Kesful Heqayiq I cild

Əraf surəsi

﴾١٣٢﴿ َ ِ۪ ْ ُ ِ ‫َ َכ‬ ُْ َ‫َ אَۙ َ َ ٍאت‬ ِ ‫َא‬ َ ‫َ ْא ٍ َت‬ َ ِ ٍَ ‫ٰا‬ ِْ ۪ ِ ‫َא‬ ِ ‫َ ْא‬ ‫َ ْ َא‬ ‫ا‬ ُ ‫﴾ َو َא‬١٣١﴿‫ُ َن‬ َ ْ ََ ْ ُ َ َ ‫اَ ْכ‬ ‫َو ٰ ِכ‬
‫َ ْכ َ ُ وا‬ ْ ‫َא‬ َ ‫ٰا‬ ‫َم‬ ‫َوا‬ ‫א ِد َع‬ َ ‫َوا‬ َ ُ ْ ‫َא َن َوا ْ َ َ ا َد َوا‬ ‫ُا‬ ِ ْ َ َ ‫ْ َא‬ َ ‫َאَ ْر‬
ُ

uğursuzluğundan görürdülər, belə deyil, xəbərdar ol ki, onların öz uğur-
suzluqları Allah-Təalaya məlumdur. O bəlaların səbəbi öz nəhslikləridir.
u(‫ َن‬ğuُ rَ sْ َuzَ luْ ُqَ lَ a‫اَ ْכ‬rın‫ ِכ‬dٰ ‫َو‬a)n-daırm. OmasəobnəlbadrıənnəMksuəsraiyyyaəntiisabgəatheddieryləilr.ki, o bəlalar öz

sehr1lə3y2i)b(‫ۙא‬öَ zِ ü‫ َא‬nَ َə ْ tَ aِ bٍ َ ‫ا‬eٰ ْ eِ tm۪ ِ ‫א‬əَ ِ k‫َ ْא‬ ‫א‬üَ çْ üَ ‫ا‬nُ ‫א‬nَ ‫َو‬ə) - (Musaya) dedilər: “Ey Musa, bizi
möcüzə (sən ona möcüzə deyirsən)
qgəətbirusləend,ə(nَ d۪ ِeْ yُ iِ li‫כ‬kَ َ. ُ ْ َ ‫ ) َ َ א‬- əlbəttə, biz sənə iman gətirib sənin sözlərini

(Nil ç1a3y3ı)t(ü‫َن‬ğ‫א‬yَ an‫ا‬eُdِibْ َ ,َ b‫َא‬üْ tَü‫ ْر‬n‫َ َא‬ ) - ondan sonra onlara yağış və sel göndərdik.
qibtilərin evlərini su basıb, xarab edib, əksəriyyəti

suya qərq oldu. Dedilər: “Ey Musa, bizi bu bəladan qurtar, imana gəlib

Allah-Təalaya sitayiş edərik”. Hz. Musa dua etdi, yağış dayanıb, Nil çayı da

sakitləşdi. Qibtilər nicat tapdılar. O il çox yaxşı məhsulları oldu, amma iman
ggöətnirdmərəddiilkə.r)(.B(ü‫ا َد‬tüَ َnْ ‫وا‬əَ )ki-nleəlrəinki,i
iman gətirmədilər, çəyirtkəni onlara bəla
bağlarını, meyvələrini çəyirtkə yedi. Ondan

sonra qibtilərin evlərinə dolub, libaslarını, evlərinin əşyalarını parça-parça

etdi. Qibtilər Musanın yanına gəlib ağlayıb-sızlayıb dedilər: “Ey Musa, bu

bəlanı bizdən dəf et, biz də imana gələrik”. Hz. Musa dua etdi, çəyirtkələr
bBəirlaaygökneçddəir,iybenbəədimənanləarginəəlmdəüdçilaərr)e. t(dَ ikُ .ْ ‫)(َوا‬B-üotünndaenvlsəorin,rqaagbəlanrəınvi*ə
çəkildi.
onlara

yeməkləri gənə ilə dolub bədənlərinə yapışıb, qanlarını içdi, sanki, bədənləri

çiçək çıxartmış kimi oldu. Hz. Musanın yanına gəlib fəryad, ah-nalə edib iman

edəcəklərini vəd etdilər. Hz. Musa dua etdi, o bəla da dəf oldu. Bir ay keçdi,

yenə imana gəlməyib dedilər: “Bizə tam agah oldu ki, sən sehrbazsan. And
(t‫ع‬aَ ‫د‬mِ ‫ َא‬am‫َوا‬ə)n-qounrdbaan-
olsun fironun izzətinə ki, heç vaxt sənə iman gətirmərik”.)
sonra qurbağanı onlara bəla göndərdik. Evləri, qabları

ğa ilə doldu. (Təngə gəlib Musanın yanına gəlib, tövbə edib dedilər: “Əgər bu

bəlanı bizdən dəf etsən, iman edərik”. Hz. Musa dua edib o bəlanı dəf etdi. Elə
skoi nbrəaladqaannıquorntulaldraulabrə,lyaenetədəikhd. lBəruinriupnolazruıbndimananqeatnməadximləra)ğ.a(‫ َم‬ba‫َوا‬ş)la-doı.nd(Bainr

çoxları bu səbəbdən həlak oldu, Hz. Musanın yanına gəlib dedilər: “Ey Musa,

neçə dəfə sənə vəd etsək də, əməl etməmişik. Bu dəfə söz veririk ki, iman

edəcəyik, bizə rəhm edib dua et. Bu bəlanı bizdən dəf et”. Hz. Musa dua edib,

o bəlanı dəf etdi. Bir müddət keçəndən sonra o bəlaları unudub, küfr və inad-
davam etdilər). (‫ٍت‬ Hُ ‫ت‬zٍ .‫א‬Mَ ‫ ) ٰا‬u-sbauyanlbaərxmş eütfməsisşədlikiz.a(‫ا‬h‫و‬
larına olan möcüzələrdir ََ ُ edilib, zahir və
aşkar ki, َ ‫ ) َא ْ َ ْכ‬- qibtilər

451

Kəşfül-Həqayiq I

ۚ ‫َ א َ ِ َ ِ ْ َ َك‬ ِ ‫ُ َ ا ْد ُع َ َא َر َכ‬ ‫َא‬ ‫ا‬ ُ ‫َא‬ ‫ِا‬ ُ ْ ۪ ِّ ‫ُا‬ َِ۪﴾ٰ ْ َ‫ َا‬١َ‫ََم‬٣ْ َِ٥َٰ َ ْْ﴿ْ‫ََرَِّْ﴾و َاَُכَ َُْووכَ ََכرا َْْنََאوאَُ َُاو‬١﴾َ ٣ِْ١ُ ُ٣ْ ٣ُ ََ﴿‫ا‬٦ِ‫َ ُهَْ ِ﴿اََכ َذ‬ ۪ ِ ُْ ‫َ ْ ًא‬ ‫ُا‬ ‫ََ ِو َכْא‬
ِّ ‫ُ ا‬ ‫َא‬ ْ َ ‫﴾ َ َ א َכ‬١٣٤﴿ۚ َ ‫ٓا ۪ء‬ ُ ِ ٓ ‫َ َכ‬ ِّ ُ ‫ا‬ ‫َא‬ َْ ‫َכ‬
َ ِ ْ ‫ا ِ ٰא‬ ُْ َ ْ ‫َِّ ْر ِ َِא ُض‬ َْ‫ِ ا‬ َ‫َא‬ َ ْ ‫َא‬ َ َ ْ ‫َא‬ ْ ِ ‫َא‬ ُْ ٍ َ َ ‫ِا ٰ ٓ َا‬
‫َא‬ ‫َ َא ا‬ ُ ‫َכ‬ ‫َو‬ ْ ‫א ِر َق ا‬ ْ ْ ْ ۪ ‫َא‬ ‫َ ْ َא‬
۪‫َא‬ ‫َא ِر‬ َ ْ ُ ‫ْ َא‬ َ ْ ‫ا‬ ‫َ َכא‬ َ ِ َ ‫َو‬ ۜ‫َ א‬ ‫ا‬ ُ ‫َو َכא‬
َ َ ‫َن‬ ُ ْ ٓ َ۪ ‫َא‬ ‫َא َر ْכ‬
َ ْ َ ‫َُ ٓاْ ۪ء‬ ُ ۪
‫َ א َ َ ُ و ۜا‬ ِ َ ‫ِا‬

ktəakrəbbibrücraləmnaibatimidai.n(Qgiəbtitrilmərəbduiləbrə.la(lَ ar۪ aِ ْdُüç‫ً א‬aْrَ o‫ ا‬lُs‫א‬a‫ َو َכ‬d)a-, onlar asi və günah-
bəni-İsrailə bir zərəri

olmurdu. O səbəbdən bunlar Hz. Musa üçün möcüzə sayılır. Bu bəlalardan

sonra Allah-Təala onlara taun göndərib qibtilərin əksəriyyəti həlak oldu. Firon

özü və əyanları Musaya yalvardılar ki, bu bəlanı bizdən dəf et, həm sənə iman

gətirərik, həm də bəni-İsraildən əl çəkib, onları sənə həvalə edərik. Hz. Musa

dua edib, bəlanı dəf etdi, amma yenə iman gətirmədilər, necə ki növbəti ayədə

xəbər verir).

134) (َgِ ُö‫ ْכ‬rَ ِّə‫َار‬ ُ)ۚ ِ -ْ َ َqiَ bَ ‫و‬tَ i‫א‬ləَr‫) َو‬d-edeliələkr:i onlara taun vaqe oldu, o(‫َא‬ pَ ‫ُع‬e‫د‬yْ ‫ا‬ğəmَ bُ ‫א‬əَ r‫ا‬liُ k‫َא‬
‫ك‬hَ aَ ْqِ qَınِ َ a‫א‬ “Ey Musa, səndə olan bəlanı bizdən

dua edib rəbbin Allah-Təalanı çağır ki, bu
dd-əəbffəeenttissəiİnns.r, a((‫כ‬iَ lَ ْdَ ِّə‫ا‬nَ ‫ِא‬ əَ ‫َכ‬lbْəِtَ t)ə-,
əَْ ُlَ )َ -ْ (ey Musa), əgər dua edib bu taunu bizdən
sənə iman gətirərik”. ( َ ‫ٓا ۪ء‬ َgöْ ‫ ِا‬nٓ d۪ َə‫כ‬rَ əَrَik,َ hِ aْ ُ َr‫َو‬a)
çəkib səninlə birlikdə istədiyin yerə

istəyirsənsə, ora da apar. (Hz. Musa dua edib, bəlanı onlardan dəf etdi).

taun1u35o)nl(a‫ ُه‬rُ dِ ‫א‬aَ nْ ُ dəٍ fَ َ‫ا‬etٓ dٰ ‫ِا‬ikَ ,ْ ّtِ a‫ ا‬uُ nُ ْuَ ‫א‬oَ nْ َl‫כ‬aَ r‫א‬dَaَ )n - elə ki Hz. Musa dua edib,
götürməyimiz müəyyən bir

vaxta qədər idi ki, onlara möhlət verilib, o vaxta yetişsinlər. (elə ki iman

gətirmədilər, o müəyyən vaxtda onlara əzab nazil edib hamısını dənizdə
peotdzuikb),.ye(‫ن‬nَ əُ ‫ ُכ‬imْ َ aْ nُ a‫ َذا‬g‫) ِا‬ə-lmeələdikləir.taun
qərq bəlasından qurtuldular, qəfildən
əhdi

ayələ1r3i6m)i(zْiُ tْ əِ k‫ َא‬zْ iَ bَ ْ ‫َא‬e)t-dioknləlarrindəangöinrətiqbaizmdaəloıbn,la(‫א‬rَ ِı‫ َא‬d‫ ِ ٰא‬ə‫ ا‬nُ iz‫ َכ‬dْəُ (َ‫א‬Qِ ِّ ıَrْ m‫ ا‬ıِzıْ dُ ‫א‬əَ ْnَ iْ z‫ َא‬dَ )ə-)
oeltudbikf.ik(iَ r۪ vِ ‫א‬eَ r‫א‬mَ ْ iَ rd‫ ا‬iُ l‫َכא‬ə‫و‬rَ ). -
qərq bizim ayələrimizdən və möcüzələrimizdən
qafil

137) s(o‫ َن‬nrُ َa ْzَ əْiُf ‫ا‬olُ ‫א‬a‫ َכ‬nَ bvə۪ən‫ا‬mi‫َم‬-İəْ َsğْ r‫ا‬ra‫א‬iَbiْ l‫ َر‬i‫و‬tْ vəَ‫َوا‬ar)ər-flisəferitridnoiənku(.b(vü‫َ א‬ətَü‫ ِر‬n‫א‬oَ nَo‫و‬uَ yn‫ض‬eِ rq‫ر‬lْ َəöْrv‫ا‬i‫ق‬mَb‫ ِر‬əü‫א‬nَniَ ü-)İ-shrŞaəliaalmikn
edəndən yerinin məşriq
və Misir vv‫ء‬ə۪ e‫َ ٓا‬rbdْ ə‫ِا‬ikr))ə.-k(ə‫(ۜא‬tَelyə۪ ‫َא‬Mb‫ر ْכ‬oَ ə‫א‬lَ hnəe۪m‫ا‬m)m-əətbdvə),nerib-məİsnirşiad-İiislkər.av(ielٓ r۪fdَ iriyoٰ inَ mdiazٰ nْ yُ eyْ r‫ا‬elt‫כ‬əiَ şrِّ ə‫ َر‬onُybeَ ərِ ‫َכ‬llaəlrْ adriَ ar‫َو‬

ixtiyarına
ki, xeyir
ۜ‫َ ِ َ א َ َ ُ وا‬

452

Əraf surəsi

ََْ ْ ‫ا‬ َ ‫َאَ َ ٓال۪ء ِا‬ ْ ‫ِا‬ ٓ َ۪ ِ ‫َو َ א َو ْز َא‬ ﴾١٣٧﴿ ‫ُ َن‬ ِ ْ َ ‫ ۪ۚא﴾َ ِٰאَذכ َُِאوَُِاو ُכاَْذ ْאا‬١َ ْ‫َ ْ۪و‬٤‫ َُُو‬٠َ ُ ۘ ‫ُۨاَََْ َٰن َْٓ ِءِٓא ََُنَُ۪ا َאَْٓوَء ٌََ َُכْא ٍَْ﴿ُمא‬ ْ ِ ‫ َ َ ْ﴾ ْ ُכ ِاَُ ُن‬١‫ٍ َمن‬٣‫כْא‬٨َ َ ﴿‫َ َא َٰنَ א‬ ْ ‫َو َد‬
‫َ ْ ٌم‬ ‫ُכ‬ ‫َْا‬ َ ٌۘ َ ِ ‫ٰا‬ ْ ُ َ ‫ً א َכ َ א‬ ٰ ‫َ ا ْ َ ْ َ َ ٓא ِا‬ ُ ‫َن‬ ‫ا‬ ْ َ َ‫َא‬
ْ ‫ُכ‬ ْْ۪ ‫ِ َا‬ ‫ُ ٓ َء‬ ‫َا‬ ﴾١٣٩﴿ ٌ ْ ‫َ ِא‬ ٰ َ َْ
‫َ ا ِ ۚب‬ َ ‫َא َل‬ ُ ُ َ ‫َ ْ َن‬ ‫َن‬ َُْ َ ‫ا‬ ُ ‫َ א َכא‬ َ َ‫ا‬ ُ ‫ِا ٰ ً א‬
ْ‫ا‬ ْ ﴾١٤١﴿۟ ٌ ِْ۪ ‫ٰا ِل‬ ْ ِ َ َ ُ ِّ َ ُ
‫َ ُכ‬ ْ ‫ْٓ ٌءَא ِ ُכ‬ َ ُْ َ ْ ‫َو ُ َ َ َ ُכ‬
ْ ‫َر ِّ ُכ‬ ْ َ ْ َ ‫َن اَ ْ َ ٓא َء ُכ ْ َو‬
َ

səbir etdiyi üçün sənin rəbbin Allah-Təalanın bəni-İsrailin haqqındakı

gözəl sözü (necə ki buyurmuşdu: fironu həlak edib bəni-İsrailə nicat verəcə-
yühُ ُəsaْmtmَ ü‫) َو‬nı-‫ن‬sُ dıْnrəَ eıyْ aِxelaltُ airَ şşaْddbَ )iır.e-dFtidfkiirirlkoəo.rnni(u‫َن‬üvhəzُüəqِlmْaiَbk‫ا‬staiُel‫א‬lə‫َכ‬dxri‫א‬ıibmَ n‫َو‬,)lqba-ruəıvnrnədiı-uİodsqnarllaaaxirralıəırnqanbəbiscaerağtltədlarivrkienı.nrdvı iəv.əi(m‫ن‬dَ ‫א‬ia‫ َכ‬rrə‫א‬əkَ tll‫א‬əəَ ْrrii‫ َد‬nn‫َو‬

verib13d8ə)n(iَzْdَ əْ ‫ا‬nَ k‫ا ۪ء‬eٓ َ çْi‫ِا‬rdٓ i۪ َkِ ‫א‬,َ (‫ْ(ز‬ö‫َْو‬k‫َ ُא‬üَ ‫و‬zَ‫َא)ٍم‬ s-uْ e‫َا‬rləٓətٰlkَi i‫ن‬bَ füirُt‫ُכ‬loəْnrَ iu‫ٍ)م‬ qərq edib, bəni-İsrailə nicat
tapandan sonra bütləri ْ oَ luٰbَ ‫ا‬oْ َ ‫ ) ۚ َ َא‬- dənizdən nicat
bütlərə ibadət edən
Mbiruscaa,mbaizaətadrəaostcgaəmldaialətrı.n(ٌmَ ِ ə‫ ٰا‬bْ uُ َ d‫א‬lَ a‫ َכ‬r‫א‬ıً,ٰ ‫ِا‬bٓ‫א‬üَ َ tlْəَ rْ i‫ ا‬kimَ iُ b‫ َא‬ü‫ ا‬tُl‫א‬əَ rۘ)d-əndebdiirləmr:əb“Eudy
cdaühziəllto”la. n(‫ َن‬caُ َmْ aَ a‫ ٌم‬tْ sَ ınْ ‫ُכ‬ız‫ِا‬. ‫ ) َא َل‬- Hz. Musa qəzəblənib dedi:
Haqla batilə fərq qoymursunuz”. “Həqiqətən, siz

ə‫ن‬oَ mluُ əَblْ1lَ də3‫ا‬ra9iُğ)‫َכא‬oı(lna‫َ ِא‬ln)۪adr-ْ ıaُre.f‫א‬tAaَdyliٌ lkdaَ laُ hər‫ء‬-ِvٓ Tieَ rۨəُəmٰaml‫ن‬aəə‫ِا‬yl)oləə-crdəiHiknddəiəqimrib.qəaənttiiəlmdni,rə,bliummübdşüərtimpkəərohəlvdstueləqdrləaicnrəıknddainirig.öm(rٌ əəِ ,h‫ َא‬ov‫َو‬

sız b1i4r0)ca(‫א‬mً ٰ ‫ا‬aِ aْ ‫ُכ‬tsı۪ nْ ‫ َا‬ıِz,‫ا‬ َbْ َ əَ‫ا‬s‫א َل‬sَ i)z-də(nMuöstar)üdAedllia:h“-ETyəablaədnai-nİsrbaaişl,qnaecbəatdiəl ağıl-
amləəmbulədrlianriızdisətəoyliamn?m(əَ xl۪ uَ ‫א‬qَ ْa‫ ا‬taَ üَ sْt‫ُכ‬üَn eَ dَ iُb‫َو‬,)s-izihdaəlbnuizkdiəAnlxlailha-sTeətadlia. olan

sizi öz
Gərək,

Allah-Təalaya ibadət edib, ona şərik qoşmayasınız, nəinki Allah-Təaladan

başqa batil məbud istəyəsiniz.

yuru1r:4)1y)a(d‫ َن‬ıْnَ ıْzِ a‫ٰا ِل‬oْ zِ aْm‫א ُכ‬aَ ْ nَ ıْ َ‫ا‬ s‫ ْذ‬a‫ َو ِا‬l)ın- (Musa dedi: “Ey bəni-İsrail, Allah-Təala bu-
ki, mən sizi fironun əhlindən xilas etdim.
i(Aqٌ s‫ ۚب‬əِtl۪ əlt‫ا‬aَlَyəhَ iْbْ -y‫ ُכا‬T‫ء‬eَ ِّaٓ‫ر‬təَ ixُartْliaْabِ ‫)ُכ‬rd,َ ıa-r(ُndْ b‫ ُכ‬ıbُ‫ء‬lَuaَ‫ ٓא‬ö)rَ ybِ.-üə‫(َن‬ölkْazُ‫ ُכ‬nlْü‫َء‬a‫ٓא‬eَ َrdْmَْ‫ا‬dَ ə‫َنو‬aَə)etnl-lُ əəِّ َsrqُ bi)zaviə-rdarıhonndailıcəalrəazr,tatıgdnbəvəılrzeakəırrkims,baosəğiukzndqdeidəmoəniyəsukötizrlitə,ddrrüsəuəinlzşaşiiürdnö.ktdr(oüə‫ٌء‬üٓğrtluَ ieَrldəəlْ azb‫כ‬əُ rasِb‫ذ‬ıٰibinnnlıiaizz۪ zr‫و‬ıَ,

nəinki kafir olub bütləri məbud etmək istəyəsiniz. (Hz. Musa Misirdə

453

Kəşfül-Həqayiq I

‫و َن‬ ُٰ ِ َ۪ ِ ٰ ُ ‫َو َא َل‬ ۚ ً َْ َ َ ۪ َ ‫َא ُت َر ِّ ۪ ٓ َا ْر‬ ۪ ََ ٍ ْ َ ِ ‫َא َא‬ ْ َ ْ َ‫َوا‬ ً َ َْ َ ۪ ٰ َ ٰ ُ۪ ‫َא‬ ْ َ ‫َو ٰو‬
َُ ‫َو َכ‬ ‫א‬ ٰ ُ ‫َ ٓא َء‬ ‫א‬ ‫َو‬ ﴾١٤٢﴿ َ ِ ِْ َ َ ‫ْ َو‬ ‫ِا‬ ْ ْ ‫َو َا‬ َ ‫َא َل‬ ۪ ْ ْ‫ا‬
‫َא‬ ِ َ ۪ ِ َ ۪ ْ ُ ْ‫ا‬ َ ۪ َ ‫َא َل‬ ‫َ ْ َכ‬ ِ ُ ْ ‫َا‬ ْ۪ ۙ ُ ُ ‫َر‬
ٰ َ ْ ‫اَ ِر‬
۪ َ ۘ ٓ ۪ ‫َر ِّب‬

olanda bəni-İsrailə vəd etmişdi ki, Allah-Təala fironu həlak edəndən son-

ra sizə elə bir kitab verəcəkdir ki, onda bütün hökmlər onda olacaq. Elə
ki Allah-Təala fironu dənizdə həlak edib, bəni-İsrailə nicat verdi, Musa-
dan o kitabı istədilər, Musa da Allah-Təaladan istədi. Allah-Təala Musa-
ya əmr etdi ki, 30 gün oruc tut. Ondan sonra Turi-Sinaya gəl, orada sənə
kitab göndəcəm. Hz. Musa 30 gün oruc tutdu, oruc tutan şəxsin ağzında

qoxu meydana gəldiyi üçün Hz. Musa iftar etdi ki, ağzındakı o pis qoxu

getsin. Ondan sonra Turi-Sinaya getdi. Xitab gəldi: “Ey Musa, niyə if-

tar edib gəldin, sən bilmirsən ki, (nəinki sadəcə yemək-içməkdən, həm də
qəbih sözlərdən) oruc tutanın ağzının qoxusu mənim yanımda müşkdən
daha yaxşıdır. Ona görə sənə tənbeh olunur ki, 10 gün daha oruc tut ki,
orucun qoxusu yerinə gəlsin“. (Musanın ağzından nə söz çıxmışdı ki, Allah-

Təala onu 10 gün əlavə oruc tutmağı əmr etdi). Hz. Musa 10 gün daha oruc

tutub, hamısı bir yerdə 40 gün oldu. Ondan sonra gedib dua etdi ki, qövmü-

nün istəyinə görə, Allah-Təalanı görsün. Bu istəyi rədd olundu, ondan sonra
lövhələrdə yazılmış Tövrat Musaya nazil oldu , necə ki sıradakı ayədə xəbər
verir).

gecə1i4b2a)d(əً tَ ْ َ edَ i۪bٰ َ , güٰ nُ d‫ َא‬üْ zَ ‫و‬lٰ ə‫ َو‬r)i-o(reuycMtuəhtsəumnm. Oədn),dManussoanirləavTədövəlrəaştddiaknköi,tr3ü0
Tloً üَ nuْ kَ a)r)i--iobSbnaiendgləaüəlytinkavldəəga,əohMlrsauiuncos.rta(aunٍmcıْ nَatِurm‫א‬təَmb‫א‬oَ balْ diَğْAuıَ‫َوا‬,ləl4)laa0h-vg-əoTetecəudəazdilbaəgnnütıannsmodtnəəarnymainslMaoedntuıdrqsaia.yii(Tf4َtua0r۪ rَ i‫ر‬gْ -َ‫ا‬eeSٓtc۪ iِّdən‫ َر‬ilayi‫ت‬kُyi‫א‬a(َüggç۪ üüentnَ --َ
Hdia. r(un۪ ْaَ ۪ ُْ۪ ْ“‫ا‬M‫و َن‬əُnٰ imِ ۪ qَ ِ övmٰ üُ m‫א َل‬üَ ‫ َو‬n) - Musa Turi-Sinaya gedəndə
dedi: arasında mənim xəlifəm və qardaşı
varisim
oTmisləl.üaa(əhlْ1yaeِ4yot3əْ .nَ‫ا‬n)‫ َ(و‬u)(َen‫א‬-tَ lِd۪ ‫א‬ahَِiyəْbُ۪imِ imْ r‫ ا‬iişvَ zəٰ a۪ vsَbُ aiət‫ْء‬xَ ənٓ‫ ِא‬t*ََid-oİa‫و َא‬slَ Tmَr)‫َو‬au-)airlfd-iəa-asSrnaianddsgaçıanüıyndşnaıəaş-gx4dəss0ıüll.dəlg(rhiBeyiüncəinəntydəit-oməaİl,sumir(nnaُۙ aia‫ر‬eَlmdُttüaَiobğb‫ َכ‬l,y‫و‬euَ oa)bonn-llmMeradərabuiıb.nbsaMiişAbluəlislrzaaiiyhnma-i

dedi: “Allah-Təalanı gözümüzlə açıq-aşkar görənə qədər sənə iman gətirmərik,”

bu mətləb Bəqərə surəsinin 55-ci ayəsində qeyd olunmuşdu. Hz. Musa onların

istəyinə görə, Allah-Təaladan ona görünməsini istədi. Cavab gəldi ki, məni
g۪ öٰ rَ əْ َb‫ل‬iَ l‫א‬mَ ۘ ‫כ‬əَ zْ sَ ‫ ِا‬ənْ ُ ,ْ ‫( َا‬gٓ ö۪ ‫ ِر‬z‫ َا‬d‫ ِّب‬ə‫ َر‬o‫א َل‬gَ )ü-c
əsla görmək olmaz, necə ki buyurur). ( (Allah-
Təala buyurdu: “Ey Musa), məni əsla yoxdur

454

Əraf surəsi

َ ‫َو‬ ‫َر ُ ِ ْ َ َ ِ َ َ َ ُ َدכא‬ َ َ ‫א‬ ََ ۚ ۪ َٰ ‫َف‬ ْ‫ِا‬ َ َ ُ َ ‫َ َכא‬ َ َ ْ ‫ا ْ َ َ ِ َ ِא ِن ا‬ َ ‫ِا‬ ِْ ُ َ ْ‫ا‬ ِ ‫َو ٰ ِכ‬
ِّ ‫ٓ ِا‬ ٰ ُ ‫﴾ َא َل َא‬١٤٣﴿ َ ْ ُ ‫ا‬ ‫َاو ُل‬ ‫َو َا‬ ‫َ ْ َכ‬ ُ ْ ُ ‫َ א َ َכ‬ ْ ُ ‫َ َ אٓ اَ َא َق َא َل‬ ‫ً ۚא‬ ُٰ
ِ۪ ْ ‫َ ۨא‬

ِ ُ َ ‫﴾ َو َכ َ ْ َא‬١٤٤﴿ َ ۪ ‫ا ْ َ َ ْ ُ َכ َ َ ا א ِس ِ ِ َ א َ ۪ َو ِ َכ َ ۪ ۘ َ ُ ْ َאٓ ٰا َ ْ ُ َכ َو ُכ ْ ِ َ ا א ِכ‬
‫ا ْ َ ْ َ ا ِح ِ ْ ُכ ِّ َ ْ ٍء َ ْ ِ َ ً َو َ ْ ۪ ً ِ ُכ ِّ َ ْ ٍۚء‬

ki, məni görə blailksiinn).b(aُ َ ş‫َכא‬qَa bَ َ iْr‫ا‬ ‫ِن‬ş‫ِא‬əَ kِ iَldَ ْə‫ا‬ gَ ö‫ ِا‬rْ ُ mْ ‫ا‬əِ k‫ٰ ِכ‬ o‫) َو‬la-r.(eOy Musa, məni görmək
imkansızdır, da budur ki), dağa

bax, (gör bu dağ sənin bu sualından sonra yerində durur, yoxsa yox? Yerində
d-r( ıuِ ,hَrəَəuzmْbِ ə,ُminp‫ َر‬aəortçvdaَ əalَ ağ‫א‬inrııَ abَp)dad-əras(çğieaıyol-mpMdaaarəsğçhaaa)ə,mte(ətۚmcdə۪ əil.ٰ dlَ i()‫ف‬N,eَ Mdeْ ciَ buəَ ),ska-oinnmbıuniərdnrşaəieğbydıbəətmiboAaazşlqlaqamaihsbt-aəTinrdəimgakölödarhənək,ıbnə(‫א‬mi‫כ‬ilq‫د‬əَ rştُ iesَ dəَyanَlə-).
vuranda parçalanıb dağılır, o dağ da o cür parçalanıb biyabana dağıldı. Yəni ey

Musa, sən soruşduğun söz elə sözdür ki, dağ da onun heybətinə tab gətirməyib

parça-parça olur, heç mümkündür ki, Allah-Təala bu göz ilə dərk olunsun?)
(s(dkَ ۚ‫כא‬ıeiًَzm۪ dِdِْ َ ْi‫َِا‬ıiyُrُbْ,i‫ا‬m)haْ ُ ٰ-ye‫َכ‬sçımُlöَ ı‫א‬kbzəَ iَdnْmd‫َو‬əُ )iün‫ل‬lsَk-ş‫א‬əpdَ n)ieeüml-işə.dmad(kən‫ق‬eaَrid‫א‬ngkَMi‫ َا‬ə:‫ٓא‬oet“uidlَrİusَələ)abanb-h,oliəitlM,ömdrgvdauəöbəğszznəıa.lnəə(eamMgdpyöia,üıbrlrisanüçəsnaanləmdnlmnaaıianrənniadkslmtaıədəğrərodıknnəaisfın,piungsabaəöəkölnrıyqnvidüaədgükyöam,ırnbstümdairtqnıöəmqəkvkrdib.u,idə(pmö‫ل‬əُ elds‫و‬kmdseَ‫ا‬aəyi‫ۨא‬ünَnb‫َا‬i‫و‬ş-rَ,,

ki, Allah-Təalanı bu dünyada görmək olmaz, amma axirətdə qiyamət günündə

hər kəs Allah-Təalanı görəcək, bu haqda bir çox hədislər də nəql edirlər və

deyirlər ki, Hz. Musa Allah-Təalanın dünyada görünməsini istədiyi üçün istəyi

rədd edildi. Hz. Musanın Allah-Təalanın qiyamət günündə görünəcəyinə

şübhəsi yox idi, yoxsa heç vaxt Onun görünməsini xahiş etməzdi. Bu haqda

müxtəlif dəlillər gətirsələr də, hamısı mənasız sözlərdir. Yuxarıdakı ayə onların

iddiasının rədd edilməsi üçün kafidir, başqa dəlil gətirməyə ehtiyac yoxdur).

(*Qeyd: Allah-Təala Musa ilə danışanda Hz. Musa Allah-Təalanın kəlamını 6

tərəfdən eşidərdi, Allah-Təalanın danışması sözü yaradıb, sanki bir danışanın danışma-

sı kimidir. Səsi və digər cismləri yaratdığı kimi sözü də yaradar. Səs və sözün hər ikisi
cismdir, cismlər Allah-Təalanın məxluqu olduğu kimi, habelə səs və söz də məxluqdur).

dۘyia۪mnَ ‫َכ‬ı1pşِ ‫و‬m4eَ 4ya)ğ۪qə(َlm‫א‬aٓ َ bsِٰ ِəə‫ُس‬nrِi‫א‬lَ‫א‬ixy‫ال‬aَi)‫א‬,lَ -q)haih-kəümAqstiləqlütaənhvtəə-eTntTd,əöiammvlaər.na(btَ sıuəay۪ n‫ ِכ‬lu‫א‬ıibröd‫ا‬zşuüَü:ِkm“üْ ə‫ُכ‬Er‫َو‬pye‫כ‬edَ Myُəْğَn‫ٰا‬uəlٓ‫א‬msəَ arْb,dُ əə(َ rn) َ-eoَ dsl‫כ‬i.əbَ nُ,ْəَsَ əvneْ ri‫ا‬ndliəِّ-‫ِا‬

145) (‫ٍۚء‬ bْ əَ nِiّ -‫ ُכ‬İِ srًai۪liْnَ ‫ َو‬dً iَ nِ vْ əَ ‫ٍء‬dْüَnyِّ a‫ُכ‬ iْşlِ ə‫ِح‬ri‫ا‬nَ ْ َdْ ə‫ا‬ mِ öُ hَ t‫َא‬aْ َ c‫َو َכ‬o)ld-uMğuusşaeydlaənri,övtrəüz
lövhələrdə

455

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ‫﴾ َ َא ْ ِ ُف َ ْ ٰا َא‬١٤٥﴿ َ ۪ ِ ‫َ ُ ْ َ א ِ ُ ٍة َو ْا ُ ْ َ ْ َ َכ َ ْא ُ ُ وا ِ َא ْ َ ِ َ אۜ َ ُא ۪ر ُכ ْ َدا َر ا ْ َא‬
َ ِ ْ ‫ا ۪ َ َ َ َכ ُ و َن ِ ا ْ َ ْر ِض ِ َ ْ ِ ا ْ َ ِّ ۘ َو ِا ْن َ َ ْوا ُכ ٰا َ ٍ َ ُ ْ ِ ُ ا ِ َ ۚא َو ِا ْن َ َ ْوا َ ۪ َ ا‬
َ ۪ ِ ‫َ ِ ُ و ُه َ ۪ ً ۚ َو ِا ْن َ َ ْوا َ ۪ َ ا ْ َ ِّ َ ِ ُ و ُه َ ۪ ً ۜ ٰذ ِ َכ ِ َא ُ ْ َכ ُ ا ِ ٰא َא ِ َא َو َכא ُ ا َ ْ َ א َ א‬

ۘ ْ ُ ُ ‫﴾ َوا ۪ َ َכ ُ ا ِ ٰא َא ِ َא َو ِ َאٓ ِء ا ْ ٰ ِ َ ِة َ ِ َ ْ َا ْ َ א‬١٤٦﴿

və nəsihəti və hər bir şeyin hökmünü təfsilatı ilə yazıb bəyan etdik, ondan
ۜ‫א‬visqlَoəəəِ nbَ mrauْ alَ‫א‬əlِı)nbeM-dzioiu(lbnlesəyauərymniMnaəihuldgsöeeaöktd)ssm,itiknəbl:rləəəərn(rr‫ة‬iٍ i.nə-(ُmİiِ َs‫א‬rxَk۪ aaِْiil‫א‬,ُlqَ əْnَ ‫ا‬a)əe‫ َر‬-‫ا‬mc‫د‬çَ əa(rْeto‫ ُכ‬yden‫ر‬tı۪ lMrُ‫א‬akmَ r)iu,ıas-T(aqəf)ödil,rbvaobrənuatəttvzəTımən,ös*olviinzrəəuaonntlf.ıgacösm(ai‫ا‬zq‫و‬möəُlhlaəُ kahr‫َ ْא‬tiəöınmnk‫َכ‬ıem)vَ nhْlliَəəəyrrlyْiiaُnnə‫ْا‬k‫و‬tiiَ
edib, imarətlərini xarab etdim.

(*Qeyd: Tövratın bəzi hökmləri gözəl, bəziləri də daha gözəldir. Məsələn, qisas
almaq gözəldir, amma bağışlamaq daha gözəldir, zalımdan intiqam almaq gözəldir.
Amma səbir etmək daha gözəldir, Quranın hökmü də belədir. Uhud savaşında
şəhidlərin ağası Həmzəni qətlə yetirib ondan sonra onu “müslə” etdilər. Müslə - bir
şəxs öldürüləndən sonra onun burun, qulaq, dodaqlarını kəsməyə deyirlər. Müslə -
ərəblər arasında da son dərəcə qəbih olan bir şeydir. Hz. Peyğəmbər Həmzəni o halda
görəndə son dərəcə qəzəbləndi, and içdi ki, Həmzənin əvəzinə 70 nəfər Qüreyşlini
müslə edəcəm. O zaman Nəhl surəsinin sonundakı bu ayə nazil oldu: “Əgər cəza
verəcəksinizsə, sizə edilən işgəncənin misli ilə cəza verin. Amma səbir etsəniz, əlbəttə
o, səbir edənlər üçün daha xeyirlidir”. Yəni sizə əzab edildiyi qədər əzab edin, ondan
artıq əzab etmək olmaz. Bir nəfərin əvəzinə də bir nəfərə əzab edin, bağışlasanız isə
daha yaxşı olar. Hz. Peyğəmbər andına kəffarə verib Həmzənin əvəzinə müslə etməyi
tərk edib səbir etdi. Tövrat haqqında da bu mətləbi bəyan edir ki, onun hökmlərinin ən
gözəlini qəbul edib əməl edin. Əlbəttə, insaniyyət xüsusiyyətlərinə sahib olanlar hər
bir şeyin ən gözəlini gərək qəbul etsinlər).

sız 146) ( ِّ yَ eْ ‫ا‬rِ ْ üَ ِzü‫ض‬nِ ‫ر‬dْ َ əْ ‫ا‬ təِ k‫َن‬ə‫و‬bُb‫ َכ‬üَ rَ ləَ n۪ ir‫ ا‬, َ oِ ‫א‬nَ ‫ ٰا‬laْ rَ ın‫ُف‬ bِ uْ ‫َא‬ َ ) - o şəxslər ki haq-
şəkildə təkəbbürlərinə görə,

qəlblərinə möhür vurub, bizim ayə və möcüzələrimizə iman gətirməkdən
ۚözogqًitnöamr۪rlütَasaər‫ُه‬tyb‫و‬əlıəoُregrləِ e,ofsroَliemimnçَçumaieِzyövədْ ızizbərll‫ا‬nəəəz)rrrə,niə-nl(məaۜədlًg.əməə۪tƏniَrösös‫ه‬cُ hl‫و‬etüaarُçzüqmِiəmqyَ əgoalvِّöəlnَərrsْ ‫ا‬isgehnəçəiَ ildətnə۪irarrَ lsymə‫ا‬ə‫و‬dəْrbət.َəَ zə(,y‫ْאن‬lbَoiə‫ ِِا‬m‫و‬i‫َא‬lrَ )u‫א‬.ٰbِa-n(i‫ا‬nۚ‫א‬zuaَُ iِmmgg‫اَכ‬əömُْtmrِ iُ rsْaَ‫א‬öُ əmِ cəl‫َכ‬əَügərٍِzzə‫َذ‬,ٰ ‫ٰا‬lər)oəlzr-ən‫ُכ‬.əruo‫ا‬li(‫و‬anmْ öََllَzəai۪ z‫ن‬ltْrَəi‫ِا‬ıy‫و‬rَn‫ا‬t‫)و‬oiْənlhَ-kَudazbn‫ن‬əْqii‫ِا‬nub‫و‬--َ
etmələridir. ( َ ۪ ِ ‫َא‬ ‫ ) َو َכא ُ ا َ ْ َ א‬- o
qِ ‫ َو‬a‫א‬rَ ِş‫א‬ıَ ‫ٰא‬lِa‫ا‬şmُ ‫כ‬aَ ğَ ı möcüzələrdən qafil olub fikir vermirdilər.

və 147) g(‫ِة‬üَ nِ üٰ ْ ‫ا‬il‫ ِء‬ə‫َ ٓא‬ t۪ ə‫ا‬k‫) َو‬zi-b o şəxslər ki ُ bizim َ möcüzələrimizlə
axirət eləmişdi, (ْ ُ ‫ْ َا ْ َ א‬ ِ َ ) - o şəxslərin

456

Əraf surəsi
ُ َ ‫﴾ َوا َ َ َ ْ ُم ُ ٰ ِ ْ َ ْ ِ ۪ه ِ ْ ُ ِ ِّ ِ ْ ِ ْ ً َ َ ً ا‬١٤٧﴿۟ ‫َ ْ ُ ْ َ ْو َن ِا َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
ٓ ۪ َ ِ ُ ‫﴾ َو َ א‬١٤٨﴿ َ ۪ ِ ‫ُ َ ا ٌۜر َا َ ْ َ َ ْوا َا ُ َ ُ َכ ِّ ُ ُ ْ َو َ َ ْ ۪ ِ ْ َ ۪ ً ۢ ِا َ ُ و ُه َو َכא ُ ا َ א‬
﴾١٤٩﴿ َ ۪ ِ ‫َا ْ ۪ ِ ْ َو َر َا ْوا َا ُ ْ َ ْ َ ۙا َא ُ ا َ ِ ْ َ ْ َ ْ َ ْ َא َر َא َو َ ْ ِ ْ َ َא َ َ ُכ َ ِ َ ا ْ َ א‬

ۚ ْ ‫َو َ א َر َ َ ُ ٰ ٓ ِا ٰ َ ْ ِ ۪ َ ْ َא َن َا ِ ً ۙא َא َل ِ ْ َ َ א َ َ ْ ُ ُ ۪ ِ ْ َ ْ ۪ ۚي َا َ ِ ْ ُ ْ َا ْ َ َر ِّ ُכ‬

dünyada etdikləri yaxşı əməllərinin hamısı batil oldu, o əməlləri onlara
heç bir fayda verməz. (‫َن‬ gُ َöْ rَ ə‫ا‬ aُ ‫א‬x‫ َכ‬ir‫َ א‬ətd‫ ِا‬ə‫ َن‬m‫ َ ْو‬üْ kُ aْ fَ a)t-veornillaərr,abaanşqcaaqnedcüənoynaldaa-
etdikləri yaxşı əməllərinə

ra mükafat verilər? Mükafat olmayanda nicat da olmaz.

elogْateُ bmrdُ .uِّ ə‫כ‬iَB1zrnُ 4əo?dn8vَə()iُnoَ-İَ‫(ا‬nsۜ‫ر‬s۪‫و ٌا‬lِr‫ا‬oْ‫א‬aََaَnrَُ )irl‫ا‬la-aُtُ ‫َא‬ad‫כ‬bَ by‫او‬aَəəًfnn‫ُه‬naَ‫و‬ıisiَş-ُ -ıİmİَ szsrً‫ا‬ıaِr)raْ al?-ıiِimll(bbۢ öْ ubًuِzِّni۪zِ rqَuُoıtnvْzaaْlِıyalِ n۪fzbaْ‫۪ه‬eَiِecniْldəََəə‫ َو‬it)i.olْbə-Hِ arbvdieunəçəzdٰtoobəenvُinrdul‫م‬aُ işbrْöreَidızyrilh*َi,əَeörbbçiz‫ا‬ənu‫ َو‬bsy)əziegor-mröviyrənModmbdlüuuaəəzsddhəiasilislttdəaiidf.rayaay(dkdğəْıiaəَt-,‫َا‬
etməzdi. (Buzova sitayiş etmək onların ilk bidəti deyildi. Belə bidətləri
çox olmuşdu.

(*Qeyd: O buzovu Samiri adında bir şəxs bəni-İsraildən ötrü düzəltmişdi. Onun
adı Tövratda Harun kimi qeyd olunubdur. O, bəni-İsrailə belə demişdi: “Bu, sizin

məbudunuzdur,” bəni-İsrail də ona səcdə etdi. Bu məsələ Bəqərə surəsinin 49-cu
ayəsində təfsilatı ilə qeyd olunmuşdu).

da 149) ( ْ sِ it۪aْ ‫ َا‬yiٓ ş۪ eَ tmِ ُ ək‫ א‬dَ ‫و‬əَ )n-peHşamraunn bəni-İsraili məzəmmət edib, onlar
buzova olub barmaqlarını dişlədilər. (Necə

ki bir şəxs öz əməlindən peşmanda olanda əlini və barmaqlarını dişləyər).

Elə ki peşmançılıqdan bəni-İsrailin başı əlləri arasına düşüb, əllərini
rd‫ َא‬əَişhْlmِəْ dَ ‫َو‬ie,t‫َא‬m(‫ َرۙا‬ə‫א‬yَ َ ْibَ ْ bَ iْ ْzَُ i‫ْ َا‬ ‫و َراَ) َْوِا‬-َ )d-edbialəxrıb: zəlalətə vaqe olublar. (‫َא ُ ا‬
َ bağışlamasa, gördülər ki, rəbbimiz Allah-Təala bizə
ْ “Əgər bizim ‫ ) َ َ ُכ‬- əlbəttə, özümüzə zi-
(َ ۪ ِ ‫َ ِ َ اْ َא‬
yan verən şəxslərdən olacağıq.

‫ۚي‬tdaay۪ ğْ iَaş1ْe5gِt0edd)iy(ə۪ ۙ‫א‬niًُndُ ِ əْ ‫َا‬əَ ‫ََن‬gn‫א‬öَ ‫א‬srَْ oəََn,ْ ِ۪rq)ِ aəْ-َzməHbəٰ ‫ِا‬anlٓərəudٰ nnaُəağَdpvَ aiə‫ر‬sَ n‫א‬mvqaَ ö‫و‬aَ r)myi-sıidneoılllbəədrkbuəiənnMxuiiz-tu?İassbBaraeubidəlniinnbəid-ybİiasrunrykaıuniilrabbdgəuunəz:liod-“İviMs,ar(a‫ل‬əsَ ini‫א‬-lَ
(gْ ö‫ ُכ‬zِّ ‫ َر‬ləَyْ ‫َا‬əsْ iُnْ iِ zَ َ‫ )ا‬-
buzova sitayiş edir, nəyə görə onlara mane olmadınız? ki,
Allah-Təala siz bəni-İsrailə əmr buyurmuşdu ki, məni

dağdan qayıdıb sizə kitab gətirim, məni gözləməyib, rəbbinizin əmrini

(əzabını) tezləşdirmək istədiniz? Dediniz ki, Musa ölübdür, buzova sitayiş

457

Kəşfül-Həqayiq I
َ َ ۘ ۪ َ ُ ُ ْ َ ‫َو َا ْ َ ا ْ َ ْ َ ا َح َو َا َ َ ِ َ ْا ِس َا ۪ ِ َ ُ ُه ِا َ ْ ِۜ َא َل ا ْ َ ُام ِان ا ْ َ ْ َم ا ْ َ ْ َ ُ ۪ َو َכא ُدوا‬
‫﴾ َא َل َر ِّب ا ْ ِ ْ ۪ َو ِ َ ۪ َو َا ْد ِ ْ َא‬١٥٠﴿ َ ۪ ِ ‫ُ ْ ِ ْ ِ َ ا ْ َ ْ َ ا ٓ َء َو َ َ ْ َ ْ ۪ َ َ ا ْ َ ْ ِم ا א‬
ْ ِ ِّ ‫﴾ ِان ا ۪ َ ا َ ُ وا ا ْ ِ ْ َ َ َ َא ُ ُ ْ َ َ ٌ ِ ْ َر‬١٥١﴿۟ َ ۪ ِ ‫۪ َر ْ َ ِ َכ ۬ َو َا ْ َ َا ْر َ ُ ا ا‬
ْ ِ ‫﴾ َوا ۪ َ َ ِ ُ ا ا ِّـَٔא ِت ُ َא ُ ا‬١٥٢﴿ َ ۪ َ ْ ُ ْ ‫َو ِذ ٌ ِ ا ْ َ ٰ ِة ا ْ َאۜ َو َכ ٰ ِ َכ َ ْ ِ ي ا‬

﴾١٥٣﴿ ٌ ۪ ‫َ ْ ِ َ א َو ٰا َ ُ اۘ ِان َر َכ ِ ْ َ ْ ِ َ א َ َ ُ ٌر َر‬

etdiniz?” (Hz. Musa bu sözləri deyib son dərəcə MqəuzsəabAləlnladhi)-.T(ə‫ َح‬a‫ا‬lَ aْ َnْ ı‫ا‬n dَ ْiَ‫ا‬n‫) َو‬in-i
qəzəbindən Tövratın lövhələrini yerə atdı. (Hz.

ۜqçِ ْəoَ ‫ِا‬kr‫ُه‬uibmُ َ daِdead۪ ‫َا‬is:‫س‬oِ“n‫ ْا‬Nَ dِ )əə-drəəqcnaəröqdtearyüşrıəsHtəlinairdbui.ənAnuiln-lİabshraıanşiılənimndarbinnuə(zsozaivçdaıdnsdiişatnag)yöitrşuətebutimblməöəszziündnəi)ə.mt(əَarَnə‫ َا‬e‫و‬fَ

rmoul۪ mənُnaَ –ədْ eqıَ nyْu‫?ا‬al‫م‬aَ (nْq‫م‬aَُ‫ ْا‬m‫ا‬aَ)ْs‫ا‬ı-mn‫ َل‬b‫א‬aoَ ə)dğn-lıuliHa-İdrsa.errMdauiinləkinndi,iebMdzuəiu:zifos“avhEnaeyısnsaainbtqaaəyemldbişıiinbey,toumağmzləuşsqa,inamlıilbdəqnıolaəandruhaikğvraius,lnrəmmneəmtasnsəəiım.nq()H.ədt(alə‫ن‬ə-,‫ِا‬
y-memətinrəisnbiənellqəəərz.zəə(l‫َء‬bi‫ ٓا‬llَ əeْ nَ tْmi‫ا‬bəَ mِyiْnəndِ iəْ ُ nbudَ َ übۘ şum۪ َ zoُəُ vnْ َ al‫ا‬ə‫و‬rs‫ ُد‬i‫א‬şt‫ َכ‬aa‫ َو‬yd) i-şoldeadürəşlamnr.əz(naَ lləım۪rِ i‫א‬lase‫ا‬r‫م‬vlِ aiْ nَ ْb‫ا‬diiَrrَ msaə۪ yْ ,َ ıbsْ əَ noَni‫َو‬n-)
lardan hesab etmə. (Harunun bu sözündən Hz. Musanın hirsi soyuyub Ha-

rundan əl çəkdi. Həm qardaşına qəzəbləndiyi üçün, həm də qardaşı Harun

Allah-Təalanın əmrində bəlkə də, qüsur etdiyi üçün Allahdan bağışlanmaları-
nı istədi. Necə ki sıradakı ayədə qeyd olunur).

mən1i 5v1ə)q(ard۪ َ aِ ‫و‬şَ ım۪ َHْ ‫َا ِْر‬aْ ‫ا‬rَ ‫ب‬uِّْ َ‫ا‬n‫) ََرو‬u‫َل‬-‫א‬bَ )raəğ-hışMmlauyesıdabə,nd(lu‫כ‬əَ arِ iَ enْ d‫َر‬hibam۪ d‫َא‬eıْ sdِ ı‫د‬inْ :‫و َا‬dَ “)aE-nybaimrztiəıöqnzirmrəəhhrməmbəebtdiimənnə,
ِ۪‫ُا ا‬
daxil et. ( َ
sənsən”.

bz‫ۜא‬qsgٌَ َ oaْüuiymn۪۪nzَ ‫ار‬aَrْ)oaa11ُm‫ر‬aٌ vnhْ-55‫ا‬uaəədُ32‫َي‬lbta))kbَöِun‫א‬ig(əzْ(mَ‫ت‬ütlَِsdِ)َətinoْ‫א‬əْrüَٔ-‫َِّـ‬dnü,iِnnْAotrْn‫ا‬yöِ‫ا‬əğadl‫ااכ‬avlr‫َو‬əadmudbُُ ha‫ِر‬aَəöَəo)َ-zbtlTe-‫ا‬ouöَduənrb(vَ ədeaə۪l,bnaybl۪‫ا‬yə‫و‬aelَr‫ا‬lMə)ətyədemhr‫ن‬-radaəiu‫ِا‬i)niiohibdbşAfə-ditaşölmAiləiğərltl(xarımlraəeşilshürynalləe,a-əhddzTh(yrM-)əəıْTəə,klbnəِmaihəِّilh‫ر‬lَrşəagaiəoəəqşlüdmْlaxhəidِnaqdlsmmuilnaəakəğٌ əhtnreuəqdzَədenö)əihَ də,lb,ztalnrsiəəehْmbüədbtlُ əən,ُ ıi‫א‬qxvyr(َiycَ.‫ۘا‬naiaaeəqَ lrُ)tzrmiəَdisa‫ا‬əٰ tş-‫َو‬ıəbəəirvml‫א‬nər.buَe.l,im(aِrbn(Bْəonə‫َِة‬droutuْeitşٰ tkəَrtəِ xö)s,.ْx‫اا‬ə.vəsobُ(lb‫א‬lən‫َכ‬əəəَِrrlrd,ِaٌُ ٰ)(bərk‫ ِنذَכ‬nua-‫وو‬iََ‫ِا‬

458

Əraf surəsi
ْ ِ ِّ َ ِ ْ ُ َ ۪ ِ ٌ َ ْ ‫َو َ א َ َכ َ َ ْ ُ َ ا ْ َ َ ُ َا َ َ ا ْ َ ْ َ ا َح ۚ َو ۪ ُ ْ َ ِ َ א ُ ً ى َو َر‬
ْ َ ‫﴾ َوا ْ َא َر ُ ٰ َ ْ َ ُ َ ْ ۪ َ َر ُ ً ِ ۪ َא ِ َ ۚא َ َ אٓ َا َ َ ْ ُ ُ ا ْ َ ُ َא َل َر ِّب‬١٥٤﴿ ‫َ ْ َ ُ َن‬
‫ِ ْ َ َا ْ َ ْכ َ ُ ْ ِ ْ َ ْ ُ َو ِا א َي ۘ َا ُ ْ ِ ُכ َא ِ َ א َ َ َ ا َ َ אٓ ُء ِ ۚא ِا ْن ِ َ ِا ِ ْ َ ُ َכ ۘ ُ ِ ِ َ א َ ْ َ َ אٓ ُء‬
‫﴾ َوا ْכ ُ ْ َ َא ۪ ٰ ِ ِه‬١٥٥﴿ َ ۪ ِ ‫َو َ ْ ۪ ي َ ْ َ َ אٓ ُء ۬ َا ْ َ َو ِ َא َא ْ ِ ْ َ َא َوا ْر َ ْ َא َو َا ْ َ َ ْ ُ ا ْ َ א‬

ۘ ‫ا ْ َא َ َ َ ً َو ِ ا ْ ٰ ِ َ ِة ِا א ُ ْ َאٓ ِا َ ْ َכ‬

‫ح‬A‫ا ََن‬lَُlَْaَ ْh1ْ َ‫)ا‬5-Tْ-4ِ )əِّ yَaِe(lraُْ ədُ )َ aaَ n-tْ d‫ ا‬oqığolıَröTxvُ öahvnəْ rlَ əşarətَdxl‫َכ‬səölvəَ yhra‫א‬dəzləَ ı‫و‬əَnl)rıbiö-ntqireegülyəödhtükaoriqlduqMün.tuaəsn(raَənkf۪iıənnِləaٌ hmَ hiْ rli‫ر‬aَds‫َو‬riad‫ى‬ysaəoً tyُ öut‫א‬zaَdِpruَ ıə,bْbُ (lAəَ rَl۪ ‫و‬-iَ‫َا‬

lah-Təalanın rəhmətinə qovuşmaq var idi. (Hz. Musa Tövratdan ötrü Turi-

Sinaya gedəndə bəni-İsraildən 70 nəfəri seçib, özüylə ora apardı. Dağa yetiş-
diklərində, Hz. Musanın duası ilə o 70 nəfər Allah-Təalanın Musa ilə olan

danışığını eşitdilər. Hz. Musanın işi bitdikdə, o 70 nəfər dedi: “Allah-Təalanı

açıq-aşkar görənə qədər sənə iman gətirmərik”. Musa onlara öyüd-nəsihət etsə

də, onlar qəbul etmədi. Hz. Musa da Allahdan ona görünməsini istədi, necə ki

yuxarıda qeyd olundu. O tələb və sualın dəhşətindən yerdə zəlzələ olub, dağın
parçalanmasından o 70 nəfər həlak oldu. Necə ki növbəti ayədə xəbər verilir).

kişin1i5T5)ur(ۚ‫א‬iَ -ِ ‫א‬Sَ in۪ ِ ayً aُ ‫ َر‬gَ et۪mْ َ əُkَ dْ َən ٰ ötُ r‫ر‬üَ ‫َא‬ ْs‫ا‬e‫ َو‬ç)d-i.M(eulsəa öz qövmündən 70 nəfər
ki dağa gəldilər, Allah-
ْşid‫ ا‬dُ əُ tْ lَ iَ َ‫ ) َ َ ٓא ا‬- Allah-Təalanın
Təalanın görünməsini tələb etdilər). (ُ َ zəlzələ onları yaxalayıb,
görünməsini tələb etdiklərinə görə, elə ki
m‫ۚא‬ə‫ي‬tsَaəvِ‫)א‬əmnv‫ ِا‬n‫و‬iəَ-anilmُdbfhْ iَəuətənnlْoasəِnhəknlfْəaeُvlerَah‫כ‬dəْ lklaَəəiْmrorb‫) َا‬dlitdcir-anəulhiə,hlkagaabdnərliə,ərıznt(hsl‫ب‬ddəِّəəırə‫ر‬nlَrai‫ل‬nbkkَi‫א‬sduَite),əədnm-psəəiMəcssynəədgukniimüsnsiannə,lnəüdbg?eduögd(arö‫כ‬7inüَ:r0ıُnm“şَ ْmndEِ əəızyənf‫ِا‬dnə.miriَOkiِəi.nsnv‫ ْن‬t(ləi‫ ِا‬əa)‫ء‬mُ ‫ٓא‬drm-َ iَrekiələşlnaibə‫ا‬dhirbiiَidbi,َ məَübeçu‫א‬,blَəü(uِanxnَ n‫َא‬əْd‫ُכ‬cbyِ aaِ əaْ nqُْslََ‫ا‬

etdilər ki, səni görmək də olar. O səbəbdən bu pozğun xəyalları ilə sənin
hgd(vَ aöəialm۪riِnmh‫א‬üaَa1ənْyd‫ا‬5rvməa6ُ əbdْn)əَ iaya)(ror‫ة‬rِi-lniiَaofşِibnilٰ moaaiْ şs‫ا‬lnğəatiızəxndşِidsl‫و‬naَ alişələًyəsgrَ xaəriöَ )s.nnzَ l(szləə‫ء‬aُ‫א‬əərl‫ َٓא‬rənْlَhaı).َnal‫(ا‬əhْs‫ِאه‬ətَiiَِ ənldْ ٰ ‫َא‬aosَy‫ِْر‬ayla‫ا‬m‫۪و‬ləَ xa‫א‬t‫א‬aَşrََِ َıseُss)ıadْْınِ-nُəsْı‫ ْכ‬r,ə.‫اא‬b‫َو‬snَa)()uə‫ُء‬sx-‫ٓא‬n-əiiَ .rnmbَiəl.(iattzْ‫َא‬dahiَ ِhə‫و‬ib‫ َي‬,aadbn۪ َğəْilَıْza‫اَو‬şَə)d)lzkaə-a-ynibmıbkbdöiiiztamrriinsəmüəthənbdmsiiuəəşclnaeəidt,tsr.üti(təm(cansapyَəihzıanْ ‫َا‬biə‫و‬-lَ,
əcr və savaba yetişməmizi təyin et. (‫ ) ِا א ُ ْ َאٓ ِا َ ْ َכ‬- həqiqətən, biz hidayət

459

Kəşfül-Həqayiq I
‫َא َل َ َ ا ۪ ٓ ُا ۪ ُ ِ ۪ َ ْ َا َ אٓ ُء ۚ َو َر ْ َ ۪ َو ِ َ ْ ُכ َ ْ ٍۜء َ َ َא ْכ ُ ُ َ א ِ ۪ َ َ ُ َن َو ُ ْ ُ َن ا ٰכ َة‬
ْ ُ َ ْ ِ ‫﴾ َا ۪ َ َ ِ ُ َن ا ُ َل ا ِ ا ْ ُ ِّ ا ۪ ي َ ِ ُ و َ ُ َ ْכ ُ ًא‬١٥٦﴿ۚ ‫َوا ۪ َ ُ ْ ِ ٰא َא ِ َא ُ ْ ِ ُ َن‬
ُ ِ ْ َ َ ‫ِ ا ْ ٰر ِ َوا ْ ِ ْ ۪ ِۘ َ ْא ُ ُ ُ ْ ِא ْ َ ْ ُو ِف َو َ ْ ٰ ُ ْ َ ِ ا ْ ُ ْ َכ ِ َو ُ ِ َ ُ ُ ا ِّ َא ِت َو ُ َ ِّ ُم‬
‫ا ْ َ َאِٓ َ َو َ َ ُ َ ْ ُ ْ ِا ْ َ ُ ْ َوا ْ َ ْ َ َل ا ۪ َכא َ ْ َ َ ْ ِ ْ ۘ َא ۪ َ ٰا َ ُ ا ِ ۪ َو َ ُرو ُه َو َ َ ُو ُه َوا َ ُ ا‬
‫﴾ ُ ْ َאٓ َا َ א ا א ُس ِا ّ۪ َر ُ ُل ا ِ ِا َ ْ ُכ ْ َ ۪ ً ۽א‬١٥٧﴿۟ ‫ا َر ا ۪ ٓي ُا ْ ِ َل َ َ ُ ۙ ُا ۨو ٰ ِ َכ ُ ُ ا ْ ُ ْ ِ ُ َن‬

tapıb sənin tərəfinə kdiömnəməümşüəkli.n(ə‫ ٓא ُء‬gَ ö‫ َا‬rْ əَ ə۪ zِ aُ b e۪ tُ‫ ا‬mٓ ۪ə‫َ ا‬kَ ‫ ) َא َل‬- Allah-Təala bu-
yurdu ki, ey Musa, istəsəm, əzab edərəm.
(dۜ‫ ٍء‬irْ .َ ‫ ُכ‬şəxْ sَ lِə‫َو‬r k۪ iَ oْ ‫ر‬nَ ‫َو‬l)ar-aaəmzambaemdiərnəimm,
O rəhmətim bütün şeyləri əhatə edib-
gör onlar nə qədər asi şəxslərdirlər
k‫ن‬zَ iim,ُ ِ mْ ُ təə‫א‬nَ rِ ‫א‬iəَ m‫ٰא‬fِ imْrُ əizhَdmə۪ nə‫وا‬tَ i)gm-əloəonnşlaəmxrasölcəşürazmkəliiəlqroəolruvxnəumbhuzör.əkkm(a‫ َة‬ltə‫ ٰכ‬rvəe‫ا‬r‫ َن‬iimrُ vْaُ ‫و‬ənَ ‫َن‬ şُ əَ xَ sl۪ərِ ‫א‬kَ ُiُ ‫ ْכ‬b‫ َא‬iَ -َ
o

gətirir, onlara

rəhmətimi yazıb vacib edərəm.

bund1a5n7)so( nّrِ ُ aْ ‫ا‬ ِ ‫َل ا‬ yaُ zı‫ا‬b‫ َن‬-oُ xِ uَ yَ a۪ ‫ ) َا‬- ey Musa, müttəqilər o şəxslərdir ki,
gələn bilməyən peyğəmbərə (Hz. Məhəmmədə)
tabe olarlar. (ۘ ِ ۪ ْ kِ ْ i‫وا‬,َ hِ ə‫ر‬mٰ ْ ‫ِا‬ nْ aُ zَ ْ iِl o‫ًא‬laُ n‫َ ْכ‬ Tُöَ ‫و‬vُraِ َtd‫ي‬a ۪ ‫)ا‬ -o
xüsusiyyəti budur sənə və həm peyğəmbərin
səndən sonra

Hz. İsaya nazil olan İncildə, hər iki kitabda da onun yazılmış olduğunu
‫ت‬e(ydgْ ِideöuِn‫ْא‬mirَsrَ ّbِ əَaəkrnl‫ا‬hli)ْiə,təəَşr-‫א‬xre‫כ‬bَ.aəyix(lkəlaqِətə۪‫ َכ‬ilar‫ا‬tnqْi‫)ُل‬iydَenْ ‫ا‬haatَ amxaْnِ dَşlَ əaْəıö‫وا‬ytlَəْtə)əerُmnd-üٰqçəəْ zَ oəlp‫و‬rَlə.kyəan‫(ف‬imrkncِ iَ‫و‬diaəorُِi‫ٓא‬ymlyَْ kaaََirnْinْ‫א‬y‫ا‬mِ eeُşadimْ eِ ğُْixyَ əbُıَalrlُ ,ə‫א‬iْl‫َُم‬rpq)şvِّ ieiıَə-sny(ُ ‫و‬ilَəmonbə)msra-əpiaşəş)xneıəlhnyəlqətabğıəqrrəivbiəsaməitqməvlbatiçəiədəneşmnrdaieniəğyəunsralraiə.nndxdr(üiaəiْetrsbُdə(uَbionərsəْrlia.bn‫ِا‬yyn(əiْye-ُyُrəİşُْəsəteَ َ rinyacُ dbliəəَilِ umyirَُ n‫وو‬-iiََ

məsul olduğu şeylər kimi) onlardan götürər. Onun şəriətində heç bir ağır

təklif olmaz. (Necə ki uca peyğəmbərimiz buyurubdur: “Asan olan bir dinlə

göndərilmişəm, amma müsəlmanlar nəfsani arzuları ilə onu nə qədər ağır
tuA(iəşHzıklqalzlai.qlflhılğMəa-aTrşəldəə(hQaıəarlmuğıabrınmra,lınanoəaşdn)ədəazıt)raaıkibrbmölıaemnrad”onə)lak.ung(reə۪,nِ dt(‫ا‬iii‫ن‬rcَ rُ ia,َ r‫ٰا‬tُ,(َ ِtُ (aَْ ‫َو ُ۪ ُه‬pْ ‫ُاא‬a‫َُ)َ َل‬nِ -َُْ lُ‫َوا‬ao‫ٓيכ‬r‫و َُه‬şِ۪o‫ر‬əُٰ ‫ۨاو‬nxُ‫رَ)ا‬lsَ ‫و‬alَ -ə)rr‫ا‬də-‫ا‬kılrboiُ.ənَmt‫ا‬u‫و‬tَ əə)nn,-iqdmoiüynşpamaemyənəğnatəiznmgiilübonoəlnüradninmadnoəə

sqiazind1e5h:8a()m‫س(ًא‬ın۪ ُ َı‫א‬za‫ َ ُכא ْا‬pْ ََ‫ا‬e‫ ٓא ِا‬yَِ ğ‫ ْا‬əُ ‫)ل‬mُ -bُ (ə‫ َر‬eryəmّ۪M‫) ِا‬,u-bsaüh)tə,üq(nHiqziə.ntMəsanən,hlmıəğməanmgəAödnləlda)əhər-miTlmrəaeişldaəəmrtiə.kr(əBkfiiu,nxdaaəylnə-

460

Əraf surəsi
‫ا ۪ ي َ ُ ُ ْ ُכ ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِۚض َ ٓ ِا ٰ َ ِا ُ َ ُ ْ ۪ َو ُ ۪ ُ ۞ َ ٰא ِ ُ ا ِא ِ َو َر ُ ِ ِ ا ِ ِّ ا ْ ُ ِّ ِّ ا ۪ ي‬
‫﴾ َو ِ ْ َ ْ ِم ُ ٰ ٓ ُا ٌ َ ْ ُ و َن ِא ْ َ ِّ َو ِ ۪ َ ْ ِ ُ َن‬١٥٨﴿ ‫ُ ْ ِ ُ ِא ِ َو َכ ِ َ א ِ ۪ َوا ِ ُ ُه َ َ ُכ ْ َ ْ َ ُ و َن‬
‫﴾ َو َ ْ َא ُ ُ ا ْ َ َ ْ َ ْ َ َة َا ْ َא ً א ُا َ ً אۜ َو َا ْو َ ْ َאٓ ِا ٰ ُ ٰ ٓ ِا ِذ ا ْ َ ْ ٰ ُ َ ْ ُ ُ َا ِن ا ْ ِ ْب ِ َ َ א َك‬١٥٩﴿

ۜ‫ا ْ َ َ َ ۚ َא ْ َ َ َ ْ ِ ْ ُ ا ْ َ َא َ ْ َ َة َ ْ ًא‬

rۚ‫ض‬AoM-Tdv‫ َن‬i‫و‬dəəِənlAəllُu‫ر‬aْiadhََlllrsْhdləْiaَə‫ا‬ar)‫و‬kmi-َdlrihTt-ila‫ت‬mə,d-kəِ nTonoəai‫ا‬ə,ənrَədplb,taٰaaHəeiaylh)yatşzva‫ا‬eağq)iy.əmçbvəaaP-məembaehvoonoiybüerənlğəlçmAgkuəşroəəlbməünantlxaiiqu(btrrsohHəlnəianrnh-orzTaə,ahn.obfəq(iaxMimüdan۪quِ tla‫א‬qdəəüyaَ yhoxaənِun‫כ‬əَəlsnrbıa‫و‬tumَşdnng-ıtsِüymaədpçn‫א‬amlpِuıəəyezxıُdnryəamba.əbِğk)ْəaa(əuُbihxَqmttd‫ي‬iُalailirmbbbnb۪yəəeə‫ا‬lio‫ا‬ətِ)alrdxzmoَ-rip.dəٰyl‫ا‬aِeəuhəuٓ(əyyinmaَrzmِّğ)ə,,naِّənُ A-a(bsmkْ ‫ا‬ındُlpiybl,kaaِّgeeəiِ۪snyhgəُrə‫و‬otdَğ‫ا‬a-nmiTiənrِpriِ۪miəəc)aerْ.aal.yُُboa)lt(‫(ر‬ğَaəlr‫وכ‬tَْa-əُrnıa‫ ُכ‬nmniِْıpönُnَ‫א‬lbaAvəَِ dُ is‫ه‬əəَُ‫ا‬lsüı(rltn‫ُي‬Haُryəِِdıhə‫ٰא‬yezz۪‫ َا‬ər‫و‬-)-iَ..‫ا‬
(Hz. Peyğəmbərin və ona tabe olanların bəzi xüsusiyyətlərini Allah-Təala Hz.
Musaya xəbər vermişdi, onları Hz. Musanın hekayəsi əsnasında bu surədə
qeyd etdi. Yəni Allah-Təala burada peyğəmbərə xəbər verdi ki, sənin xəbərini
daha əvvəl Hz. Musaya bildirmişəm. Ondan sonra gələn ayələrdə yenə Hz.
Musanın hekayəsinə geri döndü).

– bə1n5i-9İ)sr(aِّ ilَ iْn‫ِא‬ h‫و َن‬amُ ْ َ ısٌ ı ُ‫ا‬aٓsiٰ vəُ ‫م‬iِ tْ aَ əْ tِd‫ َو‬ə)n- (ey Məhəmməd), Musanın camaatı
çıxmış deyildi. Hz. Musanın cama-
dəstə var idi. (‫َن‬ hِ eْ َç ۪ vِ ‫َو‬a)x-t
atından xalqı haqqın tərəfinə hidayət edən bir üzrə rəftar edib, ُ
xalqın arasında hökm etməkdə haqq və ədalət

zülm etməzdilər. (Elə ki firon qərq olub, bəni-İsrail də dənizdən nicat tapıb

çölə çıxdılar, Allah-Təala Hz. Musaya əmr etdi ki, bəni-İsraili - Yaqubun 12

oğlunun nəslini 12 dəstəyə ayır, bu dəstə o biri dəstənin işinə qarışmasın. On-

dan sonra əmr etdi ki, bir dəftər tutub, onlardan hərb etməyə yarayan 20 ilə 50

yaş arasında olanları o dəftərə qeyd etsinlər. Hz. Musa Allah-Təalanın əmrinə

əməl edib 20 ilə 50 yaş arasında olanları qeyd etdi, qadın, uşaq, qoca kişilərdən

başqa 600 min əsgər toplandı, onlarla Şam tərəfinə getməyə başladılar).

12 160) (‫ًא‬ ‫א‬bَ öْ َ‫ا‬ld‫َ َة‬üْ kَ . (ْ Bَ َ ْi‫ا‬yُaُb‫א‬aَ ْndَ ‫و‬aَ )g-edbiərdniil-əİrs,realiəlibbiriry-berirəinçadtədnılaarykıri,ıbo,raodnalasruı
qəbiləyə
ۚtsَ auَ pَmisْ ‫ا‬ta‫ك‬əَdd‫א‬ıliَ a,َ rvِ.‫ب‬əSْ huِ ysْ ue‫ا‬zd‫ ِن‬lَ‫ا‬iubُ qُ lMْ aَ rُ uı ٰsaaْrَtyıْ ba‫ ا‬,‫ ِذ‬d‫ِا‬geٓədlٰiibkُ ):H-“zEo. yMzaMumsuaadsnaakn, iəslbuinəindsitə-əİdosilrlaəanri)l.əHs(azn.ٰ ‫ ِا‬Mı‫ َ ٓא‬bْ uَ u‫و‬sْ a‫ َا‬d‫ َو‬da‫ ۜא‬aşً naَ ُ‫ا‬
dvuanr”b. ə(n‫ْ ًא‬iَ-İ‫َة‬sَrْaَ il‫َא‬qَ ْ ə‫ ا‬bُ ْiِləlْ ərَ iَ nَ ْi‫א‬nَ ) - elə ki Hz. Musa əsanı daşa
sayı qədər 12 çeşmə su açıldı. vurdu, o daş-
(Hz. Musa hər

461

Kəşfül-Həqayiq I
‫َ ْ َ ِ َ ُכ ُا َא ٍس َ ْ َ َ ُ ْ ۘ َو َ ْ َא َ َ ْ ِ ُ ا ْ َ َ א َم َو َا ْ َ ْ َא َ َ ْ ِ ُ ا ْ َ َوا ْ ٰ ۜى ُכ ُ ا ِ ْ َ ِّ َא ِت َא‬

﴾١٦٠﴿ ‫َر َز ْ َא ُכ ْ ۘ َو َא َ َ ُ َא َو ٰ ِכ ْ َכא ُ ٓا َا ْ ُ َ ُ ْ َ ْ ِ ُ َن‬

qəbiləyə bir çeşmə ayırdı, necə Hkizb.uMyuursuar:n)ı(nْ əُ َ mَ ْ rَ i‫س‬ilٍ ə‫اُ َא‬ ‫ُכ‬ iَ çِ əَ çْəَ y)i-çheəşqmiqəyətdəənn,
bəni-İsrailin hər bir qəbiləsi su

agah oldu. (Allah-Təala bu ayələrdə bəni-İsrailə verdiyi nemətlərini və

bəni-İsrailin asi olduğunu bəyan edir). (e‫ َم‬t‫א‬dَ َ iْ.‫ا‬ Bُ ِuْ َluَ d‫ َא‬lْ aَ r‫و‬ıَ )o-nlbaərnai-kİsörlagiəllibkiyeat--
banda havanın hərarətindən şikayət

dik. (Allah-Təala onlardan ötrü havanı həmişəlik buludlu etdi ki, havanın

haəzruaqrəətiqnudrətnarxailnadsao,lsounnlalarra).q(‫ۜى‬üdٰ ْrət‫ َوا‬halَ vْ ‫ا‬aُ sِıْ َvَ ə‫َא‬ bْ َ iْlَ‫وا‬dَ )ir-çiMn iyseirmdəəyni gətirdikləri
göndərdik.
(Aْ B‫ ُכ‬l‫א‬ulَ aْ ‫َز‬əh‫ َر‬h-)Tv-aəlbaaəltanByi-aəİqşsəürrakəiülsərudreədesdiinnik,in(:a5“m7Am-lclaiahaby-əTənsiə-ianİsldarəaniqılneşyüpdkaüokrlueotnlmaunbəkdruuərvz)iə.lz(ə‫א‬irnَ iən‫ ِت‬dn‫َא‬aəِّ َnnkyْ oeِ ryl‫ا‬uiُbq‫ُכ‬

kedoirbluöqzllaərriıniələzüblimzəeztdüillmər)e.t(m‫ َא‬əُ dَ َilə‫َ א‬r‫و‬.َ )(-‫َن‬ (ey Məhəmməd), bəni-İsrail bu nan-
* zülm etmiş oldular. ُ ِْ َ ْ ُ َ ُ ْ َ‫ ) َو ٰ ِכ ْ َכא ُ ٓا ا‬- lakin özlərinə

(*Qeyd: Nankorluq edən şəxs özünə zülm etmiş olar. Zalım şəxsə isə nicat
yoxdur. Nankorluğun mənası - Allah-Təalanın verdiyi neməti lazım olmadığı yerdə
istifadə etmək, lazım olduğu yerdə istifadə etməkdən çəkinməkdir. Allah-Təala dün-
yada bol nemət, var-dövlət bəxş etdiyi şəxslərə əmr etmir ki, bu var-dövləti toplayıb,
bağlı kassalarda, keşikçi nəzarətində qoruyub saxlayın, əksinə əmr edir ki, Allah-
Təalanın yolunda müsəlmanların faydası üçün sərf edin. Var-dövlət sahibi olan şəxs
Allah-Təalanın verdiyi neməti Onun istədiyi yerdə sərf etməsə, o şəxs nankor olar.
Belə zalıma nicat yoxdur. Varlı müsəlman şəxs necə razı olur ki, müsəlmanların 100
cür ehtiyacı olduğu halda, o, müsəlmanların ehtiyaclarından birini həll etməsin? Belə
şəxsə müsəlman demək olarmı? Bəs onlar özlərindən əvvəlki müsəlmanların əsərlərinə
baxıb düşünmürlər ki, onlar necə mədrəsələr, qocalar və yetimlər evləri, istirahət
evləri, xəstəxanalar və böyük məscidlər tikiblər? Və onlardan ötrü vəqflər də yara-
dıblar ki, onların xərclikləri əskik olmasın və müsəlmanlar da onlardan məhrum və
məhv olmasınlar. Bizim bu dövrdəki güclü şəxslər - əksəriyyəti də üləmadır - xüsusən,
islam dünyasının müəyyən bölgələrində yaşayanlar o cür binalar tikmək əvəzinə, o
qədim binaların vəqflərini ələ keçirib, özlərinə mülk ediblər, əsası təqva ilə qoyulan
o binalar da tamamən xarab və məhv olubdur. İslam məmləkətlərini gəzib səyahət
edən şəxslər bu mətləblərdən xəbərdardırlar. Bizim zəmanəmizdə Qarun kimi çox var-
lı şəxslər var ki, xəzinələr yığıb toplayıblar, lakin din və millətin tərəqqisi üçün bir
xeyir əməl etmirlər. Ey Allahım, böyük bəlaya düçar olmuşuq, ilahi, müsəlmanların
rəhbərlərinə bir bəsirət bəxş et. Bəs Allah-Təala Qurani-Şərifdə millət yolunda sərf
etmək üçün zəkatı (malın 40-da birini) vacib etməyib? Quranı tərk edib, zəkata mane
olan şəxs necə öz adını müsəlman qoyub, özünü müsəlman saya bilər? Bəli, zəkatı an-

462

Əraf surəsi
‫َو ِا ْذ ۪ َ َ ُ ُ ا ْ ُכ ُ ا ٰ ِ ِه ا ْ َ ْ َ َ َو ُכ ُ ا ِ ْ َ א َ ْ ُ ِ ْ ُ ْ َو ُ ُ ا ِ ٌ َوا ْد ُ ُ ا ا ْ َא َب ُ ً ا‬
َ ۪ ‫﴾ َ َ َل ا ۪ َ َ َ ُ ا ِ ْ ُ ْ َ ْ ً َ ْ َ ا ۪ ي‬١٦١﴿ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ‫َ ْ ِ ْ َ ُכ ْ َ ۪ ـَٔא ِ ُכ ْ ۘ َ َ ۪ ُ ا‬
ْ َ ‫﴾ َو ْ ـَٔ ْ ُ ْ َ ِ ا ْ َ ْ َ ِ ا ۪ َכא‬١٦٢﴿۟ ‫َ ُ ْ َ َא ْر َ ْ َא َ َ ْ ِ ْ ِر ْ ً ا ِ َ ا َ אٓ ِء ِ َ א َכא ُ ا َ ْ ِ ُ َن‬
ْ ِ ۪ ‫َ א ِ َ َة ا ْ َ ْ ِۢ ِا ْذ َ ْ ُ و َن ِ ا ْ ِ ِا ْذ َ ْא ۪ ِ ْ ۪ َא ُ ُ ْ َ ْ َم َ ْ ِ ِ ْ ُ ً א َو َ ْ َم َ َ ْ ِ ُ َن ۙ َ َ ْא‬

﴾١٦٣﴿ ‫ۚ َכ ٰ ِ َכ َ ْ ُ ُ ْ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ ُ ُ َن‬

caq əkinçilərə vacib ediblər. Özlərinə isə zəkatı vacib saymırlar. Üləmalar da onların
rəyinə mane olmayıb onların xeyri üçün hiylələr quraşdırırlar).

idْbُeْadِ di1kəُ 6t:ْ 1َ“ç))aB(d-uَ َırْoşَınْən‫ا‬hd‫ه‬aِ ِəaٰrddo‫ا‬aləُxa‫ ُכ‬in(lBْ ‫ا‬omeُ lyُaeَtnyüَvdl-ə۪aml‫ ْذ‬ə‫ ِا‬üd‫و‬rَ )qedə-yədin(ndy:əaissd“tıəoİndllıaazihynaiin,sşaəibzlhıiənzyr)iedm,rəod)zgəsaüaymnkeaaiynhninloak.lriu(ıbٌmnə,ınِ z(iı‫اא‬-َ İْbُ sِ arُ ‫وا‬ğaَ )ُıi‫ُכ‬şl-ə‫و‬-َ

ldzeaidən”rə.ənxc(‫ا‬əhəً tlaəalrldُ aianr‫َب‬iıdn‫א‬dَ aıْ ə‫ا‬zxı‫ا‬ailxُboُiar‫د‬lْ ğu‫ا‬ə‫َو‬ıtn)şdl.-əa(yaiْ ab‫ُכ‬rrtِa‫א‬ııَٔ‫ـ‬dqr۪ aə.َtr(ıçqَْ ‫ُכ‬a”َ۪d.ِ ıْ ْrِ ْıُ nَْ )‫ا‬ın-ُ qapısından daxil olanda səcdə

(siz bu əməlləri edin), biz də si-
۪ َ َ ) - yaxşı əməl sahiblərinin

da b1ə6n2i-)İ(srْ aُ َ ildَ ə۪ n‫ ي‬z۪ a‫ ا‬lَ ıْ mَ ًoْ lَ anْ ُ ْ şِ ə‫ا‬xsُ lَ َərَ b۪a‫ا‬ğ‫ل‬ıَ şlَaَ )n-miabqadəəvtəçzaindəırbınaaşqdaaxmilənolaasnız-
oentmlairradsiləəmr.a(‫َن‬tərُ ِəْ fَin‫ ا‬dُ ‫א‬ə‫ َכ‬n‫א‬ ِ ‫ٓא ِء‬ bَ əِ l‫ا‬aً ْ
sözlər deyib, səcdə َ pis َ ‫ا‬ ‫ِر‬ tْaِ uْ َ nَ ‫א‬gَ ْöَn‫ ْر‬dَ‫ َא‬ə)r-dbiku.
zülmləri səbəbi ilə bir –

(Allah-Təala ibadətxananın ehtiramına riayət etmədiklərinə görə, onlara taun

göndərib 24 min nəfəri həlak etdiyini buyurur).

dən 163) (ۢ ِ kْ əَ ْn‫َة ا‬aَ rِın‫َ א‬daْ َy‫َכא‬erlə۪ ‫ا‬şəِ َ nْ َ ْ ‫ا‬ ِ qَ əsْ əُ ْbَٔ‫ْ ـ‬ə‫َو‬n)i-n(əehyvMaləahtəınmımsoərdu),şb. uOynəlahrudoilqəər--
dəniz o

səbənin əhvalatını bilirlər, kitablarında qeyd olunubdur, baxıb görsünlər,

sən ki oxuyan deyilsən, bu xəbərlərdən necə agah olubsan? Bir də sənə

məlum olsun ki, bu yəhudilər qədim zamandan bəri küfr və zəlalətdə olub
aşıblar. ( ِ şْ ən‫ا‬bəِ g‫ َن‬ü‫و‬nُ ْüَ n‫ِا ْذ‬d)ə-boazlıaqmoavn-
həmişə Allah-Təalanın qoyduğu həddi pozdular,
o yəhudilər şənbə gününün ehtiramını
lo‫א‬çaً ondxlُıalbraْ aarِ ,ِlbْıhqَ aa‫م‬lَ olıbْqnَ )ulga-kəriolamozggəaəzümldnəiar.odn(vie,şleəə(tnْmkbِ iəə۪ ‫ْא‬gkَ gödürَ əۙdn‫ن‬nَüləlqُərِ ariْ,ndَ şdaəَ əğn‫م‬aَbsْnuəَ ‫َو‬yog)ulü-unnnaüümmnzduüməşnadbdauəşlləıaaqnrçb.çıqə(o-ْxoaُ ُlgş‫א‬mَkəla۪airry,ْ axِöne۪z‫ ْא‬dyَgl‫ذ‬aْəi‫ِا‬

günlərdə gəlmir, şənbə gününün ehtiramını pozub balıqları o gün ovlamağa
Aُ lْlَ a‫כ‬hَ -ِ Tٰ ‫ َכ‬ə)a-lahnaıbneqləoyodnulağruı
bçaaşrlaedtdıliakr,).çü(‫َن‬nkُ iُ fْ َa‫ا‬siُ q‫َכא‬ o‫א‬lَ uِ bْ ُ möhlət və bəlaya dü-
həddi aşmışdılar.

463

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫َو ِا ْذ َא َ ْ ُا ٌ ِ ْ ُ ْ ِ َ َ ِ ُ َن َ ْ ً ۙא۽ ا ُ ُ ْ ِ ُכ ُ ْ َا ْو ُ َ ِّ ُ ُ ْ َ َ ا ًא َ ۪ ً اۜ َא ُ ا َ ْ ِ َر ًة ِا ٰ َر ِّ ُכ‬
َ ۪ ‫﴾ َ َ א َ ُ ا َא ُذ ِّכ ُ وا ِ ۪ ٓ َا ْ َ ْ َא ا ۪ َ َ ْ َ ْ َن َ ِ ا ٓ ِء َو َا َ ْ َא ا‬١٦٤﴿ ‫َو َ َ ُ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َ َ א َ َ ْ ا َ ْ َא ُ ُ ا َ ْ ُ ُ ْ َא َ ُ ْ ُכ ُ ا ِ َ َد ًة‬١٦٥﴿ ‫َ َ ُ ا ِ َ َ ا ٍب َ ۪ـٔ ٍ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ ُ ُ َن‬
‫﴾ َو ِا ْذ َ َאذ َن َر َכ َ َ ْ َ َ َ َ ْ ِ ْ ِا ٰ َ ْ ِم ا ْ ِ ٰ َ ِ َ ْ َ ُ ُ ُ ْ ُ ٓ َء ا ْ َ َ ا ِۜب ِان‬١٦٦﴿ َ ٔ‫َ א ِ ۪ـ‬

‫َر َכ َ َ ۪ ُ ا ْ ِ َא ِۚب‬

möm1i6n4)b(irْ ُ cْ ِaٌmُ‫ا‬aaْ tَ ‫َא‬ v‫ْذ‬a‫و ِا‬rَ ) - bəni-İsrail arasında onlara öyüd-nəsihət edən
idi. Onların bir qismi gördülər ki, bəni-İsrailə

nəsihət təsir etmir, nəsihət verməyi tərk etdilər, bir qismi isə öyüd-nəsihət

etməyi tərk etməyib möhkəm durdular, necə ki buyurur: o zaman ki

nəsihət etməyi tərk edənlər bəni-İsrailin nəsihət edən möminlərinə
“e(h‫ً ۜا‬tir۪ aَ m‫ًא‬ı‫ا‬nَ ıَ pْ oُ ُzِّ dَ uُ q‫ ْو‬l‫ َا‬arْ ıُ ‫ ُכ‬üِ çْ üُ nُ )‫ا‬ ۙ‫א‬hً əْ َla‫ َن‬k ُ eِ dَ əَ cِ )əy-iA, lylaahd-Taəualzaunnınşi(dşdənəbtləi
dedilər: snəəbsəibhdətənednirəssiinhiəzt?”ed(iْ r‫ ُכ‬iِّk‫َر‬ kٰi‫ ِا‬,‫َر ًة‬qِ iْyَ a‫ا‬mُ ‫א‬əَ t)
gününün

əzab göndərəcəyi bir camaata niyə
- nəsihət edənlər dedilər: “Biz o

günündə sizin rəbbiniz Allah-Təalaya qarşı üzrxahlığımız olsun ki, biz
snəəbsəihbəint əetAdlilka,ho-Tnləaarlaqdəabnuql oertmxuəbdipləisr.ə(m‫ َن‬əlُ lَərْ iُ tَəَ r‫ َو‬k) - bir də bəlkə,
etsinlər”. nəsihət

ruz‫ َن‬aanlُ uöıُmty1ْdَü6lu‫ا‬ad5rqُ )-‫א‬ın‫כ‬lَ (aşٓə‫ ۪א‬irِ sَdı‫ِا‬i‫و‬dhzُ əaə‫ ٍِّכ‬t‫ذ‬tmُ ٔ‫۪ـ‬lَ )‫א‬ieaَ do-‫ا‬nləAa,nُ n(lَl‫ِء‬lə‫א‬aٓərzhَ əَa-‫)ا‬Tibsِ-aəəَ aad‫ن‬oَ slüaiْənَçozْ aَılanarَbneid۪ttyaa‫ا‬dəən‫א‬iَhtkْ inَu.nْid(‫َا‬dc)Biaə-luətnorvənçozeılanrxabdılrbaiahkrfəəa.alza(sea‫ب‬kidٍ qb‫ا‬eiَlontəَmlanِ d‫ا‬zəöuiəُlyqَzeüَlataddbrَ -ıiınkd۪ üə,e‫ا‬çsoy‫א‬iüَ nhiْ lnləَdatَ‫ا‬io‫و‬-iَ,

ibrət alıb küfrdən dönmələri üçün idi).

vşeəyəlmə1r6rd6əe)ntd(viُ kْaَ zk‫ا‬ik,ُ eAُ çl‫א‬mlَ aəhْ d-َ Tik‫ا‬əlْ aəَ َ rlai‫א‬nndıَ nَ ə),r-(əbَhəmٔ‫ ۪ـ‬nِ ‫א‬iə-َ tİis‫ًة‬n‫َد‬rdَaِ əi‫ا‬lnُ asilik edib qadağan olunan
u‫ ُכ‬zaْ qُ َ o‫َא‬lْdُ )u-ğuoncuazmhaaaldtaa,dmedeiyk-

mun surətinə daxil olun, (Allah-Təalanın əmri ilə tamamən meymun olub, 3
gün elə qalıb, ondan sonra hamısı həlak oldu. Meymun surətinə daxil olmağın
təhqiqi Bəqərə surəsinin 65 və 66-cı ayələrinin təfsirində keçdi. O ayələrə
baxılsın).

‫ۜب‬nəِ ma‫ َ ا‬əsَ al1ْ l‫ا‬lə6‫َء‬kr7ٓ ii)nُ,(sə‫ ْכ‬əَ ُ gnُ ‫ر‬öَ in‫ن‬rَ ُ ə‫ َذ‬rَ‫א‬,َəْ o‫ذ‬bْ َ ‫ِا‬n‫و‬bَِ )lَian-ٰ ِrْ(Aa‫ا‬e‫م‬lِyəlْ azَ Mahb-əٰ ‫ا‬Tِ heəْədِmaْ əَlmaَc)əoək-dn)(dş,eəaoyxHszMlaəzmur. siMaaqn)u,iıysA(aaHlmylzaaə.hxtMəbgbuəüsənnariü-dvİnöesəvrrdadrüəiilnkiknüio),qny(əlaabَ dَriıْhaَ-َ

hakim edər. (Bu xəbər bu zamana kimi doğru olub, yəhudilər hər bir
yerdə əzab içindədirlər). (‫ ) ِان َر َכ َ َ ۪ ُ ا ْ ِ َא ِ ۚب‬- (ey Məhəmməd), həqiqətən,

464

Əraf surəsi
۬ ‫﴾ َو َ ْ َא ُ ْ ِ ا ْ َ ْر ِض ُا َ ً ۚא ِ ْ ُ ُ ا א ِ ُ َن َو ِ ْ ُ ْ ُدو َن ٰذ ِ َכ‬١٦٧﴿ ٌ ۪ ‫َو ِا ُ َ َ ُ ٌر َر‬
‫﴾ َ َ َ َ ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ َ ْ ٌ َو ِر ُ ا ا ْ ِכ َא َب‬١٦٨﴿ ‫َو َ َ ْ َא ُ ْ ِא ْ َ َ َא ِت َوا ِّـَٔא ِت َ َ ُ ْ َ ْ ِ ُ َن‬

ۘ ‫َ ْא ُ ُ و َن َ َ َض ٰ َ ا ا ْ َ ْد ٰ َو َ ُ ُ َن َ ُ ْ َ ُ َ َ ۚא َو ِا ْن َ ْא ِ ِ ْ َ َ ٌض ِ ْ ُ ُ َ ْא ُ ُ و ُه‬

sənin rəbbin Allah-Təala asilərə sürətlə əzab edəndir. ( eٌ d۪ ə‫ َر‬nd‫ ٌر‬irُ َ. َ ُ ‫ ) َو ِا‬-
əlbəttə, həqiqətən, tövbə edənləri bağışlayıb onlara rəhm

parç1a6-p8)ar(ç‫ً ۚא‬aَ ُ‫ا‬d‫ض‬əِst‫ ْر‬əَ lْ ‫ا‬ərəِ aْ yُ ‫א‬ıَ rْ dıَ ‫و‬qَ ) - (ey Məhəmməd), yəhudiləri yer üzündə
ki, onlardan hər bir dəstə bir şəhərdə, ya

da bir qəsəbədə olub, gərək, bir yerə cəm olmayıb, ittifaqları olmasın.

(Bu xəbərin doğruluğu bizim bu zəmanəmizədək zahir və aşkardır, bəs

bu xəbərlər bizim peyğəmbərimizin doğruluğuna dəlil olmaqda kifayət
Tbi(ed‫ت‬təِəmiza.‫ـَٔא‬iِّ lə(a‫כ‬mzَ ‫ا‬mt‫َِو‬üə‫ت ٰذ‬irs?ِ‫َن‬iə‫א‬b)‫و‬fَ ‫د‬iُəَ(nt‫ ََن‬lْəəُْ‫א‬rqُِْ ِ ə‫و‬aَِْ‫ُ)א‬yd‫א‬ıَ-üt‫ ْا‬sَçoَı‫ُو‬anَn)ُ rllْ a-aِ e)rrot.d-dnailkyanərkhbı iubə,zdə(iz‫ن‬isَ ləiənُrddِbəəْoَ inlmْ nُbaenəَ mَ zd)iəas-tinlbəsruəaəlzlk,eaəbhq,ə,ztvköəəavnfbmidəröəevmsdəıixinbfıan,sştAiəıqyxlalsaildvhəiər-.

Tvəٰö‫َ ْد‬vTْ r‫ا‬1öa‫ا‬6vَ t9rٰı)na) -(th‫ب‬aَoös‫א‬nkَ ə‫ ِכ‬lmnaْ ‫ا‬ir‫ا‬lnəınُ r‫ِر‬zi‫َو‬aanlmii*ٌmْadَ nləəıْ rynِ iidِşbْadَuiْorəِldsaiknlَ əiَ krbَ َukv)iə-y, d(əaehəvyyuaMəmdriəsliəhinzrəsmovalanmarlnaəisrddo)üü,lçnədüvyuvnalaəamlrks.aai(ln‫ض‬yınəَ ohdَluَuadbn‫و َن‬i,aloُəlُnrıb‫א‬əْ-َ
lara meyil etsinlər.

(*Qeyd: Hərçənd bu sözlər zahirdə yəhudi alimləri haqqındadır, amma əslində
məqsəd biz müsəlmanları agah etməkdir ki, “bu qiymətsiz və əskik dünya malını
alırlar”, zərb-məsəldə deyilir: “Qızım, sənə deyirəm, gəlinim, sən eşit”. Bu ayələr
də bunun kimidir. Nə çox Quran ehkamı dəyişdirilib, onun əvəzinə xurafat sözlər
müsəlmanlar rəvac tapıbdır. Əgər Qurani-Şərifin ehkamı dəyişdirilməyibsə, bəs

müsəlmanlar arasındakı bu ixtilaf hardandır? Qurani-Şərifin ehkamında ixtilaf olmaz,

bu ixtilaflar Quranın ehkamını dəyişdirib, uydurma xəbərlərə bağlanmaqdan meyda-

na gəlibdir. Bəs bu mətləbi inkar edib günəşi gizləmək mümkünmü? Allah-Təalanın

sözü haqq və doğrudur. Necə ki buyurur: “Allah-Təalanın hökmünü dəyişdirib, lakin

özlərini müqəssir hesab etmirlər”. Biz islam üləmalarının əhvalı da belədir, Quranın

açıq-aşkar hökmünü deyən adama xəta isnad edib, küfrünə hökm edərlər, Quranın

nə çox hökmü gizlin qalıb, onu aşkar edəni dinsiz və zındıq hesab edirlər. Burunları

yerdə sürtülsün. Amma yenə də həqiqəti bəyan etmək lazımdır, ağıllı şəxslər gərək bu

kitabdakı ayələrin mənasına diqqətlə baxsın. O ayələrlə bizim əməllərimizi müqayisə

edəndə, müsəlmanların əməllərinin Qurani-Şəriflə müxalif olduğu aşkar olar. İlahi,

zalımların şərindən bizi mühafizə et).

‫َאو ُ(ه‬ َ ُُ َ‫َْ ْא‬ ُ ُ َُ ْ ‫َ ُ ٌ ُض َِن‬ َ ‫) َو‬ - ِ və -dehyailrbləurk:i“əAvlvlaəlhk-iT(əyaəlhaubdiizləirbina)ğıaşlldaıyqılbaraızarürlşavmətainz”e.y(n‫ ْن‬i‫و ِا‬-َ
ُ َْ ِ ‫) َ ْא‬

465

Kəşfül-Həqayiq I
ٌ ْ َ ‫َا َ ْ ُ ْ َ ْ َ َ ْ ِ ْ ۪ َא ُق ا ْ ِכ َא ِب َا ْن َ َ ُ ُ ا َ َ ا ِ ِا ا ْ َ َو َد َر ُ ا َא ۪ ِۜ َوا ا ُر ا ْ ٰ ِ َ ُة‬
َ ْ ‫﴾ َوا ۪ َ ُ َ ِّ ُכ َن ِא ْ ِכ َא ِب َو َا َא ُ ا ا ٰ َة ۘ ِا א َ ُ ۪ ُ َا‬١٦٩﴿‫ِ ۪ َ َ ُ َن ۜ َا َ َ َ ْ ِ ُ َن‬
‫﴾ َو ِا ْذ َ َ ْ َא ا ْ َ َ َ َ ْ َ ُ ْ َכ َא ُ ُ ٌ َو َ ٓا َا ُ َوا ِ ٌ ِ ِ ْ ۚ ُ ُ وا َאٓ ٰا َ ْ َא ُכ ْ ِ ُ ٍة‬١٧٠﴿ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ‫ا‬

﴾١٧١﴿۟ ‫َوا ْذ ُכ ُ وا َא ۪ ِ َ َ ُכ ْ َ ُ َن‬

si onlara gəlsə, yenə o rüşvəti alıb Tövratın hökmünü dəyişdirərlər, bu-
nduaَ nnْ ‫ا‬ləah‫ ِا‬bِde‫ا‬aləlَı,nَ nm‫ا‬eُcaəyُ َ ıdbeَ dy‫ ْن‬ıi‫ َا‬rr‫ب‬lِkə‫א‬irَ ,‫ ِכ‬hkْ ‫ا‬ai),q-Aqblloualhas-nöTzsüəöaznldaeəcbnəizdbieabyşaqərğalısəşırlna?ıyABarləl.sa(Th‫ ُق‬-‫א‬öَTv۪əraaْ lِtaْdَ yَ aaْoiَ nsnْlُ aarْ dَ-‫َا‬

etməsinlər? (Görəsən, haqq, Allah-Təalanın haqq olan sözünü dəyişdirib,
deməkdir?) (ِ ۪ ‫א‬
onun əvəzinə avam insanların ürəyincə olan sözləri ki, Allah-Təala َ g‫ا‬ünُ ‫ر‬aَ ‫ َد‬h‫ َو‬-)
- halbuki özləri Tövratın hökmlərini oxuyurlar
kara əzab edər və bağışlanmağın şərti günahdan tövbə etməkdir. Bunlar
‫ن‬ts‫ن‬dَ öaəvtُُymِbَiْ şəَ a)َdsq-ii۪zrobiِ n)bləme-srcaaüaəğzxşd?ıvilreələayttərareəllmvfətiraaorkqideş,ədaAxinbslll,qaəfhorikdr-Txiərsnəluaəönşlatmlrabüirri,dzsbüiinurbi,azkdğkiı,üişA,nladylylüaaanhecy-vaaTiqnnəddıaınərla.nən(vٌyıəْnaَzxih‫ُة‬nşَ öıəِdkٰaımْ rx‫ ا‬,‫ر‬iُür‫(ا‬nəَ ‫ا‬tüَ‫و‬iَ‫َا‬

170) y(‫ب‬aِ p‫َא‬ı‫ ِכ‬şْı‫א‬bِ ‫ن‬iَ ta‫ ُכ‬ətِّ َ eُ dَir,۪ (‫ٰ ) ََةوا‬ - o şəxslər ki Allah-Təalanın kitabına
möhkəm ‫اا‬
eُ ‫א‬tَ mَ‫) َوا‬əy-i və namaz qılıb, onu tərk et-
mir, (Allah-Təalanın kitabı ilə əməl əmr edib, ondan sonra bütün

ibadətlərin arasından təkcə namazı zikr etmək namazın fəzilətinə böyük
fərqin əlamətidir). (‫ِا א‬
dəlildir. Namaz dinin sütunudur, küfr ilə iman arasında o şəxslərin əcrlərini
pَ u۪çِ eْ tُmْ ‫ ا‬əَ rْ iَ‫ا‬k.ُ ۪ ُ َ) - həqiqətən, biz saleh əməl edən

171) (ٌ ُ Mُ ‫ َא‬u‫ َכ‬saْ yُ َaْ َ itaَ َəَ tْ ‫ا‬ e‫א‬tَ mْ َ َ ə‫ذ‬dْ ‫ ِا‬i‫ َو‬,) - (bəni-İsrail Tövratın ehkamını qəbul
etməyib Hz. o səbəbdən Allah-Təala buyurur: “Ey

Məhəmməd, yadına sal ki), Turi-Sina dağını bəni-İsrailin başının üstündə

elə ucaltdıq ki, sanki, onların başının üstündə bulud kimi kölgə salan bir
vüٌeِsr‫وا‬tdَ üiُ nyَ‫ا‬iəm‫ ٓا‬diَ zü‫ َو‬ş)Tə-cöəvokrddaatirığn.a(h‫ٍة‬böaُ kِ şmlْa‫ ُכ‬lr‫א‬əَıْrnَ ‫ٰا‬iınnٓ‫א‬iَ
şey oidnil,a(rıْ nِ ِ üstündə baxıb güman etdilər
ki, ‫ ) ُ ُوا‬- onları qorxudub de-
qəbul edib, əzmlə çalışın ki,
dik: “Sizə
oghnəörukənmklməqrəoişnrəixqzuqibkə,trlieAdolillbaah,ne-Thəmtəiayrlalaəcyraminəəaqsəaimmoəılnlmdeaadğəəısmintəəilzr.ked(iِ end۪ .ə‫َ(א‬s‫ َن‬i‫ا‬n‫ ُو‬iُ zَ‫ذ ُכ‬.ْ ْ ‫)( َ ُכوا‬Tَ -َu)r-Ti-öəSlvibnrəaatnttııənn,

əhvalatı və onların başının üstünə necə qaldırılması Bəqərə surəsinin 63-cü

ayəsində qeyd olundu).

466

Əraf surəsi
ۚ ٰ َ ‫َو ِا ْذ َا َ َ َر َכ ِ ْ َ ۪ ٓ ٰا َد َم ِ ْ ُ ُ ِر ِ ْ ُذ ِّر َ ُ ْ َو َا ْ َ َ ُ ْ َ ٰ ٓ َا ْ ُ ِ ِ ْ ۚ َا َ ْ ُ ِ َ ِّ ُכ ْ ۘ َא ُ ا‬
ُ ْ َ ْ ِ ‫﴾ َا ْو َ ُ ُ ٓا ِا َ אٓ َا ْ َ َك ٰا َאٓ ُۨؤ َא‬١٧٢﴿ۙ َ ۪ ِ ‫َ ِ ْ َ ۚא َا ْن َ ُ ُ ا َ ْ َم ا ْ ِ ٰ َ ِ ِا א ُכ א َ ْ ٰ َ ا َ א‬

﴾١٧٣﴿ ‫َو ُכ א ُذ ِّر ً ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ ۚ َا َ ُ ْ ِ ُכ َא ِ َ א َ َ َ ا ْ ُ ْ ِ ُ َن‬

ki 172) r( əْ bُ َ b‫ ِّر‬i‫ ُذ‬nْ kِ ‫ِر‬eçُ mُ iْşِ y‫ َم‬ə‫ا َد‬hٰ uٓ d۪ َ ilْ əِ r‫כ‬iَn‫ َر‬bَ eَli‫ َا‬n‫ ْذ‬d‫ َو ِا‬ə)n- (ey Məhəmməd), o zaman
sənin onların övladlarını (sənin
r(əْ bِ bِ ُ iْn‫َا‬ Aٰ َ llaْ hُ -َ Tَ ْə‫و َا‬aَ )la-
dövründəki yəhudiləri) çıxarıb dünyaya gətirdi,* ٓ (ey
Məhəmməd), sənin zamanında olan yəhudiləri sağ
qdyəoehdyuuildbəril:oən“r,Şlaəbrhəıasödzməltəərenitndsəiikzşikanhi,risdəəbntbubitniuzibzim, d(reْ ə‫ُכ‬ybّiِ lَ bəِ immُ ?iْ ”zَ ‫ َا‬s)ə(-‫ۚא‬nَ ,ْ oِ(naَ lmaۚ rmٰ dَ aa‫ ا‬neُ ‫א‬yَ s)oM-ruəyhşədəhmuu:md“iəElədyr,

bununla belə, sənə iman gətirmədilər), (Allah-Təalanın bu kəlamı bir

məsəldir, Allah-Təala insan ağlına özünün haqq olması haqda dəlillər

verib, insanlar, gərək, fikir verib, ağıla əsaslanıb, Allah-Təalanın haqq

olduğunu dərk etsinlər. Allah-Təala ağıl səbəbinə onlardan şəhadət alıb,

onlar da Allah-Təalanın haqq olmasına ağıllarında olan dəlillərlə şəhadət
edkِ tَüid,ٰ ِniْq‫ا‬lyə‫م‬iَ ayrْ d,َa‫ا‬bamُiArəُtlَd)lgaə-ühi(n-neTüsyaənyandəlləahanurdııdennimləvhrəaa)yr,qəlsqısiğzinıoəAliamzlğlkaaılsih,ıvn-(eTdrَ əaib۪anِ ‫א‬,lَaaqn‫ا‬ğaَ ılfnٰıinlvْıizaَdari‫א‬kla‫ُכ‬ı.ğş‫א‬kı(n‫ِا‬Aa)arl-ldşahəhəhə-liTqalldiəəqaərəltaqtdəoiinrny),sd.abu(ni‫ن‬qْza‫َا‬

ağıl bəxş edəndən sonra onların bu üzrxahlığı qəbul edilən deyildir).

(*Qeyd: Ayədəki yəhudilərdən məqsəd Hz. Məhəmməddən (ə.s) əvvəlki yəhudi-
lərdir və onların nəslindən məqsəd də Hz. Peyğəmbərin zamanındakı yəhudilərdir.
Təfsirçilərin əksəriyyəti bu ayənin təfsirində yazıblar ki, Allah-Təala qiyamətədək

olan insanları Adəm övladının belindən qarışqa surətində çıxarıb, onlardan əhd aldı
ki, Allah-Təalaya itaət edib ona şərik qoşmasınlar. Bunun adına zərrə əhvalatı deyib-
lər. Bu barədə çox müfəssəl izahlar veriblər, mən həqir müxtəsər şəkildə qeyd etdim.

Bunların hamısı mənasız sözlərdir. Birincisi, Allah-Təala Adəmin belindən yox, Adəm
övladının belindən onların övladlarını çıxartdıq deyir. Yəni onların nəslindən övlad
dünyaya gətirdik. Bu sözün Adəmə dəxli yoxdur və ikincisi, bəni-Adəmdən məqsəd yə-
hudilərdir, bunun dəlili də həmin ayənin yəhudilərin əhvalatından bəhs edən ayələrin
yanında olmasıdır. Bir az təfəkkür edilsə, mənim sözümün haqq olduğu aşkar olar.

Əksər təfsirçilərin dediyi sözlər ayədən heç bir şəkildə anlaşılmır. Əksinə, Allah-
Təala insana ağıl bəxş etməklə onlardan əhd alıbdır ki, müvəhhid olub onun tövhidinə
inansınlar. Daha qarışqa surətində onları təsvir etmək lazım deyildir).

yzْ iiِ ml,ِ ْbَ1aə7tْ la3kِ )-)əb-,(abtُbəiْ َzqalsdْ aiِərr‫א‬ıobَ m‫ُۨؤ‬niٓ‫א‬zَlı‫ ٰا‬iaz‫ك‬mَrbıَ nuaْ ‫َا‬tnöa‫ ٓא‬dvَ-alb‫ ِا‬an‫ا‬adٓ bُ əıavoُ lَvlau‫و‬əْrَ‫ا‬bl)ımA-onlıylzlaadahrad-adTaıtərdə.aqe(lml‫ن‬aَ idyəُayeِ ətْşmُsəْ i‫ا‬rniişَkiizَ kَ qk.‫א‬oTَiِ,şə‫א‬uhَ q‫ ُכ‬bəsِ qliْarُiَrq‫َا‬b),əi(-tzًəde‫ر‬nِّ yə‫ ُذ‬, bi-
d‫ُכ א‬e‫و‬-َ
Al-

467

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َوا ْ ُ َ َ ْ ِ ْ َ َ َא ا ۪ ٓي ٰا َ ْ َא ُه ٰا َא ِ َא َא ْ َ َ َ ِ ْ َ א‬١٧٤﴿ ‫َو َכ ٰ ِ َכ ُ َ ِّ ُ ا ْ ٰ َא ِت َو َ َ ُ ْ َ ْ ِ ُ َن‬
َ َ ‫﴾ َو َ ْ ِ ْ َא َ َ َ ْ َא ُه ِ َ א َو ٰ ِכ ُ َا ْ َ َ ِا َ ا ْ َ ْر ِض َوا‬١٧٥﴿ َ ‫َ َא ْ َ َ ُ ا ْ َ א ُن َ َכא َن ِ َ ا ْ َ א ۪و‬
‫َ ٰ ُ ۚ َ َ َ ُ ُ َכ َ َ ِ ا ْ َכ ْ ِۚ ِا ْن َ ْ ِ ْ َ َ ْ ِ َ ْ َ ْ َا ْو َ ْ ُ ْכ ُ َ ْ َ ْ ۘ ٰذ ِ َכ َ َ ُ ا ْ َ ْ ِم ا ۪ َ َכ ُ ا‬

﴾١٧٦﴿‫ِ ٰא َא ِ َ ۚא َא ْ ُ ِ ا ْ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ َכ ُ و َن‬

lahım, bizdən qabaq gəlib-keçən ata-babalarımızın batil əməllərinə görə,
bizi də həlak edirsən? Biz onları təqlid edib tabe olmuşuq. Təqsir bizdə
deyil. (Onlara ağıl verdik ki, qiyamət günündə bu sözləri deyə bilməsinlər.
Əgər desələr, onlardan qəbul olunmaz. Çünki dəlil və sübut, olan yerdə heç
bir şəxsin üzrxahlığı qəbul edilməz).

cud 1o7lm4)a(ğ‫כ‬ıَ mِ ٰ ı‫ َכ‬z‫َو‬a) i-şanreəcəedkəinqedyədliloləlurinydəuh,u(‫ت‬dِ i‫א‬lَ əٰ rْ ‫ا‬dُənِّ َ ُ ) - bizim haqq və möv-
ötrü müfəssəl izah edib
bvəəhyadnaneidyəyrəitkt.ə(r‫ َن‬əfُinِ əْ َ qْ aُ yَ ıَ t‫ َو‬s)ın-ləalrb.əttə, dəlil səbəbinə gərək şirkdən dönüb,

xtəeahləmbblieənl1ərdre7iəndd5niəi)bnBo(,‫א‬əxَuِ(lu‫`א‬zََ ‫ٰا‬aakm‫ ُهو‬q۪‫אא‬iَ َ ,ْ َْio‫اٰا‬bol‫ٓي‬nunَ b۪aِ B‫نا‬aَoöَ‫אא‬uَn‫כ‬zََ rlَ aaْ)eِrlbْ-mıَ öَ iyhnvüُakْək‫ا‬q‫و‬aَ q)rehl-imeykt(omdeslyiuaə.hntM(iid‫ن‬mُb‫א‬əaiَihziْ əadimsi‫ا‬v.imeُMşَrəəَ məْ dxَ‫א‬rَ )s)ii,şfləə-dyrtiəşdkvheə.əyun(tdt‫א‬aöiَonlvْ əlِ hdroiuَədnَ.uoeَ (ْl‫א‬Kşömَ ə)zəxiünn-snadinnoəə
kamil bir şəxs idi. Hz. Musa onların məkanına gəlib, insanları Allah-Təalanın
dininə dəvət etdi, onlar (Bəl`amın) yanına gəlib dedilər: “Sən alim və arif bir
şəxssən, dua et ki Musa özü və qövmü həlak olsun”. Bəl`am dedi: “Musa haqq
olan peyğəmbərdir, mən ona necə belə dua edim?” Camaat israr edib axırda
onu yoldan çıxartdılar. Musaya və onun qövmünə bəd dua edib kafir oldu. Elə
ki bəd dua etdi, onun dili ağzından çıxıb, köpək dili kimi sinəsinə sallandı).

‫ض‬mTeça(ۚ‫َא‬Elıxِ ِə‫א‬xmiَiy‫ر‬ad‫ْٰא‬arَِ əlMir‫ا‬v1ْart‫ا‬ı)d.ə7ُnbəə6(-ıhh‫ َכ‬lnn)ْəəilَkahməَ(ükm‫ْא‬ml۪sَmَəit‫ِ ِا‬nyə)ürْə‫ه‬tَُə-in‫א‬dَ(nrَsBb,ْ.iətَbْuu(əbkَ ِuَtlْəəmd`ْ ‫א‬baynَuََ əmْْəia‫َْ)ن‬nsِh.r‫ ُِا‬ə)ə‫כ‬uْöa(lْ-ُdُzَubْq‫ََو‬iic)ٰəilo‫و‬tzəَْamiَ‫ا‬y-)irnlmddَə-Qَəsulıo‫ا‬ibəuga‫و‬.nَ nnrə,y)(iaurənoۚən-ِtlntəiısbْ əu‫כ‬oَərtbirə,biْz‫ا‬usmkkənadِzibdilsَəiuzeiَtbəfn‫כ‬ihəَrsəeetsaُkə)ştədُnsəkَiyidi,əَbxzdَünəs)aisibgnl,kr-əəəyyzn,eroreauədə(nnyosBəiquəuamnnəonnlalmacəş`anmaahahermmləgtyəədaməsıiyaıbnltəqəail)elerər.timd.ım(ieon(itət‫م‬blِəsumdَmْ‫ِا‬ərib(َ lntَəْəd‫ا‬əَəss,üArْbəُə,dn‫ ََا‬lllənَyiiliُ sdal‫כ‬eak‫כ‬iiَِ hcinnnirِٰ ə‫ذو‬--iiıَٰ.

ki Bəl`am Musanı təkzib edib iman gətirmədi. Haqqı təkzib edənlərin məsəli
eqkdiimsibsiədvsiiər)ki.şimi(niَ sqoَ insَ ْus‫ ا‬ənldəِ raُ ndْ ‫א‬açَ )nək-ışi.n(e(i‫ن‬ybَ ‫و‬,Mُi‫כ‬məَ َhaَ ənْ mُ gməَ َt)əird-s)iə,nlbbləuərt.tyəə,hguədriəlkər, doənn-
o itin məsəli
ötrü Bəl`am
lar təfəkkür

468

Əraf surəsi
‫﴾ َ ْ َ ْ ِ ا ُ َ ُ َ ا ْ ُ ْ َ ۪ ۚي‬١٧٧﴿ ‫َ אٓ َء َ َ ً ۽ ا ْ َ ْ ُم ا ۪ َ َכ ُ ا ِ ٰא َא ِ َא َو َا ْ ُ َ ُ ْ َכא ُ ا َ ْ ِ ُ َن‬
ْ ُ َ ِۘ ْ ِ ْ ‫﴾ َو َ َ ْ َذ َر ْأ َא ِ َ َ َ َכ ۪ ً ا ِ َ ا ْ ِ ِّ َوا‬١٧٨﴿‫َو َ ْ ُ ْ ِ ْ َ ُא ۨو ٰ ِ َכ ُ ُ ا ْ َ א ِ ُ و َن‬
‫ُ ُ ٌب َ َ ْ َ ُ َن ِ َ ۘא َو َ ُ ْ َا ْ ُ ٌ َ ُ ْ ِ ُ و َن ِ َ ۘא َو َ ُ ْ ٰا َذا ٌن َ َ ْ َ ُ َن ِ َ אۜ ُا ۨو ِٓ َכ َכא ْ َ ْ َ א ِم‬
َ ۪ ‫﴾ َو ِ ِ ا ْ َ ْ َ אٓ ُء ا ْ ُ ْ ٰ َא ْد ُ ُه ِ َ אۖ َو َذ ُروا ا‬١٧٩﴿ ‫َ ْ ُ ْ َا َ ۘ ُا ۨو ٰ ِ َכ ُ ُ ا ْ َ א ِ ُ َن‬

۪ۜ ِ ٓ‫ُ ْ ِ ُ و َن ۪ ٓ َا ْ َ א‬

və k1it7a7b)ım(‫ َא‬ıِ z‫ َא‬ı‫ ِ ٰא‬t‫ا‬əkُ z‫ َכ‬ibَ e۪ d‫ ا‬i‫ُم‬bْ ,َ ْ ‫ا‬on‫ ً ۽‬lَ aَ r‫ َء‬ı‫ ٓא‬nَ )m-əosəcliamnəaaptiskimbəiszəilmdirm, ökcöüpzəəkləorinmlairz-i

dan ötrü məsəl kimi qeyd olunur. İnsan yer üzündə ən şərəfli məxluqdur, ِ

heyvanatın ən dəyərsizi olan itə oxşadılır. (‫َن‬ ُ ْ َ ‫َכא ُ ا‬ ُْ َ ُ ْ َ‫ ) َوا‬- bizim
ayələrimizi təkzib edənlər özlərinə zülm ediblər.

hida1y7ə8t )ta(‫ ۚي‬pa۪ َnْ ُ oْ ‫ا‬dَ uُ َr,ُ ‫ا‬ ِ ِ ْ َْ ْ َ) - Allah-Təala kimə hidayət etsə, həqiqətən,
( ْ ُ ‫َِ َْכ‬ ‫َאُ)ۨو َ ٰو‬ - və Allah-Təala kimi öz əməli səbəbinə
zəlalətə salsa, (‫و َن‬ ُ ِ‫א‬ َ ْ ‫ا‬ ُ ُ ) - əlbəttə, ziyankar olub özlərinə zərər
verənlər onlardır.

179) (ۘ ِ ْ ِeْ d‫ َوا‬ibِّ cِ əْ ‫ا‬hَ əِ n‫ا‬nً ə۪ ‫ َכ‬mَ dَəَ nِ ö‫ َא‬t‫َر ْأ‬r‫ َذ‬üْ yَ َa‫ َو‬r)a-tdhıəqq.iİqmətaənn,ncuirnuvoənilnasraınndqaənlbçionxə
şəxsləri tərk

daxil olmayıb, heç vaxt iman gətirməzlər. (ۘ‫א‬ َ ِ ‫َن‬ aُ nَ ْ lَ amَ ‫ب‬aٌ zlُaُ r,ْ əُ َ s)la- onların
qəlbləri vardır, amma o qəlblərlə haqdan bir şey qəlbləri
yb-ooniorxlnadşrleuayrbri.ıun(gۘ‫א‬xöَ qِüru‫ن‬mَsl‫و‬uaəُsqziِ lylaəْ ُyrrə,ıَtslvٌəaaُrnْ ri‫َا‬kldəiْ ı,,ُrَ,sa‫ َو‬a)nanma-kdmoia,nnadlgaöhərrelıdmnç əagbyöikrazolqşərlerdıyiuhvreealşyarivtrdma,ınr(ə,ۜ‫א‬zَ kalِ əmi‫ن‬mَr,miُ (dَa‫ ِم‬i‫ْא‬rَ hَ lْ َəaْ rَ‫א‬q‫َכ‬,‫ن‬dٌ n‫اכ‬a‫ ََذ‬e‫ٰا‬nِcٓ ‫ْو‬əۨ hُ‫َ) ُا‬ek‫ َو‬-ç)i

heyvanın anlamaq, görmək və eşitmək imkanı yoxdur, haqdan kənar

oalratınqşzəəxlsalləərtidnədhiarllıərd.aÇbüenləkdiihr.e(yvaَ nَ‫ ا‬aْ tُ şüْ َ )ur-subzəlykaər, aodnıllaıbrdhıre.yAvamnmatadainnsdana

mərifət və ağılla birlikdə yaradılıbdır, əlbəttə, ağıla tabe olmayan şəxslər ِ
‫ )اُ ۨو ٰ ِ َכ‬- tam qafil olub Allah-Təalanı
heyvanatdan əskik olarlar. (‫َن‬ ُ ‫َא‬ ْ‫ا‬ ُ ُ
inkar edənlər onlardır.

Tۖ‫ِ َ א‬ə)a-l1ao8y0aa)dd(luaarٰ ıْ enُ dْ ‫ا‬hib‫ُء‬ə‫ ٓא‬rَdbْeَ yiْ r‫ا‬iirِ ylِ ‫و‬əlَ ə)r:A-“lgElaöyhzə-ATl laəladahllaa,yreayAdlRluaəahh-meTdaəiannl.,a(eyMya Rümsəəəhlxmismua.sndMlauürr.şAr(‫ه‬iُlklaُlhə‫א ْد‬r-َ

tənə vurub dedilər: “Müsəlmanlar deyirlər ki, biz bir Allah-Təalaya si-

tayiş edirik, bunlar gör neçə ad çəkirlər?” Onlar elə xəyal etdilər ki, bu

adların hər biri bir məbudun adıdır. O vaxt da baudlaayrıənndaazhilaoqlddaun).u(z‫وا‬a‫ ُر‬q‫و َذ‬-َ
ۜ ۪ ِ ‫۪ ٓ َا ْ َ ٓא‬ ‫ِ ُ و َن‬ ُْ َ ۪ ‫ )ا‬- o şəxslər ki Allah-Təalanın

469

Kəşfül-Həqayiq I

‫﴾ َوا ۪ َ َכ ُ ا‬١٨١﴿۟‫﴾ َو ِ ْ َ َ ْ َאٓ ُا ٌ َ ْ ُ و َن ِא ْ َ ِّ َو ِ ۪ َ ْ ِ ُ َن‬١٨٠﴿ ‫َ ُ ْ َ ْو َن َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َا َو َ ْ َ َ َכ ُوا‬١٨٣﴿ ٌ ۪ َ ‫﴾ َو ُا ْ ۪ َ ُ ْ ۘ ِان َכ ْ ۪ ي‬١٨٢﴿ۚ ‫ِ ٰא َא ِ َא َ َ ْ َ ْ ِر ُ ُ ْ ِ ْ َ ْ ُ َ َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َا َو َ ْ َ ْ ُ ُ وا ۪ َ َ ُכ ِت ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِض‬١٨٤﴿ ٌ ۪ ُ ٌ ۪ َ ‫َא ِ َ א ِ ِ ِ ْ ِ ْ ِ ٍۜ ِا ْن ُ َ ِا‬
﴾١٨٥﴿ ‫َو َא َ َ َ ا ُ ِ ْ َ ْ ٍۙء َو َا ْن َ ٰ ٓ َا ْن َ ُכ َن َ ِ ا ْ َ َ َب َا َ ُ ُ ْ ۚ َ ِ َא ِّي َ ۪ ٍ َ ْ َ ُه ُ ْ ِ ُ َن‬

laşıb, özlərindən Allah-Təalaya başqa mənasız adlar qoşur, onları tərk
edin. (‫ْ َ ْو َن َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬ - əlbəttə, onlara öz əməllərinin cəzası verilər.
dan 1b8ir1)ca(mِّ َ aْ ‫א‬aِ t‫ َن‬v‫و‬aُ rْ َdٌ ırُ‫ا‬ ُ َ)
ٓ‫א‬kَ ْiَ,َ özْ ləِr‫ َو‬i)h-id(eayyəMtdəəhəomlmmaəqdl)a, yaratdığımız insanlar-
birlikdə xalqı da haqq
tərəfinə hidayət edərlər, (‫ ) َو ِ ۪ َ ْ ِ ُ َن‬- və haqqın tərəfinə yönələrlər.
(ə‫َن‬zaُbَ1aْ 8َ y2a)َ x(ı‫ُא‬nَ ِ ‫א‬lْ َaَ‫ ِ ٰא‬ş‫ا‬dْ ıُ ِr‫َכ‬aْrَُ ıqُ ۪‫ر‬.ِ ‫َ َوْ(ا‬O)ْ َn-َl)oaraş-əbxyosalləvnraeşmk-iyəabt vvizaeişrməroimnk,löaacrmüı zmbəaliəlomrniməladirizkbiluətərnkiezmyiböənteldədrəiirnn,

müqabilində şükür etmək əvəzinə asi olub, itaətdən çıxdıqları üçün onları

əzaba yaxınlaşdırarıq. Amma həmin nemətlərin onların əzabına səbəb oldu-

ğunu bilməzlər).

183) (öْmُ َ ürl۪ əْ ُ‫ا‬r‫) َو‬in-i (ey Məhəmməd), kafir və müşriklərə möhlət verib,
dünyada artırıb, ruzilərini bol edərəm. Amma bilməzlər ki,
zöamhüirrdvəəornulzairləarni oemnləatrıvnerəizba,bbınatainsədbəəibsədibr.u(sٌ əb۪ َ ə‫ي‬b۪dْ ‫َכ‬ən‫) ِان‬g-örhəəcqəikqləətrəinə,zmabənçiomx

ağırdır. Əlbəttə, o nemətlər onlar üçün böyük əzaba bais olacaqdır. Çünki

o nemətləri Allah-Təalanın istədiyi yerdə sərf etmirlər.

fikir1lə8ş4m) (irٍۜ ləِ rْ Mkِ iْ,əِohِ nِə‫א‬mdَ amِ ‫א‬dَəə‫ا‬d‫و‬liُl(‫כ‬iəkَ .َ sَ y)ْoَ a‫و‬xَ nَ‫ا‬d)cu-arHq?zAB. Məllsaəhnh-iəyTməəaomlnaəadtdəəəriləmifdianendygəirənltəiarrçm?ıq(ə-ya‫ِا‬əşnَ kُ laə‫ ْن‬rr‫ِا‬
qٌ o۪ rُ xٌ u۪dَ )an-dbıur.

T‫ۙء‬vٍ əəْ aَ y)la1e-n8rı5dvn)əəh(‫ض‬Aeosِllaa‫ر‬lْ abnَ ْha‫َوا‬-bgT‫ت‬öəِ əyl‫ا‬maَülٰ kəayn‫ا‬əsı‫ت‬nnəِ ltnyə‫ ُכ‬əanَ rqَəaətitd۪ndə‫ا‬ə‫و‬ırğُ mُıfiْ şَkəexiْ yrَl‫و‬uَlَ‫ا‬ə)vqreu-ərbvibbəaasr?xbAmBallxəıarmshlab-ırTrulnəa(alkral?ira, Ano(ınlْnllِaashrُə-dm‫ا‬TaəaَAaَlalَlalrnad‫א‬hıَ na‫و‬-َ
vəhdaniyyətinə işarə etməkdə kafi deyilmi? Ey Məhəmməd, bu zikr olunan
şeylərə fikir verib, Qurani-Şərifə iman gətirmirlər? Halbuki Qurani-Şərif
Abullnauh-fTikəairlalənşımn virəlhədraknii,yhyəəqtiinqəədtəənli,ldbiər)lk. ə(,ْ ُoُ nَ lَ‫ا‬a‫ب‬rَ ıَnَ ْ ‫ا‬öِlüَ m‫ َن‬ü‫ َ ُכ‬y‫ ْن‬aَ‫ا‬xٓ ınٰ َ o‫ن‬lْ uَ‫َوا‬b),-kbüəfrs
içində ölüb, dünyadan gedəcəklər? Təfəkkür edib baxmırlar ki, bu Qu-
ran haqdır, yoxsa yox? Nə qədər ki əcəlləri gəlməyib, Qurani-Şərifin
haqq olduğunu dərk etsinlər. (‫ ) َ ِ َא ِّي َ ۪ ٍ َ ْ َ ُه ُ ْ ِ ُ َن‬- Quranın sözünə iman

470

Əraf surəsi
‫﴾ َ ْ ـَٔ ُ َ َכ َ ِ ا א َ ِ َا א َن‬١٨٦﴿ ‫َ ْ ُ ْ ِ ِ ا ُ َ َ َ א ِد َي َ ُ ۘ َو َ َ ُر ُ ْ ۪ ُ ْ َא ِ ِ ْ َ ْ َ ُ َن‬
ْ ‫ُ ْ ٰ َ אۜ ُ ْ ِا َ א ِ ْ ُ َ א ِ ْ َ َر ّ۪ ۚ َ ُ َ ّ۪ َ א ِ َ ْ ِ َ אٓ ِا ُ َ ۘ َ ُ َ ْ ِ ا ٰ َ ا ِت َوا ْ َ ْر ِۜض َ َ ْא ۪ ُכ‬
﴾١٨٧﴿ ‫ِا َ ْ َ ً ۘ َ ْ ـَٔ ُ َ َכ َכ َא َכ َ ِ َ ْ َ אۜ ُ ْ ِا َ א ِ ْ ُ َ א ِ ْ َ ا ِ َو ٰ ِכ َا ْכ َ َ ا א ِس َ َ ْ َ ُ َن‬

ۘ ُ ‫ُ ْ َ ٓ َا ْ ِ ُכ ِ َ ْ ۪ َ ْ ً א َو َ َ ا ِا َא َ אٓ َء ا‬

gətirməyəndən sonra hansı sözə iman gətirəcəklər? Quranın sözündən
başqa hansı söz iman edilməyə layiqdir? (Əlbəttə, Quranın məzmununa,

fəsahət və bəlağətinə diqqət edib fikir verənlərdən ötrü Quranın insan kəlamı

olmadığı zahir və aşkardır, çünki insan kəlamının oxşarı hökmən başqa bir
insan tərəfindən də deyilə bilər. Amma Hz. Peyğəmbərdən bu zamanadək heç
bir nəfər Qurani-Şərifin bənzərini ortaya qoya bilməyib. Halbuki ərəblərdən

nə qədər fəsih xətiblər və şairlər inadkarlıqlarından Quranın haqq kəlam oldu-
ğunu inkar ediblər, əgər gücləri çatsaydı, əlbəttə, Quranın kiçik surələri kimi
bir surə gətirib onu batil edərdilər. İnsaflı şəxs necə insafsızlıq edə bilər?)

zəlal1ə8tə6)sa(lُ mَ ‫ي‬ıَş‫א ِد‬oَ lsaَ ,َ oُ zş‫ ا‬əəlِxaِsləْəُthləiْ drَ )iany-dəətAqeldloayəhnu-bTo,əlmçaalaaşzq.kın(i‫ن‬mَ vəiُ َ öz əməli səbəbi ilə
Allah-Təala onları öz sْəَ rgْ ِəِ ‫א‬rَ dْ ُ an ۪qaْ ُla‫ ُر‬rَ َl‫و‬aَ )r.-

nünü18so7r) u(‫ۜא‬şَ urٰ lْ aُ r‫ َن‬k‫اَ א‬i,ِ vnَ ‫א‬aəxv‫ا‬taqِ xَot p‫כ‬qَ aoَ cpُaaَٔ‫ ـ‬ğْcَı)anq-ın?(e(eۚylmّ۪ M‫ َر‬iَ əmْ hِ əə‫َ א‬mnُ iْmmِ ə‫ א‬rَdə‫)ِا‬b,ْ sbُ )əin-md(eAəynllMaqhiəy-hTaəməmaəmltaəngdüı)n-,
de ki, qiyamətin nə

yanındadır, nə bir mələk, nə də bir peyğəmbər ona agah deyil, sadəcə
qagaalıhbdhıreçkik, oim, noənvdaaxnt vaagqaeholoalcmaaqy, a( cَ ُaq‫ا‬dِ ‫ ٓא‬ıَ rِ .ْ Qِ ‫א‬iَ yّ۪aَ mُ əَ )t-gqüinyüanmüənt
Allah-Təala َ
günü məxfi

vaxtını Allah-Təaladan başqası aşkar etməz, heç kim ondan vaxtından
əsıvsvəəml aagəahhlionləmvaəzy. (e‫ ۜض‬rِ ə‫ْر‬hَ lْ ‫ا‬i‫و‬nَ ‫ت‬əِ ç‫َ ا‬oٰx a‫ا‬ğıِrdْ ıَrُ.َ ) - qiyamət gününün gizlin
Onun qopacağı vaxta agah qalma-
olmağı

qh‫ۜא‬oً ََ liaْْ dyََm)aumığ-‫ ِا‬uiə(ْse‫ُכ‬tthiyən۪ ay‫َ ْא‬Ml)əvdra-ə,axhabtəqmıümnitymımüasnaməodriAə)nut,lsşlsaugaanürhnlln-akaTürri,əköasszəiilz,anəəçomooqnxnəəuulsflniuəhlr,aivikllxaəmvəx,ebtəqrıətnmarazüsəaizazknrgləcəgarəhgvilsiəəzsarəlsn,ibənm(nəbəsıِşatiَlxəkillriə‫כ‬amiَ yloə‫َא‬ıi‫כ‬nَbmsld‫כ‬aəَıənrrَşdd.ğُaəَٔ(‫ـ‬unnْ lََ
ötrü onun vaxtını bəyan edəsən. (ِ A‫َ ا‬llْ aِ h‫َ א‬-Tُ ْ əِ a‫א‬lَ a‫ِا‬nıْ nُ )y-andıanhdaadəvırv.əÇl odxedisiryainr
cavabı yenə onlara de: “Onun elmi gَ ü‫س‬nِ ‫א‬ü‫ا‬nüَ َ n‫اَ ْכ‬ el‫כ‬mِ ٰ ‫و‬iَ

etməyin, qiyamət gününün elmindən xəbərim yoxdur”. (
A‫ َن‬llُ aَ ْhَ )-T-əlaalkaiynainmsəaxnsluarsdınuər.kOsərsəiybyəəbtdi əangashənddeəynilskoir,uqşiuyralmarə.t

188) (‫ا‬ َ xeَy‫ َو‬ir‫ًא‬, ْ َ ۪dْ َəِ ‫כ‬bُ iِ rْ َ‫ا‬ ٓ َ ُْ)- (ey Məhəmməd), de ki, mən özümdən
ötrü nə bir nə zərərə malik deyiləm, (ُ ‫ا‬ ‫َ אٓ َء‬ ‫ ) ِا َ א‬- ancaq

471

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َ ْ ُכ ْ ُ َا ْ َ ُ ا ْ َ ْ َ َ ْ َ ْכ َ ْ ُت ِ َ ا ْ َ ْ ِۚ َو َא َ ِ َ ا ٓ ُء ِا ْن َا َ ۨא ِا َ ۪ ٌ َو َ ۪ ٌ ِ َ ْ ٍم ُ ْ ِ ُ َن‬
ْ َ َ َ ‫﴾ ُ َ ا ۪ ي َ َ َ ُכ ْ ِ ْ َ ْ ٍ َوا ِ َ ٍة َو َ َ َ ِ ْ َ א َز ْو َ َ א ِ َ ْ ُכ َ ِا َ ْ َ ۚא َ َ א َ َ َ א‬١٨٨﴿۟

‫َ ْ ً َ ۪ ًא َ َ ْت ِ ۪ۚ َ َ אٓ َا ْ َ َ ْ َد َ َ ا ا َ َر ُ َ א‬

Allah-Təalanın məndən ötrü istədiyi şey istisnadır. Allah-Təala məndən
eotmvaəqyeinolkair,.m(ۚ ِəْ nَ h‫ ا‬əَ rِ b‫ ُت‬irْ َ ‫ْכ‬şeَ yْ əَ aَ gْaَ hْ ‫ ا‬aُ mَ ْ ‫َا‬. Əُ gْ ‫ ُכ‬ərْ َ ‫و‬mَ ) ə-nmqəenyibmə
ötrü nə istəsə, ْ haq-
qımda güman agah

olsaydım, (məsələn, sabah nə vaqe olacaq?) hər halda özümdən ötrü çox
oxlesyaiyrdvı,əmməənnəfəhəetçləbrirəlzdəərəerdyəertdiişmm.ə(z‫ُء‬dٓ i (v‫ ا‬əَ ِheَ ç‫א‬vَ ‫َو‬a)x-t
olan əgər məndə qeyb
elmi savaşlarda düşmən

mənə qalib gələ bilməzdi. Çünki düşmənin fikrini bilib, onu dəf etməyə çarə
tapardım. Məndə qeyb elmindən heç nə yoxdur). (‫َن‬ iِləْ ُ q‫ ٍم‬oْ َrِ xٌ ud۪ َ ‫و‬uَ bٌ ,۪ َ ‫ ) ِا ْن اَ َ ۨא ِا‬-
mən ancaq iman gətirənləri Allah-Təalanın əzabı ُ rəhmətilə

müjdələyənəm.

(*Qeyd: Müsəlmanlar bu ayəyə fikir versinlər ki, Allah-Təala Hz. Peyğəmbərin
qeybi bilmədiyini necə bəyan edir. Ona əmr edir ki, insanlara belə de: “Məndə qeyb
elmi yoxdur,” ta ki onun barəsində mənasız sözlər danışmasınlar. Amma biz müsəl-
manlar o qədər idraksız və cahil olmuşuq ki, Qurani-Şərifin sözlərini bir kənara qo-
yub, özümüzdən yalan və mənasız sözlər uydurub Qurani-Şərifdə Hz. Peyğəmbərin
öz barəsində buyurduğu sözü inkar edib, nəinki ona, hətta imamlara, bəzi övliya-
lara, alimlərə və sufilərə də qeyb elmini isnad edirik. Adını kəramət qoyub deyirik
ki, Allah-Təalanın bəndələrindən gərək kəramət meydana gəlsin. Halbuki müqəddəs
İslam şəriətinin sahibi onların hamısını inkar edib. O həzrətin haqlılığına bir böyük
dəlil də o əməlləri inkar etməsidir. O əməllərə iddia etmək kahinlərin, oyunbazların
işidir, amma islam ümməti qəflətə düçar olub, bəsirətini itiribdir. Gül əvəzinə tikan,
bülbül əvəzinə qarğa hakim olub. Özlərini alim kimi qələmə verənlər millətə rəhbər
olub, öz oyunbaz əməllərini möcüzə hesab edib, bu kimi əməlləri şərəfli insanlara da
isnad edib, islamın zəifləməsinə bais olurlar. İlahi, zəlalət səhrasında necə də çaşqın
və sərgərdan qalmışıq).

x- aAndı1mə8mı9nd)ıə((‫ة‬nٍ Hَ ِəy‫ا‬va‫ َو‬vraaٍntْ dıَ )ıْ .yِ (a‫ ْא‬r‫ َُכ‬aَ َ tَ‫ْو‬dَ‫ َز‬ı‫ي‬.‫ ْ۪(َ א‬İِ ‫ا‬nَsَ ُaَ )nَ -‫ َو‬A)Ad-lləaAmhd-ləTəməHaiənlavvösaizznciınninsisakinnilsdainərnıdbəonirnmdnaəefnyədröadtnrəüna

gəlibdir. Amma soyda əsas ata sayıldığından təkcə Adəmə nisbət edildi).
m((Aۚ‫א‬Hَdeْəَyə‫ِا‬vmivَl‫ُכ‬aeH)dْ hَəiِ )bvav-moaAinliəldlləaaoyhnlda-Tuqxı,oənaralxmlıaqmmAeadadsıiəynbmü.oniÇnnguüüönnlzlkhaciaiəmncliasniiqlnsəədqdcəiaənnlosıboəldn, muhaqeexçdyaabinl,iıre(m‫א‬dəً zəy۪ irَay. ry(aًə‫َْא‬ttdَ çıəَ َْkkَ ‫א‬imَ, ََ oəَ )dn) ia--.
yükü yüngül olar). (ۚ ۪ yِ ü‫ ْت‬küَ )-
(Hamiləliyin ilk vaxtlarında hər bir qadının qədər ki, bətnindəki َ ya-
Həvva o yüklə bir müddət dolanıb, o zaman
vaş-yavaş böyüdü. (‫ ) َ َ אٓ اَ ْ َ َ ْ َد َ َ ا ا َ َر ُ َ א‬- yükü ağırlaşıb Həvvanın doğum

472

Əraf surəsi
ٓ‫﴾ َ َ אٓ ٰا ٰ ُ َ א َ א ِ ً א َ َ َ َ ُ ُ َ َכאٓ َء ۪ َ א‬١٨٩﴿ َ ۪ ‫َ ِ ْ ٰا َ ْ َ َא َ א ِ ً א َ َ ُכ َ ِ َ ا א ِכ‬
َ ‫﴾ َو‬١٩١﴿۬ ‫﴾ َا ُ ْ ِ ُכ َن َא َ َ ْ ُ ُ َ ْـًٔא َو ُ ْ ُ ْ َ ُ َن‬١٩٠﴿‫ٰا ٰ ُ َ ۚא َ َ َ א َ ا ُ َ א ُ ْ ِ ُכ َن‬
‫﴾ َو ِا ْن َ ْ ُ ُ ْ ِا َ ا ْ ُ ٰ ى َ َ ِ ُ ُכ ْ ۘ َ َ ا ٓ ٌء‬١٩٢﴿‫َ ْ َ ۪ ُ َن َ ُ ْ َ ْ ًا َو َ ٓ َا ْ ُ َ ُ ْ َ ْ ُ ُو َن‬
ْ ُ ُ ‫﴾ ِان ا ۪ َ َ ْ ُ َن ِ ْ ُدو ِن ا ِ ِ َא ٌد َا ْ َא ُ ُכ ْ َא ْد‬١٩٣﴿‫َ َ ْ ُכ ْ َا َد َ ْ ُ ُ ُ ْ َا ْم َا ْ ُ ْ َ א ِ ُ َن‬

﴾١٩٤﴿ َ ۪ ‫َ ْ َ ْ َ ۪ ُ ا َ ُכ ْ ِا ْن ُכ ْ ُ ْ َ א ِد‬

vaxtı yaxınlaşanda, Adəm və Həvva hər ikisi öz rəbləri Allah-Təalaya dua
seadliebhdöevdlialədrv: e(rَ sə۪ ‫ِכ‬n‫א‬, h‫ ا‬əَ rِ əِl‫א‬bَ ət‫َא‬tَ əْ َ ,‫ٰا‬ sْ əِ َn)ə-
َ ‫א َ َ ُכ‬ ً “Ey bizim rəbbimiz, əgər bizə
halda, şükür edənlərdən olarıq”.

ş(ۚ‫א‬əَ rُ ikٰ 1‫ ٰا‬l9‫ٓא‬əَ0r)۪ q‫אٓ(َء‬o‫ َכא‬şً َ dِ ‫ ُא‬uَ ُ lَa‫א‬rَ َ,ُ َ (َٰ ‫ٰا‬ö)ٓ‫א‬v-lَaَ o)dnı-nlaAdraüllnavyhea-ryTdaəiyagiləablmuonəöslavinrlaiadöszahllaəerqhiqndöınəvdnlaadgAəvlləleanrhds-ipTkedəraəmlaaisyyəaa,

və Həvvanın rəhminə isnad etdilər, şirkdən məqsəd budur, nəinki ibadətdə

Allah-Təalanı şərik qoşmaqdır. Adəm və Həvva ibadətdə Allah-Təalaya şərik

qoşmaqdan pak və müqəddəsdirlər. Ayənin özü bu mətləbə açıq-aşkar işarədir.

Çünki buyurur ki, onlara verdiyi övlad haqqında Allah-Təalaya şərik qoşdular.

Amma Allah-Təala bu şərikə razı olmayıb, özünü şirkdən pak və müqəddəs

sayıb buyurur:) (‫َن‬ u‫ ُכ‬cِ aْ ُd‫א‬ırَ. ُ ‫ا‬ َ ‫ ) َ َ َא‬- Allah-Təala insanların ona ortaq qoş-
duğu şəriklərdən

şurla1r91k)i,(o‫ـًٔא‬nْ َ laُrُ hْ َ eçَ b‫َ א‬ir‫ َن‬şe‫ ُכ‬yِ iْ ُ َ‫ )ا‬- insanlar Allah-Təalaya o ُ şeyləri şərik qo-
yaratmağa qadir deyillər. (‫َن‬ َ ْ ُ ْ ُ ‫ ) َو‬- halbu-
ki onların özlərini də Allah-Təala yaradıbdır.

vetəmmə1yü9əs2iq)bü(ə‫ا‬dtً irْ əöَ tzlْ ləُərَ ri‫ن‬iَ nyodُ xə۪ dnَ uْ َdr.əَ (f‫ َ)ن َو‬e‫و‬-tُ moُ əْ şَ yəْərُ iqkَ ُ alْ ə‫ َا‬dٓ riَi‫و‬rnَ )do-enöylzaillrdəaririinlbəəar,ddəbətekleöədməşenəyklələerrdəiikbAö,lmblaəəhlka-

Təalaya şərik qoşmaq olarmı?

193) h( ْi‫כ‬dُ aُ yِ əَ t َ ‫ى‬etsٰ ُinْ ‫ ا‬ləَr‫ِا‬ ْ dُ eُyəْ َ ‫ ْن‬ç‫و ِا‬aَ )ğ-ırəsgaənrızo şərikləri sizi xeyir və mənfəət
tərəfinə da, sizin istədiyinizə cavab
v-einrmdiəkziləbre.l(əNdeirc,əokşiəArilklalhə-rTi çəaalğaırcsaavnaıbzvdear,irç)a. ğ(‫َن‬ırmُ ِ ‫א‬aَ saْ nُ ْ َ‫ا‬ız‫اَ ْم‬dْ aُ , hُ ُəْ rَ ‫َد‬ik‫ َا‬iْ s‫ ُכ‬iْ َsَ iz‫ ٌء‬d‫ َ ٓا‬əَn)
ötrü eynidir. Çünki onlardan sizə bir fayda olmaz.

Allah19-T4)əa(lْ a‫ ُכ‬dُ ‫א‬aَ ْnَ‫ ٌد ا‬b‫َא‬aِ şِq‫ا‬a‫ ِن‬o‫و‬n‫ ُد‬laْ rِ a‫َن‬ ibُ aْ َdَət۪ ‫ ) ِان ا‬- həqiqətən, o şeyləri ki, çağırıb,
edirsiniz, heç olmazsa, sizin kimi ağıl-

lı və şüurlu bəndələr olsaydılar? (Halbuki belə deyil. Belə cansız və şüursuz
şeyləri Allah-Təalaya şərik qoşursunuz). ( َ ۪ ‫ ) َא ْد ُ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ۪ ُ ا َ ُכ ْ ِا ْن ُכ ْ ُ ْ َ א ِد‬-

473

Kəşfül-Həqayiq I
ۜ‫َا َ ُ ْ َا ْر ُ ٌ َ ْ ُ َن ِ َ ۘא َا ْم َ ُ ْ َا ْ ٍ َ ْ ِ ُ َن ِ َ ۘא َا ْم َ ُ ْ َا ْ ُ ٌ ُ ْ ِ ُ و َن ِ َ ۘא َا ْم َ ُ ْ ٰا َذا ٌن َ ْ َ ُ َن ِ َ א‬

َ َ َ َ ُ ‫﴾ ِان َو ِ ِّ َ ا ُ ا ۪ ي َ َل ا ْ ِכ َא َب ۬ َو‬١٩٥﴿ ‫ُ ِ ا ْد ُ ا ُ َ َכאٓ َء ُכ ْ ُ ۪כ ُ و ِن َ َ ُ ْ ِ ُ و ِن‬
﴾١٩٧﴿‫﴾ َوا ۪ َ َ ْ ُ َن ِ ْ ُدو ِ ۪ َ َ ْ َ ۪ ُ َن َ ْ َ ُכ ْ َو َ ٓ َا ْ ُ َ ُ ْ َ ْ ُ ُ و َن‬١٩٦﴿ َ ۪ ِ ‫ا א‬
َ ْ َ ْ ‫﴾ ُ ِ ا‬١٩٨﴿‫َو ِا ْن َ ْ ُ ُ ْ ِا َ ا ْ ُ ٰ ى َ َ ْ َ ُ اۜ َو َ ٰ ُ ْ َ ْ ُ ُ و َن ِا َ ْ َכ َو ُ ْ َ ُ ْ ِ ُ و َن‬

﴾١٩٩﴿ َ ۪ ِ ‫َو ْا ُ ْ ِא ْ ُ ْ ِف َو َا ْ ِ ْض َ ِ ا ْ َ א‬

əgər bunlar Allah-Təalaya şərikdirlər sözünü doğru deyirsinizsə, onları
çağırın ki, sizin dualarınızı qəbul edib ehtiyaclarınızı həll etsinlər.

göoTölaeznzətlüueaəsnşlnri1ainüilt9nyalszə5aidünrg)ən?ölşn(əərۘ‫א‬vr(rَs‫ۘא‬d?əِiüَ kəِ‫َن‬nş(f‫ن‬əَlْqər‫ُُכ‬eori‫َء‬tُْkٓ‫?א‬şَs‫ َِכ‬dliəَْn(ٌَurۜ‫ ُא‬lُ َqٍiə‫اِر‬nْْ rَ‫ا‬lَ‫نا‬aَi?ُ zْr‫ ْْد‬iُ‫ُُا‬ı(nَ َnَ‫َم)ِاَۘא‬ıْhُِْ‫َا‬z))َ-əı‫ٌنَن‬-r-‫و‬bç‫ َذا‬nُa(əy‫ ٰا‬esəğaِ yْ ıْ ُُmordَ Mıaٌ‫م‬nəbْ َ‫ُا‬kə),üْəhr‫ َا‬-t(ləll‫ِن‬vəəْmv‫ُو‬rərəَُmiiِhn‫م‬yْvْəiَ‫ ُا‬a)yadalr)y-qəَ ,dَasumıyiq‫ن‬rlِ oavl‫و‬üaxkqaُ şrsilr‫כ‬r۪,ıaasirbakvgı,aُəl)öəvlmrarza-ənlkərənıioddr,inviıemrodəvnkkaadhuinir,üa,ndAqoşlsıamnoqlrlnuıaəymkrnhnoia---il,
da edib mənə möhlət verməyin, mənim sizdən heç bir qorxum yoxdur.

196) (k‫َب‬i,‫َא‬ ‫َ َل ا ْ ِכ‬ ‫ي‬ki۪ta‫ ا‬bُ ‫ا‬ ygَaöِّ rnِ ‫َو‬dd‫ن‬ıəm‫ِا‬r)iç-bıdhoiəlraq.ni(qAَ əlt۪ləaِ ‫א‬nh,-mT‫ ا‬əəanَliَaَmnَ ıُkn‫ َو‬ö)ömz-üəsdkaüçlirem.h o Allah-
Təaladır mənə şəxslərə

kömək edib onların işinə

yöibozalxəddr1əui9tnr7ed,)d(ə‫ن‬iَn(r‫ ۪و‬sِ d‫ ُو‬i‫ُد‬ənُ fْiَْze,ِ ْt(ُm‫ُכ َْ َن‬əُ ُ ْyََ‫ٓ ْا‬əَْ ََ ‫و‬qََ ‫ َ)ن‬a۪-dُ ‫وا‬inَ r۪)əَ d-ْ dَeoəyَ i)böll-züəlrtoəl,rnəbirlneakəlrəıikn,şöAesmyilzlləəaərkhkə-eöTsdmiətiabaəly,kaivdşeaatermntimdəbyəoaəklşaqqonaülmbdçəraaləzğat.ıllraəırrbiı

i‫כ‬hhnَ eisdْ çَ a‫ ِا‬a)nb1y-i9əvr(8təeş)yeey(ytۜ‫ا‬Mamiُ gməəَ öhyəْrəəَlüməbَkçm‫ى‬adşğəٰəədıُ krrْ )‫ا‬lks,ianoeَnd‫ِا‬dbıəْəzüُ n,dtülُsdəizْerzَəyii‫ن‬lْnnid‫ ِا‬l‫و‬,َil)rəsçdar-ai.nğləBəkıgrruiə)m,,rasa(oəy‫َن‬ğnəb‫و‬ılənُüəıbrtِ zliaْ ıəُ txrəediَkşsıriğْitazُmı‫و‬nirَ )xəıvzeg-elyörəairmrrm,üəər(mmks‫ َن‬əd‫و‬aənəُlُo,tmْ(əَ bbrəüəüqْ tfُtsliləənəٰ َrdər‫و‬iَ
bütpərəstlərin qəbahətini açıq-aşkar göstərməkdir.

edirl1ə9r,9o) n(‫ف‬laِ rْ ُınْ ‫ِא‬ əْ zُ i‫و ْا‬yَ yَ əْ tَ iْ ‫ا‬nəِ ُ ) - (ey Məhəmməd), bu müşriklər sənə əziyyətِ
səbir et, onları əfv edib bağışlamağı özünə şüar
şeət.xsYlaərxdşıənvəügzödzöənl doəlar.nOənmlaərllıənripxisalliqyianiənmərvəezt.in(dَ ə۪ s‫א‬əَ nْ ‫ا‬ pِ iَsl‫ض‬ikْ eِ ْtَ‫ا‬m‫) َو‬ə-,
cahil
onlar

pislik etsələr, sən onlara güzəşt et.*

(*Qeyd: Bu ayədə Allah-Təala öz peyğəmbərinə gözəl əxlaqı əmr edir. İslam
ümməti də gərək, öz peyğəmbərinə tabe olub, Qurani-Şərifə itaət etsin. Nəinki ayəni

474

Əraf surəsi
ْ ُ َ ‫﴾ ِان ا ۪ َ ا َ ْ ا ِا َذا‬٢٠٠﴿ ٌ ۪ َ ٌ ۪ َ ُ ‫َو ِا א َ ْ َ َ َכ ِ َ ا ْ َ א ِن َ ْ ٌغ َא ْ َ ِ ْ ِא ِ ۜ ِا‬
‫﴾ َو ِا ْ َ ا ُ ُ ْ َ ُ و َ ُ ْ ِ ا ْ َ ِّ ُ َ ُ ْ ِ ُو َن‬٢٠١﴿ۚ ‫َ א ِ ٌ ِ َ ا ْ َ א ِن َ َ כ ُوا َ ِא َذا ُ ْ ُ ْ ِ ُو َن‬
ْ ِ ُ ِٓ‫﴾ َو ِا َذا َ ْ َ ْא ِ ِ ْ ِ ٰא َ ٍ َא ُ ا َ ْ َ ا ْ َ َ ْ َ َ אۜ ُ ْ ِا َ אٓ َا ِ ُ َא ُ ٰ ٓ ِا َ ِ ْ َر ّ۪ ۚ ٰ َ ا َ َ א‬٢٠٢﴿

﴾٢٠٣﴿ ‫َر ِّ ُכ ْ َو ُ ً ى َو َر ْ َ ٌ ِ َ ْ ٍم ُ ْ ِ ُ َن‬

tərk edib, zülmü özlərinə şüar etsinlər. Necə ki bizim bu dövrdə yaxşı əməl sahibləri
xalqın içində zəlil olub, amma fasiq və günahkarlar, qatillər şərəfli və möhtərəm sa-
yılırlar. Bu ayənin mənası haqda uca peyğəmbərimiz buyurubdur: “Kim ki qohum-
əqrəbasına yaxşılıq etmir, sən onun əvəzinə ona yaxşılıq et. Kim ki sənin ehtiyacını
həll etməyib, səni məhrum etsə, sən onu məhrum etməyib, ehtiyacını həll et. Kim sənə
zülm etsə, sən onu bağışlayıb onun zülmünü əfv et).

hpbəiərqnvia2qəh0əs0vtaə)əpns(aə,‫ ٌغ‬rAgْıَbəl‫ن‬llِ sab‫א‬əَ he,ْ -l(əTِ ‫ا‬ə‫א‬dِaَ eْlِ :aِ ‫ْ َ( َכ‬əs‫א‬əuََ )nzَ ْ-üiَ no‫א‬b‫ِا‬dvi‫َو‬l)aulaxa-hti(eşeedmyyiibtnMaənAşəı-hlnşləaevmhyət-msaTvnəəəidars-)əlr,asəəyicngaimdərəp)n,əsnə(Anaٌ lhəl۪ aَ şhaeٌ-pyTa۪təarَ anmُlda‫ا‬aِ )aynna-ı
eşidib əhvalından agahdır.

eb-diqrirəv,f2əi(0ls‫ا‬d‫و‬1vəُ)ə‫כ‬ns(َ ə‫ َا‬bْ ‫َن‬gِə‫اא‬əsَ liَ sْrəə۪ ,t‫اا‬ld‫ن‬əَ ər‫)ِِا‬ri-haٌ ahçِ ‫א‬lıَəlbqıbiْilq,ُ əəhrtَlaəə‫ا‬q‫ذ‬nrَ ‫ِا‬q),kıo-ig,şoöbənrxulüsaşlbrəearyştekxayiəntqyavaonəlrıısnxnvuavəbsən,əsəAsviəzldlsaaiərmhs. i-(anT‫ َن‬ni‫و‬əöaُşzelِ alyْəyُtraaiْ nnُ idtd‫ا‬a‫َذ‬aə‫ِא‬əَnnt)
dəf edərlər.

lara2it0a2ə)t(eِّdَ əْ ‫ا‬nləِ rəْ ُ şَ ‫و‬eyُ tَ anْ ُ lُa‫َ ا‬rْ ö‫َو ِا‬z) - amma şeytanların qardaşlarına və on-
zoəllmalaəztldaər.m(‫ن‬öَ ‫و‬hُ kِəْmُ zəlalətlərində kömək edib, zəlalətdən heç

vaxt xilas َ ُ ) - elə ki onlar zəlalətdə qaldılar, şeytan-
lar onları etmək üçün onlardan əl çəkməzlər ki, onları

tam zəlalətə salıb, heç vaxt oradan çıxa bilməsinlər.

sisətnəyn2iib0y,3əo)b(miٍ zَ ö‫ٰא‬dِ cəüْ nِ zِ ‫א‬öْəَ ntrْiَüs‫ا‬ə‫َذ‬b‫ِا‬n‫و‬iَ r)g-mət(öiercymüzMəədəidkhüədzməə,ml(d‫ ۜא‬əiَ bdَ ْ )َ َg,ْ əm‫ا‬tiüَrْmşَ r‫ا‬iirkُ ‫א‬sَlə)ənr-?s(mə(Snüədşnərinkkilbəhirər)rdmbeiödrcişlüeəzyrə:i
‫ر‬rَ əْbِ bimَ ‫ِا‬ ٓAٰ llaُ h‫َ א‬-Tُ əِ aَ‫ ا‬l‫ ٓא‬aَ d‫ ِا‬aْnُ )
öz yanından gətirirsən, möcüzə də gətir). (ۚ ّ۪ - (ey
Məhəmməd), de ki, həqiqətən, mən ancaq mənə

vəhy olunan hökmə tabeyəm. (Öz yanımdan heç bir şey gətirməyə qadir
ُ‫ُכ‬üِ ِّ ç‫ ُ َْر‬üْ‫م‬nٍ ِ ْ َhُِ ِ i‫ٌ ٓא‬dَ َ aَ ْ y‫ََرا‬ə‫ٰ َو‬t)‫ى‬v-əً bُ r‫َو‬uə)hQ-mubərutadnQirr,uəmrbaəbnnindAiəzlnldaəbhnu-T(Qgəəaulləranay)naadiçamınqa-bnaaşkşgqəaatrirbbəiinrr
deyiləm). ( ْ
dəlildir, (‫َن‬
bir camaat

möcüzə görə bilməzsiniz.

475

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َوا ْذ ُכ ْ َر َכ ۪ َ ْ ِ َכ َ َ ً א‬٢٠٤﴿ ‫َو ِا َذا ُ ِ َئ ا ْ ُ ْ ٰا ُن َא ْ َ ِ ُ ا َ ُ َو َا ْ ِ ُ ا َ َ ُכ ْ ُ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ ِان ا ۪ َ ِ ْ َ َر ِّ َכ‬٢٠٥﴿ َ ۪ ِ ‫َو ۪ َ ً َو ُدو َن ا ْ َ ْ ِ ِ َ ا ْ َ ْ ِل ِא ْ ُ ُ ِّو َوا ْ ٰ َ א ِل َو َ َ ُכ ْ ِ َ ا ْ َ א‬

﴾٢٠٦﴿‫َ َ ْ َ ْכ ِ ُو َن َ ْ ِ َא َد ِ ۪ َو ُ َ ِّ ُ َ ُ َو َ ُ َ ْ ُ ُ و َن‬

zama2n04, )Q(u‫ ا‬rُ aِ nْ َ‫ا‬a‫ َو‬qُ َu‫ا‬laُ qِ َ aْ s‫َא‬ıb‫ا ُن‬sٰ ْaُ kْ ‫ ا‬i‫ئ‬tَ oِ ُ lu‫َذا‬n‫َو ِا‬.)Ə-deəybəmröiamyəintleədr,ibQ, usörhabnəotxeutmndəuyiğnu.
(e‫َن‬dibُ َ gْ üُ nْ ‫ُכ‬ahَ lَ a) r-ınQızuırbaanğaışhlaöyramr.ə*t etdiyiniz üçün Allah-Təala da sizə rəhm

(*Qeyd: İlahi, bu Quranı özümüzdən ötrü dünya mənfəəti üçün bir vasitə etmi-

şik. Bizdə nə gəzir o ədəb və ehtiram ki, Qurani-Şəriflə düzgün rəftar edək? Qurani-

Şərif oxunanda ancaq onun uca məzmununa əməl edən şəxs sakit olub qulaq asar.

Alimlərdə bu ədəb olmayanda, avam xalqda hardan olsun? Qurani-Şərif bu dövrdə

ancaq ölülərin üstündə oxunub, pul qazanmaqdan başqa bir şeyə lazım deyil. İlahi,

sən özün agahsan ki, mən həqir bu sözləri pis niyyətlə və iftira etmək üçün demirəm.

Əksinə, həqiqəti ifadə edirəm).

rəbb2in05A) (l‫ل‬lِ aْ hَ ْ-‫ا‬Tَ əِ aِlaْ َnْı‫َن ا‬g‫و‬i‫د‬zُ ‫و‬lَ inً َdə۪ ‫و‬,َ ‫א‬qً orَ xَ u‫ َכ‬içِ ْiَnd۪ə‫ َכ‬ya‫ َر‬lvْ ‫ ُכ‬a‫ ْذ‬r‫َوا‬a)r-aq(e, yçıMğıərhıbəmbmaəğdır)-,
-(‫ِل‬A‫ א‬lَ lٰaْ h‫ َوا‬-T‫ُ ِّو‬əُ aْ ‫א‬lِa)d-anAqllaafhi-l
madan, gizli kəlamlarla zikr edib həmd-səna et.
۪ ِ ‫َ ُכ ْ ِ َ ا ْ َא‬ َ ‫) َو‬
Təalanı səhər-axşam belə zikr et. ( َ
olan şəxslərdən olma.

bərlə2r,06ö)v(li‫כ‬yَ aِّ ‫َر‬laَrْ)ِ kَ i,۪ ‫ ) ِان ا‬- (ey Məhəmməd), həqiqətən, o şəxslər (peyğəm-
stəakhəibbibdüirrləert,m(ə۪ ِz‫ َد‬l‫א‬əَ rِ . sənin rəbbin Allah-Təalanın yanında böyük dərəcə
ْ(Bَ ə‫ َن‬s‫و‬bُ ِ a‫ ْכ‬şَ qْ َalaَ r)ı - onlar Allah-Təalaya ibadət etməkdə
niyə təkəbbürlənib, cansız şeyləri Allah-
tTəəkaəlabybaürşləərnikməqyoəşnulrəlrar?h)əm(‫ َن‬i‫و‬şəُ ُ Aْ lَ laُ hَ ‫ َو‬-Tُ َəaُ laِّ َnُ ‫و‬ıَ )zi-krAleldaihb-Toənaalaiybaadibətadeədtidbə,

səcdə edərlər, (ondan başqasına ibadət etməzlər. Siz də onlara tabe olub

Allah-Təaladan başqasına ibadət etməyin).

Allaha həmd olsun, Əraf surəsinin təfsiri tamamlandı. Hz. Peyğəmbər
buyurubdur: “Kim Əraf surəsini oxusa, Allah-Təala onunla şeytan arasında
bir pərdə qoyar, Hz. Adəm də qiyamət günündə o şəxsdən ötrü şəfaət istəyər”.

476

əl-ƏNFAL SURƏSİ

8-ci surədir. Məkkədə nazil olub, 75 ayə, 1075 kəlmə və 5080 hərfdir.

‫ َ ْ َ ُ َ َכ َ ِ ا ْ َ ْ َא ِل ُ ِ ا ْ َ ْ َא ُل ِ ِ َوا ُ ِل َא ُ ا ا َ َو َأ ْ ِ ُ ا‬. ِ ِ ‫ِ ْ ِ ا ِ ا ْ ٰ ِ ا‬
ُ ‫﴾ ِإ َ א ا ْ ُ ْ ِ ُ َن ا ِ َ ِإ َذا ُذ ِכ َ ا‬١﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫َذا َت َ ْ ِ ُכ ْ َو َأ ِ ُ ا ا َ َو َر ُ َ ُ ِإ ْن ُכ‬
‫﴾ ا ِ َ ُ ِ ُ َن‬٢﴿ ‫َو ِ َ ْ ُ ُ ُ ُ ْ َو ِإ َذا ُ ِ َ ْ َ َ ْ ِ ْ َآ َא ُ ُ َزا َد ْ ُ ْ ِإ َ א ًא َو َ َ َر ِّ ِ ْ َ َ َ כ ُ َن‬
‫﴾ ُأو َ ِ َכ ُ ُ ا ْ ُ ْ ِ ُ َن َ א َ ُ ْ َد َر َ א ٌت ِ ْ َ َر ِّ ِ ْ َو َ ْ ِ َ ٌة‬٣﴿ ‫ا َ َة َو ِ א َر َز ْ َא ُ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬

﴾٤﴿ ٌ ِ ‫َو ِر ْز ٌق َכ‬

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim

1) (‫َא ِل‬ ْ َ sْo‫ ا‬rِ uَ ş‫כ‬uَ rَ lُaَ rْ َ ) - (ey Məhəmməd), səndən cihadda olan qənimətlər
haqqında ki, o qənimət kimin ixtiyarındadır və onu kim
bTöəlaülaşdnüınrəvcəəkp?ey(‫ل‬ğِ əmُ b‫وا‬əَ rِ iِ n‫ ُل‬d‫َא‬iْrَ ,ْ
qeləənidməəbtəölgüöşrdəü,rəbri.r-(bْ i‫ُכ‬riِ ْnَ i‫ت‬zَ lə‫َذا‬ ‫)ُ ِ ا‬- (ey Məhəmməd), de ki, qənimət Allah-
onun ixtiyarı peyğəmbərdədir. Necə istəsə,
d‫ ا‬üُ şِ mْ َ‫أ‬ə‫َو‬nçَ i‫ا‬lik‫ُ ا‬
‫ ) َא‬- Allah-Təaladan qorxub,
etməyin. Bir-birinizin arasını
Qisluarhanedainim. Banir-gbəitriirnibizsəinkizösmə,əAk leladhin-T. ə(aَ lِaِ yْ aُ ُ p‫و َر‬eَ yَ ğ‫ا‬ə‫ا‬mُ bِəَ‫أ‬r‫ َو‬i)n-ə
ْvُ ْə‫ُכ‬ o‫ ْن‬n‫ ِإ‬uُ َ n əgər
(Hz.

Məhəmmədə) itaət edib, qənimət barəsində ixtilaf etməyin.

lərdi2r)k(iْ, ُ oُ nُ lُ arْ ıَnِ y‫ َو‬aُ n‫ا‬ınَ ‫ ِכ‬d‫ ُذ‬a‫ َذا‬A‫ ِإ‬lَ laِ h‫ا‬-‫َن‬Təُ aِ ْlaُ ْ ‫ا‬z‫א‬iَk‫ِإ‬r) - həqiqətən, möminlər o şəxs-
olunduğu zaman qəlblərini Al-
h-laömhk-ömTmələainrlailəoqrnionlraxxruüassuuosxbiuyünyrdəütuyləğəruri.n(zd‫א‬aً ‫א‬əmَ n‫ ِإ‬abnْ iُ ,rْ ‫َد‬ii‫ا‬m‫ز‬dَ əُ aُ ‫א‬bnَ َ‫آ‬uladْ rِ uıْ َ rَdkaْi,َaِbُ rü‫ا‬t‫ َذ‬at‫و ِإ‬ürَ ).n-(i‫ َن‬şAləُl‫כ‬lraَiَnhَ d-Tْ əِ əِّ r‫َر‬aəlbaَlnəَ ı‫و‬rَn)i
Allah-Təalaya təvəkkül edərlər.

nyiammi3az)zr(uq‫ َة‬zıَliıdbə,‫ا‬nh‫ َن‬Aeçُ llِvaُ ahَ x-Ttِ o‫ا‬ə)na-luamtyəöormlkuinentdlməarəeiznhləsxarü.ns(u‫َن‬esdiُ əyِ rْyُ ləəْ trُ l.‫א‬əَ rْ ‫َز‬i‫ر‬nَ ‫א‬dəِ ‫و‬nَ )b-iroindlaəroadvuerrdkii-,

4) (‫א‬ n‫َ َ ٌة‬eِ c‫ َْن‬əَ ‫َُو‬dِ əْْ rُِ ِّ ْə‫ اَر‬cَُəُْ lِ ə‫تכ‬rٌَ (ِ ‫ َא‬m‫)َرأُ َو‬ə‫ َد‬q)-a-bmoulamqr)eö,ymbdainğoıllşəulrandnaəmnnlaaöqrtrhvüəəqögziöqzriəəmlbolöəlamrniiAnrulləlzarihdv-iTar.rəd(aْılrُa.َ
yٌ aِ n‫ َכ‬ı‫ق‬nٌ ‫ز‬dْ ‫ ِر‬a‫َو‬

477

Kəşfül-Həqayiq I
﴾٥﴿ ‫َכ َ א أَ ْ َ َ َכ َر َכ ِ ْ َ ْ ِ َכ ِא ْ َ ِّ َو ِإن َ ِ ًא ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ِ َ َ َכא ِر ُ َن‬

etmə5k)ü(çüِّ َnْ ‫א‬nِ a‫כ‬zَ iِlْ َ olْuِbd‫ َכ‬ur‫ َر‬. B‫ َכ‬uَ aَ yْ əَ‫ أ‬d‫א‬əَ n‫) َכ‬so-n(rƏa snafvalaşsuəhrəvsailaBtıəbdiirr-bsiarvbaəşyınaın bəyan
edilir.

Ayənin mənası belədir, buyurur: “Ey Məhəmməd, Bədir savaşında qəniməti

bölüşdürməni xoşlamadıqları kimi), Allah-Təalanın səni Mədinədən, öz

evindən çıxardıb, haqq üçün Bədir savaşına götürməni də xoşlamadılar.

Əlbəttə, imanlarında möhkəm olan şəxslərdən başqası savaşa getməyi

xoşlamaz, (Bədir savaşı islamın ilk dövrlərində olduğundan möminlərdən bir

qrup savaşa getmək istəmədi. Amma savaşa hazırlaşandan sonra inanclarında
(b‫ن‬i‫ ِإ‬r‫َو‬
möhkəm olub müşriklərin sayca özlərindən çox olan ordusunu dağıtdılar).
d‫ َن‬əsُ ‫ر‬tِ ə‫ َכא‬Bَ əَ dِ iِ rْ *ُ ْ ‫ا‬saَ vِ a‫א‬şً ınِ َ )da-nhöətqriüqəMtəənd,inhəadməınsıçdıxemyial,ğıanxocaşlqammaödmı.inlərdən

(*Qeyd: Bədir Məkkə ilə Mədinə arasında bir yerin adıdır. Ərəblər ildə bir dəfə
oraya toplanıb, alış-veriş və ticarət edərdilər. Məkkə əhli ildə bir dəfə Şama ticarətə
gedərdi. Bir dəfə də Məkkə əhli 40 dəvə yükü malla Şamdan qayıdıb Mədinənin
ətrafından keçəndə Məkkəyə xəbər gəldi ki, Hz. Məhəmmədin Mədinədəki tərəfdarları
bu karvanı qarət etmək üçün Mədinədən çıxıblar. Əbu Cəhl Kəbənin damına çıxıb
car çəkdi. Məkkə əhli oraya toplandı. Dedi: “Ey Məkkə əhli, gərək toplanıb, karvana
kömək etmək üçün Bədirə gedəsiniz”. 950 nəfər toplanıb, Məkkədən Bədirə yola düş-
dü. Məkkədən çıxandan sonra xəbər gəldi ki, karvan dəniz sahili yolu ilə sağ-salamat
Məkkəyə gəlib çatıb. Karvanın rəisi Əbu Süfyan xəbər göndərib ki, savaşmaq lazım
deyil, qayıdıb Məkkəyə gəlin və ticarətlə məşğul olun. Əbu Cəhl dedi: “Bu, əsla müm-
kün deyil, gərək, biz gedib Bədir quyularına çataq, orada şərab içib, kabab yeyək,
qadın müğənnilər də bizdən ötrü mahnı oxusunlar. Ondan sonra qayıdaq Kəbəyə,
ərəblər də görsün ki, biz heç kimdən qorxmuruq. Məhəmməd və onun yoldaşları bizə
heç bir zərər verə bilməzlər. Əbu Cəhl və Məkkə ordusu gəlib Bədir quyularına çat-
dılar. O biri tərəfdən də karvan sağ-salamat Məkkəyə gəlib çatdı. Karvanın rəisi Əbu
Süfyan idi. Əmr ibn As və Əmr ibn Hişam da onunla birlikdə idilər. Bu biri tərəfdən
də Hz. Peyğəmbər Mədinə əhlini düşmənlə savaşmağa təşviq etdi. Möminlərin bəzisi
bunu istəmədi. Hz. Peyğəmbər istədi ki, onları qənimətlə savaşa həvəsləndirsin. On-
lara belə dedi: “Ümid var ki, karvanı ələ keçirib, qənimət alasınız, savaşa da ehti-
yac olmasın”. Bu həvəslə Mədinə əhlindən 313 nəfər çıxıb Bədirə yönəldilər, o biri
tərəfdən də karvan sağ-salamat Məkkəyə gedib çatdı. Karvanın Məkkəyə çatması və
Məkkə əhlinin Bədir quyularına yaxınlaşması Hz. Peyğəmbərin səhabələrinə məlum
oldu. Hz. Peyğəmbər səhabələrini toplayıb, onlarla məsləhətləşdi. Buyurdu: “Bu
barədə nə deyirsiniz, Mədinəyə qayıdaq, yoxsa savaşa hazırlaşaq?” Əbu Bəkir və
Ömər savaşın lehinə səs verdilər. Ondan sonra Miqdad ibn Əmr ayağa durub dedi:
“Ey Peyğəmbər, Allah-Təala sənə nə əmr edibsə, onu da et”. Hz. Peyğəmbər buyur-
du: “Ey insanlar, fikrinizi bildirin”. Hz. Peyğəmbər ənsarın fikrini bilmək istəyirdi.
Ənsardan Sə`d ibn Übadə ayağa durub dedi: “Ey Peyğəmbər, sən Allahın əmrinə
bax. Əgər Ədn məmləkətinə də getsən, biz sənə itaət edərik. Ənsardan heç kim səni

478

Ənfal surəsi

ُِ ‫ا‬ ُِ ‫ُ ُכ‬ ِ َ ‫َو ِإ ْذ‬ ﴾٦﴿ ‫و َن‬ ُ ُ َْ ْ ُ ‫ْ ِت َو‬ َْ ‫ا‬ َ ‫َن ِإ‬ ‫ُ ََذاא ُِت‬ ‫א‬ َ َ ‫َ ِّ َ ْ َ َ א َ َ َ َכ‬ ْ‫ا‬ ِ ‫َ َכ‬ ُ ‫א ِد‬ َ ُ
ِ ‫َא‬ ‫ِ َכ‬ َ ْ‫ا‬ ِ ُ ‫ا ُ أَ ْن‬ ُ ِ ُ ‫َو‬ ‫ُن َ ُכ‬ ‫َ ُכ‬ ِ ِْ ‫ا‬ َ ِ ُْ َْ َ َ‫أ‬ ِ َْ َِ‫ا א‬ ‫َى‬
َِ َْ ُِْ ْ ْ ‫َכ ِ َه ا‬ ‫َכ‬ ‫َو‬ ‫أَن‬ ‫دو َن‬ َ َ ‫َ ُכ ْ َو‬ ‫א‬ َ ِِ ‫ْ َכא‬ ‫َدا ِ َ ا‬ ََ ْ ‫ِإ‬
ْ ‫ُ َن َر ُכ‬ ‫﴾ ِإ ْذ‬٨﴿ ‫َن‬ ُ ْ َ ‫َو‬ َ ‫ا ْ َא‬ َْ ‫ِا‬ ِ ﴾٧﴿ َ ْ َ ‫َو‬
ُ

tərk etməz”. Ondan sonra Sə`d ibn Muaz ayağa durub dedi: “Ey Peyğəmbər, deyəsən,
sənin məqsədin biz ənsardır”. Buyurdu: “Belədir, ya Sə`d”. Dedi: “Ey Peyğəmbər,
biz sənə iman gətirib səni təsdiq eləmişik və şəhadət edirik ki, dediyin hər şey Allah-
Təala tərəfindən olub haqdır. Ya peyğəmbər, əgər bizim üzümüzü bu dənizə döndərib
dənizə daxil olsan, biz ənsar yenə səninlə birlikdə dənizə daxil olacağıq. Biz savaş-
da səbirli və möhkəmik. Allah-Təalanın köməyi ilə düşmənə yönəlib, savaşa hazır-
laş”. Bu sözlərdən Hz. Peyğəmbər şad olub buyurdu: “Düşmən tərəfinə yola düşək.
Allah-Təala mənə düşmənə qalib olmağı vəd edibdir. Sanki, müşriklərin öldürüldüyü
yerləri görürəm”. Ondan sonra gəlib Bədirdə hər iki dəstə bir-biri ilə qarşılaşdı. Sa-
vaş başladı, 313 nəfərlik müsəlman ordusu 950 nəfərlik Məkkə ordusuna qalib gəldi.
Onların böyüklərini - Utbə və Şeybə, Vəlid, Əbu Cəhl kimi şəxsləri qətlə yetirdilər.
Onlardan 70 nəfəri qətlə yetirib, 70 nəfəri də əsir etdilər. Digər məkkəlilər qaçıb
dağıldılar. Hz. Peyğəmbərin əmisi Abbas, Hz. Əlinin qardaşı Aqil əsir oldular. Ondan
sonra müsəlman oldular, Hz. Peyğəmbər də onlara icazə verdi ki, kim istəyirsə, bir
şeylər verib özünü azad edə bilər. Heç kimi də islama daxil olmağa məcbur etmədi. Bu
əhvalat həmin surədə zikr olunan ayələrdə xəbər verilir).

lib g6ə)lm( َ əyَ َ i‫א‬ َvَ əْ dَ ِّeَdْ ə‫ ا‬ndِ ‫כ‬əَ nَ sُ ‫د‬oِ ‫א‬nَ rُ )a-d(aeymMöəmhiənmləmrəsdə)n,isnəlnə onlara düşmənə qa-
münaqişə edirdilər,
(la‫ َن‬r‫و‬mُ ُ ıْ şَ kْ ُ i‫و‬mَ ‫ت‬iِ (ْ dَ aْ ‫ا‬vraَ ‫ ِإ‬n‫َن‬ırdُ ‫א‬ılَ aُ r‫ َ)א‬. َ ‫ ) َכ‬- sanki, onları göz görə-görə ölümə aparır-

dəstə7d) ə(nْ ‫כ‬bُ َir‫א‬iَnَ‫أ‬i (ِyْ aَ َ ِk‫ א‬ar‫ ا‬v‫ى‬aَnْ,‫ِإ‬yaُ ‫ا‬daُ ‫ ُכ‬Mُ ِ əَ k‫ ْذ‬k‫َو ِإ‬ə) - o zaman Allah-Təala sizə iki
qْ ‫ ُכ‬aَ r‫ ُن‬şı‫כ‬lُ aَ şِ ı‫ َכ‬bْ ordusunu) vəd etdi, o iki dəstədən
əl‫ا‬ə‫ت‬kِ ‫ا‬e‫ َذ‬çَiْrَ m‫َن‬ə‫ن أ‬kَ ‫و‬i‫د‬sَtَə‫ َو‬y)i-rdaimnimz.a(Ysiəznoi
biri əlbəttə, sizin olacaqdır. ( iki
dəstədən qüvvətli olmayanla siz
isَ satvِəِ a‫א‬y‫ َכ‬şiْr‫ا‬hsَiaِn‫ا‬q‫ َد‬iqzَ ıَ knْidَ ,‫ َو‬akِ aِa‫א‬ryَ vِə‫ َכ‬alِən)rl-anaaqmzairmlşeıadlaAişbıl,blai,shola-nTmuəaqdlaianrniənıtnieuidscətaəslyidniıiobzd)m.u(röhkَ kiْ ‫ا‬,əsmaِ vlُ əa‫ْن‬nşَ‫أ‬dُ oi‫ا‬rlssُ uinِnُ ‫و‬.َ,

A‫ن‬sَ əlblُ aəِ h8ْb)-ُiTْ ‫)(ا‬iəlَə-aِ l‫א‬haiَ sْ ə‫ا‬lirasçَlmaِəmْnُ ‫و‬dَddinmiَninüْi‫ا‬nişrimiyِkُaölِ )əyhrak-ciəsaymlqealndməəıdrıni.Ablm,laköhüh-fkTrəəmavləlaənnşiımrnkəiissitbnəaiytiiislotədemtusriirnlk,əir,(,‫ َه‬slِ ‫כ‬aaَ kvaْiَn‫و‬şَ

min 9n)əf(əْr‫ُכ‬ə ‫ر‬yَ a‫ َن‬xıُ nِ ,َ öْ َzl‫ ْذ‬ə‫) ِإ‬ri-ni(neliəsək3i1m3ünsəəfləmr aonldlaurğmunüuşrgikölrədrülələrq,aqroşırlxauşıbo,nloanrılabrüın-

rüyüb, başladılar dua etməyə, necə ki buyurur:) o zaman ki siz möminlər ah-

nalə edib rəbbiniz Allah-Təalaya dua edib dediniz: “İlahi, sən bizə kömək

479

Kəşfül-Həqayiq I

ِِ َِْ َ ِ ‫َو‬ ‫ى‬ َ ُْ ‫ُ ِإ‬ ‫َُا‬ َِّ َ ‫﴾ َو َ א‬٩﴿ َ ِ ‫ِد‬ ْ ُ ِ ‫ِ َכ‬ َ َ ْ‫ا‬ َ ِ ٍ َْ ِ ْ ‫ُכ‬ ُِ ِّ َ‫َא ْ َ َ א َب َ ُכ ْ أ‬
‫ِّ ُل‬ َ ُ ‫ُ َو‬ ِ ً َ َ َ‫أ‬ ‫א َس‬ ‫ا‬ ُ ‫ُכ‬ َِ َُ ٌ ‫ِכ‬ َ ‫ْ ُכ‬ ِ َ‫َِِ َכ‬ ‫ا‬ ‫ِإن‬ ‫ِِْ ا‬ ِْ ‫ِإ‬
ِِ ْ َ َ ِْ ‫َو‬ ‫﴾ ِإ ْذ‬١٠﴿ ْ ‫ْ ِر‬ ٌ َ‫ِ أ‬ َ ِ ‫َْא ُِء‬ ‫ا‬ ‫א‬ َ ‫ِ َو‬ ْ ‫ُ ُ ُ ُכ‬
ْ ‫َ َ ُכ‬ َ ‫ُ َ א ًِء‬ ‫ا‬ ْ ‫َ َ ْ ُכ‬
َ ِ َ ِّ َ ُ ‫َو‬ ْ ‫ِ ُכ‬ ُُ ََ ‫َא ِن‬ ْ ‫ا‬ َ ِّ ْ ُ ‫ِ ِ َو‬ ْ ‫ِ ُ َ ِّ َ ُכ‬ َ
‫ا‬ ‫ِب‬ ُُ ِ ِ ُْ َ ‫َ آَ َ ُ ا‬ ِ ‫ا‬ ‫ا‬ ِّ َ َ َ َ ْ‫ا‬ َ ‫َر َכ ِإ‬ ‫﴾ ِإ ْذ‬١١﴿ ‫ا ْ َ ْ َ ا َم‬
ُ
َ ْ ‫َכ َ ُ وا ا‬

eodl”ib. (sَ izِ ‫د‬əِ ْ bُ eِ ‫َכ‬ləِ dَ َ eْ ‫ا‬diَ :ِ “Hٍ ْ َəِ qْ i‫ُכ‬qəِ tُən,ِّ َ‫أ‬siْ z‫ ُכ‬iَ n‫ َب‬d‫א‬aَ lَ ınْ ‫א‬ıَ )zc-aAgləlalihb-,TBəəadlairdduə ahnaızzıırqoəlbaunl,
min nəfər mələklə sizə kömək edəcəyəm”.

mdəino1nm0ə)üfə(jr‫ى‬dəmَ ْ səُ əlbək‫إ‬əِ bُ vi‫ا‬əiُdlَ əiَ nَ qiə‫א‬mَl‫و‬bَ ü)ləj-driAənloilzlashau-rnTamədaelyoaəlsavunencrad(dqi,esy(iəْz‫ ُכ‬əvُ ekُ rُ ödِmiِ ),əkaِ َ mْ eَ tmِ ‫و‬mَ )aə-kgvüüəmçbüainnr

etməyin ki, kömək, həqiqətən, mələklərdəndir, bəlkə, həqiqi kömək Allah-
htəərrəbfiinrdşəenydəiqr.a(liٌ b‫ ِכ‬vَ əٌ hِ aَ kَ im‫ن ا‬,‫ِإ‬ ِ‫ا‬ tِ əْ dِ bْ iِ rin‫ ِإ‬dُ əْ ‫אا‬ َh‫ َو‬i)k-mhəətqsiaqhəitbəind,iAr.l(lHahz-.
Təala öz də
Təala

Peyğəmbərin səhabəsi nə qədər ki, qorxu içində idi, yata bilmirdi. Elə ki on-

lara yardım və qələbə müjdəsi verildi, qəlbləri aram olub yatdılar. O yerdə ki,

onlar durmuşdular, qumluq bir yer idi. Hərəkət etmələri çətin idi, içməyə su-

ları da yox idi. Susuzluq onlara qalib gəldi, müşriklər də onlardan qabaq gəlib

su quyularını ələ keçirmişdilər. Şeytan (xəbis nəfsi-əmmarə) onlara vəsvəsə

etdi ki, əgər sizin dininiz haqdırsa, niyə susuz qalıb, istidən ölürsünüz? Allah-

Təala onlara yağış göndərdi. Həm yerləri yaxşı oldu, çünki qumluq yerə ya-

ğış dəyəndə möhkəm olur və həm də hövzələr qayırıb, heyvanlarını suvarıb,

özləri də içmiş oldular. Necə ki sıradakı ayədə xəbər verir).

qorx1u1s)un(ُ dْ ِanً َ َ َ‫أ‬y‫س‬aَt‫א‬aَ ‫ا‬bُil‫ ُכ‬mِّiَrُ d‫ذ‬iْ n‫) ِإ‬iz-, o zamanı yadınıza salın ki, düşmənin
amma Allah-Təala tərəfindən gələn
i-k-nْl‫ُכ‬əöıaAnِmyblُvaləəُ aə)qdkhs-ləva-snoTərəisıbsnəənuaəisızlbizsadnıəiəibosidləəoəyəmblaaix(anğNiadlıtəşeçaicirqnsrəcuəkəlksylmbiəiuzlrəənəiovruplvisunnuaəbilkzsdgəiəsöebmidnzqəiəödebsyhəyiindrknudəəixozimulo..u((nqte‫ِِن‬udduِ‫َא‬tuimdْb)ْ ‫ ُכ‬ulsaَu.‫ا‬iِّrzqَ (َadُ‫ًِْء‬my‫א‬ə)‫ َِر‬ne-re‫ ِْء‬a‫ُכא‬dttَspْəaiَ anm‫ا‬rk.َ s(iَöıِ‫ َم‬nِho‫َُ ْا‬.k‫ َْْو‬s(َ‫)ُכ‬əuْ m‫ْا‬-َ َ َِ َsِ şəee‫ََُل‬btysِِِّّəََtiْ ُُ َban‫))و ََِوو‬-iَ.
(Qumluq yerə yağış düşəndə orada gəzmək çox rahat olur).

rəbb1in2)A(lْ l‫ ُכ‬aَhَ -Tِّəَ‫أ‬aِ l‫ َכ‬aِ mَ َ ْə‫ ا‬ləkَ ‫ ِإ‬l‫כ‬əَ rə‫َر‬ vəِ hyُ ‫ ) ِإ ْذ‬- (ey Məhəmməd), o zaman sənin
sizə köməkçiyəm. (‫ا‬ eُ dَ َ‫آ‬inَ . ِ‫ا‬ ‫ا‬ ِّ )- etdi ki, mən sizinlə birlikdəyəm və
bu savaşda qüvvətli (َ ْ ‫َ ُ وا‬
ُ َ َ siz mələklər də mömin olan şəxsləri
‫ا‬ ‫َ َכ‬ ِ ‫ِ ُ ُ ِب ا‬ ِْ ُ َ ) - əlbəttə, kafir və

480

Ənfal surəsi

ِ ِ‫ُ َא‬ ْ َ ‫ُ َ ُ َو‬ ‫ا َ َو َر‬ ‫ا‬ ‫א‬ َ ِ ُْ َ ِ ‫﴾ َذ ِ َכ‬١٢﴿ ‫َ َא ٍن‬ ‫ْ ُ ْ ُכ‬ ِ‫ا‬ ُ ِ ِ ْ ُ‫ََُא َُِق ِا َو ِا‬ َْ ْ ‫َ ْ َق ا‬ ‫ْ ُِا‬ ‫َא‬
‫َא‬ َ‫َא أ‬ ﴾١٤﴿ ‫א ِر‬ َ ‫َכא‬ ِ ‫َذ ِ ُכ‬ ﴾١٣﴿ ‫א ِب‬ ْ‫ا‬ َ ‫َ ِّ ً ا ِإ‬ ‫ا‬ ‫َ ُ َ ِن‬ ‫ا‬
‫ُ َ ُه ِإ‬ ‫ْ َ ْ َ ِ ٍ ُد‬ ‫ا‬ ‫ا َب‬ َ َ ‫َو‬ َ ِ ْ ‫ْ َ ُو ُ ُه َوأَن‬ َ َ َِ ‫ا ِإ َذا‬ ُ ‫َو َر‬ َِ ‫ا‬
﴾١٦﴿ ُ ِّ َُ ْ َْ ََ َُ ‫َא ٍل أَ ْو‬
ِ ِ َ ْ‫ا‬ ﴾١٥﴿ ‫َ ْد َא َر‬ ْ‫ا‬ ِ ُ ُ َِ ُ ٍَ ‫ًא‬ ْ ‫َز‬ ‫ُ وا‬ َ ‫َכ‬ ُ َِ َ‫آ‬ َ َُ
‫ْ َوا ُه‬ ‫َو‬ ‫ا‬ َِ ‫َא َء‬ ََْ ٍَِ ِ ‫ًא‬ ِّ
ِ ‫َ َ ُ َو‬ َ َ َ

b‫ق‬kmِ ai‫א‬ü,َ rْ oşَmrnْ ‫ا‬i)alkaq-lrəldareraiynınnmqıööətvrlmubürliuəünrbmləinrki,dəə,ssqaninovirc.axa(şButdaoesllaəmklaakafrisiaırənmlləl.ər(rki‫ٍن‬inni‫َא‬,َdbsəoi‫ُכ‬zqydıuْ ləُ ınnْnِlca‫ا‬qrvُoıِənrْxıdn‫وا‬sَiu)güən-srltoaühnrən.lrad(br‫ق‬əَ ıannْ lَ əvb‫ا‬tulüəُ rِtrüuiْ nnn‫א‬iَ
tutmağa gücləri olmasın).

Tc‫ َِ ُب‬aə‫א‬qَaُ ِd‫ر‬lَ ْ1a‫او‬ıَ 3r)nُ .)ı-ِ (vَُkَə)im-oُ ‫ر‬nَh‫و‬Aَ uəَqnll‫ا‬iaq‫ا‬phəe-‫א‬tyTəَ ğnəəْ ,aُmAlَaِ bln‫כ‬ləaَ ırِh‫ذ‬vَi)-nəT-ioədmanüluüaşnşmnrıpiənkneloyənsğraləəaymbrdaubıqəoəlrlzaaiarnnbıi əüdvzçəüaüşqbnməıdtçəlüonorx.nsş(alaَiydr‫ا‬sdıanəِ ,ِ t‫א‬A(lَiَ lُ lo‫ا‬aْl‫ن‬haَ ِ‫و‬--ََ

ya ə1za4b) ı(n‫ ُه‬ı ُ d‫و‬cُaəَ dhıəْ n‫ُכ‬n.ِn‫)( َذ‬ə‫ ِر‬m‫א‬- ‫ا‬so‫ب‬idَzu‫َ ا‬knَ aufَnirِəlِ ə‫א‬z‫َכ‬raْ bِ mı‫ن‬övَ‫َوأ‬ma)ri-dnılvrə.ərinhəəqliiqnədtəənz,əlkilafoirlmləardqəlan dün-
axirətdə də ötrü

kq‫א َر‬aüَ ‫ ْد‬fvَ iْvr‫ا‬1)lə5ət-)rli(ço‫ا‬qolaُ axَ çَ‫آ‬smıvَnəaıِzqs.‫ا‬di‫א‬zaَ َn‫أ‬a‫א‬zَ )öo-trldeüyuğoimunnlaaunrzaghəaatrilrdxəaann,lıəozrnı, l(aç‫א‬erً vlْ a‫ز‬iَ r‫ا‬qm‫و‬aُ əَr‫َכ‬yşiıَnla,ِ ş‫ا‬dgıُənُ rıِəzَ k,‫َذا‬,‫ُ) ِ(إ‬s-aُ vealَ əُşdkَaiَ

nı ka1f6i)rlə(‫ه‬rُ َəُ ‫ ُد‬çeٍ vِ َ irْ َ səْ ,ِ bِّ(ٍَöَُ ِyüْ َkَ ‫ا) َِإو‬gً üِّ-َ nَ kaُ hi‫و‬mْ dَ‫ أ‬ı‫ٍل‬rc‫א‬.َ iAِ hِ an‫ًא‬dcِّ aَ qeَ ُddəün‫) ِإ‬şdm-ə əsqnaaivçaamlşddaaaqdkıbüaçfyiürenlnəirdaəərnxaarsxsaıa--
çevirmək caiz deyil,

vaşa qayıtmaq, ya da (kömək üçün) bu dəstədən o biri dəstəyə qoşulan
caizdir. (ِ ‫ا‬Aَ lِlaٍh-َ Tَ əِ ‫ء‬aَ ‫א‬lَ aْnَ َı)n-qbəuzəsbəibnəəbdləürçdaərnoblaarşqaqa
vaxtlarda arxa çevirmək həqiqətən
savaşa arxa çevirən şəxs
scaəhvaənşdnaənmqdairç,mnıəşpoilsadr.ö(nُ üِləَ cْ ‫ا‬əkَ ْyِ ‫و‬eَ rُ dَirَ c‫ا ُه‬ə‫ َو‬hْ َə‫ َو‬n)n-əomş.ə(xesləinkai xsiarvəatşdoəkluibm, Məsəkkəknəi

əhlini məğlub etdilər, bir qismi öldürülüb, bir qismi də əsir düşdü, müsəlmanlar

fəxr etməyə başladılar, biri deyirdi: “Əbu Cəhli mən qətlə yetirdim,” o biri de-

yirdi: “Utbəni mən öldürdüm,”. Savaşdan qabaq Hz. Peyğəmbər min nəfərlik

şücaətli Qüreyş ordusunu görəndən sonra dönüb öz camaatına baxdı, dedi:

“İlahi, mənə vəd edibsən ki, bizə kömək edəcəksən, ilahi, vədinə vəfa et,” on-

dan sonra Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Ey Əli, mənə bir ovuc torpaq ver”. Hz. Əli

bir ovuc torpağı Hz. Peyğəmbərə verdi, Hz. Peyğəmbər də o bir ovuc torpağı

481

Kəşfül-Həqayiq I

‫ًא‬ ََ ‫ًء‬ ََ ُِْ َ ِ ِِ ُْ ْ ‫َ ِإ ْان‬ ِ ْ ُ ِ ‫َر َ َو‬ َ ِ ‫ا‬ ‫َ ِכ‬ ِ ‫َ َو‬ ْ َِ ‫ِإ ْذ َر‬ َ ْ َ ‫א َر‬ َ ‫ِ َُכو‬ ُْ َََ َ ‫ا‬ ‫َ ِכ‬ ‫َو‬ ُْ ُُ َْ ْ ََ
ُ ‫َ א َء ُכ‬ ََْ ‫ُ ا‬ ْ َْ َْ َْ ﴾١٨﴿ َ ِ ‫ْ َכא‬ ‫ا‬ ْ ‫َכ‬ ْ ُ َُ ‫ا‬ ‫َوأَن‬ ْ ‫َذ‬ ﴾١٧﴿ ِ َ ٌ ََِ ‫ا‬ ‫ِإن‬
‫َכ ُ َ ْت‬ َ ‫ًא َو‬ ْ ‫َ ْ ُכ ْ ِ َ ُ ُכ‬ َ ِْ ْ َ ‫َو‬ ُ َ ‫ُدوا‬ ٌَْ َُ ٌ ََْ ‫َو ِإ ْن‬ ْ َ ْ‫ا‬
ُ ُ َ ‫َ ُכ ْ َو ِإ ْن‬ َ‫ُا‬
ُ

Qüreyş ordusuna tərəf atıb buyurdu: “Qaralsın bu üzlər”. O torpaq Qüreyş or-
dusunun üstünə saçılıb, hər birinin gözünə o torpağın tozu daxil oldu. Elə ki
Qüreyş ordusu məğlub oldu, səhabələr belə dedilər: “Hz. Peyğəmbərin torpaq
saçması müşriklərin məğlubiyyətinə səb0əb oldu”. Allah-Təala gələn ayədə
Hz. Peyğəmbərin torpaq saçmasının müşriklərin dağılmasına və müsəlmanların
müşrikləri qətlə yetirməsinə səbəb olduğu fikrini rədd edir).

niz, a1m7)m( ْaُ ,َ َ əَ sَ li‫ا‬nd‫ ِכ‬əَ ‫و‬,َ sْizُ qُ ُ əْ َtlْəَ َ ) - müşrikləri siz müsəlmanlar qətlə yetirdi-
yetirmədiniz, bəlkə, Allah-Təala onları qətlə
zyaeَ ‫ر‬htَ iirَ rd‫ا‬d)iə.-Çs(əeünynkaMitdəyhıanər,mdaımmməmdv)əa, ,mqəəüslləşirbniədkəlAə, rlsliaənnhg-Taötzəmüalnaadədıatnön.kdBüırələ.lkn(əo,‫َ ِכ‬ht‫َو‬oərqَ piْqaَ ‫ر‬əَğtı‫ْذ‬ə‫ ِإ‬hnəَ roْ çَ ‫َر‬təon‫א‬rَ d‫و‬-َ

pağı Allah-Təala atdı. (Çünki bir ovuc torpağın min nəfər camaatın gözünə
m‫א‬ötًötَkörَ üüml‫ ًء‬mimnَ əَ lüəsُ şiْrِri)inink-sdlaAəunrlaliialşamhir-dəıTnğeəıylaueillbş,aidböeəitzbldk,tiəə.o,rn(əblٌ faeiِrlnَəıdniəٌ şənِhAmَvlalَöalhm‫ا‬ın-‫ن‬Tidn‫) ِإ‬aəlanə-lraaəhngıgəanqöhziidqşəiıəldrt.eiərhn)s.,a(Anَ leِlِatmْhُ -ْə‫ا‬Tkəَ dِaْəُlِna‫َو‬

hdəuqri1qk8əi,)təs(nizْ ,‫ ُכ‬Amِ ‫ َذ‬l)öla-mhmi-nTüləəşarrləiakmlkəaərrfiihrmələmərğiəlnut bmvəeətkemhrsəvakəndhəeiytAsləilnllaə.rh(i-nَ Tiِəzِ ‫א‬aə‫ َכ‬liْafl‫ ا‬nəِ ıdْ n‫ َכ‬ənُmdِ əiqrُ .sَ (əM‫ا‬d‫ن‬iəَ‫وأ‬kbَ )ku-ə-
əhli savaşa getmədən əvvəl onların böyükləri Kəbədə cəm olub Kəbənin
pərdəsindən yapışıb dedilər: “İlahi, biz Məhəmmədin davasına gedirik, bizim-
lə Məhəmməddən hansımız qonağa və qohuma ehtiram və yaxşılıq edib,
məzlumlara kömək edəndirsə, ona kömək et, əgər Məhəmməd haqlıdırsa, ona
kömək et, əgər biz haqlı, Məhəmməd batildirsə, bizə kömək et. Bu barədə sı-
radakı ayədə Məkkə əhlinə xitab edilir:)

fəth 19) q( ُəlْ əَ ْ b‫ ا‬əُ ‫ ُכ‬i‫ َء‬s‫א‬tَ əyْ َirَ s‫ ا‬inُ iِ zْ َsəْ َ ,‫ ْن‬a‫) ِإ‬rt-ıqeyhMəqəiqkəktəənəhsliiz, dəəgnəröstirzüAfləlathh-vTəəaqləaldəabnə
və

gəldi, sizin üçün daha bundan yaxşı fəth və qələbə olmaz. (Bu söz kafirlərə

kto-ْənُöenَ muyə‫وا‬nək‫د‬vُ lkaaəُ fsَeii)asrttm-vleəahrəaş,zkmmaqüdmoaıçşqraüu)d.nnəa(ugqnْ ən‫ُכ‬aəruَylzsıçٌ diْəçzَ ıkobysxَ,əeُ sَonnil‫ا‬ziiszdiaُ,əzَ əْndəَ llba‫ْن‬isl,ə‫ِإ‬a‫َو‬teyv)tdeəa-nə,şrbəaəigukdqə,.əars(iys‫ت‬zpiْızdteَsiəُya‫َכ‬Anğnəْlöıَlm‫و‬zatَ r,h‫א‬bًüb-ْ əTَidrzəaəْ a‫ُכ‬dhəlُəaَadِ dypaْ aave‫ ُכ‬xnyəْ َştğeiıəndhَ mِiıtْzriُ b.dy(ْəaə‫َْن‬rnc‫ َِإو‬ə‫)و‬-َ,

482

Ənfal surəsi

‫َن‬ ُ َ ِْ َ ُْ ْ َ‫ْ ا َو َا ْ ُِّب َو ِأ‬ َ َ َ ‫ا ا َ َو َر ُ َ ُ َو‬ ُ ِ َ‫ِ َ آَ َ ُ ا أ‬ ‫َא ا‬ َ‫أ‬ ‫َא‬ ﴾١٩﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ‫ا‬ َ َ َ ‫َوأَن ا‬
ُْ ‫ا‬ ْ ‫َا‬ ْ ْ ُ َ َ ْ َ‫أ‬ َِ ‫ا‬ ُ َ ِ ‫َכא‬ ‫ا‬ ُ ‫َ ُכ‬ َ
َ‫ا‬ َ ََ ‫ْ ِ ُכ ْ َوا‬ ‫ا‬ ْ َ ‫﴾ ِإن‬٢١﴿ ‫ُ َن‬ َ َْ ِ َ ُْ ‫ِ َ َو‬ ‫َא‬ ْ ْ َ ‫َو‬ ‫َא‬ َِْ َ َ ‫َ ِو‬ ﴾٢٠﴿
ً َُ ْ ‫َ ََ ُ ا‬ ُ ِ ‫ِ ََو َא‬ ََ ِ ُِ ‫ا‬ ِ ْ ‫ُ اا‬ ‫ا ْ ُ ْכ ُ ا‬
‫ْ ا َو‬ ‫ْ ُכ‬ ِ ‫ا‬ ْ َُ َ ْ ‫ِإ َذا‬ ‫ً ِال‬ ْ َ ْ ِ ‫ِ َو‬ ‫ُا‬ َ َُْ ﴾٢٢﴿ ‫َن‬ ِ ُ
‫ا أَن‬ ْ ‫א ُכ‬ ُ ‫َد‬ ِْ ‫ا‬ َ َ‫آ‬ ُ َ‫أ‬
ِ َ ًَ ُ َ ِ َ ‫َא ا‬ ِ ِْ ‫َא‬ ﴾٢٣﴿ ‫ُ ْ ِ ُ َن‬
‫َא‬ ‫﴾ َوا‬٢٤﴿ ‫و َن‬ ُ َْ ‫ِإ‬ َ‫َوأ‬ َ ‫ا ْ َ ْ ِء َو‬ َ ْ َ ‫َ ُ ُل‬
َ َ ُ

sız etməz, (bəlanı soilzudbə,nodnəlfareatmkəözm).ə(kَ eِ dِ ْəُ nْ ‫ا‬diَ rَ . َ ‫ ) َوأَن ا‬- həqiqətən, Allah-
Təala möminlərlə

və on2u0n) (p‫ ا‬eُ yَ َ‫آ‬ğَəmِ ‫ا‬b‫א‬əَ rَ‫أ‬i‫א‬nَ )ə-(eHyzi.mMaənhgəəmtimrəəndləə)ri,t(aُ əَ t ُe‫َر‬d‫ َو‬inَ .‫ُ َن(ا ا‬ ِ َ‫ )أ‬- Allah-Təalaya
- bir halda ki, onun sözlərini eşidib təsdiq edirsiniz, Aُ َllaْ َ hْ -ُ Tْ َ‫َوأ‬əaُ ْ lَ a‫ا‬dْ aَ nَ üَ ‫ َو‬z)

döndərib, onun itaətindən çıxmayın, ondan necə üz döndərərsiniz?

eşidi2b1)tə(s‫َא‬dْ iِ qَ e‫ ا‬tُ d‫ َא‬ikَ ,ِ de‫כא‬eَtmy‫ ا‬əəُ ny‫ ُכ‬işbَ ələxَ ‫َو‬rs),lət-ər(sedkyiiqmmeiötmmoləimnnliaənyrq)ın,a-.yAd(‫َن‬allsaُıhَə-mْ Tَ əəlَaelْ taُmn‫) َو‬əınk-dshiöraz. llƏəbrmuiknəlii
eşitməyib, (təsdiq də

olmayanda təsdiq də yalandır).

hkəi,rhə2ka2qə)tq(ِeıd‫ا‬eəşَ niْ tِ mr‫ب‬uِّəhk‫ َوا‬dsaə‫ا‬hnibqَ lu‫ن‬əlr‫ِإ‬a)iqn-lianhrəəıqnkiapqriəs,tiəh,na(‫ن‬,َqAqُ ıِlْldaَ ehَm-Tَ əəِka‫ا‬dlُaə‫ْכ‬nُqْ ‫ا‬daitlılnə‫ا‬dr)ia-laoyle,şrəöxzüslzələürrindddiəər
ağılla hərəkət etməyənlərdir.

23) ( ْ xُ eَ yَ iْrَ َ(H‫ ً ا‬aْ َ qqْ -ِ Tِ əُ a‫ا‬laَ ِtəَ rəْ َ f‫ َو‬i)n-ə (ey Məhəmməd), əgər Allah-Təala on-
larda bir hidayət tapmaq) bilsəydi, əlbəttə, onla-
iَ tَaəْ َ‫أ‬tdْ َ ə‫ َو‬n)
ra haqq sözləri eşitdirərdi. (‫ِ ُ َن‬ üْ ُz ْ dُ ö‫ َو‬n‫ا‬dْ əَ َrَ ibْ ُ - əgər haqq sözləri
onlara eşitdirsəydi də, hər halda çıxardılar.

dْ ‫ُכ‬inِ ْ v2ُ ə)4-)dn(ü‫ا‬ənُ zyَ َ‫آ‬aamnَ ıaِzna‫א ا‬Ahَ َlə‫أ‬lya‫ َא‬a)ht--Tveəeyarəlianmviaəşndoəngnuətn(icrpiəhenayldəğdrə,amn(‫א‬b)َ əِ örtْ ir‫( ُכ‬ü‫א‬Hَ ‫ َد‬szi‫ا‬.‫ذ‬zَ M‫ِإ‬i ‫ل‬çِ əahğُəımrِ s‫و‬mَ aِ ,əِ də‫)ا‬lbُsiəِ ztَ itnْə‫ا‬
(şِəِ xْ َ s‫ َو‬in‫ِء‬ öَ zْ ‫ا‬üَ yْ lَ ə‫ ُل‬qəُ lَ bَ in‫ ا‬i‫ن‬nَ‫أ‬
ki, qəbul edin. ْ ‫ا‬arُ aَ ْs‫ا‬ı‫َو‬n)a-geiryəirn, söalünmlaro, nealəgvəaləxrt, gələr
ki, Allah-Təala daha

fürsət tapa bilməz, nə qədər ki fürsətiniz var, Allah-Təalaya itaət edin.
(s‫ن‬ıَ n‫و‬ıُ zَ . ْ ُ ِ ْ َ ‫ ) َوأَ ُ ِإ‬- həqiqətən, hamınız Allah-Təalanın tərəfinə cəm olacaq-

25) (tًəfr‫א‬iَqəْ ‫ُכ‬saْ ِlm‫ ا‬aُ qَ َ daَ n)ِ ‫ا‬ َ ُِ َ ً َ ْ ِ ‫ ) َوا ُ ا‬- qorxun o günahdan (millət
arasına*

483

Kəşfül-Həqayiq I

‫أَ ْن‬ ‫َن‬ ُ‫א‬ ََ ‫ا ْ َ ْر ِض‬ ِ ‫َن‬ ُ َ َْ ُْ ٌ َِ ْ ُ ْ َ‫أ‬ ْ‫ ِا﴾ِهأَ َ ََووאاََرْאذ َِز ُכَ ُُכ ُْכو ْا َ ِوإِأَْذ‬٢ُْ ٥َ ِ﴿ُ َْ ‫ِ َא ِب‬ ْ ‫ا‬ ُِ َ َ‫ا‬ ‫أَن‬ ‫ا‬ ُ َ ْ ‫َوا‬
َ ِ‫ا‬ ‫َא‬ َ‫َא أ‬ ﴾٢٦﴿ ‫ُכ ُ و َن‬ ْ َ ْ ‫َ َ ُכ‬ ‫ِّ َא ِت‬ َ ‫َا‬ ‫َوأَ َ ُכ‬ ْ ‫َ َوا ُכ‬ ‫א ُس‬ ‫ُا‬ ‫ا‬ َ ََ
﴾٢٧﴿ ‫َ ُ َن‬ ُْ ‫ُ َل َو‬ ‫َ َوا‬ َ ‫ُ اا‬ َُ ‫َ ُכ‬ َ َ‫آ‬
َ ُ
ْ

(*Qeyd: Həqiqətən, müsəlmanlar arasında ixtilaf və ayrılıq salmaqdan böyük
günah yoxdur. Bu dövrdə müsəlmanlar arasında ixtilafı salan şəxslərə Allah-Təala
necə əzab edəcəkdir, özü bilir. Müsəlmanların rəhbərlərinin lazımınca səy və cəhd
edib ümmət içində olan ixtilaf və nifaqı yox etməsi bu gün hər bir şeydən vacibdir. Bəs
hələ o vaxt yetişməyibdir ki, bütün müsəlmanlar əl-ələ verib Qurani-Şərifin buyurduğu
“bütün möminlər qardaşdır” (Hucurat, 49/10) fərmanını yadlarına salıb qədim əhd
və məhəbbətlərini təzələsinlər? Bəs o zaman hələ gəlməyib ki, müsəlman qardaşlar
şiə-sünni davasını bir kənara qoyub bir kitab, bir din, bir peyğəmbər və bir məzhəbdə
ittifaq etsinlər? Və bu nifaqın xəbis sözlərini tərk edib ittihadi-İslamı seçib bir olsunlar?
Qurani-Kərimin ehkamı əvvəldən axıradək bizləri ittihad və ittifaqa, birliyə çağırır.
Bəs biz müsəlmanları bu nə bəladır tutub? Bunun səbəbi Qurani-Şərifin ehkamını atıb
öz xəyalımızla düzəltdiyimiz sözlərə tabe olmaq deyilmi? Amma heyif, islam ümməti
Qurani-Şərifin dərin mənalarına qafil olub, özgə millətlərin ittifaqına baxıb həsrət
çəkirlər, halbuki dərdin dərmanı özlərindədir, dərmandan ötrü özgə yerlərə getməyə
ehtiyac yoxdur. Qurani-Şərifin hər bir kəlməsi qaranlıqları aydınladan minlərlə çırağı,
nurlu gövhəri ehtiva edir, amma gözlər görməkdən məhrumdur, gərək, bu qulağı, bu
gözü və bu şüuru dəyişdirib əvəzində eşidən qulaq, uzaq görən göz, dərk edən şüur,
fəhm əldə edək ki, Qurani-Şərifin dərin mənalarından faydalana bilək).

ki, o günahın əzabı sizlərdən sadəcə zalımlara yetişməz, bəlkə, o elə bir günah-
(‫ِ ُ ا ْ ِ َא ِب‬ iَxtَ il‫ا‬a‫ن‬fَ‫أ‬
dır ki, onun əzabı hamınızı tutar). (islamda s‫ ا‬aُlaَ ْn‫وا‬lَ a)r-a)bəilzianbvıəşixdədbəətrldi vaər
olun, həqiqətən, Allah-Təalanın

möhkəm olacaqdır.

dınız2a6)sa(‫ض‬lınِ ‫َ ْر‬kْ i‫ا‬, Mِ ‫ن‬əَ kُ kَ əْ dَ əْ ُ mٌ üِ şَ rْikُ ْ َ‫أ‬lə‫ ْذ‬r‫ ِإ‬i‫ا‬n‫ُכ ُ و‬a‫ْذ‬r‫وا‬aَ )sı-nd(eayamz övmə iznələifr)o,loanzabmiracnaımyaa--
MTq((a‫َتن‬toِə‫و‬əra‫א‬iُdَ xdّl‫ ُِכ‬2aiuin7nْn‫ا‬rَə)iıdَzynْ (u.‫ُِכ‬ə‫ ا‬vn(ُْgَ ‫س‬a‫כ‬uََُ əَ‫)آ‬cَُzt‫َאز‬i-.iَ‫ر‬bَ r‫وا‬əَ d(ِ )elُ ْib‫ا‬t‫כ‬-ُ‫כ‬.ُ d‫א‬ə‫َ(َو(َا‬ti‫َِه‬Bytَ‫ََِأ‬ə)i‫א‬ə,ََْ َd)şَg-ِei‫ن‬-ْəryَ‫ْأ‬rAl‫ُכ‬seəə‫َن‬aَylkrlvَ‫أ‬aiُ,‫و‬aiَ‫א‬hm)btşَ ə-ıu-َ nTar)dknhnə-aaəeeg)mmMldaəptiiəəabintsrkk,liəəkBzpnorəəəeəlldəayəişrniğshü,rtəlkqi(misr‫ل‬nüəaَ anbirvhnُiəaeəmrşdts‫ا‬iıi‫و‬ənnəَ ztmsdiَdi(anəH‫ا‬əhsin‫ا‬əszzkliُ..sazəiMənkُziَəkəehörvtَ )məumemzr-əəiimsbkAvi,nəelelddrtasiddəihnznii)-i..

qoyduğu yoldan çıxıb, cihadda aldığınız qənimətə xəyanət eyləməyin.
ə( mْ ‫ ُכ‬aِ ‫א‬nَ ‫َ א‬əَ‫أ‬ti‫ا‬
mُ üُ hَ ‫ َو‬a)fi-zəareadnibızsdaahiobliannə əmanətlərə də xəyanət etməyin, əlbəttə,
çatdırın. (‫َن‬ ََُْ ْ ُ ْ َ‫ ) َوأ‬- və xəyanət etməyin

484

Ənfal surəsi

َ ‫اا‬ ُ َ ‫ا ِإ ْن‬ ُ َ َ‫ا ِ َ آ‬ ‫َא‬ َ‫أ‬ ‫َא‬ ﴾٢٨﴿ ٌ ِ َ ٌْ َ‫َ ُه أ‬ ْ ِ َ ‫ِ َ ُوכأَْن َاو‬ ٌَ ْ ِ ْ ‫ُد ُכ‬ َ ‫ُ ْ َכ َِّوْأَ ْو‬ ‫ُ ُכ‬ ‫ْ َا‬ َ‫أ‬ ‫א‬ َ َ‫ا أ‬ ُ َ ْ ‫َوا‬
﴾٢٩﴿ ِ ِ َْ ‫ُذو ا ْ َ ْ ِ ا‬ ُ ‫َوا‬ ْ ‫َ ُכ‬ ِْ ْ ‫َא‬ ِّ ْ ‫ْ ُכ‬ َ ‫َو‬ ‫َא ًא‬ ْ ُ ‫َ ُכ‬ َْ ْ َ
َ َ ْ

günahını, cəzasını bilirsiniz ki, ondan ötrü Allah-Təala yanında nə qədər
əzab vardır.

28) (ٌ vَ ْəِ öْ ‫כ‬vُ ‫ُد‬laَ d‫أَ ْو‬ı‫و‬nَ ıْz‫ ُכ‬sُ ‫ا‬iَzْdَ‫ أ‬ə‫א‬nَ َ‫أ‬ö‫ا‬trُ üَ ْ b‫ َوا‬ə)la-dbıril.i(nİnvsəanxıəgbüənradhaarsoallumna,ğhaəbqaiiqsəotləanr-,
sizin mal
-lahr.əMqiaqləvtəənö, vAllaldahs-iTzəəacliahaydaangınedtmaəbködyəümk aonlaenoəlmcrasvıanr)d. ı(rٌ . Oِ َ əٌ cْ rَ‫ أ‬m‫ َ ُه‬aْ ِ l َvə‫ن ا‬öَ‫أ‬v‫ َو‬-)
laddan artıqdır. O əcri də ancaq din yolunda cihad etməklə tapmaq olar.

Allah29-T) ə(‫ا‬alُ aَ َ‫آ‬dَanِ ‫ا‬q‫א‬oَ rَ‫أ‬x‫َא‬u)b- oeynaimitaanətgeədtiirbəncilhəra,d(a‫َא ًא‬gْeُ tsْ ‫ُכ‬ənَ iْzَ , ْ kَ üَ f‫ا‬r‫ا‬ə ُ َ ‫ ) ِإ ْن‬- əgər
qalib olub,

haqla batil bir-birindən fərqlənib aralansın deyə Allah-Təala sizə öz ya-
nnTııəznaıdnlaaünbsöktüyöünmkəəplküəetrfddvəərə.sea(hlْ ı‫ُכ‬sbaَ n(ْ öِ ْsrَta‫و‬üَ hbْ i‫)ُכ‬bِ si‫א‬dَiِّziَir.bْ (‫ ُכ‬aHْ ğَ zış.ْ lِّ Pa‫ َכ‬eُy‫و‬yَ a)ğr-.əm(ciِ bhِ əaَrdْ ‫ا‬Msِ əəbْ kَəkْ ‫ا‬bə‫و‬idn‫ ُذ‬əəُ o‫ا‬g‫و‬lَ üa)nn-adAhöllvlaarrdhıə--
Mədinə əhlindən bir camaat Məkkəyə gedib ona iman gətirib beyət eylədilər,
Məkkəli Qüreyş əhli islamın yayılmasından qorxdular. Darün-Nədvədə (şura
məclisi) toplanıb Hz. Peyğəmbərin haqqında məşvərət etdilər. Bir qoca kişi ora
daxil olub dedi: “Mən Məkkəyə gəlmiş Nəcdli bir şəxsəm, (təfsirçilər deyiblər
ki, bu qoca kişi şeytan idi. Təəccüblüdür, Nəcdli bir adama şeytan demək
nəyə lazımdır?), bir zəruri işdən ötrü burada toplandığınızı eşidib istədim
ki, mən də bura gəlim ki, mənim rəyimdən də faydalana biləsiniz. Dedilər:
“Çox gözəl”. Başladılar məşvərət etməyə. Əbül-Büxtəri dedi: “Mənim rəyim
belədir ki, Məhəmmədi tutub qollarını bağlayıb bir evə salaq, o evin qapısını
möhkəm bağlayıb, orada onu həbs edək və kiçik bir deşik yeri qoyaq ki, ora-
dan ona su və yemək verək. Ölənə qədər də orada qalsın”. (Nəcdli) qoca dedi:
“Bu doğru fikir deyil, onun qövmü və camaatı vardır, gəlib savaşıb, zorla onu
ordan çıxararlar, başqa şey fikirləşin”. Hişam ibn Amir dedi: “Mənim rəyim

belədir ki, onu tutub qollarını bağlayın, bir dəvəyə mindirib, öz aranızdan qo-

vun, buraxın biyabana getsin. Ya dəvə onu qətlə yetirər, ya da sağ-salamat bir

yerə getsə də, daha ondan sizə bir zərər gəlməz”. Qoca dedi: “Nə pis fikirdir,

bəlkə, salamat qaldı? O zaman da gedib başqa bir camaatı başına toplayıb,

gəlib sizə hakim olar”. Əbu Cəhl dedi: “Mənim rəyim budur ki, hər bir qəbilə

və camaatdan bir cavan seçib, hər birinə bir qılınc verəsiniz, Məhəmməd gecə

yatanda onlar qəflətən onun üstünə tökülüb onu qətlə yetirsinlər. O vaxt onun

qanı bütün qəbilələrin arasında bölünmüş olar. Tək bəni -Haşim qəbiləsi bü-

tün Qüreyş qəbilələrinə qarşı çıxıb savaşa bilməzlər. Əgər bizdən diyətini

istəsələr, diyətini verib rahat olarıq”. Nəcdli qoca dedi: “Bu cavan doğru dedi,

485

Kəşfül-Həqayiq I

ُ َْ ُ ‫ُ َوا‬ ‫ا‬ ُ ‫َِو ْ َ َْ ُכ‬ ‫ُ و َن‬ ‫َو َ ْ ُכ‬ ‫َك‬ ُ ِْ ُ ‫ِ ُ ْ ِ ُ َك أَ ْو َ ْ ُ ُ َك أَ ْو‬ ‫وا‬ ُ َ ‫ِ َכ ا ِ َ َכ‬ ُ ‫ُכ‬ ْ ِ َ‫اأََ ْو َِإَ ْذאא ِِכ‬
‫ِإ‬ ‫َا‬ َ ‫ِإ ْن‬ ‫َا‬ َ ‫َ ُ ْ َא‬ ‫َ َ א ُء‬ َْ ‫ِ ْ َא‬ َ ْ َ ‫َ َ ْ ِ ْ آَ َא ُ َא َא ُ ا‬ َ ُ ﴾‫ا‬٣‫ِإ َذ‬١‫﴾﴿ َو‬٣َ ٠ِ ‫َ﴿و‬ ْ َ
ْ ‫ُا‬

gözəl rəydir”. Əbu Cəhlin rəyini qəbul edib dağıldılar. Bu əhvalat Allah-Təala
tərəfindən Hz. Peyğəmbərə xəbər verilib Mədinəyə hicrət etməsinə izin veril-
di. Qüreyşin Hz. Peyğəmbəri öldürmək üçün toplandığı gecə Hz. Peyğəmbər
Hz. Əlini öz yerinə qoyub getdi. Qüreyş müşrikləri Hz. Peyğəmbəri öldürmək
üçün gecə onun evinə hücum etdilər. Qəfildən Hz. Əli əlində qılınc yataq-
dan qalxıb Qüreyşlilərə belə dedi: “Nə istəyirsiniz?” Dedilər: “Məhəmmədi
istəyirik, hanı Məhəmməd?” Hz. Əli buyurdu: “Mən onun keşikçisi deyiləm,
bilmirəm haradadır”. Hamısı çaşıb, çıxıb getdilər. Bədir savaşından sonra
Allah-Təala bu əhvalatı, Qüreyşin məkr və hiylələrini və Hz. Peyğəmbərin
onlardan xilas olduğunu və Bədir savaşında onlara qalib gəldiyini sıradakı
ayədə Hz. Peyğəmbərə xəbər verir. Belə ki müsəlmanlar bu böyük nemətlərə
şükür edib, Allah-Təalanın islama necə kömək etdiyini görsünlər).

kh--şkَ aaiikymy,ِ f‫ِכ‬aili‫א‬,sər3iَəsdlbْ0əonə‫ا‬anr)lnəُ aiAْti(nَno‫ا‬zz‫و‬mipəُniQُ nrliَ‫ا‬a‫و‬r‫َכ‬əəüdَ nrdvُraَ ıeəen‫ا‬byzdyِaُ eiiş‫ُכ‬s‫ا‬n)tsə,icْ‫כ‬darnََ(a‫و‬əlَs‫ن‬iَِmıi‫ون‬bَnqoُ ‫ُُכو‬anlə‫כ‬hُ əُaْtl‫ُכ‬ərَْlatَ.əbıْ‫ذو‬rََْ ‫إ‬s)ِ‫و‬Md(yَ‫)َُو‬-e)aeə‫ا‬-ttns-sikəryُikö‫ُכ‬n(nsaetiələْ nryədَd‫و‬ürqَləa)ə,Marh(ssr-,Nəəəaş(hnnzıeANəəıciqrmleəöluqlcaalmkraəkhddirəə-kışƏuTdğdiıq)ıbəəƏm,lnaüəaoblzləraq-uakBızobrahCdüv,ımixasəhyguthialəiyoənlznrllnlildəəıəaldertaryedeid,rtnadii(dı)diinN,ki)ıgl,(neiəi‫ك‬m,(َczra‫َك‬əolə(əsُ ‫ك‬kktَُəaِdُ irzlْْ ُiَaHِlُk‫ْو‬vəbُْ ‫و‬iَ‫ِأ‬iْər))-ı,َ‫أ‬
qAəlflailhd-əTnəoanlalaərzaabyevtiarxstiınn,a(NagecaəhkoiluBbə,doirnsuavgaizşılnəddaənyleətriirndiə).n(yَ aِ x‫א ِכ‬şَısْ ‫ا‬ıdُ ْ ıَ r.ُ ‫ ) َوا‬-

də-gubə,ur(3‫ا‬bsَ1öiَ)zz(lَ‫א‬dəَْ ُ rِə‫آَא َא‬aَ iْ sْnُ tَِ cəْ ‫َُء‬as‫ َא‬qəَ kَ kَ,ْْ ُeَ ə‫ا‬ç‫ذא‬lَ َmb‫ َوْ ِإ‬əِ)itş-َ təbnْ ,َaəb‫ا‬tziuُla‫َא‬məc)hü-avrnadalkeayditəmilllaəərürrdşkrdıriiek,y(l(nəəbarreğiəlkıəbl.liaş(zerَidymıِl‫و‬rə)َar.ْiy‫(ا‬çəBُ oləِux‫א‬r)siَ mَ‫أ‬öezşiiüz‫ِإ‬tm‫ا‬odَ xeiَ şuyi‫ن‬əْnk‫إ‬nِ -),
Nəzr ibnül-Haris idi, Qüreyş tayfasından olub, İrana gedib orada Rüstəm,
İsfəndiyar hekayələrini öyrənib gəlmişdi. Bu sözü də məhz inadkarlığından
dedi, yoxsa, həqiqətən, Quranın müqabilində söz deməyə gücü çatsaydı, hər
halda deyib Quranı batil edərdi. Çünki Qüreyş tayfasının gecə-gündüz bütün
fikri o idi ki, bəlkə, bir yol tapıb Quranı batil etsinlər. Çox səy etsələr də, heç
bir fayda vermədi, Quranın ən kiçik bir surəsinin oxşarını da gətirməkdən də
aciz qaldılar).

486

Ənfal surəsi

‫َ ا ٍب‬ ﴾ََُ ِ٣ْ ْ‫אاا‬٣‫َأَِ َْْ َوِאًِ َُِءא َوُأَؤَُُِهنوو ِإاُْ﴿ِ َا‬ ‫ا‬ َ ِ ‫א َر ًة‬ َ ِ ‫َא‬ َْ َ ْ ِ َْ َ ‫َك‬ ِ ْ ِ ِْ َ ْ‫ا‬ َ ُ ‫َا‬ َ ‫ِإ ْن َכא َن‬ ُ ‫َא ُ ا ا‬ ‫أََوِ ِإ ٍْذ‬
‫َو َ א‬ َْ ‫ْأَ ْو َِ َوאُ َء ْ ُه‬ ِّ َُ ُ‫ا‬ ‫َכא َن‬ ‫א‬ َ‫ِ َوا‬ َ ْ ِ َِ ْ َ‫ْ َوأ‬ َُ ِّ َ ُِ ُ ‫َ א َכא َن ا‬ ‫َو‬ ﴾٣٢﴿
‫ُ َن‬ ‫ِإ ْن‬ ُ َ ُ ‫َכא‬ ‫َو َ א‬ ‫ا ِم‬ ْ ِ َ ْ‫ا‬ ْ ُ ‫ُ ا ُ َو‬ َُ ِّ َ ُ َ‫أ‬
‫َ ا َب‬ ‫ا‬ ِ َْْ‫ا‬ ِْ َ ‫َכא َن‬ ِ َ ‫َ ُ و َن‬ ‫َ َ ْ َ ُ َن‬ ُ َ َ ‫أَ ْכ‬ َ
َ َ ْ ْ ‫َ ْ ِכ‬ ُ ‫َو‬
ْ َ ‫ِإ ُ َכא ًء َو‬ ‫﴾ َو َ א‬٣٤﴿
َ ْ ُُ ﴾٣٥﴿ ‫ِ َ א ُכ ْ ُ ْ َ ْכ ُ ُ و َن‬

32) (‫ِ َك‬ ْkِ i,ْ Qِ ürَ eْ ‫ا‬yşَ ُ c‫ا‬aَ mَ ‫َن‬a‫א‬a‫ َכ‬t‫ن‬ıْ ‫ ِإ‬beُ lə‫ا‬ d‫ ا‬eُ ‫א‬dَ i‫ذ‬:ْ ‫)“َو ِإ‬E-y(ebyizMiməhAəlmlamhəımd)ı,zo, zamanı
yadına sal oِlَ‫أ‬u‫ب‬bٍ ‫ا‬dَ uَ ِr‫א‬sَ ِaْ ‫ا‬,‫א)ِءأَ(ِو‬ əgər bu
dِ a‫ َر ًة‬o‫َ א‬ndِ a‫ َא‬nْ َ baْ ِ şْqَ َa)
Quran haqdırsa, sənin tərəfindən nazil ٍ -َ y‫ا‬aَ َ
- bizə səmadan daş yağdırıb həlak et. (
bizə şiddətli bir əzab yetir”.

dedi)3,3a)m( mْ ِ aِ nَ əْ َ‫ َوأ‬qəْ dُ َ əِّ rَ ُ ِ kُ i,‫ا‬ ‫َכא َن‬ ‫א‬oَ ‫و‬nَ )la-rı(neyaMraəshınədmamsaənd,, Qüreyş camaatı belə
sən Allah-Təala Qüreyş

camaatının bu sözlərinə görə onlara əzab edən deyil, (sən onların arasın-

dan çıxanda, əlbəttə, onlara əzab edərəm. Necə ki Bədir savaşında əzab etdi).
ş(‫ن‬iَ r‫و‬kُ dِ ْ əَ nْ َ dْ öُ n‫ َو‬səْ ُlَəِّ rَ,ُ
oُ n‫ا‬la‫ َن‬r‫َכא‬a ‫א‬əَ ‫و‬zَ )ab- yenə Allah-Təala onlar tövbə edib küfr və
etməz. Amma tövbə etməsələr, Allah-Təala

onlara əzab edər.

rın a3r4as)ın(‫م‬dِ ‫ا‬aَ nَ ْ ‫ا‬ayِ rِ ılْaَ nْ ‫ا‬daِ nَ s‫ َن‬o‫و‬nrُaَ) Aْ ُ l‫َو‬laُ h‫ا‬-Tُ əُ َ aِّ lَ aُ nınَ‫أ‬ ْ oُ nَ l‫א‬aَ ‫و‬rَ )a - yoxsa (sən onla-
əzab etməsinə nə

əngəl vardır və həm də onlar xalqın Məscidül-harama daxil olub tavaf

etməsinə mane olurlar. (Ey Məhəmməd, necə ki sənin özünə və səhabələrinə

‫ه‬Ho‫ َء ََُنن‬l‫א‬üaَُُِ dn‫َ ُْ َو‬e‫ا َْ) ْأ‬my)-bَ-ü)ihyAs-eəyçlaləlmavmdhaəam-xnmTtalaəoaaornndlnelaaılnroar,ılrAndnınulədlliaçaonorhsk,xt-ilbTuaeaərbldaıəullaaaşnnəryucxıanasbıdlqəiomlrmmsəütüilsrobtəlltəəmlətmrqtəacia,y,anə(ıhbşzqiəalvrodbdəyiaəraonllnləa)mrlyça.iaərqzkddliıainrrrl.ə.ən((r)ْ v.ُ ‫ ِإ‬ə(َ ‫כؤاَُه‬dُْ ‫ ُأَא‬oَ‫وَכِא‬ğْ َ‫אِأכ‬r‫ََْن‬u‫ِإََوو‬
ibad3ə5t )ye(ًrَ iِ nْəَ ‫َو‬an‫א ًء‬c‫ َכ‬aُ q ‫ِ ِإ‬ ْsَ aْ ‫ ا‬lıَ bْ ِ çُ aَ lmَ ‫ن‬aَ ‫א‬q‫ َכ‬d‫א‬aَ ‫و‬nَ ) -müşriklərin namazı Kəbədə
səs əlْ ُ başqa bir şey deyil. (Cahiliyyə

zamanında Kəbəni tavaf edəndə kişi və qadınlar lüt soyunub, səs salıb, əl ça-

lıb dəstə-dəstə tavaf edərdilər, Hz. Peyğəmbər təbliğə başlayandan sonra nə

vaxt gəlib Kəbədə namaz qılsa, onlar bu əməllərinə başlayardılar. Ta ki Hz.

Peyğəmbərin namazını pozsunlar. Bu əməl onların arasında bir müddət da-

vam etdi. Elə ki Hz. Peyğəmbər hicrətin 8-ci ilində Məkkəni fəth etdi, onun

əmri ilə bu Qəmurəal nbıaitnilksaaryıeltıbdityəirnkizoüluçnüdnu)B.ə(d‫ َن‬i‫و‬rُ ُg‫ ْכ‬üَ nْ üُ ْ n‫ ُכ‬ü‫ א‬nَ ِ ə‫َب‬z‫ا‬aَ bَ ْı‫ا‬n‫ا‬ı ُ ‫ ) َ ُو‬- (ey
müşriklər), dadın.

487

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ ْ َ ًة ُ ُ ْ َ ُ َن‬ ْ ِ َْ َ ‫ُ َ َ א ُ َ ُכ ُن‬ ِ ْ ُ َ َ ِ ‫ا‬ ِ ِ َِ ْ َ ‫ُ وا‬ َِ ْ ُ َ ‫ُ َن أَ ْ َ ا‬ ِ ْ ُ ‫ِ َ َכ َ ُ وا‬ ‫ِإن ا‬
ْ ‫َِ َ ِا‬ ِ َ ‫ا‬ َ ِ ﴾٣٦﴿ َ َ
ََ ُ َ َْ َ َِ ْ َ ‫ِ َ ا ِّ ِ َو‬ َ ِ ‫َא‬ ْ ‫ا‬ ُ َ ‫و َن‬ ُ ُ ُْ َ ََ َ ‫َכ َ ُ وا ِإ‬ َ ِ ‫َوا‬
ُْ ِ ‫َو‬ ‫ا‬ ُ ‫ِ َכ‬ َ ِ ِ َ ُ َ ‫َ َ ْ ُכ‬ ٍ َْ
‫ا‬ ُ َ ْ َ ‫ُ وا ِإ ْن‬ َ ‫َכ‬ َ َ ْ ‫َא‬ ْ ُ ﴾٣٧﴿ ‫ُ و َن‬ ْ ُ ‫َ َ َ أُو‬ َ ْ َ َ ‫ًא‬
ٌَ ْ ِ ‫َ َ ُכ َن‬ َ ِ ‫﴾ َو‬٣٨﴿ َ
ُ ‫َא‬ ْ‫ُ ا‬ ُ ْ َ َ ْ َ َ ‫َ ُ ُدوا‬ ‫َو ِإ ْن‬ َ َ َ َْ ‫َא‬ ْ َُ َُْْ
ْ ‫ا أَن ا َ َ ْ َ ُכ‬ ُ َِ ‫َن‬ َ َ ْ ‫ِ ِن ا‬ ِ ِ ُ ‫ُכ‬ ِّ ‫َن ا‬ ‫َو َ ُכ‬
‫﴾ َو ِإ ْن َ َ ْ ا‬٣٩﴿ ٌ ُ ْ َ ‫َ ْ ا َ ِن ا َ ِ َא‬ َ ُ

‫ة‬mmmoًِ َl‫ا‬maüaْ ِ lnَslaə3ِaçslَْ6ırmılِ n)ııْْ nqَ aa(َ َ ı‫ا‬n‫او‬moA‫ ُون‬lُ laَ laa‫ُכَכ‬lrُrnaَıَ.َ)nheِ (-ِ-ْoə‫ن‬Tَ ُ‫ا‬lalَ ‫ن‬imə‫ا‬mُnََ‫إ‬aِ )ْdْalَ‫أ‬mُ -)aqə-(aymُüe)xoyoçəal-nüuğMldnqlnouəaıdnmnbhnaləaAanosmrlolllaadlmanarörrhhəlnıaad-nedTrç)ıo.,əəs(rhbvaəNməielrraqerfəcdiyfekqəaidodkəykləətludirəənnalnmrəaiö,rəvtkm,gğrea(əlüra‫ب‬uflَmliibvbr‫א‬oَəedoniyrsalْəlialَ‫أ‬abaro)nr,lml-əddşorəuab.dnxlnə(iadsnlrliöaُ,iə,tnn‫א‬hrərَ,əəlَüsb(rd‫ن‬oَçُəpaِnətْexُُtnrşəِ َiadْ-l,َُ
savaşlarda bəzən müsəlmanlar, bəzən də müşriklər qələbə çalırdı, amma axır-
daaxirməütdsəəlmtaamnlaamr qənalicbəhgəənldniləəmr).tə(‫ن‬rَ ‫و‬əfُ iَnْ əُ cَ əmَ َ olَ u‫ ِإ‬b‫وا‬,ُ oَ ‫ َכ‬nlَ arِ d‫َوا‬a)n-öktraüfirheoçlavnalaxrt
nicat olmayacaqdır.

raö‫ ًא‬apzٍ lِaْəhََ rra3)aim7n-rَ )َəıkh(sُziaıِ,niَmyxِّ ıْ aəَıt)ns‫ا‬baı-kَimnsِaıvaorَəbmlaoixِrnləَ -aənbْ bnş‫ُ ا‬iəilcrsax‫ا‬əilrsnəhَ ldriəəِ nıiَrnrnِ )i.nü-pbəsAatməükzlənilsaoəaihlnatt-sionTıpdnəşlə.əaax(lsda‫َن‬sıi‫و‬nlkgəُ.əarِ(rdf‫א‬ilَərəَ nْr‫ا‬vَ iَəanُ yُimnı‫כ‬rِ üَ dyُِşََa‫و‬rَenُ‫أ‬itْ)ksıَ n-liَ )ənaər,-liy(bocıَəğənthıdِtbَəəa,n,ْ n‫(ا‬noَُ snəََ om‫ُכ‬lْ anَْ َər‫و‬-ََ

ki, 38) (səَnَ iَ nlْ əَ ‫א‬dَ üْ şُ َmْ əَ ْ nُ ç‫ ا‬ilُ iَ kْ َ ‫ْن‬e‫ِإ‬t‫ا‬m‫ ُ و‬əَ ‫כ‬yَ iَb ِ ِ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), kafirlərə de
əgər h( َəqِ ‫و‬iَqْ ‫ا‬ətُ ənُ savaşmasalar, onda onların keçmiş
oْ nَlaَ rdْ َ aَ n‫وا‬q‫ ُد‬aُ bَ a‫ ْن‬q‫) َو ِإ‬ke-çəəgnəşrəxyselnəirdüəçnüsnəntəiynilnə
günahları bağışlanar.
savaşmağa qayıtsalar,

edilən yol (Bədir savaşında əsir olmaq və öldürülmək) bunlardan ötrü də

olacaqdır. Hamısı dünyada zəlil və axirətdə əzab içində olacaqdırlar.

maq3ü9ç) ü(ٌnَ ْ ِ q‫ َن‬ay‫ ُכ‬ıَ tsَalarَ , ْ sُ izُ ِ d‫ َא‬ə‫) َو‬o-nelayrmlaömsaivnalşəırn, əgər müşriklər sizinlə savaş-
ki, birdəfəlik şirki götürüb
mdmöəünxşüsrubiksliəosrllauimbyoaşxirgekədləmssəiəlnəhrivz, ,oh(ləِ sِquُ inq‫ ُכ‬.əُ(təٌ ِّnِ‫ا‬,َ‫ َن‬A‫ُכ َن‬llَُ a‫) ََو‬hْ َ --‫א‬Tَvəِ əaَ dl‫ا‬ai‫ن‬nِoَ dn‫ ا‬əْlaَ aَ rْ ‫ا‬nın‫ِن‬cِaَ ə)qm-Aəəllgllaəəhrri-nkTdüəəfarnldayəvnaə

tövbələrindən agahdır, niyyətlərinə görə onlara mükafat verəcəkdir.

olma4s0a)la(‫ا‬rْ, َ(َ ْ ‫ْ) ََو ِإ ُכْن‬ - əgər müşriklər üz döndərib, itaət etməyib, islama daxil
ََ ‫أَن ا‬ ‫ ) َא ْ َ ُ ا‬- (ey möminlər), bilin ki, həqiqətən Allah-

488

Ənfal surəsi

‫ِي‬ ِ ‫ِل َو‬ ُ ِ ِ‫َ ْ َو‬ ُ َ ُ ُ ِ ِ ‫َن‬ َ‫ْ َو ٍءَ א‬ َ ْ ِ ُْ ْ َِ ‫َא‬ َ‫ا أ‬ ُ َ ْ ‫َوا‬ ﴾٤٠﴿ ‫א ُ ِכ‬ ِ ‫َا‬ ْ ِ ‫َ ا ْ َ ْ َ َو‬ ِْ
‫َא ِن‬ ْ ُ ْ ‫َم ا‬ ‫ْ َא‬ ‫ا‬ ََ ْ َ ْ َ‫أ‬ ْ ُ ْ َ‫أ‬ ‫ِא‬ ْ ُ ْ َ َ‫ْ آ‬ ‫ُכ‬ ‫ِإ ْن‬ ْ ِ ‫ا‬ ِ ْ ‫ِ َوا‬ َ ْ ‫َوا‬ َ ‫ُ ْ َ َوا ْ َ َא‬ ْ‫ا‬
‫َو ِة‬ ُ ْ ‫ْ ِא‬ ْ َ ‫َא‬ ‫َو ِة‬ ‫َא‬ ُ ْ ‫ِא‬ ِ ﴾٤١﴿ ُ ْ ِ َ ‫ٍء‬ ِ َ ‫َא ِن‬ َْ
ُ ‫َو‬ ْ ‫ِإ ْذ‬ ٌ َ ْ َ‫ُ أ‬ ْ َ ْ ‫َم ا ْ َ َ ا‬ ْ‫ا‬
ْ ِّ ‫ُכ‬ ََ ِ ُ ‫َوا‬ ‫ُ ْ َ ى َوا ْכ‬
‫ْ ُכ‬ ََ
ْ

Təala sizə dost, köməkçidir. Allah-Təalanın dostluğuna və yardımına
ِ ‫َو ِ ْ َ ا‬ َ ْ َ ْ ‫ ) ِ ْ َ ا‬- Allah-Təala nə yaxşı dost və nə yaxşı
etimad edin. (ُ
köməkçidir.

da k4a1f)ir(l‫ٍء‬ərْ dَ əْnِ qْ ُəْ nِ َ im‫ َ א‬əَ‫أ‬t‫ ا‬aُ lَdْ ı‫وا‬ğَ )ın-ız(ehyəmr öbmirinşleəyr)in, b(iqliənnikmi,əht ə5q-idqəətbəinr ,hciishsaəydə-

(xümsə) ayrılır, yerdə qalanı cihad edənlərindir, o bir hissə isə gərək altı yerə
bddöəülrpü.en(ys‫ِل‬ğüənmُ, nbِe‫و‬əَc)rəin-kdibibri,uroyhuhirsiussrsə:ə)np(iُepyَ eُğyُəğmِ əِ b‫ن‬mَəَbr)əd-rəbmneüşödstəərlübmdiarünhrl.iasr(saAəlslaliazAhıml-lTaoəhal-alTanənyaınelardhüəisçssüəənsrf-i

edər, amma peyğəmbərdən sonra Allah-Təalanın və peyğəmbərin hissəsi
gpəeryəğkəmmübsəərlimnaqnolahruınmelhatriıynadcaı nyö(nbüənndi-əHsaəşrifmedviləsibnə)n, i(-Mَ ْ üُ ْ t‫ا‬t‫ي‬əlِibِ ‫ َو‬d)ə-nb)*iröhtrisüsdəüdrə.
b(diərَ ‫א‬vhَ َiْil‫ا‬sa‫ َو‬s)yəə-tdlbəəirrminhüəissəysleəmtdiaşəmnmləamrüısinşə,lmmpiuasklnlialnarrlıəıqnriunyrdettəainrmaölnətrrmüindüdüsəarn.fi(röِltərِ rüdd‫ا‬əüِnْr‫وا‬.öَ )(tr-ِ üb‫ ِכ‬d‫א‬iürَ َrhْ,‫وا‬iَ(s)ös-zə

vilayətlərində zəngin də olsalar, onlara o hissəsdən o qədər pul verilməlidir

ki, vilayətlərinə çata bilsinlər). (Qənimətin “xüms”ü (5-də bir hissəsi)

gərək, bu 6 yerə bölünsün. Bu qeyd olunanlardan hər hansı biri əgər olmasa,

onun hissəsi, gərək, müsəlmanlara lazım olan yerdə sərf olunsun. Bu hökm

xüms barəsindədir. Bədir savaşından sonra qənimət əldə edən müsəlmanlar

barəsində nazil olmuşdur, amma hökmü hər bir cihadda əldə edilən qənimətə
şbaamrəilsdinird).ə(‫ن‬hِ ‫א‬öَ kْ mَ ْ ‫ ا‬beَ َlْə‫ ا‬d‫ َم‬iْrَ . ‫ ِن‬Ə‫ َא‬gْ ُəْ r‫َم ا‬Aْ َ ll‫א‬aَ hِ ْ -َ Təَaَ la‫َא‬yْ aَ ْ َ‫ أ‬v‫َ א‬ə‫ َو‬qِ u‫ِא‬luْ mُ ْ َ uَ‫ آ‬zْ ُ Mْ ‫ ُכ‬ə‫ ْن‬h‫) ِإ‬ə-mxmüəmdəs

haqla batil aralanan gündə və iki dəstə (kafir və müsəlmanlar) qarşıla-

hgşaəənrrəbgkiü,rnqşdəenəyiə(mBqəəatdddiiərrdxgüüirnm. üZsnüədiəfvi)agcnüiabczlbiüliyleəəts,dianiyziıizm.ço(izٌxaِoَ q‫ٍء‬haْölَkibmِّ e‫ ُכ‬ltəmrَ əَəyُimə‫ َوا‬qa)an-dAeirtlmdlaiihrs.-iT(nNiəzeascləaə,

ki Bədir günündə qalib etdi, bunu növbəti ayələrdə xəbər verir).

(*Qeyd: Müttəlib Haşimin qardaşıdır, Haşim və Müttəlib hər ikisi Əbdi-Manafın

oğullarıdır).

dir ç4ö2lü)n(‫א‬üَ ْ n ‫ا‬BM‫و ِة‬əَ ədْ dُ iْri‫א‬nِinəْ ُyMْ َ‫أ‬ə‫ ْذ‬yə‫) ِإ‬ka-xk(ıəenyyəomltaəönrməkfiənonlləaarrn)ı,nkodəzanaaimdriıannnidzıa,y(ai‫ى‬ddiَılnəْ ırُz.ْ ‫ا‬a(‫ْو ِة‬sَ ‫ ُכ‬aْ ُْlِıْ ‫א‬nِ َ ki, siz Bə-
reyş əhli də ‫ُ) َأَو‬ - Qü-
َْ ُ ْ ‫) َوا ْכ‬

489

Kəşfül-Həqayiq I

ٍ َ ِّ َ ْ َ ‫َ َכ‬ َ ْ َ ‫ْ ِ َכ‬ َِ ً ُ ْ َ ‫ً ا َכא َن‬ ْ َ‫ُ أ‬ ﴾‫ا‬٤٢َ ﴿ِ ْ َ ِ ْ ‫َِ َو ِכَ ٌ ِכ‬ ‫َא ِد‬ ِ ْ‫ِ ا‬ ْ ُ ْ ََ ْ َ ْ ُ ْ َ ‫َو َ ْ َ َ ا‬
ْ ُ ‫أَ َرا َכ‬ ْ َ ‫َو‬ ِ ‫َא ِ َכ‬ َ ِ ُ ‫ِإ ْذ‬ ُ ‫َ َ ِإ‬ َ َ ََ ‫َِو ِإنا ْا‬ ِّ ْ ‫َو‬
ً َ ‫ا‬ ‫ِ ََכا ُ ُِت‬ ِ ُ َِ ٌ ِ ‫ا‬ ‫ِ َو‬ َ ٍ َ َ ‫َא َز‬ َ َ‫أ‬ َ ْ َ ‫ْ َא‬ َِ ‫َو‬
‫ا‬ ٌ ْ ً ْ ُ ْ ‫ِ ُכ‬ َ ْ َ ‫ًا‬ ‫َכ‬
ْ ُ ُ ‫﴾ َو ِإ ْذ ُ ِ ُכ‬٤٣﴿ ‫ُ و ِر‬ َ َ ْ َ ُ ْ ِ ُ َ َ َ ْ‫ا‬
ُ ْ ِ ْ ْ
ِ ‫ِإ ِذ‬

dv-əiQrddüie.rde(i‫د‬yِb‫א‬şَ,inِsْa‫ا‬Şvaaِ mşْdُ daْ َanَ nْ öَgtərْ ُlüəْ َnm‫ َ ا‬kَ üaْəَ r‫و‬yَ v)yaə-nnəıgbsəiirzrdsviəzanxQtaıüşarseğeçyıdsşəacyaddməinnaiizaztdıkyəəl,anhabrəiırrn-bhdiaarlnidnagizeoə-

vaxtda ixtilaf edib cəm olmazdınız. Amma Allah-Təala sizi vəd etmədən

bir yerə cəm etdi ki, öz qüdrətini zahir etsin necə sizin kimi zəif, hazırlıq-

sız bir camaatı Qüreyş kimi güclü və hazırlıqlı bir camaata qalib edər?
cُ əْ mَ ‫ َن‬e‫َכא‬td‫ا‬iً ْ َ‫أ‬kiُ ,‫ ا‬vaَ cِ iْbَ ِ sْ a‫ ِכ‬yَ ‫و‬dَ )ığ-ı
Bu, Allah-Təalanın qüdrəti deyilmi? ( ً lakin
Allah-Təala sizi vədələşmədən bu yerə əmri
(gٍ mَ öِّ َ röْəmnَ id‫כ‬nَ əlَ nəَ r)is-oknAarflialralkəhrü-əTfrqəlaaəllihabəBleaətkmdioərklah)nahddöiəksləmisliünezidraiəbşkhoaənrlauokləaomnlsəbuləinr,gdməətəilrillusiemntd. oi(lkْsَui,‫כ‬noَ nkِ ْ uiَ ,ِ
daoٌ gəِ şlaَ əihlxٌ süoِ zliaَrnَ nə)add-sıkarh.ğaərqqdiaıqrlə.stı(nəٍ nَ.ِّ َ,İAsْ lَallmahıَ n-Tْ həَ aa‫א‬qlَ aْ qَ ‫و‬sَ oi)zl-imnsasasöğızolqənaraliınbtiazimisleaşamiydddibaın, snaoiblysiyutənto.lləa(rَnin‫ ا‬di‫ن‬za‫ ِإ‬ə‫َو‬,

43) ( ً ِ َ s‫כ‬əَ nِ ‫א‬əَ َ yuِxُu‫ا‬daُ ُ Q‫ َכ‬üِ ُ r‫ْذ‬e‫ ِإ‬y) ş-t(aeyyfaMsıənhıəamz mgöəsdt)ə,romzişadmi,aanmı ymaadhınəaqisqaəltkdiə,
Allah-Təala

onlar çox idilər. (Hz. Peyğəmbər Bədir savaşından əvvəl yuxuda Qüreyş tay-

fasını az görüb, onlarla savaşıb qalib olmuşdu və o, bu yuxunu səhabəsinə

xəbər verdi. Çünki peyğəmbərin yuxusu doğru olar, o səbəbdən səhabənin

qəlbi aram oldu, onlar cəsarətləndilər. Doğru yuxunun haqq olmasına həmin
aəygəərböAylülakhd-Tələialdlair)y. u( ِxْ uَ ْ d‫ ا‬a ِ Qْ ُüْ r‫ َز‬e‫ َא‬yَ َ ‫و‬şَ cْ ُ aْ mِ َ َaa‫ ً ا‬tِı‫َכ‬nıْ ُ s‫ َכ‬ə‫را‬nَ َ‫أ‬əْ َ ç‫) َو‬ox-
(ey Məhəmməd),
göstərsəydi, hər

halda sizi qorxu bürüyüb, bir-birinizlə savaşda möhkəm olmaq, yoxsa
qoayçumxauqsəhbaəqbqinınədsaizmi qüobraxhuisdəanedvəərdbiinr-izb.ir(iَniَzlَ ə‫ ا‬m‫ِכ‬üَ n‫) َو‬aq-işlaəkeitnmAəklldaəhn-Tsəaalala-
smiraltərqduərntaargdaıh(d‫و ِر‬ırُ, qə‫ ا‬l‫ت‬bِ i‫ا‬nَ ِizٌ dِəَ sُ a‫ِإ‬v)a-ş
həqiqətən, Allah-Təala sinələrdə olan
haqqında nə olduğunu bilir.

44) ( ً ِ Bَ əْ d‫ ُכ‬iِ rُ ْ dَ‫ أ‬ə Qِ üْ ُ rْ َeَ ْy‫ ا‬ş‫ِإ ِذ‬taْ yُ faُ s‫ ُכ‬ıyِ ُla‫ ِإ ْذ‬q‫) َو‬ar-şı(leayşdmığöımnıizndləar,, yadınıza salın o
zamanı ki,) Allah-Təala on-

ları sizin gözünüzə az göstərdi. (Hz. Peyğəmbərin yuxusunun təsdiqindən

ötrü Qüreyş ordusu müsəlmanların gözündə az sayda göründü. Abdullah

ibn Məsud deyir: “Elə ki müşriklərlə Bədir davasında qarşılaşdıq, yanım-

490

Ənfal surəsi

‫ا‬ ُ َ َ‫َ آ‬ ِ ‫﴾ َא أَ َ א ا‬٤٤﴿ ‫ُر‬ ُُِ ْ‫ا‬ ُ َ ُْ ِ ‫ا‬ َ ُ‫ْ َِو ِإ‬ ً ُ َْ ‫َכא َن‬ ‫ا‬ ًْ َ‫أ‬ ُ ‫ا‬ ‫ُ َواا‬ ِ َِْ ْ ِ ِ ُ ْ َ‫أ‬ ِ ْ ‫ُ ُכ‬ ِّ َ ُ ‫َو‬
‫ا‬ ُ ‫َ َא َز‬ َ ‫َو‬ َ ُ ‫َ َو َر‬ ‫اا‬ َ‫َوأ‬ ﴾٤٥﴿ ‫َن‬ ُ ْ ‫ُכ‬ َ ‫ًا‬ ِ ‫َכ‬ َ ‫َوا ْذ ُכ‬ ‫ا‬ ُ ُ ْ ‫ً َא‬ َ ِ ْ ُِ َ ‫ِإ َذا‬
ِ‫ُا‬ ََ ُ ‫ُ ا َכא‬ ‫َ ُכ‬ ُ َ
ْ َ ِ َ ‫﴾ َو‬٤٦﴿ َ ِ ِ ‫א‬ ‫ا‬ ‫ِ ُ وا ِإن ا‬ ‫ُא ُِכ ْس َوا‬ ‫َ َ ِر‬ ْ َ ‫َو‬ ‫ا‬ ُ َ ََْ
ََ َ ْ ‫َو ِر َא َء ا‬ ‫َ َ ًا‬ ْ ِ ‫ِد َא ِر‬

da duran kişiyə dedim ki, necə bilirsən, bu camaat 70 nəfər olar?” Dedi:
“Gərək 100 nəfər olsunlar”. Ondan sonra elə ki qalib olduq, onlardan
bir kişini əsir edib soruşduq: “Siz neçə nəfər idiniz?” Dedi: “Min nəfərə
oygzginaəəntrxliaəırqnkrsaıiənlinnidb.giokö(o‫”ُر‬zlimü.şُ ُin(aْ ‫ا‬dْ(ğmِ əُıِ ُnöَaْ ıَ‫أ‬mzْzُ giöِ nِ öz‫ا‬lsْə‫ُכ‬itrxəiَُ ‫إ‬nِّtِr‫ََو‬idُ)y‫و‬Qَia)-(ür-ırbً nehüyıُ zatşْ ülَləabn‫ َن‬uq‫א‬d‫ َכ‬aikeşl‫ا‬iyliً əbiْsَ‫أ‬rlidُzoAil‫ا‬.mmlƏَlaaüِ gshsْıəəَ-nِrTl)ım)A-əaahlkllnöaia,lkhaAtm-rəTlrlaaəəezhafdil-iinaTdbəiəsnoiadzinlzöəau,nkosəəöilrzmmm.i Saəədlsikəə-ı

etməsəydi, əlbəttə, məğlub olardınız.

kafir4l5ə)rd(‫ا‬ənُ َ َ‫آ‬oَlaِn‫ ا‬b‫ َ א‬irَ‫א أ‬dَ )ə-steəyiliəmqaanrgşıəltaişrdənığlıənr,ız(d‫ ا‬aُ ُ,ْ ‫א‬mَ ً öَ ِ hْkُ əِ mَ ‫ِإ َذا‬o)l-ubsasvaavşavşdaxatnı
kqöamçməkayiısnt.ə(y‫ا‬iً nِ ‫َכ‬. َ(‫ُوا اَن‬ ‫ ُכ)ْ َوا ُْذْ ُِכ‬-
olarsınız. ُ savaşda Allah-Təalanı * çox zikr edib, dua edib
َ َ ) - əlbəttə, o vaxt nicat tapıb düşmənə qalib

(*Qeyd: Bu ayə buna dəlildir ki, insan gərək heç bir məqamda Allah-Təalanı
yaddan çıxarmasın. Son dərəcə qəm-qüssə və qorxu içində olsa da, hər bir şeydən
qafil olsa da, Allah-Təalanı zikr etməkdən, gərək, qafil olmasın. Əmirəl-möminin Hz.
Əlinin xütbələrinə, vəzlərinə bax ki, Siffin savaşında, ya da xaricilərlə olan savaşında,
o cür şiddətli müharibə günlərində də Allah-Təaladan qafil olmayıb, Ona necə həmd-
sənalar, xalqa necə öyüd-nəsihətlər edib və necə dərin mənalı, fəsih, bəliğ kəlamlar
ortaya qoyubdur. Bəli, müvəhhid və mömin olan şəxsin xüsusiyyəti budur ki, gərək, bir
an da Allah-Təaladan qafil olmasın).

zMaəmhaə4nm6)ömz(əُadَ rəa)ُ ‫ر‬nَi‫و‬tَıazədَ ta‫ ا‬ek‫ا‬dıiُinşِl.əَ‫و(أ‬rَ‫)ا‬iُn-َ izْ َ Allah-Təalaya və onun peyğəmbərinə (Hz.
z‫ا‬əiُ fl‫ َز‬ə‫ َא‬yَ ibَ ‫َو‬,)d-abhiar-dbüirşimniəznləə
َ münaqişə etməyin. O
qalib ola bilməzsiniz,
(kْö‫ ُכ‬mُ ə‫ِر‬k etَ mْ َ ‫و‬əَ )z.-
َ və qələbə yeli (ruhu) sizdən gedər. Allah-Təala daha sizə
(Gəmilər əksəriyyətlə külək vasitəsilə dənizdə hərəkət edib

gedərlər, o səbəbdən burada qələbə yeli deyilir, savaşda olan şəxsləri dənizdəki

gəmiyə oxşadıb buyurur: “Bir-birinizlə münaqişə etməyin ki, qələbə yeli sizdən
Ageltlmahə-yTibə,alnaicsaətbtiarpeadsəınnılzə”r)l.ə(bَ irِ ِl‫א‬ikd‫ ا‬əَdَ irَ v‫ ا‬ə‫ِإن‬o‫ا‬n‫و‬lُ aِ rْ a‫) َوا‬kö-msəəbkiçrideidri.n, həqiqətən,

47) (‫א ِس‬ v‫ ا‬ə‫َא َء‬ ö‫و ِر‬zَ l‫ا‬əً َ rَinْ iِ ‫ ِر‬x‫ َא‬a‫ ِد‬lْqِa‫ا‬ gُ öَ sَ təَ rmِ ‫כא‬əَ k‫ُ ا‬ ü‫ ُכ‬çَünَ ‫) َو‬ç-ıx(aeynmvəömsiiznilnəlrə),sMavəakşkmədağəna
təkəbbürlə

gələn Məkkə əhli kimi olmayın. Görün Allah-Təala təkəbbürlənmələrinin

491

Kəşfül-Həqayiq I

َ ‫َא َل‬ ‫ِّ َو‬ ْ ُ َ‫א‬ َْ َ‫أ‬ ‫َא ُن‬ ْ ‫ا‬ ُُ َ﴾َ ‫َכ‬٤َ َ٨‫ِت َ﴾اא ْ َ ِوِ ِإَب َْذא﴿َِزن‬٤ِ ْ ‫ا‬٧‫َ َ﴿ُا َء‬ ٌ ِ ُ ‫َن‬ ُ َ َْ ‫َِّ א‬ ُِ ‫ِא َِواس‬ ‫ا‬ ِ ِ َِ َْ ‫و َن‬ ُ ِ َ ‫َو‬
‫َ َِ ِي ٌء‬ ‫ِإ‬ ‫َא َل‬ ‫ِ َُو‬ ِ ََِ ََ ‫ِإ ْذ‬ ‫א‬ ََ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َ א ٌر‬ َ َ‫أ‬ ‫ِّ َو ِإ‬ ُ‫ْ ِءو َِند ِإ‬ ‫ا‬ َ ‫َم‬ َْْ‫ُ ا‬ ‫َ ُכ‬ ‫َא‬
ِ ‫َن َوا‬ ‫َא‬ ْ ِ ُ ‫َ َوا‬ ‫א ُف ا‬ ‫َو‬ ُْ َ ‫َא‬ ‫أَ َرى‬ ِّ ‫ِإ‬ َ ‫ِ ْ ُכ‬
ُ ْ ‫َ ُ ُل ا‬ َ ََ ْ‫כ‬ ََ ْ َ َ َ َ ‫ٌض‬ ْ
‫ا ِ َ ِن ا َ َ ِ ٌ َ ِכ‬ َ َ َْ
﴾٤٩﴿ ُ ِِ ُُ
ٌ َ َ

əvəzində onlara nə bəla verdi? (Əbu Süfyan Məkkədən xəbər göndərdi ki,

karvan sağ-salamat qayıdıb gəlib, Məkkəyə geri dönün. Əbu Cəhl dedi: “Mən

gərək Bədirə gedəm, orada şərab içəm və müğənnilər məndən ötrü nəğmə

oxusunlar. Bütün ərəblər də bizim şan və şövkətimizi görsünlər”. Allah-Təala

şərab əvəzinə onlara ölüm şərabını içirib, müğənnilərin əvəzinə növhə oxu-

yanlar onlara ağı oxudular. Məkkədə Bədir savaşından sonra Məkkədə elə bir

ev yox idi ki, orada matəm qurulmasın. Təkəbbürlənməyin və tüğyan etməyin
aqibəti budur). (ِ o‫ا‬laِ rِlaَ r.ْ tٌ ‫ن‬aَ ‫و‬mِ ُ aُ‫َ َن‬g‫ُ َو‬a)َ h-ْ َd‫א‬bıَriِ,rُ dd‫وا‬üَ ə)n-yQAaüdlrlaaeyhoş-nTlcaəaramılacaəamztaıülşxararilkıqnlıəanryiinestleairtmddiia-.
girməsinə mane (َ

yi əməllərin hamısından

Axirətdə də cəzalarını verəcəkdir.

şında48m) ü( şْ rُ َ i‫א‬kَ lْ əَ‫ أ‬r‫ ُن‬i‫א‬nَ ْəm‫ ا‬əُ lُ lَərَ i‫ز‬nَ i‫َو(ِإ ْذ‬p)e-yğşeəymtbaənrə(xdəübşims nənəfosil-uəbm, monaurnə)laBsəadviarşmsaavğaı)-
öoznlnaərzaədrleədrii(nvdəəsvgəöszəəeltgdöi)stkəir, əxnalzqadmananh,e(ç‫س‬kِ ‫א‬im‫ َ ا‬bِ u‫ ْ َم‬gَ ْ ü‫ ا‬nُ ‫ ُכ‬sَ izَ əِ ‫א‬qَ alَ i‫ل‬bَ ‫َא‬o‫ َو‬l)a-bşielmytəazn.
ş(eْ ‫כ‬yُ َta‫א ٌر‬nَ ِّ ‫ ِإ‬ö‫) َو‬z-xsəizbiins
– pənahınız mənəm, mən sizə kömək edərəm, (həqiqətən,
nəfsi-əmmarələri belə deyərək onların öz əməllərini
savaşa yönləndirdi), (‫َ َ א‬
özlərinə gözəl göstərib, onlara qüvvət verib, dəstə bir-birinə göründü,
şِ eْ َ yِ َ tanَ ıَ n vَ ə‫ َכ‬sَ v‫ن‬əِ ‫א‬sَ əَ ِsْ ‫ا‬i ‫ت‬bِ a‫ا َء‬tَiَ l) - o zaman ki hər iki
olub onlara kömək olmayıb qaçdı (xəbis nəfsi-
(g‫ ْא‬üَ‫ ُכ‬cْ‫ى‬üِ ‫يأٌَء َ)ر‬gِöَِّ ‫ِإ‬r)ü-ِّr‫ ِإ‬əm‫ل‬mَ ‫א‬əَ ‫و‬nَ k) io-,
əmmarə zəiflədi). َ şeytan dedi: “Mən siz Qüreyşdən
bmeəzlməkilşəərmi .(r(u‫ َن‬h‫ ْو‬aَ َni şeyi - Allah-Təalanın qoşunu olan
siz görmürsünüz, (müsəlmanların
A‫ب‬rِ ul‫א‬lhَ aِ hgْ ‫ ا‬ü-ُTcüِəaَnlüُ a‫ا‬dg‫ َو‬aöَ nr‫ا‬ü)qb-o,r(mxhuəürrşçarəminkd,ləAArlillnlaahhh-əıTnyaədatəılnragdaşaihdnındüdəmatlniidəqizonavibukleəsdsaiəmbnbddeiarz)”d, .ih)ə. q(‫ف‬iqُ ‫א‬əَ tَ‫أ‬ənِّ ,‫ِإ‬

49) (‫ٌض‬ َ Bَ əْ dِ ِ irُ ُ tərِ əَ fiِn‫ا‬ə‫َو‬ ‫ن‬çَ ıxُ dِ ‫َא‬ınُ ْ ı‫ا‬z‫ُل‬, Mُ َ ‫ْذ‬ə‫ ِإ‬d) i-n(əeyəhMliənhdəəmnmoəladn), o zaman ki siz
Mədinədən münafiqlər və
dqْ iəُ nُ llb‫ ِد‬ə)lrə-irn“iənBadulədnaklnaüdrfıırl,öanrzikdfiai,nqbliəxzrəiismttəədlkiiyənbiimoblüiazrnlhləaanqrddsiırirz.ibiQnaühlrdaeaqytşqdıtına”yı.zf(daBsaıundımendüqislaəərlrşm:ısa(ı‫ِء‬nnalَ aُ çrَ ıöxzَ-
b( eْ lَ ə‫َو‬
dılar, bunları əcəl ölümə aparır, Qüreyşin əlindən xilas olan deyildirlər).
ٌ ‫ٌ َ ِכ‬ ِ َ َ ‫ا ِ َ ِن ا‬ َ َ ْ‫َכ‬ َ َ ) - (ey Məhəmməd), münafiqlər sizdən ötrü

492

Ənfal surəsi

﴾٥٠﴿ ِ ِ َ ْ ‫َا َب ا‬ َ ‫َو ُذو ُ ا‬ ِ ْ ‫ْ َכ ََو ْأأَ ْد َِאب َرآَ ُِل‬ ُ َ ُ ‫ُو‬ ‫َن‬ ُ ِ ْ َ ُ ‫ِ َכ‬ ََْ ‫ا‬ ‫وا‬ ُ‫َوَכأَ َن‬ َ ِ ‫ا‬ َ َ َ ‫ِإ ْذ‬ ‫ى‬ َ َ‫َِ ْ َכ‬ ‫َو‬
ِ َْ ْ ِ َ ِ ﴾٥١﴿ ِِ ِْ ‫ٍم‬ ِ َ َْ َ ‫ا‬ ُ ‫ُכ‬ ِ ْ َ َ ‫َא‬ ِ ‫َذ‬
‫وا‬ ُ َ ِ ‫َכ‬ ْ ِ ُ ‫َ َ ْ َ ُכ‬ ‫َن َوا‬ ْ ‫ِ ْ َ َכ‬ ‫﴾ َذ‬٥٢﴿ ‫ُ ا ْ ِ َא ِب‬ ِ َ َ َ َِ ِ ‫ِإن‬ ْ ‫ا‬ ْ َ‫أ‬ َ َ َِ ‫ا‬ ‫ِ َ َא ِت‬
ًَ ‫ا‬ َ ‫ِ َن ا‬ َ ‫ا‬ ْ َْ ِ ُ َُ ْ َ
ْ ً ِّ ﴾٥٣﴿ ٌ ِ َ ٌ ِ َ َ‫ي‬ ِ ‫ا‬ ْ ِِ ُُِ ُ َ ‫ٍم‬
ُ
‫َوأَن‬ ‫َ ِّ ُ وا َ א‬ َ َ ‫أَ ْ َ َ َא‬

dedilər. Amma bilmirlər ki, insan, gərək, hər bir işində Allah-Təalaya
təvəkkül etməlidir, kim Allah-Təalaya təvəkkül etsə, bilsin ki, həqiqətən,
Allah-Təala məxluqata qalib olub, kafir və müşriklərdən hikməti üzrə
intiqam alıb, təvəkkül edən şəxsə kömək edəndir.

od-ِ laaoِ nَn(oْ5l‫ا‬Qad)0r)-üəızn(rvُae‫َכ‬əbüyِ ışzonَ lncıَə)aْlr‫ا‬amdi‫وا‬nraaaُədَ a‫ َכ‬ıdvtnıəeَ n.ydِıirö‫ا‬adlldlialüَərَ rrَınd‫ ْذ‬k‫ِإ‬aü‫ى‬iy,vüَ duَ nürْ üَun‫ َو‬by)ba-ior(əngezlyöaarbrMsııənəqyıhədəgtimlönər,mdy(əeüْ dtُni‫ َ)ر‬rü‫א‬,َd‫د‬zmْ َ‫أ‬i,‫و‬lَ əəalrْ xə,ُ kiَ (rl‫ب‬əəَ ُ tr‫َُوا‬iənَ‫َن‬zak‫ ُا‬baُِ ‫و‬ıfْ n‫ُذ‬iَ r‫)و‬ıَ

baqc5a1d)a(nْ ‫ ُכ‬göِ ْnَ‫ أ‬dْərَ dَ iy‫א‬iَ nِ i‫כ‬zَ ِ ‫) َذ‬ - sizə olan bu əzab əllərinizlə qazanıb, qa-
o əməllərin səbəbinədir, (yəni öz əməllərinizin
hsəəbqəibqiəntəənA,lAlalhla-Thə-Taləaalsaizhəeaçxbiriərtdşeəyədzəabbəenddəəcləəkrdinirə),z(üِ lmِ َ ْ ِ ‫ِ َ ٍم‬ deَ yْ َ ilَ d‫ا‬ir‫ن‬.َ‫وأ‬Fَ )a--
edən

siq və müşrikə əzab etmək əsl ədalətdir.

-caAmlal5aa2ht)ı-nT( ıْ ənِ aِ ْlvَ aənْ oıِ nnَ lmaِ rö‫ا‬d‫َو‬caü‫َن‬nzْ əəَ lvْəِ vr‫ل‬əiِ nَ‫آ‬l ik‫ ِب‬va‫ ْأ‬əfَ i‫ َכ‬rh) oö-lkabmnullaəQrrıiünnriaeidynşəktcaiarkmiematmaidtiıişnrd.ıin(lِəar‫ ا‬.d‫( ِت‬ə‫א‬Ntَ َiِef‫ا‬c‫و‬iərُ oَ k‫ َכ‬n)iَ
nQıünresəybş ədbəinkəaftiurtoulbduə)z.a(bْ ِِ ُُِ ُ(‫َ ُא ِاب‬ َ َ ُ َ ) - Allah-Təala onları öz günahları-
etdi. heç ُ ِ ْ ‫ا‬ oِ nَ a‫ي‬qِ َ aَ r‫ا‬ş‫ن‬ı ‫إ‬oِ )l-a həqiqətən, Allah-Təala
bilməz. Asilərə şiddətli
hər bir əməlində qüvvətlidir, kim

əzab və cəza verəndir.

sava5şı3n)d(aْ ِQِ üُ ْ َrِ e‫א‬yَ ş‫وا‬cُaِّ َmُ aatَ ın‫ ٍم‬aْ َ َ َ əz‫َ א‬aَ bَ ıْ َ‫أ‬nً vَ aْ ِ r‫ا‬idً ِّ َ oُ l‫כ‬mُ َ asْ ıَ nَ ın‫ا‬ ‫ ) َذ ِ َכ ِ َن‬- Bədir
bu səbəbi odur ki,

Allah-Təala bir camaata verdiyi neməti o camaat öz halını dəyişdirib,

Allaha itaətdən çıxmadıqca dəyişdirməz. (Allah-Təala Qüreyş camaatı-

nın sağ-salamat olmasını onların əsir olması və öldürülməsi ilə dəyişdirdi.
Çünki Hz. Peyğəmbərin Allah-Təala tərəfindən böyük nemət olmasına şükür
eeٌ tşmِiَdəiٌybiِ boَ,n)lo-anrhaınəiqməimqanəətləglənərt,iiArnmdlləəaynhi-baT,gəaoahnludaırqp.əetyləğəymetbirəmriətkəkfizkirbineddəənollədruilnars)ö. z(lَ ə‫ا‬r‫ن‬inَ‫وأ‬iَ

493

Kəşfül-Həqayiq I

‫َو ُכ‬ ‫َن‬ ْ َ ْ ِ ‫ْ َوأَ ْ َ ْ َא آَ َل‬ ِ ِ ُُِ ُْ ‫َ ْ َ ْכ َא‬ َْ ِ ِّ ‫ِ َر‬ ‫َא ِ ِات‬ َ ِ ‫ا‬ ُ ‫ِ ْ َכ‬ ِ َْ ْ ِ َ ِ ‫ِ ْ َ ْ َن َوا‬ ‫َכ َ ْأ ِب آَ ِل‬
‫َ ْ َت‬ ‫َא‬ ِ ‫﴾ ا‬٥٥﴿ ‫َن‬ ُ ِ ُْ َ ْ ُ َ ‫ُ وا‬ َ ‫َכ‬ َ ‫ا‬ ِ ‫َو َا ِّ ٍةب‬ ّ ‫ا‬ َ ‫﴾ ِإن‬٥٤﴿ َ ِ ِ ‫َכא ُ ا َא‬
َ ْ َ ََْ ‫א‬ َْ ‫َو‬ ‫ُכ‬ ِ ْ ُ َ ْ َ ‫ُ ُ َن‬ َْ ُ ْ ُ ْ ِ
ِ ِ ‫َ َ ِّ ْد‬ ‫ْ ِب‬ َ‫ْا ٍء‬ ‫ا‬ ِ َ ُ ْ ِ ْ َ ‫ِإ‬ ِ َ ﴾٥٦﴿ ‫ُ َن‬ َ ُْ ِ ََ ََُْْ
ْ َ ْ َ َ ْ ِ ْ ‫َ ْ ٍم ِ َא َ ً َא‬ َ ِ
ْ َ ‫﴾ َو ِإ א َ َ א‬٥٧﴿ ‫ُ ْ َ כ ُ و َن‬
َ

ödfcْ iazəِrِّmo‫ر‬Aَ g)na5ül-la4cnata)höaımn-zh(Tılْ anraəِ aəِravْbtılَ ıaəlnsnəْ oəırıِ bnnidَələAaabnyِrliiləd‫ا‬nza‫َو‬laədəh‫ن‬nَrə-hiTْnqqَəiəlaəْ aaِtrbəlkq‫ل‬aakِ َ‫آ‬nqzeei‫ب‬ıttbِnkdd‫ْأ‬aiieَakkf‫َכ‬tiyd.).rəi((-)lQo‫ن‬.َəlbrü(aْ َiurْnneِْ lِِiyQaş‫ُل‬trَُüəَ‫آ‬ıcِnkra‫א‬eْzَmaُْyiَ‫א‬dbaşَْ ‫ْכ‬əaَ‫وأ‬ceََtt)ılْatnəَdmَ-rı)iilda-əokaarnoi.tsmlına(anHlryiıadıncarniabıran.eaadl(zrəh‫ت‬əaِ aotQs‫א‬imlَ ıَanüfِ nıir‫ا‬dsreıbaoُ yninnş‫َכ‬rı
zَ aِ lِ ı‫א‬mَ ‫ا‬oُl‫א‬u‫ َכ‬bla‫و ُכ‬rَ .) - əvvəllər həlak olanlar və
camaatın əlində həlak etdik). ( Zülmlərinin səbəbinə onları
bu Qüreyş camaatının hamısı

həlak etdik.

əşənxsşlə5ər5rl)dis(iiِr,‫ا‬vəَəlْ bِ əə‫ب‬nِّ tt‫وا‬əَ p,io‫ا‬sin,َla(‫َنن‬r‫) ِإ‬iُ-mِ hْ aُ ənqَ igqəْ əُtَtirə‫ا‬mn‫ و‬,ُ əَy‫َכ‬zelrəَ rü.ِ z(‫ا‬üB) nu-dqAəehlylədarhoə-lkTuənətaaenldacənanımminaəakxtalMruqəedaditənınnə

yəhudilərindən olan bəni-Qüreyzə camaatıdır. Hz. Peyğəmbərlə əhd etdilər ki,

onun düşməninə kömək olmayıb, özüylə də savaşmasınlar. Bədir savaşında

əhdlərini pozub, Məkkə əhlinə kömək edib, onlara silahla kömək etdilər, lakin
yenə də Hz. Peyğəmbər onlarla əhd etdi. Xəndək savaşında əhdi pozub, Qü-
reyş camaatına qoşuldular, gələn ayədə onların əhdi pozduqlarını bəyan edir).

sava5şm6)a(s‫ ٍة‬ınَ laِّ ‫ُכ‬r dِ eyْ əُ َ oْ َnl‫ َن‬arُdُaْ َn ُəhْ dُ ْ ِ a‫َت‬ldْ ıَğ‫א‬ıَ nَ ِ ‫ )ا‬- (ey Məhəmməd), səninlə
o camaat (bəni-Qüreyzə), hər
-dəəfhədəihpdoezdməanqdləandsüonnyraadoanaurpeotmzuəbk,dmənüşbraikşqləarəaxkiörmətədkəkeitdoidləərz. a(‫ن‬bَ ınُ dَ aَ nْ ُd‫َو‬a)
qorxmayıb, səninlə olan əhdlərini pozdular.

ysaevtiar5şibd7)ad(ə‫ب‬aِ lğəْıtَ kْ k‫ا‬eçi,iِ roiْ nbُ l,aَ َorْ َnı‫א‬lqaِ əَr)tal-əq(yeaeylitbiMrmoəlhəsəakmnlə,ms(əəْ dnُ )َə,ْ əgər bu əhdi pozan şəxsləri
düْ şَ mْ əِ ِn‫ ْد‬oِّ lَ uَ )b-saovnalaşarın
َ qətlə
baş-

qa camaatları da dağıdıb qəlblərinə qorxu salasan. Səninlə bir də savaşa
bibilrmətəgsiöntlüərrü. b(‫َن‬, ‫و‬səُ ‫כ‬niَ nlْ əُ dَ َ ü) ş-mbəənlçkiəli,kəehtdmi əpkodzəann
yəhudilərdən başqaları da
çəkinsinlər.

m- oaaz5tad8ma)n(aً nqَ ‫َא‬ooِ rnx‫ ٍم‬lsْaَarnlْ aِ kei,tَ ‫א‬dəَ hiَyd‫א‬ini‫و ِإ‬pَ )əoh-zdu(iebya, çsMıəqnə-əhaəşxmkəaymraənpdəo)t,ze.ətgSsəiinrzilsnəərlnə, i(nb‫ا ٍء‬laَəğَ ləahdَdَığeْıdmِ ْəَ ‫ِإ‬nəْ hcِ ْ ‫א‬daَ -)i
pozmuşam deyə o əhdi pozduğunu onlara elan et. Ondan sonra əgər on-

494

Ənfal surəsi

‫وا‬ ِ َ‫ ُد﴾و َِو ِأ‬٥ْ ٩ِ ﴿َ ‫و َن‬ ُ ِْ ُ َ ُْ ‫ِإ‬ ‫ا‬ َُ َ ‫وا‬ ُ َ ‫َ َכ‬ ِ ‫ا‬ َ َ َْ ‫ ا﴾ِر ََِאو َْ ِط‬٥ُْ ٨ِِ ْ‫َ َ ٍةא َُ﴿و‬ ِ ِ ‫א‬ َ ْ‫ا‬ ُِ ََ ‫ِإن ا‬
َ ْ َِ َ‫َوآ‬ ‫َ ُ و ُכ‬ ‫َو‬ ِ ‫ا‬ ‫َ ُو‬ ِ ‫َن‬ ُِ ِ ‫َ ٍْء‬ ْ‫ا‬ ْ ُْ َ ‫َא ا‬ ْ َُ
ْ ْ ُ ْ َ‫َوأ‬ ‫ْ ُכ‬ ‫ِإ‬ ‫ُ َف‬ ِ ‫ِا‬ ِ ُْ ِ َْ ُ ْ ِ ََْ َْ ‫ا‬ ْ َُ ََُْ
ْ ِ َ ‫َو‬ ُ ُ ُ
﴾٦٠﴿ ‫َ ُ ْ َ ُ َن‬ َ ُ

larla savaş etmək istəsən, savaş, amma əhdi pozduğunu gizlətmə, onlar

elə xəyal etməsinlər ki, sən əhdinə sadiqsən. Amma sən qəfildən onların

üstünə gedib, qətl və qarət etsən, bu böyük xəyanətdir. Sənə belə şey layiq
ِِ‫َא‬ ْ‫ا‬ ِ ُ َ َ ‫ ) ِإن ا‬- həqiqətən, Allah-Təala xəyanət edən şəxsləri
deyildir. ( َ
sevməz.

dan 59) (‫ا‬ ُ nَ iَ c‫ا‬a‫و‬tُ َ t‫ َכ‬apَ aِ n‫ا‬ mَ üَ ْşrَ ikَ ‫َو‬l)ər-i (ey Məhəmməd), güman etmə ki, savaş-
qaçıb siz ələ keçirə bilməyəcəksiniz. Əlbəttə,
olanrlasirzddaənyxaixlaalsaonlıabb, əillminəizzd, oənzləalrilaohlaackaimqlaorl.m(‫ن‬aَ ‫و‬qُdِ aْ nُ ‫ ) ِإ‬- həqiqətən, on-
sَ izْ iُ aciz edə bilməzlər.

60) d(əِ fْ َ eْd‫ط ا‬iِb‫א‬,َ ‫ ِر‬qْüِv‫ َو‬v‫ ٍة‬ətُ liْ oِ lmْ ُ ْ aَ qَ dْ ‫ا‬a‫א‬nَ ْ öُ tَ r‫وا‬ü Aِ َ‫أ‬l‫َو‬l)a-h-(Teyəamlaüsyəollmunandlaarc)i,hdaüdşmüçəünn-
lərinizi

savaşda lazım olan silah-sursatdan və bağlanıb yetişdirilən yaxşı, gözəl
öaqْ ‫ُכ‬ztol‫و‬radُxrüَ ud‫َو‬şdamnaِ ‫ا‬əs*)ınn-hlıəazrbzioenırliədlzaüikyşqiım,noorəkxniqul,əüdhrvaiənvsmıəinztiiışzsək.əib(s,iəْ zoُbdnُ iəَlnaْnَərُ ıöAn‫ا‬tlrُslüaُizَ həh-ُ Taَdْzəüَ ıarşlَmaoْnəlِsınِ u‫و‬n‫ُد‬nodllْ amüِ rş.aَms(ı‫ ِو‬ənَ ُndَ‫و َآ‬lَaə)ِnrِ -in‫َن‬ayigeُ anvِ həəْ ُ

deyilsiniz. Onların sizə düşmən olmasından Allah-Təala agahdır. Elə ki

onlara sizin qüvvət və qüdrət sahibi olmağınız məlum oldu, o vaxt sizdən
(sْə‫ ُכ‬rْ fَ ‫ِإ‬ e‫ف‬tsَ əُ nِ i‫ا‬z,ِ oِ َnunِ ‫ ٍء‬əْ vَ əzْ iِ q‫ ا‬iُyِ aْ ُ m‫ َ א‬ə‫ َو‬t)
qorxub, bir daha islama toxunmazlar, tُamَ aْ mُ ْ َ‫وأ‬iَ l)ə - sizə heç bir
- Allah-Təala yolunda cihad üçün nə sizə yetişər.
günündə Ahəllrahb-irTxəaeylairdaənməsilzinəizyientimşəür.ka(‫َن‬fatُ ıَ ْ zülm
olunmaz,

(*Qeyd: Bu ayədə göstərilən mətləbləri şərh etməkdə nə qələmdə o imkan, nə
nitqdə o bəyan, nə əldə o güc və nə də zəmanənin icazəsi var. Bir neçə kəlməylə qənaət
etmək kafidir, böyük sultanlardan tutmuş ən adi şəxsə kimi, gərək, hamı bu ayəyə
diqqət edib, zəmanənin şərtlərinə görə həmin ayə ilə hərəkət etsinlər. Bu nə qəflətdir
ki, düçar olmuşuq. Qəflət cəhalətdir, cəhalət də elə bir xəstəlikdir ki, heç bir təbib
müalicəsiylə müalicəsi mümkün deyildir. Hz. İsa bir dağa tərəf sürətlə qaçırdı, bir
şəxs o həzrəti çağırıb dedi: “Ey Ruhullah, sənə bir sualım var, Allah-Təalanın rizası
üçün bir qədər dayan”. O cənab durdu, o şəxs sual verdi ki, ey Ruhullah, mən hərçənd
sənin dalınca bir insan və ya bir heyvanın gəldiyini görmürəm, sən bu halətlə kimdən
qaçırsan? Hz. İsa buyurdu ki, cahil və nadan şəxsdən qaçıram. O şəxs dedi: “Sən
həmin İsasan ki, bütün xəstəlikləri müalicə edirsən, yaxşı olar ki, cahilləri də müalicə
edəsən”. O cənab buyurdu: “Mən hərçənd cahilləri müalicə etmək üçün səy və cəhd
etdim, amma fayda vermədi, o səbəbdən də qaçmağa üstünlük verdim. (İlahi, sən özün

495

Kəşfül-Həqayiq I

‫ُ َك‬ َ ْ ْ َ ‫ُ وا أَ ْن‬ ِ ُ ‫َو ِإ ْن‬ ﴾٦١﴿ ُ ِ َ ْ‫ا‬ ُِ ‫َُا‬ ُ ‫ا ِ ِإ‬ ََ ْ‫כ‬ َ َ ‫َ א َو‬ َ ْ َ ْ ‫ْ ِ َא‬ ِ‫ََ ُ ا‬ ‫َو ِإ ْن‬
‫َ ْر ِض‬ ‫ا‬ ِ ‫َ َא‬ ْ َ ْ َ‫َ ْ أ‬ ْ ِِ ُُ َ َ َ‫َوأ‬ ﴾٦٢﴿ َ ِِ ُْ ‫َو ِא‬ ‫ِ ِه‬ ْ َ ِ ‫َك‬ َ َ‫ُ َ ا ِ ي أ‬ ‫َ ْ َ َכ ا‬ ‫َ ِن‬
‫ا‬ ‫أَ َא‬ ‫﴾ َא‬٦٣﴿ ْ َ ‫ِכ‬ ٌَ ِ َ ُ ‫ِإ‬ ُ َ َْ ْ َ‫َ أ‬ ‫ا‬ ‫َو َ ِכ‬ ْ ِ ِ ُ ُ َ َْ ُ ْ َ‫ًא َא أ‬ َِ
ِ ٌ ْ َ َ

bu cəhalətimizi müalicə et ki, Hz. Peyğəmbərin gözəl şəriətini və islamın gözəl qanun-
larını ayaqlar altına salmayaq. Ayəni çox şərh etdiyim üçün məni üzürlü hesab edin).

sava6şm1)a(ğ‫ א‬ıَ َ təْ rَ kْ ‫א‬eَ dِ iْ b sِ ü‫ ا‬lhُ əَ َ m‫ ْن‬e‫و ِإ‬yَ )il-et(seəyləMr,əshəənmdmə əbda)r,ıəşıgğəar müşriklər səninlə
(ِ ‫َ ا‬ meyil edib onlarla
məkr ‫כ‬hَiَy‫ َو‬l)ə-etsmüəlhsidnədAənllaqho-rTxməaala, yAallatəhv-əTkəkaülal
sülh bağla. َ ْ edib, onların
gizlində bir və onların məkr
Avəllhahiy-lTəsəianliabmaütişlreidkilbər, isnənsöəznləirciantiveeşridənird, imr.ə(kُ rِ vَ ْ ə‫ُ ا‬hiِ ylə‫ ا‬ləَ ُriُn‫ِإ‬d) ə-nhaəgqaihqdətıər.n,

mmsَ əِöənِ kməْ 6rُ ikْ2‫א‬nvِö)‫و‬əlَ mə(‫ِه‬hr‫ ِ َك‬əiinykْ ُ َlِ(əَ oə‫ َْك‬elnَutَ s‫ن‬mْbَ‫أ‬a)َ‫أ‬rə‫ا‬ı-m‫و‬nkُ)(üiekِshyُ töa‫ن‬əْ Mmfs‫و ِإ‬iəَ z)əələəyh-riəe,(miedoləyəmnnslMəaədArnə)dəhl,laəoaqnm,hüAq-mvTovlələrəadaxth)lm,va-əTeagrsə,ədəa(nriُl,aəm‫ا‬d‫כ‬kَüıriَ şfْrakَiyik,‫ن‬əlötəِ َ zr)eü-dsnəəhnürə.dnqə,(i‫ي‬nqbəiِ ört‫ا‬tədrnَ üəُ,

63) (oْlaِ ِnُdُ anَ ْ َ sonَ rَ‫وأ‬aَ ) - möminlər cahiliyyə zamanında bir-biriləri ilə
düşmən onların qəlblərini iman səbəbinə dostluqla birləş-
donirldair.ın( ْ qِ ِəlُ bُ lَəْrَ inَ iْ bَ‫ أ‬i‫א‬rَ l‫א‬əً şdِ iَ ri‫ض‬bِ ,‫ ْر‬bَ ْi‫ا‬r-bِ i‫א‬rَ iləَ rْ iَ iَ‫أ‬ləْ َ ) - (ey Məhəmməd), əgər sən
ْ dost etmək üçün yer üzündə

olan bütün şeyləri xərcləsəydin də, hər halda səndə o qüdrət olmaz idi. Bu
Aَ lَ‫أ‬laَ h‫ا‬-T‫ ِכ‬əَ a‫) َو‬la-dlaankibnaAşqllaahh-eTçəabliar
işlərdə qüdrət sahibi dAolslatlhu-qT,əbailraldikır.s(aْldُ َ ıْ ,َ
möminlərin arasına
qşəaxlsibbduirn.aHqiakdmirətdeüyzirldəi.o(nٌ la‫ ِכ‬rَ ı bِiَr-ُ b‫ ِإ‬i)r-iləhrəiqniəqədtoəsnt,
ٌ Allah-Təala məxluqata
edər. (Mədinə əhli Hz.

Peyğəmbərdən əvvəl bir-biriləri ilə həmişə münaqişə içində idilər, Mədinə

əhli 2 böyük qəbiləyə, Evs və Xəzrəc qəbilələrinə bölünmüşdü. Bir-biriləri ilə

həmişə münaqişə edib, savaşardılar. Hz. Peyğəmbər Mədinəyə gələndən sonra

elə ki Mədinə əhli imana gəldi, Allah-Təala onları Hz. Peyğəmbərin sayəsində

bir-birilərinə dost etdi. Cahiliyyə dövründə aralarında olan ədavət birdəfəlik

götürülüb, Allah-Təala onları ənsar – islamın köməkçisi adlandırdı. Onların

bir-biriləri ilə ülfət bağlayıb, dost olmaları islamın haqq din olmasına böyük,

açıq-aşkar bir dəlildir).

hər 64) (peِ y‫ا‬ğ‫א‬əَ mَ‫ أ‬b‫ َא‬ə)r-ə (Ey nəbi), ey peyğəmbər, (Allah-Təala Qurani-Şərifdə
dəfə xitab edəndə bu şəkildə xitab edibdir, ya da – ey rəsul

buyurubdur. Heç vaxt - “ey Məhəmməd,” şəklində ona xitab etməyibdir ki,

möminlər də bundan ibrət alıb Hz. Peyğəmbəri öz adıyla çağırmasınlar və bu

496

Ənfal surəsi

ْ ‫ْ ُכ‬ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ‫ِ َא ِل ِإ ْن‬ ْ‫ا‬ ََ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫ا‬ ‫ِض‬ ِّ َ ِ‫ا‬ ‫َא‬ َ‫أ‬ ‫َא‬ ﴾٦٤﴿ َ ِ ِ ُْ ْ‫َ ا‬ ِ ‫َْ ِ َُכا‬ َ ‫ُ َو َ ِ ا‬ ‫ُ َכ ا‬ ْ َ
‫ُ َن‬ َ َْ َ ‫ٌم‬ َ َِ ‫ُ وا‬ َ ‫َכ‬ َ ٌ ِ ِ ‫ا‬ َ ِ ‫ًא‬ ْ َ‫َ ْ ِ ُ ا أ‬ ٌَ ِ ْ ‫ْ ُכ‬ ِ َ‫ََِوِِإَوَ ْانأََُن ُכ‬ ِ ْ َ َ ‫ِא‬ َ ُ‫ا‬ َ ‫َ א ِ ُ و َن‬ ‫ُ و َن‬ ْ ِ
ْ ‫َ ُכ‬ ‫ِ َو ِإ ْن‬ َْ ْ ‫ِא‬ ُْ ُِْ َ ٌ‫َ ة‬ ِ‫َ א‬ َ ْ ‫َ ِ ْن َ ُכ‬ ‫ًא‬ ْ َ ْ ‫ُכ‬ ْ ‫َو‬ ‫ْ ِ ُْכذ ِْن‬ ِ َْْ َ َ ‫َ َن‬
َ ‫ا‬ ْ ‫ِ ْ ُכ‬ ﴾٦٦﴿ َ ِِ ‫א‬ ‫ا‬ َ ِ ‫ا‬ َ‫أ‬ ‫َ ُِْ ا‬ ْ ‫﴾ ا‬٦٥﴿

ِ ٌ ْ َ‫ِ ْ ُכ ْ أ‬

səbəbdən də möminlər o həzrəti çağıranda - ey rəsulullah deyirdilər. Amma

bəzi ayələrin təfsirlərində bizim (ey Məhəmməd) şəklində yazmağımız ayənin
səِ ِnْ əُ ‫ا‬taَ bِ e‫ َכ‬oَluَ ‫ا‬bِ iَ m‫ َو‬aُ n‫כ ا‬gَ əُ tْ iَ r)ən-
batinində olan nidanı izhar etmək üçündür). ( َ ْ
sənə kömək etməkdə Allah-Təala və bir də

möminlər kifayət edər. Allah-Təala səni düşmənə qalib edəcəkdir, (Necə

ki Bədirdə qalib etdi).

möm6i5n)lə(‫ل‬rِ i‫َא‬ ِcْ ‫ا‬ihaَ َd َ etِ mِ ْ ُəْ y‫ض ا‬əِ vِّ aَ daِr ‫ا‬e‫א‬tَ َ‫أ‬k‫א‬iَ ,) - ey peyğəmbər, yaxşı, gözəl sözlərlə
Allah-Təala yolunda cihad etsinlər,
(səِ bْ َ َi‫א‬rِ e‫ ا‬dُ ِ əْ nَ ‫ َن‬ş‫و‬əُ xِ ‫א‬sَ o‫ن‬lَ s‫و‬aُ ,ْ 2ِ 0ْ0‫ ُכ‬nْ ِ əْfə‫ ُכ‬rَ ‫ْن‬k‫) ِإ‬af-irəlgəərrinsimz müqöambiinlilnədrdəədnucriuhbadodnala2r0a
nəfər
qalib

olarsınız, sizdən 20 nəfərin 100 nəfər müşrikin müqabilində durması sizə
vnaəcfəibrdsiərb. i(r‫وا‬eُ dَ ‫ َכ‬ənَ şِ ə‫ا‬xsَ ِ ‫ا أَ ْ ًא‬ 1ُ ِ0ْ 0َ 0ٌ َ nِ əْ f‫ ُכ‬əْ rِ kْ a‫ ُכ‬fَ i‫ن‬rْ i‫و ِإ‬nَ ) - əgər sizdən cihadda 100
olsa, müqabilində durub onlara
qalib olarsınız. (‫َن‬ َb‫ٌم‬irْ َ cْ aُ mَ ِ )a-atsiozilnmoansılasrəabəqbailliəbdoirlm, saizğıinsıəz
idraksız və cahil oُ lَaْ nَ müşriklərin
din yolunda

bəsirət üzrə savaşırsınız. Amma onlar cəhalət və nadanlıqları səbəbi ilə

savaşdıqları üçün, əlbəttə, siz onlara qalib olarsınız, (elə ki bu ayə nazil

oldu, möminlərə bu təklif ağır gəlib düşünməyə başladılar ki, 10 nəfərə mü-

qabil 1 nəfər necə savaşacaqlar? Ondan sonra bu ayə nazil oldu (Əbu Davud,

Cihad 106)).

s‫א‬AًaْllAَa)h6ll6-a-T)hə(A-aTْ l‫ُכ‬lləaaْ aَ hslُa-iTz‫ ا‬əöəzaَ yülüaَ an‫َن‬gigmَ aüْ ‫ا‬h)ltlaü-ihdk(aienyvkeimmr, iö1bəm0qosinəndtələəfirkələ)rl,iəfisinimzdsəiüizqkdbaiəubnbiultgəbtökəitlkrüiflrinifdəvüsfeiə.zrrə(mdْ a‫ُכ‬iuşğdِrırmi‫ن‬,gَ‫أ‬ayəqَ loِddxَ ia‫و‬-َ,
skِ iaْzَ َfd‫א‬iِ ər‫ا‬inzُ əِ mْ iَfl)üi-kqəavgbaəirlridnsıdirz.ədOdənunracuighböaordnədlasairz1aə0q0yaünlniəbfgəüorlllasüərkbsıinvrıeezrd.dİəikn. i(ş‫ٌة‬nəَ əxِ ‫א‬fsəَ roٌəlَsِma,ْ ü‫ُכ‬2qْ0ِ a0bْ n‫כ‬iُ ləَ bf‫ْن‬əiِrrَ
Acilhlaahd-dTaəamlainsinzəəfəvracsiəbbiertdeid. ə(n‫ ْذ ِن‬şِ ِəxِ sْ َ oَ‫ أ‬l‫ا‬saُ ِ ,ْ mَ‫ ْ أ‬i‫ُכ‬nْ ِ nəْ ‫ُכ‬fəَ r‫ ْن‬i‫ِإ‬n‫َو‬
nِ ə‫)ا‬fə-rədguərrmsiazndıəznı ْ َ ٌ ْ
iki
ِ eِ ‫א‬dən‫ ا‬dَ iَ rُ. ‫ َو(ا‬B) ə-dAirllsaahv-aTşıənadlaa
müqabilində durub onlara qvaəliobnolalarrasıknöızm. ə(kَ
səbir edənlərlə birlikdədir

müsəlmanlar müşriklərdən 70 nəfəri qətlə yetirdilər və 70 nəfəri də əsir aldı-

lar. O əsirlərin arasında peyğəmbərin əmisi Abbas və Əbu Talibin oğlu Aqil

də var idi. Hz. Peyğəmbər səhabələrlə əsirlərin haqqında məşvərət etdi. Bu-

497

Kəşfül-Həqayiq I

ُ ‫ْ َא َوا ُ ُ ِ ُ ا ْ َ ِ َ َة َوا‬ ‫ا ْ َ ْر ِض ُ ِ ُ و َن َ َ َض ا‬ ِ َ ِ ُِْ َ ‫َى‬ ‫أَ ِْכ‬ ُ َ ‫أَ ْن َ ُכ َن‬ ٍّ َِِ ‫َכא َن‬ ‫א‬ َ
ََ َ ِ ‫َא ٌب‬ َ َ ﴾٦٧﴿ ‫ِכ‬ ٌ َ
‫ا‬ َ ْ ٌ َ ِ

yurdu ki, bu barədə rəyinizi bildirin, bəs bu əsirləri qətlə yetirək, yoxsa on-
lardan fidyə alıb azad edək? Əbu Bəkir dedi: “Ey Peyğəmbər, bunlar sənin
qövmün və camaatındır, bunları qətlə yetirmə ki, bəlkə, tövbə edib islama
daxil olsunlar. Onlardan fidyə alıb azad et. Həm onlar azad olsunlar, həm də
müsəlmanların dünya malı artsın”. Ənsardan Evs qəbiləsinin ağası Sə`d ibn
Muaz dedi ki, “Ey Peyğəmbər, bu islamda ilk savaşdır, mənə görə müşriklərin
qəlbinə qorxu salmaq üçün bunları qətlə yetirmək fidyə almaqdan daha yax-
şıdır belə ki, bir daha müsəlmanlara qarşı çıxmağa cəsarət etməsinlər”. Ab-
dullah ibn Rəvaha (mühacirlərdən) dedi: “Ey Peyğəmbər, bu çölə bax, hansı
yer daha çox ağaclıqdırsa, bu əsirləri oraya daxil edib, ondan sonra oraya od
vurub onları tamamən yandır”. Abbas orada idi. Dedi: “Pis söz dedin və qo-
humluq bağını kəsdin”. Ömər dedi: “Ey Peyğəmbər, bunlar səni təkzib edib
Məkkədən çıxmana bais oldular, hökm ver bunların hamısını qətlə yetirək. Bu
əsir olanlar kafirlərin rəisləridirlər. Hökm ver, Əli Aqili qətlə yetirsin, Həmzə
Abbası və mən də öz qohumumu qətlə yetirim”. Hz. Peyğəmbər heç kimin
fikrini qəbul etməyib, ancaq Əbu Bəkirin rəyinə üstünlük verib buyurdu:
“Bunlar qətl edilməyib, fidyələri alınsın”. Əsirlərdən fidyə alıb buraxdılar.
Hər bir əsirdən 40 oqqa* qızıl aldılar. Allah-Təala Hz. Peyğəmbərin və onunla
birlikdə fidyəyə razı olanların hərəkətini bəyənmədi. O 70 nəfər ki, fidyə alıb
buraxmışdılar, onların əvəzinə Uhud savaşında müsəlmanlardan 70 nəfər qətl
edildi. Allah-Təala sıradakı ayədə belə buyurur:)

(*Qeyd: Hər oqqa – oqiyyə 7 misqal yarımdır, 1 misqal 4, 65 qr-dır).

67) (d‫ض‬üِ ş‫ْر‬mَ ْ ‫ا‬ənِə َ qِ aْ lُ ib oَ l‫ى‬ubَ ,ْ َ‫أ‬əُ sَ i‫ن‬rَ e‫ ُכ‬dَ ə‫ ْن‬nَ‫ أ‬dٍّ əِ َ nِ ‫ َن‬s‫א‬o‫ َכ‬n‫َ א‬r)a-yheerçübziürnpdeəyğoənmlabrədraəncbaiizr
deyil ki,

çoxunu qətlə yetirib, zəlil və məğlub etməyin əvəzinə fidyə alıb azad etsin.

(Yəni ey Məhəmməd, bu islamda ilk savaşdır, fidyə verənlərin əksəriyyəti də

islama daxil olan deyildi. Gərək, fidyəni tərk edib, onları qətlə yetirəydiniz

ki, islamın şan-şövkəti də artaydı. Necə ki Sə`d ibn Muaz və Ömər ibn Xəttab
dmeamlıinşddia).n(ö‫ َة‬tَ rِ üَ ْ
‫ا‬mُ üِ şُ rُ ik‫ َوا‬lə‫َא‬rْ i b‫ض ا‬urَ aَ xَ ı‫ن‬rَ ‫و‬sıُ nِıُz). - siz dünya malını istəyib, dünya
Amma Allah-Təala axirəti istəyir.
mqaalliıbndoalunbsidzoəstbuirnufadyüdşamoəlnminaəz.q(aٌ li‫ ِכ‬bَ
Aldığınız dünya edٌ əِ rَ vُ ə‫) َوا‬et-diAyillhahər-
Təala məxluqata

bir işi də hikmət üzrə edər.

şəxsə68ə)za( bَ َ َetِ m‫ ا‬əَ yِ ə‫ب‬cٌ ə‫א‬yَ ‫ ِכ‬i hَ aْ َ q) q-ınədgaərdAalhlaahə-vTvəəallavneırndiiycitihhaödkımndüaoxlmətaasaeyddənı,

(Necə ki siz bu işdə ictihad edib fidyə almağa üstünlük verdiniz, amma bu

498

Ənfal surəsi

‫ٌر‬ ُ َ َ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ِإن‬ َ ‫ا‬ ‫ا‬ ُ ‫ِ َوا‬ ‫ًא‬ ِّ َ ِ ًَ َ ُْ ْ َِ ‫ِ א‬ ‫ا‬ ُ ‫َ ُכ‬ ﴾٦٨﴿ ٌ ِ َ ‫َا ٌب‬ َ ْ ُْ َ َ‫ُכ ْ ِ َ א أ‬ ِ ََ
ْ ‫ِ ُכ‬ ًْ َ ْ ‫ِ ُכ‬ ُ ُ ُ ‫ا‬ ََْ ‫َ ا ْ َ ْ َ ى ِإ ْن‬ ِ ِْ ‫ُכ‬ ِ ْ َ‫ْ ِ أ‬ ِ ْ ِ ‫ا‬ ‫َא‬ َ‫أ‬ ‫َ ِא‬ ﴾٦٩﴿ ْ ‫َر‬
ْ ُ ٌ َ ‫َ ُכ‬ ُ ‫َو‬ ْ ‫ْ ُכ‬ َ ِ ُ‫ِ א أ‬ ٌ َ
﴾٧٠﴿ ْ ِْْ
‫َوا ُ َ ُ ٌر َر‬ َ ‫ا‬ ً

ictihadınızda xəta etdiniz). ( ٌhəِ rَ h‫ ٌب‬a‫ا‬lَ dَ aْ ُfiْ dَ yَ‫א أ‬əَ aِ ldْ ‫ ُכ‬ığıَnَ )ız-aəggöərrəAslilzaəhb-Töəyaülkanəıznabo
əvvəlki hökmü olmasaydı,

yetişərdi. (elə ki bu ayə nazil oldu, bütün müsəlmanlar aldıqları qənimətdən

və fidyədən əl çəkib, onu xərcləməkdən qorxdular. Ondan sonra sıradakı ayə

nazil oldu).

i6n9d)i(k‫ ًא‬iِّ َ alıً bَsَınıْ zُ ,ْ ِ َ ‫َ ُכ ُ ا ِ א‬ ) - (ey möminlər), gərək, fidyə almayaydı-
aldığınız qənimət və fidyəni halal, pak olaraq yeyin.
nız,
b( ٌirِ ə‫ َر‬m‫ ٌر‬əُlَə َb‫ا‬a‫ن‬ş‫إ‬lِ aَ m‫ا ا‬ayُ ı‫وا‬nَ ). - Allah-Təaladan qorxub
Bu əməlinizi Allah-Təala bundan sonra izinsiz heç
sizə bağışladı. Həqiqətən,

Allah-Təala tövbə edənləri bağışlayıb rəhm edəndir.

-əsəirglə7ərr0Aə) (dlleaِ hk‫ا‬-i‫א‬T,َ (əَ‫أ‬oa‫ َא‬l)vaa-sxeitzyhinpəleqəyəoğlbnəmlianrbiızədarz,əa(od‫ى‬laeَ ntْ mَ pْ ‫ا‬əamَ kِ işnْ d‫ ُכ‬iiylِyəْ َ‫أ‬rə)t,dِ (ə‫ ْا‬nً َْ ِ vəْْ ُ ‫) ُכ‬ixِ -lُ aəُ slilnıِ iiُ zm‫ا‬daəِ nَ oْ dَ laa‫ ْن‬nn‫) ِإ‬
َ

agah olsa, (yəni əgər siz imana daxil olub qəlbinizi şirkdən pak etsəniz.

Onların imansızlığının dəlili Allah-Təalanın bundan agah olmamasıdır).
(gosıülْ na‫ ُכ‬nınْ aِ hşhَəəlxmِaُ‫أ‬srl‫א‬ıədnrِüıizn‫ا‬Aıً yْ dlَ alaadhْ ab‫ ُכ‬-,aِTْğhُə)ıəaşm-llaaAybdalaəlrağ. haı(şx-ٌ lTairِ yəə‫ َر‬aıtb‫ر‬ldٌ arəُ əَsshiiُzmzd‫ا‬ə‫َو‬ə)enbd-əəaxşnlişıdrnkieardd.nəə(Hnrf,izdd(.yöْP‫כ‬əُnedَ üyəbğْ nِ ə,ْ mَid‫و‬mَ )abahə-rnaikanyeədaçmaxmxşisiıiş-li

Abbası fidyədən ötrü onun hüzuruna gətirdilər, Abbas dedi ki, ya peyğəmbər,

mən müsəlmanam, zorla savaşa gətirdilər. Hz. Peyğəmbər buyurdu ki, əgər

bu sözün doğru isə, Allah-Təala sənə mükafat verər, amma zahirdə bizə zərər

yetirib, bizə qarşı çıxıbsan. Müşriklər Bədirdə olan zamanda onların arasında

bir neçə nəfər var idi ki, gündə onlardan bir nəfər müşrik ordusuna yemək

verərdi. Onlardan biri də Abbas idi). Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Ey əmi, gərək,

özündən ötrü, qardaşın oğlundan (Aqil) ötrü, bir də o biri qardaşından (Nofəl

ibn Haris) ötrü fidyə verəsən. Bu iki nəfərin fidyəsini, gərək, sən verəsən, çün-

ki onlarda bir şey yoxdur”. Abbas dedi: “Ey Məhəmməd, istəyirsən mən kasıb

olum? Qüreyşdən soruşun, mənim heç bir dünya malım yoxdur”. Buyurdu ki,

necə oldu o qızıllar? Bədirə gələndə xanımın Ümmül-Fazilə verib belə de-

mişdin: “Bilmirəm mənim bu getməyimin axırı nə olacaq? Əgər öldürülsəm,

bu qızıllar sənin və oğullarımındır”. (Abbasın xanımı Ümmül-Fazilə, bir də

qulamı Əbu Rafi Hz. Peyğəmbər hələ Məkkədə olanda imana gəlmişdilər).

Abbas dedi: “Mən şəhadət edirəm ki, doğru deyirsən, Allah-Təala vahid və

şəriksizdir. Sən də onun peyğəmbərisən. Gecənin qaranlığında, sadəcə ikimiz

orda olduğumuz zaman o qızılları mən Ümmül-Faziləyə vermişəm. Mən sənə

499

Kəşfül-Həqayiq I

‫ُا‬ َ َ‫آ‬ َ ِ ُ‫ َ﴾כ ِإ َ ْن ا‬٧ِ َ ١‫ٌوا﴿أُو‬ ‫ِכ‬ َ ٌ َِ ‫ِ ُْ َو َْاאِ ٌَِْقوا ََوَ ُا‬ ْ َِ ‫َ َ ْ َכ‬ ُ ِْ َ ِْ َ ‫اا‬ ُ‫َא‬ ِ‫ا‬ ْ َ َ ‫ِ َא َ َ َכ‬ ‫ِ ُ وا‬ ُ ‫َو ِإ ْن‬
‫َא ُء‬ ِ ‫أَ ْو‬ َ ُ َ َ ‫َو‬ ‫ْآَ َو ٍءْوا‬ ِ ‫ا‬ ِ َِ ْ ِْ ِ ُ ْ َ‫َوأ‬ ِْ ُ ْ َِ ‫َ א َ ُ وا‬ ‫ِ َو‬ ‫ُ وا‬ َ ‫א‬ ‫َو‬
ْ ُ َ ِ َِ َ ‫ْ َو‬ ‫َ ُכ‬ ‫ِ ُ وا‬ ‫َא‬ ‫ِإ‬ َ َ ‫َو‬ ‫َ آَ َ ُ ا‬ َ ‫َوا‬ ٍ َ ْ َِ
ْ ‫ُ و ُכ‬ ْ َ ْ ‫َو ِإ ِن ا‬ ‫َُ ِوا‬ ِ ‫َא‬ ُ َْ ُْ َ ْ َ ‫َو‬ ِ ‫َ ُכ‬ ‫א‬ ْ ْ ‫َ ْ ُכ ُ ا‬ ِ ‫ا‬
﴾٧٢﴿ ٌ ‫َن‬ ُ َ ‫ُ ِ َא‬ ْ َْ ‫ْ ٍم‬ َ َ ََ ُ ِّ

َ

şübhə edirdim. Amma indi şübhədən xilas oldum”. Abbas 3 nəfərin fidyəsini
verib imana daxil oldu. Ondan sonra Allah-Təala onu var-dövlət sahibi etdi).

sB-oُ olْAumَn)nlrul-d7aaş1ahhdm)nə-uTq(üsl‫כ‬iaəosَqarənَ ə.َll‫א‬rmtaَ(aəِ ْonadُ‫ا‬n,n‫ ْو‬aِloُ aoonَ ِrlnُ‫כ‬lَaıan‫ن‬lْnْ arَ ‫وَ ِإ‬lbrَ)ab)aaru--tıhninAn(adellkfaəyliaikrnmhMiinrə-olTvəəəhlvəraaəəaigcmllasaadəqmhənosdəəaAnıdrnlxl),al,,əahroyəhaingak-lənThmarəarəətkbdateliuaüamtnmyzmraqoəəüolxkuşroərbxonyim,klalsaolnaaərnə,r.ıtl(d(zaeٌْəərdlِn‫כ‬ıِ iilَ zbَ əe‫ا‬əsdٌml‫ا‬iirəlُِ ü‫َא‬noeَ şُdtlrudi‫ْا‬i‫و‬rَbkَi.).َ
əh‫ا‬əِ ‫و‬hni‫)ُا‬clsirَa-əَr7o‫و‬tَdm2)lıae)r-nad)(,vli‫وا‬ləbəəanُ)lrb,bَsı‫א‬aəumَ rvt‫َ)و‬thəa,ə‫ا‬il(cclgُ arَaəَ‫آ‬əٍrnrtıَْəlnَaekِd‫ء‬rdُ ‫اא‬aıbَəy‫ ِن‬n‫و‬niْl‫ِإ‬rَ‫)أ‬al-ək-bْ rAeُihərçlُ əliəmalْqnəَ həir‫כ‬q-niَoTnəzِ َtəəi‫و‬şəlaُ‫أ‬ənd)vlxa,oe-sisrlmytə(ibboroaullknuu(öqnِbgmedə,ِ yatَkədikröciomibeِ hlduə(aْəknMdِ naeِəneُotklْtsَ‫أ‬ak‫و‬dşiَ rnəəilxdlmْəəsəِrrüِln,‫ا‬.əhَ Yr(Mْa‫و َا‬ac(ِْ ə‫و‬Mxiَ ‫آَا‬rd‫و‬ılnəiəَُndrَ qə‫א‬iِ ynvَo‫ا‬əəə‫وو‬-ََ
ho‫ا‬i‫و‬mnuُ lamِ a‫א‬nrَ ُdı)gadə-otoissrltisizbatu,mhtkuiüacbsrfəiəmrltmləəerahtimnə, blgəabəyrərədtənakbnş,əətsöxəltəsrrlmküərəeoəktnsgoilənallmlrdəirask.izzd(.i‫ا‬ə‫و‬n(İ,ُ mt(ِ ə‫א‬arَ nُ əَ ıfْnə‫ َو ٍَء‬bْ h‫ا‬öَ iyُcَْürَ‫ِآ‬əkَtْ şِeِəِ َdr‫وا‬tَ əَi)‫َو‬nk-əْüaِfqrmْəy‫ ُכ‬dmuَ ər‫א‬ar-َ

dundan iman yurduna hicrət etməkdir, iman etdiyi halda, küfr yurdunda qa-
liamnamn ügsəətlimriabnhlaircırnətimetamnıəynəanqilsədrir()k.a(fiُ rlْ ər‫ا‬dُə‫ ُכ‬nْ َ oَ َnlِarِّın‫ ا‬dِinْi‫ُכ‬n‫و‬əُ zَ əْ َrəْ ‫ا‬r ‫ِن‬g‫ِإ‬ə‫ َو‬l)d-iyliankdiən)

əgər sizdən din barəsində kömək istəsələr, belə vaxtda onlara kömək
ləahzıdmodlıar.n(‫ق‬bٌ ‫א‬iَ rِ cْ aُ mَ ْ َ ‫َو‬aaْ t‫ ُכ‬ıَnْ َ ‫ ٍ(م‬əْ َ hliَ-َkita‫) ِإ‬bı-na) nzcəarqərsiinzədəsnizmdəönmkinölmərəlkə
etmək sizə
aralarında

istəsələr, o vaxt onlara kömək* etmək lazım deyil, çünki əhd edən əhli-
o( ٌlmِ aَ s‫ َن‬ınُ َkْ iَ ,‫א‬hَ ِicُ r‫ا‬ə‫ َو‬t)
kitabın ehtiramı hicrət etməyən möminlərdən artıqdır.
- Allah-Təala etdiyiniz əməllərin hamısını görəndir. Elə
etməyən möminlərdən ötrü əhd etdiyiniz əhli-kitaba əziyyət edəsiniz.

(*Qeyd: İslamın ilk dövrlərində xalqı zorla imana daxil ediblər deyən şəxslər bu
mövzuda islama tənə edib böyük irad tuturlar. Amma o şəxslər bu ayəyə diqqət edib,
fikir versinlər ki, o, insaf və insaniyyətin əsasıdır. Baxıb görsünlər ki, şəriət sahibi
əhli-kitabı nə qədər mühafizə edib , hətta onları öz həmdinlərindən üstün tutubdur.
Necə ki ayədə qeyd olundu. Əhli-kitab şəriət sahibindən heç bir əziyyətə düçar olma-
yıb, ancaq nə vaxt ki, özləri əhdi pozub, xəyanət ediblər, o, istisnadır. Necə ki Qüreyzə

500