Kesful Heqayiq I cild

Ənam surəsi
﴾١٢٩﴿ ‫﴾ َو َכ َ ِ َכ ُ َ ِّ َ ْ َ ا א ِ ِ َ َ ْ ً א ِ َ א َכא ُ ا َ ْכ ِ ُ َن‬١٢٨﴿ ٌ ِ َ ٌ ‫ِإن َر َכ َ ِכ‬
‫َא َ ْ َ َ ا ْ ِ ِّ َوا ْ ِ ْ ِ َأ َ ْ َ ْ ِ ُכ ْ ُر ُ ٌ ِ ْ ُכ ْ َ ُ َن َ َ ْ ُכ ْ َآ َא ِ َو ُ ْ ِ ُرو َ ُכ ْ ِ َא َء َ ْ ِ ُכ ْ َ َ ا‬
﴾١٣٠﴿ َ ِ ِ ‫َא ُ ا َ ِ ْ َא َ َ َأ ْ ُ ِ َא َو َ ْ ُ ُ ا ْ َ َא ُة ا ْ َא َو َ ِ ُ وا َ َ َأ ْ ُ ِ ِ ْ َأ ُ ْ َכא ُ ا َכא‬
‫﴾ َو ِ ُכ ٍّ َد َر َ א ٌت ِ א َ ِ ُ ا َو َא‬١٣١﴿ ‫َذ ِ َכ َأ ْن َ ْ َ ُכ ْ َر َכ ُ ْ ِ َכ ا ْ ُ َ ى ِ ُ ْ ٍ َو َأ ْ ُ َ א َ א ِ ُ َن‬

﴾١٣٢﴿ ‫َر َכ ِ َ א ِ ٍ َ א َ ْ َ ُ َن‬

Mdaəfhəərmyamdəedd),ibhcəəqhiəqnəntəənm,əsqəanyinıtmraəğbıbxinahhişikemdəərtləsr)a.h(ibٌ iِ dَ irٌ . ‫ ِכ‬Hَ ə‫כ‬rَ ‫َر‬bi‫ن‬r‫) ِإ‬ - (ey
əməli

hikmət üzrədir və hər kəsin əhvalından agahdır.

na ta1b29e)o(l‫א‬uًbْ َ onَ lِaِ r‫ א‬ı ‫ا‬özlَ əْrَ inəِّ َ ُ ‫َ ِ َכ‬ ‫ َכ‬t‫و‬uَ )tu-rnlaerc,əhkəmi zçainlıimnlaarxirdəütndyəaddəa şeyta-
dost zalım-

larla şeytanları bir-birilərinə dost etdik ki, əzabda bir yerdə olub bir-
oeldmibasöıznlləarri,n(d‫ َن‬ənُ ِ ‫כ‬öْ َtr‫ ا‬üُ ‫َכא‬q‫א‬aَ zِ )a-nompışids ıvlaərx.əbis
birilərindən kənar əməllərə görə
ki, dünyada onları

xöiztacbi1ne3sd0ini)bi(zbduِ əْ ynِ ْu‫وا‬bَruiِّzri:ِ m)ْ ‫ا‬eَtyəَ rcْ əَinf‫َא‬i)mv-əiz(iqdniəsyananmpetəoytpğgləüumnluübğnəudrə,g(Aəْ ll‫ُכ‬mlْaِ əhd-ٌ Tiُmə‫ ُر‬aiْ?l‫כ‬aُ (ِ cْYَ inəْ nَ َv‫)أ‬iəs-iiznbscəaisnnsllaəizrrəaə
cindən və siz insanlara insandan peyğəmbər gəlmədimi?) Bəs nəyə görə, inkar
ev(v‫َא‬qdeəِ iriُyeibْ َb‫أ‬hamikdtَ aaeəَ mədt‫א‬tَigllْ üeəaِ trnrَm:üı))m-əiilldıa(əAsi)hniqzili,ləzaaö?rhxzş-ə(ıTəblaləəِ e‫א‬şarَ yَ‫آ‬mlavhْ aei‫כ‬bُ mrquْ َdlyiَaizul‫ن‬əَəvrruəş.rəo(:hُ‫ا‬nbََ a)uiَ dz-nْəo‫כ‬oُ tənِzeplْaadَebr‫ء‬iَya‫א‬rığَ ibِikəluəْm‫ُכ‬kxsَbii‫و‬i,ztə‫ ُر‬abirِ bqiْlُzəı‫و‬oَ əre)rd-pxgəuəebnlyduidğbugəərümomdnnuəbklnaləüarirmrgc.gaü(əav‫ا‬nlyaiُlb‫א‬bəəَ
‫א‬bdَ ْiüzni‫)ا‬yha-adq(aeqyhınəMmtəəirhşəəəfmliinkməqədadəl)av, cəoatnqellatadrrıiı.ndAıümxnəymyaaalhbeəityzdaiotləınrae.lDəitaaməhtəağeprtumeyrəğdeədimkib.b(əa‫ ُة‬r‫א‬lَldَəarْ ‫ا‬tədُ iُıtْ akَəi‫و‬tَ,
eətlemyəhdiniləərş.ə(hَ adِ ِ ə‫ َכא‬t ‫ا‬edُ ‫כא‬əَ rْləُ rَ‫ أ‬kْ ِi,ِ hُ ْ َ‫أ‬əqiَ qَ ə‫وا‬təُ nِ ,َ ‫و‬dَ )ü-nyvaədqaiykaamfiərtoglaünnüşənxdsələörzildəriliənri.n

lara1p3e1y)ğ(əٍmْ ُ bِ ə‫ى‬rَ gُ ْ ö‫ ا‬n‫ َכ‬dِ əْ rُ m‫ َכ‬ə‫َر‬k ْ o‫َ ُכ‬səْ bَ ə‫ ْن‬bَ‫ أ‬ə‫ َכ‬gِ ‫َذ‬ö)r-əd(ierykMi, əhhəəqmiqməətədn),, cin və insan-
sənin rəbbin

Allah-Təala bir qəsəbənin əhlini o halda etdikləri zülmə görə həlak edən
deyil ki, (‫ُ َن‬ gِ ‫א‬əَ lm‫ ُ َ א‬əْ yَ‫َوأ‬i)bd-ior.
və bir kitab qəsəbənin əhli qafil olub onlara bir peyğəmbər
Allah-Təala heç bir qövmə peyğəmbər və kitab

göndərmədikcə, əzab etməz, elə ki itaətdən çıxdılar, ondan sonra əzab

edər.

132) (‫ِ ُ ا‬ mَ ‫א‬ənِ z‫ ٌت‬il‫א‬lَə‫ر‬rَ ‫ َد‬vٍّa‫ ُכ‬rِ d‫) َو‬ır-.h(ə‫ َن‬r bir şəxsdən ötrü öz əməlinə görə axirətdə
dərəcələr və ُ َ َْ ‫َ א َر َכ ِ َא ِ ٍ َ א‬ ‫) َو‬ - (ey Məhəmməd), sə-

401

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َر َכ ا ْ َ ِ ُذو ا ْ َ ِ ِإ ْن َ َ ْ ُ ْ ِ ْ ُכ ْ َو َ ْ َ ْ ِ ْ ِ ْ َ ْ ِ ُכ ْ َא َ َ א ُء َכ َ א َأ ْ َ َ ُכ ْ ِ ْ ُذ ِّر ِ َ ْ ٍم‬
ْ ‫﴾ ُ ْ َא َ ْ ِم ا ْ َ ُ ا َ َ َ َכא َ ِ ُכ‬١٣٤﴿ َ ِ ِ ْ ُ ِ ْ ُ ْ ‫﴾ ِإن َא ُ َ ُ و َن َ َ ٍت َو َא َأ‬١٣٣﴿ َ ِ َ ‫َآ‬
‫﴾ َو َ َ ُ ا ِ ِ ِ א‬١٣٥﴿ ‫ِإ ِّ َ א ِ ٌ َ َ ْ َف َ ْ َ ُ َن َ ْ َ ُכ ُن َ ُ َ א ِ َ ُ ا ا ِر ِإ ُ َ ُ ْ ِ ُ ا א ِ ُ َن‬

‫َذ َر َأ ِ َ ا ْ َ ْ ِث َوا ْ َ ْ َ א ِم َ ِ ًא َ َא ُ ا َ َ ا ِ ِ ِ َ ْ ِ ِ ْ َو َ َ ا ِ ُ َ َכא ِ َא‬

nin rəbbin Allah-Təala etdiyiniz əməllərdən qafil olan deyildir. (O əməllə-
rinizin miqdarı və keyfiyyəti Allah-Təaladan ötrüdür, yoxsa yox, bunların heç
biri Allah-Təalaya gizli qalmaz).

bənd1ə3l3ər)i(nِ əَ ْ ‫ا‬ o‫ُذو‬nlaِ َrْı‫ا‬n‫ َכ‬ib‫و َر‬aَ )d-ət(ienyəMməöhhətmamc dəde)y,isl.əBniənnrdəəbləbriinnAə lrləahhm-Təətaslaahöiz-
və

bidir. Onlara məsuliyyət yükləyib ki, o təkliflərə əməl edib həmişəlik əcr
avysəeirmoinləainznəfəsiəiszttəcəadnmiayiail aobtlaısşuhqnəallaabkr.ire(dْ q‫כ‬əُ örْ .ِv(ْmُ‫ ْא ُء‬üَ َ َ َ (‫نא‬aَْ ‫ِإ‬s)ْ i‫ ُכ‬-oِ eْlَmyْ amِ yüaْnşِ rْ iiَtkaْ lَəə‫ َو‬t)rk,-aArsliclzaadhmə-naTasətoaı)nlargaəiststiiərzsəiərn,.
(nَəsِ lَinَ‫ آ‬d‫ ٍم‬əْ َ nِ d‫ُذ ِّر‬ünْ yِ aْ y‫َ ُכ‬aَ gْ َ‫أ‬ə‫א‬tَ i‫ َכ‬r)d-i
necə ki Allah-Təala sizi elə bir başqa camaatın
ki, onlar siz xüsusiyyətdə və əməldə deyildilər.

(Sizi Hz. Nuhun gəmisində olan camaatdan yaratdı, onların hamısı müvəhhid

və mömin idilər), ola bilər ki, sizdən sonra da sizin nəslinizdən olan bir cama-

atı mömin və müvəhhid etsin. (Bu məsələ gerçək oldu, Məkkədə müşriklərin

övladları müvəhhid və mömin olub onların yerinə məskun oldular).

nünü1n3v4a)q(‫ت‬eٍ oَ َlm‫و َن‬aُ sَ ı, ُ y‫א‬eَ n‫ن‬i‫ ِإ‬d) -ənhdəqiriiqlmətəəkn,,hoaşqeqy-lhəerskaib, sizə vəd edilir, (qiyamət gü-
vermək, cənnət, cəhənnəm)
əeldbiəbt,toə,nuhnamqüısdırvəatiqnedəonlaxcialaqsdoırl.an( َ dِeِ yْilُ sِ inْ ُiْzَ‫ أ‬.‫ ) َو َ א‬- siz Allah-Təalanı aciz

ki, ey13m5ü) ş(rٌ iِ k‫ َא‬lərّ,ِ ‫ ِإ‬siْ z‫ِ ُכ‬ َ ‫َכא‬ َqüَdَ r‫ا‬ətُ َvْ ə‫ا‬ ‫م‬iِ mْ َ k‫ َא‬anْ ُ ı)n-ız(aeygöMrəəhnəəmkmi aərdz)u, medüişrrsiiknliəzr,əondae
öz

əməl edin, mən də Allah-Təala mənə nə əmr edibdir, ona əməl edərəm.
(zk‫ر‬aِ i‫ا‬,lıam‫ ا‬xُ lَiaِr‫א‬rəَ tnُdَiəc‫ ُن‬axt‫ ُכ‬otَ şabْpəَ mx‫ َن‬talziُ klَ aْ َ rk.‫ف‬i(mَ Xْ dَoَəş)nb-əöxttetrlziülkidkzülaərl,ı?mö(ləo‫ َن‬nlmdُ ِ əa‫ א‬nya‫ ا‬snoُ şnِ əْ rُ xasَlaəُ gr‫إ‬əِa)hm-əohxlaəscquasiqdqəustırnəvnıəz,

ən böyük zülm Allah-Təalaya şərik qoşmaqdır).

136) (‫א‬şً eyِ َlə‫ِم‬r‫א‬dَ ْ َəْn‫َوا‬ -‫ ِث‬əْ kَ iْ n‫َ ا‬ vِ əَ‫ذ َرأ‬hَ e‫ א‬yِvaِ ِn‫ا‬laُ rَ dَ ‫و‬aَ )n-Amllüahşr-iTkələarlaAüllçaühn-Tbəiarlapnaıny
yaratdığı
müçüüənydyüərn,”ləbşduirsödzilüərö.z(kْ əِ lِaْ mَ ِ laِ ِrı‫ا‬yَ lَ a ‫ ) َ َא ُ ا‬-
dedilər, dedilər: “Bu pay Allah-Təala
detambəimzimişdşiə. r(‫א‬iَkِ ‫א‬l‫ َכ‬əَ rُ iِm‫ َ ا‬izَ ‫و‬iَ n) d-ivrə”.b(iMr həiksksəə halbuki Allah-Təala o payı əmr

də müəyyənləşdirib dedilər: “Bu pay
əhli öz heyvanlarından və əkinlərindən

402

Ənam surəsi
‫َ َ א َכא َن ِ ُ َ َכא ِ ِ ْ َ َ َ ِ ُ ِإ َ ا ِ َو َא َכא َن ِ ِ َ ُ َ َ ِ ُ ِإ َ ُ َ َכא ِ ِ ْ َ א َء َא َ ْ ُכ ُ َن‬
ْ ِ ْ َ َ ‫﴾ َو َכ َ ِ َכ َز َ ِ َכ ِ ٍ ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ِכ َ َ ْ َ َأ ْو َ ِد ِ ْ ُ َ َכא ُؤ ُ ْ ِ ُ ْ ُدو ُ ْ َو ِ َ ْ ِ ُ ا‬١٣٦﴿

ٌ ْ ِ ‫﴾ َو َא ُ ا َ ِ ِه َأ ْ َ א ٌم َو َ ْ ٌث‬١٣٧﴿ ‫ِد َ ُ ْ َو َ ْ َ א َء ا ُ َא َ َ ُ ُه َ َ ْر ُ ْ َو َא َ ْ َ ُ و َن‬

bir hissə Allah-Təaladan ötrü və bir hissə də bütlərdən ötrü ayırardılar. Allah-
Təaladan ötrü təyin edilən pay əgər artıb yaxşı hasil olsaydı, onu bütlərdən

ötrü ayırardılar. Amma əgər bütlərdən ötrü müəyyənləşdirilən pay artıb yax-
şh(yِ ْ Aıeö‫ِ ِا‬tolk‫א‬i‫כ‬lَ lşamَ s‫َِإ‬mhaُ -ُyeəTddِzََı,i‫إ‬əِ ,)ba(َ-oylَbanəAünْ unِıtliِnll‫א‬Aaə‫َכ‬Aprhَllliaُ-alyTAِah)ıhə-ln-l-TaıaToləhbaənaü-dallTtaalaladəərnaarıyninölnoatblöyryuüütaonrtüldülouəalsnaratdyioünnaınnrdşumseətəyunasrlzəftəöudrerftrıdrllieaəüastrrərm.lo.əoNləran)zen.llcaə(əş‫ن‬rrَ e)ık,nyُ il‫ ُכ‬bə(brْüُuَ Atyِ ‫א‬lََəullr‫ء‬rَaَ ‫א‬uiُhnَrَ ):-ə)ِT-ِy(əen‫ََنن‬at‫אא‬əl‫َכ‬i‫ َכ‬aşpə‫א‬y‫א‬iَrَa‫و‬sَ.َ

137) b(üْ ُt‫ؤ‬lُ ə‫َכא‬rَinُ aْ rِ a‫ ِد‬sَı‫و‬nْ َ‫أ‬dَaْ َ əkَ i‫ِכ‬nِ vْ əُ ْ h‫ ا‬eَ yِ vٍaِn‫ َכ‬ıِ bَ ö‫َز‬lü‫כ‬şَ dِ َü‫ َכ‬r‫ َو‬m) -əkmgüöşzrəilkgləörsətəArillldaihy-i
Təala ilə

kimi, həmçinin müşriklərin çoxuna da öz övladlarını* qətlə yetirməyi

bütləri gözəl göstərdi. Və o qəbih əməl onların nəzərində gözəl görsəndi.
(onْ ُ l‫و‬a‫ ُد‬rْıُ ِ )-
bu bütlər onlara övladlarını qətlə yetirməyi gözəl göstərdilər ki,
əməlləri səbəbi ilə həlak edib, axirətdə həmişəlik əzaba düçar
sْ aُ َlı‫ِد‬b,ْ ِbْ َidَ ə‫ ا‬tlُ əِ ْrَ ِ y‫) َو‬ar-aytesnınəlabru, (əNmeəcləskəibHəbz.i
olsunlar. ( ilə Hz. İbrahimin dininə
qarışıqlıq İbrahimin dinini tamamilə
tzəorrklaedoinbl,amrınüşşriirkkoinldəumlara)n. e(‫ ُه‬olُ aَ َrd‫ َ א‬ı.ُ (‫ا‬A‫ َء‬m‫ َ א‬mْ aَ ‫ َو‬A) l-laəhg-əTrəaAlallainhs-aTnəıaalzaadistyəasrəaytddıi-,
Ağıllüaçhü-nTəbaulnaayameatndeikolləmrai difı)t.ir(a‫ َن‬l‫و‬aُrَ ْ iَ l‫א‬əَ ‫و‬tَ əْrُk‫ْر‬ َ)-
َ edib (ey Məhəmməd), müşrikləri
onlardan üz döndər. Allah-

Təala özü onlardan intiqam alar.

(*Qeyd: Bütpərəstlik qəlbin sərtləşməsinə səbəb olub bəziləri öz övladlarını,
xüsusən, qızlarını diri-diri qəbrə qoyub qətlə yetirərdilər. Bəziləri nəzir edirdilər ki,
əgər mənim filan qədər oğlum olsa, onun birini qurban edərəm. Necə ki Əbdülmüttəlib
belə nəzir etdi ki, əgər 12 oğlum olsa, birini qurban kəsərəm. 12 oğlu oldu. İstədi
nəzirinə əməl etsin. Qurbanlıqdan ötrü 12 oğluna püşk atdı, püşk peyğəmbərin atası
Abdullaha düşdü. İstədi Abdullahı qurban etsin. Mane oldular, çünki oğlanlarının ən
yaxşısı və gözəli Abdullah idi. Getdilər Mədinəyə, kahindən bunu soruşdular. Dedi:
“Abdullahın əvəzinə dəvə qoyub, püşk atın. Əgər püşk yenə Abdullaha düşsə, dəvəyə
düşənə qədər dəvəni artırın”. Gəlib, dəvə üçün püşk atdılar, yüz dəvəyə qədər püşk
Abdullaha düşdü. Elə ki, dəvənin sayı 100-ə çatdı, püşk dəvələrə düşdü. Abdullah
xilas olub, dəvələri qurban etdilər).

əkin1k3i8, )A(llٌ aْ hِ -T‫ ٌث‬əaْ َla‫ َو‬d‫ ٌم‬a‫َא‬nْ َ‫أ‬ ö‫ ِه‬tِ rَ ü‫ا‬ pُ ‫א‬aَ ‫و‬yَ )v-ermirüikşr, ioknləlarrdı eydemiləərk: “Bu heyvanlar və
xalqa qadağandır.

403

Kəşfül-Həqayiq I
‫َ َ ْ َ ُ َ א ِإ َ ْ َ َ א ُء ِ َ ْ ِ ِ ْ َو َأ ْ َ א ٌم ُ ِّ َ ْ ُ ُ ُر َ א َو َأ ْ َ א ٌم َ َ ْ ُכ ُ و َن ا ْ َ ا ِ َ َ ْ َ א ا ْ ِ َ ا ًء‬
‫﴾ َو َא ُ ا َא ِ ُ ُ ِن َ ِ ِه ا ْ َ ْ َ א ِم َ א ِ َ ٌ ِ ُ ُכ ِر َא َو ُ َ ٌم‬١٣٨﴿ ‫َ َ ْ ِ َ َ ْ ِ ِ ْ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ و َن‬
َ ِ َ ْ َ ﴾١٣٩﴿ ٌ ِ َ ٌ ‫َ َ َأ ْز َوا ِ َא َو ِإ ْن َ ُכ ْ َ ْ َ ً َ ُ ْ ِ ِ ُ َ َכא ُء َ َ ْ ِ ِ ْ َو ْ َ ُ ْ ِإ ُ َ ِכ‬

ٍ ْ ِ ِ ْ َ ِ ‫ا ِ َ َ َ ُ ا َأ ْو َ َد ُ ْ َ َ ً א‬

Heç kim onlardan yeyə bilməz. (oْ nِ uِ ْ َyِ e‫ ُء‬y‫َ א‬əَ bْ َilm‫ ِإ‬ə‫א‬zَ ُ. َ (ْ Oَ َ ) - bizim yeməsini
istəmədiyimiz şəxsdən başqası paydan kişilərə və

bütlərin xidmətçilərinə verərdilər. Qadınlara, uşaqlara verməzdilər. Bu sözü

öz etiqadları ilə dedilər. Allah-Təala onları əmr etməyibdir ki, bəzisinə ve-
“riBb,ubnəlazriləorihneəyvvearnmlaərsdinılrərk)i”,.o(n‫َ א‬la‫ ُر‬rُıُ işlْətَ mِّ ُ ə‫م‬kٌ ‫ َא‬vْ َ‫أ‬ə‫) َو‬m-inyemnəəkmhüaşrraimkldəırr,d(eodhileəyr-:

vanlar - bəhirə, saibə, vəsilə və hamdır, Maidə surəsinin 108-ci ayəsində
loanrlakriı,n(monəlnaraısıkqəseəyrdkəonlu) nAdlula)h. (-‫א‬Tَ ْəَ aَ lِ a‫ا‬nَ ınْ ‫ن ا‬aَ ‫و‬dُı‫ُכ‬nْ ıَ zَ i‫م‬kٌ ‫א‬rَ ْ َ‫أ‬e‫ َو‬t)m- ivrədyileənr,ə
o heyvan-
müşriklər
dtierdaileədri:b“, Byaulahnedyavnanbluarsıöyzeləmrəi kAlhlaahla-lTdəıra”la. y(aِ ْ َ iَsn‫ ًء‬a‫ َ ا‬dِ ْ ‫)ا‬ed-ibAldlaeyhi-rTdəialəlra:ya“Bifu-
ThöəkalmayləariifAtilrlaahe-dTibəaylaaləamnrşəehdaibddəitre”t.d(i‫َن‬k‫و‬lُəَ rْ َin‫ ا‬əُ ‫َכא‬gö‫ َ א‬rِ əْ,ِ Aِ lْlaَ hَ )-T- əəalblaətotən,lAarlalaöhz-

əməllərinin cəzasını verib əzab edəcəkdir.

v-aənglə1ar3rı9dn)ir((ib‫א ِم‬dəَ hoْ َ ğiْ r‫ا‬uə‫ ِه‬lِ,sَsaa‫ن‬lِ aibrُ ,əُ ,bviِzə‫א‬ismَ il‫ا‬əُk‫א‬vَi‫و‬əşَ )ihl-əarmmimü)işqzraəikrmnləıərnxddsauedsodillauənrr,:bo“anBllaaulraaırzaıan(d‫א‬cَ ‫ِر‬aoql‫ ُכ‬aُ knِ iٌ hşَielِ əy‫َ א‬r-
yhoً َ enöْ َykuəmْ yr‫ ُכ‬.eَ (m)v‫َא‬e-əِ rk‫ا‬m‫و‬əَ d‫ز‬gْ َ‫أ‬əəəyrşiَ əbَ ör,‫م‬lٌiükyَdadُil‫و‬raoَ )lnğə-udro”lasn.na(llaAaْ rُrlıَ,layْ (he‫א َُءو‬m-‫ْ َכ‬Tَ ِəəُkِ aْ ِlbَaِ iَyz)ْaim-ُ َ i)bsqun-aahdkdaıinşreilaadmvrirəı,mləhqrıaaz.ldaaƏılhnalbalAarəratlıtlmnaə,hdh-AıTral.məl(aa‫ْن‬ıhls‫ِإ‬a‫و‬-ıَ
Təala onlara yalandan dedikləri sözlərinin cəzasını verib əzab edəcəkdir.
d( ٌoğِ َ ruٌ s‫ ِכ‬öَ zlُ ə‫ِإ‬r)in-əhaəgqaiqhədtıər.n, Allah-Təala hikmət sahibidir, xalqın yalan və

140) ( ٍ ْ ِ ِ iْlَ əِ ‫א‬öً vَ lَ adْ ُ l‫د‬aَ rَ ‫و‬ıْ nَ‫ا أ‬ı qُ َ َətَ ləِ y‫ ا‬eَ tِ irَ ibْ َ,)*-öhzləəqriiqnəətəznə,rəorşəvxesrldəirləkri. cahil-
likləri səbəbi (Ərəb

əyanları qız övladlarını qətlə yetirərdilər, Allah-Təala bu ayədə onları mə-

zəmmət edib əməllərinin çirkin olduğunu bəyan edir).

(*Qeyd: İlahi, cəhalət nə pis xüsusiyyətdir ki, insan o səbəbdən özünün can-ciyəri
olan övladını qətlə yetirir, həqiqətən, insan cəhalət səbəbi ilə ən murdar heyvandan
da əskik olar. Amma elm səbəbinə ali mərtəbələrə və məqamlara yetişər, insanlığın
ən uca mərtəbəsi olan peyğəmbərlik elm səbəbinə şərəfli deyilmi? (O səbəbdən islam
şəriətinin sahibi elm və mədəniyyəti təşviq edib buyurubdur: “Beşikdən qəbrə qədər

404

Ənam surəsi

elm tələb edin“. İslam dininin əsası elmlə möhkəm və bərqərar olubdur. Amma çox
əfsus ki, müsəlmanların cahillikləri səbəbi ilə etdikləri əməllər, islamın bünövrəsinə
vurduqları zərərlər o dərəcəyə çatıb ki, cahiliyyə çağından betər əməllər bizdən mey-
dana gəlir. Ərəblərin əyanları öz qızlarını qətlə yetirərdilər ki, birdən onları xəcalətli
edərlər, ya da yoxsul olub onların ruzisini verə bilməzlər. Ərəblərin arasında bu
bidəti ilk edən bəni-Minqər camaatından Qeys ibn Asim idi. Həmin camaatın böyüyü
və ağasıydı. Ondan sonra ərəblərin digər əyanları da ona tabe olub, qızlarını qətlə
yetirirdilər (Buxari, Ədəb 18). İslam dini zühur edib bu çirkin bidəti məhv etdi. Həmin
Qeys Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib islamla şərəfləndi. Hz. Peyğəmbər ondan so-
ruşdu: “Bəs qızları qətlə yetirəndə heç qəlbin ağrımadı?” Ərz etdi ki, ey Peyğəmbər,
bir dəfə mən səfərə getdim, xanımım hamilə idi. Səfərdən gəlib soruşdum ki, uşaq
necə oldu? Xanım dedi ki, doğarkən öldü. Mən də inandım. Neçə ildən sonra bir
gün evə gələndə balaca bir gözəl qız gördüm. Soruşdum ki, bu qız kimindir? Xanım
dedi ki, sənindir. Mən təəccüb etdim. Xanım ağlayıb dedi: “Bu həmin qızdır ki, sənə
doğarkən öldüyünü demişdim”, onu dayılarına vermişdim. Dayıları onu yetişdirdi.
Mən onu sevmiş kimi davranıb, fürsət gözlədim. Bir gün xanım uşağı unudub, evdən
harasa getdi, halbuki heç vaxt uşağı unutmazdı. Mən uşağı götürüb səhraya apardım.
Səhrada bir quyu qazıb uşağı o quyuya saldım. Üstünə torpaq tökməyə başladım. Elə
ki uşaq gördü, onun üstünə torpaq tökürəm, məni qucaqlayıb dedi: “Ata, bəs məni
torpaq altında qoyub öldürəcəksən? Məni anamın yanına apar”. Uşaq torpağın al-
tında qalıb ölənə qədər onun sözlərinə qulaq asdım. Axırda qız orada həlak oldu. Bu
qıza görə qəlbim bir qədər ağrıdı. Hz. Peyğəmbərin gözlərindən yaş axıb buyurdu:
“Mərhəmətsiz şəxsə Allah-Təala da rəhm etməz”. Bu xəbis adət ərəblərin arasında
yayılmışdı. Şair Fərəzdağın babası Səsaə ərəb qəbilələrini gəzər, qızları atalarından
pulla, ya da bir neçə dəvəyə qarşılıq alıb ölməkdən xilas edərdi. Fərəzdaq babasının
bu əməli ilə fəxr edib qəsidələrində bu mətləbə işarə edir. Bir qəsidəsində deyir:

“Dədəm qız uşaqlarını öldürməkdən qurtardı,
Öləcək qızı diritdi də öləcəkkən ölümdən qurtardı”.

Səsaənin bu gözəl əməlinin səbəbi bu idi: bir gün bir qəbilədən keçirdi. Gördü
bir kişi yer qazır. Amma xanımı ağlayır. Səsaə qadına dedi: niyə ağlayırsan? Qadın
dedi: “Bir qızımız var, bu kişi onun atasıdır, istəyir onu bu qazılan yerə salıb həlak et-
sin. Səsaə o kişiyə dedi: niyə bu qızı qətlə yetirirsən?” Dedi: “Yoxsulluqdan və aclıq-
dan qorxuram”. Səsaə dedi: “Mən bu qızı yanında iki balası olan iki dəvə ilə səndən
alıram, onların südüylə dolanıb, bu qızı qətlə yetirmə”. Kişi dedi: “Qəbul etdim”. Ya-
nında balaları olan iki dəvəni, bir də öz mindiyi nər dəvəni ona verib o qızı ölməkdən
xilas etdi. Ondan sonra Səsaə öz-özünə düşünüb dedi: “Bu elə bir şərəfli əməldir ki,
məndən qabaq ərəblərdən heç kim bu şərəfə nail olmayıbdır”. Özünə söz verdi ki,
harda bir qızın öldürülmək istəndiyini eşitsə, onu xilas etsin. İslamın zühuruna qədər
400 nəfər qızı satın alıb, ölümdən xilas etdi. Özü də Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib
islamla şərəfləndi. Belə kişilərin adının tarixə həkk olunması lazımdır).

405

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو ُ َ ا ِ ي َأ ْ َ َ َ א ٍت‬١٤٠﴿ َ ِ َ ْ ُ ‫َو َ ُ ا َא َر َز َ ُ ُ ا ُ ا ْ ِ َ ا ًء َ َ ا ِ َ ْ َ ا َو َא َכא ُ ا‬
ٍ ِ ‫َ ْ ُ و َ א ٍت َو َ ْ َ َ ْ ُ و َ א ٍت َوا ْ َ َوا ْر َع ُ ْ َ ِ ًא ُأ ُכ ُ ُ َوا ْ ُ َن َوا א َن ُ َ َ א ِ ً א َو َ ْ َ ُ َ َ א‬
َ ِ ‫﴾ َو‬١٤١﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫ُכ ُ ا ِ ْ َ َ ِ ِه ِإ َذا َأ ْ َ َ َو َآ ُ ا َ ُ َ ْ َم َ َ א ِد ِه َو َ ُ ْ ِ ُ ا ِإ ُ َ ُ ِ ا‬

ُ ‫ا ْ َ ْ َ א ِم َ ُ َ ً َو َ ْ ً א ُכ ُ ا ِ א َر َز َ ُכ ُ ا‬

itq(َ fُaetp‫ِا‬iyrَ ıdُْabُُ oَ ‫ا‬ei‫َز‬lsd‫ر‬uَُ l‫א‬nia‫אَכ‬b)َamn‫ا‬-dahehُ ydeəَ yiqar‫َو‬vxi)lqaəi-lnrə:tolmaəl“rnmüBı,)şaumrödnizküıllləalşaərrrrriiı.nkAAələllhllraaazhhrə--alTTaməələaaetlltəaadndiblıüəinzşrüə.h(bahِ ,la‫ا‬a(rQlaَeumَ tr‫ء‬dً a‫ا‬einَ yِd)ْ i‫ا‬i)sbrə-udbAziərilbl”ləai.rnh(iə‫א‬-َ(T‫و‬həَ əvi‫ا‬davlaəaَ ylydəْaətَ

qeyd1e4d1i)b(b‫ٍت‬u‫א‬yَ u‫و‬rُuْ rَ :)‫ٍت‬A‫א‬lَlaَhَ -ْTَ‫ي أ‬əaِ la‫َ ا‬sُi‫و‬zَ )də-n(böutraüyüəzdüəmAlblaahğ-lTarəıalyaaöraztndeı,mbəətzləisriinnii
yuxarıda dirək və sütun üstündə, bəzisini yer üstündə hasil edərlər. (Hər
bölgənin temperaturu müxtəlif olduğuna görə, bəzi yerlərdə yuxarıda,
dbُ ُ ii‫ ُכ‬rtُ‫أ‬kə‫א‬kiً lِ əَ üْrsiُ t‫(َع‬üb‫ ْر‬nud‫ا‬ğ‫َو‬əd),a-b, yəaezrnipaəy,eArnlloləaxrhud-dəT, yəmaerləarücsisitzvüdənədnbəuöntürlzaüürdxmaunrbmbitaəaşrqa. ağ(aَəcْkıinl‫ا‬ə‫و‬ıَ ,n‫ت‬bٍ şa‫א‬eşَ yq‫و‬laُəْ rdَi əَynْ َal‫و‬-iَ

ratdı), onların dadı da müxtəlifdir. Xurma hərçənd eyni cins meyvədir,

amma bəzisinin rəngi və dadı müxtəlif olur, habelə əkilən şeylər də bir-
bzbeiirry-itnbudinrəinnvəəfbnərəaqnrlıziəyroalroaalrat.dr(,ı‫ن‬.َ b‫(א‬əٍ zِ ‫اא‬i‫و‬sََ iَ nُ‫ َن‬iَnُْ َْ v‫و‬kَ ‫ا‬e‫و‬iَ‫א‬r,)ً sِo‫א‬ə-xَləَşُvra),ər-ooynnlelmaanrrəaıınnzA.mbl(ləَaeَzyhْ iَ‫أ‬v-sT‫ا‬iə‫َذ‬ns‫ِإ‬əii‫ه‬aِnnِldaَ rَ əənsْniِgzyd‫ا‬ieyəُv‫ُכ‬niən) ,-dösatibrzdüuəı
qeyd olunanlar nə zaman meyvə
v(‫ه‬eِ ‫ِد‬r‫א‬iَnَ. (‫َم‬xْ uَ rُ mَ a‫ا‬, ُ üَ‫َوآ‬z)ü-mb,uarqpeay,dboulğudnaa,nnmoxeuydvə, lmərəirdcəi,rliobbbyiaçəvnə
halaldır. günü
zəkatını bun-

lardan başqa meyvələr və dənli bitkilər biçilən, dərilən günü, gərək, onda

bir hissəsi zəkat verilsin. Hərçənd bizim aramızda zəkatın 4 şeydən – xur-

ma, üzüm, arpa, buğdadan verilməsinin vacib olduğu bilinir (Tusi, Təhzibu,

IV/13), amma bu ayə bütün meyvə və dənli bitkilərin zəkatının vacib oldu-
ioşlaarnəınedhira)m. (ı‫ا‬sıُ nِ ıْ ُveَ r‫ َو‬i)b-,
ğuna açıq-aşkar zəkat verməkdə israf etməyin, elə
olmasın ki, hasil özünüz məhrum qalasınız, ancaq
ِِ ْ ُ ْ‫ا‬ ِ ُ َ ُ ‫ ) ِإ‬- həqiqətən, Allah-Təala
üşr - onda biri kifayət edər. (َ
israf edənləri sevməz.

ayaq1l4ı 2h)e(y‫א‬vً aْ َn‫ َو‬laً َrdُ aَ n‫א ِم‬hَ ْəَ mْ ‫ َ ا‬yِ ‫و‬üَ )k-d(aeşyıyinasna,nh),əAmlldahə-kTəəsaillaibsiyzedyəinlənöthrüeydvöarnd-

ları yaradıbdır, (o heyvanların bəzisi - at, qatır və ulaq kimi yük daşımaq

və minilmək, bəzisi də qoyun, keçi kimi yeməkdən ötrü, bəzisi də dəvə və
öküz kimi həm yük daşımaq, həm də yeməkdən ötrüdür). (ُ ‫ ) ُכ ُ ا ِ א َر َز َ ُכ ُ ا‬- o

406

Ənam surəsi
ِ ْ َ ْ ‫﴾ َ َ א ِ َ َ َأ ْز َوا ٍج ِ َ ا ْ ِن ا ْ َ ْ ِ َو ِ َ ا‬١٤٢﴿ ٌ ِ ُ ‫َو َ َ ِ ُ ا ُ ُ َ ا ِت ا ْ َ א ِن ِإ ُ َ ُכ ْ َ ُ و‬
َ ِ ‫ا ْ َ ْ ِ ُ ْ َآ َכ َ ْ ِ َ َم َأ ِم ا ْ ُ ْ َ َ ْ ِ َأ א ا ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ِ َأ ْر َ א ُم ا ْ ُ ْ َ َ ْ ِ َ ِّ ُ ِ ِ ِ ْ ٍ ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ َ א ِد‬
‫﴾ َو ِ َ ا ْ ِ ِ ِ ا ْ َ ْ ِ َو ِ َ ا ْ َ َ ِ ا ْ َ ْ ِ ُ ْ َآ َכ َ ْ ِ َ َم َأ ِم ا ْ ُ ْ َ َ ْ ِ َأ א ا ْ َ َ َ ْ َ َ ْ ِ َأ ْر َ א ُم‬١٤٣﴿
ٍ ْ ِ ِ ْ َ ِ ‫ا ْ ُ ْ َ َ ْ ِ َأ ْم ُכ ْ ُ ْ ُ َ َ ا َء ِإ ْذ َو א ُכ ُ ا ُ ِ َ َ ا َ َ ْ َأ ْ َ ُ ِ ِ ا ْ َ َى َ َ ا ِ َכ ِ ًא ِ ُ ِ ا א َس‬

heyvanları ki, Allah-Təala sizə yeməkdən ötrü ruzi vtaerbieb,oylmeyaiynı.b(,‫ا‬Aُ lِ lَ ahَ ‫و‬-َ
T‫א ِن‬əَ aْ la‫ا‬n‫ت‬ıِ n‫َ ا‬ şeytanın vəsvəsəsinə
ُ ُ ) - haram, halalda ( ٌ ِ ُ ‫ )) ِإ ُ َ ُכ ْ َ ُ و‬- həqiqətən, şeytan sizin
hökmünə itaət edin.

aşkar olan düşməninizdir.

143) (vْ َ‫ٍْج‬ə‫َِنواا‬d‫ ْْز‬iَ‫أ‬şَiَs‫א ِا‬inََ َ ِə)) - Allah-Təala sizin üçün 8 cüt yeməli heyvan yara-
dıbdır. ( ِ - qoyundan iki cüt, biri erkək, biri dişi, (hər cinsin
erkəyinə bir yerdə cüt deyilir. Məsələn, kişiyə ər, qadına ar-
ََ‫ُ) َْو ِ آ‬
-çvِ iaْ nkَ dَ ْieُ n,çْ ‫ا‬bie‫م‬nِiَ‫أ‬rr)ik-dyəeə(krelcdyəürəMtinc–əüihtseəirdzmkəeəmyhkiəal,idrrd).a,imBşmiuoüeödlşarliçrbiküa, qlyyəəorsxəigzsöddareəədnkiqşiö,oiltbyərəurüsinnAyida?lalraAachdlül-ıaTtbhdəd-üaıTrrl.a.əa((q‫َم‬lِ oaْ َ َyْ h‫ا‬ueِِ nçْْ ََ ْ‫ا‬
‫َכ‬
və ke-

o‫م ا‬lُ a‫َ א‬n‫أَ ْر‬bِ aْ َlَalaْ rَ ıَ birini
ْ ‫ )أَ א ا‬-
yhoaxrsaamAeltlmahə-yTibəadliar.dÖişziüqnoüyzudnəunnhvaərakmeçeintminəqyainr.n(ınِ ْdَ َ aْ ُ ْ َ haram

edibdir? (əgَ əِ ‫د‬rِ ‫א‬ dَ oْğُ rْ ‫ ُכ‬u‫ْن‬s‫ِإ‬unٍ ْ uِ ِzsaِ ,ُ ِّbَ )ir- bu halal və haramı Allah-Təalaya isnad
etməkdə dəlil üzrə mənə xəbər verin ki, mənə də

məlum olsun. Əksinə, siz nəfsani arzularınıza tabe olub öz haram etdiyi-

niz şeyləri Allah-Təalaya isnad edirsiniz. (Müşriklər bu qeyd olunan hey-

vanların bəzən erkəklərini, bəzən dişilərini, bəzən də balalarını özlərinə haram

edib, bunu Allah-Təalaya isnad edərdilər).

olara1q44s)iz(dِ əْ َ nْ ‫ِ ا‬öِ tِ rْ ‫ا‬üَ dyِْ َ‫َو‬əَa)ْ ُvrْ-ə‫ا‬an‫م‬dAِ َ‫أ‬iınl‫م‬bَl,adَihınr-.ِəTْy(َəi‫ َِכ‬anْ lَ ْaَ‫آ‬e‫ ا‬rdِْkَُ ə)َəْv‫ا‬k-əlَ n(əeِ ri‫َو‬yi)dnMə-i scəiiünhztəəəym-hibmadirərəadme)cr,ükmetədkü-ibşbvrdəiiirkrb,leəiyrrrokədxədiskşaei,ِ
bir dişi (yaradıb), ( ِ ‫ )أَ א‬- dişi dəvənin və
ki, bəs Allah-Təala Bunların heç birini
hْ ‫ا‬a‫ ُم‬r‫א‬aَ m‫أَ ْر‬
dişilərini? (siِ zْ əَ َ ْ ُ eْ َ dَ ibْ dَ iَ rَ ?ْ ‫ا‬ inəyin qarnında olan
balalarını Allah-Təala sizə ha-

ram etməyibdir. Bəs nə səbəbə özünüz haram edib Allah-Təalaya isnad
edْ ُ əْ ‫ ُכ‬n‫م‬dْ َ‫)أ‬ə
ehdairrasminiozl?d(u‫ا‬ğَ َuِ nُ u‫ا‬ ُs‫ُכ‬iz‫ א‬ə ‫َو‬tö‫ ْذ‬v‫ ِإ‬s‫ا َء‬iyَ َəُ - yoxsa Allah-Təala bu heyvanların
siz müşriklər onun yanında idiniz?
BAullayha-lTanəalalarıyAa lilfatihr-aTeədailbayyaailsannaidsneatmd əeydiənn.*şə(x‫ ًא‬sِ d‫ َכ‬əِ n‫ا‬ َْ‫ِ ِ ا‬ oُ lَ aْ nَ‫أ‬
dَaَ h‫ى‬a َ zalım ْ kَ iَ m) --

dir? ( ٍ ْ ِ ِ ْ َ ِ ‫ ) ِ ُ ِ ا א َس‬- ta ki elmsiz, cəhalət üzrə xalqı zəlalətə salıb,

407

Kəşfül-Həqayiq I
ُ ُ َ ْ َ ٍ ِ ‫﴾ ُ ْ َ َأ ِ ُ ِ َא ُأو ِ َ ِإ َ ُ َ ًא َ َ َ א‬١٤٤﴿ َ ِ ِ ‫ِإن ا َ َ َ ْ ِ ي ا ْ َ ْ َم ا א‬
ِ َ َ ِ ِ ِ ‫ِإ َأ ْن َ ُכ َن َ ْ َ ً َأ ْو َد ًא َ ْ ُ ً א َأ ْو َ ْ َ ِ ْ ِ ٍ َ ِ ُ ِر ْ ٌ َأ ْو ِ ْ ًא ُأ ِ ِ َ ْ ِ ا‬
ٍ ُ ُ ‫﴾ َو َ َ ا ِ َ َ א ُدوا َ ْ َא ُכ ِذي‬١٤٥﴿ ٌ ِ ‫ا ْ ُ َ ْ َ َא ٍغ َو َ َ א ٍد َ ِن َر َכ َ ُ ٌر َر‬

tsَ əörzِ əِü‫א‬fnin‫ا‬üə‫م‬nَ ْhdَ iْ ‫ا‬od)ğa-ryuəhltəueqğtiumqnəəatzə.mn,əAlulmlahv-əTaəşaklaarzoallaımn boirladnəlqilöivomlmvaəsıcna. m(‫ي‬aaِ ْtَ ı hَ َaq‫ن ا‬q‫ِإ‬

(*Qeyd: Heyvanların bəzisini halal, bəzisini haram edən onları bəhirə, saibə,
vəsilə və ham şəklində ilk ayırd edən şəxs ərəblərdən Ömər ibnül-Həyydir. Ey
müsəlmanlar, Allah-Təaladan qorxub özünüzü bu ayənin ehtivasına daxil etməyin,
Allah-Təalanın haramını halal, halalını haram etməyin. Bəs sələmçilik halaldır ki,
müsəlmanların arasında halal kimi qəbul edilib? Yoxsa zalıma kömək etmək halal-
dır ki, adam öldürən şəxslərə hörmət və kömək edirlər? Bəs şərab satan şəxslərə
satış yeri vermək halaldır ki, bunu edirlər? Yoxsa məsciddə yalan danışmaq, iftira
demək halaldır ki, müsəlmanların minbərində bu dinə 100 cür hiylə ilə, Allah-Təalaya
və Hz. Peyğəmbərə və onun səhabələrinə və imamlara cürbəcür yalanlar isnad
edilir?Təəccüblü olan şey bir şəxsin yalan deməsi deyil, çünki o, sözünü yalan sözlərlə
bəzəyib yaymaq istəyir. Təəccüblü olan o camaatdır ki, məsciddə toplanıb, özünü alim
kimi qələmə verən naməlum şəxsin xurafatına qulaq asıb, onun yalan sözlərini vəhy
kimi qəbul edirlər. İlahi, zülm günbəgün artıb elm adı altında müsəlmanların arasın-
da cəhalət yayılır. İlahi, sən özün yetiş fəryadımıza!)

müşr1i4k5l)ər(əُ ُ dَ eْ َ ٍِ A‫ َא‬llahَ َ -T‫ً א‬əaَ laُ daَ ‫إ‬nِ mَ ِ ə‫و‬nُ‫ أ‬ə‫َ א‬ vəhِ yُ ِ َ‫ ) ُ ْ َ أ‬- (ey Məhəmməd),
ki, olunan hökmlərin arasında
k-nAyِ ِ eəulِamslzan‫ا‬iləhəcِəkْta-nَ iTِqnyvədeaöaِəyُxz‫أ‬lnaəü‫א‬tًndboْöaanِ şl)nşəəuq-nxnbasyah,lbaəşheaqrdyəşəaaqvısnahiıoqdnnaəakıırntnnəaəsmantəiödl,təikıdonnüzoldahilnkəəneunnryzbvoqbixalraauənnşbnyıq,iueyas(mbe,vm,ٌ(əə(‫ْא‬kəNًn‫ ِر‬kəetُ ُaccgِ ْipَəüsَ mnٍko‫א‬aiًِlı‫َْد‬arhmِ an‫و‬dْ üَm‫)َأ‬ıbşrْ .ri-َrki(k‫و‬yiْhً َl‫أ‬,َ)aəeْkَr-ydə‫ن‬hvَsyaeaial‫ُכ‬ynəhَvddnea‫ن‬aıْyvnrَ‫أ‬v,dalaa(xo‫و‬rn‫ ِْإ‬t-)ıَ‫أ‬

bütlərin adına kəsirdilər), haram olunanlar bu qeyd olunan şeylərdir. Bun-

lardan savayı siz müşriklərin özünüzdən haram etdiyiniz şeylər Allah-
qTaəlaılba,ybauehtdairyainmizlairfıtiyreamvəəkydaəlnanbdaışrq. a(‫ ٍد‬y‫ َא‬emَ ‫و‬əَ y‫ ٍغ‬ə‫َא‬ ‫ا‬taِ pَ mَ ) a-sak,imözünakəilmaci
bَ iْ َr ُْ
şey

naəlac şəxsə zülm etməyib, onun əlindən alıb yeməyərək və həddi aşma-
hdaəqni,qoəntəlanr,dsaənniyneryəəbbbiilnərA, l(lٌahِ -‫ َر‬T‫ ٌر‬əaُ َla‫ َכ‬ba‫ َر‬ğ‫ن‬ıِşَ )la-yı(beyrəMhəmhəemdimbə, do)n,lbareıləsıvxaışxdtdıra-

maz.

146) ( ٍ ُ ُ ‫ُכ ِذي‬ o‫ َא‬lْanَ h‫وا‬ə‫ ُد‬r‫َ א‬ biَ r ِ h‫ا‬eyvَ َ a‫َو‬n)ı-y(əyheurddiələgrəəzhəanr,ayma da havada uçan),
barmağı və dırnağı etdik. (Bu ayəyə

408

Ənam surəsi
ٍ ْ َ ِ َ َ َ ْ ‫َو ِ َ ا ْ َ َ ِ َوا ْ َ َ ِ َ ْ َא َ َ ْ ِ ْ ُ ُ َ ُ َ א ِإ َא َ َ َ ْ ُ ُ ُر ُ َ א َأ ِو ا ْ َ َ ا َא َأ ْو َא ا‬
ُ ُ ْ َ ‫﴾ َ ِ ْن َכ ُ َك َ ُ ْ َر ُכ ْ ُذو َر ْ َ ٍ َوا ِ َ ٍ َو َ ُ َ د‬١٤٦﴿ ‫َذ ِ َכ َ َ ْ َא ُ ْ ِ َ ْ ِ ِ ْ َو ِإ א َ َ א ِد ُ َن‬
ْ ِ ‫﴾ َ َ ُ ُل ا ِ َ َأ ْ َ ُכ ا َ ْ َ א َء ا ُ َא َأ ْ َ ْכ َא َو َ َآ َא ُؤ َא َو َ َ ْ َא‬١٤٧﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َ ِ ا ْ َ ْ ِم ا‬

‫َ ْ ٍء َכ َ ِ َכ َכ َب ا ِ َ ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ َ َذا ُ ا َ ْ َ َא ُ ْ َ ْ ِ ْ َ ُכ ْ ِ ْ ِ ْ ٍ َ ُ ْ ِ ُ ُه َ َא‬

görə dırnağı olan və uçan, uçmayan bütün heyvanlar, hətta xoruz və toyuq
yəhudilərə haram olunubdur. Çünki bunların barmağı, dırnağı vardır, amma
yəhudilər bunları halal sayıb, Tövratın hökmünü dəyişdirib, özləri halal edib-
lpyv-yْəəəəiِ ryyِhdh)ْa.uiuَ iِms(ddd‫א‬tْ aiiiَiُ zllsُ‫א‬əəَnsdَ ْrrüَaəəəَُmd()hhaıُ ür-aas,yiْrril(ətِaaə‫א‬aْ ََrmmq‫ا‬əَəَ atَ ‫א‬ədereَ ْz‫ا‬ətْıdşadn‫و‬iِaَbbَi‫)أ‬knç,,ıِ,-mxcpَ َ(əıyöi‫ْא‬b‫ا‬yzَ‫و‬amَ ,,aُ ‫ر‬z(ُidِ nvbüَ aَlُeuْləُ‫ا‬mrbr3dَəaْieِoğks‫ََو‬traı)d.َqrvَi-(saak‫ن‬aَn‫א‬blöqَdəُkvlar‫ ِد‬aü‫א‬əi‫ِإ‬orn)dzَ lıəَ,i-an‫א‬vnqgda‫ِإ‬eöo‫و‬anpَ r)rymicoəyu-aləlnbqaəhk,unrdəokoqəqnpne)ieliqçlayydaiə,rdnortıa(ğiənonٍnrhlْ buu,apَ elnbِ dialyaiilَezndlnyَəıdَ hərrşْ ə)niəe‫ا‬,nryi‫א‬o(kiَl‫כ‬lbə.aَd‫ْو‬riَِn‫أ‬ər‫َ)ذ‬i

sözü1n4ü7t)ə(k‫ َك‬ziُ b‫ َכ‬e‫ْن‬dِ iَ b) -q(əebyuMl eəthməməymibədd)e,səəgləərr sənin - zalımlara əzab ediləcək
ki, Allah-Təalanın rəhməti ge-
sniizşidnirr,əbbibziinsiızxAışldlaırhm-Taəza, l(aٍ َ gِ e‫وا‬nَ iٍşَ rْ ə‫ َر‬h‫و‬m‫ ُذ‬əْ t‫ ُכ‬s‫َر‬ahْ iُ bَ )id-iro. nAlamrma adeAlklai,hd-Toğərauladnuırn,

rəhməti ona itaətkar olub, zalım olmayan şəxslərədir. Allah- Təalanın o
yveətzişamlıməz.ca( َmِ aِ aْ tُlْa‫ ا‬r‫ِم‬dْ aَ ْ n‫ا‬ çْ َ e‫د‬vَ iُ rəَ ‫َو‬b)il-mhəezç.
geniş rəhməti asi və zalımlara ِ gَ erُ iُ
kim Allah-Təalanın əzabını asi

(Allah-Təalanın geniş rəhmətinə aldanmaq olmaz. Çünki rəhmət zülmə zidd

olan xüsusiyyətdir. Heç vaxt zalım şəxs rəhmətə nail olmaz. Vay olsun zalım-

ların halına).

dinlə1r4i8n)in(‫ا‬ba‫ ُכ‬tَ iْlَ‫أ‬olَ mِ a‫ ا‬s‫ل‬ıُ aُşَ kَ a) r-ol(ueby Məhəmməd), müşrik olan şəxslərə öz
bneələdədebyiəzrimləra: t(a‫ؤ َא‬-ُ b‫آَ َא‬abَ ‫و‬aَ l‫َא‬a‫ ْכ‬rَ ımْ َ‫א أ‬ıَzُ heç bir dəlil tapmadıqlarında, o zaman
A‫َء ا‬l‫א‬laَ hْ َ-)T-ə“aƏlagyəar
heedçibbiimr şaenyaidbaixzihl eadrəarmdi)e.tm(‫ ٍء‬əْ zَ dْikِ ,‫َא‬ Allah-Təala istəsə idi, nə biz,
şərik qoşmazdıq. (Zorla bizi
k‫) َو‬i - yenə əgər
müvəhhid (ْ inَ di َ Allah-Təala Allah-Təala
istəsə idi, mane olmur,
b-e(leəymMələuhməmomluərdk)i,,bAullmahü-TşrəiakllaəbruAəllmahəl-lTərəəarlaaznııdnırk)”it.a(bْ ıِ nِ ْ ıَ vْ əِ pَ eِ y‫ا‬ğ‫ب‬əَ m‫ َכ‬b‫כ‬əَ rِ iَ n‫) َכ‬i
təkzib edən kimi, habelə onlardan əvvəlkilər də Allah-Təalanın kitabını
vbMəizəiphməemyəğmzəaməbdbı)m,ərbıizunıimdtaəüdkşızrbiibktlaəemrtdəaidmləerə.kn(i‫א‬,hَ Aəَ ْ llَ ala‫ا‬khُ ‫ا‬o-‫ َذ‬Tldəuaَ ll)aary-.a(oşٍnəْ lِrairkْ aِ qəْ o‫ُכ‬zşaَ uْ bِb,nْ iaَ ftziiْ rlُ )ae-tedt(diekiy-,
yiniz sözlərdən ötrü açıq-aşkar dəlilləriniz varmı? (‫ ) َ ُ ْ ِ ُ ُه َ َא‬- əgər belə

409

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ َ ْ ‫﴾ ُ ْ َ ِ ِ ا ْ ُ ُ ا ْ َא ِ َ ُ َ َ ْ َ א َء َ َ َ ا ُכ ْ َأ‬١٤٨﴿ ‫ِإ ْن َ ِ ُ َن ِإ ا َو ِإ ْن َأ ْ ُ ْ ِإ َ ْ ُ ُ َن‬
ْ ِ َ َ ‫﴾ ُ ْ َ ُ ُ َ َ ا َء ُכ ُ ا ِ َ َ ْ َ ُ و َن َأن ا َ َ َم َ َ ا َ ِ ْن َ ِ ُ وا َ َ َ ْ َ ْ َ َ ُ ْ َو‬١٤٩﴿
ُ ْ ‫﴾ ُ ْ َ َ א َ ْ ا َأ‬١٥٠﴿ ‫َأ ْ َ ا َء ا ِ َ َכ ُ ا ِ َ َא ِ َא َوا ِ َ َ ُ ْ ِ ُ َن ِא ْ َ ِ َ ِة َو ُ ْ ِ َ ِّ ِ ْ َ ْ ِ ُ َن‬
ُ ْ َ ‫َא َ َم َر ُכ ْ َ َ ْ ُכ ْ َأ ُ ْ ِ ُכ ا ِ ِ َ ْ ًא َو ِא ْ َ ا ِ َ ْ ِ ِإ ْ َ א ًא َو َ َ ْ ُ ُ ا َأ ْو َ َد ُכ ْ ِ ْ ِإ ْ َ ٍق‬
ِّ َ ْ ‫َ ْ ُز ُ ُכ ْ َو ِإ א ُ ْ َو َ َ ْ َ ُ ا ا ْ َ َ ا ِ َ َא َ َ َ ِ ْ َ א َو َא َ َ َ َو َ َ ْ ُ ُ ا ا ْ َ ا ِ َ َم ا ُ ِإ ِא‬

övdzəəlzyiləalnənrnıinənıitzzadbvaeanrotsləauq,bdbeiirzlməedbüiərzysriaənnihzeədkrəiin,kb.ə(ut egtüm‫ا‬mir‫ِإ‬as‫ن‬nَ ineُizِtdَ. ‫ن‬i(ْ y‫) َِإن‬in-ُizsُ iْhzَ amq‫ ِإ‬düْışُrrْ َ.‫أ‬i‫ن‬kْ ‫ِإ‬l‫َو‬ə)r-gaünmcaaqn

149) h(ُ aَ qِ ‫َא‬qْ ‫ا‬ oُ ldُ uْ ‫ا‬ğuِ nِ َ a ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), müşriklərə de ki, sizin sö-
zünüzün dəlil və sübutunuz olmadı, dininizin batil olma-

sı haqqındakı tam dəlil Allah-Təalanın yanındadır. Allah-Təalanın dəlili
qnaızlıibdionlavnədiısr.la(mَ ِ tَ əْrَ‫أ‬əfْ i‫ ُכ‬n‫َ ا‬əَ َ h‫ َء‬i‫א‬dَ aْyَ əَ )t-edəgəərrdiA, lllaakhi-nTsəiazliaöizstiəxstəiyiadri,ınsiızzianhhəavmalıə-

edibdir. Belə ki hər şəxsin öz əməlinə görə, ona cəza versin.

150) (‫ا‬ َ dَ e ‫ َم‬kiَ , gَ ə‫ا‬lin‫ أَن‬şa‫و َن‬hiُ dَ lْ əَ riَniِ z‫ا‬i gُ ‫כ‬əُ ‫ء‬tَ ‫ا‬irَ َinُ , taُ َ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd),
müşriklərə ki buna şəhadət etsinlər

ki, Allah-Təala sizə haram edən şeyləri haram edibdir. (Onlardan ötrü belə
şahid ola bilməz). (‫وا‬ ِ َ ‫ِ ْن‬ ) - əgər şahidləri olub, onlardan ötrü şəhadət
şeətshəalədrə,t(ləْ rُ iَ nَ i ْ tَ əْsَ diَ qَ ) ُ - (ey َ Məhəmməd), sən onların şəhadətinə daxil olub
ər ki, bizim ayə və ehkamlarımızı təkzib edib
etmə,
aş‫ َن‬əxxُirِsْəlَət)rə-dəiçmnünkaənkniagorəntolialrurmbö,izro,nroəlanbrllaaərrtaiınbAelnloaəlhmfs-aaTmnəiaalqaarlyzaauzışlmaərrdıiınkra)q. otaşubrelaorl.m(Əa.lb(əْttِ əِّ َ,ِ beْ ُlə‫َو‬

gəlin15s1iz)d(əْ n‫ُכ‬ ْ َöَ trْ ü‫ُכ‬ ‫ر‬oَ ‫ َم‬şeَ y‫א‬ləَ rُiْ َ‫أ‬b‫ا‬əْ َy‫َא‬aَ nْ ُ ) - (ey Məhəmməd), müşriklərə de ki,
edim ki, Allah-Təala onu sizə haram

edibdir. Sizin haram etdiyiniz şeylər qalsın, baxıb görək Allah-Təalanın
şh(-‫א‬ıaًl‫א‬əırqَvaْ vem‫ ِإ‬ədِləceْ sَətiِd,‫ا‬nَiiْgy‫א‬zِəi‫و‬.َ r)(şəAe-kyli,llkaəAihrn-lhcTlaiaəshnai-lsoTaıddyəuaıarrşlaəkkyriii,a,ksvqişazoəlirşodminkelayamqnroəıaşqhamlağalaovaylalmaleisddaıneiybyıazsns,iəınniailızkğz.,o(hvl‫א‬mًaaْ lrَaiadğِ mِeı ‫ا‬ybni‫ ُכ‬brəِ uyْ yedُ arudxrَ‫أ‬ə-).
qr-kْ ِّcıeiُ َnü,‫א‬yْıa‫ِאإ‬dhz‫َِو‬şıaekْör‫إ‬tِ ‫כ‬aُmُalrُdm‫ُاز‬əüv‫َْم‬kَ rə)ooüَ d-g)nruiu-sszrüinlziknn-əbciüdö,ivzəyöhə?üvgaökl(üravَ agndَlmaüalَ adnh‫א‬roaَla‫و‬aıَhdnry‫א‬uoııَaznrْlxِıdıkzıauَniacَğ,َlluahrıqn‫א‬şauَıuqzbqilg,oıَ vögroِ exsü‫ا‬ltraَunəَənsْran‫ا‬uiıhr‫ا‬nn)bُ.edxiَ (tzaْa‫ق‬mَ iٍrnkiəََ.cq‫و‬yَْ i‫)إ‬Nِənint-ْ ədl.ِdəəəْ,(-y‫ ُכ‬Acne‫ َد‬üِtlöi‫َا‬l‫و‬rahtْ َ‫أ‬mrhaَ‫ا‬ü-rْəTُayُö‫ا‬mْəiv‫ َا‬nalُ la.َoُ ‫و‬aَْ(ddَ)nُ lu-ıaَْnr‫و‬-ََ

410

Ənam surəsi
َ ُ ْ َ َ ُ َ ْ ‫﴾ َو َ َ ْ َ ُ ا َא َل ا ْ َ ِ ِ ِإ ِא ِ ِ َ َأ‬١٥١﴿ ‫َذ ِ ُכ ْ َو א ُכ ْ ِ ِ َ َ ُכ ْ َ ْ ِ ُ َن‬
‫َأ ُ ُه َو َأ ْو ُ ا ا ْ َכ ْ َ َوا ْ ِ َ ا َن ِא ْ ِ ْ ِ َ ُ َכ ِّ ُ َ ْ ً א ِإ ُو ْ َ َ א َو ِإ َذا ُ ْ ُ ْ َא ْ ِ ُ ا َو َ ْ َכא َن َذا‬
‫﴾ َو َأن َ َ ا ِ َ ا ِ ُ ْ َ ِ ً א‬١٥٢﴿ ‫ُ ْ َ َو ِ َ ْ ِ ا ِ َأ ْو ُ ا َذ ِ ُכ ْ َو א ُכ ْ ِ ِ َ َ ُכ ْ َ َ כ ُ و َن‬

َ ُ ‫َא ِ ُ ُه َو َ َ ِ ُ ا ا‬

öldürməyi haram etdiyi şəxsi qətlə yetirməyin. Ancaq o zaman caizdir,
(məsələn, qisas kimi). (‫َن‬ ُsِ iْzَ əْ t‫ ُכ‬övَ َ sِiyِ əْ ‫ ُכ‬e‫ א‬di‫َو‬b,ْ ‫ ُכ‬vِ a‫) َذ‬c-ibbeudqibedyidrokliu,nfiaknirhvöekrmibləbruə
əməl etməyi Allah-Təala

təkliflərdə olan faydaları anlayıb, onlara əməl edəsiniz.

şəkil1d5ə2i)da( ُrəَ ْeَ‫أ‬dibَ ِ , ِ ‫ِא‬ olm‫ ِإ‬aِ qِ َ ْd‫ ا‬a‫َل‬n‫َ א‬ sa‫ ا‬xُ َlaْ َ mَa‫ َو‬q) - -cı haram odur ki, gözəl
yox istisna olmaqla, yetimin malı-

na yaxınlaşıb, onu idarə etməyin, (ancaq o vaxt yetimin malını idarə etmək
oqləmdaəqrdyaentiqmoirnummaaqlıvnaıcgibərdəirk),q(o‫ ُه‬ruُ َ‫أ‬yَuُ bْ َ saَx)la-ykais,ınyıeztivmə
caizdir, hətta onu yox
həddi-büluğa çatana

məhv olmaqdan mühafizə edəsiniz. Elə ki yetkinləşdi, o vaxt onun malını

özünə qaytarın. (Hərçənd bizim aramızda belə adətdir ki, yetim 15 yaşın-

dan sonra məsuldur və malının ixtiyarı özündədir. Amma 15 yaşına yetişmək

ibadətin şərtidir. Bu ayədə Allah-Təala yaş barəsində bir şey qeyd etməyibdir.

Ancaq həddi-büluğa və yetkinliyə çatmağı qeyd edibdir. Ola bilər ki, uşaq 15

yaşında və ya 20 yaşında, ya da daha sonra yetkinləşsin, əsl olan 15 yaşına çat-
tِ ərْ ِəْ ‫א‬zِ i‫َن‬d‫ا‬əَ çِ ْə‫وا‬kَ əَ nْ ‫ َכ‬dْ ‫ا‬ə‫ا‬ xُ ‫و‬əْ َ‫أ‬y‫ َو‬a)n-əyteedtdminəyciinh.aÖralçmüdoəduvər
maq deyil, yetkinləşməkdir). ( yheetçirkinim. (ə‫َ א‬ öَ zْ ‫ ُو‬güc‫ ِإ‬ü‫ א‬nً ْüَ n ِّ ‫ ) َ ُ َכ‬-
ki, ticarətdə malı ölçəndə və üstündə

tərəzidə haqqı ədalət üzrə yerinə ُ ölçü və
tərəzi ilə haqqı yerinə yetirməkdə bir şey

yükləmərik, (çünki ölçüdə və tərəzidə artıq və əskik etməməkdə ədalət üzrə

diqqət etmək son dərəcə müşküldür. O səbəbdən buyurur ki, güc və taqətiniz

qədər, gərək, diqqət edəsiniz. Ondan sonra cüzi artıq, ya da əskik olması bağış-
leadnəınbddıər)t.ə(r‫ا‬əُfgِ ْi‫א‬rَ liْ kُ ْ ,ُ d‫ َذا‬o‫َو ِإ‬s)t--aşn-cailıhqa,rqaomhuomdubrakzliı,qs,ömz dilaləntıçşialinkdeat,myaəydina.şBəhiradsöəzt
qd‫ا‬iboeُ a‫و‬yhْ َ‫أ‬dəuِənmt‫ا‬d)ləə-or,liəutdb-əcar,ulksəöthezütamozrnraəəumyndinoez.ydəAiurnlərl.ra(kihni-,َəTْAُ oə‫ا‬l‫ذ‬lَ alsa‫َن‬laah‫ َכא‬dn-Taıْ َn,‫و‬əَ )gaə-əlhardhyəiəaknt,təsaəövdzsəaöfvlzaəedtreideübyiz,birlo,əənOndunşenəyuxənvssaivscnaiizibczəi.bey(tasِdxaْ iَ ıyyِn‫و‬-iَ
edatgımğaıhəiyboialAudbəlltaöləhyr-üiTndəə-anələamsisəhilzəeətditiöqnvə.sb(iuِyِ ləْ e‫ُכ‬ed‫א‬dəisb‫ َو‬invْ ‫ُכ‬iazِ c‫َذ‬.)ib-ebduirqkeyi,d(‫َن‬o‫و‬luُ ‫כ‬nَ aَ nْ ‫ ُכ‬höَ َ k) m- bləərləkəə,msəizl

düz 153) (y‫ ُه‬olُ uِ m‫א َא‬dً uِ rَ .ْ Gُ ərِ ‫ا‬əَ kِ , b‫ َ ا‬uَ ‫ن‬yَ‫أ‬o‫ َو‬l)la- sizə tövsiyə etdiyim bu sözlər mənim
olan gedəsiniz. ( َُ ‫َ ِ ُ اا‬ َ ‫ ) َو‬- mənim yo-

411

Kəşfül-Həqayiq I
َ َ ‫﴾ ُ َآ َ ْ َא ُ َ ا ْ ِכ َא َب َ َ א ًא‬١٥٣﴿ ‫َ َ َ َق ِ ُכ ْ َ ْ َ ِ ِ ِ َذ ِ ُכ ْ َو א ُכ ْ ِ ِ َ َ ُכ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َو َ َ ا ِכ َא ٌب‬١٥٤﴿ ‫ا ِ ي َأ ْ َ َ َو َ ْ ِ ً ِ ُכ ِّ َ ْ ٍء َو ُ ً ى َو َر ْ َ ً َ َ ُ ْ ِ ِ َא ِء َر ِّ ِ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬
ِ ْ َ َ ِ ‫﴾ َأ ْن َ ُ ُ ا ِإ َ א ُأ ْ ِ َل ا ْ ِכ َא ُب َ َ َ א‬١٥٥﴿ ‫َأ ْ َ ْ َא ُه ُ َא َر ٌك َא ِ ُ ُه َوا ُ ا َ َ ُכ ْ ُ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َأ ْو َ ُ ُ ا َ ْ َأ א ُأ ْ ِ َل َ َ ْ َא ا ْ ِכ َא ُب َ ُכ א َأ ْ َ ى‬١٥٦﴿ َ ِ ِ ‫ِ ْ َ ْ ِ َא َو ِإ ْن ُכ א َ ْ ِد َرا َ ِ ِ ْ َ َ א‬

ٌ َ ْ ‫ِ ْ ُ ْ َ َ ْ َ א َء ُכ ْ َ ِّ َ ٌ ِ ْ َر ِّ ُכ ْ َو ُ ً ى َو َر‬

lumdan kənar, özgə yollara tabe olmayın. (ِ ِ ِöَ trْ üَ hْ e‫ ُכ‬çِ ‫ق‬vَ axَ َ tَ )n-icoatvoalxmt adza.
Allah-Təala sizi düz yolundan azdırıb, sizdən
do(ِ laِunbْ ‫ ُכ‬k,‫ א‬zəən‫ َو‬laaْrl‫ ُכ‬əoِ t‫ َذ‬l)ym-oalAuğnıllsdaihaznə-Ttkəöəavnlsaaiyröəozeldudibinr.ihn(i‫َن‬ədavُ yəَ əyْt‫ ُכ‬oyloَuَ l)nu-anəatlabtbaəebtteoəl,omslaiazsğıgnı,əırzöə.zkgəmyüotltləaqr-i

bərlə1r5i4n)ü(m‫ َب‬m‫ ِכ َא‬əْ t‫ ا‬lərَ inُ ə‫א‬eَ ْdَ َ‫آ‬ənُ d) ə-nbsuonqreayMd uoslauynaandatöbvustiöyvəsləiyrəi lkəreiçnənqepyedyoğləumn--
‫ء‬-yödًٍ َatuْ rəْxğَ ül‫َر‬şbu‫و‬,َِıّ ə)‫ُכ‬bəTtِ -umt)öə-vkb,əbrliigmraisərtardiıdhəsəbəikəbəxbh,ixaəəTşolbrqölelabaəvtnirdrrhdaişdkiətədıi.nxnna(sTiylَ səhəöəَrtövbəْ kroəَ‫أ‬nmabl‫ي‬uteiüınbmِ Mə‫ا‬təiəltuMfaiَssmhَ iauli‫א‬aiysًzrt‫א‬aaiıَənَibth)lıaəəmn-mxbəşHüaətemymizta.odmlnaMnikəmelatu.tiamr(s‫ن‬qaَaqədnikُşyaıِadnanْ mُəmünöْ iəmlِtöِّtr‫َر‬etmügtr‫ ِء‬,m‫א‬üüəَ (ِt,nəِi(ًükn‫ ْى‬nddُ ِ ً dəəَْ ُ َnnَ ə‫ََ)وو‬
Allah-Təalanın savab və əzabı ilə qarşılaşmağa iman etsinlər.

xo‫ن‬Aَ ellaylُ raiَ .rh1ْ ُ5-v)T5ə-)əməa(l‫ك‬lٌ bəa‫َر‬nəd‫َא‬tfaُ tənə‫ُه‬ə‫א‬,َtْAlqَiْ lَ‫أ‬ool‫ب‬arlٌ axh‫א‬nuَ-‫ ِכ‬Tbb‫ا‬əَ iaَrQ‫و‬lَ a)ku-irstiaa(znebəyıdnrıiərnh,hsma(ö‫ا‬nk)eُ m,d‫وا‬bَ ilbəu‫ ُه‬r,Qُignِ eu‫א‬əَn)riamş-noəülblxabianzəlitirmtfəəh,nomolamnzəaitaliytesaıtinbdz.əeiyş(oiamْl‫כ‬mُuibziَ l,,َ

k‫ِ َא‬iْtَ abْ 1ِ 5n6ِ aْ)َzَ (iِ ‫א‬l‫ َا‬oُ luُ ََ bَ ‫ْن‬d‫)ُأَب‬u‫א‬r-َ ‫ِכ‬. QْB‫)ا‬iu-zrə“akBniıizksdiitzəaənbnqnaaazbzialilqeotildkmiikataykyıib,fadbyıeral,əb(ydizəehnmuiydəyəi əvisməinxairnzis:gti(əa‫ل‬tَ niِ rlْ ُ‫أ‬aər‫א‬kaَ ?)‫ِإ‬
(Tَ öِvِ ‫א‬rَ aَ tْ vِ ِəَ İ‫َرا‬n‫ ِد‬cْilَ i ‫א‬o‫ ُכ‬x‫ن‬uْ ‫ِإ‬m‫) َو‬a-qhdəaqniqqəatfəilni,dyiəkh”u. di və xristianların oxuduğu kimi,

tmə,əybə1izs5i7yn)əizh(‫ب‬ukُ di‫א‬,َ i‫ِכ‬əvْg‫ا‬əə‫َא‬rxْ َ hrَ iəs‫َل‬qtِiiْaُq‫ أ‬n‫א‬əَ‫أ‬ltaəْ rnَ d,‫ ا‬abُ nizُ َaə‫و‬rْkَ‫أ‬t)iıtq-abhyiendnaaəzyisəlitozətlsaaQpyaudnrıa,o(nlaْıُrnْ dِ a‫ى‬ızqiَ.lْ etdik ki, de-
َ‫ ) َ ُכ א أ‬- əlbət-
(Çünki bizim
fdٌ əَehْym‫َر‬ə‫َو‬cv‫ى‬əkəً dُf‫و‬əiَ n)rai-zs.əətgİinəmrdiiszi,izshəəaAhfiəlzlqəaihqg-üəTtcəəünamlaaüçztıəqor-nəaflşainkrddaarənnoalkaritntıaqhbdiıdgr)əa.lym(əْ t‫ُכ‬əsِّd‫َر‬əəylْ diِliiٌ,َvbِّ َəuْ r‫ُכ‬sə‫َء‬öh‫א‬zَ mləْərَ tiَ

412

Ənam surəsi
‫َ َ ْ َأ ْ َ ُ ِ ْ َכ َب ِ َ َא ِت ا ِ َو َ َ َف َ ْ َ א َ َ ْ ِ ي ا ِ َ َ ْ ِ ُ َن َ ْ َآ َא ِ َא ُ َء ا ْ َ َ ا ِب‬
‫﴾ َ ْ َ ْ ُ ُ و َن ِإ َأ ْن َ ْ ِ َ ُ ُ ا ْ َ َ ِ َכ ُ َأ ْو َ ْ ِ َ َر َכ َأ ْو َ ْ ِ َ َ ْ ُ َآ َא ِت‬١٥٧﴿ ‫ِ َ א َכא ُ ا َ ْ ِ ُ َن‬
‫َر ِّ َכ َ ْ َم َ ْ ِ َ ْ ُ َآ َא ِت َر ِّ َכ َ َ ْ َ ُ َ ْ ً א ِإ َ א ُ َ א َ ْ َ ُכ ْ َآ َ َ ْ ِ ْ َ ْ ُ َأ ْو َכ َ َ ْ ِ ِإ َ א ِ َ א‬

‫﴾ ِإن ا ِ َ َ ُ ا ِد َ ُ ْ َو َכא ُ ا ِ َ ً א‬١٥٨﴿ ‫َ ْ ً ا ُ ِ ا ْ َ ِ ُ وا ِإ א ُ ْ َ ِ ُ و َن‬

(Quran) Allah-Təala tərəfindən sizə gəldi. Bəs niyə bu Qurani-Şərifdən üz

döndərib ona iman gətirmirsiniz? Ya da ancaq sözdə iman gətirib onun
edhokğarumoınldauəğmuənluelbəimləinrdsiənnizs?on(ِ ra‫ِت ا‬o‫א‬nَ َ uِ ‫ب‬tَ ək‫ َכ‬zْibِ eُdَ iْ bَ‫أ‬ qْ əَ َb)u-l
mdşəaaxhnsaleəzroalklaıimnx(oaklliaqmnıdnkirib?mi)zdi(mi‫َن‬r?ُ a(ِ y‫َْא‬əَْ lَ ə‫ف ا‬rُ َ‫א‬i‫َכ‬mَ ‫ َא‬iَ z‫ َِو‬ə)‫ِب‬-i‫ا‬mvَ َəaْ ‫ا‬xn‫ َء‬algُqəı‫א‬tَniِ ‫א‬rَQَ‫آ‬muْ əَrsai‫َن‬nnəaُ ِ Quranın haqq və
etməyən şəxsdən

iman gətirməsinə
mْ َanَ eِ ‫ا‬o‫ي‬luِ rْ, َ mَ )a-noe

olduqlarına görə onlara ən pis bir əzab ilə cəza verərik.

158) (ُ ö‫ َכ‬tِ rَüَ ْa‫ ا‬nُ cُ َaِ ْ qَ ‫ْن‬mَ‫ أ‬əl‫ ِإ‬ə‫َن‬k‫و‬lُəُ rْiَ nْ oَ )nl-a(reıny Məhəmməd), bu müşriklər iman
etməkdən ruhunu alması üçün gəlmələrini

gözləyirlər? Ancaq o zaman iman gətirmək istəyirlər? O vaxt iman fay-
dTö‫ َכ‬taəِّr‫َر‬aüvl‫ت‬eaِ trn‫א‬əَmَ‫آ‬yıniənُzə,eْmَt(d‫כ‬rََ iiِ yْn‫) ََر‬iinb-َ ِəْyzَzaoi‫ْو‬hxَ‫أ‬ə)silraa-mosyəlaəuntbildnəarqriiinəmybazbamanihnəigtrAiənoltlilarmahmşa-kəTsakıərnaüıolçaglümnönzıanləssqyıənniiryıilanəgmrör?zəəltb(əBbgyuüiirnnlüəüAçrnl?vldaaə(hx‫و‬nْ --َ‫أ‬
t-ın(ehyeçMbəihrəinmdmə əimd)a,nsəentminəkrəibnbsiannaAmllaəhn-fTəəətavlaenrmınəzq)i.y(a‫כ‬mَ ِّ ‫ر‬əَ t‫ِت‬g‫א‬üَ َ‫آ‬nüُ nْdَ ənِ ْ َö‫م‬tَ rْ üَ )
tgəv‫ُ َن‬əm‫و‬öeْ yَ rzُ iəِmlnْ ləَ ِْyəqُ e)ziatrْ .-dziَ k(َia(َ‫آ‬y‫ا‬enً kiyْ ْmَiə‫ ُכ‬M,laَ ‫א‬agَməmِْö‫א‬hَ rıَ əəş‫א‬ə‫ِإ‬mَtskُla‫א‬əmَ,rqِ ‫ِإ‬oiə)inydْ ə-a)َ bm,mَ həm‫ َכ‬əezəl‫و‬çüitْssَ‫أ‬iş)igkzrnü-iiiimknnmylüəəaagnrnəoəddliəddagbaüeAdznkolaadlinahh,əahiasnri-mzTəöovgəənldvöancəzulfəaləlğkəəeubyittiiminvozmie,əmgrhdaümnəiynaqıəinrdizqadiə.mmə,a(t‫(א‬aəı‫א‬b‫إ‬zِ nnًd‫ا‬i‫و‬ı,rْ َaُbfِxaُinَzeَyْ eْ‫ا‬yَddciِ aəərَُ

hökm edəcəkdir?

(‫ً א‬ ِ 159) ( -ْ ُ nَ ‫د‬eِ ç‫ا‬əُ fiَ rqَ əِ ‫ ) ِإن ا‬- o şəxslər ki dinlərini* parça-parça ayırıb,
‫) َو َכא ُ ا‬ oldular,
َ
(*Qeyd: Necə ki islam ümmətinin bugünkü günündə müsəlmanlar neçə parça-

ya bölünüblər, Qurani-Şərif kənarda qalıb hər bir qrup bir qanuna və bir rəhbərə

yapışıbdır. Həmin ayənin məzmununa görə qiyamət günündə Allah-Təala tərəfindən

Hz. Peyğəmbərə belə hökm edilər: “Ey Məhəmməd, bu ümmətin arasından çıx, bun-

lar sənin verdiyin qanun və ehkamdan kənardırlar. Bunların işi Allah-Təalaya həvalə

edilib. Hamısına əzab olunacaqdır. Bunlarda islam dinindən heç bir iz yoxdur”.

Müsəlmanların özləri insafla baxsınlar ki, bəs bizim əhvalımız belə deyilmi? Hamı-

413

Kəşfül-Həqayiq I
ُ ْ َ ُ َ َ ِ َ َ َ ْ ‫﴾ َ ْ َ א َء ِא‬١٥٩﴿ ‫َ ْ َ ِ ْ ُ ْ ِ َ ْ ٍء ِإ َ א َأ ْ ُ ُ ْ ِإ َ ا ِ ُ ُ َ ِّ ُ ُ ْ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ ُ ْ ِإ ِ َ َ ا ِ َر ِّ ِإ َ ِ َ ا ٍط‬١٦٠﴿ ‫َأ ْ َא ِ َ א َو َ ْ َ א َء ِא ِّ َ ِ َ َ ُ ْ َى ِإ ِ ْ َ َ א َو ُ ْ َ ُ ْ َ ُ َن‬

﴾١٦١﴿ َ ‫ُ ْ َ ِ ٍ ِد ًא ِ َ ً א ِ َ ِإ ْ َ ا ِ َ َ ِ ًא َو َא َכא َن ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ِכ‬

mız bir Qurana tabe olsaq da, bir-birimizi təkfir edib bir-birimizə lənət etməyirikmi?
Bəs belə bir millət nicat taparmı? Biz müsəlmanlara bugünkü fəsad halımızı islah
etməkdən başqa heç bir şey lazım deyil. Bu islah da elm və maariflə mümkündür.
Müsəlmanların içində cəhalətin kökü möhkəm olduqca onlardan ötrü nicat ümidi
mümkün olmaz.

Pərişanlıqda bu millət pərişan olduğun bilməz,
İşin hələ yaman, yaxşı, nə saman olduğun bilməz.
Dürtübdür gözlərini pərdeyi- cəhllə nadanlıq,
Bu cəhllə yenə bax gör ki, nadan olduğun bilməz.
Desən Quran xilafına əgər bir hökmü na-məşru
Sanıb doğru, xilafi-hökmü-Quran olduğun bilməz).

O‫ء‬hٍ əْ nrَ l)ab-rirı(neqyərMmupəəlhöləəzmrüimnsədənəddn),əösnətrnsüoorbnuilşraurrldməahanbyəkarəcnvaaəqrbksiair,nni,mioynaəlmaorntılənayrəimnixəetiltlidaüif.zer(dəiِdbeْ,ُyaْ iِrlsaَəlanْ -.َ
rına təfriqə düşdü? (ِ ‫ا‬ cَə‫ ِإ‬zْaُ sُınْ َ‫أ‬ı‫א‬ Oَ ‫) ِإ‬v-er(əecyəMk,əshəənminmləədb)i,rhəəlaqqiqəsəitəyno,xodnulra.r(ınُ
işi Allah-Təalaya qalıb,

‫ن‬dَ üُ nَ yْ َ a‫ا‬dُ a‫ َכא‬e‫א‬tَdِ ikْ lُ əُ ِّ rَ ُ i) - ondan sonra qiyamət günündə Allah-Təala onlara
əməllərini xəbər verəcəkdir.

etsə,1o6n0d) a(‫א‬nَ ِ ‫א‬öَ ْtَ‫أ‬rُüْ Aَ ُlَlَahِ َ -َ Tَ əْ ‫א‬aِ l‫َء‬a‫ َ א‬yaْ nَ )ı-ndkaimonduünnyoandamxiselyi iqrəbdirərəməvəəlzviəvsaarvdaırb.

(Allah-Təalanın xeyir əməl müqabilində verdiyi ən az əvəz birə ondur. Bəzi

məqamlarda birə 700 və hesaba gəlməyən qədər əcr, savabı Allah-Təala öz
ِ şəx‫ ِإ‬s‫ى‬əَ güَ َ nِ aَ ِّ hı‫א‬nِ
bəndələrinə bəxş edər). (‫א‬ َ َْ oْ ُ ‫ َء‬m‫ َ א‬isْliَ ‫ َو‬q)ə-dvərə kim dünyada şər
bir əməl və günah etsə, o cəza verilər. (Sa-

vaba artıq əvəz vermək Allah-Təalanın bir lütfüdür, amma günaha bir dəfə

czəüzlma voelrumnəmkaəydıablə, tsdaivr)a.b(‫َن‬saُhَ iْ bُ inَ iْnُ ‫و‬sَ )av-asbaıvaazbavldəıglmünaazh, geüdnəanhləkrairnahgeüçnbaihriınnə-

dan çox əzab olunmaz.

‫א‬Ahً iَlmِl)aih-1n6-oTd1d)əinaü(ilٍzavِ oَməlْ aüəُ nn‫ط‬mٍ iy‫ا‬mَdoِülətzmidَo‫إ‬öِ lihar.ِّnk‫ َر‬Həymzoِ ‫ا‬.lَ aoİَ bl(ahrnِ aa‫ ِإ‬qhbqْ iiُ mar) -vdbai(nüseiydtlüieMrnd. əə(bhn‫א‬aً əytِmiَollmadَ )əiِ ndh‫َ ا‬l)iْə,‫إ‬dِ rdَadeyِ ə)əknt-i,ekohdedəiçbqiinbdiqiİrhəb.at(rəq‫א‬anً q‫د‬-,ِ
vtəərüəfminmə əytöinnəəltdaib. e( َ o‫ِכ‬lmِ ْ uُ şْ ‫ا‬aَmِ ,‫ َن‬s‫َכא‬iz‫َ א‬m‫) َو‬ə-nmdəünşrniikyləərüdzədnödnedyəirldiris,ibneizlə?şəxsin din

414

Ənam surəsi
‫﴾ َ َ ِ َכ َ ُ َو ِ َ ِ َכ‬١٦٢﴿ َ ِ َ ‫ُ ْ ِإن َ َ ِ َو ُ ُ ِכ َو َ ْ َא َي َو َ َ א ِ ِ ِ َر ِّب ا ْ َ א‬
ُ ِ ‫﴾ ُ ْ َأ َ ْ َ ا ِ َأ ْ ِ َر א َو ُ َ َرب ُכ ِّ َ ْ ٍء َو َ َ ْכ‬١٦٣﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫ُأ ِ ْ ُت َو َأ َא َأو ُل ا‬
ِ ِ ْ ُ ْ ‫ُכ َ ْ ٍ ِإ َ َ ْ َ א َو َ َ ِ ُر َوا ِز َر ٌة ِو ْز َر ُأ ْ َ ى ُ ِإ َ َر ِّ ُכ ْ َ ْ ِ ُ ُכ ْ َ ُ َ ِّ ُ ُכ ْ ِ َ א ُכ‬
‫﴾ َو ُ َ ا ِ ي َ َ َ ُכ ْ َ َ ِ َ ا ْ َ ْر ِض َو َر َ َ َ ْ َ ُכ ْ َ ْ َق َ ْ ٍ َد َر َ א ٍت‬١٦٤﴿ ‫َ ْ َ ِ ُ َن‬

ْ ‫ِ َ ْ ُ َ ُכ ْ ِ َא َآ َא ُכ‬

ivmmearazənı1nm6vr2əəv)bə(sbabl‫ِכ‬Aüethُlüُl‫و‬aَ nəhmi-ِbTəَaləlَdaəə‫ن‬latö‫ ِإ‬lləümْ rُ ç)iəüm-yni(d(meüy,ِ r‫א‬M.َ(َ َ ‫و‬əَ hِ‫ََي‬ə‫אא‬mَ َ ْ ْ‫ا‬mَ‫ َِّوب‬ə)‫ر‬dَ -)ِ ,hِ )dəe-yakhtiıa,mhmədıqsaıikqaıəlhtəəəmnr,lbəmirrəəəntmiəmrəblniimyaə-,

-hAqoalAlşlabmllh11uaa66-khmT43i-))əaThağ((ə‫א‬əlıُ aa‫ر‬rََəld‫כ‬mabَayِirnْraَِ‫أ‬eَِbdşş‫ا‬eaəirَyşrَ))ْqii.َ nk-َ‫أ‬a( َArqْrُ əəo)lِ blِbşa-bmْbh(ُ i,e-ْ,a‫ا‬Tytm‫ل‬təُ əə‫و‬Mraarَ‫أ‬bqbl‫א‬əiaَ liَ‫أ‬yh‫و‬nayَ əə)əımnə-vmvmeihersrəreləadəçnomn)lb,aiuıdixnArietlmaklşklrəauqiırh,şməiab-kbT?məiusə(y.la‫ء‬mٍ oe(lْaAxdəَddənğnıulِrّöır‫ُכ‬.mdz.M‫ب‬üə(‫ت‬mmm‫َُر‬ənədْəَ nِ ُənُ‫أ‬d‫و‬ənَ ə‫)כ‬əَmşö-ِəotَ.rrvِni‫َو‬ükə-)
‫ن‬lneşgَ aətəadrrlُhdəِiَəyknaْmiadnَnrəəiِ bınzlnِ iqşrsْegiaoُyyْüz‫ُכ‬nəlan)əmrnara-ai.hArh(rı,‫א‬nəəlَ (ıblrْ ‫َى‬abَvhkَiə-ənْ T‫إ‬sُ‫ِأ‬iəizə‫َر‬zn‫ز‬aٍْaA‫و‬lِْ öbَal‫ٌة‬zıl‫َر‬nasü‫ُِכز‬iıh‫ا‬nz‫ َو‬-ədُdT‫ ُر‬əaxِِən‫َכ‬şْəaıَbmlöَ aə‫َو‬tَ ar)‫و‬rَ t)zü-və.-erhs(rəheeifْ çbəç‫כ‬iُ ndrُ bhəikِyiərْəiqrَ sagdşayْüəi‫ُכ‬nnxındِّ s‫ر‬cَavaiahnəcqkaَəm‫ِإ‬aqömrzsəıُüəz)bnlnhiaı-nzüəş.ibnqnöd(alz‫א‬ücəَəbəmِ rizixəraْ rt‫ُכ‬ssgiiُiılnِّüznaَ ُəə-fıَ

özünə verəcəkdir.

gətir1ən6l5ə)r)(,‫ض‬Aِ l‫ْر‬lَ aْ ‫ا‬h-Tَ ِ əaَ َ la ْ s‫ ُכ‬izَ َ i َ ‫ِي‬ ü‫ا‬züَ ُ n‫ َو‬d) ə-ö(zeüynQə uvraarnias və Məhəmmədə iman
yer və xəlifə təyin etdi ki,
‫ت‬yTrٍ ueə‫א‬rzaَ i‫ر‬lüَda‫ َد‬zə)ü)ö-szniAəzvllesəlaarrdhdhiiə-ybTniəobnaləuelzambindəiiüstzltinəəbrydəaihzydiaiannqiioqzzdlıankəndinmadüiəsstriidüzəlancəərreləitədriemiəd. ə(tgasْöi‫ُכ‬hnr‫َא‬aəiَ‫آ‬zn,‫א‬.َ (eş(ətِ srٍ ْiə‫כ‬nُْ fَ َ.ُ ‫ق‬vَ əْ َ səْ ‫ُכ‬ltəَ nْ َətَ dَ ‫َر‬ə‫َو‬,
ْGَ ِ )ö-rksüi,nAlklai,ho-

nemətlərə görə Allah-Təalaya şükür, yoxsa nankorluq edirsiniz, qüvvətli

zəiflə, yoxsul varlıyla, vəzifə sahibi özünə tabe olanlarla, sultan rəiyyətlə

necə rəftar edir? (İlahi, sən özün agahsan ki, müsəlmanlar sən istəyən kimi

hərəkət etmirlər. Onların əvəzinə xəsislik, nifaq, həsəd, zülm, mərdiməzarlıq

müsəlmanların arasında rəvac tapıbdır. Qurani-Şərifin gözəl nəsihət və qanun-

ları, Hz. Peyğəmbərin birliyimizə səbəb olan əmrləri tamamən gizlin qalıb,

unudulubdur. O səbəbdən müsəlmanlar sənə varis olmağa layiq olmayıb, bu

uca mənsəbi, yer üzündə olan ixtiyarlarını onlardan alıb, özgə millətlərə tabe

415

Kəşfül-Həqayiq I
﴾١٦٥﴿ ٌ ِ ‫ِإن َر َכ َ ِ ُ ا ْ ِ َא ِب َو ِإ ُ َ َ ُ ٌر َر‬

edibsən). (‫َא ِب‬ nِ ْe‫ ا‬mُ əِ tَ lə‫כ‬rَ i‫ر‬nَ ə‫ ِإن‬n) a-n(keyorMoəluhbəm, rmazəıd)o,lmhəaqdiqığəıtmənə,qsaəmnilnarrdəbaboinndAaln-
lah-Təala öz
ilsathif-aTdəəaleadöənzlnəreəmsəütlrəərtilnəəəzşüabküerdəenddibir,.h(əٌ rِ b‫ َر‬i‫ر‬rٌ nُ َ eَ mُ ‫إ‬əِ ‫َو‬t)i - və həqiqətən, Al-
öz yerində istifadə

edənlərə rəhm edib bağışlayandır.

(Allaha həmd olsun, Ənam surəsinin təfsiri bitdi. Hz. Peyğəmbər buyu-
rub: “Kim Ənam surəsini oxuyub, ona əməl etsə, Allah-Təala ona rəhmət gön-
dərər və 70 min mələk Allahdan onu əfv etməsini istəyər).

416

əl-ƏRAF SURƏSİ

7-ci surədir. Məkkədə nazil olub, 206 ayə, 3325 kəlmə və 12010 hərfdir.

۪ ِ ‫﴾ ِכ َא ٌب ُا ْ ِ َل ِا َ ْ َכ َ َ َ ُכ ْ ۪ َ ْ ِر َك َ َ ٌج ِ ْ ُ ِ ُ ْ ِ َر‬١﴿ۘ ٓ ٓ ٓ ‫ ا‬. ِ ِ ‫ِ ْ ِ ا ِ ا ْ ٰ ِ ا‬
‫َ َ כ ُو َن‬ ‫َא‬ ً۪ َ ۘ ‫َאٓ َء‬ ِ ‫ُدو ِ ۪ ٓ َا ْو‬ ْ ِ ‫ُِ ا‬ َ َ ‫ْ َو‬ ‫ْ َر ِّ ُכ‬ ِ ْ ‫ْ ُכ‬ َ ‫ِا‬ ‫ِ َل‬ ْ ‫َאٓ ُا‬ ‫ا‬ ُ ِ ‫﴾ ِا‬٢﴿ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ِ ‫َو ِذ ْכ ٰ ى‬
ٓ‫ُ ْ َ ْא ُ َא‬ ‫َ ٓא َء‬ ‫ِا ْذ‬ ُٰ ْ ‫א َכא َن َد‬ َ ﴾٤﴿ ‫َن‬ ُ ِٓ‫َא‬ ْ ُ ‫َا ْو‬ ‫ًא‬ ‫َא‬ َ ‫َא‬ ُ ‫א َ ْא‬ َ ‫אٓ َء‬ َ ‫ِ ْ َ ْ َ ٍ َا ْ َ ْכ َא َ א‬ ْ ‫﴾ َو َכ‬٣﴿
ْ َ َ

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim

nbauzQil12u))or(l(aa‫َٓכ‬nnْٓlَ a‫ا‬bِٓ ‫ا‬i‫)ل‬xَrِa-ْ kُ‫ا‬lqbi‫ب‬tٌ ıua‫א‬Aَbm‫ ِכ‬d)llüıa-rbh, a(-(eTr۪ yِəə‫ر‬kَaMِ lsْ aُ əuِ hrtُ əəəْ ِmrnə‫ٌج‬imfnَinəَ adəd‫ َ)ك‬ı,d‫ِر‬dəbْ ıvruَ .ətQe۪ udْri‫ ُכ‬baَ nqَ Aoَ )rlxl-auh(te-mTyaəMqadləaahdnəamnqməsləəbdni)nə,
sıxılmasın. Allah-Təala səni xalqın şərindən qoruyur. (Hz. Peyğəmbər qor-
xurdu ki, birdən onu qəbul etməzlər, o səbəbdən xalqı dəvət edərkən qəlbi
s(eıxləılkıridQı)u. r(aَ n۪iِ-Şْ ُ əْ rِ i‫ى‬finٰ ‫ذ ْכ‬aِ ‫و‬yَ )ə-lərmi iömmainnlgəərtdirəənnlöətrrəüoxbuundQuu,roaannbdairqxəabtuılreladdibıciımdıar-,
na gələrlər. Sanki unutduqları şey onların yadına düşər). (Bu xüsusiyyət isla-
ma ilk daxil olan möminlərin xüsusiyyətidir).

obnlaəasşniqh3aQə),t(uöiْrzç‫ ُכ‬aüoِّ ‫ر‬nxnَ aüْazِztaْüq‫ُכ‬bçəْeَüb‫ ِا‬o‫ل‬nuَ lِlusْ ُ‫ا‬eeb‫ ٓא‬çdَ di‫ا‬imbiُy,aِ iA‫ا‬nِn)lilz-gaə(dheto-iyrTsiitənnlaas.rla(aan‫ َء‬yٓ‫َ)א‬ta,ِ a‫ْو‬rَ‫ا‬baəٓ ۪zebِ ‫و‬bto‫ ُد‬ailnmbْ ieِ za‫ا‬oyAlُıunlِ lَra. s(hَu‫وَن‬-َ ‫و‬nT)ُu-ə‫כ‬zaَA.َla‫א‬llَdaahً n-۪ Tَ s)iə-zaəölanydaüazdni-l

öl4k)əl(ə‫َ א‬r‫א‬iَ n‫َ ْכ‬ ْ əَ‫ ا‬hٍ َ lْiَniْ ِ pْ e‫ َכ‬y‫) َو‬ğ-əmnəbəçrolxəröəlkiətlaəərtineəthmaəlidsiiyniə peyğəmbər göndərib,
üçün həlak etmişik.
o ُzِ ٓ‫א‬öَ hْrُdə‫ ْو‬nَ‫א ا‬sً ‫א‬oَ َ n‫א‬rَ aُ ‫َ ْא‬

(‫َن‬ is‫א‬tَ i‫ َء‬r‫ ٓא‬aَ hَ )ə-t o ölkələrin əhalisinə gecə yuxuda olanda, ya
da edən vaxtı bizim əzabımız gəlib həlak oldular.

(Bu qeyd olunan iki vaxt istirahət və qəflət vaxtıdır, o vaxtlarda əzabın nazil

olması son dərəcə şiddətli və qorxunc olar. O səbəbdən Allah-Təala asilərə o

zaman əzab edər. Lut qövmünə gecə vaxtı - sübhdən qabaq, Şüeyb qövmünə

zöhrdən sonra əzab nazil oldu).

5) (ٓ‫َא‬ ُg‫َ ْא‬əlْdُ i‫َء‬,ٓ‫َ א‬id‫ْذ‬d‫ ِا‬iaْ ُ eٰtْd‫ َد‬ik‫ َن‬l‫כא‬əَ r‫א‬iَ َ)- o zaman ki o ölkələrin əhalisinə bizim
əzabımız din və məzhəbləri onlara fayda verməyib,

417

Kəşfül-Həqayiq I

ُ َ َ َ ﴾٦﴿ۙ َ َ۪ ْ ُ ْ ‫ا‬ َ َٔ‫ـ‬ ْ َ َ ‫َو‬ ْ ِ ْ َ ‫ِا‬ َ ِ ‫اُ ْر‬ َ ۪‫ا‬ َ َٔ‫﴾ َ َ َ ْ ـ‬٥﴿ َ ۪ ِ ‫ُכ א َא‬ ‫ِا א‬ ‫ٓا‬ ُ ‫ِا َا ْن َא‬
ُ ِ ْ ‫َאُ ۨو‬ ‫َא‬ ُِ ُ ‫ا ۪ز‬ َ َ ْ َُ ْ ََ ۚ َْ َِِ َْ َ َ ‫َو‬ ٍ
‫َن‬ ‫َو‬ ُ ْ‫ُ ُ ا‬ ‫ِ َכ‬ ٰ َ ‫َא‬ ‫ِ ٰא‬ ‫ا‬ ‫א َכא‬ َ ُْ ‫ا‬ ‫۽‬ ٍ َ ِ ‫َא‬ ‫ْز ُن‬ َ ْ‫ ٰ ِ﴾ َכَواا‬٧‫َ﴿אُ ۨو‬ ُ ۪ ِ ‫א ُכ א َ ٓא‬ َ َ ْ ْ ِ ِ ْ ِ َْ َ
﴾٩﴿‫َن‬ ُِ ْ َ ‫َא‬ َ َ۪ َ ْ‫ا‬
َْ َ ُ ِ ً ُ ْ ‫َا‬ ‫ٓوا‬ ُ ۪ ‫ا‬ ُ ‫َ ا ۪ز‬ ‫َ َْرאْ ِِ ْ ََض‬ ُ ِ َ ‫َو‬ ﴾٨﴿
ُ َ۪ ۘ ِ ‫ٰ َِو َכ‬ ُ ْ ‫َ כ א ُכ‬
ْ ‫﴾ َو َ َ ْ َ َ ْ َא ُכ‬١٠﴿۟ ‫َ ْ ُכ ُ و َن‬ َ ‫َא‬ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ‫ْ َא‬ َ
۠ ‫ٰ َد َم‬ ‫ُ ُ وا‬ ْ ْ ْ ‫َ ْر َא ُכ‬

o vaxt onların deyəcək sözü olmadı. (eَdi۪bِ ‫َא‬ d‫א‬ed‫ ُכ‬i‫א‬l‫ا‬əِ ‫ا‬rٓ :ُ ‫ن“َא‬Hْ َ‫ ا‬əq‫) ِا‬iq-əatənnc,abqizo din və
məzhəblərinin batil olduğunu iqrar Allah-

Təalaya itaət etməyib, ona şərik qoşduğumuz üçün zalım olduq”.

gönd6ə)ri(ləْ nِ ْ َ ‫ِا‬ َ üِ ‫ر‬mْ ُ‫ ا‬mَ ə۪tl‫ا‬ərdَ َٔ‫ـ‬əْ nَ َ َ ) - əlbəttə, qiyamət günündə peyğəmbər
o soruşarıq: “Bəs o vaxt ki peyğəmbərlər
َdə۪ vَ əْ ُtْ
sizi dəvət etdilər, onlara nə cavab verdiniz? ( ‫ا‬edəَ َٔ‫ـ‬nْ dَ َ ‫و‬əَ )s-izəəlnbəətctaə-,
peyğəmbərlərdən də soruşarıq: “Bəs ümmətləri

vab verdilər? Ondan sonra hər bir şəxsə öz əməlinin cəzasını verərik.

agah7)o(ldٍ uْ ِ ğِ uْ mِ ْ َ uَ z ُ َ َ َ ) - onların zahir və batinlərinə, söz və rəftarlarına
halda peyğəmbərlərdən və ümmətlərdən ötrü onların

sual və cavablarını, hər bir əməllərini zikr edərik. Bilsinlər ki, biz onların
a(xgəabhərosliuzb) ,d(eَyi۪lِ ٓ‫א‬iَk.‫א‬
hər bir əməllərinə ‫ُכ‬ ‫א‬ َ ‫) َو‬ - onların özlərindən və hər bir
əməllərindən qaib

ççəəkkiils8mi) şə(əsri hَ əaْ ‫ا‬mq‫ٍ ۽‬əqِ lَloəْ lَ rai‫ن‬nُn‫ْز‬ihnَ öْ ‫وا‬kَç)mək-liəsrqindiydəanəmndiərat.ğ(ıُgrُ ü‫ ۪ز‬on‫َ ا‬lüsَ anْ ,dَ ə(ُ َ‫َن‬ hər bir əməlin (tərəzidə)
qiyamət günündə nicat tapan şəxslər onlardır.
ْ َ َ ِ ) - kimin xeyir əməlinin
ُ ْ ُْ ‫ ) َאُ ۨو ٰ ِ َכ ُ ُ ا‬- əlbəttə,

əçzzəakalıbims9ai)nol(dalُuyəُ bni‫۪ز‬q‫ ا‬tَyəoَ üklanْzngiblَüalerْ toَod‫و‬lَ nsi)kal-al,ərv(rdəْiıُ ürkَ.çiُ (müْ ‫ َنَا‬n‫ا‬i‫ ٓو‬nُ əُ ِ zْxِ aَeَ b‫א‬yَ ِaَi‫א‬rَ ‫ٰא‬l۪ ِəa‫اا‬my‫ُכ‬iَ‫א‬əq‫ِ َכ‬lٰ l‫وא‬oۨəَُ‫א‬lrَِ d))iun--libanöirzzç.liəəmkriinsaiyəşəzələərrrəiəmmr iəvzleələrqribianrvişnəı
mEvəَ hüِ ‫א‬tiqَ ix1yَ a)t0abiy-)ciaıl(snir‫ض‬niızِzdsd‫ر‬əaْ َəohAْnl‫ا‬aiblnöliaِ thrheْ ü‫כ‬-ُtəT‫א‬dry‫כ‬iəkeşaَ erlْkyaüَ yiَ ‫و‬,zsَa)iüizsa-nətzdəhvdşəəeüiqygrkiiiüqülnizərbiəztderədaiknrnii,.rmss(vi‫ن‬iiَ zən‫و‬iiiُmdzn‫ ُכ‬.asəْ raiَ əşn‫א‬əlَ etadrsً əıəs۪byَ i)ənebr-izlüə.brz(uiü‫א‬nَ nni۪ deyəmْ a‫ ُכ‬rqəَ atü‫א‬ltَdədْ َrrıَiqən‫و‬tَ.

11) (yْ a‫ ُכ‬r‫ َא‬aْ َtَdıْqَ .َ ‫)( َو‬ - həqiqətən, sizin babanız Adəmi surətsiz olaraq tor-
paqdan (‫ا ْ ُ ُ وا ِ ٰ َد َم‬ ِ‫َِ ْ َ ْٰرِ َא َכ ُכ‬ ُ ) - ondan sonra babanız Adəmə insan surəti
verdik. ْ ‫ ) ُ ُ ْ َא‬- ondan sonra (yer üzündə) mələklərə

418

Əraf surəsi

ٌَْ ‫َא َل اَ َ ۨא‬ ۘ ‫ْ ُ َכ‬ َ َ‫َ ْ ُ َ ِا ْذ ا‬ َ‫ا‬ ‫َ َכ‬ َ َ ‫א‬ َِ ‫َא َل‬ ﴾١١﴿ َ ۪ ِ ‫א‬ ‫ا‬ َ ِ ْ ‫َ ُכ‬ َْ ۘ َ ۪ ْ ‫ِا‬ ‫ُ ٓوا ِا‬ َ َ َ
‫ُ ْج‬ ْ ‫۪ َא َא‬ َ ‫َ َ َכ‬ ‫َ ُכ ُن َ َכ اَ ْن‬ ‫َא‬ َ ‫َא‬ ْ ِْ ‫﴾ َא َل َא‬١٢﴿ ٍ ۪ ْ ِ َ َْ َ ‫َא ٍر َو‬ ْ ِ َ۪ ْ َ َ ُۚ ْ ِ
ْ ْ ُ ‫۪ ٓ ِا ٰ َ ْ ِم‬ ِ ُ ‫ِ َا‬ ‫َכ‬ ‫ِا‬
﴾١٤﴿ ‫ُ َن‬ ْ ‫﴾ َא َل َا‬١٣﴿ َ ِ۪‫א‬
َ ْ

eətmdriləert.dAikn:cAaqdəİmbləis,sə(şcedyətaend)insə. c(dəَ e۪ ْ ‫ا‬tِ m‫ِا‬ə‫ا‬d‫ ٓو‬iُ . َ ( َ َ ) - mələklərin hamısı səcdə
mələklərdən olmadı. َ ۪ ِ‫א‬ ‫ ) َ ْ َ ُכ ْ ِ َ ا‬- səcdə edən

sAoُ ْənِdndəٌəaْm1َ ən2mi‫َ)ۨא‬şi‫) َا‬əsr(ə‫ل‬r-َeə‫א‬ptَ flİ)dabii-lyylçiəiAısmmql(dliA.aza(hln‫ر‬hٍl-‫א‬aَaTyhlaْ-ədTrِaaaəlaAda۪ َlıْdbabَ əuَscma)yanu-və.ramsOdbəıuəcdnn:ddpiə“aao)Eeldtdçymdıeqİadəbdnik:laidyns“əa,Mşr(səa‫כ‬əərَ dnnəُ ıəْflbAَ iَ‫ا‬nsdo‫ذ‬aْə‫ ِا‬ləndmmَ,uُ (adğٍnْ əuَ en۪ ho‫َا‬yْal‫כ‬aِdlَdxُuََaş?َْ ı,ََ ”yَm‫א‬a‫) َ(َو‬m)‫ل‬əَ n‫א‬--َ,
Adəmə necə səcdə edərəm?”

13) (o‫א‬lَ aْ ِn ْ oِ ْ ‫ ) َא َل َא‬- Allah-Təala buyurdu: “Ey İblis, itaətkarların
məkanı müqəddəs məkandan en. (Yaxınlıq məqamından çıxıb
d۪ eَ y‫ َכ‬iَlَ ,
asilərin məqamına sqəonşəulc).ai(z‫َ א‬ ‫ُن َ َכ َا ْن‬ ‫ ُכ‬tَ ə‫א‬vَ aَ )zö-koarmhüeqsaəbddeədsəmndəəqnamsodna-
təkəbbürlənmək (özünü
y(aَ n۪ıِn‫א‬da‫ا‬ zَ əِ li‫כ‬lَ v‫ ِا‬ə‫ ْج‬dُ əْ y‫ َא‬ə)rs-izo
ra təkəbbürlənmək* xətadır). məqamdan çıx”.
Həqiqətən, sən Allah-Təala şəxslərdən oldun.

Heç vaxt bundan sonra özünü o müqəddəs məqamda (itaətkarlar sırasında)

hesab edə bilməzsən.

(*Qeyd: Qurani-Şərifdə İblisin hekayəsinin bir neçə yerdə qeyd edilməsindən
məqsəd təkəbbürlü olmağın xəbisliyini bəyan etməkdir. Nə pis, xəbis olan xüsusiyyətdir
ki, insanı uca məqamlardan ən alçaq yerlərə düşürər. Allah-Təala insanların dünya

həyatında bir-birilərinə qarşı təkəbbürlü olmasına razı deyil və bu səbəbdən Qurani-
Şərifdə bu xüsusiyyət dəfələrlə - bəzən İblis hekayəsinin ehtivasında, bəzən açıq-aşkar
qadağan edilməklə məzəmmət edilib, bu xəbis olan xüsusiyyətin nəticəsi odur ki, in-
sanlar bir-birilərindən nifrət edib, kənar olarlar. Bir millətin içində o xüsusiyyət ya-

yılsa, təfriqəyə səbəb olub, kin və ədavət yaradar. Amma təvazökarlıq bunun əksinədir.
Bu xüsusiyyətdən ittifaq, rəhm, məhəbbət və dostluq meydana gələr. Qurani-Şərifdə
insaniyyət xüsusiyyətlərini təşviq edən dəlillərin sayı-hesabı yoxdur. Əgər gecə-
gündüz Qurani-Şərifin ayələri təfəkkür edilsə, hər bir ayəsindən necə mənalar çı-

xar ki, hamısı da insaniyyətə və birliyə işarə edər. Həqiqətən, Qurani-Şərifin şərəfli
mətləbləri gizlin qalıb, izhar edənləri isə 100 cür töhmətə düçar edirlər. İlahi, sən
özün kömək ol!)

qədə1r4m) (ö‫ َن‬hlُ əَ tْ ُ v‫ ِم‬eْ َribٰ ,‫ِا‬ uٓ z۪ ْuِ nْ َ‫ا‬ ‫ ) َא َل‬- İblis dedi: “İlahi, mənə qiyamət gününə
ömür bəxş et”. (Bu sözü İblis cəhalət üzrə dedi,

çünki ölməkdən qorxurdu, o səbəbdən uzun ömür istədi. Halbuki nə qədər

419

Kəşfül-Həqayiq I

ُْ َ ِ ٰ َ ُ ﴾١٦﴿ۙ َ ۪ َ ْ ُ ْ‫ا‬ ‫َ َכ‬ ‫َا‬ ِ ْ َُ ‫ن‬ َ ُ ْ َ َ ۪ َ َْ ْ َ‫ا‬ ٓ‫َא ِא‬ ِ َ ‫َא َل‬ ﴾١٥﴿ َ ۪ َ ْ ُ ْ ‫ا‬ َ ِ ‫َא َل ِا َכ‬
‫َא َل‬ ﴾١٧﴿ َ ۪ ‫א ِכ‬ ْ ُ َ ‫َا ْכ‬ ُِ َ ‫َِو‬ َ ْۘ ِِ ِ ‫ٓא‬ ‫َو‬ ْ ِ ْ َ‫َ ْ ا‬ ِ ‫َو‬ ِ
ْ ‫ُכ‬ َ َ َ۪ ْ ‫َا‬ َ ‫ْ ُכ‬ َ َ َ ْ َ ُْ َ َِ ْ َ ‫ْ َ ْ ِ ِ ْ َو‬ ْ ۪ ْ ‫َا‬ ِ َْ ْ ِ
ْ َ ْ ‫א‬ ِ ُ َْ َ ‫א‬ َ ِْ ‫ُ ْج‬ ْ ‫ا‬
ْ ‫﴾ َو َ ٓא ٰا َد ُم ا‬١٨﴿ َ َ َٔ‫َ ْ َـ‬ َ ‫َ ِ َ ْכ‬ َ ِ ۜ‫ًرا‬ ُ ْ َ ‫ْ ُۧؤ ً א‬
ْ َ ‫َ ُכ‬ َ ْ ‫َا ْ َ َو َز ْو ُ َכ ا‬
ُ َ

uzun ömrü olsa da, yenə axırda öləcəkdir. Gərək, öz xətasını iqrar edib Allah-
Təaladan bağışlanmaq istəyəydi, onun əvəzində uzun ömür istədi).

görə1s5ə)n(əَ m۪ َ öْ hُ ْl‫ا‬əَt ِ ‫) َא َل ِا َכ‬ - Allah-Təala buyurdu: “Ey İblis, sənin xahişinə
verdik. Qiyamətə kimi sənə ölüm yoxdur”.

(yəni1s6ə)n(m۪əَ ْ nَ əْ ‫ َا‬A‫َ ٓא‬dِ əَ m‫א َل‬əَ )sə-cİdbəleistmdəeydii:əm“Mr eətmniəasəsiydedini,bmzəənlazləəltaələstaəlddüığşımnəüzçdüimn,.

Xəbis İblis öz əməlini Allah-Təalaya isnad edir, halbuki öz ixtiyarıyla Adəmə

səcdə etməyi rədd etdi. Habelə hər kim öz şər əməlini Allah-Təalaya isnad edir,
g(əَ lə۪ َ nْ y‫ا‬oَ lِlarْ ُınَ ı‫ن‬nَ
xəbislikdə şeytana şərikdir). ُ ْ ‫َ َכ ا‬ ُ ْ َ َ ) - mən də o zəlalətin
əvəzində xalqın sənə tərəf düz üstündə əyləşib, onların

sənə tərəf gəlməsinə mane olaram.

ra on17la)rı(nْ ِqِ ِaٓ‫ א‬rَ şَ ılْaَr‫و‬ıَ nْdِ aِ ‫א‬nَ ْ َ‫ا‬vْəَ a‫ َو‬rْxِ aِ lْ aَ rıْ nِ d‫ َو‬aْ nِ , ۪ sْ ‫َا‬ağِ ْ َ vəْ ِ soْ ُl َtِ əٰ َrəflُ )ə-rionnddənan, dsöornd-
tərəfdən gəlib onlara vəsvəsə edib, sənə iman gətirib itaət etmələrinə mane
osəlanrəaşmük. ü( َr e۪ ‫ِכ‬t‫א‬dَiyْ iُnَ iَ ‫ْכ‬gَ‫ا‬öُ rِ mَ əَ z‫ َو‬s)ə-nil(asahni,koi nİbdlaisninsbounrsaöziünsbaiznilmardınövərküsmərüizyəyaəitdindiinr.
İnsanlar tamamən Allah-Təaladan qafil olub, Ona şükür etməkdən birdəfəlik
uzaqlaşıblar. Allah-Təalanın bəxş etdiyi nemətləri öz səy və çalışmalarına is-
nad edirlər. Allah-Təala zalımların dediyi sözlərdən ucadır).

müq1ə8d)də(ۜ‫ا‬s‫ًر‬ mُ əْ kَ a‫א‬nً ‫ُۧؤ‬dْ aَ n‫א‬ َqْ ِın‫ج‬aْ nُ ْm‫ ا‬ı‫ل‬şَ ,‫َא‬ ) - Allah-Təala buyurdu: “Ey İblis, o
ğm( َuan۪mَ hْ dَ‫ا‬aolْ dl‫ ُכ‬daْ uِ çrَ ıaxَ r.َ a(mْ َٔ‫ ْْ”َُـ‬.َِ eyiblənmiş və rəhmətimdən kənar oldu-

َ )‫ َכ‬-َ ِ َcəْ hَ əَ )nn-əəmlbiəstətnə,ininöszaünnlavrədasnənkəimtabseənoəlatnalbaerlaoltsaa-,
(Ondan sonra Allah-Təala Adəm və Həvvaya xitab edib

buyurur:)

19) (َ siَ zْə‫ا‬ ‫כ‬vَ eُ r‫ ْو‬d‫و َز‬iَ yimَ ْ ‫َا‬ hْ ‫ُכ‬əmْ ‫ ا‬i‫م‬nُ ‫ٰا َد‬ cٓ‫َא‬ə‫ َو‬n)n-ət“deəy Adəm, sən özün və xanımın
(Həvva*) Həvva), bu bağın (bağda) sakin olun. is(tْ əِnilَə‫ ُכ‬nَ
m‫ ُ َ א‬eْ yِ vəُ lْ əَ r)in-d(əeny yeyin. istənilən yerində və
Adəm və
istəsəniz,

(*Qeyd: Allah-Təala Adəm və Həvvanı Məkkə ilə Taif arasında torpaqdan ya-
ratdı. Bir bağda (ola bilər ki, o bağ Taifdə olmuş olsun) məskun olmalarını əmr etdi.

420

Əraf surəsi

‫َ ۧאُو ِِر َ َي‬ ‫َ ُ َא َא‬ ‫ْ َא ُن ِ ُ ْ ِ َي‬ ‫ا‬ ‫א‬ َ ُ َ ‫َس‬ َ ْ َ َ ِ ﴾١٩﴿ َ ِ۪‫َ ا א‬ ِ ‫َא‬ ‫َ َ ُכ‬ ‫َ َة‬ َ ‫َא ٰ ِ ِه ا‬ َِ َْ َ ‫َو‬
‫َ َ َة‬ ‫اَ ْو َ ُכ‬ ِ ْ ‫َ ُכ َא َ َ َכ‬ ‫اَ ْن‬ َ َ ‫ِا‬ ‫ِة‬ ََ ‫ا‬ ‫ِه‬ ‫َא‬ ‫ُכ‬ ‫א َر‬ َ ‫ُכ‬ َ ‫א‬ ‫َא َل‬ ‫َو‬ ‫َא‬ ِ ِ ‫ْ َ ْ ٰا‬ ُ ‫א‬ َ
‫َذا َא ا‬ ‫א ِ ُ ُ و ٍرۚ َ َ א‬ ٰ َْ ‫َا‬ َِ ‫َא‬ ‫َ ُכ‬ ٰ ّ۪ ‫ِا‬ َ َ ‫َא‬ ‫َو‬ ﴾٢٠﴿ َ ِ۪ َ ُ ْ ْ‫ا‬
ُ ﴾٢١﴿ۙ ۪ ِ‫א‬ َِ َْ َ ‫א ِن‬ ِ ‫ٓא‬ َ ‫َو‬ ‫َא‬ ُ ُ ‫َ א َ ْ ٰا‬ ‫א‬
َ َ َ ُ َِ َ ََ
ِۜ َ ْ ‫א ِ ْ َو َر ِق ا‬ ‫َא‬ َ ‫ْت‬
َ َْ

Libasları olmadığı üçün biyabanda qalmaq onlar üçün çətin idi. O səbəbdən onlara
bir müddət o bağda sakin olmağı əmr etdi).

mlaşemyv(a‫ َة‬əyَ sَıinn.d‫ا‬Oə‫ ِه‬nِ nٰ yu‫א‬eَnَsْəَmneَi‫و‬zَy),v-oəsavimanxdmtəznaablyıiemrmblaəurydianağ.na(coَala۪(ِrm‫א‬sıən‫ا‬sıəَzlِ.ən‫ َא‬, üzüm ağacı) yaxın-
‫ ) َ َ ُכ‬- əgər o ağacın

vəsin2d0ə)n(‫ ُن‬y‫א‬eَ mْ ə‫ا‬lə‫א‬rَ iُ َ ü‫س‬çَüَ nْ َ َ ) - şeytan Adəm və Həvvaya o ağacın mey-
vəsvəsə verdi. (Adəm və Həvva həmin bağda li-

bassız gəzirdilər. Lüt-üryan olmağın qəbahətini Allah-Təala hələ onlara

bildirməmişdi. Şeytanın məqsədi də bu idi ki, o ağacın meyvəsindən yeməklə

Adəm və Həvva həm Allah-Təalaya asi olsunlar, həm də lüt-üryan olmağın

qəbahəti onlara bəlli olsun. Həm də o vaxt onlardan ötrü yaşamaq çətin olub,
d‫א‬zَaaِ hhِ ‫ ٰا‬aiْ rَçvoəْ xِ aə‫א‬şَzkُiyaْ َ yr)əe-ttmçşeəəykktsaiünnlçəüor.nnNloaeracığnəakgciiıznAlimlnlaeqhy-avTləaəsnailnaedyxəiəbnbyyəreemrvleəərrixirnü).is(uo‫َي‬sn‫ر‬uِ l‫ُۧو‬anr‫א‬dَda‫א‬aَ onُ nَ ö‫ي‬lَatrِrْüaُ ِ
‫ة‬v“ِ َəSَ sivziə‫ا‬ns‫ِه‬əِrٰvəbeْ rbَ di‫א‬niَ.i‫ ُכ‬z(v‫ َر‬Aə‫ א‬lَ ql‫ ُכ‬aahlٰ əَ -)Tm-əaİabllaləihssaibzkeəluəbmvuaəsarvağəbasbcəuınkvuemmriebayAavnədsəhimnəzi ivhyəieşmH-şəəəyvciəvraoəyn)aa(‫א‬dَ ge‫ل‬öَd‫א‬rَiə‫و‬:َ
oqَ laa۪dِs‫א‬aıَ nğْ ı‫ا‬aznَ. ِ(eB‫א‬dَ ui‫ ُכ‬baَ d)ğia-rcyıknai,md(eaِ yْ ‫(َכ‬viَ əsَ stəi‫َא‬nmd‫ ُכ‬iəَrn‫ْن‬k‫َا‬ki,i)m‫) ِا‬hye-çemsvəəa, lxyətakölməlrmədləəəykniboollaəmrb, aəydnaiızdqıaaiəslatbənəmdlaiirrod.laa(‫و‬nrْ ,َ‫ا‬

heç vaxt ölməz, Allah-Təalanın sizə bu ağacın meyvəsini yeməyi qadağan

etməkdə məqsədi odur ki, mələk olmayasınız, ya da əbədi olmayasınız. İblis

and içdiyi üçün Adəm və Həvva bu sözlərə aldandılar).

“Əlb2ə1t)tə(,َ hə۪ qِ i‫א‬q‫ا‬ətَ əِnَ ,‫ א‬mَ ‫ ُכ‬əَ n ّ۪ s‫ ِا‬i‫ ٓא‬zَ əُ َ nَ ə‫َא‬s‫و‬iَ )hə-t İblis onlardan ötrü and içib dedi:
verənlərdənəm”. Onlar da İblisin

andını qəbul edib o meyvədən yemək istədilər.

o me2y2v)ə(dۚ‫ ٍر‬ə‫و‬nُ ُ yِ ‫א‬eَmُ əَyَ ə) - o and səbəbinə aldandılar, İblis Adəm və Həvvanı
ağacın meyvəsindən ysöevdqiləerd, iobm, oeymveəynvinəddəandyı eodnillaərra. (m‫ َ َة‬əَ lum‫َא ا‬ ‫ ) َ َ א َذا‬- elə o
oldu. (Allah-

Təalaya asi olduqlarını bildilər. Günahın və pis şeylərin qəbahəti onlara
(‫א‬ ‫َو َ َر ِْ ٰقا‬ ‫א‬ َ‫ْ ِ ْت‬ ‫ ِن‬-‫َא‬
məlum oldu). َ َ ْ ُ ‫ُا‬ َ ُِ َ ‫א‬ َ َ ) onlardan ötrü eyib yerlərinin qəbahəti
məlum olub, (ِۜ ْ َ َ ِ ْ َ ‫) َو َ ِ َא‬ - o bağın ağaclarının yarpaq-

421

Kəşfül-Həqayiq I

َ ‫َא‬ ﴾٢٢﴿ ٌ ۪ ُ ‫َא َن َ ُכ َ א َ ُ و‬ ِْ۪‫א‬ ‫ا‬ ‫ِان‬ ‫ٓא‬ َ ِ ‫َ ُכ‬ ْ ُ َ‫ِ ْ ُכ َ א ا َ َ ِة َوا‬ َْ ‫א‬ َ ‫ُכ‬ َ‫ْ َو ِِاَا ْ ْن‬ َ ‫َا‬ ‫َ ٓא‬ ُ ‫َر‬ ‫א‬ َ ُ ‫َو َא ٰد‬
‫ُכ‬ َْ ‫ُ ا‬ ‫ا‬ ‫﴾ َא َل‬٢٣﴿ َ ‫َא َل‬ ْ‫ا‬ َ ‫َ ْرَ ِْ ِ ْض‬ َ ‫َא‬ َُ َ‫َאٓ ا‬ َ
ْ ُ ِ ْ َ َ ۪ ‫َ ُכ‬ َ ٰ ‫ِا‬ ‫ْ َא‬ َْ َ ‫َو‬ ‫َא‬ َ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َو‬ ْ ‫ُو‬ ْ َ ٍ ‫َא‬ َ‫َِر‬
‫۪ َ א َ ْ َ ْ َن‬ ‫َא ٌع‬ َ ‫َو‬ ََ ْ ُ ْ‫ا‬ ۚ َ ْ
﴾٢٤﴿ ٍ ْ

larından öz eyib yerlərini örtməyə başladılar. (Bu ayələr eyib yerlərini

örtməyin vacib olduğuna dəlildir, eyib yerlərini açıb göstərmək qəbih olan
əHməəvlvləarydaənmdiür)r.a(c‫ ِة‬iَəَ t e‫ا‬d‫א‬iَb‫ْ ُכ‬ bِ uْ yَ u‫א‬rَ ‫ُכ‬dَuْ َ‫ا‬: “َ ‫ َا‬Bٓ‫א‬əَ sُ ‫ َر‬m‫َ א‬əُ n‫َא ٰد‬s‫َو‬i)zə-
ْ Allah-Təala Adəm və
bu ağacın meyvəsini
yaٌ eş۪kmُ a‫و‬əryُ oَi lq‫א‬aَan‫ ُכ‬dَ da‫َن‬üğ‫א‬şaَ mnْ əe‫ا‬nt‫ن‬md‫ ِا‬iər‫ ٓא‬d?َ ‫ ُכ‬i(mَ )O,-nnubinyəədsüistşiamzəəətdndəeonmldçəuıdxğiıumbn,uoksimi,zhəeəybqviliədqdiəərtənənndy,əeşndeisynotinaz?rna(soiْ nzُ ‫ َا‬aə‫َو‬

itaət etdiniz. Allah-Təala Adəm və Həvvaya bu xitabı edəndən sonra gördülər

ki, böyük xəta ediblər. Üzr istəyib xətalarından tövbə etməyə başladılar).

-eَ də۪igbِ ə‫א‬2,rَ 3öْ r‫)ا‬zəü(َ h‫א‬mَِ )mَ ü-ُ ْ ezَ‫ا‬əٓ‫א‬təَlmbْ zَ əüَətyl‫א‬tmَiəb‫َر‬,*,öbَez‫َא‬daü)ğim-bışdüsleaəzdmnəiizlanəəyrrqı:əbə“rzbEəvibyeziribnməiənzgibşmüaənxirsasəlohbəlırbdmdiuməıqzni”dzo.a,(lnba‫ َא‬urkْ ıَeəqçmْ.َm‫ َو‬ə‫א‬əlَ dَsəəْ nِ bْ ,َ i(zْ َ xəta
َ ‫َ) َ َو ُِاכ ْن‬

(*Qeyd: Adəm və Həvvanın təqsiri hərçənd kiçik və bağışlanan günah idi,

amma Allah-Təalanın əzəmətinə görə, onu çox böyük hesab edib adını zülm qoydular.

Peyğəmbər və övliyaların adəti belədir ki, kiçik olan günahı da böyük hesab edərlər.

Amma çox böyük olan savabı kiçik və dəyərsiz bir şey kimi göstərərlər. Adəmin nəsli də

gərək, öz babalarına tabe olsunlar. Günah etdikdə, gərək, Adəm kimi tez öz təqsirlərini

etiraf edib tövbə etsinlər, nəinki Adəmin düşməni şeytan kimi təkəbbürlənib, gü-

nah içində qalıb asi və zalım olsunlar. Babasını qoyub, onun düşməninə tabe ola-

na naxələf övlad deyərlər. Mövlana Cəlaləddin Rumi nə gözəl deyir: “Ey üzü nurlu

kişi böyük baban (Adəm)dən dərs al. O, İblis kimi təkəbbürlənmədi: “Rəbbim mən

özümə zülm etdim”,-dedi. Əlbəttə, gərək müsəlmanlar da Qurani-Şərifin hökmüylə

babaları Adəmin yolu ilə getsinlər, amma Qurani-Şərifin hökmləri cəhalət zülməti

altında gizlin qalıbdır. Dövrümüz elm və maarif zəmanəsi olduğu halda, əksinə, biz

müsəlmanların günbəgün cəhalət və nadanlığı artıb və Qurani-Şərifin əmrləri hökm-

süz qalıbdır. Bizim kimi müsəlmanlara müsəlman deyilməsə, yaxşıdır. Çünki islamın,

Quranın adını, gözəl yolunu xarab və məhv etmişik).

Adəm24)və(‫و‬Hُ َ əvvٍ aْ َ,ِ oْ ‫ ُכ‬mُ üْ َ q‫ا‬əُdِdْ ‫ا‬əs‫א َل‬mَ ) ə-qAamlladha-nTəbailra-bbiruiynuizrldəud: ü“şEmyəşneyotladnu,ğeuy-

nuz halda əskik olan məqama enin. Şeytan sizə, siz şeytana düşmən olub
yer üzündə qalacaqsınız. ( ٍ ۪ ٰ ‫ِا‬ y‫א ٌع‬eَ rَ ‫و‬lَ əşَmَ ْ əُ , ‫ض‬mِ ə‫َ ْر‬işْ ‫ا‬ət ِvəْ ‫ ُכ‬gَ ü‫) َو‬zə-rsainzivnaürdçüırn”.yer
üzündə ömrünüzün sonuna kimi

A2d5ə)m(‫ َن‬öْvَ lْ aَ d‫َ א‬ı, ۪ ‫ ) َא َل‬- (bu ayədə Adəmə və nəslinə onun xitab edib buyurur:)
yer üzündə həyat taparsınız, (bundan sonra övladlarınız da
ey

422

Əraf surəsi

‫ً ۠א‬ ‫َو ۪ر‬ ْ ‫ٰا ِ ُכ‬ ْ َِ ‫א ُ َ ا ۪ري‬ ً ۪‫َ َא‬ ِ ْ ‫َ ْ اَ ْ َ ْ َא َ َ ْ ُכ‬ ‫ٰا َد َم‬ ٓ َِ۪ ‫َא‬ ﴾٢٥﴿۟ ‫َن‬ ُ َ ْ ُ ‫ِ ْ َא‬ ‫ُ ُ َن َو‬ َ ‫َא‬ ۪ ‫َو‬
‫َא ُن‬ ‫ا‬ ُ ‫ُכ‬ َ ْ َ َ ‫ٓ ٰا َد َم‬ ٰ َ ‫َא‬ ﴾٢٦﴿ ‫و َن‬ ‫כ‬ َ ‫َא‬ ‫ا‬ ‫ِِ ََכَ َاْ ِِْو ِ َُْع ٓא ٰاَءََאِْ ُ ِ ۪ َت‬ ‫ٰذ‬ ۘ ْ َ ‫ِ َכ‬ ‫ا ْ ٰ ى ٰذ‬ ‫َא ُس‬ ِ ‫َو‬
ْ ِ ُُ َ ‫ُכ ْ ُ َ َو‬ ‫ِا‬ ۜ‫َ ْ ٰا ِ ِ َ א‬ ‫َא‬ ُ َِ َ ِ ُْ َ َ ِ ‫א‬ ۪ َ ٌ ْ ِْ ْ ‫ٓא َا‬ ‫َכ‬
ُ َ ۪ ُ ‫א‬ ‫َא‬ ‫ا‬ ‫َ ْ َא‬ ‫ْ ُכ‬ َ‫ا‬ ‫َج‬ َ ‫َ َ ْو‬ َ َ
ْ ْ ُ ُ ِ َ ُ َ َ َ َ َ َ ‫ِا‬ ْ َ
﴾٢٧﴿ ‫َن‬ ‫ا‬ ‫א‬ ۘ ُ
ُ ْ ُ

-yeerləüzoüynedrədgəüyzəernaənAklelçaihrə-Trləəra)l.a(‫َن‬sizُ i ُdَ i‫א‬rَ il۪ ‫و‬dَ )ib-,oqyiyeradməədtəgöülnəürsniəniçzı.x(a‫ َن‬rsُ ınَ ıْ zُ .‫) َو ِ ْ َ א‬
o۪ َ n‫א‬dَ )a-n
gönd2ə6r)d(i‫א‬kً .‫ ِ َ(א‬Yْ ə‫ ُכ‬nْ َiَ o‫א‬şَ ْ eَ yْ ‫ َا‬ləْ َri‫د َم‬kَ ‫ ٰا‬i,ٓ ey Adəm övladı, həqiqətən, sizə libas
libas əmələ gəlir, onları da sizdən ötrü

yaratdıq. Hz. Adəmin özü və özündən xeyli sonra övladları da heyvan

dərisi ilə örtünürdülər. İran sultanı Cəmşidin zamanında Allah-Təalanın
ibl-niibosraalsdnilbəaaarəssmiyszaiəazrniatəvəttdqəvıveqeayr,idbl(ioibyynaielsearılrlnmıəırgiinvenyeigzrmüidcəgiükkiz.isllə(iəzYdtdəoəərnxn.iu(cö۠‫א‬Auًtrll‫ر‬lü۪ua‫ َو‬hq)z--ikTnəyəəşetafnloaoəyllsuasuinnziddb).uaədn()‫ى‬.əö(tٰ tْ ْe‫כ‬rُ düِ‫ ٰاا‬iْ‫س‬bbَ ُ ə‫يא‬gَzِ ö‫و‬ə‫) َ۪ر‬z‫ا‬kَəُl-)il

xüsusiyyətlərə sahib olmaq, necə ki libas insanı dünyada isti və soyuqdan qo-

ruyur, ya da ondan ötrü zinət olursa, habelə Allaha ibadət və itaət və gözəl

xüsusiyyətlər axirətdə insanı əzabdan qoruduğu və ondan ötrü axirət zinəti
ٌisْ َti‫כ‬vَ əِ ‫ٰذ‬ ۘ) - bu təqva libası
olduğu üçün ona da libas deyilir). ( soyuqdan qoruyar, dünya libas-
larından yaxşıdır, dünya libasları amma təqva

(axirət) libası axirət əzabından mühafizə edər, axirət evində zinət verər.
q(ِ ü‫ا‬d‫ت‬rِ ə‫َא‬t‫ ٰا‬inْ iِn ‫ ) ٰذ ِ َכ‬- bu, (Adəm övladı üçün
əlamətlərindəndir. (Öz lütf və libas yaratmaq) Allah-Təalanın
rəhmətindən insanı heyvanlar
onnelmarədtaonldöutrğüunliabaasgyaahroaltudbı).v(ə‫و َن‬oُ n‫כ‬uَ nْ faَ yَ )d-aəsılnbaəttfəik, iirnsvaenrliabr,
kimi etməyib, ُ
libasın böyük

gərək, Allah-Təalaya şükür etsinlər.

əmm2a7rə))(‫ن‬sُ i‫א‬zَ iْ fi‫ا‬tnُ ə‫ ُכ‬-َfِ əْ َsadَ a‫ا َد َم‬sٰ aٓ lı۪ َb‫َא‬A) l-laehy-TAədaləamnınöviltaadəıt,inşdeəyntaçnıx(axrəmbiassnınə.fsOi-
Oۜ‫א‬z(laAَarِ mzdِ a‫ٰا‬aəْ amvmَ n)əas-vcnvəəoəndnsHnaələaəlvvütreəvıtr-aAdiünbalrıl,)xyatiachələnaqonvlginataəaə,zbətAmditldləmələnaknəhçozauısnxizilnataaarirqzıədb.tea(,dlِniçiböbَ öalْ,t‫ا‬lsrəeıَürynِəiıçbْoəs‫ ُכ‬aytnْilelnَıaَrb‫ َا‬rol,‫ج‬əَdl(rsَa‫א‬uiَْnnn‫ َُا‬iٓ‫א‬.çَ oَ ‫א‬ıE‫ََכ‬xnِ ya)l‫א‬arَA-rُtْddaaَ əıtg‫ع‬aُmkö-ِ iْas,َö)tn(və-‫א‬arlَ ansoُ idَınnzِ ıُ-ı,.ِ
a(ْ xtُ aəَ ‫ْو‬b-َaiَ snَan)nə-fızosiı-nsəizmbəemeləlaərdəbüivşrmədəüonnşmiunnədnəqdnoişrçuəknkil,ainrhımə: qəqizəqszəiəntbəi,nzm,şəşieh?yvtə(at,ُnıْtnəَ köْəzِbübُ ُ üv۪rəَ ,‫ َو‬yqَoüُ lrduْ a‫ ُכ‬r,şlٰ kaَ irُ nı‫ِا‬
və ədavət və bunlardan başqa olan xəbis xüsusiyyətlər) sizi görürlər, amma
siz onları görməzsiniz. (‫ ) ِا א َ َ ْ َא ا َא ۪ َ َا ْو ِ َאٓ َء ِ ۪ َ َ ُ ْ ِ ُ َن‬- həqiqətən, biz

423

Kəşfül-Həqayiq I

َ َ ‫َن‬ ُ ُ َ ‫َ ٓא ِءۜ َا‬ ْ َ ْ ‫ِא‬ ُ ُ ‫َ ْא‬ َ َ ‫ا‬ ‫ُ ْ ِان‬ ۜ‫َא ِ َ א‬ َ َ ‫َوُ َا َ۪ا‬ ‫َِو ۠ا‬ ‫َא‬ ‫ٰا َאٓ َء‬ ٓ‫א‬ َ َْ َ ‫ْ َא‬ َ ‫َ ً َא ُ ا َو‬ ِ ‫َא‬ ‫ا‬ ُ َ ‫اَاََ ْوُِوا َِِاذَآَאَّ۪אَء‬
ِْ۪ ُ ‫َوا ْد ُ ُه‬ ٍ ِ َِ ‫ُכ‬ َْ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ُ ‫ا ُو‬ ُ ْ ِ ْ ‫ِא‬ ّ۪ ‫َر‬ َ َ‫ا‬ ْ ُ ﴾٢٨﴿ ‫َن‬ َُ َْ َ
َ ۪ ‫ٍ َא‬ ْ ََ ّ ‫ُا‬ ِ َْ َ َ
َ ‫ِا‬ ُ ‫َ َ ُכ‬ ‫۪ز‬ ‫ُ وا‬ ‫ٰا َد َم‬
‫ُ ُ ا َ ُوا ا‬ ِ ۘ ْ َ ‫ًא‬ ۪ َ ‫َ ۪ ًא َ ٰ ى َو‬ ﴾٢٩﴿ۘ ‫ُدو َن‬ ُ َ ْ ‫َ اَ ُכ‬ ‫َכ ُد َوא َِن‬ ۘ َ
ٓ ۪ َ ‫َא‬ ﴾٣٠﴿ ‫َ ُ و َن‬ ُ ْ ُ َ‫َ ُ َن ا‬ ْ َ ‫َو‬ ِ‫ا‬ ْ ِ
ِ ْ َ ِّ ‫ْ َ ُכ‬ ُ ْ

şeytanları öz əməlləri səbəbi ilə Allah-Təalaya iman gətirməyən şəxslərə

dost etdik ki, şeytanın vəsvəsəsinə qulaq assınlar. Amma şeytan mömin
şəxslərdən birdəfəlik uzaq olub heç vaxt möminlərə hakim bilməz.

28) (ً َ ِ d‫ َא‬e‫ا‬səُ َnَ k‫ا َ“ذا‬iِ İ‫و‬,َ k)ei-tdsşəieybyiəntbaizdnəabnutabqbiəzebboihluaənəmmşəəəxllisnleəəddriirqri?əkb.(i‫א‬Bhَ ‫ٓא َء‬iَbr‫ ٰا‬iiٓ‫א‬nrَ ْcَəiَ msi‫َא‬əbْ lَue‫َو‬dd‫ا‬uəُrn‫َא‬dk)əi-,,
əgər onlara

cavabda deyərlər:

ata-babalarımızı bu əməlləri edən görüb biz də onlara tabe olub təqlid

eləmişik. (Bunun cavabı odur ki, ata-babanın yanlış olan yolunu təqlid etmək
-əbma(teiryldeMidr)iəb.hd(ə‫ ۜא‬iَmrِ ”‫א‬mَ.َ (əَ B‫ َا‬dُu),‫ا‬n‫َو‬ou)nn-laciarkvaiandbceıinskidiab, AuAdlllluaarhh--kTTiə,əaAallalalbayuhay-iTuftrəiuarral:a)e(bd‫ ِۜء‬iٓ‫א‬izrَ əsْ inbَ ْ ‫א‬iuِz.ُ qُ H‫ْא‬əَ bəَqihَ iq‫ا‬ə‫ن‬əmt‫ ِا‬əəْnُl)i,
Allah-Təala heç vaxt pis və qəbih əməli əmr etməz. Bu xüsusiyyəti Allah-
sTöəzaülaiysnaaidsneaddirestimniəzkkzi,üolmnadeülrm. (i‫ن‬nَ izُ yْ َoxَ d‫א‬uَ rِ ?‫ا‬ Cَ əَ h‫َن‬alُətُ ‫ ) َا‬- Allah-Təalaya o
َ َ və nadanlıq sizə qa-

lib olub, o səbəbdən Allah-Təalaya qəbih xüsusiyyətləri isnad edirsiniz?

sTٍ öِəzalْ əlَ2ar9ِiّ t)‫ ُכ‬əə(mrَ۠ ِْəِrfْ iِ nْeْ ‫אُכ‬təِ mَ tّ۪əu‫ َُر‬z‫و‬tُ َ.u)َ ‫َا‬Ən-.ْknُ A)sai-lnml(aəeah.yz-əTMdvəaaəalxhəltəatımdühamzənrrəəddbr)əa,əfşdəfqteaaskərchie,detməçməebəndyiirəimnəşdəmrəxərsbüəbezdiüüminzbübdtzueiürlt.əmA(q‫ا‬aləlyُbaıhin۪ ‫َا‬h‫و‬-َ.
(qeَ dَiyّ۪ila‫۪ا‬m)mِ -ْ əəُzitt.d‫ُه‬a(əəُْ t‫دُכ‬qْ ‫ َاا‬v‫و‬aََ )əَ y‫א‬ıi-َ db‫ َכ‬ı)atbəd-,kənəctvəeAvcAəəlllalkklhaii-hskTi-izTəmiaəiilalakdlyaidraniəılmfəəçrəasdxğiünsıurnizısyb.dauyixra.lagOsənltaidraoibnndabirai,bş(qa‫ َن‬ad‫و‬s‫ُد‬əıtnُ َae)di-binya.edn(əُətَ

zhbِ əia‫ا‬dl‫ن‬şaِ aq‫و‬l3əy‫د‬aُ 0təiْ)tşhِ(eei‫َءى‬ydt‫ ٓא‬dَtaِٰ a‫َو‬yiْ ,‫َا‬nə‫ًא‬ltَ(aəُ ۪ َrَ۪ ü)‫א‬aََs-tAüi‫اا‬t)nlal-ُ əatuِ thhْ tَ -aəَ eTnqdləiaiqabَ rəla,at‫)א‬əً bodn۪niَa,r‫و‬lَ za)qzərər-lılaualbplöəəaatztdşld(əqəöəraziqqniabxaəlitlarimyndaqaoşrqrsəltuaxlrpasıtlayuiəlitrəq(döAiuomzlllladaainrxuhat.-ivyTg(ə‫ا‬aə‫و‬ərlُaəlAaَlnarll‫ا‬ıldəaُraihəlُ nə)-‫ِا‬
Tkiə,ahlaidnaınyəittdaəədtiinrdləərn. Əçıkxsdiınlaə,r.h(i‫َن‬d‫و‬aُ yَ ْəُ tdْ əُ n‫ َن َا‬biُ rَ dْ əَ ‫و‬fَ ə)l-ikamuzmaqalealşəıbglüamr. an edirlər

31) ( ٍ ِsəْ cَ dəِّ ‫ ُכ‬edَ ْ əِ rkْ ‫ ُכ‬əَnَ ‫ ۪ز‬z‫ا‬i‫و‬nُ əُ tli‫ َد َم‬l‫ ٰا‬ibٓ a۪ َ sl‫א‬aَ )r-ınıezyı Adəm övladı, hər dəfə na-
maz qılıb geyinin. (Allah-Təala gözəl

424

Əraf surəsi

‫َ َאא ِِد ۪هت‬ ِ ِ ‫َج‬ َ ْ َ‫ٓ ا‬ ۪ ‫ِا‬ ‫ََا‬ ‫۪ز‬ ‫َم‬ َ ْ َ ُْ ﴾٣١﴿۟ َ ۪ ِ ْ ُ ْ ‫ا‬ ِ ُ َُ ‫ِا‬ ‫ۚا‬ ُ ِ ْ ُ َ ‫َو‬ ‫ا‬ ُ َِ ْ‫ِّاَא َو ِات‬ ُ ‫َو ُכ‬
ٰ ‫ُا‬ ِّ َُ ‫ٰ ِ َכ‬ ‫َ ِۜ َכ‬ ِٰ ْ‫ا‬ ‫َم‬ َ ً ‫א‬ ‫ِة ا ْ َא‬ َٰ ‫ا‬ ِ‫ا‬ َ ‫ٰا‬ ۪ ِ َ ‫ِ ِا‬ ْ ُ ‫ِّ ْز ِ ۜق‬ ‫ا‬ َ ُ َ َْ ‫ٍم‬ ْ ‫َِوَا‬
ْ َ َ ْ َ ‫َو‬ َ ِ َ َ َ َ ‫َא‬ َ ِ ْ ‫ا‬ ْ‫ا‬ ُ ‫َر‬ َ َ ‫َא‬
‫א‬ َ ْ ِ ‫َم‬
َ ‫א‬ َ َ َ ِّ ْ ُ ﴾٣٢﴿ ‫َن‬

libasları və dadlı yeməkləri haram etməyibdir. Bəzəkli libaslardan və dad-

lı yeməklərdən nə yesəniz də, sizə bir zərəri yoxdur. Amma yeyərkən bir

mətləbə riayət edin ki, sizə faydası olsun, o mətləb də budur ki, yeyərkən israf
yeadَ taram۪txnِıəşqْ ıiyُ çnyiْ i‫ا‬n)een,mm-.i(şhəə‫ا‬tytəalُ qihənِ dirْqiaُknənitd,َ ə‫و‬aَəbn)rnət,-ıdAyqaəelynmylaeiinnmhm.i-zəaT(əy‫ا‬əyiُzaneَ əl,yْar‫ا‬in‫و‬əbَ ie)rs-cr-ivəçaAməfkleniəladkabhəxdu-noəyTş*uşələruaiuxsqlrrsa)ladn:əfrüı(ni‫ا‬eçtsayُ m‫כ‬eُ ra‫و‬vَ rə)omayl-tmiəndAza.ı.ğlsİlııaşndtha.a-h(dTaləınaِsılُuzadlnaَ aırُ nn-‫ِا‬

(*Qeyd: Harun ər-Rəşidin xristian bir həkimi var idi. O həkim Əli ibn Hüseyn

ibn Vaqid adlı alimdən soruşdu: “Sizin Quranda tibb elmindən heç bir şey yoxdur,

halbuki elm 2 qisimdir: din elmi və bədən elmi. Quranda din elmi var, amma bədən

elmi yoxdur”. Fəzilətli alim Əli ibn Hüseyn dedi: “Allah-Təala bütün tibb elmini

Qurani-Şərifin bir ayəsinin yarısında toplayıbdır”. Həkim dedi: “Hansı ayədir?”

Alim cavab verdi: “Yeyin, için, ancaq israf etməyin” ayəsidir. Həkim dedi: “Amma

peyğəmbərinizdən tibb elminə dair bir şey yoxdur”. Alim dedi: “Bizim peyğəmbərimiz

tibb elmini bir neçə müxtəsər kəlmədə cəm edibdir”. Həkim soruşdu: “O kəlmələr
hansıdır?” Alim dedi: “Peyğəmbərimiz buyurubdur ki, mədə xəstəlik evidir,” (yəni
bütün xəstəliklər mədəni doldurub çox yeməkdən yaranar, mədəni çox yeməkdən qo-
rumaq ən birinci dərmandır, hər bir bədən hansı qidaya adət edibsə, o şəkildə qi-

dalandırın). Həkim dedi: “Sizin Quranınız və peyğəmbəriniz tibb elmində Qalendən

ötrü bir şey qoymayıbdır”).

Təal3a2n)ın(‫ ۪ه‬ö‫א ِد‬zَ ِ ِb‫ج‬əَ nَ dْ َ‫ا‬əlٓər۪ ‫ا‬inِ d‫ا‬əَnَ ‫۪ز‬öt‫ َم‬rüَ çْ ıxَ aْrُ ı)b-y(aeryatMdıəğhı əzminmətəldə)r,i de ki, Allah-
rşeaymləreidkibimdirs?izə(ۜ‫ق‬hِ ‫ْز‬aِّ r‫ا‬amَ ِ e‫ِت‬d‫א‬iَ bِّ d‫ا‬i‫َو‬r?) kim sizə ha-
- Allah-Təalanın ruzilərindən
Allah-Təala bu nemətlərin heç pak olan
rnaemməettlmərəydiübndyira.d(a‫َא‬ m‫ا‬ö‫ ِة‬mٰ َinْ ‫ا‬lərِ d‫ا‬əُ nَ ‫ٰا‬ öَ tr۪ üِ dَ üِ r.ْ birini ha-
ُ ) - (ey Məhəmməd), de ki, bu
ْ Kafirlər və müşriklər də on-

larla nemətlərdə şərikdirlər. (ِۜ öَ tٰ rِ ْü‫ ا‬d‫ َم‬üْ َ rً . َKِ ‫א‬aَ f)ir-vaəmmmüaşrqiikylaəmrəəotngdüannühnedçə bu
nemətlər ancaq möminlərdən bir
helimssəsavhəipbai yolyuobxdAulrla. h(‫כ‬-َ Tِ əٰ ‫َכ‬a)la-yhaaşbəerliəkqqeoyşdmoaluynanduş,ə(x‫ َن‬sləُ rَ ْdَ ə‫ ٍم‬nْ َ ِö‫ت‬tِr‫א‬üَ ٰ ْ h‫ ا‬aُ laِّ lَ ُ )-
və

haramı bəyan edirik ki, Allah-Təalanın halalını halal və haramını haram

etsinlər.

33) (böَ yِ ü‫َ ا‬kَ ْ ‫ا‬güَ ِّ n‫ َر‬a‫ َم‬hَla‫א‬rَ ı ‫ِا‬ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), de ki, həqiqətən, mənim
rəbbim (zina, homoseksuallıq, adam öldürmək, oğur-
luq, yalandan and içmək kimi günahları) haram edibdir. ( َ َ َ ‫) َ א َ َ َ ِ ْ َ א َو َ א‬

425

Kəşfül-Həqayiq I

‫َن‬ َُْ َ َ ‫َא‬ ِ ‫ُا ََ ا‬ ُ َ ‫َواَ ْن‬ ‫ْ َא ًא‬ ُ ۪ ِ ‫ِّ ْل‬ َ ُِ ْ َ ‫َא‬ ِ ‫ِא‬ ‫ا‬ ‫ِ ُכ‬ ُْ ‫َ ِאَوَذاَا ْن‬ ِّ َ ْ ‫ا‬ ِ ٍْ َِ َ ْ‫ِْ َ ُכ‬ ‫َوا ْ ِ ْ َ َوا‬
‫א‬ ‫ٰا َد َم‬ َ۪ ‫َא‬ ﴾٣٤﴿ ‫ُ َن‬ ِ ْ َْ َ ‫َ ً َو‬ ‫א‬ ‫ُو َن‬ ‫َ ْא‬ َْ ْ ُ َ َ‫ا‬ ‫َ ٓא َء‬ َ َ ‫َن‬ ۚ ٌ َ ‫َا‬ ُ‫ا‬ ِّ ٌُ
‫ِا‬ ٓ َ َ ََ َ ٰ ‫ِا‬ َ ۙ ُ ‫ٰا َא‬ ْ ‫ُכ‬ َُ ‫ْ ُכ‬ ‫َو‬ ﴾٣٣﴿
ََ ۪ ِ ‫ُر‬ ْ ‫َ ْא ِ َ ُכ‬
﴾٣٥﴿ ‫ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬ ْ َ َ ‫ْ ٌف‬ َ َ ْ َ‫َوا‬ ْ ْ

z(T-üَ əgْ lِamiْ zl‫وا‬aَl)iens-tidmzvəəəəvyhyəieençsaiəşzbkəsiairzhrədadərkala,iiçmlhikgəöergdnüiidkbnəidarhhimral.aəld(rd‫א‬ıaًi‫א‬yhَ biaْ uُrhaag۪ mِlüd‫ل‬nْaeِّ a,َdُ hoiblْnaَ .lr‫(א‬aıَ rِّ ِeıَ t‫א‬Aْ m‫ ِا‬lِ‫ا‬ləْ َa‫ُכ‬kِ hِ -َsْ Tُْizَ ْ‫ن‬əْə‫وا‬a‫ َ)و ََا‬hl)a-ay-rnaaAamhşləladarqhıirk*-.
qoşmanızı sizə haram edibdir. Bəs niyə Allah-Təalaya şərik qoşursunuz?
(T‫ َن‬əaُ lَ aْ َyaَ i‫א‬sَ nِ a‫ا‬d eَ tَ d‫ا‬iyُ inُ َ iz‫اَ ْن‬ş‫ َو‬e)y-ləyreinsəizAə lhlaahra-Tməaeldaibydailra.ndan iftira edib Allah-

(*Qeyd: Günahların haram olduğunu bir yerdə qeyd edəndən sonra zülm ilə Allah-
Təalaya şərik qoşmağın bir yerdə qeyd edilməsi bu iki işin son dərəcə qəbih olmasına
işarədir. Heç bir pis əməl bu iki şeydən daha pis ola bilməz. Zülmün ilk dərəcəsi Allah-
Təalaya şərik qoşmaqdır. Ondan sonra hətta heyvan da olsa, məxluqata zülm etmək son
dərəcə qəbihdir. İnsana layiq deyil ki, adını insan qoyub, amma zalımlığı özünə şüar
etsin. Belə şəxsə insan demək olmaz. Şeyx Sədi necə də gözəl deyir:

Bir zalımı gördüm ki, günorta yatıb,
Dedim ki, bu fitnədir, yatsa yaxşıdır.
Çünki onun yatması oyaq olmasından daha yaxşıdır,
Belə yaşamaqdansa ölmək yaxşıdır.)

34) (ۚ ٌ َ ‫اُ ٍ َا‬ tِّ ə‫ ُכ‬yِ ‫و‬iَ n) - Allah-Təalanın peyğəmbər göndərdiyi hər bir
ümmətdən ötrü edilmiş bir vaxt vardır, o müəyyən vaxta qədər

Allah-Təala onlara möhlət verər. Əgər iman gətirməsələr, o müəyyən vaxt
çm‫ َن‬aitُ şaِ vnْ َ adْ xَatnıَ ‫ َو‬gsً əoَ ln‫א‬ibَra‫ َن‬ç‫و‬aoُ tnِs‫ْא‬laَa,ْrَo)an-ədnzaəanbzsaogmnöanrnadəoorniəmlra.ar(naNgəezəcatəibrkmni aəbyzuiəylnuoürluamrr:.m)O(əttَ iənyْ ُtiُnəَyَ‫ا‬eind‫ ٓא َء‬ieَlmd‫ا‬i‫ َذ‬il‫ ِא‬ş-َ

vaxtdan sonra onların əzabı nə bir saat irəliyə çəkilər nə də bir saat geri

qalar. (Məkkə əhlinə Allah-Təala möhlət verdi, iman gətirmədilər, möhlətləri
bitəndən sonra Allah-Təala onları müsəlmanların əllərində zəlil etdi).

qz‫ن‬tpَ əiəemrُyməَ ğfْ 3gaiəَ m5)imyn)-əibzo(bdəvlْemrəə‫ ُכ‬llnəْəaeِ rzşhöəəlٌkazxtُrasa‫ر‬.ُcmlbəinrْel‫ُכ‬aəsoirَnqِlı‫ْא‬umiiَ zybd‫א‬ıa,zəm‫ ِا‬ıqn‫َم‬əos‫ َد‬tir‫ا‬pٰ zxgeəٓ uüy۪ َbynğeəü‫َא‬ytm)niarüb-xsnəşəeırləəyləzərm,arAb(ədgıَlnəəlَəlmdirْ baَ‫وا‬e,nَ öt(vsnۙ ələٰ a,۪ ‫اא‬dqَ (‫ ٰا‬ıِoْ ,ُْrَ ‫َُכ‬əx)ْguََ ‫َو‬-َəvr‫َْن‬aoِ srْ َivdzَ aıəُ rَ‫ف‬x),ٌ tbn-ْ iəkَ zbiidmmiَə-َ

426

Əraf surəsi

ِ ِ َُ ْ ‫َا‬ ْ ََ ﴾٣٦﴿‫و َن‬ ُ ِ‫א‬ َ ‫۪ َא‬ ‫ْ ْ ِכ‬ ُ ‫א ِ ۚر‬ ‫ا‬ ُ‫۪א ُُب‬ َ ْ َ‫ا‬ ‫َ ْ َ ٓא اُ ۨو ٰ ِ َכ‬ ‫ُ وا‬ َ ‫َ ْכ‬ ْ ‫ِ َא َوا‬ ‫َ ِא‬ ‫ِ ٰא‬ ِ ‫ا‬ ُ ‫َوا ۪ َ َכ‬
َُْْۙ َ َ ‫َא‬ ُ ُ ‫ُر‬ ْ ُ ْ ‫ِا َذا َ ٓא َء‬ ۜ‫َא ِب‬ ‫ا‬ َِ ْ َ َْ ُ ‫ِ َכ‬ ۪ ِ ‫ِ ٰא َא‬ ‫ِ َ ْب‬ ‫ًא اَ ْو َכ‬ ‫َכ‬ ‫ا‬ َ َ ‫اْ َٰى‬
﴾٣٧﴿ َ ِ ‫ا َכא‬ ُ ‫ْ َا ُ ْ َכא‬ ٓ َ ‫ا‬ ُ ‫َא‬ َ ‫َא ُ ا‬ ٰ ‫ۜ اُ ۨو‬ ََ ‫ْ ُ َن‬
ۜ‫اُ ْ َ َ א‬ َ ۪ ٌ ُ‫ا‬ ِ ِ ‫ا‬ َ ِۜ ‫ا‬ ‫ُدو ِن‬ ‫ً ۙא‬ َْ ٍ
ۜ‫ِ َ ا א ِر‬ ِ ‫ًא‬ ُ ْ ‫َا‬ ٓ ٰ َ ‫ُ وا‬ ِ َ ‫א َو‬ ِْ ِ ۪ َ ‫َא‬ َ ُْ ْ ‫ُכ‬ ‫א‬ َ َ ْ ‫َא ُ ٓا َا‬
َََ ‫א ِ ۜر‬ ِ ِْ ِ ‫ُ ۧو‬ َ ِ ْ ‫َ ْ ِ ُכ‬ ِْ ْ ۪ ‫ا‬ ُ ‫َא َل ا ْد‬
ْ ‫ْ ًא‬ ْ َ َ ‫َد‬ ِ‫ََ ٰאא‬ ‫ُכ‬ ‫ا‬ ْ ‫ِّ َوا‬ َ۪ ُ‫ا‬ ٓ ُ
‫َا‬ َ ِ ‫َא‬ َ َ‫َא ٰ ُۨ َ ٓ ِء ا‬ ‫ا‬ ‫ِا َذا‬
ْ ‫ُ ْ َر‬ ٰ ْ ُ ٰ ْ ُ‫ْ ا‬ َ ‫َא‬ ‫اد ِا َر ْ ُכ‬ ٍّ ‫ِ ُכ‬ ٓ َ
‫َא َل‬
ٌ

ayələ3r6i)m(i‫א‬zَ ِ i‫ٰא َא‬tِ ək‫ ا‬zُ i‫כ‬bَ َ eَqdaْ ۪ iَ‫ا‬l)b‫ا‬ı‫و‬bَ -,),(o-hٓ‫א‬nَ eْolَça‫ا‬rşv‫و‬əacُ xَxə‫ْכ‬sthَləəoْ r‫ا‬nr‫ َو‬d)nkaə-imnpoçneoıylxdağmurəanmauzqbnlaaərryr.şloıəlrdtəəakşiəlmabrabınüdrıgrləəvntəiirrhm, ə(əm‫כ‬yَ iiِ şbٰ ‫ۨو‬ə,ُ‫ا‬
c‫ َن‬ə‫و‬hُ ِə‫א‬nَ n‫َ א‬əm۪ ْ oُ d‫א ِ ۚر‬un‫ب ا‬dُ a‫א‬

yalan37i)sn(ۜa۪ ِ ‫א‬dَ ‫ ِ ٰא‬e‫ب‬dَ ib‫ َכ‬, ‫و‬yْ ‫ َا‬a‫ًא‬ ِ ‫ِ َכ‬ o‫ا‬nuَ nَ ‫ى‬ayٰ َəْ ‫ا‬ləِ rinِ iُ َtْəَ‫ا‬kzْ iَ bَ ) - Allah-Təalaya iftira edib,
da edən şəxslərdən daha zalım
odlaanonkliamrddairn?ö(t‫ ۜب‬rِ ü‫ ِכ َא‬yْ ‫ا‬azَ ıِ lıْbُ ُ tə۪ yَ inْ ُ ُ e‫א‬qَ dَəi‫כ‬dlَ əəِ nٰr‫اُ ۨو‬ö)kmi-, büournlləqareriyavdəgoörlnuudznəialrəndriişyəyixmestliiəzşrəəmr.də(ül‫َذا‬ən‫ ِا‬kyٓləaَr-
gْ əُ َliْ bَ ,َ َ o‫א‬nَ ُ lُa‫ ُر‬rıْ ُvْ ‫ء‬əَ ‫ ٓא‬fَa)t -etodizraəmr. a(nِۜ a‫ا‬ ‫ن‬dِ ‫و‬e‫ُد‬yəْ rِ lə‫ َن‬r:ُ “ْ َAْllُ ْa‫ ُכ‬h‫א‬-َ Təَ aْ ‫ َا‬l‫ا‬aٓ dُ ‫א‬aَ )n-bmaşəqləakçləarğıornıb-
ların ruhlarını alanda onlara

Ona şərik qoşduğunuz o şeylər haradadır? Bugünkü gündə qoy gəlib sizə
kşəörmikəkqooşldsuunğulamr”u.z(ş‫ א‬eَ y‫ا‬lərَ in‫ا‬ ُ ‫ ) َא‬- onlar cavabda
hamısı bizdən qeyb deyərlər: “Allah-Təalaya
oldu, onları görmürük ki,
bbiuzəsökzöləmrləəköozlləsurinnlianr”z.ər(əَ ri۪ nِ ‫َכא‬ə ‫ا‬düُ ‫َכא‬nyْ aُ d‫ َا‬aْ ِkِaُ fْ َ‫ا‬irٓ oٰ َld‫وا‬uqُ ِ laَ ‫و‬rَ )ın-a(şeəyhMadəəhtəemdmərələdr).,

38) (‫א ِ ۜر‬ ‫ْ ِِْ ِ ا‬ ‫وا‬bَ uِّ yِ uْ ‫ا‬ruَ rِ:)ْ ‫ُכ‬siِ zْ َ dəْ nِ ْəَvَ vəْ lَ kٍi َ ُ‫ا‬ciٓ n۪ ‫ُُا‬ ‫د‬iْ n‫ل ا‬sَ a‫ َא‬n) - (Allah-Təala
müşrik və kafirlərə və ümmətləri ilə
(t‫ۜא‬aَ bَ ْeُ‫ا‬ oْldَ َuَ ğٌ uُ‫ا‬ yْoَldَ ‫د‬aَ ş‫א‬ıَ n‫ُכ‬a) - elə
birlikdə cəhənnəm oduna siz də daxil olun. o‫ َذا‬l‫ِا‬uٓb onun
ki cəhənnəmə daxil olarlar, girən hər ümmət
msəabnəbaingəəlzəənlakləi,təbdirü-şbdirüiyləüriünçiünndlaəlnınətcaedcəərh. ə(‫ۙא‬nً n۪əَ m‫א‬əَ ۪ d‫ا‬a‫ ُכ‬x‫ َر‬i‫ا‬l‫اد‬ ) - o za-
َ toplanar-

boülۜ‫ر‬Aِ a‫א‬dömlrlyu‫ا‬.amün(hَ kuəِْ-tTlُn‫א‬əiًٰnər‫ۧو‬əْ aُ zvhِِlaəaa‫א‬bْ rqًbُ‫ا‬ıəَqnuٰiَ ısdyْ)nlُ‫ا‬uaəd-nrraْ uibَql‫א‬rbaiَ a:z)ehti“li--əz,Hqəodabəlateimzvylaəiaərstxrzəitzt:əıqsəl(taa,‫א‬avَllhıəbebəterəmَ h”َ‫ا‬o.as‫ء‬rِlٓaq(aəlَ qniaُۨ ٌsnٰ ْylüə‫א‬oِ َrmbl‫ر‬əَuuٍ)ّmn‫כ‬qُ -bِdaə‫ل‬ött“aَ -y‫א‬Enqbَ ü)yaöuk-tyzblüaaəoirrqkzntiillmmıaavqşrəidəzırnzəırəraəbcdchbbaəıblivehamədaərrbə.inzr(ıon,nəْləbmdaِ mِ un‫א‬aٰ ,َ

(rəislərə ona görə ki, özləri zəlalətdə qalıb sizi də zəlalətə saldılar və sizə də

ondan ötrü ki, mən sizə ağıl və şüur vermişdim, dünyada sizə lazım idi ki, haqq

427

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ اَ ٓאَ ِبء‬ َ ْ‫َ ْ ٍ َ ُو ُ ا ا‬ ْ ِ ‫َ َ ْ َא‬ ْ ‫َ َ א َכא َن َ ُכ‬ ْ ُِْْ‫اَََُ ۧ َاوَ ٍُٰאۘ َُכش۪ۜاُْ ۨوَُوٰ ِِ َכاَُ َٰ ِِْכِّٰאٰ َاََאاכ‬ ۪ َْ ‫َوِا َאن‬ ﴾٣٨﴿ ‫َن‬ ُِ ََْ َ ْ ‫َو ٰ ِכ‬
‫َ ا ُب ا‬ ْ ‫َا‬ َ َ ُ َ ‫َא‬ ‫َ ْכ َ ُ وا‬ ۜ‫َ َאوا ِ ْط‬ ‫َא‬ ‫ا‬ ﴾٣٩﴿۟ ‫ُ َن‬ ‫ُ ْ َ ْכ‬ ْ ‫ِ َ א ُכ‬
َ ﴾٤٠﴿ َ ْ۪ ُ ْ ُ ‫َ ْ ِي ا‬ َْ ٰ ‫َو َכ‬ ‫ْ ِي‬ ِ ْ‫ا‬ ِ َ َ َ ْ‫ا‬ ‫ُ ُ َن‬ َْ َْ ‫َِو‬
ْ ُ ِ َ ‫َ ُ ا َو‬ ‫ٰا‬ ِ ُْ ﴾٤١﴿ ‫ِ َכ‬ ِ ‫اא‬ َ َ َ ِ َ َ
‫ا‬ ُ ۪ ‫َوا‬ ِ ‫۪ َא َא‬ َ۪ َ ْ ِ ‫ِا‬ ْ ِ ِ
َ ‫ُو‬ َ ْ ‫َو‬ ‫َ א ٌد‬ ‫א َ ِت‬ َ
﴾٤٢﴿ ‫ُ و َن‬ ْ ُ ِۚ َ ْ ‫َ א ُب ا‬ ‫א‬ َْ ُ ِّ ‫ُ َכ‬ َ َ ِ‫ا א‬
ْ ً

söz deyən şəxslərə tabe olasınız, ağıl səbəbinə haqqı batildən fərqləndirəsiniz.
Nəinki hər səsi çıxana tabe olub qoyun kimi onun dalınca gedəsiniz. Bu
nsəibzəkbid, əAnllsaihzə-Tqəaat-lqaastiazrdtıəqnəöztarbüendeəcrəəməz).a(b‫ َن‬laُrَ ْhَ azَ ıْ r‫ ِכ‬eٰ ‫و‬dَ )i-bdaimr?m”a siz bilmirsi-

g“qö(arٍzəaْ3dَs9ıi)ğzْ iı(ِ nnْ ‫א‬ıَُ əzْ َ zَٰ oaْ ُ bْ ِə‫ ُכ‬ımnَْ ُı‫َن‬əzٰ‫وא‬l‫ َۧכ‬lbُ‫ا‬ə‫א‬irْzَ iََdn)‫َא‬ə‫و‬-َ ns)əS-baizoəzbiovnilansxbəutinzcr.dəə(həi‫ن‬sَnəlnəُ brnِ i‫ْכ‬əörَmzülْ əُsْərt‫ ُכ‬ziün‫א‬anَəbِlüıt‫ب‬naَyıb‫ا‬üَ ednَ ْaoü‫ ا‬dl‫ا‬zaıُ nno‫و‬l,lُ amَ ()rhaa-ədrddıebükyinirə,yrşoaləəndxraas:
öz əməlinin cəzasını çəkər, biz rəislər sizi zorla özümüzə tabe etmədik. Öz
ixtiyarınızla bizə tabe oldunuz. İndi hər bir şəxs öz əməlinin cəzasını çəksin)”.

Qura4n0)i-Ş(‫א‬əَ ِ r‫ َא‬i‫ ٰא‬fِ i‫ ا‬tُ ək‫ َכ‬zَib۪ ‫ ) ِان ا‬- həqiqətən, o şəxslər ki bizim ayələrimizi və
gqəatpirılmarəıdia,ç(ıl‫ ِء‬mٓ‫ َ א‬az‫ب ا‬vُ ə‫ْ َ ا‬ edib, (‫א‬ َ )‫وا‬-ُ َ ‫כ‬oْ nَ ْl‫ا‬a‫ َو‬r)ın- təkəbbürlənib Qurana iman
oَ‫ ا‬nْ lُ aَ rُınَ ُ َ ْ َ əməllərindən ötrü səmaların

əməllərinə baxılmaz. Necə ki möminlərin

əməllərindən ötrü səmaların qapıları açılıb mələklər o əməlləri qarşıla-
qdəadxəilroolnmlaazrlınarb. e(hِّ iَ ştə۪ oَ lِmَ asَ ı
yiۜ‫ِط‬ma‫َא‬rkِ .aْ (‫)ا‬nَ -sَ ızdْ ‫ا‬də‫ َن‬ıvrəُ, ُ iyْ َ nəَ ‫و‬nَ )in- özləri də cənnətə dُ aَ xَ iْl‫ا‬
gözündən keçənə

(əgər dəvə iynənin deşiyindən keçsə, onlar da behiştə daxil olar-

lar. Dəvənin iynənin gözündən keçməsi necə imkansızdırsa, onların da behiştə

daxil olması elə imkansızdır. Bir şeyin imkansız olduğunu anlatmaq üçün bu
(hَar۪ aِ ْmُ ْ e‫ ا‬d‫ي‬əِ rْ iَk‫כ‬.َ ِ
cür məsəllər qeyd olunur). ٰ ‫) َو َכ‬ - habelə günahkar şəxslərə
cəza verib cənnəti onlara

süasntlkə4ri1ion)nə(l‫ٌد‬aö‫א‬rَrdِtmaَ nəَ kَötürْ üçِ ücْ nəُ َ hc)əənh-nəcnəəmnhəəmondnuoəndmduiannndoaddnöuşyəzokarlğoımalanlra,or(lı‫ۜش‬aerٍ ‫ا‬.lَəCَ əəْ hhِ aِ əْtnَənْ eəِ dm‫) َو‬ər-odkvuiə,
ِ۪‫א‬ ‫ ) َو َכ ٰ ِ َכ َ ْ ِ ي ا‬- zalım şəxslərə belə
hər tərəfdən zalımları əhatə edər. ( َ
cəza verərik.

eydüikr,4y(2üۘ‫َ)א‬kَ (lə‫وِ ْت‬mُ ‫َ א‬əِ‫ا‬rِ ‫א‬i‫א‬kً ,‫ْا‬ َ ‫ا‬ ُ ِ َ‫َ َُאو ِ َכ‬ ‫ا‬ َ ُ)َ ‫ٰا‬ َ əm۪ ‫وا‬əَ )l - o şəxslər ki iman gətirib yaxşı əməllər
ُ ِّ ‫َא‬ -۪ ُ ِۚ َ ْ etməkdə heç
(‫و َن‬ ُ ‫)اُ ۨو ٰ ِ َכ اَ ْ َ א ُب ا‬ kimə öz gücünün üstündə
ْ - iman gətirib gücü çatdığı

428

Əraf surəsi

‫َא‬ ٰ َ ‫ِ ِ ا ۪ي‬ ُ ْ َ ْ ‫َ א ُر ۚ َو َא ُ ا ا‬ َْ ْ ‫َ ِِْ ُ ا‬ ْ ِ ‫۪ي‬ ْ َ ٍّ ِ ِْ ْ ِ ‫ُ و ِر‬ ِ ُ َِ ۪ ‫َא‬ ‫َא‬ ْ َ َ ٰ‫َِو‬
ُ َ ْ ‫َا ْن ِ ْ ُכ ُ ا‬ ‫ِّ ۘ َو ُ ُد ٓوا‬ َ ْ ‫ِא‬ ‫َא‬ ِّ ‫َر‬ ُ ‫َ ٓא َء ْت ُر‬ ََْ ُۚ ‫َ ٰ َא ا‬ ‫ٓ اَ ْن‬ َْ َ ‫َي‬ َ ‫َא‬ ‫א‬ ‫َ א ُכ‬ ‫َو‬ ‫ا‬ َ
ْ َ ‫َا ْن َ ْ َو‬ َ ْ َ‫ا‬ ِ َ ُ ‫اَ ْ َ א ُب‬ ‫َو َא ٰد ٓى‬ ﴾٤٣﴿ ‫َن‬ َُ ْ ‫َא‬
‫َא‬ ‫ُ ْ اَ ْن َ ْ َ ُ ا‬ ‫א ِر‬ ‫א ُ ََب ِّذ ا ٌن‬ ‫َ َאذ َن‬ ْۚ ََ ْ‫ا‬ ُ ‫ْ َ אۜ َא‬ ‫َ َ َر ُכ‬ ‫ُ ْ َ א َو‬ ‫َو‬ ْ َ ْ ُ ْ ‫ُכ‬ َ ِ ‫اُ ۧو ِر ْ ُ ُ َ א‬
ِ َ َْ ‫ا‬ َْ ََْ ‫َ א‬ ‫ِ َ۪ر‬ ‫َא‬ َ ‫َو‬ ‫َא‬
‫א‬ َ ََ
﴾٤٤﴿ۙ ‫ا‬

qədər əməl edənlər behişt yoldaşlarıdır, həmişə behiştdə olub oradan çıx-
mazlar.

kin, 4ə3d)a(vəٍّ tِ əْ bِ aْ isِ ‫ ِر‬o‫و‬lُ aُn x۪ü‫א‬sَ u‫َא‬sْiyَ َ y‫) َو‬ət-ləbreinhiiş(tqəədzəabxivl əolşaənhvmətö)moninlalərrıinnsdinüənlyəraidna-

dən çəkib götürərik, dünyada olan pis xüsusiyyətlər daha behiştdə onlar-
ُ ‫َ ۪ ْ ِ ِي‬ ‫ا‬dِْ ِeِ y‫ ُي‬əْ ۪rَ ْ lْ ə‫ َا‬r‫)ۚا‬:-ُ ‫ َ“א‬b‫َو‬H)eh-əimbşteddh-əsişəotnndaləaoArılnAlalqlhaə-shTr-əlTəarəliaanlnaiınynaahlltəaımnydidqa-dsnəirçnaakysi-ı,
idlaləaromalxməaşarğ.zu(.l‫ر َ(ا‬oُ ٰ ‫ِא‬lَ u‫ ََ ْא‬bْ ‫ٰا‬ َ belə

ُpbtaei‫ا‬pzy‫َא‬iağiٰnəmَ m‫ن‬oaْ bَ‫ا‬lnٓməَ trْaəlَ rəz‫ي‬ərdَ fiıِ iqَ hnْ .َaəِ q()ۚ hq-ِّ iَdəiْal‫א‬gəِ yə‫א‬bərَ tِّi‫ر‬Aَzeəltlُdgaُiəh‫ ُ”ر‬l-.dT‫ت‬Bْilə‫َء‬eəa‫ ٓא‬lrَlə,aokْbniَ َil)bzaəer-lıhənhindgəeaqəmylimqəətətətlesəətinrmAə, əlvblsaaəizhsyii-dmlTio,əlbradəliuazbqnbh.ıiin(md‫א‬ab‫ُכ‬izyi‫א‬ziəَ nə‫و‬tَ

lütf və mərhəməti oldu ki, hidayət tapıb belə nemətlərə vasil olduq”.

(Bu sözləri behiştdə çox şad olduqlarından deyərlər. Necə ki nemət sahibi
o(nُ lَ aْ r‫ ا‬aُ ‫ ُכ‬dْ eِ y‫ ْن‬iَ‫ا‬lə‫ ٓوا‬r‫ ُد‬:
dünyada öz şadlığından nemətlərini sayar). ُ“‫ َو‬B) u- Allah-Təala
tərəfindən behişt əhlinə müraciət olunub behişt sizin-
o‫َ א‬lِd‫א‬uَ nُuُ ْz‫ ۧو” ِر‬.ُ‫()ا‬-Ydəünni ybaedhiaştetədmiyəilninizqyaarşxışlıığəımdıər,llAərlilnahs-əTbəəablainəəmbəul
dir. (‫ُ َن‬ َsaْ َ hْ iُbْ ‫ُכ‬
behiştə

olmadan behişti bəxş etməz).

qlaərtıəçn4a4, ğ)rıə(rb‫ِر‬ı‫א‬bbi‫ا‬dm‫ب‬eَ iy‫א‬zَəinrْ l‫َا‬əbrِiz:َ ə(ْ ‫اא‬v‫ب‬eَُ r‫אא‬dََ ‫ر‬iَ yْ ‫اَא‬iَ َ‫ى‬vٓ َ ə‫א َ ٰود‬dَ ‫َوא‬iَ )(‫َא‬y-ْ abَ x‫و‬eَşhıْ iəَ şm‫ْن‬tdَ‫)ا‬əəl-so“al(haeinybliacnrəihbcəəenhhniəşəntmənədəmahxldii)lə,ehotmləaqənik--

-vhۜ‫ א‬əiَb(dciinəْn‫ُכ‬ihi)əc‫ َر‬nəbhَniَzəə‫َو‬nmh)na-əəqmhbqləəiosdclraaaəxrvbaialbqbeidtgnmaöi)zrəddkAeüvlykləaə,dhrAil-nəTlirl)aə:hah“la-aBTqnəəqılaniol,alsa(iAvrzəaəldlqavihnəgd-əöTrveədətaüdflaniayüneitznıdnmii.(vüp(ə?‫א‬idsَ”iəْn(ُ miْ ْ َ َ əhَ ‫و‬lَ‫ا‬asqُ ْ‫א‬aََq)-َ
olaraq gördük, budur, öz əməllərimizin səbəbinə cəhənnəmdə bizə əzab
(təَ rə۪ ِ f‫א‬in‫ا‬dəَnَ ِ ‫ُا‬ bْ ُ eَ ْhَ i‫ٌن‬ş‫ّذ‬tِ َ
edir). bir cَ ْaَ r‫ْن‬ç‫ َا‬ı vُ ə‫ َن‬c‫َאذ‬əَ h) ə-nbnuəmsuəahl-licnaivnaabrdaasnınsdoanrmaüArallcaihə-t
Təala

edib belə deyər: “Allah-Təalanın lənəti zalım şəxslərə olsun”. (O vaxt

cəhənnəm əhli nicat tapmaqdan birdəfəlik məyus olar).

429

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ א ٌب‬ ِ ‫َא‬ ُ َ ْ َ ‫َو‬ ﴾٤٥﴿ۘ ‫َכא ِ ُ و َن‬ ‫ً אۚ َو ُ ْ ِא ْ ٰ ِ َ ِة‬ َ۪ ِ ‫َ َא‬ َ‫ِ ٓىِ﴾َُاَو ََ ْْو ِا َُنَذا‬٤ْ َ‫ٰد‬٦‫َא ۪ َ﴾ٌنل َِو﴿َאا‬٤َ ُ ‫ر‬٧ِ َْ ﴿ْ‫ُْ۪و َْ َاَن ِ َ۟ َف‬ ُ َ َ ۪ ‫َا‬
َْ ‫َ َ ْ ُכ‬ ‫َا‬ ‫َ َ ٌم‬ ‫َ ِ اَ ْن‬ ْ ‫َ א َب ا‬ َ‫َא ِ َدْ َْواאٓ َء َاا‬ ‫ُ ْ ۚ َو‬ ْ ‫ُכ‬ َْ ‫ا‬ ََ
َ َ ‫َא‬ ْ ََْ َ ‫َر َא‬ ‫א ِرۙ َא ُ ا‬ ‫َ א ِب ا‬ ْ ِ َْ ً‫א‬ ُ‫ا َِ אف ُر ِر‬ ٰ َْ ِ ُِ ‫א َِو‬ ‫א‬ ُُ ‫ۚ َو‬
ْ ‫َ ْ ُכ‬ ْ ٓ‫ُ ا َ א‬ ‫ٰ ُ ْ َא‬ ِ۪ ْ َُ َ‫ا‬ ‫א ُب‬ ‫ْ ِم‬ َْ
ْٰ ْ ْ ْ ْ َ َ َ ْ‫ا‬
ُ َ َ ‫ا‬ ‫ا‬

﴾٤٨﴿‫َ ْ ُ ُכ ْ َو َ א ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ْכ ِ ُ و َن‬

biri b4u5)du(‫ ۚא‬rً :َ xِ a‫א‬lَ qَ ıُnْ َ A‫ َو‬lِ la‫ ا‬hِ -T۪ َ əaْ lَ a‫ن‬nَ ‫و‬ın ُdَ inَ in۪ ə‫) َا‬d-axzailloımlmlaarsıınnaxümsaunsieyoyləutblə,rAinlldaəhn-
Təalanın din və ehkamını dəyişdirməyə cəhd edib ondan ötrü bir əyrilik
axtararlar. Belə ki avam insanları aldadıb öz ətraflarına toplasınlar. (Bu

ayə din və millət rəhbərlərinin barəsindədir, çünki avam insanlar onlara itaət
a(shaərrlçaərn).d(‫َن‬z‫و‬ahُ ِ i‫כא‬rَ d‫ ِة‬əَ ِöٰ zْ ‫א‬lِ ərْ iُ n‫ َو‬i)
edib sözlərinə qulaq - və halbuki o zalımlar özləri
axirətə inanmırlar, axirətə etiqad edən göstərirlər,

axirətə etiqadı olan şəxs belə əməllər etməz).

46) (s‫ب‬oٌ n‫َ א‬raِ ‫א‬bَ iُrَ ْ َp‫) َو‬ər-dbəeohliaştr,ədhalihyaləbciərh-bənirniləəmrinəihgliönrinmaərzaləsrı,n(daamomsauablə-zcəan-
vabdan
b‫ن‬əlidoَ anhilermasُly-ainbَənınْliriasrَllniairəlzْ rərhُəb,r‫و‬oَəeiaonlr‫א‬hmalَisibrşgum,ُ tiönُr(ərai,ْْünhَُ ə)ibilsziٰ-tnödaəƏza۪ibkِ nçdrləıəaaalş‫ُכ‬rağmfni‫ن‬mıَ əraonhıəğُdbiltِaciulْ adəَibr)ztreu-iikytnyaiəsƏll,pəörəbrrlzıəitabeüarofhn:dəhliabışa“əyrtə(l)əoaəd.ْ lr‫*ُכ‬diablْ(aanoeَ ‫ٌَل‬rxhl‫א‬ia.i‫م‬inٌَ lnş(‫ر‬sِtَِoaə‫ف‬nَlَ nsِed‫ْان‬uْl‫ا‬mَaa‫ َا‬n)ْ‫ب‬xrََəl-ْia‫א‬t‫ا‬bləَAreo.qhَlْl(lَm‫ َا‬oiBa‫و‬şَ‫ا‬vh)‫و‬atuْ ‫د‬uَ--dv‫א‬TkşَƏıə‫و‬dَəqə)clrualaa-əalnmharfuƏdınəAzahnrı”naanlb.lfləasədd(amhzْaa--iَ

Təaladan Əraf əhli üçün bir ümiddir ki, bəlkə də Allah-Təala onları behiştə
daxil edər).

(*Qeyd: Əraf - behiştlə cəhənnəm arasında bir məqamdır, oranın əhli əmin-
amanlıqda olarlar. Cəhənnəmdən xilas olsalar da, behiştə daxil olmağı da istəyərlər).

nəzə4r7lə)ri(ۙ‫ِر‬c‫א‬ə‫ا‬hə‫ ِب‬n‫א‬nَ əْm‫َء َا‬ə‫ ٓא‬hَ ْ lِ inْ iُ n‫ א ُر‬tَ əْ rَ‫ ا‬əfْ iَnِ əُ ç‫ا‬e‫ َذ‬v‫َو ِا‬r)il-sən(əAlzlaamh-aTnəaƏlarçaefvdiarsəo)l,anonlalraırnı
bəzizaibmdarəgböbriəmrliəzr,.b(iَzi۪ ِ‫א‬ ‫ا‬z‫م‬aِ lْ ıَ mْ ‫ا‬
bu َ oَ la‫ َא‬nْ َ cْ aَ mَ a‫ َא‬a‫ َر‬tl‫ا‬aُ ‫ ) َא‬- o vaxt da deyərlər: “Ey
bir yerdə tutma. Bizim üçün

Ərafda olmaq daha yaxşıdır”.

nraıddıqe4ly8aə)rr(ılْəbُrə:zٰ i“۪ Hşِ əْaxُ nsَ lıəُ,rِ dْiَ üçnaً ‫א‬yğَ aı‫ِر‬rd‫ف‬aaِr‫ا‬lَyaْ ırَ ğ,ْ ‫ا‬d(‫ب‬ıُْ ğ‫א ُכ‬ıَُnْ ıْ zَ ‫ى َا‬mْٓ ‫ ٰد ُכ‬a‫ََ ْא‬l‫َو‬l)ar-ٰ ْ ı‫َا‬Ənٓ‫א‬ırَza‫ ا‬bfُ ‫א‬uəَ )hg-lüiçcnaəğshiıəzrnəannbədimrandfaəsyotdnaa--
vermədi. (‫ ) َو َ א ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ْכ ِ ُ و َن‬- təkəbbürlənməniz də sizə bir fayda vermədi”.

430

Əraf surəsi

﴾٤٩﴿ ‫ْ َ ُ َن‬ َ ْ ُ ْ َ‫َو َ ٓا‬ ْ ‫َ ْ ِ ُכ‬ َ ‫َ ْ ٓא ٌِءف‬ َ َ َ َ ْ‫ُ اا‬ ُ ‫ۘ اُ ْد‬ ٍَ ْ ِ َ ِ ُ ‫َا ٰ ُۨ َ ٓ ِء ا ۪ َ َا ْ َ ْ ُ ْ َ َ َא ُ ُ ُ ا‬
َ ‫ُ ۘ َא ُ ٓا ِان ا‬ ‫ا‬ ْ ُ ‫َر َز َ ُכ‬ ‫א‬ ْ‫ُ ا‬ ‫َا ْو‬ َ ‫َو‬ ْ‫ا‬ َ ِ ‫ا َ َ ْ َא‬ ُ ۪ َ‫ا‬ ‫َا ْن‬ َ ‫َا ْ َ א َب ا‬ ‫א ِر‬ ‫א ُب ا‬ ْ َ‫َא ٰد ٓى ا‬ ‫َو‬
‫َ ۚא‬ ‫ِٰ ِכ َُةאا ٍب‬ ُ ‫َא‬ ُْ ْ ََ ‫ًא‬ ِ َ ‫َ ُ ْ َ ْ ً ا َو‬ ‫ُوا ۪د‬ َ‫ا‬ ‫ِ ٰא‬ َ ۪ ْ ‫﴾ َا‬٥٠﴿ۙ َ ۪ ِ ‫ا ْ َכא‬ َ ‫َ ُ َא‬ َ
َ َ ِْ ‫َو‬ ﴾٥١﴿‫ُ و َن‬ َ َْ ‫َא ِ َא‬ ‫َא َ ُ ا‬ ‫َכ‬
ٍْ ُ ِ ٰ ْ َ ‫َא ْ َ ْ َم‬ ْ ْ ِِ َ ِ َ ‫ً ى َو َر‬
ْ ٰ َ ‫ْ َא ُه‬ ُْ ‫ٍم‬ ْ ُ
‫َاۙ َو َ א َכא ُ ا‬ ٰ ْ َِ ‫َ ٓא َء‬
﴾٥٢﴿ ‫َن‬ ُ ِ ْ َ ًَ

əhlin4ə9)d(eٍ yَ əْ rَlِəُr:‫ا‬ ُ“ُ Eُ ‫َא‬yَ cَ əْhُ əْ nَ nْ ‫ َا‬əَ m۪ d‫ا‬ə‫ٓ ِء‬kَiُۨ rٰ َ‫ا‬ə)i-sləyre,nbəuƏbraehfdişat olanlar cəhənnəm
əhlinə baxın, bəs

bunlardan ötrü dünyada and içib deyirdiniz ki, Allah-Təalanın rəhməti

bunlara yetişməyib bunları behiştə daxil etməz? İndi sizə məlum oldu

ki, behiştə daxil olmaq dünyada böyük olmaqla, təkəbbür etməklə deyil-

mş‫ َن‬əixُ şَs,ْlbəَ rəəْ lُ kْ َ‫ا‬dəٓ eَcy‫ َو‬əi)lnə-nr:ə()btəcuədsnaunxaəlit-ləcoaldvmaaaxbğidlıanonlsusəonbn,ərabariAtiımlqlaashni-zTidməəanişla?ött(ərْ rü‫ ُכ‬əْfَniَ nə‫ف‬dٌbəْniَrƏqَ roَarfَ xdْ ua‫ا ا‬ovُ laُar‫د‬nْ ,ُ‫ا‬

nə də qəmgin olmazsınız, həmişə şadlıq, fərəh, sevinc içində olacaqsınız.

(İlahi, axirət nemətlərindən bizi binəsib etmə, amin!)

50) (ِ َ əْ ‫ا‬h‫ب‬lَin‫َ א‬inْ َ‫א ِر ا‬ ‫ا‬ta‫ُب‬m‫َ א‬ahْ ıَ‫ا‬ ‫ٓى‬a‫د‬rٰ ‫א‬tَ ‫و‬aَ )r)-, elə ki Əraf əhli cənnətə daxil oldu,
cəhənnəm də cəhənnəm əhli behişt əhlini çağı-
sُ u‫ ُכ‬yَ ‫ َز‬u‫ َر‬n‫א‬dِan‫ َا ْو‬, ‫ ِء‬yٓ‫َ א‬aْ ‫ا‬ dَ aِ ‫א‬Aَ ْ َ lَ la‫ا‬h-ُ T۪ ‫َا‬əa‫ ْن‬lَ‫)ا‬an-ın“Esyizbəerhuişzti
reıdbibdebyeəhri:şt(iُ n‫ا‬ əhli, bizə rəhm
olaraq verdiyi
ddəeyeəhrslaənr:e“dAinll.a(hَ -T۪ ِ ə‫َכא‬aْl‫ا‬a sَ u‫ا‬y‫ن‬u‫ ِا‬n‫ٓا‬uُ ‫א‬vَ )ə-nbemehəitşltərəihnlii
yeməklərdən bizə bَ َeh‫َ א‬işُ tَ inَ
onların cavabında

kafirlərə haram edibdir. Cəhənnəmdə olanlar kafirdirlər. Allah-Təalanın

nemətini onlara vermək olmaz”.

dgdovüyəaəudneonlıhn5bə-kl1oaAqa)yraml(uılr‫א‬aًnulşِahıَcn‫و‬lrَ-aauTı‫ا‬qşmdً əmْ a(aَıəzralْ yıaığُqlniَıən.‫د‬ı۪nu(ku‫اۙا‬c‫و‬naَ nəُurٰ )uَ teْmte‫ا‬tdِddَِuuiْibşَlk۪ ad,‫ َء‬l‫אٓ َا‬r)əu(َ.ۚ‫א‬rِ-lَ(a‫ْا‬ioْ rüُ.‫ ُا‬şçَ ‫(ُة‬əüٰ‫َنא‬xْ ََٰn‫َכو‬sَ‫) َم‬lُ ْbəْ‫َا‬-َ riْ ‫ُא‬zْnَ kُ)َ deْ i-‫א‬cəََdِ əb‫َوא‬üoَ ‫ٰא‬ukِn)ni‫ا‬gly-adüُa‫א‬rdü‫َכ‬ndıüna‫א‬uqnَy‫و‬ndiَ ya)yuiadan-tamdhvouoəəənynqtlmaal.gatrəüırznbobhüinzuənlibgamdlürəəınrabkiaynilüzə-i

bzaətrıimm52ıiz)zd(ma‫ب‬ö‫א‬oَt‫ِכ‬ləaِ bnْ əُ re‫ َא‬loْ mِlaْnüَ َ zb‫ َو‬r)iər-kohiətkaqibitqalaəbt(ıənQnua,rayaxənilrvaəə)tgieəihnlkdkaia.m(rٍ leْadِ rəınnٰ lَıə‫ُه‬tr‫א‬əَ əْfsbiَil)za-itmımiplüəeqybəğədəydmaəns-
vetədrikəh. m(‫ َن‬ətُ dِ ْiُ r‫م‬,ٍ bْ َ uِ nً َuْ n‫ َر‬l‫َو‬a‫ى‬beً ُlə),-bQuuQruarnainmı ainnkaadraexdiilboqlaənblualredtamniröltərrü,
hidayət
halbuki

gərək elmə tabe olsunlar.

431

Kəşfül-Həqayiq I

ۚ ِّ َ ْ ‫َر ِّ َא ِא‬ ُ ُ ‫َ ٓא َء ْت ُر‬ ْ َ ُ َْ ْ ِ ‫ُه‬ َُ َ ۪ ‫ا‬ ‫ُل‬ ُ َ ُُ ‫َ ْא ۪و‬ ۪ ‫َ ْא‬ ‫َ ْא ۪و َ ُ ۘ َ ْ َم‬ ‫ِا‬ ‫ُِوْ َن‬ ُ َْ ْ َ
ْ ُ َْ َ ‫َو‬ ْ ُ َ َ ُۘ َ َْ ‫ُכ א‬ ‫ي‬ ‫ا‬ َْ َ ‫ُ َد‬ ‫َ ٓא َا ْو‬ ُ َِ َْْ ُ
َ ُ َ ُ ْ َ‫ا‬ ‫ٓوا‬ ُ ِ ْ ‫َ ْر َض‬ ‫َوا‬ ‫ا ِت‬ َٰ ۪ ‫ا‬ َ ََ َ َْ َ َ ‫ُا‬ ُ ‫ُכ‬ ‫ُِانا ََر‬ َ ْ َ َ ‫َ ٓא َء‬ َُ ‫َ َ ْ َ َא‬
َ ‫اْ َٰى‬ ‫א ٍم‬ َ‫ِ ا‬ ِ ۪ َ ُ ‫َم‬ ْ ‫ي‬ ۪ ‫ً ۙא‬ َ ُ ُُ ﴾٥٣﴿۟ ‫و َن‬
ْ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫َכא ُ ا‬ ‫א‬ َ
‫َ ا ٍت ِאَ ْ ِ ۪ ۜه‬ ۪ ‫ْ ِش‬ ْ ‫ا‬
ُ ‫َ َوا ْ َ َ َ َوا‬ ‫َوا‬ ْ َ ‫ْ َ ا َ א َر‬ َ

dpeoُ ُdlaea‫و‬yə۪n‫א‬cْ nğَ la5aləğə3rmrı۪)‫ْא‬ndَdb)(ıeəُə-gَynr‫و‬öəl۪ o‫א‬əْözrَ rlltəəgriyr‫ِا‬üüh‫ن‬:iَnra‫و‬z(klqaُəُِّühqrَ ْ iَ kْgr‫א‬iِliüْ ə,oَ‫א‬nَ)glِّ bd‫ر‬dَö-iuəbrzُ ,suə(ُü(q‫ ُر‬Qgnُi‫ت‬yəْluَْəlad‫ء‬rrَmْ‫ ٓא‬aiَoِlənən‫ُه‬trıْ u.َ igُ nn()َۚüAkns-َ aömürh۪znml‫ا‬ədeəq‫ل‬dəarُ )iəiqhُndkَəe)lotiyə,ə-ğrinfordQ,unküduuion,ünrlybuanaidnryzd,oıanayğqdorəaaQxubxsruulıaurəlrıbğayneubnotımniıxmi?nuənidkn(ezi‫م‬aَuciknْər-,َ
öbphُ tuiəَ rsgqْ üَəüiqm‫א‬nşə‫ُכ‬kəətüf‫ي‬əlalnəgə۪ ,rtü‫ا‬döneَəzdْdnَ lə)əəbrnə-iaznoşyaəqlabaaazrd,ədayrküaəibç,rxaişşzrvıəiefəoadrmldədütəiunllqəeylər)ta..rsyi(Oenaٓ‫א‬dَ nَ qkəl‫ا‬kaia,ُ?yrَədt(aْzaَْraَnُ sb‫َء‬ıَ dٓ‫א‬nöُ َ ْaltَ‫ َا‬arn‫ٓوُا‬rüُ xْkِyiِ ilَe,a‫א‬nَ sdَْ iَ üd)oْ nə-lَ anَy)yqaad-?dlüaab(nnəeَ ysdَtadْ ebyَ iَyyaiiz‫د‬irdmَqlُ əəai‫و‬rnzْ-,َ‫ا‬
şْ eَ yləَ r‫و‬iَ
(y‫ َن‬m‫و‬ıtُməَ bْ َau‫ا‬qdُ ‫א‬lm‫َכ‬arü‫א‬ıَ m,)bk-üüAtnləllroail)hmo-Tnayəlaaıbrlad, yaoannlqiafertiydrbaanoelöudtbirb*üyoşanəllfaaanrəadtabendirəiknsnödmaədəokeltmeddiaəkznl.əd(rəiْ ُ olmaz.

(*Qeyd: Dünyada ehtiyacları üçün yardım istədikləri şeylərin qiyamətdə onla-

ra bir faydası olmaz. Fayda verən ancaq Allah-Təaladır. Ondan başqa peyğəmbər,

övliya və ya başqa bir şəxsdən kömək istəmək olmaz. Allah-Təaladan başqası-

na yönəlmək şirkdir. Vay olsun biz müsəlmanlara ki, seyidlərin, fəqihlərin daşdan,

kəsəkdən, ağacdan hazırlanmış qədim məqbərələrini, türbələrini özümüzə rəhbər sa-

yıb, Allah-Təalanı unutmuşuq. Allah-Təalanın halal etdyi heyvanları bu qeyd olunan

batil məbudlar üçün qurban adıyla kəsib, haram edib ondan sonra da yeyirik, fikir

vermək lazımdır).

niz e5lə4)A(l‫ٍم‬l‫א‬a‫ َا‬hِ -Tِ əa۪ l‫ض‬aَd‫ر‬ıْ َrْ ‫ا‬k‫ َو‬i‫ت‬,ِ s‫ا‬əَ mٰ a‫ا‬laَ rَ َı ‫۪ي‬ y‫ ا‬eُ r‫ا‬iُ (‫ ُכ‬tə‫ َر‬x‫ن‬m‫) ِا‬in-əhnə)q6iqgəütnəni,çsinizdinə rəbbi-
və yarat-

dı. (gecə-gündüz səmaların və yerin yaradılmasından sonra yaradıldığı üçün
ayədə keçən 6 gün ifadəsi təxmini olaraq göstərildi). (‫ ) ُ ا ْ َ ٰ ى َ َ ا ْ َ ْ ِش‬-

(*Qeyd: Ərş taxt mənasınadır, bu ayə Allah-Təalanın səmalara, yerə və on-

larda olan məxluqata hakim olmasına işarədir. Necə ki adətən deyilər: filan pad-
şah taxta çıxdı, yəni o məmləkətdə olan bütün məxluqata hakim oldu. Qurani-Şərifin

ayələrindəki məfhumlar da adətdən kənar olmayıb, hamısı adət-ənənəyə uyğundur).

- ondan sonra Allah-Təala ərşə qalib ۪v‫و َا‬əَ )ُ hُ -ُ aْ Akَ )il-mlashoü-lrTdəəutal.əl(*a‫א َر‬bgَ üir‫ا‬n-َbəْ şi‫ا‬ri,ilaəِ yrْ ُiı)n, -ui ltgdəequcizəb--
(ۙ‫ًא‬
ni gündüzə elə bir َ halda qatar ki, َ ْ
edərlər. (‫ْ ِ ۪ ۜه‬ َ‫َ ا ٍت ِא‬ ُ ‫ُ َم‬ ‫َوا ْ َ َ َ َوا‬

432

Əraf surəsi

ُِ َ ُ ‫ِا‬ ۘ ً َ ْ ُ‫َِاون‬ ‫ًא‬ َ َ ْ ‫ُכ‬ ‫ا َر‬ ُ ‫﴾ اُ ْد‬٥٤﴿ َ ۪ َ ‫َא‬ ‫ا َْر َ ْرب ِا ْض‬ ُ ‫ا‬ ‫َא َر َك‬ َ ۘ ُ ْ َ ْ ‫َ ْ ُ َوا‬ ْ ‫َُا‬ َ َ‫ا‬
َ۪ ‫ا‬ َ ْ ‫َر‬ ۜ‫ً א‬ ‫َو‬ ‫ًא‬ َْ ‫ُه‬ ‫ْ َ ِ َ א َوا ْد‬ ‫ِا‬ ْ َ ِ ‫ُ وا‬ ﴾٥َ ‫َو‬٦﴾﴿٥َ٥﴿۪ ِۚ َْ۪ ْ‫ا‬
ٌ ِ َ َ َ ُ َ ِ ْ ُ َ ُ ْ‫ا‬ ُ ِ
ْ َ

ları elə bir halda yaratdı ki, onun qüdrətinə tabe olub, Allah-Təalanın
vْ َ əْ ‫َوا‬həُ rْ َ bْ ‫ ا‬iُ rَ َ ‫ ) َا‬- (ey insanlar), xəbərdar
hikməti necə istəsə, o cür olarlar. ( ُ işin idarəsi Allah-Təalaya
olun ki, bütün şeylərin yaradılışı
b۪əَ ‫א‬rَ əْ ‫ا‬k‫ب‬ət‫َر‬liُ o‫ ا‬l‫َك‬a‫ر‬nَ ‫َא‬ َ ) - bütün aləmlərə
mçoəxxxsueysdirulir.v(əَ Allah-Təaladır. tərbiyə verən Allah-Təala

(*Qeyd: Gecə və gündüzün sürətlə gəlib getməsi qəflətdə olan insan ömrünün
kəsilməsi deməkdir, ömür ağacı qəfildən kəsilib ayaqlar altında qalar.

Xoca kəmərinin bəndini nəqş edərkən, evi yıxılıb ayaq altında viranə oldu.

Aqil o şəxsdir ki, bugünkü işini sabaha qoymasın, özündən ötrü dünyada xeyirli
bir ad qoysun. Xüsusən, var-dövlət sahibi olan şəxslər günah yığıb, özləriylə axirətə
aparmasınlar. Xoş o şəxslərin halına ki, dünya malını din və millətin tərəqqisi yolunda,
millətin övladlarını yetişdirmək üçün sərf edib, əbədiyyəti elə dünyada qazanırlar).

55) (ًhَ əْ ُr‫َو‬ b‫ ً א‬ir َ eَ hْ t‫ ُכ‬iy‫ َر‬a‫ا‬cıُ n‫اُ ْد‬ı)z-ı yalvararaq və gizlin şəkildə* Allah-Təalanı
çağırıb, ondan istəyin. Duada ədəbə riayət edin.
ə۪dَ ْəُbْ ‫ا‬siz şِ əُ kiَldُ ə‫) ِا‬du-aheədqəinqləətrəins,eAvmllaəhz.-
Fəryad edib hçəığdıdriıba-şbıba,ğçırığmıraaynınla. r(ı,َ
Təala duada

(*Qeyd: Təəssüf ki, Qurani-Şərifin öyüd-nəsihətləri, məsələn, sərt daşa, qayaya
təsir etdiyi halda, bizim qəlbimiz daşdan da sərt olub bizə heç nə təsir eləmir. Sadəcə
mübarək günlərdə məscidlərə toplanıb, minbərdə olan fırıldaqçılar 100 rola girərək
guya xalqa dua etdirərlər. Ədəbsiz şəkildə məsciddə səs-küy salıb, (Onlar sanki çöl-
biyabanda can verən sərxoş və ya asma xəstəsidirlər) ucadan salavat dedizdirib, xal-
qın heyvanlar kimi nərə atmasını əmr edərlər. Heyvan təbiətli avam xalq da onların
niyyətinə agah olmayıb, şeytanın vəkillərini Hz. Peyğəmbərin vəkili zənn edib, onla-
rın əmrlərini vəhy kimi hesab edib onlara tabe olarlar. Bəs nə zaman biz insanların
cərgəsinə daxil olacağıq? Vay olsun bizə. Cahiliyyə zamanından betər günlərə gəlib

çatdıq).

yer ü5z6ü) n(‫א‬üَ ِ isَ laْ h‫َ ِا‬ eْ َd‫ض‬əِn‫ْر‬dَ əْ ‫ا‬n ِ s‫ا‬o‫و‬nُ rِ aْ ُ sَ i‫َو‬z) - Allah-Təala peyğəmbərlər göndərib
insanlar Allah-Təalaya asi olub, bir-
birinizə zülm edib, yer üzündə fəsad törətməyin. (ۜ‫א‬ oَ lَ d‫ َو‬u‫א‬ğً ْuَ n‫ُه‬uzُ ‫ ْد‬h‫ َوا‬a)l-daA,lldauha-
Təalanın qəzəbindən qorxub, rəhmətinə ümidvar ً

edib, Allah-Təalanı çağırın. (Allah-Təala tövbə edənlərə rəhm edib onları
brəahğımşləatyiaynadxırş)ı.ə(mَ ə۪ lِ sْ aُ hْ ‫ا‬ibَ iِ olٌan۪ َ şəِ x‫ ا‬slَərَ əْ ‫َر‬ya‫ن‬x‫) ِا‬ın-dıhr.əqHieqçətvəanx,tAolnlalahr-dTaənaluaznaınq

olmaz.

433

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ َא ْ َ ْ َא‬ ٍ ِّ َ ٍ َ َ ِ ‫ْ َא ُه‬ ُ ً ‫َ َ א ًא ِ َא‬ ْ َ َ‫ا‬ ‫َ ٓ ِا َذ ٓا‬ ۜ ۪ ِ ‫ِ ْ َ َכ‬ ‫ا َ َِتۜ ْي َכ َٰر‬ َ ْ َ ‫ا‬ ً ُْ ‫َ ِא َْح‬ ِّ ‫ِْ ُا‬ ُ ‫ي‬ ۪ ‫َا‬ ُ ِ ‫ِ َو‬
ُ ِّ ‫ا‬ ُ ‫ُج ِا‬ َْ َ َ ُ ‫ا‬ ِّ ‫ُכ‬ ‫َوا‬ ۪ ِ‫ِ َِא ْذْ َِنא َر‬ ْ ‫ْ َ ٓא َء‬ ‫ا‬ َ
﴾٥٨﴿۟ ُ ََْ ‫َوا‬ ﴾٥٧﴿ ‫َ ُאوِتَن‬ ‫כ‬ َ َ ْ ‫ُכ‬ َ َ ٰ ْ َْ ‫ا‬ ‫ِ ُج‬ ْ َ َ ‫۪ي‬ ۪ َ‫َא‬ َ ‫ُ ُج‬
‫و َن‬ ُ ‫ُכ‬ ْ َ ‫ِ َ ْ ٍم‬ ٰ ْ ‫ا‬ ‫ِّ ُف‬ ُ ‫ِ َכ‬ ‫َכ‬ ۜ‫ا‬ ً ‫َ ِכ‬ ُ ‫َא‬
َ ٰ ُ َ ۚ ِّ ُ ْ

57) ((۪ yِ َaْğ‫َر‬ış‫ ْي‬vَ əَ َ qْ َa‫ا‬rً)ْ öُ ‫ح‬nَ ‫א‬üَ nِّ ‫ا‬dəُ ِ mْ ُ ü‫ي‬jd۪ ‫ا‬əçَ iُ ‫ َو‬o)l-arAalqlahgö-Tnədaəlraərk.üTləakkləiriinöszarnəlahr-
mətinin
‫א‬eَ ِtd‫א ًא‬irَ dَ iyْ i zَ ‫ َا‬a‫ذ ٓا‬mَ ‫ ِا‬aٓ nَ
yağış və qarın gəlməsindən şad olsunlar. ( ً )-o küləklər
yağış səbəbinə ağır olan buludları hərəkət onu nə suyu,

ö-n‫ۜت‬-‫אِٓ َء‬ləَbqü‫َْا‬d‫ا‬uiَoyِəِlöa‫ا‬ao‫א‬lmَ nütِّْ -‫ َُכ‬əəْy)y‫ َא‬tlَ eeə-grrfٍ üiioinِّ ondَ slüdiuٍarَniyniَrِldu)idölən-dilbüidosyoəəoiönbnlbaliədüünbgatöiöbnünlriknəhrüəəbööyyrlleəkiürcbəoldürənərərbintinumaylhmueleəıydrnərvdlnakəcəfrüinəç,dərıAçaxtimınalxlüraeasçdhyruüıva-ğnTeərınmlıçəəqdəarı.kilzira(iə‫ن‬çkbَ örı‫و‬ixlaimُüka‫כ‬p.irَayَa((rerْaْr‫כ‬ıُِٰirqْ ıdَ۪.َqِ َْi‫א()ا‬.rَ‫(ُجכ‬i-َْ l‫ِ ُه‬dِ‫ َא‬bَْْٰiْ‫ َכ‬ubُ‫َُ)) َא‬

ondan hər cür meyvələr çıxartmağa qadir olduğu kimi, habelə insanı da

öləndən sonra dirildib əvvəlki halına gətirməyə* qadirdir, bu iki ölünün

dirilməsində heç bir fərq yoxdur.

(*Qeyd: Allah-Təalanın kamil qüdrəti bahar fəslində zahir olar. Vay olsun mate-
rialistlərə ki, növbənöv çiçəklərin baharda açmasını havaya, bahar fəslinə isnad edib,
havanı müstəqil təsir edən hesab edirlər. Güman və zənn üzrə bir söz deyib yeganə
olan Allah-Təalanın felini məxluqa isnad edirlər, halbuki eyni torpaqdan baş qaldıran
o müxtəlif çiçəklərə insan ağlı heyran qalar.

Şeyx Sədi də bu barədə çox gözəl buyurub: Yaşıl ağac yarpaqlarının öz oxşama-
sı, allahın varlığının birər dəftər səhifəsidir.)

Açm‫ً ۜا‬ı‫ِכ‬xlalَaağrh5ı.m‫ِا‬8-)T()ı-‫َن‬zə‫(و‬aaaۚ ُ۪ mِّl‫َرُכ‬aimْn‫ن‬şِ َ aı‫ ْذ‬an‫ِאم‬rٍ ِ ْətiَُozُِ ‫א‬nrَ‫ت‬eَpiِ dy‫ج‬a‫َ ُא‬əlٰğəُnْ ı‫ ْا‬ypَ‫ف‬aaُiğsُّçِ ıّıِvَşqُəs-‫כا‬əaqَ bُşuَِkəَٰ rْ‫כ‬bَa‫ا‬a‫ َ)و‬ri)qn-ə-odölgyəazölanizvxləöəşlhılvkodətləoaanrnrsipaniüyaqbyoğuçətı-ıttxəoilmalaləarrfin.ızi(əf‫ج‬öُAavlُylkəْldaəَ anşhsəَi-ınrTzَikəşoُ aَsətilk-‫ي‬zaəinllo۪ədıfl‫ا‬nə‫و‬-iَ
nemətlərinə şükür edən bir camaatdan ötrü bəyan edirik. (Bu ayə qəlbləri
xəbis olan xüsusiyyətlərdən pak və saf olan, lakin hələ qəlblərində gözəl
xüsusiyyətlərin yerləşmədiyi şəxslərdən ötrü bir məsəldir. Amma elə ki on-
ların qulaqları Allah-Təalanın öyüd-nəsihətlərini eşitdi, qəlblərində də gözəl
olan xüsusiyyətlər meydana gələr. O xüsusiyyətlər onlarda zahir olub, onları
pis əməllərdən qoruyar, onlardan həmişə gözəl və yaxşı əməllər zahir olar. Bir
də bu, qəlblərini xəbis olan xüsusiyyətlər səbəbi ilə kin-küdurət tutub heç bir
öyüd-nəsihətin təsir etmədiyi şəxslərdən ötrü məsəldir).

434

Əraf surəsi

‫َ ا َب‬ َ ْ ‫َْ ْ ِم ُכ‬ َ ‫َ א ُف‬ َ‫َ ْ ُ ُه ۘ ِا ّ۪ ٓ ا‬ ٍٰ ‫ِا‬ ِْ َ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َ۪א‬ َ‫ا‬ ‫ُ وا‬ ُْ ‫ا‬ ‫ِم‬ ْ َ ‫َא‬ ‫۪ َ َא َل‬ ِ ْ َ ٰ ‫َא ُ ً א ِا‬ ْ َ۪ ‫َا ْر‬ ْ َ َ
۪ َ َ ‫َא َل َא‬ ﴾٦٠﴿ ٍ۪ ُ ‫ٍل‬ َ ‫َכ‬ ََٰ ‫א‬ ‫ِا‬ ۪ٓ ِ ْ َْ ِ ََُ ْ ‫﴾ َא َل ا‬٥٩﴿ ٍ ‫َو‬ ‫ٍم‬ ْ َ
َْ ‫ُ َ ُכ‬ ‫ِت‬ َ ِّ ۪ ‫ْ َא‬ ‫َر ِّب ا‬ ْ ِ ‫ٰ ِכ ۪ ّ َر ُ ٌل‬ َ َ َ
َِ َْ َ‫َوا‬ ُِْ ْ َْ َ‫َوِا‬ ّ۪ ‫َر‬ َ ‫ُ ُכ ْ ِر َ א‬ ِ ُ‫﴾ ا‬٦١﴿ َ َ ُْ ْ ِ َ ‫اَ َو‬ ﴾٦٢﴿ ‫َ ْ َ ُ َن‬ َ ٌَ ِ ‫ا‬
‫َُا‬ ُ ِ ‫َو‬ ْ ‫َر ُכ‬ ِْ ‫ْ ُכ‬ ُ ‫َر‬ ٰ ْ ‫ْ َر ِّ ُכ‬ َ ٌ ‫َ ٓא َء ُכ ْ ِذ ْכ‬ ‫َא‬
ٍ ‫َا ْن‬

﴾٦٣﴿ ‫َو َ َ ُכ ْ ُ ْ َ ُ َن‬

peyğ5ə9m) b( ۪əِ rْ َ göٰ ‫ا‬nِ ‫א‬dً əُr‫א‬dَ ْ ikَ ‫ْر‬.َ‫ا‬ ْ َ َ ) - (ey Məhəmməd), həqiqətən Nuhu öz qövmünə
(Bu ayə və bundan sonra gələn ayələrdə həm şərəfli

bir elm olan tarix bəyan olunur, həm də Hz. Peyğəmbərə təsəlli verilir, yəni

ey Məhəmməd, bütün peyğəmbərlərə öz qövmləri əziyyət edib. Necə ki on-
(lemَ a‫ُه‬t‫ا‬rُmə‫َو ْا‬bsəُəusٍُ bٰdْə‫ا ِا‬in)rْyi-ezِodN,xْ ih‫ُכ‬dubəَulhqə‫א‬rrَid.,qۘ)e(sədəٍ-tiən۪:snَi“d,zEə‫م‬bdٍ yْöəsَ ənyq‫ب‬büَ ööi‫ا‬krvَtrmَoeütl,.aْ ‫ُכ‬AaAnْnَlxblَcaıiarr‫ف‬hdqُ-ga‫א‬Tbüَ oəَ‫ا‬inrnaüٓ lloّa۪an‫ ِا‬l)rdaa(-naqqniAəyagablliləmabarşhəgqAt-əTagllləüəaicabnhəlüa-aknTdysüəəəantanəi)l)ba.əlayaz(d‫م‬ayaِ əibْ qَitıbn‫א‬eَoadd‫ل‬ldَiaa‫א‬nənnَ t.َ

qorxaram ki, o gün əzab sizi tutub həlak olasınız”.

dedi6lə0r):(“ٓ ۪ ِ(ٍْ َ h۪ ُْ aِ ‫ل‬qٍُ qَ َ َ ْyَ ‫ ا‬o‫ َل‬l‫א‬uَ۪ )n‫כ‬-َ dNaٰ َnَu‫א‬ht‫ا‬aِ u)mn-ac(maeyvauNbzauınqhd)g,aöhcrəaüqmriüqakəat”təı.nn,bböiyzüskəlnəiriavşəkarrəioslləarni
zəlalətdə və

61) (ٌ َ َ َ ۪ şeَ ْyَ ‫م‬yِ ْoَ x‫َא‬d‫ل‬uَ ‫א‬rَ ), mt-ərəNbnuiəyhiəfdtievrdeari:eədn“iErrysəinqbiöbzv. Am( َ l,lam۪ َ h‫א‬əَ -ْnT‫ب ا‬dəِّ əa‫ َر‬lzaْ əِ lt‫ل‬aٌəlrəُət‫ر‬dَfiənnّ ۪d‫ ِכ‬əvٰ ‫َو‬nə)
uzaq bir
haqdan mən
- lakin sizə aləmlərə

peyğəmbərəm, (necə olar ki peyğəmbər zəlalətdə olsun. Peyğəmbər düz yol-

da olar).

hökm62lə)r(iniّ۪ ‫ َر‬si‫ت‬zِ ə َ t‫א‬əَ b‫ ِر‬liْğ‫ ُכ‬eُ dِّ َ ُ‫ا‬i)b-çaötzdırrəırbabmim. ( Allah-Təalanın mənə əmr etdiyi
Asiflləatlhə-rTinədaləantvərəəmfinəxəlquaqyaıtdaahsıankıizm. (‫ن‬oَ laُ nَ ْ َ kْ ‫ ُכ‬aَ َ m‫ َ ُא‬iِlَ ‫ْا‬q‫ َو َا‬üَ )ِd-rُ səَ iْtzَ‫ا‬i‫و‬ənَ )nd-əəsnAihlmləatəhne-dTaiərgaəalmhanokılni-,

duğum qədər siz agah deyilsiniz, gəlib mənə tabe olub Allah-Təalaya

ibadət edin”.

Allah63-T) ə(‫ا‬alُ aَ ِ ‫َو‬təْ r‫ ُכ‬ə‫ َر‬fِ iْnُ ِ dْ ə‫ ُכ‬nْ ِ sٍ izُ i‫ َر‬əzٰ aَ bْ l‫ ُכ‬aِّ ‫ َر‬qْ oِ rٌx‫ ْכ‬u‫ ِذ‬dْ u‫َء ُכ‬bٓ‫ א‬,َ t‫ ْن‬əَ‫ا‬qْ vُ ْ aِ َ s‫َو‬aَ‫)ا‬h-ibyiooxlsuabrəgbübnianhiz-

larınızı tərk edəsiniz deyə içinizdən bir kişinin (Hz. Nuhun) vasitəsilə

sizə öyüd-nəsihət gəlməsinə təəccüb edirsiniz? (A‫ َن‬llaُ َh-ْ ُTəْ ‫ُכ‬alَaَ ‫ َو‬d) a- əgər siz
peyğəmbərə tabe olub imana gəlsəniz, əlbəttə, qiyamət

günündə sizə rəhm edib, sizə əzabdan nicat verər.

435

Kəşfül-Həqayiq I

﴾٦٤﴿۟ َ ۪ َ ‫ْ َכא ُ ا َ ْ ً א‬ ُ ‫ِ ٰא َא ِ َ ۜא ِا‬ ‫ا‬ ُ ‫َכ‬ َ ۪ ‫َא ا‬ َْْ َ‫ٍُ ِ﴾وَכوااُِا َا َِّאوا‬٦ْ َُُ ٧ْ‫َِم َ﴿اا ْא‬ ِ ُ َ َ َ ۪ ‫َوا‬ ‫َاََََכوو ِْٰاَنَٰכ ُ ِכ َُّ۪وאٓا ََءُهِא َُכرٍدَْْ َُאاَْ ََِذ ٌَْْאכْلٌَُِ ِא۪ ُِْٓه‬
ُ َ َ َ َ‫ُه ۘ ا‬ ْ َ ٍ ٰ ‫ِا‬ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َ َא‬ ‫َ۪א‬ ‫ُ ًد ۜا َא َل‬
َ ۪ ‫َ َ ُا‬ ْ ‫﴾ َא َل ا‬٦٥﴿ ‫َن‬ ﴾٦٦﴿ َ ُ ‫ا ْ َכא ِذ‬ ِ ِْ ‫َכ‬ ْ َ ۪ ‫ِا א َ َ ٰ َכ‬
۪ َ ْ َ ‫ِم‬ ‫َא‬ َ ‫א‬ َ ‫ِر‬ َ ‫ْ َر ِّب ا ْ َא‬
ٌ َ ‫َ َא‬ ﴾٦٨﴿ ٌ ْ َ ۪ ‫َא‬ ‫َא َل‬ ْ ۪ ‫ِت َر‬ َ ْۘ ‫َر ُכ‬ ُ ََ ٰ
َ‫ا‬ ِ ‫َوا ْذ ُכ‬ ْ ‫ْ َر ِّ ُכ‬
ْ ُِْ َ ‫ْ َا ِ َمو‬ ٌ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َ ۨא‬ ‫ٓوا َِاو َاْذ‬ ّ ۪ ِْ ‫ُ ُכ‬ َ
‫ٍح‬ ُ َ ِ ْ َ ْ ِ ‫ُ َ َ ٓא َء‬ ‫َ ُכ‬ َ ُ ُِْ ْ ‫َر ُ ٍ ِ ْ ُכ‬
َ َ

şve‫ۜא‬vَ ətِəə‫א‬dxَ ‫א‬gٰosiِ lönl6əə‫ا‬za4rrlُ.)əii(‫כ‬rmَq‫)(כ‬iِ‫ُه‬əahْr-ُnُ aqْ ‫َכا‬qageَqmə)tِ dıtm-ُidirَkəiَaN.brَ(ukbgَ h۪iəez‫۪ا‬md‫و‬ipََ mi‫ه‬eibُ‫אא‬dًyَ gْəْğmََ öəo‫אَ ْا‬römَlُm)ca‫َכא‬bün-əəzْk(şrəُoədil‫ِا‬nnəx)ədrsn-ilsaməhöknrzəoiislqzrəotiiuronqivflrənaaaətinnəohndqcnö,aəalaokbnmrmutıxaəltilakuləetafzrtasiiimdbnmeiəteyivydzdaəiiixəbkbnat.əluloa(əkndsrَ zuəıiq)۪bb,ə‫ا‬təNəl‫א‬bebَkuْ ddlَzəhəəْ ir‫َا‬unnb‫و‬iَ
onları əzab tutub həlak oldular.

g-ssiaözAdndəldəl6canə5əhr)dAö-T(tilk‫ۜا‬rl‫ًد‬əaü.ahُ(lAَa-Tْn‫ا‬lُləı‫ا‬a‫وא‬naَhُ l‫ُ َا‬-əaْ‫د‬Tٍzy‫אا‬aəَa‫ ِم‬baْ iَlıbanٰ ‫ِاא‬aَ‫و‬ddَ )d‫ل‬aaَ ə‫א‬n-nَ t)Abqe-dadoHişrbqcxuaamodm,nahoaaynaaışbqltəaı,qrnrioaıkondlqdqaəaanovrnşədmmtbaeaəşadbylşaiıuqbnrdaı.ds(Hıye‫ُه‬noُduaْ xَid:diuٍ bu“ٰ ‫ ِا‬aErp.ْdyeِə(y‫ن‬tَcْğ‫ُכ‬aeəَُmdmَ‫א‬iَarba)َsəَ it‫َا‬-r)-,
niz?”

olan6b6ö)y(üٓ ۪ kِ ْlَ ərْ iِ ‫وا‬ ُ rَ ‫َכ‬əisَ lə۪ r‫ا‬iُ odَ leَ aْd‫ا‬ria‫ل‬lَ əq‫ َא‬r)g:-ö“r(Hüٍ َru‫א‬üَdkَu.nA۪ ct‫כ‬aaَ -vbٰaَ aَ bb‫א‬ı‫ا‬nِa)d-daihnqəinöqiviqtməərütəknnde,dəbniibzkösazəfgniəri
və

səfehlik içində ağılsız biri
ddainddaənbiyzaspəınşıibnsyaanl.a(nَ çı۪ ‫ِذ‬l‫א‬a‫ َכ‬rْ ‫ا‬daَ nِ ‫כ‬oَ lُdَuَ ğ‫ א‬u‫ َو ِا‬n) u-
həqiqətən, peyğəmbərlik iddian-
güman edirik”.

asələfemh6ll7əikr)ə(vٌtəəَ ‫א‬rَabَğiyıləs۪ ıvzelَ ırْqَ ə‫م‬nِ yْ oَrəx‫َא‬bd‫ل‬buَ ‫א‬rAَ ). l(-laَ Hh۪ -َuT‫َא‬dəْ ‫ا‬ad‫ب‬lِّ ae‫ر‬dَ tiə:ْ rِ ə“f‫ل‬Eٌ inydُ ‫ر‬mَ ənəّn۪p‫ ِכ‬ieٰ m‫َو‬y)ğq-əmölvabmkəirünmgmə,lməmniəşnsəimdzəə.
Peyğəmbərdə səfehlik olarmı?

yniəshiöh6kə8tm) vl(eərrّ۪əi‫ َر‬nn‫ت‬iِbsiiَrz‫ א‬əşَ ‫ر‬əِ çxaْst‫ُכ‬ədُmıِّ rَ ُ‫ا‬.ı)rHa-emçö.zv(aٌrxət۪b‫ َا‬sbٌiziməِ ‫א‬xَ Aəْ y‫ ُכ‬lalَ an‫ ۨא‬hَ ə‫و َا‬-َt)Te-ətammlaəənrnəınmsi”zm.dəənnəöətrmürəemtdini-,

Allah69-T) ə(alْ a‫ َر ُכ‬tِ əْ ُ rِ əْf‫ ُכ‬inْ ِ dəٍ nُ ‫ َر‬sizٰiَ qْ o‫ ُכ‬rِّ ‫ر‬xَ uْ dِ uٌ b‫ذ ْכ‬,ِ Aْ ‫ ُכ‬l‫َء‬lٓ‫א‬aَ h-‫ ْن‬Tَ‫ ا‬əْ aُ ْlaِ َ ‫و‬tَ ə‫) َا‬rə-fiynoəxsdaəvrəətbbetinsiinz

deyə içinizdən bir şəxsin vasitəsilə (Hudun vasitəsilə) sizə öyüd-nəsihət
gəlməsinə təəccüb edirsiniz? (‫ُ ٍح‬ s‫ ِم‬izْ َ i yِ ْeَ rْ üِ z‫ َء‬ü‫ َ ٓא‬nَ ُdəْ ‫ُכ‬Nَ uَ َh ‫ْذ‬q‫ ِا‬ö‫ ٓوا‬vُ m‫ ْذ ُכ‬ü‫ َوا‬n) ə-v(aeyriscaemtdai-,
at), yadınıza salın ki, Allah-Təala

436

Əraf surəsi

‫َ َو ْ َ ُه َو َ َ َر‬ ‫َْ ُא َ ٍِنۜا‬ ْ َِ ‫َא‬ َ ْ ِ ‫َא ُ ٓا َا‬ ﴾٦٩﴿ ‫ُ ْ ِ ُ َن‬ ْ ‫ُכ‬ َ َ ِ ‫ا‬ ‫ٓ َء‬ َ ‫َُאٓ ٓو ِاا ْٰان‬ ‫َא ْذ ُכ‬ ۚ ً َ ِ ْۣ َ ِ ْ َ ْ ‫َو َزا َد ُכ ْ ِ ا‬
‫ُכ‬ ََ ْ َ ‫َ ْ َو‬ ‫﴾ َא َل‬٧٠﴿ َ ۪ ‫א ِد‬ ‫ا‬ َ ِ ۪ ُ ْ ‫ُכ‬ ُ َِ ‫َ ْא‬
ٌ ْ ‫ِر‬ ِْ ‫َر ِّ ُכ‬ ْ ْ ْ َِ ‫ُ ِ َא‬ ْ َ ُْ ‫א‬ َ ِ ‫َא‬ َ۪ ۚ‫َאٓ ُؤ َא‬ ‫ُ ٰا‬ ُ ْ َ ‫َ א َכא َن‬
ّ ۪ ‫ِا‬ ‫ٓوا‬ ‫َא‬ َ ْ ‫َא‬ ‫ا‬ َ ِ ‫َא َدا‬ َ َ ‫اَ ْ َ אٓ ٍء‬ ٓ ۪ ُ ‫َ א ِد‬ ُ ‫َا‬ ۘ ٌِ َ َ ‫َو‬
ُ ِ ‫ِ ٰא َא‬ ُ ‫ا‬ ‫َل‬ َ ‫א‬ َ ٍْ ‫َ ٓא ُۨؤ ُכ‬ ‫َو ٰا‬ ُ ْ َ‫َ אٓ ا‬ ِ۪ َْ ُ ْ‫ا‬ َ ْ ‫َ َ ُכ‬
‫َ َכ ُ ا‬ ۪ ْ َ َ ‫َو‬ ‫א‬ ِ َْ ُِ ‫﴾ َ َא ْ َ ْ َא ُه َوا‬٧١﴿ َ
َ ََ

(yer üzündə istədiyiniz kimi idarə edirsiniz). (ً َ qْۣ üَ vِvْ əَ tْ d‫ ا‬ə ِ siْz‫ ُכ‬i‫ا َد‬d‫ َز‬i‫ َو‬g)ə-r Allah-
Təala həm yaradılışda, həm ucalıqda, həm də cama-
-ao(a‫َن‬tnAblcaüُlarl7ِtaqalْ0ُhə)ütr-ْəsT(ə‫ ُכ‬k‫ه‬tُ əüaَ َ oaَْnt)all‫َو‬aa-e-َnnbtod‫ا‬ıaAnivbَ .ُlaasْHlَaxilِ zaeht‫א‬ərَç-əَ ıْTblmbِbəə‫َا‬iəırxa‫ا‬zٓtşltcُ a‫א‬iəaَeby),mtaaad-dxaiidyəbiarteiatədıendtisdeələiəimtzzrrieadn:ədbit“lkləıəəEnkirrmdy,?inaoiH(niny‫َ ۚא‬ux‫ؤ‬laُna‫ٓא‬darَir‫ٰا‬ta,cııaُtsrtُmətlْəanَ traya‫َن‬kbyıp‫א‬b‫כ‬ıَieabz,d‫א‬ərdَosəıg‫ر‬nıَkrnə.َa?َlı(‫و‬izَ ِşb)(.üİ‫ا‬s-nk‫ء‬əَ ٓ snhüَa‫ ٰا‬arkn‫ٓوا‬neilُs,ad‫ ُכ‬ırb‫ْذ‬i‫א‬ıkniَnz)i.

əksəriyyətini təqlidçilik, ata-babanı həvəslə təqlid etmək həlak edibdir).
e( tَ d۪ i‫ ِد‬y‫ א‬in‫ا‬əَ zِabَ ıْ ‫א َ ِ ُ َאٓ ِا ْن ُכ‬ ‫ ) َ ْא ِ َא‬- əgər doğru deyən şəxslərdənsənsə, bizə
göstər”. َ ِ vəd

tıq 71) (rٌəbَ bَ i‫َو‬nizٌ ْ A‫ ِر‬llْ a‫ ُכ‬hِّ ‫َر‬-Tْ əِ alْ a‫ْ ُכ‬ َ tَ ərَ əَ ‫و‬fَ inْ َdə‫ َل‬n‫) َא‬ - Hud dedi: “Ey camaat, ar-
sizə əzabın nazil olması layiqdir.
(onْ ‫ ُכ‬l‫ۨؤ‬aُ ٓ‫א‬rَ ‫و ٰا‬aَ ‫ٓא ٍء‬ bَ uْ َ‫ا‬nٓla۪ r b۪ َ iُz‫ ِد‬i‫א‬mَ ُ َ‫)ا‬m-əbeyudclaamrıamaıtz,dsıirz,
aْ ُ dْ ‫ ٓא َا‬qَ oُyُ uْ bَ - və ata-babalarınızın
dediyiniz o bütlərin
barəsində mənimlə mübahisə və münaqişə edirsiniz? (ۜ‫ْ َא ٍن‬ ُdəْ lِil‫َ א‬
- Allah-Təala onların məbud olması barəsində heç bir vِ ُə ‫ ا‬s‫َل‬übَ ‫א‬uَ t)

göndərməyibdir. (Gərək, hər bir əməldə Allah-Təalanın hökmünə itaət edək.
s۪ iِ zَ iْ nُ ْl‫ا‬ə َ bِ irْ l‫ ُכ‬ikَ َdə ۪ ‫ِا‬m‫ ٓوا‬əُnِ
Bu barədə Allah-Təalanın bir həözkambüınıyogxödzuləry).in(,َ ّ َ ْ ‫) َא‬
- ey camaat, Allah-Təalanın də

gözləyirəm ki, görək ilahi əzab nə vaxt sizə nazil olacaq?”

la 72) (‫ِ א‬ Aٍ َ llْ aَ hِ ُ -َTَ əَ al۪ a‫ا‬y‫ َو‬a‫َא ُه‬ iْmَ ْ a‫ َ َא‬n) -goətciraəmnaşaətxasələzraəbrgəöhnmdəətridmikiz.lHə əuzdavbədoannunni--
birlikdə
vcaəthvöekrmdilkər. i(m‫ ِ َא‬i‫َא‬z‫ ٰא‬iِ ‫ا‬təُ k‫َכ‬zibَ e۪ d‫ ا‬əَ ِn‫ َدا‬lə‫َא‬rْ iَ nَ ‫َو‬k)ö-küHnuüdk*əcsaibm, ataamtınadmaənnmhaömcüızsəınləırhiməlaizki

etdik.

(*Qeyd: Ad camaatının qissəsi müxtəsər şəkildə belədir: Ad camaatı Yəmən
mülkündə Əmman və Hadramut arasında məskun idilər. Nuh tufanından sonra qalan
camaatın nəslindən idilər. Allah-Təalaya asi olub bütpərəst oldular. Bütləri var idi.
Birinin adı Suda, ikinci Səmud, 3-cü Həba idi. Allah-Təala Hudu onlara peyğəmbər
göndərdi. (Hud ibn Saleh ibn Ərfaxd ibn Sam ibn Nuhdur). Hudu təkzib etdilər.
Allah-Təala ibrət alıb iman gətirsinlər deyə 3 il onlara yağış göndərmədi. Yenə iman

437

Kəşfül-Həqayiq I

‫ُٓ ٍُهء‬ ْ َ ٍ ٰ ‫ِا‬ ِْ ْ ‫َْاَْر َِِ ِא َوضََا ُْ ُכ‬ ‫َْ۪ َاא ٍْْٓداُ َا َُِْورَو ِا َاااْضُכ‬ ‫ِم‬ ْ َ ‫َא‬ ‫ً ۢא َא َل‬ ِ‫א‬ َ ُْ ‫اَ َ א‬ ‫ُ َد‬ َ ٰ ‫ َِ َۘونِ﴾ا‬٧ْ ‫وُُכ﴾ا‬٣ِ٧ِّ﴿ُ ‫ََْر‬٢‫ٌ َااًَ۪رِْ۟ا ٌََْ﴿و َْכ‬ ِ۪ ْ ُ‫ا‬ ُ ‫َכא‬ ‫َو َ א‬
ُ ‫َ َِْر َ ِ۪ض‬ ُْْ َ ْ ‫َ ْא ُכ‬ ‫َ ُכ ْ ٰا‬ ِ‫ا‬ ُ َ ‫َא‬ ‫ِ ۪ه‬ ٰ ‫ْ ُכ‬ ‫َ ٓא َء‬ َْ ۘ
ِ ِ ‫َא‬ ِ ِ َْ ‫َא‬ ‫َ ُرو‬ َ ًَ ْ ‫َ َ ُכ‬ ‫ِا ْذ‬ َ ِّ َ ْ َ ْ ‫َ ُכ‬
َ َ ‫َو‬ ِ ‫َאٓ َء‬ ‫َא ْذ ُכ‬ ‫َ ا ٌب‬ ‫ِ َא‬ ُُ
‫ُو َن‬ َ ‫ٰا‬ ِْ َ ُ ْ ُ ْ‫ا‬ َ ‫ْا َْو َا ِ ْْذ َ ُِכא َُ۪ل ٓوِ ُا‬ ‫ُا‬ َ َ ْ‫ا‬ ُ ‫َ ْא‬ َ
ْ ِ
﴾٧٤﴿ َ ْ ‫ٰا َ ٓ َء ا‬ ‫ٓوا‬ ُ ‫ً ۚא‬ ُ۪ ُ ُ
ْ َِ ‫ا‬ ُِ َ َ ۪
َ ‫َא َل‬

gətirmədilər. 3 ildən sonra havada qara bulud zahir oldu, onlar elə güman etdilər
ki, yağış bulududur. Bir müddət sonra gördülər ki, həmin buluddan şiddətli bir külək
peyda oldu. 8 gün, 7 gecə o şiddətli külək əsib, hamısını həlak edib, bir nəfər də sağ
qalmadı. Ancaq Hud və ona iman edən bir neçə nəfər buludu ilk gördüklərində o
camaatın arasından çıxıb getmişdilər. Sonra Hud Məkkəyə gedib ölənə qədər orada
qaldı).

larınOdnalsaorndadnərbəicrənməföərhkdəəmsağolquablmAlaldahı.-(Tَ ə۪aِ lْ aُ y‫ ا‬aُ ‫َכא‬im‫و َ א‬aَ )n-goəntliarərnküdferyvilədiinləard. -

cpaemyğa7əa3mt),b(sۢ‫א‬əaًrdِ ‫א‬gəcَöənْAdُ ə‫א‬llَraَ‫ا‬dh‫َد‬i-kTُ.َə(a‫ُ ُه‬lْٰa‫َوَِا‬y)ٍ aٰ -‫ ِا‬ibْ Sِaədmْ ‫ُכ‬əَut ‫א‬edَ dَ cib‫ا‬a‫ا‬mo‫و‬nُ aُ aaْ ‫ا‬tş‫م‬ıəِ nْrَaik‫ َא‬oq‫ل‬nَ o‫א‬lَ şaۘ)mr-ıanSyqaınlae.rhSdiadzşdeıdəSni:aö“lteErhüyi
Ahəllqaihq-əTtəəna,lardəbanbinbiazşAqall,ahha-Tqqəaolaladnanmməbəundimydoxodğruur.o(lْm‫ِّ ُכ‬a‫ َر‬ğıْ mِ ٌ hَ ِّ َaqْ ‫ُכ‬dْa‫ ٓא َء‬sَ izْ dَ )ən-
o-ödəِ lttə‫ا‬əə-rv‫ض‬gfəüdələِ əsaər‫ْر‬finç‫َا‬ddoı,ٓiəqnryn۪.-a)aaSy-əşdiezkzAasiadyilnrsəyluan,oədhotlöaa-neTtnnatrsədüuəəaəznzlmliaaiiyzlnqəy,gnıəontəiutmlvdbtematiu.dmxa(otdًəqğAَ əy‫ ٰا‬lrvailْ unlə‫ ُכ‬aos.َ ohniِ(nl-‫ٍء‬am‫ا‬Tiٓ ُ əَbəaُ ‫א‬zِaَğui‫هא‬l۪yırَaِmyanٰ ə)xaıtın-َ nَbeoştiAَirmd‫و‬dَ )ləmdəl-layəiöhlitocnAl-iüTd.ləzl(əəzaəvٌaahdəl۪ b‫َا‬a-inrT‫ب‬ıniٌ.səı‫ا‬v(niaَ zuَْli‫ُכ‬yra‫ْא‬tuْenَ u‫ ُכ‬rb‫א‬ıَtnَi,an‫ ُو‬ob‫ر‬r‫ُْא‬dَ.tََuə-)َ

Təal7a4s)i(z‫ٍد‬i‫ َא‬yeِ rْ َ üْ zِ ü‫ ٓא َء‬nَ َ dُ əْ A‫ َ ُכ‬dَ َ c‫ذ‬aْ ‫ ِا‬m‫ ٓوا‬aُ ‫ ُכ‬a‫ ْذ‬t‫وا‬ıَ n) d-a(enyscoanmraaavt)a,ryiasdeıtndızi a(ksai,lıynekr iü, Azüllnadhə-
yaisretarəsidınniydtiaon)ripzsiakzğiəmınyiduiardndarhvəeaerzddırəil.sai(nn‫ ًرا‬iazn)ُ .ُ((k‫אض‬əَ ِ ِ r‫ر‬pْ َُ iْ cُ‫ ا‬dْ əِ ِnْ ‫اَو َُכ)ن‬yُ َa‫ َِو‬x) َş-)ıy-qeəörszürüzlənürünzvddəəə(inmŞaöamtrrəüitləlhəHrəmiqcuainz-
rursunuz. (ۚ‫ًא‬ ُ(S‫َل‬a‫א‬lَ eِ hْ ‫ا‬ q‫ َن‬övُ ِmْ َ ü‫) َو‬nü-n
düzəldirsiniz. ُ və dağları yonub, özünüzdən ötrü evlər
dağlardan yonub düzəltdikləri evlər Şamla
eHetdidcibiay,zifaənrseaamsdınətdtölaərrəinitmdxiaədtyəıirnmla. öyƏvınkc.suid(ndَ əu۪hrِ)ə.ْ mُ(ِ ‫ض‬iş‫ ِا‬ə‫َ ْرٓ َء‬iَ s‫ا ْٰا‬l‫وا‬aٓ hُ ِ‫ْذ ُכ‬e‫ْאا‬dَ َ )ْiَb-,Aَ f‫ َو‬lə)lsa-ahdy-ıTetrəəarülkzaünenıdndinəs”izt.üəğbyəaxnş

təkəb75b)ü(r۪lüِ ْ َ oْlaِ n‫وا‬ ُbَ ‫ْכ‬öَyْ ü‫ ا‬kَ lə۪ r‫ا‬ ُ vَ əَ ْ ‫ا‬r‫ل‬əَ ‫א‬iَs)lə-rS, a(lْ eُ hْ ِ inَ cavabında onun qövmündən
َ ‫ُ ْ ِ ُ ا ِ َ ْ ٰا‬ ْ‫۪ َ ا‬ ِ ) - Salehin

438

Əraf surəsi

‫ِا א‬ ‫ٓوا‬ ُ َِ ‫َ ْכ‬ ْ ‫ا‬ َ ۪ ‫﴾ َא َل ا‬٧٥﴿‫َن‬ ُ ِ ُْ ۪ ِ َ ِ ‫ِ َ ٓא اُ ْر‬ ‫ِا א‬ ‫ٓا‬ ُ ‫َא‬ ۜ ۪ ِّ ‫َر‬ ْ ِ ٌ َ ُْ ‫א‬ ً ِ‫א‬ َ۪ ‫اَن‬ ‫َن‬ َُ ْ َ َ‫ا‬
‫ِا ْن‬ ‫ُ َ ٓא‬ َ‫א‬ ِ ْ ‫َا‬ َ َ‫א‬ ‫ا‬ ‫وا‬ َ َ ﴾٧٦﴿ ‫ُ و َن‬ َ ‫َכא‬ ْ ُْْ َ ‫ٰا‬ ‫ٓي‬ ‫ِא‬
َ ِ ‫َא‬ ِ ْ ‫ا‬ ُ ِ ‫َא َ א‬ ‫ا‬ ُ ‫ََو َא ِא‬ ْ ‫ا‬ ِّ ‫ِ َر‬ ِ ْ ‫ا‬ َ ‫َو َ َ ْ ا‬ َُْ ُ ‫ا‬ ُ َ َْ َ‫﴾ َא‬٧٧﴿ ِ َ۪ ِ ُ ْ‫ا‬ ۪ ‫ُכ‬
﴾٧٨﴿ َ ۪ ‫َدا ِر‬ ُ َ ‫َ ُכ‬ ُ ُ َ ‫َو‬ ‫ُ ُכ‬ ْ ْ َ‫ْ ا‬ َ َ َ ‫َא‬
‫َ َ َ َ ْ ُ ْ َو َא َل‬ ْ ِ ۪ ُ ‫ٰ َ ِכ‬ ْ َ‫َא‬ ْ َ َ ّ۪ ‫ِر َ א َ َ َر‬ ََ ِ ‫ْ ِم‬ ْ
ْ ‫َو‬
﴾٧٩﴿ َ ۪ ِ ‫א‬ ‫َن‬ ْ ْ َ

özünə etina ً eِt‫א‬təmَrəə‫ن‬fy‫َا‬i)inbd-əSBnaəlseghösəinzdimbərialiinlrəsnginəitpzierkyənği,əzhməəbiqfəiqrşədəxtirəs?lnə”,rəb(uBdeuSdailsleəöhrz:üö“zi(s‫َن‬rtəeُbhَ zbْ aَ i‫َا‬
Aۜ ۪ ِّ ‫َر‬llaْ hِ -Tٌ əَ aْ ُ la‫א‬
mşüəbqhsəədyioləxddeudrilkəir,).S(a‫ َن‬leُ hِ ْ Aُ l۪ lِ aَhِ-‫ْر‬Tُ‫ٓא ا‬əَ aِ l‫א‬a‫ا ِا‬tٓ əُ ‫א‬rَ ə)f-inimdəannggöəntidrəərnilləərndpeedyiğləərm: “bOərnddira,

həqiqətən, o hökmlər ki, Saleh onları təbliğ etməyə göndərilibdir, biz ona

iman gətirmişik”.

‫ن‬kَ ‫و‬aُrِ ‫א‬e‫כ‬7َ d6۪ i)ِ b(ْ ُ‫ا‬h‫َ ْٓو‬eُ‫َ ٰا‬ç‫َ ْٓيכ‬v۪ ْa‫אا‬xِ )َ t-S۪ H‫ا‬a‫ل‬ləَe‫א‬qَh)iəq-iəmttəəkannə,bogbəşütəirxrlmsəənəikrbiikism”iz.ainmgaəntigrəmtiəryibənsilnəirz,dbediziloənr:u“i(n‫א‬-‫ِا‬

77) ( ْ ِəِّ m‫ِ َر‬rْi‫ َا‬nْəَ a‫ ْ ا‬sَ iَ ‫َو‬ َ َ ‫وا ا א‬ ُdَ əَ َv)ə-niinmaanyagqətirdmaməyaərnınləır öz rəbləri Allah-
Təalanın olub, kəsib onu qətlə
əygeətirrdsiəlnərA. (llَ ah۪ َ -Tْ ُ əْ ‫ا‬aَlaِ tَ əْr‫ ُכ‬əf‫ ْن‬i‫ِا‬n‫ ٓא‬dَ ُ əِ nَ ‫א‬gَ ِön‫ِ َא‬dْ ‫ا‬ərُ iِ l‫א‬əَ n‫َא‬p‫ا‬eyُ ‫א‬ğَ ‫َو‬ə)m-bdəerdləirlədrə:n“səEnysəS,ableizhə,

vəd etdiyin o əzabı bizə gətir”.

oynerlalə7rrı8i)nyad(xُ əَ avْ laəy‫ا‬eıvُbُl,əْ َ rhَian‫ َא‬mَ d) əı-ssıoahnğəl-alsarakalaoəmlzdaautbloantrua. rz(diَ luo۪ qِ ‫א‬lluَ abrْ ıِşh‫ِر‬i‫ا‬da‫ َد‬dldə۪atl‫ا‬,idُ siəَ zsْllə‫ َא‬əَ r)io-ülahsntaəmzçəöıslkzıəüölbəz
həlak oldular.

oqnölvam7rd9, )ahn(əqüُ iْ qzَ ədtəöَ nnَ َ ,)dm-əreəilnbə,ski(zi əSّ۪ ‫َر‬aölَzeَ ‫א‬hrَ ə‫ر‬öِ bzbْ ‫ُכ‬qimُ öْ vَ iْ n‫َا‬mْpüَ َeny‫م‬əِ ğْ əَ əz‫א‬mَa‫ل‬bbَ ‫א‬ıəَn‫و‬rَ )lniy-aizntiəliəovsləsdüeuflhğəkuadnmeudıgni:öır“çdEaüty-,
gdseəıvrtidmrıiməbz.dit(ianْ ə‫ ُכ‬iztَ ,eُbduْ indَ .uَ ‫َو‬r(),َ -öz۪ vِəə‫א‬ms‫ا‬iəz‫ن‬lَ əinniِ zəُ isniَhcəْət‫ِכ‬zaٰe‫ َو‬ts)dı -ismizlaəkk*ii,çnagstədilziıb”n.Aəslliahhət-Teədaəlnayşaəximsləarni

(*Qeyd: Səmud camaatının qissəsi müxtəsər şəkildə belədir: Səmud tayfası
ərəblərdən olub, Şamla Hicaz arasında sakin idi. Tüğyan edib Allaha itaətdən çı-
xıb, bütpərəst oldular. Allah-Təala onlara özlərindən olan Salehi peyəmbər göndərdi.
(Saleh ibn Übeyd ibn Asəf ibn Masih ibn Übeyd ibn Səmud ibn Abir ibn Ərəm ibn
Sam ibn Nuhdur). Saleh onları dəvət etsə də qəbul etmədilər. Ondan sonra Salehdən
möcüzə istədilər ki, bu böyük daşdan bizdən ötrü bir dəvə çıxart. Bu şərtlə ki, o dəvə
gələndən sonra özü böyüklükdə də bir bala doğsun. Allah-Təala istədikləri kimi o

439

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ א َل‬ ِّ ‫ِا ُכ ْ َ َ ْא ُ َن ا‬ ﴾٨٠﴿ َ ۪ َ ‫َن ا ْ َא ِ َ َ َ א َ َ َ ُכ ْ ِ َ א ِ ْ اَ َ ٍ ِ َ ا ْ َא‬ ُ ‫َ ْא‬ ‫ٓ َا‬ ۪ ِ ْ َ ِ ‫َא َل‬ ‫ِا ْذ‬ ‫ًא‬ ُ ‫َو‬
ِْ ْ ُ ُ ِ ْ َ‫َא ُ ٓا ا‬ ‫ِ ۪ ٓ ِا اَ ْن‬ َ ۜ‫ٓא ِء‬ ‫ا‬ ‫ُدو ِن‬ ِْ ‫ِ َ ُכًة‬ َ
‫َ ْ َא‬ ْ َ‫﴾ َوا‬٨٣﴿ َ ۪ ِ ‫ِ َ ا ْ َא‬ َْ ‫َ ا َب‬ َ ‫َכא َن‬ ‫َ ِاא‬ ‫َو‬ ﴾٨١﴿ ‫َن‬ ُ ِ ْ ُ ‫اَ ْ ُ ْ َ ْ ٌم‬ ْ َ ََ َ ِّ ُ‫ُ ْ ا‬ ‫ۚ ِا‬ ْ َْ
ْ َ ‫۬ َכא‬ َ َ ْ‫ا‬ َُ ْ َ‫ْ َא ُه َوا‬ َ َ‫َא‬ ُ َ
ُ َ‫ا‬ ِ۪ ْ ﴾٨٢﴿ ‫ُ و َن‬ ‫َא ٌس‬ ْ
ْ ْ‫َא ِ َ ُ ا‬ ‫َכא َن‬
﴾٨٤﴿۟ َ َ ْ ‫َ َ ْ ِ ْ َ َ ً اۜ َא ْ ُ ْ َכ‬

dəvəni Salehə möcüzə olaraq verdi, yenə iman gətirmədilər, axırda o dəvəni qətlə
yetirdilər, Saleh də onlara dedi: “3 gün gözləyin, ondan sonra sizə əzab gələcək, ilk
gün üzünüz saralacaq, 2-ci gün qırmızı olacaq, 3-cü gün qara olacaq, o zaman da
sizə əzab gələcək”. Elə ki 3-cü gün oldu, üzləri qaraldı. Əzabın gələcəyinə inandılar.
Saleh onların arasından çıxıb, Fələstin tərəfinə getdi. Şiddətli bir səslə zəlzələ olub,
tamamən hamısı həlak oldu).

80) (‫ًא‬ (ُ d‫ِ) َ۪ ٓو‬əْr-َ əِ cL‫ل‬əَ ‫א‬uَ pt‫ْذ‬ui‫ ِا‬s) Şam torpağında (Sodom) camaatına peyğəmbər
göndərdik. - o zaman ki öz qövmünə dedi: “(َ َ ِ ‫ )اَ َ ْא ُ َن ا ْ َא‬-
Bəs siz son və qəbih olan əməllər edirsiniz? (ən qəbih əməl
َ۪ əَ mِ ٍ əَ ll‫ َا‬əْrِi
molailnləhtloəmrdoəsnekhseuçalklıiqmeidniredtimləərd).iy( iَ o p‫ َא‬iْ s‫ا‬ ‫א‬sَ iِz ْ e‫ ُכ‬dَ iَ rَ s‫א‬iَn)i-z?sizdən əvvəlki

heç 8A1l)la(h‫ٓא ِۜء‬-Tَ ِّ ə‫ا‬a‫ِن‬la‫ُدو‬daْ nِ ‫ ًة‬hَ əْ yَ a‫א َل‬eَ tmِّ ‫ ا‬i‫ن‬rَ siُ ‫א‬nْ َ َ izْ?‫ُכ‬ ‫ ) ِا‬- o qəbih əməl budur, bəs siz
Qadınları tərk edib öz nəfsani

istəkləriniz üçün özünüz kimi kişilərlə əlaqəyə girirsiniz? Halbuki qadın-

lar nəsli artıqmaq üçün yaradılıbdır, onları tərk edib kişilərə gedirsiniz.

a(‫َن‬tsıُ nِ ıْ zُ .‫ ٌم‬Qْ َ adْ ُ ıْ ‫َا‬nlْ aَ )r-ı qəoslyiunbdəe,hstiizyAaclılnahız-ıTkəiaşillaənrılnə qoyduğu həddi aşan cama-
təmin edirsiniz.

82) (bْ i‫ ُכ‬rِ َ cْ َavْ aِ b ْ tُ apُ mِ ْ a‫ َا‬d‫ا‬ıٓ lُ a‫ َא‬r,‫ ْن‬a‫ َا‬nc‫ ِا‬aٓ q۪ ِ ْ bَ ir‫َب‬-b‫ َ ا‬iَril‫َن‬ə‫א‬r‫ َכ‬in‫َ א‬ə‫) َو‬de-dLiləurt: qövmü Luta
deyəcək “Lutun özü-
npüakvhəeqsaöbvmedüənnüşöəzxsqləərsdəbirəlnəriz, dgəərnəkq,obvuiznd.ə(n‫و َن‬uُzaَ qَ َ o‫س‬lٌs‫א‬uَ ُ‫ا‬nْ lُa‫ا‬rِ ), - onlar özlərini
(Bu sözü istehza

məqsədilə dedilər).

və ai8l3əs)i(nُ əَ ‫َا‬ َ əْ z‫ ا‬ab‫ ِا‬dُ َ aْ nَ‫َوا‬ n‫א ُه‬iَ cْ َ aْ t‫َ َא‬ ) - Lut qövmünə əzab göndərdik, Lutun َ özünə
َ۪ verdik. Ancaq xanımı nicat tapmayıb, ( ِ ْ َ ‫َכא‬
ِ ‫ )ا ْ َא‬- camaatın arasında qalıb həlak olanlardan oldu.

vsَ oən۪ oِ rْn8aُl4aْ o‫))ا‬rn(ı-‫ ۜا‬lnًaَ(ereَ cıyəْ zMِ əiْ lَ ləaَzhhə‫َא‬əliْəmَəzْymَ‫ا‬a‫و‬aَ )əbxd-ay)lə,aavbxyvaaıəblxla,cgyəhöıbaormnhkləıais,lrıagaküyyenoaralğədhıuşkqlaəkarrirmq.ş*əioxdlsdaluəşr.yi(naُ ğَ aِ d‫א‬xَıırr‫ن‬dَ ı‫א‬ı‫ َכ‬nqe. cOَ əْ ‫ َכ‬nodْlُ daْ nu‫َא‬

(*Qeyd: Lut Hz. İbrahimin qardaşı Haranın oğludur. Hz. İbrahim Babildən hic-
rət edib Şama gələndə, Lut da Allah-Təala tərəfindən Fələstində Sodom camaatına
göndərildi. Sodom 7 şəhərdən ibarət idi. O bölgə xalqı homoseksuallığa aludə idi.

440

Əraf surəsi

ْ ‫ِّ ُכ‬ ‫َر‬ ْ ِ ٌ َ ِّ َ ‫ْ ِا‬ ‫َ ْ َ אٓ َء ْ ُכ‬ ۘ ‫ُ ُه‬ ْ َ ٍٰ ‫ِا‬ ِْ ْ ‫َ ُכ‬ ‫א‬ َ َ ‫وا ا‬ ُُْ‫ا‬ ‫ْ ً ۜא َא َل َא َ ْ ِم‬ َُ ْ۪ ُ ‫َא‬ ‫َ ْ َ َ َا‬ ٰ ‫َو ِا‬
‫ِ ُכ‬ ‫ٰذ‬ ‫َ ۜא‬ ِ َْ ْ َ ْ َ ‫َ ْر ِض‬ ْ‫ا‬ ِ ‫وا‬ ُِ ُْ َ َ ‫َ ِو‬ ُ ‫َا ْ َ ٓא َء‬ ‫א َس‬ ‫ِا ٓيْذ﴾اُا ُْכَراْو‬٨ُ ‫َا‬٥۪‫َ۪ ََ ُوواََ ْذا ۚ ُכَِ ُْ﴿א ٓو‬ ‫ا َن‬ َ ِْ ْ ‫َوا‬ ِ‫ِ ََכ۪اא ُכا ََْنْو َ َْכ ِاَْ ُאَْن‬ ُ ‫َאَ ْو‬
ْ َ ِ ‫ا‬ َ۪۪ ِ ُْ ِ ُ ‫ا ٍط‬ ‫ْ ۞ َوا‬ ْ َْ ِْ َ ‫ْ ُכ‬ ُ ْ ‫ُכ‬ ٌَْ
ْ ِ َ ‫و َن‬ ُ َ ‫و َن َو‬ ُ ‫وا‬ ُُ ْ ِّ ‫ُ ُ وا ِ ُכ‬ َ۪ ْ َ ۚ‫ً א‬ ُ ‫َ َא‬ ‫ٰاَوَ ِا َْن‬
﴾٨٦﴿ ْ ‫َא ِ َ ُ ا‬ ‫َ َכא َن‬ ْ ‫َכ‬ ‫ُכ‬ ‫َ َכ‬ ُْ ُ ‫ْ ٰا‬ ِ ٌَ
َ َ ً ِ
ِ۪

Yoldan keçən şəxsləri də tutub onlarla homoseksuallıq edirdilər. Qadınları tamamən
tərk etmişdilər. Elə ki qadınlar kişisiz qaldılar, onlar da lezbiyanlığa başladılar. Lut
onlara nəsihət etsə də, qəbul etmədilər. Belə ki, Allah-Təala onlara əzab göndərib
hamısını həlak etdi. Əvvəlcə səmadan daş yağıb, o əsnada yer də şiddətli zəlzələdən
aralanıb hamısı yerə qərq oldular).

Ab(bqA‫ن‬iَْs‫ا ۜא‬iaeُlَllَ ‫ء‬alylَpşِ ‫ٓא‬aahq۪dَeْhh8َ‫ْا‬ay‫ََاو‬5--eoْ,ğTT‫س‬d)‫ا‬lِ əhuََəəə(َmْ‫א‬aۜ‫כא‬nَaanْ ً َqْ‫ْا‬llabdَ‫ضا‬aa)‫ا‬qnəəُydِ rn-ُa‫ر‬aoْhْ gََ nُlsaöiْöa‫ْاא‬boَlkَ)nnmınaَ‫ا‬şm-dِ dr-əَm‫ا‬vəal‫و‬öənَ əreْtləُirdçsrَmbeِiüiiziduْşkُndٰdhid‫ِا‬.y‫و‬sənَəَa(a)e‫و‬,.ََyq)rn-yö(o‫ا‬q-‫ه‬laُl‫ا‬Müxı‫و‬çُ Aqoْdzdüَُ əüُlluaamْldٍ nvar‫ٰا‬lçy‫ِا‬.‫م‬əədahِəəmْْ(ğə-kَntTِıْ ə‫א‬iim‫ُכ‬fَdncərْəّ‫ُכِل‬aaə‫ر‬ədَsaَ ‫َא‬zmaləَia‫א‬aiْnd,)nَaçِps-b)ۘiaıtaٌeqiöŞ-tَdnryِّı-rüَ-nüğlasəbaeiaəşzْtzriy‫ُכ‬kmmrddıbْeani‫َء‬əbanədٓ‫א‬rdnyəَəiiozeboişrönnldylْəgatlَ.iaər)a:önslo(ürna“k-lْ ıdraEd‫ُכ‬Ainkhıənَəynllqərliٌıqearqlaiْ batəَhöirgmqfzdv-əytaTْəmalaəe‫ ُכ‬ldtyərrştəِ ,i‫ذ‬mıaıٰin.ün)nalŞ,(azanı.-ü‫ا‬züdysc(deُibnıaa‫و‬zynaْ َqunüَ‫א‬ə‫و‬-َ,.َ
taəlsışd-ivqereidşidbəAsilzlainh-üTçəüanladyaahiamyaanxşgıədtıirr.s(əَ ni۪ zِ ْ,ُ (əْ lُ ْb‫ ُכ‬ə‫ْن‬tt‫) ِا‬ə,-məgəənrimmsəönzilmərismöziltəərsidmiqi
edin, mənim sözlərim faydalı sözlərdir).

və hö8k6)m(l‫َن‬ə‫و‬riُ nِ inُ ‫ط‬qٍ ‫ا‬aَ rِ şısِّ ı‫ ُכ‬nِ d‫وا‬aُ oُ tْ َurَ m‫) َو‬a-yıAnllkaih, -xTaəlqaılaqnoınrxhuadquqb olan yollarının
mayasınız, ( ۪ ِ َ gَ ə‫ ٰا‬tiْ rَ mِ ə‫ا‬kِdə۪ َ yoldan qaytar-
şəxslərə iman mxْ üaَ snu‫ َن‬es‫و‬iyoُylmَə‫ َو‬t)aləy-rılnvə.əv(Aə‫ ۚא‬sً lflَaِ eht-‫א‬mTَ َ əəُ ayْ َli‫و‬anَ )yka-i,ivmiənasinannsgaləantrliardərnaa

Allah-Təalanın yolunu pis

Allah-Təalanın yolundan uzaq olmasınlar. (Belə şər əməllərdən uzaq olun).
(aiَ dxْ ‫ُכ‬i۪ınrَ ِ iı‫َْכ‬znُ َ.ْ e‫ا‬Aًcُ َləِ۪lَ ‫א‬aoَ ْhlُ‫َن‬dْ-‫א ُכ‬Tu‫? ْذ َכ‬ə‫ا ِا‬a‫ َ(ٓو‬lْNُ‫כ‬aَ ‫) ُכ‬u‫ ْذ‬s‫ا‬-h‫و‬iَ z,b۞ ə)Ha-nxu(ıedebmyvgəəcötaSrmvaüelanerahiktbi)ni,,syqsiaziözidvdçımnəonlıxəzrəaeivdosviizəbzaldnməfənəsasəanlivdınvsitəzaölilrıfaənədrsktaəıidnr,dstşöiıəz.rxə(çst‫ا‬o‫و‬dləxُiُrləaiْ ‫ا‬nrz‫َو‬.
Onlara əzab nazil olduğu üçün siz onlardan ibrət götürüb Allah-Təalaya asi

olmayın).

da 87) ( ۪ ِetdُ iْ nِ ‫ر‬iْ zُ‫ ا‬s‫ ٓي‬ə ۪ ‫ا ِא‬ iُ çَ ‫ا‬iٰ nْ i‫ ُכ‬zْdِ əٌ nَ ِ ‫א‬bَ ir‫א َن‬t‫ َכ‬a‫ن‬yْ ‫ِا‬f‫َو‬a) - hərçənd siz mənim haqqım-
ixtilaf də, mənim Allah-Təala tərəfindən

441

Kəşfül-Həqayiq I

َ ۪ ‫َُا‬ َْ ‫َא َل ا‬ ۪ ﴾٨٧﴿ َ ۪ ‫א ِכ‬ ِ َ ْ ‫ا‬ ُِ ْ َ َ ُ ‫َو‬ ۚ‫َא‬ َ َْ ُ ۪ ‫ُכ َ ا‬ َْ َ ‫ُ وا‬ ِْ ‫َא‬ ‫ا‬ ُِ ْ ُ ِ ْ َ ٌ َ ِ ‫َא‬ ‫َو‬
ْ ۜ‫َא‬ ِِ ‫َ َ ُ ُدن‬ َ ْ َ ْ ‫َכ‬ ‫ُا‬ َ ‫ٰا‬ َ ‫ُِ َכ َوِا ًא‬ َْ ِْ َُ ِ۪ َْ ْ ‫َ َْככ َא ُِر ۪وا‬ ْ‫ا‬
‫َ ٓא‬ َ ‫َא َل اَ َو‬ ‫َא‬ ‫َ אۜ َو‬ ُ ‫َא ا‬ َ‫َ ٓאِا ْاَذ ْو‬ َ ْ َ َ۪ ‫َא‬ ْ ُ ‫ِا ْن‬ ‫ا‬ ُ ‫َ َכ َא‬ ‫ِا‬ َ َ ۪ ‫َ ُ َد‬ ‫ُכ א‬
‫َא‬ َ ‫ُن‬ ‫َ ُכ‬ ‫َو‬ ‫َ ْ َ َא‬ ِ َ ْ ‫َ ۜא َر َא ا‬ ْ ‫َ۪כ‬ ِ ‫ا‬ ‫ِ ِ ُכ‬ َ ِْ ‫ٍء‬ َ ‫َ ْ َא‬ َْ ‫ٓא َء‬ ﴾٨٨﴿ َ َ‫َ ِّ َوا‬ ‫َا ْن‬
َْ َْ ْ ِْ َ ْ ‫َכ‬ َ ْ۪ َ َ ‫َو‬ َ ‫ُ َر‬ ‫ا‬ ِ۪ ََ ْ ‫ِא‬
ِ ْ َ َ ۜ‫ً א‬ ‫َ ُا‬ ‫َر َא ُכ‬ ‫َو‬ ِ ۜ‫َא‬ ‫َא‬ ‫אٓ ِا اَ ْن‬
َ ْ َ َ ‫ُ وا‬
ِ َ ْ ‫َא َل ا‬ ﴾٨٩﴿ َ ْ‫َ َ ْ ُ ا‬
ْ

o hökmləri yetirmək üçün göndərildiyimə eُ idm‫ ا‬iَba‫ ُכ‬nhْ َgaəqtliَard‫ا‬b‫و‬iaُ.ِ t(ْi‫ا‬l‫א‬iَُ )ِ bْ-ُirs-ْ əَbbٌiriَ rِi‫א‬nَ ed‫و‬dَ )əinn-
dtaaybfaiziimmaanrgaəmtiırzmdaədhiö. k(ۚ‫א‬mَ َ ْ َ
amma digər bir
ki, Allah-Təala
ba‫ٓאۜא‬zböَََ oِِyziüَ z۪rıِْr‫ر‬örَِlsl‫א‬asl8‫כ‬üَiْkız8۪nq‫ِ)א‬əio)n‫כ‬.ُa‫כ‬ml-َ((alyəْ۪iََnyıَ ِz‫و‬tََqa)ْdm‫َ۪ا‬şَ)‫ِכ‬aəə-d‫א‬-aْrnxَ aEğِdsŞْ ‫اا‬açlay‫و‬üqəıُşُxrveْaŞَ َ‫כ‬aoْyayŞüَrlbdıَüuedaْ aُ ‫ا‬yebdc‫و‬ırَ bbyَa),eb,edğh-۪ytəəıie‫ا‬seqh:lçəcbn.ö“َُnaəbikَÇBdivtْizm‫ا‬trəəaüə‫ل‬snَbdnə,‫א‬eَəbzks)dvb,iəii-yeəiznszsrnyiŞiisəziəlmbiünəivtznreəidvbniyddnəesabiədidnşaynıniinqizalinmiənaanxqirinrişlözb:zəıiəbvsəzi“rbımiə(dzdAi‫ا‬drqdaüalُlixaənlxinَ a‫ا‬kٰniyidlhldıَgəsdo-oəəniT۪laztlmis‫ا‬iqəəb‫و‬mrَaa?aöiynblamُyeaHısnüzْtdəıَ iə,kzşnıgُrrmoə.mvç‫َ”א‬tə(əəv.iü‫כن‬nrzaَt‫د‬mُə”dəxnk.َ tُkbl(َəِ əَüd‫ل‬ibْ َzr‫و‬n‫א‬aُْ-iiَََ‫ا‬

deyil”.

bizi 8si9z)də(‫ ۜא‬nَ ْ xِ iُ la‫ ا‬s‫ َא‬edَ ən‫ ِا ْذ‬dَəْnَ sْ o‫ ُכ‬nِ rِ a ə۪ g‫א‬əَ rْ ُ si‫ْن‬z‫ ِا‬in‫ ِ ًא‬d‫ َכ‬inِ i‫ا‬nizَ əَ q‫ َא‬aْ َyَ ْı‫ا‬tsِ aَ )q,-oAvlalaxht -ATləlaahla-

Təalaya iftira edib, sizə dediyimiz hökmləri Allah-Təalaya yalandan isnad
ektim, siişzionladriınqi.n(i‫ۜא‬zَ ə‫ َر‬qُ a‫ ا‬y‫ٓא َء‬ıdَ َa‫ن‬qْ َ‫ا‬. A‫ ِا‬n‫ ٓא‬cَ a۪ q‫ َد‬bُ َiz‫ ْن‬əَ‫ ا‬tٓ‫َא‬əَ r‫ ُن‬bi‫ ُכ‬yَ ə‫א‬vَ ‫َو‬er)ə-nbriəzbdbənAölltarhü-Tcaəiazladöeyzüil

qayıtmağımızı istəsə, o vaxt da qayıdarıq. Allah-Təala da əlbəttə, küfrə

qayıtmağımıza razı olmaz. Buna görə də sizin dininizə dönməmiz imkan-
e(dۜ‫ ً א‬əْ nِ d‫ ٍء‬iْr.َ H‫ ُכ‬ər‫َא‬ ‫ر‬bَ iَ rِ ‫و‬şَ )ey-
sızdır. bizim rəbbimiz Allah-Təala hər bir şeyi elmlə
əhatə Allah-Təalaya məlumdur. Allah-Təala iman-

dan sonra küfrə qayıtmağın qəbih olduğundan agahdır, necə ola bilər ki,
bsiizziinimdianninımizıəzdqaaymtaörhskınə?m(ۜ‫א‬eَ ْd‫כ‬iَ bَ ِ n‫ا‬ifaَ qَ )d-aAnllsaahx-lTasəıanl,a(yoantdəavnəkskonü-l
bizi təkrar
etmişik ki,
ervِّ daəَ əْəH‫א‬ndِ zl‫א‬aəَ.ِlrŞəْiَtnüləeَ yyْ َha‫و‬bَ xö‫א‬şkqَ َ ıْmösَ )ıv-smeətenü.yBsnəbüuninnz”li.samörzrilməərbaibnnidaməgnizə,lsəıbxniızldıibmey,lidəlluəqarö.ve(tmَmü۪əmِ y‫َא‬əüْ ‫ ا‬bzُ aْ aَ şrlaaَ sdْ َ‫ا‬ı‫و‬ınَ :))d-a( hْ hَöْa‫ا‬kq‫א‬mَ q‫َر‬

lər v9ə0r)ə(is۪ ِləْ َr ْŞِ ü‫وا‬eyُ َ b‫ َכ‬əَ c۪a‫ا‬vُ aَ bَ ْ ‫ا‬v‫َل‬e‫א‬rَ ‫و‬mَ ) -əyŞiübeöyzbcinamqöavamtlaürnındaənxkitaafbireodliabndbeödyilüəkr:-

442

Əraf surəsi

﴾٩١﴿ۛ ۚ َ ۪ ِ ‫َدا ِر ِ ْ َ א‬ ۪‫ا‬ ُ َ ْ َ‫ُ ُ ا ْ َ ُ َא‬ َْ َ َ‫َא‬ ﴾٩٠﴿ ‫ُاو۪ َن‬ ِ ‫َ َא‬ ‫ًא ِا ُכ ْ ِا ًذا‬ ْ َ ُ ْ ُ َْ ‫ا‬ ِ ِ َ
ِ ‫َא‬ ْ ‫ُ َ ْ ًא َכא ُ ا ُ ُ ا‬ ‫ُا‬ ‫َכ‬ َ ۪ ‫َ אۚ َا‬ ََْ ْ َ ُ ‫ا‬ َ ‫َכ‬ َ ۪ َ‫ا‬
ْ ُْ َ َََ ﴾٩٢﴿ َ ۪ َٰ ُ ْ ‫ِر َ א‬ َ ‫َ ْ ًא َכאَ ْن‬ ٍ َ ‫ِم‬ ُ
‫ٓא‬ ‫َو‬ ﴾٩٣﴿۟ ۪ ِ ‫ٍم َכא‬ ٰ ‫َ ُכ ْ ٓا ِۚء َ َכ ْ َ ٰا‬ ‫َوا‬ َ ‫ِت َر ّ۪ َو‬ َ َ َ‫ا‬ ْ
َ َ ْ َ ‫אٓ ِْء‬ َ ْ ْ‫ٍُّ ُכ ِا‬ ْ َ ْ ‫َا‬ ِ ْ َ َ ۪ ‫َא‬ ‫َא َل‬ ‫َو‬
َ ِ ْ َْ ‫َا ْر‬
‫َאٓ َا ْ َ َ א ِא ْ َ ْא‬ َ ْ ‫َא‬

d(‫ َن‬a‫و‬vُ aِ m‫َ א‬ َ e‫ا‬t‫ ًذ‬s‫ ِا‬ənْ ‫ ُכ‬iz‫ ِا‬,‫א‬əً ْ lَ bُ ətْ tُ əْ ,َ ‫ ) َ ِ ِ ا‬- “Əgər Şüeybə tabe olub iman gətirməkdə
həqiqətən, o vaxt özünüzə zərər vermiş olarsınız,

(çünki Şüeyb zəlalətdədir ona tabe olmağın faydası olmaz)”.

oüَ nst۪lِəa‫ א‬9َrça1öْ)kəِ zü‫ ِ(ر‬aُ‫ا‬b‫ َ َد‬bْ hnə۪ )a‫ا‬laz-ُ kiُlsْ ooaَ llَğddَ‫א‬-َuus)a,l-alşaride.mldəaəttklöii zsŞəümsleəəyngbzəiinllələnqrözinvəlmdzəəüloəktouünrfldralurəqıryilnaardxıəahliaasyrldıabar,,(ed‫ا‬tidُzilَləəْ rr‫ َא‬i,َ

öz y9u2r)dl(aۚ‫َ א‬rı۪ n‫ ا‬dْ َ aْ َ hْ َ e‫ن‬çْ َ‫ َכא‬o‫א‬lًmْ َ aُ y‫ا‬ıbُ ,‫ َכ‬gَ üz۪ əَ‫)ا‬ra-nŞükeeyçbirimtəəkmziişb edən o şəxslər, sanki,
۪ ِ ‫اْ َא‬ ُoُ ld‫ ا‬uُ ‫א‬l‫َכ‬ar‫ًא‬.ْ ۪ kimi həlak olub, on-
vermiş ‫ا‬təُ k‫ َכ‬ziَb ‫ ) َا‬- Şüeybi təkzib edən
lardan bir iz qalmadı, ( َ َ ُ etməyin əvəzinə onlara
o şəxslər özlərinə zərər O

əzab nazil oldu.

dvçْ ı‫כ‬əُexَd)ınbi-9:ə,3s“voi)Eəhn(əysltaiْ qizُrməْödَ vənamənqs,َuiüَhhَl)zaəəqtq-dieöqaetndəlsətıdinəməkn,r,i,(igbsbəiə,uzzlaəi(nsbööّA۪ z‫ر‬zَ nllr‫ت‬aələِarzbhiiَlb‫א‬-qTَioöm‫ ِر‬əlvdaiْmnul‫ ُכ‬a,ُühyْ *nَöaْ ‫َا‬kəŞimtْ tüaَ əَ leəəəyt‫ِم‬srbْesiَ ündo‫א‬fliiَ nnyə‫ل‬,le,َ a‫א‬mtَori‫َو‬rnəınd)nlaii-marmdrt.aaəs(səönُısznsöüْ dütmaَrflَünəə‫َو‬

məhzun və qəmgin olduğu üçün dedi. Ondan sonra agah oldu ki, qövmü

Allaha itaəti tərk edib, əzaba layiq olubdur. Belə şəxslərə görə qəmgin
gِ ‫א‬ö‫ َכ‬r‫ٍم‬əْ mٰə‫ ٰا‬hzَ uْ ‫ َכ‬nَ )v-ə
oAllmlaahq-Tlaəayliaqndı eiynikl.arÖezd-öibzü, nməədneodni:la(rَ a ۪ َ necٰ َə bir qövm ki
qəmgin ola-

ram? Belə qövmə görə qəmgin olmaq layiq deyildir.

(*Qeyd: Şüeybin adı Tövratda Yəşrudur. Şüeyb ibn Mikil ibn Yəşcur (Təbərsi,

Məcməul-Bəyan, IV/688) ibn Mədyən ibn İbrahimdir. Mədyən məmləkəti Fələstindədir,

Mədyən ibn İbrahimin adıyla adlanıbdır. Allah-Təala Şüeybi o camaata peyğəmbər

göndərdi. O camaatın əməli bütpərəstlik, ölçüdə və tərəzidə xəyanət etmək və artıq

alıb, əskik satmaq idi. Şüeyb nəsihət və vəz edib, onları Allah-Təala tərəfinə dəvət

etdi. İtaət etmədilər. Axırda Allah-Təala zəlzələ ilə onları həlak etdi. Bir də Allah-

Təala Şüeybi iki camaata peyğəmbər göndəribdir. Onun qissəsi 26-cı Şüəra surəsində

qeyd olunubdur).

94) (‫ٓا ِء‬ gö‫ َوا‬n‫ ِء‬dٓ‫ א‬əَ ‫ْא‬rَ ْd‫ ِא‬ik‫ َ א‬sَ əْ َ‫ا‬, ٓ‫ِا َا َ ْ َא‬ ٍّ əِ َhaْ lِ iٍsَ iْ َim۪a‫א‬nَ ْ eَ ‫ر‬tْ ‫َا‬mٓ‫ َ א‬ə‫ َو‬d) i-yibüizçhüannysoı xöslukləlyuəqbviər
peyğəmbər oranın

443

Kəşfül-Həqayiq I

‫ٓا ُء‬ ِ‫ْ ٓىَ ٓاَاَُء َْכنَאواٍَ ْאت‬ ‫َא ا‬ ‫َ ٓא َء‬ ‫ٰا‬ َ َْ ‫َ َ ْ ا َو َא ُ ا‬ َ َ َ َ َ ْ ‫ِّ َ ِ ا‬ ‫﴾ ُ َ ْ َא َ َכא َن ا‬٩٤﴿ ‫ُ ْ َ ُ َن‬ ََ
َِ ِ َْ َ ‫َא‬ ْ َ َ ‫ْا‬ َ ‫ٰ ٓى ٰا َ ُ ا َوا‬ ُ ْ‫ا‬ َ ْ ‫َو َ ْ َان َا‬ ﴾٩٥﴿ ‫َ ْ ُ ُ و َن‬ َ ‫ْ َ َ ْْر َ ًِ َضو‬ ‫ْ َא‬ َ َ‫َא‬
ُْ ُ ْ‫ا‬ ُْ َ‫ا‬ َ ِ َ‫اَ َא‬ ﴾٩٦﴿ ‫ُ َن‬ ِ ‫ْ ِ َ א َכא ُ ا‬ ‫ٰ ِכ‬ ُْ ‫َو ُ ْ َ ٓא‬ ُْ ‫َ אٓ ِء‬ ُ ‫ا‬
َ ٰ ً ُ ‫ُ ْ َ ْא ُ َא‬ َ ‫َ ْכ‬ ‫ُ ا ْ ُ ٰ ٓى اَ ْن‬ ُ ‫ْ َא‬ َ َ‫َא‬ ‫ْ َכ ُ ا‬ ‫َن‬ ‫َو‬ ‫َوا‬ َ ‫َא‬
﴾٩٨﴿ ‫ْ َ ْ َ ُ َن‬ َ ‫َو‬ ِ ‫َ ْא‬ ْ ‫َ َا‬ ِ َ‫َا َوا‬ ﴾٩٧﴿ۘ ُ ِ ‫َא ًא‬ ‫َ ْא‬
ُ

xəstəliyə düçar etdik ki, t(ö‫ َن‬vbُ ə eَ diْ bُ ,َ َ ) - bəlkə yalvarıb-yaxarıb, təkəbbür
və qürurdan uzaq olub, iman gətirsinlər.

kəbb9ü5r)d(əَ nَ َ vَ aْ ‫ ا‬zِ َ ّkِ e‫ا‬çi‫ َن‬b‫ َכא‬iَ m‫ َא‬aْ nَ ُ ) - onlar yoxsulluq və xəstəlik səbəbinə tə-
etmədikləri üçün ondan sonra yoxsulluq və

xəstəliyin əvəzinə onlara bol nemət və sağlamlıq bəxş etdik ki, bəlkə, o

səbəbə iman gətirsinlər. (‫ا‬ ْ sَ oَ n daَət)arə--bcəaobnaalraltardraı.ımo(‫ ُء‬ı‫ ٓا‬qzaəd‫ا‬d‫َو‬əar‫ ٓا ُء‬xnəesmt‫ ا‬ə‫َא‬lə‫َء‬it‫ٓא‬kَ ‫ ٰا‬vvəəَ sağlamlıq
verdik ki, özləri və malları yoْ َ x‫ا‬suُ ‫َא‬l‫و‬lَ u) q-

dedilər: “Zəmanənin adətidir,”

üz vermişdi. İndi isə bizə nemət və firavanlıq gəlib. Zəmanənin adətidir,

bəzən yoxsulluq və xəstəlik, bəzən də nemət və sağlamlıq olar, bunun

rAulrlalahr-ıTsəoanlahyəadddəinxəliçyaotxıbd,uirst”i.ra(‫َن‬h‫و‬əُ tُ vْ aَ xَtlْaُ r‫َو‬ınً dَ ْ aَ qْ ُ ə‫َא‬flْ əَ tَ‫א‬əَ )n-btixəkəbəbərbüolrdvuəqlqaür-ı

halda onlara əzab göndərib hamısını həlak etdik. Heç agah deyildilər ki,

onlara əzab gələcəkdir.

əo‫ض‬hnِ al‫ ْر‬aَli9rْ ‫ا‬s‫و‬ı6َin,)‫אٓ ِء‬əü(َg‫ا‬zəْüَ r‫ا‬n)‫وا‬Aَə-‫ا‬lahlçaُ əَıh‫ٰا‬br-‫ٓى‬Tshəٰaəُmalْ ‫ا‬dlaaadَ dْ oaaَ‫ ا‬nn‫ن‬əz‫َا‬yqaaْobğَ ‫و‬rَıı)xnşuv-əbəvpyəiemzeyirnğadənəəmnsgəbəhmtəəirrraslcgaəüöyrrnıdndmi,əve(rəyَdvyِiyəe‫ت‬ilٍrmə‫א‬ir‫َכ‬niiَ zَ vbəْöəِrlrْkəَ uَkəzlə‫א‬əiَ tlrْəiinَrnَ iiَ
(lxoa‫َن‬anrtlıُiarِh9r‫כ‬cْ a7aəَ )lm‫ا‬db(ُa‫א‬ə‫כٓى‬iَ xdo‫ٰא‬şinَُ lِْ ə‫ا‬learْ drُُ k‫א‬əaْ َ ‫َا‬irْ ,gdََ (ə‫َא‬i‫ََِن‬lk‫) َא‬mَ .َ‫ا‬-)ُ əِ (‫ٓא‬q-z‫ َا‬a?ُْyzُ*o‫כ‬aَ‫ َو‬xn‫א‬sًْd‫א‬a‫ َِכ‬ıَ qٰ ‫אو‬oَ َl)aُ ö‫ْא‬r-َ lıkْ əlُəamَ lِ kə‫َ ْא‬əri‫ن‬lnْiln‫َا‬ə)rp-vienəbyəiğşzgəəiömmhrəbərəəldzəraərlbəionrınmiləaıthzrəaakglzeiəsiczbiəabbyeuatendttdddilıiaəqkrn-..

(*Qeyd: İlahi, sənin əzabından necə xatircəm olmaq olar? H. 1296-cı ildə mən
həqir kitab müəllifi Ərdəbil şəhərində idim. Əcəm bayramı Novruzda gecənin qaran-
lığında saat 2 ilə 3 arasında şiddətli bir zəlzələ vaqe oldu. Heç bir nəfərdə də həyat
ümidi yox idi. O zəlzələnin sarsıntısı 25 gün davam etdi).

tdiürcnəy9ma8)iəd(y‫ٓى‬illəəٰ nُrْ c‫ا‬kəُis,ْ i‫( َا‬i‫ ََن‬ləِ ‫ََو َُا‬m‫ َ)ْ َا‬ə-ْ şُyğ‫َو‬ouxl sًoalُ do‫א‬uَöqُ l‫ْא‬klَ aəْrlُıəَ ِrh‫ ْא‬iَ an‫ ْن‬lَ‫ا‬dv) əa- şəhərlərin əhalisi bundan xa-
bizim əzabımız gündüz vaxtı
onlara gəlməz? (Axirət əmə-

linin müqabilində dünya əməli oyun, əyləncə hesab olunur).*

444

Əraf surəsi

‫ا ْ﴾َ ْ ِر ْ َ َضכ‬١‫ن‬٠َ ٠ُ ﴿ِ َ‫َ َن‬ ۪ ِ ِ ْ َْ َ ‫اَ َو‬ ﴾٩٩﴿۟ ‫ُم ا ْ َ א ِ ُ و َن‬ ِ ْ َ ْ‫ا‬ ‫ِا‬ ِ‫ا‬ َ ‫ِۚ َ َ َ ْא َ ُ َ ْכ‬ ‫ا‬ َِ ‫َ ْכ‬ ‫ُا‬ ِ ‫َا َ َא‬
َ ِْ ‫ا‬ َ ُْ َْ ِِ ُُ ٰ َ ُ َ ْ َ ‫ْ ۚ َو‬ ْ ِ ُُِ ْ ُ ‫َא‬ ْ ‫َا‬ ‫ٓא ُء‬ َ َ ْ َ ‫اَ ْن‬ ٓ‫א‬ ْ ‫َا‬ ِ َْ ٰ ِْ
ِ ُ ِ َ ُ ‫َכא‬ ‫ْ َ ِّ َא ِ ۚت‬ ‫ُ ْ ُر ُ ُ ُ ْ ِא‬ ‫ْ َכ َא ِٓא َ۪ء‬ ‫ا‬ ْ َ ‫َو‬ ۚ‫א‬ َ ِ ٓ‫َא‬ َ‫ْ ا‬ ِ ‫َ َ ْ َכ‬ َ ‫ى‬ ُ ْ‫ا‬
ْ ‫ُا‬ ‫א َכ‬ ِ ‫ا‬ ِ َ ‫َ ْכ‬ ‫א‬ َ ْ َ ‫َ א َو‬ ‫﴾ َو‬١٠١﴿ َ َ ‫ِب‬ َ ْ َ۪ ُ َ ‫ۘ َכ‬ ُ َْ
ْ َ ‫َو‬ ‫َو ِا ْن‬ َ ۚ ٍ َْ ُ ْ ِ ُ ِ ِ َ ‫َא‬ ُ ُ َٰ ُ ‫َْ ُ ا‬ ‫ٰ ِ َכ‬ َ ‫َا ْכ‬
‫َ ٓא‬ ِ ‫َ َא‬ ُْ َ
ْ ْ ﴾١٠٢﴿ َ

(*Qeyd: İlahi, necə xatircəm olmaq olar? H.1318-ci ildə zülqədə ayının 4-də zöhrdən
bir saat sonra zəlzələ vaqe oldu, Şamaxı şəhəri birdəfəlik xarab olub Bakı şəhərində də
zəlzələnin şiddətindən insanların həyata ümidləri kəsilib, az qala məhv olmuşdular).

löazyləıbr9i,9nə)əz(azِۚ bə‫ا‬rəeَ ‫ْכ‬rtmَ e‫ا‬dəsُəِin‫َא‬nَ l‫ َا‬d)əər-ndyəxnoaxbtsiaarşcoqənmalsaıirAdAillləallrha?-hT-(T‫ن‬əَ ‫و‬aəlُaaِln‫א‬aَ ınnْ ‫ا‬ıno‫ ُم‬nْoَ lnْ a‫ ا‬lraır‫ ِا‬qıِ əq‫ا‬fləَəfl‫ ْכ‬təəَ tnəُ nَy‫َ ْא‬ayxaَaَx)laa---
yıb, əzab etməsindən xatircəm olmaz.

həlak10o0l)a(ndٓ‫ َ א‬aِ nْ ‫َا‬ sِ oْ َ nْrِa‫ض‬oَ r‫ْر‬aَ yْ ‫ا‬a‫ َن‬vُ aِ َriَ s ۪oِluِ rْ ,َ bْ َə‫َو‬s‫) َا‬ə-vvoəşləkxisşləəxrskləirbinirhyəelraikn əhalisi
olması

və bunların onlara varis olması onlardan ötrü hidayət olub, izhar etmədi

x(khْ ‫َن‬əiəِ ,ِblaُ (əُ َkُ1rْ)0ِْl-َəِe1rtoُ)dَiُ nnِi(ْ ylۚ‫א‬iُaَْ iَ sُِm)rٓ‫א‬ə‫َא‬ıَ-ْ nn‫َا‬iْ zdbَ qْ ‫َا‬əikِər‫ء‬nُ ilٓ‫כא‬mbdََöləَْiətَ ,rَhrْ َüoienn‫ن‬çْ qəَ‫ا‬lvaeُ öۚ)َ ayrz-‫ى‬axdətəٰmdeُögdْa‫ا‬yəəiül‫כ‬rrəlَ idəzkbْ raِ-),inibzbsə-əusgisbi(önhteənəlyəbasdtəirMəekdirlş,aəəiibdnhəeəvilbhsəmvaəəbqmvllaiəakrəkbyidmluıə)el,roödəehoəödürələödkrzliabəvkklbiuəə.lmlrrgə(iarnöərizٰndnَbddıaiqbəُlşَərəْkqrizَbi.a‫و‬iَ,
otxُənəْ kَ blzaْəirrِbal‫ا‬əeُbrtidi‫ َכ‬zdi‫א‬ikməَ ِləv‫ ا‬rpaُ ieِrnْyəُkِğ)iiə,m-mqpaebenyyədrğgləəəemtrtimirbmməəirməzldəiaişrlşiəkkgrə.a. lr((i‫ۚت‬Pbِoe‫א‬tlَyaəِّ َğbnْ ‫א‬əِlmimğْ ُböُeəcdُ r‫ر‬üُləəznْrəddُ lْ əəə‫אٓ َء‬rnnَ ləəsovْ gَ nvَ ə‫َو‬ərl)lad-Aidləhlalrəa.öqh(n-i‫ا‬qTcُəəə‫َכא‬tdaələ‫א‬naَn-,َ

nın itaətindən çıxıb, bütlərə sitayiş edib haram əməllərə qoşulduqları kimi,

peyğəmbərlər gələndən sonra da o əməllərə davam edib peyğəmbərlərə
iqməlabnləgrəintiərmbəedliələrm).ö(hَ ür۪ ِ ‫ َכא‬vْ u‫ ا‬r‫ِب‬arُ,ُ ‫) َכ ٰ ِ َכ‬
onٰ lَ aُrd‫ ا‬aُ nَ ْ َ iman - Allah-Təala kafirlərin
və xeyir əməl meydana

gəlməz.

imَ ləö۪ hoِ ‫א‬1lkَ aَ0ən2mْ )ُ əَ َho(‫ ْۚכ‬lٍd‫ َا‬mْ ‫ٓא‬dََ aəْ َyْ m‫و‬aَِ )nö-ْ hِolkِlaَa‫כ‬əْ krَ miِanq‫َא‬ooْ lgnَuö‫و‬lَbardr‫א‬iَıüm‫و‬nَ )kaç.-no(xİivlnuaəsnhaiut,nənqblaivfzraaiısmndiqaəzn,kaəhsyhəiadrrpdiiyəıpşyaomənztüainsgnəiölvrmAəmalilnəmad,haiə-knTs.lıəinn(a‫ن‬dْdl‫ِا‬aaə‫َو‬

isə Quran əhli olmadığımızı görüb, bu kəlamla bizə xitab edirsiniz?)

445

Kəşfül-Həqayiq I

َ۪ ُِْ ْ‫ا‬ ُ َ ِ ‫َא‬ ‫َכא َن‬ َ ْ ‫َכ‬ ْ ُ ْ ‫ِ َ ۚא َא‬ ‫ا‬ ُ۪ َ َ َ ‫ِ َْ ٌ ْل َאن ُهِ َََوِِْאَ َذََاَر ۨ َِِ ِّ۪۪ َب‬ َ ِْ ٰ ‫ِا‬ ٓ‫ِ َא‬ ‫َא‬ ‫ِ ٰא‬ ِ ٰ ُْ ِ ِ ْ َ ْ ِ ‫ُ َ َ ْ َא‬
ََ ‫َل‬ ‫َا‬ ‫اَ ْن‬ َٰ ٌ ِ َ ﴾١٠٤﴿ۚ ‫ٓا ۪ء‬ َ ‫َא‬ ْ ُ ‫َر‬ ّ۪ ‫ِا‬ ‫ُن‬ َ َ
‫َ ْא ِت‬ ٍ َ ‫ِ ٰא‬ ُ َ ِ ٓ ْ ‫ِا ْن ُכ‬ ﴾١٠٥﴿ۘ َ ‫ِا‬ ‫ا‬ ‫َ َא ْر‬ ‫ِّ ُכ‬ ‫َر‬ ْ ِ ٍْ ‫َא‬ ٰ ُ ‫َא َل‬ ‫َو‬ ﴾١٠٣﴿
َ ْ َ َ َ ْ ٓ َ ْ َِ ِ َْ ۘ َ ْ ‫ا ِ ِا ا‬
‫َא َل‬ ۪ ُْ ْ ِّ ْ ‫ُ ُכ‬ ْ
۪ ‫א ِد‬ ‫ِ َ ٓא ِا ْن ُכ ْ َ ِ َ ا‬
﴾١٠٧﴿ۚ ٌ ُ ‫َא ٌن‬ ٰ ْ ‫﴾ َ َא‬١٠٦﴿ َ

sonr1a03M) (u۪ sِ ۨ aَ nَ ‫َو‬ı ‫ َن‬bْ iَ zْ iِ mٰ ‫ِا‬ m‫א ِ َ ٓא‬öَ ‫ٰא‬cِ üzٰələُ rْ iِ mِ ْiَzlْ əِ *‫َא‬ ْ َMَ iُs)ir- əvvəlki peyğəmbərlərdən
padşahı firona və onun

eoəَ dtlra۪iabnِ flْ ıaMُ nْr‫ا‬d)ıuna-saeaoyyxlaaıMrnvıəebnhröeədycmiəüymikoməlşdidəzu,xbmsvlaəəöxrcoəgünözprləaelkryəiarğ,iəbmnmueibzcfiəəəsriəanzgdkaöatbnördrgeəəötdrdndəidnilkəəfrr.i.ir(b(o‫َُ ۚא‬nَhِ ِ u‫א‬a‫ َا‬nmُ ‫َن‬vَ ıَ‫א‬əs‫ َ َכ‬ı)onnı-َ aْ ‫כ‬hَ ztəüaْ lُ labmْ k‫א‬eَ

etdim.

(*Qeyd: Misir padşahlarına ərəblər firon deyir. Necə ki fars padşahına kisra,
yunan padşahına qeysər, həbəş padşahına nəcaşi, Çin padşahına xaqan deyilir).

- həq1i0q4ə)tə(‫ن‬nُ ,ْ َ mْ ِ ə‫א‬nَ siٰzəُ a‫ َل‬l‫א‬əَ ‫و‬mَ ) l-ərMə utəsrabdiyeədiv:e“rEəny rfəirbobnA, (llَ ah۪ َ -‫א‬Tَ ْ ‫ا‬ə‫ب‬aِّ l‫َر‬a ْtəِ r‫ٌل‬əfiُ n‫ َر‬dəّ۪ n‫) ِا‬
peyğəmbərəm.

anca1q05h)a(qqَ ْ ‫ِ ِا ا‬ ‫ا‬sözَ üَ ‫َل‬isnُ ‫ َا‬adَ ‫ ْن‬eَ‫ ا‬tٓmٰ َ əkٌ dِ iَr), - mənə layiq olan Allah-Təalaya
olan haqdan başqa söz demək mənə

layiq deyildir. (Elə ki Hz. Musa – mən Allah-Təala tərəfindən peyğəmbərəm,

dedi, firon belə söylədi: “Yalan deyirsən”. O səbəbdən də ona cavab olaraq
HA- zlbl.aəMhn-iuT-sİəasarbaluaildkdaəənlnadməəlılbiçluəvykəuibsrüduob:nu)lt(alaْr‫ ُכ‬ıpِّ ‫َر‬meyْ əğِ nəٍ əَmِّ َ ِhbْəə‫ ُכ‬vrُ aْ gِləəْlَme)t-işkhəiəm,qo.inq( ləَ at‫۪ء‬rə‫ ٓا‬ınَ ْ,ö‫ ِا‬szٓiz۪mَə َrüِəqَ bəbْdiِ dn‫َא ْر‬əiَ zs)
məkanlarına - babaları olan Hz. İbrahimin məqamına aparım”. (Yusif

Misirdə rəhmətə gedəndən sonra Misirdə olan hər firon bəni-İsraili özlərinə

qul hesab edib, onları son dərəcə məşəqqətli əməllərə vadar edirdilər. O səbəb-

dən Hz. Musa firona dedi ki, bəni-İsraildən əl çəkib, onları mənə həvalə et).

106) ( َ pe۪ ‫ ِد‬y‫ א‬ğə‫ا‬mَ bِ əَrəْ ‫ ُכ‬m‫ ِا ْن‬s‫ ٓא‬öَ zِ ü‫ ِت‬n‫َ ْא‬üٍ َd‫ ِ ٰא‬oğَ rْ uِ َ ْ ‫ ) َא َل ِا ْن ُכ‬- firon dedi: “Ey Musa,
əgər mən deyirsənsə və əgər peyğəmbər ol-

mağına bir dəlil gətiribsənsə, o dəlili gətir”.

Hgözr.d1Mü0lu7ər)sak(‫ ُه‬i‫א‬ə,lَ əinَsadəaٰ ْçَ‫א‬oَı)lqa--na(şeəklsaəarnkbıiiyfrierərojədnəa-htdaəgıo.əlr(dٌ um,۪ ُ öo‫ن‬cٌnü‫א‬uَ zْ nُ ə varındırsa, gətir, dedi),
əَ jِ d‫ا‬ə‫ َذ‬h‫) َ ِא‬a
- qəfildən baxıb
olmasına heç bir

şəkk və şübhə olmadı. (Elə ki əsa əjdəha oldu, xalq qorxudan tamam dağıldı,

firon taxtından düşüb qaçdı, fəryad edib dedi: “Ey Musa, əjdəhanı tut, mən

446

Əraf surəsi

ٌ ۪ َ ٌِ ِ ‫َא‬ َ ‫ٰ َا‬ ‫ِم ِ ْ َ ْ َن ِان‬ ْ َ ْ ِ ُ َ َ ْ‫ا‬ ‫﴾ َא َل‬١٠٨﴿۟ َ ۪ ِ ‫ِ א‬ ‫ٓא ُء‬ َ َْ َ ِ ‫َو َ َ َع َ َ ُه َ ِא َذا‬
‫َא‬ ْ ‫ٓا‬ ‫َو َا ْر‬ ‫َ א ُه‬ ‫﴾َ﴾َ ۪و‬١ُ ١١ْ ‫ا‬٠١َ﴿٢ِ﴿‫ٍُْو َ َن‬ ‫َ ُכ‬ ِ ْ ‫اَ ْن‬
ِ ‫ِان‬ ُ ‫َא‬ ‫ُة َو َِا‬ ْ ِ ‫َא ُ ٓا اَ ْر‬ ُ ‫َ ْא‬ ‫א َذا‬ َِ َ ۚ ْ ‫ُכ‬ ِ ‫ْ ِ ْ اَ ْر‬ ُ ُ ُ۪ ﴾١٠٩﴿ۙ
‫َ ْ َن‬ َ َ ‫َ ٓא َء ا‬ َ۪ ٍ ‫א‬ َ ِّ ‫َ ْא ُ َك ِ ُכ‬ ۪ ‫َא‬
َ ْ ‫ْ َو ِا ُכ‬ ‫َא َل‬ ﴾١١٣﴿ ﴾١١١﴿ۙ َ َ ِ ‫ُכ‬ ِ ِ ‫ٓا‬ َ َ ْ ‫ا‬
َ َ ۪ ِ ‫ْ ُ ا ْ َא‬ ‫א‬ ‫ِا ْن‬ ‫ًا‬ َ
﴾١١٤﴿ َ َ ْ َ

sənə iman gətirib, bəni-İsraildən əl çəkərəm”. Hz. Musa əjdəhanı tutub, o da
dərhal əsa oldu, ondan sonra Hz. Musa dedi: “Başqa bir möcüzə də varımdır”).

tquəğfiul1dn0əd8na)na(ğ‫ ُه‬çَ vıَ xə‫ َع‬aَşrَ i‫َو‬tm)d-ış.əHk( َzk.۪iMِm‫ א‬iuِ isş‫ُء‬aıٓ‫א‬qَəllْıَinoَildِ qu‫ا‬o‫ َذ‬,‫ِא‬lَtç)uoğ-xutMnəəaucsscaaünlbııblnüoəonlldidabunağxusaonnnalragarödərlaəinnbiüöqttüorlnü-
xalq onun əlinin tamaşasına yığıldı. (Bu zəmanədə elm gücü ilə yaranan
elektrik işığı əgər o dövrdə meydana gəlmiş olsaydı, Hz. Musadan ötrü ağ əl
daha böyük möcüzə sayılardı).

bdaedzdi1lıə0rr.9:S)(e(ٌ h‫ َن‬r۪ َْ َ eٌْlِmِ ‫ِمא‬iَ nْ َ َ d‫ْ َ ا‬əٰ ِ ‫َ) َِا ُن‬ ْ‫ا‬ ‫ ) َא َل‬- fironun qövmündən olan böyük şəxslər
- “Həqiqətən, bu Musa, əlbəttə, bilikli bir sehr-

çox məharəti vardır.

nçıüxza?r1ı1Bb0u)öbz(üaْ r‫ُכ‬həadِ k‫ر‬əْ َ‫ا‬imrْ əِ yoiْ ln‫ُכ‬siuَznِ n.ْ əُ(dۚ‫ ْنَن‬i‫اَو‬rُ ?ُ ُ ‫א)َذ ُا َ۪”ْא‬ - Musanın istəyi odur ki, sizi Misirdən
ََ ) - bundan ötrü nə məsləhət görürsü-

və q1a1r1d)a(ş‫ُه‬ı‫َ א‬H‫َو َا‬arْ uِ ‫ر‬nْ َ‫ا‬u‫ ٓا‬nُ ‫َא‬ i)yşıi-ğna(ivnbəizaridrqlaəəmrdmləarərştgvəöxənrirədətəersd.ailbıbf,ir(oَ na۪ )ِ ‫א‬dَ edِ ِi‫ ٓا‬lَəَrْ :‫ا‬ “Musanın
şəhərlərə sehrbazları ِ ْ ِ ‫ ) َو َا ْر‬-

112) ( ٍ ə۪ َ gəٍ rِ ‫ א‬Mَ ِّu‫ ُכ‬sِ a‫ َك‬oُ n‫) َ ْא‬la-rqaoqyasləibninolhsaü,zmurəulunma boültaürnkbii,liMklui ssaehhrabqalzıldaırrı,
gətirsinlər,

amma əgər sehrbazlar qalib olsa, Musanın batil olması məlum olar. O

vaxt da ona cəzasını verərsən. (Ondan sonra firon şəhərlərdəki bütün sehr-

bazları toplayıb hazır etdi).

b( َiz۪ ِ M‫א‬1َ ْ1‫ا‬u3ُs)aْ (yَ‫ َن‬a‫َ ُכ ْא‬qْ‫ن‬aْ ِ ‫ِا‬l‫ ُة‬i‫ َا‬bً َ ْ oَ َl‫ا‬s‫َءא‬aَ ٓ‫ َא‬qَ ‫ن‬,‫) ِاَو‬b‫ٓا‬-iُz‫א‬sَde)əh-nrsböeathrzrülbargaəzgrləaəlrikbfbifriöroyonünakudnəecydra,ilnməırnü:dkəaagfhəaratzhoırəlsqouilqndə”ut.ləanr,.

yük 114) ( َ m۪ üَ kُ ْa‫ ا‬faَ tِ َ olْ a‫ ُכ‬c‫ ِا‬a‫ َو‬qْdَ ıَ r.‫ َل‬A‫) َא‬m-mfairoonnddaendbi:aş“qƏalbhəətqtiəq,əstiəznd,əsnizö, tərlbüəbttöə-,
əcr və

mənə yaxın olan şəxslərdən olub, mənim hüzuruma ilk girib ən son çıxan-

lardan olacaqsınız. (Hz. Musaya xəbər verdilər ki, hazır ol, əgər bu sehrbaz-

lara qalib olsan, o vaxt sənin haqq olmağın məlum olar. Hz. Musa da, sehrbaz-

lar da hazır oldular. Sehrlə hazırladıqları şeyləri də gətirdilər).

447

Kəşfül-Həqayiq I

َ ُْ ‫ُ ٓوا َا‬ْ ِ َ‫אَََ ِِ﴾ َ َאٓ َِرכאُاَ ْ َََِّْكوباِْْۚ ُاََ ُِאَ ََُذٰااا‬١ََ ُ۪٢‫اْ َ ِۚا‬١‫َُ﴾ ٰ۪﴾ َ ُهאَََٓ ِلُاَۙ ِ َاُْْن﴿اَُْا‬١‫ ُא‬١َ١ُ ْ ْ‫כ‬١َ٨‫ ا‬٥﴿َ‫َِْ َََْنכאٓ ٌۚ ِ﴿اِّ ٰب‬ ُْ۪ ْ ‫َن َ ْ ُ ا‬ ‫َ ُכ‬ ‫َا ْن‬ ‫ٓא‬ ‫ِ َِو ِا‬ ‫ِאٓ َُۧؤ‬ ْ ُ ‫ ْ َْا﴾ ُْنن َََٰوا‬١‫اَ ُٓא‬١‫ُ ِْا‬٧َِ َٓ ‫אُכ َو ُ﴾﴾ا َْنََوَٰۚאاُ َْْ﴿ِل‬١١َ‫ِس‬١٢‫َِ ْאا‬٩٢‫ۚاََא﴿﴿א ُא‬
َُ ِ َ ِ َ ‫َو َا ْو‬ ﴾١١٦﴿ ٍ ۪ ٍَ ْ َ ْ‫ا‬ َ
َ۪ ‫א‬ َ ُ ِ‫א‬ َ
‫ُ و َن‬ َ ‫א‬ َ ْ َ ‫َو َ َ َ َ א َכא ُ ا‬ ۪ َ ِ۪ ََ َ
‫ْ َ َ ۚא‬ ٰ ‫َو‬ َ ‫ٰا‬ ‫ٓا‬ ُ ‫َא‬ ﴾١٢٠﴿ۚ َ َْ َ ‫ُة‬ َ
َ‫ْ َ ٓא ا‬ َ ‫َا‬ ٰ ‫ۚ ِان‬ ْ ‫َا ْن ٰا َذ َن َ ُכ‬
َ ُْْ

“Ey 1M15u)sa(,َ aəِ ْtvُ avq‫ْن‬ə‫َا‬.lcİٓ‫א‬əx‫ ِا‬tyiٓ yaaٰ srəُ snə‫ َא‬nə‫ا‬dsaُə‫א‬ndَ )ıir-a”t.,(s(eَ hr۪ bْ ُaْ z‫ ا‬lُarْ َ ədəbə riayət edib) dedilər:
şeylərimizi ‫ ) َو ِا אٓ َا ْن َ ُכ َن‬- ya da ilk biz

116) (ۚ‫ ) َא َل اَ ْ ُ ا‬- (Hz. Musa onların ədəbinə görə onları qabağa salıb) dedi:
“Əvvəlcə siz atın”. (Onların ipdən, ağacdan bəzi alətləri var idi. Hamısını

meydanın ortasına atdılar. O şeylər tamamən ilan, şir, pələng surətində
zi‫ ٍس‬naِ ۪a‫א‬hَni‫)ا‬rdَ-ıoُ rْçldَ‫ا‬do)ıxul-albaxr.öra.(ylqْ(ü‫ُا‬ıknْ َ ُ َ‫ ) َ َ ٓא ا‬- o hseiyhlrəbialəzloarşeoylşəeryinlərhiəqatiqdiıloalrd, u(‫ا‬ğ‫ ٓو‬uُ nَ aَ
ْ gözlərini zaman ki
sehrləyib,
s‫وا‬eَ )h-r (ٍ ِ ِ ‫َو َ אٓ ُۧؤ‬
bَ iْ َrْ və xalqı son dərəcə qorxuya saldılar, ْ
gətirdilər.

Mus1a1, 7ə)li(n‫ َك‬d‫ א‬əَ kَ i ِəْ ‫َا‬sa‫ ْن‬nَ‫ ا‬ıٓ yٰ erُ ə ٰa‫ ِا‬tٓ‫ ْ َ”א‬.َ ‫اَ ْ(و‬H‫) َو‬z.- biz vəhy edib Musaya dedik: “Ey
Musa Allah-Təalanın əmri ilə əsanı
aytadlıa).n(d‫ َن‬an‫ِ ُכ‬d‫ َ ْא‬ü‫א‬zَ əltُ dَ ْiَklَəِri‫ َذا‬ş‫ ِא‬eَ )yl-ərəisnai
əlindən yerə son dərəcə əzəmətli əjdəha
olub onların tamamən uddu.

tv‫ َن‬aəbُ hَeْə11َoq)11l89ia-r))nsole((al‫כ‬hdَrrَuِ ‫א‬vbَْq‫ا‬əُ alَzas‫َا‬elrَُahِıَ ُr)rhَıb)-naa-ldhdzüvalaaəqzMrəqolmtuödzəszaiağymnlyiuıeaənbrmnioqnəsladdlerləhuəşrrlısasilanıərnb.rhd(iitaَabmnoa۪ lِtıuç‫א‬isəlbıَ kob‫ا‬ivlaldُaiَtbuqَiْl‫ا‬ğeq‫َو‬ou)aol-dylüdıustçou.dün.ınl(ad‫ا‬frəi.ُ rr‫َכא‬əocn‫א‬əَ , َ َ َ ‫َو‬

ona
zəlil

sanın12h0a) q(qَ ۪oِ l‫א‬mَ a‫ ُة‬sَ ıَ m‫ا‬əlَ uِ ْmُ‫) َوا‬ - elə ki sehrbazlar məğlub olub onlara Mu-
oldu, hamısı üzü üstə Allah-Təaladan ötrü

səcdəyə düşüb.

Allah12-T1)əa(lَ ay۪ َ a‫ْ َא‬i‫ا‬m‫ ِّب‬aَ nِ ‫א‬gَ ə‫ ٰا‬t‫ٓا‬irُ ‫א‬dَ )ik-,dedilər: “Bütün aləmlərə tərbiyə verən rəbb

sitay1iş22e)d(i‫ن‬rَ l‫و‬əُ rٰ ”‫ َو‬. ٰ ُ ‫ ) َر ِّب‬- o Allah-Təala ki, Musa və Harun ona itaət edib

sizə 123) vُ(eِْ r‫ ْ ُכ‬mَُ ِ ‫ن‬əَ ِ ‫َذ‬dَ ‫ ٰا‬ə۪ ‫َن‬nْ َْ‫)اا‬əَvvْ َəvəh۪ ِliyMْ ُlْəuَ d‫ ٰا‬si‫ُن‬ar.yْ َMaْ ِ ium‫ل‬sَ ‫א‬aaَ ni)ۚ ləg-əbftiiirrrlodiknindsiəze?şhə”rhb(əarzِ dl‫ُه‬aərçُ aُ öْ l‫ َכ‬dəَeçdٌ ı‫ْכ‬xi:َmَ “a‫ا‬Mَ dٰ aə‫ن‬nn‫ِا‬
‫َا ْ َ َ ۚא‬ izin
‫ا ِ ْ َ ٓא‬

448

Əraf surəsi

﴾١٢٤﴿ َ ۪ َ ْ ‫ُ َ ِّ َ ُכ ْ َا‬ َ ُ ‫َ ٍف‬ ِْ ِ ْ ‫ُ َ ُכ‬ ‫ُِ َوَْاِ ْر َٓא‬ ِْ ‫ِ َ ُכ‬ َ‫ َُא﴾ْ َلَاَ ْوَوا‬١‫אِّٓ ََء َو‬٢﴾َ َ٥ْ ُ‫َا‬١﴿َ ٢ُ ۚ ِّ٦﴾‫ ُ﴿ ََن‬١َُ۟٢ِ َ‫َل‬٣َ ْ ‫َ َُرَ َِّْכَن ۘא ِ َُ۪﴿א‬ ُ َ ْ َ ‫ْٓا َ ِاف ٓא‬ ََ
‫اَ ْن‬ ‫ِا‬ َِ ۪ ُ َْ ‫א‬ ٰ ‫ِا‬ ‫َא‬
‫َ ْ َر َ ِْ َאض‬ ‫ِ ْغ‬ ْ ‫َا‬ ِ ٓ‫َر َא‬ ‫َ אٓ َء ْ َ ۜא‬ ‫َא‬ ‫ِ ٰא َא ِت َر ِّ َא‬ ‫ٰا َ א‬ َ ِْ ‫ْ ِم‬ ْ ََْ ‫َא‬ ُ َ
ْ‫ا‬ ‫ُ وا‬ ِ ُِْ ُ َ ْ َ ‫َو‬ ْۚ َ َْ َ َ ‫َو‬
ِ ٰ ُ ‫َ َ ُر‬ َ‫ا‬ ‫ْ َو َِان‬ ُ ‫אٓ َء‬ ِ َ َ ‫ً ا َو‬ ْ
﴾١٢٧﴿ ‫ُ و َن‬ ‫َא‬ ُ َ َْ ‫א‬ ‫َر َك َو ٰا‬ َ
ْ

qabaq bu məkr bu, hiyləni qurubsunuz ki, (Musa ilə sehrbazların əməlləri
fironun əmri ilə çöldə vaqe oldu) - siz ona iman gətirib bir-birinizə kömək
olub Misir əhlini (qibtiləri) Misirdən çıxarıb özünüz sakin osliazsəınnıezc.ə(‫ف‬əَzْaَbَ
e‫ َن‬dəُ َcْ əَ )yə-mb?u iman gətirmək məkr) - tezliklə biləcəksiniz ki,

əlَ al-r۪ aıَ ynْ1aıَ‫ا‬2z)ğı4ı-n)çıao(çr‫ف‬napٍdraapَ zِnaz(ْsbkoِ iənrsْir‫כ‬dُnaiَirُ ihs‫ر‬bْ a‫َا‬a,‫َو‬ğmddْaıa‫ ُכ‬rnnَ ıaِ z,ğْ َ‫ا‬ıoaacbَsınّıِibrdَ ُianَ h)niə-ilslaokəklldabseaəddntıtə)rəcak,ənəmsşsizəd”ix.inrs(əDhəcəlüəlməynrəyiinmandfi.ziar(ioiْ vnn‫ ُכ‬əsiَadِّ aniَ y)lُa.aَ rqın-ُ

xum1u2z5y)o(x‫ َن‬dُuِ َrْ ,ُ ə‫َא‬gِّ ‫َر‬ər ٰ ‫ِا ٓא ِا‬ ‫ا‬bٓ ُ i‫א‬zَ )i - sehrbazlar dedilər: “Bizim ölməkdən qor-
sən qətlə yetirsən, həqiqətən, bizim qayıdacağı-

mız yer Allah-Təalanın tərəfinədir. Bizə əcr və savab bəxş edəcəkdir.

Allah12-T6)əa(‫ۜא‬lَaْ ‫َء‬nٓ‫ א‬ıَ n‫א‬mَ ö‫ َא‬cِّ ‫َر‬ü‫ت‬zِ ə‫א‬lَ ə‫ ِ ٰא‬r‫א‬i َb‫ ٰا‬i‫ْن‬z‫ َا‬ə g‫ ِا‬əٓ‫א‬ldِ iyُ ِiْnَ d‫ َ א‬ə‫) َو‬on-lsaərna bizdən ancaq rəbbimiz
iman gətirdiyimiz üçün

intiqam alırsan. Görək Allah-Təala aramızda necə hökm edər. (Ondan
soqolədnlburalğəusremimhuribzzaihzsaləalbrınidrdulaəavdeəotfdladitluəerrt),d.(i(َr‫ا‬.ً ۪(ْ ِ Fَ ْ iُr‫َא‬o‫ََ ْא‬nَ َ əَ ‫وْغ‬mَ )ِ ْ r-َ‫ ا‬eٓ‫א‬bَ td‫ر‬iَ z)i,l-əbrüeityüsənbnisəzeihimtrabəratəzbvlaəbrıibmhəəinzlad,kəbleiikzdiidmbə,

ondan sonra Musanın işi haqda məşvərət etdilər).

-qfioröoyznaü1ca2da7dəq)ese(dal‫ َن‬əinlْ əbَ kriْ ir:ِ ,‫ِ(م‬h(ُْ‫ض‬aَ َ lِ ْْdَ‫َ ِوْر‬aَ ُ ْ َ َ ْ‫ا‬ ‫ل‬Mَُ‫وُ ُرَאوا‬uََ )ِsَ َ‫ا‬-aْ)ُ ِ şurada fironun camaatından böyük şəxslər
‫ِٰ ا‬ -)sə-“nBMinəisösizMrüdunəsüafəvnsəıamvdəətobönruəudtnlsainqrılönəvrım?təü(r‫כ‬nkَ üَ eَ ِds‫و ٰا‬aَibl‫َك‬as‫َر‬məَ nَ a‫ َو‬ət)
ki,

etina etməsin? Bunları bu halətdə qoymaq olmaz”. (Firon özü bütə sitayiş
ehldadaeridkbınii:maım“dvƏmaəlabsqaəxatğaltiləbqq,iıokonyn.aöOlrzaıünrqnıln.aər(os‫ن‬ıَ iğ‫و‬itsauُ tyِlə‫א‬liَadşrieْyıُtnimَ mıْ َəqisz‫א‬əi‫ِا‬ntk‫ َو‬li)əimə-ymiehritdəierqadəirirqəridəketi.)də.n(ə(ْ,bُْ b‫َُء‬iٓ‫א‬l‫َء‬iə‫ٓא‬zَ َ rِْ ‫ َا‬iok۪ nُ .ِّْ lَ َHaُ ْrَ َe‫و‬ıَ‫ل‬çnَ)‫َא‬k-)üis-mqtaüfidbnrıiodnznəə-

mane ola bilməz. (Musanın qövmü bəni-İsrail fironun bu sözündən qorxuya

düşdülər, çünki Musa anadan olan dövrdə fironun əzabını və onların uşaqları-

nı qətlə yetirdiyini görmüşdülər. Son dərəcə qorxuya düşüb ah-fəğan etdilər.

Hz. Musa onlara təsəlli etməyə başladı).

449

Kəşfül-Həqayiq I

ُ َ ِ ‫َא‬ ْ ‫َْאِ ِد َ۪هۜכ َوَا‬ ِ ِْ ‫ْ َ َ אٓ ُء‬ َ ‫ِر ُ َ א‬ ُ ۠ ِِ ِ ‫َ ْر َض‬ ِ ْ ‫ِان ا‬ ‫ َِِْ﴾ َِْا ََُْنِאَاوَْذَۚااْא‬١ْ‫َْوَכْا‬٣َ ُ ٠َِْ ُُ ﴿ِِ ‫َْْۘاאاََ ََُْْر ٓ َاِِ۪اכاُ ُ ۧضَُو ۪وאذاََنَ َ َאِْאא‬ ِ ِ َِْ ٰ ُ ۪ ‫َא َل‬
‫ِّ ۪ َ َو‬ ُ ‫ْ اَ ْن‬ ُ‫ِٰٰا َ۪ۚهل َو ِِاَْر ْن َ ُכ‬ ‫َאۜ َא َل‬ ِ ‫َא‬ َْ ْ ‫ِ َ َא َو‬ ﴾١٢٨﴿ َ ُ ِْ
ْ ‫و ُכ‬ ُ َ ٌ َ ِّ َ ‫َن ِא‬ َ ْ َ ‫َا‬ ْ َ ْ ‫َ ُ َن‬ ِ ِ َ ‫ا‬ ْ َ َ ‫َِو‬
ٍْ َ ْ ُْ ِ ٓ‫َא‬ ‫ا َ َא‬ ُ ََ ‫َو‬ ﴾١٢٩﴿۟ ْ ‫ِ َ ٓא َء‬ ‫ا‬ ََ ‫ََا ُכ ِ ْت‬ َ ٰ ُِ
ْ ٰ ‫َא‬ ُ ُ ْ
‫ُ وا‬ َ َ َ ْ‫ُ ُ ا‬
ُ َ َ ْ َ ‫َو‬

((re‫ ِۜه‬it۪ ‫ِد‬sِm‫ َضא‬eِəَ1dy‫ر‬2ْْəiَ 8ِnrْ ‫ا‬.)‫ء‬.ُ ‫َ((אٓن‬A(‫وَِاۚ) ِا‬lِ-ُlْ ْaِ ََyhِْ ‫א‬e‫ا‬-َ‫و‬rَTُ ‫ر‬iِ əِnٰ aُ ‫)א‬liُِ ax-‫ا‬nt‫َل‬iöُı‫א‬ynَz۪)aَ qrqْ -ü‫ا‬ıu)dvlM-rləaəuAtrsiəıslnlvaltadaəhranbd-nəəıTtnriiəsikAatiəİl,ladslfardiiyahraoii-nnlnTəiuəködaöhzelməadylnaəie:kıkrni“eniqdQsəütibəovdyrərsixəibmuztibsübnəələbkanthiüiar--nİbfseəəerdğadviaiianlrnə-..
۪ ُ ْ ِ ُ َ ِ ‫ ) َوا ْ َא‬- sonunda qələbə
nicat versin, nədən ötrü ah-fəğan edirsiniz?) ( َ
müttəqilərindir”.

1d2ü9n)y(a‫ َ ۜא‬yَ ْ aِ ‫א‬gَ əِ lْ iَ bْ ِ p‫ َو‬e‫א‬yَ َ ِğ‫َ ْא‬ə‫ن‬mْ َ‫ ا‬bِ əْ َ r ْ oِ l‫َא‬m‫و ۪ذ‬aۧ ُ‫ا‬d‫ٓا‬aُ n‫َא‬ ) - bəni-İsrail dedi: “Ey Musa,
qabaq firondan çox əziyyət
sən

çəkdik. İndi sən peyğəmbər olubsan, yenə firondan əziyyət çəkirik.

Sən bizə fironun əziyyətindən xilas olmağı vəd etdin. Bəs nə vaxt onun
k‫ ُכ‬i‫و‬,ُ Aَ l‫כ‬laَ hِ ْ -ُ T‫ ْن‬əَ‫ا‬alْ a‫ُכ‬ t‫ َر‬ezliٰkَ lə‫א َل‬sَ i)zi-n
əziyyətindən xilas olacağıq?” ( ْ Musa dedi:
“Təşviş etməyin. Ümidvar olun düşməniniz
‫ن‬Afَ irlُloaَ nْhَu-Thَ əْə‫ َכ‬al)al-aknoeındvainbxe,tmd(‫ض‬əatِ lA‫ر‬əْ َ rlْli‫ا‬anhəِ-şTْü‫ُכ‬əkaَ ِülْarَ,bْyَ a‫و‬oَ x)xı-sbasginzöairnəMkrioksriirl,udsqiəzeondneiarcsəvinəamrizis?əle(eHddəzir.r.Ms(inَuُ iszْ aَ ,َ

bəni-İsraili əvvəlcədən Allah-Təalaya şükür etməyə vadar etməkdən ötrü bu

kəlamı bəni-İsrailə bildirdi. Elə ki firon və ona tabe olanlar küfrlərində israr

etdilər, Allah-Təala da onları cürbəcür bəlalara düçar etdi ki, bəlkə, ibrət alıb

iman gətirsinlər. Lakin iman gətirmədilər, necə ki buyurur:)

Mus1a3y0a)i(m‫ ِت‬a‫ َ ا‬nَ g‫ ا‬əَ tِ irmٍ ْ əَ ‫و‬yَ əَ n۪ lِّər‫ ِא‬i‫ َن‬iْllَ əْ rِ l‫ل‬əَ ‫ ٓא ٰا‬qَ ْ uَ rَ‫ا‬aْ qَ َ l‫َو‬ı)ğ-ahvəəqmiqəəhtəsnu,lfqirıotlnığaıtnaabedüolçuabr
getədtiirkmkəiy, i(b‫و َن‬kُ ü‫כ‬frَ iْ çُ inَ َd)ə-qbaəlldkıəq,laibrırəütçüanlsdınülra.rOkvi,abxut dbaəliamlaarn
Musaya iman
gətirsinlər.

131) (‫ِ ۪ ۚه‬ “ٰ B‫َא‬uَ ‫ا‬nُ e‫ َא‬mُ َəَtlَ əْ r‫ا‬ ُ bُ iْ z‫אٓ َء‬dَ ən‫َ ِא َذا‬ ) - Misir əhlinə bol nemətlər gələndə
deyirdilər: ötrüdür. Biz yaxşı olduğumuza görə,
َ-ِّ Mْuُ sْ aِ nُ ı‫ ْن‬v‫َو ِا‬ə) - onlara
bu nemətlər bizə bəxş olunur. (ٌ َ ona iman sıxıntı və aclıq
ysaeytiışbənddeəyəirsdə,il(əُ rَ :َ “ْ Bَ ‫َو‬u qٰəhُ əِ t‫وا‬liُk vَ əۘ) gətirənləri nəhs

aclıq bizə onların uğursuzluğundan və
ُMِ ‫ َא‬us‫ א‬aَ n‫ ِا‬ınَ ‫َا‬
nəhsliyindən gəlir. (Allah-Təala oMnulasraınnıcnavəhabsınsadyaıbb,uyoubruərl:a)la(rْ ıُ
ِ ‫ ) ِ ْ َ ا‬- (ey Məhəmməd), onlar

450