را‬kَ ‫َو‬i),
qulağın
- amma

sənin sözlərini fikirləşək”. “Raina” kəlməsi yəhudi dilində söyüş (çoban)

mənasındadır. Bu kəlməni deməklə peyğəmbəri təhqir etmək istəyirdilər.

Bu əhvalat Bəqərə surəsinin 104-cü ayəsində təfsilatı ilə qeyd olunub).
( ِ ِّ i‫ا‬slaِ m‫ ًא‬aْ َ t‫ َو‬ənْ əِ ِ َ ِ َْ ِ ‫)َא‬
rib etmək - bu sözləri yəhudilər dillərini haqdan batilə çevi-
sْ ö‫َوا‬zl‫א‬əَ ْrَ iَ‫أ‬n‫ َو‬i ‫א‬eَ ْşiِ dَ ib‫ا‬ ُ i‫א‬tَ aْəُtَ‫أ‬etْ dَ ‫ َو‬i)k-,
əgər yəhudilər desələr üçün dpeeyyiğrəlmərb. ə(‫א‬rَ ,ْ ُ səْ ‫وا‬nَ inْ َ
ki, ey

bizim sözümüzü eşidib bizə möhlət ver, (yəni “raina” kəlməsinin əvəzinə

253

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ ُأو ُ ا‬٤٦﴿ ً ِ َ ‫َ َכא َن َ ْ ً ا َ ُ ْ َو َأ ْ َ َم َو َ ِכ ْ َ َ َ ُ ُ ا ُ ِ ُכ ْ ِ ِ ْ َ َ ُ ْ ِ ُ َن ِإ‬
ْ ُ َ َ ْ َ ‫ا ْ ِכ َא َب َآ ِ ُ ا ِ َ א َ ْ َא ُ َ ِّ ًא ِ َ א َ َ ُכ ْ ِ ْ َ ْ ِ َأ ْن َ ْ ِ َ ُو ُ ً א َ َ ُ د َ א َ َ َأ ْد َא ِر َ א َأ ْو‬
‫﴾ ِإن ا َ َ َ ْ ِ ُ َأ ْن ُ ْ َ َك ِ ِ َو َ ْ ِ ُ َא ُدو َن‬٤٧﴿ ً ُ ْ َ ِ ‫َכ َ א َ َ א َأ ْ َ א َب ا ْ ِ َو َכא َن َأ ْ ُ ا‬
‫﴾ َا َ ْ َ َ ِا َ ا ۪ َ ُ َ כ َن َا ْ ُ َ ُ ْ ط‬٤٨﴿ ‫َذ ِ َכ ِ َ ْ َ َ א ُء َو َ ْ ُ ْ ِ ْك ِא ِ َ َ ِ ا ْ َ َ ى ِإ ْ ً א َ ِ ً א‬

﴾٤٩﴿ ً ۪ َ ‫َ ِ ا ُ ُ َ ّ۪כ َ ْ َ َ אٓ ُء َو َ ُ ْ َ ُ َن‬

ld“auaknibznuuArnslöəlza”hko-ənTllməaarəldsaianonindöleatrsriüanldkəaür)hf,raələgyrəairnxbşinıelvsəəədbmeəsböəihlnəkərə,lm(ə‫َم‬ndَ əْiَ‫أ‬tr‫َو‬.e(ْdُْ iَ ِb‫ً ِا‬,ْْ ‫ِ َ ُכ‬ ً‫َ اََכאِ َُن‬ ) - hər hal-
( ‫َ ِכ‬ ‫َ َ) َو‬
ُ ُ‫َ ََن َ ِإ‬ ُ ْ ِ ُْ -
)

- yəhudilərdən az olan şəxslərdən başqası iman gətirməzlər.

(-gTünönavdz4riəa7lnt)ıe)((tq‫ب‬dtَ iəiy‫א‬ysَ ‫כ‬aِdimmْ i‫ا‬q‫ا‬əiztُe‫و‬gtQُ‫أ‬düَ uniyürِ ian‫ا‬hnd‫َ א‬aəaَ‫أ‬nld‫א‬i)َma)q-aa(eQnbyaugqkrəaitontiarıgbiünna(n,Tz(biölْəv‫ ُכ‬ezrَtiadَ üti)‫א‬kzَ vl)ِ ə,e‫א‬rrً(i‫א‬iِّ lً(əَgnُüُ )‫و‬nşُ -aəhxsَ ikszِ laْədrَrəl,a‫( ْن‬roَ‫אأ‬ılَnْaِ ْünََ ‫א‬zَْklِəِi)‫ا‬rtiaُ-nِbَ‫آ‬io))ı
ədkzəəaynbiaşırdeaidrsiəbarl,iıkb(.‫َ(א‬h‫ ِْر‬ə‫َُא‬m‫ْ أََ َْد‬iَş‫و‬əْ َ َ‫أ‬lَ)ik–‫א‬ y‫د‬aُ َ
َ َ ) - arxa tərəflərinə döndərərik. Bəzisinə bu
da bəzisinə lənət edib öz rəhmətimizdən onları

əzaba düçar edərik. (Yəhudilər bilməzlər ki, bu

iki əzabın hansı onlara vaqe olar, amma Allah-Təala yanında məlumdur
gvöatqüerəonlaycəahqu).d(iləِ rْ ə ‫ا‬lə‫َب‬n‫א‬əَ t eْ َ‫أ‬d‫א‬ibَ َ h‫א‬əَ ‫َכ‬m) i-şənliekcəəzkaibşaəndbüə-
ki, onlara hansı əzab
gününün haramlığını
ُ َْ ِ ‫ ) َو َכא َن أَ ْ ُ ا‬- Allah-Təalanın əmri və hökmü, əlbəttə, vaqe
çar etdik. ( ً
olandır.

‫א‬şًirِ kَ d4)ə8-n)hbə(‫א‬aqً şiْ qq‫ى ِإ‬aətَiəَsnْ t‫ ا‬ə,ِ dAَ َilylِ ia‫א‬hşِ ə‫ك‬-ْ xTِ səْiaُnlْa(َa‫و‬Oَn‫ء‬cُ n‫א‬aَaqَ şْ əَrِ ik‫ِ َכ‬q‫ َذ‬o‫ َن‬ş‫و‬a‫ ُد‬n‫ َ א‬şəُ xِ ْ sَ ‫و‬iَ bِ ِa‫ك‬ğَ ıَ şْ lُa‫ن‬mْ َ‫ أ‬aُ zِ ْ.َ Aَmَ m‫ن ا‬a‫ِإ‬
tövbə edən şəxsin) günahlarını bağış-

layar, kim Allah-Təalaya şərik qoşsa, həqiqətən, böyük günaha giribdir,

(o günah bağışlanan günah deyil).

49)* ( bً a۪ َ rə‫ َن‬siُnَ dْ əُ dَi‫و‬rَ k‫ ٓא ُء‬iَ, َ özْ lَ əri‫ ّ۪כ‬nَ iُ tُ ə‫ا‬riِflَ əْyُ ibَ ُ dْ ‫ َا‬e‫ َن‬yi‫כ‬rdَ ُ ilَ ər۪ : ‫ا‬Alَl‫ِا‬ahَ َ -Tْ َ ə‫) َا‬a-la(nbıun ayə o
yəhudilərin dost-

ları bizik, bizə əzab etməyəcəkdir. Allah-Təala buyurur: “Ey Məhəmməd),

bəs o yəhudilərə baxmırsan ki, özlərini tərifləyib təmiz çıxarırlar, şəxsin
öz tərifi özünə fayda verməz. Əksinə, Allah-Təala istədiyini və layiq ola-
nı tərifləyər, Allah-Təalanın tərifi insana fayda verər. Özlərini tərifləyənə
Allah-Təala əzab edər və bu əzab etməkdə onlara xurma çəyirdəyində

olan tel qədər zülm olunmaz, çünki hər bir şəxsin öz əməlinin cəzası ona

veriləcəkdir.

(*Qeyd: Fətil - xurma çəyirdəyinin ortasında olan telə deyilir).

254

Nisa surəsi
َ ِ ‫﴾ َا َ ْ َ َ ِا َ ا ۪ َ ُا ۧو ُ ا َ ۪ ًא‬٥٠﴿ ‫ُا ْ ُ ْ َכ ْ َ َ ْ َ ُ و َن َ َ ا ِ ا ْ َכ ِ َبط َو َכ ٰ ِ ۪ ٓ ِا ْ ً א ُ ۪ ً ۟א‬
ً ۪ َ ‫ا ْ ِכ َא ِب ُ ْ ِ ُ َن ِא ْ ِ ْ ِ َوا א ُ ِت َو َ ُ ُ َن ِ ۪ َ َכ َ ُ وا ٰ ُۨ َ ٓ ِء َا ْ ٰ ى ِ َ ا ۪ َ ٰا َ ُ ا‬
َ ِ ٌ ۪ َ ْ ُ َ ‫﴾ َا ْم‬٥٢﴿ ۜ‫﴾ ُا ۨو ِٓ َכ ا ۪ َ َ َ َ ُ ُ ا ُط َو َ ْ َ ْ َ ِ ا ُ َ َ ْ َ ِ َ َ ُ َ ۪ ً ا‬٥١﴿

﴾٥٣﴿ ‫ا ْ ُ ْ ِכ َ ِא ًذا َ ُ ْ ُ َن ا א َس َ ۪ ً ۙا‬

yəhu5d0i)lə(r۟‫א‬əً ۪bُ a‫א‬xً ْ ‫ِا‬kٓi۪ ,ِ Alٰ l‫ َכ‬a‫ َو‬h-Tَ ِ ə‫ َכ‬aْ ‫ا‬laِ y‫ا‬a ifَ tَ ir‫ َن‬a‫و‬eُ َ dْ َ ib dَ ْ ‫َכ‬eyْiُ rْlُ‫ا‬ə)r–: (ey Məhəmməd), bu
bizik Allah-Təalanın

dostları, bizə əzab etməyəcəkdir, bu söz aşkar günah olmaqda onlara

kifayət edər. (Mədinə ətrafında olan yəhudilərin rəisləri Huyey ibn Axtəb

və Kə`b ibnül-Əşrəf bir qrup adamla Məkkəyə getdilər ki, Məkkə əhliylə

müttəfiq olub, birlikdə Mədinəyə gəlib, Hz. Peyğəmbərlə savaşıb, onun özü-

nü və səhabələrini qətlə yetirib, islam dinini məhv etsinlər. Məkkə əhli dedi:

“Siz əhli-kitabsınız, Məhəmmədə bizdən yaxınsınız, çünki onun da sizin kimi

kitabı vardır, siz bizim bütlərimizə səcdə edənə qədər biz sizə arxayın olma-

rıq”. Yəhudilər onların bütlərinə səcdə etdilər, bu ayə bu barədə nazil oldu).

elmi5n1d)ən(‫ ِب‬ö‫א‬zَ ‫ ِכ‬ləْ ‫ا‬riَ nِ ə‫ًא‬ َ۪ ‫ا‬hُi‫و‬sۧ ُ‫ا‬səَ v۪ e‫ا‬rilَə‫ ِا‬nَ َ oْ َ ‫( – ) َا‬ey Məhəmməd), bəs Tövrat
bir şəxslərə baxmırsan? (Bir onlara
təəccüb et ki, onlardan necə əməl meydana gəlir). ( ِ imْ ِ aْ ‫ِא‬n‫ َن‬edُ ِibْ ُ
baxıb e‫وا‬tَ )di-lə(ry,u(xəahrlıid-akqiteaybdınobluüntaənsəycədhəudeitlmərə)sbi üçotlxərtəəəvcəcüşbeylütadnüar. Yəhudilər
‫א ُ ِت‬
səcdə

bütə səcdə edəndən sonra Əbu Süfyan dedi: “Bəs bizim dinimiz yaxşı-

dır, yoxsa Məhəmmədin dini?” Kə`b ibnül-Əşrəf dedi: “Məhəmməd

nə deyir?” Əbu Süfyan dedi: “Məhəmməd yeganə olan Allah-Təalanın

ibadətinə əmr edib ona şərik qoşmağı qadağan edir”. Kə`b dedi: “Sizin

dininiz necədir?” Əbu Süfyan dedi: “Allah-Təala evinin xidmətçiləri -

hacılara xidmət edən, qonaq saxlayan və borcluya kömək edən bizik”.

Kə`b dedi: “Sizin dininiz Məhəmmədin dinindən yaxşıdır”. Bu mətləbi
h۪iَ d‫ ا‬a۪ َ yِ ِ ə‫َنى‬tdٰ ُ əْ َ‫ُا‬
Allah-Təala peyğəmbərinə xəbər verib buyurur:) (a‫(ا‬r‫ُوا‬tَıُ‫ٰا‬qَ ‫ََכ‬ oَ‫َ ٓو ِء‬l)uَ ُۨ b-ٰ

yəhudilər kafir olan Məkkə əhlindən ötrü deyirlər:

yً o۪llَ a)r-ı Məkkə əhli Qurana iman gətirən şəxslərdən
və dinləri onlardan haqdır.

Allah52-T) ə(a‫ ً ۜا‬la۪ َ oُnَ laَ rِ ıَ öْ zَ َ rُ ə‫ا‬hmِ َ əْ َ tiْnَ d‫ َو‬ənُ k‫ا‬ənُ aُ َ rَ َ eَ di۪ b‫ا‬d‫כ‬iَ rِ.ٓ ‫ )اُ ۨو‬- (ey Məhəmməd),
Allah-Təala kimi öz

rəhmətindən kənar etsə, ona bir kömək edən tapa bilməzsən ki, onu əzab-

dan xilas etsin.

yəhu5d3i)lə(r‫ ۙا‬dً ə۪ َn‫س‬öَ t‫א‬r‫ا‬ü‫ َن‬dُüْ nُ yaَ d‫ ًذا‬a‫َ ِא‬ b‫כ‬uِ ْnُ dْ ‫ا‬anَ ِ soٌ nr۪ aَ sْ əُ َ lt‫م‬əْ ‫ َا‬n)*ət(evyə Məhəmməd,) bəs
peyğəmbərlik və

255

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ُ ‫َا ْم َ ْ ُ ُ و َن ا א َس َ ٰ َאٓ ٰا ٰ ُ ُ ا ُ ِ ْ َ ْ ِ ۪ۚ َ َ ْ ٰا َ ْ َאٓ ٰا َل ِا ْ ٰ ۪ َ ا ْ ِכ َא َب َوا ْ ِ ْכ َ َ َو ٰا َ ْ َא‬
َ ۪ ‫﴾ ِان ا‬٥٥﴿ ‫﴾ َ ِ ْ ُ ْ َ ْ ٰا َ َ ِ ۪ َو ِ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ُط َو َכ ٰ ِ َ َ َ َ ۪ ً ا‬٥٤﴿ ‫ُ ْ ًכא َ ۪ ً א‬
‫َכ َ ُ وا ِ ٰא َא ِ َא َ ْ َف ُ ْ ۪ ِ ْ َא ًراۜ ُכ َ א َ ِ َ ْ ُ ُ ُد ُ ْ َ ْ َא ُ ْ ُ ُ ًدا َ ْ َ َ א ِ َ ُ و ُ ا ا ْ َ َ ا َبط‬

﴾٥٦﴿ ‫ِان ا َ َכא َن َ ۪ ً ا َ ۪כ ً א‬

padşahlıqdan bir hissə və pay olacaqdır? Əlbəttə, bundan sonra onlardan
ötrü səltənət olmayacaqdır.** Əgər onların səltənəti olsa, dünya malından
xurma çəyirdəyində olan tumurcuq qədər bir şeyi də heç kimə verməzlər.

(*Qeyd: “Nəqir” xurma çəyirdəyində olan tumurcuqdur ki, ondan ağac göyərər.
Ərəblər onunla misal verərlər. Qurani-Şərif də ərəb adəti üzrə nazil olubdur).

(**Qeyd: Bu ayə uca peyğəmbərimizin doğruluğuna böyük dəlildir. Bu zamana
kimi yəhudilər dünyaya dağılıb dövlət yarada bilməyiblər. Bir də ayə yəhudilərin xəsis
olmasına dəlildir).

A‫ ً א‬ll۪ aَ h5‫א‬4-‫ ًכ‬T)ْ ُ ə)(aْ-lُab‫ َא‬əْoَ l‫ٰا‬n‫و‬kَ ləَaَ ry‫ ْכ‬aəِ höْ ‫ا‬u‫و‬zَ d‫ب‬lَiül‫א‬ətَ ‫ِכ‬früْ ‫ا‬pnَ edy۪əğٰnْ ‫ا‬əِ ‫ل‬mpَ ‫ ٰا‬ebٓ‫א‬yَ ْəَğ‫ٰا‬rəəْ mَ َvbۚə۪ ِəmrْ lَ iökْ mِ vُinə‫ا‬ldُəُrüəٰş‫ ٰا‬mٓ‫א‬hَ əəsnəٰ əَ d‫س‬qeَad‫א‬lii‫ا‬rb‫َن‬d‫و‬oilُləmُ rْ akَ q‫م‬iْ ,,‫َا‬
günbəgün tərəqqi etmək bəxş edibdir? Niyə həsəd edirlər, halbuki bu
Məhəmməddən başqa İbrahim övladı bəni-İsrailə də kitab və hikmət və
böyük səltənət bəxş etmişdik. (Yusif, Davud və Süleyman kimi şəxslər və bu
peyğəmbər də Hz. İbrahimin nəslindəndir. Necə ki başqa İbrahim övladlarına
səltənət və peyğəmbərlik bəxş etmişdik, Hz. Məhəmmədə də bəxş etmişik. İlk
peyğəmbərlik və səltənət deyil ki, ona həsəd* edəsiniz).

(*Qeyd: Bu ayə yəhudilərin paxıl olduğunu bəyan edir, həsəd başqa şəxsdə olan
nemətin yox olmasını istəmək deməkdir).

bəzis5i5H) z(‫ا‬.ً M۪ َ əhَ əَmَ mِ ədٰ ‫ َכ‬ə‫ َو‬imُ aْ َn gəَ tirْ iَ b,ْ ُbْ əِ ‫و‬zَ is۪ ِi üَ zَ ‫ ٰا‬dْ öَ ndْ ُəْ rِ dَ )i,-yyaənhaurdoidlərodlaənn
cəhənnəm iman gətirməyənlərə əzab etməkdə kifayət edər.

zldlaaiəmrrrııinl5cmə6ədrhö)iəncər(üni‫א‬əlَ znِəv‫א‬əَrəə‫ ٰא‬iِmzv‫ا‬ti‫و‬ənianُ mdeَ ‫َכ‬əhoakdomَ aun۪mnlya‫ا‬aalr‫ن‬anad‫ِا‬r)ıaıbbm–xabiış(lziqeşıeysadiənəMd,krə(iə‫ب‬arkَhri.‫ا‬ləəَ em(َrdْْ ‫ا‬mvُi‫ا‬b‫ُد‬eə,ُrdُ‫و‬ə(ُ)ُ r‫ۜا‬,‫ِ ًَر‬i‫א‬hkَْ ‫א‬ə.َ َ ْ qَTِْ َِiaqَ۪ ‫ْا‬ə‫د‬k‫ُ ًא‬tَ iəُ‫ ُכف‬nəُ َ)z,ْ a–ْ َoُb)‫א‬nَışْ-əəhَəx)əzlsmab-ləməoirtşatəyəkna,dinaoobadnnin----

sınlar. (Onlardan ötrü heç vaxt ölüm olmayıb, həmişə əzabda qalacaqlar).
(g‫א‬üً n‫ ۪כ‬aَ h‫ا‬kً a۪ rَ ‫ ) ِان‬- həqiqətən, Allah-Təala məxluqata
‫َن‬o‫א‬n‫ َכ‬uَ n‫ا‬ əzabından xilas ola bilməz. Hikmət qalibdir. Heç bir
sahibidir, (ancaq

ədalətlə) əzab edər.

256

Nisa surəsi
ْ ُ َ ۜ‫َوا ۪ َ ٰا َ ُ ا َو َ ِ ُ ا ا א ِ َ א ِت َ ُ ْ ِ ُ ُ ْ َ א ٍت َ ْ ۪ ي ِ ْ َ ْ ِ َ א ا ْ َ ْ َ א ُر َ א ِ ۪ َ ۪ َ אٓ َا َ ً ا‬
‫﴾ ِان ا َ َ ْא ُ ُ ُכ ْ َا ْن ُ َ دوا ا ْ َ َא َא ِت ِا ٰ ٓ َا ْ ِ َ ۙא َو ِا َذا‬٥٧﴿ ً ۪ َ ِ ْ ُ ُ ِ ْ ُ ‫۪ َ אٓ َا ْز َوا ٌج ُ َ َ ٌة ۬ َو‬

‫َ َכ ْ ُ ْ َ ْ َ ا א ِس َا ْن َ ْ ُכ ُ ا ِא ْ َ ْ ِۜل‬

eًd۪əَ n57şِə)x(ْsٓ‫ُא‬lَ ُə۪rِ iَْ ُ ‫و‬aَ ۪ğٌِ‫אة‬aَ َ cَ l‫ ُر‬aُ‫א‬rَ ‫ٌْج‬ıَ n‫ َاوْا‬ı‫ْز‬n‫אِٓ َاَא‬vَْ əَ ۪ qْْ əُِ َ s‫ي‬r‫ً ۜا‬lَ۪əَ‫) ْا‬rَ i-n‫ ٍت‬əin‫א‬lbَ aəltْttُıənُ ,ِdiْmaُ nَ a‫ت‬nçِ a‫א‬gyَ əlِ a‫א‬tirri‫ا‬ab‫ا‬xavُ nəِ َ ‫و‬sَ a‫ا‬leُ hَ ‫ ٰا‬əَ m۪ ə‫وا‬lَ
cənnətlərə

daxil edərik. Orada həmişəlik qalıb, onlardan ötrü o cənnətlərdə hər bir

eyibdən pak olan qadınlar olacaqdır. Onları həmişəlik olan elə kölgəyə

daxil edərik ki, onda nə hərarət olar, nə də rütubət. (Allah-Təala hey-

van təbiətli avam insanların dünyada sevdiyi şeyləri (yemək, içmək, bağ-

bostan, cinsi əlaqə və s.) axirət üçün vəd etməklə onları tövhidə, maarifə

və gözəl əxlaqa dəvət edir. Diqqət edilsin).

58) ə(mۙ‫ ِ َ א‬aْ n‫ َا‬əٓ tٰ ‫ِا‬lə‫ِت‬rə‫א َא‬xَ َ əْ y‫ا ا‬a‫و‬n‫ د‬əَ ُ t‫ ْن‬eَ‫ا‬tmْ ‫ ُכ‬əُ ُy‫َ ْא‬ibَ ‫ ) ِان ا‬- həqiqətən, Allah-Təala sizə əmr
edir ki, öz əhlinə çatdırasınız. (Bu, insanlığın
silakhşibəlrətriidniər)x.i(tۜ‫ل‬aِ bْ dَ ْ ı‫א‬rِ )‫ا‬,*ُ ‫ ) َو ِا َذا َ َכ ْ ُ ْ َ ْ َ ا א ِس اَ ْن َ ْ ُכ‬- (bu hökm hakimlərə və vəzifə

(*Qeyd: Vay olsun o rəhbərlərə ki, bu ayəni oxuyub ona əməl etmirlər. Rüşvət
almaq və tərəfdarlıq müsəlmanlar arasında şəriət kimi olub, ayənin hökmü birdəfəlik
hökmsüz olubdur. Bu hökmlərə əməl etməmək islamın zəifləməsinə və zillətinə səbəb-
dir. Öz ümmət və məzhəb başçıları olan Hz. Əlinin (ə.s) rəftarından heç ibrət almır-
lar? Bir səfərdən gələndə dəvənin üstündən zirehi düşüb itmişdi. Bir nəfər yəhudi
onu tapdı, o həzrət Kufə bazarında zirehi o yəhudinin əlində gördü, yəhudiyə dedi
ki, bu zireh mənimdir, filan məkandan tapıbsan. Yəhudi inkar etdi. Buyurdu ki, gedək
məhkəməyə. Məhkəmə üçün qazı Şüreyhin hüzuruna getdilər, (bu hadisə Hz. Əlinin
xilafəti zamanında vaqe oldu. Hansı ki Şüreyhi o həzrətin özü qazı təyin etmişdi).
Qazı gördü ki, əmirəl-möminin özü gəlir, hərəkət edib ayağa durmaq istədi. Həzrət
ona oturması üçün işarə etdi. Həzrət gəlib yəhudiylə bir yerdə dayandı. (Məhkəmədə
şərtdir ki, hər iki tərəf bir yerdə dayansınlar. Hakim üçün caiz deyildir ki, onların
arasında fərq qoyub, birinə ehtiram edib, o birinə etina etməsin. Məhkəmə başlandı.
Qazı o həzrətdən şahid istədi, həzrət öz qulamı Qənbəri, bir də Həsən və Hüseyni
şahid göstərdi. Qazı onların şahidliyini qəbul etmədi. Həzrət dedi ki, sən Həsən və
Hüseynin şahidliyini rədd edirsən? Allahın peyğəmbəri onların haqqında buyurubdur
ki, Həsən və Hüseyn behişt cavanlarının ağalarıdır. Doğrudur, onlar mənim oğlum-
dur, amma onların şahidliyini rədd etmək olmaz. Yəhudi peşman olub iqrar etdi ki, ya
əmirəl-möminin, zireh sənindir, ondan sonra islamla şərəfləndi. Həzrət buyurdu ki, o
zirehi sənə bağışladım. Ondan sonra üzünü Şüreyhə tutub buyurdu: “Ey Şüreyh, əgər
cavabdeh tərəf yəhudi olmasaydı, hər halda səni qətlə yetirərdim, çünki məhkəmədə
mənə görə ayağa qalxdın”. Heyif olsun, müsəlmanlar bu cənabın rəftarına baxmayıb,
yenə də özlərini ona tabe hesab edirlər. Onların qiyamət günündə ilk düşməni elə o
həzrətin özü olacaqdır. İlahi, bizə görən göz bəxş et).

257

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ٓا َا ۪ ُ ا ا َ َو َا ۪ ُ ا‬٥٨﴿ ‫ِان ا َ ِ ِ א َ ِ ُ ُכ ْ ِ ۪ۜ ِان ا َ َכא َن َ ۪ ً א َ ِ ً ا‬
ِ ‫ا ُ َل َو ُا ۨو ِ ا ْ َ ْ ِ ِ ْ ُכ ْ ۚ َ ِא ْن َ َא َز ْ ُ ْ ۪ َ ْ ٍء َ ُ دو ُه ِا َ ا ِ َوا ُ ِل ِا ْن ُכ ْ ُ ْ ُ ْ ِ ُ َن ِא‬

﴾٥٩﴿ ۟ ً ‫َوا ْ َ ْ ِم ا ْ ٰ ِ ِۜ ٰذ ِ َכ َ ْ ٌ َو َا ْ َ ُ َ ْא ۪و‬

hökm sahibi olduğunuzda, xalqın arasında hökm verdiyiniz zaman, sizə
lazım və vacibdir ki, tərəfdarlıq etməyib, rüşvət almayıb hamını hökmdə
eyni cür görüb ədalət üzrə hökm edəsiniz. Allah-Təala bu hökmləri bu-
syAöulzlraluəhrb-lTəaərsaxizlaaəsıxnnaəclaqgıöbnzuəbylüuötryüuünrd:ə-(mnۜ ۪ ِəəsْli‫כ‬lُ həُ rəِitَne‫א‬idgِ iِ ör.َ rü‫نا(ا‬bً ‫) ِا‬eِ -َşi‫א‬hdً əir۪q,َiqh‫ َن‬əe‫א‬tç‫ َכ‬əَnb,‫ا‬irA‫ان‬şِ )lelay-hho-əTnqaəiaqmləatəəbxnfui,
deyildir. (Əvvəlki ayədə hakimlərə ədalətlə hökm etməyi buyurdu, gələn
ayədə xalqa itaəti əmr edir).

heْ d‫ُכ‬aiْqnِ )q5A-9vl)əbla(iə‫ا‬rhٓdُ-daَT‫ ٰا‬ələəَ taiçl۪ləia‫ا‬nsy‫א‬iiَazzَ‫ا‬divٓ‫א‬nəَ ə)lnə-itroeaəyləafttinmaerədameinndrgiprəsletaəiyhrrğ,əiəbnmi*şbəvxəəsrləəhr(a,Hk(‫ل‬ziَm. Mُ oəl‫ا‬ah‫ا‬nəُmş۪ mə‫و َا‬xَ əsَ dl‫ا‬əə‫ا‬r),əُ ,(ِ۪h‫َ)ْ َا‬aْ-n‫ ا‬istıaِ ‫ۨو‬kəُ‫وا‬tiَ

(*Qeyd: əgər adil olsalar, padşahdan kətxudaya qədər, hamısına itaət etmək va-

cibdir, amma zalım şəxsə itaət vacib deyil, Allah-Təala zalımlardan uzaqdır, gərək

zalım işdən çıxarılıb, onun yerinə adil hakimlər təyin olunsun. Əlbəttə, əgər padşaha

və əmirlərə itaət edilməzsə, səltənət davam etməz. Səltənət olmayan yerdə tədricən

din və məzhəb də yox olub gedər. Əgər qalsa da, yəhudilər kimi o din və məzhəbin

milləti bütün millətlər arasında həqir və zəlil olar. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Kim

mənim əmirimə və hakimimə itaət etsə, mənə itaət edibdir, (Buxari, Cihad 109; Müslüm,

İmare 32-33) kim mənim əmirimə və hakimimə asi olsa, mənə asi olubdur. Amma nə

qədər ki, hakim adildir, ona itaət lazımdır, elə ki ədalətdən uzaqlaşdı, ona itaət etmək

lazım deyil, gərək onu dəyişdirib, adil hakim təyin etmək lazımdır. (Buxari, Ahkam 4; Müs-

lüm, İmarə 39) II xəlifə Ömər ibn Xəttab buyurmuşdu: “Ey insanlar, nə qədər ki, ədalət

üzrəyəm, mənə itaət edin, elə ki ədalətdən uzaqlaşdım, o zaman mənə itaət etmək sizə

vacib deyil”).

onlara hiətögakəərmt qeddiəyinamm. ü(ə‫ٍء‬btْagَhüisnə۪ ünْeُ təْ s‫ َز‬əi‫א‬mَnَ i‫ن‬azْ ‫ِא‬,nَ )(g‫ِم‬-əْ َətْ i‫ا‬g‫و‬rَ əibِrs‫א‬sِiin‫ن‬zَ izəُ sِməْ ,ُ iroْ ُ vْh‫ ُכ‬əö‫ْن‬kh‫ ِا‬ma‫ل‬kِ üimُ Ql‫ا‬əu‫ َو‬rrlِaə‫ا‬nbi-iَŞr‫ ِا‬ə‫ُه‬ir‫و‬şi‫د‬dfُəəَ
və bir
ۜ ِ ِ ٰ ْ ‫ )ا‬-
və peyğəmbərin hədisinə həvalə edin, Quranda və hədisdə olan hər bir
e‫ ۪و‬t‫َ ْא‬mُ əkَ ْ sَ‫ا‬i‫ َو‬zdٌ ْəَ n‫כ‬öَ tِ r‫) ٰذ‬ü-yaoxhşıövkəmaüqiAbəlltaihx-eTyəiraloalyaan
hökmə əməl edin. (۟ ً və onun
peyğəmbərinə həvalə bir işdir.

(Əgər Qurana və hədisə yönəlsəniz, o vaxt xətadan kənar olarsınız). (Mədinə

əhlindən Bişr adlı bir münafiq (zahirdə müsəlman, batində kafir) bir yəhudiylə

mübahisə etdi. Yəhudi onu Hz. Peyğəmbərin hüzuruna məhkəməyə

dəvət etdi. O münafiq dedi: “Yəhudilərin rəisi Kə`b ibn Əşrəfin yanına

gedək”. Yəhudi razı olmadı, axırda Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəldilər.

258

Nisa surəsi
َ ‫َا َ ْ َ َ ِا َ ا ۪ َ َ ْ ُ ُ َن َا ُ ْ ٰا َ ُ ا ِ َ אٓ ُا ْ ِ َل ِا َ ْ َכ َو َאٓ ُا ْ ِ َل ِ ْ َ ْ ِ َכ ُ ۪ ُ و َن َا ْن َ َ َ א َכ ُ ٓا ِا‬
ْ ُ َ َ ۪ ‫﴾ َو ِا َذا‬٦٠﴿ ‫ا א ُ ِت َو َ ْ ُا ِ ُ وٓا َا ْن َ ْכ ُ ُ وا ِ ۪ۜ َو ُ ۪ ُ ا ْ َ א ُن َا ْن ُ ِ ُ ْ َ َ ً َ ۪ ً ا‬
ٓ ‫﴾ َ َכ ْ َ ِا َذا‬٦١﴿ ۚ‫َ َ א َ ْ ا ِا ٰ َאٓ َا ْ َ َل ا ُ َو ِا َ ا ُ ِل َر َا ْ َ ا ْ ُ َא ِ ۪ َ َ ُ و َن َ ْ َכ ُ ُ و ًدا‬

ْ ِ ۪ ْ ‫َا َ א َ ْ ُ ْ ُ ۪ َ ٌ ِ َ א َ َ ْ َا‬

Hz. Peyğəmbər yəhudinin xeyrinə hökm verdi. Bişr (münafiq) razı olmayıb
dedi: “Gəl gedək Ömər ibn Xəttabın yanına”. Ömərin hüzuruna gəldilər.
Yəhudi dedi: peyğəmbər bizim aramızda hökm veribdir, bu, razı olmur.
Ömər o münafiqdən soruşdu ki, belədirmi? Dedi: “Belədir”. Ömər dedi:
“Gözləyin gəlirəm”. Mənzilinə daxil olub qılıncı götürüb gəldi, o müna-
fiqin başını kəsib dedi ki, kim Allah-Təalanın və peyğəmbərin hökmünə
razı olmasa, mən onun haqqında belə hökm verərəm. O vaxt bu ayə nazil
oldu. Hz. Peyğəmbər Ömərə dedi: “Sən Faruqsan” (haqla batil arasında fərq
qoyansan), bundan sonra onun ləqəbi Faruq oldu).

guya60sə)n(‫כ‬əَ ِnْ َazْ iِ l‫ َل‬oِ lْ ُ‫ا‬a‫ ٓא‬nَ ‫ َو‬Q‫ َכ‬uْ َ r‫ل ِا‬aَ nِ ْ ُ‫ا‬aٓ‫א‬ َ ِ‫ا‬ ُsَə‫ ٰا‬nْ dُ ə‫ن َا‬nَ öُ nُ cْ َ əَ ki۪ p‫ ا‬eَy‫ ِا‬ğَ َəmْ َ َ‫)ا‬b–ərelyərMə ənhaəzmilmoləadn,
və

kitablara iman etdiklərini iddia edən o münafiqlərə baxmırsan? (o
biri Bişrdir), (‫א ُ ِت‬ ş‫ ا‬eyَ t‫ ِا‬a‫ا‬nٓ ُa‫א( َכ‬Kَ َ əَ `‫ْن‬bَ‫ا‬ i‫َن‬b‫و‬nُül۪ -ُ )Ə-şrbəfeələ)
münafiqlərdən ki, mühakimə üçün olan halda
yenə istəyirlər yönəlsinlər.

(Tağut şeytanın adıdır, Kə`b ibnül-Əşrəf şeytana tabe olduğundan ona
ot‫ا‬naً luağ۪bَnudtًzudəَ rleَakyliəْil,ُtiərg)ِəs.ُra(‫ن‬əْlۜ ۪sَ‫ا‬kِ)ı‫ا‬n-‫و‬ş.eُşُye‫ ْכ‬ytَat‫ن‬anْ َ‫ا‬na‫ا‬ı‫ ٓو‬niُnِ iُa‫ا‬sntْ əَ m‫َو‬y)ia-soıhdnaulalrbrku, ink,əioihnnəlkaqiriqtıaəhbtaəeqnod,laisnnusnsalonanlra.dr(əa‫ ُن‬r‫א‬əَəmcْ ər‫ا‬uoُzlau۪ ُq‫و‬-َ

- (ey61M) ə(hۚ‫ًدا‬ə‫و‬mُ mُ ə‫כ‬dَ )ْ َ, ‫ن‬mَ ‫و‬ünُ aَ fَiq۪ lِ ə‫ َא‬rُ əْ ‫ ا‬dَ eْ ‫ َا‬y‫ َر‬i‫ل‬lِ diyُ i ‫ا‬zaَ m‫ َو ِا‬aُ n‫ ا‬,‫ َ( َل‬yْ ‫ َا‬ə‫ ٓא‬nَ i sٰ ‫ ِا‬ə‫ا‬nْ َ ‫א‬dَ َeyْ əُ َ ndَ ə۪ ‫ا‬k‫ِا َذ‬i‫َو‬,))
Allah-Təalanın nazil etdiyi Qurana və onun peyğəmbərinə tərəf gəlin ki,
sizin aranızda hökm etsin. Ey Məhəmməd, o vaxt görərsən ki, münafiqlər
səndən pis bir şəkildə üz döndərirlər (Necə ki Bişr üz döndərdi), (bəli,
ulağın şirin səsindən qaçan kimi münafiqlər də haqdan qaçarlar. Elə
ki Ömər ibn Xəttab o münafiqi qətlə yetirdi, onun münafiq qohumları
peyğəmbərin hüzuruna gəlib onun qanına əvəz Ömərdən intiqam alın-
masını istədi, dedilər: “Ey peyğəmbər, heç vaxt sənin hökmündən çıxma-
rıq. Məhkəmədə başqa şəxsə müraciət etməkdə məqsədimiz islah idi”.
Allah-Təala münafiqlərin bu sözünü rədd edib, münafiq Bişrin qanını
hədər etdi. Necə ki sıradakı ayədə xəbər verir).

bərin6h2ö) k( mْ ِ ü۪ nْ ‫ َا‬əْ raَ zَı‫א‬ oَ ِ lٌmَ a۪ mُ aْ qُ ْ َ s‫א‬əَ bَ‫ ا‬ə‫ َذ ٓا‬b‫ ِا‬inَ əْ ‫َ)َכ‬ ) - öz əməllərinin səbəbinə (peyğəm-
onlara o müsibət (Ömərin o münafi-

259

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ِ ِ ُ ُ ۪ ‫﴾ ُا ۨو ِٓ َכ ا ۪ َ َ ْ َ ُ ا ُ َא‬٦٢﴿‫ُ َ אٓ ُۧؤ َك َ ْ ِ ُ َن ِא ِ ِا ْن َا َر ْد َאٓ ِا ِا ْ َ א ًא َو َ ْ ۪ ًא‬
‫﴾ َو َאٓ َا ْر َ ْ َא ِ ْ َر ُ ٍل ِا ِ ُ َ א َع‬٦٣﴿ ‫َ َא ْ ِ ْض َ ْ ُ ْ َو ِ ْ ُ ْ َو ُ ْ َ ُ ْ ۪ ٓ َا ْ ُ ِ ِ ْ َ ْ ً َ ۪ ً א‬
‫ِ ِא ْذ ِن ا ِۜ َو َ ْ َا ُ ْ ِا ْذ َ َ ُ ٓا َا ْ ُ َ ُ ْ َ אٓ ُۧؤ َك َא ْ َ ْ َ ُ وا ا َ َوا ْ َ ْ َ َ َ ُ ُ ا ُ ُل َ َ َ ُ وا ا َ َ ا ًא‬
ْ ِ ِ ُ ْ ‫﴾ َ َ َو َر ِّ َכ َ ُ ْ ِ ُ َن َ ُ َ ِّכ ُ َك ۪ َ א َ َ َ َ ْ َ ُ ْ ُ َ َ ِ ُ وا ۪ ٓ َا‬٦٤﴿ ‫َر ۪ ً א‬

﴾٦٥﴿ ‫َ َ ً א ِ א َ َ ْ َ َو ُ َ ِّ ُ ا َ ْ ۪ ً א‬

qi qْ gَ ə‫َو‬ətll‫א‬əiً ‫א‬bَyAْe‫ِا‬tlilram‫ ِا‬h‫َ ٓא‬ə-‫ ْد‬Ts‫ َر‬iَ‫ا‬ə)‫ن‬aْ y‫ ِا‬laeِ ty‫א‬iِ aş‫ن‬dَ aiyُnِ idْ zَ )iaç–mib(aendyenMyeirəclhəəərom:ldm“uMədmə)h,ükonənamdfiaəqndləəsroisnnənrhadaəslnıə?nbi(na‫ َك‬ş‫ؤ‬yُۧqٓ‫א‬aaَ nsıı--ُ
‫۪ ًא‬
na

na yönəlməklə yaxşılıq və tərəflərin arasını islah etməkdən başqa bir şey

istəməmişdik”.

Təal6a3)o(nْ lِaِ rُıُn ۪ q‫א‬əَ lُb‫ا‬ləُ rَ iْ nَ dَ ə۪ ‫ )اُ ۨو ٓ ِ َכ ا‬- o münafiqlər o şəxslərdir ki, Allah-
olan sirlərdən agahdır. Dedikləri sözlər
nüqmzəəəslqbdihalöəəmnrtdiıyenəltrdə,iabbmoəolnüknlvəalaa,rfrıninıqnifnadsəqöefıszylltiəələdrrriiiknnr.əəe(tteəsْ tisُ inْinَrlaəe‫ض‬rde.ْ ti(bmِ ‫אَ ًْא‬qəَ ۪ ).əَ l(b–ً ْ lْ ُəَ (ْ reْiِyn‫) َ ِو‬əِ Mُ -qْ َ‫ا‬əoahٓ rmə۪xmmuْ ُmasَ aəolْdaُ n‫َ)و‬n,)laso–rönaznllaöəərsyrdiühdadəen-t.

Bəlkə, nifaqı tərk etsinlər.

Allah64-T) ə(ِۜa‫ا‬la‫ ِن‬n‫ِא ْذ‬ıِ n‫א َع‬iَ zُ nِ i ‫ٍل ِا‬ hُ ‫َر‬ökْ mِ ‫َא‬üْ yَ ‫ر‬lْ ə‫َ אٓ َا‬i‫و‬tَ )aə–tboizluhnəsrubni,rdpeeyyəğəgmönbdəərri,dainkc(aaqnocanqa
və

Bişr kimi peyğəmbərə itaət etməyib məhkəmədə ondan başqasına yönəlib
zmoْ ünُ aluَ mnُ nْ ‫ َا‬oh‫ا‬elٓ duöُ ikbَ bَ ms‫ذ‬sْəü‫ِا‬ənnnْ iəُinn‫ َا‬r)hah-üzö(zıkeuoymrlmuMünnaəayəhagərnməalzşimbıəxəotdsöllm)və,rbaoiədnzıealmadmriüb,an(nAaَ fl‫ا‬kilq‫ا‬ai‫و‬hmُoَ-lْTümَ nəْ a‫א‬aaَslfıa‫ك‬iَ qmd‫ ُۧؤ‬l‫ٓא‬aəəَ nrl)ubö–mzagğnoəılşərdlfəasuknl)ə.mpr(ieanْ şَqə‫و‬-َ
reisıdtniəıby,iəsoytnədsliaələyrrad. i(rn‫ل‬əُ ,h(mُ ‫ً א‬ ‫ا‬e۪ dُ‫ُ َر‬ə‫ َא‬nً ‫َا‬ bََ ْ iََ ləْ‫اا‬r‫و َاو‬d) ُi-lَ əsَrəَ .)n-pəelybğəəttmə,bAərlladhə-Tonəlaalraınnı
bağışlanmala-
tövbəni qəbul

g‫ ً א‬əl۪ iْbَ65t‫ا‬ö)ُv(ِّ b‫ ً َא‬əُ ‫ََو‬ eَ tَmْ ِْ əَ ِ dَُ ْi‫ َا‬l‫א‬əٓ rِ ,۪) ‫وا‬-ُ ِ(eَ yَ Mُ əhəْ ُmَ ْ َmَ əَ dَ),‫ َ א‬m۪ ü‫ َك‬naُ ‫כ‬fِّ iqَ ُlər َ sə‫ َن‬niُ nِ ْ ُ hüَ z‫ َכ‬uِّ r‫و َر‬uَ nَaَ
and olsun, sənin rəbbinə öz aralarında olan ixti-

lafa səni münsif (hakim) təyin edib sənin hökmünə razı olmayana qədər

o münafiqlərin qəlblərində iman olmaz. Hökm verəndən sonra, gərək,

sənin hökmünü zahirdə və batində qəbul edib itaət etsinlər. O vaxt məlum

olar ki, onlarda iman var imiş.

həqi6q6ə)tə(nْ ‫כ‬,ُ ‫ ِر‬b‫ َא‬i‫ ِد‬zْ mِ ‫ا‬üُnaُ ْfi‫ا‬q‫اَ ِو‬ləْ r‫ ُכ‬əَ yُ ْ ‫َا‬a‫ا‬zٓ ıُ bُ ْ ‫ا‬ ə‫ ِن‬m‫ ْ َا‬rِ ْ eَ َ ts‫َא‬əْ َy‫ َכ‬d‫א‬iَ‫ا‬kْ َ k‫) َو‬i,- (ey Məhəmməd), əgər
gərək siz münafiqlər

260

Nisa surəsi
ْ ُ ‫َو َ ْ َا א َכ َ ْ َא َ َ ْ ِ ْ َا ِن ا ْ ُ ُ ٓا َا ْ ُ َ ُכ ْ َا ِو ا ْ ُ ُ ا ِ ْ ِد َא ِر ُכ ْ َא َ َ ُ ُه ِا َ ۪ ٌ ِ ْ ُ ْ ط َو َ ْ َا‬
﴾٦٧﴿‫﴾ َو ِا ًذا َ ٰ َ ْ َא ُ ْ ِ ْ َ ُ אٓ َا ْ ً ا َ ۪ ً ۙא‬٦٦﴿ ‫َ َ ُ ا َא ُ َ ُ َن ِ ۪ َ َכא َن َ ْ ً ا َ ُ ْ َو َا َ َ ْ ۪ ً ۙא‬
َ ِ ْ ِ ْ َ َ ُ ‫﴾ َو َ ْ ُ ِ ِ ا َ َوا ُ َل َ ُא ۨو ِٓ َכ َ َ ا ۪ َ َا ْ َ َ ا‬٦٨﴿‫َو َ َ َ ْ َא ُ ْ ِ َ ا ً א ُ ْ َ ۪ ً א‬

ٰ ‫﴾ ٰذ ِ َכ ا ْ َ ْ ُ ِ َ ا ِۜ َو َכ‬٦٩﴿ ۜ‫ا ِ ّ۪ َ َوا ِّ ّ۪ ۪ َ َوا َ َ ا ٓ ِء َوا א ِ ۪ َ ۚ َو َ ُ َ ُا ۨو ِٓ َכ َر ۪ ًא‬
﴾٧١﴿ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ا ُ ُ وا ِ ْ َر ُכ ْ َא ْ ِ ُ وا ُ َא ٍت َا ِو ا ْ ِ ُ وا َ ۪ ً א‬٧٠﴿ ‫ِא ِ َ ۪ ً ۟א‬

bir-birinizi (peyğəmbərə itaət edənlər etməyənləri) qətlə yetirin, (Necə ki

bəni-İsrailə buzova sitayiş edəndən sonra əmr etdik), ya da əmr etsəydik on-
lara ki, ev və yurdunuzdan çıxıb köçün, (Necə ki bəni-İsrailə əmr etdik,
Mses‫ ًْ ۙא‬öadُ ۪ zbْْiiَِsbliiətrٌərَvdmə‫و َ۪ا‬əَəَ əənmmْ lُ‫ِا‬ç)eَöəıt‫ا‬hlx-mً edkْ bَtəıəsu)lzmaə-llrəhəh,roör.gəl,ka(rö(m۪rprhِ dəe‫َن‬əakyıl.ğُodbənaَ əmlnbaُ b‫א‬iru-َəıİn‫ا‬ristəُraaَtaəَanitblcْ oeُakn‫َا‬qoimllْ aَua‫َو‬irbz)di-tobaanəniəgurtənöqerthdriosöüimnrklylmiəaarriüx,snöştyiıəyosvüinxtədsaaa-əinmotyəleaomstsnxihaə?llaqə)ətrlr(aı)e‫ ُه‬,üdi(ُ tçi‫ََن‬laüَə‫א‬ə‫א َכ‬nntََ

ların6d7a-6s8a)b(i‫א‬tً o۪ lَ uْ bُ ‫ًא‬p‫ا‬eَ yِ ğəْ mُ ‫ َא‬bْ َəَ rَ ‫و‬əَ ‫ ۙא‬iًta۪ əَ t‫ا‬eً tْ sَ‫ا‬əٓ‫ א‬lُəَ r,ْ ِ ْvُ a‫َא‬xْ َ tٰ َ o‫ذا‬nً ‫و ِا‬lَ a)r-aəgöəzryoannlıamr ıizmdaann-,
o

(təfəddülən bi duni istihaq) - böyük savab verərik. Əlbəttə, onları düz olan

yola (nicat yoluna) hidayət edərik.

(aHxizr.ə6Mt9d)əəh(Aə‫ َل‬mllُamhə‫ا‬-‫و‬dَ Təَ əə‫ا‬a.lِsa)ِ nُiıtnaْ əَ b‫و‬tَ )oel-tsnəke,imm( ْəِtAْ َ vlَ leaُ rh‫ا‬d-َiTyَ ْəiَ‫ ا‬aşَ ləax۪ ys‫ا‬aləَ rَvl‫כ‬əəَ ِoٓb‫و‬nۨ iُ‫א‬rَu)ny-eoprdeityəağəoətlmaecbdaəəqrnlilanərər,
h( َam۪ ِ ı‫א‬da‫ا‬n‫َو‬ ‫ ِء‬ə‫ ٓا‬vَ َvəl‫ َوا‬pَ ey۪ ğّ۪ əِّ m‫وا‬bَ əَ rّ۪ ِ lə‫ا‬rَ i ِ
) – bol nemət verilən şəxslər peyğəmbərlər,
təsdiq edənlər və Allah-Təala yolunda ci-

had edib şəhid olanlar, bir də təqva sahibi olanlardır, Allah-Təalaya və
ۜ‫א‬poً lem۪ y‫) َر‬ğa7ə–q0mq)Abe(lyə۟‫א‬laًrdhə۪ oَ -ilTtِuaən‫א‬əaِ atlaneٰdd‫َכ‬şa‫و‬əəَ nnxِۜ sşl‫ا‬lüəəَxrtfِsnvbəُ əeْglbَəöْ ə‫ا‬zşxə‫כ‬əşَlxiِ yş‫ذ‬sٰ dloə)ilrrd-.laəAbşbdulliıarrzhlyiak-erTrr.ədoaəlluaonlbaaəcnnadqşəədxlıərsr.ləi(nr‫َכ‬liənِ ٓ ‫ۨو‬yhُ‫ ا‬oaَ lldıُ naَ a‫و‬şَ
agah olmaqda kifayət edər.

düşm71ən) d(ə‫ ا‬nُ َ ‫ ٰا‬ehَ ti۪ y‫ا‬a‫א‬tَ dَ‫ا‬aٓ‫َא‬ )- ey iman tgəədtiarrəünküşənxüszlərh,a(zıْ r‫ َر ُכ‬oْ lِ su‫وا‬nُ ُ ) - həmişə
olub savaş ki, düşmən
sgi‫ا‬z‫و‬eədُ ِ iqْ ‫ا‬na‫و‬.ِ l‫ َا‬i)(bS–aovlymaaşaadsaıdnə.ssi(tz‫ت‬ədٍ -d‫א‬əَ ُən‫ا‬s‫و‬tbəُ iِ rْ ‫א‬gَ e)nt-əmfsəəaryviadnşəafaggyeedrdaiədsnıə
qəfildən üstünüzə gəlib vaxt
dməasytəıb-d, əbsitrəligkeddəins.a(v‫א‬aً ş۪aَ qal-
odur

ki, düşmən sizin dalbadal gələn dəstələrinizi görəndə sizdən qorxar. Birlikdə

getməyin faydası odur ki, düşmən birlik içində olmanızdan qorxar).

261

Kəşfül-Həqayiq I
﴾٧٢﴿ ‫َو ِان ِ ْ ُכ ْ َ َ ْ َ ُ َ ِّ َ ۚ َ ِא ْن َا َ א َ ْ ُכ ْ ُ ۪ َ ٌ َא َل َ ْ َا ْ َ َ ا ُ َ َ ِا ْذ َ ْ َا ُכ ْ َ َ ُ ْ َ ۪ ً ا‬
‫َو َ ِ ْ َا َ א َ ُכ ْ َ ْ ٌ ِ َ ا ِ َ َ ُ َ َכ َא ْن َ ْ َ ُכ ْ َ ْ َ ُכ ْ َو َ ْ َ ُ َ َ د ٌة َא َ ْ َ ۪ ُכ ْ ُ َ َ ُ ْ َ َא ُ َز َ ْ ًزا‬
ِ ‫﴾ َ ْ ُ َא ِ ْ ۪ َ ۪ ِ ا ِ ا ۪ َ َ ْ ُ و َن ا ْ َ ٰ َة ا ْ َא ِא ْ ٰ ِ َ ِۜة َو َ ْ ُ َא ِ ْ ۪ َ ۪ ِ ا‬٧٣﴿ ‫َ ۪ ً א‬

﴾٧٤﴿ ‫َ ُ ْ َ ْ َا ْو َ ْ ِ ْ َ َ ْ َف ُ ْ ۪ ِ َا ْ ً ا َ ۪ ً א‬

lah i7b2n)Ü(beَ ِّyَ ُ َvəْ oَ َ nuْ ‫ُכ‬nْ ِyo‫ن‬l‫ ِا‬d‫) َو‬aş-lahrıə)qviqarədtəınr,ksi,izcdiəhnadbaəzgiedmənüdnəafaiqğlıərrtə(rApbədnuilb-
‫ا‬gfbyiً eeiqrrt۪ iişَşmdaəəْdnüُ qsَ moiَab)lüuləa-sbtriçblyüdaəenertt.ykdişə(iəٌirnbmَ : m۪“ədُnHüəşnْ əs‫ُכ‬maqəْ vَiə‫א‬dqanَəəşَ‫ا‬tdys‫ن‬əْ iaen‫ِא‬ztَ ə),oişAn-əqlrleaaldyalriihlb”ma-.Toböləmisraaily,nael(əmrrdَ ,əَənəُogələ‫ا‬mnrَ eaَcmْ d‫َا‬ihəıْmatَ dv.‫ َل‬eY‫א‬eَ r)toimxb-s,əoak( dْmo‫ ُכ‬ən‫ َا‬ülsanْ iَ rza‫ذ‬aْə-‫ِا‬

d‫ ً א‬ü۪şَm7‫ا‬3ə‫ ًز‬n)ْ َ ə()‫ َز‬q- ُaa‫َ َא‬lmibْ mُ oَ aَluəُ bgْ ‫ ُכ‬əqrən۪cَ ْiiَ mh‫َא‬aə‫ٌة‬dt‫د‬ َ eَ tmُ َ ْ َə‫ َو‬kْd‫ ُכ‬əَ ْ َAْ l‫ُכ‬laَ hْ -َ T‫ ْن‬əَ‫َכא‬alaَ dُaَ َnِ s‫ا‬izَ əِ ٌ َْ lüْ ‫ ُכ‬tَf‫א‬ gَ َ‫ا‬əlْ iِbَ ‫َو‬,
bir

əldə etsəniz, əlbəttə, o münafiq guya sizinlə

onun arasında heç bir dostluq olmamış kimi deyər ki, kaş cihad etməkdə

sizə kömək edəydi, halbuki həmişə sizə dostluğunu izhar edibdir. Deyər

ki, gərək geri qalmayaydım, kaş mən də onlarla bir yerdə savaşda olub

böyük qənimət əldə edəydim.

üstü7n4s)a(y‫ ِة‬ıَ bِ ,ٰ cْ ‫א‬iِ h‫ َא‬aْ d‫ا‬ı‫ َة‬təٰ rَ kْ ‫ ا‬e‫ َن‬d‫و‬əُ nْ َ şَ əx۪ s‫ا‬lِər‫ ا‬gِ ə۪ rَ ək۪ etْ ِi‫א‬qَ ُaْ َd)-ladrüınnıydaəhyəişydaitrıinbı,aaxxiirrəəttəi
dünyaya üstün sayıb, nifaqı tərk edib imanlarını saf edib Allah-Təala
(hy‫א‬Hً oal۪zduَ.neP‫ا‬dtً esْayə‫) َا‬,ğcə-(ihmhْ aəbِ dْ rəَ rei‫ْو‬ktَ‫ا‬Msiiْnəhَ kْlaُəkَ l)rdə.d–a(əِ dön‫ا‬ladMِ üə۪lərَbdüəilnts۪təəəy,ْ,ِəy‫א‬oَ aُnhiaْdcَ ar‫و‬bَə)ötd-yüeükdşkiməmnəədcnAərənlvlqasəhoasnl-iaTrbavəaaoMbllasəabky,əkox(əlِşud۪ enəْ ُddq‫ف‬əaaَrliْcakiَn-.َ

müsəlmanlardan zəif olanların, qadınların, uşaqların həm hicrət etməyə gücü

olmadı, bir tərəfdən də müşriklər onlara mane olub əziyyət edirdilər. Məkkədə

son dərəcə zillət içində qalıb heç bir çarə tapmayıb, dua edərək dualarında belə
deyirdilər: “Allahım, bizi bu zalım şəxslərdən xilas et” (Nəsai, Cihad 1). Sırada-
kı ayə onların haqqında nazil oldu, Allah-Təala ayədə müsəlmanları cihad
edib Məkkədə olan müsəlmanları müşriklərin şərindən xilas etməyi əmr edir.
Ondan sonra Allah-Təala Hz. Peyğəmbərə güc verdi, islam dini qüvvətləndi,
gəlib Məkkəni fəth edib o müsəlmanları müşriklərin şərindən və əziyyətindən
xilas etdi).

‫ن‬Aِ ‫ا‬lَ lْ aِ h7ْ ‫وا‬5-َ T)‫אٓ ِء‬ə(َaِ ِّ l‫اا‬a‫ ِ) َو‬y-۪oَcliuhna۪ dd‫ َن‬aeُ tmِ ‫א‬mَ ُüişrrَsiiknْ ‫ ُכ‬liəَzr‫א‬klَ ə‫و‬iَ ,)cz-iəhieafydomlaentömmşiəirnxssliəlnərir,zi?s-iz(kə‫ ِل‬i‫א‬şnَ i,əِّ q‫ا‬maَ daِ ınnَev۪ oَəlْuuَ rşْ aُkqْ ‫ا‬i‫و‬-َ,

262

Nisa surəsi

ٓ‫َو َא َ ُכ ْ َ ُ َא ِ ُ َن ۪ َ ۪ ِ ا ِ َوا ْ ُ ْ َ ْ َ ۪ َ ِ َ ا ِّ َ א ِل َوا ِّ َ אٓ ِء َوا ْ ِ ْ َ ا ِن ا ۪ َ َ ُ ُ َن َر َא‬
﴾٧٥﴿ ۜ‫َا ْ ِ ْ َא ِ ْ ٰ ِ ِه ا ْ َ ْ َ ِ ا א ِ ِ َا ْ ُ َ ۚא َوا ْ َ ْ َ َא ِ ْ َ ُ ْ َכ َو ِ ۚא َوا ْ َ ْ َ َא ِ ْ َ ُ ْ َכ َ ۪ ً ا‬
‫َا ۪ َ ٰا َ ُ ا ُ َא ِ ُ َن ۪ َ ۪ ِ ا ِۚ َوا ۪ َ َכ َ ُ وا ُ َא ِ ُ َن ۪ َ ۪ ِ ا א ُ ِت َ َא ِ ُ ٓا َا ْو ِ َאٓ َء ا ْ َ א ِۚن‬
‫﴾ َا َ ْ َ َ ِا َ ا ۪ َ ۪ َ َ ُ ْ ُכ ٓا َا ْ ِ َ ُכ ْ َو َا ۪ ُ ا ا ٰ َة َو ٰا ُ ا‬٧٦﴿ ‫ِان َכ ْ َ ا ْ َ א ِن َכא َن َ ۪ ً ۟א‬

‫ا ٰכ َة ۚ َ َ א ُכ ِ َ َ َ ْ ِ ُ ا ْ ِ َא ُل‬

d‫ۚא‬laَ aُ rْ ı‫َا‬bmِeِ l‫א‬əüş‫ا‬drِeiَ kyْ َliْər‫ا‬rl)əinr–:hə“azEilybyyuəbktiiiznoimdnəlanrrəxbhibleaiçmsbieizrd,əçbsaiirnzəiizət?ahpa(‫ه‬mِliِ saٰ iyzْ ıabِ l‫א‬ıdَmْuِaoْ ‫َا‬elad‫ ٓא‬nَ i‫ر‬bَ b‫َن‬duuُ Maُ lَ aərkَ ıkn۪ ə-‫ا‬
şşəəxhsərtiənydinənetçıkxia, rbıbizixmilaişsləert.im(‫א‬izِ ‫َو‬i ِ ‫ْ َ َא‬
bizə öz yanından bir şəxs təyin ‫כ‬idَ ْaُ rَ əْ etsin. َ k(ْ‫ا‬öً‫وا‬mَ )۪ əَ –k‫ َכ‬bْoiُ lzَ uəْböِ zb‫َ َא‬iyziaْ َ nbْ ıu‫ا‬n‫) َو‬dMa-nəykebkniəər

et ki, bizə

əhlinin zülmündən xilas etsin”. (Allah-Təala onların duasını qəbul edib, uca

peyğəmbərimiz Hz. Məhəmmədi (ə.s) onlara köməkçi təyin edib, o zəifləri

müşriklərin əziyyətindən xilas etdi).

-onalma7rm6A)al(lِۚ aA‫ا‬hlِl-aT۪ hَə-aTl۪ aə‫ َن‬aylُ aoِ ‫א‬nlَ uُ ı‫ا‬niُdnَ ‫ا‬aٰ kَ acri۪ h‫) َا‬ea-ddoəenşdəxəşərslxləəsrrl,əkr(i‫ت‬Aِ şellُya‫א‬tha-‫ا‬nTıِ nə۪aَ ylaoyl۪ ua‫ َن‬nimdُ ِ a‫א‬aَ ُns‫ا‬a‫و‬gvəُ َat‫ َכ‬işraَibr۪llaə‫وا‬rrَ ),.
c(ۚ‫ن‬iِ h‫ َא‬aْ d ‫ا‬e‫ء‬dَ ٓ‫א‬iَ ِn‫ ْو‬,َ‫ا ا‬sٓ iُ zِ ‫א‬əَ
َ ) - ey möminlər, siz şeytanın dostları olan müşriklərlə
kömək olan Allah-Təaladır, onlarınkı isə şeytandır. (‫ِان‬
۟‫َכא َن َ ۪ ًא‬ ‫ن‬zِ ‫א‬əَ ifْ di‫ا‬r.َ ْH‫) َכ‬e-ç həqiqətən, şeytanın məkr və hiyləsi Allah-Təalanın
yanında vaxt şeytanın dostları sizə qalib ola bilməzlər. (Hz.

Peyğəmbər Məkkədə olanda səhabələrdən bəzisi dedilər: “Ey Peyğəmbər,

bizə izin ver, bu müşriklərlə cihad edək”. Hz. Peyğəmbər onlara izin

vermədi. Onlara namaz qılıb zəkat verməyi əmr etdi. Mədinəyə hicrət

edəndən sonra cihad etməklə əmr olunduqlarında isə cihadın təxirə sa-

lınmasını xahiş etdilər. O zaman bu ayə nazil oldu).

baxm77ır)s(aْn‫ َ ُכ‬kِ ْi‫ َا‬, ‫ا‬Mٓ ‫ ُכ‬əkْ kُ َ ədَ ə۪ oَ la۪ n‫ا‬ zَ a‫ ِا‬mَ َ aْ nَ َ‫)ا‬o–nl(aeryaMbəehləəmdemyəildm),işbdəis, o şəxslərə
(sən onla-

ra dedin ki,) müşriklərlə cihad etməkdən əllərinizi saxlayın, hələ cihad
‫ا‬buُ n۪ َ‫وا‬dَ )a-nnsaomnraaz
vaxtı yetişməyibdir. (‫ا ا ٰכ َة‬ ُ y‫َو ٰا‬et‫ َة‬irٰ in,‫ا‬ qılıb zəkat verin, bu
halda siz o iki əmri yerinə cihada hökm oluna-
coazqadmıra. n(Oknil(aMr oədvinaəxytəchihicardətetemdəənydi əanrzsuonerdai)rdoinləlra)r.a(‫ل‬cُ ‫א‬iَhِ ْa‫ ا‬dُ ِeْ َtَməَ kِ ‫ ُכ‬y‫א‬azَ َı)lıb–
q‫َا ْو‬rِu‫ا‬pِuَ ْ ٌِ ۪ َ ‫( – ) ِا َذا‬ey Məhəmməd),
vmaücsibəlmoladnul,ar(dً َaْ nَ َ ‫َا‬ dَ ə‫ َכ‬r‫س‬haَ ‫א‬l ‫ا‬g‫َن‬örْ əَ rْ sَ əْnُ ْ ki, Allah-Təaladan qorxan
bir
kimi, bəlkə. ondan da artıq müşriklərdən qorxarlar. (‫َو َא ُ ا َر َא ِ َ َכ َ ْ َ َ َ ْ َא‬

263

Kəşfül-Həqayiq I
ٓ َ ْ َ ۚ ‫ِا َذا َ ۪ ٌ ِ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ َن ا א َس َכ َ ْ َ ِ ا ِ َا ْو َا َ َ ْ َ ً ۚ َو َא ُ ا َر َא ِ َ َכ َ ْ َ َ َ ْ َא ا ْ ِ َא َل‬
َ ْ ‫﴾ َا‬٧٧﴿ ً ۪ َ ‫َا ْ َ َאٓ ِا ٰ ٓ َا َ ٍ َ ۪ ٍۜ ُ ْ َ َא ُع ا ْ َא َ ۪ ٌ ۚ َوا ْ ٰ ِ َ ُة َ ْ ٌ ِ َ ِ ا ٰ َو َ ُ ْ َ ُ َن‬
ۚ ِ ‫َא َ ُכ ُ ا ُ ْ ِر ْכ ُכ ُ ا ْ َ ْ ُت َو َ ْ ُכ ْ ُ ْ ۪ ُ ُو ٍج ُ َ َ ٍۜة َو ِا ْن ُ ِ ْ ُ ْ َ َ َ ٌ َ ُ ُ ا ٰ ِ ۪ه ِ ْ ِ ْ ِ ا‬

ٍۜ َ۪ rٍəَb‫ َا‬bٓimٰ ‫ ِا‬i‫ ٓא‬zَ َ ,ْ n‫ َا‬iٓyَəْ َ cۚih‫א َل‬aَ dِ ْ ‫ا‬ı) - qorxmaqdan əlavə həm də dedilər: “Ey bi-
zim bizə belə tez vacib etdin, nə olardı ki, cihadın
ٰa‫ا‬rzِ uَ ِ eٌ dْ َir‫ُة‬sَinِ ٰizْ ‫وا‬,َ dٌ ü۪nَ y‫َא‬aْ n‫ا‬ın‫א ُع‬mَ َ aْ lُ ı)
vaxtını bir qədər təxirə salaydın?” ( - (ey
Məhəmməd), onlara de ki, siz dünyanı az və

fani olan şeydir. Cihad etməkdə isə axirət neməti vardır. Müttəqilərdən
və əbədidir. Belə sözləri tərk edib cihada gedin. (‫َن‬ hُ eَ ç‫َو‬
ötrü axirət yaxşı çəyirdəyində olan tel qədər sizə zülm olunmayıb vُ əَ ْ
ً َ۪) - xurmanın

vaxt da əcr və savabınız əskik olmaz. Əlbəttə, cihad* etməkdə süst olma-

yıb, cihada həvəslə gedin.

(*Qeyd: Hərçənd cihad etməkdə ölüm vardır, amma ölüm din və ümmətin tərəq-
qisinə səbəbdir. Dindar və ümmətini sevən şəxs din və ümmət yolunda canından
keçməyi, gərək, böyük səadət hesab etsin, necə ki islamın ilk dövrlərindəki şəxslər əgər
can və mallarını islam yolunda qurban etməsəydilər, islam dini dünyada bu qədər ya-
yılmazdı. Cihad etmək təkcə savaşıb canı qurban etmək deyildir. Cihad dil və mal ilə
də olar. Hətta elə cihad var ki, mal ilə olar, candan keçməklə olmaz, xüsusən, bu za-
manda Allah-Təala yolunda cihad etmək maldan keçməklə mümkündür. Varlı şəxs ma-
lından keçib ümmətin övladlarını cəhalət və zəlalətdən xilas etsə, Allah-Təala yolunda
ilk mücahidlərdən hesab olunar. Bu dövr vurub kəsmək, zor və qüvvət zamanı deyil, bu
günün qılıncı və bəzəyi elmdir. Bu dövrdə din və ümmətin tərəqqisi elmlə mümkündür.
Hansı millət cəhaləti dəf edib elmə sahib olsa, tərəqqi və üstünlük onlarda müşahidə
olunar. Bugünkü gündə islam ümmətini fəlakətə və rəzalətə salan şey cəhalətdir.
Cəhalətin səbəbi iki şeydir: birincisi - əksər ruhanilərimizin şəxsi məqsədləri üçün
çalışması, ikincisi – varlılarımızın xəsisliyi. Bunlar var-dövlətlərini ümmətin övladla-
rı yolunda xərcləməyib, müsəlmanların elm və mədəniyyətə yönəlməsinə mane olub,
elmi təkcə axirət elminə aid sayıb, onların mədəniyyət aləminə daxil olmalarına mane
olurlar. Allah-Təala hər iki qrupa hidayət etsin. Müsəlman olan şəxs gərək hər dövrün
şərtinə görə cihad edib, müqəddəs islam dinini yaymaq fikrində olsun).

ۜ‫َ ٍة‬ َ dُ a7‫ج‬8ٍ b‫)و‬aُ (şُ ‫ت‬qُ aْ۪ َvْْ a‫ْ ُا‬x‫ ُُכ‬t‫ْכ )ُכ‬i–n‫ ِر‬sْ hُaən‫ ا‬tُtha‫ُכ‬öَku‫א‬mcَ aəَ nْv‫) َا‬əö-lməhcöaəhrkdkdaəirm,oclsiqhaaanldıazdl,aaörndlüqamaçomlssiaazqnə ıgiznəsdlaəanc,əı (köcdliühirma,dd(dəْ aَ n‫َو‬,
ya

qorumaz. Bəlkə, insana xəcalət gətirər, ən yaxşı ölüm din və ümmət yolun-
da ölməkdir). (ِ ‫ا‬ dِ üْ ِ nyْ aِ ‫۪ه‬nِ eٰ m‫ ا‬əُ tiُ َ fَiraْ vُ ْaِnُ lı‫ ْن‬q‫ َو ِا‬y) e–ti(şesyə,Mo əvhaəxmt dmeəydə)r,ləəgr:ər“Bbuu
münafiqlərə bol vٌ əَ َ

əngeəmrəotnAlallraahq-Təhəaətlaliktəvrəəfyionxdsəunllbuiqzəbyəelatisşıiyre”t.i(ş‫ك‬sَ əِ ,ْ ِ ْvِa‫ه‬x۪ ِ tٰ ‫ُا‬ (ُeَ yٌ َ Mِّ َ əْhُ əْ mِ ُ m‫ ْن‬ə‫َو ِا‬d))-,
o da
sənə deyərlər ki, bu bəla səndən və sənin bədliyindən bizə yetişir. ( ‫ُ ْ ُכ‬

264

Nisa surəsi
‫َو ِا ْن ُ ِ ْ ُ ْ َ ِّ َ ٌ َ ُ ُ ا ٰ ِ ۪ه ِ ْ ِ ْ ِ َكط ُ ْ ُכ ِ ْ ِ ْ ِ ا ِۜ َ َ א ِل ٰ ُۨ َ ٓ ِء ا ْ َ ْ ِم َ َ َכא ُدو َن َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َאٓ َا َ א َ َכ ِ ْ َ َ َ ٍ َ ِ َ ا ِۘ َو َאٓ َا َ א َ َכ ِ ْ َ ِّ َ ٍ َ ِ ْ َ ْ ِ َכط َو َا ْر َ ْ َא َك ِ א ِس‬٧٨﴿ ‫َ ۪ ًא‬
ْ ِ ْ َ َ ‫﴾ َ ْ ُ ِ ِ ا ُ َل َ َ ْ َا َ א َع ا َ ۚ َو َ ْ َ َ َ َ אٓ َا ْر َ ْ َא َك‬٧٩﴿ ‫َر ُ ً ۜ َو َכ ٰ ِא ِ َ ۪ ً ا‬

۬ ٌ َ ‫﴾ َو َ ُ ُ َن َ א‬٨٠﴿ ۜ‫َ ۪ ً א‬

Tِۜ ‫ا‬əaِ ْlِadْ aِ )n–dı(re.yBMəzəəhnənmemməədt)v, eornəlra,rbaəzdəenkbi,əlnae,mhəərt və bəlanın hamısı Allah-
birinin bir səbəbi vardır.
(b‫ًא‬Bə۪ ulَannd‫ َن‬ıannُ hَ sْ aَ o)mn-rıasnıəgAəolllləaunhb-adTyuəərdaəloaomtəsrüəənbfaəinbfidqbələnəyrdaəinrk?oi,luhneuçr)a. n(‫ن‬lَ a‫و‬m‫َכא ُد‬ırَ laَ r‫ ِم‬kْ َ iْ ,‫ء ا‬nِ ٓ eَ mُۨ ٰ ə‫ل‬tِ ‫א‬vَ əَ

79) (ِۘ ‫ا‬Aَ llِ aَ hٍ -َ Tَ َəaْlaِ d‫כ‬aَ َn‫َ א‬ ‫َا‬b‫ٓא‬irَ ) – (ey insan), sənə yetişən hər bir nemət
ehsan lütf və mərhəmətdir. O nemətin sənə
və (m‫َכط‬üsِ iْ bَ əْ tiِ nَ ٍ sَ əِّ bَ əْ bِ i ‫כ‬sَ əَ ‫א‬nَin‫َا‬ ‫ ٓא‬öَ ‫و‬zَ )ü--

yetişməsində sənin heç bir haqqın yoxdur.
amma ey insan, sənə yetişən hər bir bəla və

nün qəbih əməllərindir. Həmin qəbih əməllər Allah-Təalanın səndən öz
rn‫ً ا‬aem۪ pَ eəِytiğ‫א‬nِ )əim–əbs(iəerrygəgMyöinəbdh, əəbrməmmlaişəiydke).,t*i(rSmbaidəzsəiscnəəənəisrAəəbbdələəbmrəolöpaverly.ağ(dəımٰ ‫כ‬oَ b‫و‬lَ aəۜ nrً bُ ‫ر‬üَ t‫س‬üِ n‫ِ א‬in‫ َك‬s‫א‬aَ ْnَ l‫ْر‬aَ‫وا‬-َ
deyilsən, bütün

ərəblərin, əcəmin, dünya üzündə olan bütün məxluqatın peyğəmbərisən,

sən münafiqlərin sözlərinə baxmayıb Allah-Təala ehkamını xalqa çatdır).

Allah-Təalanın sənin bütün insanlara peyğəmbər olmağın haqda şəhadəti

kifayət edər.

(*Qeyd: Peyğəmbərlərdən ancaq iki nəfər bütün insanlığa göndərilibdir, biri
bizim uca peyğəmbərimizdir, necə ki bu ayədə Allah-Təala xəbər verdi, o biri də Hz.
Peyğəmbərin əcdadı cənab Hz. İbrahimdır. Necə ki Bəqərə surəsinin 125-ci ayəsində
qeyd olundu. Bu iki peyğəmbərdən başqa qalan bütün peyğəmbərlərin hər biri öz
qövmlərinə göndəriliblər).

oi‫ً ۜא‬tnaa۪əَ t8aeْ0rtِ x)sْ َaə(َ ,nَ)hı‫ا‬-əç‫ َ(ع‬qee‫ َא‬yviq‫ َا‬iMrəْ itَbəəَ hn‫ل‬oəَ,nmouُ mşbə‫ا‬əxidِzs)ِə,Aُ hklْ iəlmaَ v)h-as-lkTəəinəmeəat.laabBryuxiazapsisteıəanynəığitçəxeemadvbliiqrbəiıdrbnəiriət.(amH(ə‫ َك‬əzt‫א‬l.َ elْ əMtَ mr‫ ْر‬iَ‫ا‬ənə‫ٓא‬hsəَ əَəmn, səməzَ َnaədrْ dəəَ ə‫و‬t)َ
edib onların haqq-hesabına baxan və əzab edən göndərməmişik.

eo‫لط‬tُ msəُ ünَ 8n‫ي‬,1as)۪ əf(‫ا‬inٌqَiَ ْln‫َא‬əَ rhْ‫ن‬dَ üُ əْ zُِnuٌ ُ brََ ‫َ ِو‬u‫א‬i)َrn-qd(َ reauyَ d‫ك‬pَMeِgyْəeِəhcrəْəlmِəvr‫وا‬mak‫ُز‬xəَitَ,d)ıs)b–ə,innrniəəynzezharaməəmryaabınğnirımlsıəəbümn,nisrnaəifnnyiəqianlinətəıarnməədtrbaeiinndriəşnçreıxtiykəsira.əs(lmia‫ذا‬nَ r‫ِא‬ri,َ
edərlər. (‫ ) َوا ُ َ ْכ ُ ُ َ א ُ َ ِّ ُ َن‬- amma ondan qafildirlər ki, Allah-Təala on-

265

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ُ ْ َ ‫َ ِא َذا َ َ ُزوا ِ ْ ِ ْ ِ َك َ َ َ א ِ َ ٌ ِ ْ ُ ْ َ ْ َ ا ۪ ي َ ُ ُلط َوا ُ َ ْכ ُ ُ َא ُ َ ِّ ُ َن ۚ َ َא ْ ِ ْض‬
‫﴾ َا َ َ َ َ َ ُ و َن ا ْ ُ ْ ٰا َنط َو َ ْ َכא َن ِ ْ ِ ْ ِ َ ْ ِ ا ِ َ َ َ ُ وا‬٨١﴿ ً ‫َو َ َ כ ْ َ َ ا ِۜ َو َכ ٰ ِא ِ َو ۪כ‬

۪ۜ ِ ‫﴾ َو ِا َذا َ אٓ َء ُ ْ َا ْ ٌ ِ َ ا ْ َ ْ ِ َا ِو ا ْ َ ْ ِف َا َذا ُ ا‬٨٢﴿ ‫۪ ِ ا ْ ِ َ ًא َכ ۪ ً ا‬

ların dəyişdirdiklərini yazıb, mühafizə edib, o əməllərin cəzasını onlara
dyeötnirdəəcrə, kedləiro.*lm(ِۜ a‫ا‬sınَ َ ْ‫כ‬ َoَ ‫و‬nَ lْaُ rْ َd‫ض‬anْ ِ iْ n‫َ َא‬t)iq- a(emy
ki, Məhəmməd), sən də onlardan üz
almaq istəyəsən, Allah-Təalaya
təvəkkül et. ( ً ‫ ) َو َכ ٰ ِא ِ َو ۪כ‬- Allah-Təalanın sənə vəkil olması kifayət edər.
(*Qeyd: O şəxslər ki islama tənə edib deyirlər: “İslam dininin təməli savaş və

qətllə qoyulub,” bir bu ayəyə baxsınlar ki, Allah-Təala öz peyğəmbərinə düşmənləriylə

necə rəftar edib sülh içində olmağı əmr edir. Bəli, islam tarixində olan cihadları in-

kar etmək olmaz, amma peyğəmbər heç vaxt səbəbsiz yerə bir tayfanın üstünə ordu

göndərib onları qətl və qarət etməyib. Hz. Peyğəmbərin bütün savaşları məlumdur,

bütün savaşlarının səbəbkarı düşmənləri olubdur, ağıl sahibləri diqqət etsinlər).

bəs ‫א‬Q8ًo2ulَ s)ِ raْ (a‫ا‬y‫َن‬ndِ‫ ٰا‬iْı۪-ُ,Şْ ‫واا‬hə‫َُن‬rə‫َو‬irfُ َ iَhnَ َِaَ a‫ا‬l)dçَ َıa-َ‫ا‬q)ə-o-ganəşodkra*şaə*rxçoQaslxyəuərrilxəaktrniiilnaQAifludltaraüahpşn-üaTınrəidmnaıkllüaaardrrl.aəe(nrMd?biəba(dşِqiqْnَəaəbdsِ uıْənِlıoenْ ltِamyn‫ َن‬ai‫כא‬rَnblıəənْ zَr‫و‬-iَ,
d‫ ً ا‬a۪ ‫َכ‬n

müsəlmanlar ağıllı və tədbirli deyildilər, Hz. Peyğəmbərin cihada gedən or-

dusundan (qalib, ya da məğlub olması haqda) onlara bir xəbər gələn kimi,

o xəbəri qoruya bilməyib, aşkar edirdilər. Münafiqlər ondan xəbərdar olub

fəsad törədirdilər. Gələn ayədə Allah-Təala onları xəbərdar edir ki, sirlərinizi

münafiqlərə bildirməyin).

(**Qeyd: Qurani-Şərifin bütün kəlmələri möcüzədir. Heç kim onun bir kəlmə-
sinin müqabilində bir kəlmə gətirməyə qadir deyildir. Bir insan ərəb dilində və bə-
lağət elmində kamil elm sahibi olmazsa, Quranın həqiqətini və necə ali bir kəlam
olduğunu dərk edə bilməz, adını alim qoyan hər kəs Quranın həqiqətini dərk edə
bilməz. Bununla belə ərəb dilinin kəlmələrinə və qayda-qanunlarına bələd olub, bəzi
bidətlərlə zehni bulanmayan şəxslər üçün vacib ehkamları təbliğ etməkdə və müstəqil
şəkildə hidayət yolunu göstərməkdə Qurani-Şərifin dəlil olması aydın və aşkardır.
Bizim zəmanəmizdə əksər elm əhlinin zehinləri bəzi uydurmalarla bulandığı üçün
müsəlmanlar arasında ixtilaf meydana gəlibdir).

83) (ۜ ۪ ِm‫ ا‬üُ s‫َذا‬ə‫ َا‬l‫ف‬mِ aْ َnْl‫ا‬a‫ِو‬rَ‫ا‬aِ ْHَ ْ z‫ ا‬.َ ِPٌeْy‫ َا‬ğْ əُ m‫َ ٓא َء‬bə‫َذا‬r‫و ِا‬iَ n) – nə zaman ağıllı və tədbirli
olmayan qalib və ya məğlub olmaq

xəbəri yetişsə, o xəbəri saxlaya bilməyib münafiqlərə aşkar edərlər.
y( aْ ُyْ mِ ُ aَ yُ ıbِ ْ َ , ْ َgəَ li۪b‫ا‬ ُpَ eِ yَ َ ğəْ mُ ْ ِ bəِ ْrَ əْ ‫ا‬ vəِ ‫اُ ۨو‬yٓaٰ ‫َو ِا‬sə‫ِل‬haُ bə‫ا‬lərَ ‫ِا‬d‫ُه‬ə‫و‬n‫َرد‬ rْəَ y‫) َو‬
- əgər* o xəbəri
və tədbir sahibi

olan əmirlərə, savaş işlərinə agah olan şəxslərə xəbər versəydilər, onlar o

xəbərə agah olub öz ağıl və fərasətləriylə o xəbərin tədbirini bilib, onun

266

Nisa surəsi
ِ ‫َو َ ْ َردو ُه ِا َ ا ُ ِل َو ِا ٰ ٓ ُا ۨو ِ ا ْ َ ْ ِ ِ ْ ُ ْ َ َ ِ َ ُ ا ۪ َ َ ْ َ ْ ِ ُ َ ُ ِ ْ ُ ْ ط َو َ ْ َ َ ْ ُ ا‬
‫﴾ َ َא ِ ْ ۪ َ ۪ ِ ا ِۚ َ ُ َכ ُ ِا َ ْ َ َכ‬٨٣﴿ ً ۪ َ ‫َ َ ْ ُכ ْ َو َر ْ َ ُ ُ َ َ ْ ُ ُ ا ْ َ א َن ِا‬
ْ َ ﴾٨٤﴿ ً ‫َو َ ِّ ِض ا ْ ُ ْ ِ ۪ َ ۚ َ َ ا ُ َا ْن َ ُכ َ ْא َس ا ۪ َ َכ َ ُ واۜ َوا ُ َا َ َ ْא ً א َو َا َ َ ْ ۪כ‬

ۜ‫َ ْ َ ْ َ َא َ ً َ َ َ ً َ ُכ ْ َ ُ َ ۪ ٌ ِ ْ َ ۚא َو َ ْ َ ْ َ ْ َ َא َ ً َ ِّ َ ً َ ُכ ْ َ ُ ِכ ْ ٌ ِ ْ َ א‬

çarəsini tapa bilərdilər. (Əlbəttə, münafiq şəxsə heç bir xəbəri izhar etmək
( ً ۪ َ ‫ِا‬ َyaَ rُ dُ َımْ ‫ َر‬ı‫ َو‬oْl‫ُכ‬mْ َ aَ saِ y‫ ا‬dُ ı,ْ
olmaz). tədbirli ‫ َن‬ş‫א‬əَ xْ sl‫ا‬ərُ əُ ْ َhəَrْ َ h‫) َو‬al-dəagəşeryAtallnaah-tTabəaeloalnuıbn
siz zəif

küfr və zəlalətdə qalardınız. Ancaq az bir qisminiz nicat tapardı. (Əbu

Süfyan Qüreyş əhlini Məkkədə toplayıb, ikinci dəfə Bədirdə Hz. Peyğəmbərlə

savaşa gəldi, buna kiçik Bədir savaşı deyilir. Hz. Peyğəmbər Mədinə əhlinə

cihada getməyi əmr etdi. İnsanların bəzisi cihada getmək istəmədi, o vaxt da

bu ayə nazil oldu).

(*Qeyd: Ağıl sahibləri bu ayəyə baxsınlar ki, Allah-Təala necə ümummilli sirləri

mühafizə edib rəy və tədbir sahibi olan şəxslərə tapşırmağı əmr edir. İndiki dövrdə
başqa millətlərin həmin hökmə cani-dildən əməl edib, Quran əhlinin cəhalət səbəbi
ilə bundan məhrum qalması təəssüf ediləcək bir haldır).

84) (ِۚ ‫ِ ا‬ et۪ .َ ۪ ْ ِ ‫َא‬ َ)– (ey Məhəmməd), cihada gedib, Allah-Təala yo-
lunda cihad Hətta səni tək qoyub heç bir nəfər sənə kömək olmasa da.
gm(‫כ‬əَ örmَəْkَ incli‫ ِا‬əhraiُ d‫ َכ‬daُ əgَe)yda–əxssşəəınns,össazəldnəəərclkəəööcmzihüəakndəAacllagavehat-mbTdəəeayhləasdəhnıər,v. hə(səَ lrə۪ çِnəْ dُnْi‫ا‬dr‫ض‬. tِ Nəِّkəَ i‫و‬qَn)ak-lisaamznomrdlaaa
sciizhəaqdaarşaıpkaar.fi(rۜ‫وا‬şُ əَ ‫َכ‬xsَlər۪ i‫ا‬n‫א َ(س‬Qْ َ üre‫ ُכ‬yَ ş‫ْن‬in‫ُ) َا‬
onları ‫ا‬hücَ uَ m) -uünmu ivdəvşaürcoalətkini,iAqlılraahr-,
Təala bilməzlər. ( ً ‫َ ْ ۪כ‬
və əzab etməkdə
heç bir zərər sizə yetirə َQ‫ َو َا‬ü‫א‬rًe‫ ْא‬yَ şdَ ə‫ َا‬nُ ‫ا‬d‫ َو‬a) h-aAşlildadhə-Ttləidailra.
hücum etmədə, şücaətdə

(Allah-Təalanın peyğəmbərinə olan vədi doğru oldu, Hz. Peyğəmbər Əbu

Süfyanla savaşmaq üçün 70 nəfərlə Mədinədən çıxdı, Allah-Təala Qüreyşin

qəlbinə qorxu salıb, peyğəmbər Bədirə gəlməmiş Əbu Süfyan Qüreyş ordusu

ilə Məkkəyə qayıtdı. Bu mətləbin təfsilatı Ali-İmran surəsinin 180-ci ayəsində

qeyd olunmuşdu).

fayd8a5y)e(t‫א‬iَrْ mِ əٌ kd۪ َənُ َ öْ t‫ ُכ‬rَ üً َ bَ iَr ًbَ a‫َא‬şqَ aْ َ şəْ َxsْ əَ )v-aksiitməç*i mömin qardaşına xeyir və
olsa, ona o vasitəçiliyin sa-
bviərzpəaryərvayre.ti(r‫َ א‬mْ ِ əkٌ ْd‫ ِכ‬əُ nَ
vabından Allah-Təala yanında ْö‫ ُכ‬tَrüً َ ِّ vَ aً sَ i‫א‬tَ əَçiْliَ kْ َ eْtsَ ‫و‬əَ ),
- və kim mömin qardaşına şər

ona o vasitəçiliyin günahından Allah-Təala nyəaznaınrədtaçiikviəqxaətbəəzradbavrdarır..(‫َو َכא َن‬
‫ْ ٍء ُ ۪ ًא‬ َ ِّ ‫ )ا ُ َ ٰ ُכ‬- Allah-Təala hər bir şeyə

267

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو ِا َذا ُ ّ۪ ُ ْ ِ َ ِ ٍ َ َ ا ِ َא ْ َ َ ِ ْ َ אٓ َا ْو ُردو َ אۜ ِان ا َ َכא َن‬٨٥﴿ ‫َو َכא َن ا ُ َ ٰ ُכ ِّ َ ْ ٍء ُ ۪ ًא‬
‫﴾ َا ُ َ ٓ ِا ٰ َ ِا ُ َ ط َ َ ْ َ َ ُכ ْ ِا ٰ َ ْ ِم ا ْ ِ ٰ َ ِ َ َر ْ َ ۪ ِۜ َو َ ْ َا ْ َ ُق‬٨٦﴿ ‫َ ٰ ُכ ِّ َ ْ ٍء َ ۪ ًא‬

﴾٨٧﴿ ‫ِ َ ا ِ َ ۪ ً ۟א‬

Y‫ َ ۜא‬a‫دو‬d‫ ُر‬8)a6-o)o(şnٍəuxِ nsَ ِisnْ aُ slّ۪aiُ zmə‫ َذا‬ı‫ِا‬v‫و‬nَ e)dr-adnniəydizaasamylaaaxmnşııbvoirənşugənöxzsöəszliüoznəlaəsnaqllaaaymotnavureınnrs.səa,la(‫و‬mْ ‫ ٓא َا‬ıَnْ ِı qَ aَ yْ t‫ِ َא‬a‫ا‬rınَ .َ

(*Qeyd: “Ey islam ümməti, bir bu ayəyə baxıb onun məzmununu təfəkkür edin
ki, Allah-Təala necə bizə bir-birimizə xeyir və mənfəət yetirməyi əmr edir və bir-
birimizə şər və zərər yetirməyi qadağan edir. Bəs rəvadır ki, biz müsəlmanlar belə
bir mübarək hökmü tərk edib həmişə bir-birimizə şər və fəsad yetirmək fikrində olaq?
Vəhşi heyvanlar kimi bir-birimizi qətlə yetirib qatil şəxsə kömək edək? Necə ki bizim
bu zəmanəmizdə müsəlmanlar arasında rəvacdadır. Belə şəxslərə müsəlman demək
olarmı?)

(Məsələn, bir şəxs sənə salam verib “səlamün əleyk” desə, sən onun
cavabında “əleykəs-salam və rəhmətullah” de. Əgər o şəxs salamda “və
rəhmətullah” desə, sən “və bərəkatuhu”nu da artır. Gözəl şəkildə salamı qay-

tarmaq budur. Amma salam verən şəxsin salamını qaytarmaq onun cavabında
“əleykəs-səlam” deməkdir. Bu ayə salam verməyin və salamı qaytarmağın
vhGaəəcrriəbbkliirtyöşivnebəyəindeəthsliailndq)iq.r.(-‫א‬hًƏe۪sgَaəbr‫ ٍء‬ıْbnَiırçِّ ‫ُכ‬əşəkxəٰ snَ d‫َن‬s‫א‬ia‫َכ‬rl.aَ m‫ن ا‬ı‫) ِا‬q-ahyətaqrimqəatsəan, ,oAlşləaxhs-Tgəüanlaahskiazrddəınr.

87) (ِ H۪ aَ qْ ‫ َر‬q َ oِ lَaٰ rِ ْa‫ ا‬q‫ْ ِم‬ َ ibaٰ ‫ ِا‬dْ ə‫ ُכ‬t َ oَ lْuَ nَ aَ ُn a‫ ِا‬nَ ٰc‫ٓ ِا‬aَqُ ‫ ) َا‬- haqq olan məbud Allah-
Təaladır. Allah-Təaladır, ondan baş-

qa bütün məbudlar batildir. Əlbəttə, Allah-Təala sizi qiyamət günündə

haqq-hesabdan ötrü toplayacaqdır. O qiyamət gününün vaqe olacağına ِ
xhəebçəbriirnişəskizkqvəəbuşül behtmə iyrosixndiuz,r.a(m‫ ًא‬m۪ َ a A‫ ا‬llَ aِ h‫ق‬-ُ Tَ əْ aَ‫ ا‬laْ dَ ‫ َو‬a)n-
Allah-Təalanın bu
doğru söz danışan

kimdir? Əlbəttə, Allah-Təala bütün sözlərində sadiqdir, yalan qəbih
olan şeydir, qəbih şey Allah-Təalaya layiq deyildir. (Müsəlman şəxs gərək
Allah-Təalaya tabe olub doğru danışmağa adət etsin. İnsana layiq deyil ki,
yalan söz desin. Yalandan bir çox fəsad əmələ gələr. Münafiqlərdən bir qrup

Mədinədə Hz. Peyğəmbərdən izin istədilər ki, Mədinədən kənarda məskun
olsunlar. Mədinənin havasının onlara uyğun olmadığını səbəb göstərdilər.
Hz. Peyğəmbər onlara izin verdi. Elə ki Mədinədən çıxdılar, yavaş-yavaş

Mədinədən uzaqlaşıb Məkkədə müşriklərə qoşuldular. Müsəlmanlar onların
haqqında ixtilaf etdilər. Bəzisi onların küfrünə, bəzisi də kafir olmadıqlarına
hökm verdi. O vaxt bu ayə nazil oldu, ayədə onların küfrü bəyan edilib, ixtilaf

etdikləri üçün müsəlmanlara tənə edilir. Yəni niyə küfrlə iman arasında fərq

268

Nisa surəsi
ِ ِ ْ ُ ْ َ ‫َ َ א َ ُכ ْ ِ ا ْ ُ َא ِ ۪ َ ِ َ َ ْ ِ َوا ُ َا ْر َכ َ ُ ْ ِ َ א َכ َ ُ اۜ َا ُ ۪ ُ و َن َا ْن َ ْ ُ وا َ ْ َا َ ا ُط َو‬
‫﴾ َودوا َ ْ َ ْכ ُ ُ و َن َכ َ א َכ َ ُ وا َ َ ُכ ُ َن َ َ ا ٓ ًء َ َ َ ِ ُ وا ِ ْ ُ ْ َا ْو ِ َאٓ َء‬٨٨﴿ ً ۪ َ ُ َ َ ِ َ ْ َ َ ُ ‫ا‬
ْ ُ ْ ِ ‫َ ُ َ א ِ ُ وا ۪ َ ۪ ِ ا ِط َ ِא ْن َ َ ْ ا َ ُ ُ و ُ ْ َوا ْ ُ ُ ُ ْ َ ْ ُ َو َ ْ ُ ُ ُ ْ ۞ َو َ َ ِ ُ وا‬

‫﴾ ِا ا ۪ َ َ ِ ُ َن ِا ٰ َ ْ ٍم َ ْ َ ُכ ْ َو َ ْ َ ُ ْ ۪ َא ٌق‬٨٩﴿ ‫َو ِ א َو َ َ ۪ ً ۙا‬

qoymursunuz? Kim müsəlmanlardan kənar olub müşrik və kafirlərə qoşulsa,
o şəxs islamdan çıxmış olar).

qaçıb88g)e(dِ əْ َ nَ ِ mَ ü۪ ِ ‫א‬nَ ُaْ ‫ا‬fiqِ ləْ r‫َ ُכ‬ h‫א‬aَ َq)q-ısnidzəa nə olubdur, ey müsəlmanlar, Məkkəyə
iki qrup olubsunuz? (Allah-Təala on-
loanralamrıüqnaazfiaqnddeıqyliabrkı üəfmrləərlilnəri itəssədbiəqbeitdiliə).((m‫ ۜا‬üُ rَ t‫ َכ‬ə‫א‬dَ ِ olْ uُ bَ ‫ َכ‬M‫ُ َا ْر‬ək‫َوا‬k)ə-dəAlmlaühş-rTikəlaəlraə
ُqAo‫ا‬lşlauhlَ m-‫ َا‬Taْ əlَ a)arl–ıannabıəngsözrsəəilz)aqlməatüyəstsaəalrmlıdbaığmnılüaşəşrrxiisskltələəryriiir(nMsisnəırikzaksəkıyni,əaöqdzaaçəxaminlləealtrldəı)ri.ihn(i‫ا‬id‫و‬zaُ sْyَ əə‫ن‬bْ tَ‫ا‬ət‫ َن‬ba‫و‬piُ ail۪nəُ ‫َا‬
sayasınız? ( ً ۪ ِoَ nuْ َ َ zُ ə‫ا‬laِ lِətْ dُ əْ nَ ‫ َو‬ç) ı-xa(erytmMaəğhaəmbimr əydo)l,
müsəlmanlardan zəlalətə salsa, َ sُəَ nَ
Allah-Təala kimi

tapa bilməzsən. Müşriklərə qoşulan şəxslər heç vaxt mürtədlikdən geri

dönməyəcəklər.

istəy8ir9l)ər(‫ٓا ًء‬kَ iَ, ‫ُ َن‬ ‫ُכ‬mَ َ ü‫ا‬s‫و‬əُ lَ m‫א َכ‬aَ n‫ َכ‬l‫َن‬a‫و‬rُ ُ ‫َ ْכ‬ ْoَ n‫وا‬l‫د‬a‫َو‬r) - Məkkəyə qayıdıb kafir olanlar
siz da kimi kafir olub hamınız küfrdə

bərabər olasınız. (Siz isə istəyirsiniz ki, onları müsəlmanlığa daxil
ec‫ِط‬dih‫ا‬əasِ din۪ eiَ zd,ibn۪ )uc-ə, yhMəeçəqkvəkadəxədtrəmsniüzhmmickürüəsntəloemdlaainbnlşsaeirzyiondlekəyaibfl)iir.rl(ləi‫وا‬krُidِ əö‫א‬zَ Aُ ülnlaüَ hz‫ َء‬-ə‫ ٓא‬Tَ ِ d‫ْو‬əَ‫ا‬oaْslُtaْ ِ ‫َ َ َ ِ ُوا‬
yolunda
siُ zُ dْ َə‫و‬nَ dْ öُ nُdُ ْə‫وا‬rَ ibْ ُ ‫و‬yُenُ َid‫ْ ا‬ənَ َ ‫ ) َ ِא ْن‬- əgər o Məkkəyə qaçanlar etməyin.
hicrət etməsələr, o vaxt onları
(dْaُ ُüzْ َ ykeötmirəink.ç(i‫ ۙا‬tً ut۪ mَ aَ ‫َو‬yı‫א‬nِ ‫و‬.َ (ْ İُsْ lِ am‫ ُ وا‬aِ təَ frَi‫و‬qَ )ə- həmin hal-
harda tap-

sanız tutub qətlə onlardan özünüzə nə
bir dost və nə bir salan şəxslərdən gərək

uzaq olasınız).

lərin9q0)ət(l‫ق‬iٌ ‫א‬vَ a۪ cْ iُbَ dْ َ ‫َو‬ir,ْ ‫ ُכ‬aَ nْ َ c‫ٍم‬aْ qَ bٰ ‫ا‬uِ ‫ َن‬mُ üِ rَ tَəd۪ l‫ا‬ərd‫) ِا‬ə-nvoə qeyd olunan mürtəd şəxs-
şəxslər ki sizinlə əhd edən

camaata (əhli-kitaba) pənah aparsalar, əgər belə şəxslərə pənah aparsa-

lar, onların ehtiramına görə, o zaman o mürtəd şəxsləri də qətlə yetirə

bilməzsiniz. (İnsaflı insanlar bu ayədə hökm olunan əhli-kitabın ehtiramını

düşünüb islam dininin təməlinin insaf və mürüvvət olduğunu dərk etsinlər.

Heyif olsun, islam ümməti Quranın ayələrinə əməl etməyib özlərinin zalım
zِülَ m) -onldəuzğaumnuannükmi qayaiyşıdeıtbdisriirzliənr)t.ə(rْə‫ ُכ‬f‫ۧؤ‬iُ nٓ‫ َ א‬iz‫و‬əْ ‫َا‬
və islam dininin əsasının, sanki, َ
َُْ َْ ‫אُِ ا‬ َ ُ ‫ُ ُכ ْ اَ ْو‬ ِ ‫ْت ُ ُ و ُر ُ ْ َا ْن ُ َא‬

269

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫َا ْو َ אٓ ُۧؤ ُכ ْ َ ِ َ ْت ُ ُ و ُر ُ ْ َا ْن ُ َא ِ ُ ُכ ْ َا ْو ُ َא ِ ُ ا َ ْ َ ُ ْ ط َو َ ْ َ אٓ َء ا ُ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ ُכ‬
ً ۪ َ ْ ِ ْ َ َ ْ ‫َ َ َא َ ُ ُכ ْ ۚ َ ِא ِن ا ْ َ َ ُ ُכ ْ َ َ ْ ُ َא ِ ُ ُכ ْ َو َا ْ َ ْ ا ِا َ ْ ُכ ُ ا َ َ َ َ א َ َ َ ا ُ َ ُכ‬
‫﴾ َ َ ِ ُ و َن ٰا َ ۪ َ ُ ۪ ُ و َن َا ْن َ ْא َ ُ ُכ ْ َو َ ْא َ ُ ا َ ْ َ ُ ْ ط ُכ َ א ُردوٓا ِا َ ا ْ ِ ْ َ ِ ُا ْر ِכ ُ ا ۪ َ ۚא‬٩٠﴿

‫َ ِא ْن َ ْ َ ْ َ ِ ُ ُכ ْ َو ُ ْ ُ ٓا ِا َ ْ ُכ ُ ا َ َ َو َ ُכ ٓا َا ْ ِ َ ُ ْ َ ُ ُ و ُ ْ َوا ْ ُ ُ ُ ْ َ ْ ُ َ ِ ْ ُ ُ ُ ْ ط‬

gəlib islama daxil olsalar, ya da ürəkləri sıxılıb siz müsəlmanlarla, ya da

öz qövmlərindən olan müşriklərlə savaşmağa meyilləri olmasa, yenə bu

mürtəd olanlar öldürülə bilməzlər. ( ْ s‫ ُכ‬avُ َ a‫َא‬şَ mَ ْ ı‫ُכ‬rlْ َaَ r,ْ ُəَ ksَiَnُ ə‫ا‬, ‫َء‬A‫َ ٓא‬llaْ َ h‫) َو‬-T- eəlaəladeoyni-l
ki, o mürtəd olanlar sizdən qorxub

ların qəlblərinə qorxu salıbdır. Əgər Allah-Təala istəsə, onları sizə hakim

edib, sizinlə savaşarlar. Bir halda ki, sizinlə savaşmırlar, siz də onlarla sa-
‫ ِا‬y‫ا‬eْ َrْ d‫ َو َا‬əْ ‫ُכ‬mُəِ s‫َא‬kُ uْ َnَ ‫ ) َ ِא ِن ا‬- əgər
voamşmüratyəıdn.o(laً n۪ lَ aْrِ ْsَ iَ zdْ ‫ ُכ‬əَnُ k‫ ا‬əَ nَ َar‫َ א‬ oَ luَ bَ u‫ا‬zُa‫ ُכ‬qْ َ oْ ‫ ُכ‬luُ bَ َ ,ْ sizinlə sa-

vaşmayıb, sizə itaət etməyi izhar etsələr, belə halda Allah-Təala onlardan

ötrü sizə bir yol verməyibdir ki, onları qətl edib, ya da əziyyət edəsiniz, bu

bir neçə halda müşriklərə əziyyət edib qətlə yetirmək siz müsəlmanlara

qadağandır. (İslam dininə tənə edənlər bu ayəyə baxıb diqqət etsinlər ki,

Haqq-Təala müsəlmanlara müşrik və bütpərəstlərlə necə rəftar etməyi, sülh

içində olmağı əmr edir və bundan nümunə götürərək müsəlmanlar da gərək

bir-biriləri ilə mehriban və xoşrəftar olsunlar. İslamın əsası sülh və xoş rəftar

olmaqdır. Necə ki Hz. Peyğəmbər buyurubdur: “O şəxsə müsəlman deyilir ki,

xalq onun əlindən və dilindən əmin-amanlıqda olsun”. Bəni-Əsəd və Qətafan

qəbilələrindən bir qrup Mədinəyə gəlib müsəlman olduqlarını izhar etdi,

müsəlmanlar da onlardan xatircəm oldular. Elə ki öz yurdlarına qayıtdılar,

fürsət tapıb qəfildən bixəbər müsəlmanların üstünə hücum edib qətl və qarət

etdilər. Gələn ayə o camaat haqqında nazil oldu).

gedə9n1lə)r(dْ əُ nَ ْ َ b‫ا‬aşُ qَ ‫َ ْא‬a‫َو‬ bْ ‫ُכ‬irُ qَ ‫َ ْא‬ru‫ ْن‬pَ‫ن ا‬lَ a‫ ُ و‬da۪ ُ (َ bə۪ َn‫ ٰا‬i-‫َن‬Ə‫و‬sُ əِ dَ َ )- mürtəd olub Məkkəyə
və Qətafan) rastlaşarsınız,

o camaat iman izharı etməklə istəyirdilər ki, öz tərəflərindən sizi arxa-

yın etsinlər ki, siz də onlardan qafil olasınız və öz qövmlərini də sizdən

xlۚ‫א‬aَ ar۪t,i‫ا‬qrcaُ ə‫ِכ‬y‫ر‬mْ ıُ‫ا‬dِ ıَebْ tِ ْsd‫ا‬inərَl‫ِا‬əh‫ا‬r‫ ٓو‬a‫د‬lk‫ ُر‬s)i,a-vsaiazmşdamədnaaoxnniəllzaoarlamarlahanerç,khbiəismrizəidnzəilyədysiəagtvərayşedmtüişaşmmğaəəyndələcəvərəkdtdəonirlu.bn(e‫א‬stَ əar‫ُכ‬-
(cْ aُ mُ aُ ْ aِ َt sُ ُaْ ‫ا‬v‫ َو‬aşْ mُ ‫و‬aُ qُ َdaْ nُ َ ِ kْ ‫ َا‬ə‫ا‬nٓ a‫ ُכ‬rَ ‫ َو‬olَ mَ a‫ا‬yُı‫ُכ‬bْ,َ ‫ ِا‬i‫ا‬tٓ aُ əْ ُt‫ َو‬eْt‫ ُכ‬mُ əِ yَ ْ iَ bْ,َ ‫) َ ِא ْن‬
olarlar. sُ iْzَ inْləُ sizə
- əgər o

zərər yetirməkdən əllərini saxlamasalar, o vaxt onları harda tapsanız,
tutub qətlə yetirin. (۟‫ ) َواُو ٰٓ ِ ُכ ْ َ َ ْ َא َ ُכ ْ َ َ ْ ِ ْ ُ ْ َא ًא ُ ۪ ًא‬- qeyd olunan camaatı

270

Nisa surəsi
َ َ َ ْ َ ‫﴾ َو َא َכא َن ِ ُ ْ ِ ٍ َا ْن َ ْ ُ َ ُ ْ ِ ًא ِا َ َ ـًٔ ۚא َو‬٩١﴿ ‫َو ُاو ٰ ِٓ ُכ ْ َ َ ْ َא َ ُכ ْ َ َ ْ ِ ْ ُ ْ َ א ًא ُ ۪ ً ۟א‬
ْ ‫ُ ْ ِ ًא َ َ ـ ًא َ َ ْ ۪ ُ َر َ َ ٍ ُ ْ ِ َ ٍ َو ِد َ ٌ ُ َ َ ٌ ِا ٰ ٓ َا ْ ِ ۪ ٓ ِا َا ْن َ ُ اۜ َ ِא ْن َכא َن ِ ْ َ ْ ٍم َ ُ ٍّو َ ُכ‬
ُ ۪ ْ َ ‫َو ُ َ ُ ْ ِ ٌ َ َ ْ ۪ ُ َر َ َ ٍ ُ ْ ِ َ ٍۜ َو ِا ْن َכא َن ِ ْ َ ْ ٍم َ ْ َ ُכ ْ َو َ ْ َ ُ ْ ۪ َא ٌق َ ِ َ ٌ ُ َ َ ٌ ِا ٰ ٓ َا ْ ِ ۪ َو‬

﴾٩٢﴿ ‫َر َ َ ٍ ُ ْ ِ َ ٍۚ َ َ ْ َ ْ َ ِ ْ َ ِ َא ُم َ ْ َ ْ ِ ُ َ َא ِ َ ْ ِۘ َ ْ َ ً ِ َ ا ِۜ َو َכא َن ا ُ َ ۪ ً א َ ۪כ ً א‬

qətlə yetirmək üçün sizə aşkar olan hakimiyyət və ixtiyar verdik. (Gələn
ayə insan qətli barəsindədir. İnsan qətli 3 qisimdə təsəvvür olunur. 1- qəsdən
birini qətlə yetirmək. 2-Səhvən qətlə səbəb olmaq. Məsələn, bir şəxs quşa
güllə atan zaman insana dəyib onu həlak edə bilər. 3- qəsdə oxşayan xəta
üzrə vaqe olsa, məsələn, müəllim uşağı döyərkən, uşaq onun zərbəsindən ölsə,
bunların hər ikisinin hökmü kəffarədə birdir. Amma diyəti başqadır. Bundan
sonra qeyd olunacaqdır. Qəsdən və xəta ilə öldürmənin hər birinin hökmü
sıradakı ayələrdə təfsilatı ilə bəyan ediləcək).

möm9i2n)d(ə‫ـًٔא‬nَ َ ‫ًא ِا‬ cِ aْ ُizَ dُ ْ eَ y‫ ْن‬i‫ َا‬l ٍ kِ iْ,ُ bِ a‫ َن‬ş‫َכא‬q‫א‬aَ ‫َو‬b)i-r xəta ilə olmanın xaricində, heç bir
ötrü mömin şəxsi qəsdən qətlə yetirsin.
َbu‫ ًא‬dِ uْ ُr
(mÇöümnkini xşəətxaseidxəəntainüsaznrəınqüəztrlxəayhelıtğirısqəə,b(uolneudnilhəör)k.m(‫ًٔא‬ü‫َـ‬ kَ َ iَ , ْqَe‫ َو‬y)d- kim bir
bَ i‫ن‬rْ ‫ َا‬m‫ا‬öِ mٓ ۪ ِ ْiَ‫ا‬n ٓ qٰ ‫ِا‬uٌ laَ mَ ُı ٌaَ z‫و ِد‬aَ dٍ َ ِeْtُsiٍnَ َ olunur).

(‫ُ ا‬ ‫َر‬vəُ b۪ ْ irَ َ )- o qatilə lazımdır ki, ondan
ötrü də o öldürülənin diyətini əgər

ona bağışlamasalar, onun varislərinə versin. Əgər bağışlasalar, qatilə an-

caq həmin qulamı azad etmək lazımdır. (Bu kəlam buna işarədir ki, səhvən
qoٍۜ َ ənِ tlْ laُd)rə-ındəigayərəratsisıəbnhadvğaəışnəlhaömdl-dapüqeryyümaləxanşnıdşoəırlxm)s. as(iszٍaَəَ,‫ َر‬admُüş۪mmْ َaَənoٌ ِ q‫ َو‬öْ v‫ ُכ‬mَ ‫و‬dٍّ ُəَ n‫ٍم‬oْ lَ saْ ,ِ ‫َ ِא ْن َכא َن‬
oْ lُ anَ ُ sizinlə

öldürülən özü mömin olsa,

ondan ötrü bir mömin qulam azad etmək lazımdır. (Burada diyət yoxdur,

çünki öldürülən özü mömindir, amma onun varisləri müşrik olub onlarla

əhd-peyman olmayanda müşriklər ona varis olduğundan, öldürüləndən ötrü
odٍۚ َ liِ ayْ ənُ )t c-vaeəmrgiəlamratəsdəliahdnvirə)(n.yəö(hlٍ udَ َ d‫ر‬üَ irُ vü۪əlْəxnَ ‫َو‬rişs۪ əِtxiْ aَ‫ا‬snٓ slٰai‫ ِا‬zrٌ idnَ alnəَ )ُ ooٌ nَlsِlaَar,‫ق‬ıoٌn‫َא‬ a۪ raْ ُlَaْ َ r‫ َو‬ınْ d‫َ ُכ‬aْ َ ə‫ ٍم‬hْ َd-ْ pِ e‫َن‬y‫א‬m‫ن َכ‬aْ ‫ِا‬n‫َو‬
öldürüləndən ötrü onun

varislərinə diyət vermək, bir də mömin bir qulam azad etmək lazımdır.
ə(ِۜ v‫ا‬əzَ iِnًəَ ْ َِ dْ aِ َlbْ aَ dْ aَ lَ )o-rəugcərtumtsöumn.inBquuilkaimatyapormuacsatu, tomnuaqn
qَ aۘ ِ tْiَlِ ‫א‬gَ َ əُ rِ əْ kَ ْ iَ k‫ُم‬i‫َא‬ ay

öA‫ ً א‬tlr‫۪כ‬lüaَ hh‫א‬-iTً k۪əmَ aəlُ at‫ا‬l)itə-hröAəkflilmnahdlə-ərTnvəqearulailbamdmiər.xa(lzİuanqdsaaetflıtınmiınnəsyaəinnhlvaəarvlbəınuzidanaydnəənaiqngəambhuədlzımor.luuOnnunanlraa. r(bd‫ َن‬aa‫א‬x‫ َכ‬n‫و‬-َ

sınlar ki, islamda qətl məsələsində əhli-kitabın hökmü müsəlmanlarla necə

271

Kəşfül-Həqayiq I

‫َو َ ْ َ ْ ُ ْ ُ ْ ِ ًא ُ َ َ ِّ ً ا‬

bərabər səviyyədə qəbul edilib. Ondan sonra islamın haqq olduğunu və özgə
dinlərdən üstünlüyünü anlasınlar. Bu hökmlər tamamən səhvən olan qətldən
ötrü qeyd olundu. Qulamı azad etmək qatilin öz malı hesabına olmalıdır.
Amma diyəti onun qohum-əqrəbası verməlidir, o qatilin qohum-əqrəbası o
diyəti öz aralarında toplayıb, öldürülən şəxsin varislərinə verərlər. Qəsdən
adam öldürmədə diyətin miqdarı bu qeyd olunan şeylərin biridir; 1- 100 ədəd
yetkin dəvə.2- 200 ədəd öküz. 3- 1000 ədəd qoyun. 4- min misqal qızıl (1 mis-
qal: 4, 5 gr.-dır). 5- 10 min misqal gümüş. Bu şeylərin hansı biri mümkün olsa,
gərək onu versin. Amma qəsdə oxşayan qətldə diyətin miqdarı belədir: a) ana-
ları yenidən doğub süd sahibi ola bilən 33 dişi dəvə (yəni elə dəvə ki, yanında
süd əmən balası olsun. Ondan əvvəlki balası iki yaşından 3 yaşınadək olar),
b) yenə 33 dişi dəvə ki, onların yaşları 3-dən 4-ə qədər olsun, c) yenə 34 dişi
dəvə ki, onların yaşları 6, özləri də hamilə olsunlar. Hamısı bir yerdə 100 dəvə
edər. Səhvən olanın diyəti belədir: a) anaları yenidən doğa bilən 20 dişi dəvə,
b) anaları yenidən doğub süd sahibi ola bilən 20 erkək dəvə, c) anaları yenidən
doğub süd sahibi ola bilən 30 dişi dəvə, d) 30 dişi dəvə ki, 3-dən 4 yaşınadək
olsunlar. Bu da bir yerdə 100 dəvə edər. Qəsdə oxşayan qətldə diyət qati-
lin malından verilər. Amma səhvən olan qətldə diyəti qohum-əqrəbası verər.
Bu qeyd olunan diyətlərin hamısı azad kişinin diyətidir. Amma azad qadının
diyəti bütün hallarda kişinin diyətinin yarısıdır. Qulamla, kənizin diyəti hər
bir halda onların qiymətləri qədərdir. Səhvən qətldə diyətin 3 il vaxtı vardır.
Qəsdə oxşayanın iki il, qəsdən olanda bir il vaxtı vardır. Səhvən və qəsdə ox-
şayanda varislərin qisas almağa ixtiyarları yoxdur. Amma qəsdən qətldə varis
diyət almaqla qisas arasında azaddır. Bir də qəsdən qətl haqqında olan ayənin
mənasına görə qatilin tövbəsi qəbul edilməz).

bir ş9ə3x)si(‫ا‬qً əِّ sَ dَ ُ ə‫א‬nً ِ qْ ُ ətْ lُ əْ َ yْ eَ t‫َو‬i)rs-ə(,bu ayə qəsdən qətl haqqındadır), kim mömin*

(*Qeyd: Yazıqlar olsun o şəxsin halına ki, bu ayəni eşidəndən sonra adam öl-
dürür. Adam öldürməyin günahı, əzabı və lənəti haqqında bu ayədə verilən vədlər
başqa heç bir günah haqqında varid olmayıbdır. İbn Abbasdan rəvayət olunubdur ki,
qəsdən adam öldürənin tövbəsi qəbul edilən deyildir. (Buxari, Mənaqibu’l-Ənsar 29,
Təfsiru-surə 4/16; Müslüm, Təfsiru-Surə 4/16) Hz. Peyğəmbər buyurubdur: “Dünya-
nın yox olması Allah-Təala yanında bir insanın öldürülməsindən daha dəyərsizdir”
(Tirmizi, Diyat 7; İbn Macə, Diyat 1). Yenə başqa bir hədisdə buyurub:“Əgər bir
şəxsi məşriq tərəfində qətlə yetirsələr və məğrib tərəfində olan başqa bir şəxs onun
qətlinə razı olsa, hər halda onun qanına şərikdir” (İbn Macə, Diyat 1). Başqa bir
hədisdə buyurubdur: “Kim bir şəxsin qətlinə yarım kəlmə sözlə də kömək etsə, o şəxs
qiyamət günündə elə bir halda gələr ki, onun iki gözünün arasında “bu şəxs Allah-

272

Nisa surəsi
‫﴾ َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ٓا‬٩٣﴿ ‫َ َ َا ٓ ُۨؤ ُه َ َ ُ َ א ِ ً ا ۪ َ א َو َ ِ َ ا ُ َ َ ْ ِ َو َ َ َ ُ َو َا َ َ ُ َ َ ا ًא َ ۪ ً א‬
‫ِا َذا َ َ ْ ُ ْ ۪ َ ۪ ِ ا ِ َ َ َ ُ ا َو َ َ ُ ُ ا ِ َ ْ َا ْ ٰ ٓ ِا َ ْ ُכ ُ ا َ َم َ ْ َ ُ ْ ِ ً ۚא َ ْ َ ُ َن َ َ َض‬
‫ا ْ َ ٰ ِة ا ْ َ ۘא َ ِ ْ َ ا ِ َ َ א ِ ُ َכ ۪ َ ٌة ۘ َכ ٰ ِ َכ ُכ ْ ُ ْ ِ ْ َ ْ ُ َ َ ا ُ َ َ ْ ُכ ْ َ َ َ ُ اۜ ِان ا َ َכא َن ِ َ א‬
ِ ۪ َ ۪ ‫﴾ َ َ ْ َ ِ ي ا ْ َא ِ ُ و َن ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ۪ َ َ ْ ُ ُا ۨو ِ ا َ ِر َوا ْ ُ َ א ِ ُ و َن‬٩٤﴿ ‫َ ْ َ ُ َن َ ۪ ً ا‬

ۘ ً َ ‫ا ِ ِ َא ْ َ ا ِ ِ ْ َو َا ْ ُ ِ ِ ْ ۘ َ َ ا ُ ا ْ ُ َ א ِ ۪ َ ِ َא ْ َ ا ِ ِ ْ َو َا ْ ُ ِ ِ ْ َ َ ا ْ َא ِ ۪ َ َد َر‬

Təalanın rəhmətindən ümidsizdir” sözü yazılar”. Bu kimi hədislər və ayələr, sanki,
müsəlmanların arasından birdəfəlik götürülüb, qətl hadisələri rəvac tapıb, vəhşiliyi

özlərindən ötrü şüar edib, insanlıq xüsusiyyətindən və ədəbdən kənar olublar. Bunun
səbəbi Quran ehkamını tərk edib, nəfsani arzulara tabe olmaqdır).

dbo(‫א‬nöıَ ruy.۪ ü(‫ا‬öًُkzَِ ‫ َא‬rəََ ‫و‬əzَ hُaِ mْbََ ََəhtُ ‫ُه‬ai‫ؤ‬nُ‫ا‬z‫ ٓا‬dıَ َrəَ nَeِ )dَk-‫و‬iَəb)ondn-aiurArne.ldlacəhərz)-.Ta(sə‫א‬ıًacl۪ aəَ ho‫א‬əً n‫ا‬nَ anَ əqُ mَ əzdَə‫َا‬ib‫و‬rَ ),v-həoəmlnədnişaəəntlieökdtroəürr.ac(dəAahləlqanahnl-aəTmcəaadqləa-

lir 94) (‫ُ ا‬ َvَ َ aِ x‫ا‬tıِ m۪ üَ şri۪ kْ lُ əْ َriَ n‫ذا‬aَ ‫ ِا‬r‫ا‬aٓ sُ ıَ ‫ا‬nٰ dَ a۪ b‫ ا‬i‫א‬rَ n‫אٓ َا‬əَ )fə-r(mayüəsdəəlmmaünsıədlma aqnəltalreatməməmr eədyiə-
ki, cihad

diqqət etsinlər). Ey iman gətirən şəxslər, nə zaman ki Allah-Təala yo-

lunda cihad etməyə çıxdınız, hər bir şəxsə çatan kimi onu dərhal qətlə

yetirməyin, fikir verib araşdırın ki, bəlkə, onların arasında bir müsəlman
mِ ْ üُ sَəlmْ َ ‫م‬aَ nَ am‫ُ ا‬ ‫ُכ‬dْeَ ‫ِا‬səٓ ,ٰ ِ ‫ُا‬
şəxs ola bilər. (ۚ‫ًא‬ ْ s‫ َا‬izْ َ ona ُ dَ emَ ‫) َو‬ə-yiknimkii,m“asənnizmhaürsıəlemdiabn,
itaət edib mən
dٌ‫ة‬dimَ ae۪yh‫כ‬aَ inalُsِ eçə‫ َא‬donَ xə”ِn.q‫ا‬lOəəَrnnْ dِiuَmə)nqə-ətbotAuləşliəlzyaxhehstai-irTröıiəlbqdaəülmabrnaumıllnıənektaylmaəmnidrıansülidinzkasyədao,ılrhmm.aəa(bnyُ efْıَlnəəə.ْ stِ(ii‫ ۘא‬zَ ْiْ sُ dْ t‫ا ُכ‬əə‫ة‬y‫ ِכ‬oَ inٰrِ َٰsl‫َْכ‬ai‫)ا‬nr‫ض‬i-zkَ ,əiَ mgaَ əmi‫ن‬rَ imdsُ iَiazْ-َ
n- Aizl.laBhə-sTsəizadlaənsiznəiyməiqnənbəut lqeotyduibləsri?zi(‫ا‬isً l۪aَ m‫ َن‬laُ َ mْ َ ə‫א‬şَ hِ u‫א َن‬r‫ َכ‬eَ td‫ن ا‬i.‫ ِا‬Sۜ‫ ا‬iُzَ َdَ əْ ‫כ‬iُ sْ lَ aَ mُ a‫ ا‬dَaَ -)

xil olanlarla yaxşı rəftar edin. Əlbəttə, araşdırıb fikir verin ki, müsəlman

şəxsi qətlə yetirməyəsiniz. Həqiqətən, Allah-Təala etdiyiniz hər bir şeydən

xəbərdardır.

vْ əِ ِ şُ ْ9iَ‫ا‬l‫و‬5َ ))o-l(mْmِaِ ö‫ا‬dَmıْ ğَ‫ِא‬iınِ lh‫ا‬əarِ ldd۪əaَ n) b۪ ə‫ َن‬d‫و‬əُ nِ ‫א‬ləَ rُ iْ n‫ َوا‬d‫ر‬əِ َ ‫ا‬ bِ ‫ ۨو‬iُ‫ا‬rُ zْ َ ərَ ər۪ ِ ْoُ lْ m‫َ ا‬aِyı‫ َن‬b‫ِ( ُ و‬n‫א‬aَ ْ ‫ا‬xo‫ي‬şِ,َ kْ َ orَ
heç şəxslərlə cihada gedib Allah-

cihada getməyən

Tcً iَ əh‫َر‬aa‫ َد‬ldaَ ay۪ goِ ‫א‬elَ udْ ‫ا‬nəndَ laَ ərmْ iِ aaِ lxُ ْ ‫َا‬iv‫و‬rَ əəْtcdِ ِa‫ا‬ənَ kْ lَ‫א‬iaِ rdَ ıəyr۪ lِəa‫א‬cَ əcُ liْəh‫ ا‬raُ id‫)ا‬səe-bdAəəblnlianşhəə-xTcsəilhəaraladeamyngaieltdvmeəyəciylaədnnirll.aərr(dıَyəlnaَ

273

Kəşfül-Həqayiq I
ُ ْ ِ ‫﴾ َد َر َ א ٍت‬٩٥﴿ ‫َو ُכ َو َ َ ا ُ ا ْ ُ ْ ٰ ۜ َو َ َ ا ُ ا ْ ُ َ א ِ ۪ َ َ َ ا ْ َא ِ ۪ َ َا ْ ً ا َ ۪ ً ۙא‬
ْ ِ ِ ُ ْ ‫﴾ ِان ا ۪ َ َ َ ُ ُ ا ْ َ ٰ ٓ ِ َכ ُ َ א ِ ۪ ٓ َا‬٩٦﴿ ‫َو َ ْ ِ َ ًة َو َر ْ َ ً ۘ َو َכא َن ا ُ َ ُ ًرا َر ۪ ً ۟א‬
ۜ‫َא ُ ا ۪ َ ُכ ْ ُ ْ ۘ َא ُ ا ُכ א ُ ْ َ ْ َ ۪ َ ِ ا ْ َ ْر ِۜض َא ُ ٓا َا َ ْ َ ُכ ْ َا ْر ُض ا ِ َوا ِ َ ً َ ُ َ א ِ ُ وا ۪ َ א‬
َ ‫﴾ ِا ا ْ ُ ْ َ ْ َ ۪ َ ِ َ ا ِّ َ א ِل َوا ِّ َ אٓ ِء َوا ْ ِ ْ َ ا ِن‬٩٧﴿ ‫َ ُא ۨو ٰ ِ َכ َ ْא ٰو ُ ْ َ َ ُ ۘ َو َ אٓ َء ْت َ ۪ ً ۙا‬

ۘ ْ ُ ْ َ َ ُ ْ َ ‫﴾ َ ُאو ٰ ِ َכ َ َ ا ُ َا ْن‬٩٨﴿ ً ۪ َ ‫َ ْ َ ۪ ُ َن ۪ َ ً َو َ َ ْ َ ُ و َن‬

sۙ‫א‬hüًəasbt۪müəَ bn)ısi-ıeniadlaəmibAümdsliltaraü.hcn(i-ۜhTeٰadəْdiaُbalْad‫ا‬gُisera‫ا‬.dvَəaَ n‫و‬bَ ləvr‫ُכ‬əi‫َو‬dg)ie-tvmceirhəiyabəddnairlə.gr(e‫ا‬ədً nْə‫َا‬nisَ bvəə۪ tِ ‫א‬gəَ neْ ‫ا‬tbmöَ əَ yyüَ əkn۪ ِəm‫א‬cَ röُ mvْ ‫ ا‬əُ ins‫ ا‬aləَ vraiَ bn‫َو‬

Allah96-T) ə(‫א‬aً la۪ ‫َر‬tə‫را‬rً əُfَ inُ d‫ا‬ə‫َن‬n‫ َכא‬a‫ َو‬xً iَrْə‫ر‬tَ ‫و‬dَ ə‫َ ًة‬ nِ ْ eَ c‫ َو‬əُ ْdِ ə‫ت‬rٍ ə‫א‬cَ ə‫د َر‬lَ ə)r-, cihada gedənlərdən ötrü
savab və Allah-Təalanın

rəhməti və bağışlamağı vardır. Allah-Təala öz məxluquna rəhm edib ba-

ğışlayandır. (Məkkə əhlindən bir neçə nəfər şəxs Məkkədə imanlarını izhar

edib, amma Mədinəyə peyğəmbərin yanına hicrət etmədilər. Elə ki Bədir sa-

vaşı oldu, onlar da müşriklərlə birlikdə Hz. Peyğəmbərlə müharibə etməyə

gəlib, həmin savaşda öldürüldülər. Sıradakı ayə onların haqqında nazil oldu).

vaşın9d7a))(öْ zِ lِəُ rْ ‫َا‬inٓ ə۪ ِ ‫ٰٓ ِ َכ ُ َא‬ eَ ْd‫ ا‬iُbُ , mَ َ üَ şr۪ i‫ا‬k‫ن‬lə‫) ِا‬r-ə həqiqətən, o şəxslər ki (Bədir sa-
zülm kömək edirdilər, mələklər onla-
v(aْ rُ ْ ‫ ُכ‬idَ i?۪ ”‫ا‬ ‫ ) َא‬-
rı vəfat etdirib canlarını alarkən, ُ (Bir mələklər onlara dedilər:
“Dünyada din işində nə əməliniz halda ki, Mədinəyə hicrət
Mhiəckrəktəedtmə əzdəiifnişzə)x. s(l‫ ۜض‬əِr‫ ْر‬iَ dْ ‫ا‬ikِ, hَ i۪cَ rəْ َt ْ eُ t‫א‬m‫ ُכ‬ə‫ ا‬yُ ə‫َא‬
etməyə qadir olarkən, siِ z‫ َوا‬hِ i‫ا‬c‫ض‬rəُ t‫ َا ْر‬eْt‫ُכ‬mَ əْ yَ َ‫ا‬ə‫ٓا‬ ) - onlar ca-
vabda dedilər: “Biz qüdrətimiz
dideiy”i.r(sۜ‫א‬iَni۪ z‫وا‬, bِ ə‫א‬lَ kُ َ ə,ً ُ ‫ ) َא‬- mələklər onlara dedilər: “Ya-
yox ُ َ qadir idiniz, hicrət etmədiniz, bəs
lan

Allah-Təalanın yer üzü geniş deyildi ki, hicrət edib bir tərəfə gedəydiniz

ki, dininizi aşkar edəydiniz”. (Necə ki Həbəşistana, ya da Mədinəyə hicrət
esatdvialəşrı)n.d(a‫ً ۙا‬ öl۪ dَ ü‫ْت‬r‫ء‬üَ ‫ ٓא‬lَə‫َو‬nۘ şəَ xَ slْ əُ r‫و‬iٰ n‫َ ْא‬ ‫ ) َאُ ۨو ٰ ِ َכ‬-
ُ məkanı o müsəlmanlıq iddiası edib, Bədir
cəhənnəmdir və nə pis qayıdılacaq

yerdir ora.

98) ( ً v۪ َə ‫َن‬a‫و‬cُiَzْ َ olَa‫ َو‬nً َşə۪ x‫ن‬sَ ləُ rd۪ َ əْnَ َ k‫ ِن‬i‫ا‬şَ iْ lِ əْ ‫ا‬r‫ َو‬d‫ِء‬ə‫ ٓא‬nَ ,ِّ ‫ا‬q‫ َو‬a‫ِل‬d‫א‬ıَ nِّ la‫ ا‬rَ dِ aَn ۪ vَ əْ َyْ aُ ْ ‫ ) ِا ا‬-
ancaq zəif - uşaq-

lardan hicrət etmək üçün çarə tapmağa qüdrətləri olmayıb yola da bələd

olmayan şəxslərdən başqa, Məkkədə iman izharı edib hicrət etməyənlər

cəhənnəm əhlidir.

274

Nisa surəsi
ْ َ ‫﴾ َو َ ْ ُ َ א ِ ْ ۪ َ ۪ ِ ا ِ َ ِ ْ ِ ا ْ َ ْر ِض ُ َ ا َ ً א َכ ۪ ً ا َو َ َ ًۜ َو‬٩٩﴿ ‫َو َכא َن ا ُ َ ُ ا َ ُ ًرا‬
‫َ ْ ُ ْج ِ ْ َ ْ ِ ۪ ُ َ א ِ ً ا ِا َ ا ِ َو َر ُ ِ ۪ ُ ُ ْ ِر ْכ ُ ا ْ َ ْ ُت َ َ ْ َو َ َ َا ْ ُ ُه َ َ ا ِۜ َو َכא َن ا ُ َ ُ ًرا‬
‫﴾ َو ِا َذا َ َ ْ ُ ْ ِ ا ْ َ ْر ِض َ َ ْ َ َ َ ْ ُכ ْ ُ َא ٌح َا ْن َ ْ ُ ُ وا ِ َ ا ٰ ِةۗ ِا ْن ِ ْ ُ ْ َا ْن‬١٠٠﴿ ‫َر ۪ ً ۟א‬

﴾١٠١﴿ ‫َ ْ ِ َ ُכ ُ ا ۪ َ َכ َ ُ واۜ ِان ا ْ َכא ِ ۪ َ َכא ُ ا َ ُכ ْ َ ُ وا ُ ۪ ًא‬

99) ü(m‫ ًرا‬iُdَ va‫ ا‬rُ َ oُls‫ا‬u‫َن‬n‫א‬l‫ َכ‬a‫ َو‬r ْ kُ ْiَ, Aَ ُllْ aَ h‫ ْن‬-‫ َا‬Tُ ə‫ا‬alaَ َ ‫َאُ ۨو ٰ ِ َכ‬ ) - bu qeyd olunan zəif
şəxslər onları bağışlayar, Allah-Təala

günahdan keçib bağışlayandır. (Hicrət barəsində qeyd olunan ayələri Hz.

Peyğəmbər Məkkəyə göndərdi. Müsəlmanlardan bir qoca kişi - Cündüb ibn

Zamrə xəstə idi. Elə ki bu ayələri eşitdi, oğullarına dedi: “Məni Mədinəyə

tərəf aparın, mən zəiflərdən deyiləm. Mədinənin yoluna yaxşı agaham. Val-

lah, bu gecəni də Məkkədə qalmaram”. Oğulları onu bir taxta parçasının

üstünə qoydu, Mədinə tərəfinə getməyə başladılar, elə ki Məkkədən kənar

olub Tənim adlı yerə yetişdilər, orada vəfat etdi. Müşriklər onun ölməyinə şad

oldular ki, istədiyinə çatmadı. O vaxt sıradakı ayə nazil oldu (Buxari, Təfsiru-Surə

4/19- Fitən 12)).

100) h(ً iَcrَ ‫و‬əَ t‫ا‬ ً e۪ ‫َכ‬ts‫א‬əً ,َ ‫ا‬yَ eُ r‫ ِض‬ü‫ْر‬zَ üْ ‫ا‬ndِ əْ ِgَ eِn‫ا‬işِ y۪ oَ lla۪ rْ ِt‫א‬aَ pُ aْ rَ ,‫) َو‬o- kim Allah-Təala
yolunda yolları getməklə
oqü۪ ِ nöçüuvُ ‫ر‬mnnَ ‫ َو‬üpçِ ınex‫ا‬ydağənəَn‫ا‬dِ m‫ا‬aaً bnyِ ə‫א‬rsrَ ıoُilnınb۪ irِ nْ aَo)tnöə-llraükərmfiıminzoəəenlçviaılixngesddəaləə,snr(ə.ِ ,h(‫ا‬hNiəcَeqrَ cəiə‫ه‬qُtُ əkeْ t‫َا‬tiədnَCiَ ,‫و‬yَüoinْ nَhdَ uüa‫ت‬nbُldْəeaَ ct,ْ d‫ا‬rAُii)‫כ‬-ْ l.s‫ ِر‬laa(ْ ُvhْ a-ِ ُ bT)‫ ْج‬ı-əُAahْ lliَalcarْ vhəَ ə‫و‬-tَ

Təalaya aiddir. (Necə ki Cündüb ibn Zamrə Məkkədən çıxarkən ölüm onu
hrəahqlmadeı)d.ə(n‫ً א‬di۪ r‫َر‬. ‫ ) َو َכא َن ا ُ َ ُ ًرا‬- Allah-Təala hicrət edənləri bağışlayıb onlara

etmə1k0b1a) r(ə‫ض‬sِin‫ ْر‬dَ ْə‫ا‬ nِazْ iُ lْ َ oَ lu‫ذا‬bَ ‫ ِا‬d‫) َو‬ur-).(bNuəazyaəmsəafnərsdəəfəqroerxtmu əhkaldəətinndöətrnüamçıaxzıbı qısa
y‫ۜا‬ü‫و‬ezُ tüَ i‫ َכ‬rn)əd-rəələghrəə,rroəqkvoəartxxetstassniəzınəzizkg,üi,n(nَaahm۪ ‫ا‬yaُoz‫ ُכ‬xَ vdِ ْauَ x‫ن‬rْ t‫ َا‬ıkْ mُi,ْ üِnş‫ن‬aْ r‫ِا‬mi‫ِۗة‬kalٰ əzrı ‫ا‬siَ zِ in‫وا‬lُəُ sْaَ v‫ ْن‬a‫ َا‬ş‫ ٌح‬ı‫א‬bَ ُ, yer
qısa edib əskik
sْi‫כ‬zُ əْ َ َzərَ əْ َrَ
qılasınız,
‫כ‬qُ َıs‫ا‬aُ ‫א‬e‫) َכ‬tm- həkəq, iyqəəntiə4n,rküakfəirtlliənr asmizdaəznı iöktirrüüakşəktaqrılomlaanqddıürş)m. (əَ nd۪ ِ ‫א‬i‫َכ‬rlْ ‫ا‬ə‫ن‬r.‫ِا‬
(namazı düşməndən gərək çəkinəsiniz, xüsusilə, namaz vaxtında. (Səfər
‫א‬Əً l۪ ُb‫ا‬ə‫و‬tُ tَə,ْ

vaxtı qorxu halətində namazı qısa etməyin caizliyi bu ayə ilə sabit olubdur.

Qorxu halətində namazı qısa etməyin xüsusiyyəti bundan sonra gələn ayədə

bəyan olunur. Hərçənd gələn ayə Hz. Peyğəmbərə xitabdır, amma hökmü bü-

tün müsəlmanlara şamildir).

275

Kəşfül-Həqayiq I

‫ُ وا‬ َ َ ‫ۗ َ ِא َذا‬ ْ ََُ ِ ْ ‫َا‬ ‫ُ ُ ٓوا‬ ‫َو ْ َ ْא‬ ‫َ َכ‬ َ ْ ُِْ ٌ َ ِ ‫َא‬ ْ ََُْ ‫َة‬ ٰ ِ ‫ا‬ ‫َ َْא ُ ِ ُت‬ َ ْ َ ‫َ َא‬ ِْ ۪ ِ‫ۚ َاَََوََِْاَوَ َْذدا ُכ ُכاِ ُْْכُ ْ۪ َכِااאَ َِْن‬
َُْ َِ ۘ َ‫ُ ْ َوا‬ ‫َِر‬ ِْ ‫ُ وا‬ ‫َو ْ َ ْא‬ ‫َ َ َכ‬ ‫ا‬ ُ َْ ‫ا‬ َُ ْ‫ِ َ ُכ‬ ُ‫ا‬ ‫َو‬ ‫ِ ُכ‬ ‫َو َر ٓا‬ ْ
‫َא َح‬ ُ ْ ‫َ ًة ۘ َو‬ ‫َوا‬ ََْ ُ ْ ‫َ ْ ُכ‬ َ ‫َن‬ ُ َ۪ َ َ ْ ‫ِ َ ِ ُכ‬ ْ ‫َو َا‬ َ ‫ى‬ ٰ ْ ٌ َ ‫َא‬ ْ ۞ ْ
َ‫ا‬ ‫ِان‬ َ ْ ‫ْ َر ُכ‬ ُ ‫َو‬ ۚ ْ ‫َ ُכ‬ َِْ َ‫ٓا ا‬ ُ َ ‫َا ْن‬ ٓ ٰ َِ ْ
ِ ً ْ َ‫ْ ا‬ َ ‫ُ َن‬ ُ ْ َ َْ ‫َכ َ ُ وا‬
ْ ‫َا ْو‬ ٍَ َْ ِ ‫اَ ًذى‬
‫ُ وا‬ َ ْ ُ ْ ‫ُכ‬ ْ ‫َכא َن ِ ُכ‬

﴾١٠٢﴿ ‫ُ ۪ ًא‬ ‫َ َ َا ًא‬ ۪

səfər1d0ə2)ca(‫ة‬mَ ٰaat‫ا‬ınُ ُ َarَasْ ıَ َ‫א‬nَ dْaِ q۪ oَ rْx‫ ُכ‬u‫ َذا‬h‫ َو ِا‬a)lə–ti (ey Məhəmməd), nə zaman ki*
içində camaatla namaz qılma-
bdِ auْ şr‫) َا‬laa-nsgadənar,əskgiləaorhcəlakam,rıbanuaı tyşiəakkniilqladrruəınpndoaalmsguaönzt.üqOrısnlüalsanar,nds:ailna(‫ا‬h‫ٓو‬bsُ iırُ z‫ْא‬qَ nْ r‫ َو‬au‫כ‬mpَ َasَəznْ qiُ nıْ lِlməٌ nَaِ ‫א‬asَ ımnْlaaُ zَ rْ -,َ
ğa َ
dْ aُ َ
nqarmupazdaqıslaonnrdaənstaəmsaənziqnılləsıbni,r(liْk‫ ُכ‬dِ ‫ ٓا‬ə‫ َو َر‬səْ cِ d‫ا‬əُ e‫ ُכ‬tَdْ َil‫ا‬ə‫و‬rُ ,َ gَər‫َذا‬ə‫ ِא‬kَ ),
o biri - nə zaman
ki bu namaz qıl-

mayan dəstə sizdən kənarda durub sizi düşməndən mühafizə etsinlər. (Bu

şəkildə imam bir rükət namazı birinci dəstə ilə qılar, ondan sonra imam ikinci

rükətdə ayaq üstündə durduğu halda bu dəstə özləri təcili ikinci rükəti qılıb ta-

mamlayarlar. Ondan sonra durub gedib ikinci dəstənin yerində durarlar. İkinci

dəstə gəlib imama qoşular. İmam ikinci rükəti onlarla qılar, ondan sonra imam

təşəhhüd halında durar. Onlar ikinci rükəti təcili qılıb, imama yetişərlər. İmam

onlarla birlikdə salam verib namazı tamamlayar. Necə ki ayədə xəbər verir).
(m‫ َכ‬aَ zَ la‫ ا‬rıَnُ ıْ َ t‫ا‬amَ aُ mْ َ l‫ى‬adٰ ıْ ,ُ‫ا‬sٌ əَ nِ ‫ َא‬in‫ت‬lِ ə‫ َ ْא‬bْ ‫ َو‬i)r–lik(edyəMnaəmhəamzmqıəldm),aeylaənkoi bbiirriindciəsdtəəsgtəərnəak-
gno‫َ ْ ًة‬əlıُ uzَِliَd‫ا‬b‫و‬bَِanًْns‫ ََا‬a‫و‬əَْ َ)vmnəi-ْ an‫ ُכ‬mbzlْ َəduَaalb‫ن‬qَlaisrriُrullıai۪pnkَhَ ıd)lzdaəd-araknıgnnaaəıfmrqigrəaaölkfəzti,ürlqnroissıallütamsənsıynıa.nəzr(ı(zNləْə‫כ‬sُkernِciَ k,aəِ soْiَ‫ا‬,kı‫َو‬nakidْnaq‫ ُכ‬adşeِ aَysdiِdhüzْ aşَ‫ا‬onmmlْ auَ əmınsn‫َن‬dıadubzُ ə)ُ i.nْvrَ (adqْxْəَ oُ tn‫ورا‬ırَ ْxüُsَِiuz‫َכ‬laə‫ا‬i‫َو‬rhçُiiln۪ naُ ‫ا‬i‫ْא‬rdzَ‫د‬ıْ əə‫وو‬-ََ
hnْ ‫ُכ‬üız‫ َر‬c,ْ uyِ ma‫وا‬dُeaُd‫و‬yiَ baۚ ğْ s‫ُכ‬ıişzَ dَiaِ qnْ əَ‫ ا‬ət‫ٓا‬lzəُ iyَyyَ eə‫ن‬tْ ti‫ َا‬rçٓiəbkٰ,dْ mَ iyaْ iُ lnْ l‫ ُכ‬aiz‫و‬rْ d‫ َا‬ınəٍ َ ınzَ aı ْmqِ aa‫ى‬rz‫ذ‬əً d‫ َا‬taْ e‫ ُכ‬stiِsl‫ن‬iaَ n‫א‬h‫ َכ‬ləıۘ)nr.ı-z(əı‫ْن‬gg‫ ِا‬əörْ t‫ ُכ‬üxْ rَəَmst‫َح‬əə‫א‬kَ oُ slsizaَ ə‫و‬-َ

çətin olsa, o zaman silahı kənara qoymağınız caizdir. Amma gərək ehti-

yatlı olasınız ki, silahınızı çox kənara qoymayasınız, nə vaxt düşmən sizə
(zَ əl۪iِ l‫ َכא‬eْ dِ ənَ ‫َا‬ əَ z‫ا‬a‫ن‬b‫ِا‬
hücum etsə, o anda silahı götürüb savaşa hazır olasınız.
h‫ ًא‬a۪ zُ ı‫א‬rً ‫ ا‬eَ َd)ib-dhiər.qiqətən, Allah-Təala kafirlərdən ötrü onları

(*Qeyd: Müsəlmanlar, gərək, qəflət yuxusundan oyanıb təfəkkür etsinlər ki, Allah-
Təala namaz barəsində nə qədər möhkəm hökmlər buyurubdur, hətta savaş və qorxu
məqamında da buyurur: gərək, namaz qılınsın. Heyif ki, müsəlmanlar Qurani-Şərifin

276

Nisa surəsi

‫ِان‬ ۚ ‫ا ا ٰ َة‬ ُ ۪ ‫َ َא‬ ۜ‫ِم‬ ْ ُ ْ ‫َ ْ ٓא َِء ْא َا‬ ‫َ ِא َذا ا‬ ِ ْۚ ‫ِ ُכ‬ ُ ُ ٰ َ ‫ُ ُ ًدا َو‬ ‫َو‬ ‫ِ َא ًא‬ َ‫ِכ‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ُِ ‫َא ْذ ُכ‬ ‫َة‬ ٰ ‫َ ُُْ ا‬ َ ‫َ ِא َذا‬
‫َن‬ ُ َ ‫َ ُכ ُ ا َ ْא‬ ‫ِا ْن‬ ْ ْ ِْ‫ا‬ ‫ا‬ ُ َِ َ ﴾١٠٣﴿‫ًא‬ ُ ۪ ُْْ ََ ْ َ ‫َة َכא‬ ٰ ‫ا‬
﴾١٠٤﴿ َ ‫َو‬ ْ َ َ ‫ا ِ َא‬ َ ِْ َ ‫ًא‬ ‫َא‬ َ ‫ا‬ ‫َכ َ א‬ ‫َ ْא َ ُ َن‬
‫َ ۪כ ً ۟א‬ ‫َ ۪ ًא‬ ُ ‫َن‬ ُ ْ ُ ‫َ ِא‬
ُ ‫َن ۘ َو َכא َن ا‬ ْ َ ‫َ ْא َ ُ َن ۚ َو‬

hökmünə əməl etməyirlər, az qalıbdır ki, bu böyük ibadət müsəlmanlar tərəfindən

tamamilə tərk olunsun. O vaxt nə din qalar və nə də millət. Avropa alimləri namazı

tərifləyirlər, bu gözəl ibadətin savab və əcrindən başqa insan bədəninə olan xeyir və

mənfəətinə diqqət etmirlər ki, insan bədəninin (əsəb) damarlarını necə möhkəm edib

könlünü saf və şad saxlayır? Bu mövzuda ingilis şeyxi Abdullah Küveyliyam Ceyms

Montqomeridən, bir də doktor Marks Dotsdan qəsidə nəql edir, kim bu kitabla tanış

olmaq istəsə, tapa bilər. Hərçənd ingilis dilində yazılıbdır, amma başqa dillərə də

tərcümə edilibdir. O kitabı oxuduqda, namazın həqiqəti daha aydın məlum olur. .......).

udْ ‫ُכ‬züaِ şnmُ 1ُd0əın3ğ)dıٰ nَ ə(‫َو‬ı‫َة‬nz‫ًدٰا‬ahraُ x‫ ُا‬l‫و‬adَ ُ yُa‫ ْא‬ıً ‫َא‬nAَ َِ lo‫ا‬lَ‫َذ‬la‫ِא‬d‫َا‬h)u)ۚ -–nT-unəozaən,lazdoanavmınazaxsinktonrnnraeaamdmiaanayz.zıaı(öq‫ َة‬qzoٰüqrsaxt‫ا‬əyu‫ا‬,diُəaçysi۪ َ‫א‬nılَ yədşlْ əadُ ْ َiq-‫ ْא‬yَıyiْlnsa‫ا‬aix‫ا‬z‫ذ‬nَ ş‫ ِא‬ııَh)zva,-əl(de‫ا‬g‫و‬laöəُ ‫ُכ‬zv‫ذ‬kْə‫א‬əliَ

şəkildə qılın. Heç vaxt namazı tərk etməyin. (Ayənin bu qismi ancaq qorxu
hv‫ ًא‬aaُlcıْinَb)d-aohlsaəənqfəibqriənrtaəimbna,adnzəıantmdıniarqz, ıosmavöoamlxaticlnaalğrəıırntianəxiüişrazərəərsdianilrəm).ya(a‫א‬qً z‫ َא‬cı‫ ِכ‬laaَinz۪ ِmْ ُ üْ ‫ا‬əyَyَ ənْ َ ‫ِان ا ٰ َة َכא‬
deyil. vaxtlarda

əvzəiyzyə1əi0ft4o)çlə(mۜ‫م‬kِ ْaiَryْ ‫ا‬sı‫ء‬iِnnٓ‫َא‬.iِ zْ(‫ا‬s‫ َن‬əِ,ُ ‫ا‬ h‫ َُ ْא‬əِ ‫َא‬qَ i‫َ َכ‬q‫)ن َو‬əَ t-əُ enَ ‫א‬yْ َ, müsəlmanlar, müşriklərlə savaşda tənbəl
َ mْ ُ ü‫ َ ِא‬ş‫ن‬rَ ikُ lَ ə‫ َ ْא‬r‫ا‬ ُ ‫َ ُכ‬ ‫ ) ِا ْن‬- əgər siz yaranızdan
də yaradan əziyyət çəkirlər,

necə ki siz çəkirsiniz. Bununla belə müşriklər savaşdan vaz keçmirlər,
əhlabləbtutək,issiizzdAəlltaəhn-bTəəllaikladetamnəoyiənc.r(‫۟א‬vً ə‫ ۪כ‬sَav‫ً א‬ab۪ َ ı ُ ü‫ا‬m‫ َن‬i‫َכא‬d‫ َو‬eۘ ‫ن‬dَ irُ sْiَniَz‫א‬kَ ِi,‫ا‬oَ nِ l‫ن‬aَ rُ üْ mَ ‫) َو‬id-

etmirlər, Allah-Təala sizin hər bir işinizdən agahdır, sizə hər bir təklifi

hikmətlə veribdir. (Mədinədə Tumə ibn Übeyriq öz qonşusu Qətadə ibn Nu-

manın evindən bir zireh oğurladı, o zireh bir çuvalın içində idi, o çuvalda un

var idi, o zirehi də o çuvalla aparanda o çuvalın dibindən un tökülürdü. Həmin

halda aparıb yəhudi Zeyd ibn Səminə tapşırdı. Ertəsi gün zireh sahibi xəbərdar

oldu, Tumənin evini axtardılar, tapılmadı, and içdi ki, xəbərdar deyiləm. Ondan

sonra çuvaldan tökülən unun izi ilə gedib –yəhudi Zeydin evinə çatdılar. Yəhudi

dedi: “Bunu mənə Tumə veribdir”. Bir neçə yəhudi də buna şahidlik etdi. Tumə

bəni-Zəfər tayfasından idi. Özləri də müsəlman idilər. Toplanıb dedilər: “Gəlin

Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gedək”. Zahirdə zireh yəhudidə tapıldığından Hz.

Peyğəmbər istədi ki, yəhudinin əlinin kəsilməsinə hökm versin. O vaxt gələn

ayə və ondan başqa bir neçə ayə nazil oldu, hərçənd ayələr Tumə haqqında

nazil olubdur, amma ayələrin hökmü bütün müsəlmanlara şamildir).

277

Kəşfül-Həqayiq I

﴾١٠٥﴿ ۙ‫ً א‬ َ۪ َ ۪ ِ ‫َ ٓא‬ ِْ ْ ‫َ ُכ‬ َ ‫ۘ َو‬ ُ ‫ ٰرسُ﴾ َََو ََאכ ِٓאدا َْاَْل‬١‫َ ِ َا‬٠ٓ‫ََوאא‬٨‫א َس﴾﴿ ِا‬١ًِِ ‫א‬٠‫ َن‬٦۪‫َ َۚא َْْن َ ُُ﴿ ا‬ َ َ‫ ََْرْ﴾ ۪ َُכ‬١‫ِراَא‬٠ًَ ِ٧ُُِّ ﴿ََ ‫ْ ِا َاِْ َכ ََאَ ۘ َכان ِْاا َْ َن ْ ِכا َِالۜאً َאَ َواَ َ۪بכَכאאِ ًَאَننْ ۚאا‬ ‫َ ٓא‬ ْ َ ْ ‫َا‬ ٓ‫ِا א‬
َ َ ‫ِان ا‬ ‫ْ ِا ْۘذ‬ َُ ْ ‫َא ُ َن َا‬ ۪ ‫َ ِا‬ ْ ِِ ْ ْ ِ‫َُوا‬
َْ ُ ُ َِ َ َ ُ ‫ِ َو‬ َْ َ ْ ً ُ َ ْ َ َ
‫َא‬ ‫َن‬ ‫ِّ ُِة‬ ْ ْ َُْ ُْ ‫َا‬ ِ ‫َ ْ ُ َن‬ ُ ٰ َ
‫َא‬ ‫ا‬ َ ُ ‫ا‬ ‫ْ ٰ ُۨ َ ٓ ِء‬
ْ ٰ ْ ‫َ א َد‬

h–vəa(hqeyyq1eM0od5ləai)bhr(əabmqِّ iَlmdnْ ‫א‬iaِərzd‫ب‬dَi)li,‫א‬yَ e‫כ‬gِ itüْ id‫ا‬lnəi‫כ‬kَaxhْ َka‫ ِا‬kilٓ‫א‬,qaَ ْ(rıَُnْ ‫َا‬ş‫ا‬əa‫כٓא‬xrَ‫) ِا‬sa‫ر‬lٰs–ə‫ َا‬ı‫ٓא‬rn(َddeِ əy‫س‬anِ hM‫א‬öö‫ا‬təkrَhümْəَ mgَeü‫ ُכ‬dmnْəəaَsِ dhəۘ))ns,-ı.zAb(‫ۙא‬şilًzəlaxs۪hsəَl-nəTrَəələa۪ bِ ‫ ٓא‬lmuَaْnüِ Qıbْnu‫ُכ‬asrَ həainَ ns‫ َو‬əə)ı
və münaqişə etmə, (Tumə və onun qövmündən ötrü günahsız yəhudilərlə
münaqişə etmə).

din k1i0,6g)ü(n‫ً ۚא‬ah۪ s‫ َر‬ız‫ ًرا‬yُ əَ h‫ن‬uَ ‫א‬d‫ َכ‬inَ i‫ا‬ c‫ن‬ə‫ ِا‬zۘ aَ l‫ا‬anِ ِ dْ َırْ a‫ َوا‬s)a–n,(AeyllaMhə-Thəəmalmadəadn), niyyət etmiş-
bağışlanmanı

istə ki, Allah-Təala da səni bağışlasın. Həqiqətən, Allah-Təala tövbə edən

şəxsləri bağışlayıb rəhm edəndir. (Hansı dinin qanunu islam dininin qanunu

kimidir və hansı din və qanunda islamda olduğu kimi ədalətə riayət olunur?

Baxın ki, bir nəfər yəhudidən ötrü peyğəmbərə və müsəlmanlara nə qədər

məzəmmət edilir?).

edən10şə7x)s(ləْ ُriَ nُ ْ ‫َن( َا‬Tuُ ‫א‬mَ ْ əَ vَ ə۪ o‫ ا‬nِ uَ n‫ِد ْل‬q‫א‬öَ vُ mَ ‫َو‬ü)n–ün(e)yəMvəəzhinədməmgəüdn),aöhzslıəzriynəəhuxədyilaənrələt
mTəüablaahxiəsyəavnəəmtküanravqəişgəüentmahək. a(‫ۚא‬rً ۪ ‫َ ا ًא َا‬ şə‫ َن‬x‫ َכא‬slْ əَri sِeُvmَ َ ə‫ا‬z‫ن‬. ‫() ِا‬T-uhməqəiqvəətoənnu, An lklaimh-i
olan

şəxslər bir neçə dəfə xəyanət və günah etməsəydi, Allah-Təala onu rüsvay

etməz, Allah-Təala bir dəfə, iki dəfə, bəndəsinin əməlinə pərdə çəkər, elə ki

həddi aşdı, o zaman Allah-Təala onun pərdəsini götürüb onun fasiq olduğunu

aşkar edər. Asi şəxs, gərək, Allah-Təalanı düşünüb, əməlindən tövbə etsin ki,

Allah-Təala da onu qəfil bəlaya düçar etməsin).

mü 108) e(dْ ُibَ َ öَ zُ ‫َو‬əmِ ‫ا‬əlَ ləِ r‫ َن‬inُ iْ xَ aْ َlqdَ ‫ َو‬a‫س‬nِ ‫א‬gi‫ا‬zlَ əِ d‫َن‬ir,ُ aْ mَ ْ mَ ) a- (Tumə) və onun qöv-
həya Allah-Təaladan həya

etməyib gizlətmirlər, halbuki Allah-Təala onlarla birlikdədir və onların
hetamlıənydiabngaegcaəhvdaırx.tı(ۜ‫ ِل‬bْ iَ rْ ‫ ا‬yَ eِ rə ٰtoْ َ plَa‫א‬nَ ıb‫ُ َن‬eِّ َlُ ə‫ِا ْذ‬s)ö-zloənrladrüAzəllldaihr-dTiləəarlakdia, nAhlləayha-

Təala ona razı deyil. (Ta ki o sözlərlə Tuməni xilas edib yəhudini günah-
əkmarəeldtsəinnlaərg)a. h(‫א‬oً lu۪ bُ ‫ُ َن‬ eَ hْ َ ti‫א‬vَ ِaُ e‫ا‬d‫ن‬iَ b‫ َכא‬d‫ َو‬i)r.-
və Allah-Təala onların etdiyi hər bir

onun10q9ö)v(m‫ ْ َא‬ün‫ ا‬ə‫ ِة‬kٰ َ öْ m‫ ا‬əِk ْ eُ dْ َ irْ dُ ْ i‫ َد‬l‫א‬əَ r.‫ ٓ ِء‬Bَ ۨuُ ٰ aْ yُ ْ əَ‫ ٓא ا‬mَ )ö-m(binəlzəirəmxöimtaibndləırr)T, ubmuyəuyrəuvrə:

278

Nisa surəsi

ْ۪ۜ ِ ْ َ ‫ٓ ًءا َا ْو‬ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ‫َو‬ ﴾١٠٩﴿ ً ‫َو ۪כ‬ ْ ِ ْ َ َ ‫ُن‬ ‫َ ُכ‬ ْ َ ‫َا ْم‬ ِ َ ٰ ِ ْ ‫ا‬ ‫ِ َم‬ ْ َ ْ َُْ َِ ‫ا‬ ‫א ِد ُل‬ َ ُ ْ ََ
ِ َ َٰ ُ ُ ‫א‬ ‫َ ِא‬ ‫א‬ ﴾١١٠﴿ ۪ ‫َر‬ ُ َ ‫ا‬ ِ ‫اَ َ۪כ‬ ‫א‬ ْ ۪ َْ َ ُ ۪ ُ ُ َ َْ
ْ ُ َ ََ ْ ‫ا‬ ِ ‫َ ْכ‬ ِ َ ِ۪ ً ْ ‫ِا‬ ْ ِ ‫َ ْכ‬ ْ َ ‫َو‬ ‫א‬ ً َ ْ ‫ًرا‬ َ َ ِ َ ‫ا‬ ‫ِاََوو ِا َْכא ًَا َْאن‬
ْ ُ ‫َو َ א‬ ۘ ََ ‫ـًٔא‬ ْ ٌ ‫ِا‬ ‫َا ْو‬ ِ ‫َ ْכ‬ َ
‫َא ًא‬ ِ ُ َ۪ ‫ِم‬ ِْ َ ُ ‫א‬ ً ْ ً َٔ‫ٓـ‬ ۪ َ ْ َِ ‫َو‬ ﴾١١١﴿ ‫ً א‬ ً ُ
‫َن‬ ‫َا ْن‬ ُْ ِ َ ُ ُ َ ‫َو َر‬ ‫ا‬ َ
ِ ‫َك‬ َ ‫َא‬ َْ ْ ‫ْ َכ‬ ُْ َ َ ْ َ ‫﴾ َو‬١١٢﴿ ۟‫ًא‬
َْ ْ ‫ُ ْ َو َ א َ ُ و َ َכ‬
‫ٍۜء‬ ِ ُ

“Ey möminlər, siz ki Tuməyə və onun qövmünə bu dünyada kömək edib
vAoِ َənlٰ llِ maaْ ‫ا‬hr‫م‬üَ ı-ْnnTَ aəəْ qaُvْiləَşa)zəni-nıenbddəəəəsczyəqaəkibhy?ıuan(mddiً aəl‫כ‬ə۪tn‫و‬rَ gləüoْ ِnnmْ َlüaَ ünr‫ن‬nُ dıaə‫ ُכ‬qqَooişnrْ əluَ ayv‫ْم‬r‫َا‬aə)ınc–maəqyüv?abəzad(ihBnaiəuskəsimimeztdədzoəiənnnmlikazmri,maə(َtvlm‫ا‬əə‫ل‬rküُ ‫ ِد‬ibs‫א‬laَaodُ hləiuْ csَbəəَ
Tuməyə kömək edən şəxslərə aid deyil, kim zalıma və haqsıza kömək etsə,
bu məzəmmət və əzab ona da aiddir, islamda müsəlman, ya qeyri-müsəlman
heç bir şəxsə zülm rəva deyil. Görün bir nəfər yəhudi səbəbinə Allah-Təala öz
peyğəmbərinə necə məzəmmət edir və necə şiddətli hökmlər buyurur).

nahk1a1r0)şə(x‫א‬sً ə۪ t‫ َر‬ö‫ا‬v‫ ًر‬bُ əَ eَ d‫ ا‬əِ rِ sَə,َ t‫ ا‬öِ vِ ْbَ əْ sَ inُ inُ َ qْ َ əbْ ِ uْ َl ‫و‬oْ َ‫ا‬l‫ا‬u‫ٓ ًء‬naُ cْaَ ğْ ıَ vْ əَ ‫و‬dَ )in-i(bveurairy)ə, gü-
bu-

yurur: kim zərəri başqasına dəyən bir günah (məsələn, oğurluq) etsə, ya

da özünə zülm və zərər edib, bir günah etsə, (məsələn, şərab içsə), ondan

sonra bu günahlardan bağışlanmasını diləyib, tövbə etsə, Allah-Təalanın

rəhm edib bağışlayan olduğunu görər. Tövbə edən şəxs heç vaxt Allah-

Təala rəhmətindən naümid olmaz.

nah 1e1ts1ə),(h‫ً א‬əq‫ ۪כ‬iَ q‫א‬əً tə۪ nَ ُ, o‫َن ا‬g‫א‬ü‫و َכ‬nَ ۜa۪ hِ ْ ıَ özٰ üَ nُ ُ üِ n‫ َ ْכ‬z‫א‬əَ r‫َ ِא‬ər‫א‬iً nْ ‫ ِا‬ə ْ qaِ ‫ْכ‬zَanْ َı‫و‬bَ )d-ırk.iAmxdirüəntdyəadcaəzgaüs-ı
özünə yetişəcəkdir. Allah-Təala hər kəsin əməlindən agahdır və hər bir
hökmü hikmət üzrə verər.

da b1ö1y2ü)k(‫۟א‬gً ü۪ ُn‫א‬aً hْ ‫ َو ِا‬e‫א‬dً ‫َא‬ibْ ُ , َoَ nَ ْd‫ا‬aِ nَ َ s‫א‬oًٔ‫ ـ‬n۪ َ r۪ aِ ‫ ِم‬oْ َ güُ ‫א‬nً aْ ‫ ِا‬h‫ ْو‬ı‫ َا‬bً َٔ‫ ٓـ‬i۪rَ güْ nِ a‫ ْכ‬hَ sْ ızَ ‫ َو‬ş)ə–xksəimisnkaiçdike,tsyəa,
(Necə ki Tumə yəhudiyə isnad etdi), belə şəxs həqiqətən, insanı heyrətdə
qoyan böhtanı və aşkar bir günahı özünə yük edibdir. O yükün altından
xilas ola bilməyəcəkdir.

əgər1A13ll)ah(‫َك‬-Təِaُ la‫ ْن‬nَ‫ ا‬ıْ nُ ْ ِ ٌ َ ِ ‫َא‬ ْ َ vَ əُ ُ َmْ ə‫و َر‬rَ h‫כ‬əَ mْ َ َ əِti‫ا‬ oُ lmْ َ asَ aْ َy‫ َو‬d) ı–v(əeysəMniəhoəomğmurəldu)-,
sənə lütf

ğun həqiqətinə agah etməsəydi, bir tayfa (bəni-Zəfər - Tumənin qövmü)

niyyət etmişdi ki, səni haqq və ədalət yolundan kənar salsın. O vaxt da

yəhudiyə zülm edilərdi, halbuki onlar özləri bilirdilər ki, oğru Tumədir.

279

Kəşfül-Həqayiq I

﴾١١٣﴿ ‫ً א‬ ۪ َ ‫َכ‬ ْ َ َ ِ ‫َْ ُا‬ ‫َُ ُو ۘ ٍَوف َכאاَ َْنو‬ ْ َ ‫َ َ ْ َ ٍَ َاُכ ْ ْو‬ ‫َא‬ ‫َ َ َכ‬ ‫َو‬ َ َ ‫ْכ‬ ِ ْ ‫َوا‬ ‫َא َب‬ ‫ا ْ ِכ‬ ‫َ َْכ ۪ َ ٍכ‬ َ ُ۪ ‫َواَ ْ َ َل ا‬
‫ا א ِ ۜس‬ َ ْ َ َِ۪ ْ ‫ِا‬ ْ ُ ٰ ِْ َ َْ ‫َ ٓא َء‬
ْ َ ْ َ ْ َ ‫ِ َو‬ ْ َ ْ ِ ‫َل‬ َْ ‫ٍح‬ َ ِْ ‫ِا‬ َ۪ ِ َ َ َ‫ْ ا‬ ََ ِْ َ ‫א ِت‬ ِ َ ْ َ َ
َ ‫א‬ ُ۪ ‫ا‬ ‫َא‬ َ َُ ‫ا‬ ْ ‫ا‬ ‫ِ َכ‬ ‫ٰذ‬
ُ َ َ َ َ ِ ُ ْ َ ‫َو‬ ﴾١١٤﴿‫א‬ ً ‫ًا‬ ْ ‫َا‬ ُ ‫َف‬ ْ
‫َو‬ ۘ َ َ َ ۪ ِ ْ ُ ‫َو‬ ‫َא‬ ۪ ِّ َ ِ۪ ْ
﴾١١٥﴿ ۟‫ً ا‬ َ ‫َ ٓא َء ْت‬ ََ ُ ْ‫ْ َْ َ َ ۪ ِ ا‬ ِ َ ‫ا ْ ُ ٰ ى َو‬

b(‫ ٍۜء‬aْşqَ aْ sِın‫َכ‬ı َ z‫و‬əlaُ َlə‫א‬tَ ə‫َو‬ sْ aُ lmَ ُ ْ a‫ َا‬zl‫ِا‬a‫ن‬rَ , Tِuُ m‫َ א‬ə‫ َو‬y)ə–k(öemy əMkəehtəmməmyiənd)g,üonnalhaır özlərindən
onlara aid-

dir. Heç bir şey ilə onlar sənə zərər yetirə bilməzlər. Allah-Təala səni
m–nُ َa(üْ zeَ hiylْ a‫ ُכ‬Mefَ id)zəi-əhbAəe, mdlbliaimblhməh-dTəə)drə,iahAylöialnlkasmhəenh-üTəksəaQəamnulaəlranyarıennıtıdisrvaəəənrsh.əə(inokْ ləَma‫א‬önَ ə‫כ‬ytَllrüəَətthfَ d‫و‬övَ ik.əَ mَ(m‫ِ ً אْכ‬eəْ۪tr‫وا‬mَhَ ‫ب‬ə‫כ‬əَ َmk‫ِכَ َْא‬əxَ tْ ü‫ا‬iِ ‫כ‬sçَ‫ا‬uoْ َsُxَiyْ ُbَyö‫ا‬ə‫لَن‬yَt‫כא‬üiََ nْ‫ََاو‬k‫)و‬iَ

mərtəbədədir. Allah-Təala hadisənin həqiqətini sənə bildirib yəhudiyə

zülm etməkdən səni qorudu.

(Tum1ə1n4i)n()‫س‬qِ ‫א‬öv‫ ا‬mَ ْ َü‫ ٍح‬kَ i,ْ ‫ِا‬y‫و‬ıْ ğ‫ف َا‬ılٍı‫و‬bُ ْ bَ i‫و‬rْ ‫َا‬-bٍ َ irَ iَ yِ ləَ َ َ‫ا‬giْ zَ lin‫ِا‬ dْ ُ anٰ ْışَ ırْ lِ arٍ ,۪ ‫ َכ‬on۪laَ rْ َın َ ) - bu
gizlin

danışmağında heç bir xeyir yoxdur, ancaq o şəxsə xeyir olar ki, gizlin

danışanda sədəqə verməyi, ya da Allaha itaəti, ya da insanların arasını is-

lah etməyi, (iki şəxsin bir-biriylə ədavətləri olsa, onların arasını islah etməyi)

əmr edər. (Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Bəs sizə elə bir əməli xəbər verim ki,

o, orucdan, namazdan və sədəqədən daha yaxşı olsun”. Dedilər: “Bəli, ey

peyğəmbər”. Buyurdu: “İki nəfər ədavətli şəxsin arasını islah etmək” (Buxari,
(mِ ‫ا‬ə‫ت‬mِ ‫א‬nَ uْ nَ l‫ َء‬u‫ َ ٓא‬ğِ ْu‫כ ا‬nَ dِ ‫ٰذ‬anْ َ ْöَ tْrَü‫) َو‬ə-mkəimlə
Sülh 1-11; Əbu Davud, Sünən, Ədəb 50)). bu qeyd
olunan əməlləri Allah-Təalanın gətirsə,
(‫َا ْ ً ا َ ۪ ً א‬ ِ ۪ ْ ُ ‫ ) َ َ ْ َف‬- əlbəttə, axirətdə o şəxsə böyük əcr və savab verərik.
115) (h‫ى‬aٰ qُ ْq‫ ا‬ıُ nَ dَ aَ َd‫א‬ıَr)ِ .ْ َAْyِə‫ل‬dَ ə bu‫ ا‬yِ uِ ‫א‬rَ uُ lْuَ r‫ َو‬:) - (bu ayə (Tumə) və onun kimi
ُ kim hidayət və islam dininin
şəxslərin

haqq olması ona aşkar olandan sonra peyğəmbərə müxalif olub tövhid
yvoəluimnaan(dmaünşrvikalzərək)eçtsaəb,e(oَ ls۪ ِaْ ,ُ ْ‫ا‬ oِ n۪ ۪ aََ ‫ت‬hَْ ْ ‫َء‬əَ ‫ ٓא‬mَ ْ ‫و‬iَِ şَ ۘə‫) َو‬lَ ikَ-َ
(‫۟ا‬ möminlərdən başqasının
cə۪ ِ hْəُ n‫ َو‬nəmَ َ d‫א‬əَ ۪yِّ eَ ُ r)
onu o istədiyi şeyə həvalə edib, ً - o vaxt
verərik,

cəhənnəm nə pis bir məkan və dönüləcək bir yerdir. (elə ki Tumənin oğur-

luğu sabit oldu, Mədinədən qaçıb Məkkəyə getdi, mürtəd olub bütpərəst oldu.

Çünki onun adəti oğurluq idi. Necə ki deyirlər: adəti tərk etmək imkansızdır.

Bir gecə yenə öz adəti üzrə oğurluğa gedib divarın altından keçmək üçün de-

şik açarkən, divar aşdı, o da altında qalıb həlak oldu. Tumə barəsində varid

olan ayələrə diqqət olunsun, oğurluq, yalan danışmaq, böhtan, zülm və bu növ
xəbis olan xüsusiyyətlərin hamısının qəbahəti o ayələrdən zahir və aşkardır.

280

Nisa surəsi

ًََ َ ْ َ َ ِ ‫َو َ ْ ُ ْ ِ ْك ِא‬ ۘ ‫אٓ ُء‬ َ َ‫ِا‬ ْ َ ِ ْ‫ ًو ۚא﴾َن َ َووِاٰذَ ِْنُ َ َِכ‬١‫ َُدא‬١‫א ِا‬٨َ ﴿‫ُٓ ِا‬ ِ ْ َ ‫َو‬ ِ۪ ‫َك‬ َ ْ ُ ‫اَ ْن‬ َُِْ َ َ ‫ا‬ ‫ِان‬
ْ َ ‫َن‬ ُ ِ ‫ُدو‬ ِ ‫َن‬ ۪ ْ ‫ِا ْن‬ ﴾١١٦﴿ ‫ًا‬ َ۪
‫َא َل‬ ‫َو‬ ُۢ ‫َُا‬ َ َ ﴾١١٧﴿‫ً ۙا‬ ۪ َ ‫ًא‬ ‫َא‬ ِّ َ ُ ُ ۪ ْ ‫ًא‬ ُ َ َ ِ ََ
‫َא ِم‬ َْ ‫ا‬ ‫ٰا َذا َن‬ ‫َ ُ ْ َ َ ُ َ ِّ ُכ‬ َ ‫َو‬ ْ ُ َ ‫َو‬
ْ ُ ٰ ُ َ َ ‫ْ َو‬ ‫و ً ۙא‬ ْ َ ‫َ ن ِ ْ ِ َא ِد َك‬
ِۜ
‫ٰ ُ َ ُ ْ َ َ ُ َ ِّ ُن َ ْ َ ا‬

Ancaq Tumənin qissəsi bir nümunədir, Allah-Təalanın məqsədi o hökmləri
islam ümmətinə yetirib, onlardan ötrü qanun etməkdir).

sy‫ا‬tiًıosnln۪ ıَuab1n,ً1adöَ6ğaz)َınüş(lksa۪ ِ omiَ‫ك‬mَnaَ ْidْzَ (َُə.b‫ن‬rِْ(ö‫ءَا‬əُ ‫ٓאא‬ycُِ )َِüəَْ -kَuْ kgzََ iüaِ َm‫כ‬nq‫ َا‬a‫ِن‬oAh‫ ِاٰذ‬l)dlu‫ َن‬l-a‫و‬abnh‫ُد‬hdət‫א‬-uöَTqrviُə.qbِ aْ əəَl‫و‬taَ eə)ydn-aə,şnAşilrəəlkrlraiidk)həi-nsqTtoəbəşsaasəlşa,aq,baohanəğgaqıüşişnlqaəaəryhtiaəkern.dq,(əo‫ك‬hْ nşiِuldəْ laُrmyْ iaəsَ ‫و‬-t-َ

v- eərkds1iikn17ləə,)rA(iۚ‫א‬lًş‫א‬leَa‫ ِا‬yhl-ə‫ ِا‬Tٓr۪ ِ əə‫و‬a‫( ُد‬Llْaaِnt‫ن‬,َınUُ iztْ zaَ a‫ن‬əْ ,t‫) ِا‬iMn-dəmnəünatşaçr)ıixkibalənardşAəetylletaadhni-raTləiətraa. lə(a‫ ۙا‬tًneı۪dَ qi‫א‬roً ‫א‬lَyəuْrَ b(b, ‫ِا‬qü‫َن‬taədُ sıinْ tَ a‫ن‬aْ y‫ِا‬d‫و‬iَ ş)ı
etmək şeytana sitayiş etməkdir).

budu1r18k)i,(ۙ‫א‬Aً l‫و‬laُ hْ َ -‫א‬Tً ə۪ aَ l‫ك‬aَ ‫ ِد‬o‫ َא‬nِ aْ ِ ‫ِ َن‬ َeَ d‫ل‬iَ b‫ َو َא‬öۢ zُ r‫ ا‬əُ َhَ َm) -ətoinşdeəyntaonnınu bir xüsusiyyəti
lənət kənar edibdir.

İkinci xüsusiyyəti xalqı zəlalətə salmaqdır. Dedi: ilahi, sənin bəndələrini

asi edib onlardan bir qismini mənə itaət etsinlər deyə özüm üçün təyin

edəcəyəm.

yolu1n1d9a)n(kْ əُ nَ ِّ aَ ُ rَ ‫ َو‬edْ iُ b, ِ oُ nَ ‫َو‬l)ar-ıəblbaətitltəo,lasnənairnzubləanrdaəvləardinari zəlalətə salıb haqq
edəcəyəm, hansı ki

əsla o arzulara yetişə bilməzlər. (Necə ki bizim zamanımızda bəziləri Hz.

Nuhun ömrü qədər yaşamağı arzu edər və elə şeylər istəyər ki, əsla onlara

yetişə bilməyəcəkdir. Şeytanın bu sözünün əsl məqsədi bizim zamanımızda
zeadhəirrəmolukbidudrə)v. ə(n‫א ِم‬inَ ْ َ qْ ‫ ا‬u‫ َن‬l‫ا‬a‫ٰا َذ‬qla‫ ُכ‬rِّ ıَ ُnَ َı yْ aُ rَ ıُ bٰ َ ‫ َو‬o)n-uəalbzəatdtəe, tssəinnliənr.bBənudeətliəqraindəa
əmr
ina-

narlar ki, bu əməl Allah-Təalaya yaxınlaşmağa səbəbdir. (Məkkə əhli elə

ki dəvə 5 dəfə doğandan sonra 5-ci erkək olsa, o dəvənin qulaqlarını yarıb

ondan mənfəət əldə etməyi özlərinə haram sayıb, onu səhraya buraxardılar.

O dəvənin adına “bəhirə” deyərdilər. Bunu özlərindən ötrü xeyir əməl he-

sab edib deyərdilər: “Allah-Təala buna əmr buyurubdur”. Allah-Təala isə bu-
(edَ ْ əَ rə‫ن‬mُ ِّ َ Aْ ُ llَ aُ ٰhَ ‫و‬-َ
yurur: bu şeytan əməlidir, bunda heç bir xeyir yoxdur). kُ َ َi,
ِۜ ‫ )ا‬- (yenə şeytan deyir:) əlbəttə, sənin bəndələrinə əmr

Təalanın yaratdığı məxluqu dəyişdirsinlər. (Ərəblər güclü dəvələri olanda

müəyyən bir müddət onları işlədəndən sonra onun bir gözünü çıxarıb, ona

281

Kəşfül-Həqayiq I

ُُ ۪ ُ ِ َ ‫َ ۪ ّ ِ ْ ۘ َو َ א‬ ُ ‫َو‬ ْ ُ ُ َِ ْ﴾َ‫א َْْا﴾ ُر‬١ََ َ١٢ِّْْ َ‫ن‬١ََِ ٤‫و ْא‬٩‫َ َ۪۪﴾ًََْو ً َאَِۜاِو َ َٓ ُא﴿اَ ْ﴿َا‬١ُ َْ ‫אُْכنو‬٢ََ ً ‫ِّا‬٣ِ َُِ ‫ًُْ َ۪اُِ ْאََ ََْ﴿يُא‬ َ ِ ‫ ََََوَْْ﴾َא ٰאو ٍََََُْتو‬١ََ ‫כא‬٢َِِْْ ‫ا‬٢‫ ِنًُُ ُ﴾دْاُواُ ِ ِِۨون﴿َُنٓ َاُِو‬١َْ‫ ْ۪و‬٢َ‫כ ِتُِد‬٠ِ‫ٌُُْ َقوَא ًَאُرאَُِنۨاِو َََِِٰو ِ﴿אْاَא‬ ْ ‫ا‬ ِ َِ ْ َ ‫َو‬
َِ ‫ا‬ ‫ اۜ﴾ َو َوْا‬١ً َ ٢َ‫ ا‬١‫۪﴿ َ ٓא‬ ‫ًא‬ ۪ ۪ َ ‫א‬ َ ُ ‫ِا‬ ‫َא ُن‬ ْ ْ ‫ا‬
َ ِ ‫א‬ َ ْ ۪ ‫ا‬ ُ ِ َ ‫َو‬ ‫ا‬ َ ‫ٰا‬
‫ٓ ًءا‬ َ َ َ َ ‫ا‬ َ‫ا‬ ُ َ
‫َا ْو‬ ‫َא ِ ۜب‬ ‫ا ْ ِכ‬ ِ ۪‫َِو‬ ‫ۜא‬
ُْ َ ِْ َ ‫َ َא ْ ِت‬ ِ‫א‬ ِ ْ ُ ْ َ َ ُ
ٍ ‫َذ َכ‬ ْ ‫َا‬ ِ َ َ ‫َو‬ ۙ ْ ُ‫ا‬

ِ ْ َ ُ ‫َو‬ ٰ

minməyi haram sayardılar. İnsanı xacə etmək də bunun kimidir, bu ayə buna
d‫ ً ِۜא‬ə‫ ۪ا‬lُ‫ ِن‬i)‫و‬l-d‫ ُد‬h)irə-kqkii,iqmiəntsAəanlnl,ıaoxha-şTcəəxəsaetlömazdüəaknnəhbaaraçaşımqq-avaşəşekşyaetryatnzaiınyöaəznmüəenldəididbirod)si.rt(.tْ uِ t‫א‬sِa‫ َو‬,‫ًَאא(َن‬ ‫ِ ِا‬
‫ا‬ ْ ْ ُ َِ ََ ْ ْ َ َ ‫ََو‬
َ

Tzuəlaalr1aa2d0av)na(duْazِ raّ ۪ qَeُ dl‫َو‬aəşrْ d.ُ ıُ(r‫ ِا‬m‫و) ًَر‬aُ -ُ qşdea‫ِا‬yn‫ُن‬ta‫א‬bَ naْ şoq‫ا‬naُlaُ vrُ əaِ dَ batil olan vədlər verib, batil ar-
‫א‬vَ ‫و‬eَ )rm-şeiry.tan onları aldadıb Allah-

kanı1c2ə1h)ə(n‫ א‬nً əm۪ َ d‫َ א‬iْrَ. ‫ن‬Oَ ‫و‬rُ aِ dَ anَ ‫َو‬ xُ ilَ aَ s ْoُ lu‫ْא ٰو‬bَ ‫ )اُ ۨو ٓ ِ َכ‬- o şeytana tabe olanların mə-
bir tərəfə qaçmağa yol tapmazlar.

a‫ ً ۜا‬ğَ َ‫ا‬a) c-1la2or2şı)nə(xıٓ‫א‬nsَ lvə۪ ərَ k۪ iِ ‫א‬iَ m‫ ُر‬a‫َ א‬nْ َ ْg‫ ا‬ə‫ א‬tَ ِirْ iَ bْ sِ a‫ي‬le۪ hْ َ ə‫ت‬mٍ ‫א‬əَl eْ dُ iُ rِ ləْ ُ rَ, ə‫ ِت‬lb‫َ א‬əِt‫א‬tə,‫ ا‬a‫ ا‬xُ iِrَ ə‫َو‬td‫ ا‬əُ َ o‫ ٰا‬nَ la۪ r‫وا‬ıَ
qəsrlərinin altından çaylar axan bağlara daxil edərik. Ora-
m( ًöm۪ ِ i‫ا‬nَləِ r‫ق‬əُ oۜ‫ א‬laَ nِ
da həmişəlik qalıb, çıxmayacaqlar. َ hْ aَ‫ ا‬qْ qَ ‫َو‬ ‫ا‬vَəْ d‫ َو‬d) i-r.cəAnlnlaəhtə-
daxil olmaq vədi Allah-Təaladan

Təalanın sözündən daha doğru deyən kimdir?

‫ا‬l–saًarkh۪ıiinَ mb12aَ ‫و‬çَp3rı‫א‬zx)isِua‫بۜ َ(و‬snəِِ um‫א‬b‫ا‬yَ ‫نِכ‬əِilraْ‫و‬l‫ ُدا‬devِ doْəْ َ‫ا‬isِ bətُ ِّ,hَ ِ g‫א‬nlَْiü‫َا‬ə-ِ ٓ nkَ d)َ ai‫ َو‬tə-haْgbkb‫ ُכ‬üiaّıِ rِnn‫א‬rَka‫َא‬aoِ hörlmkszَauaْ əَ,r)keo-şteəmcədxəməəsnsnəAniləitilnllatəaəphcddmə-eaTzayxaəziisla.lıdloaiorldnm. aa(aۙn۪ ِvqbeَ sْraiُişzlqə‫ا‬m‫ًء‬caٓ əüöُkszdəüْ ilَ rnmْ.َəa(ْnnََ ə‫و‬-)َ

əomldəul1ğs2ua4hh)ai(blٌ dlِəaْr,ُ ikَ cُiəm‫ َو‬nnsٰ əaْ ُ‫ا‬tl‫و‬əْeَ‫ا‬hdٍ ‫ َכ‬əa‫ َذ‬mxْ iəlِ l‫ت‬olِ əl‫א‬urَ beِ ‫א‬,tsoən‫ا‬, َl(a‫ً ِا‬raْ ۪ ََ ‫ن‬zَْ َ üُْlmََ ْ‫ ُ) َو‬o–lَ ‫و‬uَknَişmَi ْva‫ ا‬ə‫ن‬yَ ıybُ aُ, qadın, mömin
əْ َ c‫כ‬rَ ,ِ
ٰ ‫ ) َאُ ۨو‬- belə
savabları

xurma çəyirdəyindəki tumurcuq qədər əskik olmaz. Ayədə islam dininin

təməlinin iki şey olduğu bəyan olunur: birincisi - Allah-Təalaya etiqad

etmək, ikincisi – saleh əməl etmək, bu iki şeyin biri bir şəxsdə olmasa, o

şəxsin dini tamam deyil. Necə ki sıradakı ayədə buyurur).

282

Nisa surəsi

ً۪ َ َ ۪ ٰ ْ ‫ً ۜא َوا َ َ ا ُ ِا‬ َ۪ ‫َ ٍء‬ ۪ ٰ ْ ‫ِ َ ِا‬ َ َ ‫ٌ َوا‬ ِۜ‫َ ْرُ ِ ْض‬ َ ُ ‫َو‬ ِ ِ َُْ ‫َا َِوت‬ َ ْ َ‫ْ ا‬ ِ ‫ًא‬ ‫َُْ ٓא﴾َ ِۜء َوُ ُِ َوِِ۪ َد‬١َ ّ‫ َِا‬٢‫َْا‬٥َِ﴿‫َِ ُכو‬
‫َ َכ‬ ُ َْ ُ۪ ‫َ َא‬ ِّ ‫ِ ُכ‬ ‫ا‬ ‫ْ َو َ َِכא ِ َن‬ ‫ا‬ ‫َو َ א‬ ِ ‫ا‬ ِ ‫َא‬
‫َא‬ ُ َ ْ َ ‫َو‬ ﴾١٢٦﴿ ‫ً ۟א‬ ْ َ ۪ ‫َא ِب‬ ‫ْ ُِכ‬ ‫ا‬ ْ ِ َ ‫ۙ َو‬ َ۪ ٰ ‫ا‬
ِۜ ُ ْ ُ َ ۪ ‫אٓ ِء ا‬ َ ِّ َ ۙ‫ِ ْ َ ا ِن‬ ْ‫ا‬ َ ْ ‫ُ ْ ۪ ُכ‬ ُ َْ
ْ ِ ‫ِ ْ َ َא ٰ ِא‬ ‫ا‬ ‫ا‬ َُ َ ‫ُכ‬ ْ َ َ ُْٰ ‫א‬ ُ ُ ‫ْ ِכ‬ ‫َن َا ْن‬ ُ
ُ َ۪ ُ ْ ‫َوا‬
ْ ‫َواَ ْن‬ ْ َ ْ

məxs1u2s5)ed(iٌ bِ, ْOُ nَaُ ‫و‬şَ əِ rِ ikُ َ qْ o‫ َو‬şmَ َ aْ ‫َا‬yıْb bِ a‫ ًא‬ş‫د‬q۪ aُ mَ ْ əَ‫ا‬bْuَ d‫) َو‬se–çmözəüynəün,Aylalxaşhı-Tvəəaglöazyəal
(gböuzdəilnoilsalnamkdimır)dtira?be(‫ ۜא‬oً l۪aَ n,َ (۪ bٰ eْ ‫ ِا‬ləَ şِ əَxَ s‫ا‬i‫َو‬n)
əməllər edən şəxsdən din olaraq şə۪ xٰ ْ ‫ِا‬siُ
– həm də İbrahimin (ə.s) dininə
dinindən yaxşı və gözəl din olmaz). ( ً ۪ ö‫ ا‬zَ üَ n‫ا‬ə‫) َو‬do- sAt leltashə-,Toənaulnadİibnrinaə-
himi özünə dost etmişdir. (Allah-Təala bَ irَ

tabe olmaq lazımdır).

126) (‫ً ۟א‬ m۪ ُ ə‫ٍء‬xlْ uَ qِaّ ‫ ُכ‬tıِ nُ ‫ ا‬h‫ َن‬a‫ َכא‬k‫ َو‬imۜ‫ِض‬iy‫َ ْر‬yْ ə‫ ا‬ti ِ A‫ َ א‬l‫ َو‬la‫ت‬hِ ‫ا‬-َTٰ əa‫ا‬layِ a‫َ א‬ mِ ِ ‫َو‬ə)x-susəsdmuarl.arAdlalavhə-
yerdə olan

Təala hər şeyi əhatə edib agah olandır.

qınd1a2s7ə)n(d‫ ٓא ِۜء‬əَnِّ ‫ا‬fitِv‫כ‬aَ َisُtْəَ yْ iَ ‫و‬rَ )lə–r.((eYyeMtiməhqəımzlmarəıds)a,xyleatyiamrdqılaadr,ınəglaərrıngömzəallıohlsaaqy--

dı, onunla evlənib malına sahib olardılar, əgər gözəl olmasaydı, yenə malı-

na sahib olub, onu heç kimlə evləndirməzdilər. Hz. Peyğəmbərin hüzuruna

gəlib bu məsələni soruşdular. Allah-Təala onların sual və cavabını bu ayədə
bhnəaıُ yَ qvaqeَ nrıِ ‫כ‬nُme)ddi-airros)si.iynz(eiəzti,ِ fmio۪ tnvْq‫ُכ‬alaa۪drvْ ُıeınnُrli‫ا‬har.ِarُ(q)k‫א‬qَ i-,,ıno(ُ denَ yalُ akْMُrıaəfَ ihAtəvl۪mlaa‫ ا‬m‫ء‬hِbٓ‫א‬-uəَTّdِ ə‫ا‬Q),auldَar‫א‬eَnaَ kınnii۪,-vŞA‫ِب‬aəl‫א‬crlَ ‫כ‬iaِibfhْ d‫ ا‬-eəTtِdsəiiaْ zy‫ ُכ‬ləiaْ َ hoَ oaxnqulٰ lanْ aُ rur‫א‬ıَırn‫و‬-َ,

amma siz o fitvaya əməl etmirsiniz. (O fitva həmin bu surənin əvvəlindəki

– “yetim qızlarla evlənən zaman onların haqqında ədalətli olmamaqdan

əgər qorxsanız, belə vaxtda o yetim qızlarla evlənməyin. O yetim qızlar-

dan başqa sizə halal olan qadınlarla evlənin” ayəsidir. Allah-Təala sizdən

ötrü bu ayədə yetim qızların hökmünü qeyd edib buyurubdur: “Əgər

yetim qızlarla evlənərkən onların mallarını idarə etməkdə ədalətli olma-

maqdan qorxsanız, onları almayın, gedib başqa qadınlarla evlənin. Yetim

qızları başqa şəxslərə ərə verin. Onların malına tamah salmayın”. Budur
saُ h‫ ِכ‬iْ َb‫ ْن‬oَ‫ن ا‬lَ asُ ıَ nْ َı‫و‬zَ ),
osinzlaisrtıənyhiröskinmizü,kgi,əroəky,etoimhöqkımzləarəımaəllıbedməsailnlaizr.ın( aُ - amma
omlaanlıdnaı nxəsrocnlrəamoənylianr. ın(‫ا ِ ۙن‬öَ zْ lِ əْ ‫ا‬riَ nِ ə َve۪ َrəْ rَ sْ iُnْ ‫ا‬i‫َو‬z). onların

– o malı xərcləməyib, yetkin
(Ərəblər atadan yetim qalan ki-
َ uْ ِ ş)aq- lyareınnəınAmllaalhın-Tı xəaərlacləyyeitbi,molnərlarhaamqqirıansdav,erxmüəszudsiəlnər,),si(z‫ا‬ ُböُ َyü‫َا ْن‬k‫َو‬
çik oğlan
ِۜ ْ ِ ْ ‫َא ٰ ِא‬

283

Kəşfül-Həqayiq I

‫א‬ ً ‫ا‬ َ ْ ‫ِا‬ ‫ُאٓ ِء ًزَ َاووَِا َاْ ْْنو‬ ُ ‫َא‬ ِْ َ ْ ِ ‫ِت‬ َْ ‫َא‬ ٌ‫َ َاة‬ ْ ‫َو ِا ِن ا‬ ﴾١٢٧﴿ ‫َ ۪ ً א‬ ِ۪ ‫َ َכא َن‬ ‫ا‬ ‫َ ِאن‬ ٍَْ ْ ِ ‫َْ َ ُ ا‬ ‫َو َ א‬
‫ا‬ ُ ِ ْ ُ َ ‫ا‬ ُ َْ ْ ‫ا‬ ِ َْ ِ ْ ُ‫َوا‬ ْ ‫ُ ْ ً אۜ َوا‬ ‫َא‬ ُ َ َْ ‫َא‬ ِ ُْ ‫ِ َ ٓא َا ْن‬ ََ ‫ُ َא َح‬ ََ
ُ َ ِّ ‫ا‬ ُ َْ ‫ا‬ ُ َ ‫اَ ْن‬ ‫ُ ٓا‬ ٌ۪ ْ َ ُ ْ َ ‫﴾ َو‬١٢٨﴿ ‫ً ا‬ َ۪ ‫َ ُ َن‬ ْ َ ‫َא‬ ِ ‫َ َכא َن‬ ْ ‫ا‬ ‫ا َ ِאن‬ ُ َ ‫َو‬
ْ َ َ َ
ْ ْ َ

əmir və imam olan şəxslərə fitva verir. Siz əmirlər, imamlar və hakimlər,
gərək, yetimlərin haqqında ədalətlə rəftar edib, mallarını mühafizə edib,
gəmərəəlke, tvsaəxntiızn,dhaəoqniqlaərtəanv,eArəllsaihn-izT.ə(a‫ً א‬la۪ َ o۪nِ d‫א َن‬a‫ َכ‬nَ a‫ن ا‬g‫ِא‬aَ hٍ dْ َ ırْ, ِ o‫ا‬nُuَ nْ َ ‫א‬əَ v‫) َو‬əz–inndəəxesyiziər
mükafat verəcəkdir.

128) (‫א‬ xً ə‫ َ ا‬rْ c‫ ِا‬l‫و‬iْ yَ‫ ا‬i‫زا‬nً i ُ vُ e‫א‬rَ ِmْ َ əmْ ِ əsْ iَn‫ א‬dَ əٌ‫ة‬nَ‫ َ ا‬,ْ ‫ا‬y‫ِن‬a‫َو ِا‬d)a- əgər bir qadın ərinin ondan
uzaq olub, ər-arvad arasında məhəbbət

olmayıb ondan üz döndərməsindən, ya da ərinin onu vurub əziyyət

etməyindən qorxsa, (bu qeyd olunanlar kişinin qadından nifrət etməsi ha-

l-bٌ ıْ diaَrımrُg)m,üْ enala‫ا‬ə‫و‬nَhkəۜ‫א‬yifً sobْlxəuُ rd‫א‬dnuَ əirُ f.َ rhْ َBəə‫א‬tamَ irnِ iışْşəəُm)lav-amaqorən,btləlaoərrşr-aaainnröimvzqaaadaqrdınadılnaahnrəeırçyniadnbxadirşəıbidigöırözr.nrhs(öaəv,qbq(‫ا‬aı‫ْن‬nr‫ُ َا‬dı‫ٓא‬şُ aَ ْmَ ِnْْ ‫ا‬aَ َk‫ت‬qِ e‫ح‬dَ َç‫א‬aَmِ ُ hْ əُ‫ا‬e‫و‬zََç),َ

amma vaz keçib barışmaq yaxşıdır. (Qadın gərək öz haqqından və

mehriyyəsindən bir qədər, ya da tamam vaz keçsin, kişi də ona rəhm edib

boşamasın. Qadının da kişiyə meyli olmayanda səbir* edib boşanmasın).

(*Qeyd: İmran ibn Hatan son dərəcə çirkin sifətli şəxs idi. Amma onun xanımı

gözəl üzlü bir qadın idi. Bir gün qadın ərinə diqqətlə baxıb - “əlhəmdülillah,” - dedi.
İmran soruşdu: “Həmdin səbəbi nədir?” Qadın dedi: “Həmd edirəm Allah-Təalaya
ki, mənimlə sən hər ikimiz cənnət əhliyik”. İmran dedi: “Haradan məlum oldu?” Qa-
dın dedi: “Ondan ötrü ki, Allah-Təala mənim kimi gözəl qadını sənə qismət edib, sən

şükür edibsən, mənə də sənin kimi çirkin sifətli birini qismət edib, mən də səbir etmi-
şəm. Allah-Təala səbir və şükür edən bəndələrinə cənnəti vəd edibdir”. İmran dedi:
“Doğru dedin”. İmran ibn Hatanın əhvalatını təfsilatı ilə bilmək istəyən şəxs imam

Əbül-Fərəc İsfəhaninin “Əğani” kitabına baxsın. Bu kişi xaricilərdəndir, qəribə və
uzun hekayəsi var).

e(‫ا‬dً i۪bَ , ‫ن‬Aَ lُlaَ ْhَ -‫א‬Tَ ِəa‫ َن‬l‫כא‬aَ dَ a‫ا‬n‫ِאن‬qَ o‫ا‬rُxَu‫ َو‬b‫ا‬, ُqِaْ dُ ın‫ا ْن‬lِ ‫و‬aَ )ra- əgər siz ərlər qadınlara yaxşılıq
zülm etməsəniz, Allah-Təala sizə

mükafat verər. Həqiqətən, Allah-Təala etdiyiniz hər bir şeydən xəbərdar

olandır.

çox x1a2n9ı)m(ıْ oُ lْaَnَ şəْ xَ ‫ َو‬sl‫ ِء‬əٓ‫א‬rَ əِّ ‫ا‬aiَ dْ dَ i‫ا‬r)ُ ,ِ əْ َ lb‫ ْن‬ə‫ َا‬t‫ا‬tٓ əُ , ۪çَ oْ xَ iْ sَ t‫ َو‬ə)s-ən(bizudaəy,əqnaidnınhölakrmaürabsiırnddəan

ədalətlə rəftar etməyə sizdə güc və qüdrət olmaz, (iki qadının ikisinə də eyni

dərəcədə məhəbbət bəsləmək insanın imkanı xaricindədir. Elə ki məhəbbət

284

Nisa surəsi

﴾١ِِ ٢‫ََאא‬٩‫ََ ِאًا אنِتِ﴿َِو‬ ۪ ‫َر‬ ‫ًرا‬ ُ ‫َاَو َِכَۜאِ ََنوَ ِاא َْن‬ ‫ُ ا َ ِאن ا‬ ‫َ َاو ِ۪اכ َوא ًَ ُכא‬ ُ ِ ْ ُ ‫ْ ُ َ َ ِۜ َو ِا ْن‬ ‫َכא‬ ‫َא‬ ‫َ ِ ُر ْو‬ َ َ ِ ْ َ ْ ‫ا‬ ‫َ َ َ ۪ ُ ا ُכ‬
ٰ ‫ا‬ ِ ﴾١٣٠﴿ ْ ‫ِ ً ُכא‬ ً ِ َِ۪ َ ۪ ‫ُכ‬ ُ ‫ا‬ ِْ ‫اَ ْو ِا َ ْْنر َِ َ َ ۜض‬
‫ُ وا‬ ُ ‫َ ْכ‬ ‫ْ َا ِن ا ُ ا‬ ْ ‫َوا‬ ُِ ‫ۜااْ َو ِכَُכَאא ََنَِباא‬ ‫ُا‬ ‫َא ا‬ ِ‫א َو‬ ُ ‫َא‬
َ ْ ‫َ اُ ۧو‬ ْ ْ َ َ ‫َو‬
َ۪ ‫ْ َ ْر ِ ۜض َو َכא َن‬ ‫ا‬ َ ‫ا ٰ َ ا ِت َو‬
﴾١٣١﴿ ‫ا‬

deyınnliaorlmaraadsı,ınbdaaşqəadşaelyəltələrdrəədftəabrəertambəərnsiizzlimk üymaraknüanr)o. l(mِ ْ aَ yْ ‫ا‬an‫ ُכ‬d‫ا‬aُ , َ۪ ََ)– qa-
birinə çox

ۜqmِ َ oeَyyُ aiْ ‫א‬ls‫ َכ‬ı)vnəı–zm,e(ləəbhuoə,lbmsboaəntsıdenədrkiəbic,,əooznübulimraidssiıünlrıd. həƏangldətaramb(inarimənəəilrəmliüəkzhiəmdböbin,ədntiəənrizdmə-əyəhriansni,sz(ı‫א‬kkَ ‫و‬iim‫ ُر‬bَ iuَ )َ

qəlbdən asılıdır, artıq da olsa, o birinin də vacib olan haqqına gərək riayət
eqdaərsşiıniizst)ə. k(s‫ً א‬iz۪ ‫ا‬ed‫אن‬əِ َ n‫ا‬dُənَ ‫َو‬ s‫ا‬oُnِraْ ُ A‫ِا ْن‬l‫و‬lَ a) h--Təgəəarlaqdaadnınqloarrxduabn,
‫ر‬oَ l‫ا‬u‫ ًر‬bُ,َ z‫ن‬üَ ‫א‬l‫ َכ‬mَ birinə
tövbə

edib o zülmü islah etsəniz, (ya gözəl şəkildə saxlayıb, ya da yaxşı şəkildə

boşasanız, daha ondan sonra birdən artıq qadın almayın. Bu surənin əvvəlində

qeyd olunan birdən artıq arvad almanın şərtini (ədaləti) unutmayıb, çox arvad

almayın). Həqiqətən, Allah-Təala tövbə edən şəxsləri bağışlayıb onlara

rəhm edəndir.

130) b(i‫א‬rَ -َbَ َir‫ ْن‬i‫ِا‬l‫و‬əَ )ri-nədgəənrakyirşıilsqaaladrı,nolavaisxttəkçoləx rəftar edə bilməyəndə onu
boşayıb, yaxşı, gözəl iş görmüş olar-
lbairr.-b(ۜ i۪ ِrَ inَ dْ əِ n
e‫ ُכ‬hُ ti‫ا‬yaِ ْcُ s)ız- Allah-Təala öz geniş lütfü və zənginliyi ilə onları
edər, o qadına ondan yaxşı ər, ona da ondan yaxşı
sqaahdiıbnidqiirs.mİnəstaendlaərr.ın(‫א‬aً r‫ ۪כ‬aَ sı‫א‬nً dِ ‫ا‬a‫َو‬
hُ i‫ا‬k‫َن‬m‫ َכא‬ə‫ َو‬t)lə- Allah-Təala ehtiyacsız və qüdrət
hökm edər.

tın x1a3li1q)i,(‫ ۜض‬saِ h‫ َ ْر‬iْb‫ ا‬i vِ ə‫و َ א‬rَ u‫ِت‬zi‫ َ ا‬vٰ er‫ا‬ənِi ‫א‬Aَ lِ lِa‫ َو‬h) --Tsəəamlaadlaırr,dhaəvrəcüyerrndeəmoəlatinomnləaxrlauqvae--

rən Allah-Təaladır. Belə Allah-Təala ibadət və itaət olunmağa layiqdir.
sُiz‫ ا‬d‫ ِن‬ə‫ َا‬nْ ‫ ُכ‬ə‫א‬v‫و ِا‬vَ əْl‫ ُכ‬əِ hْ َ liْ-kِ i‫ب‬tَ a‫א‬bَ ‫ ِכ‬aْ ‫ا‬ ‫و‬pۧ ُ‫ا‬eَyğ۪ ə‫ا‬m‫ْ َא‬bə‫و‬rَ ləْ َrَ i‫ َو‬n)i–n
t(əَۜ n‫ ا‬,‫ا‬ ‫ُا‬ (ey Quran əhli), həqiqə-
öz vasitəsilə və sizə öz pey-

ğəmbərinizin vasitəsilə vəsiyyət etdik, gərək, o vəsiyyəti mühafizə edə-

siniz. O vəsiyyət budur ki, Allah-Təaladan qorxub vacib əmrlərə əməl
e- dəigbə,rhsaizrakmafdiranolkuəbnAarllaohla-Tsıənaızla. ya(‫ ۜض‬iِta‫َ ْر‬əْ t‫ ا‬etِ m‫َ א‬ə‫ َو‬sə‫ِت‬n‫ا‬iَzٰ, h‫ا‬əqiِ q‫א‬əَ tِəِ n‫ن‬,‫ ِא‬sَ ə‫وا‬mُ aُ ‫ ْכ‬laَ r‫ ْن‬d‫َو ِا‬a)

və yerdə olan məxluqatın hakimiyyəti Allah-Təalaya məxsusdur. Allah-
TAəllaalha-nTınəaqlüadmrəətxinludqəantıçnıxöazbüinlmə əvzəsiinbiazd. (ə‫ا‬tً in۪ əَ ‫א‬mِ َ öُh‫ا‬t‫ن‬aَ ‫א‬c‫و َכ‬oَ )l-mbauynıbu,nhlaəbmirdl-iskədnəa,

edilməyə layiqdir.

285

Kəşfül-Həqayiq I

‫א ُس َو َ ْא ِت‬ ‫ا‬ ‫א‬ َ ‫ْ َا‬ ‫ْ َ ُِכ‬ ِ ْ ُ ‫﴾ ِا ْن َ َ ْא‬١٣٢﴿ ً ‫َو ۪כ‬ ِ ‫َو َכ ٰ ِא‬ ۜ‫َ َْر۪ ِ ً اض‬ ْ‫ا‬ ِ ‫ا ٰ َ ا ِت َو َ א‬ ِ ‫َא‬ ِ ِ ‫َو‬
ِ َْ َ ‫َا ۪א‬ َْ ﴾١٣٣﴿ ‫ِ َכ‬ ۘ ‫ِ ٰא‬
‫ْ ِ َ ِא‬ ‫ا‬ ‫َ ا ُب‬ َ ِ ْ ‫ا‬ ْ ‫ِא‬ َِ ْ ‫ا‬ ‫َ ا َب‬ َُ ُ۪ ‫َכא َن‬ َ۪ ‫ٰذ‬ َٰ ُ ‫َو َכא َن ا‬ ‫ِۜة‬ َ ِ ۪ َ ‫َوا‬
‫َ ٓا َء‬ َُ َ ِ َ‫א‬ ُ ‫ُכ‬ ‫ُا‬ ‫ٰا‬ َ ۪‫ا‬ ِْ َ۪ َ َ ٰ ْ َ ‫َو‬
َ َ‫ا‬ ُ ‫َא‬ ‫ًا‬ َ َ۪ ‫ِ א َا ْو‬ ‫َא‬ ‫َ ٓא َا‬ ﴾١٣٤﴿ ۟‫ا‬ ً ُِ ‫ًא‬ َ ْ‫ا‬ ُ ‫ا‬ ‫اَ ْ َوُ َכِא َنُכ‬ ٓ ٰ ِْ ْ ‫َا ْن‬
ٰ ‫َا ْو‬ َ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َ ۚ ِا ْن‬ ‫َوا‬ َ ِ ‫اَ ْو‬ ‫اَ ِو‬ ْ ‫اۚ َو ِا ْن‬ ُ َ
‫ُ ا ا ْ َ ٰ ٓى‬ ِ ِ َ ‫ِ َא‬ ‫َ َכא َن‬ ۪ ‫َ َِא ْ َن‬ ْ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ْ ُا‬ َ
‫ا‬
﴾١٣٥﴿‫َ ُ َن َ ۪ ً ا‬ ْ ُْ

olan1m32ə)xl(uًq‫۪כ‬a‫ َو‬tıِ n‫ ِא‬ixtٰi‫َכ‬y‫َو‬arۜ‫ض‬ıِ v‫َ ْر‬əْ ‫ا‬haِ k‫א‬iَm‫ َو‬i‫ت‬yِ y‫َ ا‬əٰti A‫ ا‬llaِ h‫ َ א‬-Tِ ِ ə‫ َو‬a) l-aysəammaəlaxrsudsadvuər.yƏergdəər
hər bir işinizi ona həvalə etsəniz, Allah-Təala sizə vəkil olduğu halda hər
bir işinizi idarə etməyə kifayət edər, (bu ayənin təkrarlanması bir daha təkid
etməkdən ötrüdür ki, bütün məxluqatın ixtiyarı Allah-Təalanın qüdrəti altın-
dadır. Heç bir şey onun qüdrətindən kənar olmaz).

istəs1ə,3s3i)zi(fَ an۪ َi‫ ٰא‬eِ d‫ِت‬ib‫و َ ْא‬sَ i‫س‬zdُ ‫א‬ən‫א ا‬bَ aَ‫ ا‬şْq‫ ُכ‬aْ ِ eْ lُ ə‫ ْא‬bَ iَ r‫ ْن‬m‫) ِا‬ə-xleuyqiantsıadnülnary,aəygaəgrəAtirlləarhk-Ti,əoanlaa
bibaaşdqəatmetəsxinluləqr.g(ə‫ا‬tً ir۪ mَ ‫כ‬əَ yِ ‫ ٰذ‬ə, əٰ َlbُ ə‫ا‬tt‫ َن‬ə‫א‬,‫و َכ‬qَ )a-dAirldlairh.-Təala sizi fani edib, əvəzinizə

(aqxəinrəi1mt3in4ət)ds(aə‫َא‬nvْ aöb‫ا‬t‫ب‬rَvü‫ا‬əcَ َ iəhُcar۪dُi,a‫ َن‬h‫א‬g‫ َכ‬əerdْ َəi)kn-işssəiixzAdsləlkanihmk-iTi)m,ə(a‫ِۜة‬dlَ aüِ nnٰ ıْ y‫ا‬n‫ َو‬a‫א‬yَsْaanv‫ا‬ı‫ب‬anُ bd‫ا‬ıَ anَ dِı ıv‫ا‬rə.َ ْ əcrini istəyir,
ِ َ ) - dünya və
Nə olubdur o
۪ َ ‫ًא‬ ۪ َ ُ ‫) َو َכא َن ا‬
şəxsə ki, təkcə dünya əcrini istəyib axirət əcrini istəmir? (۟‫ا‬ ً
- Allah-Təala xalqın əməllərini, sözlərini eşidib görəndir.

hgəətriçr1əə3nn5d)şəo(x‫ا‬sşlُaəَ rh‫ ٰا‬,iَ d(ۚlَ۪ ik‫ََ ْאَ ۪ا‬öْ‫ َا‬z‫ٓאَوا‬üَ )nِ ü-ْ َ z(ِ ‫ا‬übَ unْ ‫ ا‬,‫و‬aِ ‫َا‬yyəaْ ‫ ُכ‬şdaِ aُhْ َ‫ا‬idaٓ ltiٰ akَ etmək barəsindədir). Ey iman
aِ nِ a‫ َء‬n‫ َ ٓا‬ıَzıُ n,ِ yْ ِaْ ‫ِא‬ ۪
vْ َ ə‫َو‬ dَ a ‫) ُכ ُ ا َ ا‬-
qohum-

əqrəbanızın zərərinə olsa da, cəhd edin ki, ədalətlə rəftar edib zalım ol-

mayasınız, harda şahidlik lazım olsa, Allah-Təaladan ötrü doğruluqla

(necə ki Allah-Təala sizə doğru şahidlik etməyi əmr edir) şahidlik edəsiniz,
v(‫א‬aَ rِ ِlı oٰ ‫و‬lْ sَ‫ا‬aُ ,‫א‬oَ n‫ا‬uً n۪ َ z‫ ْو‬əَ‫ ا‬n‫ א‬gِ َ inْ ‫כ‬oُ lَ m‫ ِا ْن‬a) ğ-ıosişzəəxdsokğirounşuanhizdəlrikəreitnmə əşkadhəidmlikaneedoillimr, aəsgıənr,

onun məmnunluğunu gözləyib şahidliyi gizlətməyin. Ya əgər kasıb olsa,
onun yoxsulluğuna rəhm edib şahidliyi gizlətməyin. Allah-Təala onlara
sizdən yaxındır. Əgər onların yoxsul, ya da zəngin olması nəzərə alın-
st‫ا‬nًəaər,۪ fَəsAfa‫ن‬iَ lnnlaiəُ َhaçْ -rَeTz‫א‬vəuَ iِarla‫ن‬slَ aər‫َכא‬nasiَ iztz‫ا‬,aə‫ن‬by‫ِא‬şeaَ a‫ا‬hodliaُudbِlbiْ kiُ lhd‫ ْو‬aeَ‫ا‬i)tyq-midnəaəgiyznəirbkəişemraçhşirbeidyeəltdimdkəaədvlzəoa.tğxi(rt‫ ۚا‬tıuəُ drِ şْkiaَlih‫ن‬neْ iَ‫ا‬tidzm‫ ٓى‬liiəkٰhyَ aْ ie‫ا‬nqt‫ا‬.mdُ aəِ (nَy‫ ُ ا‬ibْbََ َa)‫ن‬üْt‫ِا‬i–z‫و‬lَ

286

Nisa surəsi

﴾‫َُ ُْ ۘا‬١ُْ َْ َ ٣۪‫ِْ ِٰا‬٧ََْ ِ﴿ُ ‫ ۪ب﴾ ََُاد ِٓاي ْ۪وناَن ِْنً َاِا ۜاََذْ۪لا‬١ِْْ ‫ُا‬٣‫כ َبَ ِא‬٦ِِ‫ْ ََََ۪ووَِا َْا ًْوِاِכِ ََ َاאْْ﴿ٓא َِء‬ ِ۪ ُ ‫َ ٰ َر‬ ‫َ َل‬ ‫۪ي‬ ‫ا‬ ‫َא ِب‬ ‫۪ َواَ ْوا ِْכ‬ ۪ ِ ‫ُ َِو۪ َر َُو ُر‬ ِ ‫ِא‬ ‫ا‬ ُ ِ ‫ٰا‬ ‫ٓا‬ ُ َ ‫ٰا‬ َ ۪ ‫َאٓ َا َ א ا‬
ََ َ ََْ ِِ ْ ‫َ ْ ِم ا‬ ِ ُ ‫َو ُכ‬ ِ ‫ِ َכ‬ َٰ ‫َو‬ ‫ِא‬ ْ
ً َ َ ِْ َِ ُ ‫ِا‬ ٰ ۪ ٓ ِ ‫ٰا‬ ُ ُ ‫ۘ َو َ ْ َ ْכ‬
‫ُو َن ا ْ َכא‬ َِ َ ِ۪
ْ۪ ُِ َ َ ‫َ َل‬ َ ‫َو‬ ﴾‫َ ُכ‬١َ ٣ْ۪ ٩َ َ‫ْ ً﴾ا﴿ا‬١‫ ً ُכ ۜא‬٣‫ا‬٨‫اً ِْزۙא ِ َدا َُ﴿د ۪و‬ ۪ ُ ‫َ ُ وا‬ ‫ُ ا ُ َכ‬ َ ‫ََ ِّْא َ ِ ِ َُכت َا ْاُ َنُ ِوَاِא‬ ُ
‫ْ ُכ‬ ‫َة‬ ‫َا‬ ‫ًא‬ ‫َ َا‬ َُ ‫ِאَن‬ ُ ُ َْ
ِ ْ ‫َ ِאن ا‬ ْ ‫َة‬ ِ ْ‫ا‬ َُ ‫ُ ْכ‬ َ
ْ َ‫ا‬
‫ْ َ اُ ِ َא‬ َ ْ ُ ‫ِ َ א َو‬ ‫ٰا‬

döndərsəniz, həqiqətən, Allah-Təala hər bir əməlinizə xəbərdar olub şa-
hidliyi gizlətməyin cəzasını sizə verəcəkdir.

136) ( A۪ ِ llaُ ‫ر‬hَ -Tٰ əَ a‫ل‬lَ aَy‫ي‬a v۪ ə‫ا‬ ‫ب‬oِ n‫َא‬u‫ ِכ‬nْ ‫ َوا‬pe۪ ِ yğُ ə‫و َر‬mَ ِb‫א‬əِ r‫ا‬inُ ِə‫ٰا‬ g‫ ٓا‬öُ nَ ‫ ٰا‬dَ ər۪ d‫ ا‬i‫א‬yَ i‫ َا‬k‫َ ٓא‬i)ta-beay(Qimuraan-
gətirənlər,
Anُ aْlَ )l)ai-hmy-aTennəəagloəatkiorimtkaiəbtaklabdrləaars(aıTbböiutvnqradətdavənəmqİanobcluialbq) imkmeöaçhnəkngəpəmteiyrdğmuərəmukbndə.ər(mlْərِöə‫ل‬hَ kgَ ْ ‫َا‬öə‫ي‬mnٓ d۪ oə‫ ا‬lr‫ب‬uِibn‫َא‬d‫ ِכ‬kiْ ‫ا‬ri‫َو‬,.
(v‫ا‬əً o۪ َnuً nَ َməlَəkْ lَ əَ rِ inِ ٰ iْ,‫ا‬ k‫ ِم‬iْ tَ ْa‫َوا‬bl۪ aِ ُr‫ُر‬ı‫و‬nَ ı۪ ,ِ p‫و ُכ‬eَ y۪ ِğ‫ َכ‬əِ ٓmٰ َ ‫َو‬bِ ə‫א‬rِ ləْ ُr‫ ْכ‬iَniْ vَ ‫َو‬ə)
ُ – kim Allah-Təalanı
axirət gününü inkar

etsə, həqiqətən, o şəxs Haqq yolundan çox uzaq düşüb, azıbdır.

ismonarn1a3gy7əe)tni(rə‫ا‬i‫و‬bُimَ o‫ َכ‬nadnُ a‫ا‬gnُəَ ts‫ ٰا‬iorَ nibr۪ a‫ا‬im‫ن‬k‫ ِا‬a)afn-irdhaoənlqairsq,oən(t‫ا‬rəً aْn‫ ُכ‬,y‫وا‬oe‫ ُد‬n‫دا‬şَ ə‫ز‬əْ ‫ا‬xksaُləf‫وا‬rirُ kَ ‫َכ‬oilamُ r,‫ا‬ənkُ َəa‫ ٰا‬fviُrə) Qurana
- ondan
olandan

sonra küfrlərində qalar, (ləm yəkunillahu li yəğfirə ləhum və la yəhdiyəhum
yً o۪ lَ uْnُ aَ ِ hْ َ iِ daَ ‫َو‬yəْ tُ َ eَdِ ْəَnِ ُ d‫ا‬eِy‫ ُכ‬ilَ dْ iَ r).
səbilən) (ۜ - Allah-Təala belə şəxsləri bağışla-
yıb haqq

ver k1i3, 8o)n(lۙ‫א‬aً r۪dَ‫ ا‬a‫ا ًא‬nَ َ ötْ rُ üَ ‫ن‬aَ‫א‬xِ iَ rə۪ ِt‫א‬dَ ُ əْ ‫ا‬şِidِّ َ d) ə-tl(ieəyzMabəhvəamrdmırə.d), münafiqlərə müjdə

ki, m1ö3m9)in( lَ ər۪ ِ iْ ُdْ ‫ا‬o‫ن‬sِ t‫ ُدو‬tuْ tِm‫ َء‬aٓ‫ِ َא‬y‫ ْو‬ı‫ َا‬bَ, ö۪ ِz‫َכא‬ləْ ‫ا‬ri‫ َن‬n‫و‬dُ əِ nَ öَ tr۪ üَ‫)ا‬ - münafiqlər o şəxslərdir
mvəümşrüikşrləikrilədroisdtotsuttmtuatqudrlaarm. (ə‫َة‬qsِ əْ ‫ا‬dُ iُ oَ nْ ِ la‫ َن‬rıُ nَ ْ möminlərdən başqa kafir
‫ – ) َا‬bəs münafiqlərin kafir
َ yanında izzətli və hörmətli və
ol-
-mhaəqqdiıqrə?təƏng, əizrzbətelvəədiqrasəli,boiynyləatridnahhameçısbıiAr lilzazhə-tTyəoaxladyuar.m(əۜ‫ًא‬xs۪ uَ sdِ ِ u‫ َة‬r.ِ ْ ‫) َ ِאن ا‬
Kimi

istəsə, izzətli edər (Necə ki möminlərə kömək olub, müşriklərə qalib oldular).

olan1d4a0A) l(l‫ب‬aِ h‫َא‬-‫ ِכ‬Tْ ‫ا‬əalِ a ْ b‫ ُכ‬uْ َ َ Q‫َل‬urَ aْ nَ ‫و‬dَ )a-sihzəəqbiquəntuənn, asziizl müsəlmanlar Məkkədə
etdi ki, (ən iza səmitum
a-ynaətilzlaahmi aynuksfiəzrumbüihşraivkələyrəinstəAhlzlaəuh-bTihəaa)la(n‫ َ א‬ıِ nُ‫ َ ا‬aْ َ yْ əُ ‫و‬lَ ə‫א‬rَ iِ nُ iَ ‫ ْכ‬iُnِk‫ا‬a‫ت‬rِ ‫א‬eَ ‫ٰا‬dْiُbْ ِ isَ t‫ا‬e‫ َذ‬h‫ن ِا‬zْ ‫َا‬a)

287

Kəşfül-Həqayiq I

َ ۪ ِ ‫َא‬ ُْ ‫ا‬ ‫ َاَ ْ﴾א ُاِ ِا ْ ُ ِن‬١َِ َ٤ٌِ ١‫ْ ِا ۟ ُכنَ ْ﴿ْ ا‬ ْۘ ُ ُ ْ ِ ‫ِا ًذا‬ ْ ‫ِا ُכ‬ ‫ِ ۪ ۘه‬ َْ ٍ ۪ َ ۪‫ُ ُ ا‬ َ۪ َ ََُْ ‫ُ وا‬ ُ َْ ََ
‫ُ ٓا‬ ‫َא‬ ‫َ ُכ‬ ‫َ ِא ْن َכא َن‬ ۚ ْ ‫ِ ُכ‬ ‫َن‬ ُ ُ ۪ َ‫ا‬ ﴾١۪ ٤َ ٠َ ﴿‫ًِ ۪ۙא‬ ‫َכא‬ ََ‫َ َو ََِاو ْ َُْن َ َم َ َכاא ََْ َِنאٰ ِِد‬ َ َ
ْ َ َ‫ا‬ ۘ َ ۪ ِ َ َْ ‫ْ ِ ْذ‬ َََ َ ‫ٌ ۙ َא‬ ۪ ْ ‫ُכ‬ ۪ ِ ‫َوا ْ َכא‬
ُ ‫َא‬ ِ ‫َא‬ ُْ ‫ا‬ َ۪ ْ‫َ ا‬ َ َْ ْ ُ‫ا‬ ۬ ‫َ ْ َ ُכ‬
َ ۪ ْ ‫َو‬ ْ ‫ُכ‬ ْ َ َ ََ َ َ‫ا‬ ‫ٓا‬ ِ َ َ ْ َ ْ َ ‫ِۜ َو‬ ْ ‫َن ا‬ َ ْ ‫َ ُכ‬
ً ِ۪ ْ ُ ۪ ِ ‫ْ َכא‬
َ ْ ُ ‫ُכ‬ ْ َ
ُُْۚ ‫א ِد‬ َ ُ
ُ

qetadisyöiznideaşnitışsaənniaz,q(əۘ‫ ۪ه‬dِ ْ əَ r ٍ on۪ lَ arla۪ ‫ا‬ boiُ nrlُayَreırndَəQəْuyُ rَlaəَ şn‫ا‬m‫و‬aُ əُ iysْ َ tineَh.َ )z(a-ْ ُ Qurandan baş-
onlarla oturub danışan zaman eُ ْ tِ m‫ ًذا‬ə‫ ِا‬ləْ ‫כ‬rُ i‫ا‬nِ )ə - siz
bais

olursunuz, həqiqətən, o vaxt siz də onlar kimi olursunuz. Onlardan kənar

olun ki, onların küfrü sizi tutmasın, bu hökmü sizə Məkkədə bu ayədə

“Ayələrimizi istehza edənləri gördüyün zaman onlar söhbəti dəyişənə

qədər onlardan üz çevir...” (Ənam, 68) göndərdik. İndiki siz Mədinədəsiniz,

Mədinədə də Məkkə əhli kimi kafirlər Qurana istehza edən vaxt bir yerdə
‫ۙא‬ohً na۪lmaَ rıslَ aınَ əıَ ycləə۪hşəmَ n۪ənِ y‫א‬ə‫ َכ‬imnْ ‫ َوا‬d)kəi-,bhoinərqlyaieqrrəQətəutnor,paAlnalaylaıibhst,-eTohnəzalaalareatmməüzəansbianfeliədqrəl.əc(rəiَ knd۪ ِ v‫א‬iَrəُ.ْ ‫ا‬kaُ ِf‫א‬irَ ləَ r‫ ا‬i‫ن‬n‫ِا‬

ki, 141) s(izْ ‫ُכ‬mِ ü‫ َن‬səُlmَ َ aَ nَ la۪ r‫ َا‬ı) - (ey Məhəmməd), münafiqlər elə şəxslərdir
baxıb gözləyirlər, görək sizin müşriklərlə işiniz necə
To-ləuoarl,vaqaxatətlirbsəifoziəlnuddrəsenuynəzruəlzfəə,rry:og“xəBslaəibsm, bməiğzülusşirbzi?iknl(ləِ ər‫ا‬əbَ iِqraٌlilْkَibdْ ‫ُכ‬əoَ ld‫َن‬se‫א‬a‫ َכ‬yn‫ن‬iْ ıl‫ِא‬zdَ ,)ik-(?ْə‫ ُכ‬gSَ əَirzdْs‫ُכ‬iəzَnəْ
Allah-
aَ َ‫ا‬r‫ا‬aٓ lُ ‫א‬aَ -)

nıb müşriklərə tərəf getməmişik. Bizə də qənimətdən bir hissə verin”.
(kliabٌ figr۪ əَləlsَrəəl۪ əِd‫א‬r‫ َכ‬e,ْyِ(əۙ ‫َ َن‬r‫א‬l۪‫ َכ‬əِ rْ‫ُ ْن‬:‫) َ“اوْ ِا‬Bَ -iِ zəْ m‫כ‬gُ əْöَrmْ َ s‫َو‬ianvْ l‫ُכ‬əarْşَ ldَ əa‫ْذ‬bِ ziْrəlَ fiəْkَ rdْ əkَ ‫ َا‬as‫ا‬ifٓ ziُ ‫א‬rəَ l)qər-aəliobqviosalmaxntətdvaaoxlumtbmünösiamzfəiiqnqlləəarr-

istəyirdilər ki, sizi tamamən qətlə yetirsinlər. Bəs biz sizi mühafizə edib,

onların sizi qətlə yetirmələrinə mane olmadıqmı? İndi siz qalib oldunuz,
(qِۜ iَ yٰ ِaْ ‫ا‬m‫ َم‬əْ َt gْ ‫ُכ‬üَ nْ َ üُn‫ ُכ‬dْ əَ hُ ö‫َא‬k)m-
gərək bizə də qənimətdən bir hissə verəsiniz”.
Allah-Təala siz möminlərlə münafiqlər arasında
kَ aَfir۪ ِ ləْ ُrْ i‫ا‬ mَ öَ mَ in۪ ِ l‫א‬ə‫ َכ‬rْ ِəُ h‫ا‬akَ َ imْ َ vْ əَ ‫) َو‬bö-yAülklaeht-mTəəyaəlacəqkidyiarm. Oətlagbüinləürnkdiə,
edər. (۟ ً ۪
heç vaxt

dünyada kafirlər möminlərə hakim olsunlar. Amma qiyamət günündə

hakimiyyət möminlərə məxsusdur. Kafirlərin və münafiqlərin onlara heç

bir hakimiyyəti olmaz.

142) h(iْ yُ lُ ə‫א ِد‬eَ diَ bُ ‫و‬,َ iَ m‫ ا‬a‫ َن‬nُ ‫د‬iِ z‫َ א‬hُ arَ ı ۪ ِe‫א‬dَ ُ iْ b‫ن ا‬k‫) ِا‬ü-frmlərüinnai fgiqizlələrd, ihrələqri,qAətləlanh, -ATləlaahla-
Təalaya

288

Nisa surəsi

َ َْ َ َ۪ ْ َ ُ ﴾١٤٢﴿ ۘ ً ۪ َ ‫ا َ ِا‬ ‫و َن‬ ُِ ‫ْ ُכ‬ َ َ ‫َو‬ ‫ِא َِسا‬ ‫ٓا ُۧؤ َن ا‬ َُ ۙ ٰ ‫א‬ َ ‫ُכ‬ ‫ا‬ ُ ‫َא‬ ‫ِة‬ ٰ ‫َا‬ ‫ِا‬ ٰ‫ٓ ٓ ِاا‬ ُ ‫َא‬ ‫َٰذو ِِا َذَاכ‬
‫ا‬ ُ َ ‫ٰا‬ ۪ ‫ا‬ ‫א‬ ََ ۪ َ ْ ََ ُ ۪ ُ َ‫ۘ ا‬ ‫َو‬ ۜ‫ٓ ِء‬ َ ٰ ‫ٓ ِا‬ ِ‫َْاَور َْ ِوك‬ ‫ٓ ِء‬ ُۨ ٰ ‫ا‬ ‫وا‬ َ ۠ ََ
َ ُ۪ َ ‫﴾ َאٓ َا‬١٤٣﴿ ً ۪ َ ُ ََْ ‫َا ْن‬ ‫ُ و َن‬ َِ ْ ْ ُ۪ ْ َ ْ‫ا‬ ُۨ ْ ِ ٰ َ َ ِ ‫ْ َכא‬ ِ۪ ِ ْ ‫ِان ا‬
‫َ َ ْ ُכ ْ ُ ْ َא ًא‬ ِ ِ ‫ا‬ ُ ‫ً ۙا‬ َ ْ َُ َ ِ ْ ُ ‫ا‬ ‫ُدو ِن‬ َ ْ ‫ا‬ ۪ َِ ُ
﴾١٤٤﴿‫ًא‬ َ ‫َ ٓא َء‬ ‫َא‬ ُ
﴾١٤٥﴿ َ ‫א ِ ۚر َو‬ َِ ِ ْ‫ا‬
َ

da əməllərinin müqabilində onlarla hiyləgər kimi rəftar edər, (dünyada

münafiqlərin mallarını, qanlarını mühafizə etməyi əmr edib , amma axirətdə
ۙcrəaٰ ‫א‬hnَə‫ ُכ‬vn‫ا‬anxəُ ‫א‬mtَ )tiən-nəmbnəülalnilktaftvəiqbələəsqrüəisnstinxhiüaoslənutlsiainryddyaəəntdləöurtrriaünrdhləaanrz.ıbrNieradimibbaduzidar)u.irs(t‫ِة‬kəkiٰ ,lənr‫ا‬aimoَ ‫ ِا‬alm‫ا‬zٓ aُ a‫ َא‬dd‫ا‬ı‫َذ‬uğ‫و ِا‬-ıَ
üçün namazda tənbəl olarlar. (ۘ ً ۪ َ o‫ ِا‬lَ a‫ا‬r,‫ َن‬A‫ُ و‬l‫ُכ‬laْ َh-Tَ ‫ َو‬ə‫س‬alَ a‫ א‬n‫ ا‬ı‫ َن‬a‫ ُۧؤ‬z‫َ ٓا‬
məqsədləri özlərini xalqa göstərmək ُ ) - namazda
zikr edib na-

maz qılarlar, amma xəlvətdə heç vaxt namaz qılmazlar, (məxluq gərək heç

vaxt Xaliqindən qafil olmasın, öldürən, dirildən Allah-Təala, gərək, həmişə

diqqət mərkəzində olsun).

bvtzaًəəimrl۪ aniَ laə1ُəomَ4tddə3َ iəulِ)sərَa(a‫כ‬çlmَْ ksıَ ِqaَ‫ذ‬iöٰ ,,ُcmَ aə‫ا‬kْ)َliübmn-َ fəlü(۪ərtَerltşْ əyəَirn,ُiM)kism-tələəən(ahrreənəiyonfmnMinatdmərdəaraəhənədsədfı)möiin,rntdAmlrdəaüləərlddabçk)hiair,ir-,şmlTəqhmrəüıinadönklamaiaq,yfiimkaənqtliılümboəyşrlolirsailöiunurkz.nxtoləü(aaml‫ ِء‬sٓpsru,uَaəُۨsn(lٰibi‫ٓ ِۜء‬lynaiَylirُۨmnəٰ,ٰ‫ ِا‬t(səlٓ əəzِ َ rbٰ)ِs‫ ِا‬iəəْٓn-nbَُ d‫ َو‬iْ)kənnَ ni-əə‫َو‬,
onu zəlalətdən xilas edəsən.

-tَ ub۪tِ məْ 1sُ aْ4‫ا‬ys4‫ن‬iıِ z)n‫دو‬,ُ(m)‫(ا‬N-öُ mَ em‫ ٰا‬ciَ ənöml۪ ək‫ا‬rii‫א‬niَ nmlَ‫ا‬əü‫ٓא‬rmَ nd)üaə-fşnirqeiblykəalriəşmqreiadasindrıolngəsırət)t-.itrku(ə‫א‬atًnmf۪ iُ şraə‫א‬qًvx‫א‬dَəslaْ əmُ rm,üْ (‫כ‬əُşْrqْ َ iِ sَkə‫ َء‬l‫ ٓא‬dِ əَ ِِ i‫و‬rْn‫اَا‬iiَُözَ zْ۪oüِ ‫َא‬d‫َכ‬n‫ن‬uْْü‫اَا‬rz‫َنوا‬əkُ‫و‬idِ ُ,oَ ö۪ ُs‫َا‬z)tَ
əleyhinizə Allah-Təalaya münafiq olmağınıza aşkar olan dəlil və sübut
verəsiniz? (Müşriklərlə dostluq etmək nifaq əlaməti olduğuna görə, siz də
münafiq olarsınız).

axirə1t4d5ə)ki(ۚ‫ِر‬m‫ א‬ə‫ ا‬skَ əِ niِ َ cْəَ hْ ‫ا‬ən‫ ِك‬n‫ ْر‬əm‫ ا‬inِ axَ ı۪rِ ı‫َא‬nُ cْ ‫ا‬ı ‫ ) ِان‬- həqiqətən, münafiqlərin
təbəqəsindədir ki, cəhənnəmin
vedarə.n(ۙ‫ا‬tًap۪ mَ ْaُ zَ sَaِnَ
bütün təbəqələrindən çox orada əzab kْ iَ ,‫ َو‬o) n-la(eryı Məhəm-
məd), heç vaxt münafiqlərə bir kömək əzabdan

xilas etsin. Həmişəlik əzabda qalacaqlar. (münafiqin əzabı kafir və müş-

riklərdən artıq və şiddətli olar. O cəhətə görə ki, münafiqin küfrdən əlavə

müsəlmanlığını izhar etməkdə məqsədi ona istehza etməkdir. Amma ka-

fir və müşrikdə belə xüsusiyyət yoxdur).

289

Kəşfül-Həqayiq I

‫ُ ْא ِכ ًِتا‬ ‫َف‬ ْ َ ‫َ ۘ َو‬ ۪ ِ ْ ُ ْ‫َ ا‬ َ ‫ِ َכ‬ ٰ ‫ِ َאُ ۨو‬ ِ ْ ُ َ ‫ِא ِ َواَ ْ َ ُ ا ۪د‬ ‫ا َوا ْ َ َ ُ ا‬ ُ َ ْ َ‫َوا‬ ‫۪ َ َא ُ ا‬ ‫ا‬ ‫ِا‬
ُ ‫ا‬ ً‫א َو َ َכ ۪א َن‬ ْ ُ َ ‫َو ٰا‬ ْ ُ ْ ‫َכ‬ َ ‫ِا ْن‬ ﴾١٤٦﴿ ‫ً א‬ ۪ َ ‫ا‬ ًْ َ‫ْ ُ ْ ِ ۪ َ ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬
َ ۘ ْ َ ُ‫ا‬ ‫َو َכא َن‬ ۘ َ ُِ ْ ‫ِ ُכ‬ ‫َا‬ ‫َِا‬ ُِ ‫ا‬ ُ َ ْ َ ‫א‬ َ ‫ا ُ ا ْ َ ْ َ ِא‬ ِ ُ َ ﴾١٤٧﴿‫א‬ ُ
ً ۪ ْ َ ‫ِل‬ َْ ‫ا‬ ِ ‫ٓ ِء‬ ً ۪
﴾١٤٨﴿ ‫א‬ ْ َ َ

146) (i‫ا‬slُ aَ hْ e‫َو َا‬d‫ا‬ibُ ‫א‬,َِ َni۪fa‫ ا‬q‫) ِا‬h-anləiftaləqrlianriınddəyainşdtöirvmbəəeydənibmonüdnaanfisqolnərrdaəənvvöətlrküi
hallarını
yoxdur, (ِ ibْ ُaَ d‫ ۪د‬ə‫ا‬tləُ rَ iْ n‫َو َا‬dِə‫ِא‬ v‫ ا‬əُ َbَ üْ ‫ا‬t‫َو‬ü)n-
nicat itaət və əhd və etimadları Allah-Təalaya
olub, əməllərində, dinlərində Allah-
‫َאُ ۨو ٰ ِ َכ‬
yTَ aə۪ aِ vْlُaəْ d‫)ا‬aax-nirnöəifttadrüqədmiaxnlöamtsöliıvnbolələurlebəd, ibAbəlrqlaaehby-ədTroəoalullaancyaaanqdşxəıürr.siukMsiqöyomyşəmitnlaələryrdaəənlyoaelrat,inş(əlaَ nَr dün-
Avəllmahə-nTfəəaətlaomnlöamraindlaəryəedtiüşəncyəakvdəira. x(‫א‬iًrə۪ tَ d‫ا‬əً ْbَ‫ا‬öَyü۪ ِ kْ ُ ‫ِت ا‬ xeyir
əْ ‫ا‬cُr və sْ ُa‫ف‬vَaْ bَ ‫و‬vَ )e-rəəcləbkədttiər,.

Habelə nifaqdan tövbə edənlər üçün də möminlərin əcr, savabı qədər xe-

yir olacaqdır.

istəy1i4n7ə)d(iْr‫ ِ َ( َ ا ِ? ُכ‬Mُ ‫ا‬əqُ sَ əْ َ d‫א‬iَ )m- əsnizfəmətü,nyaofxiqslaərzəərəəzrabveetrmməəkkddəirA?llYaohx-Tsaəaqlaəznəıbn
anında sizdən intiqam almaqdır? Bunların heç biri deyil, əksinə, ilahi
hikmətə və siyasət qanununa görə gərək asi olan şəxslərə əzab olunsun).
(k‫א‬üً r۪ َ ed‫ ً ا‬i‫ ِכ‬b‫ א‬,َ ُ ‫ ) ِا ْن َ َכ ْ ُ ْ َو ٰا َ ْ ُ ْ ۘ َو َכא َن ا‬- əgər siz * münafiqlər Allah-Təalaya şü-

(*Qeyd: İslam şəriətində zahirdə iman izharı edib amma batində kafir olan şəxsə
münafiq deyilir, bir də müsəlman görünüb, islamı ehkamlarını vəsf edib tərifləyən,
amma islamın heç bir hökmünə əməl etməyən şəxsə münafiq deyilir, necə ki bizim bu
zəmanəmizdə bəzi müsəlmanlar islamı, Quranı bu şəkildə tərifləyirlər, amma ehkamı-
na əməl etmirlər. Quran boş yerə tərifləməkdən ötrü deyil, əməl etmək üçündür. Necə
ki Hz. Əli (ə.s) buyurur: “Quranı özünüzə imam və rəhbər seçin”. Bunun mənası
odur ki, Quranı dillə tərifləmək kifayət etməz, əsl məqsəd onun bütün ehkamlarına
əməl etməkdir. İslamda görünən bu zəiflik, günbəgün geriyə getmək, hamısı Quranın
hökmünə əməl etməməkdən qaynaqlanır, hansı millət öz dininin qanunlarına əməl
etməsə, o millət yox olub gedər, insaflı şəxslər diqqət etsinlər).

iman gətirsəniz, o vaxt əzaba layiq olmaqdan xilas olarsınız, Allah-Təala

şükür edənlərə mükafat verər, sizin şükür və imanınızdan agahdır.

rın p1i4s8s)ö(zَ lِəُ r ْ(yَ ala‫ ِا‬n‫ ِل‬,ْ sَ ْö‫ ا‬yَ üِ ş‫ء‬,ِ ٓ qe‫א‬yِ bَ əْ tَ vْ ‫ا‬əُ ‫ا‬ dِ eُ mَ )əs-inAililsathə-mTəəza,laansiczaqinszaünlmlaə-
s.)

məruz qalan istisnadır, məzlum şəxs zalım şəxsin barəsində əgər pis söz

desə, ona rəvadır, yoxsa onun məzlum olması məlum olmaz, məzlumun
pis sözlər deməsi Allah-Təala yanında qəbih deyildir. (‫ ) َو َכא َن ا ُ َ ۪ ًא َ ۪ ً א‬-

290

Nisa surəsi

ِ ‫ِא‬ ‫و َن‬ ُِ ُ ‫َ َ ْכ‬ ۪ ‫ا‬ ‫﴾ ِان‬١٤٩﴿ ‫ا‬ ً َ۪ ‫ا‬ َُ ‫َכא َن‬ َ ‫َ ِאن ا‬ َ‫ُِ ْاُُ ِۨو۪وُِٓ ََنو ََٓ ُכٍء‬ َ‫ا‬ ُ ْ َ ‫ُ ُه اَ ْو‬ ْ ُ ‫ْ ً ا َا ْو‬ َ ‫ِِاَٰذوאِْنُر َُُِ ْכَ ِوُ َُ۪روَُ۪او‬
َ َْ ‫ُ وا‬ ۪ َ ‫اَ ْن‬ ‫و َن‬ ُ ۪ ُ ‫ُ ِ َ ْ ٍ ۙ َو‬ ُ ‫َ ْכ‬ ‫َو‬ ۪ ٍ َْ ُِ ِ ْ ُ ‫ُ َن‬ ‫ِ َو ُر‬ ُ ‫ُ و َن َا ْن‬ ۪
‫ا‬ ُ ِ ‫ْ َכא‬ ِ ‫ْ َא‬ َ ْ ‫ۚא َو َا‬ ‫ا ْ َכא‬ ‫َا‬ ‫ٓ ِا ََ ْכ‬ ُ ِّ َ ﴾١٥٠﴿ۙ ۪ ُ
‫َ ٰا‬ ۘ َ َ ُ ُ‫ْ ا‬ ِ ْ۪ ‫َ ْ َف‬ ْ ُِْ ٍَُُ ‫ْ َ َا‬ ‫اُ ۨو‬ ُ ِّ َ ُ ْ َ ‫َو‬ ً
﴾١٥٢﴿ َ ‫َوا‬ ۪ ﴾١٥١﴿ ‫ًא‬ ‫ا‬ ۪ ُ ‫َا ًא‬ ُْ ‫َر‬ َ‫ا‬ ِ
۟‫ً א‬ ‫ُ َ ُ ًرا َر‬ ‫َو َכא َن‬
ُ

Allah-Təala məzlumun duasını eşidib, onun qəlbindən agahdır. (Məzlum

da gərək, Allah-Təaladan qorxub haqq söz desin).

etsən1i4z9, )y(a‫ٓ ٍء‬ dُ aْ oَ n‫ا‬uُ ْ gَ i‫و‬zْ ‫ َا‬li‫ ُه‬nُ eْ tُ s‫و‬əْ َ‫ا‬n‫ ا‬iً zْ َ, ‫ُ وا‬ ْ ُ ‫ ) ِا ْن‬- əgər açıq-aşkar bir xeyir əməl
ya da əgər bir şəxs sizə pislik və zülm

etsə, onu bağışlayıb keçsəniz, (bunlar, xüsusən, bağışlamaq yaxşı, Allah-
eədmibəldbiarğ).ış(l‫ا‬aً y۪ aَ n‫ا‬dُ ıَr,‫ َن‬h‫ َכא‬əmَ ‫ا‬ ‫ ) َ ِאن‬- həqiqətən, Allah-Təala
Təalanın xoşladığı də onlardan intiqam almağa
günahkarları əfv

qadirdir. Əgər siz də zülm edən şəxsin günahından keçib bağışlasanız,

Allah-Təala yanında sizin üçün yaxşıdır.

ğiməmanb15əgr0əl)təi(rri۪mِnُiə‫ ُر‬ki‫َو‬nlِək‫א‬apِ r‫ن‬eَ ye‫و‬dğُ ُ əə‫ ْכ‬mnَ lbəَ rə,۪ r(‫ا‬lə۪‫ ِن‬r‫ ُ) ِا‬ə‫ ُر‬-‫َو‬imِhə‫ا‬aqnَ iْ َqg‫ا‬əəttُ əiِّ rnَ ُm,‫ ْن‬Aəَ‫ ا‬y‫ن‬lَ li‫و‬anُ ha-۪ ُTr‫ َو‬a)əsa-ılnvadənaıAvflələarqohn-qTuoənyamplaeayyqa-
istəyənlər (yəni belə deyənlər: ”Allah-Təalaya iman gətirmək kifayət edər,

peyğəmbərlərə iman gətirmək lazım deyil“, necə ki bizim bu dövrdə bu sözü
ۙvbəəٍ zbْ iَ eِsliənُ ُ ib‫ ْכ‬aَi‫و‬nَşqkaaٍ rkْ üَ eِ fdrُ əsِröْ iُzk)l.ə-r(iNbdeeeclməəəkdkiemyyiəürhsluəəlrdm:ilaəbnrəlMzairuapsreaayysığanədimmabarənəvrgaləəcrttiəaripbiımbİdsaaınrn)ı,g(və‫ َن‬ətiُrHiُ bzَ ‫َو‬.,
۪ kَ ü‫َכ‬frِ ‫ٰذ‬ləَ iْ َm‫وا‬aُ nِ aَ r‫ ْن‬a‫ َا‬s‫ َن‬ı‫و‬nُ da۪ ُ ‫ َو‬b) i-roynolla(rdbinu)
Məhəmmədi inkar etdilər). (ۙ ً sözləriylə
istəyirlər ki, özlərindən ötrü seçsinlər.

Bu sözləri deyənlər xəta edibdir, çünki küfrlə iman arasında orta yol ol-

maz, bütün peyğəmbərlərə iman gətirmək lazımdır, bəzisinə iman gətirib

bəzisini inkar etmək tamamilə küfr və zəlalətdir, necə ki buyurur).

kbaəzfiirs1li5ən1rəd) iəm(n‫ ۚא‬aَöntr‫ َن‬gü‫و‬əُ tqِ i‫א‬r‫َכ‬iymْ ‫ا‬aəmُ yُ əətn‫ َכ‬lgəِ ٓ ür‫ ۨو‬nُ‫)ا‬hüə-nqdipqəeiyokğnaəlamfirrbıləəzrrədlləiilrr.ivn(ə‫ًא‬ bəzisinə iman gətirib,
h۪ əُ q‫ًא‬i‫ا‬rَ َ edَ ən۪ ِ ‫ َכא‬əْzِ a‫א‬bَ ْ َ hْ َ‫ا‬a‫ َو‬z) ı-r

etmişik.

və on1u5n2)p(eْ yُ ğْ ِəmٍ َ bَ‫ ا‬əَ rْ َ l‫ا‬ərُ iِّ nَ ُ əْ iَ m‫ َو‬a۪ ِ nُ ‫ُر‬g‫ َو‬əِti‫א‬rِ i‫ا‬bُ ,َ p‫ ٰا‬eَ y۪ğ‫ا‬ə‫ َو‬m) -boərşləəxrsinləhrekçi Allah-Təalaya
birinin arasın-
edodnaəlfanərlrəaqrgiqöbozayəğmlışşuəlarklyialıdrb,ə(rəəْ chُ r‫َر‬mləُ reُ‫ا‬idnْ əiِ nv۪ dْ eُ ri‫ف‬rəَ.rْ(.Yَ (‫כ۟א‬əًَ hِ ٓu۪ ‫َرۨو‬dُ‫ا ا‬iۘ)‫ر‬lً ə-rُ ədَ ləُbn‫ا‬ə‫ن‬tKَ t‫א‬ə‫َכ‬ə‫و‬,`َ )bA-ilblAanhllƏ-aThşər-əaTfləavaəalaxFitərönəvhtbdaəəs

ibn Azur və başqa yəhudilər Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib dedilər: “Ey

291

Kəşfül-Həqayiq I

‫اَ ِر َא‬ ‫ٓا‬ ُ ‫َא‬ َ ‫ٰذ ِ َכ‬ ْ َِ َ ‫ٓ اَ ْכ‬ ٰ ُ ِ ‫ا‬ ُ َ‫א‬ َ ِ َْ َ ِ ‫َ ٓא ِء‬ ‫ِ َا‬ ‫ًא‬ ‫َא‬ ‫ِכ‬ ِْ ِ ْ ََ ‫ُ َ ِّ َل‬ ‫َا ْن‬ ‫ُ ا ْ ِכ َא ِب‬ ْ ‫َ ْ ـَٔ ُ َכ َا‬
َْ ‫َא‬ ََْ ‫َא ُت‬ ِّ َ ‫ُا‬ ُ ْ ‫َ אٓ َء‬ ِ‫َ َאא‬ ۪ ْ ْ ۪ َ َ ْ ْ ‫ُوا ا‬ َ‫ا‬ ُ ۚ ِْ ْ ُ ِ َ ِ‫א‬ ‫ا‬ ُ ُ ْ َ َ َ‫َא‬
‫َא َب‬ ْ‫ا‬ ‫ُا‬ َ ‫ُ ا ْد‬ ُ ْ ‫ْ َא‬ ُ ‫ْ َو‬ ِ َ ‫َر‬ ‫ا‬ ُ ‫ًא‬ ُ ‫ْ َ ًة‬ َ‫ِ َ َכ‬ ‫ا‬
ُ َ ‫َא‬ ‫ا‬ ُْ ٰ ُ ‫َא‬ َ ‫َو ٰا‬ ‫ٰذ‬
ِ ‫ًא‬ ُ َ ْ َ ‫َא‬ ِْ َ ‫َو َر‬ ﴾١٥٣﴿ ۪ ُ ِ ‫َא ًא‬ ُ َْ َ ْ ُ َ ‫َא‬ ْ ۚ
۪ ْ ُْ ‫َ ْ َא‬ ‫ْ ِ َو َا‬ ‫وا‬
﴾١٥٤﴿ ‫ًא‬ ْ ُ ‫ُ ً ا َو‬

peyğəmbər, əgər sən doğru peyğəmbərsənsə, səmadan bizə bir kitab gətir. Bu
şərtlə ki, o kitabı gətirəndə biz özümüz də görək, sənə nazil olan bu Qurana
biz iman gətirmərik”. O vaxt bu ayə nazil oldu).

kitab15(3y)əh(‫ِء‬uٓ‫א‬dَ ilə‫ ا‬r)َ ِ s‫א‬əً ‫א‬nَ ‫ِכ‬dəْ nِ ْ َ sَ ə‫ل‬mَ ِّ aَ ُ d‫ْن‬a‫ َا‬n‫ ِب‬o‫ َא‬n‫ ِכ‬lْ ‫ا‬arُ aْ َ‫ ا‬b‫َכ‬irُ َٔ‫ْ ـ‬kَ )it-ab(enyaMziləheətmmmənəidi)s,təəhyliir-,
s‫ة‬oraً oَıntnْanlَ -arz)braüaı-nlbbmdiablleələuadkrriiilıknsətiərb,ə:uks(əbn“lənuEdrahyisnnöadMzqədlqəunarsoidanlba,əiöln)xbyogiüpzrökeəryoəAğşlmeəslylməaaimh,bMa-(əT‫כ‬drَ usəaِ ə‫ذ‬saٰnanlaْd.bnِa(irınَْ َِ‫כ‬aْoَِ‫ا‬içdْsُıٓtqِəgٰ-ُməaَ lُşِii‫א‬şbk‫ا‬daُ oiَ‫א‬r‫ا‬lnَəُ grlُaْ,öَْ rَsَ ()ıtََ ə‫َא‬y-‫َا‬r)a,‫א‬onَ-‫ر‬onِ d‫ َا‬nolıa‫ا‬ndrٓ rldُa‫א‬ıannıَ -.َ

(Allah-Təalanın görünməsi imkansız olduğundan Allah-Təala onlara za-
sioldnırraımAllalaohn-Tlaəraılhaətləarkəfeintddiə).n(M‫א ُت‬uَ ِّ sَ ْa‫ ا‬nُ ıُ nْ ‫אٓ َء‬dَ o‫א‬ğَ ruِ ْlَuğْ uِ nَ aْ ِ ْ ‫) ُ ا َ ُوا ا‬
lım deyib açıq-aşkar
- bundan
a‫כ‬emَ dçِöıi‫ ٰذ‬qbc-üْ gaَzü)şəkn-ləaabrrhuglhaəgarlükəınnnimıadbhəiaynlağyrısəşıotnlnavddreaaırnqdb.ti(uök‫א‬zًv.o۪b(ُ vHə‫ًא‬u‫א‬zeَ .töْ dMzُ illəuərrsٰ i,anbُ ət‫א‬iöَ zْtvَ a‫ ٰا‬d‫و‬bَ n)əər-oıeMntvmləuaərsmlaıənəyribatöuüovçdnbülenəatlrdəyırniəlihənüuris.dtq(üi‫א‬əlَnəbْ rdَuiَnəlَ

bir-birilərini qətlə yetirməsini şərt qoşdu. Bu məsələ Bəqərə surəsində qeyd

olunmuşdu).

dağı1q5a4l)d(ırْ ıِ bِ ‫א‬,َ o۪ ِn‫ َر‬ları‫ا‬nُ ُ bَ aْ َş‫א‬ıَnْ ıَ n‫) َو َر‬ü-stbüənndiə-İssarxalial dTıöqvkrai,tıəqhədbləurlinetdmə əsdaibyiit üçün
olub

Tövrata əməl etsinlər. (Dağın qaldırılma əhvalatı Bəqərə surəsinin 63-cü

ayəsində ktoepçdlai.nOmraay(iabbadaxətı)lsçına)d. ı(r‫ا‬ıً nınُ ‫ب‬qَ a‫َא‬pْ ‫ا‬ıs‫ ا‬ıُnُ d‫ ْد‬a‫ ا‬nُ ُ sَ ə‫َא‬cْ dُ ‫َو‬ə) - bəni-İsrailə əmr
etdik ki, skəic, dşəənsibzədgaüxnilüonldüunlaerh.t(irِ aْ m‫ا‬ınıِ edərək daxil olun.

Bu əmrə itaət etməyib s‫وا‬aُxْ lَ ayَ ıْnُ ,َ ‫ْ َא‬ ُş‫و‬eَ )y-ləyrekniə,
bəni-İsrailə əmr etdik o

sizə şənbə günündə haram olubdur, onlarla məşğul olmayın. (ov, alış-ve-

riş etməyin), bəni-İsrail bu əmrə də itaət etməyib şənbə gününün ehtira-
et۪ sَ i‫א‬nً ‫א‬lَər۪ .ْ Əُ ْ hِ ‫א‬dَ iْ
mını pozdular. (‫ًא‬ َp‫ َا‬o‫) َو‬zu-bbəTnöiv-İrsartaailədmənəlmetömhəkdəimlərə,hodsaəlbməbışddəıqn
ki, Tövrata əməl

onlara əzab nazil edildi, (Necə ki sıradakı ayədə buyurur).

292

Nisa surəsi

ُ ‫ۘ َْ ََ َ ا‬ ۪ ٌْ ُ ‫ُ ُ ُ َא‬ ْ ِِ ْ َ ‫َ ٍّ َو‬ ِ ِ ْ َ ِ ‫َِ ٓאْ َء‬ ِ ْ َ ْ‫ِ ُ ا‬ ﴾ِ ْ َ١‫ َو‬٥٥ِ ﴿‫َ۪א ًِتۖ ا‬ ‫ِ ٰא‬ ْ ِ ِْ ‫ْ َِو ُُכ‬ ْ ُ َ ‫َא‬ ۪ ِ ْ ِ ِ ْ َ ‫َא‬ َِ
﴾١٥٦﴿ ۙ‫ً א‬ ِّ َ َْ َٰ ْ َ َ ‫َو‬ ‫ۚ َو‬ ِ ْ ‫َو ِ ُכ‬ َ َ ‫ِا‬ ‫َن‬ َ ُ َ َ ِ ‫ِ ُכ‬ ‫א‬ َْ َ
ُ ‫َא ًא‬ ُْ َ َُ َ ‫ُه َو َ א‬ ِ ْ ‫َא‬ ِ ‫َل ا‬ ۪ ۪ َ َ ْ ‫א‬ ْ ‫ْ ِا‬ ِِ ْ َ ‫َو‬
ۘ َُْ َ ‫ٰ ِכ‬ ‫َو‬ ‫ُه‬ َ َ ‫ا‬ ‫َא‬ َ
ْ ُ ُ ‫ا ْ َ َ ْ َ َ َر‬ َ ْ ْ

- 155) ( ٌ ْ əُ h‫א‬dَ ُ ləُ ُrinْ ِ iِ pْ َ ‫و‬oَ zuٍّ َb,ِ Tْ َ öِ v‫אٓ َء‬rَ ِaْ َ tْa‫ا‬ əُ mِ ِ ْ əَ ‫و‬lَ eِ t‫ا‬m‫ِت‬ə‫א‬yَ ‫ٰא‬iِ b,ْ Aِ ِ lْ l‫ ُכ‬a‫ َو‬h-ْ Tُ َ ə‫ َא‬a۪laْ nِ ınِ ْ (َ M‫ َ א‬uِ َ -)
bəni-İsrail

saya) verdiyi möcüzələri inkar edib, peyğəmbərləri nahaq yerə qətlə yeti-

rib, peyğəmbər onları dəvət etdikdə deyirdilər: “Bizim qəlbimizdə pərdə

vardır, sizin sözlərinizi dərk edə bilmərik”. Bu səbəblərə görə, onlara
qəzəalbbimnaizzdiləopluənrddəu.v(aْ rِ dِ ıْ r‫ ُכ‬,ِ s‫َ א‬izْ َ iَ nُ s‫ا‬öَzَ lَ ərْiَn)i-zibdəənrik-İserdaəilibnilbmuərsiökzlsəörzi ü-
bizim
batil-

dir, əksinə, öz küfrlərinin səbəbinə Allah-Təala onların qəlblərinə elə bir
möhür vurubdur ki, heç bir şey dərk edə bilməzlər. (ۖ ً ۪ َ ‫ ) َ َ ُ ْ ِ ُ َن ِا‬-
yəhudilərin az bir qismi istisna olmaqla iman gətirməzlər.

Mər1y5əm6)ə(‫ ۙא‬bً ö۪ yَ ük‫ َא ًא‬bْ ُ öhَ َ tْaَ n (ٰ zَ inْ aِ )ِ ْ َi‫و‬sَ naْ ِdِ ْ ‫כ‬eُ tِ ‫و‬dَ )ik-ləbriirüdçəünyəAhluladhil-əTrəaklaafiornolalurba
əzab edəcəkdir.

157) (ِ ‫ا‬ ‫ل‬Aَ llُ a‫ َر‬h-َ Tَ ْ əَ alَaْ n‫ ا‬ın َ p۪ eyَ ğə۪ mَ ْ ‫ا‬bə‫ َא‬rْ َiَ o‫א‬l‫ ِا‬anْ ِ ِİْsَ a‫) َو‬ - yenə Allah-Təala
yəhudilərə - Məryəm oğlunu biz

qətlə yetirdik, sözünə görə əzab edəcəkdir. (Bu kəlam, yəni Allah-Təalanın

peyğəmbəri sözü yəhudilərin sözü deyil. Hz. İsaya hörmət əlaməti olaraq
y( aْ ‫ِכ‬laٰ ‫و‬nَ ‫ ُه‬söُ َ zَ dü‫ َ א‬r‫ َو‬. ‫ ُه‬İsُ aَ َ n‫א‬ıَ *‫َو‬
yəhudilərin kəlamının arasındakı Allah-Təala sözüdür).
qْ əُ َ tlَ əِّ ) - yəhudilərin biz İsanı qətlə yetirdik, deməsi
ُ yetirmədilər və
çarmıxa da çəkmədilər. Əksinə, o şəxs ki, İsaya ox-

şayırdı, onu qətlə yetirdilər.

(*Qeyd: Hz. İsanın İncildə qeyd olunan əhvalatı Qurana ziddir. 4 İncildə belə
qeyd olunubdur: “İsanı çarmıxa çəkdilər, orada vəfat etdi, aparıb dəfn etdilər. 3
gündən sonra Allah-Təala onu qəbirdən qaldırıb səmalara apardı” (Matta, Bab: 27,
cümlə: 44-46; Luka, Bab:23, cümlə:39-42). İncildə belə qeyd olunubdur, amma bu İncil
səmavi İncil deyil, İsadan sonra onu yazıblar. Necə ki özünün məzmunu bu məsələyə
şahiddir. O səbəbdən İncildə qeyd olunan əhvalat doğru deyil. Quranda qeyd olunan
əhvalat - Allah-Təalanın İsanı vəfat etdirib, ruhlar aləminə aparması dəqiqdir: O
həzrətin əhvalatı qısaca belədir ki, qeyd olunur. Yəhudilər Hz. İsadan bir çox möcüzə
görsələr də, qəbul etməyib, özünə də zinadan əmələ gəlib, dedilər (Allah onlara lənət
etsin). Yəhudilər dedilər ki, gərək İsanı qətlə yetirək, çünki küfr sözlər danışır. Hz.
İsa 12 nəfər həvarisinə dedi: sizdən bir nəfər mənə xəyanət edib məni az bir qiymətə
satacaqdır, hamısı inkar etdilər, şagirdlərindən biri – Yəhuda İskaryot xain olub ge-
dib yəhudilərə dedi: “İsanı öldürməniz üçün sizə versəm, nə verərsiniz mənə?” Ona
30 parça gümüş verdilər. Gecə vaxtı Hz. İsa dağda ibadətlə məşğul olanda onları

293

Kəşfül-Həqayiq I

﴾١٥٧﴿ ۙ‫ًא‬ ۪ َ ‫ُه‬ ُ ََ ‫א‬ َ ‫َא ِّ ِۚب َ ِوا‬ ‫َאِ َعا ْا ِכ‬ ِّ ‫ا‬ ‫ِا‬ ٍِْ ْ ﴾ِ ِ ١ٍ ۪ ٥ِْ ُ ٨ْ ِ ﴿َُ َ ﴾‫אא‬١ًَ ٥ۘ‫ُ ۪כ‬٩ْ َ ﴿ِ ‫ً ًٍّاۚاכ‬ َ َ۪ ِ ۪ ‫ْ ََُ ا‬ ‫ا‬ َ ۪ ‫َو ِان ا‬
۪ َِ ْ َُ ْ ‫َا‬ ِ ‫َ َوا ِا ْ۪ن‬ ۪ ‫ِا َ ْ ِۜ َو َכא َن ا‬ ُِ َ َ ‫َ ْ َر‬
۪ۚ ِ ْ َ َ ْ َ ِ ْ ْ َ َ ُ ْ ِ ْ َ َ ‫َ ُכ ُن‬ ‫ا‬ ُ ْ ‫َو َ ْ َم ا‬
ْ َُ ِ ُ‫َ ِّ َא ٍت ا‬ ۪ َ َ ِ
ْ ِ ْ َ َ ‫َ א ُدوا َ ْ َא‬ ٰ

götürüb gəldi. Dedi: “Siz durub baxın, mən kimə əl verib, üzündən öpsəm, o İsa-
dır, onu tutun”. Yəhuda gəlib o həzrətə əl verib görüşdü, o biri tərəfdən yəhudilər
gəlib, onu tutub qollarını bağlayıb apardılar. Libaslarını çıxarıb ona qırmızı libas
geydirdilər. Tikandan tac kimi bir şey düzəldib onun başına qoydular, əlinə bir qa-
mış verib dedilər: “Salam olsun sənə, ey bəni-İsrail padşahı,” ondan sonra qamışı
əlindən alıb başına vurdular. (Bəli, həmişə Allah-Təalanın mömin bəndələri dünyada
zəlil və həqir olublar). Ondan sonra qırmızı libası əynindən çıxarıb, onu apardılar ki,
çarmıxa çəksinlər, Allah-Təala Hz. İsanı vəfat etdirib, ruhlar aləminə apardı. Ondan
sonra yəhudilər Hz. İsanın haqqında ixtilaf etdilər. Bəzisi dedi: “Çarmıxa çəkilən
odur,” bəzisi dedi: “O deyil, əgər çarmıxa çəkilən İsadırsa, bəs Yəhuda hanı, əgər bu
Yəhudadırsa, bəs İsa necə oldu?” Necə ki Allah-Təala buyurur).

o(nُ ْ uِ ‫כ‬qٍّ əَ tli ۪ hَ ِaq۪ ‫ا‬qُınَ َ dْ ‫ا‬aَ d۪a‫ا‬ş‫ن‬ə‫و ِا‬kَ )k-ihçiənqdiqəəotlədnu,lİasra. haqqında ixtilaf edən yəhudilər
(Bəzisi dedi: “Qətlə yetirilən İsa-
(oِّlm‫ا‬a‫ع‬yَ ‫א‬ıَbِّ ‫ا‬, a‫ ِا‬nٍ cْ aِ qْ zِ ə۪ nِ nْ ُəَ
dır,” bəzisi dedi: “O deyil”). t‫א‬aَ )b-e yəhudilərin İsanın
ölümü haqqında məlumatı olub dedilər: “Biz
onu qətlə yetirdik”. (ۙ‫ ) َو َ א َ َ ُ ُه َ ۪ ًא‬-Hz. İsanı qətiyyən qətlə yetirmədilər.
dıb ö1z5t8ə)r(əِۜ fْ iَ n‫ُ ِا‬ə‫ا‬aُ pَ aَ ‫ َر‬rdْ َı). (ü-‫א‬zً ər‫כ‬k۪ əsَ iİn‫ا‬sً aə,۪nَ Aıُ yl‫ا‬ləa‫ َن‬hh‫َכא‬u-‫َو‬Td)iə-laəAlradlləaHnhz-.xTİiəlsaaaslnaeı btvdüəitf.üa(tnHemzt.dəİixsraliubnq,ı auatpcıaanrla--
qalib olub öz hikməti

maqdan məqsəd ruhunu aparmaqdır, çünki bədənin ruhlar aləminə daxil ol-

ması imkansızdır. Necə ki Ali-İmran surəsinin 41-ci ayəsinin təfsirində qeyd

olundu. Oraya baxılsın, habelə bundan sonra gələn Maidə surəsinin sonundan

da bu mətləb məlum olur. Bu ayədən məlum olan budur ki, yəhudilər onu

qətlə yetirməyiblər).

qınd1a59ix)ti(lۚ ۪ aِ ْfَ eَdْ َib۪ ِ َِ ْ qُ َ ism‫ب ِا‬iِ ‫א‬Üَ ‫ ِכ‬zْ ‫ا‬eyِ rْ i‫ َا‬, ْ dِ ig‫ ْن‬ə‫َو ِا‬r) - əhli-kitab Allah-Təala haq-
bir qismi də Hz. İsanı ona şərik

qoşandan sonra elə bir yəhudi və xristian olmaz ki, ölmədən əvvəl Allah-
ə(‫ن‬mُ ə‫ ُכ‬lَ ləِ rَ iٰ nِ ْ ‫ا‬ə‫ َم‬şْaَ ‫و‬-َ
Təalaya iman gətirib onun vəhdaniyyətini iqrar etməsin.

hۚ‫ ً ا‬id۪ lَ ikْ ِ eْ َdَ i)b-, qiyamət günündə Allah-Təala özü əhli-kitabın
onlara əzab edər.

ilə y1ə6h0u)d(ilْ əُ rَ əْ hِaُ‫ا‬la‫ ٍت‬l‫َא‬oِّ َ lanْ ِ ْ َpَ a‫א‬kَ ْ rَ u‫ا‬z‫و‬i‫ ُد‬l‫א‬əَ riَ o۪ n‫ ا‬laَ rِ aٍ ْ ُ ِ َ ) -etdikləri zülm səbəbi
haram etdik. (Halal olan

ruzilərdən quşu, dırnaq sahibi öküz və qoyun piyini, dəvənin ətini və sü-

dünü Allah-Təala onlara haram etdi. Halal ruzinin onlara haram olma

294

Nisa surəsi

ِۜ ِ ‫َ ِא‬ ْ ‫ِא‬ ‫ا א ِس‬ ‫ا َل‬ َ ْ َ‫ْ ا‬ ِ ِ ِ‫ْ َ ِو َا ْכ‬ َُْ ‫ْ ُُ ا‬ َ ‫َو‬ ‫ا‬ ٰ ِّ ‫ا‬ ‫ِ َٰ ِ﴾َوِכ َُاِا‬١﴾َ ْ۪٦ٰ١َ‫ا‬٢‫َ ۪و‬٦ُْ ﴿‫ِا‬١ْ‫אَ۟﴿و َا﴾و‬١ً‫כَא‬٦ًَ ۪٠۪ ََِٰ۪‫ِْ ًََ ًْواِاۙاًا ْא َ ْ﴿ا‬ ۪ ‫ِ َכ‬ ‫ِا‬ ۪ َ َْ ِْ ِ ِّ َ ِ ‫َو‬
ُ ‫ِ ُ َن‬ ‫ٰכ َة‬ ِ ْ ‫َن ِ ا‬ ُ ِ ِ َ ِْ َ ‫ْ َכא‬ ‫َא‬ ْ َ ْ َ‫َوا‬
‫ُ َن‬ ْ ‫َن ِא‬ ْ ُِ ْ ‫ُ ْ َوا‬ ْ َ ‫اَ ْو‬ ‫َوا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ْ ُ ۪ ِ ُ‫ا‬ ٓ‫ِ َ א‬
‫ٍح َوا‬ ُ ْ ْ ٓ‫ْ َא‬ ٓ‫א‬ ‫َل‬ ِ ٰ ْ‫ا‬
‫ِم‬ ْ َ ْ ‫َوا‬ ِ ُ ْ ‫َ ٓאَواِا‬ ٰ ‫ْ ُ َن ا‬ ُ ْ ‫َوا‬ ‫ٰ َة‬ ْ ِ ْ ‫ِٰۜ َوَاَُاَلۨ ْوۚوِٰا َََِْو َْٰا َََכْ ٓאכَ ِاאَ َٰو َُدَْٓاאُِ۪ٓۧوا ْاَُد‬ ْ ‫۪ ۚه‬ ِ َْ
ْ ٰ ۪‫ْْ ََאכ ِط َכ ََو ٓא‬ َ ‫ِا‬ َ ‫اَ ْو‬ ِ ِ ُ ‫َو‬
ِ َ ّ۪ ِ ُ َ ‫ُ َب‬ َ‫ا‬ ْ۪ ٰ َْ
َ
‫و َن‬ ُ ٰ ‫َو‬ َ ُ ُ ‫َواَ َب َو‬ ْ

﴾١٦٣﴿ ۚ‫َز ُ ًرا‬

səbəbi isə etdikləri zülm - buzova sitayiş etmək, Allah-Təalanı görmək

istəmək, Tövratın ehkamını qəbul etməmək və s. zülmlərdir ki, keçən

ayələrdə zikr olunubdur. Belə şeylərə görə, Allah-Təala pak şeyləri on-
g(ۙ‫ا‬öً r۪ ‫כ‬əَ ِ‫ا‬ ço۪ xَ iْ nَ saْ ِnِّınَ ِA‫) َو‬ll-ahb-iTr ədaəlahayloalluonlaandaşxeiylloəlrui bonimlaarna
lara haram etdi). ki, ِ
haram etdik, ona

gətirməsinə mane olurdular.

çünk1i6f1a)iz(ُ abْ َlam‫ا‬tiaُlُ lvaْ əَr‫َو‬ın‫ا‬qaaٰhِّ da‫ا‬aqُ ğِ yaِ onْ lَ‫ا‬l‫و‬eaَ )d(-irlümbşivirşəddtiəa. lf(maۜ ِ iaِzq‫َא‬aْ ‫א‬klِ di‫س‬mıqِ ‫א‬il)a‫ا‬yr‫ل‬eَı‫ا‬ndَ aiْ ‫َا‬kglْ əöِ rِr‫ ْכ‬iəَ‫ا‬n‫)( َو‬əh-gaörbarimrə d(ehətadxriaakml)-,
qın malını
egtüdnikü)n, d(‫א‬əً ş۪ َ‫ا‬i‫א‬dً ‫ا‬dَ əَ tlْ iُ ْ əِ zَ ab۪ ِ ı‫ َכא‬hْ ِ a‫א‬zَ ıْ rَ ْ َ‫وا‬eَ )td-ikk.af(isrəloəlmançi,yərhüşuvdəitlxəordr əmnüöstərlümaqniylaarmbəut

ayəyə baxsınlar).

162) (‫َن‬ lُ aِ kْ ُinْ ‫( َوا‬eْ yُ ْ ِ ِ ْ ِ ْ ‫ا ِ ُ َن ِ ا‬ ‫ ) ٰ ِכ ِ ا‬- yəhudilər küfr və inadlarında
sabitdirlər, Məhəmməd), yəhudilərdən elmdə sabit və möhkəm
olan şəxslər, (‫ِ َכ‬ nْ َ azْ iِ l ‫ل‬oَ ِlْaُ‫ ا‬n‫َ ٓא‬ ‫و‬kَ i‫כ‬tَ aْ bَ ‫ ِا‬l‫ل‬aَ rِ ْaُ‫ا‬ ‫ ٓא‬iَmِ ‫ن‬aَ nُ ِ gْ ُə)ti-risrələnrə.
olub bəsirət sahibi və səndən qabaq
nazil olan Qurana ْa‫َوا‬x)ir-ənt agmünaüznqəıliımbaznəkgaəttivrmerəirkldərə.s(a‫ ِم‬bْ َiْ t‫ َوا‬vِə‫א‬mِ ‫ َن‬öhُ ِ kْ əُ mْ ‫َوا‬
vo(ۜ ِ ‫ َة‬əlِ uٰ‫ٰכ‬srْ ‫ا‬a)l‫ا‬av-‫ن‬raَ A.bُ(lْ۟‫א‬lbaًُ əْ h‫۪ا‬x‫ َو‬-َşT‫ا َة‬eəًٰ daْ əَ‫ا‬lar‫ ْا‬iyَkِ a.۪ ۪ v۪ əُ ‫ )اُ ۨو ٰ ِ َכ‬- əlbəttə, belə şəxslərə axirətdə böyük əcr
ُْ َ

edib1e6h3k)a(ۚ‫ه‬m۪ ِ ْ َgöْ nِ dَ ّ۪əِ r‫ا‬d‫ َو‬i‫ ٍح‬k,ُ neٰ ‫ِا‬cٓ‫א‬əَ ْ َk‫و‬iْ ‫ َا‬sٓ‫א‬əَ ‫َכ‬n‫כ‬dَ əْ َn‫َאٓ ِا‬qْ َa‫و‬bْ َ‫ا‬aٓ‫ א‬q‫) ِا‬ - (ey Məhəmməd), sənə vəhy
Nuha və ondan sonra İbra-

himin zamanına kimi gələn peyğəmbərlərə vəhy edib ehkam göndərdik.
(ۚ‫ا‬o‫ ًאر‬lَ uْ َُ ‫َٰزا‬n‫ َو‬a‫َُو َۚد‬nۧ ‫)ْ َدٰا‬pَ -ُe‫َو‬y(‫ن‬ğَe‫و‬əymُ ٰM‫و‬bَ əəhrَ ُləəmُ r‫ َو‬əm‫ َب‬dədə‫ َو) َا‬,vyəheٰ ny۪ ə‫ َو‬g‫ط‬söِ ə‫א‬nnَ dْəَ əْ vr‫َوا‬əd‫ب‬hiَ ky.ُ gْ َö‫ َو‬ndَ ٰ ərْ ‫ا‬dِ ‫ َو‬iyَ im۪ ٰ iْz‫ َو ِا‬kَ im۪ ٰ iْ ‫ِا‬ bٓ uٰ ‫אٓ ِا‬qَ ْ eَ y‫َا ْو‬d‫َو‬
Davud peyğəmbərə Zəburu

bəxş etdik. (Yəhudilər bunların hamısını bilirlər, necə ki bu peyğəmbərlərə

ehkam göndərib kitab vermişik, habelə sənə də ehkam göndərib kitab vermi-

şik, bəs niyə səndən başqa kitab istəyirlər? Əgər istədikləri kimi sənə başqa bir

kitab göndərsək də, yenə iman gətirməzlər.

295

Kəşfül-Həqayiq I

‫ً ۚא‬ ۪ ‫َ ْכ‬ ٰ ُ ُ ‫ۘ َو َכ َ ا‬ ‫َ ْ َכ‬ َ ُْ ْ ُ َْ ْ َ ً ُ ‫ُ َو ُر‬ َْ ْ ِ ‫ْ ُ ْ َ ِכ ۪ر‬ ََ ْ ُ ‫َא‬ ْ َ َ ْ َ ً ُ ‫َو ُر‬
‫ًا‬ ‫َ ْ َ ا ُ ِ ۜ َو َכא َن ا‬ ٌُ َ ‫ا‬ َ ْ ‫א ِس‬ َ َ ‫َو‬ ۪ ‫َٰ ِِّכ‬ ُ ﴾‫ًا‬١‫ُن‬٦‫ ُِرا‬٥﴾﴾﴿١١‫ً א‬٦٦‫כ‬٤٦۪ ﴿﴿َ
‫ًا‬ ۪ َ ُِ ‫َ ْ َ ُ و َن ۘ َو َכ ٰ ِא‬ ُ ‫ٰ ِ َכ‬ ً ِ ‫َوا‬ ۪ۚ َ ِِ َُ ِ َ‫ِاَ َ ْ ُכ َכَنا‬ َ ِ ‫َا‬ ٓ‫ِ َ א‬ َ ‫ا‬ َ
۪ َ َ۪ ْ ََ ‫ا‬ ِ ْ ‫َل‬ َ ْ َ ‫وا‬ َُ َْ ُ ُ َ ِ
﴾١٦٧﴿‫ً ا‬ ِ ‫َכ‬
َ َْ ‫ْ َ۪ ِا‬ َ ‫وا َو‬ ۪

164) ( ُ bْ َ uْ nِ d‫َכ‬aْnَ َ qْ aُ ‫א‬bَ aْ qَ pَseəْ yَnğəً əُnm‫ ُر‬ə‫َو‬bq)ə-lr(eletəymriMinşiəikhç.iən(mُdm‫ا‬ənəَ d‫َכ‬M)‫ َو‬, ubۘ ‫כ‬səَ azْ َiiَ pləeْ yُbğْiərُmnْ َböəvْ َrsləöً rzُ i‫ر‬lُ nə‫َو‬
əhvalatını
(‫ ۚא‬vً a۪ ‫ْכ‬siَ təsiٰ z)ُ )d-anAılşldaıh. -Təala

ۜmAِ lُülaj‫ا‬dh1əَ6-Tْl5َə))əy-aə(lnpaَ ey‫ر‬v۪ yaِəğْ ُqə‫و‬əَ mazraَ bşbıə۪ ırّbِ liَ iəlُ rəridqً gəُo‫ر‬ölُ ri)nlxid-uvədəAradblnliəakhghiöa-,Tnnindəəssaəairlaniobllaupdrbeirıyn.dğ(epəٌ mmeyُəbğsəəِirnm‫ا‬lləəbrrَəiَ rköl‫س‬iəz,ِr‫א‬bdriəِəznh‫ن‬əَ m*s‫ ُכ‬onəَ ntiirylaəəَ ِ
apseiyləğrəəməbzəarbgeötnmdəəkrdməəqmailşibədziar.bPeedyiğrəsəmnb?ə(r‫א‬lًər‫َ ۪כ‬gö‫ا‬nً d۪ َ ərُ i‫ا‬b‫ َن‬i‫א‬n‫و َכ‬sَ )an-lAarlılnaha-rTaəsaınla-
da ehkam qoymaqda hikmət sahibidir.

(*Qeyd: Allah-Təala tərəfindən peyğəmbər gəlməsə də, ağıl onu tanımağa kafi-
dir, amma peyğəmbər iki şeydən ötrüdür. Birincisi - insanları qəflət yuxusundan oya-
dıb ilahi elmlərlə agah etmək, ikincisi - məxluqat arasında şəriət qanununu - necə ki

bəzi peyğəmbərlər vəz edib, ya da şəriətlə birlikdə siyasət qanununu yaymaq üçün
- necə ki bizim uca peyğəmbərimiz Hz. Məhəmməd vəz edib, lazımdır).

Allah16-T6)əa(‫כ‬laَ nْ َ ‫ ِا‬ın‫َل‬ َ sْ َ‫ا‬ə‫ ٓא‬nَ əِ ُ kَ iْtَaُb‫ا‬ ِ ‫ ) ٰ ِכ‬- (ey Məhəmməd), yəhudilər və müşriklər
nazil etməsinə şahidlik etməzlər. Lakin Allah-

Təala özü şahidlik edər ki, Quranı öz tərəfindən sənə nazil edibdir. Bu
m۪ ِ ْ öِ cِ üُ َ zَ əْ ‫) َا‬o-lsQunu,rhaençı
Quran Allah-Təaladan haqq və səhih olan kitabdır. (ۚ
özünə xas olan elmiylə sənə nazil etdi ki, səndən ötrü
(baiğrınl əvfəərruohnugnücmü)üqşaahbiidlilnikdəesdöirzlədreykəi,bbilumQəsuinr.a(n‫و َن‬Aُ lَ laْ َ hُ -‫ َכ‬Tِ ٰəَ aْ ‫ا‬l‫َو‬a)
olan kitabdır. (‫ِא ِ َ ۪ ً ا‬ - mələklər
təkcə Allah-Təalanın tərəfindən

haqq və doğru şaٰh‫و َכ‬iَ d)l-iyhiəkriçfəanydətmeədləərk.lOərnddəaşnahbiadşlqika
edərlər, amma

şahidlik edən lazım deyildir.

167) (ِ ö‫ا‬zlِ ər۪ َinْ dَ ə‫ا‬n‫و‬ bَa‫و‬şَ q‫وا‬aُ َ ‫) ِان ا ۪ َ َכ‬ - həqiqətən, o şəxslər (yəhudilər) ki,
kafir olub şəxslərin də islama daxil olmasına mane olur,
(a‫ا‬zً ıb۪ َ laًr.َ َ ‫ ) َ ْ َ ا‬- həqiqətən, hidayət yolundan son dərəcə uzaq düşüb

296

Nisa surəsi

َ َ َ َ َ۪ ‫ِا‬ ﴾١٦٨﴿ ۙ‫َ ُ ْ َ ۪ ًא‬ ِ َْ ِ َ ‫َ ْ ِ َ َ ُ ْ َو‬ ِ ُِ ‫ا‬ ِ ‫َ ُכ‬ ‫ِ َ َ ْכ‬ ‫َכ َ ُ وا َو َ َ ُ ا‬ َ ۪ ‫ِان ا‬
ْ ِ ِّ َ ْ ‫ُل ِא‬ َْ‫َُאاااا ِ ِتאِא ُ ِاَ ِواسْ َوََا ُْْْرر ُ َِ َِ ۪ۜضۚٓא َِۘءا ََووُכ َََכُאא َاان‬ َ َ‫ا‬ ُ﴾ُ ْ ١ِ ُِ ٦َ‫אٌح‬٩َ ‫ََِ ِאَ ُכًنْا َوِ َُرِو﴿ َو‬ ۪ ‫ا‬ ََ ‫َو ِا ْن‬ ‫َ ٓא َا َ ً اۜ َو َכא َن ٰذ‬ ۪ َ ِ۪‫َא‬
‫ًא‬ ُ ‫ا‬ َ ٓ‫َא‬ َ ‫َ ْכ‬ ََ ‫َر ِّ ُכ ْ َ ٰא‬
‫َ ۪כ‬ ‫ً۪א‬ ۪ ۪ َ ‫َ ٰא‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ُ ‫ُا‬ ٰ ْ ‫َا‬ ۘ ْ ‫َ ُכ‬ ‫ا‬ َ ‫ُا‬ ِ ﴾١٧٠﴿
ُ ْ‫ا‬ ٌَٰ ُ َ ُ ُ ٰ ‫ا‬ ‫۪د‬ ُ ٰ ۚ ‫َא ِب‬ ‫ْ ِכ‬ ً ْ ِ ْ َ‫َ ٓא ا‬ ُ ‫َ ْ َ َ َر‬
‫ا‬ ُ َ ْ ‫ِا‬ ‫ا‬ ُ َ ِ ۬ ۪ ‫َ ٓא ِا‬ ْ ‫ا‬ َ ‫ُل ا‬
َ
ۘ َ ْ َ ُ ُ َ ِ ‫َو َכ‬

ۘ ْ ‫َ ْ ً ا َ ُכ‬

(bəۜ‫ً ا‬zْiَ rَ‫ا‬aُ َٓ‫א‬bxَ َ1eِ ۪e6ْydَ8َ iِ ri-ُ b1۪ yِ‫ا‬,‫א‬6oَِ 9hl‫) ُ)כ‬uəَ-mn(ْ‫ا‬vaَ iəş)ُ oəَ -َinlçi‫و‬Alَkian‫ا‬l‫و‬rldcaıُ əəَhhh‫ َכ‬-əiəTdbَ naəən۪ yadə‫ا‬əlima‫ن‬tq‫) ِا‬ebdada-əlaəğhsncıaşəadlxqqaelilyaqyaaməirlntıdaəcdiqnrəe.,hAy(kə‫ا‬illaًnl.afn(۪ihَrَə-ِmَvT‫َا‬əəyazََolَala۪ ulَ‫כ‬yıَ nmaِ ‫ذ‬dٰ ‫ ِا‬a‫ن‬aoۙ‫ َא‬sً‫א‬nl‫َכ‬aa۪‫ََو‬nnb)a-şoْ şəُ loqَaxِnansْ llَ haِəbrreiَiaçr‫َو‬,
əməldir.

tabdı1r7),0b) u( yْ ‫ ُכ‬uِّ r‫ َر‬uْ rِ : “ِّ َEْ ‫א‬yِ ‫ل‬iُ nsُ an‫ا‬laُ ‫ُכ‬r‫ء‬,َ ‫ ٓא‬hَ əqْ َ i‫س‬qُə‫א‬tə‫ا‬n‫َ א‬, ‫(َا‬b‫ َ ٓא‬u) - (bu ayə bütün insanlığa xi-
Məhəmməd), sizin rəbbiniz
e(‫ا‬dُinِ ‫ ٰא‬.َ
Allah-Təala tərəfindən sizə haqq olan islamla peyğəmbər gəlibdir.
k(ْۜ‫ُכض‬aِ َr‫ َاْر‬eً ْْ ‫ا‬t‫ َو‬sَ )ə‫ت‬nِ-i‫ا‬zَo,ٰ nAa‫ا‬lliamِha‫א‬-َTnِəِgaə‫ن‬lta‫ ِא‬iَ rs‫ا‬i‫و‬ibzُ əُ x‫ ْכ‬eَmy‫ ْن‬öi‫ ِا‬r‫و‬hَ )toa-lcaəndgəebryiriHldişziri.. (imana daxil olmağı)

Məhəmmədi və islamı in-

Həqiqətən, səmalarda və
ye‫ً א‬de‫כ‬r۪ədnَ ə)d-iorlA.anllamhə-Txləuaqlaateıtndhiyaikniimz əiymyəəltliəArdlləanh-aTgəaahldaıyravmə əhxiksumsədtuür.z(r‫א‬əً s۪ iَ zُ ə‫ا‬ə‫ َن‬m‫ َכא‬r‫َو‬

etiqa1d71ed) i(bْ ‫ا ۪ ۪د ِ ُכ‬ ُ “ْ Oَ laَ ‫ب‬bِ i‫َא‬l‫ِכ‬mْ ‫ا‬əzَ ْ kَ‫ ا‬i‫ ٓא‬,َ )İs-a(yaətahsuızdidləürnHyazy. aİsgaənlısninh,”aqaqmınmdaa batil
dedilər: bəzi

xristianlar dedilər: “İsa Allahdır,” bəziləri də dedilər: “Allahın oğludur,”

Allah-Təala bu ayədə hər iki qrupa xitab edib buyurur:) Ey yəhudilər və xris-

tianlar, dininizdə həddinizi aşan söz danışmayın. (Hz. İsadan ötrü ona layiq ِ
osölmzdaəynanbsaöşzqlaəsriındıemisnəyaidn)e.t(məَ yْ ‫ا‬in‫ِا‬. ‫َا‬ َyə‫ ا‬hُ uُdَ ilَə‫ َو‬r) -
(siz – Allah-Təalaya haqq olan
Hz. İsa atasız ola bilməz,
doُ ْ eğِ ml‫ٌح‬u‫و‬əA‫ر‬yُ ‫َو‬ilnlَa,َ hْsَ-izTٰəx‫ ِا‬a‫ٓא‬rَilsaٰtnْiَ‫ا‬aıۚ ُnnُ lَ paِ ‫כ‬rَe‫َو‬y-ِğİə‫ا‬s‫ل‬amُ Abُ əl‫ َر‬lraَ ihَ vْdَ əırُ A,ْ ‫ا‬yllaaَ hd-a۪ TُAəla۪llaَ aْh‫ا‬n)ın-ınhobəğiqlruiqdkuəətrl,əmndə,esİmisyaəlyəMivnəü)r.cyu(ə‫א‬dmَ a‫ِا‬

gələndir. O kəlməsini Məryəmə tərəf yönləndirib Məryəm İsaya hamilə
bۚoİ۪ ِslidarُ ‫ُر‬i,u‫َو‬dRv)əuə-İhsoAüa,dllqlAıarülh.lda(-sThْ )‫ ُכ‬ə-َTva‫ا‬aləً aْraَydlaa‫ا‬ırd,vُ aَ əْb‫ا‬nِ ۘuoٌ bَnٰ sَiurö‫ا‬nzُrüpuُ َehtəydَrğ‫و‬uَ k)ərm-e(ddbaetiəanmrs.lıəəzOryiidnnnüdənkaiyinm,a3yayaAnaxlgglşəaəılhtisibrö(dAiznirl,)(la.Aoh(nlِl-laTa‫א‬hِ rə‫ا‬dabُaliِarn‫ ٰא‬-,َ

297

Kəşfül-Həqayiq I

۟ ۪ ً ‫ِ َوَ ۪אכ َد‬ ِ ‫ِא‬ ٰ ‫َ َْو ِכَכ‬ ‫َ ْر ِ ۜض‬ ْ‫ا‬ ِ ‫َא‬ ‫َو‬ ‫َ ا ِت‬ ‫ِ ٰ َכ‬ ‫ا‬ ِ َ ۪‫ِ َاאَو‬ ُِ َ ‫ً ا‬ ۢ ٌ َ ‫َ ُכ َن َ ُ َو‬ ‫ُ اَ ْن‬ َ‫َא‬ ْ ُ ۘ ٌ ِ ‫ٌ َوا‬ ٰ ‫ِا َ א ا ُ ِا‬
ِ ُ َْ ْ ََُ ‫َ ْא َِ ْت‬ ‫ُ َن‬ َ ‫ا‬ َ ْ‫ا‬ َ ‫َ ْכ‬ ‫َ َא א‬ ْ َ ‫اَ ْن َ ُכ َن‬ ۪ ْ‫ا‬ ْ ‫ْ ِכ‬ َ َْ َْ ﴾١٧١﴿
ْ ُ‫ِ ْ ا‬ ّ۪ َِ َ ‫ۙא َو‬ َ ‫َو‬ ۘ ‫اا‬ ُ ُِ ْ‫ُا‬ ٰ َ ‫َ ٰا‬ ْ ‫َوا‬ ﴾١٧٢﴿ ‫ًא‬ ُ َِ َ ْ َ ‫ِا‬ َ
ْ ‫و َن‬ ِ ‫א‬ ‫َا ًא‬ َ ‫َو‬ َ ‫ُ وا‬ ‫َ ا ْ َ ْ َכ ُ ا‬ ۪ ۪ ‫אا‬ َ‫َوا‬
ُ ‫َر‬ ً ‫ْ َر‬ ُ ‫َ אٓ َء ُכ‬ ُ ُ ُ ْ َ َ َ ْ ِ ‫َ ْכ‬ ْ َ ‫َو‬
ِ ْ َ ْ ۪ ‫َا‬ ْ ُ ُ ِّ َ ُ ۚ ۪ ِ ْ َ ْ ِ ‫َو‬ ْ ُ ُ ۪ َ ‫َو‬
ُ ُ َ ‫َو‬ ‫א‬ ِ ‫ا‬ ‫ُدو ِن‬
‫ِّ ُכ‬ ِ ‫ْ ُ ْ َ א ٌن‬ ْ َ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا א ُس‬١٧٣﴿ ‫ً ا‬ َ۪ َ ِ

dir) deməyə çalışın. ( ٌ ((ِÖٌ ‫َووَا‬vَ lٌ ُaٰ َ‫ ِا‬d‫َُن‬ın‫א ُכ ا‬oََ l‫ِْان‬m)‫ َا‬-aُ َs‫א‬hıَ əüْ qُç)iüq-nətAcəinlslm,ahhə-a,Tqbəqəadloəalnaöənvslmaahdəiıbbuooldmlmpaaaqqkdalvanə-
müqəddəs bir zatdır.
pak və münəzzəhdir.
T-zluıəmsqaəadlmatıırnan. ılAnailrşlöldaəvharl-iaTvndəəəaayvleaeəhrkbtdiuiylənaodoclalıuanybnpoaxhokdnərulvarəbr.mıi(nr۟ üً şni‫۪כ‬eş‫و‬əَylzəِ zrA‫א‬əiِ nlhliadٰ hi‫َכ‬trə‫و‬-َ)T)k. (c-ə‫ض‬əaAِlai‫ر‬lْdlَyaaْ a‫ا‬hr-əmTِ ‫א‬eəəَ tx‫و‬aَ msl‫ت‬auِ əs‫ا‬bkَdüdٰ utərü‫ا‬,knAiِfmla‫א‬laَyəhُxəَ -)t-

edər.

(‫ن‬qَ muُ ül َqo1ُ əl7ْ ‫ا‬dm)2d)-aəq(smِ dvِ əaə‫ا‬rnً trْ əَuöbh‫ن‬zَəaüln‫כ‬əُ nirَ üiq‫ ْن‬üAَ‫ا‬kvləُ vlnaəha۪ lَər-ْ rT‫)ا‬eətdaَm‫כ‬əِlaْəَyyzْeaَ nvyْəəَa)Axb-lıulnanHhvuz-ə.Töİİəzssaüaaldn,aaəyənalabraqərtubttləıiq,lomlAoməllalzaa,nğhı(-mُ Tö‫ َכ‬zəِəٰllaəəَ ْlrk‫ا‬ailynəَ aər‫َو‬
adrətbinildməənzlkərə,n(aْ rِ ‫ َ ْכ‬eْdَ ‫و‬iَ b۪ ِ ‫ َد‬t‫א‬əَ ِkəْ bَ büْ ‫כ‬rِ lْ əَ nْ َ ibْ ,َ
əlbəttə, Allah-Təala onların hamısını ‫و‬qَ )qiyü-arkmuirməltagönüzsüan,nüün(‫א‬dAً əl۪ löَ azhِ -tْ Tَə‫ ِا‬rəəْafُ liaُnnُ əْıntَ oَ piَ b)laa---

yıb, onlara əzab edəcəkdir.

şı əm1ə7l3lə)r(‫ت‬eِ d‫َ א‬əِr‫א‬lər‫ا‬,‫ا‬ ُ ۪ ِ َ ْ ‫ََو‬ ‫ا‬ yُ ِ َe‫ ٰا‬tْ َiُ rُ i۪ b‫َ ۪ا‬ ‫َאَ א‬ )əُ m-‫ َر‬aəُ mlُ‫ا‬ləmْrِ ianّ۪ َioُnَ )şəə-cxrAsilnləlrdahəkn-iTimbəaaaşlnaqagoəöətzimriləbülltyəfarvixnə-
(ۚ ِ ‫َو‬o
ْ ْ
cəza və savabını onlara
şrəəxhsmləərtiknidAənllaohn-lTarəıanlasyaavaibbaındıəat rettımraərk. d(‫ا‬ə‫و‬nُ َ ‫ ْכ‬kَ əْ n‫ َوا‬a‫ا‬r ُ o‫ َכ‬lْ uَ bْ ‫ ا‬tَ ək۪ ə‫ ا‬b‫ א‬bَ‫ َوا‬ü)r-ləanmibm, qaüo-
rb(‫ا‬uaً rş۪lqaَ anَnı‫و‬rَ əl‫א‬aöِ r‫و‬zَ ,lِ(əۙ‫א‬r‫ ًا‬i‫ن‬nِ ۪ ‫و َا‬ə‫ا ً ُدא‬sَ aْ َ hِ iْ ْbُ ُ ُ ِّ
َ َ‫ُ) َو ُ َن‬ - Allah-Təala onlara şiddətli əzab edəcəkdir.
ِ َ birَ ‫) َو‬şə-xsə,znaəbdoəluonnalanrışəəxzaslbədraAnllxaihla-sTeədaəlandbainr
çıxan

köməkçi tapa bilməzlər.

Məh1əm74m) ə(dْ )‫ ِّ ُכ‬s‫ َر‬izْəِ r‫ ٌن‬ə‫א‬bَ bْ ُ inْ ‫כ‬iُ z‫אٓ َء‬ َAllْ aَ h‫س‬-ُ T‫ א‬ə‫ا‬a‫א‬lَaَ‫ا‬da‫) َ ٓא‬n - ey insanlar, həqiqətən, (bu
islamın haqq olmasında bir

dəlil və sübut gəlibdir. Bu* Məhəmmədin varlığı sizdən ötrü aşkar olan

bir dəlildir. Başqa dəlil lazım deyil. Bununla belə, sizə Quran kimi kitab

göndərmişəm.

298

Nisa surəsi

ُِْ ٍ َ ْ ‫َر‬ ۪ ِْ ُُ ِ ْ ُ ََ ِ۪ ‫ا‬ ُ َ َْ ‫ِ َوا‬ ‫ِא‬ ‫ا‬ ُ َ ‫א ا ۪ َ ٰا‬ َ‫َא‬ ﴾١٧٤﴿ ‫ًא‬ ۪ ُ ‫ًرا‬ ُ ْ۪ ‫َ ْ َ ٓא ِا َ ْ ُכ‬ ْ ‫َو َا‬
‫ِا ِن‬ َ َ ‫ا ْ َכ‬ ْ ْ ‫ُכ‬ ۪ ْ ُ‫ُِا ْن‬ ۘ ‫َ َכ‬ َُْ ْ ْ ‫َِا א‬ َ۪ َ ْ ِ ْ َ ‫ْ ٍ ۙ َو‬ َ ‫َو‬
‫َ ِא ْن‬ ِۜ ‫َ ُכ‬ ْ َ ‫ُِ ا‬ َ ُ ‫َو‬ ۚ ‫َ َك‬ َ ﴾١٧٥﴿ ‫ۜא‬ ً ٌ ْ ُ ‫ِ ِ َ ا ًא‬ ْ ‫ِا‬ َْ ‫ٌؤا َ َ َכ‬ ُ ْ‫ا‬
‫َ ِ ُ َ ٓא‬ ‫َو‬ َ ‫ًة ِر‬ َ ِ ‫َ َ َوَ ِاא ْن‬ ‫َك‬ ُ ََ ِ ْ َ َ ْ ‫َא ا‬ َ ‫َכא‬
ۘ ٌ َ ‫َ َ א َو‬ ‫َ אٓ ًء‬ ِ ً‫א‬ َ ُ ْ ْ ُ‫ا‬ ُ َ ‫َو َ ٌ َو‬ ‫ا‬ َ َ
ُ ‫َכא‬ َ ‫א‬ ِ ‫ُ َא ِن‬
‫ٓا‬ ۘ َ ‫ُ َא‬

(*Qeyd: Kim insafla ərəb millətinin adət və əxlaqına, onların vəhşi əməllərinə
fikir versə, o vaxt ondan ötrü Hz. Peyğəmbərin haqq olması aydın olar. Zahir və bati-
niylə elm, mədəniyyət və kamilliklə süslənən Hz. Məhəmmədin kəsilən heyvanın qanı-
nı içən, dəvənin yununu bişirib yeyən ərəblərin içindən çıxıb bütün insanlıq aləminə
parlaq bir nur kimi işıq saçması o mübarək şəxsin haqq olmasına möhkəm bir dəlil və
qəti bir sübut deyilmi?)

((‫א‬Nً e۪ ُ c‫ا‬ə‫ًر‬ ُ ْn‫ ُכ‬uْ َr‫ِا‬ s‫َ ٓא‬əْ bَ ْ əَ‫َوا‬b)in-əaiçnısqa-naşykearrüzoülanndənhuərrub(irQyuorlaunit-aŞpəıbrifgie)dsəizr,əhnabaezliəl etdik.
ki Qura-

nın nuruyla həqiqət yolunu axtaran da haqqa qovuşar).

ölۙgٍüzətْttfiَ ər‫َو‬1vrib7əُəْ 5fِroi)nənٍ (həَ a۪ ْmِ dm‫ َرا‬üəُöztihَ۪ no)َkləْ -aə‫َوا‬ndməِ alyb‫א‬xyoِ əia‫ا‬lltapُteَəıh‫ٰا‬dş,iıَəAdbra۪,.ll‫ا‬yi(am‫אۜא‬əhً‫َא‬taَ-)e۪Tnَ d-lْəaəُaarrm‫א‬l.ًıan(‫ا‬mHَdoِaazn.losِ aPْaَ rş‫ا‬eِ bəıyْixöğtِ szəvl۪məəْərَ ‫و‬mbmَ k)əəiör-AlhalAəkxllrıləairlmnahınhi-cnTo-ıTləs–aaəərValb,alə(iaydbْ aaُoiُnihnmِ əəlْacaُörcَnzıiَ

deyilən hzccdə Məkkə yolunda ikən Cabir ibn Abdullah Ənsari gəlib soruşdu:

“Ey Peyğəmbər, əgər bacım ölsə, onun malından mənə nə qədər miras çatar?
O vaxt bu ayə nazil oldu, ayədə qardaş bacıdan nə qədər miras alar hökmü

təfsilatı ilə bəyan edilir. Bu ayə ayrıca nazil olduğundan surənin əvvəlində
qeyd olunan miras ayələrindən ayrı düşüb surənin axırında öz məqamında
qeyd olundu. Hz. Peyğəmbər Quranın tərtibində ayələrin nazil olma sırasını

nəzərə alıb, ayələrin bu tərtiblə qeyd edilməsini vəhy katiblərinə əmr edərdi.
Bu ayə Hz. Peyğəmbərə nazil olan axırıncı ayədir. Budur ayə:)

176) (ِۜ َ َ ‫ِ ا ْ َכ‬ ْ a‫ ُכ‬lm۪ ْ ُ aُ sı‫ا‬ xِ üُ sۘ u‫ َכ‬sَunُ ْ dَ ْaَ )s-ən(deyənMfiəthvəamimstəədy)ir, lbəra.cOı-qnalarrdaaşdıne
bir-birindən miras

ki, Allah-Təala ata və anadan olan bacı-qardaş haqqında sizə fitva ve-
qy(‫כ‬aaَ lَmdَ aa‫ٌؤا‬stُaəْ ,k‫ن ا‬c(ِ ‫ك‬ə‫َ) َِا‬ a-َ t‫א‬aəَ gdəaُ rnْ )bِ iö‫א‬rَzَ küَ inşٌ di ْəöُ‫ا‬nlsُ َəs‫ َو‬o,)n(-ٌrَ a‫و‬vَ əqُ َ oanlsَ uaْ َ )n, - onun özündən
rib buyurur: bir nəfər bacısı
sonra övladı o bacısına onun
(ata-anadan, (a‫ ْن‬t‫ ِا‬aٓ‫א‬-َ aُ ِnَ aَdُ a‫) َو‬n,-yaamdma atəəkgcəər
mözaülnındıənnysaornısrıaçbaitrarn. ə(fٌəَ r‫َو‬ q‫ َ א‬aَ rْd‫ ُכ‬aَ şıْ
َ bacısı ölüb,
atadan) ona
vm‫ َك‬aَ aَrli‫א‬ısnِ od)las-naə,3go-ədrqəaiikrkdiisa(iyşçaoandtaaurn.ç(ob‫ ًء‬xٓ‫א‬ü)َ tِ ‫و‬übَ naًc‫א‬mıَ s‫ِر‬ıa‫ًة‬lqıَ naْ ar‫ ِا‬d‫ ٓا‬vaُ ‫א‬aş‫ َכ‬ra‫ن‬iْ s‫ِا‬v‫) َو‬aorl-aisər.goə(l‫ِن‬rs‫א‬aَqُ ,a‫ا‬or‫א‬ndَ laُ aَşَraa,ِ ْ qَ َ ْa‫ ا‬r‫َא‬dَ ‫א‬a‫ َכ‬ş‫ْن‬ın‫َ ِא‬
ya da ba-

299

Kəşfül-Həqayiq I
﴾١٧٦﴿ ٌ ۪ َ ‫َ ِ َכ ِ ِ ْ ُ َ ِّ ا ْ ُ ْ َ َ ْ ِ ۜ ُ َ ِّ ُ ا ُ َ ُכ ْ اَ ْن َ ِ اۜ َوا ُ ِ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
cıya varis olanlar həm kişi, həm də qadın olaraq bir neçə nəfər olsa, onun
çbbbaüiurttyaüuşrne,ryu(md‫ ۜا‬rəaknlِ ıiَn,a‫ن‬zıْ gَ‫ا‬əbalöْah‫ ُכ‬lldəَərıtُ rlə.ə‫ ا‬rv(ُ .aAِّ (َqُۜyِ)eəْ -َ َ oْaُ Altْm‫ا‬al-lِّ aaaَynhaa-ُ Tdsْ ıِaənnِaı‫ َכ‬,zla.yِ(asَ ٌ)izd-۪ dَakə‫ ٍء‬intşəْ iköyَ ctəِərّ ‫כ‬iُ ükaِ itُhaq‫ا‬əd‫و‬aَ r)adnb-ıniAorılnlahlanhöhkibs-msTaəcüəsıai-bqlqaaəərydhdaəəanrr-
şın mirası haqqındadır. Amma təkcə anadan olan bacı-qardaşın miras hökmü
surənin əvvəlindəki miras ayələrində qeyd olunmuşdur. Bacıların hissəsindən
artıq qalan malın hökmü surənin əvvəlindəki miras ehkamında qeyd olunub.
Oraya baxılsın).
Allaha həmd olsun, Nisa surəsinin təfsiri tamamlandı, Hz. Peyğəmbər bu-
yurubdur: “Kim Nisa surəsini oxusa, o şəxs şirkdən kənar olub Allah-Təalanın
bağışladığı şəxslərdən hesab olunar” (oxumaqda məqsəd əməl etməkdir).

300