Kesful Heqayiq I cild

Ənfal surəsi

‫َ آَ َ ُ ا‬ َ‫ْ ْ َ﴾ ْر ََوَاْאِ ِِم‬٧ُ‫َا‬٣‫ِْא ٌُد ُכ َْכ َِن َوٌ َأُو﴿ُא‬ َ ‫َِأُ َو َ ِاُכ ْ َْ َכْرَ ُُ ِوُ َضِا َْ َو َُכ‬ ٌ َِْ ْ ‫َ ُ ُه َ ُכ‬ ْ َ ‫ِإ‬ ٍ ْ َ ‫َא ُء‬ ِ ‫أَ ْو‬ ِْ ُُ ْ َ ‫َ َכ َ ُ وا‬ ِ ‫َوا‬
‫َو ِر ْز ٌق‬ ْ ‫ُ وا‬ َ َ ‫َא‬ ِ ‫َوا‬ ِ ‫ِ ِا‬ ‫ُ وا‬ ‫َو َ א‬
ُْ ُ ْ ٌ‫ة‬ ِ ‫ُ وا‬ َ ‫א‬ ‫آَ َو ْوا َو‬ َ ‫ُ َو‬ ِ‫ا‬ َ ِ َ ‫ُ وا َو َ א‬ َ ِ ‫َכ‬
َ َ ٌ ‫َ َ ِو‬ ‫وا‬ ِّ ‫ِ ُכ‬ ْ ‫ِ ِإن‬ َ‫َ آ‬ ‫ِכ‬ ‫ِ َوا‬ ﴾٧٤﴿ َ ‫أَ ْو‬
﴾٧٥﴿ َ ‫ٍء‬ ُ َ َ َ ْ ُ َ ‫َא ِب‬ ٍ ْ َِ ٌ
‫ا‬ ‫ا‬
ْ

və bəni-Nəzir yəhudiləri əhdlərini pozub, gedib Məkkə əhlini Hz. Peyğəmbərlə savaş-
mağa vadar etdilər. Belə olan halda şəriət sahibinə nə irad tutula bilər?)

73) ( dٍ oْ َs‫ء‬tُ ‫ َא‬tِ ‫و‬uْ َ‫أ‬tuْ ُbُ kْ َö‫ا‬m‫ ُ و‬əَ ‫َכ‬k َ olِ a‫وا‬nَ l-arkdüıfrr,ləsrizinmdəömmiönhləkrəmonolalarna şəxslər bir-
birilərini ‫ٌد‬ə‫א‬mَ َ ə‫ َو‬l‫ض‬eِ t‫ر‬mْ َ ْ ə‫ ا‬yiِbٌ,َ ْ iِ taْ ə‫ ُכ‬tَ d‫ ُه‬ənُ َ dost deyil-
shiönkizm. l(əٌ rِ ə‫َכ‬ َ ‫ ) ِإ‬- əgər siz möminlər əmr etdiyim
ْ çıxsanız, hər halda yer üzündə fitnə

və böyük fəsad zahir olar. (Müşriklər siz müsəlmanları məkr və hiylə ilə

özlərinə dost edib, ondan sonra məkr və hiylələrini qəfildən aşkar edib sizi

bəlaya salırlar. Elə ki siz müsəlmanlar birləşib, bir əl kimi oldunuz, heç bir

nəfər sizə əziyyət etməyə qadir olmaz. Bütün düşmənlərinizə qalib olarsınız).

‫א‬yşhٌ əaiَ xcِ x‫)َכ‬rs)ş-əl7ıə-t,4ərglo)eb(öndə(əzlnِitəabst‫ا‬lrəadoA,rِ )lahlaِ klnaَnaiqh,örqm-tِuTrozü‫ا‬ü‫و‬əliahlaُAənaَlra‫א‬lcliَ avim‫و‬ryَhaloarə-‫وا‬lnTdruُ əıəənَramh‫א‬.dَllaa‫و‬əiَ nby‫ا‬czuaiُ ihَnlmَ‫آ‬aıvndüَedrhِeaiabt‫وا‬cAdَ )kiirllöl-ləaəmrhro,ə-v(Tkş‫ا‬ə‫و‬əəexəُ atnsَdllasَ əi‫َو‬anlrərı‫ا‬r‫و‬ndْk,‫َو‬ıi(َ‫آ‬br‫َن‬,aiَm(ğُ‫ٌِق‬ıِa‫ز‬şْْ ‫ا‬n‫ر‬lُِ‫َو‬a‫ا)َ ْو‬mgٌ‫ ُة‬-َəُaِ tْ s‫כ‬viََrıəiِ vَْb‫ُو‬oə,َُ‫أ‬

dssioəzninrs7ailzə5di)bməi(rnaُ ldْniَkirْdglِəəə‫ا‬trAi.ُrlَ dlَ‫آ‬Oaiَlhnə-lrِ aT,‫ا‬r‫َو‬ə()ıanْ -‫ُכ‬laَ oxَyeşo‫ا‬y‫و‬əlrxuُ iَsn‫א‬ldَəs‫و‬riaَ zk‫ا‬ic‫و‬niiُhsَ axi‫א‬zdَe‫و‬yَie)lrtkid-nmivilzəəüdrh,si(rai.zْc‫ُכ‬diOrْəِ lnn‫כ‬əَ rlsaِ َoi‫و‬rmnُıَnr)aa-nzohgəmirəcətröirrəmiətnisendidzləəiinbnr
bzəirrəcrainnikzdimiri.s(iِn‫ا‬iz‫ِب‬, ‫א‬aَ ‫ِכ‬mmِ aٍ eْlَəِ xəَ ‫ْو‬yَ‫أ‬aْ lُ eُ dْ iَ lm‫َ א ِم‬ə‫ر‬sْ َinْ ‫ ا‬kُ ‫و‬i,ُ‫َوأ‬ö)lü-mhəvraçəxntıdbsiirz-bmiröinmizindləənr

miras götürə bilərsiniz. Bəlkə, mirasda Allah-Təalanın hökmü budur

ki, aralarında soy bağı olan qohumlar bir-birilərindən miras almaqda

digərlərindən üstün və öncədirlər, soyda da öndə olanlar ikinci dərəcədə
َِ ‫َ ْ ٍء‬ ِّ ‫ ) ِإن ا َ ِ ُכ‬- həqiqətən,
olanların miras almasına manedirlər). (ٌ
Allah-Təala hər bir şeydən agahdır.

Allaha həmd olsun, Ənfal surəsi tamamlandı. Cihad etmək, müttəfiq və
birlik içində olmaq haqqındadır. Bu surədə nazil olan ayələrə ağıl sahiblərinin
diqqət etməsi lazımdır. Hz. Peyğəmbər buyurubdur: “Kim Ənfal surəsini oxu-
yub, onun mənasını təfəkkür etsə, mən ondan ötrü qiyamət günündə şəfaət
edərəm”.

501

ət-TÖVBƏ SURƏSİ

9-cu surədir. Mədinədə nazil olub, 129 ayə, 2078 kəlmə və 12088 hərfdir.

Əuzu billahi minəş-şeytanir-rəcim

Bu surədə islam dininə zərər vurub, müsəlmanlara əziyyət edən müş-
riklərin qətlinə hökm verildiyi üçün surənin əvvəlində gələn və rəhmət
ayəsi olan “bismillahir-rəhmanir-rəhim” tərk edilmişdir.

Məkkə hicrətin 8-ci ilində müzəffər islam ordusu tərəfindən fəth edil-
di. Bu mübarək surə isə hicrətin 9-cu ilində nazil olubdur. Bu surə nazil
olana qədər müşriklər Məkkədə sakin olub öz dinlərinə görə Kəbəni ta-
vaf edirdilər. Müsəlmanlar müşriklərlə əhd etmişdilər ki, müşriklər itaət
etsələr, aralarında savaş olmayacaq. Müşriklər əhdi pozub, itaətdən çıx-
dılar. O zaman bu surə nazil oldu. Hz. Peyğəmbər bu surədən 40 ayə
Əbu Bəkirə verib, özünü də həcc əmiri təyin edib Məkkəyə göndərdi
ki, o ayələrin hökmlərini Məkkə əhlinə elan etsin. Ondan sonra Hz.
Əlini onun arxasından göndərdi. Ona ayələri Əbu Bəkirdən alıb xal-
qa bildirməyi əmr etdi. Səbəbini soruşdular. Buyurdu ki, Allah-Təala
tərəfindən vəzifələndirilmişəm, bu ayələri ya mən onlara bildirməliyəm,
ya da məndən olan bir adam. Hz. Əli Hz. Peyğəmbərin Əzba adlanan
dəvəsinə minib yola düşdü. Əbu Bəkir və onun yoldaşları yolda qəfildən
Hz. Peyğəmbərin dəvəsinin səsini eşitdiklərində, donub qaldılar. Bir
də gördülər ki, Hz. Əli gəldi. O, gəlib Hz. Peyğəmbərin hökmünü ye-
tirdi. Əbu Bəkir itaət edib ayələri təslim etdi. Özü Mədinəyə qayıdıb
peyğəmbərdən soruşdu: “Mənim haqqımda Allah-Təaladan bir şey nazil
olubdurmu?” Hz. Peyğəmbər buyurdu ki, “Heç bir şey nazil olmayıbdır.
Sən gedib öz əməlinə - həcc əmirliyinə davam et, amma ayələri, gərək
Əli təbliğ etsin”. Əbu Bəkir qayıdıb Məkkəyə getdi. Ərəfatda, Minada
Hz. Əli o 40 ayəni xalqa bildirdi. Əbu Bəkir də ona kömək etdi. Ondan
sonra Hz. Əli dedi: “Ey insanlar, Hz. Peyğəmbər tərəfindən bu dörd əmri
sizə bildirməklə vəzifələndirilmişəm: 1- bu ildən sonra heç bir müşrikə
Allah-Təalanın evi olan Kəbəyə gəlib tavaf etməsinə izin yoxdur. 2- tavaf
edilən zaman lüt-üryan tavaf edilməsin, (ərəblərdən hər hansı bir kişi, ya
da qadın libasla tavaf etsəydi, gərək, o libası sədəqə verəydilər, o səbəbdən
lüt- üryan tavaf edərdilər). 3- hər bir müşrik Hz. Peyğəmbərlə olan əhdinin
son gününə qədər ona sadiq qalacaq. 4- Allah-Təalaya və Qurana iman
gətirən şəxsdən başqası cənnətə daxil olmayacaq”. (Bundan sonra bu mü-
barək surənin təfsiri başlayır).

502

Tövbə surəsi

ٍُ ْ َ‫َ أ‬ َ َ ‫ِأَ ِْإر‬ ِ‫ِا ْ َو َ َْرر ُ ِض‬ ِ‫ا‬ ُ َِ ﴾١﴿ َ ‫ِ ِכ‬ ْ ُ ْ‫ِ َ ا‬ ُْ ْ َ ‫َ َא‬ ِ‫ا‬ َ ‫ِإ‬ ِ ِ ُ ‫َو َر‬ ِ‫ا‬ َ ِ ٌ‫َ َ ا َءة‬
‫א ِس‬ ‫ا‬ ِ َ ‫ِ َا‬ ‫َوأَ َذا ٌن‬ ﴾٢﴿ َ ِِ ‫ِ ي ا ْ َכא‬ ‫َ ِ ُ ِכ‬ ِ ُ ُ َْ ْ ‫أَ ُכ‬ ‫ا‬ َ ْ ‫َوا‬
‫َُ ا‬ ‫ٌ َ ُכ‬ ْ ُ ْ ُ ‫َ ِ ْن‬ ُُ ْ ْ ‫َوأَن ا‬ ِ ‫ِي ا‬ ْ ‫َ ْכ َ ِ أَن‬ ْ ‫ِّ ا‬ ُ ‫َ ْ َم ا‬
َُ ْ ‫َא‬ َ ‫َא‬ ‫﴾ ِإ‬٣﴿ ٍ ِ ‫وا‬ ُ ُ ْ‫َ ا‬ َ ‫ا‬ ‫ِ ِي ا‬ َ ْ ْ ‫أَ ُכ‬
‫ِכ‬ ُْْ َ َ ‫َْو ِإ ِ ْن‬ ْ ْ َ ِ َ َُ ِ َ‫أ‬ ُ ‫َو َر‬ َ َ َ‫أ‬ ْ ‫َ َכ‬ ِ ‫ي ٌء‬ ِ َ ‫َو‬ ِ ‫َ ْ ًא َو‬ ُْ ُ َْ ُ َْ ْ َ
ُْ ‫ا‬ ْ َ ‫ا‬ ‫َ ا ٍب‬ َ ِ ‫ِّا‬ ِ َ ُ َْ ْ ‫ُכ‬ ُ
ْ َ ُ َ
‫َא ِ ُ وا َ َ ْ ُכ‬
‫ًا‬

peyğ1ə)m(bَ ə‫ ِכ‬rِinْ iُ nْ ‫ا‬ (َ Hِ zْ .ُ ْ Mَ ‫א‬əَ hَəmِ m‫ ا‬əَd‫ ِإ‬inِ ِ ) ُh‫ َر‬ö‫ َو‬kِ m‫ ا‬üَ ِ si‫ ٌة‬z‫ا َء‬ َ mَ ) ü-səAlmllaahn-lTaəralalaəhvəd onun
edən

müşriklərə yetişib onlara məlum olsun ki, Allah-Təala və onun peyğəmbə-

ri onlardan bezmişdir. Sizinlə onların arasında bundan sonra əhd və an-

laşma yoxdur, o səbəbə görə ki, onlar əhdi pozublar.

müşr2i)k(ləٍ rُ ,ْ َ‫أ‬Mَ َəَ ‫ر‬kْ َ‫أ‬k‫ض‬əِd‫ر‬əْ َ ْ ‫ا‬əmِ in‫ ا‬-aُ mِ aَ )n-lıq(eyiçiMndəəhə4mamyədg)ə,zmibüdşroilkalnəırnə. de ki, ey
4 aydan

sonra sizdən bir nəfər də Məkkədə qala bilməz, gərək, oradan gedəsiniz,
çünki xəyanətkar olub itaətdən çıxdınız. (ِ ‫ِ ي ا‬ ِAْ lُ laُ hْ َ -Tْ ə‫ ُכ‬aَ‫أ‬la‫ا‬nُ ıَ ْ a‫َوا‬c)iz-
müşriklər), bilin ki, siz Allah-Təaladan qaçıb, (ey
edə

bilməzsiniz. Hərçənd Allah-Təalanın itaətindən çıxdınız, amma nə vaxt
-olshaəqAilqlaəhtə-nT,əAallalashiz-Tə əhaalakimkafoilruləbriindtiüqnaymadaalaqcaətqldeırd.il(mَ əِ kِ ‫َכא‬ləْ ‫ا‬ ‫ِي‬ aُ xَir‫ا‬ə‫ن‬tdَ‫ َوأ‬ə)
və ْ

cəhənnəm odunun əzabıyla zəlil edəndir.

(Hz.3M)(əِ hَ ‫ ْכ‬əَ mْ ‫ ِّ ا‬mَ əْ ‫ا‬d‫َ ْ) َم‬t‫س‬ərِ ‫א‬əf‫ا‬inَ d‫ ِ ِإ‬əِ nُ b‫و َر‬öَ ِ y‫ا‬üَ kِ ‫ٌن‬h‫ذا‬əَ َ‫أ‬c‫ َو‬c)-(AƏlrləafhə-)TgəüanlaüvnədoənƏurnəpfaeyt ğçəömlübnədrəi
ُ(‫ر‬Hَ ‫ َو‬z.َ M‫ ِ ِכ‬əْ hُ əْ ‫ا‬mَ mِ ə‫ي ٌء‬d)ِ َ mَ ü‫ ا‬ş‫ن‬rَ‫أ‬i)k-lərhdəəqniquətzəanq,
olan xalqa bir bpielydğirəimş:b(əُ rُ i Allah-
Təala və onun və be-

zardırlar, bundan sonra onlardan ötrü əhd yoxdur. Çünki onlar əhdi po-
ciammaanaatddıarxlailr.o(lsْ ‫ُכ‬aَnıٌ zْ َ, َsiْzُ dْ ُ ə‫ْن‬nِ َ ) - ey müşriklər,
zan xəyanətkar bir oَ ُ ötrü yaxşıdır, o əgər
şirkdən tövbə edib bَ i‫ن‬lْ i‫ ِإ‬n‫) َو‬ - vaxt
ki,
Tüdzüəandlyaöadnadvnəərqsaaəxnçirıibzə,,tdo(ِən‫ا‬us‫ي‬aalِcaِimzْ ُeadtُ ْəَ onlaْ d‫ ُכ‬resَ‫أ‬yı‫ا‬nilısُ ziَ n.ْ ‫א‬i(َz)ْ.ُ -ْ َ əgər tövbə etməkdən
həqiqətən, siz Allah-

şِ َi‫أ‬d‫ٍب‬d‫ا‬əَ tَ lِ i‫وا‬əzُ َa‫ َכ‬bَ ı Əlbəttə, Allah-Təala sizə hakim
olub intiqam alandır. ( ٍ ِ‫ا‬ ِmِّ َü‫) َو‬jd-ə(leəy. (MBuəhməmüjmdəədis)t,ekhazafiretomlaənk
şəxsləri Allah-Təalanın ilə

üçündür, yoxsa müjdə şad xəbər üçün olar, əzab üçün deyil).

etdik4l)ər(i‫א‬nً ْ əَ gْ ö‫ ُכ‬rəُ ,ُ ْoَ nْlaَ rıُn َ ‫ْ ِ ِכ‬ ُ bْ ‫ ا‬aَtiِ l oْ ُ luْ َ b‫َא‬, oَ nِla‫ا‬ra‫) ِإ‬4 - müşriklər xəyanət
əhdi ay vaxt verildi. An-

caq əhd etdiyiniz o müşriklər ki, əhdlərinə sadiq qalıb, sizinlə etdikləri
əhdə xəyanət etməyib və pozmayıblar, (‫ ) َو َ ْ ُ َא ِ ُ وا َ َ ْ ُכ ْ أَ َ ً ا‬- və sizin

503

Kəşfül-Həqayiq I

‫ُُْ ا‬ ‫َא‬ ‫ُ ُم‬ ُ ْ ‫ُا‬ ُ َْ ْ‫َ ا‬ َ َ ْ ‫﴾ َ ِ َذا ا‬٤﴿ َ ِ ُ ْ ‫ِ ِ ْ ِإن ا َ ُ ِ ا‬ ُ َ ‫ِإ‬ ْ َُ َْ ْ ِ ْ َ ‫ا ِإ‬ َِ َ
‫َא ُ ا‬ َ‫َوأ‬ ‫ا‬ ‫ِ ْن‬ َ ٍَ ‫َوا ْ ُ ُ وا َ ُ ْ ُכ‬ ُُ ْ َ ‫َو‬ ُ َ ‫ِ ِכ‬ ُ ْ‫ا‬
‫א َر َك‬ ََ ْ‫ا‬ ُ ‫َא‬ ‫ِ ِכ‬ ْ ْ‫ا‬ ْ َِ َ َ‫﴾ َو ِإ ْن أ‬٥﴿ ٌ ْ ِ ُ ‫ُو‬ ُْ ‫َوا‬ ْ ُ ‫ُو‬ ُ ‫َو‬ ُْ ْ َ ْ
َ َ ‫ٌر َر‬ َُ َ ‫ِإن‬ ُ َِ َ َ ‫َ َة َوآَ َ ُ ا ا َכא َة‬ ‫ا‬
ُ ﴾٦﴿ ‫َ ْ ٌم َ َ ْ َ ُ َن‬ٌ ُ َِ ‫ِ َכ‬ ‫ُ َذ‬ ‫ا‬ َْ ُ ْ ِ ْ َ‫أ‬ َ ‫ا‬ ‫ْ ُه َ َ ْ َ َ َכ َ َم ا‬
َ ُ ِ ََِ
ْ َ ْ

düşmənlərinizdən heç kimə sizin zərər etmək üçün kömək etməyiblər,
v( əْ ِfِa edَi‫ِإ‬bْ tُ aَ mْ َ amْ ِ ْlَ a‫ ِإ‬y‫ ا‬ınِ .َ َ ) - belə müşriklərin
ُ (Məkkənin ətrafında əhdinə verdiyiniz vaxta kimi
olan müşriklərdən bəni-Damrə

və bəni-Kinanə camaatları əhdlərinə sadiq qalmışdılar, əhdlərinin sonuna
hetəmləə9yəanymvaürşridiki)l.ər( lَ əِ eُtdْ ‫ ا‬iyinِ ُizَ ‫) ِإن ا‬ - Allah-Təaladan qorxub sizə xəyanət
əhdi qoruyun, həqiqətən, Allah-Təala onun

hökmlərinə əməl edən müttəqi şəxsləri sevər.

ayda5o)n(l‫ُم‬aُrُlaْ ‫ا‬ sُaُ vْ aَ şْ ‫ا‬mَ aَqَ ْ ‫ ) َ ِ َذا ا‬- (o 4 ay ki müşriklərə möhlət verilmişdi o 4
haram idi), elə ki o 4 ay (şəvval, zülqədə, zülhiccə,
MsoeTzeٍْ ıədtnُnəَmkəilabıْahaُzəlَ ُra)şət.kْ ir(-dَrvi‫َة‬rmks‫وא‬aeoَ‫כ‬əَldranəmsəsُmsli‫ا‬nəazl)‫ ْا‬əlaiَُrdənhَb)ıَ‫آ‬rönd‫و‬əi,َ k-ntta‫َة‬i(gmibxomoəَْ iləُllsiَqi4sbaoəِ‫ا‬um,-la‫ا‬lَ rgdəmüyt‫ُا‬reu‫א‬ads)tَüq,əَr‫أ‬daَ‫و‬şَoldlnimَra‫ا‬yn)ıir,iklُsa-ı‫א‬aohَ(lnürəm‫ن‬noəْ ırçonrِrüَqiül)albşdtəan-ruiturmirlkətoıləunagylünəybrəeşlry.earrr,iot(ndriəmiklٌırəslndliaiüəِronərş‫ر‬krَt,ıeriuen‫ر‬vٌ(diçrkhaıْ imُuxُblabَ ə‫و‬ntriorıhَُşdşkətُ‫ا‬qaagöib‫ن‬uْ,lüvd‫إ‬stِ‫ا‬ro)‫و‬nbaəَtına-bapəْsrlhsُdaahea‫و‬alılrdəaz)ınُ ıqni.arُbıəi,ızd‫(و‬qsَn,n()َiəıera-(‫כ‬tِdb‫ُכ‬əməeəِ giandgnْْ əağ,iُُə,rzbَıْArş‫ا‬ç‫ا‬tq‫و‬ltülhö‫ا‬aulıُ vnaəlyُُtıُbbhkıaْbْ ‫ا‬b‫א‬ə‫و‬s--iَ,َ

onlara rəhm edəndir.

bitən6d)ə(n‫ َر َك‬s‫ א‬oَ nَ ْr‫ا‬aَ m‫ ِ ِכ‬üْ şُ rْ ‫ا‬ikَ lِ ərٌ dَ َ‫أ‬ə‫ن‬nْ ‫ َو ِإ‬b) i-r (ey Məhəmməd), əgər müşriklərin vaxtı
nəfər sənin yanına gəlib (səni eşitmək
vüimeçrüannk)ai,sdgəaənlxdiibəlnoAllaslama,haç-noTxəiasgtlöəazsəkəl,ə,l(əaِ gm‫ا‬ər‫م‬ıَ niَ ım‫ َכ‬eaşَ niَ tasْ iَ dna. x(َ ُiَl‫ْ َُه‬oْ َ lِ mَُ َْ )ِaْ َ‫أ‬s-aُ,s)əö-nz
o müşrikə aman
ondan sonra əgər
vətəninə getməyə

ehtiyat etsə, (ey Məhəmməd), sən onu özünün əmin olduğu yerə çatdır ki,

yolda müsəlmanlar ona bir əziyyət etməsin. (İnsaflı şəxslər bir bu sözlərə

baxıb insaf edib, diqqətlə baxsınlar, haqq üzrə olmayan şəxs belə hərəkət

edərmi, halbuki həmin müşriklər Hz. Peyğəmbərə nə qədər xəyanət və əziyyət

ediblər? O həzrət isə onlara heç vaxt xəyanət etmədi. Hər zaman verdiyi sözə
smadüişqrioklldəur)c. a(h‫ َن‬ilُ nَ a‫ ٌم‬dْ aَ nْ َ ِ ‫ ) َذ ِ َכ‬- onlara aman vermək
َvْ əَ ُ bir camaatdır. Heç bir elmləri lazımdır, çünki
yoxdur. (Onlara

aman vermək lazımdır ki, Allah-Təalanın sözlərini eşidib bilsinlər və onlarla

dost kimi hərəkət edin ki, bəlkə, imana daxil olsunlar).

504

Tövbə surəsi

‫َ َא‬ ‫َ ا ِم‬ َ ْ‫ا‬ ِِ ْ َ ْ‫َ ا‬ ْ ِ ُْ ْ َ ‫ِ َ َא‬ ‫ِ ِ ِإ ا‬ ُ ‫ِ َر‬ َ ِْ ‫َو‬ ِ ‫ا‬ َِْ ٌ َْ َ ‫ِכ‬ ِ ْ ُ ْ ِ ‫ُن‬ ‫َ ُכ‬ َ ْ ‫َכ‬
‫ِإ‬ ْ ‫ُכ‬ ِ ‫ُا‬ َْ َ ْ ‫َ ْ ُכ‬ َ ‫ْ َ ُ وا‬ َ ‫َ َو ِإ ْن‬ َ ُ ْ‫ا‬ ُُ ِ َُ ‫ِإن ا‬ ‫ا‬ ِ ‫َא‬ ‫َ ُכ‬ ‫ا‬ َ ْ‫ا‬
ُ ﴾٨﴿ ‫َن‬ ْ ‫َכ‬ ﴾٧﴿ ُ َ ْ َ ‫َو‬ ْ ُ َ ‫َا‬ ُ َ ْ ْ ًُ ُ ‫َא‬ َ ‫َو‬
ُ ِ ‫ُ ْ َא‬ ُ َ ‫ْ َوأَ ْכ‬ ُ ْ ِ ِ ْ َ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ُْ ‫ِذ‬

Allah7)-T(əِ ِ alُa‫ َر‬vَ əْ ِ o‫ َو‬nِ u‫ا‬nَ pْ ِ eyٌ ğْ َəmَ b‫ ِכ‬əِ rْ iُ nْ ِin‫ ُن‬y‫ ُכ‬aَ nınَ ْ d‫) َכ‬a-nxeəcyəaənhədtieodləanbmiləürş?ri(kXləəryian-
olmaz). (‫ا ِم‬ (َbْə‫ ا‬nِ i-ِ Dْ aَ mْ ‫ ا‬rَ əْ ِ َb‫א‬əَ niَ -Kِ i‫ا‬na‫ِإ‬n)ə-)
nətkar şəxsdən ötrü heç vaxt əhd etdiyiniz َ vْ əُ ْ
Məscidül-haramın yanında əhd

müşriklərdən başqa, heç bir müşrikdən ötrü əhd yoxdur, çünki onlar
oəsmihnzüdliantltərləərdqiaoninləvaəösnatdrədüühirqdmülqsəöatrhlişınkəbdxəoməslnədudrüiuprsrüoeuzsvntmə.vra.(əyَ mıbِ ölُ ahْ ‫ا‬rk).ə(mِ ُْ ‫َ ُכ‬dَ ‫ا‬u‫ن ا‬rُ ‫ِإ‬u‫ َ)א‬bَ-ْl‫ا‬ah‫א‬rəَ ,qَ )(iq-ْ ُ ənَ t‫ا‬əənqُ ,əِ Aَdْ əl‫א‬lَra) kh-i-sToinzəaldalaər

mً ‫ذ‬üِ səَ8‫و‬lَ )m(a‫ ِإ‬nَ lْْ ‫َכ‬a‫) ُכ‬rlِ-a‫ا‬xəُhəُ ydْ َ alənrَ əi toْ k‫ ُכ‬ldaْ َ urَ )ğmu-ühhşaraldilkbal)uəskridzi əə(nognüölctalrrəüreinləçeacdtəsinaəs,hiszdizşoəəlqxaasblləiiblrədori,rlla(ə‫وا‬br ُiklَ sْiə,َ l‫ن‬səْ i‫إ‬rِ z‫َو‬,

sizin haqqınızda içdikləri andlarını və əhdlərini düşünməyib, (sizə rəhm

etməzlər və sizi tamamən qətlə yetirərlər. İndi ki onlar əhdlərinə sadiq olmaya-

caqlar, siz nədən ötrü sadiq olasınız? Ta ki onlar sizi qəflətə salıb, qəfildən sizə
mzəürəvrayfieqtidrmeyəisli,nalğərız).la(rْ ıِnِ d‫َ ا‬aْ َnِ çْ ı‫ ُכ‬xَ anُ ْsُ ö) z-ləmsiüzşirriakzləı rsianlazralahrirkləi,rbi,izbəahtidnilməriizydləə

sabit olub heç vaxt əhdi pozmarıq, amma qəlbləri onu qəbul etməyib,
(o‫ َن‬laُnِd‫َא‬ırْlaُ rُ َ,‫ ْכ‬nَ‫ َوأ‬ə ُsُ özlَ əْ َ r‫ َو‬i)n-inmeütişbraikrlıəvrainrdçıor.xu*
qəlblərində xəyanət vardır. ْ dُ əُ
fasiqdir. Nə əhdlərinə sadiq

(*Qeyd: Fisq - küfr və şirkdən fərqlidir. Ola bilər ki, bir adam kafir və müşrik
olsun, amma fasiq olmasın. Ola bilər ki, bir şəxs müsəlman olsun, amma fasiq olsun,
hansı dində olursa olsun, əgər o əmanətə və verdiyi sözə sadiq deyilsə, müsəlman da
olsa, fasiqdir).

(Qurani-Şərifdə bu surədən başqa, heç bir yerdə heç bir qövmün haqqında
qətl hökmü verilməyibdir, bu hökm də ayədə açıq-aşkar göstərildiyi kimi, əhdi
pozub xəyanət edən müşriklərə aiddir. Əlbəttə, siyasətin şərtinə görə, xəyanət
edənlərə, gərək, cəza verilsin. Müşriklərdən başqa heç bir qövmün haqqında
qətl hökmü verilməyibdir. Əgər islamda zülm olub, insanlar zorla islam dinini
qəbul etməyə məcbur edilsəydi, şəriət sahibi, gərək, birinci növbədə öz qöv-
münü (müşrikləri) qoruyub, onlara yaxşılıq edib, özgə qövmlərə (əhli-kitab
olanlara) bu hökmü verəydi, halbuki özgə qövmlərə əhli-kitab olduqları üçün
hörmət etməyi vəsiyyət edib, öz tayfası müşrik olduğu üçün onların qətlinə
hökm veribdir. Bu mətləb siyasətə müvafiqdir və ədalətlə rəftar etməkdən
qaynaqlanır. Diqqət edilsin).

505

Kəşfül-Həqayiq I

ٍ ِْ ُ ِ ‫ُ َن‬ ُ ْ َ َ ﴾٩﴿ ‫َن‬ ُ َ َْ ‫َ َ وا َ ْ َ ِ ِ ِ ِإ ُ ْ َ א َء َ א َכא ُ ا‬ ً ِ َ ‫ًא‬ ‫ِِ ََ َכ‬ ‫َא ِت ا‬ َِ ‫َ َ ْوا‬ ْ‫ا‬
ِ ِّ ‫ا‬ ِ ‫ا‬ ْ َِ َ‫َْو ِآ‬ ‫َ ِ ْن َא ُ ا َوأَ َא‬ ُ ‫ا‬ ُ ُ ‫َ َאوأُ ِوت‬ ‫ِذ‬ ُ َ ّ‫َ َ ِو‬ ‫ِإ‬
‫ِ ْ ُכ‬ ‫ُ ُכ‬ َ ِ ‫ا‬ ‫َכא َة‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ُ َ ‫َة‬ َ ‫اا‬ ُ ُ َ ‫َ َכ ُ ا أَ ْ َ א‬ ﴾١٠﴿ ‫ْ َ ُ و َن‬ ُ ْ َ َ ً ‫ا‬ ُ ‫أََ ِو‬
‫َ َא ِ ُ ا‬ ‫ِد‬ ْ ََ ‫َو‬ ْ ِ َ ِْ ِْ َ َ‫﴾ أ‬١٢﴿ ‫َن‬ ‫ِ َ ْ ٍم‬ َ ‫ا‬
ْ ُ ‫َن‬ َ ِ ‫َא‬ ْ ‫َא ُ أَ َ أَ ْن‬ ‫﴾ َو ِإ ْن‬١١﴿ ‫َن‬ ْ َ ْ
‫ُه‬ ْ َْ
‫ِ ْ َ ا ِج‬ ِ ‫َو َ ا‬ ُ َ ‫َ َכ ُ ا أَ ْ َ א‬ ‫َ ْ ًא‬ ُ ُ ُ ََْ ْ ُ َ َ ‫ٍة‬ ْ ُ َ ‫َ א َن‬ ْ َ‫ُ ْ َ أ‬ ‫ِإ‬ ِ ْ ‫ا ْ ُכ‬ َ
َ َُْ َ ْ َ‫أ‬ ‫أَو َل‬ ْ ‫َ َ ُءو ُכ‬ ُْ ‫ِل َو‬ ُ
ْ َ َ

9) ( ً َِ ‫א‬oً َ lَmِ a‫ا‬ğı‫ ِت‬Q‫ َ َא‬uِ r‫وا‬aْ َnَ iْ -‫)ا‬Şə-rifmə üvşərikisləlarmazdidnəinyəəriüsotlüann nəfsani ar-
zulara tabe sayıb, inad
vgəətitrəmkəəbmbəükrlləərbiinrdliəkndəi,mbaanşqgaəlatirrımnıənddilaərA. l(laِ ِ hِ -َ Təْ aَ la‫ا‬y‫و‬a
َ َ) - özləri iman
iman gətirməsinə
َar‫א َء‬zَulaْ ُr‫إ‬ıِ )A-llahhəq-Tiqəəatləann,ınmdüişnriinkələürstnüən
emdaibn,einoaldduklaarrl.ıq(‫ َن‬iləُ َ nْ َ əf‫ا‬sُa‫َכא‬ni‫א‬ pis əməl
sayırlar.

diklə1r0i)a(nً d‫ ِذ‬laَr‫ َو‬ını‫ ِإ‬dٍ üِ şْ üُ nmِ ‫ َن‬əyُ ُibْ َ , afَ )üşar-nsməlatürtşabrpuiıknmlcəarüşhərheiçdkllbəəirrridnmiir.pömozianrhlaarq. q( ُınُ d‫ َכ‬aِ َ iç-
‫ )ا ْ ُ ْ َ ُ و َن‬- zülm və şərdə həddi ‫َوأُو‬

dmiannin1iə1s)lda(ma‫א َة‬x‫ َכ‬idl‫ا‬ino‫ ا‬liُ unَ َ‫وآ‬bdَ ə‫ َة‬nsَ aizmi‫ا‬na‫ا‬zqُ a‫א‬qَ rَ‫أ‬ı‫َو‬dlıab‫ ا‬şُ ‫א‬lzَaər‫ْن‬kıِ nَa)ıtz-dvıəergrlsaəərrl.əmOr,ün(şlarِ irkِّ al‫ا‬əhreِ çtöْbv‫ ُכ‬ibُ r‫ ا‬əَ zْ əeِ َrd)əibr- islam
ْbَ ə‫م‬yٍ ْaَ ِn‫ ِت‬e‫א‬dَ َ iْr‫ ا‬ikُ ِّ o za-
yetirə

bilməzsiniz. ö(t‫ َن‬rüُ َ kَ ُi‫و‬,َ ) - müşriklərin hökmlərini agah olan
camaatdan müşriklərlə necə rəftar edəcəklərini

bilsinlər.

12) ( sْ oِ nِ ْrَ aِ pْ َ oْzِsaْ lُ aَ ‫א‬rَ ,ْ َ‫ا أ‬ َ‫َ ِ َכ) ُُכ‬-‫ ْن ِد‬o‫) ِ َو ِإ‬z‫ا‬a-ُməَ َga‫و‬əَn)r-smiszüiiznşirndikidnləiinrniiönzziəzaətnə(dnisləalaermdıniabı)s,tiəəzhnindəlləeədərhiinbdi,
edəndən ْ ‫ُ ا أَ ِ َ ا ْ ُכ‬ (
ِ‫א‬ َْ
eyib tutsalar, ( ِ
pozduqlarına görə, müşriklərin rəisləriylə savaşın, (hər bir yerdə rəhbərlər
ö‫ن‬lَ anrdُ ıَ əْ َa)on-ldaorn)d,lea(yrْ iُllaَ, ‫َن‬əs‫א‬gaَ əvْ َ‫أ‬raşَhınəْ qُ k‫إ‬iِ )qi,-əbthəənəlkq, əiaq,nəkdtüəfnorl,dsoaənnyldadır,ödnəahündblöəimtrriüanniaapnoddzaymxoialxzdodlusırluanvr.ləa(arْ.nُ dَ -َ
13) ( pُ َ o‫ َ א‬zْ َ‫أ‬a‫ا‬nُ ‫ َכ‬bَ i‫א‬rً ْcَ a‫ َن‬mُ aِ ‫א‬aَ ُtlaَ َ‫()أ‬-M(əekykməliömQiünrleəyr)ş, and içib sizinlə etdikləri
əhdlərini ْ camaatı ilə) savaşmazsı-

nızmı? (‫ِل‬ ُ çsıi‫ا‬xz‫ج‬aِin‫ا‬rَlməْ ِaِ sq‫ا‬aviaَs‫و‬ştَ ə)mm-aiğhşaədmibləadrş,əla(b‫ٍة‬diızَ lia‫ل‬mَr‫و‬,َ‫أ‬p(seْ a‫ُכ‬y‫و‬vğ‫ُء‬aəَ şmَ abْ iُ əl‫و‬kَr)i (Hz. Məhəmmədi)
Məkkədən - Qüreyş camaatı
başlayan zalımdır,
öncə özləri

zalıma qarşı çıxıb, onun zülmünü dəf etmək lazımdır, Hz. Peyğəmbərin

bütün savaşları bu səbəbdən olub, heç vaxt savaşa ilk başlayan o olma-
mışdır. ( ْ ُ َ ْ َ ْ َ َ‫ )أ‬- yoxsa müşriklərdən qorxursunuz? (‫ ) َא ُ أَ َ أَ ْن َ ْ َ ْ ُه‬-

506

Tövbə surəsi

‫َ ْ ٍم‬ ‫و َر‬ ُُ ِ ْ َ ‫َو‬ ْ ‫ْ ِ ِכ‬ َ َ ْ ‫ُכ‬ ْ ُ ْ َ ‫ْ َو‬ ِ ِ ْ ُ ‫َو‬ ْ ‫ِ ُכ‬ ْ َ ِ ُ ‫َא ِ ُ ُ ْ ُ َ ِّ ْ ُ ُ ا‬ ﴾١٣﴿ َ ِِ ُْ ْ ُ ْ ‫ُכ‬ ‫ِإ ْن‬
‫أَ ْم‬ ‫َر‬ َ ‫َو‬ َ َ ْ َِ َ َ َُ ْ ِ ْ ُ ‫َو‬ ﴾١٤﴿ َ ِِ ُْ
ْ ُ ِْ ِ َ ْ‫ا‬ ﴾١٥﴿ ٌ َ ٌ ِ ‫ا‬ ُ ‫َوا‬ ‫ِא ُْء‬ َ ‫وا‬ ُ ْ َ ‫َو‬ ‫ا‬ ‫ُب‬ ُ َ ‫َو‬ ْ ِِ ُُ َ َْ
َ ِ ُْ َ ‫ِ ِ َو‬ ُ ‫ُدو ِن‬ ْ ‫ْ ُכ‬ ‫ُ وا‬ ‫َא‬ َ ِ ‫ُا‬
ِ ِ َ ‫ا‬ ِ َ ْ َ ‫ُ ْ َ ُכ ا َو َ א‬ ‫أَ ْن‬
َْ ‫َ ً َوا ُ َ ِ ٌ ِ َ א‬ ِ ‫َو‬
﴾١٦﴿ ‫َ ُ َن‬

Allah-Təala ondan qorxulmağa daha layiqdir, ( َ ِِ ُْ ْ ُ ْ ‫ ) ِإ ْن ُכ‬- əgər Allah-
Təalaya iman gətirənsinizsə.

sizin1ə4l)in( iْ z‫ ُכ‬ləِ ْ َoِ nُ l‫ا‬aُ rُ aْ ِّ əَ ُ zْaُ b ُ eِ mُ‫א‬dَ )üə-csِ əəəْ lklَ ‫و‬mbَ d)əai-trnt,əlma(,rْmüıِnşْ üَırَnşik)rْ il‫ُכ‬kəsْrilnəiُ rəْzَ ll‫و‬əَəəlrciْ liiِ nheِ dadْ ədُi‫و‬bَ )e,od-lmianvnö,əmAdmliəlnaörhmbd-iəiTrnəştlaəaərfylaaə-

kömək edib, ( َ qəِ ِ bْ iُ lə‫ ٍم‬sْ iَ n‫َر‬i‫و‬nُ
fanın (Xüzaə

verəcəkdir. (Qüreyş camaatı Xüzaə qəbiləsinə əziyyət edirdi. Xüzaə camaa-

tının müşrikləri və möminləri Hz. Peyğəmbərlə müttəfiq olub əhd etmişdilər.

Bəni-Bəkir qəbiləsinin camaatı Qüreyşlə müttəfiq olub əhd etmişdilər. Bəni-

Bəkir Xüzaə ilə savaşmağa getdi. Qüreyş camaatı Hz. Peyğəmbərlə savaşma-

maq üçün əhd etdikləri halda, əhdi pozub Bəni-Bəkirə kömək etdi. Xüzaədən

bir nəfər Mədinəyə gedib, bunu Hz. Peyğəmbərə xəbər verdi. Qüreyşin əhdi

pozduğu məlum oldu. Hz. Peyğəmbər gedib Məkkəni fəth etdi).

möm1i5n)lə(rْ inِ ِ (ُ Xُ üَ zْ aَ ə mْ ِ öْ mُ ‫ َو‬in)lə-rimniün)şrqiəkllbəlrərziənldiləoolldaunğqueyüzçüvnə Allah-Təala o
qəzəbi silib ra-

hqaabtiol loalrsala),r.A(l‫ ُء‬l‫א‬aَ hَ -ْTَ əaَlaَ ُya‫ ا‬r‫ ُب‬dıُmَ ‫) َو‬e-diAbl,ltaöhv-bTəənailaonkaimqiisimstəətsəe,d(əor,şiəmxasntöavdbaəxyiəl
k‫ ِכ‬iَ mٌ dِ َaxُ i‫ا‬l‫ َو‬o) l--
olar. (Necə ki Məkkə əhlindən bəziləri imana daxil odladxuillaor)lu. (bٌ,
Allah-Təala agahdır ki, bundan sonra kim imana

mayacaq. Allah-Təalanın etdiyi hər bir əməl hikmət üzrə meydana gələr.

16) q(‫ا‬al‫ ُכ‬ıbَ ْ ُ c‫ ْن‬iَ‫أ‬hْaُ dْ ِ َet‫م‬mْ َ‫)أ‬ə-k(ləeymməösumlinolləmr)a,ysaizcabqeslıəngızü?m(aAnmemtdaingiəzrəkki, öz ha-
lınızda itaətdə

olan və olmayan məlum olsun). (Şəxsin təmiz qəlbli olub-olmaması bu cür
mciəhlaudmlaolmarə)s. u( lْ ‫ ُכ‬eْ tِ m‫وا‬əُ sَ i‫א‬nَ ?َ Hِ a‫ ا‬lُ b‫ا‬uِ kَ iْ َ
imtahanla c‫א‬ihَ ‫َو‬a)d-angeectəmoəlambişilAərllkaih, -ATləlaahla-
Təala sizi

yanında cihad edən şəxslər sizə məlum olmayıbdır. (Cihadla əmr olunma-
sTً aَ ənaِ ı‫َو‬zla,َ dAِ aِlnlْ aُ ,hْ ‫ا‬o-Tnَ ‫َو‬əuaِ nِ lapُ y‫ر‬eَ aynَğ‫َو‬ıənِ md‫ا‬a‫ن‬bِ ‫و‬kə‫ُد‬ir)min- əbdsiəlrnmdvəüəcəagmhəiördmcdiiihrn,alodənrluadəbənmilmbrəaozşlsuqinansmizın)a.ısa((mْnِıüz‫وا‬ş,rُAiِklllَ aərْhَi‫)و‬-َ

özlərinə dost tutmayan şəxslər məlum olmazlar. (Gərək, cihadla əmr olu-

nasınız ki, xalis metödmiyiinəsmaxəltlaərmdöəmn iAndlləanh-aTyəıradlaedaiglsaihn)v. ə(‫ َن‬xəُ bَ ْəَ r‫א‬dَ aِ rٌ dِ َır,ُ b‫ َوا‬i)li-r
siz möminlərin

507

Kəşfül-Həqayiq I

ِ ‫أَ ْ ُ ِ ِ ْ ِא ْ ُכ ْ ِ أُو َ ِ َכ َ ِ َ ْ أَ ْ َ א ُ ُ ْ َو‬ ََ َ ِ ِ‫َא‬ ِ ‫َا‬ ِ ‫َא‬ َ ‫ُ وا‬ ُ ْ َ ‫أَ ْن‬ َ ‫ِ ِכ‬ ْ ُ ْ ِ ‫َ א َכא َن‬
﴾١٧﴿ ‫ُ و َن‬ ‫א‬ َ ْ ُ ‫ا א ِر‬
ِ

ki, o əməlləri Allah-Təaladan ötrü edirsiniz, yoxsa yox? (Bədir savaşında

müşrikləri əsir edəndən sonra müsəlmanlar onlara çox məzəmmət etdilər. Əli

ibn Əbu Talib əmisi Abbası məzəmmət etdi ki, sən qohumluq bağını kəsib,

qardaşın oğlu Məhəmmədlə savaşmağa gəldin. Bu nə əməldir, etmisən? Abbas

dedi: “Doğrudur, biz islama daxil olmadıq, amma bizim də yaxşı əməllərimiz

var, Məkkədə Allah-Təalanın məscidini (Məscidül-haramı) təmir edirdik. Ha-

cılara kömək edib onlara Zəmzəmdən su verirdik, ac olan hacılara yemək ve-

rirdik. Bunlar bizim etdiyimiz xeyir əməllərdir, sıradakı ayə bu barədə nazil

oldu).

məsc1i7d)lə(rِ i‫ا‬nَ iِ t‫א‬əَmَ ‫ا‬i‫و‬rُ eُ tْ mَ ‫ ْن‬əَ‫أ‬kَ c‫ ِכ‬aِ iْzُ vْ ِ ə‫ َن‬s‫َכא‬əh‫ َ א‬i)h-dmeyüişlrdiikr.lə(rYdəənni ötrü Allah-Təalanın
onların məscidi təmir
ş(əِ hْ ‫ُכ‬aْd‫ ِא‬ətْ eِ dِ ُiْrَ‫ أ‬lərَ ,َ neَ cِ əِ ‫)َא‬ - bir
etməsi xeyir əməl hesab olunmaz). ola bilər halda ki
özləri özlərinin* kafir olduqlarına ki, Allah-
bcT-əaəbhtauiəllnadqnnierıəy.midOnkonoladluarunrneaaddnbiabmirəOzüfaşanbryuidkinçaliəmsnrıdəxoəselcmoyidliaarlzcəə.armiq(n‫َن‬əlia‫و‬lrtُ e.əِ ‫א‬tmsَ əilْrəُ re‫ِر‬td‫א‬səi‫ا‬n, loəِnr‫ َو‬l?)a-r(ıْnöُ zُ b‫א‬lَ əüْ rtَ‫أ‬iüdْnَəəِ mhَ ə‫כ‬əmَ llِ َəi‫و‬şrُ‫أ‬ə)i

(*Qeyd: Hərçənd müşriklər dilləri ilə - “Allah-Təalanı inkar edirik,” demir-
dilər - amma əməlləri onların kafir olduqlarını göstərirdi. Bütlərini Kəbənin ətrafına
düzmüşdülər. Hər dəfə gəlib Kəbəni tavaf edəndən sonra gedib bütlərin qabağında
səcdə edib bu sözləri oxuyardular: “İlahi, sənin hüzur və xidmətində durmuşuq, sənin
şərikin yoxdur. Ancaq bu bütlər də sənin ixtiyarındadırlar, o bütlərin özlərinə və ma-
lik olduqları şeylərə də sən sahibsən”. Bu əməllərinə görə, Allah-Təala onlara müş-
rik deyir. Əgər müşrik budursa, biz müsəlmanlar ilk müşrik hesab olunmalıyıq. Bəs
biz Allah-Təaladan başqasına səcdə edib, yardım istəmirik? Bu müşriklərin dediyi
sözləri demirik? Din və məzhəb rəhbərlərinin haqqında o qədər həddi aşan sözlər
demişik ki, diqqətlə baxanda onları Allah-Təalaya şərik qoşduğumuz aydın olur. Hal-
buki Allah-Təala öz müqəddəs kitabında Hz. Peyğəmbərə vəhyi təbliğdən başqa bir
mənsəb bəxş etməyibdir. Ağıl sahibi şəxslər bilirlər ki, mən həqirin məqsədi nədir.
Müqəddəs peyğəmbərlər bəzən sözlərini rəmzlərlə ifadə ediblər. Hz. Peyğəmbər bir
gün məsciddə bəzi yaxın səhabələri ilə söhbət edirdi. O vaxt başqa bir şəxs də içəri
daxil oldu, Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Qablarınızı örtün”. Bu hədisin mənasını Hafiz
Şirazi belə ifadə etmişdir:

Üns məclisində naməhrəm söhbətinin yeri yoxdur,
Piyalənin başını bağla ki, xirqəgeyinən gəldi.

Bu hədisin mənasını heç kim bu cür gözəl izah etməmişdir (Allah ona rəhmət
etsin). Ümidvarıq ki, zamanla cəhalət yox olub, sözlərin rəmzi mənaları açıq-aşkar

508

Tövbə surəsi

﴾‫ ِا‬٢‫ ََِ ُא‬٠َ‫אَِכإ ِ﴾َُا ْوا ِ َنآََ َ َ َ﴿ َ َآ‬١َ ‫ِْم‬٩‫ُ َ ْ ُ َ﴿ َاا‬ َ ‫َْ َةَوِ ً َِو ِآََي َْאا ََْر َ َةا ْاا َِْم َاََכوْאأُ َةوאََِِِو َِِ َْاכ‬ َ ‫َא َم ا‬ َ‫َوأ‬ ِ ِ َ ْ ‫َ ِא ِ َوا ْ َ ْ ِم ا‬ َِ َ‫آ‬ ْ َ ِ ‫ا‬ َ ِ ‫א‬ ََ ‫أَُ ُْن‬ ‫َ ِא ََ ْכ‬ َ ‫ِإ‬
‫א ِّج‬ ‫َא‬ َ ُ ْ ‫ا‬ ِ ‫ا‬ ُ ‫أُو‬
ْ ََ َ ْ ‫ََا‬ ‫ا‬ ِ ْ ُ َْ َ َ‫أ‬ ﴾١٨﴿ َ ْ ِ َ َ ‫َא‬ ‫َو‬ ‫َ ُכ‬
َ ‫َد َر‬ ‫َوا‬ ُ ‫و َن‬ َ َ َ ِ
ُ ِ َ ْ ِ ْ َ‫َوأ‬ ُ ِْ َ َ ِ ‫ا‬ ِ َِ ِ ِ َ ْ ‫َوا ْ َ ْ ِم ا‬
ُ ‫ا‬ َْ ِ ‫ا‬
َ ْ َ‫ِ ْ أ‬ ِ ْ ِ َ ِ ِِ ‫َو َ א َ ُوا َو َ א َ ُ وا‬

ortaya qoyular. Bu mübarək kitabda da ayələrin təfsirindəki məxfi mətləblərə bəzən
rəmzlə, bəzən də açıq-aşkar işarə edilibdir, ağıl sahibləri diqqət etsinlər. Bu mübarək
təfsiri oxuyan şəxslər hərçənd başlanğıcda ondan çəkinib üz döndərəcəklər, amma elə
bir zaman gələcək ki, can-başla bu kitaba aşiq olub ona bədəndə olan ruh kimi dəyər
verəcəklər, o şəxslər üçün dua edib sonsuz salam göndərirəm.

Yüz ildən sonra əgər desən ki, o haradadır,
Hər bir beytdən nida gələr ki, odur bu.
Barama qurdu kimi etdiklərimdən ipək oldum,
Toxuyub bağışlayaram bir yarpaqdan iplik.

Şeyx Nizaminin bu kəlamı müəlliflərin əhvalını bəyan edir. Allah ona rəhmət etsin).

18) ( ِ ِ َ ْ ‫ا‬ t‫ِم‬əْ mَ ْ ‫وا‬iَ rِ e‫ ِא‬dَibَ َ‫آ‬ oْ nَ dِ a‫ ا‬nَ ِ f‫א‬aَ yَ dُ aُ lْ aَ n‫َ א‬a‫إ‬nِ )l-arhəaqnicqaəqtənA,llAalhla-Thə-Taləaaylaanvınə
məscidlərini
(avhَxeidriِrəaَ ənyْ tُ ləْəg‫ا‬trütَdanِipür‫ا‬,anُn(əَ ‫ ُכ‬iş‫ا‬mَ əx‫ ْن‬aَs‫ ِإأ‬nl‫כ‬əَ grَ ِ ədَ ْ‫و‬təَُ‫أ‬inrْəَon‫ ََو‬l)َluəَ )b-rd-aAixrbl,ilera(l‫ة‬əَhə‫א‬t‫ َכ‬-dşTəə‫ا‬əxnasَilَ‫آ‬lca‫و‬əَ adr‫ َة‬,taَtgnaəprb‫ ا‬aə‫َم‬a‫א‬kcşَ aَ‫أ‬,q‫َو‬q)üal-smaırnni.dad(vmBaanearlzəqoıoəqlsmrıuxləınmbllsaazarəzhklakiabriti,,

olmayanlardan ötrü buyurur ki, tamahkar şəxslər nicat tapmağa ümidvar olub
kamil iman məqamına yetişə bilməzlər).

eِ d‫ ا‬əِ n1ِ mَ9))ü-(şbrəِiksَlsəَ i‫א‬rzَ i‫و‬hAَ alِ clِaıَlhaْ ‫ا‬-rT‫م‬aِ ْəَZaْ ‫وا‬ləَ amِya‫א‬zِ əvmَ əَ َ‫آ‬daəxْ niَr‫ َכ‬səut‫ا ِم‬gvَ üeَ nrْ ‫ا‬əünِnِ əvْəimَ Mْ ‫ ا‬a‫َة‬ən‫ َر‬s‫א‬cgَ iِəd‫و‬tَ üir‫ِّج‬li-‫א‬bhَ aAْ ‫ا‬rlَalَ a‫א‬mَhıِ -Ttəْ əُ mْ aَ liَ arَ‫أ‬
yolunda cihad edən möminlərlə eynimi saydınız? (ِ ‫ا‬eِ ِt‫ َא‬dْ ِi‫ا‬k‫ََمن‬l‫و‬əْ َrُ ْ َi‫ا‬
v-aAxtllaohn-laTrəaAllalazha-lTıməaloalaynancıanmdaaabtəır(ambüərşroiklmləraiz)lazrü.lm( َ ْ‫ي‬mَ ِ üَْ )َ d-dَ əُht‫ا‬ec‫ َو‬çə)

haqq tərəfinə hidayət etməz.

hْ aِ dِ ُ ْ2eَ‫وأ‬d0َ )əْ r(ِ l‫او ِا‬əَ rُ ْ,ََ ِ(‫َِِא‬ ‫اَو‬n‫َا ا‬əِ ْ iُ ِ nِ َ َ‫ ًَآ‬kَ َi‫َدِ َر‬Mِ) ‫ُا‬-)َə-svْ cَ‫أ‬əo)idA-şüəAlllxa-lshlhalaə-hTrr-aəTkmaiəlaıiamltayəaoymnlauingrnəıdnetiaddriaimbbbahhölialycacürrıkəlıatvdreəəadrciəZarclnəəəmlras,arz(ıhə‫وا‬miilbُ əَdl‫א‬əcəَ rin‫و‬-iَ
bu şəxslərdir,

su verən müşriklər. Müşriklərin heç bir xeyir əməli Allah-Təala yanında
lfüaytfdəayveetirşəənndoenylialrddirı.r,(‫َن‬n‫و‬əُ iِ n‫ َא‬kْ ‫ا‬iُ mُ ‫כ‬üَ şِ َr‫و‬iُ‫أ‬k‫) َو‬lə-r.əlbəttə, axirətdə nicat tapıb böyük

509

Kəşfül-Həqayiq I

‫ً ا ِإن‬ َ َ‫َ ِ َא أ‬ ِ ِ ِ‫َא‬ ﴾٢١﴿ ٌ ُِ ٌ َِ ‫َא‬ ِ ْ ُ َ ‫َ א ٍت‬ ‫َ ِو‬ ‫ا ٍن‬ َ َ‫ َِ َُِכ﴾َِو َُ َُِر َُאواْْ ُכِأ‬٢ََُ َ ْ٢َُ‫َََِوَاَ﴾אِا ُ َِْن ٌَِ َُכ َْوٍَْوَ َ﴿َرَِْو‬٢‫ِِْز‬٤َْ‫ُِْا َُِإْ ََ ُهَُْכَ َْأَُرכ ْْ﴿َُاو ٌْأ‬ ِ ُ ِّ َ ُ
‫ََ ا‬ ْ ‫َא َء ِإ ِن ا‬ ‫ْ أَ ْو‬ ‫َو ِإ ْ َ ا َ ُכ‬ ْ ‫آَ َא َء ُכ‬ ‫ُ وا‬ ِ َ َ َ ‫ا‬ ‫َ ِآَ َ َ ُכ‬ ‫َא ا‬ ِ ِ َ‫ا‬
ْ ‫َא ُؤ ُכ‬ ْ َ‫َوأ‬ ِ‫א‬ ُ ُ َ ْ ‫ْ ُכ‬ ْ ‫ا ْ ُכ‬
‫َ ْ َ َא‬ ْ ‫َ َא ُאؤ ِכُכ‬ َ‫﴾ ُ ْ ِإ ْن َכא َن آ‬٢٣﴿ ‫ُ َن‬ ِ ‫َو‬ ‫א‬ ‫ا‬ ‫ُو‬ َ َ ِْ َ‫َ א َ ٍودأ‬ َ ْ ْ ‫َو ِإ‬
‫ا ْ َ ْ َم‬ ُ ََ ‫ا‬ ُ ‫َ ٍة‬ ُ َ َ َ‫أ‬
َْ ِ َ ‫َ א َو‬ ‫א َد‬ َ َ ‫َכ‬ ‫ْ َن‬ َ َْ ‫َ א َر ٌة‬ ُ ُ َِِْ َ ْ ِ ‫ا‬ ‫ا ٌل‬ َ ِ ‫ا ْ َא‬
‫ي‬ ْ ُ ‫َوا‬ ‫ِ ِه‬ ِ ‫ا‬ َ َِْ َ َ ‫َכ‬ َ ِ ‫َا‬
ْ ُ َ ِ َ
َ

möm2i1n)lə(rٌ inِ ُ rəٌ bِ bَ i‫ َ א‬Aِ llْaُ hَ -‫ت‬Tٍ ə‫ א‬aَ l‫و‬aَ ‫ن‬oٍ ‫ا‬nَ lْa‫ِر‬r‫َو‬ı öُ ْzِ tٍəَ rْ əَfِinْ dُ ə‫ َر‬n ْ rُ əُ hِّ mَ ُ )ət- qeyd olunan
və rahatlıqla,

içərisində əbədi nemətlər olan cənnətlərlə müjdələyir.

myaanzıl2na2dr).ad((‫ٌا‬ıً rَ َِ‫أ‬. ‫َא‬ ِ sْ aََ‫أ‬v‫ِ ُه‬aَِ ‫א‬bْ َِ a)َ - o cənnətlərdə həmişə olub, heç vaxt oradan çıx-
Oَ ٌ ‫ ) ِإن ا‬- həqiqətən, böyük əcr və savab Allah-Təala
ancaq saleh əməllə çatmaq olar.

iman23g)ət(i‫ن‬rِ ‫א‬əَ nِlْə‫ ا‬r, َ kَ üَ fْ r‫ ُכ‬üْ ‫ا‬ ‫ا‬imَ aَ nْ a‫ ِن ا‬ü‫ ِإ‬s‫ َء‬t‫َא‬üِ ‫ْو‬nَ‫أ‬ sْ ‫ُכ‬aَy‫ ا‬ıَ bْ ,‫ َو ِإ‬küْ ‫ ُכ‬f‫ َء‬r‫َא‬ َ‫َ ِ ُوا آ‬ qَ a‫ ا‬laُ َ nَ‫آ‬ َatِ a‫ا‬la‫ َ א‬rَ‫أ‬ın‫) َא‬ız-ı ey
içində və
‫ْ ا ُכ‬ ِ )َ ‫ َو‬-) - sizdən
qardaşlarınızı özünüzə dost tutmayın. ( ْ ُ ُْ ُ‫َِ َ َכ‬ ََ ْ əlbəttə, kim o kafir
olan qohum-əqrəbanı dost tutsa, (‫َن‬ ُِ ‫א‬ ‫ُو‬ onları dost
tutanlar zalımdırlar. َ

emp-((ِ ‫ِא‬dْeَi‫ُכ‬üِ əyçَşnُəğُ)2ُ‫ا‬rə‫َْو‬-4izam‫ َز‬sْ َ)aَ‫أ‬təiْ‫اَو‬abnmg()‫ل‬lədٌəْaa‫ا‬-r‫ُכ‬rəَrn‫ؤ‬iُْınvb‫א‬yَ‫أ‬n‫َ َو‬dَ‫آ‬kəau)ızəşa‫َن‬-xaq,ns‫כא‬aَmvae,n(yəd‫ن‬oْaْıd‫إ‬qِn‫כ‬mُğo‫ؤ‬aُuıolْ‫א‬lmzَُnlax)ْuaَ‫أ‬ro‫و‬aَnn-yı)şsndaloı(aınnlı-ezduğdy.ışınanğoe,Mdnıığy(nzauləْəıqm‫ُכ‬lzhcrloُəaiaerَhsmrvlxialıِzlmadndəَirn‫و‬uırَəzı)ieğdn,nytu-)ımai,zn(zn,v,bəْuı-‫ُכ‬ək(unzُ(d‫ا‬ı‫א‬szَtِmَ əaid‫دَْد‬ncٍi‫ِإא‬ö‫א‬ra‫و‬aَََ m)‫כ‬drَ Aِqə‫و‬a‫ن‬iََo-ltnhliِhْ alnِaَəuhvirْ zmُə-səَ‫ر‬,Tَe‫ةٌو‬-َv(‫ر‬dəَqə‫ِאא‬iaqeَamَ َ‫ا‬lrrِaْk‫و‬ləََddi)َibِa,avْoaşَْənəlll‫ ُכ‬ugaa,ُ hْ əbَ‫כ‬rrِo‫ِإ‬i‫א‬rıı,ncnnَ rbuöَııə‫و‬zzَlَunt)-,,َ‫أ‬
‫ه‬şgِ eِəْylَ əِlənُ rə‫ا‬dqَəِənْ َd)əə-lroçgəözkzamlməyəayinnib,Ao, lclvaiahhxa-tTdsaəiazgəlaemntmıənləuysmiizbionvlaəhrah.qAicqmrınəmtızeadtaAmloəllasaəhnn-Tiəzmə,a(rlai vtَ əər‫ا‬əəzfُ ainbَ َəıَ
g(َ Əeِtlmbِ ‫א‬əَ əْt‫ا‬kt)ə-,yiAanxsllşaaındhıın-rT,dəyianolixasooanndquaennydiöttaroəültu,inngdəarənənkb,çuıhxəşarenyşlefəayrsdiiəqsneşvəəmzxisəzlkəor?ləs(uh‫ َم‬niْ dَ vْ a‫ا‬əy‫ي‬əəِtzْ ieَ ztmَolُəaz‫ا‬n‫َو‬.
şeylərdən də din yolunda keçmək lazımdır).

bir 25) (s‫ ٍة‬aَ vِ ‫َכ‬aşَ lِa‫ا‬rَ dَ aِ kُ ö‫ ا‬mُ ‫ ُכ‬əَ kَ َ ْ َ َ)- həqiqətən, Allah-Təala siz müsəlmanlara
çox etdi. (Hz. Peyğəmbərin 80 savaşı olubdur, ha-

mısında da Allah-Təala müsəlmanlara kömək olubdur). xüsusən* Huneyn

510

Tövbə surəsi

ُْْ ‫ُ َو‬ َْ ُ ‫َر‬ ‫א‬ َِ ‫ْ َ ْر ُض‬ َ‫َْ َذ ُכَِو ُأَ َْاכ‬ َ َ ِ ِ ْ َ‫َא‬ ‫َو‬ ‫ًא‬ ْ َ ِ ِ ْ ‫َ َ ْ ُ ْ ِ َ ْ ُכ‬ ‫ْ ِכ‬ ‫َ ُ ُכ‬ ْ ‫ْ َכ‬ ‫ْ ُכ‬ ََ ْ َ‫َ ْ ٍ ِإ ْذ أ‬ ُ ‫َو َ ْ َم‬
‫َب‬ َ ‫َ א َو‬ ‫َ ْو‬ َْ َ ‫ًدا‬ ُ ُ ‫َل‬ ْ َ َ َ ‫َو‬ ُ ‫َ َ ُ َ َ َر‬ ِِ َُ ‫ا‬ ‫َل ا‬ َ ْ َ‫أ‬ ُ ﴾٢٥﴿ َ
‫َ א ُء‬ ْ َ ََ ِ ْ ُ ْ ‫ا‬ ُ ﴾٢٦﴿ َ ‫ْ َכא‬ ‫َ ا ُء‬ َ ‫َ ُ وا َو َذ‬ ‫َכ‬ ِ ِ ْ ُ
َ ْ ِ ُ ‫ِ َכ‬ ِ ‫ا‬
‫َ ُ ُب ا‬ َ

günü savaşında Allah-Təala sizə kömək etdi. Bu ayədə Allah-Təala mü-
bsْ ə‫ُכ‬ilzُ mَ mْ ‫ َכ‬a)ən-ğlalOurbınzoalmsmaavanarşıkdqia-sidmzeinəmğsilaşudybicnaoizlçd,ouAxğlluluağnhuu-nTuxəəzablsaəizrHi vhueenryeirryə.nt(lsəْ an‫ ُכ‬vdْ َ aiَ rşْıdَ‫أ‬nidk‫ِإ ْذ‬adəٍsْi-َ zُ dəa‫م‬kَ hْöَ a‫و‬-َ
mdaəkveertmdiə.y(i‫א‬bً ْ ,َ Aْ l‫ ُכ‬laْ َh-ِ Tْ ُəaْ lَ aَ )y-a
gördünüz ki, çox olmağınız sizə heç bir fay-
möhtac olmaqdan sizi xilas etmədi. Zəfər və
q(qْ َaəَ lçُِədِ‫َر‬bْ)ıُən-ıْçzُ ooْ.‫و‬xَ goeُ ln)mi-şaiqyşielnarizdseiszyıəxilı,dnbatırəylakoəldd,üuAş,ləlbnaidhlmə-Tnəədsaoilnnairdzaakndid,üışhrm.a(nə‫א‬snَ ıِ ə‫ض‬taəُ rr‫ ْر‬xəَ fْa‫ا‬ənُ ı‫כ‬qُ zaْ ıَ çَ çaesْvıَin‫א‬rıَizb‫َو‬,

(*Qeyd: Huneyn - Məkkə ilə Taif arasında bir yerin adıdır. Məkkəni fəth edəndən
sonra h. 8-ci ildə Hz. Peyğəmbərin o yerdə Saqif və Həvazin camaatıyla savaşı oldu. Hz.
Peyğəmbərin 12 min nəfərlik qoşunu var idi. Müşriklər özləri 4 min nəfər idilər. Amma
digər ərəb tayfalarından bir neçə min nəfər də onlara kömək üçün gəlmişdilər. Elə ki
üzbəüz oldular, müsəlmanlar özlərinin çoxluğuna heyrət etdilər. Əbu Bəkir dedi: “Sayca

çox olduğumuza görə, bu gün biz məğlub olmarıq”. Elə ki savaş başladı, müsəlmanlar
öz heyrətləri səbəbi ilə əvvəlcə məğlub olub, hətta bəziləri qaçıb Məkkəyə getdi. Savaş
meydanında heç kim qalmayıb hamısı dağıldı. Ancaq Hz. Peyğəmbər özü yerində sabit
durub, bir əmisi Abbas, bir də əmisi oğlu Süfyan ibn Haris Hz. Peyğəmbərin qatırının
cilovuna yapışıb onun yanında durmuşdular. Hz. Peyğəmbər o gün Şəhba adlı ağ qatı-

rına minmişdi. Buyurdu ki, “Ey Abbas, bu qaçanları çağır”. Abbas gur səsli bir kişi idi.
Səsləndi: “Ey mühacir və ənsar, Hz. Peyğəmbər burada durub, siz hara qaçırsınız?” elə
ki Abbasın səsini eşitdilər, yenidən qayıdıb həmlə edib düşməni dağıtdılar. Bu Huneyn
savaşı Hz. Peyğəmbərin şücaətinə açıq-aşkar bir dəlildir ki, hamı qaçdığı halda, Hz.
Peyğəmbər yerində möhkəm durub geri çəkilmədi. Hz. Əli buyurur: “Hansı savaşda

işimiz müşkül olsa, Hz. Peyğəmbərə pənah aparardıq”).

peyğ2ə6m) b( əَ rِ iِ nْ əُ ْ ‫َا‬ َ m‫ َو‬öِ ِ mُi‫ر‬nَ ləَrَ əُ َtَ ə‫ ِכ‬mَ kُ in‫ل ا‬,َ َvْ َ‫أ‬üqُ )ar- ondan sonra Allah-Təala öz
və göndərdi, (qəlbləri möhkəm
sqaüvvavşaəlqəra)yıgtdöınladrə),rd(‫א‬iَ ‫و‬kْ َiَ, hْ َ e‫ا‬ç‫ًد‬ gُ ُ ör‫َل‬mَ ْ َ‫أ‬ə‫ َو‬y)ib-seinləizb. iAr lqlaohşu-Tnə(aqlaəlbsizgəücküö,mrəuk-
olub əُ ِ َzِ ‫אَכ‬a‫ َכ‬bَْ ‫ا‬ıِ‫ء‬nُ ‫اا‬dَ ‫َب‬aَ n‫ َ َכ‬aِ‫َذَو‬r)‫َو‬t)-ıq-koaklfaaicrfaişrqələdxrısriln.ərdəüənzaybadeadkibı ,coəznalasırıbsuizdiunr.əlAinxiizrdəət
hani
göndərdi, (‫وا‬
əzzəalibl ıedtdüin. y(aَ

lah-T27əa) l(a‫א ُء‬yَ eَ rْ dَ ə qَ َ a‫כ‬laَ nِ ‫ َذ‬laِ rْ َ a,ْ ِöُz ‫ا‬i‫ب‬sُ tədُ َ iyُ i) - kafirlərə əzab edəndən sonra Al-
şəxslərə tövbə (imkanı) verər. Əgər

511

Kəşfül-Həqayiq I

َ ْ َ ‫ِ َ ا ْ َ َ ا َم‬ ْ‫َ ِכ‬ ْ‫اا‬ ََُِْ َ ََ ٌ َ َ ‫َن‬ ‫ُכ‬ ِ ُْ ْ ‫ا‬ ‫א‬ َ ‫ا ِإ‬ ُ ‫ِآَ َ ُכ‬ َ ِ ‫َא ا‬ َ‫َא أ‬ ﴾٢٧﴿ ٌ ِ ‫ٌر َر‬ ُ َ ُِ ِ ‫َوا‬
‫ا‬ ُ ِ ِ َِ ٌَ َ ‫א َء ِإن ا‬ ‫ِإ ْن‬ ِِ َْ ْ ِ ‫ا‬ َ ًَ ِْ َ ْ ‫َא‬
ِّ ‫َא‬ ﴾٢٨﴿ ٌ َ َ ‫َא‬ ‫َن‬ ُ ُ ْ ُ ‫ِْم َا ْف‬ َ ْ ‫ِא‬ ْ َ ِْ ُ ‫ِא‬ ‫َِو ُِإ ْن َن‬ ‫ا‬ َ َ َ َ ِ‫ا‬
ْ‫ا‬ َ ‫َن ِد‬ ‫َم‬ ‫َא‬ ْ ‫َو‬ ِ َ ‫َو‬ ‫ْ ِכ‬ ُْ ِ ‫ا‬
ُ َ ُ َ ‫ا ُ َو َر ُ ُ ُ َو‬ ِ ٍُ ِّ َ ُ َ ‫ِ َو‬ َ ْ َ َ ‫َא‬ ‫َو‬
ْ‫ا‬ َ ْ ُ ِ
ٌ ْ َ ُ ‫ْ َ ُ ُد‬ ‫ا‬ َ ‫﴾ َو َא‬٢٩﴿ ‫ُ و َن‬ ُ َ ََِْ ْ ‫ا‬ ‫ُا‬ ْ ُ ‫َא َب‬ ‫َ أُو ُ ا ا‬ َِ ‫ا‬
ِ ‫ا‬ ْ‫ا‬ ِ َ ْ ‫ِ ا َ א َرى ا‬
ُ

otönvlbarəaertsəəhlmər,e(dٌ ənِ ‫ر‬dَ i‫ٌر‬r. ُ َ ُ ‫ ) َوا‬- Allah-Təala tövbə edən şəxsləri bağışlayıb

müşr2i8k)lə(r,ٌ bَ üَ t‫ َن‬lə‫ُכ‬rِəْ sُ iْ t‫ ا‬a‫א‬yَ i‫ ِإ‬ş‫ ا‬eُ dَ َ‫آ‬ənَ ləِ r‫א ا‬nَ əَ‫أ‬c‫א‬iَs)d-ir.eyOinmlaarndagnətbiraəşnqlaərh, ehçəqbiiqrəttaəyn-,
iِ lِd‫َא‬ənَ)ْ َ M‫ا َم‬əَ sَ cْ i‫ا‬düَ ِl-hْ َ əْ ‫ا‬ra‫ ا‬mُ َ aْ َ
m‫ا‬Mfَaَüəhkş-rakinmkəsylıüəərşddirniainkxdgliələərlomolbmləuumarssiəıalnsdiləoanslrsə.ubs(no‫ب‬əَ bn,‫א‬irَnaəiْlcəَ‫)(أ‬ihs-aicldəırşgei-yəv9riel-.srciiu(zşْ ََ
və

Məkkədə olan müsəlmanlar

qlüotrfxvsəankıəzr,a(m‫ א َء‬əَ t‫ن‬iْ ‫ ِإ‬ilِ əِ ْzَənْ gِ iُ n‫ا‬ eُ d‫ ُכ‬ibِ ْ ,ُ َötْ rُ üْ ِ olmayıb, yoxsul olmaqdan
‫(ف‬sَ iْzَdَ əً nَ ْ b‫ ْن‬a‫و ِإ‬şَ )qa-
Allah-Təalanın sizi öz
qapılar açması yaxın-

dır. Müşriklərin alış-verişinə heç bir ehtiyac olmaz. Təbalə və Cürəş iki

böyük camaatdırlar. Müsəlman olandan sonra Məkkəyə hər cür yemək

gətirməyə başladılar, alış-veriş canlandı. Daha müşriklərə ehtiyacları ol-
(R‫ ِכ‬uَ zٌi vِ َerَ m‫ ا‬ə‫ن‬s‫ ِإ‬i) - həqiqətən, Allah-Təala sizin hər
madı). ( ٌ və ya verməməsi hikmət üzrədir). bir halınızdan
agahdır.

vِّ əَ ْ ‫)ا‬2-9)A(llَ a‫ِد‬h‫َن‬-Tُ əِaَ laَ ‫و‬yَ aُ ُ vُə‫و َر‬aَ ُxi‫ا‬r‫ َم‬ətَ g‫َ א‬ü‫َن‬nüُ nِّ َəُ imَ ‫ َو‬aِ nِ َ gْ ‫ا‬ə‫ِم‬tiْ َrْ ‫א‬mِ əَ ‫و‬yَ iِ b‫א‬,ِ ‫ن‬Aَ lُ lِ aْ hُ -َTَ əaِ l‫ا‬a‫ا‬nُ ıِ n‫َא‬
onun peyğəmbərinin (Hz. Məhəmmədin) haram etdiyi şeyləri haram
ə(‫ب‬hَ d‫َא‬ ‫ ِכ‬bْ ‫ا‬a‫ا‬ğُl‫و‬aُ‫أ‬dَ ıqِ la‫ ا‬rَ ıِ ) - əhli
etməyib müsəlman olmayan şəxslərlə cihad edin. halda,
kitabdan olan bu şəxslər o şəxslərdir ki, sizinlə
ceidziybələ(rx.ə(r‫ َن‬a‫و‬cُ )ِ ‫א‬veَ rْmُ ‫و‬əَ yٍ əَ ِ ْ‫ُ اا‬ cُ izyَ ə)*-vəegrəərnxəəqyəadnəərt,egtsəərləəkr,,
ona xəyanət ْ rَ azَ َ ıْ olub, ْ
zəlil olaraq

onlarla savaşasınız.

(*Qeyd: Əhli-kitab olanlar xəyanət etdikdə hökmləri müşriklərdən fərqlidir.

Müşriklər xəyanət edəndə onlarla savaşarlar. Amma itaət etdiklərində onlardan cizyə

alınıb şirk içində qalmalarına izin verməzlər. Amma əhli-kitab itaət etdikdə, cizyə

(xərac) verib öz dinlərində qala bilərlər. Əgər əhdi pozmayıb xəyanət etməsələr, on-

larla müsəlmanlar arasında heç bir fərq yoxdur, müsəlmanlara olan münasibət əhli-

kitaba da şamildir).

lah-T30əa) l(aِ n‫ا‬ınُ ْ ‫ا‬oٌğْ lَ uُ d‫ ُد‬uُrَ,ْ”‫ا‬ ِ َ ‫َא‬ ‫ا ْ) َ ُو‬ - yəhudilər dedilər: “Üzeyir peyğəmbər Al-
(ِ ‫ا‬ ُ ِ َ ْ ‫ ) َو َא َ ِ ا َ א َرى ا‬- xristianlar dedilər: “İsa

512

Tövbə surəsi

‫ُ وا‬ َ‫ا‬ ﴾٣٠﴿ ‫َ ُכ َن‬ ْ ُ َ‫ا ُ أ‬ ُ ُ َ َ ‫َא‬ ُ َْ ْ ِ ‫ُ وا‬ َ ‫َכ‬ َ ِ‫ا‬ ‫َن َ ْ َل‬ ُ ِ ‫َא‬ ُ ِْ ِ ‫ُ ُ ْ ِ َْ َا‬ ْ َ ‫ِ َכ‬ ‫َذ‬
َ َ ‫ِإ‬ َ ‫ًا‬ ِ ‫ً א َوا‬ ُ‫أ‬ ‫َو َ א‬ َ َ َ ْ‫َ ا‬ ِ َ ‫ِ َوا‬ ‫ُدو ِن ا‬ ْ ِ ‫ًא‬ ‫َא‬ ‫أَ ْر‬ ْ ُ َ ‫ْ َو ُر ْ َא‬ ُ ‫ْ َא َر‬ َ‫أ‬
ُِ ‫أَ ْن‬ ‫ا ُ ِإ‬ َ ‫ُ وا ِإ‬ ُ ْ َ ِ ‫وا ِإ‬ ُِ ِ ‫ُ َر‬ ‫ا‬ َ ْ ْ ُ ‫أَ ْن‬ ْ َ ُ َ‫ُ ْ َא‬ َ َُ ‫ِإ‬
ِ ‫ا‬ َ َ ‫ِ َ ُه‬ ِ ِ َْ ِ َ ُ ْ ‫ِא‬ ُ ُ ‫َ َر‬ ‫ْ َכ ِ َه ا ْ َכא‬ ْ ‫ِّ َِر ُه َو ََو‬
َ ْ َ ‫َو‬ ْ ْ ‫ا‬ َ ‫َو ِد‬ ‫ا‬ َ ِ ‫و َن‬ ُ ِ ُِ ﴾٣١﴿ ‫ُכ َن‬ ِ ُْ ‫א‬ ِ ْ ُ ْ ‫َכ ِ َه ا‬ ُ
ِ ِّ َ ‫ا‬ ِ َ ‫أَ ْر‬ ‫ي‬ ‫﴾ ُ َ ا‬٣٢﴿ ‫و َن‬ ُِ ‫ُכ‬
ِّ ْ ُ ‫ى‬ ُ

﴾٣٣﴿ ‫ُכ َن‬

sdMُ öüْ َzərlsْəikِrhii‫ا‬,‫و‬nAaُəَlğ‫َכ‬loıazxhَ lşa-aِ Trr‫ا‬ı)ənda-dılraao, nnhdılaenanyrsoiırınğlkləbuiru,dAsulmölraz”əlh.nə-ra(Tisْ nəıِ ziaِ n‫ا‬lsَadöْ yَ zِəallْəiclُrُüviْ rَəöb‫כ‬zsəَ lücəِ ‫ذ‬bَ ür)uirn-tşduəbəryuniokbəxlvədirrvuəmirsl.knə(i‫ل‬anَ şdaْ əَ sex‫ن‬ıَ zdsliُ əsrِ rö‫א‬dizَin--ُ
bləerl.ə(d‫ َن‬e‫ُכ‬yiَ lْ sُ in:َ‫ ُ“ أ‬A‫ ا‬lُlaُ َhَ ‫א‬-َ T) ə-aAlalloanhl-aTrəı aölladyüarsöüvnlakdi,ihsnaaqddaendədnölnəürəb,lAaylliaqhd-iTr əkai-,

laya layiq olmayan şeyləri isnad edirlər”.

31) (ِ a‫ا‬l‫ن‬iِ m‫ ُدو‬vْ əِ z‫ ًא‬a‫ َא‬h‫أَ ْر‬idْ lُ əَ ‫א‬rَ iْ n‫و ُر‬iَ rْ əُ i‫َر‬s‫َא‬ vْ َə‫أ‬ ‫ )ا َ ُوا‬- əhli-kitab Allah-Təalanı bu-
raxıb, öz ixtiyar sahibi sayıb, onların haram,

halalına itaət edib halalı haram, haramı halal etdilər. (Necə ki bizim islam
ümməti belə edib, haram və halalda öz rəhbərlərinə itaət edib, onların Qurana
lyzəm‫ا‬uًmiodِnüx‫ا‬drun‫و‬dَ əoo‫א‬uöًzllrَ azuz‫ِإ‬.)nlənə(-hmr‫ن‬hَ hdiönaai‫ُכ‬krəylِm.bıْ mbُuləlk‫א‬əarbiirَn,bui(ُidqrََ ‫ُא‬əَeobdlْ auُi‫) ِإ‬bnlَ ,eَ-A‫ ِإ‬dAlAiَllr)alllaəlh-ahr-)Ah-T.T-l(əTləaaَ əaَ hlْaal-َalyTayَaəaْ ‫ا‬oaibَnşlaəaarddِ iَaşəkْ ə‫ا‬nt‫َو‬rse)ibatk-mayvşdqəqəıoklaaMşdurhə.əlnam(sq‫ا‬ib‫و‬haqaُ qُMşoْdqَ lِaaəanrnb‫إ‬yِ impə‫ا‬r‫و‬maُəşkِbeُ‫أ‬oyu‫א‬vğlَ dəə‫و‬-َ

32) ( ْ ِəِ z‫ا‬əَ ْmَ ِ əِ t‫ا‬li‫َر‬ oُ l‫ا‬aُnِ ْ ُ n‫ ْن‬uَ‫أ‬r‫َن‬u‫و‬nُ uِ ُ ) - müşriklərin istəyi odur ki, Allah-
Təalanın (Hz. Məhəmmədin peyğəmbərliyini)

ağızlarıyla söndürüb batil etsinlər. (Allah-Təala Hz. Məhəmmədin pey-
ğəmbərliyini böyük bir nura oxşadır. Müşriklərin təkzib və batil etmək

niyyətlərini isə ağızdan çıxan yelə bənzədir, necə ki ağızdan çıxan yel o bö-

yük nura təsir etməyəcəyi kimi onların məkr və hiylələri də Hz. Məhəmmədin
p‫ه‬Mُ ‫ َر‬eyəُ hğəəِ ُmm‫ ْن‬bmَ‫أ‬əərl‫إ‬dِ iyُini‫ا‬n)pə-etyəağsmiərmmetbaməAərzllil.yaNihne-icT)əətakamilataəbsmiurlnaeatymarcəaayzqiıbdohılram.m(aAızslılnvaaəh-qöTazəlianbluaoröludzuni)us.t(ə(yHَiْnzَ ‫و‬iَ.
öyzerninuəruyentuirdtai)m. (a‫ َن‬m‫ُ و‬lِa‫َכא‬yْa‫ ا‬c‫ َه‬aِ ‫ َכ‬qdْ َ ‫و‬ıَ r).- kafirlərin xoşuna gəlməsə də, Allah-Təala

(Hz.3M3)əh(əِّ mَ ْm‫ ا‬əِ d‫ ِد‬i‫ )َو‬h‫ى‬idَ ُ aْ ‫א‬yِ əُ tَ vُ ə‫ َر‬hَaَq‫ ْر‬qَ‫ي أ‬olِa‫ا‬nَ dُ )in-ləAglölanhd-əTrədai.la(ِ öz peyğəmbərini
ِّ‫ُכ َכ‬ ‫ِّ) َو‬ ‫ا‬ mَ َ ü‫ ُه‬şَ rِ iْ kُ ِl)ə-r
ki, öz peyğəmbərini bütün dinlərə qalib etsin. (‫َن‬ ‫ِ ُכ‬ ْ ُ ْ ‫ِ َه ا‬ ْ ِ -
bundan xoşlanmasa da. َ

513

Kəşfül-Həqayiq I

ْ َ ‫و َن‬ ُِ َ ‫ِ َو‬ ِ ‫َא‬ ْ ‫ِא‬ ‫א ِس‬ ‫ا‬ ‫َ ا َل‬ ْ َ‫َن أ‬ ُ ِ ‫ْ ُכ‬ َ َ ‫َ ِא ُ ِن‬ ْ ‫َوا‬ ‫َא ِر‬ ْ َ ْ‫ا‬ َ ﴾َ َِ٣‫َا‬٥ً َ‫َََ َُא َْכِاِ ْכُ ِِإ ُو َنאَون ِرََכن ِ﴿ا‬ َ‫آ‬ ِ َ ِ ‫ا‬ ‫א‬ َ َ‫أ‬ ‫َא‬
﴾٣٤﴿ ٍ َ‫أ‬ ‫ا ٍب‬ َ ِ ُْ ْ ِّ َ َ ِ ‫ِا‬ َِ ‫א‬ َ ُ ‫َو‬ ِ َ ‫َوا‬ َ ُ ‫ِ َوا‬ ‫ا‬ ِ ِ َ
ْ ‫ِ َ ْ ُ ِ ُכ‬ َ َ ْ َ ‫א‬ َ ْ ‫ُ ْכ‬ َْ َ ُ ‫َم‬ َْ
َ ْ ْ ‫َ א ُכ‬ ْ ُ ‫ُو‬ َ
ْ ُ ْ َ ‫ُ ُ ْ َو ُ ُ ُر ُ ْ َ َ ا َ א َכ‬ ُ ُ ‫َو‬ ْ ُ ُ ‫َא‬ ِ ِ‫ى‬ َ َ ‫ا‬

iman34g)əti(rِ əِn‫א‬lَ ْə‫ِא‬r,‫س‬hِ ‫א‬əq‫ ا‬i‫ل‬qَ ‫ا‬əَ tْ əَ‫ أ‬n‫ َن‬, yُ ‫ ُכ‬əْ َhَ u‫ ِن‬d‫ َא‬iْ və‫ َوا‬x‫ ِر‬r‫َא‬isْ tَ iْ a‫ ا‬nَ ِal‫ا‬iً mِ ‫ َכ‬lə‫ن‬r‫ ِإ‬i‫ا‬niُ nَ َ‫ آ‬vَ əِ z‫ا‬a‫א‬hَ iَ‫أ‬d‫א‬lَə)r-ineiny
َöxzaْ lnqَ )əınf-samxnaaillqalaırnrzıunAlıal*lraıhhi-aləTqAəsaılzllaavnhəı-nTrəüeahşlvkaənatmınyıonhlaöukydmlüalzəarəliımnbiədyl eəeyytəmişrdələisrri.nibə(,‫ َن‬mx‫و‬aalُqnَ ae‫َو‬
çoxu ِ vْ ‫ا‬ə‫َو‬ aَ nَ ba‫ا‬r‫ َن‬l‫و‬arُ ِ d‫ ْכ‬aَ َ yıِ ğ‫ا‬ı‫ َو‬b) -zsaəorxulşaəryxiısorllləaarnr,k(yiِ ed‫ا‬rülِ ənrِ ydَ aə
ِ‫ِِا‬ din və millət üçün
olub,

elə öyrədərlər. (َ malını - qızıl
və gümüşü xəzinə sِ ə‫א‬rَ fَ eُ tِ mْ ُ irَ ‫َو‬l)ər-,

Allah-Təala yolunda,
( ٍ ِ َ‫ا ٍب أ‬ َmَ ِ üjْ dُ əْ lِّ əَ َ,)(b-a(xeygöMr kəih,əAmllmahə-dT),əaolaşəsıxrsaldəarki ıqaiyyəadməəxtəgziünnəütnopdləayşaidndvəatrl-i
əzabla

lılara nə vəd edir?)

(*Qeyd: Bu ayeyi-şərifə həqiqətdə biz İslam üləmalarına xitabdır. Yəni ey İslam
üləması, siz də yəhudi və xristian üləmaları kimi olmayın, xalqdan rüşvət alıb pak şəriət
ehkamını dəyişdirməyin. Heyhat, heyhat! Görəsən, islam üləması arasında belə şey
olarmı? Onlar tamamən zahir və batinlərini gözəl, bəyənilən xüsusiyyətlər ilə bəzəyib
süsləyiblər. Necə ola bilər ki, onlardan belə əməllər meydana gəlsin? Bəli, bütün islam
alimlərinin iddiası budur. Amma həqiqət üzrə baxanda indi uca peyğəmbərimizin bu-
yurduğu o vaxt gəlib. “Bir zaman gələr, mənim ümmətimdə Quranı oxumaqdan başqa
bir şey qalmaz” hədisinin hökmü reallaşıb. Bu səhih hədis - möcüzəli bəyan o cənabın
mübarək ağzından çıxıb, bizim bu zəmanəmiz şəriət sahibinin xəbər verdiyi o zamandır
və Quranın sözünü deyənləri mülhid və zındıqlığa isnad edib, bununla belə özlərini
Quran əhli sayırlar. (İlahi, ey acizlərə yardımçı olan, bizə də mərhəmət nəzəri ilə bax).

ohnəmlari3nı5ni)st(toiَ poَ llaaَ dn‫ ِر‬ı‫א‬qğَ ıızqِılı‫א‬,zَ gıْ َlü,َ mgüüَ mşْ lُüə‫َم‬şolْ nَə)rla-irqoıınzgdaülınırnıkllaairr(.ıqn(iْyaُa,‫ُر‬qmaُəُbt‫و‬ıَgrüğْ nُaُ ülaُ)rُ cı‫َو‬ənhaْ əُ vُnə‫א‬nَ kِəüm‫َ א‬rِ əo‫ى‬kdlَ uə‫ ْכ‬rnُ َid)na-ə
d‫ن‬mَ ‫و‬aəُğnِ ‫ ْכ‬fbَ əaəْ sُtْıi‫ ُכ‬ln)aic-zaiüqnç.dü(inْy‫ ُכ‬ıyğıِ ığُbْıَ bِs,aْAxُ ْllَal‫ َכ‬adh‫א‬ıَğ-T‫ا‬ıَnəَ ıa)zl-oanoşıennylaiinsrtaəəzddaieybyiıinyləıerrd:daə“dBısnəu”rf.heətmmiəndşineyizd.i(r‫א‬
َ ki, öz
‫َ ُو ُ ا‬

(*Qeyd: Varlıların əksəriyyəti mallarının zəkatını (onda bir hissəsini) versələr,

din yolunda sərf edilsə, islamda heç bir nöqsan qalmaz, əfsus və təəssüflər olsun

ki, müsəlmanlar bu ayənin məzmunundan qafil olublar, amma digər dinlərə qulluq

edən varlılar bu ayənin məzmununu özlərinə şüar edib, din və millət yolunda bö-

yük məbləğlər sərf edirlər, bəs müsəlmanların zənginləri bu ayəni eşitməyiblər, yoxsa

Qurani-Şərifə etiqadları yoxdur? Əgər etiqadları yoxdursa, niyə özlərinə müsəlman

514

Tövbə surəsi

ٌ َ َ ‫ِ ْ َ א أَ ْر‬ ‫َ ْر ُ َ َא ِض‬ ْ ‫َوا‬ ‫َ א َوا ِت‬ ‫ا‬ ََ َ ‫ْ َم‬ َِ ِ ‫ا‬ ‫ِכ َא ِب‬ ِ ‫ًا‬ ْ َ َ ََ ‫َא‬ ْ‫ا‬ ِ ‫َِْ ا‬ ‫ِر‬ ُ ‫َة ا‬ ِ ‫ِإن‬
ً ‫َ ُכ ْ َכא‬ ‫َא‬ ‫َכ‬ ً ‫َ َכא‬ ‫ِ ِכ‬ ُ ْ‫ا‬ ‫ُا‬ ‫َא‬ ‫َو‬ ْ ‫ُ َ ُכ‬ ِ ِ ‫ا‬ ُ ِْ ََ ِ ُ ِّ َ ْ ‫ا‬ ُ ِّ ‫َذ ِ َכ ا‬ ‫ُ ُ ٌم‬
ُ ْ ْ َ‫أ‬ َ ُ ْ‫َ ا‬ ََ ‫ُ ا أَن ا‬ َ ْ ‫َوا‬
َ
﴾٣٦﴿

deyirlər? Qoy özlərini başqa bir dinə isnad etsinlər, vay olsun onlara, qiyamət
günündə Allahın hüzurunda nə cavab verəcəklər? Varlı şəxslər öz insaflarına necə
sığışdırırlar ki, millətin min cür ehtiyacı ola-ola, dünya malını yığıb xəzinə toplasın-
lar, millətin ən kiçik bir ehtiyacını da həll etməsinlər? Quran oxuyub namaz qılsa da,
Quranı öpüb gözünün üstünə qoysa da, belə şəxs müsəlmandırmı və şərəfi vardırmı?
Quranın ehtiramı ona əməl etməkdir, nəinki göz, baş üstə qoymaq. İbn Abbas deyir:
“Hz. Peyğəmbərin hüzuruna bir qrup adam gəlib dedi: “Ey peyğəmbər, bizim aramız-
da tərki-dünya olan zahid bir şəxs var. Gecələr namaz qılıb gündüzlər oruc tutar və
s.” Onu xeyli təriflədilər. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Bəs sizin hər biriniz qazanc ba-
xımından elə bir şəxsin xərcliyini verməyə qadirsinizmi?” Dedilər ki, “Bəli, qadirik”.
Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Siz hamınız ondan yaxşısınız”. Bu hədis buna işarədir ki,
insan var-dövlət əldə edib, ümmətin övladlarına kömək etməlidir, amma tərki -dünya
olub, bir parça murdar ət kimi xalqa ağır yük olmamalıdır, belə şəxsin islamda yeri
olmayıb, onun ibadətindən də heç kimə bir fayda yoxdur. Əsl kişi odur ki, başqalarına
xeyir versin, ancaq özünə mənfəət verib, sadəcə yeyib-içməyi düşünən şəxs heyvanlar
kimidir).

(Allah-Təala axirətin nemət və əzabını dünyada adət edilən şeylərlə

xəbər verir ki, nemət və əzabın həqiqəti dərk olunsun. Necə ki bu ayədə dünya

əməllərindən olan dağ vurulmaqla zənginlərə əzab vədi verilir. Müşriklər gah
ayları 14 hesab edib, gah 4 hörmətli (haram) ayın yerinə ayrı ayları seçib, o
ayın hörmətini pozub, o ayda savaşardılar, o xüsusda gələn ayə nazil oldu).

ydTaaənnaıl3na46dsa)aəy(mdaِ yaa‫ ا‬ll‫ب‬asaِ arr‫َא‬vıı‫ِכ‬navşəsmِay‫ا‬yaًeıْqrhَihiykَ aaَmrrَ aaə‫א‬mtَtْd‫ا‬üdıِ ğzır‫ا‬ır.əَg(ْ üZِ1n2ü‫ ِر‬d-lqdُəəinrd.‫ا‬ə(‫َ(ة‬b,‫ض‬ezَِlüə‫ْنر‬ldَ h‫ْ) ِإ‬i‫ا‬ir‫و‬cَ-)c.‫ت‬əhِ (,‫ٌام‬ə‫ُ َو‬mq‫ َ ُא‬iəqٌ həَ‫ا‬əَt‫ْر‬rəََ‫أ‬rَnə‫ َא‬,َmْ A‫ َِم‬,)ْ lَr-l)əaco-hə-A1bT2)ləl,aaabhylua--
4olamyahsıö)rmmöəhtlki ə(hmaroalman) adyilnadrdirı.r.(B( ُuِّ َ ْq‫ ا‬aُ nuِّ n‫כ ا‬Hَ ِ ‫ذ‬zَ ). - bu (4 ayın hörmətli (haram)
İbrahim və İsmayıldan qalan

qanun idi ki, ərəblər ona əməl edirdilər, əgər o 4 ayda bir şəxs atasının, ya da

oğlunun qatili ilə qarşılaşsaydı, ona heç bir əziyyət etməzdi. Bir qədər zaman-

dan sonra o qanunu dəyişdirib, qeyd olunan ayların hörmətini (haramlığını)
pً ْ ‫ُכ‬o‫ َכא‬zَ)dُ ْu-َ‫ أ‬laərgِ .əِ H)rz-o. oPaeayyylğaləarmrddabaəmrsianüvşvaraşixkmtlıəanrqdlasaiyzöeinznüliədnəüsnazbvəuazşqüıbalmn, umneütbmhəraəpryaiibneə.dy(iləَdi‫ِכ‬b)ِ.aْ(ş‫ُا‬laْ ‫ ُا‬sِ‫ا‬aْ ُlَ ِa‫َא‬rَ ‫َو‬,َ
necə ki onların hamısı savaşa bir yerdə gəlir, siz də bir yerdə onlarla sa-
mvaüştmtəaqğialəgrelədibni.r(yَ eِ rdُ ْ ‫ا‬ədَ iَ rَ ‫أَن ا‬ o‫ ا‬nُ lَ aْ r‫َوا‬aً k‫َכא‬ömْ ‫ ُכ‬əَ kُ çِ ‫א‬iَdُ i‫א‬rَ .‫() َכ‬Ə-rbəiblliənr
və ki, Allah-Təala
hər zaman bir-

515

Kəşfül-Həqayiq I

‫َא‬ ‫ِ َة‬ ‫َا ِ ُ ا‬ ُ ِ ‫ًא‬ ‫ْ ِאِا ُْ َويَوُْارا َْ َُِ َِّْ ُضِّ َمْأَ ََارُכُْ ِْ َכ َא َُِא‬ ً ‫א‬ َ ُ َ ُِ ‫وا‬ ُ َ ‫َכ‬ َ ِ ‫ِِا‬ َُ ِ ْ ‫ِ ا ْ ُכ‬ ‫ِز َא َد ٌة‬ ‫ُء‬ ِ ‫אا‬ َ ‫ِإ‬
‫َא‬ َ‫َא أ‬ ﴾٣٧﴿ ْ ِ َ َ ‫َوا‬ ِِ ‫א‬ َ ْ ‫ا َא‬ ِ َُ ‫َم ا‬
َ ِ ‫ْ َא‬ ‫َא ِة‬ َ ْ ْ َ ْ ُ ‫اא‬ ِْ ‫ا‬ ِ ِ َ‫أ‬ ‫ُء‬ ُِ ْ ُ ِ َ َ ِّ ‫ُ ُز‬ ‫ا‬ ‫َِم‬ َ ْ ‫َ א َ ُכ‬ ‫ُا‬ ُ َ‫َ آ‬ ِ َ ‫ا‬
‫ْل‬ ِ َْ ْ ‫ا‬ ‫ًא‬ ‫ِא‬ ‫َا‬ َ ‫ِإ‬ ‫ِإ‬ ْ َ ِ َ َ ‫ِإ‬ ‫َ ِة‬ ‫وا‬ ْ ْ ‫ا‬ ‫َ ُכ‬ َ ‫ِإ َذا‬ ْ ‫َ َא ُع ا‬ ‫َא‬ َ ‫ِ َ ِة‬ َ ْ ‫ا‬
‫َو‬ َ ‫ًא‬ ُ َ َِ ُ ‫ا‬ ُ ِ ‫َא‬ ‫َ َא ِة ا‬ َ َ ‫َو‬ ْ ‫ُכ‬ َ ْ َ ‫ًא‬ َ
ِ َ‫أ‬ ﴾٣٨﴿ ٌ َ ‫و ُه‬ َ
َ ﴾٣٩﴿ ٌ ِ َ ‫ْ ٍء‬ ُ ْ
ِّ ‫َ َ ُכ‬ ‫ًא َوا‬ ْ ُ
ْ

biriləri ilə savaşardılar, elə ki savaş zamanı haram (hörmətli) aylardan biri
daxil olurdu, gərək savaşı tərk edəydilər, savaşı tərk etmək onlara ağır gəlirdi,
o il o ayda savaşmağı halal edib onun əvəzinə başqa bir ayı haram edərdilər, o
biri gələn ayda yenə o ayı haram edərdilər. Sıradakı ayə bu barədə nazil olub
hökm edildi ki, gərək, o aylar öz hörmətində qalıb, heç vaxt dəyişdirilməsin).

shəabrəa3bm7in)ı əh( kِaْ a‫כ‬lُ afْ ‫ا‬lireotِ mlٌ‫ة‬a‫ َد‬ə‫א‬nَ k‫ ِز‬r‫ُء‬əkiüsِlfər‫ا‬rü‫א‬oَ an‫ ِإ‬r)lta-ırrahmətaqaqbiqdeəırot.əlan(‫ا‬n,‫و‬lhُ aَ a‫َכ‬rrıَazməِ l‫ا‬aolِ əِlatənَsaُa)ylı-lbarbkıuadfdiərəyyeişiddşiiirkrlliəibrk.,
(q(rُ‫א‬aaً ‫אا‬mَ ‫م‬aَ yُ eََlda‫א‬irَ rِ ı‫َُة‬l)əsreِ-ç‫ا‬kiorُi,ِsh‫ا‬iAnَ öُ ِilr)zlma.-h(əh-‫א‬tTًal‫א‬iَrəaa(ُ hmlَ aaُnraّaِ ıَymnُı‫ َ)و‬hh) aaa-yrlaaıolmbbeidireritibidliiolhydniaəulaanyylelənaevərdəlizaobinmaoəynüıbuvhanaşafqriəqaavməaozyliuenlabdərəı4brhlaəaaşry--.
hgtvْ aöaaِ mِ zfq‫א‬iəَ qqalْ mَ‫أ‬te)gətö-rmorənldəsfəiukünfnlsəüəl.ərçh(.rüُii(dn‫ا‬pَa‫َم‬Aiyِsِləَ ‫א‬lə‫כ‬tَa‫א‬mْehَ‫ ا‬t‫ا‬ə-‫َم‬mTlْlَəəəِ ْ ‫ا‬razُ َ i.l‫)ي‬na-inِ ْoıöَ nnzllhَ əaaُrrri‫ا‬a‫و‬nَa)igmnö-zheAətaldlrlgiaayöhmisn-tTiəerəhtddaaililyayaiilnkaedaydfəliianrrrləoıonrlp.as(inas‫ ُء‬yəcıُmanmْıəُ mlَaləaَ ürtِّ ‫ز‬-ُıi

iman38g)ət(ir‫ض‬əِ n‫ ْر‬lَ əْ ‫ا‬r, sَ i‫ ِإ‬zəْ ُ nْ َ ‫א‬ə‫ا‬oِ lu‫ ا‬bِ dِ uَ r kِ i‫ا‬,‫ ُ(و‬Hِ ْ ‫ا‬z.ُ P‫ ُכ‬eَ yَ ğِəm‫ ِإ َذا‬bəْ ‫ ُכ‬rَ d‫א‬eَ y‫ا‬irُ :َ )َ‫ آ‬kَ öçِ ‫ا‬e‫א‬dَ iَ‫أ‬b‫א‬Aَ ) l-laehy-
Təala yolunda cihada gedin, deyiləndə, bu sözü eşidəndə üzərinizə ağır-
‫ة‬labِ ٌıَxiqِrِiَ rَ çşəْ ‫ا‬öet)‫ِإ‬yk-s‫ِة‬düaَ aibvِ rxَa,.ْib‫ا‬yrıeərtvِ əa‫א‬əَ rvْodətı‫ا‬uzr),ir-nduəaübxndciyürianhədtyaaiadnnahmöəgtüyreüatqmtaaıbnəxyiailriiərnxtadiozətşıəldaorkmüluneırrytsmsauıənnhkıuəzzy.o?al(mtَ(ıCnِazı‫א‬iَnh)ْ .amd‫ِة(ا‬a‫ِة‬a‫َ َאא‬lgَ َıeْ ْ‫ا‬a‫א‬tِm‫ع‬zُ ‫ ْא‬əَoُ َ klaِ‫א‬d‫َر‬nَəََ‫أ‬

ağır3t9ə)rp(‫א‬əً nِ iَ‫أ‬b‫ًא‬ ‫ا‬gَ eَ tmْ ‫ ُכ‬əْ ِّsَəُ n‫وا‬izُ ,ِ ْ َ ‫) ِإ‬ - əgər peyğəmbər sizə cihadı əmr edəndə
hər halda Allah-Təala sizə dünya və axirətdə
ş(şhieietdyaçdəəbtəqtiearldidzəəiənrzrldaəəbirrri.)yeBgeduətəitnrri.rədi(abbْni,‫ ُכ‬lhَmsْ oَaənm‫א‬zrً sıaْinَ ngı‫ل‬izəْzıِl.əْhَ(nəٌْ َ la‫َو‬aِ )yَ kə‫ٍء‬-deْ sdəَ iəzhrِّii.n‫ ُכ‬c(r‫א‬əəً َْvtَ َəəُz‫ُه‬h‫و‬i‫وا‬nvَ )aiُ z-lَ əaAtَbı‫َو‬nl)alaaş-hqiAş-aaTlrlbəaəaihrola-lTcuhaənməaurlarab.ayOitarı

516

Tövbə surəsi

səbəbdən hicrət əhvalatı burada ixtisarla qeyd olunur. Belə ki bu kitaba
baxanlar mətləbdən xəbərdar ola bilsinlər: (elə ki Hz. Peyğəmbər Məkkədə
gecə vaxtı Hz. Əlini öz yatağında qoyub, evindən getdi, (bu mətləb Ənfal
surəsinin 28-ci ayəsindən sonra qeyd olunubdur, oraya baxılsın) özü Əbu
Bəkirin evinə getdi. Əbu Bəkir dedi: “Ey Peyğəmbər, nə olubdur?” Buyurdu
ki, “Hicrətə əmr olunmuşam”. Əbu Bəkir dedi: “Ey Peyğəmbər, mən sənin
xidmətindəyəm, iki yaxşı, gözəl dəvəm var, birinə sən minərsən”. Həzrət bu-
yurdu: “Qiyməti nə isə, elə qəbul edərəm”. Hər ikisi Məkkədən çıxıb, * Sevr
dağında olan bir mağaraya daxil olub gizləndilər.

(*Qeyd: Məkkədə üzü cənuba duranda Sevr dağı Məkkənin sağ tərəfində olub,
Məkkədən o dağdakı mağaraya bir saatlıq yoldur).

Qüreyş camaatı onları tutmaq üçün arxalarınca gəldilər, xeyli axtarışdan
sonra gəlib mağaranın üstündə dayandılar. Hər tərəfi axtarsalar da, Allah-Təala
onların gözlərini kor edib mağaraya baxmadılar. Əbu Bəkiri qorxu bürüyüb
dedi: “Ey Peyğəmbər, əgər müşriklər ayaq tərəfdən baxsalar, bizi görərlər,”
Hz. Peyğəmbər buyurdu ki, qəmgin olma, Allah-Təala bizə köməkçidir.
Müşriklər məyus olub Məkkəyə qayıtdılar. Hz. Peyğəmbər 3 gecə o mağarada
qaldı, Əbu Bəkrin oğlu Abdullah gecələr gəlib onların yanında mağarada qa-
lırdı. Sübh tezdən durub Məkkəyə qayıdırdı. Gündüz Məkkədə olub, eşitdiyi
hər bir xəbəri gecə gəlib peyğəmbərə nəql edirdi. Amir ibn Füheyrə (Əbu
Bəkirin qulamı) gecə yarıdan keçəndən sonra Əbu Bəkirin qoyunlarını gö-
türüb orada saxlayardı. Hz. Peyğəmbər və Əbu Bəkir o qoyunların südündən
içərdilər, 3 gecədən sonra Hz. Peyğəmbər bəni-əd-Düəli camaatından Mədinə
yoluna yaxşı agah olan bir bələdçi tutdu. O şəxs müşrik idi. Dəvələri ona
verdilər ki, 3-cü gün sübh tezdən orada hazır olsun. Tam vaxtında Düəli gəldi.
Dəvələrə minib Mədinəyə yönəldilər. Amir ibn Füheyrə (Əbu Bəkirin qu-
lamı) də onlarla birlikdə olub, Düəlinin rəhbərliyində dəniz tərəfindən yola
düşdülər. Qüreyş camaatı elə ki Hz. Peyğəmbəri tapmaqdan ümidini kəsdi,
ərəb qəbilələrinə elan etdilər ki, kim Məhəmmədi və Əbu Bəkiri diri, ya da
ölü gətirsə, onların diyətini o şəxsə verəcəyik. Bəni-Müdlic qəbiləsinin rəisi
olan Süraqə ibn Malik adlı şəxs qəbilədə, öz qövmünün arasında məclisdə
oturmuşdu. Bir kişi gəlib ona dedi ki, “Ey Süraqə, dəniz kənarı ilə gedən
bir neçə nəfər gördüm, zənn edirəm ki, onlar Məhəmməd və yoldaşlarıdır”.
Süraqə deyir: “Mən bildim ki, o şəxsin dediyi adamlar Məhəmməd və onun
yoldaşlarıdır, amma bilinməsini istəmədim”. Dedim: “Onlar deyil, bəlkə də
başqa şəxslərdirlər, buradan keçdilər, dəvə axtarırdılar”. Süraqə deyir: “Bir
qədər gözləyəndən sonra evimə gedib kənizə dedim ki, mənim atımı apar
filan dərədə saxla. Özüm zireh geyinib, nizəmi götürüb gizlin yola çıxdım
ki, heç kim xəbərdar olub bu qənimətdə mənə şərik olmasın. Gəlib ata mi-
nib, az bir vaxtda onlara çatdım. Qəfildən at üzü üstə yıxılıb, mən də yerə
düşdüm. Ayağa durdum, istədim fala baxım görüm, bunların dalınca getmək
yaxşıdır, yoxsa yox? Fal ağaclarını götürdüm. Fal açdım, pis gəldi, fala tabe

517

Kəşfül-Həqayiq I ‫ِإ‬
ِ ْ َ ْ ‫َ ْ ُ ُ و ُه َ َ ْ َ َ َ ُه ا ُ ِإ ْذ أَ ْ َ َ ُ ا ِ َ َכ َ ُ وا َא ِ َ ا‬

olmayıb, ata minib, onların dalınca getdim, yaxınlaşanda peyğəmbərin səsini
eşitdim, ətrafa baxmadan Quran oxuyurdu. Amma Əbu Bəkir ətrafa və ar-
xaya çox baxırdı. Bu zaman yenə atım üzüüstə yerə yıxıldı. Mən də üzüüstə
yerə gəldim. Çətinliklə ayağa durub yenə fal açdım. Yenə pis gəldi, səsləndim:
“Ey Peyğəmbər, amandasınız, məndən sizə bir zərər gəlməz”. Hz. Peyğəmbər
dayandı. Gəlib onlara yetişdim. Hələ onlara çatmamış qəlbimə agah oldu
ki, o, Qüreyşə qalib gəlib, dinini yayacaqdır. Elə ki ona çatdım, dedim: “Ey
Peyğəmbər, Qüreyş elan edibdir ki, kim sizi qətlə yetirsə, ya da sağ tutub
gətirsə, sizin diyətinizi ona verəcəklər, amma mən bundan vaz keçdim. Xahiş
edirəm ki, mənə bir aman kağızı verəsiniz ki, Qüreyşə qalib gəldiyinizdə, mən
amanda olum”. Hz. Peyğəmbər buyurdu. Amir ibn Füheyrə ondan ötrü bir
parça dərinin üstündə yazıb ona verdi. Ondan sonra Hz. Peyğəmbər gedib yol-
da Şamdan bir qafilə ilə ticarətdən qayıdan əmisi oğlu Zübeyr ibnül-Əvvamla
qarşılaşdı. Zübeyr iki dəst ağ libas, birini peyğəmbərə, o birini də Əbu Bəkirə
geydirdi. O biri tərəfdən Mədinə əhli Hz. Peyğəmbərin Məkkədən çıxdığı-
nı eşidib hər gün sübh tezdən Mədinənin ətrafına çıxıb, Hz. Peyğəmbərin
gəlməsini gözləyirdi. Bir gündən sonra Hz. Peyğəmbər və yoldaşları günorta-
ya yaxın günün dəhşətli istisində Mədinəyə çatdılar. Bir nəfər yəhudi qalanın
üstünə çıxıb baxırdı, qəfildən Hz. Peyğəmbəri gördü, uzaqdan ağ libasla özü
və yoldaşları tamam suyun içində gəlirdilər. Mədinə əhlinə car çəkdi ki, budur
peyğəmbər gəlir. Mədinə əhli dəstə-dəstə Hz. Peyğəmbərin görüşünə gəldilər.
Hz. Peyğəmbər gəlib Mədinədən kənarda Bəni-Əmr və ibn Əvf məhəlləsində
(Qubada) dayandılar. Hz. Peyğəmbər sakitcə oturdu. Xalqla salamlaşmaq
üçün ayağa durdu. Hz. Peyğəmbəri görməyən şəxslər Əbu Bəkiri peyğəmbər
zənn edib, ona – xoş gəlmisən, - deyirdilər. Hz. Peyğəmbərin dayandığı yer
kölgəlik idi, elə ki ora gün düşdü, Əbu Bəkir ondan ötrü əbasını kölgəlik etdi,
ancaq o zaman insanlar Hz. Peyğəmbəri tanıdılar. Hz. Peyğəmbər o məkanda
– Qubada məscid tikdi. İslamda ilk tikilən məsciddir. İslam şəriətinin sahibi
öz müqəddəs əliylə (ruhumuz ona fəda olsun) o məscidin əsasını qoydu. 20
günə qədər orada qalıb, həmin məsciddə namaz qılıb, ondan sonra Mədinəyə
daxil oldu. Hz. Peyğəmbərin dəvəsi gəlib (indi məscid olan yerdə) oturdu.
Hz. Peyğəmbər o yerin sahiblərini (iki nəfər cavanı) çağırıb onlardan o yeri
məsciddən ötrü istədi. Onlar dedilər: “Ey Peyğəmbər, bu yeri sənə bağışladıq”.
Hz. Peyğəmbər qəbul etmədi, qiyməti ilə o yeri alıb məscid tikdi. Mədinə
məscidi islamda tikilən ikinci məsciddir. Hz. Peyğəmbər özü ora palçıq daşıdı.
Bu əhvalatlara növbəti ayələrdə işarə olunur).

honəqui4qM0ə)təək(nُk,‫ا‬əAd‫ ُه‬lَ əlaَnَhç-ْ ıTَ xَ əa‫ ُه‬a‫و‬rldُ aıُ qoْ َlnaar‫ ِإ‬ı)knö-dmaəg,əkəor,eitskdizii.np(əeِ fyْ əَ ğْ r‫ ا‬əiَnmِ ‫ َא‬bb‫وا‬əirُriَ ə‫ َכ‬idkَ iö,ِ m(‫ ا‬bُ əَikrَ etməsəniz də,
ْ َ‫ ) ِإ ْذ أ‬- kafirlər
özü, o biri də

518

Tövbə surəsi

‫א‬ َ ‫ْو‬ َِ َ ْ َ ‫ٍد‬ ُ ُِ ‫ُه‬ َ َ‫َ َ ْ ِ َوأ‬ ُ َ َ ‫ِכ‬ َ ُ ‫َ َא َ َ ْ َ َل ا‬ ََ ‫َ ْن ِإن ا‬ ْ ََ ِ ِ ِ ‫א‬ َ ِ ‫ُل‬ َُ ‫ِإ ْذ‬ ‫َא ِر‬ ْ ‫ا‬ ِ ‫א‬ َ ُ ‫ِإ ْذ‬
ً ‫َא‬ ‫َو‬ ‫ًא‬ ‫َא‬ ‫وا‬ ِْ ﴾٤٠﴿ ٌ ‫َ ِכ‬ ِ َ ُ ‫ُ ْ َא َوا‬ ْ‫ا‬ َ ِ ِ ‫ُا‬ َ ِ ‫َو َכ‬ َ ْ ‫ُ وا‬ ‫َכ‬ َ ِ‫ا‬ َ َ ‫َכ‬ َ ‫َو‬
ِ ُ ‫ا‬ ٌ ‫ا‬ َ ِ َ َ

“‫א‬Əَ Qَ bَ əuَ m‫ا‬B‫ن‬gə‫ِإ‬ikn‫ ْن‬irَ oْ)l,َ u(‫ر‬bَِ )‫َא‬ ْ‫ا‬ Əِ b‫א‬uَ ُ ‫ ) ِإ ْذ‬- o zaman ki hər ikisi mağarada idi, (ِ ِ bِ ‫א‬uَ yِ u‫ ُل‬rdُ َu‫ ْذ‬:‫ِإ‬
- Bəkiri qorxu bürüyəndə, peyğəmbər ona

müşriklərdən qorxma, Allah-Təala bizə köməkçidir, (bu

neçə vaxtda Allah-Təala öz peyğəmbərinə kömək etdi, halbuki onun heç bir
tkk-e‫א‬dəَ tööıA‫و‬mmbْ mmَ l,َ kələəazsْikkَhəin)çl-biie-vTlsüteiədəetrsyaüitil.omblana(x,igsqşmiööَddəْrzəili)bml,x,ə‫ا‬il(r(əu‫אا‬a‫ِو‬dَdqْْrَُəُiaaََ yْn‫اَכ‬mtiُ anَuَََ ioِc‫כ‬qِ zِ laaِuَ‫ا‬bdlb‫َُا‬iiıbrَr,ُ‫ِا‬.qَ‫כل‬qَvَِİo‫َכ‬oَəsْ‫َو‬rَşَlَhَ)axu)َ əmun--‫و‬rَ )oAAibşln-əillirullrma(aknrəhhəuümq--hşqTTəarəaləənilblkiaaiiibllhlnqaəaiüərnokpvidlımneavnaycəəkxğasltüəiöəqlürfmzdolrzüəlıərb)mrə.-ədpdar(əeiiidٌsvyrnlı.‫ِכ‬əğaə,təm(َ iv‫د‬mٍnüaٌ iُbqُِ adəَaِ lrə‫ه‬rçُُ ivَanv‫ا‬ə‫أَو‬lَ əə‫)و‬t-َ
‫ )ا ْ ِ ُ وا‬- ey müsəlmanlar, Allah-Təala yolunda cihad*
41) g(edً ‫א‬iَ nِ ‫ َو‬. ‫ًא‬ ‫א‬ َ ِ
etməyə

(*Qeyd: Allah-Təala cihad etməyi nə qədər təşviq edir. Cihad etmək sadəcə qı-
lınc çalmaqla savaşmaqdan ibarət deyildir. Din yolunda savaşmağın ən üstünü var-
dövlət ilə olandır. Necə ki əvvəlki ayələrdə dəfələrlə bu mətləbə işarə olunubdur. Bəs
baxmırsınız ki, Allah-Təala var-dövlətlə cihad etməyi, bu yolda mal xərcləməyi necə
əmr edir? Elə cihad var ki, mal ilə olar, can verməklə olmaz. Din və məzhəbə tərəqqi
verən şey zənginlərin bu yolda mal sərf edib, ümmətin ehtiyaclarını həll etməkdir, din
yolunda bu cür var-dövlət xərcləyən ilk şəxs Hz. Peyğəmbərin ilk xanımı Hz. Xədicə
olubdur. Ondan sonra səhabələrin bəzisi bütün var-dövlətini, bəzisi malının yarısı-
nı, bəziləri də öz imkanlarına görə din yolunda var-dövlətlərini xərcləyiblər. Təbük
savaşı çox çətin bir savaş olubdur, o savaşın bütün tədarükünü Osman ibn Əffan
görmüşdür. Əgər islamın tarixinin ilk dövrünə agah olsan, görərsən ki, hər bir za-
manda sultanlar və zənginlər vətən övladlarını yetişdirməkdən ötrü xeyli məbləğlər
sərf ediblər. Çox təəccüblüdür, onlarla müqayisədə məlum olur ki, indi dünyada isla-
mın ancaq adı qalıb, bizim zəmanəmizdə olan zənginlər mal toplamağı özlərinə şüar
edib, xəzinələri doldurub saxlamaqdan başqa, heç bir şey bilmirlər. Nə qədər malları
artsa, bir o qədər də xəsislikləri artar. Misir tarixini araşdıran şəxslər müsəlmanların
din və millət yolunda necə canfəşanlıq etdiyini görə bilərlər. Fatimi xəlifələrindən əl-
Müstənsir Billah zamanında Misirdə olan kitabxanalarda 300 min cild kitab var idi.
Halbuki o dövrdə hələ kitab nəşr işi meydana gəlməmişdi. Bu kitablarla müqayisədə
orada olan məktəb və mədrəsələrin, tələbələrin sayını siz düşünün. Habelə digər
sultanların zamanında olan elmi müəssisələrə bir baxın, o cümlədən Misir sultanı
Əhməd ibn Tolunun əmri ilə tikilən xəstəxanalarda həkimlər xəstələrə pulsuz qulluq
edirdi. Bu dövrdə olan tərəqqi, mədrəsələr, məscidlər, rəsədxanalar başqa heç bir
millətdə yox idi. İndiki dövrdə isə başqa millətlər müsəlmanlara həqarətlə baxırlar.
İslamın zəifləməsinin səbəbi məzhəb ixtilafı, bir də varlıların xəsisliyidir. Fərdləri an-

519

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ ًא‬ َ ‫َכא َن‬ ْ َ ﴾٤١﴿ ‫َن‬ ََُِ َْ ُْ ْ ‫ُכ‬ ‫ِإ ْن‬ ْ ‫َ ُכ‬ ٌ ْ َ ْ ‫َ ِ ِ ا ِ َذ ِ ُכ‬ ِ ْ ‫ُכ‬ ِ ُ ْ َ‫َوأ‬ ْ ‫ِ ُכ‬ ‫َا‬ ْ َ ِ ‫ِ ُ وا‬ ‫َא‬ ‫َو‬
ْ ‫َ ُכ‬ َ ‫َ ْ َא‬ َ َ ‫ِ ا ْ َ َ ْ َא‬ ‫ِא‬ ‫َن‬ ُِ َْ َ ‫ُ َو‬ ‫َ َْ ِ ُ ا‬ ‫ْت‬ ‫َ ِכ‬ ‫َك َو‬ َ ْ َ ‫ا‬ ًِ ‫َא‬ َ ‫ا‬ ً َ َ ‫َو‬ ‫ِ ًאُכ‬ َِ
﴾٤٢﴿ ‫َن‬ َ ‫َْ َכَא ُِذ‬ ُ ‫ُ ِإ‬ ُ َ ُ ُ ُ َ‫َن أ‬ ُْ
ُ ْ َ ‫ْ َوا‬ ْ

caq öz şəxsi mənfəətini düşünən bir millət heç vaxt tərəqqi edib, mədəniyyət aləminə
daxil ola bilməz, gərək, gecə-gündüz oturub, özümüzə ağlayaq).

Cihada rəğbətiniz olub cihad etmək sizin üçün yüngül olsa, ya da rəğbəti-

niz olmayıb cihad etmək sizin üçün ağır olsa, hər iki halda da gərək, ci-
hada gedəsiniz. (ِ ‫ِ ا‬ cِ iَhadِ eْ d‫ ُכ‬iِnُ .ْ َ‫ْ َن َ(وأ‬ ‫כ‬eُ ُ tَِ ‫ا‬mْ َ َ ْ əَ ِْ kُ ْ‫وُכا‬sُ‫ن‬iْ zِ ‫א ِإ‬inَ ْ ‫) َ ُכو‬üَ ç-ٌ ْüَ Anlْ ld‫ ُכ‬aِah‫ َذ‬h)-Ta-əyəagaləaxrşyıcdoiılhru.andCdıina-
malınız və nəfsinizlə

mənfəətinə agah olsanız, bu cihad

hadda həm dünya, həm də axirət mənfəəti vardır. (Bundan sonra gələn

ayələrdə Təbük savaşı əhvalatına işarə olunur. Təbük bir yerin adıdır. Şam

mülkündən olan Təbük əhli onlarla qonşu olan müsəlmanlara əziyyət edirdilər

və bu səbəbdən Hz. Peyğəmbər onlarla cihad etməyi əmr etdi. Bu cihad hava-

nın son dərəcə isti olduğu yay fəslində vaqe oldu. Mədinə əhlinin həyat şəraiti

çətin idi. O səbəbdən bu savaşa getməyə istəksiz idilər. Bu savaşa hazırlıq

üçün fədakar zəngin müsəlmanların bəzisi bütün var-dövlətini, bəzisi də var-

dövlətinin yarısını sərf etdi. Mədinə əhlindən bəzisi isə savaşa getməmək üçün

yalandan bəhanələr gətirdilər. Hz. Peyğəmbərin özü o qoşunla Təbükə gedib,

orada Şam ordusunu görmədilər. (Şam qoşunu islam qoşununun gəldiyini

eşitdikdə, oranı boşaldıb getmişdilər). Müsəlmanlar oradan sağ-salamat qa-

yıdıb Mədinəyə gəldilər. Bu savaşdan geri qalanları Allah-Təala məzəmmət

edib, onları münafiq adlandırır).

Təbü4k2)s(a‫ َك‬vaُ َşınَ ‫ا‬aً ِg‫א‬eَ t‫ا‬mً َ əَ ‫و‬kَ d‫ ًא‬əِ َ a‫ א‬ğً ıَrَ t‫ َن‬ə‫َכא‬rpْ َə)n-ir(eləyr,Məəghəərmamsaənd),vbəuzməhümsəəltmsiaznblairr

mənfəət olsaydı və ya orta (mənzilli) bir səfər olub, çox məşəqqətli və uzaq
‫ا‬ sُəِfْəَ rَ ‫ت‬oْ luَ ُbَ , ‫َ ِכ‬ s‫ َو‬ə)b-əbadməmn asəbnuə
olmasaydı, o vaxt sənə tabe olardılar. (ُ bir ْ o
Təbük səfəri onlardan ötrü məşəqqətli

tabe olmayıb, səndən geri qalıb, Mədinədə qaldılar. (Hz. Peyğəmbər Təbük

savaşından gələndən sonra savaşdan geri qalanlar gəlib Hz. Peyğəmbərdən

üzr istəyib, yalandan and içdilər. Allah-Təala onları təkzib edib üzrxahlıqla-
keid,irs)i.zi(nْ l‫ ُכ‬əَ gَ e‫ َא‬tْmَ əَ yَ ə‫َא‬ ْqَ aَ dْ ‫ا‬irِ َ oِ lm‫ ِא‬a‫ َن‬dُıqِ ْ ,َ əَ g‫) َو‬ər-
rını rədd Allah-Təalaya and içib
deyirlər qüdrətimiz olub bizdən

ötrü mümkün olsaydı, hər halda sizinlə birlikdə Təbük savaşına çıxardıq.
(O‫ ْ َن‬nُُ ‫ ِذ‬lَ‫א‬a‫ َُכ‬rََْ‫)أ‬ın‫ َن‬- ‫ُכ‬Aِ lْ lُ a) h--Tyaəlaalnadoannlaarnınd yiçamlaənkdlaənözalnədriniçiibhəylaaklaneddireldəiry.i(nْəُ a‫ ِإ‬gُ aَ ْhَ dُ ı‫ا‬r‫َو‬.
savaşa getmələri mümkün idi. Özləri getmədilər. (Savaşa getmək

vaxtı gələndə bəzisi gəlib Mədinədə qalmaq üçün Hz. Peyğəmbərdən izin

520

Tövbə surəsi

‫َ َ ْ َ ْ ِذ ُ َכ‬ ﴾٤٣﴿ َ ِ ‫ْ َכא ِذ‬ ‫َا‬ َْ َ ‫ِ َو‬ ‫َُا‬ َ ِ َ ِ ‫َ َ َכ ا‬ ِ ََ َ َ ْ ُ َ َ ْ ‫أَ ِذ‬ِ َِ ‫ْ َכ‬ َ ُ ‫ا‬ ‫َא‬ َ
‫﴾ ِإ َ א‬٤٤﴿ َ ِ ُ ْ ‫ِא‬ ٌ ُ َِ ُ ‫َو ِا‬ ِ ُ ْ َ‫َوأ‬ ْ ِ ‫ا‬ ْ َ ِ ‫وا‬ ‫א‬ ‫ِ ُم‬ ‫أَ ْن‬ ِ ِ َ ْ ‫ا‬ ‫ِم‬ ْ ‫َوا‬ ‫ِא‬ ‫ُ َن‬ ِ ُْ َ ِ ‫ا‬
ِْ ِ ْ ‫َر‬ َِ ْ َ ْ ُُ ُ َ َ ‫ِ َوا ْر‬ ُ ْ َ ْ َ ِ ُْ ‫ُ َכ‬ ‫ْ ِذ‬ َ َ
﴾ْ َ ٤‫ َو‬٦﴾﴿٤٥َ ﴿ِ ‫د ُدو َن‬ ‫وا‬ ُ ْ‫ا‬ ُ ُْ َ ََ ْ ‫َא‬ ِ َ ‫ا‬ ْ ‫َْ َ ِْכ‬ ‫ِ َوا‬ ‫َن ِא‬ ُ ََ ِ‫ا‬
ِ ‫ا ْ َא‬ َ َ َ ْ ‫َو‬ ُ ْ ‫ًة َو‬ ْ
َ ‫َ َ وا‬ ْ ‫أَ َرا ُدوا ا‬
َ ُ َ ‫َכ ِ َه ا ُ ا ْ ِ َא‬ ُ َُ َ ‫ُ ُ و َج‬

istəyib, üzrxahlıq etdilər ki, getməmiz mümkün deyil, Hz. Peyğəmbər də on-
lara izin verdi, növbəti ayədə onlara izin verdiyi üçün Allah-Təala peyğəmbəri
məzəmmət edir).

niyə4s3a)v(aْşُaَ gَ eْ ‫ذ‬tِ َ‫أ‬mَ əِ m‫ َכ‬əْ َ kُ ü‫ ا‬ç‫َא‬üَ n) -ü(zeryxaMhəlıhqəmedmibə,d)s,əAndlləanh-iTziənaliastsəəynəinbləarğəışilcaadzıə,
avşekrdairno?lu( bَ ِ ‫ذ‬yِ ‫א‬a‫ َכ‬lْ ‫ا‬anَ َ ِ ‫َ َכ ا‬
ْdَ ‫و‬eَ y‫ا‬əُnَ ləَ rəَ agah oَ laَ َ nَ a qَ )əd-ərsəonn, lgaərraəkiz,indovğerrumdəeyyəəyndliənr.

Ondan sonra doğru deyənlərə izin verib, yalan deyənlərə verməyəydin.

Məh4əm4)m(əْ dِ )ِ ,ُ oْ َ‫ َوأ‬şəْ xِ sِ ‫ا‬lَəْ rَ ِ ‫وا‬ ُAِ ‫א‬llَ aُ h‫ن‬-ْ Tَ‫ أ‬əِ aِ lَ aْ ‫ا‬y‫م‬aِ ْ َvْ ‫ا‬ə‫َو‬ aِ x‫א‬iِ r‫ن‬əَ tُ gِ üْ ُ nَünِ ə‫ا‬ i‫כ‬mَ ُ ‫ذ‬aِ ْ nَ ْ gَ ətَ )ir-ibl(əery,
ki

cihada getməmək üçün səndən izin istəməzlər, bəlkə, mal və canları ilə
c- i(hhaadnısısekçiiMb,əcdiihnaəddəedqaəlrmləarq. (üَ çüِ nُ ْ ‫א‬sِ əٌndِ َ ənُ
‫ا‬i‫َو‬z)in- Allah-Təala müttəqi şəxslərə
istəməzlər), agahdır.

45) ( ِ ِ َ ْ ‫ِم ا‬ vْ َ əْ ‫وا‬aَ xِ i‫א‬rِ ə‫ َن‬t gُ ِüْ ُnüَ nَ ə ِim‫כ ا‬aَ nُ ‫ْ ِذ‬gَ əْ tَ i‫א‬rَ m‫) ِإ‬ə-yə(enyşəMxsəlhəərmsamvəadş)d,ahnəgqeiqriəqtəanl-,
Allah-Təalaya

maq üçün səndən izin istəyirlər. (Hz. Peyğəmbərdən izin alıb Mədinədə qa-

lvoaənnls,aəTrrəıgnbəüqrkdəlasbanlvəqarşaiılşnıəbaklgakerti,mçninəəydiəmənoa3lnu9lban,rə(ıf‫َن‬əm‫و‬r‫ ُد‬əi‫د‬dlَuiَ )َ m.ْ (dِ ِْ uُْ‫ ُ َر‬r,ُ ُِnəْْ ُ َ َ‫ ْر َ)א‬-‫ َوا‬ş)ü-bihməalənrginədtiərmçaəşkqdınə
küfrləri, (belələrinə mü-

nafiq deyilir).

istəs4əy6d) i(l‫ًة‬ərُ, hُ َ ə‫ا‬r‫و‬ hَ aَ َld‫ َج‬a‫ ُ و‬oُ nْ ‫ا‬d‫ا‬a‫دو‬nُ ‫أَ َرا‬ötْ rَ ‫و‬üَ ) - əgər bu münafiqlər savaşa getmək
hazırlıq görə bilərdilər. (Yəni savaşa

hazırlaşmağa imkanları var idi, bəziləri üzrxahlıq etdi ki, bizim hazırlığımız
‫כ‬oَ nْ l‫ ِכ‬aَ r‫ َو‬ı)n-noinfalaqrınkai
üyozrxxdauhr,lıyqaleatndidləerd,iAləlrl)a. h(-ْ Tُ َ ə‫ َא‬aِ ْl‫ا‬aُ d‫ ا‬a‫ِ َه‬ savaşa getməmək üçün
görə savaşa getmələrini

i-lsatşrəeımnytsəaadnvi.av(şəْasُ vَgəeَsَtə)m-eədolinəbrlaiorinlıəlcamirhaüasdəəmıltmrəraekntdleaitrmkaiə,zksədarvəəardşgaaəhlgaəerdtdmai.sə(ayَbibiِt,ِ etdi. Çünki on-
M‫ا ْ َא‬ədَ َ in‫وا‬əُ dُ ْə‫ ا‬oَ tِ u‫) َو‬-

ranlarla birlikdə oturun. (Qadınlarla, uşaqlarla, həqiqətən, üzrxahlığı olan-

larla birlikdə oturun, bu, özünü zəif şəxslərə bərabər tutan qüvvətli və qüdrətli

şəxslərə bir məzəmmətdir).

521

Kəşfül-Həqayiq I

ْ َُ ‫ْ َ א ُ َن‬ ‫ُכ‬ ِ ‫ِ ْ َ َ َو‬ ْ‫ا‬ ُ ‫َ ْ ُ َ ُכ‬ ْ ‫َ ُכ‬ َ ِ‫ا‬ ُِ َ َ‫َِ ْْو‬ َ ‫َو‬ ً ‫َ َא‬ ِ ‫َ א َزا ُدو ُכ ْ ِإ‬ ِ ِ ْ ‫ُכ‬ ِ ‫ا‬ ُ َ َ َْ
َ ََ ‫َ א َء ا ْ َ َو‬ َ ُِ ُ ْ ‫ا َ َכ ا‬ ُ َ ‫َو‬ ُ ْ‫ا‬ َ ْ‫ا ا‬ َ َْ‫ا‬ َ ﴾٤٧﴿ َ ‫א‬ ‫ِא‬ ٌ ِ ُ ‫َوا‬
َ َ َ ‫َ ُ ا َو ِإن‬ ِ َ ِ ‫َر‬ َ َ‫َ ْ ِ ِّ أ‬ َ ‫َو‬ ِ ْ َ ْ ُ َ ُْ ْ ِ ‫﴾ َو‬٤٨﴿ ‫ُ َن‬َ ُ ‫َو‬ ِ َ ‫ا‬ ُ ْ َ‫أ‬
‫ا‬ ‫َ ْن‬ ‫ِא‬ ٌ َ ِ َُ
َ ْ ْ ‫ْ َ ُ ُل‬ ‫ْ ْ َכא َכِא ِ ِر‬

﴾٤٩﴿ َ

sizin4lə7)b(irً l‫א‬iَ kَ də‫ِإ‬ cْ i‫ ُכ‬h‫و‬a‫ا ُد‬d‫ َز‬a‫َ א‬ çıْ x‫ ُכ‬sِa‫ا‬ydُ ıَlaَ r,ْ َ ) - (ey möminlər), əgər bu münafiqlər
sizin üçün şər və fəsaddan başqa, bir
sxsşْ aöeəُ yَlzbı‫ن‬bَəagrrəcُ tz‫א‬viıdhremiaَrr)diəab-rzədsdfmiəiızlsləəaamlrrid.nök(ismizْa,‫ُכ‬iilaَnabrnَlaaəِ trnşi‫ا‬iləınzُxeastaَ ml‫و‬rfəْ َəarəَss‫و‬kَ aıo)ndl-üadçssraəüadyslnısö.eızfnd(ilMltiəanbrörəis.mnüv(iirَzənَ əiْ lِtfyəْlə‫ا‬rəısğُ asmı‫ ُכ‬idbzَ ü,iُnangْaxَe)aftdira-qiarblanaərrrmıziaddüntıalanıanzadraı.fmoi(flqaaəْ lys‫ُכ‬nəaırıbِ dbə‫َو‬,

sirlərini aşkar etməyib, hər kəsdən çəkinsinlər deyə Allah-Təala münafiqlərin
ِ ِ‫א‬ َِ
adlarını xəbər vermədi). (َ ‫ِא‬ ٌ ُ ‫ ) َوا‬- Allah-Təala zalım şəxslərdən
(münafiqlərə) agahdır.

48) (Hُ ْəَ qiْ qِ əَtَəْ nِ ْ ‫ا‬, b‫ ُ ا‬uَ َnْ ‫ا‬daِ َnَ ) - fitnə və fəsad axtarmaq münafiqlərin
adətidir. əvvəl də fitnə, fəsad axtarırdılar. (Uhud sa-

vaşında münafiq Abdullah ibn Übey öz camaatıyla savaşdan Mədinəyə

qayıdıb bu fikirdə oldular ki, bir fəsad törədib, peyğəmbərə zərər vur-

vsِ uə‫)ا‬nh-laiyrbl)əe.ll(əə‫َر‬rkُeُit,ْ d‫ا‬h‫כ‬iَ laəَ qr‫ ا‬qُkَ(i‫و‬A,َ )bl-ləa(lhek-yəT,Məsaəəlnahnəinımnimşyiəandrid)b,ımbautı)ilmgeəütlsniibna,fləAiqrl.lləa(rhُ ْs-َ‫أ‬əTnَ əَ dَaə‫و‬lَ annöıَ tnْr‫ ا‬üd‫א َء‬imَniəkvəَr
şəriəti aşkar oldu. (‫َن‬ ‫َכא ِر‬ ‫ ) َو‬- münafiqlər Allah-Təalanın dininin aşkar
olmasını istəməsə də. ُ ْ ُ

49) ( ِّ ِ ْ َ َ k‫ َو‬i, ِg‫ن‬əْ lَ iْ b‫ُل ا‬səُ nَ əْ dَ eْ yُ ْiِr‫ َو‬l)ə-r:(e“yMMənəəhəizminmvəedr) , münafiqlərdən bəzi
şəxslər vardır (ki, Mədinədə qalım.

Məni Təbük savaşına aparıb) fitnəyə salma,” (mən orda Rum qadınla-

rını görüb səbir edə bilmərəm. Bu sözü deyən münafiqlərdən Cədd ibn

Qeys idi. Belə demişdi: “Ey Peyğəmbər, mən qadınları sevən bir kişiyəm,

əgər mən bu savaşa getsəm, orada rum qızlarını görüb özümü saxlaya

bilmərəm. Mənə izin ver, Mədinədə qalım”. Allah-Təala belə şəxslərin ca-
f(i‫ا‬tnُ əَ yَ əِ َ ْ ِ ْ ‫ )أَ َ ِ ا‬- (ey Məhəmməd), xəbərdar ol ki, bu
vabında buyurur:) düşüblər, savaşa getməkdə fitnə yoxdur. Fitnə
sözü deyən şəxslər ə(hَ aِ tِ ə‫ َכא‬eْ ‫א‬dِ iٌ bَ , ِ saُ َ nَkiَ ,َ

səndən geridə, Mədinədə qalmaqdır. in‫ن‬d‫َو ِإ‬i) -həqiqətən,
cəhənnəm bu kafir olan münafiqləri cəhənnəmin

ortasındadırlar.

522

Tövbə surəsi

﴾٥٠﴿ ‫ُ ْ َ ِ ُ َن‬ ‫ُ َو َ َ َ ْ ا َو‬ ْ َ ِ ْ ِ ‫َא أَ ْ َ َא‬ ْ َ َ‫ُ ا َ ْ أ‬ ُ َ ٌ َ ِ ُ ‫ْ َכ‬ ِ ُ ‫َو ِإ ْن‬ ُْ ْ ٌََُ َ َ ‫ْ ُ َ ِכ‬ ِ ُ ‫ِإ ْن‬
‫ْ َ ْ َ َ ُ َن ِ َא‬ ْ ُ ُ ْ‫َכ ِ ا‬ ْ ِ‫َ ا‬ ‫َ ا ُ َ َא‬ َ ‫َ َא ِإ َ א َכ‬ َ ُْ
ْ ‫َ َ َ ُ ا ِإ א َ َ ُכ‬ ُ ﴾٥١﴿ ‫َن‬ ِ ْ ‫َا ٍب‬ َ َ َ َ ‫َ َא َو‬ َْ َ ُ ْ ‫ِإ ِإ‬
ِ َ ‫ِ ِه أَ ْو‬ ِ ِ ُ ِ ُ ‫أَ ْن‬ ْ ‫ِ ُכ‬ ْ
﴾٥٣﴿ ‫َא‬ ِْ ِ ‫َ ْ ًא‬ ْ َ ‫ا‬ ُ ‫َ ُכ‬ ُ َ ََ ُ ْ َ ‫َ ى ا ْ ُ ْ َ َ ْ ِ َو‬ ُ ِّ َ َ ُ
َ ِ ‫َא‬ ْ ُ ْ ‫ْ ُכ ْ ِإ ُכ ْ ُכ‬ ِ َ ََ ْ َ ‫ًא أَ ْو َכ ْ ً א‬ َ ‫ا‬ ُِ ْ َ‫﴾ ُ ْ أ‬٥٢﴿ ‫َن‬
ُ ْ

və d5ü0ş)m(əٌ َnَ əَ q‫כ‬qََ aَ‫أ‬aْ lliِ ْibbَُ ‫اْن‬oo‫ُ ِإ‬ll)ms-ُaَ a,(ٌeqoَ yvnِMaəُ xsə‫כ‬ithَ bməْ mِoüُ lmns‫ْن‬aaə‫و ِإ‬,َfd)i()q,-ْ ləُəgərْ gəُ dَrə)erby-əsəzəmrinləsüəarn:vbaa“ifrşHiqlaməlrəqüdriiqsaiəqbstəəəənmtnə,ügqnzinəəvnyeeiamdrxsəəəşrtı,.
d( ُüْ َşmْ əِ n‫َ َא‬sْəَ‫أ‬n‫א‬əَ ْ

ki, biz bundan əvvəl tədbirimizi görüb, savaşa getmədik, yoxsa bizə də bu

ozəlarrəarqd,ədyöənrdüib”.g(e‫َن‬dəُ rlِ əَ rْ.ُ ‫ ) َو َ َ َ ْ ا َو‬- ondan sonra sənin məğlub olmana şad

51) ö(t‫َא‬rَ üُ ‫ا‬yaَ zَ ‫َכ‬ıb‫َ א‬ tə‫إ‬yِ ‫א‬iَnَ ِeُ tdْ iَ yiْ nُ )d-ən(eybaMşqəahəbmizməəhd)e,çdbeikri,bAəllalavhə-Tməaülsainbıənt
bizdən

tb‫א‬y‫َ َن‬əeavَُtşِْəiqşَ ْk)maُ k-ْ s‫ا‬əüıhnzِ lə‫כ‬,ıerَadtَ bَsnoْ iiَcsnratِ liəq‫ا‬şt)rui.mA-tmlimlzaaəöhrhmı-qTai.kən(aivmşləaənxoaslılanləənlrvla,Aehgrlliədarfihyəə-lkiyT,həəhötaəkəlvramədbkdıikrər.ənOilşixlnl-əiulrmaiösnüzdotüələmmvAəüaklqzlkaəoihdllu-moTnsəa)taze(l.da(َiybََ a‫َُو‬,

de 52) ( ِ ْ cَ َ ihْ ُ aْd‫ى ا‬a َgْ e‫ ِإ‬də‫ِإ‬n‫א‬dَ ِ ə‫َن‬ göُ zَlَəyْ iَ rsْiُ n)i-z (ey Məhəmməd), bu münafiqlərə
ki, biz ki, məğlub olma xəbərimiz sizə

yetişsin? Bizdən bunu gözləməyin. Bizdən sizə iki gözəl şeydən biri, ya

düşmənə qalib olub qənimət götürmək, ya da şəhid olub axirət mükafatını

qazanmaq xəbərindən başqası yetişməz. Bizdən sizə bu iki yaxşı xəbərin

biri yetişəcəkdir. (Siz xəyal edirsiniz ki, bizim cihadda öldürülməkdən xo-

şumuz gəlmir. O səbəbdən bizim məğlub olmağımıza şad olursunuz. Bizdən

‫א‬öiَktriِ üْ َ pِ ö‫و‬iْ slَ‫أ‬d‫ ِه‬üşِ erْ üyِ ldmْ əِ nə‫ب‬kٍ lb‫ا‬əَ iَrsِ iaُ ğy‫ ا‬eqُ t‫ُכ‬aişlَ msiِ naُ q.‫أَ ْن‬Ya)ra-asaAınmldlamahah-Tebçəiazbligaröfözəlzrəqyyiyaronikxındkduira,)ns.i(zsْ im‫ ُכ‬zِ əünbُ airَfَiَ qəُlzəْarَbə‫َو‬

göndərib sizi həlak etsin, ya da bizim əlimizlə sizə əzab etsin. Hamınız

bizim əlimizdə öldürüləcəksiniz. (‫َن‬ bُ ِّiَzَ ُ dْ ə‫َ ُכ‬sَiz‫א‬i‫ِإ‬n‫ا‬ləُ bَiَ rَ )lik-d(eəysimziünnaişfiiqnliəzri)n,
siz bizim işimizin sonunu gözləyin,

sonunu gözləyək. Görək Allah-Təala sizi necə zəlil edib öz dinini ucaldır?

fiqlə5r,3ə)g(əْ r‫ ُכ‬Aْ ِ llَaَhَ ُ -Tْ َəa‫ ً א‬laْ ‫ َכ‬y‫ْو‬oَ‫ أ‬l‫א‬uً nْ َ da‫ا‬ ُ ِ ْ َ‫أ‬ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), de ki, ey müna-
öz xoşunuzla, ya da zorla və naəlaclıqdan
ehsan etsəniz, heç vaxt sizdən qəbul olunmayacaqdır. ( َ ِ ِ ‫) ِإ ُכ ْ ُכ ْ ُ ْ َ ْ ً א َא‬

523

Kəşfül-Həqayiq I

ْ ُ ‫َو‬ ‫َ َة ِإ‬ ‫ِإ‬ ‫ا‬ ‫ِ َْ﴾ ََوאَََوَورََا ٍَْ ْأَِت ُُْوأََ ْوَنَنُد‬٥ُ ِ‫ ُو‬٥ْ ‫ُُ ْ َכِوאא َِِنُِْ ََو َْכوَ ِن َأََ ْ ً ُ﴿َأَا‬ ‫وا‬ ُ َ ‫ْ ِإ أَ ُ ْ َכ‬ ُ ُ ‫َא‬ ََ ُْ ْ ِ ََْ ُ ِ ‫أَ ْن‬ ْ َُ َ َ ‫َא‬ ‫َو‬
ُ ‫ِ ُا‬ ِ ُ ْ َ َ ﴾٥٤﴿ ‫ُ َن‬ ‫َכא ِر‬ ‫َو‬ ‫َن‬ ُ َ ‫َو‬ ُ ‫ُכ‬
‫َ ِ ْ ُכ‬ ُ ‫א‬ َ ُْ ِ ُ ‫َ َ أَ ْ ُ ُ ُ ْ َو‬ ْ َ ‫َو‬ ْ ُ ‫ا‬ ‫ِإ‬ ْ‫ا‬ ْ ُ ِ َ ‫א‬ َ ُِ
ِْ ْ َ ‫ْ ا ِإ‬ ُ ‫ِإ‬ ‫ِא‬ َ ْ َ ﴾٥٦﴿ ‫َن‬ َُْ ‫َא‬ ْ َْ ‫َא ِة‬ ‫َ ِכ‬ ‫َو‬ ِ ‫א‬ ِ َ ِّ ‫َو‬
ْ َ ‫ٌم‬ ُْ َ َ ْ ُ َ
ََ ً َ ْ ‫ْ ُכ‬ ‫َא‬
﴾٥٧﴿ ‫َو ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬ ْ

- həqiqətən, siz fasiq olan bir camaatsınız, fasiqlərin heç bir əməli qəbul
olunmaz.

san v5ə4)x(əِ rِ clُ əَ dِ ‫ َو‬ikِ l‫א‬əِ r‫وا‬inُ َ i‫ َכ‬nْ qُ əَ‫ أ‬bu‫ ِإ‬lْ ُoُ l‫א‬uَ َ nَ mْ ُ aْ ِ sıَ nَ ْaُ ‫ْن‬oَ‫أ‬nْ lُaَ rَ ıَ n‫ َ א‬A‫) َو‬ll-aoh-mTüəanlaafniqı lvəərionneuhn-
peyğəmbərini (Hz. Məhəmmədi) inkar etmələrindən başqa bir şey mane
d(neَ ‫א‬aymَ i‫ ُכ‬l)adz-irq.bOıilrıbsd-əqəbıəlombsdaəəmbnaəoğbnıdnləaonrnıqnlaərebhüusçlaüonnlluafənrrımqqiaəyzboukxlid,ounlru.anÇmmüanazkzıi.t(nəْnaُ mb‫ َو‬əalzl‫ ِإ‬i‫َة‬kqılَ ləmq‫ا‬aı‫ن‬ğَ laınُrْ َlsaaَr‫و‬-َ,
v-abbiırnad,əoonusətəbrəkbedtəmnəqyiənbuəzlaoblıunnametaizqakdil,areıhysaonxdeudr)ə.n(d‫ َن‬ə ُ i‫ر‬sِ ‫א‬t‫ َכ‬əmْ ُ ə‫ َو‬yər‫ ِإ‬ə‫ َن‬kُ eِ ْhُ saَ ‫َو‬n)
edərlər, heç vaxt meyil və rəğbətlə ehsan etməzlər. Hətta meyil və rəğbətlə
ehsan etsələr də, onlardan qəbul olunmayacaqdır, çünki münafiqdirlər.

əö‫ َא‬zْvala‫ا‬b)d5-e5ltah)mrə(ıqənْ kiُıq‫د‬nُ iəsَçt‫و‬tْoəəَ‫ أ‬xnyَi,o‫و‬bَAldmْ lilُ raُa‫ا‬.hsَ (ıْ-Oَ‫أ‬sT‫כ‬ənَənlaْaiِ lrtaıْ əُ öoəvcَ mَlc)aüad-blla(lvəerəınynödıMnvirləhamhədələlamsakirnmos.ləə(md‫ة‬bِ ‫)א‬aَə,َsbmıْ ‫ا‬iniaülِənv‫א‬aəoَ ِ fnmiْ lqُaaَlrlِّəlaَraُ iِrdnıُ nü‫ا‬mınnُ yatِ aُəl ‫א‬dlvəَ aəf‫ِإ‬
ömtrüünbaöfyiqülkəərzmabadlırv)ə. (ö‫ َن‬v‫و‬lُ aِ ‫א‬d‫ َכ‬laْ ُr‫َو‬ı ُmْ َ‫ أ‬əَ ğَ rْ uَ ‫ َو‬r)
olmasına düçar edər. Bu, onlardan iْ lُ əُ
- Allah-Təalanın istəyi odur ki,

olub qalsınlar, kafir olduqları halda ruhları bədənlərindən çıxsın.

mdeüysilə5ll6əmr),ain(sْlla‫ُכ‬arْmِdَ adnْidnُ ıi‫ ِإ‬rolِanr‫א‬lِ.a(r‫َْن‬ı‫ُכ‬nُْ ِ qْcْəَa‫ُو‬lَ mb)‫א‬lَ aə‫َو‬-ar)it-ndoəıyraldmalaarüxn, nisldaizeofidylqmiəlrnəalrəyrqı,boaor.nxm(du‫ َن‬übُin,çَ aْətَ fəri‫م‬qٌlqəْilrَyəyrْ əkُ si‫כ‬iِ ü,zَ ‫و‬çdَ )üsəinn-z
ِ

bəlkə, onlar sizdən qorxan

müsəlmanlıqlarını izhar edərlər.

ytmğəearörrəhaft5klaa7səprü)ms,r(a(ًəlqَtaً laْrَəَ,la‫ن‬qَ(ُ ,‫َون‬a‫و‬yُْçَ‫)أ‬aُِıbَ-َ b,ْْ iyَ sَr)aiz-ْ aُdddə‫َو‬əaagnِ əyْ tَr‫ِإ‬ekar‫ا‬bpəْdnusəَaaَ m)lrra-aüro,hnhlu(aaə‫ت‬btٍrfi‫ا‬oq‫ر‬hَol‫א‬lraَaəaَlcrdna‫ ْو‬aöَ‫أ‬qı)zltbla-uəurtryıaiqanrheldedyayəadrnv. daoSönalituzğrynilünaualrsvnədıağamssıoınoənakklaciadmannəqirlmaəbbrcaiiaərr-
ədavətləri vardır. Əgər mümkün olsa, siz müsəlmanların üzünü görməzlər.

524

Tövbə surəsi

‫َن‬ ُ َْ َ ِ ِْ ُ ‫َ א ِإ َذا‬ ْ ِ ‫ا‬ ْ َ ْ ُ ْ َ ‫ا َو ِإ ْن‬ ُ ‫ُ ا ِ ْ َ א َر‬ ْ ُ‫َ ِ ْن أ‬ ‫َو ِ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ ِ ُ َك ِ ا َ َא ِت‬
ُُ ُ ‫َو َر‬ ِ َ ْ ُِْ ‫ا‬ ‫َא‬ ِ ‫ا‬ ‫َא‬ ‫َא ُ ا‬ ‫ُ َ ا َِءو‬ ُ ‫ا ُ َو َر‬ ُ ‫ْ َر ُ ا َ א آَ َא‬ َِ‫ْ َراأ‬ َ ‫َو‬ ﴾٥٨﴿
ُ ُُ َ ْ ‫َ א َوا‬ ْ ُِ َ ُ ‫َوا‬ ِ ُ ‫َא ْ ِכ‬ َ ْ ‫َوا‬ َ ُِ ‫َ َא ُت‬ ُ ‫﴾ ِإ َ א ا‬٥٩﴿ ‫َن‬ ُ ‫ا‬ َ ‫ِإ א ِإ‬
ْ ُ َ ُ ِ ‫َא‬ ْ ُ ِ
َْ َ َ َ ُ ْ

‫ن‬sgzَ əəönkُrəaəَ 5rteı8ْsyَ ə)binْ (böُ‫ت‬.lِ dt‫(אَذا‬uَ‫إ‬üِM)tَ ya-əünəl‫ا‬nugşdməəِ ərx‫ َك‬sszoُləələِ nukrْ َrəəaْ tekədَ ygia,ْiəbُnroْ ِ ton‫و‬zَu)nləatk-laraaı(rrnetladayqravM,əne(zrə‫ا‬əvihlbeəmُ lrm‫ر‬əَ iənl‫א‬mssَməəْ əِ,,əd‫ا‬qrs)aiəُ,zfbْAiıُ‫أ‬lədlo‫ن‬zْlləaiِ aَ*nh)r-m-olTan(üərel,anayl(ara‫א‬Mfıَ iْ qqüِəçəl‫ا‬həüzْ ərَ ənmْbvُ amldəْreَnədy‫ن‬dəْ ıi‫إ‬rِ)nl‫َو‬,,,
bəlkə öz nəfslərindən ötrüdür ki, onlara zəkatdan verilməyəndə qəzəblənirlər).

(*Qeyd: Bu şəxs Hurqus ibn Züheyrdir, ləqəbi Zül-xüveysirə və Züs-sədydir,
Hz. Əlinin xilafəti zamanında peyda olan xaricilərdən bir qisminin rəisi idi. Bir qolu
yox idi. Döş yerində qadın məməsi kimi bir dəri var idi. Onun üstündə pişik bığları
kimi ağ tüklər çıxmışdı. Onu tutub çəkəndə uzanırdı. Bu şəxs Hz. Peyğəmbər zəkatı
bölüşdürəndə ona eyib tutdu. Ömər ibn Xəttab dedi: “Ey peyğəmbər, əmr et bu kişinin
başını kəsim”. Buyurdu ki, sakit ol, bu kişinin elə yoldaşları olacaq ki, sizin namaz
və orucunuzu öz namaz və oruclarının müqabilində bir şey saymazlar, amma ox ka-
mandan çıxan kimi bunlar da dindən çıxarlar”. Necə ki çıxdılar. (Hz. Peyğəmbər
Hz. Əliyə buyurdu: Bu kişini sən qətlə yetirərsən”. Hz. Əlinin xilafəti zamanında
xaricilərlə olan Nəhrəvan savaşında bu kişi öldürüldü).

nTdeıənsaəvl5laəə9roö)nzk(ُuiُl,nüAُtp‫ر‬fَl‫و‬elَ avyُ həğ‫ا‬-əTkُ mُəə‫א‬rbaَ َ‫آ‬aəl‫א‬amrَ i‫ا‬bnətiiُzinn‫ر‬əَ odْknəُ inlfَ‫أ‬aa,rْ yَoa‫َو‬ənvt)ue-enrdadəmpirye,miy(şğُaeُəyəməُg‫َر‬bər‫َو‬raərzِmِiı oْü(َlHnuaْzbf.ِ ,iُqM(ُ ‫ا‬ləə‫אا‬rَ‫א‬hَ ُِəAْ ْmُ lَ lَ ma)‫ ا‬h-əُ ‫א‬-dَTA‫) َو‬əsll.a-əal.vhasə--)
qənimətdən bizə sonra çox mal bəxş edər, (‫َن‬ mُ ِ e‫را‬yَ iِ l ‫َا‬ ‫ ) ِإ א ِإ‬- həqiqətən, biz
dünyadan üz döndərib, Allah-Təala tərəfinə və rəğbət edənik, (əgər

bu sözləri deyib Allah-Təalanın qismətinə razı olsalar, onlardan ötrü bu yax-

şıdır).

sonra60q)ey(‫ ِء‬d‫َ ا‬ َoُ lْ uِ n‫ ُت‬a‫א‬cَ aَ qd‫ا‬ır‫א‬.َ ‫ ) ِإ‬- (gərək, zəkat bir neçə yerə bölünsün. Bundan
Hz. Peyğəmbərin bölgüsünə eyib tutan sizlər əgər

bu xüsusiyyətlərə sahib olsanız, sizə də zəkat verilər. Bir halda ki siz zəkat

veriləcək xüsusiyyətlərə sahib deyilsiniz, sizin Hz. Peyğəmbərin bölgüsünə

eyib tutmağınız caiz deyildir. Zəkat, gərək 8 təbəqəyə sərf olunsun, necə ki

ayədə buyurur, ayənin mənası belədir:) həqiqətən, zəkat, gərək, əvvəlcə
rdyisaəoinxp(sioşiusinlbllyaaamrraşaaüyzssəaəərnklmfaştoadəlnxaunslnaəsrmudaneayad, şio(lisِ vrt)‫ِכ‬e,‫א‬vriَ(əl‫ َא‬əَْ ‫ا‬krْ‫)ََو‬ö)َ, m-(َ iəْkِ ُkiُِ ‫א‬nçَ ُciْ ُ‫ا‬i‫َو‬o)ِ-lَ s-muَ ُüniْs‫ا‬çl‫و‬kَaü)irnn,-lcyəüdraəö-,drz(dayəüoksnxaəcsrtüuhtləo–mdplliəqasrkəyiliabnmndlələüarn--i

525

Kəşfül-Həqayiq I

ُ ُ ْ ِ ‫َ ِو‬ ﴾٦٠﴿ ٌ ‫َ ِכ‬ ٌ ِ َ ُِ ‫َوا‬ ِ ‫َ ً ِ َا‬ َِ ِ ِ ‫ِ َو ِا ْ ِ ا‬ ‫ِ ِا‬ َ ِ ‫َא ِر ِ َ َو‬ ْ ‫ِّ َא ِب َوا‬ ‫ا‬ ِ ‫َو‬
َ ِ َ ْ ‫َو َر‬ َ ِِ ْ ْ ُ ُ ‫َو‬ ‫ُ ْ ِ ُ ِא‬ ٍَْ ‫ُ ْ أُ ُذ ُن‬ ‫َ أُ ُذ ٌن‬ ُ ‫ِ َو َ ُ ُ َن‬ ِ َ ِ ‫ا‬
ٌ ُ ِ ْ ِ ﴾٦١﴿ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َ ا ٌب‬ َ َُْ ِ ‫َل ا‬ ‫َ ُ ْ ُذو َن َر‬ ‫ْ ُذو َن ا‬ ُ ‫ا‬
ِ َ‫أ‬ ُ ‫ْ ُכ ْ َوا‬
ٌ ِ ُ َ َ‫آ‬

hafizə etsinlər deyə, müsəlman olmayan şəxslərə, (‫َא ِب‬ oِّ n‫ ا‬larِ ‫و‬ıَ )a-lıbbaeşziand-
cisi – sahiblərinin əziyyət etdiyi qulam və kənizlərə ki,
kes(dədik,iənksbivionzəriicznml,caii(rlsَlıiənِ-tı‫ر‬iِ n‫א‬mvَ ْex‫ا‬ü‫َو‬res)syai-infrilariəşlrotl,ıəlnur(icِ bnı‫ا‬sdpıəِ u,-ِ lobَunolbraِ ic‫و‬rَtau)dni-fyauiyyvdeüdeaçrldüıminonəlcyayiocsəalidqq-aayAdqeliralrlaləahorndl-mTəş)əaə,axy(lsaaِ lnəِ yrşoə‫ا‬ə,lxuِ hsْn‫ِا‬lə‫َو‬ədt)rtaa-ə,

öz ölkələrində zəngin də olsalar, gərək, zəkatdan onlara o qədər veril-
stəinrəkfiin, dözənmsəizskəəvnaləcribinoəluçabt,agbəriləskin, lvəre,rə(ِsi‫ا‬nَ izِ ,ً
hər bir şeydən agahdır, hikmət üzrə sizdən (َöٌ tِ‫ِכ‬rَ ü)َ -hٌ böِ uَkmُ zə‫ا‬l‫َو‬ək)ra-tvAAerlllləaarhh. --(TTZəəəaakllaaat

hökmünü münafiqlərin əhvalatı əsnasında qeyd etməkdən məqsəd odur ki,

zəkatın sərf olunacağı yerlər məlum olsun, münafiqlər zəkatdan ümidlərini

kəssinlər, çünki onlar bu 8 halın heç birinə daxil deyildirlər. Bir daha Hz.

Peyğəmbərin zəkatı necə bölməsinə irad tutmasınlar).

reidmibi6zəd1)e(yH(izrِ.ləM‫ا‬r‫ َن‬ə‫و‬kh‫ ُذ‬iə,ْ mُ bَmuِəpd‫ ا‬əeُ )yُ ْğdِ ə‫و‬iَ l)mlə-briəbriəlzəbiəamzşidyüaynnəat-faieqydaləəğrraldəərqn.u(‫ن‬lvٌ a‫ُذ‬aُq‫أ‬rdَdُ ıırr‫َن‬. ki, peyğəmbə-

Kُ ُiَm‫) َو‬ - əziyyət
nə desə,

onun sözünə qulaq asır. (Hz. Peyğəmbər elə mülayim bir şəxs idi ki, kim

onun yanında bir şey danışsaydı, xoş üzlə o şəxsə baxıb onun sözünə qu-

laq asardı. Heç kimin qəlbini qırmazdı. Münafiqlər bu xüsusiyyəti ona

eyib tutdular. Allah-Təala bu mübarək kitabında onların sözlərini rədd
beduiyru. (ruْ ‫ ُכ‬rَ : ٍ (ْ Hَ z‫ ُن‬.‫أُ ُذ‬Mْ əُ )h-əm(emyəMdiənh)əsmizmdəənd)ö, tmrüünbaafşidqalənr-əaydaeğkai,qAulllaaqh-oTluəablasöbzelələ-
rivَ miənِ aِmiْznُ əöaْ ِmqdُ iuanِ lْxlaُ ə‫و‬iَqlr)io-nalsaHsmnözza.şlsəMəırxiqəsnlhəəizəreəmdşbiəmdlnəiənbödibttrəeüslqəduAiyqlalaleqxadşhıəa-rTss.möə(zaaْ ‫ُכ‬lemaşْ ِiadt‫ا‬səəıُrnnَ əَ‫آ‬ddfَiainrnِdkِəyiٌn,aَ Axْbşl‫َر‬ilı‫و‬rَad)hır-r-ə,Toh(,əmِ as‫א‬iəlِ zatddُnəiِırnnْ .ُ
(edٌ əِ َ‫أ‬n‫ ٌب‬ş‫ا‬əَ xَ slْəُrَ dِ ə‫ا‬n‫َل‬ötrُ ‫ر‬üَ ‫َن‬a‫و‬x‫ ُذ‬iْrُ ətَ dِə‫وا‬şَ )id-dəAtllliaəhz-aTbəavlaarndıınr.
peyğəmbərinə əziyyət
(Zənn edilməsin ki, bu

əziyyət ancaq Hz. Peyğəmbərə sağlığında əziyyət edən şəxslərə aiddir, əksinə,

bu zamana kimi o cənabın dinini, sünnəsini dəyişdirib, bidətlər yaradan saxta

alimlər o cənabın mübarək ruhuna əziyyət etmiş hesab olunur, bu ayədə vəd

edilən əzab onlara da aiddir).

526

Tövbə surəsi

ُ َ‫أ‬ ‫ا‬ ََُْ َْ َ‫﴾ أ‬٦٢﴿ َ ِ ِ ْ ُ ‫ا‬ ُ ‫َכא‬ ‫ُ ُه ِإ ْن‬ ْ ُ ‫أَ ْن‬ َ َ‫ُ ُ أ‬ ُ ‫َوا ُ َو َر‬ ْ ‫ُ ُכ‬ ُِْ ْ ‫َ ُכ‬ ِ ‫َن ِא‬ ُِ َْ
‫َن‬ ُِ ‫َ ُر ا ْ ُ َא‬ ْ َ ﴾٦٣﴿ ُ ِ َ ْ‫ا‬ ‫ْ ُي‬ ِ ْ ‫ِ َכ ا‬ ‫َذ‬ ‫ِ َא‬ ِ ‫َא‬ َ ‫ُ َ َن‬ َُ ‫َ َو َر‬ ‫َ א ِد ِد ا‬ ُ َْ
ْ َِ ‫َو‬ ﴾٦٤﴿ ‫َ א َ ْ َ ُرو َن‬ ‫ًا‬ ْ ِِ َ ُ َ ‫َא َر‬ َُ ْ ُ ُ ِّ َ ُ ٌ‫َرة‬ َُ ‫أَ ْن‬
‫ا ْ َ ْ ِ ُ ا ِإن ا َ ُ ْ ِ ٌج‬ ُِ ُ ِ ‫َא‬ ِ ُ ْ ِ ْ َ َ ‫َل‬

ُ َ ْ َ ‫َ َ ْ َ ُ ْ َ َ ُ ُ ِإ َ א ُכ א َ ُ ُض َو‬

razı 6sa2l)m(aْ ‫ُכ‬q üُ çْ üُ ِ nْ A‫ َ ُכ‬llِ a‫א‬hِ -‫ َن‬Təُ ِaْ laَ )y-a münafiqlər siz müsəlmanları özlərindən
and içərlər, (münafiqlər xəlvətdə islama və

müsəlmanlara eyib tutub tənə edirdilər, müsəlmanları görəndə isə and içirdilər

kmَ i,ِaِ qbْ ُeül‫ا‬əçُ ü‫א‬s‫ َכ‬nö‫ن‬zْ ‫إ‬aِ dn‫ ُه‬edmُ iْəçُ ys‫ْن‬əiَ‫أ‬blələrَr.َ‫أ‬d)Aə-,llovanəhl-maTrəüaanlbaaifrbiquflaəayrydəəadgəəvreorsnmilzaərmzı ,rüəosdnədllmaeradyniral)al.ar(nıُ dُraaُ zn‫ َر‬ı‫ َو‬asُnal‫ا‬d‫و‬-َ

içirlər. Siz də onların batinlərindən agah deyilsiniz, əgər onlar həqiqətən

mömindirlərsə, Allah-Təalanı və onun peyğəmbərini özlərindən razı sal-

maları daha vacibdir, gərək, nifaqdan tövbə edib xalis mömin olsunlar).

həqi6q3ə)tən(ُ ,َ kُi‫ر‬mَ ‫ َو‬Aَ l‫ا‬la‫ ِد‬h‫א ِد‬-َTُ əaْ lَ ayُ aَ‫ أ‬v‫ ا‬əُ َoْ nَ uْnَ َ‫)أ‬pe-yğbəəms bmərüinnaəfmiqüləxralbifilomluirbləornlkai-,
َCِ ə‫ا‬hً ِə‫א‬nَ nَ əmَ َ o‫ َر‬d‫ َא‬uُ َn‫ن‬uَ nَ )
rın itaətindən çıxsa, (‫א‬ - həqiqətən, belə şəxsdən ötrü
cəhənnəm odu vardır. əzabında həmişəlik qalacaqlar.
(ُ ِ َ ْ ‫ ) َذ ِ َכ ا ْ ِ ْ ُي ا‬- cəhənnəm odunda əzab içində olmaq böyük zillətdir.
ma v6ə4)m( üْ ِsِ əlُ mُ aِn‫א‬laَ ِ raْ ُ ُiِّsَ ُte‫ ٌة‬h‫ َر‬zaُ eْ dِ ْ َirَ lə‫ َل‬r,َ ُ ‫ِ ُ َن أَ ْن‬ ‫א‬qَ ُ oْ ‫ا‬r‫ر‬xُ َuْrَl)ar- münafiqlər isla-
amma ki, onların haq-

qında möminlərə bir surə nazil olub o surədə möminlərə münafiqlərin

qəlblərində olan sözlərini xəbər verər. (Təbük savaşına gedəndə müna-

fiqlərdən bir dəstə bir-birilərinə deyirdilər: “Bu kişiyə (peyğəmbərə) baxın,

istəyir ki, Şamın qalalarını və qəsrlərini fəth etsin. Çox uzaq xəyaldır,” bu

sözləri istehza ilə deyirdilər. Amma onların haqqında Quran surəsinin nazil

olub işlərinin aşkar olmasından qorxurdular. Allah-Təala Hz. Peyğəmbərə on-

ların bu sözlərini xəbər verdi. Hz. Peyğəmbər münafiqləri çağırdı, onlar da and

içdilər ki, sənin və səhabələrin haqqında heç bir söz deməyiblər. Bir-birimizlə

söhbət edirdik ki, səfərimiz asan keçsin. Bu ayələrdə Allah-Təala bu mətləbə
aْ mُ َ m‫ن ا‬a‫ِإ‬
idşearkəi,edsiizr).is(t‫َن‬e‫و‬h‫ ُر‬zَ aْ َe‫א‬dَ in‫ ٌج‬,ِ ‫ا‬ ُ şِeْ yَ dْ ‫ا‬ənِ ُ ) - (ey Məhəmməd), o münafiqlərə
o ki, qorxursunuz, Allah-Təala onu

aşkar edəcəkdir. (Yəni bir Quran surəsini nazil edib gizlətdiyiniz əməllərinizi

zahir edəcək, necə ki həmin surənin ayələrində bəyan edir).

mün6a5fi)ql(əُrdَ ْ əَ ‫و‬nَ ‫ُכ א َ ُ ُض‬ ‫א‬kَ i‫إ‬,ِ ُ ُnَ َ ə ْsُöَ zْ َ ləَ rdْ ِiَ r‫ َو‬,) - (ey Məhəmməd), əgər o
soruşsan bu deyirsiniz? Hər halda, sənə

deyərlər ki, həqiqətən, biz batil sözlər danışıb zarafatlaşıb, əylənirdik ki,

527

Kəşfül-Həqayiq I

ْ َ ُ ْ َ ‫ِإ ْن‬ ْ ‫ِ ُכ‬ ‫א‬ َ ‫ِإ‬ َ َْ ْ ُ ْ َ ‫َכ‬ ْ َ ‫ِ ُروا‬ ﴾َ ْ ٦َ ٦﴿َ ﴾َ٦٥ِ ﴿ِ ْ ‫ُ َن‬ ِ َْ َْ ْ ُْ ‫ِ ُכ‬ ِ ُ ‫ِّ َو َْرب‬ ِ ِ ‫َא‬ َ‫ِ َوآ‬ ‫ُ ْ أَ ِא‬
ُ ٍ ْ ِ ُْ َْ ‫א ُت‬ َ ِ ‫َא‬ ُ ْ ‫َن َوا‬ ُ َ ِ ‫ا ْ ُ َא‬ ْ َ‫َو َ ْ ِ ُ َن أ‬ ‫او ِ ُف‬ ُ ‫َכא‬ ْ ِ ً َِ ‫َא‬ َ َ ُ ْ ‫ْ ُכ‬ ِ ٍ َ ِ ‫َא‬
ُ َْ ِ ِ ‫ْ ُ َא‬ ُ ‫ِإن‬ َُْ ََ َ ‫اا‬ ْ َُ َْ ‫ا‬ ُ َ َ ‫َن‬ َْ
َ
‫ا‬ ِ ُ ِ ُ ْ ِ ْ ‫ِא ْ ُ ْ َכ ِ َو‬ ‫و َن‬ ُ ُ ْ َ
ُِ ‫َא‬ ‫ا‬
﴾٦٧﴿ ‫َن‬ ْ

yol getmək asan olsun. (‫ِ ُ َن‬ bْ َ uْ َ üْ zُ ْ r‫ ُכ‬xِ aِ hُlı‫ َر‬ğ‫ َو‬ınِ ِ ı‫א‬zَ َ‫ َوآ‬qِ ə‫א‬bِ َ‫أ‬ulْ ُ ) - (ey Məhəmməd),
o münafiqlərə de ki, sizin edilən deyil, Allah-

Təalaya, onun ehkamına və peyğəmbərinə istehza edirsiniz? (Bu istehza-

nın cəzasını çəkəcəksiniz).

heüdْ t‫ُכ‬eçəmçü,ْ ِ (nə6bٍَk6َdiِrِ‫)א‬iüَِ güْ()çə‫ا‬üzُ‫و‬r-r‫ار‬nُ düِəُ َ‫א‬əngi‫ َْכ‬msَəütْrəzaُ َ yn)sَ qəِi-zəًiəzَbِizmh‫א‬suَaatülbe‫ب‬rnhْoeaelzِّ dudَafُəinə)qremn-litəkdd(ar.ətiziöynn.vin(bsbioْəiz‫ ُכ‬nreِ ‫א‬rütqَmaçr‫ ِإ‬üəukynَ püْiَubfyr)naْ üُAulْnaَl‫َכ‬nül(atdzöhْ aَvz-)nbTa-əhəüaihezrldəraəqoxynlaiadqlhəuəalrtıs.iqə)i(noəْe,lfَtdvimsuteqəeُ tyْhlsَaiəznr‫ْن‬kaı,‫ِإ‬

bir-b6i7r)ilə(riٍnْinَ ْeِynْ iُdُirْ .َ B‫ ُت‬ir‫א‬-َ ِb‫ َא‬iُrْ i‫وا‬lَ ər‫ َن‬inُ iِ ‫א‬dَ ُ oْ ‫ا‬s)t - münafiq kişilər və qadınlar
tutarlar, and içərlər ki, biz də
yməa-‫ف‬lsaِ l‫و‬yüiədُesorlْnəailَnmlərْm‫ا‬dı)anmə-ağdnıoüoa)lnnlanəalarmanfdçrirıaqmıxnnleaəaıxdrrqlüildi.bansırY,ubdxisamaiühlyanseaynuçnəesathdiviyseabdyayxuaənitxrtd*lliuəOəlerrront,iknmlumsidi,əzəapzzdnğilikəəsınrbrvq.iəard(eqditeْ məُaybَbğiuəِliaَlzdhَənlurəَə.rrem‫ا‬.(d‫ا‬kəِ əOliَrُ l,َəl)‫ن‬əَəsrrə-liْ l.bَ (əAْ(Aَər‫َْو‬blillnُ ldaَِai‫َِכ‬həhَْْb‫أ‬n--ُ TT‫ن‬aَْ ‫א‬Aِğəəala‫َُن‬lall‫و‬lِaaayْ ُ َyhnı‫َ ُو‬bْa-)ıَ

Təala da onları yaddan çıxarıb öz lütf və rəhmətini onlardan kəsər. (Bu

xüsusiyyətlər münafiqlərin xüsusiyyətləridir, möminlərdə belə xüsusiyyətlər

olmaz). Hərçənd özləri and içib deyirlər ki, biz də siz möminlərdənik,
bununla belə o münafiqlər necə sizdən ola bilər? (‫َא ِ ُ َن‬ k‫ ا‬aُ mُ iَ ldِ ِi‫א‬rَ lُ əْ ‫ا‬r.‫) ِإن‬
həqiqətən, münafiqlər nifaq salmada inadkar və asilikdə ْ -

(*Qeyd: Bu ayənin hökmüylə Allah-Təalaya, Qurana və peyğəmbərə iman gəti-
rən o şəxsdir ki, xeyri əmr, şəri qadağan edər, əlində olan dünya malını Allah-Təala
yolunda, ümmətin övladlarının ehtiyacı yolunda sərf edər. Kimdə bu xüsusiyyətlər
olmayıb bunların ziddi olsa, o şəxs mömin deyil, münafiqlərin cərgəsinə daxil-
dir, biz müsəlmanlar özümüzü mömin hesab edirik, amma qeyd olunan bu mömin
xüsusiyyətlərin heç biri bizdə yoxdur, Qurani-Şərifin hökmlərinə əməl etməyən şəxs
öz adını necə müsəlman qoya bilər? Zənginlər bir fikir versinlər, hansı ayədə asilər
və münafiqlər məzəmmət olunur, onun arxasınca ehsan və sədəqə verməyi tərk edən
şəxslər də məzəmmət olunurlar, ar olsun dünya malını yığıb saxlayan şəxslərə, dünya
malını elə yerdə sərf etmək lazımdır ki, insanın əbədi səadətinə bais olub, adı həmişə

528

Tövbə surəsi

ْ ُ َ ‫ُ َو‬ ‫ُا‬ ُ َ َ َ ‫َو‬ ْ ُ ُ َْ َ ِ ‫َא‬ ِ َ ِ ِ‫א‬ َ َ َ َ ‫َא َر‬ ‫َْ ْ ُِכ ُכא َْر‬ ‫َوا‬ ‫َא ِت‬ ِ ‫َא‬ ُ ْ ‫َא ِ ِ َ َوا‬ ُْ ‫ا‬ ُ ‫َو َ َ ا‬
‫ا‬ ََُْ ‫َא‬ ‫َوأَ ْو َ ًدا‬ ً ‫أَ ْ َ ا‬ ‫َوأَ ْכ‬ ‫ًة‬ ُ ِ َ‫أ‬ ‫َכא ُ ا‬ ْ َِ ِ ‫﴾ َכא‬٦٨﴿ ِ ُ ِ ‫ِ َ َ َ َا ٌ ِب‬
‫ا‬ ُ ‫َא‬ ْ ‫ي‬ ِ ‫ُ ْ َכא‬ ُ ‫ْ َو‬ َ َ ََ ِ ‫ِ ُכ‬ ْ ‫ْ ُכ‬ ْ ِ َ ِ ‫ََ ا‬ ْ ‫ِ ُכ‬ َ َ ِ ََُْْْ ٌ ِ ‫أُو َ ِ َכ‬
ِ ِ ‫َא‬ َْ ‫ِة َوأُو‬ ِ ْ ُ ُ ‫ْ أَ ْ َ א‬ ‫َא‬ ْ
ْ ُ ْ ْ‫ُ ا‬ َ ْ َ ْ ‫َכ َ א ا‬ ‫ا‬ ْ َ َ
﴾٦٩﴿ ‫و َن‬ ِ ‫َ ِ َכ‬ ِ َ ْ ‫ْ َא َوا‬
ُ َ

xeyirlə zikr edilsin. Necə ki keçmiş zamanlarda xeyirxah işlər görən şəxslərin ortaya
qoyduqları müəssisələr nə qədər ki yaşayır, onların qurucularının da adları dünyada
həmişə yaşayacaqdır).

nafiq68k)iş(i‫א‬lَ əِrəَ , ِmِ ‫ א‬üَ nَ aَfiَ q‫ َر‬q‫ َא‬a‫ َر‬d‫ א‬ı‫ُכ‬nْ l‫وا‬aَ r‫ت‬aِ ‫א‬vَ ِ ə‫ُ َא‬kْ ‫ا‬a‫ َو‬fiَr ِşِ ə‫َא‬xُ sْ ‫ا‬ləُ r‫ا‬əَ cَ ə‫ َو‬h) ə-nAnləlmahə-Tzaəbaılnaımvəüd-
dَ eِ y)i-l,
edibdir və cəhənnəmdə qalmalarını təyin edibdir (laْ ُzُ ımْ َ cəhənnəm
əzabı onlara kifayət edər. Onlara daha başqa əzab cəhənnəm

əzabından böyük əözzabrəohlmmaəzti.n(dُ ə‫ ا‬nُ ُ kَ َ əَ ‫و‬nَ )a-r Allah-Təala bu əzabla birlikdə
onlara lənət edib edər, heç vaxt onlara rəhmət
ُِ
edib, əzabından xilas etməz, (ٌ ‫َ َ ا ٌب‬ ْ ُ َ ‫ ) َو‬- onlardan ötrü həmişəlik
əzab vardır.

daolarlüartnıınqyv6oaa9vr)məm(imüadْ nl‫ُכ‬iöı.anِhْ(fَdkiْ qaəِْ ِnmlِ əَ rlَ َəiidnِzِ i‫ا‬z‫א‬lə‫َכ‬əəُ)mtrَ .ْ-aəَ (ll‫ْا‬sdl‫אًد‬iəَız)rَl‫و‬aْi-mَ‫أ‬r‫و‬kَ .süiOimًzn‫ا‬dَailْdəəfَ‫أ‬inziqَrzَ .‫כ‬lْəəəَ‫(أ‬v‫و‬tَr‫ ًة‬l)viənُə-rllْvəə‫ُכ‬dəmْmüِ səniəlzyşlَdəağَ‫أ‬rədu‫ا‬inalُ s‫א‬o‫َכ‬çio)zlonud-xlbəaqm,nrüAaaəvllvqlvlaavəihsrətmıl-ləTvdrəəəitüaösnelivadyzldaidaladəədnnna-

qafil olub şükür etmədilər. Nəfsani arzularına əməl etmək onları Allah-
Tisətəaklalədraəntaubzeaoqlluabşddırüdnıy. a(dْa‫ِ ُכ‬qiَ sَ mِ əْtُ iْnَ iْ zَ
ْ ‫ ) َא‬- siz münafiqlər də nəfsani
olan mallardan ləzzət alıb, Allah-
qəvavfiəllkoliuşbəxşüslkəür rneətfmsaəndiinairzz.u(lْaِ rِ aَ َ taِ bْ ‫ ُכ‬eِ ْ oَ lْuِbَ, ِ‫ا‬
Təaladan öz َqَ iْ sَ mْ ‫ ا‬ə‫َ א‬t‫כ‬lَ ə)r-inndeəcnə
ki sizdən

ləzzət alıb, Allah-Təaladan qafil oldular. (Siz münafiqlər küfr və inadda

onlara bərabərsiniz, baxın görün, onlardan ötrü nə əzab olubsa, sizdən ötrü
‫א‬əَ m‫ي‬əlِ lə‫ َכא‬rəْ
də o cür əzab olacaqdır). (‫ُ ا‬ ُ qْ uُ r‫َو‬ş)an-döınzüızn.üGzdöərnünəvovnəllakrilıənr kimi
siz münafiqlər də batil və boş dün-

yadakı yaxşı əməlləri nə oldu? Onlara heç bir fayda vermədi. Sizin də
əəmvvəəlllkəri imniüznoafciqülrəroinlacəamqədlılrə.ri(‫ِة‬dَ üِ nَ ْ y‫ َوا‬ad‫ َא‬aْ ِ axْ iُ rُ ‫א‬əَ tْdَ‫أ‬ə ‫)أُو َ ِ َכ‬
‫ا‬ ْbَ aِ tَ il oldu, - sizdən
və (sizin də
Oolnalcaarqadıərz)a. b(‫ َن‬e‫و‬dُ ilِ m‫ َ א‬əْ ‫ا‬siُ nُ in‫ َכ‬sِ əَ ‫و‬bُ‫وأ‬əَ )b-i öəzlbəməttəəll,əornidlairr.
əməlləriniz onlar kimi batil
özlərinə ziyan vuranlardır.

(Habelə siz münafiqlər də özünüzə zərər verib, əməlləriniz axirətdə sizə əzab

edilməsinə səbəb olacaqdır).

529

Kəşfül-Həqayiq I

ِ َ ْ ُ ْ ‫َوا‬ َ َ ْ َ ‫َ א ِب‬ ِْ َ‫َ َوأ‬ ِ ‫ا‬ َ ْ ‫ِإ‬ ‫َو َ ْ ِم‬ ‫ْ َوو ََِوُ َف ِכَوَد‬ ‫َא ٍد‬ ‫َو‬ ‫ُ ٍح‬ ‫َ ْ ِم‬ ْ ِ ِ‫َא َ ِْت‬ ْ ِ َ ِ‫ا‬ ُ ََ ْ ِِ ْ َ‫أَ َכَא ْ ِت‬
ِ ْ ُ ْ ‫َوا‬ ﴾٧٠﴿ ‫َن‬ ‫َو‬ َْ ْ ُ َ ُ ْ َ‫أ‬ ‫ْ َכא ُ ا‬ ْ ُِ ‫ا‬ ‫َכא َن‬ َ ‫َא ُء‬ ِِّ َ ْ ‫ِא‬ ُُْ ُ ‫ِِ َ َََْوאאُُ ُِِْتت َُُر‬ َ‫أ‬
‫َن‬ ُ ْ ُ ‫َ َة َو‬ ُ ِ ‫ْ َכ‬ ‫ْ ُِכ‬ ‫ا‬ ِ ٌ ‫َ ْ َ ْ َن‬ َُ ِ َ ‫ُ و َن‬ ُ‫َ ِ َ َْכ‬ ‫א‬ َ َ ْ ‫أَ ْو‬ ْ ُُْ
‫َن‬ ُ ْ ُ ْ‫ُا‬ ‫ُ َن ا‬ ُ َ َ َِ َ ‫ا‬ َْ َ َْ َ ‫ْ ِ َא‬ ٍ ْ ُ َ ‫َن ا‬
ِ ِ ُ ْ ‫ِא‬ َْ ْ‫ا‬ ‫َ א ٍت‬ ْ ُ ْ ‫َوا‬
َ ‫َא‬ ‫ا َכא َة‬
ِ ‫﴾ َو َ َ ا‬٧١﴿ ٌ ‫ِإن‬ ُ ‫ا‬ ُ ُ َُ ‫أُو‬ َ ُ ‫َو َر‬
َِ ِ ‫א‬ ‫א ُر‬ ِ ‫َ ْ ِي‬
ِ َ َ ْ ُ ْ ‫َوا‬

cama7a0t)la(rْ ıِ nِ ْ َ xْ əِ bəَ rِlə‫ا‬rُ iَ َ yْ eِ tِ ْiَşmْ َ َ‫أ‬ə)y-ibdbiərs?bu(Amsiüonlaufbiqltəürğəyaonnlaertddiaknlərəivvüəçlükni
H‫ت‬Aِ lu‫א‬l‫ َכ‬adِ hَ p-ْ Tُeْyə‫َوا‬ğa)lə-aməobznaəlarbrinaolqnueöncvaəmnəücza,aAmbdaetacdatilm?a)raba( tuَ ıَ n,ْ Slَ aa‫ب‬rِlde‫א‬hَırp:ْ َ‫أ‬eN‫ َو‬yuğَ həِ m‫ا‬pَ ْeb‫ ِإ‬yə‫ ِم‬ğrْ əَi‫و‬nَm‫َد‬qböəُ vَr‫َو‬min‫א ٍد‬ücَ ,‫و‬aَ Sm‫ٍح‬əmaُ au‫ِم‬tdıْ َ,

camaatı, İbrahim peyğəmbərin camaatı, Şüeyb peyğəmbərin qövmü,

Mədyən şəhərinin camaatı, Mötəfikilər* (Lut peyğəmbərin əhlinin yaşadı-
ğı yer) (‫َא ِت‬ ِّmَ ْ ‫א‬öِ cْ üُ ُzُə‫ُر‬ləْrُlْəَ َ‫)أ‬gə-ldbiuləqr,emydöcoüluzənlaənri
aşkar olan camaatlara da peyğəmbərləri
qəbul etməyib peyğəmbərlərə
‫א‬eo‫ َכ‬tlddْ ‫ِכ‬iu.َ l‫َ(و‬a)ُ r-‫ا‬. ‫َن‬la‫ َכא‬k‫א‬iَnَ
iman gətirmədilər. Allah-Təala onlara əzab göndərib həlak
oْ nُ َlaِ ْ rَ ِ ) - Allah-Təala onlara zülm edən deyil, (‫َن‬ əُ zِ ْaَbْaُ lَ aُ yْ َ‫أ‬i‫ا‬qُ
özlərinə zülm edib, Allaha itaətdən çıxıb,

(*Qeyd: Mötəfikat - Fələstində bir yerin adıdır. Orada 7 qəsəbə var idi. Lut on-
lara göndərildi, onlara Sodom da deyilir, bu camaatların hamısını Allah-Təala həlak
edib, axirətdə də onlara əzab edəcəkdir).

dınla7r1)b(ir-ٍ bْ iَ r‫ُء‬i‫א‬lَəِ ‫و‬rْ َ‫أ‬inْ iُ dُ oْ َ s‫ت‬tُ t‫َא‬uِ tْ aُ rْ ‫وا‬lَ a‫ن‬rَ , ُ (ِ Nْ ُ eْ ‫ا‬c‫ َو‬ə) - mömin kişilər və mömin qa-
ki münafiqlər bir-birilərini dost
loəhmtِ ıu‫َכ‬lnibbstöْ uasُəmhrəْnt‫ا‬l)sətaiəipnmr-n,)eli,əipAy)şriyğəvlisloəneayvmxrhexəsərb-aürTxiəlsnəərəmuəbrias.nüiliysa(yəneُ yəَaitrətmifəartiُ hiəqə‫ر‬əَ r‫و‬mtlblَ ləleəuəَ rdrred‫ا‬.iədm‫ن‬uَ r(qir‫َة‬blöa‫ُא‬:ə‫َכ‬mdrِyo.aُ ian‫َ(وا‬nğx)ُl‫ َن‬alaşə‫ا‬-nrıُrُabْviُُe‫و‬üəَُdld)ütَ əgoü-trْösfَnltzmَəvəhr‫כ‬təal.َuölş(ِrktlَ ‫ة‬eَ‫و‬aməmyُ‫أ‬rhَ)alılmə-nəzr‫ا‬ırlbəinad‫َن‬terəiə.lznməُ əAi(krmِ‫ُف‬lş‫و‬aِlَae‫و‬aö)tdmıhmُ -niْ -biَıiTnlnْ,‫(א‬aəeِ (1şmad‫ِن‬0َəli‫َو‬xa-abdُsyz‫ن‬,َ ُalıaْəuَْ )qَrbcvْ əَıia-ə‫و‬-rَ,

cənnətdə onlara ev bəxş edəcəkdir, (Necə ki münafiqləri rəhmətindən kənar
(kٌ ə‫ِכ‬səَ hٌ iِ kَ mَ ə‫ ا‬t‫ ِإن‬ü) z-rhəəöqziqəəmtəənl,inAilnlachə-zTaəsaınlaı
edib cəhənnəmə daxil edəcəkdir).
bütün məxluqata qalibdir. Hər

verəcəkdir.

72) (v‫ ُر‬ə‫َ א‬ mْ َ ْ ö‫א ا‬mَ ِ iْ nَ qْ ِa‫ي‬dıِ nْ lَ a‫ت‬rٍ a‫א‬ َax‫ِت‬ir‫َא‬əِ tْ dُ əْ ‫ َوا‬aَğaِ ِcْlُaْ r‫ُ ا‬ın‫ا‬ıَnَ ‫و‬vَ )ə-qAəlslralhər-Tinəianlaalmtınömdainn
kişilərə
çaylar axan cənnətləri vəd edibdir. (‫ ) َ א ِ ِ َ ِ َ א‬- o cənnətlərdə həmişəlik

530

Tövbə surəsi

ِ ِ ‫أَ َא ا‬ ‫َא‬ ِ ﴾٧٢﴿ ُ ِ َ ْ ‫ا‬ ِ ‫ُز‬ ْ َْ ‫ا‬ َ ُ ‫َذ ِ َכ‬ ُ َ ‫أَ ْכ‬ ِ ‫ا‬ َ ِ ‫َ ا ٌن‬ ْ ‫َو ِر‬ ‫ٍن‬ َْ ‫א ِت‬ ِ َ ِ ً َ ِّ َ َ ‫א ِכ‬ َِ َ ‫َو‬
‫َن ِא‬ ُ ْ َ ﴾٧٣﴿ ُ َ ‫ا‬ َ ْ ِ ‫َ ُ َو‬ َ ْ ُ ‫ْ َوا‬ َ ‫َو‬ ْ ِ َْ َ ْ ُْ ‫َوا‬ َِ ‫َא‬ ‫َوا‬ ُ ‫א َر‬ ‫ْ ُכ‬ ‫ِا‬ ‫َא‬
‫َא‬ ْ ِْ ‫َ ا ْ ُכ‬ َ ِ ُ ْ ‫ا‬ ‫َא‬ ُ ‫َא‬
‫َכ‬
ْ َ َ ‫ا َو‬

bqpuaalkaşcveayəqləglaröirz,əA(l‫ن‬lٍ olaْ lَahn-‫ت‬Tِ m‫א‬əaَ əlnazِ imllً əَöِّ rَ mviَ nə‫ ِכ‬l‫א‬qəَ rəَ ə‫و‬sَ )rlvə-ərdy*eevndəədirm.eAdömimbidmnilraə, r(Aəُ َ l‫ْכ‬Əlَ‫أ‬adِhn‫ا‬-Tَ bəِ aa‫ٌن‬ğla‫ا‬lَanrْın‫ر‬ıِ n‫) َو‬döa-z

bəndəsindən az da olsa razı qalması bu qeyd olunan şeylərdən böyükdür,

(Allah-Təalanın bəndəsindən razı olması bu şeylərin hamısını yaddan çıxarar,
nbeirmşeəytəisvtaəsmiləozl)m. (aَ qُ d‫ َכ‬ırِ ‫َذ‬,
çünki dost dostunun razılığını sevər, ondan başqa heç
oُ nِ dَ aْ ‫ ا‬n‫ُز‬ َ ْ ‫ )ا‬- Allah-Təalanın
ْ böyük nemət olmaz. cüzi bir razılığı böyük

(*Qeyd: Ədn - behiştin bir qisminin adıdır).

s.ə.s)7m3)ü(şَ riِ kِ ‫َא‬ vُ əْ ‫ َوا‬m‫א َر‬ü‫כ‬nُ ْa‫ ا‬fِiqِ ‫א‬lَərləِ s‫ ا‬i‫א‬lَaَ‫أ‬h‫َא‬ ) - ey peyğəmbər, (yəni ey Məhəmməd
vasitəsilə cihad et, amma münafiqlərlə

dəlil və sübutla cihad et, bəlkə, nifaqlarından qayıdıb imana daxil ol-
vsuənmlaür,naəgfiəqrləirtaləətciehtamdəseətlmərə,kmdəüş(rmikülşərrikilqərəətlsəayveatşimr.a(qْdِ aْ َ,َ mْ üُ nْ a‫َوا‬f)iq-ləmrəüdşrəilkil
mol,əs(kُ əِnَlْə‫ا‬ri َ ْcِ ‫و‬əَ hُ ənَ َ nəْ mُ ‫وا‬dَ ْ iَ r‫َو‬,) - əgər
və sübut gətirməkdə) şiddətli və qəzəbli nə pis
iman gətirməsələr, onların axirətdəki

dönüləcək yerdir cəhənnəm. (Hz. Peyğəmbər Təbük səfərində bir neçə gün

yubandı, o günlərdə bu ayələr Hz. Peyğəmbərlə cihada getməyib Mədinədə qa-

lan münafiqlər haqqında nazil oldu. Münafiqlərdən bir nəfər –Cülas ibn Süveyd

adlı şəxs dedi: “Əgər Məhəmmədin Mədinədə qoyub gəldiyimiz qardaşlarımız,

ağalarımız və rəislərimiz haqqında dediyi sözlər haqdırsa, onların halı belə olan-
da biz ulaqdan betər olarıq,” (bu sözü istehza ilə dedi). Ənsar möminlərindən
Amir ibn Qeys dedi: “Bəli belədir, Məhəmməd hər bir sözündə sadiq və sən
ulaqdan betərsən”. Bu söhbəti Hz. Peyğəmbər eşitdi. Cülas ibn Süveydi çağırdı.

Cülas and içdi ki, elə söz deməyib. Amir əllərini yuxarıya qaldırıb dedi: “İlahi,

mən yalançının təsdiqini, bu doğru deyənin təkzibini peyğəmbərinə nazil et”.
Ondan sonra Hz. Peyğəmbər Təbükdən qayıdanda münafiqlər Hz. Peyğəmbərə
zərər vurmaq məqsədilə məşvərət etdilər. Hz. Peyğəmbər təpənin yamacına
çıxanda münafiqlərdən 12 nəfər Hz. Peyğəmbərə hücum etmək istədi, amma

Hz. Peyğəmbər bundan xəbərdar olub, münafiqlərin istəyi reallaşmadı. Hz.

Peyğəmbərin önündə Əmmar ibn Yasir, arxasınca Huzeyfə ibnül-Yaman ge-
dirdi. Birdən dəvə səsi eşitdi. Hz. Peyğəmbər o münafiqləri Huzeyfəyə xəbər

verdi. Bu barədə sıradakı ayə nazil oldu).

bir s7ö4z)d(e‫ ا‬mُ ‫َא‬əy‫َ א‬ibِ lə‫ ِא‬r,‫( َن‬Nُ ِ eْ cَ )ə -kimCüünlaasfiaqnldəriçAdlil)a, h(-ِ Tْ ‫ ُכ‬əْ ‫ا‬aَlaَ ِy‫ َכ‬a‫ا‬ and içirlər ki, heç
ُ ‫َ ْ َא‬ َ ‫ ) َو‬- yalandan

531

Kəşfül-Həqayiq I

‫ْ ِ ِ َ ِ ْن‬ َ ْ ِ ُ ُ ‫َ َِوة َر َ ُو‬ ُِ ‫ا‬ ُُ ‫َא‬ ْ َ‫أ‬ ‫أَ ْن‬ ِ ‫ِإ‬ ‫ا‬ ُ َ َ ‫َא‬ ‫َو‬ ‫ُا‬ ‫َא‬ َ ِّْ َ ‫ِ َא‬ ‫َو َכ َ ُ وا َ ْ َ ِإ ْ َ ِ ِ ْ َو َ ا‬
‫ا ْ َ ْر ِض‬ ِ ْ َ َْ ‫َوا‬ ‫َא‬ ْ ‫ا‬ ‫ًא‬ ِ َ‫أ‬ ‫َ َا ًא‬ ُ ‫ا‬ ُ ُ َ ُ ‫ْا‬
ُ ‫َא‬ ْ َ َ َ ‫َ ُ ْ َو ِإ ْن‬ ‫ا‬ ً ْ َ ‫َ ُכ‬ ‫ُا‬ ْ ُ َِ
﴾٧٤﴿ ٍ ِ َ ‫ٍّ َو‬ ِ ‫َو‬
َ

and içirlər, həqiqətən, söyləməklə kafir olduqları o küfr kəlməsini dedilər.
e( tْ dِ ِiləَ rْ .‫ْا َ( ِإ‬
girişdilər (َ ُ T‫ َوَاא‬əُ bَْ ‫ََכ‬ü‫א َو‬k)َ dِ-ə‫ا‬vnəqَ m‫و‬aَ )yüı-sdəamlnmüdananaHfoiqzld.ləPurqeydmğaüənmvsəboffənərrqiaqokəltaalfəibryielomtlidrəumdqiəklkalərirısnitəıbdaiirşlkəiraş)ər,
(lüِ ِ tflْ َərْ iِ ُv‫א‬aَ ْ rَ‫أ‬l‫ن‬ıْ َ‫أ‬etd‫ا ِإ‬iyُiَ
iُ lُ ə ُo‫ َر‬n‫ َو‬lُar‫ ا‬ıُ َü‫א‬çَ ü‫) َو‬n-Hvəz.sPırefyAğləlmahb-əTrəəaleayivbə peyğəmbəri öz
tutub onu qətl

etmək istədilər, halbuki hamısı yoxsul idi. Peyğəmbərin mübarək gəlişi

ilə Allah-Təala onları zəngin etdi. Bunun əvəzində gərək şükür edəydilər.

Amma kafir olub ona eyib tutub, istehza edib, qətlə yetirmək istədilər).
(ayy‫َ ِة‬xaeْ ُِrixََrşْüə‫اا‬ı‫ًو‬tَdzْdü‫א‬ıَ َrəْn,‫כ‬şdAُ ‫ا‬i)əَdl-l‫ا‬dnaəُəəhtg-ُlbَTəiir‫ن‬əْərzِatَ daö)laobv-sbtetöəə,ddvgnəbəərənrə. bl(əümٍirrzüiِ nkdَniööaَmqn‫و‬fَ iədqəbٍّəklِ uər‫ َو‬rsleəْdetlِ əədö‫ض‬nrvə,ِrboA.‫ْر‬əَl(lmْ l‫ا‬eaِathsz‫ ِא‬-əً.T,ْ ِ(َُ‫أ‬əStَ öa‫אא‬əً ‫ا‬vlَ hَa‫َو‬baَ)əob-ُ nəo‫ا‬odlannəُ rlnُlaaْaِّrSrَdddُəüala‫ا‬ənnْ nbyَ əَööaَ tti‫ن‬brrْv‫ِإ‬üünə‫َو‬

Hatib adlı şəxs dedi: “Ey Peyğəmbər, dua et ki Allah-Təala mənə çox mal

versin”. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Ey Sələbə, şükür edəcəyin az mal səni

şükürsüz edən çox maldan yaxşıdır”. Sələbə yenidən dedi:“Ey Peyğəmbər,

səni haqq peyğəmbər olaraq göndərən Allah-Təalaya and olsun ki, əgər Allah-

Təala mənə çox mal versə, Allah-Təalanın o malda qoyduğu hər bir haqqı-

nı ödəyərəm”. Hz. Peyğəmbər ondan ötrü dua etdi. Bir neçə qoyunu, keçisi

var idi, Allah-Təala onlara bərəkət verib ilbəil artdı. Mədinə onlara dar gəldi.

Sələbə köçüb Mədinədən kənar bir yerdə məskən saldı. Cümə namazına gələ

bilmədi. Hz. Peyğəmbər Sələbəni soruşdu, dedilər ki, malı elə çoxalıb ki, bi-

yabana sığmır. Buyurdu: “Vay olsun Sələbəyə,” ondan sonra Hz. Peyğəmbər

zəkat toplamaq üçün iki nəfər göndərdi. Hər yerdən zəkat aldılar. Sələbənin də

yanına gedib zəkat istədilər. Peyğəmbərin hökmünü ona oxudular. Dedi: “Belə

zəkat olar? Bu cizyədir, müsəlman şəxsdən cizyə almazlar. Qayıdıb gedin,

mən də bir fikirləşim”. Qayıdıb gəldilər. Elə ki Hz. Peyğəmbər onları gördü,

buyurdu: “Vay olsun Sələbəyə”. Ondan sonra o şəxslər Sələbənin əhvalatını

peyğəmbərə nəql etdilər. Ondan sonra bu ayə nazil oldu. Sələbə malının

zəkatını toplayıb, Hz. Peyğəmbərə gətirdi. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Allah-

Təala səndən zəkatı qəbul etməyi qadağan edir, - onun zəkatını qəbul etmədi”.

Sələbə eyvah edib başına torpaq tökdü. Hz. Peyğəmbərin vəfatından sonra o

zəkatı Əbu Bəkirin hüzuruna gətirdi. Əbu Bəkir qəbul etmədi. Əbu Bəkirdən

sonra Ömər ibn Xəttabın hüzuruna gətirdi, o da qəbul etmədi. Ömərdən sonra

532

Tövbə surəsi

ْ ِ ْ ُ ‫א آَ َא‬ َ َ ﴾٧٥﴿ َ ِ ِ‫א‬ ‫ا‬ َ ِ ‫ًא‬ َ ِ ‫َ ُכ‬ َ ‫َو‬ َ َ ََ ِِ ْ َ ِْ ‫َא‬ ‫آَ َא‬ ِْ ََ ‫ا‬ ََ ‫َא‬ ْ ِ َ ِْ ُ ْ ِ ‫َو‬
‫ا‬ ُ ْ َ‫ُ ِ َ א أ‬ َ ْ ْ َ ‫َ ْ ِم‬ َ ‫ِ ِ ْ ِإ‬ ُُ ِ ‫َא‬ ْ ُ ََ َ ﴾٧٦﴿ ‫َن‬ ُِ ُِ ُْ ‫َو‬ ‫ْا‬ ََ ‫ِ َو‬ ِ‫ا‬ ُ ‫א‬ ِ ْ َ
َ َ ْ ‫َن‬ ْ ‫َ ْכ‬ ‫ُا‬ ‫َכא‬ ‫َא‬ ِ ‫َو‬ ‫و ُه‬ َ َ ‫ا‬
﴾٧٧﴿ ُ ‫َو‬
ُ َ َ

Osman ibn Əffanın hüzuruna gətirdi. O da qəbul etmədi. Osmanın zamanında
Sələbə həlak oldu. Hz. Peyğəmbərin Sələbədən zəkatı qəbul etməməsi buna
işarədir ki, gərək, hər bir şəxs üzərindəki borcunu xoşluqla, fərəh və sevinclə
versin, nəinki qorxu və riya ilə Belə olanda, gərək, ondan qəbul olunmasın.
Ayə budur:)

ilə be7l5ə)ə(hَ d‫ ا‬eَ dَ ‫א‬əَ rlْ əَ r:ْ ُ (mْ ِ ‫ََو‬a)lı-bَ َməِ xِüşْnَ eatْfsiِ qə‫א‬,َl‫א‬əَəَ‫آ‬rlbdْ ِəəَ )tnt-əb,əəgozəimrşAaəxllılsnaləhzr-əTkvəaaartılnakıib,viAzeərlliöabzh, -AlTültəlfaavhlaə-
rəhmətindən dünya
şTəəxasllaənrdınənbuoyluubrdAuğlluahk-iTməiaəlamnəınl eidtəarəitkin. d( əَ nِ ِ‫ا א‬ vَ aِ xtَ
heç ‫ُכ‬çıَ َx‫ َو‬m) -arəılqb,ət(tNə,escaəlekhi

Sələbə dedi, hər bir zamanda onun kimi belə söz deyənlər çox olubdur.

Elə ki Allah-Təala dünya malı bəxş edir, tüğyan edib Allah-Təalanı inkar
(o‫ب‬lَ m‫ َ א‬asْ ıَ‫)أ‬b-əsbirizətöszazhəibmləarniənmə imzdəəxfbiedleəyşiəldxisrlə).ri
edərlər). çox görmüşük. Belə
şəxslərin

76) (ِ ِ ‫ِ ُ ا‬ َ ِِ ْ َ ْ bِ əْ xُ ş‫َא‬ َ‫) َ َ א آ‬ - elə ki Allah-Təala öz lütf və rəhmətindən
onlara dünya malı etdi, xəsislik edib, Allah-Təalanın vacib etdi-

yi zəkatı da vermədilər. (‫ُ َن‬ əِ hْ ُdləْ ُr‫و‬iَ n‫ا‬əْ sَ aَ ‫و‬dَ )iq- Allah-Təala ilə etdikləri
əhdlərindən üz döndərdilər və olmadılar.

nifaq7a7)y(eُ rَ ْ َ vْ َe‫م‬rِ dْ َ i, َA‫ ِإ‬lْlaِ ِ hُ-ُ Təِa‫א‬lًa‫ ِ َא‬ilْəُ َ qَ ْaَ rَ )şı-laAşallcaahq-Tlaəraı lagüonnəlaqrəındəqrəlhbeləçrivnadxət

qəlblərindən nifaq çıxmaz. (Qəlbləri nifaqla dolu və özləri münafiq olaraq
َ‫أ‬b‫א‬iَrِ )o-səibkəi bsəəbgəöbrəə
oqniylaamrıəntdqəəldbilrəirləinrldərə).n(if‫ ُه‬a‫و‬qُ َa‫ َو‬y‫א‬eَ rَ ‫ْ َُ اا‬ görə, Allah-Təala
verdi, ki, Allah-Təala ilə

əhd edib vəd etmişdilər ki, mallarından sədəqə və zəkat versinlər, əhdi
xُ ِ ü‫ ْכ‬sَ u‫ا‬sُi‫א‬y‫ َכ‬y‫א‬əَ tِ ‫ َو‬o)l-sab, ior
pozub vədlərinə vəfa etmədilər, (‫َن‬ də o səbəbə görə ki,
yalan danışan idilər. (Kimdə bu iki şəxs münafiqdir, bir*

hədisdə münafiqin 3 xüsusiyyəti nəql olunubdur. İkisi bu ayədə zikr olunan,

3-cüsü əmanətə xəyanət eyləməkdir. Buyurubdur: “Kimdə bu 3 xüsusiyyət

olsa, o şəxs münafiqdir”. Müsəlmanlar bu sözlərdən ibrət götürsünlər).

(*Qeyd: Hədisin ayə ilə ziddiyyəti yoxdur, ayədə münafiqlərin xüsusiyyəti iki
şeylə məhdudlaşdırılmayıbdır ki, hədis ona zidd olub Qurana müxalifi olsun, bəlkə,
ayədə münafiqlərin bu iki xüsusiyyəti qeyd olunubdur, ola bilər, münafiqlərin başqa
xüsusiyyətləri də olsun. O səbəbdən hədisdə 3-cü xüsusiyyət bəyan olundu).

533

Kəşfül-Həqayiq I

َ ِ ِّ ُ ْ‫ا‬ ‫ُ و َن‬ ِ ْ َ َ ِ ‫﴾ ا‬٧٨﴿ ‫ِب‬ ُ ُ ْ ‫ُم ا‬ َ َ ‫َ ا ُ ْ َوأَن ا‬ ْ َ ‫َ ِو‬ ُْ ِ ُ َ ْ ََ ‫أَن ا‬ ‫ا‬ ِ ُ َ َْ ْ َ َ‫أ‬
ْ ُ َ ‫َو‬ ُ ِْ ُ‫ا‬ َ ِ َ ْ ُ ْ ِ ‫َ َ ْ َ ُ و َن‬ ُْ َُْ ‫َ َ ِ ُ و َن ِإ‬ َ ‫َوا‬ ‫َא ِت‬ َ ‫ا‬ َِ ِ ْ ُ ْ‫ا‬ َ ِ
ْ ٌ َ‫أ‬ ‫ا ٌب‬ َ َ
﴾٧٩﴿ ِ

qətən7,8A) (llْaُ h‫َ ا‬-Tْ َ ə‫ َو‬aْlaُ oِ nُlaَ ْrَ ınَ ‫ا‬b‫ن‬aَ‫أ‬t‫ا‬inُ lَ əْ rَ inْ َ َ‫أ‬d)ə-oblaəns münafiqlər bilmirlər ki, həqi-
nifaqa və bir-biriləri ilə gizlin
dhaəqniıqşıəbtəinsl,aAmlalahey-Tibəatulatubbüttüənnəqeetydbikilşəlrəirnidnədnənagxaəhbdərırd?ar(‫ب‬dِ ırُ ُ vْ ‫ا‬ə‫ ُم‬heَ çَ b‫ ا‬i‫ن‬rَ‫َوأ‬ş)ey-

onun elmindən kənar qalmaz. (Təbük savaşı şiddətli isti bir havada vaqe oldu,

Mədinədə yeməli şey az tapıldığı halda, müsəlmanlar Təbük savaşına gedən

qoşuna kömək etdilər. Əbdürrəhman ibn Əfv 4 min dirhəm gətirdi, dedi: “Ey

Peyğəmbər, 8 min dirhəm varımdır, 4 min dirhəm gətirdim. Allah-Təaladan

ötrü islam yolunda sərf olunsun, 4 min dirhəm də ailəmdən ötrü saxladım”. Hz.

Peyğəmbər buyurdu: “Allah-Təala gətirdiyinə və saxladığına bərəkət versin”.

(Əbdürrəhman çox zənginləşdi, vəfat edəndə 4 xanımı var idi, Təmazər adlı xa-

nımına malının 8-də 1 hissəsi - 80 min misqal qızıl miras qaldı. Hz. Peyğəmbər

heç kimə deməyib ki, mal-dövlət pisdir, yoxsul olmaq yaxşıdır, necə ki bu

zamanın quldurları xalqın əlindən malını almaqdan ötrü belə sözlər deyirlər.

Bəli, insanı Allah-Təaladan uzaqlaşdıran hər bir şey pisdir, mal, ya da başqa

şey olsun, fərqi yoxdur. Asim ibn Ədy 100 “vəsəq” (1 vəsəq - 130 kq.) xurma

gətirdi, Əbu Bəkir bütün malını gətirib belə dedi: “Ey peyğəmbər, Allah-Təala

mənə mal bəxş etsə, onları da Allah-Təala yolunda sərf edərəm”. Ömər malı-

nın yarısını gətirdi. Dedi: Ey peyğəmbər, Allah-Təala bu malın əvəzini mənə

versin. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Sizin bir-birinizdən olan fərqiniz kəlamınızın

fərqi qədərdir. Əbu Aqil Ənsari bir “sa`” (1 sa`- 2,172 kq.) xurma gətirdi. Dedi:

Ey peyğəmbər, iki “sa`” xurmam var idi, bir sa` gətirdim, bir sa` da ailəmdən

ötrü saxladım”. Osman qoşuna lazım olan bütün şeylərin tədarükünü gör-

dü, münafiqlər müsəlmanlara istehza edib deyirdilər: “Bu malları verməkdə

məqsədləri riya və özlərini təriflətməkdir”. Allah-Təala bundan sonra qeyd olu-

nan ayədə bu sözlərindən ötrü münafiqlərə əzab vədi verir).

ellٌْaəyُ rِrَ‫أ‬iَ)dbdْ əa-7ُtnnu9A)teu‫إ‬öِl(hl‫ن‬r‫ت‬tَasِrl‫و‬haaü‫َُא‬-nrTَِ,aَ(eə)xْda‫ا‬-iُ rləْaAənِ ِ t‫َن‬oldlşَ‫و‬naəəُ ِhlxَِaş-sْ riTlُْ dıəَْ nَ‫ا‬ərd)aəَə-ilstِasmltiəَeydöhəoِ əmzzlِّ qauaiəbnnُ eْdl‫ا‬vtəvm‫ن‬aeَra‫و‬rəəgrdُ liüdِəisْkcırtَ relli.əənَhrr(izِinMia‫ا‬ç)üəüeaç-vdntüaəaiornznfliiməqnşerleiyü,əyio(rnbi‫ب‬inanٌ slft‫ا‬əaiَubqrrَ taflauşəْ erçrُvdَlı‫و‬aeskَəırrniْ ,ə,Aُ rmş(ْ bِəvَُödxəmus‫ َا‬llَoəliِِannr‫ا‬hə‫و‬--ََ
Übey naxoş oldu, həmin xəstəlikdən də həlak oldu, onun oğlu Abdullah mö-

min və saleh bir şəxs idi. Hz. Peyğəmbərdən Allahın atasını bağışlaması üçün

dua etməsini istədi, Hz. Peyğəmbər də onun xahişinə görə dua etdi, o zaman

növbəti ayə nazil oldu).

534

Tövbə surəsi

‫ُاو ِا‬ َ ‫َכ‬ ْ ُ َ ِ ‫َذ ِ َכ‬ ْ ُ َ ِ ُ ‫ا‬ ََِْ ْ َ َ ‫َ َ ًة‬ َِْ َُْ ْ ِْ َ ْ َ ‫ْ ِإ ْن‬ َُ ْ ِ ْ َ ْ َ َ ‫أَ ْو‬ ِ ِْ ُ َ ِْْ َ ْ‫ا‬
َ ‫ِل‬ ُ ‫ِ َ َف َر‬ ْ ِ َ ْ َِ ِ ‫ُ َن‬ َ ُ ْ ‫َ ِ َح ا‬ ﴾٨٠﴿ َ ِ ِ ‫א‬ ‫َ ْ َم ا‬ ‫ا‬ ‫ي‬ ِ َ َ ‫َوا‬ ُ ‫َو َر‬ ِ ‫ِא‬
َ َ ‫َو َא ُ ا‬ ِ ‫َِ ِا‬ ِ ْ ِ َ ْ ُ ْ َ‫َوأ‬ ْ ْ ِ‫ا‬ ْ ُ ِ
‫َ ِ ْن‬ ‫َ ْ ِ ُ وا‬ َ ‫ا َכ ِ ً ا‬ ‫ً َو ْ َ ْ ُכ‬ َِ ِ َ َ ‫وا‬ ُ َ
َ‫َא ُر َ َ َ أ‬ ْ ُ ِّ ْ‫ا‬ ُ َُْ َْ ْ ُ َ ‫ُ و ِج‬ ُ ‫ا‬ ِ ْ ِ ‫َو َכ ِ ُ ا أَ ْن ُ َ א‬
﴾٨٢﴿ ‫َن‬ ُ ِ ‫َ ْכ‬ ِْ
‫َכא ُ ا‬ ‫א‬ َ ِ ‫ا ًء‬ َ ‫َ ُכ‬ ْ َ ْ َ ﴾٨١﴿ ‫َن‬ ُ ْ َ ‫َ ا َ ْ َכא ُ ا‬
َ ِ ‫ا‬ ‫َك‬ ‫ْ َذ‬ َ ْ ‫ِ ْ ُ ْ َא‬ ٍ َِ ‫َא‬
‫أَ َ ً ا‬ َ ُ َ ‫َر َ َ َכ ا ُ ِإ‬

omْ nُ aَ l)sa-ı8rnı0əıg)hdə(eirçْləُmَ,vüyaْ ِ axnْ َtadْ fbَaiqaَdlğə‫و‬iıْ rlَ‫أ‬şədlْmaəُ mَnə,ْaöِ hyْtَraəْürc‫)ا‬ai7qk-0di(sdeıirəy.efyəM(7nd0əiədhrəibərma.qğ(əmُımşə‫ا‬lidaَ )ِnk,ْ imَ mnaْaüَyَ dnə‫ ًة‬ialmfəَ isqəَəqlnəِs,ْrəَAidnilْ llُbəaَ dahْiğ-rِ T,ْışَ əylْ aaəَ nnl‫ْن‬a-i‫ِإ‬
onlardan ötrü nə qədər çox bağışlanma diləsən də, Allah-Təala onları bağış-
mlamasaızn)ı.n(sِ ِəbُ ə‫ َر‬b‫ َو‬iِ o‫א‬dِ ‫ا‬u‫و‬rُ َ k‫ َכ‬i,ْ ُoَnِ l‫כ‬aَ rِ ‫ َذ‬A) -llaAhl-lTahə-aTlaənaılavnəınonmunünpaefyiqğləəmribbəraiğnıişlianmkaar-
eədmiəbllətrə.r(əَfinِ əِ ‫َא‬hْ ‫ا‬id‫ َم‬aْ َ yْ ‫ا‬ə‫ي‬t eِ tْ َmَəzُ ,‫وا‬iَ )la-hAi rlləahhm-Tətəəaldaəflaasyiqiqodlaenyimlləür.nafiqləri xeyir

81) (ِ P‫ا‬e‫ل‬yِ ğəُ ‫ر‬mَ ‫ف‬bَ ərَ dِ əْnِ iِ zَ iْ nَ ِ ‫ُ َن‬ Mَ ُ əْ ‫ا‬d‫ح‬iَ nِ əَ )d-ə Təbük savaşında getməmək
üçün Hz. alıb qalan münafiqlər, Allahın el-
çccِ iii‫ا‬shhiِaagddِ eَaedtgəmِ entْədmِkəِ nəُisْsَ‫أ‬i‫و‬tsَnəoməْnِ rِmə‫ا‬adَ aْiَölnِ əz‫ا‬er‫و‬l,əُor(ِ liّ‫ِא‬unََ biُْ n‫ْنا‬dَ‫أ‬M)eِ d-‫وا‬əiAdlُ əِ ilْrnَl:aəhَd“‫ا‬-əHTُ ‫א‬aqəَ ‫و‬vaَa)allam-nıyamnolaülburnuınandfiaisaqtsilmeəvvraailnbxvditrıəin-lbəcdriaar.nilslə(aa‫ا‬rrviıُ anِişi‫َכ‬lnaə‫َو‬
r(Taəbdüekksia, viasştıindaə)ngöeztmlərəiynini ”q.o(r‫ا‬uَ sunَ lَ‫أ‬arَ , aَ m‫א ُر‬mَ aْ ُ ) - (ey Məhəmməd), onla-
َ cəhənnəm odu dünyanın

istiliyindən şiddətlidir. Gərək, ondan özlərini mühafizə etsinlər. Halbuki
etməklə özlərini cəhənnəm oduna daxil edirlər. (‫َن‬ şُidَ ْ dَ ə‫ ا‬tُ l‫א‬i‫ َכ‬diْ rَ ).
cihadı tərk olaydılar ki, cəhənnəm odu dünyanın istiliyindən
- kaş agah
O zaman özlərini qoruyardılar. (Cahilliklərinin səbəbi özləridir. Allah-

Təalanın sözünə qulaq assalar, məlumatları olardı).

gfoiülqulsboü8laun2ğb)ləla(qr.saً ı(nzِ ‫َا‬alً a‫ا‬nِ ‫َכ‬rd‫ ُכ‬. ı‫(َا‬q‫ ُכَن‬lْ aْ ََُ ْْr‫ ََِو‬ı)‫ ْ)כ‬əَ--m‫ ا‬mُaə‫َכא‬lmülə‫א‬nmَraِ iaf‫ء‬nً i‫ا‬qَ cgَləəə)zrr-aəqskaıo,xdyiıarrxş.əaitrddəətodaləuğlbdamədüaənblayərdaıdidaoülanazyraabqdiraqzməamümngaainn-

Məd8in3ə)y(əْ oُ ْ ِmٍ üَ ِ n‫ َא‬afiَq‫ ِإ‬lُ ər‫ ا‬d‫ َכ‬əَnَ (‫ َر‬tö‫ ْن‬vِ َb)ə-e(yelyəmMəyəhibəmnimfaəqdi)ç,inədgəərqaAlallna)hb-iTrədaəlsatəsnəinni
təəgrəərfibniərsdaəlacmihaat dqaoyltsaar, soa,m(‫ِج‬ü‫و‬nُ aُ fْ iِ q‫ َك‬ləُr‫ ْ َذ‬cَ iْ h‫ َא‬a) d-aMgəedtminəəkyəisqtaəyyıidbasnədnadnənsoinzrina
istəsələr, (‫ ) َ ُ ْ َ ْ َ ْ ُ ُ ا َ ِ َ أَ َ ً ا‬- (ey Məhəmməd), onlara de ki, sizə heç

535

Kəşfül-Həqayiq I

ََ ِّ َ ُ َ ‫َو‬ ﴾٨٣﴿ َ ِ ِ ‫ا ْ َ א‬ َ ِ َِ ‫وا‬ ُُْ ‫َא‬ ‫ٍة‬ َ ‫ُ ِد أَو َل‬ ُ ْ ‫ِא‬ ْ ُ ِ ‫َر‬ ْ ‫ُכ‬ ‫ِإ‬ ‫وا‬ ُ َ َ‫אَ َِت‬ ‫ا‬ ُ ِ ‫ُ َא‬ ٍْ َ ‫َو‬
َ ‫َو‬ ُ ِ ‫َو َ א ُ ا َو ُ ْ َא‬ ‫ا‬ ُ ِ‫َ َאو َر‬ ِ ‫ِא‬ ‫ِ ِه ِإ‬ َْ َ َ ‫َو‬ ‫ا‬ َ ْ ُِْ َ َ‫أ‬
‫ُ و َن‬ ﴾٨٤﴿ ‫َن‬ ُ ُ ُ ْ َ‫ْ َא َو َ ْ َ َ أ‬ ِ ‫وا‬ ُ َ ‫ُ ْ َכ‬ ‫ُا‬ ِ ُ َ َ ْ ُ ً َ َ‫أ‬
‫َא ُ ا‬ ِ ‫َכא‬ ْ ‫َ ْ َذ َ َכ أُو ُ ا‬ ِ ْ َ ِّ ِ ‫ِא‬ ‫ا‬ ُ
‫ْ َو‬ ْ ُ ِ ‫ْ ِل َو‬ ‫ا‬ ُ ‫َر‬ َ ُ ‫وا‬ َ ُِ ‫ُ أَ ْن‬ ِ‫َآَא‬ ‫ْ ِإ‬ ُ ‫ُد‬ َ ‫َوأَ ْو‬ َ ْ ِ ُُ ‫أَ ْ َ ا‬ ‫ُ ْ ِ ْ َכ‬
ُ ْ ِ ‫َو َ א‬ ‫أَ ْن‬ ‫َر ٌة‬ ُ ْ ‫א‬ َ ْ ُ‫أ‬ ‫َو ِإ َذا‬ ﴾٨٥﴿
ْ َ ُ ِِ ‫ا‬ ََ ْ ‫َذ ْر َא َ ُכ‬
﴾٨٦﴿ ْ
َ

vaxt izin yoxdur, bundan sonra mənimlə birlikdə savaşa, ya da başqa
Myh‫ ٍة‬eeَ ərç)də-vinçahıəxxədtqməisqaaoyəvttıaunəşrn.mu,(b‫ا‬ab‫و‬yiُ crıَ inihn.aَcBِidَ uıd‫ا‬ətbəُfِəra‫َא‬krُ(əTedْ əَtə‫و‬bmَ )üsək-iyzsəəmavirəzaanişznəıınvkaoeölgmrmieludəmşkədənzued.tənm)(u‫َل‬kəz‫و‬y,iَ‫أ‬,iib‫ِد‬sn,idzُ dُiْm‫א‬ünِ şüimْynُ əəaِ nfs‫َر‬iaiqmvْl‫ُכ‬əalər-‫ِإ‬
şa getmək istəyirsiniz? Bundan sonra cihada getməyə sizə izin verilməz.
(gَetِmِ ‫ א‬əَ kْ ‫ ا‬kَ iَ ş‫ا‬i‫و‬xُ ُüْ s‫َא‬u)s-iyMyəətiddiinr,əsdiəzdqəaolaxnüusuşasiqylyaərtvyəoqxdaudrı,nsliazrəlalaoytiuqrduirnk.i(,Cqiahdaıdna-
ların arasında qalıb onlar kimi olasınız).

mün8a4fi)q(l‫ا‬əً rَ َ‫أ‬d‫ت‬əَ n‫َ א‬ bْ iُrْ iِ öٍ َldَ‫ أ‬üyَ üَ nِّdəَ ُ nَ a‫) َو‬m-az(eqyılMməah.əmBuməhdö),kmbir də heç vaxt
səndən ötrü

həmişəlikdir. (Peyğəmbərin barəsində olan hökm bütün ümmətdən ötrü də
ohövrölədakoüdmnlaəudrdün.arBp)y.eea(lynə‫ ِه‬ğِmoəْ َ mlaa.nbَ (َ əِ hِrْaiُnُlَ d‫َر‬i‫َو‬aiَ n‫ َ ِو‬s)k‫א‬əِ -an‫وا‬rivُneَə‫ َכ‬todhnْ ieُ llaçə‫) ِإ‬rrb.-a(ihr‫ن‬nَ əamqُ miِüq‫א‬aَnəzatْ əُqf‫و‬niَıql,‫ا‬ıimbnُ ‫א‬,َüq‫و‬qَ n)əəa-bbfriviriqənlləitərnarimnAüislnnltaüiüfhnas-təqTügiənçaeəidlnagidnbeə-ı,

dib dayanman caiz deyildir.

dö‫ْ َא‬vülna‫)ا‬yd8-a5ladA)ral(ılnْaəُıhzn‫ ُد‬a-Tَbç‫ ْو‬oəَ‫وأ‬eَaxtlsْaoiُ nlnُ m‫ا‬ı.َ nْa(َ‫أ‬Ais‫כ‬sıَ tllsəْ aِəyhnْi-ُ ioTdtَəə‫َو‬uaə)lrca-cküo(ie,nbyollaəmMrnıdaəöilhvrvəmlməadəömslvaiənlradı.nd)(,ınsoəِ nhb‫א‬ləَəaِlbarْikınُ iَ loِّəmَlmُma‫ْن‬alüَ‫أ‬lsanُınra‫ا‬ıafnُi,qıِmnُlə‫א‬avrَ ləə-‫ِإ‬

larının tələf olmasına düçar edər. Bu, onlardan ötrü böyük əzabdır. Dünyada

mal və övlad müsibətinə düçar olmaqdan böyük əzab olmaz. Necə ki zəngin
ö(v‫و َن‬laُ dِ ‫َכא‬larْ ıُ n‫ َو‬aْ mُ ُ əُ ğْ َ‫أ‬ruَ َrْ oَ ‫َو‬l)an-
münafiqlərdə bu hər bir zaman müşahidə olunur).
Allah-Təalanın istəyi odur ki, münafiqlər mal və

halda, qalıb, kafir olduqları halda ruhları bədənlərindən çıxsın.

bir 86) (nِ ِ azُ i‫ َر‬l oَ َlu‫وا‬bُ ,ِ o‫َ א‬ ‫و‬sَ uِ r‫א‬əِ d‫ا‬əُ ِAَ‫ آ‬l‫ْن‬laَ‫ أ‬hٌ‫َرة‬-Tُ əaْlaَ yِ ْ ُ‫أ‬a‫َذا‬m‫ َو ِإ‬ö) h-keəlmə ki Allah-Təaladan
surə iman gətirmək və

onun peyğəmbəri ilə (Hz. Məhəmmədlə) birlikdə cihad etmək əmr olundu,
(saْ hُ ْ iِ b‫ِل‬i ola‫ ا‬nُl‫و‬aُ‫أ‬r‫ َכ‬sَə‫ َذ‬nْ َ dْ ‫ا‬ə)n-i(zeiny
ْ Məhəmməd), belə vaxtda onlardan var-dövlət
istəyib ( َ ِ ِ ‫َא‬ ْ‫َ َ ا‬ ْ ‫َذ ْر َא َ ُכ‬ ‫ ) َو َא ُ ا‬- belə dedilər:

536

Tövbə surəsi

َِ ‫ا ُ ُل َوا‬ ِ ‫﴾ َ ِכ‬٨٧﴿ ‫ْ َ ُ َن‬ َ َْ ُ َ ْ ِِ ُُ ََ َ ِ ُ ‫ْ ُ َ ِو‬ ِ ِ‫َ َا‬ ِ ْ ‫ا‬ ََ ‫ا‬ ُ ‫َ ْن َ ُכ‬ ِ ‫َر ُ ا‬
َ َ‫أ‬ ﴾٨٨﴿ ‫ُ َن‬ ِ ْ ُ ْ‫ُ ُ ا‬ ‫ِ َכ‬ َ ‫َوأُو‬ ‫ِْ ََاכ اُ ْت‬ َ ْ‫ا‬ َ ‫َ ِ َכ‬ ‫ْ َوأُو‬ ْ ِ ْ‫אا‬ َ‫ْ َِو َأ‬ ِ ْ ‫ا‬ َِ ْ َ ِ ‫وا‬ ُ َ ‫َא‬ َ ‫آَ َ ُ ا‬
‫ُأَر ِو ٌَن‬ ِّ َ ُ ِ َْ َُِ ‫ُا‬ ‫َذ‬ ‫َא‬ ُ ِ ُ َ ِ ِ‫א‬ َ ‫َ א ُر‬ ِ‫ا‬ ْ ُ ‫ْ ِي‬ َ ‫א ٍت‬ ُ َ
‫ا ٌب‬ ْ ‫ا‬ ‫א َء‬ ‫ِ َْو‬ ﴾٨٩﴿ ُ ِ‫ا‬ ‫ْ ُز ا‬ َ َ ‫اا‬ ُ َ ‫َכ‬ َ َ َ َ ْ َ ‫ْ َذ َن‬ َ َُ ‫ا‬
َ ْ َ َِ ُ ِ َ ُ ْ َ ْ‫ا‬ َ ُ ْ ْ‫ا‬ ُ ِ
َ ‫وا‬ َ ‫َ َכ‬ َ ‫َ َو َر‬ َ َ ‫א َوِء‬ ‫ا‬ َ ِ ‫َ ا ِب‬ َ َ
ُ ُْ ُ ‫א‬ ‫و َن‬ َ َ َ ْ
‫ُ َن َ َ ٌج‬ ِ ََ َ ‫َو‬ َ َ ‫َو‬ َ َ َْ ﴾٩٠﴿
َ ُ

“Bizi cihada aparma, burax bizi Mədinədə oturan şəxslərlə (uşaqlar, qa-
dınlar və xəstələrlə) qalaq”.

87) ( ِqِ ‫ا‬aَ lَ aْ ‫ا‬n َ qَ a‫ا‬dُ ın‫ ُכ‬lَ a‫ن‬rْ ,َ ِ u‫ا‬şaُ q‫ َر‬l)a-r nə qədər alçaq və əskik şəxslərdirlər,
Mədinədə və xəstələrlə özlərini bir tutmağa razı
olurlar. (‫َن‬ vُ uَ ْrَ ulَ ubْ ُdَ urْ .ِ ِ eَ tِ ُm‫ َو‬ə)k-dəonnləarqınədqəərlbsləəardinətə
ilə möhür Cُ ُ ihaَ dَ cəhalət səbəbi
və savab, tərk

etməkdə nə qədər asilik və əzab vardır, dərk etmirlər ki, üzrxahlıq edib,

cihad etməkdən çəkinməsinlər.

88) g(eْ tِ mِ ُəْ َ‫أ‬y‫ َو‬ibْ ِ aِ ‫ا‬rَ xْ َ aِ ‫ا‬d‫و‬aُ َ q‫ َ א‬alُ dَ ıَ l‫ا‬arُ ,َ َ‫آ‬aَ mِ m‫ َوا‬a‫ ُل‬peُ yğ‫ ا‬əِ m‫ َ ِכ‬b) ə-rhvəərçoənnudnmlaübniarfliiqkldəər
cihada
(‫ت‬Agُ‫َن‬el‫ا‬dlَ aُْəَh8ِnْْ9-‫ا‬lُTə)ُْ ‫ا‬rəُ(dَُa‫َُ)א‬əl-anِ‫َכ‬ybَ öِaَu‫و‬tِ iُr‫و ِأ‬cm‫َא‬ü)iَ ha-a‫ر‬aُnğ‫א‬vdَ agəْaَ cəْql‫ا‬gtaii‫א‬eyrrَ dِəıanْənmَnılnəəlْ ərtvِ rgməd‫ي‬üəqaِ nnْləülَsaönr‫ت‬rtlٍdrıə‫א‬üərvَiəndniüicْ cnُanaَ nytaُ lalta‫ا‬taırvpnıəَ adَ‫أ‬i)anlaəx-nşicərAçixəhaltslaylamədlharə-erdTntadəfəəxiabləaəlutanrin.vcbl(iaa‫כ‬ahَrrğaِddَl‫و‬daııُ‫أ‬rrar‫َو‬..

hazır edibdir. Onlar o bağlarda həmişə qalıb, heç vaxt oradan çıxmaya-
bcauqnalaqr,o(vُ uşِ aَ cْ ‫ا‬a‫ ُز‬qْ dَ ْı‫ا‬r‫ َ)כ‬. ِ ‫ ) َذ‬- budur böyük əcr və savaba çatmaq, (cihad edənlər

ərəb9lə0r)in(dْ əُ َn*‫ َذ َن‬bْ ُəِ z‫ب‬ilِ ə‫ا‬rَ iْ َ sْ ‫ا‬ənَ iِn ‫ َن‬h‫و‬ü‫ ُر‬zِّ uَ ُrْ u‫ ا‬n‫א َء‬aَ ‫و‬gَ )əl-ib(eüyzrMxaəhhləıqmemtdədil)ə,rbkəid, əovnilaçröal
pُ e‫ َر‬y‫ َو‬ğَ ə‫ا‬m‫ ا‬bُ َ ə‫ َכ‬riَ nِi ‫ا‬təَ َkَ ‫و‬zَ )ib-
izin əvhelriənsdəənnkAi, lcliahha-dTaəagleatnmıəvsiənloənr.u(nُ َ amma bədəvi
çöl edən bəziləri

də cihada getməkdən imtina etdilər heç gəlib səndən izin də istəmədilər.

Bundan məlum oldu ki, onlar yalandan iman gətirib, Allah-Təalanı və
pbeəydğəəvmi çböəlrəihnliintdəkənzibimeadnibgləətri.rə(nٌ dِ َ‫أ‬ən‫ ٌب‬s‫ا‬oَ nَ raْ ُ kْ ِ a‫ا‬f‫و‬irُ َ ‫כ‬oَ luَ bِ b‫ ا‬irُ dəِ fُəَli)k-iməalbnədtatən,

çıxanlara həm dünyada və həm də axirətdə şiddətli əzab üz verər.

(*Qeyd: Bədəvi çöl ərəblərinə “ə`rabi” deyilir).

91) (‫(ٌج‬bَ əَ d‫َن‬ənُ iِnْ ُd‫א‬əَ ‫ َن‬t‫و‬aqُ əِ tَ i َ oَlmِ a‫ا‬yaَ nَ larَ ‫و‬aَ ), َ nْ aَ xْ ‫ا‬oşَlaَ raَ ‫ِء َو‬v‫א‬əَ َ ci‫ا‬haَdَ a َgْ َe)t-mzəəyiəf
şəxslərə

537

Kəşfül-Həqayiq I

‫َ َ ا ِ َ ِإ َذا‬ َ ‫َو‬ ﴾٩١﴿ ٌ ِ ِ‫ِْ ٌَرא ََُءر‬ َُ ُ ‫ٍ َوا‬ ِ َ ِْ َ ِ ِْ ُ ْ ‫ا‬ ََ ‫َא‬ ِِ ُ ‫َو َر‬ ِ ِ ‫ا‬ ُ َ َ ‫ِإ َذا‬
ِْ ‫ِ َا‬ ‫َر‬ ُُ ْ َ‫َ ْ ا َوأ‬ َ ‫ْ ْ ِذ‬ َ ْ ‫ُ ُכ‬ ْ ‫א‬ ِ َ‫أ‬ َ ُ َُْ َ ِ ‫َك‬ َ َ‫َא أ‬
‫وا‬ ُ َِ َ‫أ‬ ‫ًא‬ َ َ ُ ُ َ‫ْ أ‬ ُ ‫َ َכ َو‬ َ ِ َ َ َْ َ ِ ‫ا‬ َ‫أ‬ َ َ ُ ‫ا‬ َ ْ ‫ِإ‬ ِ ْ ‫َن‬ ُ ِْ ْ ُ ‫َא‬
ِ ‫َ َا‬ ‫ا‬ َ ‫ا‬ ْ ‫ْ ُכ‬ ‫ِ ُرو َن ِإ‬ ُ َ ﴾٩٣﴿ ِ ‫َن‬ ُ َ ْ ُِ ‫َא‬
َْ ِ ‫ُروا‬ ْ َ َ ُ ‫ُ ا ِ َ ْن َ ُכ‬ ْ َ َْ َُ ْ ﴾٩٢﴿
َْ ْ َ‫أ‬ ِْ ُ
ِ َ ْ ُ ْ ِ ْ َ ‫َ ْ ُ ْ ِإ‬ ‫ْ ِإ َذا َر‬ َ َ ِِ ُُ ََ ُ‫ا‬ َ َ َ ‫َو‬
‫َ َ َא ا‬ َْ ْ ‫َ ُכ‬ َ ِ ُْ
ُُ ُ ‫َא ِر ُכ ْ َو َ َ َ ى ا ُ َ َ َ ُכ ْ َو َر‬

xərclik tapmayanlara cihada hazır olmamaqda heç bir günah yoxdur,
g(ِ əِ tiُr‫َر‬m‫ َو‬əِ kِ d‫ا‬ə ‫ ) ِإ َذا‬-
ُ vəَ َ onlara əgər Allah-Təalaya və onun peyğəmbərinə iman
itaətdə sabit olmaqda xalqa nəsihət verən olsalar.
(hyٌ oٍaِ xzِ ‫ َر‬ıdَ)r9u-2ْ or)Aِ lmk(َlliْ aa,ِ ُ hdَِ(ِeْ-ıqTْyُ َlْ əِ‫ا‬aMa‫ك‬rَ lıəَaْnََhَ‫أ‬dyə‫אא‬aaَmَ )x‫ا‬h‫َذ‬-mş‫ ِإ‬eıüəçَəzdmbِr,x‫ا‬iəTrlaəshmَ baَ lıəhüğziَkı‫و‬bəَ )omlsə-laarmvvinanəəşityıybanveaxaənğşəgıgışüeəoldmnayəyaəonıhlbxdssyəoauo)nhlllguiambəryllöaiəobmrrxiəsndinəhəunlmrədə.rəe(əd‫ٌر‬dcegəidُühnَ inaldəُ adir‫ا‬rha‫و‬:َ.

“Bizim miniyimiz yoxdur, savaşa getmək üçün bizi bir miniyə mindir
ِgmdَeeaddləَ‫أ‬ıinkn‫ ًא‬d”:َ .aَ “n(Sِِ ْbiَْzَiir‫ ا‬mْ ş‫ َُכ‬eiُِ ynِ dْtُaَ‫أ‬irp‫ ِא‬mََm)ُ ə-aِyyَ‫أ‬əeılbَəm, kَsəaniْ ُ v)mba-şiirna(eiştkyəedytMaatprəaühmpəkmamgqımrödaraəmüdnb)”,m.csi(əəhْynaُ uُdoُ sْanَ‫وأ‬oَlgal‫ا‬derْ duınَə-َ
ki, cihada

cavabında
‫ِ ُ َن‬ ْdُ ü‫َ א‬n‫ا‬y‫و‬aُ
lar,

bilmədikləri üçün qəm-qüssədən gözlərindən yaş töküldüyü halda üz

döndərib getdilər.

məzə9m3)m(‫ء‬əُ ‫א‬tَ ِ ْ vَ‫أ‬əْ gُ ‫و‬üَ n‫ َכ‬aَ hُ ‫ ِذ‬yْ َ oْ lَ uَ ِ ‫ا‬şəxَ sَ ləُ rِə a‫ ا‬i‫א‬dَ d‫) ِإ‬ir- (ey Məhəmməd), həqiqətən,
o ki, Mədinədə qalmaq üçün

səndən izin alırlar, halbuki özləri varlı olub və cihada getmək tədarükünə
qadirdirlər. ( ِ ِ ‫ا‬ qَ َaْd‫ ا‬ınَ lَ ar‫ ا‬,ُ u‫ ُכ‬şَaq‫ ْن‬lَ aِ r‫ا‬ vəُ ‫ َر‬x)əs-təaləlçraləqqvaəlıbəosknilkardoladnusqalayrılımndaağna
Mədinədə qalan
rnaazgı öorldə,uqlaərl.b(l‫َن‬əriُ nَ ْəَ mَ öْ ِhِ üُ rُ vَuَ rُ u‫ا‬bَdَ َu‫و‬rَ ) - Allah-Təala onların nifaqları-
eَ ləْ ُ ki, heç vaxt cihadın fəzilətini və

cihadı tərk etməyin günah və əzabını dərk edib agah olmazlar.

dan 9q4a)y(ıdْ ıِ bْ َ ‫ِإ‬ Mْ ُ ْəَd‫َر‬in‫ َذا‬ə‫ ِإ‬yْ ə‫ْ ُכ‬gَ ‫ِإ‬ə‫ن‬lَ d‫رو‬iُ nِ iَ zْ َ ,) - (ey Məhəmməd), elə ki Təbük savaşın-
cihada qadir olub getməyən münafiqlər
qal-pُ ıُ rəğe(xlyıeُbnağy‫ َر‬iı‫و‬dəَnzMmaıiْ z‫ ُכ‬qəbqdَhəəaَəəbrَlmdo)ui lı-lamaqgebnlətaaudmşhrn)əı,ədroüroalivçunknəübl.ansf(rogəْagnsö‫ ُכ‬aərr‫ِر‬dld‫א‬üaiَeblrْ eakَl‫أ‬trəsdiْiır,zi.ِAyhd(ُ ielYənl‫ا‬çna‫א‬əiَzhüَnü-َəzizTmrbْrَəii)əliasisl-tlrltəaləəhəmrybrəiəənqikrzyiiiləzq,iənəəsrx,.itdəzəh(bənetْəAö,‫ُכ‬çrvsَ lvlivbَazaeəihِ xrnْe-tُiTbdmsْ idəiَbüzai‫ا‬ri‫و‬nlsn.a‫ر‬aُa(ِlüvfُeَ iْəzhq‫ َا‬r‫ى‬oəoxnَ mَlaَuuhْ َəُbn‫و‬-)lَ

538

Tövbə surəsi

‫ِإ َذا‬ ْ ِ ‫َ ُכ‬ ِ ‫َ ْ ِ ُ َن ِא‬ َ ﴾٩٤﴿ ‫َ ْ َ ُ َن‬ ُْ ْ ‫ِ َ א ُכ‬ ْ ‫ُ ُכ‬ ِّ َ ُ َ ‫َ א َد ِة‬ ‫َوا‬ ِ َْ ْ‫َא ِ ِ ا‬ ُِْ َ ‫ُ ُ َ دو َن ِإ‬
‫ُ َن‬ ‫َ ْכ‬ ‫ا‬ َ ُ ‫َو َ ْ َوا‬ ٌ ْ ‫ُ ْ ِر‬ ‫ُ ْ ِإ‬ َ ْ َ ُ َُْ ‫َن‬
ُ ‫َכא‬ ‫ِ َא‬ ‫ِم‬‫َ ا ًء‬ ‫ا‬ ُ ََ ْ ‫َ ِن‬ ْ َُْ ‫َ ْا‬ َ ‫ُِ ا‬ ْ ََ ْ َْ ‫ا‬ ُِ ‫ُכ‬ ْ ِ ِ ْ َ ‫ِإ‬ ْ ُ َْ َ ْ‫ا‬
َ ِ ِ‫א‬ َ ْ‫ا‬ ِ ‫َא‬ ‫ُ ُ و َد‬ ‫َُ ا‬ ْ ْ ‫َא ًא‬ ِ ‫َ ُכ‬ ﴾٩٥﴿
﴾٩٦﴿ ِ َ ُ ‫َوا‬ ِْ َ ْ ُ َِ َ ْ َ َ َ ‫ا‬ َ َ َ ‫َو‬ ‫ْ َ ًא‬ ْ َ ‫ُ ْ َ ِ ْن‬ َ ‫ْا‬ َْ َ ‫َو‬ ْ ‫ْ ًا‬ ُ ْ َ
ٌ ‫ٌ َ ِכ‬ ‫ِء‬ ‫ا‬ ‫َ ُة‬ ْ ِ ‫ا‬ ‫َل‬ َ َ‫أ‬ ُ ُ ِ
‫َر‬ َ َ ُ ْ َ‫أ‬ ‫ُر‬ َ ْ َ‫َوأ‬ َ َ‫أ‬ ‫ا ْ َ ْ َ ا ُب‬
ِ ‫َدا‬ َْ َ ِ ‫َوا‬ ِ ُ ‫َא‬ ِ َ َ ِ ‫﴾ َو‬٩٧﴿
ْ َ ‫ِ ُכ ُ ا‬ ْ ‫ا ْ َ ْ َ ا ِب‬

readihrsəirnibzi,ryqoexysabəyovxə?a)ş(k‫َد ِة‬a‫א‬rَ a ‫ا‬a‫ َو‬gaِ hْ َ ْo‫ ا‬lِaِ ‫א‬nَ Alَ ‫إ‬lِ a‫ َن‬h‫دو‬-Tَ ُ əaُ )la- ölüm sizə gələndən son-
tərəfinə qaytarılarsınız.
(o‫ َن‬əmُ َ əْ َ llْəُ rْ ‫ ُכ‬in‫ א‬iَ zِ iْn‫ُ ُכ‬cِّ َəُ َz)a-sıAnıllsaihz-əTyəeatliarədcüəkndyaird. akı əməllərinizi sizə xəbər verib

siz T9ə5b)ü(kْ sُ ْaَ v‫ا‬aşُınِ dْ ُ aِ nْ ِ qْ َ a‫ ِإ‬yْ ıُ dْ َ ıَ bْ ‫ا‬ ‫ا‬M‫ ِإ َذ‬əْ d‫ ُכ‬iَ nِ əy‫ ِא‬ə‫ َن‬gəُ ِldْ iَ nَ )iz-, (ey Məhəmməd), elə ki
münafiqlər arxada qal-

dıqları üçün sizdən üzr istəyib and içirlər ki, onlardan üz döndərib on-
e(tmٌ ْə‫ر‬yِ inْ ُ. ‫ ِإ‬Mْ əُ ْzَ əm‫ ا‬mُ ِ əْ tَ َ - siz də onlardan
ları məzəmmət etməyəsiniz. ) şəxsə fayda verər üz
döndərib, onları məzəmmət o ki,

imanı olub günahkar olsun. Amma bu münafiqlər nəcis və murdardır-
ilclaəərhoə(nnmlnaəərzmaəmdcəmirh.əət(n‫ َن‬entُəmmِ ‫ْכ‬əَkc‫ا‬ləəُz‫َכא‬apsa‫א‬ıkَ ِv‫ء‬oًe‫ا‬lrَ miَ l)əarz-.ladrü),n(yُadَ َa qْ ُa‫ا‬z‫ َو‬aْ َ n‫) َو‬dı-qloanrlıaərmınəlmləərsiksəənbləəbrii

rifçaaiyzrdılə9aor6lvs)kae(inr,ْ moıُ zْ nَ,əl‫ا‬z(aْ,َ rَ hdِ ْəaَِ ِq‫א‬nَ ْiْ ‫اُכ‬qr‫َم‬aəِ ‫َْن‬tzَəıْ ‫ا‬nُ oِ ,ِlْ aAَ َ )slı-lna(َ ıhezْ yَ-.T(Mَ əْ َُaəْ ‫ا‬hlَ a‫ن‬ə‫ا‬mِْfَ )aَ ms-ْ iَ əqs‫ن‬dْ izِ)mَ ,i)nmü-nrüəaagnzfəaiırqfoilsqləimrlzədaorəğsnmıinzürdıaznəzanoıfnöioqltlarlarəünaraddbnəeidnr-
yildir.

97) o(‫א‬lً a‫َא‬nِ ‫ َو‬k‫ا‬aً fْ ‫ُכ‬ir َ َ‫أ‬ m‫ ُب‬ü‫َ ا‬nْ aَ ْf‫ا‬i)q-lərçdölədnədoalhaan kafirlər küfr və nifaqlarında
şəhərdə və möhkəmdirlər. (Çöl əhli elm və
maِ ِ gəaُrh‫ر‬iَ fəotlَdmَ ənُam‫ا‬u‫ل‬zaَ aَğْqَ‫أ‬a‫א‬oَç)löd-luəğAhullliüaçdhüa-nThaədaallhaaaynisqınədritprv,eəyçğüvənəmkhşibieəolrmlianrəvlaəgr)mö.n(əd‫َد‬r‫و‬əifُrəُdtid‫ا‬yəiُ nَ hْ uَ özkaَ‫أ‬mq‫ ُر‬ldَ əْırrَ‫أ‬ə‫و‬-َ
a(gٌ a‫ ِכ‬hَ dıٌ r,ِ َhiُ k‫ا‬m‫) َو‬ə-t
lar. Amma siz şəhər əhlinin içində münafiqlər az deyil.
Allah-Təala çöl və şəhər əhlindən hər bir şəxsin əhvalına

üzrə onların yaxşılarına savab verib pislərinə cəza verər.

ki, A9l8la)h(-‫א‬Tً َ əْ aَ laُ ِ ْvُ ə‫َ א‬ isُ lِamَ ْ yَ o‫ب‬lِ u‫ ا‬nَ ْ dَ aْ ‫ا‬ َsəِ ‫و‬rَ )f - çöl əhlindən bəzi şəxslər vardır
etdiyi malını özündən ötrü zərər
shَ uِ e‫َوا‬nsa. ‫ا‬b()‫ ِء‬-eْ dgi‫ا‬ör‫ُة‬z.َlِÇə‫َدا‬yüiْrnِ kْkَ iَ i),oz-əmzməamalnıaənnadəənölivanrclmeıqdüdibsai,bnsəitrziiəyoabmirüüçmnüaünfsiisqbələrətfrivenədöəbzrə.lləa(rُiv‫ُכ‬naِərvidُ aroَ َiَld‫و‬-َ

539

Kəşfül-Həqayiq I

َ ْ ِ ‫ُ َא ٍت‬ ُ ُِ ُْ ‫َא‬ ُ ِ َ ‫َو‬ ِ ِ َ ْ ‫ْ ِم ا‬ َ ْ ‫َوا‬ ِ ‫ِא‬ ُ ِ ْ ُ ْ َ ‫َ ا ِب‬ ْ َ ْ ‫﴾ َو ِ َ ا‬٩٨﴿ ٌ ‫َ ٌا ِ َت ِ ا‬ ِ َ ُ ‫َوا‬
﴾٩٩﴿ ٌ ‫َر‬ ‫ٌر‬ َُ َِ ‫ِإن‬ ِ َ ْ ‫َر‬ ُ ‫ُا‬ ِ ُْ َ ْ َُ ٌ َ َ ‫َو‬ ‫ا‬
ِ ‫ا‬ ِ ِ ُ ُ ‫א ِر‬ َْ ْ ‫َوا‬ َْ ُ ‫أَ َ ِإ َ א‬ ‫ِل‬ ُ ِ
َ َ ‫ِ َِوا‬ ‫َא‬ ‫א ُر‬ َ َْ ْ‫ا‬ َ ِ ِ ‫اْ ُ َא‬ ِ ‫َن‬
‫َ ا ُ َ ْ ُ ْ َو َر ُ ا‬ ‫ْ َ א ٍن َر‬ ِِ ُْ ُ َ ‫ا‬ َ ِ َ ‫َא‬ ْ َ ‫ْ ِي‬ َ ُ ‫َوا א ِ ُ َن ا ْ َو‬
ْ ‫ا ْ َ ْ ُز ا‬ ‫ِ َכ‬ ‫َذ‬ َ َ‫أ‬ ‫َא‬ َ
﴾١٠٠﴿ ُ ِ ‫ًا‬ ِ َ ‫א ٍت‬ َ ْ ُ َ َ َ‫َ ْ ُ َوأ‬

olsun. (Allah-Təala münafiqlərə bəd dua edir). q(əٌ lِbَ ləٌ riِ nَ əُ a‫وا‬gَ )a-hdAırll.ah-Təala
münafiqlərin danışdığı sözləri eşidib onların

‫ل‬ydِ aırxُ ıkn9‫ا‬i9,o‫)ت‬Aِ lm‫(ا‬lَ lَِ aaِ َhğَ ‫َْو‬a-‫ا‬Tِ ‫م‬vِ ə‫ْا‬ə)aَ ْ ‫ا‬lp-‫و‬aَ eyAِ ya‫א‬lğِləvaُməhِ -abْ Tُ xəəirْ ariَ ənla‫ب‬tِ og‫ا‬ynَüoْunَlnuْ ü‫ا‬nnüَ dəçِ a‫و‬üَ i)mns-əadrçnuföaegltəeədtthiimyrliiiənbsmd,inə(anəَ lْıِnsbəı‫ت‬əbٍ Az‫א‬əiَ blُ lُşaəshxaُ ِ-syْ Tُlaə‫א‬ərrَ a. ُl(vaHِayrzَ a‫و‬-َ.

Peyğəmbər zəkat və sədəqə verən şəxslər üçün dua edərdi. Necə ki bundan
ssoədnrəaqəgəölzəsnaahyibədləəriqüeyçüdnoAlulnlauhr)-.T(əِ aِ َ laْ ‫ر‬yَ a yِ aُ x‫ ا‬ınُ ُlُıqِ ْsُ əَ bəْ bُ َ idٌ َ iْrُ , ‫א‬Aَ l‫ ِإ‬laَhَ‫)أ‬-T- əəalblaəottnə-,
bِ ‫ر‬aَ ğ‫ ٌر‬ışُ lَ aَ y‫ا‬ıb‫) ِإن‬o-nhlaərqaiqrəəthəmn,
ları qiyamət goünnuünnydoəlöuzndrəahemhəstainnəeddaəxnilşeədxəsrl.ər( iٌ
Allah-Təala

edəndir.

100) (‫א ِر‬ َşəْ َ xْ ‫ا‬s‫ َو‬ləَ rdِ əِ ‫א‬nَ ُ (gْ m‫ا‬öَüzِəhla‫ َن‬cşiəُ r‫و‬klَ əiْ ‫ا‬lrdd‫ َن‬əənُ tِ a‫א‬vbə‫ا‬e‫َو‬ə)on-lsuaibrsdlaaimnm)a,ınn(‫ ٍن‬zg‫ א‬üəَ thْ iِruِ ərْnuُ zamanı ilk
iman* edən gətirənlərə şُ əَ x‫ا‬sَlərِ d‫ َوا‬ə)n-,
və ilk iman
h(ُ aْ َm‫ ا‬ısُ ın‫و َر‬dَ aْ nُ ْ َ rُ a‫ا‬zıَ oِ ‫ر‬lَ d) u-,onbluarsıənbyəabxdşəınvəAglölazhə-lTəməaəlalləorninlaərgaörvəe,rAdlilyaihd-Tinəavlaə
‫ا‬daً ğüَ َ‫أ‬an‫א‬cَylaِarَ nıneِ ِım‫א‬nَ ə‫ر‬vُt‫א‬ləَəْ rَ qْi‫ا‬nə‫א‬siَ rَ blْ əoَ rl‫ي‬ineِ itْ ndَ i‫ت‬.aٍ lO‫א‬tıَ nnldْaُarَ )nd-çaAaAylllalalhar-hTa-Txəaaənlaalabodanağlanlarrrdaahznaı zöoıtlrrdlüauylaaıxbri.dr(ıərt,dَ َ‫أ‬oə‫َو‬
ِ َ ْ ‫ ) َذ ِ َכ ا ْ َ ْ ُز ا‬-
bağlarda həmişə qalıb heç vaxt oradan çıxmayacaqlar. ( ُ
böyük əcr və savaba yetişmək budur.

(*Qeyd: Məkkə əhlindən ilk iman gətirən Hz. Xədicə, ondan sonra Əli ibn Əbu
Talib, ondan sonra Zeyd ibn Harisə, 4-cü Əbu Bəkirdir. Əbu Bəkirin dəvətiylə isla-
ma daxil olanlar bunlardır: Osman ibn Əffan, Zübeyr ibnül-Əvvam, Əbdürrəhman
ibn Əfv, Sə`d ibn Əbu Vəqqas, Təlhə ibn Abdullah. Ənsardan ilk iman edənlər - Hz.
Peyğəmbər Məkkədə olan zaman Mədinədən gəlib Məkkədən kənarda gecə vaxtı Hz.
Peyğəmbərə iman gətirib qayıdıb Mədinəyə gedənlərdir. Onlar 3 ayrı vaxtda 3 dəstə
halında gəlib Hz. Peyğəmbərə Məkkədə beyət etdilər. İlk dəstə 7 nəfərdən ibarət
idi. İkinci dəstə - 12 nəfər, 3-cü dəstə 70 nəfər idi. Ənsardan ilk iman gətirənlər
bunlardır. Onların hamısını qeyd etmək çox vaxt aparar. Allah onların hamısından
razı olsun).

540

Tövbə surəsi

َُُْ َْ ُ ْ َ ُْ ََُْ َ ‫َ َ ا ِّ َא ِق‬ ‫َ ُدوا‬ َ َِ ِ َ ْ‫ا‬ ِ ْ َ‫ْ أ‬ ِ ‫َن َو‬ ُ ِ ‫ُ َא‬ ‫ْ َ ا ِب‬ َْ ‫َا‬ ِ ْ ‫َ ْ َ ُכ‬ ْ ِ ‫َو‬
ًََ ‫ُ و َن ا ْ َ َ ُ ا‬ ﴾١٠١﴿ ٍ َِ ‫َ ا ٍب‬ َ َ ‫ِإ‬ ‫َ دو َن‬ ُ ِ ِّ َ
ًََ َ ‫ُا‬ ََ ْ ِ ِ ُُ ِ ﴾١٠٢﴿ ٌ َ َ‫َوآ‬ ْ ِ َْ ‫َب‬ َ ‫ُ أَ ْن‬ ‫ا‬ ُ ‫ًא‬ َْ َ ْ ُ ُ ً َ ُ َ
ِْ ِ‫َا‬ ْ َ‫أ‬ ْ ِ ْ ُ ِ ‫ٌر َر‬ ُ َ َ ‫ِإن ا‬ ََ ِ ِّ ِ َ‫َوآ‬ ‫א‬ ُ ِ ‫א‬ ُ
َ ُ ‫َא‬ ْ َ ‫َ ِّכ‬ َ ‫ْ َو‬ ُ
ُ ِّ َ
َ

zin b1u01M) ə(dِ َ inِ َəْ ‫ ا‬şِəْhَ‫أ‬əْriِ ‫و‬nَ i‫ن‬nَ ُəِ t‫َא‬rُ a‫ب‬fِ ın‫ َ ا‬dْ َaْ ‫ ا‬oَ laِ nْ ‫ ُכ‬çَ öْ َl əْ hlِ i‫َو‬n)d-ən(ey(CMühəehyənməm, Əəds)l,əmsi-,

Əşca və Qifar qəbilələrindən) münafiq olan camaatlar vardır. Habelə
ddMdəüeəryndəiylcisanəədənma,əa(hihkْ liُiinrُ ddَdْ əiəَ rfnُləəْ rdəَ,)zə(a-ْmbُbُüieَ znْdَ aoəfnrَ i)ilqka-l,rə(der(myavnMaalraləadghrıaıərnhmlıaıqmrə..sə(k(d‫ِق‬iِ)lْ‫א‬,dَ َ sّiِ َbə‫ ا‬,nْ ُcoَُ aَِّ mnَ ‫ ُا‬l‫و‬aüَ‫) ُد‬rnَ ı-َna)afə-ilqbbnləəəiltrfatadəvq,əednoranəalrgsaikoar)nha.
(əzٍ aِ bَ ‫ب‬tٍə‫ا‬rَ əَ finَə‫ِإ‬ ‫َن‬q‫و‬a‫د‬yَ ُ tarُ )ıla-rolanrd. a(nTəsboünkrasaövlüaşmınaongleatrmaəgyəəlnibü, çaxniərfəətrdə-
böyük
1-Əbu

Lübabə, 2-Evs ibn Sələbə, 3-Vədiə ibn Hizam Hz. Peyğəmbər Təbük sava-

şına gedəndən sonra onlarla birlikdə getmədiklərinə peşman oldular. Elə ki

Hz. Peyğəmbərin savaşdan qayıtdığını eşitdilər, özlərini məscidin sütununa

bağladılar. Hz. Peyğəmbər gəlib, məscidə daxil olub, iki rükət namaz qıldı.

Hz. Peyğəmbərin adəti bu idi, hər dəfə səfərdən qayıdıb gələndə əvvəlcə

məscidə daxil olub iki rükət namaz qılardı. Ondan sonra o 3 nəfərin əhvalatını

xəbər aldı. Dedilər: “Bunlar and içiblər ki, sən onları bağışlayıb açmayana

qədər özlərini açmasınlar”. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Allah-Təala onların

barəsində hökm nazil edənə qədər mən onları açmaram”. O vaxt bundan sonra

gələn ayə nazil oldu. Hz. Peyğəmbər onları sütundan açdı. Onlar dedilər: “Ey

Peyğəmbər, biz mallarımızı səndən əsirgədik, indi necə istəyirsən et, bu mal-

ları Allah-Təala yolunda sərf edib bizi pak et”. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Bu

barədə mən Allah-Təala tərəfindən bir şeylə vəzifələndirilməmişəm”. Ondan

sonra ikinci ayə nazil oldu, o ayələr bunlardır:)

(qeyd10o2l)un(aْ nِ ِ ُُِ ‫ا‬ nُ َəَ fْ ə‫ ا‬r‫و َ)ن‬vُ aَ rَ‫وآ‬dَ )ır-kTi, əöbzügküdnəanhqlaarlıannılaetridraanf bir neçə nəfər
bu 3 etdilər, (özlərini
sTTqüaəətraauıllnşaaadtıobörnadvğlbıalləaardrıen.ıdl(aətrْ ön)ِ v,ْ َşb(َə‫א‬əً xِّ‫ب‬sَsَ ilnəَ ُ iَrَ َi‫نآ‬qْ‫َو‬bَ‫أ‬ə‫א‬aُbً ğ‫ا‬uِ ‫א‬ılşَ leaَ dَyً )َəıbَr-.‫ا‬rə(ُəlٌ bhَ َ əmِ )t‫ َر‬t-eə‫ ٌر‬sd,aُətlَönevhdَ bi‫ا‬ərəm.‫ن‬e‫) ِإ‬ədl-ləənhgdəüəqnniaqshəoıtnəbrniar, -AAbillrllaainhhə--

mall1a0r3ın)ı(‫א‬gَ əِ tْirِ i‫ِّכ‬bَ ُ A‫ َو‬lْlaُ hُ ِّ -َ Tُ əً َaَlaَ yْ oِ ِl‫ا‬uَ nْ َ‫أ‬dْ aِ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), o 3 nəfər ki,
sərf etməyi səndən xahiş etdilər, o

malların hamısını sərf etmək lazım deyildir. Onların və onlardan başqa-

sının malından zəkat al ki, o zəkat səbəbinə onları hər bir günahdan pak

541

Kəşfül-Həqayiq I

َ َ ْ ‫ا أَن ا َ ُ َ َ ْ َ ُ ا‬ ُ َ َْ ْ َ َ‫﴾ أ‬١٠٣﴿ ٌ ِ َ ٌِ َ ُ ‫َوا‬ ْ ُ َ ٌ ‫َכ‬ ‫ََ ََאכ ِ َت‬ ََ ‫ِإن‬ ْ ِ ْ‫َא َِد َِه‬ ِ ّ َ ‫َو‬
ْ ‫َ ُ ا َ َ َ َ ى ا ُ َ َ َ ُכ‬ ْ‫ِ ا‬ ُ ْ ‫ََ ِّ ِ﴾ُ ُכٌَو‬١ُ َ ُ٠‫ة‬٤ِ‫ِ ُ ْ َ א﴿َ َودا‬ ‫ا ُب‬ َ ‫ا‬ ‫َوأَن‬ ‫ا‬ ُُ ‫َو‬ ِ َْ
﴾١٠٥﴿ ‫ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬ ‫َ ِ َِכא‬ ِ ‫ا‬ ‫ا‬ َ ُ ُِ ْ ْ َ ُ ‫َو َر‬
ِ ‫א‬ ُ ‫َن‬ ‫َ ْ َن‬ ُ َ‫َوآ‬
﴾١٠٦﴿ ٌ ‫ا ْ َ ْ ِ َوا‬ ِ َ َ ‫ِإ‬ ‫دو َن‬ َ ُ َ ‫َو‬ َِ ْ ‫ُ ُ َوا‬ ُ
ِّ َ ُ ‫ِإ א‬ ‫ِا‬ َ
ْ َ َ ‫ْ َو ِإ א َ ُ ُب‬ ُ ِ ْ ْ ُ ‫و َن‬

zvaəmtəamnizoneldaərsaənd.u(aْ ُeَ ləٌ .‫ َכ‬Hَ ə‫َכ‬qَiqَ əَ tə‫ن‬n‫ ِإ‬,ْ sِ əْ َ nَ inِّ َd‫َو‬u)a-e(temy əMyiənhəomnlmarəıdn),qzəəlkbalətrainlainn

rahatlamasına səbəb et. (Bu ayə buna dəlildir ki, hər bir sədəqə verib ehsan
oednəlanrşınəxtsöəvdbuəasiendiibeşriadziıblıqqəeltbmləərkinladzəımn daıgr)a.h(dٌ ıِrَ, bٌ iِlirَ k‫ا‬i‫ َو‬,) - və Allah-Təala
ُ həqiqətən, tövbə

ediblər, yoxsa yox?

104) (k‫د ِه‬iِ ,‫َא‬ (ِ ixْ laَ slَ ıَ ْ qə‫ ا‬lbُ َ ْiَləَ tُ övَ b‫ ا‬ə‫أَن‬et‫ا‬səُ lَ əْ َr),ْ َ َ‫ )أ‬- bəs bu tövbə edən şəxslər
bilmirlər həqiqətən, Allah-Təala öz bən-
droُ ənəhِ lləamrr‫ا‬i‫ب‬ınenُ dd‫ ا‬məənn‫ا‬a)lAt-ıönl(vlvdabəahənb-nTiizlməəqakiəlrabaltəduraılrklea?id,r)ə?hrZə?qə(ik‫ت‬qِ aə‫א‬tَ tıَəvna,‫ا‬ctُöibُvْ bَe‫َو‬əd)nə-inq(bAəiblllmualhire-ldTəriəbkaöil,az)dAbırəl.lna(dhَ əُ-lTəَ rə‫ ا‬ia‫ن‬nlَ‫أ‬aə‫َو‬

mistəəxyf1iir0sq5ia)nlimz(‫ا‬saəُ z,َ ,eْ ‫ا‬Adilnِlaُ .‫َو‬h()-‫ َن‬T-ُəِ a(ْ leُ aْy‫ا‬,‫َو‬ Məhəmməd), münafiqlərə de ki, nə əməl
oُ nُ uُ n‫ َو َر‬pْe‫ ُכ‬yَ ğَ əَ mُ b‫ ا‬ə‫ى‬rَ iَ - sizin heç bir əməliniz
vَ َ ə) möminlər sizin əməllə-
örilnüimzdsəinzəaggaəlhibo,luqbeygböərüvrələarş.k(a‫ ِة‬r‫א َد‬aَ ag‫َوا‬ahِ ْoَ lْ ‫ا‬aِnِ ‫א‬Aَ llَa‫ ِإ‬h‫ َن‬-‫و‬T‫َ د‬əُ aَ l‫ َو‬a) - və ondan sonra
lvaerrsiıbn,ızo.n(la‫ َن‬rıُ nَ ْ cَ əْzُ aْ ‫ ُכ‬sı‫א‬nَ ِı sْ i‫ ُכ‬zُ əِّ َ ُ َ ) - dünyada tərəfinə qaytarı-
verər.
etdiyiniz əməllərinizi sizə xəbər

106) (mِ ü‫ ا‬nِaْ fَ iِ ql‫َن‬ərْ )َ iْ şُ i ‫ن‬nَ ‫و‬aُ mَ َ‫آ‬ə‫ َو‬l)um- başqa bir camaatın (Təbük savaşına
getməyən eُ tَ m‫ِإ א‬ə‫ َو‬səْ lُ əُ ِّrَ )ُ ,‫א‬y‫ِإ‬a) olub, Allah-Təalanın ixtiyarına qalıb-
tِöْ َvَ b‫ب‬əُ - ya onlara əzab edər, (əgər günahlarına davam
dır. ( ْ da tövbələrini qəbul edib günahlarından keçər
edib,
a(əggaəhrdtöırv,btəövebtsəəleədr)ə,n(lٌər‫ ِכ‬əَ hٌ ikِ َ mُ ə‫وا‬tَ )ü-zArəllasahv-Tabəavlearbibü,tütönvmbəəxetlumqəaytəınnləəhrəvaəlzıanba

edər. (elə ki Hz. Peyğəmbər hicrətin əvvəlində Mədinəyə gəldi, Mədinədən

kənar bəni-Əmr və İbn Əvf məhəlləsində Quba məscidini tikib, orada na-
maz qıldı. O camaatın hamısı iman edib, mənən və maddi tərəqqi etdilər.
Onların yaxınlığında onlarla bir nəsildən olan bəni-Ğunm ibn Əfv camaatı

yəhudi dinindən idilər. Onların rəisi olan rahib Əbu Amir Hz. Peyğəmbərlə
düşmənçilik etdi. Məkkə əhlinin Hz. Peyğəmbərlə olan savaşlarının hamısın-
da Əbu Amir Məkkə əhlinə kömək edib, Hz. Peyğəmbərə qarşı savaşdı. Hz.

Peyğəmbər Məkkə əhlinə qalib gələndə Əbu Amir qaçıb Şama getdi. İstəyirdi

542

Tövbə surəsi
ُ ْ َ ْ ِ ُ َ ُ ‫َوا ِ َ ا َ ُوا َ ْ ِ ً ا ِ َ ا ًرا َو ُכ ْ ً ا َو َ ْ ِ ًא َ ْ َ ا ْ ُ ْ ِ ِ َ َو ِإ ْر َ א ًدا ِ َ ْ َ א َر َب ا َ َو َر‬

Rum qeysərinin yanına gedib ondan kömək alıb gəlsin, Hz. Peyğəmbəri qətlə
yetirib Mədinəni xarab etsin. Bəni-Ğunm ibn Əfv camaatı bir məscid tikdilər
və müsəlmanlıqlarını izhar edib, küfr və nifaqlarını gizlətdilər. Fikirləri bu
idi ki, Hz. Peyğəmbəri gətirsinlər, o məsciddə namaz qılsın, ondan sonra Əbu
Amiri Şamdan gətirsinlər, qədim dinlərini aşkar edib Əbu Amirlə o məsciddə
öz dinlərinə görə namaz qılsınlar və bu səbəbdən Quba məscidinin fəzilətini
batil edib, müsəlmanlara desinlər ki, sizin məscidin bir fəziləti yoxdur, biz
özümüz yəhudiyik, amma sizin peyğəmbər bizim məsciddə namaz qıldı. Bu
sözlə müsəlmanların arasına ixtilaf salmaq istəyirdilər. Hz. Peyğəmbərin hüzu-
runa gəlib xahiş etdilər: “Ey Peyğəmbər, bizim məscidə gəlib namaz qıl”. Hz.
Peyğəmbər buyurdu: “Mən səfər tədarükü ilə məşğulam, (bu əhvalat Təbük
savaşına gedən zaman baş verdi), səfərdən qayıdanda gəlib sizin məsciddə
namaz qılaram”. Hz. Peyğəmbər Təbük savaşından qayıdanda, istədi gedib
o məsciddə namaz qılsın, sıradakı ayə nazil olub, Hz. Peyğəmbərin orada
namaz qılmasını qadağan etdi, çünki o camaatın məscid tikməkdə məqsədi
müsəlmanların arasına təfriqə salmaq idi. O məscidin əsası Allah-Təala rizası
üçün qoyulmayıbdır. Bəlkə, küfr və nifaq üzrə qoyulubdur. Necə ki ayədə
bəyan edilir).

bu ş1ə0x7sl)ər(iَ nِ ِ (ْ bُ əْ ‫ا‬niَ -ْĞَ ‫א‬uً nِ mْ َ ‫ َو‬i‫ا‬bً nْ ‫َو ُכ‬Ə‫ا‬f‫ ًر‬v‫َ ا‬ cِ a‫ا‬mً ِaaْ tَın‫وا‬ınُ )َ m‫ ا‬əَ sِci‫وا‬dَ ) - (ey Məhəmməd),
tikməkdə məqsədi

müsəlmanlara zərər,* küfr və nifaqa qüvvət verib, möminlərin arasına

təfriqə salmaqdır. (İstəyirdilər ki, Quba əhli - bizim məscidin fəziləti vardır,

çünki Hz. Peyğəmbər burada namaz qılıb, dediklərində, onlar da belə cavab

versinlər: “O məscidin fəziləti yoxdur, əgər olsaydı, bizim məscidimizdə na-

maz qılmazdı, halbuki biz onun dininə daxil olmamışıq”).

(*Qeyd: bu ayə buna işarə edir ki, riya və öyünmək üçün, ya da Allah-Təalaya
ibadətdən başqa, bir məqsəd üçün tikilən hər bir məscid Dirar məscidi kimidir. Ömər
ibn Xəttab öz xilafəti zamanında əmr verdi ki, müsəlmanlar fəth etdikləri şəhərlərdə
məscidlər tiksinlər, amma hansı məscidin tikilməsi o biri məscidin əhlinə zərər versə,
o məscid tikilməsin. Bizim bu dövrdə hər bir şəhərdə və kəndlərdə tikilən saysız-he-
sabsız məscidlərin əksəriyyəti ibadətdən ötrü tikilməyib, hamısı yalançıların yalan
sözlərinə qulaq asmaqdan ötrü tikilibdir. Aşura günlərində əhli-beytin (ruhlarına
fəda olum) müsibəti bəhanəsiylə o məscidlərdə danışılan yalan sözləri, o məscidlərdə
cahillərin etdiyi qəbih əməlləri, vəhşicəsinə səslərlə fəryad edib o həzrətlərin pak ruh-
larına əziyyət etdiklərini düşünəndə bu məscidlərin nəinki Dirar məscidindən, bəlkə,
bütxanalardan da betər olduğu aydın olar).

(Əُ bْ َu ْ Aِ mُ َ irُ)‫و َر‬gَ öَ z‫ا‬lə‫َب‬m‫א َر‬əَyəْ َbِ a‫دا‬şً ‫א‬laَ d‫إ ْر‬ıِ ‫و‬lَ a) r- məscidi tikəndən sonra o şəxsi (rahib
ki, hansı ki bundan əvvəl Mədinədə

543

Kəşfül-Həqayiq I

َ ِّ ُ‫أ‬ ٌ ِْ َ َ‫ا‬ ً َ َ‫ِ ِ أ‬ ُْ َ َ ﴾١٠٧﴿ ‫ِ ِ َْم ِ َاوَ ِِرر َכ ْאَא ِِذא ٌَُِال ٍنََُن‬ ُ ‫ِإ‬ ِ ُ َ َْ ُ ‫َوا‬ َ ْ ‫ٍ ُم‬ ْ ‫ا‬ ‫َא ِإ‬ ‫أَِ َر ْ ْد‬ ‫ِإ ْن‬ ُِ ْ َ َ ‫َو‬
َ ِ ِّ ُ ْ‫ا‬ ُِ ُ ‫َوا‬ ‫ُ وا‬ َ َ ‫ِ َن أَ ْن‬ ْ ِ َ ‫َ ُ َم‬ ‫أَ ْن‬ َ َ‫أ‬ ْ َ ‫أَو ِل‬ ‫َى‬ ‫ا‬ ََ
‫ُ ُ ٍف‬ ‫َא‬ َ ََ ُ َ ‫ُ ْ َא‬ َ‫أ‬ ََ َ ‫َ ْ ٌ أَ ْم‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ِ ‫ى‬ ْ
ً َ ‫ْ ا ِر‬ ََ ‫ِي‬ ‫ُا‬ ُ ُ ‫ُ ْ َא‬ َ ْ ﴾١٠٩﴿ َْ َْ َ ُ َ ‫ُ ْ َא‬ َ‫ْ أ‬ َ‫﴾ أ‬١٠٨﴿
‫َ ا ُل‬ َ ‫ْ ِي‬ َ َُ َ َ ِ ِ َ َ
َ ‫َא ِر‬ ِ
ْ ‫َ َ َ َوا‬ َ َ ‫أَ ْن‬ ‫ِإ‬ ‫َ א َر‬ ْ ‫َא‬ ‫َ א ٍر‬
ْ ِِ ُ ِ
ُُ ُُ َ ُ

olanda Allah-Təala ilə və onun peyğəmbəriylə müharibə eləmişdi. (Onu
gözləyirdilər ki, Rum qeysərindən kömək alıb, gəlsin Mədinəni xarab etsin,
-HTَəazْa.mُ lPaْm‫)ا‬yeyaa-ğAaiəbnlmladadbhiəəç-rtTiireəlqtəamərltaləkəkşi,ədyhbəeanitzidrbiəbbtauşeoqmdaimərsbəkcisiirc,dioşidendtyiləkaimrsntbaəəmukmlasəəzömozqrliəşıalridskiına.nd)(n.‫ن‬əَ a(ymُ ‫ِذ‬a‫כِإא‬aَlaَ‫א‬zَn‫ْ ْد‬q‫ر‬çَ َُ‫أ‬ııl‫إ‬dِ ‫ن‬ıْ bıُ‫ ِإ‬rَ Alaْ َُlrِl.ُ aْ (‫ا‬hَ‫و‬Oََ ‫)و‬-َ
məscidin əsası zərər və ixtilaf salmaqdan ötrü qoyulubdur).

nam1a0z8q)ıl(m‫َ ً ا‬aَ‫ أ‬,ِ ِ ِْ ‫م‬kَُ َ iُ َ(َ Q‫أَ ْ)ن‬u-b(َ aeَ‫أ‬ym‫ ْ ٍم‬Məَ s‫ ِل‬cə‫و‬ihَ‫أ‬dəْim)ِ ‫ى‬omnَəuْ dn)‫ ا‬,bhَ iَ ençaَsvıِّ aُ‫أ‬ixlٌ ktِ o məscidə daxil olub,
(ِ gْ üَ َn) d-ə(neytəMqəvhaəümzmərəidn)ə,
əlbəttə, o məscid

qurulubdur, belə məscid layiqir ki, oraya daxil olub orada durub namaz
q‫ر‬Ak(qٍََ H‫א‬ıiaَlَlşِlalaiَِّaa‫ف‬nlshə1ٍ ‫ر‬saِyُrُ0-‫א‬ınْıَُT‫ا‬9xv)y,)əıa‫(א‬-abَِanr(xAَləٌِmşkaِْi)ılnَnidlə,a-َkııh‫َن‬nٍnrhih?‫ا‬vaD-َُ raTَ mA‫א‬eiaَْnrədْ‫ُر‬zlِaasa‫و‬ləَırızallcaıhِmَkvəğ-‫ا‬yiadıəTَ‫أ‬ixsَyavəcْbtِıəapxıiَ i‫ى‬ld)rıhtaaliə-kَmnəyqdْrdَeyvivaərnboəaq)iiixَn,lrtَüa(smə‫ا‬aknz‫و‬mُ ööَəəəُ‫א‬bzhَrincْzَُikiaasnnَəsşaَraəməə‫َن‬ıhْ sntxَ‫أ‬miıd‫ن‬sَd‫أ‬bnَoəlöaiıləْnnmhrsَِqiikَepُaَ‫أ‬u)dls‫ل‬əyaٌ rem‫א‬əask-avَuncn‫ر‬əobِleəraşlِəd.omhərsِ ə)xəışannön-səqıizxnQn,şsəiədmsumaxyitbnlüsəatarinıxoynnlamşdəaiıfınruxidə.qqşnısb(iaırcadi?zsinıdıesrb(ِaali‫َُ?ر‬n,sl‫א‬sُıaَda(nuْ‫ا‬r‫ْאم‬zə‫و‬-ıَ.ََ‫أ‬

larının kənarında bina tikən şəxsə oxşadır, necə ki bu binanın özülü yoxdur,
e(tَ mِ əِ ‫א‬z. ‫(ا‬B‫ْ َم‬uَ ْ ‫ِي ا‬ Qْ َ uَbُ a‫وا‬mَ )ə-scAidlliaihlə-
habelə o münafiqin də dininin əsası yoxdur). ayə
Təala zalım camaatı haqq tərəfinə hidayət

Dirar məscidindən ötrü məsəldir. Yəni Quba məscidinin binası təqva üzərinə

qurulub və Allah-Təala ondan razıdır, bu səbəbdən də onun sahibləri nicat

tapan şəxslərdir. Amma Dirar məscidinin binası küfr və nifaq üzərinə quruldu-

ğundan sahibləri cəhənnəmə daxil olub, onların əzab görmələrinə bais olar).

vqْ əəُ ُ lnbُ ُ1il)fə1ar-0qi)na(çdnıəcْxkِaaِ iqrُ.şُ qə(Yəkِlkəbً nَ lv‫ر‬əiِ ər‫ا‬niْ nَəَpi‫ي‬qfaaərِ qdç‫ا‬ıəaُ r-aُ pُrk‫א‬aَtiْ ıُrrm‫ل‬çُa‫ا‬aürَ َ.noNalَ )ufii-bfqaoldqənradliağnarınlqıdnəkılğqəbınulnəardrdriauos,qalqmğləa-lasrbazılllbəaarimrni.naa(dt(dَ əmınrَ ,əَ şsş‫ ْن‬əcəَ‫أ‬kikdkk)‫ِإ‬

544

Tövbə surəsi

‫ُ َن‬ ِ ‫ُ َא‬ َ َ ْ ‫ُا‬ َُ ‫ِ َن‬ ْ َُ ‫ا‬ َ ْ َ‫َوأ‬ ْ ُ َ ُ ْ َ‫أ‬ َ ِ ِ ُِْ ْ‫ا‬ َ ِ ‫ى‬ َ َ ْ ‫ِإن ا َ ا‬ ﴾١١٠﴿ ٌ ‫ِכ‬ َ ٌ َِ ُ ‫َِوا‬
‫ْ ِ ِه‬ َ ِ ‫أَ ْو‬ ‫َو‬ ‫ْ آَ ِن‬ ْ ‫َوا‬ ِ ِ ِْ ْ ‫َوا‬ ‫َرا ِة‬ ْ ‫ا‬ ‫א‬ َ ِ ‫ِ ِا‬ َ ِ
‫و َن‬ َ ‫َن‬ ْ َ ‫ا‬ ُ َِ ْ َُ ِ ْ َ َ ‫ْ ًا‬ ‫ِ َنيَو‬ ُ َ‫ِ ََنَْناِ َو ُכُا ُْ ِכ‬ ُُْ َ َ ْ ‫ِ َא‬ ‫ا‬
‫ُ َن‬ ‫ا‬ ‫َوا‬ ِ ‫א‬ ُْ ‫َوا‬ ‫ِא‬ ‫ِ َכ‬ ِ ِ ْ ْ َ ‫َא‬ ‫ا‬ ‫وا‬ ُِ ِ َْ ‫ُ و َن ا‬ ِ‫א‬ ْ‫ا‬
ُ ِ ‫َא‬ ْ ُ ﴾١١١﴿ ُ ْ ‫ُز ا‬ ْ َ ْ ‫ا‬ ‫ُ و َن‬ ‫َو َذ‬ ُ ُ َ ِ
ِ ‫א‬ ْ ‫א‬ ‫و ِف‬ ُ ْ َ ِ َ ْ‫ا‬ ُ
َ ِ ‫ْ َכ‬ ‫ُ َن َ ِ ا‬ ‫ُ و َن‬ ِ ‫ُ َن ا א‬ ‫א‬ َ
َ ِِ ْ ُ ْ‫ِ ا‬ ِّ َ ‫ُ و ِد ا ِ َو‬
﴾١١٢﴿

və nifaqdan əsla uzaq olmaz. Öldüklərində isə qəlbləri ölüm səbəbi ilə parça-
Tlaənaalcaağbıüütçüünn,mşəəkxkluvqəatnıinfaəqhdvaanlıtnəmdaiznləangmaihşdoırlarvləarm). ü( nٌ a‫ ِכ‬fَ iqٌ ləِ rَ iُn‫َوا‬b)a-rəAslilnadhə-
hikmət üzrə hökm edər.

111) (َ َedْ ‫ ا‬əُ nُ َ m‫َن‬öِ mْ ُ iَn‫َ ا‬ləْ َ‫أ‬r‫ َو‬dْəُ nَ cُ ْ aَ‫ أ‬nَ laِ ِ rْ ıُ nْ ‫ا‬ı vَ əِ ‫ى‬mَ aَ lْ l‫ا‬aَ r‫ا‬ın‫ن‬ı‫) ِإ‬a-lahrəkqii,qəəvtəəzni,nAdəllaohn--
Təala cihad

lara cənnət versin. (Necə ki alış-verişdə bir şey alanda gərək onun əvəzində

bir şey verilsin. Axirət alış-verişi də belədir, Allah-Təala yolunda can və ma-
(lH-s-İAb‫ ِن‬ıbanَ‫آ‬nulə(ucvْcldenُrainaiْayhlu‫ا‬hdb‫و‬inَanvka-madTِəniksöqəehِQəemaoaçbaْtrِvuləmitləْanı‫ا‬ndur‫و‬bqdَ əlaaşəi‫ة‬aşِkmn‫ا‬arə‫ر‬ndoَl)ldxəaْ,ıdaşa,asqAu-‫ا‬ərəydvsrltvaaelıHıِarəqk)rb.izhadi-işəiq,t-ünAhdTqAoşddi-mləlrlTməlila,anaəəlAgahhaənazə-ll-i)vTrlaiT,aləəqəəhəəkf(əaaav-eُ,tlTlətlaveِaədzəndəَ iiayْıydnyə‫ا‬nloendiia‫ُز‬nnltəcuْikiəoirَznhْicnə‫ا‬vmdəabrlənَadaludfُənraiercaər‫כ‬a,diَte?lhcyəıِt‫ذ‬vşَsaə(na‫و‬-َeiِndlv)nِ rədneə.rْ-eaərrُ (əd.ْtiِbَşiəöv‫ا(א‬iَurِzven‫ي‬lَlre‫ا‬iəəazdِrِrrlِəə.‫ه‬iِı‫ا‬iyşrِِ (mُ.-iöَْ‫َُכن‬vَ v(lüِedِ‫א‬əُ ْjrَüَِddَِْiَُrş‫وونا‬əَ‫و‬Tَْ üَِ‫ْأ‬bُ‫ن‬oöَlَُ ْəَِِölv‫ْא‬rَsَُyَr‫ُُاو‬uَl)ًْü)aْə‫א‬nَْ rtََk--‫َ))و‬,.,

reb((gT(e‫َن‬üdِöüə‫َכ‬ykəynaْ ُnMüُula1ِaْlk‫اא‬h1əənvِlr2hxəıa,‫َا‬n))əürs(‫ن‬mَıs-‫ن‬vəَ(nu‫ون‬camَ ُdzsdcُ‫א‬əiaəُiِyəِh‫א‬b‫ا‬dn‫وא‬yََme))ə‫ا‬hْ,d)‫ا‬t-t)əböiöətk-p-unvemçibllxhsəəm(əübrləkəə,rusmiresu(biba‫ف‬dəsnahِieləiy‫و‬irlyilnəbəmmُyrlmْdiəəiَüərtoəْdq‫א‬,lhqِləaamma‫ن‬ra(َldf‫ن‬ıi‫َو‬maöinna‫و‬zُsmcğdِəıُsَadaِiaa‫ْא‬enı‫ا‬nَh)rgdْlA)‫ا‬əi)ee-ə,brlddnliiy(-anəil‫َن‬oabənh‫و‬lxrAl-axُtşəT(ənlüıِrml,hə‫א‬s,amuags(öhِislö‫ا‬mö-lai‫ا‬Tzym‫ن‬yَai‫د‬əِ ynə‫و‬alliaaəlُ nُə‫כ‬şِtnhlُll‫ا‬reaəələdِyyarrm‫نا‬iَl)airriə,)Adr-ُ,b(ii-(ِlmxəs‫א‬lnəَyaləَ öamanahِْ ‫ا‬mmsِ‫و‬na-َrlْ)Taiaُ nee-oْəz‫ا‬ddlaiAşِubəəqləِّlnannaxlıَ ‫و‬unaldllَ sıəə)rhıbiərr)nn-t-,,,,
rəhməti və bağışlaması ilə müjdələ, (Hz. Peyğəmbərə xəbər verdilər ki, fi-
lan mömin şəxs müşrik ata-babalarının Allahdan bağışlanmasını diləyir. Hz.
Peyğəmbər buyurdu: “Biz də onlar üçün Allahdan bağışlanma diləyərik”. O
zaman növbəti ayə nazil oldu). Zəməxşəri “Kəşşaf”da yazır: “Hz. Peyğəmbər

545

Kəşfül-Həqayiq I

ْ ُ َ‫أ‬ ْ ُ َ َ ََ ‫َא‬ ِ َْ ِْ ِ َْ ُ ِ ‫ا أُو‬ ُ ‫َכא‬ ْ َ ‫ِ َو‬ َ ‫ِכ‬ ِ ْ ُ ْ ِ ‫وا‬ َُِْ ْ َ ‫ِ َ آَ َ ُ ا أَ ْن‬ ‫َ ِوا‬ ِّ ِ ِ ‫َכא َن‬ ‫א‬ َ
َ ُ ََ ‫א‬ َ َ ‫ِإ א ُه‬ ‫َא‬ َ َ ‫َو‬ ‫َ ٍة‬ ُِ َْ ْ َ ‫ِإ‬ ِ َِ ِ َ ‫َا‬ ْ ‫ِإ‬ ‫אِ ُر‬ َ ِ ْ‫ا‬ ‫َכא َن‬ ِ ‫ا‬ ‫َ א ُب‬ ْ َ‫أ‬
‫َا‬ َ ‫َ ْ َ ِإ ْذ‬ ‫ًא‬ َْ ِ ‫ا‬ ‫َ א َכא َن‬ َ ْ ‫َوا ٌه‬ ََ ‫א‬ َ ‫َو‬ ﴾١١٣﴿ ِ َِ ْ
ْ ُ ِ ‫ْ َا‬ ‫أَ ِ ْ ُ ِإن ِإ‬
‫﴾ َو‬١١٤﴿ ٌ َ َ ‫َ ُ أَ ُ َ ُ و‬
‫َ ُ َ ِّ َ َ ُ ْ َ א َ ُ َن‬

Məkkəni fəth etdikdən sonra Məkkə ilə Mədinə arasında Əbva adlı yerdə ana-
sı Əminənin qəbrini ziyarət edib ağladı”. Buyurdu: “Anamın qəbrini ziyarət
etmək üçün Allah-Təaladan izin istədim, izin verdi, ondan sonra onun bağış-

lanmasını diləmək üçün izin istədim, izin verməyib bu ayəni göndərdi”).

dən 113) ( cَ a‫ ِכ‬iِzْ ُdْ eِ y‫وا‬iُlِ ْkَ iْ,َ ‫ ْ(ن‬Aَ‫ا أ‬llُaَ hَ‫ آ‬-َ Təِ a‫وا‬lَ aِّ ِonِ l‫َن‬a‫א‬r‫ َכ‬ın‫َ א‬ ) - peyğəmbər və möminlər-
ötrü günahlarını bağışlasın deyə)
mَ ْ öُ mِ i‫و‬nُ‫ أ‬l‫ا‬əُr‫َכא‬inْ َ o‫ َو‬n) l-ahrıənrçbəanğdışo-
müşriklərin barəsində bağışlanma diləsinlər, ( sَ َ o‫א‬nَ rِ aْ َ
müşriklər möminlərin yaxın qohumu da olsa,
lləarnəmmasüınşrıidkilləərminəsciəchaəinzndəemyidldəiro.l(aِ caِ ğَ ıْ ‫ا‬a‫ُب‬y‫א‬dَ ınْ َ‫أ‬oْlaُ nَ‫ أ‬dْ ُ aَ nَ nْ eِ )c-ə
mömin-
onların

bağışlanmasını diləyə bilərlər?

ortay1a14ç)ıx(a‫א ُه‬n‫א ِإ‬bَ iَrَ ‫و‬sَ u‫ ٍة‬aَ lِ aْ َ cْavَ ab‫ ِإ‬dِ ıِrَ .ِ Əَ vِ ‫ا‬vَ ْə‫ ِإ‬l‫ُر‬k‫א‬iَ ْ ِayْ ‫ا‬ə‫ َن‬d‫כא‬əَ ‫א‬ bَ ‫َو‬u)y-u(rbduuakyiə, əvvəlki ayədən
peyğəmbər və

möminlərin müşriklərin bağışlanmasını diləməsi caiz deyildir. Buradan belə

bir sual ortaya çıxır. Peyğəmbər və möminlərin belə hərəkəti caiz deyilsə, bəs
niyə Hz. İbrahim atasının bağışlanmasını diləmişdi? Halbuki atası müşrik idi.
Bu sualın cavabında Allah-Təala buyurur:) İbrahimin atası üçün bağışlan-

ma diləməsi sadəcə atasına verdiyi vəddən ötrü idi. (Vədə xilaf çıxmaq

böyük eyib olduğundan Hz. İbrahim vədinə xilaf çıxmayıb onun bağışlanma-
sArıanlhlıaihmd-ilTaəədtaai.slaıAnydmaamdnüaüşmzbudə,nöbnoidrldəfruaiğybuduaİzbvareqarmhoiləmdduəi,).m(b(əiِ rlِ ud‫و‬maُ hَ oalُ doَ‫أ‬nuُ uqَ ndَ abَ aَ iğs‫א‬əış,َ lَ ()aُ nْ -ِmَ‫أ‬aaَtsَ a)ıns-ıınİdbıin--
((Aٌ ِtaَ s‫ٌه‬ı‫وا‬oَ nَ aَ ِ ‫ا‬eَ yْ ‫ِإ‬ ‫ ) ِإن‬- həqiqətən, İbrahim ürəyi rəhmli, həlim bir
ləmədi). - İbrahim, mən səni daşla vurub öldürərəm, nə üçün
şəxs idi.

bizim dinimizdən çıxıbsan? – deyəndə də Hz. İbrahim onun bağışlanmasını

diləmişdi. Hilm və rəhmətin ən üstün dərəcəsi budur. Bu ayə Zəməxşərinin

sözünü təsdiq edir. Diqqət edilsin).

be‫ َن‬dəُyənَa)1dn1-ə5enkd)iə(s,noْ oُnən‫ا‬rَqlaaَ ər‫ْذ‬dz‫إ‬aِ əəَ lrnْa,َ ələ‫א‬ədgً təْəəَ nrsbaçِəəlıُkyِbaُinon‫ا‬mn‫ َن‬o‫א‬lə‫َכ‬laulr‫א‬ənَır‫ َو‬aai)ns-gidəlAəarrlənlikanshdos-inyıTrriəaavashəılnaanarhəaesymaçinlbmşiherayazqir,öea(vtm‫א‬smَ əloْüəُlrَdh,uَiodِّğَ ُvauaynxəuَtt
onlara asi deyilib sorğu-sual edilərlər. (Yəni əgər möminlər bu qadağadan

əvvəl müşriklərin bağışlanmasını diləmişlərsə, Allah-Təala onları sıxışdır-

546

Tövbə surəsi

ْ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ‫א‬ َ ‫َو‬ ِ ُ ِ ُ ‫ُ ْ ِ َو‬ ‫َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر ِض‬ ‫ا‬ ‫َ ُ ُ ْ ُכ‬ َ‫ا‬ ‫﴾ ِإن‬١١٥﴿ ٌِ ِ َ ‫ٍء‬ ْ ِ َ ِّ ‫ِ ُכ‬ َ ‫ِإن ا‬
ِ ‫ُه‬ َُ ‫ا‬ ِ ‫َ َوا ْ َ ْ َ א ِر ا‬ ِِ ‫َא‬ ْ َ‫َ ِא ِّ َب َوا‬ ‫ا‬ ََ ‫َא َب ا‬ ْ ََ ﴾١١٦﴿ ٍ َ ِ َ ‫َو‬ ٍّ ‫َ َِةو‬ ْ ِِ ‫ا‬ ‫ُدو ِن‬
َ ‫ِ ِ ْ َر ُءو ٌف َر‬ ‫ِإ‬ ِْ ُ ُ ُْ ُ ٍ َِ ‫ُب‬ ْ َْ َ ‫َא‬
﴾١١٧﴿ ٌ ُ ْ َ ْ ِ ُ ُ ُ ِ َ ‫َ א َכא َد‬ ِ ْ ُ ْ‫ِ ا‬

maz. Amma əgər qadağadan sonra bu hərəkəti etsələr, o vaxt asilər cərgəsində
tşöehymdəətnləangdairhildəıcrəkvləərb).a(ğٌ ışِ lَ a‫ء‬nٍ mْ َ aِّ d‫ ُכ‬iِ lَəd‫ن ا‬iy‫) ِإ‬in-izhəüqçiüqnətqənəl,bAinlliazhd-əToəlaalna
sayılıb,
hər bir

qorxudan da xəbərdardır.

Tknٍ öəəِtmaَil1aəAَ1k‫و‬dَ l6lıear)ٍّ ,dِh‫(َ(و‬ə‫)ض‬-dnTِ-ir‫ر‬əْyAَiaolْ ‫ا‬llə‫و‬xalَ rady‫ت‬ihِuaö-‫ا‬r‫و‬lTَ .md‫َ א‬əüəarxl‫ا‬üas‫כ‬budُ ,saْ dُonunُ َbrlَa.ar‫ا‬ş(ı‫ن‬qُ ‫إ‬yِa)oِ-nxُ ‫و‬əَlhuəiqşqِldəْiqaُr)əinnt-ədizndiir,iiirsdliədlamdərriəab)l.eaöd(rləْıdnnِ ü,ِ vrn‫ا‬əə‫ن‬əِny‫و‬de‫ ُد‬dərəْisnِ iAzْs‫כ‬əlُ əlَalbt‫א‬həiَ r‫و‬--َ

Allah11-T7)ə(a‫ ِة‬lَ aْ ُ ْ‫ِا‬ َ p‫ א‬eَ yğِ ə‫ ُه‬mُ َb‫ا‬əَ riِ n‫ا‬ə‫א ِر‬vَ əْ َ ْo‫َوا‬nَa ِ tِa‫א‬bَ eُ ْ ‫وا‬oَ lِّuِ b‫ا‬ çَəَ tُin‫َب ا‬v‫א‬əَ ْ َ َ ) - həqiqətən,
öz məşəqqətli bir

zamanda (Təbük savaşında) onunla cihada gedən mühacir və ənsara
etmٌْ ödِ vöِْəَ ‫ر‬bmَnَ )ə‫ف‬di-ٌnie‫و‬rlto‫ء‬.ُəm‫َر‬n(r)Tddə-ələaəbnhnrüəisbkqoüiisrnçqaürəvqantarəşAunyıpnl,alauAradnhHllı-amzqTh.əəP-leaTbetldiyəaiağd,oləöan(mnْlbaُübْərəbِ nar,ldٍəyiəmِabَlrəia‫ب‬drrُ nliıinmdkُ əُdaəneُqdagِçiَrebı‫د‬ştxَ ,m‫א‬ım‫ َכ‬tmöə‫א‬ayvَ eqəbhِdnəْrlaَ əiebrْtidadkِ )əniəln-nəvr,baə,i(zr(‫ب‬rَْqən‫ِא‬heَaِ çmlُ aəُ‫ِإ‬

nəfər peyğəmbər Mədinədən çıxandan sonra gedib ona qoşuldular, qalanları

Mədinədə qaldı. Hz. Peyğəmbər Təbükdən qayıdıb gələndən sonra onların

əksəriyyəti Mədinədə qaldıqları üçün peyğəmbərdən üzr istəyib yalandan

and içdilər. Hz. Peyğəmbər də zahirdə onların üzrxahlığını qəbul etdi. Amma

əslində, onları Allah-Təalaya həvalə etdi. O şəxsləri Allah-Təala bu surədə

münafiq adlandırdı. Təbük savaşından qaçıb Mədinədə qalan ənsardan 3 nəfər

- Kə`b ibn Malik, Mürarə ibn Rəbi` və Hilal ibn Ümeyyə Hz. Peyğəmbərin

hüzuruna gəlib öz günahlarını etiraf edib dedilər: “Ey Peyğəmbər, Təbük sa-

vaşına getməmək üçün heç bir üzrlü səbəbimiz yox idi. Öz ixtiyarımızla sa-

vaşa getmədik. Sənin hüzurunda yalan danışmaq layiq deyildir. İşimizi Allah-

Təalaya həvalə edib, tövbə edirik. Görəsən, Allah-Təala bizim tövbəmizi qəbul

edər, yoxsa yox?” Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Siz gedib gözləyin, görək, Allah-

Təala sizin haqqınızda nə hökm nazil edəcək?” Ondan sonra Hz. Peyğəmbər

Mədinə əhlinə əmr etdi ki, heç kim bu 3 nəfərlə danışmasın. Kə`b deyir:

“Mədinənin küçə və bazarında gəzirdim, bir nəfər də mənimlə danışmırdı”.

40 gün bu şəkildə keçəndən sonra Hz. Peyğəmbər tərəfindən o 3 nəfərə əmr

edildi ki, qadınlarına yaxınlaşmasınlar, çünki peyğəmbərin itaətindən çıxıblar,

547

Kəşfül-Həqayiq I

ْ ُ ُ ُ ْ َ‫ْ ِ ْ أ‬ َ َ ْ َ ‫َو َ א‬ ْ َ ُ ‫َ ْر ُض ِ َ א َر‬ ْ‫ا‬ ُ ِ ْ َ َ ْ َ‫א‬ َ ‫ِإ َذا‬ َ ‫ا‬ ُ ِّ ُ َ ِ ‫ا‬ ِ ََ ‫ا‬ ََ ‫َو‬
‫َא‬ ﴾١١٨﴿ ِ ِ ْ َ َ ‫ُ ا ِإن ا‬ َُِ ْ ِ َ ‫َא َאب ِد‬ ‫ا‬ ُ ِ ْ َ ‫ِإ‬ ‫ِ ِإ‬ ‫َِا‬ ُ َ َ َ َ ‫ا أَ ْن‬ َ ‫َو‬
َ ِ ََُْْ ُ ‫َو‬ ِ ‫ا‬ ‫ا ْا َ ُ ِب‬ ‫ا‬ َ ُ ْ َ ِ ‫اا‬ ُ ‫ا‬ ْ َ َ‫ا ِ َ آ‬ ‫َא‬ َ‫أ‬
ْ َ ِ َ َْ ‫ا‬ ‫ا‬ ُ ‫َ ا ِب أَ ْن‬ َْ ْ‫ا‬
َ ‫﴾ َ א َכא َن‬١١٩﴿ ََِ ‫ُا‬ ‫َو ُכ‬ َ ََ
‫ِل ا‬ ُ ‫َر‬ َ

əgər tövbələri qəbul olunmasa, mürtəd olub qadınları da onlara haram ola-
caq. Hilal ibn Ümeyyənin xanımı Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gedib ərz dedi:
“Ey peyğəmbər, Hilal qoca bir kişidir, xidmətçiyə ehtiyacı var, izin versəniz,
mən ona xidmət edərəm”. Buyurdu ki, xidmət etməyə əngəl yoxdur, amma
gərək yaxınlıq olmasın. Amma Kə`b xanımına belə dedi: “Get, atanın evində
qal”. Xanımı dedi: “Sən də Hz. Peyğəmbərdən izin al”. Kə`b dedi: “Mən izin
almaram, Hz. Peyğəmbər nə buyursa, ona itaət edərəm. Özüm də cavanam,
xidmətçiyə ehtiyacım yoxdur”. 50 gündən sonra bu 3 nəfərin haqqında ayə
nazil oldu. Kə`bi müjdələdilər. Müjdə gətirənə libasını verdi. Kə`b mərd bir
kişi olub, ənsarın rəislərindən sayılırdı. O ayə budur:)

118) (‫ُ ا‬ qِّ ُ açَ aِn‫ا‬ َِ َ n‫ ا‬əfَ əَ ‫و‬rَ )ə--x(əKbiəs`bnəifbsni-əMmamliakr, əMləürirnairnətəibhnriRkiəibləi`T, əHbiülakl
savaşından o 3
iobْ nnَ lُ a‫ر‬Üَ r‫א‬ımnَ ِ et‫ض‬yöُ yv‫ْر‬əbَ yْə‫ا‬ələُ)rِAْiَ nlَ l)iaq-hə-MTbuəəaldleiantmətötəvodbriəp, (aehğtemıçoəbnləilrraişrəaüxçdsüaonrnyolaalrarandbaımaqxəemdtdaəyir.ıbA( lْolnَa‫א‬lhaَ -rT‫ا‬l‫ َذ‬a‫ِإ‬əadlaaَ-
qْ َُ ‫ ِإ‬aُ ْ َç‫ أ‬ı‫ ِإ‬bْ ِِ
nışmadı), ( ْ(ُِ ْ َ‫ا‬qَ uَ rِ ْ tََ u‫ َא‬lَ ْu‫ َ َو‬b) ,َ-‫ن‬Oْ qَ‫ أ‬nə‫ا‬mdَa‫و‬nvَ )əb-qaüaşgsqsaaəh,ləhorielndçiunblaiçrroxkşliəu,xğAsuəlnlapdhəa-nnTaəchaalnaalnpaıarn-ı
da sıxılıb,

qəzəbindən
r-mahöəbhqikliməqməətzəolnəlsr,u,An(l‫ا‬llaaُ rhُ َ-dِ Teْəyِaəْ َl,aَ o‫ب‬tnَöl‫א‬vaَ brəıُ n)ni-töqovənbbdəusalinendisiqobnəbbrəaunlAdeəltldlaəihr. i-(nTُ əəِarləa‫ا‬h‫ب‬mtُ ö‫ا‬vebd‫ا‬əəَlnُədrَ iinr‫ ا‬.‫ن‬d‫ِإ‬ə)

vxəubəm1im1ə9la)lən(rıniَ nı‫ا‬zd‫ا‬dəُad‫ ا‬mo‫ ا‬ğُ öَrَ‫آ‬hukَ oəِ mla‫ ا‬n‫א‬oَ lalَ‫أ‬ur‫َא‬bl)a,-mbeiüyrlniikmafdaiəqnooglluəmtbiar, yəsnıinzlə.dr(,əَ Ahِ ‫د‬lِ əl‫א‬arhb‫ا‬-Tiَrَəəa‫ا‬mlُaəd‫ ُכ‬l‫و‬aَi)nni-zqddoəirn*-
doğru olun.

(*Qeyd: Hz. Peyğəmbərin səhabələrinə tabe olun, hər bir əməllərində doğru

olan onlardır. Hər bir şəxs din və dünya əməllərində haqqa sadiq olmalıdır. Doğ-

ruluğu olmayan şəxs etibarsızdır, ona münafiq deyilir, sədaqət və doğruluq nə gözəl

xüsusiyyətdir. Hz. Peyğəmbər deyibdir: “Fəlakət yalan danışmaqda olduğu kimi, ni-

cat da yalan danışmaqdadır”).

hın 120) (cِ ih‫ل ا‬aِ daُ ‫ َر‬geْ dَ ə‫ا‬nُ dəَ َ َM‫ ْن‬əَ‫ أ‬d‫ِب‬in‫َ ا‬əْ َ əْ ‫ا‬hlَ inِ inْ ُ َ vْ əَ Mْ َ ə‫ َو‬dِiَnِəَnْ ‫ا‬inِ kْ َ əِ n‫ َن‬a‫َכא‬rı‫א‬nَ )da-kAı lblaə--
elçisi

548

Tövbə surəsi

ِ ‫َِ ِا‬ ٌِ ََ َْ َ ‫َو‬ ٌ ََ َ ‫َو‬ ٌ ََ ُُْ ِ ُ َ ْ َُ ِ ‫َ ْ َ ْ ِ ِ َذ ِ َכ‬ ْ ِ ِ ُ َْ ِ ‫ا‬ ُ َ ْ َ َ ‫َو‬
ِ‫א‬ َ‫ٌ َوا ِد‬ ََ ِ ْ ُ ‫ُכ‬ ْ ِ ‫َن‬ ُ ‫َא‬ َ ‫ُ ا ْ ُכ א َر َو‬ َ ‫ًא‬ َْ ‫َن‬ ْ ُ ِ َ َ ‫َو‬
ََ ‫ٌ ِإن ا‬ ‫ًא ِإ‬ ‫ُ َن‬ ِ َ َ ِ ‫َ ْ ً ِإ‬ ‫ُ ٍِّو‬ َ َ ََ ‫َن‬ ُِ َ َ ‫﴾ َو‬١٢٠﴿ ِ ِ ِ ُْ َ َ ُ ِ
َُ ‫َכא‬ ْ َ َ ‫َ ًة َو‬ ً ْ َ َ ْ َ‫ُ أ‬ ‫ا‬ َ‫أ‬
ْ ‫ُכ‬ َ ِ ‫ُכ‬ َ َْ ْ ‫ًة َو‬ َ ِ ‫َכ‬ َ ‫َو‬ ُ َ ِ َِ ‫َא‬ ‫ا‬ ُِ
ِ َ َ ُْ َ ‫َن‬ ِْ َ َْ َ ْ ُ ِ
ّ ْ ِ َ َ َ ََْ ً ‫ُ وا‬ ِ ِ ُ ُ ْ ‫א َכא َن ا‬ ﴾١٢١﴿ ‫َن‬ ُ َِّ َْ ‫א َכא ُ ا‬ َ َ ْ ُ ْ َ ِ ْ َ
َ ‫ِ َو ِ ُ ْ ِ ُروا‬ ‫ا‬ ِ‫ُا‬ َ ُ َ ْ
﴾١٢٢﴿ ‫ْ َ ُرو َن‬ ََ ِ ْ َ ‫ِإ‬ ‫َُا‬ ‫ُ ْ ِإ َذا َر‬ ٌ ِ ٍ

dəvi çöl əhlinin ondan arxada qalmaları caiz rdəevyail,gö(rْ dَ üyْ ِüِ ُmْ َ ِ ə‫ا‬şəُ qَ qْ َ ətَl‫و‬iَ
ِ ِ َْ) - və yenə onlara Hz. Peyğəmbərin özünə
işlərdən özlərini kənara çəkmələri caiz deyil, (bu ayənin hökmü bütün
smq(sT-ِ َ ًauٌ e‫ا‬əْoِüَvsِya‫א‬nِِ‫و‬uasٍّzlَْəlُbazِ avlَُlَlmru)ْyٌəa‫ا‬ıَaq-rnaqَ َ ِnı,ْnvünHٌَı‫أ‬aِ ləsnıِ acَُszzddrlْə.َıaُaaüِlqَْPyəُ şəَrşevmَecaiyَən)tِrmَ‫ُכ‬əğm‫و‬iəَ-znəiəvəmblhlٌh‫إ‬ədِəz)aərm.biَqis-rəsəaَ,iə)rqbqvotgə-əuaaləüatlbtrsəzicqaəbıənabevkboq,yoee,ənAdlrbşuooləəlainlbolrkmra,ilu,ailuh(ləynad‫ر‬n-َaal‫א‬TAəaaiəd‫ُכ‬dərnmlylْaıal‫ا‬eaonarlrُhlaəılranəəs-ıynِriTneَrvailən‫א‬sahxəًeaaəِcşdəalliıْreaibtyَbəhaalb‫ن‬myَimeqyiborləُiiləَbi,rluinَta(qsnaəisanəَdməَ ‫و‬a‫و‬hnََta)rəٌəiilbvem-َloaَtəlynrsəvəz,iartləْina(nziُanlkrُْıdəllaiaِaarənِ ‫ن‬fr)َrُ eiA..lərlaُ(cə(َll‫א‬rَə‫َכ‬lrَaَْrb‫ا‬kُvِhi‫ن‬i‫ََذ‬niَər‫و‬-)َ,‫ِِإ‬

Adsoalalunlnaneh1akd2-reTi1çbk)əmiax(,‫ة‬əًləaَl(rə‫َِن‬c‫כ‬gَrliöəُ ,َzَd‫ْ(َو‬əiَ‫ًْة‬klَُ‫ا‬lşَ əِəُ ‫א‬rk‫ َََכ‬ii,ِ ً‫כ‬lُ‫(א‬dََ ‫ َא‬əًَ ‫)َانِإَِد‬o‫ ََو‬n-‫ َُْن‬lَ‫ ِأ‬oaْ ُ ُُ nrَ a‫ا‬lَ ‫ْو‬aََ ُç)rُa-dََ ‫و‬tَِaAd)ْ nı-lَ rِl)aöscıhti-nhr-ü.Taetdəbdaauilkganleləyadrorəilınunədnmhədəaaslməlaəhızrrs,iıanyyvamaədzübıalkiıçybaoafqxbaetaeıynhnd--ı

hada12q2o)şu(ً n‫ َכא‬g‫ا‬ö‫و‬nُ ِdْ َəِ r‫ َن‬diُ yِ iْ ُ zْ ‫ا‬a‫َن‬m‫ َכא‬a‫א‬nَ ‫ َو‬m) -öHmzin. Pləeryınğəhmabməırsıönzıün Mədinədə qalıb ci-
gedib, peyğəmbəri
(üٌ çَ ِü‫ َא‬n,ْ gُ ْəِ rٍəَ kْ ِ , hِّ ‫ ُכ‬ərْ tِ aَ yَ َfaَ dْ َaَ n) -bhiradməısstıə-
Mədinədə tək qoymaları doğru deyil, öyِّ r‫ ا‬ənِ i‫ا‬bُ, iَ sَ َlِ a)m- kdia,
nın cihada getməsi məsləhət olmadığı

cihada getsin, qalanları pyğəmbərin yanında qalsınlar ( ِ
o Mədinədə qalanlar Hz. Peyğəmbərdən din ehkamını
qalaiymıdoıblsugnəllaərn.d(əْ ِ oْ َ n‫ ِإ‬l‫ا‬aُrıَ ‫ َر‬ir‫َذا‬ş‫ِإ‬adْ ُ َeْdَ i‫ا‬b‫و‬,‫ ِ ُر‬nْ ُ əِ ‫َو‬s)ih-ətvəvecrihiba,ddaingedehənklaəmr ıMnıəodninlaəryaə
öray,rəgtəsriənklə,rA*l.la(‫َن‬h‫و‬-‫ُر‬Tَ əْ aَ laْ ُdaَ َ n) - əlbəttə, onlar da din ehkamını eşidəndən
qorxub, din ehkamına əməl etsinlər. son-

(*Qeyd: Din ehkamını öyrənməkdə məqsəd təkəbbürlənmək, qürurlanmaq, in-
sanlara rəhbərlik etmək arzusu olmamalıdır. Zahirdə özlərini İbrahim ibn Ədhəm
kimi qələmə verib, batində din ehkamından yalan danışıb, dünya malı yığmaq üçün

549

Kəşfül-Həqayiq I

َ ِ ُ ْ‫ا‬ َ َ َ ‫أَن ا‬ ‫ا‬ ُ َ ْ َ ‫ً َوا‬ َ ْ ِ ‫ِْ ِه‬ ‫ِ ُ وا ِ ُכ‬ َ ْ ‫ْ ُכ א ِر َو‬ ‫ا‬ َ ِ ٌْ‫ََةٌَ ْ﴾َْ َوُ ََِونُأََْ ُأَ ُאכ ْ َُْراة‬١َ‫ ِ َر‬٢ُِْ‫ َأ‬٤ُ‫َِ ََذُنا﴾ْ اَأَ﴿אاَو‬١‫ََوِאوِإ‬٢ْ ُ‫﴾ا ُأ‬٥‫﴿ ِא‬١َُْ ََ ٢‫ََنذْآَا‬٦َ‫َاوَאن ُِ﴾ِ ُ ْ َ﴿ووَِإ‬١‫אאو َכ‬٢ًَُ ْ‫כא‬٣َ‫ََِإَوא﴿ َُأ‬
ْ ُ ْ ‫َ َ ا َد‬ ‫ا‬ َ‫َ آ‬ ِ ‫ا‬ ‫א‬ ْ َ ‫ًא‬ ‫א‬ ‫ِإ‬ ْ ‫ُل أَ ُכ‬ ْ َِ
‫ا‬ ُ ‫ْ َو َ א‬ ِ ُ َ ‫ِر‬ ِ ‫ِر‬ َ َ ُ ْ ‫َزا َد‬ ِِ ُُ ُ َ َ
ُ َ ‫َو‬ ِ َ ‫ً א ِإ‬ َْ ْ ُ ْ ‫َ ا َد‬ َ ‫ٌض‬ ِ َ ُ
ْ ْ ْ ‫ا ُכ‬ َ ‫ًة أَ ْو‬ ‫א ٍم‬ َ َ ْ َ
‫َن‬ َ ُ َ َ َْ َ ِّ ‫ُ َن ِ ُכ‬ ْ
ُ ُ ٍَ َ‫أ‬ ِْ َ ٍ َْ َ ‫َ ْ ُ ُ ْ ِإ‬ َ

َ َ

istifadə edirlər, məqsədləri də ancaq budur. Necə ki bu zəmanə alimlərinin əksəriyyəti

bu cürdür. Elmin şərəfi və təhsilin vacib olması haqda bu ayə kifayət edər).

123) ( ‫ا‬ yُ َaَ‫آ‬xَınِ o‫ ا‬l‫א‬aَ nَ‫أ‬ ‫א‬kَ )af-irelyərilmə cainhagdəteirdəinn,ləorn, d(‫ر‬aِ ‫א‬n‫ ُכ‬sْ ‫ا‬onَ rِ aْ ‫ ُכ‬oَ nُlَarَ dِ a‫ا‬n‫ا‬ ُ ِ ‫ ) َא‬-
əvvəlcə sizə uzaq-
mddaaömosilizandnləəlars)r,olanbsidlaiənvraəkşcıiən, .ch(üəً rَqəْitِqəvْ t‫ُכ‬əənِsə‫ا‬,‫و‬bAُ iِrllَ ْag‫ َو‬hö) -r-Tsügəənarllaəərk.m,(müَ tüِtşəُ rqْ ‫ا‬iiklَ əlَərrَlə‫ا‬si‫ن‬bzَ‫أ‬iinr‫ ا‬lliُəkَ ْsd‫ا‬a‫و‬əَ v)dai-rşa(evnyə-

onların köməkçisidir.

nbairziill1ər2oi4lna)ən(dٌ‫ة‬d‫ َر‬aey,ُ ə(‫א‬rًْ ‫א‬ləََ ِr‫أُ ِْإ‬:‫אِه‬bَِ َu‫ِإُ َذا‬s‫د َْو‬uَ)‫زا‬rَ-əْ(s‫ُכ‬eiyzَ‫ أ‬i‫ل‬Mnُ həُ َhaənْ mَsımْ bُ əْiِrdَ i))n,-iAzmilnlaüihmn-aTafəniqaınlləaırdadarəntnırsdbənıə?zəi(blBəirurissböuizrrüə-
imstüehnzaafiqülçəürnindiemyiarndiılnəır)a,r(t‫א‬ıً r‫َ א‬m‫ ِإ‬aْzُ .ْ ‫َد‬A‫ َ ا‬nَ c‫ا‬aُ qَ َ‫آ‬ mَ öِ m‫ ا‬i‫א‬nَ َ
) - əlbəttə, Quran surəsi
şəxslərin imanını artırar,
k(şd‫ن‬əَ üa‫و‬x,fsُröl1ِ əlvْ2əَrər5əْ َl)nəgْ(irfə‫ُض‬,a‫و‬lَAٌ d)qَlil-َlkaavdrْ həıِən-ِ ,Toıُ (nُədْalaaِ lِharِ َanْ Q‫ر‬ıِ ِdnu‫ا‬ar‫א‬qَ a‫ِإ‬aəَ‫وأ‬nr‫َא‬ztıً)ənıْbr-‫ِر‬aina,ramْə,zُz(ْim‫دن‬aََl‫وا‬boَaَُıl)ِ mq‫א‬o‫َכ‬-ənalْlQbsaُ ıl‫و‬rnuَəıa‫ا‬rrtiaُ usn‫א‬neَtd‫و‬ıvَan)əirn-.nnəikarfaazləqfilrir.nooalmlxdoauşsqlıulağorunıloahlraaılnn-

xıb g1ö2r6m) ü(rِləْ َ rَ k‫ْو‬iَ‫أ‬, ‫ًة‬həَ q‫م‬iٍ ‫א‬qَ ətِّə‫ ُכ‬n, ِ ‫َن‬ ُ iَ lْ ُdəْ ُ bَ‫أ‬ir‫ْو َن‬dَ əَ fəَ ,‫أَ َو‬y) a- bəs münafiqlər ba-
hər iki dəfə Allah-Təala

münafiqləri imtahan edib, peyğəmbərlə cihada getməyi onlara təklif

edir. O vaxt peyğəmbərin Allah-Təalanın yardımı ilə aləmi nurlandıran

əhmaqrqləorilndiugğöurnəurlgəör,rə(‫َن‬n‫و‬dُ ə‫כ‬nَ sْoُ nrَ ‫و‬aَ ‫ن‬dَ aُ tُ öَ vَ bəُ ) - bu əlamətləri – peyğəmbərin
edib Allah-Təala tərəfinə qayıt-

mazlar və Allah-Təalanın Hz. Peyğəmbər haqqındakı vədinin də doğru

olduğunu görüb ibrət almazlar. Nifaq içində qalıb, iman nuru onların

qəlblərinə daxil olmaz.

rminaən1,g2ö(7z)ٍ il(ْ əَ‫َر ٌة‬işَa‫ ُِإ‬rْəْ ُ eَ ُ ِdْ ُْ‫أ‬iَ b‫ََ א‬,َ ‫ا‬n‫ِإ) ََذ‬a‫ َو‬z-)i-lmo(üleaynnaMsfiuəqrhləəəyrməinmisbətedəhz),izssaiəedndiəgəbərrliərlərs.ru(inٍrəَəَ‫أ‬ nazil olduğu za-
baxıb bir-birilə-
ْ ِ ْ ‫ ) َ ْ َ َ ا ُכ‬- bir-

550