Kesful Heqayiq I cild

Bəqərə surəsi
َ ُ ِ ‫﴾ َا ۪ َ ُ ْ ِ ُ َن َا ْ َ ا َ ُ ْ ۪ َ ۪ ِ ا‬٢٦١﴿ ٌ ۪ َ ٌ ِ ‫َوا ُ ُ َ א ِ ُ ِ َ ْ َ َ אٓ ُۘء َوا ُ َوا‬
﴾٢٦٢﴿ ‫ُ ْ ِ ُ َن َאٓ َا ْ َ ُ ا َ א َو َ ٓ َا ًذى ۙ َ ُ ْ َا ْ ُ ُ ْ ِ ْ َ َر ِّ ِ ْ ۚ َو َ َ ْ ٌف َ َ ْ ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

﴾٢٦٣﴿ ٌ ۪ َ ِ َ ُ ‫َ ْ ٌل َ ْ ُ و ٌف َو َ ْ ِ َ ٌة َ ْ ٌ ِ ْ َ َ َ ٍ َ ْ َ ُ َ אٓ َا ًذى ۘ َوا‬

(yəni necə ki Allah-Təala bir buğdadan 700 buğda verir, habelə ehsan
Aqeٌ dəl۪ ldəَ anəhٌ r-kِ T‫ا‬i‫و‬isَ ş)ətiəal-əslAarəə,lklmadihməü-əkTbaiiəsrfatailəntasnəvə,ıvenərəvəzrrəiən,zhəiemnh7isə0aat0irntgbıeerədnıxbəişşn7idşl0iər0lr,ü-ixndtafənlneqidyıdnəyərəə)atm.lrə(tər‫ُء‬ılٓ‫א‬iqinَnَbəəəْ avxَ gəِşaieşhhُ vdsِ e‫א‬aırrَn*əُ ı,rnُ .ba‫َو(ا‬iُ )nli‫ا‬ər‫و‬-َ
ki, sırf Allah-Təaladan ötrü ehsan edirlər, yoxsa ehsan etməkdə başqa bir
məqsədləri var).

(*Qeyd: Nə qədər yaxşı olar ki, varlı şəxslər bu ayənin məzmununa diqqət edib,

qəlblərində ona yer versinlər. Ta ki ümmət yolunda mallarını sərf edib, onların tərəq-

qsinə və mədəniləşmələrinə bais olan hər bir lazımlı şeyi edib, imkanları nisbətində
onları ehtiyacdan xilas etsinlər. Xüsusən onların təlim və tərbiyəsi xüsusunda cəhd,
qeyrət göstərib öz vətən, millət övladlarını cəhalət və zəlalət vadisindən xilas edib, bu
xeyir və gözəl olan əməldə var-dövlətlərini xərcləməkdən çəkinməsinlər. O vaxt həm

Allah-Təala yanında əziz olub, böyük olan mükafata qovuşarlar, həm də dünyada öz-

lərindən sonra gözəl əməllərini. adlarını millətin arasında yadigar qoyub gedərlər.
(Hz. Əli buyurub: “Yaxşı mal odur ki şəxs onunla həm axirətini qazansın, həm də dün-
yada özlərindən sonra adları gözəl şəkildə yad olunsun”). Bir varlı şəxs özünü Quran
əhli sayıb, amma bu ayəyə əməl etməsə, dünya malından xəzinələr toplayıb özündən

sonra varislərə qoyub getsə, ona nəinki müsəlman, hətta insan da demək günahdır).

262) x(əِ r‫ا‬clِ ə۪yَ ib e۪ hْ sُ aَ ‫ا‬nَ ْ ‫ْ ِ ُ َن َا‬ ُ(sَüm۪ ‫َا‬m) ə- o şəxslər ki mallarını Allah-Təala
yolunda edir, la yutbiunə ma ənfəqu mənna və la

amziznənnə)t(‫ى‬və‫ َا ًذ‬əٓ zَ ‫و‬iَ y‫א‬yَ ə‫ا‬t ُ gَ öْ َ‫ا‬nٓ‫َ א‬d‫َن‬ərُmِ ْ ُ ir,َ ُ ) - ondan sonra xərclədiklərinin arxasınca
(yəni xərcləyəndən sonra nə bir minnət qoyur-

lm‫َْن‬aِ rəُِّ ,‫ََر‬hnْ zَəَ ْuِdْnəُْ vُ dəَُi‫و‬lَْ ql‫ َا‬ə)ْəِə–mْ zَ oَgiyni‫ف‬nylٌ aəoْ trَlıem)nd-iaərzocləlrnar,l,rasə.arkvasainnbəəı,öqszıiryfraəAmbllləəatrhgi-TüAənlalüalnahd-üTəçüəqanolearhxysuaannoılenmddiarazldə,rın)r,.ə((dْ َ ُə‫ََو‬

maq2, 6m3ö) h(tٌ a۪ cَ olaِ َ nُ ı ‫ا‬y‫ َو‬a‫ى‬x‫ًذ‬ş‫ َا‬ı‫ ٓא‬şَ əُ َkْ َ ilٍ dَ َəَ yoْ lِ aٌ sْ َalٌ‫ة‬mَ ِ aْ َq‫ َو‬, ‫ف‬əٌ g‫و‬əُ rْ َ m‫ ٌل‬öْ َh)t-agcöozləalnsdöazndnaanlıaş--

yiq əməl meydana gəlsə, ona güzəşt edib, əfv etmək sədəqənin arxasınca

minnət və əziyyət etməkdən yaxşıdır. Allah-Təalanın minnət və əziyyət

gətirən ehsana ehtiyacı yoxdur. Günahkarlara əzab etməkdə tələsən de-

yildir.

151

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ‫َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ا َ ُ ْ ِ ُ ا َ َ َא ِ ُכ ْ ِא ْ َ ِّ َوا ْ َ ٰذ ۙى َכא ۪ ي ُ ْ ِ ُ َא َ ُ ِر َאٓ َء ا א ِس َو َ ُ ْ ِ ُ ِא‬
‫َوا ْ َ ْ ِم ا ْ ٰ ِ ِ ۘ َ َ َ ُ ُ َכ َ َ ِ َ ْ َ ا ٍن َ َ ْ ِ ُ َ ا ٌب َ َא َ א َ ُ َوا ِ ٌ َ َ َ َכ ُ َ ْ ً اۜ َ َ ْ ِ ُرو َن َ ٰ َ ْ ٍء‬
ِ ‫﴾ َو َ َ ُ ا ۪ َ ُ ْ ِ ُ َن َا ْ َ ا َ ُ ُ ا ْ ِ َ אٓ َء َ ْ َ א ِت ا‬٢٦٤﴿ َ ۪ ِ ‫ِ א َכ َ ُ اۜ َوا ُ َ َ ْ ِ ي ا ْ َ ْ َم ا ْ َכא‬

ۘ َ َ ٌ ِ ‫َو َ ْ ۪ ًא ِ ْ َا ْ ُ ِ ِ ْ َכ َ َ ِ َ ٍ ِ َ ْ َ ٍة َا َ א َ َ א َوا ِ ٌ َ ٰא َ ْ ُا ُכ َ َ א ِ ْ َ ْ ِۚ َ ِא ْن َ ْ ُ ِ ْ َ א َوا‬

xm(‫ ُى‬a‫َٰذ‬a‫א‬lَ qَlْ ‫ا‬ı‫و‬2nَ ُ)o6ıِ nْ-4ُ xu)s‫ي‬əə(rdt۪‫ا‬əcə‫א‬rlُ‫ َכ‬qəiَ )fl‫ٰا‬yəə-iَ vbyoəi۪ be‫ا‬eşhəh‫א‬dsxَsaesa‫ َا‬snin‫ٓא‬niَnı)ensd-ıkəzidireı,,əymqn(‫س‬əiəimnِ v‫א‬nyaəəa‫ا‬ntxe‫ َء‬şqٓ‫א‬hgَı‫ر‬oِəs)ayts-iənurxxıbənaanvıəlnqzəşıitənyblxiyasgətşlitəöəlrxre,omstdlm(məiِّ rəs)aَ ik,ْns‫א‬lِıdəAkəْ bl‫ُכ‬nilamaِ ‫א‬thَöiiَl-,tTrَehütəam‫ا‬,anُl(əasِ yyınْ əُ ikınnnii,َ

məmnunluğundan ötrü ehsan etməz, bu şəxsin əməli riya səbəbinə Allah-

Təala yanında batildir. Habelə sədəqə verib minnət qoyan şəxsin əməli də
batildir. ( ِ ِ ٰ ْ ‫ا‬ ‫م‬dِ ْ eَ ْy‫َوا‬ilِ d‫א‬iِ r.ُ ِAْ ُllaَ ‫و‬hَ )--TbəealləaşyəaxsimAallnahg-əTtəiraəlnayşaəvxəsiqniyhaəmr əbtigrüənmünələi
iman gətirən röityraükoalrsuşnəx. s(i‫ب‬nٌ ‫َ ا‬mُ ِisْ َ aَ lı‫ا ٍن‬oَ ْ dَ aşِ ıَ nَ ‫ َכ‬mُ ُ iَ sَ aَ )lı–ksiəmdiədqiərdkəni,

gərək Allah-Təaladan
mənfəət qazanmayan
odynaağuşıınbt,oür(zpًüْ anَ qdsəُ ı‫ َכ‬zbَ َ iَdr)aq-şəoedtyəsrainğt.oışNrpoeacdqəaokşlıisnudünaz,şıə(nrٌ iِ ü‫ا‬n‫ َو‬sdُtəَü‫ א‬noَ ‫َא‬dlَa)ən-oo(lcadünazişb)autiorcriüpdzaiağmtıolarapplıaaqyrıadbğaınoş

mənfəət əldə etmək olmaz, qüvvətli yağış gələndə o torpağı tamam dağı-

dıb daşı torpaqsız qoyar, habelə riyakar və ya əziyyəti minnətlə sədəqə
‫ا‬vdeıُ ğrَ ı‫כ‬əَ nn‫א‬dşaِ ə)nx–dslqüəenryyddaədoöaluzenətadmnikəşllləəərxrisilənəmdriəənnlləəmmrdəənəlnlfəərhəitesçəılrbdfiərAselatlamvhaə-bzTaləəqra.ala(d‫ٍء‬diraْ nَ(nöaٰtiَlr)ü‫ َن‬o‫و‬ol‫ُر‬mlِmْaَ az--َ
m۪ ِ i‫א‬n‫ َכ‬nْ ‫ ا‬ə‫ َم‬tْ َqْ ‫ا‬o‫ي‬yaِ nْ َ laَ rُ ı ‫ا‬h‫) َو‬aq- qAltləarhə-fTinəəalhaidkaayfiərt
vlaerr.ib( َ olan riyakarları və sədəqə
etməz. (Ayənin axırında bu

kəlamı qeyd etmək buna işarədir ki, minnət və əziyyətlə sədəqə verənlər, riya-

karlar Allah-Təalaya görə, kafir şəxslər kimidir).

nu imُsْ2tَ‫ ا‬aə6ْ ml5ِd))əa(-knِ bd‫ا‬ik‫ت‬ərِ ned‫א‬çöَəmtْnrَəüə‫ء‬yَ ٓ‫א‬f*əَ sِlmْ əa‫ ا‬rُdaiُ əlnَ l‫ا‬taiَ rْee‫ َا‬ıhd‫ن‬nَ siıbaُ x,ِnəْ ُ srvəَ cedlr۪əəm‫ا‬yqiُəəbَ kَ ‫و‬veَd)həə-seAashanlbslaeaidhtnə-eTndveəişbraə,əlxaAnsnlləşılnarəhixmns-Tlməəmərəaisnnləaulminy,lo(əu‫א‬lsًuğə۪ nuْlَ i‫و‬--َ,
dْ aِ ِ
(ova‫ ٍة‬lazَ َsxَْuvَ tِnəٌ dٍِ.‫وا‬acََ()üoٌ z-ِِ ‫ا‬iَb‫َو‬oَ a‫כ‬oَ ‫)א‬bğlَ aَ a-‫א‬ynğَ oeَ‫ا‬r)yybiae-aərğğloiıvşıəneblrdvamiaşeğlriaiosişaonilllraiıdioukkdlğidimafuuamniğydaluəaitrnglıdöekyradiə,anib,ğoioıkşbmibaqyeağaayğğtvuasəmcıbanveo,yeblr(viyərِəraْ tَ.vğəْ e(ıpِrşAəəy‫א‬ldrlَ a.aəَ ‫ُכ‬ğ(hُ‫אا‬ym-َ eTْ ْraəِ َls‫א‬aُٰəَal)şْamَ dn-‫ْن‬ıai‫א‬noِ ş,َ

məmnunluğundan ötrü sədəqə və ehsan verənlər də belədir, hərçənd az da

152

Bəqərə surəsi
ْ ِ ‫﴾ َا َ َ د َا َ ُ ُכ ْ َا ْن َ ُכ َن َ ُ َ ٌ ِ ْ َ ۪ ٍ َو َا ْ َא ٍب َ ْ ۪ ي‬٢٦٥﴿ ٌ ۪ َ ‫َوا ُ ِ َ א َ ْ َ ُ َن‬
‫َ ْ ِ َ א ا ْ َ ْ َ א ُر ۙ َ ُ ۪ َ א ِ ْ ُכ ِّ ا َ َ ا ِۙت َو َا َ א َ ُ ا ْ ِכ َ ُ َو َ ُ ُذ ِّر ٌ ُ َ َאٓ ُء ۞ َ َא َ א َ َ אٓ ِا ْ َ א ٌر‬

﴾٢٦٦﴿۟ ‫۪ ِ َא ٌر َא ْ َ َ َ ْ ۘ َכ ٰ ِ َכ ُ َ ِّ ُ ا ُ َ ُכ ُ ا ْ ٰ َא ِت َ َ ُכ ْ َ َ َכ ُ و َن‬

versə, Allah-Təala onu artırıb ona bbiöryəümk əəlcdrə,nsaavgaabhladrırv.e(rHəra)q. q(‫ َن‬Təُ َaْlَa‫א‬gَ ِəlُ ə‫ا‬n‫َو‬
aٌ yə۪ َd)ə- Allah-Təala etdiyiniz hər

o şəxsləri misal verir ki, sədəqə və ehsanlarında minnət qoyub əziyyət

edirlər).

(*Qeyd: Dünya malı insana canından əzizdir, insan üçün dünya malından keç-
mək çox məşəqqətlidir, millət, din yolunda mal xərcləmək cihad edib özünü qurban et-
məyə bərabərdir. Hətta daha artıqdır. Çünki mal xərcləməklə əldə edilən tərəqqi can-
dan keçməklə mümkün olmaz. Maldan keçib millətin övladlarını oxutmaq Allah-Təala
yolunda cihad etməkdən daha üstündür. (Hz. Peyğəmbər buyurubdur: “Üləmaların
mürəkkəbi şəhidlərin qanından üstündür”. Mal və dövlət sahibi olmaq uca bir mən-
səbdir. Bu şərtlə ki, var-dövlət sahibi olan şəxs öz malını din və ümmətin tərəqqisi
yolunda sərf etsin).

‫ت‬b‫ر‬oُ ِ‫א‬nüَ‫ْا‬dَtَ üَ ْa‫ا‬2nn‫ا‬6‫ َ א‬6mِِöّ )‫ ُْכ‬teَr()yْü‫ب‬vٍ-ِ ‫א‬əx‫َא‬olَْuə‫و َا‬br۪rَ )mdaٍ-ğəanıo۪ nَvoşəaْləsğxِ üuasٌ zndcüَ,ləam(nُ rƏَ ıö‫ن‬anlَ btğırən‫ُכ‬aütَctvə‫ن‬lْoaə,َ‫ ا‬rbbqْıe‫ُכ‬naəlُədsğَrdabَ‫ا‬lnaəi‫د‬rrَ xiibَ bَ‫ا‬nu)aairğ-nrmıənsaitazlotbdlvıminəərndaübasbızanniüğrıçmihoahədlysreəluçaknnrəi,sbsat(aiəxsْşystqِ ıəənay‫ي‬r,əkd۪ r(ْ)iُa,,ََ
o‫(ء‬boُ ٓ‫ُא‬liَ َsqr‫ َِכ‬uaْqُ‫ا‬ns)aُılَras‫א‬-ığrrَ oa?ğَ‫وا‬dَ a)(qa‫ ٌر‬go–‫א‬oəcَ vllaْasə‫ِا‬ənş‫ٓא‬,bəَ (oxَe‫ ٌאر‬dls‫א‬əََinَ‫א‬sِ َbə)۪ ikb)-riə-çbhbioekainllqədəöaabvysilıaorarnğdebıaıhbanotğıtilnyəuslaabiəcçhf,iinmoybdlaiəsnəşaqaə,bambmiqraeoıolqncədadüblaoıçiqlrüsoanüşb,ez(yaoviğْ ebaiَ rsaَ tَsbğəْiinar‫א‬rَ s,)imş(n-iٌ diöoz‫ِّر‬dh‫ُذ‬mbətaaُtiَlğ?c‫و‬iَ
Əlbəttə, istəməzsiniz, əgər belə bir şey olsa, sizin üçün nə qədər peşman-
çılıq olar? (Dünyada riya ilə sədəqə və ehsan verən, ya da ehsanların-
da minnət qoyub əziyyət edən şəxslərin əhvalı da belədir. Belə şəxslər
qiyamət günündə xəyal edərlər ki, bizim yaxşı əməllərimiz vardır, bu gün
o əməllərin səbəbinə nicat taparıq. Qəfildən onlara məlum olar ki, sizin
əməlləriniz o bağ kimi riya, minnət və əziyyət odu ilə yanıb tələf olubdur.
Bu gündə ki sizin o əməllərə daha çox ehtiyacınız vardır, o əməllərdən
sizə heç bir fayda gəlməz. Necə ki o bağdan bağ sahibinə ehtiyac anında
headyeçəəsbvinəiriezmhkkəian,mfdəüıəntnıgybəaelmlfəaənbdiə,iy.aa(x‫ت‬nِ ir‫א‬eَ əٰdtْ ‫ا‬əərُ .‫כ‬bُ (َə‫َُن‬d‫او‬iُd‫ ُכ‬iِّ َrَ َُ ,َ ‫כ‬dَْ ‫ ُכ‬üِ ٰ n‫َ) ََכ‬y)-a-Aəmllblaaəlhıtnt-əTı,ətsoaipzlalgasəyirzıəbdkəyntıəğöfmətrkaükqüölazr
bir fayda gəlməz, ancaq Allah-Təaladan ötrü millət, din və məzhəb yolun-
da sərf olunsa, fayda verər.

153

Kəşfül-Həqayiq I

َ ۪ َ ْ ‫َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ٓا َا ْ ِ ُ ا ِ ْ َ ِّ َא ِت َא َכ َ ْ ُ ْ َو ِ אٓ َا ْ َ ْ َא َ ُכ ْ ِ َ ا ْ َ ْر ِۖض َو َ َ َ ُ ا ا‬
ُ ‫﴾ َا ْ َ א ُن َ ِ ُ ُכ‬٢٦٧﴿ ٌ ۪ َ ِ َ َ ‫ِ ْ ُ ُ ْ ِ ُ َن َو َ ْ ُ ْ ِ ٰא ِ ۪ ِ ِا َا ْن ُ ْ ِ ُ ا ۪ ِۜ َوا ْ َ ُ ٓا َان ا‬
َ َ ‫﴾ ُ ْ ِ ا ْ ِ ْכ‬٢٦٨﴿ۚ ٌ ۪ َ ٌ ِ ‫ا ْ َ ْ َ َو َ ْא ُ ُ ُכ ْ ِא ْ َ ْ َ אٓ ِۚء َوا ُ َ ِ ُ ُכ ْ َ ْ ِ َ ًة ِ ْ ُ َو َ ْ ً ۜ َوا ُ َوا‬

﴾٢٦٩﴿ ‫َ ْ َ َ אٓ ُء ۚ َو َ ْ ُ ْ َت ا ْ ِ ْכ َ َ َ َ ْ ُا ۧو ِ َ َ ْ ً ا َכ ۪ ً اۜ َو َא َ כ ُ ِا ُا ۨو ُ ا ا ْ َ ْ َא ِب‬

zand2ı6ğ7ın)ı(z‫ٓا‬ şُ eَ ‫ٰا‬yَin۪ p‫א ا‬aَ kَ‫ا‬ ٓ‫א‬vَ )ə-əenyyimaxaşnısgınədtiarnənsəşdəxəsqləərv,ə( eْ ُ hْ َs‫َכ‬a‫א‬nَ ‫ت‬vِ e‫א‬rَ ِّ iَ n.ْ ِ ‫ ) َا ْ ِ ُ ا‬- qa-
(Bizim bəzi

gəmi sahibi olan bəndələrimiz kimi ehsan etməyin, gəmiləri dənizdə fırtınaya

düşüb, gəmidəki düyü dəniz suyu ilə islandığı üçün müştərilər onu almadıqda,

o tacir çaşıb qalar, bir qədər fikirləşəndən sonra isə verməsi vacib olan xüms,

zəkat, ya da sədəqəni hesablayıb, o düyünü kasıblara ehsan edər. Kasıblar

da naəlac qalıb o düyünü yeyəndən sonra zəhərlənib, ya mədə, ya da qarın

ağrısına, ya da bağırsaq, iltihab xəstəliyinə düçar olub qırılarlar. Ey mənim

bəndələrim, siz də bu gəmi sahibləri kimi mənim yolumda sədəqə verməyin.

Əksinə, qızıl-gümüşünüzdən mənim yolumda keçib ümmətin övladlarına yar-
dkıim, sçiızdoləunn)ö.t(r‫ض‬üِ y‫َ ْر‬eْ r‫ ا‬dَ əِ nْ ‫ ُכ‬çَ ı‫א‬xَ aْ rَ mْ َ‫ ا‬ıٓ‫א‬şaِ ‫و‬mَ ) ,-
və o şeyləri (meyvə və yeraltı sərvətlər)
onların da ən yaxşısını sədəqə olaraq
nvyeoərfluəinrnd.də(a‫ َن‬hsaəُ qِdْ ُqəqıُ nْ əِ ızvَ qera۪ َmlsْ ‫ا‬aə‫ا‬y, əsُ iznَ əَ iypyَ ‫و‬iَ əs)tv-eətmqmüaəlsyıunirnlp,ui(smِ v۪aəِl‫ ٰא‬vِ qeüْ rُ ssْ uəَ ‫َو‬r,)lou-nsuhuanalulbmuAaklzilsasıhniz-ıiTzn,əbabəliars
qüsurlu olan malı Allah-Təala yolunda necə verirsiniz? (ِ ۪ ‫– ) ِا اَ ْن ُ ْ ِ ُ ا‬o
qüsurlu olan malı ancaq məcburiyyətdən – o qüsurlu olandan başqası-

nı vermədiklərində və ya başqası olmadıqda gözünüzü yumub alarsınız.

Sizdən ötrü malın yaxşısını vermək mümkün olan surətdə nə səbəbə görə,
B( ٌ u۪ sَ ədِəَ qَ ə‫ا‬ ‫اَن‬ ‫ا‬eٓ hُ َ sْ a‫وا‬nَ )ın-
malın pis və qüsurlusunu verirsiniz? və bunu da bilin
ki, Allah-Təala sizə möhtac deyildir. mənfəəti sizə

aiddir. Allah-Təala bütün işlərində bəyəniləndir.

san 2et6s8ə)ni(zَ ,ْ َ yْ ‫ا‬oُx‫ ُכ‬sُuِ lَ lu‫ ُن‬ğ‫ َא‬uْ َ‫ )ا‬- şeytan (nəfsi-əmmarə) sizə əgər malınızı eh-
vəd edir, (yəni sədəqə versəniz, malınız qurtarar).
eg(ٌ ‫ًِء‬hüٓ‫ْ ۪א‬snََ َaa‫ َ ْو‬nٌ hَ ُْlِ ‫א‬kْa‫َ ِوِا‬ra)‫ًْة‬dr‫ َُכ‬-ıaِ ُnْ Aُn‫َ َْא‬bl‫و‬aَlْ a)a‫ُכ‬gğh-ُaıِ-hşşَT)ledaəy-ınrata.malmananmssııninazəırAəvxlhələamsahixsə-iltTriiyəəvitaədvlaəəəfassvərəidtdıgəqəeqqnsəəainşvvidnaeibrrəm.vvVəeəezrmrimndədəyiyyiəiiənövmizəzrdtsəeəerdddəifəirirqn..əd((ُُ əv‫اا‬nə‫ََوو‬

vhəmeikrəsmlə2ə)6e,tt9(mv)‫ ا‬əً ə(۪y‫ُءَכ‬eٓ‫א‬il‫َ)ا‬mً َ ْiَdsْtəəَ nَ dِ ‫ َو‬ixُ‫ َا‬y‫כ‬eْ iْ ynَِ َiəْ)r‫ا‬l-ivehِnrْ əəُ ə)qrvi-,qa*rAə?(tl)َəlَan(‫ب ْכ‬h,ِ ِ-o‫א‬Tْ َ‫ ْا‬şَ ə‫ت‬əَْa‫ا‬xl‫ ْا‬saُ əُ ‫ْو‬hُ‫ا‬çَ io‫َو‬k)x‫ِا‬m(xُ A‫כ‬əetlyiَlia‫א‬r(hَy‫و‬-َvə)Tenər-iaiAlelialblmldakiihirm-v.Təə(Əəhoalinblkauəmntntıələnat,

154

Bəqərə surəsi
‫﴾ ِا ْن ُ ْ ُ وا‬٢٧٠﴿ ‫َو َאٓ َا ْ َ ْ ُ ْ ِ ْ َ َ َ ٍ َا ْو َ َ ْر ُ ْ ِ ْ َ ْ ٍر َ ِאن ا َ َ ْ َ ُ ُ ۘ َو َא ِ א ِ ۪ َ ِ ْ َا ْ َ א ٍر‬
ْ ِ ْ ‫ا َ َא ِت َ ِ ِ א ِ َ ۚ َو ِا ْن ُ ْ ُ َ א َو ُ ْ ُ َ א ا ْ ُ َ َ ا ٓ َء َ ُ َ َ ْ ٌ َ ُכ ْ ۘ َو ُ َכ ِّ ُ َ ْ ُכ‬

﴾٢٧١﴿ ٌ ۪ َ ‫َ ِّـَٔא ِ ُכ ْ َوا ُ ِ َ א َ ْ َ ُ َن‬

nəsihət və ehkamını elm və hikmət, ağıl sahibi olan şəxslərdən başqa-
sı qəbul etməz.** Cahil şəxslər Allah-Təalanın kəlamından heç bir şey
dərk edə bilməzlər. (Bu ayədən məqsəd insanları ehsan və sədəqə ayələrinə
əməl etməyə həvəsləndirməkdir. Kim o ayələrin məzmununa əməl etsə, din
və ümmət yolunda malından keçsə, ümmətin övladlarına tərbiyə versə, Allah-
Təala ona bol xeyir bəxş edər. Hikmət sahibi Allah-Təalanın hökmlərinə əməl
edən şəxsdir).

(*Qeyd: Allah-Təalaya görə, hikmət elm mənasındadır. Hikmət sahibi alim odur
ki, elminə əməl etsin).

(**Qeyd: Bütün elm və hikmətin əsası ağıldır. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Ey
Əli, insanların hər biri Allah-Təalaya bir şeylə yaxınlaşar. Amma sən Allah-Təalaya
ağlınla yaxınlaş. Padşahların kəlamı kəlamların padşahıdır. Elm dəryasından belə
kəlam meydana gələr”).

‫ر‬aənvٍ ‫א‬zgəəaَazeْbih‫َا‬hr)2ıdsn7e–aıd0trns,()aəoh(nvnٍəezَiorrzَanَs,lbəılْ (mainُِrrُilْazaَşُ ْ,ərْ bَ َx(ْkَi‫ٍَار‬srٓ‫א‬iْ‫ا‬ə,ََk‫ َون‬öe)ْö‫َ ِא‬zhِ–m)snْ-(aəُAi‫ر‬nhkْyَləyَlveqaə‫و‬dəْ htiَ‫)ا‬əqis-nn-əTəətdyvəəəagəanqöld,iaərlAaa,əvhylAqelaiarlaəlmhdraz-aşhaəTıybşaləıeiaqaiyttlmtaəvaarəeaknotrn,əyesyecodəaəoldiukrldə)and,qandiAərgao.ülv)l(lmənanْ haoəِah-ykَTnaüiəə۪csçzِa‫א‬aəüilrdqandِədn‫א‬nəqııَrnnəə‫َو‬.

k‫ء‬kdvَ ْ ‫ُכ ٓا‬eəəaَ rَِ,nh‫ُא‬mَٔ‫ـ‬daِّْa‫ا‬2)َirəg7)yk-eə1-adr)yxonə(oşşə‫ت‬rgəıxِ.dxis‫א‬yz(ısَuAlarlَil.əxnalrl(şaÇsı‫ا‬gdhə‫ا‬ü‫و‬ivə-dznTəُ ləsْkiُəiqngzi‫ن‬aْ ədəöl‫ِا‬g)azəvbi-əzebavləlrədxiegmnzıirəibrsrə.sgəysəy(ünədi‫א‬onndiَəzxaiəq,zshُ qəuْ(lgəaُlْvüar‫ُכ‬v‫ن‬əıْnَnes‫و ِا‬aərَeıٌ)zhdəhْ ıَrlsə-a.oaqə(rَnəgُgıdَ nَ ivə)ِazıre‫א‬zl–rirdnsiəِ ybəaِnَsadne)ədlə-doəəbqəbləaəmvquzşneəiakicrszvaiümg)nerr.iirəzvm(aköleəşْ rərkdِstksiüaiəzْbsrb‫ُכ‬niənْsi(sbَzə‫א‬iəü,َdzُbbçdəُِّi‫כ‬üَəəqnْ ُُlnnəə‫وو‬-ََ
bbaəğrıdşalaryvaər)a. g(aٌ h۪ َ dı‫َن‬r, sَ əْ dَ ə‫א‬qَ ِ əُni‫ َوا‬g)i-zlAinl,layha-Tdaəaalşakeatrdviyeirnsiəznhizə,rAblliarhş-eTyədaəlna
ُ xə-
hər

ikisindən də agahdır. (Hz. Peyğəmbərin zamanında müsəlmanların kafir və

münafiq qohum-əqrəbaları var idi. Onlara islamdan qabaq sədəqə və ehsan
verirdilər. Müsəlman olandan sonra onlara sədəqə və ehsan verməyi dayandır-

dılar ki, bəlkə, məcbur qalıb islama daxil olsunlar. Hz. Peyğəmbər insanların

müsəlman olmasını çox istədiyindən müsəlmanların bu hərəkətinə razı oldu

ki, bəlkə, sədəqə və ehsanın dayandırılmasına görə, müsəlman olsunlar. O

vaxt bu ayə nazil oldu).

155

Kəşfül-Həqayiq I
‫َ ْ َ َ َ ْ َכ ُ ٰ ُ ْ َو ٰ ِכ ا َ َ ْ ۪ ي َ ْ َ َ אٓ ُء ۘ َو َא ُ ْ ِ ُ ا ِ ْ َ ْ ٍ َ ِ َ ْ ُ ِ ُכ ْ ۘ َو َא ُ ْ ِ ُ َن ِا ا ْ ِ َ אٓ َء‬

۪ ‫﴾ ِ ْ ُ َ َ ا ٓ ِء ا ۪ َ ُا ْ ِ ُ وا‬٢٧٢﴿ ‫َو ْ ِ ا ِ ۘ َو َא ُ ْ ِ ُ ا ِ ْ َ ْ ٍ ُ َ ف ِا َ ْ ُכ ْ َو َا ْ ُ ْ َ ُ ْ َ ُ َن‬
َ ْۚ ُ ٰ ۪ ِ ْ ُ ُ ِ ْ َ ِۚ َ ‫َ ۪ ِ ا ِ َ َ ْ َ ۪ ُ َن َ ْ ًא ِ ا ْ َ ْر ِۘض َ ْ َ ُ ُ ُ ا ْ َ א ِ ُ َا ْ ِ َאٓ َء ِ َ ا‬

﴾٢٧٣﴿۟ ٌ ۪ َ ۪ ِ َ ‫َ ْ ـَٔ ُ َن ا א َس ِا ْ َ א ًאۜ َو َא ُ ْ ِ ُ ا ِ ْ َ ْ ٍ َ ِאن ا‬

islam2a72d) a(xْ iُ l ٰ eُ tm‫ َכ‬əْ َkَ səَ nْ َ )ə - (ey Məhəmməd), xalqı hidayət edib hökmən
həvalə edilməyibdir ki, kafirlərin islama da-

xil olmasına görə, sədəqə və ehsanın dayandırılmasına razı olasan. Sən
mh‫אٓ ُء‬iَüdَ jadْyəَəlt‫ي‬əye۪ ədْ nَ əَrv.‫)ا‬əS-əqnloarkaxinuncdaAaqnllsaAahln-la.ThEəıahnlkaeahkmkimıamtiəiıbsntlıiəğsxəea,tlomqnaəakçyasatədrndıərı.mv(aSecidzibibmd,iöri.msl(ainm‫ِכ‬ləٰ a‫و‬rَ

kafir qohum-əqrəbalarınıza sədəqə və ehsan verin, islama daxil oldular, ya

da olmadılar, fərqi yoxdur, o əcr və savab ki, sədəqə verməyiniz səbəbi ilə
o(nْ ‫ ُכ‬unِ ُ َmِ َ ənٍ ْ fَ əəْ tِi ‫ا‬özُ ِüْ ُ n‫א‬üَ ‫و‬zَ )ə
Allah-Təala yanında vardır, sizə yetişəcəkdir). ْ - ey
möminlər, maldan nə ki, sədəqə verirsiniz, aid
olar, (ِ ‫ا‬vِeْr‫و‬iَ r‫َء‬s‫ ٓא‬iَ nِ ْ ‫ا‬iz,‫ ِا‬b‫ َن‬əsُ ِqْ ُ e‫א‬yَ ‫و‬rَ )i--msiüzsəalnmcaaqnlAarllaahsə-dTəəqaəlavneırnmməəymi tnəruknleudğiursüinçiüzn?
sədəqə

Halbuki sədəqə almaqda müsəlman və müsəlman olmayanlar bərabərdir.
(vaْ ‫ ُכ‬bْ َı‫ ِا‬o‫ف‬ndَ ُ aٍ nْ َ sdiْazِəa‫ ا‬rzُtüِıْqlُ m‫א‬sَ i‫َو‬oz)əl-uynmemtailşadəyacaənckandqəidrk.ır(i,‫ َن‬səəkُdَ səْ iqُnəəَ ,vْAeُ ْrَ‫ا‬l‫َو‬li)arsh-i-nəTmizə,əalollaənruəinmniəəzclilnrəirsvianəviazsiban-ı
azalmayıb,

savabını daha artıq şəkildə sizə yetirəcəkdir. (Növbəti ayə cihadda şikəst

olan şəxslərin barəsində nazil olubdur).

dır 273) (ِ ‫ِ ا‬ ۪Aَ lla۪ h‫وا‬-Tُ ِəaْ ُ‫ا‬laَ y۪ o‫ا‬l‫ِء‬u‫ ٓا‬nَ َ dُ ْ aِ ) - sədəqə və ehsan o yoxsullara lazım-
ki, həmişə cihad edib, o cihad səbəbinə bəzi or-
h(‫ض‬ərِ ə‫ ْر‬kَ ْ ə‫ ا‬t ِe‫א‬tً mْ َəy‫ َن‬ə,ُ m۪ َ əْ iَ şəَ )tl–ərbinəzi itoərmqiannleatrmınəıyiətiqrdüidkrləətrliənrəi
qanlarını itiriblər.
görə, yer üzündə

olmayıb, həyatlarını son dərəcə yoxsulluq və pərişanlıq içində keçirdirlər,
e( tmِ َək‫ا‬dَ əِ n‫َאٓ َء‬ sِ ْaَ‫ا‬xُlaِ ‫א‬yَ ırْ ‫ا‬laُ ُrُ.
َ Cْ َa)h-iol səbəbə görə ki, o yoxsullar özlərini dilənçilik
və nadan olan şəxslər onları varlı və ehti-
y(‫א‬dًNa‫א‬iqَ ceqْsc‫ ِا‬ıəə‫س‬ztَlkg‫א‬əiü‫ا‬b)bmai–xzaisinmnansead,dnöoəlvnrarllrədaırər.skını(ixْyıdُşoidlٰxəısrn۪uıِçblilْ oədُ lُridِliəْusَ n)ğtəçu-yinli(iruke)y.üeƏzdMlikəbərshiiinnəsmdrəa,əmrnaləcaadlnı)bğ,liaarəygsşaəəerrbysiasrinsətn.eəd(m‫ن‬oَibnəُ zَٔl‫ ـ‬halْ əَreraç,َ
svauaglxaltharddaıirlnəvnəəçsioəlidnkəuqentəmqvaəerzrşlsıəəlrınğ. iı(znٍ,ْı(َ sٌ iْz۪ əَِ ‫ا‬v۪ ِ eُ َ ِrْ ‫ُا‬ə‫ن‬c‫َِא א‬ə‫) َ َو‬k)-d-ihcrə.ihqaiqdədtaəno,rAqlalanhla-rTıənaıliatiorəşneyydoəxn-

156

Bəqərə surəsi
ْ ُ َ ‫َا ۪ َ ُ ْ ِ ُ َن َا ْ َ ا َ ُ ْ ِא ْ ِ َوا َ א ِر ِ ا َو َ َ ِ َ ً َ َ ُ ْ َا ْ ُ ُ ْ ِ ْ َ َر ِّ ِ ْ ۚ َو َ َ ْ ٌف َ َ ْ ِ ْ َو‬
ۘ ِّ َ ْ ‫﴾ َا ۪ َ َ ْא ُכ ُ َن ا ِّ ٰ ا َ َ ُ ُ َن ِا َכ َ א َ ُ ُم ا ۪ ي َ َ َ ُ ُ ا ْ َ א ُن ِ َ ا‬٢٧٤﴿ ‫َ ْ َ ُ َن‬

‫ُ َن‬ َAْ 2lَ l7a4ْ hُ)-T(َ ‫َوف‬əٌ aْْ lَِaْ َ yَ َ)‫و‬oَ l-ۚuoْnِ dşِّ ‫َر‬əaxَxsْ ləِ ərrcْ lُkəُ iyْ imَ‫ا‬rlْaəُ lrَl,َaorً َnıِ nlَaıَ rg‫ َو‬ıen‫ا‬cəəِ -cg‫ر‬rِ ü,‫ َ א‬sna‫ا‬d‫و‬vَ üazِ bْ gl‫א‬aِ izrْlıiُ nrَ ‫ا‬ədَ bْ əَ‫ا‬lə‫ن‬vَ rəiُ ِaْ ُşkَ ar۪ -َ‫ا‬
da Allah-

Təala yanındadır, qiyamət gününün əzabından onlara qorxu yoxdur, nə

də qəmgin və məhzun olmazlar. (Zəməxşəri “Təfsiri-Kəşşaf”da qeyd edir:

“bəziləri deyib ki, (məlum deyil bu şəxs kimdir?) bu ayə Əbu Bəkr haqqında

nazil olubdur. 40 min* dinar sədəqə verdi, ondan sonra deyir: “İbn Abbasdan

rəvayət olunubdur ki, bu ayə Əli ibn Əbu Talibin haqqında nazil olubdur. 4

dirhəmi var idi. Birini gecə, birini gündüz, birini gizlin, birini aşkarda sədəqə

verdi”. Ayə Hz. Əli, ya da Əbu Bəkir haqqında nazil olsa da, ayənin hökmü

ümumidir. Kim sədəqə versə, həmin əcr, savab ona yetişəcəkdir. Ayənin Əbu

Bəkir haqqında olduğunu rəvayət edən şəxs əgər 40 min dinar əvəzinə 40 min

dirhəm desə idi, daha inandırıcı olardı). Növbəti ayə sələmçilər haqqında nazil

olubdur).

(*Qeyd: Hər dinar bir misqal qızıldır).

(oalıvِّ bَu,ْ 2‫ا‬ro7mَ 5fِ aa)‫ن‬qُi(z‫א‬d‫ َا‬iaْٰ yِّne‫اا‬yd‫ َُن‬iُ ər,ُl‫ُכ‬iَ (l‫ََن ْא‬iَ َyَ‫ي‬əُ *۪۪ ُ ‫ ) َا‬- o şəxslər ki borc verib faiz (sərmayədən artıq)
َ‫ا‬d‫ُم‬üَ )çُ aَ- r‫א‬qَ ‫כ‬iَoylau‫ا‬mِb) ,-əytşaegyüdtnaaünbnınadyəoınlqauərblvairurl.rəd(rNuineğdcuəənkkiidmudirə(mldi uavrzəulabyr)a,,

epilepsiyalı şəxs ayaq üstə dura bilməyib üzü üstə yıxılar, habelə sələmçi də
qiyamət günündə üzü üstə məhşərə gələr, faiz yeməkdən onun qarnı o qədər

şişər ki, qarnının əzəmətindən ayağa durmağa qadir olmayıb üzü üstə yerə
yıxılar).

(*Qeyd: Ərəblərin etiqadına görə, şeytan və cinin insana çarpması ilə o, ya dəli,
ya da epilepsiyalı olar. Necə ki indi də bizim zəmanəmizdə bu etiqad xalqın arasında
məşhur və yayğındır. Bunların hamısı yalan və xurafatdır. Ayə sələmçilərin xüsusiyyətini
ərəblərin inancına görə bildiribdir. Ərəblərin cinlər haqqında əcaib və qəribə hekayələri
vardır. Onları inkar edən şəxs guya açıq-aşkar bir şeyi inkar edər. Bizim bu zəmanəmiz
ərəblərin cahiliyyə zamanı kimidir. Yer üzündə olan millətlərin arasında elm və bilik
nuru artdıqca, tərəqqi tapdıqca bizim ümmətimizin arasında yalan, xurafat, batil sözlər
artıb rəvac tapır. Cinlərdən ötrü qissələr və hekayələr tərtib edib, onun arxasınca birdən
100-ə qədər , bəlkə də daha artıq qiyməti olan dualar yazıblar. Qızdırma xəstəliyinə
düçar olan biçarələr dua yazan mollalara gedib, mollalar da onun bədənində qan
zəhərlənməsindən meydana gələn göy rəngləri cin vurmaq əlaməti kimi nişan verib,
pulla dualar yazırlar. Bir çox şəxslər bu yolla tələf olurlar. (Xalqı məhv edən bu xəbis

157

Kəşfül-Həqayiq I
۪ ِّ ‫ٰذ ِ َכ ِ َא ُ ْ َא ُ ٓا ِا َ א ا ْ َ ْ ُ ِ ْ ُ ا ِّ ٰ ۢا َو َا َ ا ُ ا ْ َ ْ َ َو َ َم ا ِّ ٰ اۜ َ َ ْ َ אٓ َء ُه َ ْ ِ َ ٌ ِ ْ َر‬
﴾٢٧٥﴿ ‫َא ْ َ ٰ َ َ ُ َא َ َ َ ۘ َو َا ْ ُ ُه ِا َ ا ِ ۜ َو َ ْ َ א َد َ ُא ۨو ِٓ َכ َا ْ َ א ُب ا א ِۚر ُ ْ ۪ َ א َ א ِ ُ و َن‬

﴾٢٧٦﴿ ٍ ۪ ‫َ ْ َ ُ ا ُ ا ِّ ٰ ا َو ُ ْ ِ ا َ َא ِت ۜ َوا ُ َ ُ ِ ُכ َכ א ٍر َا‬

cinlər özlərindən başqa cinlərə də inanır?) Bir də hər bir pis və xəbis əməl şeytana is-
nad edilir. O səbəbdən ayədə epilepsiya və dəlilik şeytana isnad edildi).

g(H‫כ‬öَ ərِr‫ٰذ‬ə)dik–irisskiəil,aəolmınş-çlvailerərrdiişenddiibrl.əerlNə: e(ü‫ا‬czəٰ üِّ kü‫ ا‬isُ tْ aəِ lıُ mşْ َ-ْ v‫ا‬ə‫א‬ehَ rş‫ِا‬iə)şr-əhhagəlqəalilmqdəıərtl,dəəhr,ia,ab(leı‫ٓا‬şlُ-ə‫א‬vَ efaْrُiizş‫ِ َא‬ ) - o səbəbə
faiz kimidir.
də halaldır.

(Bu sözə görə, Allah-Təala sələmçiləri üzüüstə məhşərə gətirər). Belə deyil ki,
‫ۜا‬oTlsetaəudnٰərrnِّilaədba)‫)ا‬lf.araif–(nyady۪ daّaِiee‫َر‬zməydhnْyiimryəِelkvmiٌəaَiarfməfal:ِ aəkiْ(əzidَ zَelb‫ُه‬əəْid‫ْ ََء‬rnid‫آא‬irَlُəbiööb‫ا‬hazْ ydüğaَ üiََınrr)şd‫ َا‬a.‫و‬ülَ–-a)mAnsnf-əaalaehlsxiadrizal,hhialbb(bə-yِTadtuı‫ا‬rbiəkgrəaə.iksَllA(‫ِا‬iaəsNn‫ُه‬ənlُdleo,aaْ cəَ‫ا‬n(‫و‬rhَəu)(-ohoTnٰ–lَalsْəa‫א‬rfafَ aaa)ab,lmiiia-(zzləoaobrَbllَ aışkmaşَərir-,xa‫א‬əvəَasssesıliُ irındَ nhşَidə)-şadviəq-əoehdkoraaonienşl)ləça,uaAsmflnniaelhilidişgazəşitühzikbian-Ai,qTmma(lə‫م‬əhlَibaaaıohnَnulla‫و‬---lıَ

bağışlayar, siz o şəxsə deyə bilməzsiniz ki, sən sələmçisən, çünki bu əmələ

ofalaiznhdöaknmsoünnrdaəynenəvəvfəalizbyuelamşəmyıəşddıö.n(‫د‬sَ ‫א‬əَ , h(ْ ‫َن‬əَ ‫و‬m‫ِ ُ) َو‬i‫א‬-şَ əkl‫א‬iiَ km۪ qْfaُali‫ۚر‬aِ z‫א‬rinl‫ا‬a‫ُب‬rh,‫א‬ahَ reaْ çmَ‫ ا‬v‫ َכ‬aoِ xٓ l‫و‬tmُ‫َא‬ə)az-saıobendllaaannr
cəhənnəm yoldaşlarıdır və onlar orada

xilas ola bilməzlər. (Müsəlmanlar nədən bu ayəyə fikir verməyib, 5 günlük

dünya ləzzətindən ötrü sələmçiliyi özlərinə şüar edib əbədi əzabi seçirlər? İnsaf

və mürüvvətdən kənar olub Allah-Təalanın məxluqatının qanını sorurlar? Necə

ki ağcaqanad öz iynəsi ilə insanın qanını sorur, sələmçilər də möhtac şəxslərə

qarşılıqsız borc vermək əvəzində onlardan faiz alırlar, o biçarə axırda o məbləği

verə bilməyib, ehtiyacı olan əşyalarını satıb insafsız sələmçinin faizini qaytarar.

Bu insafsızın əməli insanlıq, din və məzhəb yoludur? Əlbəttə, heç bir din və

məzhəb belə bir işi rəva görməz. Bu faiz hökmü yoxsul şəxslərə aiddir. Amma
zəngin şəxslərin ticarət işlərində borc alıb-verərkən etdikləri iş bu faiz hökmü-

nün xaricindədir).

zin 276) ( ٍ ۪ َ‫ِ ُכ َכ א ٍر ا‬ ُo mَ ُ a‫وا‬lَ ۜ ‫َ َא ِت‬ f‫ا‬aizِ ْ ُ d‫ َو‬a‫ا‬xٰiِّl ‫ا‬oُ lu‫ ا‬bُ ,َ oْ nَ )u- Allah-Təala fai-
bərəkətini götürüb, ki ona yox edər, amma

sədəqələrin isə savabını artırar. Allah-Təala kafir və günahkar şəxsləri

sevməz. (Bu ayədə Allah-Təala işarə edir ki, faiz yemək, sədəqəni tərk etmək

kafirlərin əməlidir. Faiz yemək böyük günahdır. Böyük günah sahibi dünya-

dan tövbəsiz gedəndə kafir hökmündədir. Cəhənnəmdə həmişəlik qalacaqdır).

158

Bəqərə surəsi
‫ِان ا ۪ َ ٰا َ ُ ا َو َ ِ ُ ا ا א ِ َ א ِت َو َا َא ُ ا ا ٰ َة َو ٰا َ ُ ا ا ٰכ َة َ ُ ْ َا ْ ُ ُ ْ ِ ْ َ َر ِّ ِ ْ ۚ َو َ َ ْ ٌف‬
ْ ُ ْ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا ۪ َ ٰا َ ُ ا ا ُ ا ا َ َو َذ ُروا َא َ ِ َ ِ َ ا ِّ ٰ ٓا ِا ْن ُכ‬٢٧٧﴿ ‫َ َ ْ ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬
َ ۚ ْ ‫﴾ َ ِא ْن َ ْ َ ْ َ ُ ا َ ْא َذ ُ ا ِ َ ْ ٍب ِ َ ا ِ َو َر ُ ِ ۪ۚ َو ِا ْن ُ ْ ُ ْ َ َ ُכ ْ ُر ُۧؤ ُس َا ْ َ ا ِ ُכ‬٢٧٨﴿ َ ۪ ِ ْ ُ
‫﴾ َو ِا ْن َכא َن ُذو ُ ْ َ ٍة َ َ ِ َ ٌة ِا ٰ َ ْ َ َ ٍة ۜ َو َا ْن َ َ ُ ا َ ْ ٌ َ ُכ ْ ِا ْن‬٢٧٩﴿ ‫َ ْ ِ ُ َن َو َ ُ ْ َ ُ َن‬

﴾٢٨٠﴿ ‫ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

n‫ َن‬aُ mَ ْ 2aَ 7zْ7qُ )ı(lَı‫َو‬bَ ‫ْ َو‬ zۚ ِ əْْ َkِ َِّ ‫ر‬aَ ‫ف‬tٌَ ْvْ ِ eَ r)ْ ُi-rُ ,hْ o‫َا‬əqْşُiəَqx‫َة‬əstl‫ ٰכ‬əənr‫ا‬i,n‫ ا‬oُ َ ə‫و ٰا‬şَcə‫َة‬rx,sٰ slaəvr‫ ا‬a‫ا‬kbُi‫א‬lَia‫َا‬m‫و‬rَ ı‫ت‬aِ rn‫א‬əَ ebِ d‫א‬ləibr‫ا‬i ‫ا‬saُ lِ eَ h‫َو‬ ‫ا‬əmُ َ ‫ٰا‬əlَ ۪ ‫ِان ا‬
edir,

Allah-Təalanın

yanındadır. Qiyamət günündə axirət əzabından onlara heç bir qorxu yox-

dur. Məhzun və qəmgin də olmazlar.

278) (bَ əz۪ ِisْ iُ Tْ ُaْ ‫ ُכ‬if‫ ْن‬ə‫ ِا‬h‫ ٓا‬liٰ nِّ ‫ا‬ə َ bِ orَ cِ َlu‫َ א‬ i‫ا‬d‫و‬i‫ ُر‬l‫َذ‬ə‫َو‬r.َ ‫اا ُ اا‬ ُyَ a‫ ٰا‬rَ ıs۪ın‫ ا‬ı‫ َ א‬a‫ َا‬la‫ َ ٓא‬n) d–an(Msoəknkraə
əhlindən Faizin

müsəlman oldular. Müsəlman olandan sonra digər yarısını tələb etdilər.

Borclular verməyib dedilər: “İslamda faiz haramdır. Məkkənin haki-

mi Əttab ibn Əsidə şikayət etdilər. O da məsələni yazıb Mədinəyə, Hz.
Peyğəmbərə göndərdi. O barədə bu ayə nazil oldu. Hz. Peyğəmbər hökm
verdi ki, faizin qalanını almaq haramdır. Ayənin mənası belədir:) “Ey
iman gətirənlər, əgər Allah-Təalaya iman gətiribsinizsə, Allah-Təaladan
qorxub, faizin qalanını tərk edib borclulardan almayın”.

loannunf2a7piz9ei)yt(ğə‫ا‬ərُmkَ ْbeَ təْmrَ i‫ن‬əْ t‫ِא‬səَ ə)rnə–ifz(in,ey(d۪ əِTnaُ i(‫ر‬fَ s‫ َو‬iəzِhəl‫ا‬iq)َ ,aِ rə‫ب‬şgٍ ıə)ْ rَoAِla‫ا‬lclُ aa‫ْא َذ‬hqَ )-bT-öəoyaüzlaakymsaaaivntaaAşədtllaeanthm-xTəəyəbaiəblradqvaaər-
olun. (Yəni Allah-Təala qadağan edəndən sonra faiz almağınız Allah-Təala
vsasyəəəlemrrmommanəaaqukyydndəəaəpddnneəəybnndğaöəaəşnsmrqsktaəbıiq,nkəbiravziirl,eiml(rşəmْea‫ ُכ‬ysqəِa‫ا‬clkvَaaْlaَ‫ا‬əizşz‫س‬müsُdil‫ؤ‬azُme‫ُر‬qəyْized‫כ‬lُ ütdeَmlmَim)rə.ə-s(kesə‫ َن‬dtinzmiirُdz)ِəəْ.,znَ((l‫ن‬əَْ öَُr)ْt.ُ ُr-‫ْ َن‬übْ ‫ُو ِا‬oَ b)roَ-c‫َو‬rl)əcug-luşəbərdoxatrsönlcvəlsrubəəərşoməenxdalsiaylbərərdnfaadizinəzi

280) (‫َن‬ şُ əَ xْ َ s ْ ُ ْ ‫ِا ْن ُכ‬ yْo‫ ُכ‬xَ sٌuْ lَ o‫ا‬luُ bَ bَ o‫ ْن‬r‫و َا‬cَ uۜ ‫ة‬nٍ َ uَ ْ vَ erٰə‫ِا‬ ‫ ٌة‬bَ iِ lَmَ ‫ٍة‬əَ səْ ُ, ‫َכא َن ُذو‬ b‫ ْن‬a‫َو ِا‬r)ə-sinsidzəə
borclu olan əgər onun

hökm budur: mal sahibi olub borcunu verə bilənə qədər, gərək, ona

möhlət verilsin. Əgər o məbləğdən keçib sədəqə versəniz, sizin ondan vaz
keçib bağışlamağınız daha yaxşıdır. Əgər bağışlamağın fəzilətinə agahsı-
nızsa, əlbəttə, güzəşt edib bağışlayın.

159

Kəşfül-Həqayiq I
َ ۪ ‫﴾ َאٓ َا َ א ا‬٢٨١﴿۟ ‫َوا ُ ا َ ْ ًא ُ ْ َ ُ َن ۪ ِ ِا َ ا ِ ُ ُ َ ُכ َ ْ ٍ َא َכ َ َ ْ َو ُ ْ َ ُ ْ َ ُ َن‬
َ ُ ‫ٰا َ ُ ٓا ِا َذا َ َ ا َ ْ ُ ْ ِ َ ْ ٍ ِا ٰ ٓ َا َ ٍ ُ َ َא ْכ ُ ُ ُه ۘ َو ْ َ ْכ ُ ْ َ ْ َ ُכ ْ َכא ِ ٌ ِא ْ َ ْ ِۖل َو َ َ ْא َب َכא ِ ٌ َا ْن َ ْכ‬
ِ ْ َ َ ‫َכ َ א َ َ ُ ا ُ َ ْ َ ْכ ُ ْ ۚ َو ْ ُ ْ ِ ِ ا ۪ ي َ َ ْ ِ ا ْ َ َو ْ َ ِ ا َ َر ُ َو َ َ ْ َ ْ ِ ْ ُ َ ْـًٔאۜ َ ِא ْن َכא َن ا ۪ ي‬
ۚ ِْ ‫ا ْ َ َ ۪ ً א َا ْو َ ۪ ًא َا ْو َ َ ْ َ ۪ ُ َا ْن ُ ِ ُ َ َ ْ ُ ْ ِ ْ َو ِ ُ ِא ْ َ ْ ِۜل َوا ْ َ ْ ِ ُ وا َ ۪ َ ْ ِ ِ ْ ِر َ א ِ ُכ‬

elə b2ir81g)ü(n‫ َن‬dəُ nَ ْ ُ(qَiyْ aُ m‫ َو‬əْ t َ gَ ü‫ َכ‬n‫ א‬üَ ndٍ ْəَ n)‫ ُכ‬ki, َ oُ ُِ ‫ا‬ Aَ l‫ ِا‬lِah۪ ‫ن‬-َ Tُ əَalْ ُa‫א‬nً ıْ nَ ‫ا‬ təُ r‫َوا‬ə)fi-nqəoqrxayuın-
gün

dacaqsınız, ondan sonra hər bir şəxsə dünyada qazandığı əməlin qarşılığı

verilib, heç kimə zülm olunmayacaqdır. (İbn Abbasdan rəvayət olunub-

dur: bu ayə peyğəmbərə nazil olan axırıncı Quran ayəsidir. Bu ayədən sonra
peyğəmbər cəmi 21 gün dünyada qalıb ondan sonra dünyadan köçdü). (Gələn
ayə Quranın ən uzun ayəsidir. Borc verib almaq xüsusunda nazil olubdur).

– nə 2z8a2m)a(n‫ٓا‬ ُ kَ ‫ٰا‬i mَ ۪ü‫ا‬ə‫א‬yَ yَ‫ا‬ə‫َ ٓא‬n) - ey iman gətirən şəxslər, ( (‫َ َُه ْכ‬ ُ ‫َא ٍْכ) ُ َُو‬-َ )‫ َا‬g-ٓ əoٰ ‫ا‬rِ bəٍ koْ َ,rِ coْuُ ْbَy‫ا‬oَaَrz‫ا‬c‫ذ‬ıَ ub‫) ِا‬
müddətə borc verib aldınız, ْ
(ü‫ ِل‬zْrَ əْ ‫ِא‬yaٌ zِ s‫َכא‬ınْ.‫َ ُכ‬
saxlayın, yazısız borc verməyin. ْ َ ُْ
sizin aranızda* yazan şəxs ədalət

(*Qeyd: Camaat arasında hər növ yazılan şeylərdən ötrü bir katibin təyin olun-
masına ayə açıq-aşkar işarə edir. İslam ümməti bu ayənin məzmununa fikir verib
yazmaqdan ötrü özləri üçün başqa millətlərdən qanun qəbul etməsinlər. Heyif ki,
müsəlmanlar arasında cahillik geniş yayıldığından Qurani-Şərifin hökm və qanunları
məxfi qalıb tərk edilibdir. İlahi, islam ümmətinin rəislərinə idrak bəxş eylə. Amin!)

(yəni yazan şəxs gərək adil və əmin şəxs olsun, artıq və əskik yazma-ِ
o‫ا‬nُ aَ öَ y‫א‬rَ ə‫ َכ‬diَbُ ,‫ ْכ‬oَ ‫ْن‬cَ‫ا‬ürٌ y‫َכא‬az‫ب‬mَ ‫ َ ْא‬aqَ ‫و‬dَ a)n-
Tsıəna).la(ُ hər bir yazan şəxs necə ki Allah-
çəkinib, özünü saxlamasın, (Allah-

Təalanın öyrətdiyi yol - yazarkən artıq-əskik yazmamaq, deyilən sözləri
Asdiənَlylْ,a‫ا‬işh(ِ dbْ-َ ioTَrr)məca–ləulmayonaəlızkanı,nveqştaəiəxbrxatasırrlggıvəəyerrraəədzkkmiyiüqaizqrkaədirrmainenitdsiybiəanazhrkəsaıitn,qdi,qfri()lnva. enə(cْbkəُəo‫ْכ‬ksrَiəْcَz)fioik-llraaənnolblquşəəənttxddəsəu,r)dg,bəə(or‫ي‬irəqc۪krl‫ا‬uakyِ raِatْemُitْb‫و‬-َ.
rF(üheqatizamlorəqacrnəqeaiykdn,vəəədyəsnəvainbəşdhoəfyaarxialcqsakzdqnigdaçəıhnvirrkaəməhqukbeqaşçoığöarazmbqcirəgoroənülşblsdcaeabəüny)di,,iiAş(qrə,əَslüxُlokadsihrzltsِəa-mُəTtm‫ن‬fiْ əəea‫ َا‬oashnُlilmnaok۪ .dَalas(aْts‫א‬aَinaًb,,َ۪q(d(‫ْאَو‬oməَ‫) ًا‬rəy۪x-َ saَuyْəz‫ا‬bal‫و‬sِْə,َ‫ا‬ıْ )dnَn(َ ,a)‫ـًٔ–א‬.‫ْي‬lbaَ(ylُ۪oُa‫را‬roَْ ِ‫ن‬cَldَ sl‫כא‬auَa‫ ْا‬,n‫ َْن‬zِ yu‫ْ ِא‬əَََ aْ)ni‫َو‬f)-َdi‫َو‬qoaə-)lgris-iaqəqaorr--,

rarını yaxşı bəyan edə bilməsə, o zaman onların iqrarlarının etibarı yoxdur).
(iq‫ ِل‬rْ aَ ْr‫ِא‬ eُ dِ ‫و‬iَ bْ ِyْ aُ ْzَ )sı-no. n(lِْ a‫ ُכ‬rِ ‫א‬ınَ ‫ ِر‬hْəِr
birinin vəkili onun əvəzinə gərək ədalət üzrə
ِ ْ َ ۪ َ ‫ ) َوا ْ َ ْ ِ ُ وا‬- yazı vaxtı kişilərinizdən iki

160

Bəqərə surəsi
‫َ ِא ْن َ ْ َ ُכ َא َر ُ َ ْ ِ َ َ ُ ٌ َوا ْ َ َا َא ِن ِ ْ َ ْ َ ْ َن ِ َ ا َ َ ا ٓ ِء َا ْن َ ِ ِا ْ ٰ ُ َ א َ ُ َ ِّכ َ ِا ْ ٰ ُ َ א‬
ُ َ ْ ‫ا ْ ُ ْ ٰ ۜى َو َ َ ْא َب ا َ َ ا ٓ ُء ِا َذا َא ُد ُ اۜ َو َ َ ْ ـَٔ ُ ٓا َا ْن َ ْכ ُ ُ ُه َ ۪ ًا َا ْو َכ ۪ ًا ِا ٰ ٓ َا َ ِ ۪ ۜ ٰذ ِ ُכ ْ َا‬
ْ ‫ِ ْ َ ا ِ َو َا ْ َ ُم ِ َ א َد ِة َو َا ْد ٰ ٓ َا َ ْ َא ُ ٓا ِا َا ْن َ ُכ َن ِ َ א َر ًة َ א ِ َ ًة ُ ۪ ُو َ َ א َ ْ َ ُכ ْ َ َ ْ َ َ َ ْ ُכ‬

ۜ‫ُ َא ٌح َا َ ْכ ُ ُ َ א‬

‫ن‬n-ِ ‫א‬əbَ ‫َا‬fuَəْ r‫وا‬şَ ş)aa-hhoiiddvləatruxttougnşəə.rx(əskِ lْ əَ brُ id‫َر‬rə‫א‬kَ ni‫ ُכ‬şoَi lvْsَ əu‫ ْن‬ni‫ ِא‬kَl)ai -rqəakgdiə,ırnoinşkaliahnriədınfəorşlsakuhinişd.i l(şi‫ِء‬ay‫ ٓا‬hَinَidə ‫ا‬orَlamِz‫ن‬ıَasoْ alَ a,ْ sَ(ıٌnْ ُ ızَِ ),َ
‫ – ) َا ْن َ ِ ِا‬şahidlikdə
(adil və aqil, kamil və əəmvəinzişnəəxstləəyriinşaehdidildsei.çiHn)ə.r(ç‫א‬əَ nُ dٰ ْ qadın elm və kamal
iki qadın bir kişinin
x‫ ا‬a‫ َ א‬tُırٰlaْ ‫ا‬yِ aَ ‫ ِّכ‬rَ aُ َq)
sahibi olsa da, kişi ilə müqayisədə qqaüdsıunrlyuadolıancdaaqodlımr. a(y‫ ۜى‬aٰ nْ ıُ ْ
- O vaxtda şahidlik yadında olan

yadına salsın. (Qadınların əksəriyyətində unutqanlığa görə şahidlikdə iki qa-

dın bir kişi qərarlaşdırılmışdır. Əgər qadın elm və kamal sahibi olsa da kişinin
şbauhhidalqikdaentamqəisyəoladcəavqədtıro.)lu(‫ۜا‬ndُ ‫ُد‬ul‫א‬aَ r‫ذا‬,َ ‫ِا‬
müqabilində g‫ٓا ُء‬eَ dَ ib‫ا‬ ‫ب‬şَ a‫ ْא‬hَ idَ ‫َو‬l)ik– nə zaman
ki şahidlər etməkdən

eçysyِ aədaa‫)ا‬kbəzdinm-noadsamliiuçqzroən,idnyxu(aəirbobl,sbl,uis(əzö‫ة‬aِ t‫د‬iَyzt,‫א‬əlatَoə,əznrşnıialuِ bnah‫ُم‬əinmiَldsْlَ‫ا‬külia‫و‬iَkaə)xkyğllt-aəyıuzmşəbtıanmniahrıslavziiıdksanAıidxlnnaətl.laraşk.(ahka۪(hِğ‫ه‬-iُ َmTiı‫َا‬dُzُəi‫כ‬ıْlٓaniَyyٰ l‫ن ِا‬aadiْ ‫ا‬n‫َا‬zaً yəı‫ٓا‬b۪o‫כ‬aَ ُklnَٔm‫ـ‬m‫ْو‬öْıَ‫ا‬nَmaə‫ا‬sdlً َuəıa‫َ۪و‬kmh)َ əa-)odqelo-qaduılibohnənta.hsdoqü(naəqbَnquْıuqِ tavmuُrəanötzَdıbhْqaَ‫ا‬ookrlْbhəs‫ُכ‬cömeaِu‫ذ‬--ٰ,

ydüakhadəylailxdıinr)d.ı(r‫ا‬.ٓ ُ ‫ ) َواَ ْد ٰ ٓ اَ َ ْ َא‬- o kağız* şəkk-şübhə etməyəsiniz deyə, haqqa

(*Qeyd: Həqir kitab müəllifi ayənin təfsirində bu yerə çatanda yuxusuz qalan bir
şəxs kimi yadına bir mətləb düşdü. Belə məsələlərdə “kağıza etibar yoxdur” deyənlər,
görəsən, heç ömürlərində ölü üstündə də olsa Quran oxumayıblar? Ya da oxusalar da,
lakin uydurma rəvayətlərlə əməl etdiklərindən Qurani-Şərifin açıq-aydın ayələrinə
əsla diqqət etməyiblər. Qurani-Şərifdə insanlığı mədəniləşməyə çağıran belə bir hök-
mün olduğunu bilsələr də, çox heyif ki, uydurma rəvayətlərin müqabilində Qurani-
Şərifin hökmləri etibarsız olubdur. Din və ümmətin günəşi şeyximiz əl-Bəhai Təbrəsi
bu kimi fəqihlərin haqqında nə gözəl deyir: “Ayələrin əvəzinə uydurma rəvayətlərə
dəvət edirlər, onları da Kə`bül-əxbardan rəvayət edərlər”.

((((Aۜ‫ ُכََ ْ ًةא‬yَِ ُəُْ‫כَא‬dْ َ‫َא‬əَ ‫ًَة‬n‫ُא َرو‬b‫ َ َا‬eِ۪‫ ٌُح‬l)‫ن‬əَ‫َא‬-ُm‫ُכ‬laَ əkْ‫ن‬lْ‫ ُכ‬ui‫ َا‬nْmَ َö‫) ِا‬zo-lauَ brْrَ uaَ k)nkiı,–zaadğloaıışzn-ouvsiaezlyrəıiaşşh-zvnməearrğabidmşiiroanlqhaadanğladdvaaesxti–sztəəyanelibınzşiə,-rvbyeegarlüzəişınaldsaləaıhş,l-ayvyzaeoıxrmxşidşıddduııərrr.,,,
amma yazılmasa da, günah olmadığını bəyan edir. Amma yazılmağın yaxşı

161

Kəşfül-Həqayiq I

ُ ‫َو َا ْ ِ ُ وٓا ِا َذا َ َא َ ْ ُ ْ ۞ َو َ ُ َ אٓر َכא ِ ٌ َو َ َ ۪ ٌ ۘ َو ِا ْن َ ْ َ ُ ا َ ِא ُ ُ ُ ٌق ِ ُכ ْ ۘ َوا ُ ا ا َ ۘ َو ُ َ ِّ ُ ُכ‬
َ ِ ‫﴾ َو ِا ْن ُכ ْ ُ ْ َ ٰ َ َ ٍ َو َ ْ َ ِ ُ وا َכא ِ ًא َ ِ َ א ٌن َ ْ ُ َ ٌ ۘ َ ِא ْن َا‬٢٨٢﴿ ٌ ۪ َ ‫ا ُ ۘ َوا ُ ِ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
ُ ُ ْ َ ٌ ِ ‫َ ْ ُ ُכ ْ َ ْ ً א َ ْ ُ َ ِّد ا ِ ي ا ْؤ ُ ِ َ َا َא َ َ ُ َو ْ َ ِ ا َ َر ُ ۘ َو َ َ ْכ ُ ُ ا ا َ א َد َة ۘ َو َ ْ َ ْכ ُ ْ َ א َ ِא ُ ٰا‬

﴾٢٨٣﴿۟ ٌ ۪ َ ‫ۘ َوا ُ ِ َ א َ ْ َ ُ َن‬

olması ayədə inkar edilmir. Əlbəttə, belədir, əgər şəxs ticarət edərkən qeyd

dəftərçəsi olsa, əmin bir mühasib şəxs o dəftərçəyə qeyd etsə, necə ki əksər

mədəni ölkələrdə bu iş belədir, o vaxt, əlbəttə, hesabında qarışıqlıq olmaz və

əgər alıb-satanlar ona qarşı haqsız bir iddia irəli sürsələr, haqq-hesab dəftəri

ilə onları dəf edər. 1319 il bundan əvvəl Allah-Təala uca peyğəmbərimizin

vasitəsilə hər bir alış-veriş, ticarət işində haqq-hesab və qeyd tutmağı bizdən

ötrü Qurani-Şərifdə bəyan buyurubdur. Heyif olsun ki, müsəlmanlar öz qa-
nunlarını başqalarının adına çıxıb, özlərini cahil hesab edirlər). (‫ِا َذا‬
ُ ş‫ََא‬aَ )hiَ–d‫ َو‬linkٌ ədِ ‫א‬ə‫َכ‬zax‫ر‬mٓ‫א‬əyَ aُannَə‫و‬kَ t)ie-dnəkarğalədtir,b, əykaavtiədbaişnanhhiiasdqyəqəıznaəılrıtşəa-rmvevrveierşriliemnt,dəşsianinhizi,d,(əyşaoəhgxəisdar ‫ا‬t‫ ٓو‬uُ tِuْnَ‫َوا‬,
(ْ ٌ ْ َ ۪ yazıda
xərclik
və
şz(olَ aneə‫ا‬z)yerşıcəle-məəryroivkdoeşieləesrtnaaymsx,əiviənxərkyəiəiizitrnn,Acish.lşaliləly(ənaqُirlhnii‫ا‬anqi-rTiəُ vaz‫ُכ‬təeiəfُarndaِّilَnəy,aُ ‫)و‬odَ .ö)saviy(zl-erıْ əər‫ ُכ‬oAddِqlilia‫ق‬arlyٌ na)di.hnamُ (-iُğzTٌ əaُ zsə۪ n‫َِא‬əəaَ lrl‫اٍء‬eəaədlُْrəَiَdrbsْ َdüidِّz‫ن‬ən‫ ُْכ‬ii‫ِا‬nrnِy‫َو‬,)ُaaüA‫ا‬-gç‫َو‬ilaü)şəlalhgn-əhədrAb-rıiTrinlrk.ləiaHzagahitüle-iansbçTdiaəzbəahəainvrdləaöışqryeş.boary(rüəh‫ا‬xotdiüuُndi‫ا‬rnbaə‫َو‬,

məxfi qalan deyildir. (Ayənin təfsiri tamam oldu. Müsəlmanlar bu ayənin

məzmunundan qafil olmayıb, gərək, cani-dildən onun uca məzmununa riayət

etməyə çalışsınlar).

(gb‫א‬iiً rِl‫א‬mo‫ َכ‬v2‫ا‬ə‫و‬8svُə3eِn)rَ ii(zlْsٍ,َ َi‫(َو‬n)ٌَ .-َ Tsٰ aَُəْ fkَ ْəi‫ ٌُن‬rْ ‫כ‬o‫ ُא‬dَ n‫ن‬əِْ dَ‫و) ِا‬sَa)i-nz-ydöaəətzgnrıəüöortlxmsraəütafiəybrrcaodənrəmcvolbailkxautrbo,əlgsbsiəuinrrndə-.bkəOi,rkhiagnağiiqrzıozqdvəysunaadhzbaaibonhrincşaəəqaxqblssisartaanşhpıeziay-,
bşşsxsٌُ aaaaa‫ر‬iَ ۪hhbhtَyَ iiiira‫ن‬oddb‫) َا‬cnllliuəəin-ُıkmnَrniənْ duldَeb)oabtəhəlm-uaşstgAtaabəqiərlhxs,q,loəlaigıbad,vnhisolr(ıv-iıُorTyneُicvْni.rəَlnkum(aaiٌ‫א‬allzِşəam‫ًٰا‬irəyُْgexaَəe‫ِא‬itsynَtzdْ),mı‫כ‬lُ ibəog-yətُəibbmhynrْ ooَiəəiəbrrzqkَycci,ِhəiql‫ َا‬nvusöəə‫ْن‬k.ezrt‫ِא‬şr(iَəəbrk‫)א‬snَxəəi-,ْrbsvnُ ,ə‫ْכ‬oebişggzَrnei,əəmyuْAr(rdَnُə‫و‬əlَəsَls)kَ ai‫א‬nqiz–َ,nh‫َا‬ədab.-klَəgbTo(inِ amr‫ة‬iَُə‫َؤد‬chْag‫א‬b‫ا‬uَdşlü‫ي‬əaanıznrdhِu‫ا‬i.anai‫اا‬hdqn‫د‬iِّ zkُlaَ iُُqy‫כ‬ayْdْ َotrَi)inadgr-rixَəı‫و‬əsrَgru),ımii-nbnz(.‫א‬ivlihnəَz(əِdadhِ ُqsiəَbei‫ْا‬qnz‫وو‬-ََ,

162

Bəqərə surəsi
ُ ِ ْ َ َ ۘ ُ ‫ِ ِ َא ِ ا ٰ َ ا ِت َو َא ِ ا ْ َ ْر ِۜض َو ِا ْن ُ ْ ُ وا َא ۪ ٓ َا ْ ُ ِ ُכ ْ َا ْو ُ ْ ُ ُه ُ َ א ِ ْ ُכ ْ ِ ِ ا‬
۪ ِّ ‫﴾ ٰا َ َ ا ُ ُل ِ َ אٓ ُا ْ ِ َل ِا َ ْ ِ ِ ْ َر‬٢٨٤﴿ ٌ ۪ َ ‫ِ َ ْ َ َ אٓ ُء َو ُ َ ِّ ُب َ ْ َ َ אٓ ُء ۘ َوا ُ َ ٰ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
‫َوا ْ ُ ْ ِ ُ َن ۘ ُכ ٰا َ َ ِא ِ َو َ ٰ ٓ ِ َכ ِ ۪ َو ُכ ُ ِ ۪ َو ُر ُ ِ ۪ۜ َ ُ َ ِّ ُق َ ْ َ َا َ ٍ ِ ْ ُر ُ ِ ۪۠ َو َא ُ ا َ ِ ْ َא َو َا َ ْ َא‬
ْ َ َ َ ‫﴾ َ ُ َכ ِّ ُ ا ُ َ ْ ً א ِا ُو ْ َ َ אۜ َ َ א َא َכ َ َ ْ َو َ َ ْ َ א َא ا ْכ‬٢٨٥﴿ ُ ۪ َ ْ ‫ُ ْ َ ا َ َכ َر َא َو ِا َ ْ َכ ا‬

‫ۘ َر َא َ ُ َ ا ِ ْ َאٓ ِا ْن َ ۪ َאٓ َا ْو َا ْ َ ْא َ ۚא َر َא َو َ َ ْ ِ ْ َ َ ْ َאٓ ِا ْ ًا َכ َ א َ َ ْ َ ُ َ َ ا ۪ َ ِ ْ َ ْ ِ َ ۚא‬

ş-eqyəllə2br8iinn4i)zsd(əۜ‫ض‬əltِ əh‫ْر‬nَəəْr‫ا‬thi aAِ n‫א‬llsَ ‫و‬aıَ hb‫ت‬-ِiTr‫ َ ا‬əgٰ aülna‫ ا‬yaahِ am‫ א‬nَ əiِ xyِ )syuə-stdseəutmsrə.an(li‫ه‬azr,ُ dəْ agُ ə‫ْو‬vr‫ َا‬əqْ ‫ُכ‬yəleِbrُ iْdَ‫ا‬nəiٓ z۪odl‫א‬əaَ no‫وا‬laُbnْ ُüt‫ن‬gْ ü‫ِا‬ü‫َو‬n-)

nahı ortaya çıxarıb etsəniz, ya da gizlədb zahir etməsəniz, elə ki qəlbən
doe‫ ٓא ُء‬daَgənَ ünْnöşَ atِə)rhxü-ısAieAtblmllalaağəhhıy-ş-TəlTaənəyaaiayllaray,əkastimimzeimtindnlaiənbtiahözğva, ıbq(şُ əqla‫ا‬-enhِ tِmemsْ aa‫ُכ‬əsybْ ıəِn‫א‬nçıَ əُişk)səti-xəbssoiəinn,qtoəbinlqabuağinmıbşilazaadğnlıəamşlcoaaalysaqaındnrı,ıgrA(.ütönl(lvُaaِ bhhْ َə--َ
ğTedıəşəalral,ay(ıtbiöstvəəbzmaəbəezte)mt.mə(y‫ُء‬ə‫ٓא‬əyَnəَ l,əْhrَəər‫ب‬əُ zbِّ aiَ rbُ ‫ َو‬ş)eed-yəəAr)ql.laa(dٌhi-۪rTَ d‫ٍء‬əiraْ .lَ a
ِّ kimə əzab istəsə, ona əzab
‫َ ٰ ُכ‬ ُ ‫ ) َوا‬- Allah-Təala ba-

g-tۜAِ ۪ əِ ə‫א‬mlrُِtl‫ر‬əُiaَö‫و‬rfَh2َmii‫ٰا‬nb8-)۪ Tِ i5dlُ-‫כ‬nُə)əə‫و‬mrَlan)ə.(lör(۪-anِّm۠ ‫َ۪ر‬dəِOpeiُ keْnn‫ر‬dُ yiِ luiənğْlِnərəaِْ َrm‫ِا‬zdm:ٍ i‫ل‬əَlbَ“ə‫َِا‬obəİlْ ُ‫ا‬əlrَlüuakl‫ ْٓא‬tَəhbَ ül‫ق‬rِəidُni,r‫ّل‬nِuُliQَ üniُrn,kُuəpَ,lra)əe‫ا‬akr-yAnaiَ ğtmsilَaə-‫ا‬lıٰ )Şanbmöhədlm–abr-aprTiiəefnıfrdənyəlaoəəğrarlnqəanvmadyqaəiaezobmpyiyəilimeamrreyənlatağədngrörəiə:ımzygqt“iiə”brnrİtə.əimibbər(r‫א‬midlbaَbəْ niirَrdri.lA‫ َا‬i‫و‬gnəَr(rləəl‫א‬lَəita‫ ُכ‬nْidrhrِ‫ن‬,iَ əm-(َ eTُ۪i‫ا‬şəِِm‫َכ‬əikُْ da‫ ُِא‬aَٓdٰ iْl‫َاَو‬bnaə‫ََ)وو‬
i-k(qtُ əaaaszən۪ iatnَ2cneْ a8‫ا‬tdq‫כ‬q6dَıa)ğiْ koَzı(‫و ِا‬a,َ‫)א‬şxn(ً ə‫ْ–א‬edَ َxy‫َر‬ıaُsği‫כ‬ixr‫ا‬ınَ ıَr‫ا‬şəgَُ əqmِّْ ü‫َכ‬rُ iyُ)əcəlüa-imَm-n)btaaə-əmlğqtAiınəgəşltülnliaacnfnhəqəüzmə-ənTatdaidsəəqıəarölvidzas(üəöytəhnnüzyeəükəiçşlrrəüaiəbykimrdiəirsrdüə)ökiz,nrzid,S(müəəْ(nnənَəْ,əَyَ‫כ‬eَdüaَyiَi‫א‬kr‫ْכ‬dَb‫”ا‬ldəi‫א‬.‫א‬zmَiََri)m.ə‫א‬-zَ Hْr,َ həَe(‫و‬əbç‫َ) َۜא‬rbَ ki-kْmi‫ُو‬əmhiszəii)nn‫ِا‬r).

əməlindən başqasına xeyir və zərər aid olmaz. (Bundan sonra Allah-Təala
re‫ٓא‬öy-َ əyzaْ nbdِbebb‫ا‬ıciَəmizُənm)iımd–zkiəzdi(lr,aeəbəcyrnbiiəznmçbzdəıaiəxəmldnnaauiirnmzəaıd,bvıamb,vrğəyəməınalqrdakadoəmeballaçəiıxzərnniiəndm,ytlaa(əü,‫ ۚא‬rَnkde‫ْא‬əَeduləcaiْ(bəbَ‫ا‬bmə‫و‬isْdz‫َا‬nəəuiٓ‫א‬iqnَ-ayaİəsü۪meَ arkda‫ن‬ısْ lini‫ا‬iِ əl)ldməom-a)ləsəəbala,gieğqd(əlıۚ‫א‬i,ərrَrِ(,ْds‫َا‬yًoəuüْnnْakِ‫ِا‬uienٓ‫א‬lََədgْ َrbi۪öَ nə‫ا‬sy:ztْ)üəiِ َ“krَْeiElَrhəُ )yَ ky.َْ ‫َو‬iaَb(bَ m‫א‬iَsَz‫رא‬əَıi‫) َא‬nmnَ‫ر َכ‬-)ıَ.

163

Kəşfül-Həqayiq I
‫َر َא َو َ ُ َ ِّ ْ َא َא َ َ א َ َ َ َא ِ ۪ۚ َوا ْ ُ َ ۠א َوا ْ ِ ْ َ َ ۠א َوا ْر َ ْ َ ۠א َا ْ َ َ ْ ٰ َא َא ْ ُ ْ َא َ َ ا ْ َ ْ ِم‬

﴾٢٨٦﴿ َ ۪ ِ ‫ا ْ َכא‬
lkys(aə۪oöِrnxm‫א‬ıَsmdَ əəَunَık‫א‬zrَ ,bıooilbzَunai‫א‬bmuَğ,‫א‬ıَ şkbْalِّ aiağzَ f,aəُimr(۠‫א‬gَ َo‫و‬ıَöْzl‫َא‬na,َ ‫ر‬nْd‫ا َ(ر‬b)‫و‬əَ c)i-rzaie-imbkyraəsbyəhaüinztmkaiimnləbeqmdiruzəiəilbba.qbm((a‫۠א‬ibَlmlَiaizbriْəızِneْ,ə)t‫ا‬o‫و‬.”zَ a(.ə۠‫א‬bَzَ da۪ abِ ‫א‬n‫ َُכ‬kْْ n‫ا‬i‫مَوا‬ibِ)cْ iaَ-zْt‫ا‬iəmvfeَvoَr)ne‫א‬,َ daْ(i‫ُא‬tَbaْ ٰ‫א‬qَْg)َ əü-tnَibmaْ َ‫ا‬i)hziəz--

(Həmd olsun Allahın yardımı ilə bu mübarək surənin təfsiri tamam
oldu. “Bu surənin fəziləti haqqında Hz. Peyğəmbər buyurub: Bəqərə surəsini
öyrənin, həqiqətən, bu surənin öyrənilməsində bərəkət, tərk edilməsində də
təəssüf və peşmançılıq vardır”).

164

ALİ-İMRAN SURƏSİ

3-cü surədir. Mədinədə nazil olub, 200 ayə, 3470 kəlmə və 14520 hərfdir.

‫َْא ِכَنَ ۘא ِا َبن‬ ‫ا‬ ‫ْ َכ‬ ََ ‫َل‬ ‫א ِ﴾ َس‬٢﴿ِ ‫ً ُم ۘى‬ َ ْ‫ا‬ َ ْ ‫َُ ۙا‬ ‫ِا‬ َ ٰ ‫ِا‬ َ ُ َ‫ا‬ ﴾١﴿ۚ ٓ ٓ ‫ا‬ .ِ ِ ‫ِا‬ ْٰ ِّ ‫ِا‬ ‫ا‬ ِ ِْ
‫ِ َ ْ ٌء‬ ْ ُ ْ‫ا‬ ‫َل‬ َ‫َوا‬ ُ َْ ِ ﴾٣﴿ۙ ْ ِ ‫َوا‬ َ ‫۪ ٰر‬ ْ ‫َواَ ْ َ َل ا‬ َِْ ِ َ‫َِאَ ِאِت‬ ‫ًא‬ َُ ِّ َ ْ ‫ِא‬
ْ َ َ ْ ُ ْ ‫َא ٍم‬ ْ ‫ٌ ُذو ا‬ َ ۪ ْ َ ‫َ َ ا ٌب‬ ۜ‫ََ ُ ٓא ِْء‬ َ َ ْ ۪‫ا‬
َ ٰ ْ َ ‫ا‬ ‫ا‬ ِ
َ َ ‫﴾ ِان ا‬٤﴿ ِ ۪ َ ُ ‫ٌ ۘ َوا‬ ﴾٥﴿ ‫ا‬ ‫ِ ٰא‬ ‫َ ْ َرכ َ ِ ُضوا َو‬ َ
َ ْ

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim

Ləm1M) (iٓ mٓ ‫)ا‬s-uyrəənsiidbiru. mübarək surənin adı Əlif Ləm Mimdir. Bu surə Əlif

2) (h‫ ُم‬aqَ ْq‫ا‬ oَlaْ ‫ا‬nۙ َmُ əb‫ ِا‬uَ ٰd‫ِا‬ yَ oُ xَ‫)ا‬d-uhr.aHqqeçovlaanxtmOəbnuudn Allah-Təaladır. Ondan
başqa, müqəddəs Zatına yox-

luq yol tapmayıb, insanların bütün işlərini idarə edən müqəddəs Zatıyla

əbədidir.

haqq3)ol*a(rِّaَ qْ ‫ ِא‬b‫ب‬iَ r‫ َא‬n‫ ِכ‬eْ ‫ا‬ç‫כ‬əَ ْiَ lَ ‫( – ) َ َل‬ey Məhəmməd), Allah-Təala bu Quranı
ərzində sənə nazil etdi, (musaddiqən lima beynə
ybxəairdlqehıyahhldia)qa(,qِ ْa(َ ‫ َس‬hَِ i‫א‬dْ َ aِ ‫א‬y‫ ِ َى‬əً‫א‬tًُ ّeِ tَُ mْ َُ )ə–ْ kِ ödzَəün۪ nْ öِdْ t‫ا‬ə‫و‬rَ nüَ
əvvəl nazil olan kitabları təsdiq edən
‫ر‬Tٰ ْ öv‫ل ا‬rَ aَ ْtَ‫ َوا‬v)ə- Allah-Təala bundan əvvəl
İncili bir dəfəyə nazil etdi.
ü(‫ َن‬ç‫א‬üَ ْnُ ْ ‫ا‬n‫ل‬aَ َzْ ‫َا‬i‫و‬lَ )e-tdAi.llah-Təala bu kitabları haqla batil arasında fərq qoymaq

(*Qeyd: “nəzələ”nin mənası tədricən nazil etməkdir. “ənzələ”nin mənası bir

dəfəyə nazil etməkdir. Çünki Qurani-Şərif 23 il ərzində nazil olubdur. O səbəbdən

“nəzələ” buyurdu. Tövrat və İncil isə bir dəfəyə nazil olduğundan “ənzələ” buyurdu).

o(ِ la‫ ا‬n‫ ِت‬a‫ َא‬y‫ ِ ٰא‬ə‫وا‬vُ əَ ‫ َכ‬ehَ k۪ a‫ا‬m‫ ِان‬l)a-rıhiənqkiqarəteədni,bo, şəxslər ki Allah-Təalanın kitablarında
۪ A‫ب‬lٌ l‫ا‬aَ hَ -Tْ ُ əَ )a-laonmlaəxrdluaqnaötatrqüaalixbiroəltudbə
şiddətli əzab vardır. (‫ُذو ا ْ ِ َא ٍم‬ ٌ َ۪ ُ ‫)ٌ َو(ا‬ - َ
onlardan intiqam alandır.

elə 5) a(‫ ِء‬lٓ‫א‬iَm ‫ا‬ ِmüَ ‫ َو‬q‫ض‬əِd‫ر‬dْ َ əْ ‫ا‬s Zِ a‫ ٌء‬tdْ َırِ kْ َ iَ , ْٰ yَ erَ dَ ə‫ا‬ ‫) ِان‬ - həqiqətən, Allah-Təala
bir və nə və nə də səmada heç bir şey

ona məxfi qalmaz.

165

Kəşfül-Həqayiq I

‫َل‬ َ ْ َ‫ا‬ ْ‫ِ ٓ ِي‬ ۪ ‫َا‬ ُ ۪ ﴾٦﴿ ُ ‫۪כ‬ َ ْ‫ُ َ اْ َ۪ ُ ا‬ ‫ِا‬ َ ٰ ‫ٓ ِا‬ َ ۘ ‫َ ٓא ُء‬ َ َ ْ ‫ْ ِ ا ْ َ ْر َ א ِم َכ‬ ‫ُرِ ُْכ‬ ِّ َ ُ ‫ي‬ ۪‫ا‬ َ ُ
ٌْ ‫َز‬ ‫ا‬ ِ ُُ ُ َ۪ َ‫َא‬ ُ‫َوا‬ ‫َא ِب‬ ‫ْ ِכ‬ ‫اُم ا‬ ‫َא َب‬ ‫ا ْ ِכ‬ ‫ْ َכ‬ َ َ
ِْ ِْ ‫َن‬ ‫ا‬ ‫א‬ ‫َ َ א ِ َ א ٌ ۜت‬ ُ ُ َ ‫א‬ ‫۪ ۚ َو‬ ِ ‫َ ٓא َء َ ْא ۪و‬ ُ ‫َْ َא ِ ٌتَوا‬ ۚ‫َ ُِٓא َء ْ َرا ِّْ ََכ ِא‬ ‫َُ ْא ا ٌْ ِِت‬ ‫ٰا‬ ِ ُ
ِ ‫ا ُ ۢ َوا ا‬ ‫َ ْא ۪و َ ُ ِا‬ َ ْ ِ ْ
ُ َ َ ْ ِ َ َ‫א‬ َ َ ‫َא‬ ‫َن‬ ُ ِ َ َ
‫ۙ ُכ‬ ۪ ‫َא‬ ‫َن ٰا‬ ُ ُ َ
ْ ِ

rəhm6l)ə(r‫م‬iِ ‫א‬nَ d‫َ ْر‬əْ ‫ِا‬ ْs‫ ُכ‬u‫ ُر‬rِّ əَ tُə‫ي‬d۪a‫ا‬xiَ lُ ) - o elə bir Allah-Təaladır ki, sizi anaların
bir oُ eld۪uَ əbْ ‫ا‬r,hَ ُ i(k‫אٓ ُء‬m‫ ََ َِا‬əٰ ‫ِا‬tٓ ‫) َכ‬
qُ a‫ ۪כ‬lَ ibْ ‫ا‬ َ َْ )- – istədiyi kimi müxtəlif və
fərqli surətlərə (salar). ( yoxdur Ondan başqa haqq
olan məbud, məxluqata
üzrə məxluqatı fərqli-fərqli ya-

radan Odur.

Qeləurba7inr) ı(An‫ َب‬lbl‫א‬aَ ‫כ‬əِ hzْ ‫ا‬-iT‫כ‬aَ əyْ َaəَ llaə‫َل‬drَ iıْ ‫َا‬rv‫ي‬kaٓ ۪ri,d‫ ا‬sıَ ərُ n)kə-i,(beouynlQMaruəırhnaənömzımnməaədzn)il,aOelad,ribqındaadirii.rş(av‫ت‬rٌ əə‫א‬sَəi‫ َכ‬zaəْ çmُ ı‫ت‬qəٌ -t‫א‬alَ i‫ ٰا‬şoُkْ laِ a)rn--
odۜ‫ت‬-ٌ nıo‫א‬rlَ.aaِ ‫א‬rHyıَ ənَeُlç)əmr-bəoQinramusbrıöaahmşnqküınaətməamşnaaəbaynisəhaıldsəviırəryd(əoəmsxnləiddbcuiaarrzş.ikqd(iaBi,r.uo)(.nnQBllauaarrrşadeqnhaaik-məŞasməəlarniafabdlyiaərərlıbşəəüdrziabdihviarəay)r.əyd(loıə‫ب‬rxِ r.‫א‬dvMَ ‫ِכ‬uaْ ərr‫ا‬.ds‫م‬ə(ıُ‫ا‬rlُ əَknُُ‫ا‬i‫َ)و‬,,
bu ayələr kimi: ‫ى‬ َ‫א‬kَ iْ ,َ ‫ا‬ h‫אش‬əِ rَْ ْ‫ا‬ y‫ ََכ‬eْ r‫ َر‬in‫اء‬d‫َ(א‬əT‫َو‬aqh(eaF,yə2dc0r,/o58l)9u;/n2‫ ٌة‬2aَ )cِ ;a‫ َא‬vq‫א‬ədَ ِّı‫ر‬srَ .. bَ ‫إ‬uِ nٌ‫َ ة‬laِ r‫א‬daٍ nِ َ bْ َ a‫ٌه‬şqُ a‫ُو‬,
(Qiyamət, 75/22-23); َ ‫َ ُכ‬ َ öَْ ‫ا‬z‫َو‬ ُ Bu ayələrin zahi-
bəzi ayələr də var biri
َ

ri Allah-Təalanın cism olmasına işarə edər, alim şəxs isə bu ayələrin həqiqi

mənasını anlayıb, Allah-Təalanın cism olmasına işarə etmədiyini bəyan edər.

Amma alim olmayan şəxs nəfsani arzulara tabe olub, ayələrə öz istədiyi kimi

məna verib: “Kim Quranı öz şəxsi görüşünə görə təfsir edərsə, kafir olar,”

(Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, I/269; Tirmizi, Təfsirul-Quran, 1)- hədisinin ehtivasına da-
o(nٌ ْl‫َز‬arْ ıِ nِ qُ əlb۪ lَər۪ in‫ ا‬d‫ א‬ə‫َ َא‬
xil olar, necə ki buyurur:) ُ ) - amma o şəxslər (islamda
bidət yaradan şəxslər) ki, haqdan batilə meyil etmək
vbaarşdqıar,m(əُ ْnِ aَ lَ a‫ א‬rَ َı o‫ َ א‬la‫ َن‬n ُaِ yَ َə)lə-rbə etaləbeşəoxlsulbərözQləurrianndıənnaöytrəülərdiənldiləendəmrlüətrə.ş(aNbeichə,
ek- diyikebençzəəənloaalaəyytəəələlsərardliəmöqazeqyiddstaəonklulöəntrdriüun)ə.m(müِ َ tْüِəْvş‫ ا‬aa‫אٓ َء‬fbَ iiِqْh‫)ا‬ya-oyfzəimtlnəarəəqsdataalıbnbe,öxotalralüqrlıoadra.iny(ۚdə۪ ِ ləə‫و‬n۪ r‫ َ ْא‬ək‫אٓ َء‬ətَ anِ ْ b‫ا‬a‫ َو‬er)
olarlar.* ( ِ ْ ِ ْ ‫ا‬ ِan‫ َن‬caُ qِ ‫ا‬A‫ا‬l‫و‬lَ aُ h‫ا‬-T‫ِا‬əaُ َ la‫א ۪و‬,ْ َ َd‫א‬əَ ‫و‬eَ )lm- doəmqüütvəvşəatbliiholaaynəlalərrdiannhbaaqşq-
olan yozumunu bُ iَrْ
qası bilməz, (ۙ ۪ ِ ‫א‬ ‫ٰا‬d‫َن‬eyُ ərُ َl)ər- :el“mOdəmqüütvəşvaəbtliihvəolmanütaəyşaəlbəirhə
na agah olanlar َ ayələrin yozumu-
iman gətirmişik.
(t‫א‬əَ rِّ ‫ َر‬əfِiْnِ dəْ nِ ‫ – ) ُכ‬möhkəm və mütəşabihin hər biri rəbbimiz Allah-Təala
nazil olubdur”. (Allah-Təala elmdə qüvvətli olanları vəsf edib

166

Ali-İmran surəsi

‫َכ‬ ‫ِا‬ ًۚ ‫ْ ِا َن‬ ‫ْ َכ َر‬ َُ ِْ ‫َ َא‬ ِ ْ َ ‫َو‬ ‫َ ْ َ َא‬ َ ‫ِا ْذ‬ َ ْ َ ‫َ َא‬ ُ ُ ‫ٍم‬‫ْغ‬ ِ ِ ُ َ ‫َא‬ ‫َر‬ ﴾ِ ‫א‬٧َ ﴿‫َْאَٓאِا ِ َبכ‬ َ ْ‫ا‬ ‫اُ ۨو ُ ا‬ ‫א َ כ ُ ِا‬ َ ‫َو‬
َ ۪ ‫ا‬ ﴾٩﴿۟ ‫א َد‬ ْ۪ ‫ُا‬ ُ ْ ُْ ‫ِا َ َכ‬ ‫ِۜ ِان‬ ۪ َ ْ ِ‫َر‬ َ ِ ْ َ ‫א ِس‬ ‫ُا‬ ‫َر‬ ﴾٨﴿ َ ْ َ‫ا‬
‫ٰا ِل‬ َ ‫א ِ ۙر‬ ‫ُد ا‬ ‫َو‬ ُ َ َ ٓ ‫َواُ ۨو‬ ‫ْـًٔ ۜא‬ َ ُ َ ْ َ ‫َ ا ْ َ א ُب‬ َ ‫َכ‬
َ َ ِ ْ‫ا‬ ۪ ُ ُ ُ ُْ ِ ِْ
‫﴾ َכ َ ْا ِب‬١٠﴿ ‫א ِب‬ ‫ا‬ ُ ‫ُد‬ ۚ‫َ َاא ِْوَ َא‬ َ ‫َو‬ ْ ُ ُ‫َا‬ ْ ‫َا‬ َْ َْ َ ْ ُ ْ َ ‫ُ وا‬ ‫َכ‬
۪ ِ ْ ُ ﴾١١﴿ ‫ا‬ ‫َ َא‬ ََ ‫ا‬ ٰ ُ ِِ ْ ِْ َ ۪ ‫َ ْ َن َوا‬
ُ ُ ‫ِ ِ ْ ۘ َوا‬ ِ َُ ‫ِ ٰא‬ ُ ‫ْ ۘ َכ‬ َ
ۘ َ ‫ِا‬ ‫و َن‬
ُ ‫َن َو‬ ُ َ ْ ُ َ ‫ُ وا‬

vbəuyquürvuvr:ə)t(l‫ب‬iِ e‫א‬lَ mْ َ ْ ‫ا‬ə‫ا‬ ُ ‫ِا اُ ۨو‬ ُ o‫כ‬laَ n‫َ א‬l‫و‬aَ )r-d“aMn büatəşşqaabsiıhaanylaəmləraizn”.mənasını kamil ağıla
sahib

(*Qeyd: Quranı oxuyarkən “fil-elm”də durmaq lazımdır).

belə 8d)ey(‫א‬əَ rَ ْlَəَr:‫َ“ ِا ْ)ذ‬Eْ َy‫א‬bَ َ izُ ُ im‫ُ ِ ْغ‬rəbَ b‫ َא‬i‫ر‬mَ ) i-z,(eblimzədəhiqdüavyvəəttelidoibladnilnarvdəuiammanəqtaəmrəıfnindəa
irşad edəndən sonra bizim qəlblərimizi haqq və hidayətdən batil tərəfinə
‫ب‬oəbُ yi‫א‬zrmiəmَ əh9ْ ‫ا‬,))mr((-əə‫ ًَد‬hb‫א‬tَ َiəbْnq‫۪ر‬iَ ْmi‫ا‬sq‫כ‬əَ iəbzُْ tُِ,əəَْ hbnُ əْi,nqَِəəَiv‫א‬qَ ‫ا‬əَ mə‫ن‬zt‫ا‬sِْüəiِۜ nَvz‫َ۪و‬ə,v)fsَəfə-əْ ‫ر‬nqَ qösəzəَ ro‫م‬nəٍ lyْzuabَ sِbnüi‫س‬z,ıtِnüd‫א‬bdniə‫ا‬naxُinşnِv‫א‬svəَbaei‫כ‬nirzَmələa‫ِا‬narٓ‫א‬b,َ nıi‫ر‬bَ dre)əla-əxr(əşbsyhaeiermbdniəgəətnütdonseblüəyaənnəqxsr,şl(əiəq(nşri”:َye).aْ t‫“َا‬m‫כ‬Ekَ əiyt,‫ِا‬
günü) hesab və cəzasından ötrü toplayan ki, o günün vaqe olacağına heç
bir şəkk və şübhə yoxdur. (Allah-Təala buyurur: “Mənim bəndələrim
belə deyər:) həqiqətən, Allah-Təala öz vədinə xilaf çıxmayıb, qiyamət gü-
nünü vəd etdiyi kimi vaqe edəcəkdir”.

ۜ‫א‬Tًٔ‫ ْـ‬əَ aِ l1a‫ا‬0dَ )aِ (n‫ ُ ُ ْوا‬e‫כ َُد‬hَ َ ‫و‬tَْ iَ‫ا‬y۪ aَ ‫وا‬cَ ‫ن‬s‫ِْا‬ı)zُ ُ–‫ َ ا‬e(ْ et‫ َا‬myْ ُMəْ zَ ə, hَ həِ ْ məُ )mm-iəşnədə),Amhlaəlaqllhiaq-rTəı,təənanlə,akyöaavflaierdholtaliarynıaocşnləaxlrasırləıvrAianlrl,da(hırْ -,َ
(fۙ‫ر‬iِ r‫א‬o‫ا‬n1‫ ُد‬1əُ )h‫( َو‬l‫ن‬iَْ nُ ْ iَ n‫ ِ َْכ‬dِ ٓ‫وِل‬əۨ ‫اُٰا‬b‫) ِ َبو‬v‫ ْا‬-َə‫ َכ‬ə)al–bdəə(etttlyəəM,rioəknhiləmamridmcəirəh,də()nN, nseəəcnməikionidkouannrlauerdnMəynaulənsraaincnaıdğtəəıdbkızvriəlbaared.tədtilləərri,
dhgzTiüaəəmbbnaleaavalhyəəoləabnalrəuduırnənkitmıalnaəfiyrizsəriəilbvkətəərəimkbdezihiənidbkəsiarəeəmntzkdialiiat,bləərfkeirırn.tzomıi(bntْ əədِ ekِkatdُzdnُ əiiِblnəُəverö‫ا‬vd)tُ,ərəُ (lünَ ْolَ ِtəl‫َِא‬uurَْ َ)təbd-ْlşuaAِidr.َl,d(l‫ب‬a(əِ۪ۚ‫א‬htَ‫وِאا‬lَ‫א‬-َ i)َTِ‫ ٰא‬əِْ -‫ا‬əz‫ا‬yaُaُelba۪ n‫) َ َכ‬eədُd–aoə‫َوا‬nooş)ənnd-xlliAaars.llrrəlıarböhiinz--

(o‫َن‬laُrَ sْ1ıُ 2nَ ))ız(.–‫(وا‬N(ُ eَ e‫َכ‬ycəَykə۪ hiِ ubdüْ itُ ü)cna–ymə(aheayutdı)Mi,ləəərhgməəmrüsmbəiləzmdim)a,nlləkaarsıfnairvəaloişnlsadanənımzy,əəhğəlulubdbəitlotəəlrdəumldaəreğ,lbukubi,,
peyğəmbərimizin doğruluğuna bir dəlildir). ( َ َ َ ٰ ‫ ) َو ُ ْ َ ُ و َن ِا‬- qiyamət gü-

167

Kəşfül-Həqayiq I

‫ى‬ ْٰ ُِ‫ًة َوا‬ ِ ‫ا‬ ِ ۪ َ ۪ ُ ِ ‫ِ َ ٌ ُ َא‬ ‫َ ۜא‬ ََ ْ‫ِ ا‬ ََْ ِ ۪ ٌ َ ‫َ ُכ ْ ٰا‬ ‫َ ْ َכא َن‬ ﴾١ ٢ ﴿ ‫ا ْ ِ َ א ُد‬ َ ْ ِ ‫َو‬
ِ ‫ُ ۨو‬ َ َِ ‫ِ َכ‬ ‫ٰذ‬ ۪ ‫َ َ ٓא ُء ۘ ِان‬ ْ َ ‫ِ ۪ه‬ ْ َِ َ ُ ‫ِ ۜ َوا‬ ْ ِ َْْ ِ ْ ُ َ ‫َ َ ْو‬ َ ِ ‫َכא‬
ْ ‫َا ِّ ُِت‬ ُ ‫ا‬ ْ َ ْ ‫َِر ْا אَ ِيسا‬ ٌ‫ة‬
َ ُ
َ ِّ ‫﴾ ُز‬١٣﴿ ‫ا ْ َ ْ َ א ِر‬

nündə də cəhənnəmə tərəf toplanarsınız. (Yəni sizi cəhənnəmə apararlar).
((A‫َ א ُد‬llِ aْ ‫ا‬h-Tَ ْəِ ‫و‬aَ )la-
kafirlərdən ötrü cəhənnəm nə pis döşənmiş bir məkandır.
sıradakı ayədə buna işarə edir ki, ey yəhudi camaatı, onsuz

da müsəlmanların əlində məğlub olacaqsınız, gəlin Qurana iman gətirin,

sizin məğlub olacağınız haqqında böyük bir əlamət var, o əlamət budur ki,

məkkəli Qüreyş camaatı sizdən sayca çox və qüvvətli olsalar da, baxıb görün

müsəlmanların əlində necə məğlub oldular, bəs siz yəhudilər bundan ibrət gö-

türmürsünüz?)

13) (ٌ َ b‫ ٰا‬iْ r‫َ ُכ‬ ‫) َ ْ َכא َن‬ – (ey yəhudilər), həqiqətən, sizdən ötrü islamın haqq
olduğuna əlamət var idi. O əlamət sizdən ötrü islamın haqq olmasına
əbtyِ əloö‫ا‬arlyəmِuüfn۪ əkkَdtadaifk,ə۪ir(liioُlltəِ d‫א‬asrَ iaُyr)ivf.d-aaBişn.bəd(ıisMnarnitbəsiaklyiayrkəm-fəbaolioi(rdmrpidəeüiluylişsəlğəruiəqkb3mala1ərbx3rşəiıınnbrlaəvsişfaməəıybrsaıdən(BəhBnəgaədbiədbitəriailrrəsrdməarəitv))iiardssşsaiaıi)nnvv.daia(z‫ٌة‬aşş?َım9ِr‫(א‬5‫כ‬dَ aۜ‫א‬0َı‫ى‬sَ َıAnْnٰ‫ا‬əْldِlfُ‫ا‬a‫و‬aəَْ َ)hَrِ i--iddToii۪.ə).ba(İ-inٌlroaَ -iِ

şallah Bədir savaşının əhvalatı Ənfal surəsində təfsilatı ilə qeyd olunacaqdır.)
kikiiiqkaitoarrdtuıqqgaörrşdılüalşədr,ı,h(aْ lِbْ َuْ ِkiْ mُ َ ‫ ْو‬üَ َş)r-ikmləürşmriüksləərlmmaünslaəlrmdaannlüaçr-ı
Nə zaman ‫ي‬yَ o‫َر ْا‬x)
özlərindən
qkai,təçsolaxoidnidləarş, ü(ۜbِ hْ َ əْ ‫ا‬
- müşriklərin bu görməsi aşkar gözlə görmək idi
idi, necə ki başqa şeyləri görürdülər. (Allah-Təala

Bədir savaşında əvvəlcə müsəlmanları müşriklərin gözünə olduğundan az

göstərdi ki, savaşmağa cəsarət etsinlər, elə ki savaşa başladılar, müsəlmanları

müşriklərin gözündə özlərindən ikiqat artıq göstərib onların qəlbinə qorxu

saldı və məğlub etdi. Ey yəhudi camaatı, müşriklərin məğlub olmağını siz

açıq-aşkar gördünüz, bəs bu, sizdən ötrü islamın haqq olmasına bir əlamət
dəqheüyvviavlmləatit?ıvn)edr(a‫ء‬iُ bٓ‫ א‬aَ َğqıaْllَ siba‫ ۪ه‬hِ eiْ dbَ ِələrُ .rِّ iَ(ُ ‫ر‬üِ ‫ ُא‬çَ ‫ا‬ü‫ َ َْو‬n)ْ ‫ا‬-böAِ ‫و‬yۨ lُ ülِak‫ًة‬hَ -iْ bTِ َ rə‫כ‬əaَ tlِ a‫ٰذ‬vaör۪zd‫ن‬ıy‫ِا‬r)a. -r(Sdhaıəmyqcıiaqiaələztəvknəi,mqbəüuviBvstəəətdssiiəzr,

bir camaat güclü və sayca çox olan camaatı necə dağıtdı? Bu, ancaq Allah-

Təalanın istəyi ilə olmadımı?)

14) g(ö‫ت‬zِ ə‫ ا‬lَ َ gö‫ا‬stərُ ib‫س‬, ِ (‫א‬inِ saَ nِّ ‫ز‬lُ a)r - (“nəfsi-əmmarə”) insanlara istədikləri
şeyləri o şeylərə məşğul oldular Allah-Təaladan

birdəfəlik kənarlaşdılar, olub itaət etməyib Ona şərik qoşdular. Halbuki

gərək Allah-Təalaya şükür edəydilər, çünki onların arzu etdiyi şeylərin xa-

168

Ali-İmran surəsi

‫َوا ْ َ ْ ِ ا ْ ُ َ َ ِ َوا ْ َ ْ َא ِم‬ ِ ِ ْ ‫َوا‬ َِ ‫ا‬ َ ِ ‫َ َ ِة‬ َْ ُ ْ ‫َא ۪ ِ ا‬ َ ْ ‫َ َوا‬ ۪ َ ْ‫ِ َو َاכ‬ ‫ِّ َِ ۜثאٓ ِء ٰذ‬ ‫ا‬ َِ
ٍ ْ َ ِ ْ ‫ُ ُכ‬ ِّ َ ‫اَ ُۨؤ‬ ﴾١٤ ﴿ ‫ٰא ِب‬ ْ ‫ا‬ ‫ْ َ ُه‬ ِ ُ ‫َوا‬ ‫ْ َ ۚא‬ ِ ‫ا‬ ‫ِة‬ ِۜ ْ ‫َא ُع ا‬ ِ۪ ۘ ْ ‫ِ ُכ‬ َْ ْ ْ‫َِوا‬
‫א َא َوْاَ ِ ْزْ َوا َ َ ٌאج‬ َ ۪ ْ ُ ‫َ ْ َ א ُر َ א‬ ْ ‫َא ا‬ َ ْ ُ ُِْ ‫ْ ۪ي‬ ِّ ‫َر‬ َ ٰ َ َ ‫ٰذ‬ َُ
‫א‬ َ ‫ٰا‬ ۪ ِ ‫ُ َن َر َ ٓא‬ ِ ْ ِ َ ‫َ ا ٌن‬ ُ ‫ُذ‬
َ ‫ِا‬ َ ْ َ ‫َ א ٌت‬ ٌ ْ ‫ْا‬ َ ‫ا‬
‫َ ٓא‬ ُ َ َ ۪ ‫َا‬ ﴾١٥ ﴿ ۚ‫ِא ْ ِ َא ِد‬ ۪ َ ُ ‫َوا‬ ‫ا‬ ِ ‫َوَوِ َِرא‬ ‫َ ٌة‬
َ ْ ‫َא‬
﴾١ ٦ ﴿ ‫َ َ ا َب ا א ِ ۚر‬
َ

ə(cdliِkiıqnniinslِ Aaْ ‫ا‬a‫و‬ryَltldelaaraِ hrinَ-ndT,daə(‫ا‬ənaَ nَ ,laِ۪ (َ)idْ ‫ام‬bِ‫אو‬ıَ-rَ)a)ْqَr.-ْəı‫ا‬İz‫و‬vtَ nı)dəlsdi-aroa,dnğnə(llaabvvnrüəəı,ltnaüqgrnioüdsymtabəunuüdn,şi,yq(d‫ة‬kِieəَ eyَnşçedْ,iَy,ُ(loْöِə‫ا‬lَ kruِ :ünَ ۪ (zُa‫َِءא‬dْ n‫ْ َٓאا‬ə‫ِّو َا‬nَِş)ْ ‫ا‬e,َ y-(َْ ‫ا‬lۜ‫وث‬vَِəِ ))ərْ -i-َ çyAْov‫وا‬aَxəl)xlaio-şşhılva,a-ərTgnəöhətmzaləəəlranallnmqliaönairvş--,

sanlardan ötrü yaradıbdır, necə ola bilər ki, insanlar Allah-Təalanın bu

nemətləri ilə bir-birilərinə qarşı öyünsünlər, amma aləmlərin xaliqini

yaddan çıxarıb ona şərik qoşsunlar? Bəs bu, Allah-Təalaya qarşı böyük
mzüülmvədqeqyəitlimnie?m) (ə‫ ۚא‬tَ ْlər‫ ا‬i‫ ِة‬dٰiَr.ْ ‫ا‬Ə‫א ُع‬gَ َə‫כ‬rَ oِ ‫ ٰذ‬n)l-abruoqlmeyadsao,lduünnanyaşdeyaləyraşdaümnayqa
həyatının
mümkün

olmaz. Necə ki sizdən ötrü Allah-Təala bu şeyləri dünyada yaradıbdır,
y‫ُه‬aَ nْ ِınُ d‫وا‬aَ )dı-r.d(üBnəysandiaynə
bunlardan yduaradrvtıəqmaəxkiraəntdaəxiyraərtdadəıAbdllıarh. -(T‫ ِب‬ə‫ ٰא‬aَ lْ ‫ا‬anُ ınْ ُ
daha gözəl

Allah-Təaladan kənar olursunuz, dünyada məişət səbəblərini sizə göstərdiyi

kimi, axirətdə ondan da artığını sizdən ötrü hazır edibdir).

v‫ٌة‬bomd‫َא ُْر‬əluıِ َmürِّ َْ‫ر‬,ََtxd)tْaُ (‫ا‬1əə)ü‫א‬z-qb5‫–َא‬nlَ ti)aiِ۪lyəsvrəْ(lqa.َriَəْ )kvə‫ ُכ‬Çm۪oad-ِِb‫ٰאذ‬nüəəauَəlnnnْ )ğnhaِkfalrl-pəaiiٍdcnərْahlaَdtidakəinِnanrəmsnْınodaö‫כ‬nُ ildəntşُaıöِّrnnaəَınt‫ؤ‬üۨnُlrَ‫ا‬iayvküqrcaətْtəaُəıxoö)qnqdbşz–nəıbıinnəsrə(aoetrləetğmlialdbyaəlrəyaənlrMətarivdlrnşdləaəinüeirahrnyAınAdəzlqyləmaıllararqlal.matilhaqııh(bsnlə-ۜaِ-miTddTzd‫ا‬ç)əaəaəıı,َanxnağxxlِmllaaəaaaç‫ٌن‬blraatuqy‫ا‬əıəzyَ nayarrllْnaəğdad‫ر‬vِfruıra‫و‬ineeَ nn)vraodkdiəx-laməidaa,,nb(enni,Y(yusr(htْeiarbəlَnِəzadْayərı‫ِي‬diğilrrıa‫ا‬bla.q۪ saْ ْxiَliy(rranَi‫ٌجا‬ar‫ت‬ieveə‫ٌَا‬lz‫و‬ynَalts‫زא‬adْi۪rıəَ‫ا‬bnzəَ‫و‬-َ,ِِ
(‫َא ِد‬ ۪ َ ُ ‫) َوا‬-
olunacaqdır. Onun məmnunluğu bütün nemətlərdən üstündür). ْ ‫ِא‬ ٌ
Allah-Təala öz bəndələrinin əhvalına agahdır.

ki, 16) (m‫א ِر‬əq‫ب ا‬aَ m‫ َ ا‬ıَ n‫א‬dَ ِ ‫و‬aَ ‫َא‬dَ eُ y‫ ُذ‬ə‫ َא‬rَ lْəِ rْ :‫َא‬ “‫ א‬Eَ ‫ ٰا‬yٓ‫َא‬ ‫ِا‬b‫ ٓא‬iَ z‫ َر‬im‫ُ َن‬ rُəَ bَ bi۪ m‫) َا‬i-z!təHqvəaqiəqhəltiəonş,əbxiszləsrədniər
dua

iman gətirmişik, bizim günahlarımızı bağışlayıb cəhənnəm odundan bizi

qoru”.

169

Kəşfül-Həqayiq I

َ ٰ ‫ٓ ِا‬ َ ُ ‫َا‬ ُ ‫َ َِا‬ ﴾١٧﴿ ‫َ א ِر‬ ْ َ ْ ‫ِא‬ َ ِ۪ ْ َ ْ ُ‫اْ َوا ِاْ ْۜ ِכ‬ َ ِ۪ ْ ُ ْ ‫َوا‬ َ ۪ ِ ‫َא‬ ْ ‫َ َوا‬ ۪ ‫א ِد‬ ‫َ َوا‬ ِ۪‫א‬ ‫َا‬
َ ّ۪ ‫ا‬ ‫ِان‬ ﴾١٨﴿ۘ ‫ا ْ َ ۪כ‬ ُ َ۪ ِ َ ٰ ‫ِا‬ ِ ‫א‬ ِ ‫َ ٓא‬ ْ ‫ا‬ ‫َواُ ۨو ُ ا‬ ُ ‫ِ َכ‬ َُ ‫ِا‬
ْۘ ُ ُ ُ ‫َ ٓא َء‬ ‫َא‬ ْ‫ا‬ َ ُ ‫ِا‬ ‫ِا‬ ٓ َ ْ ‫ِא‬ ً ِ ْ ِ ٰٓ َ ْ ِ‫ا َْوا‬ ۙ ‫َا‬ ِ
َُ ‫ا‬ ِ َْ ْ ُ ‫اُ ۧو‬ َ ِ
ْ َ ‫ْ ِ ْ ُ َ ْ ًא‬ ‫َא َب‬ ۪‫ا‬ َ َ َ ْ ‫َ ُم ۗ َو َ א ا‬ ْ ْ

egThvdəeəətriraibərlb1namOi7ddr)əniarbk(an.ədَ i(bləb‫ر‬aِ۪a‫ِא‬as‫َא‬ğvadıədْəş‫ ََا‬l)tgiْaq‫א‬ü-eِnddntmَiəəarqn.ah۪ ِv(dqْ maََiriْ s.۪əəُِ t‫א‬hq(ْ əَ‫َْوا‬laَy‫ا‬i‫َ)و‬mə)۪v-ِnْa-ılُnscəAْ ü‫ا‬dir‫َو‬blbad)llahi-əsrhdrAə.-iəbTlnyliarəehaərevl-idanTvənəəənılayndlgeaiəetrim.cyrə(oirbَlnuv,۪ a‫د‬nəhِ ‫א‬mdaqaraa‫ا‬a‫و‬zdsَ m)ıəand-ğlıaəiasqqrllıaıəalrtımvəbınəraAkaeihlmieltsdaaaahiənbnt-

Allah18-T) ə(ُal‫ا‬aَdِ aَ n) - Allah-Təala şahidlik edir ki, ( yَ ُ oxd‫ ِا‬uَ ٰ r‫ ِا‬.ٓ َ ِ ُ ْ ‫ا ْ) َِا‬ - həqiqətən,
başqa, heç bir haqq olan məbud ( )- A‫ُ ا‬l‫و‬lۨ aُ‫ َوا‬hُ -‫ َכ‬Tِ ٰٓəَ aْ ‫ا‬l‫َو‬a)
də buna şahidlik edərlər. (ۜ ِ iْ dِ ْa‫ِא‬r‫א‬əً ِ ‫َ ٓא‬
-mələklər və elm əhli xalqın işlərini ədalət* üzrə etdiyi halda, bu
öz müqəddəs Zatıyla he‫ ِا‬çَ ٰ ‫) َ ٓ ِا‬
oşalahnidAlilylai hed-Tirə.a(lُa‫כ‬d۪ aَ nْ ‫ا‬ bir
ُba۪ َ şْ q‫ ا‬aَ ُ, - məxluqata qalib olub hikmət sahibi
haqq olan məbud yoxdur.

(*Qeyd: Ədalət uca xüsusiyyətlərdən biridir. Allah-Təala insanı öz surətinə uy-

ğun yaratdığı üçün insan gərək Allah-Təalanın sifətləri ilə, xüsusən, ədalət sifəti ilə

bəzənsin. Bu xüsusiyyətə sahib olan millət onun ziddi olan zülm sifətindən uzaq olar.

Çünki ağılın hökmü ilə iki zidd şeyin bir yerdə var olması imkansızdır. Bədbəxt isə o

millətdir ki, ədalət sifəti onların içində olmayıb, əksinə zülm sifəti yayılmış olsun. Belə

millətin nicat tapması mümkün deyildir. Demək olar ki, bu dövrdə xəbis zülm sifəti

islam ümməti arasında yayğın olub, onun ziddi olan ədalət sifəti qeyb olubdur. Bəli,

Qurani-Şərifin hökmləri gizli və məxfi qalanda belə olur).

nınd1a9)is(l‫م‬aُ mَ ْdِ ıْ ‫ا‬r.ِ (‫ا‬İsَ lْ aِ mَ ّd۪ ‫ا‬in‫ن‬i‫) ِا‬A-llhaəhq-Tiqəəatləannı,nhatöqvqhiodlavnə din Allah-Təala ya-
ədalətinə tabe olub,
hH(‫ُ َب‬az‫َ ْא‬q.ِ‫ْ ِכ‬qM‫)ا ْا‬ıُ nə-ُ dh‫َء‬Yٓ‫א‬əaَ əmoh‫א‬mَnulِdəaْ diَrvaْpəِeeXylmğ‫ِا‬r)əi-smgtAəibalnəəncrnəakdqiiəmtnAaablsnloavgnheərr-tTiailr,əəmn(aelələlakmrdtdəə-rinnTəiiföb-ivİnasrdrlaəaəttdmndaiiars)ils.mal(am‫ا‬ümxُ ı‫ۧو‬nıaُ‫ا‬nlhiَ hfaao۪ qq‫ا‬lqmq َoaoَ lَdlmmْ ı‫ا‬laaa‫ א‬ssَr‫و‬ııَ.

haqqında verilən xəbərdir), onlar elm sahibi olduqları üçün gərək islam haq-

aqrınadlaariıxntdilaafoleatnmhəyəəsəydddiləənr.(öْ tُrَ üْ َ d‫ ًא‬üْ َ r) – islam haqda ixtilaf etmələri ancaq öz
ki, niyə peyğəmbər ərəblərdən olsun?

Və bir də hakimiyyətə görədir, çünki əgər islama daxil olsaydılar, onlar-

dan ötrü hakimiyyət mümkün olmazdı. (Bu mətləb üləmaya aiddir, bəli,

fəsad əvvəlcə üləmadan meydana gələr. Uca peyğəmbərimiz buyurubdur: “Nə

zaman ki alim fəsad törətdi, bütün aləm fəsad edər” (Buxari, Elm 34; Müslüm,Elm

13; Tirmizi, Elm 5). Peyğəmbər necə də doğru deyib. İslam ümmətinin bir neçə

170

Ali-İmran surəsi

ِ َ ‫ََ ِوא‬ ِِ َ ِ ْ‫َو َِاو ْن‬ ُ ْ َ ْ َ‫ا‬ ْ ُ َ ‫َك‬ ٓ‫َ ِא ْن َ א‬ ‫ُْ َ ْۘ﴾ ْכ‬١َُ ْ ٩ْ َِّ﴿۪ َ َْ ‫ِاِّ ّ۪ َ﴾אَאِِا ِنَۙسءبَاا‬٢ُ ْ٠َْ‫ُ َِ﴿واا‬ َ۪ ‫ْ َِכ‬ ‫ا‬ ‫َ ِאن‬ ِ ‫ا‬ ‫َא ۪ ِت‬ ‫ِ ٰא‬ ْ ُ ‫َو َ ْ َ ْכ‬
‫َא‬ َ ‫ْا‬ َ َ ‫ْو ۚا‬ َ ْ ‫ا‬ ِ َ ‫ََاُא۪ ِ ٍات‬ َ ْ ‫َ ِא ْن َا‬ ‫َِ ْאَא َِِد۟ب‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫اُ ۧو‬ ِ ْ ُ ‫ا َ َ ِ ۜ َو‬
ٍّ ِ َْ َ ُ َ ِ َ ‫ُ ُ و َن ِ ٰא‬ ُ َ
ِ ّ۪ ِ ‫ُ َن ا‬ َ ‫َو‬ ‫ا‬ ‫ِ َ َ ا ٍب‬ ْ ‫ِא‬ ٌ َ۪ ‫َوا‬ ۘ ‫َ ُغ‬ َْ‫ا‬ ‫َ َ ْ َכ‬
ْ ِ ْ ‫ِא‬ ‫ُ و َن‬ ُ َ ۪‫ا‬ ‫َن‬ ُ ُ ْ َ ‫َو‬
﴾٢١﴿ ُ ‫َ ْא‬ ۙ

qrupa parçalanması, bir-birilərini təkfir etmələri, bunların hamısı zahirdə alim,

batində və həqiqətdə cahildən betər və nadan şəxslərin hakimiyyət arzusundan

meydana gəlibdir. Qurani-Şərifi və hədisləri istədikləri kimi yozub, cənnəti

istədiklərinə bağışlayıb, onun əvəzində xalqın qəlblərini özlərinə meyil etdi-

rib, onların nəzərində adil imam surətində görünərlər. Qurani-Şərifin ayələri

onların xəbis əməllərinə zidd olduğuna görə, Quranın tabe olunması vacib

olan ehkamlarını gizlədib, öz şəxsi məqsədlərinə nail olmaqdan ötrü uydur-
mh‫ ِ ِب‬e‫)ا‬a‫א‬sَ a-rِəbkْv‫ا‬aiamُ yçəə۪ Aktَ l)iləbl-raə,hhsyə-oqTönniərqəaaəllitambən,nöıQ,nhAulaərlyaltanəvhleaə-ryrTmiəənlaəəidlriainənnqki iagoyrinazuemləddöəiibtzbgc,iüsəulznnaaüumsntıdanduaədraayorxelşatiəlirrx)oə.slri(m.‫ت‬tِ əa‫א‬cَs‫ٰא‬iaِ li,ْ ُh(‫ َ ْכ‬aَ ‫ا‬qْ ‫ن‬qَ ‫وِא‬-ََ

hmaəqdq)2,ı0nd)de(a‫ك‬kَ mi,üö‫ ٓא‬nَ zaü‫ْن‬qm‫ ِא‬iَ ş)üə–avnə(ecmyaqüMbAəalhhləaimshə-mTetəəsdaə)ll,aəyrə,ag(əِmrِ əəَ xhِ sْlui‫َو‬-skُ ietْtaَmbْ َ‫ا‬işsəْəُ mnَ i),n–hləe(eçiysvlMaamxəthdoəimnna-i
dş(eəayriökMzlqəəhorəşinmmimaAməldılşa)a,hm-kTi.təa(aۜbِ laَ َvy‫ا‬earِ imَ l‫و‬əَ )ənx-sovuəşsəoxedsşliəəbxrlsəəlrə(.ry(əkَhiّ۪uِّ ُmdْ ‫ا‬i‫و‬əَ vn‫ب‬əəَ ‫א‬xَt‫ِכ‬arْib‫ا‬set‫ا‬iaُo‫و‬nۧ lُ‫ا‬luabَ rala۪),rِ ,boْ iُ rn‫) َو‬lda–ər
dml-daaahrünx,əşiqhrlüiiəqkzoqəlliddətqrəuöəənnnt,ədudsnəzeə,r,nikhybiinio,ddxt(aasəْyakxُ əْiltَliyfْotoi‫ َا‬na‫َء‬xl)mp?o–dan(ıs‫ۚا‬llb‫و‬aaaْ əَrrlsَa,aْ r‫(ا‬b,t‫ا‬əuِْsbَ əََ alَni‫ا‬şğ‫ن‬əْ k‫و ُِا‬ebaََ )triْ mrَ‫–ا‬o‫ن‬əzْ l(‫ِא‬kəaeَ r)ndyəi-rrMd.əəyOəgloihəlnxəlrəddmrauidsmnrlə.aənbm(d‫غ‬aُ )sa,şoَqəَ nْda‫ا‬gra,ə‫כ‬aَxrsəiْ iَlinsَ sloəla‫א‬alَmbsm‫א‬aِ iَar-)-
(۟‫َא ِد‬ ِ ‫ِא‬ ۪ َ ُ ‫) َوا‬- bəndələrinin əhvalından Allah-Təala
məsuliyyət yoxdur. ْ ٌ
özü agahdır.

vtMaəbəshıə2əTbm1öə)bmv(rsِəiazd‫ا‬t)‫ت‬do,ِ al‫א‬qaَ ‫ٰא‬zirِ yia‫َن‬kaq‫و‬rmُ pُoə‫ ْכ‬eltَuygnğَ üəa۪nmn‫ا‬üb‫ن‬an‫ا‬əِy)drə-əlləəhorrəiniqqliainəqrktəılaətçəroynexe,dtoşiiribdşi,rədd(xəisٍّtllَləəirrِ,əْ َz(kِaٍibَ A۪ ‫َّ۪ا‬lِ a‫ب‬lٍl‫ا‬am‫ََنا‬hَ ü-ُِ Tُjْْdَəُ‫و‬əَa)ْ llّəِa-َ,َnh)(ıab–nqə(knseıiiyz--

İsrail peyğəmbərlərdən neçəsini qətlə yetirdi, ondan sonra peyğəmbərlərə

iman gətirən şəxslər onlara öyüd-nəsihət etsə də, onlardan bəzisini də

peyğəmbərlər kimi qətlə yetirdilər. Sual: bu əməllər Hz. Peyğəmbərin

zamanında yaşayan yəhudilərin ata-babalarından meydana gəlibdir, bu

əməlləri Hz. Peyğəmbərin dövründə yaşayan yəhudilərə isnad etməkdə

171

Kəşfül-Həqayiq I

‫ا ِ َ أُو ُ ا‬ َ ‫َ َ ِإ‬ ْ َ َ‫﴾ أ‬٢٢﴿ َ ۪ ِ ‫َא‬ ْ ِ ْ ُ َ ‫ٰ ِ َ ِةۘ َو َ א‬ ْ ‫ِ َو ِا‬ ‫ْ َא‬ ‫ِا‬ ْ ُ ُ ‫َا ْ َ א‬ ْ َ َِ َ ۪ ‫اُ ۨو ٓ ِ َכ ا‬
﴾٢٣﴿ ‫ُ َن‬ ُِْ ْ ُ ‫ِ ْ ُ ْ َو‬ ٌ َ ‫ِد‬ َ ُ َ َ ‫ا‬ ‫ِכ َא ِب‬ َ ‫َ ْ َن ِإ‬ ‫ا ْ ِכ َא ِب‬
‫َ ُ و َن‬ َْ ‫َ א َכא ُ ا‬ ِ َِ َ ُْ ‫ُ ُכو ََدا َ ٍْ َت‬ ْ ‫َ َ َא ا‬ ْ ُ َ ‫ْ َא ُ ا‬ َ ِ ِ ‫ِِ َ ًכא‬ َ
﴾٢٤﴿ ْ ِ ِ ْ ‫َو‬ َ ‫א ًא‬ َ‫א ُر ِإ أ‬ ْ ُ َ ‫َذ‬
ُ ْ

nə fayda vardır? Cavab: iki fayda vardır, birincisi, onları məzəmmət
etməkdir, yəni siz belə şəxslərin övladlarısınız, siz də əməllərinizdə ata-
babalarınıza oxşayırsınız, ona görə də bu fikirdəsiniz ki, peyğəmbəri
qətlə yetirəsiniz, (yəhudilər həmişə bu fikirdə idilər ki, Hz. Peyğəmbəri qətlə
yetirsinlər, neçə dəfə hiylə və məkr etsələr də, aşkar oldu), ikinci fayda odur
ki, bu yəhudilər əcdadlarının əməlləri ilə razı olduqları üçün, sanki, o əməlləri
bunlar etmiş kimi onlarla şərik hesab olunurlar).

o şə2x2sl)ər( dَ ir۪ ِ k‫ َא‬i,ْ ِ onْ ُlَa‫א‬rَ ı‫َو‬nۘ‫َ ِة‬əِmٰ ْ ə‫َوا‬ll‫א‬əَ ْri ‫ ا‬düِ nْ yُ ُa‫َ א‬ vْ ‫ َا‬ə ْ aَ xِ iَ rəَ td۪ ə‫ا‬ ‫)اُ ۨو ٓ ِ َכ‬ - o yəhudilər
batil olub, Allah-

Təalanın əzabından onları qoruyub kömək edən yoxdur. (Hz. Peyğəmbər

yəhudilərin məclislərinə gedib onları islama dəvət edirdi. Yəhudilərdən Nü-

eym ibn Əmr və Haris ibn Zeyd dedilər: “Ey Məhəmməd, sən özün hansı

dindənsən?” O həzrət buyurdu: “Hz. İbrahimin dinindənəm”. Dedilər: “İbra-

him yəhudi dinində idi”. Həzrət buyurdu: Bizim aramızda Tövrat hakim ol-

sun, Tövratı götürüb oxuyun”. Yəhudilər qəbul etməyib, Tövratı gətirmədilər,

o zaman bu ayə nazil oldu).

bax,2ö3z)lə(rَ iَ nəْ َ َ‫( – )أ‬ey Məhəmməd), bəs baxmırsan, (yəni bir bu şəxslərə
Tövrat əhli deyirlər, amma elə ki Tövratın ehkamına dəvət
ahooeِ ldllö‫ا‬iuamə‫ب‬knnِnml‫א‬ddəَT‫ ِכ‬urə)viönl)ea–vrrsrks(,oaieiqn,ntyaər.o,Mba(n(uْləəaُْlhhُْrِelَəaiْtَm-ٌmkTَ mِ i‫ُכ‬iَ töraəْvldbəَ rِ r)َ)daَ,)َ at–,sdnə(ُ at‫)ب‬nabِ n–‫א‬ioَkr‫(ِכ‬bniecْ ö‫ا‬lyaAayَ mrMülِılkaa‫א‬dəً hahəpt-ِ əvTaَ(məüy‫ا‬ətmlaُ əe‫و‬vlməُd‫أ‬aədiَarT)hl,sِaiöəssr‫ا‬vnəsı)rnəAaَT‫ ِإ‬ov)tlölnle-aavrlohraiolar-inşTtbıəılTdənaxairsöhrllıvaə?nörrnkaə(aımtnr(aَayü‫ِإ‬ksdən‫ن‬iَıhətndْauvdَəbdənaْ tiıُ
üz döndərib, qəbul etmədilər. (‫ُ َن‬ dِ ْöُ ndْ ُ ə‫ َو‬r)m- əykədhiurd. ilər
onların adətləri həmişə haqdan üz elə bir tayfadır ki,

t‫ٍ ات‬oُ ‫ا‬x‫و ََدא‬u) 2nُ-ْ4moَ )s‫א‬a(əً z‫אכ‬bَ,َ‫أ‬əِ ‫ذ‬oَ b)n‫ ِإ‬ə-d‫ ُر‬g‫א‬ayönə‫)ا‬rhəs-udodcinrəirlhkəaərin,icnynəəhəThməöunvdnoriədlaməutrındnbuəehnnlöəçəkdızmxaeıybübiınbəbdzeiəatznibəqdüabadzinredndxöeiinrlçaddəsəilrgoəmürlanəkrdliıə,əqr(n.i‫א‬,َ Da(raَ ْ َthُ ıْqaَ َِ

bizə başqa bir şey lazım deyil. Bizim ata-babalarımız peyğəmbərlərdir.
eetddəirklləərr.i(‫ن‬sَ ö‫و‬zُ َlْəَ r‫ا‬ mُ ‫ َכא‬ə‫א‬ğَ rْ uِ rِ ‫ِ*د‬ eِtdْ iُ , َo‫ َو‬s)ə-boənbldaərnı öbzedləindləerdiinlədrə,
Bizdən ötrü şəfaət
yalan deyib iftira

(yəhudilər deyirdilər: “Bizim ata-babalarımız peyğəmbərdir, bizdən ötrü şəfa-

172

Ali-İmran surəsi

‫َن‬ ُ َ ْ ُ َْ ُ ‫َو‬ ْ َ َ ‫َכ‬ ‫َא‬ ٍ َْ ‫ُכ‬ ْ َ ِّ ‫ِ ِ َو ُو‬ َ ْ ‫َر‬ َ ‫ْ ٍم‬ َ‫ِ َ ِכ‬ ُْ ‫َא‬ َْ َ ‫َ َכ ْ َ ِإ َذا‬
َْ ِ ُ ‫َو‬ ‫َ َ א ُء‬ ْ ِ ‫ُ ْ َכ‬ ْ‫ا‬ ‫َو َ ْ ِ ُع‬ ‫َ َ א ُء‬ ْ َ ‫ا ْ ُ ْ َכ‬ ِ ‫ْ ِכ‬ ْ‫ا‬ ‫َא‬ ُ ‫ا‬ ِ ُ ﴾٢٥﴿
ْ ُ ُ ْ َ ‫َ َ א ُء َو ُ ِ ل‬
‫َ َ א ُء‬

ət edərlər”. Bu sözü iftira atıb, yalandan söyləyirdilər, Allah-Təaladan izinsiz
kim şəfaət edə bilər?)

(*Qeyd: İslam ümmətinin təkəbbürlənməsi yəhudilərinki kimidir, necə ki deyir-

lər: “Son peyğəmbərimiz, onun səhabələri və əhli-beyti, hidayət edən imamlar böyük

günahlarımızdan ötrü bizim üçün şəfaət edərlər”. Halbuki Allah-Təala böyük gü-

nahdan ötrü böyük əzablar vəd edibdir, əgər böyük günah sahibi dünyadan tövbəsiz

getsə, həmişə əzabda olacaqdır. Həmin bu yanlış etiqad cahil şəxslərin böyük qəbih

və pis əməllərə, hətta ən günah əməl olan qətllərə qurşanmasına səbəb olubdur. Bu-

nunla belə, yenə şəfaətlə bağışlanmaq istəyirlər. Cahillərin günahları özlərini alim və

müsəlmanların rəisi sayıb onları cəhalətə salan şəxslərdədir. Özgə millətlər də belə

xəyal edirlər ki, islamın əsası fitnə-fəsada söykənir. Qurani-Şərifin ayələrinə fikir

versinlər ki, hansı dinin kitabında belə qanunlar qeyd olunubdur. Bir neçə avara şəxsə

görə böyük və əzəmətli bir ümmətin kitabına və qanununa haqsız sözlər isnad etmək

böyük xətadır. Sual: islam alimlərinin icması – ümumi qənaəti ilə Hz. Peyğəmbərimizin

ümmətin günahkarlarından ötrü şəfaət etməsi inancı qəbul edilib. Bu ayə ona ziddir.

Cavab: Allah-Təalanın izniylə şəfaət iki şeydədir. Biri kiçik günahda, o biri böyük gü-

nahda, amma böyük günah sahibi tövbəsiz dünyadan getsə, ondan ötrü şəfaət yoxdur).

25) o(nَlaْ ‫ َכ‬rَ ı) - necə olar yəhudilərin hhaalqı,q(-ِhِ esَ aْb‫ َر‬ınَ d‫ ٍم‬aْ َnِ ْöُ t‫א‬rَ üْ َ kَ i‫ا‬,‫ِإ َذ‬o) – o za-
man ki toplayaq elə bir günün günün
y(ُ etٍَ iْ şَْ əُ ‫و‬cَ‫) ُכ‬ək-ْ doَ ِّ ni‫ُو‬r‫و‬-َ.
(qiyamət günü) vaqe olmasında heç bir şəkk və şübhə yoxdur,
laْ rَ aَ ‫ َכ‬h‫َ א‬e)ç- koəlusənmdüanyyıba,döazqəamzaənlldəırğiınşineycvəezraislıəro.n(l‫ َن‬arُ aَ ْ
o gün hər
vaxt zülm

(Bu ayə yəhudilərin etiqadını – hansı ki deyirdilər: “Bizə əzab olunmaz,”

- rədd edir. Amma müsəlmanlardan ötrü də bəyan edir ki, müsəlmanlar

yəhudilər kimi etiqad etməyib etiqadlarını, gərək, Qurani-Şərifdən alsınlar.

Hz. Peyğəmbər Məkkə şəhərini fəth edib alandan sonra səhabələrinə vəd

etdi ki, məndən sonra Rum, fars məmləkətlərini fəth edəcəksiniz. Münafiq

şəxslər və yəhudilər istehza edib dedilər: “Rum, fars məmləkətlərinə hakim

olmaq çox böyük iddiadır”, o vaxt da bu ayə nazil oldu, Hz. Peyğəmbərin sözü

doğru olub rum, fars məmləkəti onun ümmətinin tabeliyinə keçdi, bu da Hz.

Peyğəmbərin haqq olmasına bir dəlildir).

sss‫א ُء‬əəəَnllttَ əəb2ْnnü6َ əə)t)ttüi–nv(zkəِomُir)mpül–aalikd(ailşesləaytarəhriMsnlsəıaqnəmnhv.iaəze(lmziPrkəməatirdlvəisşdəəae)nhpd,,laədığ(rde‫ُء‬sış‫א‬əkaəَ nَihc,,əıْ(sm(‫כ‬a‫ِא ِ ُء‬dnَْ ə‫כ‬,ُ َ َnْ(‫ُאכ ُْْءا‬əََ َْr‫َلِا‬ə‫َُعא‬bِْ ُِəَ ‫و)ُ َכ َْو‬vََ )–eْ‫ُ)ا‬r--ْmk‫ ا‬ekiəmyiِ ymْ miəُ )dd–qəəənankdiiimsimdrtsəəəAəsniiəlssl)natt.əəh(zssıəəəmِlnnُi‫و‬lَ,,,

173

Kəşfül-Həqayiq I

ِ ِْ ‫ا‬ ِ ‫ِ ُ ا َ א َر‬ ُ ‫َ ِو‬ ‫א ِر‬ َ ‫ِا‬ َْ ‫﴾ ُ ِ ُ ا‬٢٦﴿ ِ ٌ ِّ َِ ‫ِ ْ ُجٍءا‬ َ ِّ ‫ُכ‬ ََ ‫ِإ َכ‬ ُ ْ َ ْ ‫َك ا‬ ِ َِ
ِ ُ َ َ ﴾٢٧﴿ ‫א ٍب‬ ِ ‫ا‬ ِ ِ ‫َ َ א ُء‬ ْ‫ِ ََכ‬ ‫َو َ ْ ُز ُق‬ ِّ َ ْ‫ا‬ ِِ َ ُ َْ ‫ُدو ِن‬ ْ ِ‫َ ِא َء َو‬ ِّ َ ْ ‫ا‬ َِ َ ْ ‫ْ ِ ُج ا‬ ُ ‫َو‬
‫ا‬ ‫أَ ْن‬ َ ِ َْ ‫َ ْ َ ْ َذ‬ ْ َ ‫َو‬ َ ْ ْ‫ا‬ َ ‫َو ِإ‬ ُ َْ ُ ِ ‫أَ ْو‬ َ ِ ِ ‫ا ْ َכא‬ ‫ْ ِ ُ َن‬
َ ‫ِ َ ْ ٍء ِإ‬ َ َ ََْ َ َْ ‫ا‬ ‫ا‬ ُ َ ‫ُا‬ ‫ُ ْ ُ َא ًة‬ ْ ‫ا‬
ِ ِ ْ ‫َو ُ َ ِّ ُر ُכ‬ ُ ِ
﴾٢٨﴿ ُ
ْ

omedlaəəynrəsvəqəna,hd(eiُçrْ sَ bəْ i‫ا‬nr‫َك‬.şِ(eَ ٌِy)ِ - xeyir vermək sənin əlindədir. Kimə istəsən xeyir ver-
sَ ə‫ ٍء‬nْ inَ
qِّ ‫ ُכ‬üdrَ َət‫כ‬iَ n‫ِإ‬d) ə-nhkəqəniqaərtəonla, sənsən hər bir şeyə qadir
bilməz.

gecə2n7i )gü(‫ِر‬n‫ א‬dَ ü‫ ا‬zəِ dَaْ x‫ا‬il ُ ِ ُ ) - sənin qüdrətinin əlamətindən biri budur ki,
edərsən, (gecənin gündüzə daxil olması gecənin qısa,
ِ ‫َ א َر‬ ‫ ) َو ُ ِ ُ ا‬- gündüzü gecəyə daxil* edər-
gündüzün uzun olmasıdır). ( ِ ْ ‫ا‬
sən,

(*Qeyd: Gecə və gündüzün uzanıb-qısalmasını qədim astroloqlar yerin sabit və
günəşin hərəkət edib yerə tabe olması səbəbi ilə günəşin günün uzanması dairəsinə
24 dərəcə meyil etməsinə və ondan sonra da gündüz və axşamın bərabərliyi dairəsinə
dönməsinə isnad ediblər. Amma yeni astronomlar yeri də digər planetlər kimi hərəkətli
hesab edib günün uzanıb qısalmasını yerin xüsusi hərəkəti, günəşə olan yaxınlığına
və uzaqlığına isnad ediblər. Doğrusunu Allah bilir).

(gündüzü qısa, gecəni uzun edirsən, gecə və gündüzün qısa və ya uzun olma-
sovِınənِّ uَöınْ nl‫ا‬üsَünəِ zbüüə(nbَsiəpْ n‫)ا‬eair-çomıdnbailrnasirıan)ıyiödszöiırzüliü-dhydəaeənrsnaa,tb(d(‫ب‬ssıٍ pğı‫א‬zeıَ rrüِmuçzِüaْ iَdnِvaA‫ ُء‬ne‫א‬rl)َ liَaçrhıْsx-əَ Tan‫ُق‬rə,‫ُز‬ıahrْ lَ se‫و‬aَ aç)ön–bz,iükr(niِmّşəəَ iixْ s‫ا‬isnsَ staِəədsnَəeənّdِ َei,ْ rt‫ا‬d)i‫ج‬r.ُüa(ِn‫ج‬zُْ yُ ِe‫و‬aَ ْd)nُ ə‫و‬-ıَ

bilməz.

başq2a8s)ın(ıَ , kِ ِ aْ fُ iْ r‫ ا‬l‫ ِن‬ə‫و‬r‫ ُد‬i öْ zِ l‫َء‬ə‫א‬rَ ِ ‫و‬iْ nَ‫ أ‬əَ dِ oِ ‫כא‬sَ tْ ‫ا‬e‫ َن‬tmُ ِ əْ sُ iْ n‫ ا‬lِ əِ r,َ َ ) - möminlər möminlərdən
gərək, möminlər möminlərlə
ddkooimssttlluumqğüueşnrtdsikianlnələrhri,eömçzüübnşirrəidşkeolyəsrətləestadshəoi,sb(t‫ٍء‬lduْ eqَ yeiltِdmِ ir‫ا‬ə.kَ (ِMcaüَ iْşzَ rَ )idk-eləyorilşlədəxidrs.oA(s‫כ‬tlَlluaِ ‫َذ‬qh-ْeTَ dْ əəَ anْ laَş‫َو‬nə)xın–s
sُ iْ zِ i‫ا‬nُ َ ‫ ) ِإ أَ ْن‬- müşrikləri heç
Allah-Təalanın dostluğundan kənardır). (‫ُ َא ًة‬ ْ onlardan bir qorxunuz
vaxt özünüzə dost edə bilməzsiniz, ancaq
idləosqtolurqxuedduər,bgiləərrəskin, iAz)l.la(hُ -َ Tْ َ əُa‫ا‬laُd‫ ُכ‬a‫ ُر‬nِّ َ
olsa, o zaman onlarla zahirdə ِ qُ ‫َو‬o)r--
Allah-Təala sizi özünün əzabı
xmuəbx,lusəqbaətbınsiszoynerqəamyıdüaşrciakğlıəryleərdAoslltaluhq-Teətamlaədyıərs.inƏilzb. ə(tُ təِ ,
َ ْ‫ا‬ va‫ ا‬xtَ ‫ِإ‬ı‫و‬nَ ) - bütün
o əzabın-

dan, gərək, qorxasınız.

174

Ali-İmran surəsi

‫َ ِْر َ ِ ْض‬ ْ ‫ا‬ ِ ‫َא‬ ‫َو‬ ‫َ א َوا ِت‬ ‫ِا‬ ‫א‬ َِ ُ َْ َ ‫َو‬ ٍُ ‫ا‬ ُ ََْْ ‫و ُه‬ ُ ْ ُ ‫ُ و ِر ُכ ْ أَ ْو‬ ُِ َ ِ ‫َא‬ ‫ُْ ا‬ ُ ‫ِإ ْن‬ ُْ
‫َא‬ ‫َو‬ ‫َ ًא ِاد‬ َ ْ ُ ٍَْ ِْ َ ‫َא‬ َْ ‫ُ ُכ‬ َِ ‫ْأَنٍء‬ َ َ ْ ‫َِوا‬
َ ٌ ِْ ‫َر ُءو ٌف ِא‬ ْ ُ ‫َوا‬ َ َ ُ ِّ ‫ًا‬ ‫َ َ ِم‬ َْ ﴾٢٩﴿ ٌ َْ َْ ِّ ‫ُכ‬ ‫ٍء‬ َُ ‫ِإ ْن‬
ِ ‫ُ َ ُ ٌر َر‬ ‫َوا‬ ْ ُ ‫ُذ‬ ِ ‫ا‬ ُ ‫ا‬ ‫َא‬ َ‫ا‬ ‫َن‬ ُ ِ َ‫أ‬
ْ ُ ﴾٣٠﴿ ُ َ َ ِِ ‫ا‬ ُ ‫ُر ُכ‬ َ ُ ‫َو‬ ََ ‫ْ ُכ‬ ً َ َ‫أ‬ ُ َ ْ َِ ‫َو‬ ‫א‬ َ َ َ ‫ُ َل‬ ‫د‬ ِ َ َ ْ ُ ْ ‫ُכ‬
‫َ ُכ‬ ْ ‫َ ُכ‬ ْ ْ ُ ِ ُ ‫ا‬ ‫ُا‬
ْ ُ ﴾٣١﴿ ْ ْ ِ َ ‫َو‬ ُ ِ ُ
ُ
﴾٣٢﴿ ‫ا ْ َכא‬ ‫ِ ْن َ َ ْ ا َ ِن ا‬ ‫َ َوا‬

ُd‫ض‬yٌ ao‫ ِ ِا‬s‫ ْ َُر‬dَtْ‫ٍء‬l2َْa‫ا‬uْ)ْ9َ qa)َ)-ş-eG(kِّ tə‫ْ ُכ‬adö)gُ r)yiə-y–lreəiAnt(rqselidəəylzaənləMbhivgzi-nəə,TöhiAryəzəəeadlm,lrləaasdmhioəzhə-ləTaoədnrəl)əa,zabşdnaleiaebryh:ioeəş“trn(eEmmydbyəaüəimrynşqrəşaöiaekqdmgylaiəairidrnhAdəildirləorlıdr.arl,ia.hOr(n(‫ُه‬-”‫و‬Tm.cُِ üəْ əُ‫א‬am‫و‬hَ ْl‫َأَو‬aələbْ‫כت‬bُِdb‫اِر‬iəə‫وو‬lَ nə‫א‬tُiَn)ُmdg‫ا‬iiürzِ .şl‫ِא‬rə(َ it‫اא‬ksَ َ ُəlَ ُəْnَُrُ iْ l‫ن‬zَ‫ ْا‬ə‫ََوو‬,‫ِإ‬

dür k30i,)h(ə‫ ا‬rً َ bْ irُ kٍ ْəَ s dْ üِ nْ yَ aِ dَ a‫א‬ َ ٍ َْ ‫َ ِ ُ ُכ‬ ə‫ َم‬mْ َ )əl-i qiyamət günü elə bir gün-
etdiyi xeyir orada yanında hazır tapar,
g(münəyauhsəlumqədlainksio, nedrai,bndəirh,aqyiəytaşmadətolgaür)n.ü(n‫ ٍء‬dُ ə ْoِnlْ aَ rِ ıَ d‫א‬aَ ‫) َو‬ya- nyıenndəahhəarzbırirtakpəsaro.

‫(ا‬oOً pِ َzisa‫ً ا‬məَ َ‫أ‬maُnَəْ َlm‫و‬iَ nə‫א‬yَ aَ uْ rَ sa‫ن‬lusَ‫أ‬ığnْuَd)da-auhoazzadaqambaaritrnıbmo, səgosünanfdəaəhorkəlacaəyrdqşıəə.mxTs-aqiüsktsiəsyəoəyrəpidksüi,oçlakaranoşləaomrn)u.əln(i‫د‬nlaَ iَ
‫ا‬toəُnr‫ ُכ‬kl‫ُر‬aِّerَdıُ ə‫و‬qَ so)inr-xizAu.dl(l‫د‬uِa‫א‬bَhِ ,-ْ ‫א‬Tِö‫ف‬əzٌ a‫و‬el‫ ُء‬al‫َر‬mُ si‫ا‬zv‫) َو‬iə-öqAzülədlazrahəb-tTiınəiilaəolanqbloaərrnxdudadənluəörrtikrnüiə,
gqöərbmihəoyləayndəi.m(əُ lَ ləْ َ rُ i
qarşı mehribandır,

bəyan edir ki, Allah-Təalanı bilib, Onun razılığını əldə edib, ilahi əzabdan

əmin-amanlıqda olsunlar. (Müşriklər deyirdilər: “Bizim Allah-Təalaya

məhəbbətimiz vardır, onu sevirik, o səbəbdən bu bütlərə ibadət edirik ki, bizi
Allah-Təalaya yaxınlaşdırsınlar”. O zaman bu ayə nazil oldu).

(ey M31ə)hə(mٌ mِ ‫ َر‬əd‫) ٌر‬,ُ َ mُ ü‫ا‬ş‫ َو‬riْ k‫ ُכ‬lَ ərُ ‫ ُذ‬ə ْd‫ ُכ‬eَ kْ ِiْ,َ ‫و‬əَ gُ ə‫ا‬r Aُ ‫ ُכ‬lْlِ aْ hُ -Tِ əaُ ِla‫ َא‬nَ ı ‫ا‬se‫ َن‬virِ sُ inْ iُ ْz‫ ُכ‬sə‫ ْن‬,‫ِإ‬ ُْ) –
mənə

tabe olun, çünki Allah-Təalanı sevən onun peyğəmbərinə tabe olar. O

zaman Allah-Təala da sizi sevib, günahlarınızı bağışlayar, Allah-Təala

bəndələrinin günahlarını bağışlayıb onlara rəhm edəndir.

de k3i,2g)ə(liَ bِ Aِ ‫ َכא‬llْ a‫ ا‬h-Tِ ُ əaَ laَ y‫ ا‬a‫ن‬vِ َ ə‫ا‬ ْonَ َ u‫ْن‬nِ َ p‫َل‬eyُğə‫ا‬m‫ َو‬bَ ə‫ ا‬r‫ ا‬inُ əِ َ‫) ُ ْ أ‬ – (ey Məhəmməd),
(Hz. Məhəmmədə) itaət

edin, əgər itaət etməyib üz döndərsələr, həqiqətən, Allah-Təala kafir olan

şəxsləri sevməz. Allah-Təalanın sevmədiyi şəxslər, əlbəttə, əzabda olacaq.

175

Kəşfül-Həqayiq I

ِْ ‫َא‬ ُ ْ َ ً ‫ُِذ ِّر‬ ﴾٣٣﴿ َ ِ َ ‫َא‬ ْ ‫ا‬ ََ ‫ْ َ ا َن‬ ِ ‫َوآَ َل‬ َ ِ ‫َا‬ ْ ‫ً א َوآَ َل ِإ‬ ُ ‫َو‬ ‫آَ َد َم‬ َ َ ْ‫َا‬ ‫ِإن ا‬
‫ًرا‬ َُ ِْ َ ‫ْ ُ َא‬ ِّ ‫َر ِّب‬ ‫ْ َ ا َن‬ ِ ‫ا ْ َ أَ ُة‬ َ ‫َא‬ ُ ‫﴾ ِإ ْذ‬٣٤﴿ ‫ا‬ ٌَ َِ ‫ِإ‬ ‫ِ َو ِ ّا‬ ٍ َْ
َْ ُ‫أ‬ ‫َא‬ ‫َ َכ‬ ‫َ َ ْر ُت‬ َ ‫ِإ‬ ‫َ ْ َא‬ َ ‫َو‬ ِ ِ َ ْ‫ِ ُ ا‬ ٌ ِ َ ْ َ‫أ‬ ‫َכ‬ ُ ْ َََ
َ ‫َو‬ ‫َر ِّب ِإ‬ ‫َא‬ ‫א‬
ِّ ْ َ َ ﴾٣٥﴿

dan 3so3n) r(aَ gِ َə‫א‬lَ əْ ‫ا‬n aَ َyə‫ َن‬l‫ا‬əَ rْ ِ H‫ َل‬zَ‫وآ‬.َ Mَ ِ ə‫ا‬rَ yْ ‫ ِإ‬ə‫ل‬mَ َ‫ َوآ‬v‫ ً א‬ə ُ H‫ َو‬z‫د َم‬.َ َ‫آ‬İsaَ َnıْn‫ا‬ َ ‫ ) ِإن ا‬- (bu ayə və bun-
anadan olması və sair

əhvalatlarından ötrü bir müqəddimədir. Ayənin mənası belədir:) həqiqətən,

Allah-Təala Adəmi, Nuhu, ali-İbrahimi,* və ali-İmranı məxluqatın için-

dən seçib, onları öz aləmlərində olan məxluqata üstün etdi.

(*Qeyd: Ali - böyük şəxsin nəslinə və ona yaxın olan şəxslərə deyilir, Ali-İbrahim
İsmayıl, İshaq və onların övladlarıdır, Ali-İmran Məryəm və onun oğlu İsadır. Hz.
Musanın atasının adı İmrandır, ayədən məqsəd, Məryəmin atası olan İmran Masan
oğludur. Musanın atası olan İmran Yəshur oğlu deyil. Bundan sonra gələn 35-ci ayə
buna işarə edir ki, bu ayədəki İmrandan məqsəd Məryəmin atası olan İmrandır. İki
İmranın arası 1800 ildir).

34) ö( ٌvlِ aَ dٌlaِ rَıdُ ır‫وا‬.َ Aٍ dْ əَ mْ əِ ‫א‬ َqُədْ َ əًr‫ُذ ِّر‬h)a-mbıusı qeyd olunanların hamısı bir-
birinin bir-birindən törəyib, Allah-

Təala insanların sözlərini eşidib, peyğəmbərlikdən ötrü kimi seçəcəyini

bilir. (İmranın xanımı, Məryəmin anasının adı Hannə Faquza qızıdır, onun
övladı yox idi. Bir gün Hannə bir ağacın kölgəsində əyləşərkən baxıb gördü
ki, ağacın üstündə bir quş öz balasına yemək verir. Hannənin qəlbi hüznlənib

Allah-Təaladan övlad istədi. Allah-Təala onun duasını qəbul edib ona övlad
verdi. Elə ki hamilə oldu, dedi: “Mən nəzir etdim ki, bu bətnimdə olan uşa-
ğı Beytül-müqəddəsə xidmətçi verim”. Bu nəzirdən onun təmənnası bu idi

ki, bətnində olan uşaq oğlan olsun, çünki Beytül-müqəddəsin xidmətçiləri
kişilərdən ibarət idi. Amma onun arzusunun ziddi olub, onun bətnində olan
uşaq qız oldu. Necə ki Allah-Təala xəbər verir:).

mözərnə3imb5b)ri(ə‫ن‬Aَ b‫ا‬lَblْaiِmh‫ُة‬-َ‫أ‬,Tَ hْə‫ا‬əaqِlaiَ q‫א‬nَ əı‫ْذ‬t‫ِإ‬çə)an–ğ, ıomrızəbandmneaədnzi:irk(i‫ا‬e‫ ًر‬tİdmَ iُmrankِ ْ ıiَn, sxəِ an‫א‬nَdı‫כ‬əmَ nَ ı‫ت‬,öُ tM‫ر‬rْ َüəَ rbyuِّ ə‫ ِإ‬m‫ب‬bِّ əi‫ َر‬nt)n-aimn“aEdsyəı

olan uşaq hər bir işdən azad olub, ancaq Beytül-müqəddəsə xidmətçi ol-
msuənn. i(mّ ِ dِ uْ aَ َ nqiəybyuəltiemt.d(əُ nِ aْ ‫ا‬gُahِ o‫ا‬laَ nْ َ‫أ‬s‫כ‬əَ n‫ ِإ‬s)ə-nh”ə.qiqətən,
َ ) - məndən bu nəziri َ
və yalvarışımı eşidib

doloَ aْ ُ‫أ‬ğrd‫א‬a3َ uُq6ْ ,)َde‫َ(و‬ol‫)א‬əَğْ -dَku“َi ‫و‬mEَ oyn‫”א‬u,َmَn()çəü–nqniımzokiozrolaədnmbuubağninumfnikk,uiihrgMəvöqərəiqdrxyəüəət,yəmqnaliə,ınlnmbdaiəannkqaıısrbbııuluıbbbəidtədnitenikndiimdi,:ədo(əğollِّ ao‫إ‬aِ nln‫ب‬aِّ no‫ر‬uَ lışsqauْ ğnَı‫א‬zıَ.
Elə bu təmənna və xəyalla bətnindəkini Beytül-müqəddəsə nəzir etmişdi.

176

Ali-İmran surəsi

َ ِ ‫َא‬ َ ‫َو ُذ ِّر‬ ‫ِ َכ‬ ‫ُ َא‬ ِ ُ‫أ‬ ِّ ‫َو ِإ‬ َ َ ْ َ ‫َא‬ ُْ َ ِّ ‫َو ِإ‬ َ ْ ُ ْ ‫َכא‬ ُ ‫ا َכ‬ َ ْ َ ‫َو َ َ ْ َو‬ ‫َא‬ ِ ُ َ ْ َ‫أ‬ ُ ‫َوا‬
‫א‬ ِ ‫َز َכ‬ ‫َ َא‬ ‫ًא َو َכ‬ َ َ ‫َ َא ًא‬ ‫َא‬ َ َ ْ َ‫َوأ‬ ٍَ ‫ِ َ ُ ٍل‬ ‫َ א َر َ א‬ َ َ َ ﴾٣٦﴿ ِ ِ ‫ا‬ ‫َא ِن‬ ْ ‫ا‬
َ َ

Doğanda uşağın qız olduğunu biləndən sonra həsrət və peşmançılıq çəkdi).
x( aْ nَ ıَm‫ َو‬ın‫َ א‬ınِ dَ oْ َ‫أ‬ğُdu‫ َوا‬ğ) u-n(deay
ُ Məhəmməd), Allah-Təala agah idi ki, İmranın
nə qədər şan və cəlal vardır, necə pak və təmiz

olan övlad ondan əmələ gələcəkdir. Amma İmranın xanımı onun şan və

rütbəsindən agah deyildi, o səbəbdən həsrət və peşmançılıq çəkib oğlan
istəmişdi, ( َ ْ ُ ْ ‫א‬e‫ َכ‬dُ i‫ َכ‬b i‫ا‬stəَ yْ َ ‫و‬iَ r)d–i,(şeaynMvəəhcəəmlamldəad)o,noaobğəlxaşn
anası təmənna aَnasِّı‫ ِإ‬n‫) َو‬ın- ki onu Məryəmin
Aollalahb-iTlməaəlzadiM. ə(rَ yَ ْəَ m‫א‬iَ nُ ْ etdiyimiz qız kimi

(bu kəlam Məryəmin anasının kəlamıdır,
kəlamının arasında Məryəmin fəzilətini öz

peyğəmbəri Hz. Məhəmmədə (ə.s), bildirib ondan sonra yenə Məryəmin ana-

sının kəlamına döndü). Məryəmin anası həsrət və peşmanlığını izhar edən-

dən sonra dedi: “Ey mənim rəbbim, mən bu övladı “Məryəm” (Mariya)

adlandırdım. (Mariya yəhudi dilində abid qadın mənasındadır, ərəb dilində
deyilir). ( ِ sِ ığı‫ا‬n‫ ِن‬ı‫א‬rَ aْ m‫ا‬ َvəِ ‫َ א‬bَ u‫و ُذ ِّر‬Mَ ‫َכ‬əِr‫א‬yَ əُ mِ ُ‫أ‬i, oِّ ‫و ِإ‬nَ )d-ahnəqəmiqəəltəəng,əelyəcməkənöivm-
Məryəm mən sənə
rəbbim,

ladlarını sənin dərgahından qovulan şeytandan sənə tapşırıram. Onları

himayə et ki, şeytanın şərindən qorunmuş olsunlar”. (Məryəmin anasının

xahişi o idi ki, Məryəmin çox övladı olsun, amma bizim islam alimlərinin

deməyinə görə, təkcə İsanın anası oldu, lakin İncildə Məryəmin İsadan sonra

bir neçə övladı olduğu göstərilir. Əlbəttə, bu barədə İncildə qeyd olunanlar,

gərək, qəbul olunsun). O zaman ki Məryəmin anası Məryəmi götürüb Beytül-

müqəddəsə getdi, (Beytül-müqəddəsin xidmətçiləri Harun peyğəmbərin

nəslindən olan 27 nəfər kişi idi, onlara) –dedi: “Bu uşaq, Beytül-müqəddəsə

nəzirdir, bu nəziri məndən qəbul edin. Anası Məryəmə hamilə olan vaxt atası

İmran dünyadan köçdü. Məryəmin atası bəni-İsrailin rəislərindən olduğundan

Beytül-müqəddəsin 27 nəfər xidmətçisinin hamısı onu himayə etmək istədilər.

Zəkəriyyə dedi: “Onu himayə etməyə ən layiq olan mənəm, çünki onun xalası

mənim xanımımdır”. Xidmətçilər qəbul etməyib dedilər: “Püşk atılsın”. Bir

çayın sahilinə gəldilər, dəmir qələmlərini suyun içinə atdılar ki, kimin qələmi

suyun üzərində qalsa, o şəxs Məryəmi himayə etsin, Zəkəriyyənin qələmi su-

yun üzərində qaldı, o səbəbdən Zəkəriyyə Məryəmi himayə edib ona tərbiyə

verdi. Elə ki həddi-büluğa yetişdi, Zəkəriyyə ondan ötrü hündür bir otaq tikdi,

Məryəm orada ibadətlə məşğul oldu). (Bu püşk atmaq məsələsi 45-ci ayədə

bəyan olunacaqdır).

37) ( ٍ əَvَəz‫ ٍل‬inُ dَ ِ ə‫א‬ َ g‫َر‬ö‫א‬zَ əَ lَ tşَ əَə)rkb-iliMdyəəərvqyeəərbmduiil.ne(‫א‬trdəِ ‫َכ‬ib.‫ َز‬b(‫אא‬iًَ Allah-Təala Məryəmi oğlan
nəzirinin َ َ ‫א ً)א َو ََכ‬-َ َ A‫ َ א‬lَ َlْaَ‫َوأ‬h)--ToənaalaZMəkəərryiəymyəi

vasitəsiylə gözəl şəkildə

177

Kəşfül-Həqayiq I

ِِْ ْ ِ ِ َ ُ ِ ْ َ ‫َא‬ ‫ُ أَ َ ِכ َ َ ا‬ َ ْ َ ‫َא‬ َُ‫ًْر ِاََ﴾אَََوכَُِرِِ َاْאز َאכًِ ُُאَِ َ َכََْوא َََُدال‬٣َ َ‫َْכا‬٧ُ ِ ُْ﴿‫א ِاאَ﴾وٌ ٍَوََبََ ََאא ََدل‬٣ًَ‫ََِّب‬٨ِ َ ‫ِ ِ ََو﴿ا‬ ْ ِْ ‫אا‬ ِ ‫َ َ ْ َ א َز َכ‬ َ َ ‫َ א َد‬ ‫ُכ‬
‫ْ َכ‬ َُ ‫ا‬ َْ ْ‫ا َْر ِ ِّب‬ ‫َא َل‬ ِّ‫َر‬ ‫א‬ َ ِ ‫א َز َכ‬ َِ ‫َ א ُء‬ َ َ ‫ْ ُز ُق‬ َ ‫ِإن ا‬ ِ‫ا‬
‫َك‬ ِّ َ ْ ‫أَن‬ ‫َ ا ِب‬ ِ ُ ُ ِ ِ ‫َא‬ َ ْ ِ‫َاא ِء‬ ْ ‫َכ‬ َ َ َ ِّ َ ً ‫ُذ ِّر‬
ِ ‫ُن‬ َ َ‫أ‬ ‫َر ِّب‬ ‫א‬ ‫ا‬ ٍَُ‫ِِْ َ ِכ‬ ‫ِّ ًא‬ ‫ِإ‬ ً ُ َِ
ُ ُ ‫َ ُכ‬ ‫﴾ َא َل‬٣٩﴿ َ َ ٌ ِ َِ َ َ ْ َ َ َُ
‫ُ َوا‬ ‫ِ َכ‬ ‫ٌم َو‬
﴾٤٠﴿ ‫א ُء‬ َ ‫َא‬ َ‫ْ َ أ‬ ‫َ َِ َ ا‬ ْ

-Z-ZZoəəkknəəəukrrnəiiryyyiyyyaəəynəpMınoedəymrağyəerəmyumvzbəiiənl-ərrəyməatöanbvpıansşxüaıırmbd-dsıi.übe(zda‫َب‬idm:‫ا‬əَ“etْ Egyِavyْ ‫ا‬həM‫א‬lıənِ r‫َכ‬əa‫ز‬iَrtdy‫א‬aَəaْpmَxَai,lrَbdoَ uıl‫َد‬.um(‫א‬r‫ َا‬dَ ö‫َُכ‬uv),‫כ‬s–ِ ü(َ‫א‬mnً ‫ ْز‬ə‫ر‬sِ َ‫أ‬üz‫ ُא‬zَaَ َmْrْ َ uِ a‫א‬zَ nَ i‫َل‬lَ ə‫א‬k‫ ََو‬r))i
sinsəıtnnədddəaiynhingaəərldsmaaynişsdırzıur-?hz”ieds(iarِ b,‫ا‬s(‫ب‬ıِ zٍ ْ ِ‫א‬rَ uْ ِ zِ iِ َْ
vَ ُ ِe‫ء‬rُ ْ‫א‬əََ r‫ ْ)” َ َא‬.-َ dedi: “O ruzi Allah-Təalanın ya-
‫َ َ ْ ُز ُق‬ ‫) ِإن ا‬ - həqiqətən, Allah-Təala

Zəkə3r8iy)y(ə‫ ِء‬n‫َא‬in ‫ا‬övُ laِ dَ ı‫כ‬yَ o‫ ِإ‬xً َiِّ dَ i.ً E‫ذ ِّر‬lُ ə‫כ‬kَ iْ ُ Mَ ْərِ yəِmْdəَ b‫ ِّب‬u‫ َر‬k‫ل‬əَ ‫א‬rَ aُm‫ َر‬ə‫א‬tiِ g‫ز َכ‬öَ r‫א‬dَ ‫د‬üَ ,‫כ‬oَ ِ ‫א‬vَ aُ )xt-A(Hllaz-.

ha dua edib) dedi: “Ey mənim rəbbim, mənə öz yanından pak olan bir
övlad bəxş et, duaları eşidib qəbul edən sənsən”.

nam3a9z)la(‫ب‬mِ ‫ا‬əَ şْ ğِ uْ ‫ا‬l oِ lduِّ ğَ ُuٌ hِ ‫א‬aَ lَdُ a‫َو‬ ُ ‫ِ َכ‬ dَ َ uْ ‫ا‬aُ nْ ‫ َد‬ı‫َא‬ َ ) - elə ki Zəkəriyyə ibadətgahda
bu etdi, Allah-Təala tərəfindən olan
Tməِ m‫ا‬əəaَlrəlِiakٍilَsoəِə‫כ‬nَ nmِu)iöç-bvaticəğrusıorddığibquodlleuleadbdədmin:udü(rij,rdَ (ْəoBَlِuəş‫َك‬yəsxُiərّsِ biَ kُ ə(َ iİb,‫ا‬sd‫ن‬oaəَ‫أ‬nn)nıu-)nH“kEiaz,y.dAİıZ,lsləagakyəhəar-rəT“ikyək,yaəYəllai,əmnhhıəəynqtauikqloələlalstmhəu”nəns,.–iAy(A‫א‬llًləalِّ lvhaَ ə--ُ

o(ha‫ا‬lr‫ر‬ıً anzrusُ.löَ(azZ‫و‬rَ ü)əı kd–təəerrqyikyialydireəı)dn.vəl(aər‫ا‬.rً xِّı(aَ ‫و‬iَnَ s)ıtِm-əِ Yd‫א‬ıiəqyh‫ا‬oi ycَhaaِalöml‫א‬dzِ ıَa‫و‬şqَ d)öeıvvlvaməlrə,ünsaanmdlüəeənthyüiabşzrə,raxəössızolnəündrnldaaürəbınnqöoyöbrüviurklayvdpuəıebnyaığnğnəaəomfolsmblaaənarr-i,

sı mümkün deyildi. Zəkəriyyə istədi bilsin ki, Allah-Təala onlara necə övlad

verəcəkdir? O səbəbdən sual verdi. Necə ki sıradakı ayədə xəbər verir).

nky(- ٌaaiəِmş‫א‬rmَıiny4mndy0ِeaaaَ‫)أ‬c,َ ,A(əْ x‫ا‬b‫َوٌم‬laoe)lَnağlُ –əıhlmdux-iTmِıar‫ن‬9ُnəka8oı‫ُכ‬mill,ayaَ dıarmqşe?oَ‫أ‬ıyınc(n‫ب‬idِّraُ َa‫ر‬sdَ‫ ِכ‬kəa‫ْل‬in‫ا‬iَdş‫א‬d,َiiَ))aoِv.َ -dğəَ(َmZə‫כ‬qَtْəoaَِ ük‫ َو‬cَq‫)َכ‬zəarrv‫ل‬-َqəia‫א‬yhَax)syədit-əqzııdnAikdqədeleənlaçdatniəiöhb:nvö-d“T,lviaEmrləda,ay”ədlonam(lgoəmbəəvtqnuaiaoiryzxmmc.uta(rəZ‫ء‬rُld‫א‬ıyəəquَ əbkَ :büəq‫َ“א‬rizaimEydُ vyَyi,erْəmَrZdُi9ibəər‫ا‬9--),.

Nə istəsə, edər”.

178

Ali-İmran surəsi

ِّ ِ َ ْ ‫ِא‬ ‫ِّא ِء ْا‬ َ ‫ًَ ا َ ِو‬ ِ ‫َכ َכ‬ ‫َر‬ ْ ‫ً َا َِكوا َْذوا ُכ‬ ْ ‫َر‬ ‫א ٍم ِإ‬ َ‫أ‬ َ َ َ َ ‫َ ا א َس‬ ِّ ‫ُ َכ‬ َ‫أ‬ ‫ُ َכ‬ َ َ‫آ‬ ‫َא َل‬ ً َ َ‫َא َل َر ِّب ا ْ َ ْ ِ آ‬
َ ِ َ ‫ْ َא‬ ِ َْ َ َ ‫َ َא ِك‬ ْ َ ‫َو‬ ‫َ َא ِك‬ َ ْ ُ ‫ا‬ ‫َ َْواَ ْرُ َכ ِإ ِن ا‬ ‫َא‬ ُ ‫ِ َכ‬ ََ ْ ‫ا‬ ِ َ ‫َא‬ ْ ‫ ُ﴾ا َْوُِإِ ْذ‬٤َ ١ْ َ﴿‫ َכ﴾א ِرَא‬٤ْ ِ٢ْ ‫َو﴿ا‬
ِ ِ ُ ‫َن‬ ْ ‫َא ِء‬ َ‫ِ َכ ِ ْ أ‬ ِ ‫ا ِכ‬ ‫ا‬ َ َ ‫ي‬ ِ ُ ْ ‫َوا‬ ‫ِ َ ِّ ِכ‬ ِ ْ َ َ َ ْ ‫ِإ َ ْ َכ َو َ א ُכ‬
‫ا‬ َْ ْ ‫﴾ َذ‬٤٣﴿ َ ُ َ َُ ْ َ‫أ‬ ‫َن‬ ُ ْ ُ ‫ِإ ْذ‬
ِ
﴾٤٤﴿ ُ َ ‫ْ ِ ْ ِإ ْذ‬ َ َ َ ْ ‫ْ َ َ َو َ א ُכ‬ ‫ْ أَ ُ ْ َ ْכ‬ َ

bir ə4la1m) (əً tَ َ‫آ‬göِstəْ rَ .ْ O‫ ِّب ا‬ə‫َر‬la‫ل‬mَ ‫ َא‬ə)t-sZəbəəkbəirniyəyoə dedi: “Ey mənim rəbbim, mənə
uşağın doğum vaxtı mənə məlum
ol‫ا‬aً lْsr‫ َر‬ul)an-.dATalnalaışkhmi-Toaəğbaaölaqyüabdkuiyrnueormldməuta:əz“sşaSünəkn,üiarnnecüdaçiqümni”şa.əlr(aəm‫ ِإ‬il‫م‬əٍə‫א‬tَ‫(أ‬bdَ َuandَ َ ıuş‫س‬raَ r‫א‬ksa‫ا‬i,nَ )3ِّ .‫ َכ‬gُ(Eülnَ‫أ‬ə‫כ‬iَknُiَsَ‫آ‬Ha‫ل‬nَz‫א‬-َ.

Zəkəriyyənin dili tutuldu, o vaxt məlum oldu ki, doğum vaxtıdır, amma dua
vz‫א ِر‬ia‫َכ‬kxْ rِtْı‫ا‬e‫ َو‬dd)ii-lbiehyrəəZvraəbnkirəirdeiyiy.iybOad,əsrnəəbbvəbəbindnöəAnqslAlaanlhlda-Thanəbapulaayknurıvuşəra:mm) (üvnِّ əəِ sَzüْ z‫ِא‬bəhhْ ِّ vَ a‫ َو‬x‫ا‬tً laِ ‫ َכ‬rı‫כ‬nَ d‫ َر‬a ْ ç‫ ُכ‬o‫ا ْذ‬x‫َو‬
say”. (Zəkəriyyə

Allah-Təalanın zikri ilə məşğul olub doğum vaxtı tamam olanda Hz. Yəhya

dünyaya gəldi).

42) A( َ llaِ َh‫ َא‬-ْ T‫ ِء ا‬ə‫א‬aَ lِ a َtَər‫ ِك‬ə‫א‬fَ َinْd‫ا‬ə‫ َو‬n‫ِك‬ mَ َ ə‫و‬lَ ə‫ك‬kِ ‫א‬lَ əَ rْ M‫ َ ا‬ə‫ا‬r‫ن‬y‫ ِإ‬əُ mَ ْ əَ ‫א‬dَ ُ e‫ َכ‬dِ ilَ əَ rْ ‫ا‬: ِ “َ E‫ َא‬y‫و ِإ ْذ‬Mَ ) –ərOyəzma-,
man ki

həqiqətən, Allah-Təala səni seçdi, (o vaxt ki səni Beytül-müqəddəsə xidmətçi

etdi) və səni hər bir eyibdən pak və münəzzəh edib, seçib, bütün dünya

qadınlarından üstün etdi”.

43) (sَəcِ d‫ا ِכ‬ə ‫ا‬edَ َib ِr‫ َכ‬ü‫ ْر‬k‫ َوا‬u‫ي‬eِ dُ əْn‫وا‬lَ ə‫כ‬rِ lِّəَ ,ِ rüِ ُ kْ ‫ا‬uُ َ eْ dَ ‫א‬iَb) - “Ey Məryəm, öz rəbbinə
itaət et, namaz qılanlarla birlikdə

namaz qıl”.

İsa v4ə4)Zə(kِ əْ rَ iْ y‫ ا‬y‫א ِء‬əَ ْnَ‫ أ‬inْ ِ xe‫כ‬əَdbِi‫ذ‬əَb)rl-öəryeir)yəsdMəinrəəihkqə. me(Vymbəəhxdyə,bobəlumrləakrseaiçnyəddnəı,nxHdəizbr..ərP(l‫כ‬eəَ yrْ َğ‫( ِإ‬əMِ mِ əbrəُ y)rə-mbuo,
xəbərləri sənə vəhy

xəbərlərdən agah ola bilməzdi. Çünki bu xəbərləri heç kimdən eşitməyib və

kitablarda da oxumamışdı. Necə ki bu mətləbə iman gətirməyənlərin özləri

də iqrar edirdilər, bəs bu xəbərlərdən necə agah oldu? Necə ki buyurur, ancaq

AMMszBəaelnəəmlyarrtohayyün-nəəlTlmm-akməriiaiüılhhqnaqiiənmməylıədnaaamdnyyvəıləənəəshiderenytiatnsimixidniiəlsed,əkuy(myniahlueəgdactnaiqçənhiqilkçkəoıiinrinl,ydidənuguaixös)n.aabzlrl(iydəırْda-ıِglabnْaöَiıqrَrnr,eiədly(َ yəaَdْrd‫ َُכ‬iْoidَn‫א‬ileَ lu,‫و‬yəَُ n)(ُ i‫ْنכ‬mdlَ –dَuüiُ)ْ(n.beُ ِ,(yaَ‫ْْ() َأ‬hMِ–َْ iْ ُs‫ َْذ‬tَəə‫ َِإ‬a)hَ eَ-ْəkَ‫أ‬dْmo‫ُכ‬i‫ن‬iَ rh‫א‬mzَdُaa‫َو‬əْi)nُmldə-s‫)ْذ‬raı‫ِإ‬,y).nbes(-inəekrnyoəii

Məhəmməd), bu xəbərləri sən gözlə görməyib, eşitməyib, oxumayıbsan, bəs

179

Kəşfül-Həqayiq I

‫ا ْ َא‬ ِ ‫ْ َ َ َو ِ ً א‬ َ ُ ْ‫ا‬ َ ِ ُ ِ َ ْ‫ا‬ ُ ُ ْ‫ا‬ ُِْ ٍ َ ِ ‫ِ َכ‬ ‫ِك‬ ُ ِّ َ َُ ‫َ ُ ِإن ا‬ ْ َ ‫ِ َכ ُ َא‬ َ َِ ْ‫َ ِ ا‬ ‫َא‬ ‫ِإ ْذ‬
‫ْ َر ِّب‬ َ ‫﴾ َא‬٤٦﴿ َ ‫א‬ ‫ا‬ ِ ‫َو‬ ‫َو َכ‬ َْْ ‫ِا‬ ‫א َس‬ ‫ُا‬ ‫ُ َכ‬ ‫َو‬ ﴾٤٥﴿ َ َ ِ َ ُ ْ‫ا‬ َ ِ ‫ِ َ ِة َو‬ َ ‫َوا‬
ُ َ ‫ُ ُل‬ َ ‫أَ ْ ً ا َ ِ َ א‬ ِ ِ َ َ ً ْ ِ ُ‫ا‬ ‫َ ِ ِכ‬ ِّ ‫َو َ ٌ َو‬ ‫َ ُכ ُن‬ ْ َ‫أ‬
َ َ ِ ْ ‫ْ َرا َة‬ ْ ‫َ َ ُכ ُن‬ ْ
َ ‫َ א ُء ِإ َذا‬ ‫א‬ َ ُُ ْ َ ‫َوا‬ ‫َכ‬ ‫َא َل‬ ٌَ َ ِ‫ْ ْ ِכ‬ َ ْ َ ِّ َ ‫ُכ‬
ِ ْ ‫َوا‬ َ ‫ِ ْכ‬ ‫َوا‬ ‫َא َب‬ ‫ا‬
﴾٤٨﴿ َ ْ ُ ُ ُ ‫﴾ َو‬٤٧﴿

bunlardan necə agah oldun? Ancaq bizim öyrətməyimizlə olmadınmı?)

ykَ َəəْmlَm,4ُə5ْ(s‫)كا‬iِ v(ُ ُəَِّ ََ ُ əِْ َmَ ‫ َا ُא‬rُi‫ َכِن‬i‫)َِإ‬lِ ْə‫)َا‬-aَ -ْht‫ا‬aəösِ qızَzi‫א‬qَ tdə‫ذ‬əْ o‫إ‬rِt)ğəə–unfil,onaAdnzəalolnmağhuba-lnilTrakə)k,aioəlmalnməuslənəəynkaliədM,mı(əMüyrəjyədnəsəiimlhAədəylilidrare,h(d-M(Tiُ :ُüə“abْ ‫ا‬Elaaُrynْəِ ıkMndٍ َ iəbِrr‫َכ‬i)-r,ِ
İuscaa*mMərətrəybəəmsaohğilbuidduirr,.(d(‫ِة‬üَ nِ yَ aْ ‫وا‬dَ a‫َא‬ pْ e‫ا‬yğəِ m‫ ً א‬bəِ ‫و‬rَ l)ik-,
dünyada, axirətdə şərəf və
axirətdə cənnətdə uca dərəcə
sahibidir). ( َ ِ َ ُ ْ ‫ ) َو ِ َ ا‬- Allah-Təalaya yaxın şəxslərdəndir”.
(*Qeyd: Sual: Allah-Təala niyə Hz. İsa dünyaya gəlməmiş onu anasına isnad

edib İsa Məryəm oğlu adlandırdı? Cavab: ona görə ki, Məryəm qoy əvvəlcədən bilsin

ki, Allah-Təala ona atasız oğul verəcəkdir. Övlad ataya isnad edilər. Elə ki Məryəmə

isnad edildi, Məryəm bildi ki, bu oğul atasız olacaqdır. Odur ki, Məryəm bu sözdən

qorxub, böyük iztirab çəkdi. Sual verib dedi: “İlahi, mənim ki ərim yoxdur, bir oğlum
necə olsun?” Necə ki bundan sonra qeyd olunur, əgər Məryəmə isnad edilməsəydi,
Məryəm bilməzdi ki, oğlu atasız olacaqdır, iztirab da çəkməzdi. Ehtimal edərdi ki, ərə
gedəndən sonra uşağı olacaq).

rəcəy4ə6m) (,َ ِ ِ‫א‬ o‫ا‬lَarِ ‫َو‬aqً ْ h‫و َכ‬əَ mِ ْ bَ ْ e‫ ا‬şiِk‫س‬dَə‫א‬, ‫ا‬hُəِّ m‫َو ُ َכ‬d)ə- ey Məryəm, bu İsa ki sənə ve-
uşaq böyük olandan sonra kişi ola-

raq insanlarla danışar, onun danışığında uşaqlıqla böyüklüyünün arasın-

da heç bir fərq olmaz. Özü də saleh şəxslərdən olar.

bövəldaəd4nı7imm) (ənٌ َe‫َو‬tcoəxِ ou‫ُن‬lna‫כ‬mrُ ?َ a(yٌ َ‫أ‬ıَb‫ َِّب‬d‫ َر‬ırِ ْ”ْ َ.َ ‫َْא‬ ) - Məryəm dedi: “Ey mənim rəbbim, mənim
(َ Bْ uَ ‫َو‬
) – halbuki heç bir insanın orqanı mənim
kəlam Məryəmdən təəccüb və iztirab-
(‫َ ِ ِכ‬ ‫َכ‬ər‫َل‬s‫א‬iَ z)
la meydana gəldi. Necə ola bilər ki, ərsiz qadın uşaq doğsun?) üzrə
- Allah-Təala buyurdu: “Ey Məryəm, belədir ki, deyirsən, adət
qh(‫ا‬aəً qْdَ‫ أ‬iıqnəıَ ntَ ə‫ا‬ön‫ َذ‬v‫ِإ‬,)loa–dşneıəyoəzlmaomladzae.ny(‫ُء‬əb‫א‬riَ ,rَ o‫א‬şَ eşeyُ yُinْ dَ oəُ lmo‫ )ا‬a-anasımonlamarha”öA.k(lmAlalhvlae-hTr-səTəaə,la(a‫ن‬lُ aisn‫ ُכ‬tıəَnَ ddْ i‫כ‬yُemiُ nَ əi‫ُل‬syiaُ mَ r‫א‬aəَ dcِ aَa)zr-i,

mənada və bizə bildirməkdən ötrüdür, Allah-Təalanın işlərində demək yoxdur,

Allah-Təala bir şeyin olmasını istəsə, o şey o anda mövcud olar).

və 48) (َ şَe‫ ْכ‬yِləْ ‫ا‬r‫ َو‬in‫ َب‬h‫ َא‬ə‫ ِכ‬qْ ‫ا‬iqُ ُəِّ tَ iُ n‫) َو‬i – (Ey Məryəm), Allah-Təala İsaya yazmağı
bütün öyrədər. ( َ ِ ْ ِ ْ ‫َوا‬ ‫ ) َوا ْ َرا َة‬- Tövratı və İncili də

ona öyrədər.

180

Ali-İmran surəsi

ِْ ‫ا‬ ََِْ ‫َכ‬ ِ ِّ ‫ِ َ ا‬ ْ ‫َ ُכ‬ ُُ ْ َ‫ِّ ُכ ْ أَ ِّ أ‬ ‫ِ ْ َر‬ ٍ ََ ِ ْ ‫ْ ُ ُכ‬ ِ َْ ِّ َ‫َ أ‬ ِ ‫ا‬ َ ْ ‫َ ِ ِإ‬ َ ‫ِإ‬ ً ُ ‫َو َر‬
‫ِ َא‬ ْ ُ‫َ َ ِوّأ‬ ِ ‫ِ ِ ْذ ِن ا‬ ََْ ْ‫ا‬ ِ ْ ُ‫َ َص َوأ‬ ‫ُئ ا‬ ْ ُ‫َوأ‬ ‫ِ ِ ْذ ِن ا‬ ‫ا‬ ً ‫َ َ َرُכا ِِة ُُنَو ِو ََُْن‬ ‫א‬ ِِ ُ ُ َْ َ
‫א‬ ‫ُ ُכ‬ ِّ َ َ‫ا‬ ‫ا‬ ِِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫ْ ِإ ْن ُכ‬ ْ َ ْ ‫َوا‬ َ َ ‫ْ َ ْכ‬ ‫ِ َذ‬ ِ ‫ِإن‬ ِ ‫ُ ُ ِ ُכ‬ ِ َ ‫َو‬ ‫َن‬ ُ ‫َ ْ ُכ‬
ِ ‫ًא‬ ِ ٍَ َِ ْ ‫َو ِ ْ ُ ُכ‬ ‫ِ َכ‬ ‫ِي‬ َ ‫َا‬ ُ ْ َ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َا‬ ِ ‫َ َي‬
َ ْ َ َِ ُ ‫﴾ َو‬٤٩﴿ َ ﴾٥١﴿ ٌ ‫َ ً َ ُכ‬ َ َ ِ ‫َا‬ ‫و ُه‬ ْ َ
‫ِن‬ ِ
ُ َ‫َوأ‬ ُ ‫ْ َر ِّ ُכ ْ َא‬ ْ ‫ْ ُכ‬ َ َ ‫ُ ِّ َم‬ ْ
ِ َْ ‫َ ا ٌط‬
ُ ُ ْ ‫﴾ ِإن ا َ َر ِّ َو َر ُכ ْ َא‬٥٠﴿

ki Al4la9h)-(Tَ əِa‫ ا‬lَ aْ ‫ِإ‬Hzِ َ. َ ‫ً ِإ‬ pُ ‫َر‬e‫َو‬y)ğ-əOmnbuə*rlibkəvnei-rİibsroaniluəbpəenyiğ-İəsmrabiləərggöönnddərədriə,rb”a.ş(lEadləı
İsaya ‫ ُכ‬mِّ ‫ َر‬ənْ ِ sٍ iَ zَ ِ inْ ‫ ُכ‬rُ ْəِbbْ َ iniِّ َ‫أ‬z)A- (llHazh.-İTsəaabləantiə-İrsərfaiinlədədneybiirr:)n“eEçyə

onları dəvət ehtəmqəiqyəət)ə. n( ,ْ
bəni-İsrail,
imlşeAs-ِ maaeْyAlröyxnlaıla‫ا‬cllilnəaüshvaِ rَiyəhz-ْnigTıَə-b‫כ‬xiَcəTləütəəsdaiِəibrzrnülalّaəiِaəizblrmzna‫ا‬ə,svnıAlَiondxezıِlnnərəəliaurəْszi‫ُכ‬pərthnzdəَməe-n)ilamTyyii-,yylğsə,əihi(ləaz(əِ moəlqəْa‫ا‬qlö‫ُכ‬uabxn‫ن‬liِِ şnüqəəı‫ ْذ‬nُbrlləِoُ ِaətəlrgrm‫ا‬əarًِiıənrْ v‫َن‬ölَd.s,me‫و‬cai(m‫ن‬rürُُğ‫ص‬iəişِzaəَlr‫ُכ‬əədnləَََmdliَْ məَ‫א‬rsıَْr.bِəi‫وَوا‬.ziَm)Oِn(iş-nَ iəَُ.َ(vfmt‫نُِْכ‬üaَ əəَِْ َ çöْsَْ vo‫ُ)ُا‬üdc‫ ُכ‬e‫ُئ‬üşْnْi-rَqُezِْə‫כא‬oُypْəُ‫َأ‬re‫و‬l‫ن‬laَِْəəsdə)‫ِإ‬lmruْrçə‫ُْ–כ‬irın‫ ُכ‬.ُbqkəِّaَsَ(udُt‫أ‬iiًِn‫و‬əَnَnea)َa‫ا‬ivnَlnz‫ن‬-daِ‫כ‬lsə‫َذ‬əْarsqəِfrِidnِ‫ذ‬uَə,ziıgnsəşhrəَi:ِəsyvzْl‫ن‬uqmَede(‫ ِْإ‬drir)‫ا‬əُqəəəُi-yyətrْ əkِiıtَi‫أ‬əngْğnəomُ‫أ‬əiın‫و‬riَnbzّrِ-),,َ‫أ‬

sizdən ötrü bu qeyd olunan möcüzələrdə mənim haqq peyğəmbər olma-

ğıma işarə vardır”.

(*Qeyd: Necə ki bu ayədə buyurdu, Hz. İsa məhz bəni-İsrail tayfasına göndəril-
mişdi. Amma bizim uca peyğəmbərimiz dünya insanlarına göndərilmişdi. Necə ki

bundan sonra gələn ayələrdən məlum olur, adət üzrə dünya əhlinə təbliğ etdi. Yaxınla-
ra özü deməklə, uzaqlara məktub yazmaqla. Peyğəmbərlərdən cəmi iki nəfər bütün
insanlığa göndərilibdir. Biri Hz. İbrahim, ikincisi Hz. Məhəmməddir ə.s).

oeeْ dd‫ُכ‬laiəْ َnlniَ 5b‫م‬Tَ0dmِّ )öiُ röv(.‫ةي‬cِr(‫ا‬ü‫ر‬aَ ِْ zْt‫ا ُכ‬ı)əِّ ‫–َرا‬tiَəْltsِəaِ d‫ ٍي‬iskَ qَ iَ ِizَ siْeَn‫ُכ‬itzْ ُdَ əْ r‫א‬iِ yəhَ‫َِو‬bi)am‫א‬bl-ً aِّimnlhَ eiəaُzd‫و‬nlَ )diiAmma-l,l(bapİssəheiazzy-əiTğdoəəegmayşöelinabry:dəl)ətərə“rrlriMiiyəlkmifəmii,nnişTiddnəəöəmdnnv”orqa.ğsaitr(zdbuəaalَ uqpsْ ğَiezsuyْiən‫כ‬zُğhəaَəamnirşabِaaُzrəmِ iər‫و‬lَ
gəlmişəm. (‫ ) َא ُ ا ا َ َوأَ ِ ُ ِن‬- Allah-Təaladan qorxub mənə itaət edin.
TTəəaalla5an1dı)ırb(,‫ه‬iُ ‫و‬roُnbُ iaْ l‫א‬iَibbْ ma‫ ُכ‬dü‫ َر‬ə‫و‬vَ təehِّ d‫َر‬hiiَ nd‫ا‬.‫ن‬o(‫إ‬lٌِ)m-ِ aَ hqْ əُ yq‫ ٌط‬oi‫ا‬qlَ uəِ )t.ə‫َ ا‬nَ *),-mbəundiumr və sizin rəbbiniz Allah-
doğru olan yol” (Allah-

(*Qeyd: Hz. İsanın doğruluğunun dəlili yuxarıda qeyd olunan möcüzə və bu
kəlamdır, çünki bütün peyğəmbərlər gəlib bu kəlamı deyiblər).

181

Kəşfül-Həqayiq I

ِ ‫آَ َ א ِא‬ ِ ‫ا‬ ‫אא ُِر‬ َ ْ َ‫أ‬ ُ ْ َ ‫َ َ ا ِر َن‬ ْ‫ا‬ ‫َא َل‬ ِ ‫أَ ْ َ א ِري ِإ َ ا‬ ْ َ ‫َ َא َل‬ ْ ‫ِ ْ ُ ُ ا ْ ُכ‬ َِ ِ َ َ‫أ‬ ‫ََ א‬
﴾٥٣﴿ ِ ‫ا‬ َ ‫َא‬ ُ ْ َ ‫ِ َ א أَ ْ َ ْ َ َوا‬ ‫א‬ ﴾٥٢﴿ ‫َن‬ ‫ا‬ ْ ‫َوا‬
َ ِّ َ َ ْ ُ ‫َא ْכ‬ ‫َل‬ ‫َא‬ ‫َא ا‬ ‫﴾ ِإ ْذ َא َل‬٥٤﴿ َ َ َ‫َא آ‬ ‫َر‬ ُ ْ َ ُ ‫ُ َوا‬ ُ ِ ْ ُ ‫َ ْ َِא‬ ‫َو َ َכ‬
َ ‫ُ َכ ِإ‬ ِ ‫َכ َو َرا‬ ُ ِّ ‫ِإ‬ َِ ‫َכ‬ ‫ا‬ ‫َ ا َ ُ َك َ ْ َق ا‬ ِ ِ ‫א ِכ‬ ْ‫ا‬ ‫َ َכ َ ُ وا َو‬ ‫َכ‬ ِ‫ُِّ ُوا َك َو‬ َ ُ ‫َو‬
َ ُ ِ ‫ُا‬ َ ‫א‬ َ َ َ
‫ُ وا‬ َ َ ِ ‫ا‬
َ

Tihmِِ tə‫اا‬aə)əsaən-itَlz‫إ‬5əِaBe‫ي‬2ybkdi)z‫ر‬aِiöə‫א‬ri,(mnkََ (şiْْAə‫َن‬k‫أ‬ə‫) َُכ‬kk”ْl‫ا‬-lُi.oalِdُ dlhُْesْəُ-udِ Tn‫א‬ia:əَ lgِaa“َ alrKْhِa?َ i”dْmo‫وا‬il(َ nَdd)‫أَ َن‬iuin–‫א‬r,‫ِر‬ioَ‫ا‬n((ََeç)şَkyüə-ْ ön‫ا‬xnİ‫ل‬mksَsə‫א‬liaَəə))zork,-ançkİşmuisailnaəahörnnzididıl,ənəkv(roiِhəilnİt‫א‬ə,ِisivn‫א‬ahAaiَəَ‫آ‬orlqq)linəali-əlqbhairuəm-ritTlıdəaneənentadk,mlgiüaAləəəyfdltrraliiüa:rliəhdn“sr-ind()kT‫ُر‬,aə‫א‬əAnd(َ aْ ْlşeَ‫أ‬llَ aüdaُ ‫ل‬ybhiَ ْb‫א‬a--ََ

dedi5lə3r):)(“َ Eِ yِ ‫א‬ bi‫ا‬ziَmَ ‫א‬rَ əْ ُ ‫ْכ‬b‫א‬bَ i‫ل‬mَ iُz, ‫ا‬im‫ َא‬aْ َ n‫ َوا‬gəَ tiْ rَ ْ mَ‫א أ‬işَ ِik‫א‬ hَ َ‫آ‬ər‫َא‬ ‫ر‬oَ ) - yenə* həvarilər
hökmə ki, sən onu

nazil edibsən və tabe olduq bu İsa peyğəmbərə, bizim adlarımızı qiyamət

günündə insanların əməllərinə şahid olan peyğəmbərlərin cərgəsində ya-

zıb sabit et”.

Hz. 54) ( َ qəِ ‫ ِכ‬t‫א‬lَəْ ‫ا‬yُeْ tَ irُ si‫وا‬nَ lُər‫ ا‬. َ O‫َ َכ‬n‫ َو‬la‫وا‬rُ ı‫َכ‬nَ ‫و‬mَ ) ə-kkravfəirhləirylmələərkirnivnəmhüiyqləabeitldinildəər ki,
İsanı Al-

lah-Təala onların cəzasını verdi. (O şəxs ki Hz. İsanın məxfi qaldığı yeri

kafirlərə nişan verdi, onu tutub Hz. İsanın əvəzində qətlə yetirdilər. Hz. İsanı

Allah-Təala vəfat etdirib səmaya apardı). Allah-Təala məkr və hiylə müqa-

bilində cəza verənlərin ən üstünüdür (ən yaxşı cəza verəndir).

55) ( vَ eِ r‫א‬dَ iُ . ‫ا‬kO‫ل‬aَ ‫א‬fَ zi‫ذ‬rْa‫ِإ‬l)mə-raiAnnllqkaəihtİ-ləTsaəyyaealtaidrkmeadəfisi:rinl“ədErəiynnİmqsaoə,rku(ryləَa‫ ِإ‬rr‫כ‬iaَnmُinِ ‫ا‬,‫ َر‬m‫و‬oَ n‫כ‬üَdqaِّ anَ bَ ُ isloinnِّ ‫) ِإ‬draə-
cəzalarını

həqiqətən,* səni

səni vəfat etdirib, ruhunu alıb, ucaldıb mələklərim olan məkana apara-
cssəəannğiəamptaa.bk(e‫وا‬eoُdlَ i‫כ‬aَ bnَ kşِ əə‫ا‬xnsَalِrə‫ك‬rَ eiُdِّqəَ icُy‫و‬əَa)ym-əmsəət.ən(ik‫وا‬iinmُ َk‫ َכ‬iasَrəenِ di‫ ا‬ə‫ق‬inَnْkَşaə‫ َك‬rxseُ ldَ ə‫ا‬ərnlَ əşِ mə‫ا‬xüُsslِ aə‫َ א‬rh‫و‬əiَ )bh-oaelkmyimaİnseadd,a*inb*

uca edəcəyəm”.

(*Qeyd: Bu ayə buna işarə edir ki, kafirlər Hz. İsanı öldürməyib, Allah-Təala
özü onu vəfat etdirib, ondan sonra müqəddəs ruhunu ruhlar aləminə aparmışdır.
Amma Hz. İsanın sağ ikən bədəniylə birlikdə səmalara aparılması barədə hədislər də
var. Bu ayə və bundan başqa ayələrdə bu mətləbə işarə yoxdur. Biz də, gərək, Qurana
tabe olub, hər bir söz ki, Qurana müxalifdir, onu qəbul etməyək).

182

Ali-İmran surəsi

‫ُ وا‬ َ ‫ِ َ َכ‬ ‫אا‬ َ َ ِ ﴾٥٥﴿ ‫ِ َ ْ َ ِ ُ َن‬ ِ ِ ُْْ ‫ُכ‬ ‫א‬ َ ِْ ‫َ ْ َ ُכ‬ ‫ُ ِة‬ ‫ُכ‬ ْ َ َ ْ ‫ُ ُכ‬ ِ َْ َ ‫ُ ِإ‬ ِ َ ‫ِم ا ْ ِ َא‬ ْ َ ِّ َ ‫ِإ‬
‫ُا‬ ِ َ‫َ ُא ِات َوَوا‬ َ َ‫آ‬ َ ِ ﴾٥٦﴿ َ ِ ‫َא‬ ْ ِ ‫َو َ א‬ ‫َכ‬ ِ َ ‫ا‬ ِ ‫َ ِ ًا‬ ‫א‬ َُ
ِ ‫ْכ‬ َ ْ‫ا‬ َ ‫َوأَ א ا‬ ‫َذ ِ َכ َ ْ ُ ُه‬ ِْ ُِ َ ‫ا‬ َ ‫ا‬ ْ ‫ْ َא َوا‬ ُ ِ‫َر‬ ُ ُ‫ِ ْ أ‬ ‫ا ًא‬ َ ‫ْא ِ َت‬ ُ ُِ َ ‫ا‬
ِّ ْ ‫َ ْ َכ‬ ‫א‬ ََِ ِ ِ َ َ َ ‫ِإن‬ ِّ ََُ
ُ ‫ُ َ ا ٍب‬ ﴾٥٧﴿ َ ِ ُ َ ُ ِ ‫َوا‬ ْ َ ْ ‫َ َ َ ُכ‬ َ ْ‫ا‬
ْ ِ ََُ َ َ ْ َ ِ ‫َ ِכ‬
﴾٥٩﴿ ‫َ َ ُכ ُن‬ ‫َא َل َ ُ ُכ‬ ‫آَ َد َم‬ ﴾٥٨﴿ ْ‫ا‬
‫ِ ْ َر ِّ َכ‬
﴾٦٠﴿ َ َِ ْ ُ ْ‫ا‬ َ

(**Qeyd: Bu, bizim peyğəmbərin doğruluğu haqqında bir möcüzə və böyük bir

dəlildir, 1319 il bundan əvvəl Hz. Peyğəmbər bu xəbəri Qurani-Şərifdə veribdir. Bu

zamana kimi də bu xəbərin doğruluğu zahir və aşkardır. Hz. İsaya tabe olanlar xris-

tianlar və müsəlmanlardır. Bu iki ümmət Hz. İsanı inkar edən yəhudilərə hakim və

qalibdirlər. Bu kimi öncədən deyilən səhih xəbərlər Hz. Peyğəmbərin doğruluğuna

böyük dəlil hesab olunur).

ms(oْ ‫כ‬əُnnُriaِ mْ َstizəَir‫ِإ‬nəfُiqmaِ َ yə‫ َא‬ıِqdْ ‫ا‬aa‫م‬yِcْıaَdğaıَnn‫) ِإ‬ıdz–anyeeysroİnmsraaəynaqiimtyaabmteərəoətlfgmimüanəyüıbno,ldakəcaasfiqzirdinıora.lar(naْ ln‫ ُכ‬aıَ rzْ َ,döُa‫כ‬lُ əhْnöَ dَ k)əmn–
hedaqəcqəınydəamb.ə(z‫ َن‬inُ iِ zَ ْ Aَ lِ lِahْ ُ,ْ ‫ُכ‬b‫א‬əَziِ )ni–zoAşlelayhdıən
ki dünyada ixtilaf edirdiniz, (Hz. İsa
oğlu dediniz, bəziniz atasız olduğuna

görə, ona çirkin sözlər isnad etdiniz).

o 56) ( َ ِ ِ(y‫ َא‬əْhِudْ iُ lَ ə‫א‬rَ )‫َو‬ İ‫ ِة‬sَ aِ nَ ْ ı‫ َوا‬in‫ْ َא‬ka‫ا‬r eِ d‫ ً ا‬ibِ ,َ h‫ ًא‬ə‫َ ا‬mَ ْdُ üُ ِّ nَ yُ َ a‫ا‬d‫و‬aُ َ ,‫ َכ‬hَ əmِ ‫ا‬ ‫ ) َ َ א‬- amma
şəxslər ki də axirətdə

onlara şiddətli və möhkəm əzab edərəm, (dünyada zəlil olmaq, axirətdə

cəhənnəm əzabı). Onlardan ötrü kömək olan da tapılmaz ki, onları

əzabımdan xilas etsin.

o 57) ( kَ iِ ِ‫ا א‬ iِ mُ aَ nُ g‫َوا‬ətْ iُr‫َر‬ibُ sُ‫أ‬aْleِ hِّ َ əُ َ m‫ ِت‬ə‫א‬lَ ِ‫ُ اا א‬ ِAَ ‫و‬lَ la‫ ا‬hُ -َ َ‫آ‬Tَəaِ la‫א ا‬oَ‫أ‬n‫) َو‬la-raınməmcra,
şəxslər İsaya etdilər,

savablarını tamamən onlara yetirər. Allah-Təala zalım şəxsləri sevməz.

58) ( ِ k‫ ِכ‬i,َ ْ ‫ِّ ْכ ِ ا‬ o‫َوا‬x‫ت‬uِ y‫َא‬uَ ْb‫ا‬ َ dِ e‫כ‬yَ iْriَ k‫ ُه‬, mُ ْ َ ö‫َכ‬cِü‫) َذ‬zə– (ey Məhəmməd), Hz. İsanın bu
xəbərləri sənə və hikmətli sözlərdəndir.

İsan5ın9)at(a‫ ُن‬sı‫ ُכ‬zَ َyaْ r‫ ُכ‬aُdَ ı‫ل‬lَm‫ َא‬asُ ın‫ٍب‬ı ‫ا‬iَnُ kْ aِ rُ eَ َdَ ən‫د َم‬lَ əَ‫ آ‬rِ),َ َ h‫ َכ‬əِq‫ا‬iqَ əْ tِ ən,َ Aِ llaَ َhَ -‫ن‬T‫) ِإ‬əa–la(eyyanHınz-.

da İsanın məsəli anasız yaradılmış Adəmin məsəli kimidir. Allah-Təala

Adəmi atasız-anasız torpaqdan yaratdı. Elə ki onun mayasını torpaqdan

düzəltdi, ondan sonra ona dedi: “Var ol!” Adəmin bədəninə o anda ruh

daxil olub o, var oldu. (Allah-Təala Adəmi torpaqdan atasız-anasız yaratma-

ğa qadir olduğu kimi, Hz. İsanı da atasız yaratmağa qadirdir).

ləri s6ə0n)in( َ rəِ َbْ bُ ْi‫ا‬nَ Aِ lْ l‫ ُכ‬aَ h-َ Tَ ‫כ‬əَ aِّ ‫َر‬laْ dِ anَ ْ ‫ )ا‬- (ey Məhəmməd), Hz. İsanın bu xəbər-
haqq olan xəbərlərdir. Bu xəbərlərə şəkk

183

Kəşfül-Həqayiq I

ْ ‫َو ِ َ א َء َא َو ِ َ א َء ُכ‬ ْ ‫َوأَ ْ َא َء ُכ‬ ‫َ ْ ُع أَ ْ َא َء َא‬ ‫ا‬ ْ َ ‫ْ ََכאَ ِאذ‬ ْ ُ َ ِ ِْ ْ‫ا‬ َ ِ ‫َ א َء َك‬ ‫َא‬ ِ َْ ْ ِ ِ ِ ‫َ َ ْ َ א َכ‬
﴾٦١﴿ َ ِ ‫ا‬ َ َ ِ ‫َا‬ َ َْ َْ ْ ََ ِ َ َْ ُ ْ ‫َوأَ ْ ُ َ َא َوأَ ْ ُ َ ُכ‬
ْ

edən şəxslərdən olma. (Hz. Peyğəmbərin şanı bu xəbərlərə şəkk etməkdən

ucadır. Allah-Təalanın belə deməsi onun qəlbini rahatlatmaqdan ötrüdür. Bir

də bu xəbərlərə şəkk edən başqa şəxslərə işarədir). (Nəcran Ərəbistanında bir

yer adıdır. Oranın əhalisinin hamısı xristian idi. Onların üləmasından bir qrup

Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib Hz. İsa haqqında danışdılar. Dedilər: “Hz.

İsa Allah-Təalanın oğludur”. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Allah-Təala pak və

münəzzəhdir ki, Onun oğlu olsun, Hz. İsa Allah-Təalanın pak bəndəsidir. Onu

öz məxluqatına peyğəmbər göndəribdir”. Onlar qəbul etmədilər. O zaman

Allah-Təala sıradakı “mübahələ” (bəddua)* ayəsini nazil etdi).

İsa 61) (ِ ِ ‫َכ‬ m‫ َ א‬üْ bَ aَ )h-is(əeyvəMməhüənmamqiəşdə),ekdiimb (Nəcran xristianları) səninlə Hz.
haqqında Hz. İsanı Allah-Təalanın oğlu
(əhِ ْ vِ aْ ‫ ا‬laَ tِ ın‫ َك‬d‫א َء‬aَ n‫ َ א‬agِ aْ َ hْ ِ ) - Hz. İsa haqqında (Quranda)
sayır, olandan sonra, ( ْ ‫َ ْ ُع أَ ْ َא َء َא َوأَ ْ َא َء ُכ‬ sənə elm gəlib,
onun ‫َ َא َ ْا‬ ْ ُ َ) – (ey

Məhəmməd)**, onlara de:

(**Qeyd: Bu ayə buna işarə edir ki, Allah-Təala yanında peyğəmbərdən sonra
səhabələrin ən üstünü Əli, Fatimə, Həsən və Hüseyndir. Çünki Hz. Peyğəmbər dua za-
manı müsəlmanların içindən bunlardan başqasını “mübahələ” üçün ortaya çıxartmadı.
(Hz. Peyğəmbərin xanımı Aişə deyir: “Mübahələ günündə peyğəmbər çiynində qara
tüklü bir əbaya bənzər yun bir əba (“kisa” - libas) ilə gəldi. Sonra Həsən gəldi, onu
parçanın altına daxil etdi, ondan sonra Hüseyn gəldi, onu da parçanın altına daxil etdi.
Ondan sonra Fatimə gəldi, onu da parçanın altına daxil etdi, ondan sonra Əli gəldi,
onu da daxil etdi. Ondan sonra bu ayəni oxudu: “Ey əhli-beyt, Allah günahlarınızı yox
edib, sizi tərtəmiz etmək istəyir”. (əl-Əhzab, 33), yəni Allah-Təala siz əhli-beyti hər bir
eyib və nöqsandan pak və münəzzəh edibdir, buyurdu”).

o-vögَ ləzəbaِ lü‫ِذ‬iion‫א‬znn‫ َכ‬lş,üaöْ ‫ا‬əbrzzxiazkَqsَAiiaç)mkadl-lğiıiao,nıhonrblla-ıdisbTzruaiıəgnnmmaə,sltıaboziörnınuz,əıürnksnamliazölbərüzdinızroəəs-ğkibtözuiiinzmrldliiqaəmidarogiıidlmzləəısətnyuıiəbzrlnakıiə,n.r.dsıS,Knidbziızuiizdmzaıdə,deə(ködəْziöi‫ ُכ‬gybzoəüaَ,ğtُ lbnuiْaَ‫أ‬riü‫و‬lَnzəlza‫א‬dçkَürıə.َdınُ(nvıَِْ‫أ‬rəıv‫َو‬,z‫)ا‬əAoıَ ,-َsl(ْşilbَ zəْai‫ُכ‬dxhzْ ‫ َء‬sَə‫א‬-öinTْ َ zَِk‫و‬əَyَüiaa‫א‬,mَْ l‫ء‬lَsaِ a‫َא‬üinْnzَ َ zِ ıi‫و‬çَnün)ıُ
lənəti onu tutsun. (Hz. Peyğəmbər bu ayəni Nəcran xristianlarına oxuydu, on-
lar da qəbul etdilər. Lənətləşməni səhərə saxladılar. O gecə xristianlar yığılıb
məşvərət etdilər. Onların arasında ən ağıllı iki nəfər var idi. Birinin adı Aqib, o
birinin adı Seyd* idi, dedilər: “Ey xristianlar, səhər baxıb görün, əgər bu şəxs
mübahələyə çox adamla gəlsə, ondan qorxmayın, o, peyğəmbər deyildir. Çünki
peyğəmbər olan şəxs camaata və köməyə baxmaz. Amma əgər az adamla gəlsə,
mübahələni tərk edin”.

184

Ali-İmran surəsi

َ ‫َ ِ ْن َ َ ْ ا َ ِن ا‬ ﴾٦٢﴿ ُ ‫ِכ‬ َ ْ‫ُ ا‬ ِ َ ٍ ْ ‫ا‬ ِ َُ َ َ ‫ُ َو ِإن ا‬ ‫ٍ ِإ ا‬ َ ‫ِإ‬ ْ ِ ‫َא‬ ‫َو‬ َ ْ‫ُ ا‬ َ َ ْ‫ا‬ َ ُ َ ‫َ َا‬ ‫ِإن‬
َ ‫َ ْ ُ َ ِإ ا َ َو‬ َ‫َ ْ َ ُכ ْ أ‬ ‫َو‬ ‫َ َא‬ ْ ‫َ ا ٍء‬ َ َ ‫َכ‬ َ ‫َ َא َ ْ ا ِإ‬ ‫ْ ِכ َא ِب‬ ‫ا‬ َ َ‫أ‬ ‫َא‬ ْ ﴾٦٣﴿ َ ِِ ْ ُ ْ ‫ٌ ِא‬ َِ
َ ْ ُ ‫ْ ًא‬ َ ِ ِ ‫َك‬ ُْ

ِ

(*Qeyd: Seyd - canavar mənasındadır. Amma səhv olaraq səyyad kimi oxunur).

Xristianlar Mədinədən kənarda yerləşmişdilər. O biri tərəfdən Hz. Pey-
ğəmbər hökm etdi ki, səhər Mədinə əhlindən bir nəfər də şəhərdən kənara
çıxmasın. Səhər olanda Hz. Peyğəmbər nəvəsi Hüseyni qucağına alıb o biri
nəvəsi Həsənin əlindən tutub, qızı Fatimeyi-Zəhra, onun arxasınca əmisi oğlu
və kürəkəni Hz. Əli şəhərdən bir yerdə çıxdılar. Xristianlar Hz. Peyğəmbəri
bu halətdə görəndə Seyd və Aqib dedilər: “Ey xristianlar, bu üzlər ki bizə tərəf
gəlir, əgər bu üzlər Allah-Təalanı çağırıb bu dağları yerindən qaldırmasını is-
təsələr, mütləq qaldırarlar. Bir nəfər də xristian yer üzündə qalmaz, siz bilir-
siniz ki, Məhəmməd peyğəmbərdir. Əgər öz dininizdə qalmaq istəyirsinizsə,
onunla sülh bağlayıb, öz yurdunuza qayıdın”. Xristianlar bu təklifi qəbul edib,
peyğəmbərin hüzuruna gəlib dedilər: “Ey Əbül-Qasım, biz səninlə mübahələ
etmirik”. Peyğəmbər buyurdu: “Müsəlman olun”. Dedilər: “Müsəlman da ol-
muruq, xahiş edirik ki, öz dinimizdə qalıb sənə cizyə və xərac verək”. Hz.
Peyğəmbər qəbul edib belə sülh bağladılar ki, hər il 2 min dəst libas - min
dəstini Səfər ayında, min dəstini Rəcəb ayında versinlər. 30 dəmir zireh, 33
dəvə, 34 cins at versinlər. Bu şəkildə sülh bağlayıb qayıtdılar).

baَ şْ ‫ا‬q6a2ُ ,)hَ (َe‫اَ ْا‬ç)َ -b‫ن‬əi‫ِإ‬rl)b–həat(tqeəyq, hMoalqəahqnəommlamənbəuqddi)s,syhəoləəxqrdidquiərrt.,ə(İnُ s,‫ا‬aHd‫ ِإ‬zaٍ .َ ‫ِإ‬ İsanın -bAullxaəhb-əTrəlaərlaid(aَ nُ َ
Oْ ِn‫א‬uَ ‫و‬nَ ) bəndəsidir. Necə
hdəeqmiəqkətəonla,rAklil,ahİs-aTəAalllaahm, yəaxludqaaAtallaqhaılniboğolluudburh.ə(rُ ‫כ‬bِ iَ rْ ‫ ا‬iُşiِ َ hْ ‫ ا‬ikَ ُ mَ َət‫ن ا‬ü‫و ِإ‬zَ )rə-

edəndir.

üz d6ö3n)d(əَ riِ bِ ْ iُ mْ ‫ ِא‬aٌ nِ َ eَtm‫ن ا‬əِ sَ ə‫ ا‬lْ əَrَ ,‫ ْن‬hِ َ ə)q–i(qeəytəMnə, hAəlmlamhə-Td)ə,aəlgaərfəəshaldi-çkıitşaəbxssləənrddəənn
(hansılar ki Allah-Təalaya şərik qoşub, fəsad törədirlər) agahdır və onla-
rın cəzalarını verəcəkdir.

k(şiٍ ənَ lِ.m‫ َכ‬6(ə4ْ dَ‫ ِإ)ُכ‬əَ‫وبَْ ْ(ا‬nََِ‫א‬əَ‫َ ِ)כَ ََאא‬Qْ ْ-َ ‫ا‬ug‫اَ ٍء‬rəَْ alَ‫َأ‬in‫א‬n)َ d-oaْ ُ ,o)bn–ikrə(əkeTləmyölmMvərəəbahittzədəirmamə,mflniənəədəsd,)iz,səəizəİhhnldilcə-ii-klkmditiətaəanbhbiaemçadlrebəaikosrıikn,ixəedtlyaimləaeəhfydlyniə-oikdbxiiidtrrau,lbəro-,,

gəlin o kəlməni mənimlə birlikdə deyin, tamamən qardaş olaq. O kəlmə
ibbuadduərt:e(tmَ ‫ ا‬əy‫ ِإ‬iَnُ ,ْ َ َ‫)أ‬
(‫ًא‬ َْ - ِ müvəhhid olub bir olan Allah-Təaladan başqasına
ِ ‫) َو َ ُ ْ ِ َك‬ - heç bir şeyi Allah-Təalaya şərik qoş-

185

Kəşfül-Həqayiq I

َ ْ َ‫﴾ َא أ‬٦٤﴿ ‫َن‬ ُِ ِ ْ ُ ‫ِ َא‬ ِ ‫وا‬ ُ َ ِ ْ ‫اا‬ ُ ُ َ ‫َ ِ ْن َ َ ْ ا‬ ِ‫ا‬ ‫ُدو ِن‬ ِْ ‫ًא‬ ‫א أَ ْر َא‬ ً َْ ‫َ ْ ُ َא‬ َ َِ ‫اَْو َ ِכ‬
ِ َ َ‫ِه أ‬ ِ ‫ِإ‬ ُ ِ ِ ‫َ ْ ِכ ََرْنا ُة ِ َכَאوَا َْنא‬ ‫ِا‬ ِ ِ ‫َن‬ ‫ُ َא‬ َِ ‫َא ِب‬
ْ ُ ْ َ‫﴾ َ א أ‬٦٥﴿ ‫ُ َن‬ َ ْ َ َ ‫ٌ َوا‬ ْ َ ْ َِ ْ ْ ‫ُ َא‬ َ ِ ْ ُ‫أ‬ ‫א‬ َ ‫َو‬ َِ ِ ‫ِإ ْ َ ا‬ ُْْ َ ‫َא‬
‫ا‬ ْ َ ِ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ‫ًא‬ َ َ ‫ِ א َو‬ َ ِ َ ٌْ ِ ْ ‫َכא َن ِإ‬ ‫َא‬ ‫َ ُ َ ِء‬
‫َ َ ْ َ ُ َن‬ ‫ُ ِْכ‬ ْ َ‫َوأ‬ ُ َ ُ ْ ِ ُْ ‫א‬ ِ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َא‬ ‫َا‬
﴾٦٧﴿ َ ِ ُْ ْ ‫ِد‬ َُ ِ
‫ً א َو َ א َכא َن‬ ‫َ ْ َا‬ َ ‫َو‬ ُ ﴾٦٦﴿

mayın. (ِ ‫ا‬ ‫ ِن‬ö‫و‬z‫ ُد‬üْnِd‫א‬əً ‫א‬nَ ‫أَ ْر‬ö‫א‬tًrüْ َ ‫א‬sَ aُ hْ َibَ ِ vَ ə َ t‫َو‬ə)r-biAyləlavhe-rTəənalarənbı bbuqrəabxuıbl ,ebtməzəimsiniz.
digərlərini

(Yəni siz yəhudilər, deməyin ki, Üzeyir Allah-Təalanın oğludur, siz xristi-

anlar deməyin ki, Məsih Allah, ya da Allah-Təalanın oğludur, bu sözləri tərk

edin. Hamımız bir olan Allah-Təalaya sitayiş edib “La ilahə illəllah”, - de-
əsyəhibnlid-mkəünitvaəqbhəahbiuddleoyeliatnmq:)ə.“y(İ‫ا‬inbْ dَ َüi‫ن‬zْ kِ َ i)dö–bnu(deəykrəMsləmələhərnə,mi(‫ا‬mi‫و‬qُərَda)ْ r‫ا‬,
(kYi,ə(h‫ َن‬udُ iِ ləْ rُ əgər əhli-kitab bu sözləri
‫ ) َ ُ ُ ا‬- siz müsəlmanlar
etmədiniz, şahidlik edin
‫ ) ِ َ א‬- həqiqətən, Allah-Təalaya itaət edən
dedilər: “Hz. İbrahim bizdəndir”, xristianlar bizik, siz deyilsiniz.
dedilər: “Bizdəndir”.

Allah-Təala sıradakı ayədə onların dediklərini rədd edib buyurur:).

e‫ه‬İhِ btِ amْ rqَ )aiq6rh-ı5sinTim)ndö(iav‫ب‬zyِrəmk‫א‬ahَ ‫ِכ‬itüu,ْv‫ا‬nsdəöaiَ ,zİqْ üَyn‫أ‬işna‫א‬cَə)iüldz-vaaüənEnxcymrabiəqsüathbtioilaalinn-hodkiloaismtlənasaubseğn,od*ın?nirr(a(saَ‫َن‬ianِng‫ُا‬iaَzaِ ْ ْz?‫ِإ‬hَ ilo(َِolَْ َa‫نأ‬lَ)ِ us–ıbn‫إ‬dِ‫א‬nıَzuiُُy)r.ə,َِ ِ(ْ )aِnْ ğ‫–ا‬e‫َو‬lcınnə‫ا ُة‬i‫ر‬ıَoyzْ ləlaa‫ا‬İbhbِ iərlَ rəaِ ْərhُ‫أ‬kik‫א‬məَ i‫و‬tَ,

(*Qeyd: əhli- kitab yəhudi, xristian və atəşpərəstlərdən ibarətdir).

müb6a6h)is(əٌ ِْ ِmِ üْ ‫ ُכ‬nَ a‫א‬qَ işِ əْ eُ ْdiَ r‫א‬sَ in‫ ِء‬izَ ُ kَ i,ْ oُ ْ َ‫أ‬n‫א‬aَ ) - ey əhli-kitab, o şey barəsində
və elminiz vardır. (Tövrat və İncildə
qvٌ əْeِymdِ ِ üoْn‫ُכ‬luaَ )qn-iaşanəmseödmzirlaəsroindşiəzen?yd(bDaaneryıəşisırirsnsidnıniəzızkk,iib,, euHlnmzd.iİanbeirzyahiybiomxydoyxuədhr,uundrə)i,.yy(əagَ dْöَ ar‫ א‬xَərِ mi‫ن‬sَ tüiabn‫א‬aَ hiُ diَis)ِə.َ
əُ َhْ vَ alَ ınْ dُ ْ َ‫أ‬a‫َو‬n)
( ُ sَ iْ zَ ُ is‫وا‬əَ )a-gAahlladhe-yTiləsainlaizH. (zN. öİbvrbaəhtiimayiəndəəhAvlallaıhn-dTaənalaagİabhradhırim. (i‫َن‬n
-

agah olduğunu bəyan edir).

doed,eyimbil6üdh7şiə)r.ri((k‫א‬b‫ًא‬lِiəِ‫ا‬rَrْ dُiْ şَə‫א‬iًnnَِ d‫ََو‬dəe‫ َאن‬Ay‫ َכ ِאد‬illُldَْa‫ِכ‬ih.َُ ‫و‬-َİTِ)s‫ا‬lَə-aْ ‫إ‬aِ İmlb‫َن‬a‫א‬ry‫َכ‬daaih‫א‬nَ ii)itma-təöaİtvbnehrcdiaadəhqdniəmbşnaəxtinibslədaidrəyəniə.thdh(uiَardq.‫ ِכ‬iq,Hِ ْ nztُ əə.ْ ‫ا‬rİədَbfəِ rin‫ن‬aَ xə‫א‬h‫כ‬rَ iimm‫א‬sَ t‫و‬eَi)aydni–əl

müvəhhid şəxs idi. Amma siz yəhudi və xristianlar Allah-Təalaya şərik qo-

şursunuz. Necə olur ki, İbrahim sizdən olur? (Yəhudilər deyirdilər: “Üze-

186

Ali-İmran surəsi

ٌ َ ِ ‫َא‬ ‫ ِ﴾ب َِو َد َْت ْכ‬٦‫ َא‬٨‫ا ْ﴿ ِכ‬ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َوا ُ َو ِ ا‬ ‫ا‬ ُ َ َ‫َ آ‬ ِ ‫َوا‬ ِ ‫َ َاا‬ ‫َو‬ ‫ُه‬ ُ َ‫َ ِ َا‬ َ ِ ِ ‫ا‬ َ ْ ِ ِ ‫ا א ِس‬ َ ‫أَ ْو‬ ‫ِإن‬
‫ُو َن‬ َ ْ َ‫أ‬ ‫اَو ََ﴾و َْכْ ُא‬٦٩ُِ َ﴿ِ َ‫ُ ِ ِوא ْ َََنאآ‬ ُ ‫َو َ א‬ ْ ُ َُ َ‫َن ِإ أ‬ ِ ‫َ ُכ ْ َو َ א‬ ُ َ ْ َ ‫ا ْ ِכ َא ِب‬ ْ َ‫أ‬ ِْ
‫ُ َن‬ ُ ْ َ ‫ُ َن ا‬ ِ َْ َ ْ ‫ْ ِכ َא ِب‬ ُ َ َ ْ ُ ْ َ‫ِ َوأ‬ ِ
َ ‫ا‬ ُ ‫ا‬ ْ َ َ ‫َل‬ ُ‫ي أ‬ ِ ‫ِ ُ ا ِא‬ ِ ْ ‫ِ َ َא ِت ا‬
‫ُه‬ ْ َ ْ ُ ْ َ‫َ َوأ‬ ْ ‫َن ا‬ َ َ ِ ِ ‫أَ ْ َ ا‬ ‫ ا ْ﴾ َ ِכא‬٧ِ ٠ْ ﴿َ‫ُ ٌوِ َنْ أ‬ ‫َא‬ ْ َ ‫َو َא‬
ِ َ‫آ‬ ‫َوا ْכ ُ ُوا‬ ‫َ א ِر‬ ْ َ‫َא ِب آ‬ ﴾٧١﴿
َ

yir Allah-Təalanın oğludur”. Xristianlar deyirdilər: “Məsih Allah-Təalanın
oğludur”).

ki, İb6r8a)h(im‫ ُه‬əُ َ y‫ ا‬aَ xِınَ oَ laِ ‫ا‬nَ ْ ِ ِ ‫ا א ِس‬ bَ ‫و‬iْ َ‫أ‬z‫ن‬ik‫) ِإ‬, – (ey yəhudi və xristianlar, siz deyirsiniz
şəxslər belə deyil, ona siz yaxın deyilsiniz), hə-

qiqətən, İbrahimə yaxın olan şəxslər o şəxslərdir ki, onun zamanında ona
əta.sb)evoəluobnlaari.m(‫ا‬anُ َ َ‫آ‬gَətِir‫وا‬əَ nləِ r‫ا‬. ‫ا‬Bَ َ u‫ َو‬n) l-abrdirırdHə zb.uİbpreayhğəimməbəyrax(Hınz.oMlanəhşəəmxmsləərd,
noləainnkAilslaizh.-(Tَ əِaِ lْ aُ dْ ‫ا‬ır.ِ ‫ ) َوا ُ َو‬- möminlərin işlərini idarə edib onlara kömək

69) s(‫ب‬izِ i‫َא‬ z‫ ِכ‬əْ ‫ا‬laِ lْəَ‫أ‬təْ ِ ٌ َ ِ ‫َא‬ ‫ت‬isْ l‫د‬a‫ َو‬m) -dəihnliin-kdiətnabçdıxaanrbıbirytəahyufdaiisdtiənrinkəi,d(aْ ‫ُכ‬xَil eِtsُ inْ َ ).
bəlkə, salıb
- َisُ ْlَ‫أ‬am‫ ِإ‬d‫ َن‬an ِçُıx‫َ א‬ı‫و‬bَ )

z( iْ nُ – onlar ancaq özlərini zəlalətə salarlar, (yəhudilərin si-
zəlalətə düşməyinizi istəməsi özlərini zəlalətə salmaqdır).

(r‫َن‬a‫و‬əُ zُ aْ َb‫َ א‬e‫َو‬d)ə-caəmkdmira. onlar anlamırlar, Allah-Təala o zəlalət səbəbi ilə onla-

Qura7n0)i-(Ş‫ َن‬ə‫و‬rُifَ iْ iَ nْ kُ ْ aَ‫َوأ‬rِ e‫ا‬d‫ت‬iِ b‫َא‬ َbِ u‫و َن‬pُ eُ ‫כ‬yْ َğəَ mِ ‫ب‬bِ ‫א‬əَ ‫כ‬rِ iْ ‫ا‬ təَ sْ dَ‫א أ‬iَq) - ey əhli-kitab, nəyə görə
etmirsiniz? Halbuki özü-

nüz şahidlik edirsiniz ki, bu peyğəmbərin xüsusiyyətləri sizin kitabda

qeyd olunubdur.

71) (‫َن‬ hُ aَ qْ َ qْ aُ ْ َ‫وأ‬bَ atَilْ ‫ا‬l‫ن‬iَ baُ ُs‫ ْכ‬ıَ ‫و‬gَ eِ yِ i‫א‬nَ ْ d‫ ِא‬iriَ bْ ‫َن(ا‬haqُ ِ qْ َ ı َ bِ a‫ِب‬ti‫א‬lَ ‫ ِכ‬sْu‫ ا‬rəَ ْtiَ‫أ‬n‫َא‬d)ə- ey əhli-kitab,
nəyə görə göstərirsiniz),

haqqı (Hz. Məhəmmədin peyğəmbər olmasını) gizlədirsiniz, halbuki

(onun peyğəmbər olmasından) özünüz agahsınız. (Yəhudilərin üləmasından

12 nəfər məşvərət edib dedilər: “Gəlin günortadan əvvəl islama daxil olaq,

elə ki günorta oldu, yenə öz dinimizə qayıdıb deyək ki, kitabımıza baxdıq,

o peyğəmbər ki, bizim kitabımızda qeyd olunubdur, o, Məhəmməd deyildir.

Ondan başqasıdır, bundan sonra gələcəkdir”, - o zaman bu ayə nazil oldu).

alimi7)2d)e(d‫ِب‬il‫א‬əَ ‫ ِכ‬rْ:‫אأَِر ْ( ِ“ ا‬ َiْ mِ‫ ا‬aٌَ َْnِ ‫َ َאو‬ g‫ ا‬əُ ْtَ iَ‫ َآ‬r‫َ َא‬i‫َو‬n)ِ, - əhli-kitabdan bir qrup (12 nəfər yəhudi
o kitaba (Qurana) im‫ِ َل‬aْ ُ‫أ‬n‫ي‬gِ ə‫א‬tِ i‫ا‬rmُ ِ َ‫آ‬ə)y–inmizömgüinnloərrtəandaazniləovlvaənl
‫َا‬ َ
bu
olsun. (‫ ) َوا ْכ ُ ُ وا آَ ِ َ ُه‬- ondan sonra həmin günün axırında axşam vaxtı yenə

187

Kəşfül-Həqayiq I

‫ْ َ َא‬ ِ ٌ َ َ‫َ أ‬ ُْ ‫أَ ْن‬ ِ ‫َىا‬ ُ ‫ِإن ا ْ ُ َ ى‬ ُْ ْ ‫ ِ ِ﴾دا ََو ِ ُِכ‬٧ََ ِ ٤ِ َ َ﴿ْ ْ َ ِ ‫ُ ا ِإ‬ ِ ْ ُ َ ‫َو‬ ﴾٧٢﴿ ‫َن‬ ُ ِ َْ‫ِأَ َْو‬ ُْ ِ َ َ
َْ ‫ ُ َ﴾ ِّدَ ِه‬٧‫ٍر‬٣‫ْ َ﴿א‬ ٌِ ِ َِ ٌ ِ ‫ُ َوا‬ ِِ ُْ َ ْ ‫ِإ َ א ُد‬ َ ْ‫ا‬ ‫ُ ْ ِإن‬ َ ْ ‫َر‬ َ ْ ِ ْ ‫ُכ‬ ‫א‬ َ ِ َْ ُ ‫أُو‬
َُْ َْ ‫ْ ِإ ْن‬ َ‫ِْ َ ً ِכَ َאאא ُءِبَوا‬ ْ َ ْ َ‫أ‬ ْ ِِ ‫ِّ ُכ‬ َ ُ ُْ
‫ِإ َ ْ َכ‬ ‫ا‬ ِ َْ َ ‫ْ َכ‬ ْ ‫ِا‬ ْ َ ْ ‫ُذو ا‬ ‫َ َ א ُء َوا‬ ْ َِ
‫َא‬ ِ َ ‫ِإ‬ ‫ِّد ِه‬ ‫َא ٍر‬ ُِ ُ ْ َ ْ َ ‫ِإ ْن‬ ْ ْ ِ ‫َو‬
َ َ ِ ْ
ُ

Quranı inkar edin. (‫َن‬ ُ dِ inْ َ inْ əُ dَ َ )ax-ilboəllakrəl,arm”ü. səlmanlar bu səbəbə islam
dinindən dönüb yəhudi

73) im(‫ ا‬aُ nِ ْ ُ etdَ ‫و‬iَ y) in- iz(yi egnöəstəyrəihnu),dialmərmbair-hbəirqiliəqrəitndəə dedilər: “Müsəlmanlara
zahirdə qəlbinizdə olanı iqrar
o‫ ِد‬luَ bِ َ sْ izَ ِ dən‫) ِإ‬
edtimniənyizinə.ta( bْ ‫ ُכ‬eَ - ancaq o şəxslərə iqrar və izhar edin ki, sizin
h(ِ id‫ى ا‬ayَ əُ t‫ى‬i vَ əُ ْ ‫ ) ُ ْ ِإن ا‬- olsunlar. (Ey Məhəmməd, yəhudilər belə deyirlər).
dinidir.
onlara de ki, həqiqətən, hidayət və din Allah-Təalanın
Kimi istəsə, özü hidayət edər, necə ki məni haqq olan
Aُ ِ l‫و‬lُ‫أ‬a‫א‬hَ -َTْ ِəaٌ َlaَ‫ أ‬nıَ nْ ُ ‫ )أَ ْن‬- siz yəhudilər
visəlahmiydləinniinoənhaidgaöyrəəteetddiibndizirk. i(,ْ sizdən başqa bir bu tədbir
nəfərə də

sizə verdiyi kitabın bənzərini verməsinə həsəd edirdiniz. (Hz. Məhəmmədə
vrəebribləinnibzuAQlularahn-Ta əhaəlsaəndıentdyinainzı)n. d( ْa‫ ِّ ُכ‬Q‫َ َر‬uْ rِ aْ n‫ُכ‬ əh‫ َ א‬liُ n‫ ْو‬iَ‫)أ‬n-
yenə qiyamət günündə
sizinlə mübahisə edib

sizə qalib olacağına həsəd etdiniz. O səbəbdən bu hiyləni (günortadan

qabaq müsəlman olaq, günortadan sonra kafir olaq hiyləsi) etdiniz ki,
b-Arِ əə‫ا‬klhlliِkammَ ِhə)əə,-–Ttoiis(ənhetaləyəalsrarMədış,eaədlyühniintəfbəmləheirmrdaiitlnəbüəddte)iəfm,ddnyəüaərqrn,h.akauyOidhtmaiilldriüənaatrfsyəhıəAniddtılezalea.ydkh(əəiA,-trTə.ilml(əvaaٌəahlِn-iaَmTneəٌ ıatanmِnl‫وا‬aaَəəlُkbqin‫ا‬ua‫و‬vَ dy)bəuəi-lhdrAuoiidrrll.:lda)a(uyh‫(ُء‬ğə‫א‬-َtَuTَ ْtnəaَْuaْ p‫ َا‬lbam‫ ِن‬in‫ِ ِإ‬laiıْ ُqbnْ )ُ

ona iman bəxş edər.

(ima7n4a)q(aِ bِilَ ْ‫ْ ِ ا‬ َşْ ə‫و ا‬x‫ُذ‬slُ ə‫ا‬r‫َو‬i)‫א ُء‬rَəَ hْmَ əِ ِtَinْ əَ ِ aidَ ْ eَ d) i-bAilmlaahn-aTəhaildaakyəimt ei disətrə.sAə,lloanhu-
olan

Təala böyük lütf və rəhmət sahibidir.

şəxsl7ə5r)k(i‫ب‬,ِ ə‫ َא‬g‫ ِכ‬əْ ‫ا‬r ِ oْ nَ‫ أ‬lْaِr‫َو‬ı)ə-məihnlib-kiliitbabçdoaxnluvqaırzdılırv,ə(‫כ‬gَ üْ َ m‫ ِه ِإ‬ü‫َ ِّد‬şُ ‫ِ ِ ْ َא ٍر‬ oُ ْnَ ْlَa‫ن‬rْ ‫ِإ‬a ْ əَ m) –aneələt
malı

versən, yenə o malı sahibinə qaytarıb əmanətə xəyanət etməzlər. (Onlar
xristianlardır). (‫َא ٍر‬ oِ nِ ُlْaَ rْ َ a‫ ْن‬b‫ ِإ‬iْ rَ dْ iُ nْ ِa‫ َو‬r)
onları əmin bilib - əhli-kitabdan elə şəxslər vardır ki, əgər
əmanət versən, (‫َכ‬ َx‫ ِإ‬ə‫ّد ِه‬yِ َaُ nəَ )t
ْ xəyanət* edib
onu sənə qaytarmazlar, (onlar yəhudilərdir, əmanətə etmək onların
madaəztildairr,)a. n(‫א‬cً aِ ‫א‬qَ ِoْ َ ‫ ) ِإ‬- yəhudilər öz ixtiyarları ilə əmanəti qaytar-
əَ mَ anْ ‫ ُد‬ə‫א‬tَi onlardan möhkəm tələb edincə zorla ala bilərsən.

188

Ali-İmran surəsi

َ َ ﴾٧٥﴿ ‫َن‬ ُ َ ْ َِ ْ ُ ‫ِ َب َو‬ ‫ْ َכ‬ ‫ا‬ ِ ‫ا‬ ََ ‫َو َ ُ ُ َن‬ ٌ ِ َ َ ِّ ِّ ُ ْ ‫ا‬ ِ ‫َ َ ْ َא‬ َ َْ ‫ا‬ ُ ‫ْ َא‬ ُ َ ِ ‫ِ َכ‬ ‫َذ‬
َ َ ْ ِ ِ ‫َوأَ ْ َ א‬ ‫ا‬ َ ِ ‫َ ُ و َن‬ َْ َ ِ ‫ِإن‬ ﴾٧٦﴿ َ ‫ا‬ ِ ِ ُ َ ‫َ ِن ا‬ ‫َوا‬ ‫ِه‬ َ ْ ‫ِ َِ َכ‬ َ َ
‫ًא‬ ِ ْ ‫ا‬ ِ ُ ْ ‫ِة‬ ْ‫ا‬ ِ َُْ َ ََ ِ َ ‫أَ ْو‬ ْ َ
‫َق‬ ‫أُو‬
َ َ ً ِ

(*Qeyd: Allah-Təala əmanətə xəyanət etməyi haram buyurubdur. Bu ayə na-
zil olandan sonra Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Allah-Təalanın düşmənləri yalan-
dan deyirlər ki, əmanətə xəyanət etmək olar, əlbəttə, əmanətə xəyanət etmək olmaz,

cahiliyyə zamanında olan bütün qaydaların hamısı mənim ayağımın altındadır, ancaq
əmanət istisnadır. Əmanət sahibi yaxşı, ya pis olsa, mömin, ya fasiq və ya kafir olsa,
gərək əmanəti özünə qaytarılsın”. İbn Abbas deyir: “Bir kişi Hz. Peyğəmbərdən so-
ruşdu: “ey peyğəmbər, bəzən əhli-zimmənin (yəhudi və xristianların) malını - qoyun
və toyuqlarını alırıq”. Hz. Peyğəmbər soruşdu:: “Nə deyib onların malını alırsınız?”.
O kişi cavab verdi: “Biz deyirik ki, onların malını yeməkdə bizə heç bir günah yox-
dur”. O həzrət buyurdu: “Siz də yəhudilər kimi deyirsiniz ki, əhli-kitabdan başqa-
sının malında bizə heç bir günah yoxdur, əlbəttə, əhli-kitabın malı sizə halal deyil,
ancaq özləri halal edərsə, olar”. (Müsəlman olan şəxs, gərək, bu ayənin və bu hədisin
məzmununa baxıb heç bir şəxsin malını özünə halal saymasın və yəhudilər kimi xalqın
əmanətinə xəyanət etməsin”).

( ْ ُِ َoَ ِ nَ ‫כ‬lَ aِّ ِِّ r‫) َُذ‬ıْ ‫ا‬n- myِ ə‫א‬ahَ ْlَulَadriılnَəْ َrı)ian-lmdbeuadğəiılmməraı:znd“əaƏtəhbxliizə-əykaihtnaeəçbtdkeatimnmiəbnlaəşyrqioalou, sş(əəibxxətsiblyəəardriıni)rhvkəai,qh(qa‫ا‬ıqnُ ‫א‬-ıَ
ٌ
və

qı yoxdur”. (Yəni Allah-Təala əhli-kitab olmayanın malından ötrü bizə əzab
“etAmləlazh).-T(‫ب‬əَ aِ l‫َכ‬aْ ‫ا‬Tِ ö‫ا‬vraَ َ td‫ َن‬a əhُ َ ‫و‬lَ i)-k-itAalbladha-nTbəaalşaqyaasınyaınlamn aislınnaıdhaedlailb
ُ deyirlər:
buyurub-
dduırrl.aAr lklai,hb-Tu,əyaalalaynadyıarlvaənAislnlaahdaeydailralənr.is(n‫ َن‬adُ َ eْ َ tmْ ُ ə‫ َو‬k)
- halbuki özləri agah-
caiz deyildir”.

du ki7,6y)ə(hَudِ iُləْ ‫ا‬r beِ lُ əَ d‫ا‬e‫ن‬yِ iَ rdiَlə‫وا‬rَ :‫ ِ“ ِه‬Aْ َ lِ lahَ ‫و‬-ْ Tَ‫ أ‬əْ aَ la َəَ )hl-i-(kəivtavbəloklimaayyəadnəınqemyadlıonlduann-

ötrü bizə əzab etməz”. Bu ayədə “bəla” kəlməsi bunu isbat edir ki, əlbəttə,
Allah-Təala onlara əzab edəcəkdir. Ondan sonra buyurur:) xeyir, kim ki öz

əhdinə vəfa etsə, Allah-Təalanın ehkamına əməl edib əmanəti qaytarsa,
Allahdan qorxub xəyanəti tərk etsə, həqiqətən, Allah-Təala özündən qor-

xanları və müttəqiləri sevər.

77) ( ً Aِ َ ll‫א‬aً َhَ -Tْ ِəِ ‫א‬aَ lْ aَ‫َوأ‬nıِ n‫ا‬ əِ hْ َ dِ i‫َن‬n‫و‬iُ َvْ əَ öَ zِlə‫ا‬r‫ن‬in‫) ِإ‬in- həqiqətən, yəhudilərdən o
şəxslər ki and içməyini (Allah-Təala

Hz. Musanın zamanında Tövrat ehkamına əməl etmək haqqında yəhudilərdən

əhd aldı. Onlar da əməl etməyə and içdilər), az bir dünya malı (camaata
rəis olub rüşvət almaq) qarşılığında satıb Allah-Təalanın hökmlərini
dəyişdirdilər, (‫ )أُو َ ِ َכ َ َ َ َق َ ُ ْ ِ ا ْ َ ِ َ ِة‬- o qeyd olunan yəhudilərdən ötrü

189

Kəşfül-Həqayiq I

ِْ ُ ْ ِ ْ ‫ُ ََو ِإ ِن‬ ﴾٧٧﴿ ٌ ِ ‫َْ ا ِכ َ ٌאب ِأَب‬ َ َ ِْ ُ َ ‫َو‬ َ‫َאِِא ِ َاَ ِْس اَכ َُْכوِ َ ِכ ََُאب ُا َِ َبو ِِّכ ُ ََوِْא َ ًدْאا‬ ِْ ‫َم ا‬ ْ َ ِ ْ ِ ْ َ ‫ِإ‬ ‫ُْ ُ ِכ‬ ْ َ َ ‫َو‬ ِ ُ ‫ا‬ ُُ ُ ِّ ‫ُ َכ‬ َ ‫َو‬
َ ْ ِ ُ ‫ٍ أَ ْن‬ ‫ا‬ ‫َن‬ ُ ‫ُه‬ ْ ُ ‫َא ِب‬ ‫ِא‬ ِ ََ َ‫أ‬ ‫و َن‬ ‫ًא‬ ََِ
َِ ْ ‫ُ ا َر א‬ ‫َن‬ ُ ُ َ ‫َو‬ ِْ َ َ ِْ ‫ا‬ َُ َ َ َ ‫ِ َو‬ ْ ُ ِْ ْ َِ ُ ْ َ ‫اَ ْو َ ِכא‬ ِ‫ا‬
ِّ ِ َِ ُ ِ َ ‫ا‬ ْ ُ ُ ْ ‫ُכ‬ ُ‫ا‬
ُ َ ‫ُכ‬ ‫א َכא َن‬ َ ِ ﴾٧٨﴿ ‫َل‬ ‫ُ ُ َن‬ ‫ِ َא‬
ْ ‫َو َ ِכ‬
‫ُدو ِن ا‬ َ ُ ‫َة‬ ‫َْ ِכ ََوאا َ ُب‬ ‫ُ ْכ‬ ْ ‫ِّ َو ُا‬ ‫َא َب‬
‫َن ا‬ ُْ
َ

axirətdə heç bir nəsib və pay yoxdur. (lِüَ ‫א‬tَfِ ْ ‫ا‬və‫َم‬ ْ rَ əْ hِ mْ َ ‫ ِإ‬əُ tُ lْəَ dَ ‫و‬aَ nُ ı‫ا‬şmُ ُ aُ zِّ ‫َכ‬, ُ nəَ ‫ َو‬d) ə-
Allah-Təala qiyamət günündə onlarla
dopnıarlk.a(reYatmərhəəuzhd.mi(ləəٌ rtِ iَ‫أ‬nn‫ٌب‬ər‫ا‬zəَ əiَsrliəْyrُ liَ ə‫و‬nَ )dbə-anoxnmbliararzqd.rau(npْ ِ ö‫ ِّכ‬tَrُ ü َ a‫) َو‬xi-rəntədədəçooxnşlaidrdı əgtülinəazhalbarvdaarn-
- Kə`b Əşrəf oğlu, Malik Seyf oğlu,

Huyey Əxtab oğlu və başqaları müsəlmanlarla Hz. Peyğəmbərin haqqında

mübahisə edirdilər. Müsəlmanlar onlara dedilər: “Tövratı gətirib oxuyun, ora-

da Hz. Peyğəmbərin xüsusiyyətləri qeyd olunubdur”. Onlar Tövratı gətirib

oxuyanda Hz. Peyğəmbərin xüsusiyyətlərinin əvəzinə başqa sözlər oxudular.

Müsəlmanlar Tövratı oxuya bilmirdilər. Ola bilərdi ki, yəhudilərin hiylə və

məkrlərinə aldanıb onların sözlərini qəbul etsinlər. O zaman gələn ayə nazil

olub Allah-Təala onları xəbərdar etdi ki, yəhudilər Tövratda olan sözlərinin

həqiqətini sizə bəyan etmirlər).

lTtaəörr)vəfrv7iaan8tr)ədda(əı‫א‬rnyً ,əِ (hrَ ‫َب‬leِ əs‫ْא‬rَa‫ ُِכ‬bْkْ ِ‫ِא‬ie‫ن‬, ْd‫بَُو(ِإ‬əَ)َِ s‫ِא‬i-َnْ‫أَِכ‬hiْ ‫ان‬zَ ə‫و‬.qَ ُ(ِiْÇqَ )‫ ُه‬əü-tُ nəَ Tknْ öi,َ ِ v)syriə-zahstTuıizdöovixmlruəüarystdaıəənlonmdxabauniydrlaialqlrbərribulimapntiii(rlhqsoaeinlyqaiddzna,onsalöumbznlamaətnria-li
kTAmiələ,lanaolhass-öiTtzzəiəlrəaxərlfəayibynaəadlraədynnaadlrgıarəne,ld(əAiinsrnləlsaamöhdz)-.lTeəd(ər‫ب‬aiِ rld‫א‬alَ eə‫ ِכ‬Tyrْ ‫ا‬.iöl(vdَ ‫ َن‬rِiar.tَُ dَُ (ْa‫ َא َب‬oَ ‫ُ) َِ ْو‬s‫و َכ‬öَْ -‫)ا‬zlِo-ə‫ا‬rhbiaanَltabَ izlu‫ن‬iَ kloeliُ atömُnَ z‫َو‬əl)səyör-izbilyəbvərəihliAAurddlllliiaallhhəəarr-
yalan isnad etmək caiz deyildir. Sıradakı ayə Hz. İsanı özlərinə məbud sayan
xristianların bu iddiasını rədd edir).

Ad‫ة‬eَ telُslsia‫ا‬in‫و‬nَh7,9-َk(T‫)سْכ‬i,əُِ(‫א‬a(ٍْ ‫وِا‬lََِa)‫ ِل َا‬y‫َن‬-ِ ‫َن‬a‫و‬A‫ََכُد ُא‬yllo‫ ْא‬aَُ xِ))h,---mِTbc‫ا‬au‫د‬əəً ‫א‬inaَ zşِləead‫ا‬ysoeəُləync‫ُכ‬rida)liə-AbkeAiilrtdlalailşbnhaə,h-xvTy-səTadəhaəədilanakalam(moHnnəəızatn.tvəivİresdeakrrə)iəbeAöndotldilrnbaəüunhmk-xsTiəoa,ənnl(aqi‫ب‬rَlamaa‫َא‬ypg‫ِכ‬əaeəbْ ‫ا‬yluşُiğəbd‫ا‬rəُximbَkaِ ibْllsُ iqəab‫ْن‬ar-,َ‫أ‬

yın. (Siz bu sözlərlə Hz. İsaya iftira və böhtan atırsınız, əslində, İsa belə sözlər
Tdeəmaləaynibındidr)i.n(inَ əِّ ِ ‫א‬m‫ َر‬ö‫ ا‬hُ k‫ ُכ‬əmْ ‫َ ِכ‬y‫ َو‬a)p-ış(ıəbksOinnəa,
Hz. İsa xalqa belə deyibdir:) Allah-
itaət edin. (‫ا ْ ِכ َא َب‬ ‫ُכ ْ ُ ْ ُ َ ِّ ُ َن‬ ‫ )ِ َא‬- o

190

Ali-İmran surəsi

‫ِإ ْذ‬ َ ْ َ ِ ْ ‫ِא ْ ُכ‬ ْ ‫ُכ‬ ُ ُ ْ َ َ‫ًא أ‬ ‫َ َِ ِِّכُ َאو َََذٍِِأَب َُْכرכََْوא‬ ‫َِوا‬ َ ‫ِ َכ‬ ََ ْ‫ا‬ ‫ُ وا‬ ِ َ ‫ْ أَ ْن‬ ‫ُכ‬ َ ُ ْ َ َ ‫َو‬ ﴾٧٩﴿ ‫َ ْ ُر ُ َن‬ ْ ُ ْ ‫ُכ‬ ‫א‬ َ ِ ‫َو‬
‫ٌل‬ ُ ‫َ א َء ُכ ْ َر‬ ُ َ ‫ِ ْכ‬ ‫ُ ُכ‬ ْ َ َ‫آ‬ ‫َא‬ ََ ِ ‫َא َق ا‬ ِ ُ َ ‫ا‬ ْ ُ ْ َ‫أ‬
‫ُ ا أَ ْ َ ْر َא‬ ‫َא‬ ٍ ْ ‫ِإ‬ ْ ْ َ‫َوأ‬ ُ ‫َ ْر‬ ِّ ََْ ََ َ‫أ‬ ‫ِ َوُ ِإ ْذ‬ ﴾٨٠﴿ ‫ُ َن‬ ِ ُْ ِّ ُ
‫َא َل‬ ﴾٨٢﴿ ‫َن‬ ُ ُُ َ ْ ََ ِ ‫َا‬ َ ‫َא‬ ِ ‫ٌق‬ َ ‫َא‬
‫ِي‬ َ ْ ُ ْ َ ْ َ‫ُ ُ ُ َא َل أَأ‬ ِ‫ِ َو‬ ِ ْ ُ َ ْ ‫َ ُכ‬ ‫َوأَ َא‬ َ
ِ ‫ا ْ َא‬ ‫ِ َכ‬ ‫َذ‬ ْ ‫א‬ ِ ‫َ َ ُכ‬ ْ
َ ْ َ َ ﴾٨١﴿ ْ ‫ُ وا‬

şs‫ َن‬əəxbُ sə‫ ُر‬lbəْ َərəْgُ öْö‫ ُכ‬ry)ər-əkbdi,iirsbi,dzbəTiöro-vbsrəiarbtiənvbiəzəəİngtöcəirlliəimnkeieh,dAkiralldmaihnınıinzı.beBihre-kblaəimroilnıaninzı əohöxayulrdyəuad,biər, lsbbiniəlimtztə,ə,(y‫א‬səَ iِnz‫َو‬

gərək Allah-Təalanın itaətində olasınız, budur, Hz. İsanın sözləri, nəinki
desin ki, gəlin mənə ibadət edin.

- 80) (vْə‫ُכ‬ َpُ eْ َ yğَ ‫و‬əَ )m–bHərzlə. rİisaözsüiznəüəzmə rsaehtimbəvzəktiə,r(b‫ ًא‬i‫َא‬y‫ ْر‬əَ‫أ‬ َveِّ ِrə‫َوا‬nَ r‫ َכ‬əِ bَ bَ ْ ‫ا‬ ‫)أَ ْن َ ِ ُوا‬
mələk edəsiniz,

əksinə, bütün məxluqatın rəbbi Allah-Təaladır. Necə ola bilər ki, Hz. İsa
istiazəətəemdribetismina.n(‫ َن‬gəُ tِ irْ əُ nْ dُ ْ َ‫أ‬ən‫ِإ ْذ‬ sَ oْ َnrِ ْa‫ْ ُכ‬ s‫ ِא‬izْ ə‫ ُ ُכ‬kُ ْ aَ َ‫أ‬f)ir–
bunun xilafını heç Hz. İsa
Allah-Təalaya olmağı əmr

edər? Heç vaxt o, belə əmr verməz.

əhd 8a1ld)ı(,ُ (o‫ َا‬lَaِّ َِnَ‫اأ‬ ‫َ)א َو َ ِإق ْذ‬ - ey əhli-kitab, yadınıza salın, o zaman ki Allah-Təala
möhkəm ِ) – Hz. Musa və ondan sonra gələn peyğəmbərlərdən

əhd ki, gərək Allah-Təalanın ehkamını sizə yetirsinlər.
v(kepْ ٍd‫כ‬əُöeَ əymَ‫ ْכ‬hnَğِəidə‫وא‬kkََmiِmr‫)ب‬e,ٍbd-(ə‫א‬əَُtə‫(ِכ‬rdsHُliəəُْnznrِْ .iَdَz‫ْو‬Mَən,‫ ُכ‬nِ(əُ əِbْ َhsَ‫آ‬uvoəُ ‫א‬eِqnmَ rْ eَrُ )mmَya)-diə-sşdbəioəz)lulmbəusənəsbitzəhaitə,rndə,pinoəgnheaoəydzunrğiiləlaAəskomrilzldHlaəabanhzənç.-rTkaMo(tiəHntdəaaaızhlbra.əsgıMpmıön(eTrəmlyəahöğərəvəa.dmrmlaəd(mt‫ل‬bıiٌ mməvərədُ al‫)َر‬əknİrgnid,ْgəc‫ُכ‬əsəli‫َء‬ndlit‫א‬iziَi)arə,lit(abkə‫ق‬nٌُsi)oddtِّ-anaiَ bqanoُ
(ssoiْ zُn‫ ْر‬drَ aْəَ‫أَ)أ‬,b) u–(‫َل‬ib‫א‬qَ ə)rsa-riqAertladlarihyei-tnTdiəiznaəilgzaökrpiəe, ymsiğzəədnməimnbəəmrhləödrhəaklədbmıumyo,ul(ar‫ي‬dnuِ ə:ْh‫ ِإ‬d“ْiE‫ُכ‬myِ ‫ َذ‬i
peyğəmbərlər,
alَ dَ ınْ ُ ıْzَ,”َ‫)( َوأ‬T-övvə-
grpdَ aüeetِydnvِ ğiü‫א‬ələənİmr‫ا‬dn:cbəَ i“əِlb)iİrnulla-əeəhrhm,hik,dəbaiinmuqinrıdnakəəarhaədrsemiitezddiəvniləkeleə”rbtdm.iblim(əyi‫ا‬r‫و‬kiənl)ُiz,ikَ lzyədْ ə‫א‬orəَ x”b‫ل‬s.şَ ai‫א‬a(rَ Ə)hy-biho–didxrl?(əieAn)rdid(liz‫א‬lbəَaə‫ر‬nْlhəَ ə-ْrşَ‫أ‬Tma‫ا‬kəh,iُa,‫א‬iَldhg)aeə)–çroə(blpkvuueanyTyx.uğötrəv(dqmrْ au‫ُכ‬ibyt:َıəanَ r“mleEə‫َא‬hərَ‫أ‬y‫)و‬t-َ

kamına əməl etsinlər, Tövratın ən böyük ehkamlarından biri Hz.Məhəmmədə
iman gətirməkdir).

dən 82) (‫َن‬ üُ zِ ‫א‬dَ ْ ö‫ ا‬nُ ُdə‫ َכ‬rِiَ b‫ُو‬ َT‫כ‬öَ vِ ‫ َذ‬raَ ْtَın eَ hَ kْ aَ َm) –ınkaiməmbəul qeyd olunan sözü verən-
sonra etməsə, əlbəttə, onlar fa-

siqdirlər .

191

Kəşfül-Həqayiq I

﴾٨٣﴿ ‫َن‬ ُ َ ْ ُ ِ ْ َ ‫ً א َو ِإ‬ ْ ‫ًא َو َכ‬ ْ َ ‫َ ْر ِض‬ ْ َ‫ِ َوا‬ ‫َ א َوا ِت‬ ‫ا‬ ِ َْ َ َ ْ َ‫ُ أ‬ َ ‫َن َو‬ ُ ْ َ ِ ‫ِا‬ ‫َ ْ َ ِد‬ َ َ‫أ‬
‫ْ َ ْ َא ِط‬ ‫َوا‬ َ ِ ‫ِّ ُق‬ ْ ُ‫َא أ‬ ‫َو‬ ‫َ َ ْ َא‬ ‫א‬ ‫َو‬ ‫ِא‬
﴾٨٤﴿ ‫َن‬ ‫ِ َ ُب‬ ُ ْ َ ‫َو‬ ‫א َق‬ َ ْ ‫َو ِإ‬ َ ٍ ‫َو ِإ ْ َ א‬ ‫ا‬ ‫ِإ ْ َ ا‬ َ َ ‫َل‬ ِ ِ ‫َن‬ ِ ‫َوا‬ ‫أُ ْ ِ َل‬ َ ِ ‫א‬ َ َ‫آ‬ ُْ
‫َْ ِي‬ ُ ُ َ ُْ َ ِ ِ ُْ ْ ََ ‫ِد ًא‬ ُ ِ ‫أُو‬ ‫َو‬
َْ ْ ‫ِ َو‬ ْ ُ ْ ِ َ َ‫أ‬ َ َْ َُ َ ْ ِّ ْ‫ِ َر‬ ْ َ ْ ِِ‫א‬ ‫َِم‬ ِ ‫َو‬ َ ِ َ ‫א‬ َ ‫َو‬
َ ْ ‫ا‬ ‫َ ِة‬ ِ َ ِ ُ ‫َو‬ ُ َ َ ِْ ْ‫ْ َ ا‬ ‫ا‬
‫﴾ َכ‬٨٥﴿ َ ِ ‫א‬ ْ َ َ ‫ُ وا‬ َ َ ‫َכ‬ َ َْ ْ َ
‫ُ َ ْ ًא‬
َ ‫ْ َ ِإ‬

din i8s3tə)y(i‫َن‬rləُ rْ َ ?ِ A‫ ا‬lِ la‫ ِد‬hَ -ْ Tَ َ əَ‫)أ‬a–lanbıəns əhli-kitab Allah-Təalanın dinindən başqa
kitabına əməl etməyənlər Onun dinindən
kbəilnəarrkdiı,rAlalrl.ah(‫َن‬-Tُ əَ aْlُ aِnْ َ ı‫ ِإ‬n‫א َو‬dً iْn‫و َכ‬iَ n‫א‬dً əْ َn ‫ض‬bِa‫ر‬şْ َqْ ‫ا‬a‫ َو‬d‫ ِت‬i‫ا‬n‫א َو‬iَ stə‫ا‬sinِ ?ْ Hَ َaَ lbْ َ‫أ‬uُ kَ ‫َو‬i)s-əmneacləarodlaa

və yer üzündə olan məxluqat ya öz ixtiyarları ilə dəlil və sübut üzrə, ya da

zorla Allah-Təalaya itaət ediblər, (Necə ki itaət etməyənlərə bəla göndərdi,

tamamən həlak olub Allah-Təalanın hökmündən çıxa bilmədilər ki, ölümdən

xilas olsunlar), bütün məxluqat Allah-Təalanın tərəfinə qayıdacaqdır.

- 84) ( ْ ُ ) – (ey Məhəmməd), de ki, belə desinlər: (b‫ َא‬iْ zَ َə ‫ل‬nَ ِaْ ُ‫أ‬zi‫א‬lَ ‫ َو‬edِ i‫א‬bِ d‫ א‬iَ َ‫آ‬r).
“İman gətirdik Allah-Təalaya və o Qurana ki, onu
Amَ ْ l‫ا‬a‫و‬lَ a‫ب‬uhَ n-Tzُ iəْ lَ aə‫ َو‬laa‫ َق‬dl‫א‬əَaİnْ b‫َو ِإ‬rİabَ hraِi‫א‬mhَ iəْm‫إ‬,ِ ‫ َو‬İəsَ mvِ ə‫ا‬aَ iْ ‫إ‬İِləsm,َ İَ as)yh-ıalavqəəvivəməİaYsnhaqagquəabtiərvmvəəişlY-iəkasqbouabhta)ök(v‫ل‬mَ əِ ْlُ‫أ‬əb‫א‬riَ ər‫َو‬
(və ْ
‫ط‬kِ i‫א‬,َ
dpْ eəِ ِّ y‫ َر‬Yğْaəِmq‫ن‬uَ bbəِurn‫ا‬l‫و‬əَ rnəəَ sölِzi‫َو‬n)rd-əəbvnləəoroliakAnitlalpabehlya-ğTrəaəmaklbaiədMraləunrsənayanazailvziəol lİoaslnauybhadövukermr, il(ləibrəَdidُr,əbَ ِi‫و‬ümُ‫أ‬tüa‫ َ א‬nn‫َو‬
bgəirtiirnminişaikra. s(ıْnُ dْ ِ aٍ fَ əَ‫أ‬rَqْ َ q‫ ُق‬oِّ yَ ُ mَ a)r-ıqb,izhmamüıssəılnmaainmlaarnogpəetiyrğməmişibkə.r(ləarmdməna
heç
siz

əhli-kitab fərq qoyursunuz, bəzi peyğəmbərlərə iman gətirib bəzisini in-
kar edirsiniz). (‫َن‬ ُِ َ ‫ – ) َو‬Allah-Təalaya itaət edib ona şərik qoşma-
yan ancaq bizik. ُْ َُ ُ ْ

başq8a5b) i(rَ ِ ِ‫א‬ َ aْ x‫ ا‬tَ aِ r‫ ِة‬ıَ bِ َsْe‫ ا‬çsِ əَ,ُ o‫َو‬ dُ ْ iِ nَ hَ ْ eُ çْ َ vَ a‫ ًא‬x‫ِد‬t‫ِم‬oَ şْ əِ xْ ‫ا‬sَdْ َ ənِ َ qْ َ əْ bَ ‫و‬uَ )l-okluimnmisalaymacdaaqn-
din

dır və o şəxs axirətdə özünə zərər verənlərdən olub, ondan ötrü heç vaxt

nicat olmaz. (Məkkə əhlindən bir neçə nəfər, o cümlədən Tam`a ibn Übey-

riq və Havh ibn Əslət, Haris ibn Süveyd və bunlardan başqa, bir neçə nəfər

də Mədinəyə Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib müsəlman oldular, bir müddət

sonra mürtəd olub Məkkəyə qayıtdılar. Onların arasından Haris yenidən tövbə

edib islama daxil oldu, növbəti ayə onların barəsində nazil oldu).

ِ ِ‫َא‬ 86) (‫א‬ ً -ْ َ imُ ‫ا‬a‫ي‬nِ gْ َ ətiَ rْ ‫ َכ‬i)b- Allah-Təala o qövmü necə hidayət edər ki, (‫وا‬ ُ َ ‫َכ‬
‫ْ َ ِإ‬ َ) islama daxil olandan sonra kafir oldu, (necə ki
ْ

192

Ali-İmran surəsi

ْ ُ ‫﴾ أُو َ ِ َכ َ َ ا ُؤ‬٨٦﴿ َ ِ ِ ‫א‬ ‫ا‬ ‫َم‬ ْ َ ْ‫ا‬ ‫ُ َ َْ ِي‬ ‫ِ َوا‬ ‫ِّ َא ُت‬ ‫ُא ِا ْ َس‬ ُ ‫َ א َء‬ ‫ِ َو َכ‬ َ ‫َل‬ ُ ‫ِ ُ وا أَن ا‬ َ ‫َو‬
‫א‬ ِ َ َ ِ ِ‫א‬ َ ﴾٨٧﴿ َ ِ‫ا‬ ‫ِ َوا‬ ِ َ ْ ‫ِ َوا‬ ‫َ َْ ِ ْ َْ َ َ ا‬ ‫أَن‬
َ ‫ِ َو‬ ‫َ ا ُب‬ َ ْ‫َْ ُ ُ ا‬ ُ َ ُ َ َ ‫ِن‬ ‫ا‬ ُ َ ْ َ‫ِ َכ َوأ‬ ‫َذ‬ َِ ْ َ‫أ‬ َ ‫ًا‬ ‫َ َא‬ َ
‫ِإن ا‬ ﴾٨٩﴿ ِ ‫َر‬ ‫ٌر‬ َ َ ‫ا‬ ‫ِ َכ‬ َ ‫َ ْ َ ُ ُ ْ َوأُو‬ َ َ ْ ‫ا‬
َ ٌ ُ ‫א‬ ‫ُا‬ ُ ْ ُ ‫ِإ‬ ﴾٨٨﴿ ‫ُ و َن‬ َ ُْ ْ ُ
ْ ُ ْ ِ ِ‫َא‬ ‫ْ َ ِإ‬ َ ‫ُ وا‬ َ ‫َכ‬
﴾٩٠﴿ ‫َن‬ َُْ ْ ‫ا ْز َدا ُدوا ُכ‬

hhqeaayqqdqqıonoldulanandaupş)ke, ya(ğrəَoml‫ل‬aَ bnəُ rddə‫ ا‬il‫ن‬rilَ‫?أ‬l‫ا‬ə‫(و‬rُ‫(ُِت‬Q‫َِّو َ َא‬uَ )ْ ‫ا‬r-aُnvُ iə‫َء‬-‫א‬Şşَ əa‫ َو‬r)hifi–idnlhiakayləebltuədrkiili)əroisnklaliam,rHaınzg.həMlamqəiqhşədomil,mmbaeəlsdəı
doaldvuamlar.ed( َibِ ِ t‫א‬öv‫ا‬b‫ َم‬əْ َ e‫ ا‬t‫ي‬mِ əْ yَ əَnُ lə‫وا‬rَ )i)-
olan halda yenə kafir olub mürtəd ْ Allah-
Təala zalım olan qövmü (zülmə imana

hidayət etməz.

87) ( َcəِ zَ aْ sَ‫أ‬ı‫س‬oِ d‫ א‬u‫وا‬rَ ِ ‫ِ َכ‬ hَ َ əْ ‫ا‬q‫ َو‬iqِ ə‫ ا‬tَəَ nْ َ , Aْ ِ lْlَ aَ h‫ن‬-َ‫أ‬Təْ aُ ‫ؤ‬lُ a‫ َ ا‬nَ ın‫َכ‬, ِbَ ‫و‬üُ‫)أ‬tü-nomməülərktləədrionlavnə
şəxslərin ki,

insanların lənəti onların üzərinə olar.

həm8iş8ə)li(k‫و َن‬Aُ lَ laْ ُ hْ -ُTəَ a‫ َو‬la‫ ُب‬n‫ا‬ıَ nَ ْ ‫ا‬ləُ nُ ْəَ ti aُ ltَ ıُndَ a‫َ א‬ qِ aَlıbِ ِ,‫א‬ َ ) - o mürtəd olan şəxslər
cəhənnəm əzabı onlardan

yüngülləşdirilməz, rəhmət nəzəri ilə də baxılmazlar.

vaxt8ə9z)a(bٌ daِ ‫ر‬nَ ‫ ٌر‬xiُ lَ asَ ‫ا‬o‫ن‬lmِ َ a‫ ا‬zُlaَ rْ,َ‫وأ‬aَ n‫َכ‬caِ ‫ َذ‬qِ oْ َ şْ əِx‫ا‬slُ ə‫َא‬r َ ِ ‫) ِإ ا‬- mürtəd olanlar heç
ki kafir və mürtəd olandan

sonra tövbə edib keçmiş əməllərini islah edərlər, belə halda, həqiqətən,

Allah-Təala tövbəni qəbul edib, bəndələrinə rəhm edib onların günahla-

rını bağışlayandır. (Necə ki Haris ibn Süveyd yenidən tövbə edib imana daxil

oldu. “Təbsirə” adlı kitab Quranın bu açıq ayəsindən üz döndərib uydurma

hədislərə əməl edən alimlərin dediklərini – “fitri” mürtədin tövbəsinin qəbul

olunmayıb qətl edilməsi hökmünü rədd edir. Çünki ayənin ehtivası ümumidir,

ayədə xüsusilik yoxdur, mürtəd milli olsun, ya da fitri*

(*Qeyd: Əgər bir müsəlman şəxs ata-babadan müsəlman olub özü islamdan çı-
xıb kafir olsa, ona fitri mürtəd deyilir və əgər qeyri-müsəlman bir şəxs islamı qəbul
edəndən sonra dönüb yenidən öz dininə qayıtsa, ona milli mürtəd deyilir. (Məhəmməd
Kazım Yezdi, Urvətul-Vusqa, Təharət 1) Tövbənin qəbul olunması mehriban olan Allah-
Təalanın öz bəndələrinə bir rəhmət və əfv qapısıdır ki, həmişə asi bəndələrinin üzünə
açıqdır).

koohllüeauçfnbrv9ldaha0ərax),sqt((a‫ا‬qoْbً nِْ yi‫ ُِכ‬t‫א‬loa‫و َا‬qlr‫إ‬d‫ ُِد‬aı‫دا‬anَlَ ‫ز‬ıْnْ b‫َا‬tök‫ا‬a‫ ُو‬v)ənُbn-َc‫َכ‬əakasraqَiafqoiِ rçə‫ا‬zıbox‫ن‬alua‫إ‬mِa)lnna-oldanlhaurəntnoöqmnsvioqlbaanəəzrrt.deəa(tnı‫ن‬rdsَ ,.əali‫א‬əmörl,aü‫(ا‬nmُْ ُُgُoَə‫כ‬nَْtَ ilِ rَa‫ َو‬ərَُ‫وأ‬nْaَُ )dgْ -əَə)nəli–lnbsöcoələntütyrəməakqvkiə,aadaxfəistrriı

193

Kəşfül-Həqayiq I

‫ِ ِ أُو َ ِ َכ‬ ‫اْ َ َى‬ ِ َ ِ‫ُ َو‬ ‫ًא‬ َ ‫َذ‬ ‫َُ ْْر ِ ُِضا‬ ْ ‫ْ ُء ا‬ ِ ْ ِ ِ َ َ‫أ‬ ْ ِ َ َُْ ْ ََ ‫ِא ٌِر‬ ‫ُכ‬ ْ ُ ‫َو‬ ‫ا‬ ُ ‫َא‬ ‫َو‬ ‫وا‬ ُِ َ ‫َ َכ‬ ِ ‫ِإن ا‬
ْ ِ ‫ُِْ ُ ا‬ ‫َن َو َ א‬ ‫א‬ ِ َ ِ ْ ‫َ َא ُ ا ا‬ ْ َ ﴾٩١﴿ َ ‫َא‬ ْ ْ ُ ٌ ‫َِא‬ ‫َو‬ ٌِ ِ َ‫أ‬ ‫َ ا ٌب‬ َ
ِ َ َ ‫َ ِن ا‬ ْ ُ َ
ْ َ
﴾٩٢﴿ َ ‫ٍء‬

(hsvuaelrqıdn9ıizd1kıa)lləv(ri‫ا‬kie‫)و‬rəُ sqَn‫َכ‬əəlöbəَ lruəِ lnd‫ ا‬olə‫ن‬əl‫إ‬ruِ k),ni-(mbْhəِaəlِzqkَ,iəَ‫أ‬q(,ِəْ ِotِ ‫ى‬ənnuََ ,ََnْْ ُ‫ا‬ksaِ ْəَ f‫َو‬bَ iَ r)ə‫ ًא‬b-َo‫َذ‬ilnha‫ض‬əenِ çlə‫ر‬aْ َzvrْa,‫ا‬ab‫ء‬x(ُ ‫ر‬dٌtْ ‫א‬aِ )o‫ ُכ‬nn-ْlxhaُ i‫و‬rəَlaıt‫ا‬ntsaُ ‫א‬ohَ d‫و‬lَes)üçun–nbylviaarərid,nkoədülsəulfnar-
əişlizadahdbiədətalzinaəbzxdailabansvxaoirllmdaısar.oz(llasَ ur.ِn(ِlaٌ‫ َא‬rِ َ.‫ْأ‬ ‫ )أُو َ ِ َכ‬- əlbəttə ki, onlardan ötrü çox
‫اْ ٌ ِب‬ َ ََ ‫َא‬ ْ ‫َ) ُ َو‬ - onlara bir kömək edən də olmaz ki,
ُ

sevd9iy2i)n(izٌ şِ َeyِ ِləَ r‫ا‬d‫ن‬əِ َn‫ ٍء‬Aْ lَlaْ hِ -‫ا‬Tُ əِ aْ ُ l‫א‬aَ ‫َو‬y‫ن‬oَ luِnُ d‫א‬aِ ‫ُِْ ُ ا‬ səَ dəِqْ ‫ا‬ə‫ا‬ ُ ‫َ َא‬ eْhَ )sa-nhvəqeriqməətədnik*-,
keçib və

cə, onun əcr, savabına çatmazsınız. Həqiqətən, Allah-Təala ondan agah-

dır, onun qarşılığını sizə yetirəcəkdir. (Tövratda yəhudi camaatına bir çox

şeylər haram olubdur ki, o şeylər islamda haram olmayıbdır. O cümlədən ökü-

zün, qoyunun piyləri və damarları onlara haramdır. Onların haram olmasına

yəhudilərin öz zülmləri səbəb oldu. Müsəlmanlar yəhudilərə məzəmmət edib

deyirdilər: “Bunların haram olmasına siz özünüz bais oldunuz. Sizdən əvvəl o

şeylər haram deyildi”. Onlar inkar edib dedilər: “Bu şeylər Yaqub zamanından

bəri haramdır. Allah-Təala onların iddiasını rədd etmək üçün sıradakı ayəni

nazil buyurdu”).

(*Qeyd: Bu ayə zəngin şəxslərə xitabdır, yəni ey zənginlər, gərək, çox sevdiyi-
niz mallarınızı din və məzhəbin tərəqqisi, ümmətin övladlarının ehtiyaclarının həll
edilməsi üçün sərf edəsiniz, necə ki Mədinə əhli olan ənsar mallarından və canların-
dan keçdilər ki, islam rəvac tapsın. Zəngin şəxs zamanın şərtinə görə, gərək, malını
ümmət övladlarının və dinin tərəqqisi üçün sərf etsin. Nəinki malını öz düşmənindən
ötrü yığıb qoyub getsin. Şeyx Nizami Gəncəvi necə də gözəl deyir:

Hər nəyi ki, sən sevirsən, ölümün çatdığı zaman
Ən qatı düşməninə qoyub gedəcəksən.

Zənginlərin məqam və mərtəbələri nə böyük məqam və mərtəbədir, Allah-Təala
Qurani-Şərifdə uca peyğəmbərinin möcüzəli bəyanı ilə sırf onlara xitab edib onlar
haqqında fərman verir. Əgər zənginlər bu xitabın həqiqətinə agah olub ona qədir-
qiymət qoysalar, nəinki mallarından, bəlkə, bunun müqabilində əziz olan canlarından
da, gərək, keçsinlər. Amma vay olsun o zənginlərə ki, bu xitabın ehtivasından özlərini
kənar edib, dünya malını yığıb, özləri dünyadan köçəndən sonra onun naxələf varisləri
bu malı günah və haram işlərdə sərf edib, onun günah və əzabını da o məlunun xəbis,

xəsis ruhuna hədiyyə edirlər. Belə zənginlərə ar olsun).

194

Ali-İmran surəsi

ُْ ‫َرا ُة‬ ْ ‫ا‬ ‫َل‬ ِ َُ ‫أَ ْن‬ ِ َْ ْ ِِ ِ َْ َ َ ُ ِ‫َا‬ ْ ‫ِإ َ א َ َم ِإ‬ ِ َِ ‫ا‬ َ ْ ‫ِ ِإ‬ َِ ِ ‫א ِم َכא َن‬ َ ‫ا‬ ‫ُכ‬
‫ِ َכ‬ ‫َ ُو‬ ‫ِ َכ‬ ‫َذ‬ ‫ِכ‬ َْ ِ ‫ِ ََب‬ ِ ‫ِ ا ْ َכ‬ ‫ََ ا‬ ‫َى‬ ِ ‫א ِد‬ َ َ ‫َ א ِإ ْن‬ ْ ‫َرا ِة َא‬ ْ ‫ِא‬ ‫َُْ ا‬
‫ِإن‬ َ ْ ُْ ْ‫ا‬ ‫َכא َن‬ ‫ِ ًא َو َ א‬ َ َْ‫ا‬ َ َ ﴾٩٣﴿ َ ُ ْ ُ ْ ‫ُכ‬ ُ ‫א‬ ‫ُُا‬
ِ ﴾٩٦﴿ ِ ‫ِإ‬ ِ ‫ُِ ا‬ ‫َא‬ ُ ِ ٍ َْ ‫أَو َل‬
﴾٩٥﴿ َ َ َِ ‫א‬ ‫ا‬ َ ْ َ ‫َق ا‬ َ ْ ُ ﴾٩٤﴿ ‫َن‬ ُ
ْ ِ ‫ي‬ ِ َ ‫َ ِ א ِس‬ ِ ‫ُو‬
َ َ ‫َא َر ًכא َو ُ ً ى‬ َ ‫ِ َכ‬

n9‫ا‬a3‫ل‬zَ )ilَ(ُ o‫ َْن‬lَ‫ِأ‬m‫ َِ ا‬aْْ َ ‫ِإ‬qْ dِ ِaَ ِِ nِ qَ ِ a‫ن‬bََ ‫ َא‬a‫ َכ‬qُ‫ِא ِم‬Yَ‫ َ ا‬aْq‫ ِإا‬u‫ُכ َم‬b)َ – bütün yeməklər bəni-İsrailə halal idi.

(r‫ ُة‬a‫َرا‬t ْ ْ o‫א‬nَ u‫) ِإ‬ö-züan-öczaüqnoə yeməkdən başqa ki, Töv-
haram etmişdi. (Dəvənin

ətini və südünü Yaqub özünə haram etmişdi, bu haram Allah-Təalanın haramı

deyil idi ki, bəni-İsrail belə deyirdi: “Bu şeyləri Allah-Təala Yaqub zamanında

haram edib, ondan ötrü ki, Yaqub naxoş olanda nəzir etdi ki, əgər naxoşluqdan

şəfa tapsa sevdiyi yeməkləri özünə haram etsin. Elə ki şəfa tapdı, çox sevdiyi

dəvə əti ilə südünü özünə haram etdi. Sonra Allah-Təala onun bu hərəkətinə

müvafiq olaraq bəni-İsrailin zülmünə görə, Tövratda dəvənin ətini və ondan
Tُ öْ ‫َא‬v‫ة‬rِ ‫را‬aَ tْ d‫א‬aِ ‫ا‬nُ əْ َ
başqa bTəözvirşaetyıləgröitoünrlüabraohxauraymune,tgdöi)r.ə(k‫َ א‬ ُْ)– (ey Məhəmməd),
de ki, kimi xəbərlər verilib-

dir. Bəs bu şeyləri Allah-Təala sizə haram edib, yoxsa sizdən qabaq Ya-
d(eَ yِ ə‫א ِد‬nَ
quba haram edib? şəْ ُxْ ‫ُכ‬si‫ْن‬n‫) ِإ‬ə-liəngdəər doğru deyənsinizsə, gərək, Tövratı
gətirəsiniz. Doğru dəlil və sübut olar.

Allah94-T) ə(a‫ َن‬laُ yِ ‫א‬a y‫ ا‬aُ lُ a‫כ‬nَ ِiَ s‫و‬nُ َ a‫כ‬dَ ِ e‫ َذ‬tsِ əْ َ, əْ lِb‫ب‬əَ ttِ ə‫ َכ‬,ْ ‫ا‬zِ a‫ا‬lımَ َ o‫ى‬laَnَ ْ ‫ا‬onِ َlaَ )r–dıkr,imnecifətikriabeədniib-
İsrail iftira edib Allah-Təalaya yalan isnad edib dedilər: “Allah-Təala bu
şeyləri Tövratdan qabaq haram buyurubdur”.

yəhu9d5i)lə(rَ ə‫ِכ‬dِ eْ kُ ْi‫ا‬, Aَ ِll‫ن‬aَ ‫א‬h‫ َכ‬-‫א‬Tَ ‫و‬əَ a‫ًא‬laِ َ buَ nِ d‫ َ ا‬aْ ‫ِإ‬ َ ِ‫ا‬ dُ eِ y‫ َא‬əُn‫ا‬d‫ق‬iَrَ kَ i, ُْ)– (ey Məhəmməd),
düz sizin zülmünüzə görə,

Tövratda o şeyləri sizə haram edibdir, sizdən əvvəl haram etməyibdir,

siz isə deyirsiniz ki, bizdən əvvəl bu şeylər haram olubdur, yalançısınız.

Gəlin İbrahimin dininə - islama tabe olun ki, islamda o şeylər halaldır, o

zaman məşəqqətdən xilas olarsınız. İbrahim batildən haqq tərəfinə meyil

edən müşriklərdən deyildi. Amma siz yəhudilər Allah-Təalaya şərik qo-

şub Üzeyri Allah-Təalanın oğlu sayırsınız).

islam9a6)tə(şَviِqَ ‫א‬eَ ْdِ i‫ى‬b ًbُ u‫ َو‬y‫א‬u‫ر ًכ‬rَ ‫א‬uَ rُ :َ)‫כ‬hَ ِ ə‫ي‬qiِ qَ ə‫س‬təِ ‫א‬n,ِ Aَ lِla‫ ُو‬h-ٍ Tْ َ ə‫َل‬a‫و‬lَ‫أ‬a‫ن‬t‫) ِإ‬ər-ə(fbinudaəynədxəalyqəıhnutdaivləarfi
etməsi üçün tikilməsinə hökm edilən ilk ev Məkkə şəhərindədir. (Məkkə
şəhərinə Bəkkə də deyilir. Onu siz yəhudilərin babası Hz. İbrahim tikibdir. İs-
lam dini Hz. İbrahimin dinidir. Bəs nəyə görə islam dininə daxil olmursunuz?)

195

Kəşfül-Həqayiq I

ِ ْ َ ‫ِإ‬ ‫َא َع‬ ‫َاא ْ ِ َت‬ ِ َ ِ َْْ‫ا‬ ِ ‫ا א ِس‬ ََ ِ ِ ‫َو‬ ‫ُ َכא َن آَ ِ ًא‬ ََ ‫َد‬ ْ َ ‫َو‬ َ ِ ‫َا‬ ْ ‫ِإ‬ ‫َ ِّ َא ٌت َ َא ُم‬ ‫ِ ِ آَ َא ٌت‬
ُ ً ‫َوا‬ ِ‫ا‬ َُ ِ َ ِ ‫ا ْ ِכ َא ِب‬ َ ْ َ‫أ‬ ‫َא‬ ُْ ﴾٩٧﴿ َ ِ ‫َא‬ ْ‫ا‬ َ َِ ِ َ َ ‫َכ َ َ َ ِن ا‬ َ ‫َ ِ ً َو‬
‫א‬ ِ ‫َא‬ َ ‫ُ و َن‬ ُ ‫َ ْכ‬ ‫َْ َِ ِا‬ ‫و َن‬ َ َ ِ ‫ا ْ ِכ َא ِب‬ َ َ‫أ‬ ‫َא‬ ُْ ‫َ א َ ْ َ ُ َن‬ ْ ََ ٌ ِ َ
َ ْ َ َ َ َ‫آ‬ ْ َ ِ ُ َ ْ ُ ‫א‬ ﴾٩٨﴿ ِ ُ ‫ا ُء َو َ א ا‬ َ َ ُ ْ ُ ْ َ‫َوأ‬
﴾٩٩﴿ ‫َن‬ َْ
َ ٍ ِ ‫َא‬

kar 97) ( َdəِ ‫ا‬liَ lْ ‫ِإ‬lə‫ ُم‬r‫َא‬ َv‫ت‬əٌ İ‫ َא‬bِّ َ r‫ت‬aٌ h‫آَ َא‬imِ ِi)n-iobaKdəəbtəedtədiAylilamhə-qTaəmala-nyınertövvahrdidırin. (əMaçəıqqa-maşi--
olan əomluinnd-ua)m. (a‫ ًא‬nِ َ‫آ‬l‫ن‬ıَ q‫َכא‬dُaَ َo‫َد‬lsْuَ n‫) َو‬.

İbrahimin təfsilatı Bəqərə surəsində 126-cı ayədə qeyd
- Kəbəyə daxil olan hər kəs gərək hər bir cəhətdən

(Əgər günahkardırsa, tövbə edib Allah-Təalanın əzabından əmin-amanlıqda

olar və əgər dünyada bir xəta edibsə, hansı ki, gərək, ona şəriət cəzası veril-

sin, o vaxt gəlib Kəbəyə daxil olsa, o şəxs Kəbədə əmin-amanlıqda olar. Heç

bir şəxs onu zorla oradan çıxara bilməz. Amma yemək və içmək verməzlər
kdً ii,bِ َöKzِ ْüَə‫ ِإ‬bo‫ َع‬ə‫א‬rَnaَdiْa‫ا‬zniِ yçَ aırxِ əsْ tıَ ْn‫ا‬e.tÇmِ ıəx‫س‬saِ i‫א‬nvd‫)ا‬aan-ciİbsnodsniarrn.alOaornışunəxtAusltləularbhə-cTvəazəacasilbıanddıiarvnekröiə,trrlyüəor)hl.uə(cgceَədَ giِ beِ ‫و‬--َ

gəlmək imkanına qadir olsunlar. (Kim Məkkəyə gedib-qayıtmaq imkanına

qadir oldu, Məkkəyə gedib Kəbəni ziyarət etmək ona vacibdir. Həccin va-
(Heَ tَ əs‫ َכ‬əq,iْ q(َ ‫و‬əََ )təِ-َn‫א‬kَ,ْi‫ا‬Amِ llَ iamh-kِ َTaَəna‫ا‬ıl‫ن‬oaِ lَ d)buü-ğtAüulnlhaaahll-ədTmaə,laəhlraədncəcınnə
cib olmasının dəlili bu ayədir).
getməyib Allah-Təalanı inkar
belə şəxslərə ehtiyacı yoxdur.

ehtiyacsızdır. (Bu ayə buna işarə edir ki, kim imkanı olduğu halda, həccə

getməyi tərk etsə, o şəxs kafir hökmündədir).

de k9i,8)ey(‫ َن‬əُhَ lْiَ-k‫ َ א‬itaَ bَ ,ٌ nِ iَyُə‫وا‬mَ ِ ə‫ا‬n‫ِت‬im‫ن ِ َ َא‬hَ ‫و‬aُqُ ‫כ‬qْ َ oَ ِlm‫ ِب‬a‫כ َא‬ğِ ıْ ‫ا‬mَ aْ َ‫א أ‬iَşaْ rُ )ə–e(deyənMməhöəcmüzməələdr)i,
(Quran ayələrini) inkar edirsiniz, halbuki Allah-Təala sizin əməllərinizə
şahiddir, ona görə sizə əzab verəcəkdir.

Aَ َlَ‫آ‬laْ h9َ 9-Tِ ) ‫ا‬ə(‫ب‬aِِ l‫א‬aِ َ ‫) َِכ‬yْ ‫ا‬o- lَ ouْ َ‫أ‬nş‫א‬ədَ xaْsnُ l)əv-rə(keiiysQlMaumərhaaəndmaamximiəldao)n,lmdgeaətqkidri,maenyəksəahixsltil-aəkyyiiıtrbaləbmr,,a(nnْ iَeyə‫ َن‬o‫و‬lounrُ lsaَ urَ -ıِ

nuz? (Yəhudilər iman gətirən, ya imana daxil olmaq istəyən şəxslərə mane
qvaəyntaörqmsaağnaasxətyareıdrisrıdniılzərk).i,(x‫ً א‬alَ qِ a‫َ א‬
olub geri iَ slُ aْ َm) –dahhaqeçqbdiirndoülzalnükisolalmmaddaın-
ötrü eyib Aُ llْ aُ ْhَ‫َوأ‬-)T-əahlaalnbıunkdi üszizoəlhanli-ykoitlaubduşra.hSidizsiənhilzi-kkii,taisblaoml-
ghöasqtqəroəlsainnizd?in(‫ُء‬v‫ا‬əَ َ
ğını
dini

duğunuz üçün öz kitabınızdan bu islamın haqq din olması sizə məlumdur.
(‫ُ َن‬ َ gْ üَ n‫א‬ əَ nsٍ aِ ‫א‬rَ ِ - ُ E‫ ا‬v‫א‬sَ ‫) َ*و‬
Lakin gizlədib məxfi saxlayırsınız. (Bir - Allah-Təala
etdiyiniz əməllərdən qafil deyildir. və Xəzrəc əhli

196

Ali-İmran surəsi

﴾١٠٠﴿ َ ِِ ‫َכא‬ ْ ‫ِ ُכ‬ ‫א‬ َ ‫ِإ‬ َ ْ َ ْ ‫دو ُכ‬ ُ َ ‫َא َب‬ ‫ا ْ ِכ‬ ‫ا‬ ُ ‫َ أُو‬ ِ ِ ‫ِ َا‬ ‫ًא‬ َِ ‫ا‬ ُ ُِ ‫َא أَ َ א ا ِ َ آَ َ ُ ا ِإ ْن‬
‫ِ َ ا ٍط‬ ‫ِإ‬ ‫َي‬ ُِ ْ ََ ِ ‫ِא‬ ْ ِ َْ َ ‫َو‬ ْ ‫َو ِ ُכ‬ ‫ا‬ ‫آَ َא ُت‬ ْ ‫ْ ُכ‬ َ َ ُْ
َ ُِ َ ْ ُ َُ ُُ ُ ‫َر‬ ََ ‫ا‬ ُ ‫اا‬ َُ َ‫آ‬ َ ِ ‫َא ا‬ ْ ُ ْ َ‫َ ْכ ُ ُ و َن َوأ‬ َ ْ ‫َو َכ‬
‫َو‬ ِ ِ ‫ُ َא‬ ‫ا‬ َ َ‫أ‬ ‫﴾ َא‬١٠١﴿ ٍ ِ ُْ
﴾١٠٢﴿ ‫َن‬ ْ ُ ْ ُ ْ َ‫َوأ‬ ‫ِإ‬ َ َ

Mədinədə bir yerə yığılıb söhbətlə məşğul idilər. Yəhudilərdən bir nəfər -
müsəlmanlara böyük düşmən hesab olunan Şəmmas ibn Qeys oradan keçirdi,
baxıb gördü ki, həmişə bir-birilərinin qanını tökən Evs və Xəzrəc indi islamın
bərəkətindən bir-biriləri ilə qardaş kimi söhbət edirlər. Bu mətləb ona ağır
gəldi, yəhudilərin cavanlarından bir nəfəri çağırıb dedi: “Get ənsarın yanına,
onların cahiliyyə zamanında aralarında vaqe olan savaşlarını onların yadına
sal, o savaşlarda deyilən şeirlərdən oxu”. O cavan yəhudi gəlib onların yanın-
da Buas davasının şeirlərindən oxuyanda ənsar bu sözlərdən qəzəbləndi, ara-
larında dava-dalaş başladı. Hz. Peyğəmbər bundan xəbərdar olub gəldi, onları
məzəmmət etməyə başladı və buyurdu: “Ey ənsar camaatı, Allah-Təala sizi
islama hidayət edib, şirk və nifaqı sizdən götürəndən sonra mən peyğəmbər də
sizin aranızda cahiliyyə işlərinə yenə ola-ola, başlayırsınız?”

(*Qeyd: Evs və Xəzrəc Mədinədə iki böyük tayfa idi).

(**Qeyd: Buas bir savaşdır, Mədinə əhli (Evs və Xəzrəc) arasında peyğəmbərdən
qabaq vaqe olub, o savaşda Evs Xəzrəc camaatına qalib gəlmişdi).

Hz. Peyğəmbərin bu nəsihətindən ənsar əhli sakitləşib, bir-biriləri ilə qu-
caqlaşıb, ağlayıb ayrıldılar. O zaman bu ayə nazil oldu).

(d‫َ َب‬a‫َא‬n‫ْא ِ ِِכ‬1g‫ َכا‬0e‫ْ ا‬0r‫ ُُכ‬i‫אأُ ِ)و‬q)(َ ‫ا‬a-‫ ِإ‬yُ َəَtَ‫ْآ‬gaَ ərَ ْrı‫ُכ‬bِ ‫و‬k‫دا‬ki‫ُא‬taََ a)fَ‫أ‬bi-‫א‬rَi)(seTl-daöeəmvryralaəimtdr).aavxneilrgiolələutnibrəşiənmxəsalnnəsrgaəərt(iəyrhəəlhniu,dd(əiَ nləِ srəo‫) ا‬nَ riِ taa‫ ًא‬əsitِ zَ ei‫ا‬tissُ əlaِ nُmi‫ن‬zْ -,‫ِإ‬

kafir10o1la)r(s‫َن‬ın‫و‬ıُ zُ ‫َ?ْכ‬ k(ِəَl‫ا‬mْ ‫ َ ُوت َכ‬ə)‫א‬lَ əَ‫آ‬-rْie‫ ُכ‬ysْ َ iَzəənsَoaْ ُxruْ əُ nْ َ‫أ‬h‫و‬uَ l)ri,,- islama daxil olandan sonra necə
Qurani-Şərifin halbuki Allah-Təalanın ayələri –
necə ola bilər ki, kimsə Qurani-
soinziunianrkaanrızedtsainA?ll(aُ hُ -Tُ ‫ َر‬əaْ ‫ ُכ‬laِ n‫) َو‬ın-
Şərifin ayələrini eşidib dərk edəndən sonra
necə ola bilər ki, siz kafir olasınız? Halbuki
dpolieanyniğnəyəmoblbuaənğrlitaə(nrHsəazfi.,nM(əٍ ə(ِ ihَ səْlamُ m‫ط‬mٍ a‫ ا‬əَ)dِh)idvَ aa‫ ِإ‬yr‫ َي‬dəِtıُro. lْ(uَِ َ n)‫ِא‬u-bْ hdِ əَuqْ َri.qْ əَ ‫و‬tَ ə)n-,
kim Allah-Təalanın
o şəxs düz və haqq

ənsa1r0ə2h)l(i‫ن‬,َ Aُ lِ laْ ُh-ْ Tُ ْ َ‫وأ‬əَ al‫إ‬aِ dُ anُ َ hَ a‫ َو‬qِ ِq‫ ُ َא‬vəَ tَəq‫ا ا‬vaُ ‫ا‬i‫ا‬ləُ َ َq‫ آ‬oَ rِ x‫ا‬u‫א‬nَ .َ‫) َ(א أ‬V-aecyibiməmanrləgrəiteirdəinb
haramı tərk edin), əlbəttə, ölüm sizə gələndə gərək islam üzrə ölüb, dünya-
dan elə gedəsiniz.

197

Kəşfül-Həqayiq I

ِْ ‫ِ ُכ‬ ُ ُ َ َْ َ ََ ‫َ ا ًء‬ ْ َ‫أ‬ ْ ُ ْ ‫ُכ‬ ‫ِإ ْذ‬ ْ ‫ْ ُכ‬ َ َ َ ِ‫ا‬ َ َ ْ ِ ‫وا‬ ُ ‫ا َوا ْذ ُכ‬ ُ َ َ َ ‫ًא َو‬ َِ ِ ‫ا‬ ِ َْ ِ‫ا‬ ُ ِ َ ْ ‫َوا‬
ِ ‫آَ َא‬ ‫َ ُכ‬ ُ ُ ِّ َ ُ ‫ِ َכ‬ ‫َכ‬ ‫א‬ َ ِْ ْ ‫ُכ‬ ََ ْ َ ‫א ِر‬ ‫ا‬ ِ ‫َ ٍة‬ ُ ‫َ َא‬ ‫ْ ُכ‬ َ َ ْ ُ ْ ‫َو ُכ‬ ‫َ ا ًא‬ ْ ‫ِإ‬ ِِ َْ ِِ ُ ْ َ ََْ
ْ ‫ا‬ َ َ ْ ٌ ُ‫أ‬ ْ ْ ‫َ َ ُכ‬
ِ
ْ ْ ‫﴾ َو ْ َ ُכ‬١٠٣﴿ ‫َ ْ َ ُ و َن‬

ydmləıirnnöiəh,n1(kiə0ْəhy‫ ُכ‬3mlaْi)َ dَ(y(ıəِn‫א‬anً ‫ا‬ıpszَِaıaşََrı)ْ snِ ِ ab‫ا‬,‫او‬li(ırُ ‫ا‬n-‫ ُِכ‬b‫ْذ‬.ُْ ‫ا‬iَ ‫(و‬rَ َِ)iَْ ‫ا‬ َ e‫ َُو‬y)ِ َ-ْ ‫ا‬i‫و‬sَ )la-mhaadmaıxniılzolAalnladha-nTsəoanlarnaıanyripıliınbəd(aiğslıalmmaa-)
- ənsar əhli, Allah-Təalanın sizə verdiyi nemət-
‫ُ ِ ُכ‬ ُdüَ şْ َməَ nَ َ i‫ء‬dً ‫ا‬iَ nْ iَ‫أ‬z,ْ Eْ ‫ ُכ‬v‫ْذ‬s‫) ِإ‬v-ə(Xo ənzerməcətabrausdınudr aki1,2s0izilMdəən-
ilə ُ

bəri qovğa və ədavət var idi, Hz. Peyğəmbərin sayəsində onların arasından
ədavət götürülüb bir-biriləri ilə dost oldular). Allah-Təala islam sayəsində
Tqoktoi‫ ِر‬sə‫א‬ləəəlrudaln‫ا‬aəbnəmalfَlladiriəِnlnuırs‫ة‬nٍəvıi,aَnndə(yْ hiُِaənzِsi‫א‬sdiüie‫آَ َא‬idَ manbbiَْyduin)‫ُכ‬ərəətiَt-ltzuiəُ .ssnş(t‫ا‬Aiidiauzzsُ ipzilّrِMabَacُqim)bənə-aəyh)lAdnamoəsiinllnnaflaıaanşəysedqhəəıdənıı-smihTiıkrsnzl.iəii,odz,(akdd‫ن‬oə(َləaü‫و‬əuobnnfُnsdisَrirdْaagzَ-sarödbdəْntəihb‫ُכ‬üürnaəxşirَqnbəiödَ l)qsiitaüzniır-nsnl.əüəədi,(ezl‫א‬aiqtsbً.s‫ا‬daal(əَna‫א‬inrtْ .aَmtd‫إ‬kِْzə(ِ aِii‫כ‬,ı,ِlَnşْ َg‫ُכ‬cِ oْoəَhَəِ l‫َِכ‬lrَhaad)ْ əَ ْnqəَukُ-)nqْn,a-nnَ uyosAeəْiəlzczmَmll.َləə)ad(aroh-kəsdt-َiAıaHTَ uüqmlənlaçْeaaُauüqyْ h‫ُכ‬mlndnqa‫و‬-َ

oldu). Sıradakı ayə Qurana iman gətirən müsəlmanlara xitabdır).

104) (ٌ ُ‫أ‬ ْ ‫ْ ُכ‬ ِ ْ ‫ ) َو ْ َ ُכ‬- əlbəttə, gərək, * siz müsəlmanlardan bir qrup elm
sahibi olsun.

(*Qeyd: Xeyiri əmr, şəri qadağan etmək islamın ən böyük əsasıdır. “Minbərdə
olduğu zaman Hz. Peyğəmbərdən soruşdular: “Ey Peyğəmbər, məxluqatın hansı yaxşı-
dır?” Buyurdu: “Xeyiri əmr, şəri qadağan edən şəxslər,” ondan sonra buyurdu: “Kim
xeyiri əmr, şəri qadağa etsə, o şəxs yer üzündə Allah-Təalanın və onun peyğəmbərinin
vəkilidir”. Dini ehkamlara agah olan şəxs, gərək, xeyiri əmr, şəri qadağan etsin. İs-
lamda haqq olan sözləri gizlətməyib desin. Kim adını alim qoyub Quranın aşkar və
gözəl olan ehkamını və peyğəmbərin buyurduğu haqq sözləri gizlədib xalqa deməsə,
ya da onların xilafını desə, o şəxs islamın düşmənidir. Müsəlmanların onu öz araların-
dan qovması lazımdır. Amma islam ümməti arasında cəhalət geniş yayıldığından pisə-
yaxşıya fərq qoyulmayıb, xalq Allah-Təalanın evi olan məscidlərdə minbərdə əyləşən
bəzi meymun sifətli din və ümmət düşmənlərindən Qurana zidd olan sözləri eşidib, onu
ilahi hökm zənn edib cani-dildən o sözlərə talib olurlar. Din düşmənlərinin pis-yaxşı
sözlərinə fərq qoymaq üçün elm lazımdır. Elm olmasa, heyvan təbiətli avam xalq onla-
rın məkr və hiylələrinə, oyunbazlığına agah ola bilməzlər, necə ki Allah-Təalanın kita-
bını təhrif edib peyğəmbərə iftira atanlar yalan hədisləri və peyğəmbərin əhli-beytinə
verdikləri yalan nisbətləri, varid olan müsibətləri özlərindən ötrü ticarət sərmayəsi
ediblər, min cür hiylə və məkr ilə, uydurma xəbərlər və iftiralar ilə cahil olan məxluqatı
özlərinə ram və müti edirlər. (Bir nəfər arif şəxs deyir: “Əgər alim bir şəxsin hamı

198

Ali-İmran surəsi

﴾َ ١‫ َو‬٠﴾٥١﴿٠٤ٌ ﴿ِ ‫ْ ِ ُ َن‬ ُ ْ ‫ا‬ ُُ ‫ِ َכ‬ َ ‫ُ ْ َכ ِ َوأُو‬ ْ‫ا‬ ِ َ ‫َن‬ ْ َ َْ ‫ِ َو‬ ‫و ِف‬ ُ ِ ْ َ ْ ‫ِא‬ ‫ُ ُ و َن‬ َْ ‫َو‬ ِ ْ َ ْ‫ا‬ َ ‫َ ْ ُ َن ِإ‬
َ ‫َ ا ٌب‬ َ ْ َُ ‫َ ِ َכ‬ ‫َ ِّ َא ُت َوأُو‬ ْ‫ا‬ ُ ُ ‫َ א َء‬ ‫َא‬ َْ ْ ‫ا‬ َُ َ ْ ‫َوا‬ ‫ا‬ ُ َ َ ِ ‫َ ُכ ُ ا َכא‬
َ
‫َ ْ َم َ ْ َ ُو ُ ٌه َو َ ْ َ د ُو ُ ٌه‬

tərəfindən sevildiyini və heç kimin onun haqqında pis söz demədiyini görsəniz, bilin
ki, o hiyləbaz və riyakar şəxsdir. Xalqın istəyinə müvafiq söz danışır. Amma Allah-
Təaladan ötrü haqq söz danışan şəxs xalq tərəfindən sevilməyib onu düşmən sayar-
lar. Buna görə də müsəlmanlara elm lazımdır ki, haqqı batildən ayırıb din və məzhəb
düşmənlərinin dolaşıq yollarına, meymun hiyləsindən betər olan məkr və hiylələrindən
xəbərdar olsunlar”.)

‫ف‬n(ِ ‫َِِכ‬iْ‫و‬cْ َ ُaُ ْْ ْ‫اا‬t)َ tْ -‫א‬aَ ِ‫)ِإ‬pp‫– َن‬aisnُxəْaşmَ ə)lqx-əaslolləənşrrəliadrriiqərax.tida-laqğiısalxnaemyeitdrsaiənmyləaərx.ləş(ı‫ن‬tَ oərlُ aəِ nfْ ُçəْ a‫ا‬mğُ ıəُ rlı‫כ‬lbəَ rِ َdi‫و‬əُ‫أ‬ə‫َو‬vm)ə–treəetldsbiiənbtl,təə(r,.ِ b(َ ‫ َن‬u‫وَن‬nُْ lَُ aْْ ََ r‫ََوو‬

105) (‫َ ُכ ُ ا‬ xَ r‫َو‬i)st-iasni)z*kimmiühsəalnmsaı nkliaörz, olmayın, (‫ا‬ ixُ َtَ iْla‫َوا‬f ‫ََ ُ ا‬ pَ aِrç‫ َכא‬a)la-no-
şəxslər (yəhudi, dinlərində edib
odöntırllaüarr,Aa(l‫ت‬lgُ aə‫א‬hَ lِّ əَ-ْ T‫ا‬ndُəُaə‫ َء‬nl‫א‬aَ sq‫א‬oَantِ rıْ naَ ,dْ (aِ )ٌ b-ِ öiَ ytt‫ب‬üٌifk‫ا‬aَ qəَ zvْaəُ bَ i‫כ‬vtَ taِiَ hr‫و‬dُ‫أ‬a‫ َو‬ıd)r.-boariəxstiinladfəeadşəknarəhollia-knitdaəblidllaənr

(*Qeyd: “Ey islam əhli, insafla bu ayəyə baxın ki, necə açıq-aşkar şəkildə islam-
da ixtilaf etməyi bizə qadağan edir. Ey İslam camaatı, bəs bu ayəyə biz əməl edirik?
Əgər əməl etsəydik, müsəlmanlar arasında bu qədər ixtilaf olmazdı, hansı millətin ara-
sında müsəlmanlarda olan qədər təfriqə və ixtilaf var? İslam ümmətinin zəifləməsinə
və təfriqəsinə bais olan həmin ixtilafdır. Başqa millətlərin dinlərində ixtilaf olsa da,
başqa millətlərə qarşı birlik içində olarlar. Amma islam ümmətinin içində olan nifaq,
müsəlmanların bir-birilərinə qarşı olan həsəd və ədavətləri onları günbəgün zəiflədib,
başqa millətlərin nəzərlərində həqir və zəlil edibdir. Heyif olsun, Qurani-Şərifin gözəl
nəsihətlərini başqa millətlər qəbul edib, gündən-günə tərəqqi ediblər. Amma biz mü-
səlmanlar Qurandan üz çevirib, əsli olmayan yalan sözlərə inanıb, parşa-parça olub,
müsəlman adından başqa hərəmiz bir ad götürüb, zəlil və məhv olmuşuq. Bu pərişan
olan ümmətə zəmanəyə uyğun mərifətli tərbiyəçilər lazımdır ki, xalqa hikmət üzrə si-
yasi və dini rəhbərlik edib cəhalət dərdinə düçar olanlarımızın xəstəliyini təyin edib,
müalicə etsinlər. Lakin indi tərbiyəçilərin özlərinin tərbiyəyə ehtiyacları olduğu halda,
necə tərbiyə verə bilərlər?

İlahi, nə yaman zəmanəyə düçar olduq? Bununla belə, gərək, qafil olmayaq,
ümiddən möhkəm yapışıb ağılla cəhd və qeyrət göstərib elm nuruna tərəf baxaq, o nur
hardan gəlirsə, üzüüstə də olsa, tez o tərəfə sürünüb imkan nisbətində elm nurundan
istifadə etmək lazımdır).

bəzi 1ü0z6l)ər(‫ٌه‬ (mُ ‫ ُو‬ömiَ nْ َ lə‫ َم‬rْ iَ )n-üyzalədrıin)ızaağasaralırn, o günü َ ki, (qiyamət günü) o gündə
(‫د ُو ُ ٌه‬ ْ َ ‫ ) َو‬- bəzi üzlər (kafir və

199

Kəşfül-Həqayiq I

‫َوأَ א‬ َ﴾ُ ِ١‫اَ א‬٠٦ُ ﴿َْ َ‫اآََْ َאَْכ ْرُُ ُتِ اوض َنَِو ِإ‬ ْ‫א ِ ْ ُכ ْ َُכ‬ َ ِ ‫ْ َ َ ا َب‬ ‫ُو ُ ا ا‬ َ ‫ِإُ ْ﴾َאאَِِِو ِ ُכسَِ ْא‬١ِ ٠َِ ْ ْ٨‫َُ ِ ِْ﴿َ َا‬ ْ َ ‫ْ أَ َכ‬ ُ ُ ُ ‫ا ِ َ ا ْ َ د ْت ُو‬ ‫א‬ َ َ
‫َ ْ َכ‬ ْ ُ ‫َن َ ِ ا ْ ُ ْ َכ ِ َو‬ ﴾١٠٧﴿ ‫א ِ ُ و َن‬ ِ َ ‫ا‬
‫ْ َ ََوאأََْوْכُا َ ُِو ِتُ َُفو‬ َ ‫א‬ ْ ‫َِر‬ ْ َ ْ ُُ ُ ‫َ ا ْ َ ْ ُو‬ ُِ ُ ِ
﴾١١٠﴿ ‫ُ َن‬ ‫ِا‬ ْ ُ‫ٍ أ‬ ِ ‫ًא‬ ُْ ُ ِ ُ ُ ‫ِّ َو َ א ا‬ ‫ِא‬
ُ َ ِْ ِ ‫َא‬ ُ ْ َ َ َ ‫َא‬ ْ
‫َن‬ ُ َ ْ ُ‫أ‬ ْ‫ا‬
ُ ْ ِ َْ َ ‫َو‬ ‫ِא‬ ‫ُْ ِو َُن‬ ‫ْ ًا َ ُ ْ ِ ْ ُ ُ ا‬ ََْ ‫ُْ ْ ِכ‬ ْ ‫ُכ‬ ﴾١٠٩﴿ ‫ُر‬ ‫ِא‬
‫َא‬ ‫ا‬ ‫َن‬ ‫َ َכא َن‬ ‫َא ِب‬ ‫ُا‬ ْ َ‫ْ آَ َ َ أ‬ َ ‫َو‬
ْ َ

moİnnüclnailarfıvinqəlüəQrzilunərrüaiznqlaəarrii)malqaaanr,rag(ləْa‫ُכ‬triِ,r‫َ א‬ə(n‫ ِْإ‬dُ َُ əْ nَ ُ ‫ ُْو‬sُ oْ‫َْت‬n‫أَد َכ‬r)َaْ-‫ا‬koَanfِ ilra‫ ا‬r‫א‬oaَlَd)due-nyauilmzə?rm”: a“OBonəlşsaərxTsöcləavrvraaktbi,
yveənpiedyəğnəbmubyəurrləarri:n(i‫ َن‬i‫و‬nُkُ ‫כ‬aْ َr eْ ُ tْ ‫כ‬dُ i‫א‬yَ iِ n‫َب‬iz‫َ ا‬ üَ çْ ‫ا‬ü‫ ا‬nُ ,‫و‬iُ nَ )d-i
verə bilməzlər. Allah-Təala
“Allah-Təalanın kitablarını

cəhənnəm əzabını dadın”.

107) g(‫ن‬üَ ‫و‬nُ üِ ‫א‬nَ d‫א‬əَ ِonْ ُlaِ r‫ا‬ınِ َ üْ ‫ر‬zَ lərِ َ i ْaُ ğُ arُ a‫ ُو‬r,ْ onَ lْ a‫ ا‬rَ Aِ ‫ا‬ll‫א‬aَ‫أ‬h‫ َو‬-)T-əaamlamnıanorşəəhxmsləətrinkəi
qiyamət

daxil olub orada həmişəlik qalıb çıxmazlar.

bunl1a0r8ə)z(aَb ِ vَ ‫א‬əَ ْsِ a‫א‬vً ْaُ bُ bِaُ rُ ə‫ا‬s‫א‬iَn‫ َو‬dəِّ َ Aْ ‫א‬lِ l‫כ‬aَ hْ َ-َT‫א‬əَ alُ aْ َ nِ ı‫ا‬n‫ ُت‬a‫א‬yَ َ‫آ‬ə‫כ‬lَərْ ِ i)d–ir(.eOynMlaərhıəhmamqqəıdy)-,

la sənə oxuyub təlim edirik. Allah-Təala aləmlərə zülm diləyən deyildir.

Hər bir şəxs özü-özünə zülm edəndir.

109) ş(e‫ ُر‬yُ Aُ ْ ‫ا‬llُaَhْ-ُ Tِ ə‫ا‬alَa‫و ِإ‬nَ ‫ض‬ınِ ‫ر‬iْ xَ ْt‫ا‬iyaِ ‫א‬rَ ı‫و‬nَ ‫ت‬dِ a‫وا‬dَ ‫א‬ıَ r. ‫ِا‬ b‫َ א‬üِ tِ ü‫) َو‬n-isşələmraAlallradha-Tvəəaylaerndınə
olan hər Və

tərəfinə qayıdacaqdır. Savab və cəza Allah-Təalanın qüdrətindədir. (Sıra-

dakı ayə Hz. Peyğəmbərin səhabələrinə xitabdır. Hansı ki xalqı islama dəvət

edib xeyiri əmr, şəri qadağan edirdilər).

smə-k‫כِ ِب‬iَniən‫א‬e,ْ lَ ُi‫כ‬yyِbxzْ a‫ا‬dْ1əa.)‫)ا‬1xtal(-tq0ş-nِ əış)aa‫א‬lə,iِagr(bgt‫ن‬rَkٍəöuəıriُsv‫أ‬tُ,ıiiِhənmَriْ ْsihُiıَd‫و‬blzَala)ii.dn-mْ -(kviُ ‫ْس‬rg‫כ‬əُhi.tşəِ)a(‫א‬aəit‫ف‬s-qibrrِِliq‫و‬a(mədeْmُtoyaْiəَ nlَdkaHsِْ d‫א‬aiْnِ ozəzُ‫) َنأ‬ngi.A‫و‬npö-lMُalizAُlksrْaəəَidl)vlhhmlaaə--oəTnihsmlxia-iəzəösmTnaibltnaəlrəiəaamsüdymyliasaaanöəax)zslyiişlimmsıəıdzləoriaiaahnilnxnnmaləaəbəmggalrqməəəğirlnıttıənəiinderrrlıləhdisizə,rəiirqsodrlsiəiasianszrqiləy,nimazbbə(i,dztəauْ i.(abqُnَğü(ُədd‫ا‬aِْmagًəَ‫أ‬nَْ nönَmَ ‫ن‬rَeَyö‫ن‬əََ‫آ‬ədْ at‫א‬dtَ‫َכ‬irْixْriََünَ r‫وو‬--)ََ
ş(Aıdbırd.u(‫ن‬lَ laُ hِ *ْ ُ ْiə‫ا‬bkُnsُ əْ Sِr)aiy-layəməhtliiv-kəküiotfnarbuvdnəayinnoal(dydaəlahşlruaıdnriıdl)əarvdaqərandl)ııbrb,əi(sz‫َن‬riaiُrmِ e‫א‬aَdْn‫ا‬əُngُ dəُ tiَ ‫כ‬irْ rَ‫أ‬l‫و‬əəَ )nr.-şaəmxsmləar
yəhudilərin

(*Qeyd: Mədinədə olan yəhudilərdən müsəlman olan ilk şəxs Abdullah ibn Sa-
lam və onun yoldaşlarıdır).

200