Kesful Heqayiq I cild

əl-MAİDƏ SURƏSİ

5-ci surədir. Mədinədə nazil olub, 120 ayə, 2854 kəlmə və 11733 hərfdir.

َ ْ ُِ ‫َא‬ ‫ِإ‬ ‫א ِم‬ َ ْ َ ْ ‫ا‬ ُ َ َِ ْ ‫َ ُכ‬ ِْ ُ‫أ‬ ‫ِد‬ ُ ُْ ‫ِא‬ ‫أَ ْو ُ ا‬ ‫ا‬ ُ َ َ‫َ آ‬ ِ ‫ا‬ ‫َא‬ َ‫َא أ‬ .ِ ِ ‫ا‬ ِ ِٰ ْ ‫ِْ ِ ا ِا‬
ُ ‫ا‬ َُ َ‫آ‬ ِ ‫َא ا‬ َ‫أ‬ ‫َא‬ ﴾١﴿ ُ ِ ‫َא‬ ‫َ ْ ُכ‬ َ ‫ا‬ ‫ِإن‬ ‫ُ ٌم‬ ْ ْ َ‫َوأ‬ ِْ ‫ا‬ ِّ ُ
‫ا‬ َ َ ُ ُ ُ ُ َ ِْ َ َْ ‫َ َْא ُِכ‬ َ
َ
‫ا‬

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim

peyğ1ə)m(‫د‬bِ əُ rُ iْ ‫ِא‬ (H‫ُ ا‬z‫ْو‬.َ‫أ‬ M‫ ُ ا‬əَ َ‫آ‬həَ mِ m‫א ا‬əَ dَ‫أ‬i‫א‬nَ )) - ey iman gətirən şəxslər, Allah-Təalanın
vasitəsilə sizinlə etdiyi əhdlərə vəfa edin

(Onun ehkamına əməl edin, halalını halal, haramını haram bilib, heç

vaxt Allah-Təalanın itaətindən çıxmayın. Ayədə Allah-Təala əvvəlcə əhdə

vəfalı olmağı əmr edib, ondan sonra halal və haramı qeyd etməyə başla-
q-(oْ y‫ ُכ‬uْ َ nَ , kَ ْeُ ç‫א‬iَ si‫ ِإ‬z‫ِم‬ə‫َא‬ hْ َ aْ ‫ ا‬lُ aَ l ِ eَ dْ i‫ ُכ‬lَdiْ, ِ ُ‫ )أ‬- dörd ayaqlı heyvanlardan dəvə,
yır). * ancaq haram olanlar bundan sonra
öküz, َ‫أ‬e‫ َو‬tmِ ْ ək‫ا‬ isّtِ iِ sُnaَ ْ
dsiazdoəlannöztraümqaenyodvolaluynıbacöazqüdnıürz. ə(‫ ٌم‬hُ aُ laْ lُ ْ ) - Məkkədə
َ olmaqla qeyd ehram-
olunan

dörd ayaqlı heyvanlar sizə halaldır, (Çöldə olan heyvanları ehramda olan
vaxt ovlamaq haramdır. Amma dənizdəkiləri ovlamaq haram deyil). (‫ِإن‬
oُ nِ ُu‫א‬nَ hُ ‫ ُכ‬aْlaَ lَ , ‫ )ا‬- həqiqətən, Allah-Təala istədiyini – xalqın xeyrini düşünüb
ya da haram olmasına hökm edər.

(*Qeyd: Ərəblər dörd ayaqlı heyvana - dəvə, öküz, qoyun, keçiyə bəhimə de-

yirlər).

Allah2)-T(ِəa‫ ا‬lَaِ ‫א‬yَ aَ ‫َ ُِ ا‬ ‫ا‬ oُ lَ uَ‫ آ‬nَ anِ ‫ا‬ ‫א‬yَ eَ‫أ‬r‫א‬lَə)r-ineyehimtiraanmgıəntıirpəonzşməxasylıənr, Məkkədə
ibadət və ibadət

edənlərin orada ibadət etmələrinə mane olmayın. O ibadət yerlərində la-

zım olan əməlləri tərk etməyin. (Məkkədəki ibadət yerləri Kəbə, Məscidül-

haram, məqami-İbrahim, Səfa ilə Mərvənin arası, Məkkənin ətrafındakı

Mina, Ərəfat və məş`ərül-haramdır. Amma bu yerlərdə lazım olan əməllər:

(Məkkədə) tavaf, tavaf namazı, Səfa ilə Mərvə arasında “sə`y” edib 7 dəfə

gedib-gəlmək, “təqsir” – saçı qısaltmaq, ehrama girməkdir. Məkkənin ətrafında

olan məqamlarda əməllər – Ərəfatda “vəqfə” edib durmaq, məş`ərül-haramda

“vəqfə” edib durmaq, Minada “rəmy”, “cəmrə” (şeytan daşlama), qurban

kəsmək, baş qırxdırmaq kimi əməllərə və bu əməllərin ediləcəyi yerlərə - ha-

301

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َ ا ْ َ ا ْ َ َ ا َم َو َ ا ْ َ ْ َي َو َ ا ْ َ َ ِ َ َو َ َآ ِّ َ ا ْ َ ْ َ ا ْ َ َ ا َم َ ْ َ ُ َن َ ْ ً ِ ْ َر ِّ ِ ْ َو ِر ْ َ ا ًא‬
‫َو ِإ َذا َ َ ْ ُ ْ َא ْ َ א ُدوا َو َ َ ْ ِ َ ُכ ْ َ َ َ ُن َ ْ ٍم َأ ْن َ و ُכ ْ َ ِ ا ْ َ ْ ِ ِ ا ْ َ َ ا ِم َأ ْن َ ْ َ ُ وا‬
﴾٢﴿ ‫َو َ َ א َو ُ ا َ َ ا ْ ِ ِّ َوا ْ َ ى َو َ َ َ א َو ُ ا َ َ ا ْ ِ ْ ِ َوا ْ ُ ْ َوا ِن َوا ُ ا ا َ ِإن ا َ َ ِ ُ ا ْ ِ َא ِب‬

ِ ِ ِ ‫ُ ِّ َ ْ َ َ ْ ُכ ُ ا ْ َ ْ َ ُ َوا ُم َو َ ْ ُ ا ْ ِ ْ ِ ِ َو َא ُأ ِ ِ َ ْ ِ ا‬

mısına hörmət etmək lazımdır və bu əməllərin təfsilatı Bəqərə surəsinin 196-

cı ayəsinin təfsirində keçdi. Oraya baxılsın). e(h‫ا َم‬tَ iَrْa‫ ا‬mَ ْını‫ا‬ pَo‫ َو‬z)m-ahyəınc.c(vaəyllaərl-ı
(şəvval, zülqədə, zülhiccə) bu haram ayların
hədyə* və ləl-qəlaid) ( َ ِ َ
aparılmasına mane olub oَ ْn‫ ا‬laَ ‫َو‬ra‫ َي‬hْ َöْ ‫ا‬rmَ ‫َو‬ə)ts-izKliəkbeətnminəyqiunr. banlarının Kəbəyə

(*Qeyd: “hədy” - Kəbəyə aparılan dəvə, öküz, qoyun kimi qurbanlardır. “Qə-
laid” - o qurbanlardan ibarətdir ki, onların boyunlarına boyunbağı, ya da bir parça
ip bağlayardılar ki, onların qurbanlıq olması məlum olsun).

m‫م‬AXَ ‫َ ا‬lüalَ asnْu‫ا‬hes-əTَonlْəَm,ْa‫ ا‬loaaَ ynqıِّ ıَn‫آ‬un).r-s(b‫א‬aaً K‫ا‬vnَ aəlْ bıb‫ر‬qِ ı‫و‬əَnlaızْrivِayِّ ‫ر‬əَ akrmْ iə,ِ ətiomnً nənْlaَunrn‫َن‬iıylnuُyَğəbْ َut)irne-udəoilibasşmtəəMxyətsiərilkələvrkrəə,kyoniəniMşlgaaeənrdkıınəknoəMlysşəuəənkxg.skeldə(əyriَbəə‫َو‬
dgm‫وا‬eaُatnَ mnْ َ eçə‫ْن‬ılَ‫أ‬xoədl‫م‬rِa‫ا‬iıَnnnَ əıْzb‫ ا‬,miِroِaqnvْ öeَaْv‫ا‬xomtِlmüَo)nva-qeə(tdoemalymvəMəkatziəs,.hiz((əM‫ا‬əm‫ ُدو‬həm‫ َא‬kaəklْ daə‫)א‬lَld,i ْısQُriْ.zَ üَi(rnْe‫َذُכا‬yM‫ ِإو‬ş‫) َو‬əəَ k-hk‫ن‬lْoiَə‫ أ‬yHz‫ ٍم‬əaْüَ mdd‫ُن‬eaaَ yَxnbَilikyْoi‫ُכ‬yleməَ hِ iarْlniaَ nımzdَ aə‫و‬-َ

peyğəmbərin və onun səhabələrinin Məkkəyə daxil olmalarına mane olmuş-

dular) sizi onlardan intiqam almağa vadar etməsin. (q‫ى‬orَ xْ u‫وا‬sَ uِّ )ِ ْ ‫ا‬birَ -َ b‫ا‬irُ ‫و‬iَ n‫ َא‬iَz‫ َو‬ə)
- yaxşı əməldə və* bağışlamaqda və təqvada (Allah
qkaömməaklmedaiqnd.a(‫ِن‬y‫وا‬aَ rْ ُdْ ‫ا‬ı‫و‬mَ ِlْaِ şْ ‫ا‬maَ َyı‫ا‬nُ .‫ا)ْ َ ِو َ َא َِ َبא( َو‬
qorxub qeyd olunan hökmlərdən vaz -ُkeِgçüَ mnَ aə‫ ا‬y‫ن‬hi‫ِإ‬dnَ a,‫ا‬,h‫ا‬dəُüq‫ا‬ş‫و‬iَ mq) ə-ətnAəçnlil,laiAhkl-dlTaəəhva-əlTaiədnaatlina-

şiddətli əzab edəndir.

(*Qeyd: Nə gözəl dindir islam, düşməni əfv edib bağışlamaq islamın əsas hökm-
lərindəndir).

3) ( ِ ِ ْ ِ ْ ‫ا‬ bُ uْ yَ ‫َو‬u‫م‬rُ u‫ا‬r‫ َو‬: ُ hَ ْ aَ ْr‫ا‬aُ m‫ْ ُכ‬ َ oَ luْ bَ dِّ ُu)r-sihzaər(akməsiolmlaəndşəenyölələrnb)uonhlaerydvıarnkıni,
qeyd olunur,

ölüsü (hansı ki onun əti sizə halal idi. Bir də heyvanın başı kəsilən vaxt on-
dan axan) qan, bir də donuzun əti. (ِ oِ lِ u‫ا‬nِ aْ َ nِ heِ ُ‫أ‬y‫א‬vَ ‫و‬aَ )n-sivzəə
Allah-Təaladan başqasının adı zikr bir də kəsilən vaxt
haram olub. (Yəni

o heyvan kəsiləndə Allah-Təaladan başqasının adı gərək zikr olunmasın, necə

ki müşriklər heyvanı qurban edəndə belə deyərdilər: “Bu heyvanı əl-Lat, əl-

302

‫ُ ِ َو َأ ْن‬ ‫َא َذכ ْ ُ ْ َو َא ُذ ِ َ َ َ ا‬ Maidə surəsi
‫َوا ْ ُ ْ َ ِ َ ُ َوا ْ َ ْ ُ َذ ُة َوا ْ ُ َ َ ِّد َ ُ َوا ِ َ ُ َو َא َأ َכ َ ا ُ ُ ِإ‬

‫َ ْ َ ْ ِ ُ ا ِא ْ َ ْز َ ِم‬

lybkUْıُıboizْx,‫כ‬ğ,zı‫َذ‬blu-a)ıabla-auş,ndqbbcyıainaöaraqlbdədqionəraunohrhuqbeehuaydyenyvivyurakaviynənaiasdknibıərddrinu.kıüry(”şş‫ ُة‬n)üək‫ َذ‬.rubi(,ُizəُ ْoöuَtَ nِəlْ َ‫ا‬üi‫و‬uَmlْ b)əُ y.ْ-ü‫ا‬ı‫و‬oَ(rvb)nُ taiَ-ıurfciıhِqdvhaəu‫ا‬kre‫َو‬roəayuُsmvhَbs‫ّد‬aِ əeَ nnoَyöُ lvilْyazd‫ا‬a‫و‬eَ,nü)nybrdhi-uübıe,rb,byib.ikvsrtəa(ii,‫א‬zdnsَ iunəlaocaarro‫ِإ‬dqdıbُhraaُ i,ennr(yl‫ا‬hyabveeraiَ yrr‫َכ‬ınَ‫أ‬ivdqda‫א‬ədaıَ nnər‫و‬-َ

kəsiləndən sonra əl-ayaq çalıb adət üzrə ondan qan getsə, belə halda o
ِ büُ tl‫ا‬ərdَ əَ nَ bِ ‫ُذ‬aş‫א‬qَ ‫َو‬a) - (Məkkədə Kəbənin ətrafında bö-
heyvan sizə halaldır). ( onlara da ibadət edirdilər. Götürüb
yük daşlar ucaltmışdılar,

onların qabağında qurban kəsib o qurbanın ətini parça-parça edib o daşların

üstünə tökərdilər ki, camaat aparsın, bunu Allah-Təalaya yaxınlaşmaq üçün

vasitə hesab edərdilər. Allah-Təala o heyvanın ətini haram edib buyurur:) daş-

lara təzim etməkdən ötrü kəsilən heyvanın əti sizə haram* olubdur.

(*Qeyd: Bu heyvanlarla bizim dövrümüzdə filan daş, filan ocaq, ya da filan
ağanın qapısı, ya da filan məqamda kəsilən heyvan arasında heç bir fərq yoxdur.
Çünki onu kəsməkdə məqsəd ətini yemək olub, gərək Allah-Təalanın adı zikr olu-
naraq kəsilsin. O heyvanın kəsilməsində bundan başqa bir niyyət olsa, o heyvanın
əti haramdır, Məkkədə o daşlara kəsilən qurban kimidir. Ərəb əyanları bir-birilərinə
qarşı öyünməkdən ötrü heyvan kəsib, öz qövmlərinə paylayardılar. Ərəb əyanlarından
Süheym Riyahi, bir də Qalib (şair Fərəzdağın atası) bir-birilərinə qarşı öyünüb
dəvə kəsdilər. 10 dəvədən başlayıb hər biri 200 dəvəyədək kəsdilər. Ondan sonra
Süheym bir dəfədə 300 dəvə kəsdi. Qalib aciz qalıb dayandı. Süheym Qalibə qalib
oldu. Bu əhvalat Hz. Əlinin xilafəti zamanında Kufənin ətrafında vaqe oldu. Kufə
əhli dəvələrin kəsilməsindən xəbərdar olub dəvələrin kəsildiyi yerdən ət götürmək
üçün ora yönəldilər. Hz. Əli bu mətləbdən xəbərdar olub hökm verdi ki, o ətlərdən
yeməsinlər, o heyvanlar öyünmək üçün kəsildiyindən onların əti haramdır. Dərmanı
olmayan cəhalət xəstəliyi islam ümməti arasında o qədər yayılıb ki, nəfsani arzularına
tabe olan rəhbərlər öz mənfəətlərinə görə, xalqı cəhalətə salıb nəzir adıyla halal hey-
vanı kəsməyi əmr edib, ətini haram edirlər. Allah-Təala özü onlardan intiqam alsın).

r(in‫ ِم‬dَ ə‫َ ْز‬nْ ‫א‬öِ t‫ا‬rüُ fِ aْ َ l ْ aَ ç‫ْن‬mَ‫ َوأ‬a)q-ü(çMünəkakyəırdməıQşdüılraery.şOcaağmaacalatıraağ“aəczdlaamn ”3, parça oxu özlə-
“qədəh” (qumar

oxları) deyərdilər, o ağacların birində “rəbbim əmr etdi mənə“, o birisində

“rəbbim qadağan etdi mənə” yazılmışdı. Üçüncüsündə yazı yox idi. Bir işə

başlamaq istəyəndə, böyük bütləri Hübəlin yanına gələrdilər, qumar oxlarının
yanında olan şəxsə 100 dirhəm verərdilər. O şəxs onlardan ötrü fal açardı. Hər
şəxsin istəyinə müvafiq o ağaclardan nə çıxsaydı, ona görə əməl edərdilər.

Allah-Təala bu fal açmağı haram buyurur. Ayənin mənası belədir:) fal oxları

303

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫َذ ِ ُכ ْ ِ ْ ٌ ا ْ َ ْ َم َ ِ َ ا ِ َ َכ َ ُ وا ِ ْ ِد ِ ُכ ْ َ َ َ ْ َ ْ ُ ْ َوا ْ َ ْ ِن ا ْ َ ْ َم َأ ْכ َ ْ ُ َ ُכ ْ ِد َ ُכ‬
ٍ ْ ِ ِ ٍ ِ ‫َو َأ ْ َ ْ ُ َ َ ْ ُכ ْ ِ ْ َ ِ َو َر ِ ُ َ ُכ ُ ا ْ ِ ْ َ َم ِد ًא َ َ ِ ا ْ ُ ِ َ ْ َ َ ٍ َ ْ َ ُ َ َ א‬

﴾٣﴿ ٌ ِ ‫َ ِن ا َ َ ُ ٌر َر‬

ilə öz barənizdə Allah-Təalanın qismətini və hökmünü bilmək sizə haram

olundu. (Onlar deyirdilər ki, fal oxundan çıxan hökm bizim aramızda Allah-

Təalanın hökmü və qismətidir. Allah-Təala isə onların sözünü batil edir ki, heç
vodْ ‫כ‬alُiunxِ ni‫د‬tِ nafْianzِld‫ا‬oh‫و‬əxُanَur‫ َכ‬aüiَlmməِ Aiş‫ا‬d)elll-yəarlhbəi-unrTəigəküəamlənasnəd(bılinlueəhtrşmö.ekyDəmlkəarühgnsaüiüznoəbnaihhllamadrrıəaırnkm, oodolnilmnulaibanrz)də,).kaq(naaٌfyiçْrıəِ tşkmْ ə‫ُכ‬ixnaِ ‫َذ‬siy)nlıə-.br(bdouənَ ِ qlَsaie‫َم‬rzyْıiَdnnْ ‫ا‬

halal saydığı şeyləri siz halal saymayacaqsınız. Onların halal şeylərini

siz haram biləndə gərək onlardan birdəfəlik çəkinəsiniz. (İslamda haram
-elamnüeşdriilkənləbrudəşneyqləorrinxmhaamyıısnı,nımməünşdrəiknləqrohraxlaulnsakyiı,rdmıləanr)i.m(‫ ِن‬əْ mَ ْ r‫وا‬iَ mْ iُ nْ
َ ْ َ ََ)
ziddi-

nmْ ‫ُכ‬iüَ eş‫ِد‬trmiْ k‫ُכ‬əlَyəərُsəiْ nَ q‫ْכ‬izَ‫أ‬a),li-mbüboşulruigkbül,ənrh(əmyrəənnbiiimrbuiqşüidndöirzvərttdəəərləismqizqdiMəntəaqdpuiınbrət,udmləaküibşirmlimküləsəzərlləmsr.iaz(nd‫ َم‬ləaْ َnrْ ‫ا‬

ümidlərini kəsdilər) dininizi sizdən ötrü tamamladım, onda heç bir nöq-
shqiazoliyanml üvaçədüıhmna.dr(ainmِlَəıْrِ siaْ z‫ ُכ‬rəْaَ shَ ıinkُ dmْ aَ ənْ َ‫أ‬t‫) َو‬iüs-lzarvməədböaəznynarenamzeəıttdiomilmuib.s(ioz‫ ًא‬ən‫ ِد‬ut‫م‬aَ smَ eْçaِ dmْ ‫ا‬imُ e‫ ُכ‬d.َ iİbsُ ,lahِ mə‫ َر‬r‫و‬ıَ
san

bir
)-
möhkəm tutun, ondan kənar olmayın, mənim seçilmiş dinim islamdır.
(qٍəْ hِ ِ ətlٍiِk‫َ א‬ ْaَ clٍ ıqَ َ mْ َ əqِamُ ınْ ‫ا‬daِ َ
vَ ُ əَ َ ) - kim bu qeyd olunan haram şeylərdən
naəlac qalıb yesə, o vaxt yemək halaldır.

Amma o miqdarda ki, aclığını yox edib, haram yeməkdə günaha meyli ol-
bmealəsımn vəqəahmədddainbdaəğnışlçaoyxıbyerməhəmsine.d(əٌ nِd‫َر‬ir‫ ٌر‬. ‫ ) َ ِن ا‬- həqiqətən, Allah-Təala
(ُ Bَ uَ surənin hamısı Mədinədə nazil

olubdur, ancaq bu qeyd olunan ayə Məkkədə Vida həccində nazil oldu).

(*Qeyd: Biz müsəlmanlar arasında nə qədər belə batil əməllər vardır. Nə Allah-
Təalanın sözündən ibrət alırıq, nə uca peyğəmbərimizin əmrlərinə əməl edirik, nə də
insaniyyət xüsusiyyətlərinə sahib olub insanlıq aləminə daxil oluruq. Lənət olsun o
şəxslərə ki, xalqı aldadıb, aldadıcı sözləriylə onların mallarını tovlayıb alırlar. Bu
falnamə filan imamdandır, bu fal (cifr) kitabı Hz. Əlidən nəql olunubdur, deyib mədə
xəstəliyinə düçar olan şəxslərdən ötrü üçbucaq, dördbucaq formalarında rəqəmlər
yazıb, çoxlu pul alıb xəstəliyin sağalması üçün ümid verirlər. Xalq da cəhalət dərdinə
düçar olduqlarından aldanaraq o sözləri vəhy kimi qəbul edib, onlara etiqad edirlər.
Belə bir üstün əxlaqı əmr edən ilahi kəlam bizim aramızda mövcud ola-ola, bu cəhalət

xəstəliyinə necə düçar olduq, çox təəccüblüdür).

304

Maidə surəsi
‫َ ْ َ ُ َ َכ َא َذا ُأ ِ َ ُ ْ ُ ْ ُأ ِ َ ُכ ُ ا ِّ َא ُت َو َא َ ْ ُ ْ ِ َ ا ْ َ َ ا ِر ِح ُ َכ ِّ ِ َ ُ َ ِّ ُ َ ُ ِ א‬
‫َ َ ُכ ُ ا ُ َ ُכ ُ ا ِ א َأ ْ َ ْכ َ َ َ ْ ُכ ْ َوا ْذ ُכ ُ وا ا ْ َ ا ِ َ َ ْ ِ َوا ُ ا ا َ ِإن ا َ َ ِ ُ ا ْ ِ َ א ِب‬

‫﴾ ا ْ َ ْ َم ُأ ِ َ ُכ ُ ا ِّ َא ُت‬٤﴿

ş‫ت‬sُ eiz‫א‬yَəِّlə4hr‫)ا‬ahُ l(‫ ُכ‬aaَْ lr)ُ aَe-md(ielِ oyiُ‫أ‬blMa‫ا‬d‫ َذ‬n‫א‬iəَrdh.a‫כ‬ə(َ nmİَ nsmُsَoanəْ nَ d)r)taə-,,bob(inəeəltysainroMiannlədayhereədkmmaiə,mnkhəödədtərr)nb,üiçsrnəəəkpniadhnkəamnlvaəəldseoityədrimui,lşihibuzadrrolailarma?rn(okşleim,ِyُ‫أ‬lbaəsuْ rıُ

haqda Quran və hədislərdə bir dəlilin olmadığı hər bir şey pak və halaldır və

insan təbiətinin yeməkdən çəkindiyi hər bir şey, məsələn, həşəratlar, çöldə
ُoolv‫ا‬auُ n‫ ُכ‬shَizeَəy‫א‬vhaaِ nlalaُ lَ rdıınُ rِّ ,َəُ(kbَ siərِ ِّrh‫ َכ‬iyaُ )lyd-əatbikivir,əAdsəl.ltaşəehly-imTləərvapleairsndıvinyəsimhizaəirzavvmeərdhdıişryi)i.(oa(‫ِح‬ğv‫ر‬ı)ِ l‫ا‬lhَ aَe,yْ ö‫ ا‬vyَ arِ əntْldُaْiryıَ in‫א‬oıَ nv‫َو‬

elmindən o heyvanlara təlim keçəsiniz, belə vaxtda onların ovu sizə halaldır.

Amma təlim edilməyən heyvanların ovu sizə halal deyildir. Elmin şərəfinə bu

kifayət edər ki, Allah-Təala ən murdar heyvanın (itin) ovunu elm səbəbinə ha-

lal buyurubdur. Ovlayan heyvanlar iki növdür: bir qismi quşlardandır, tərlan,

qızılquş, qırğı və bunlardan başqa ovçular tərəfindən bilinən digər ov quşları.

İkinci növ yırtıcı heyvanlar - it, pələng, bəbir və bunlardan başqa yırtıcı hey-

vanlar da var ki, ovlamağa qabildirlər. Hərçənd bizim aramızda itdən başqa ov

heyvanı bilinmir. Amma ərəblərin arasında itdən başqa heyvanla da ov etmək

adəti var idi. Bu iki növ ov heyvanı ki, qeyd olundu, onların ovu halaldır, bu

şərtlə ki, o heyvanlar təlim keçmiş olsunlar. Yəni ona elə təlim verilsin ki,

sahibi ona getməyi əmr edəndə gedib, dayanmağı əmr edəndə dayansın. Öz

istəyi ilə getməsin və ovu tutub sahibindən ötrü saxlasın. O ovu sahibindən

izinsiz yeməsin. Onu sahibi ova göndərəndə Allah-Təalanın adını deyib ondan

sonra göndərsin. Necə ki sıradakı ayədə qeyd olunacaqdır. Bu şərtlərlə hər bir

ov heyvanının ovu halaldır, əgər bu şərtlərin biri olmasa, o ov halal deyildir).
(laْ d‫ ُכ‬ıْ َğَ ı oَ ‫כ‬vْ dَ aْ َ‫أ‬n‫א‬ ِ ‫ ) َ ُכ ُ ا‬- təlim keçən ov
yeyin, sizə halaldır. (Bu heyvanlarının sizdən ötrü tutub sax-
kəlam ona işarədir ki, ov heyvanı gərək
(sِ iْ zَ َəِ h‫ا‬aَ laْ ‫ا‬l ‫ا‬o‫و‬lُ s‫ ُכ‬u‫ا ْذ‬n‫) َو‬.
ovu tutub, sahibindən ötrü saxlayıb, ondan izinsiz yeməsin),
- ova göndərəndə Allah-Təalanın adını zikr edin ki, o ov

(Bu kəlam ona işarədir ki, gərək, heyvanı ova göndərəndə Allah-Təalanın adı,
qmoərsxəuləbn,hbailsaml ivləlahhadreaymilısidnə).yi(ş‫ب‬dِ i‫א‬rَ mِ ْə‫ ا‬yُ inِ .َ Hَ ə‫ ا‬q‫ن‬i‫ِإ‬qəَ t‫ا‬ə‫ا‬n,ُ A‫) َوا‬lla-hA-Tlləaahl-aTqəaiylaadmaənt

günündə sürətlə haqq-hesab çəkəndir.

dır, p5a) k(‫ُت‬o‫א‬lَaِّ n‫ا‬şُe‫ ُכ‬yَ lərِ sُ‫ أ‬i‫م‬zَ əْ َ ْ ‫ )ا‬- bugünkü gündə ki, islam dini rövnəq tapıb-
halal edildi, (bu hökmü yenidən qeyd etmək təkid

üçündür ki, islam şəriətində haram olmayan şeyləri özünüzə haram etməyin).

305

Kəşfül-Həqayiq I

‫َو َ َ א ُم ا ِ َ ُأو ُ ا ا ْ ِכ َא َب ِ َ ُכ ْ َو َ َ א ُ ُכ ْ ِ َ ُ ْ َوا ْ ُ ْ َ َא ُت ِ َ ا ْ ُ ْ ِ َא ِت َوا ْ ُ ْ َ َא ُت‬
‫ِ َ ا ِ َ ُأو ُ ا ا ْ ِכ َא َب ِ ْ َ ْ ِ ُכ ْ ِإ َذا َآ َ ْ ُ ُ ُ ُأ ُ َر ُ ُ ْ ِ ِ َ َ ْ َ ُ َ א ِ ِ َ َو َ ُ ِ ِ ي‬
َ ِ ‫﴾ َא َأ َ א ا‬٥﴿ َ ِ ِ ‫َأ ْ َ ا ٍن َو َ ْ َ ْכ ُ ْ ِא ْ ِ َ א ِن َ َ ْ َ ِ َ َ َ ُ ُ َو ُ َ ِ ا ْ َ ِ َ ِة ِ َ ا ْ َ א‬

ِ ِ ‫َآ َ ُ ا ِإ َذا ُ ْ ُ ْ ِإ َ ا َ ِة َא ْ ِ ُ ا ُو ُ َ ُכ ْ َو َأ ْ ِ َ ُכ ْ ِإ َ ا ْ َ َ ا‬

k( iْ t‫ ُכ‬aَ b ِ y‫َب‬ə‫א‬hَ ‫ِכ‬uْd‫ ا‬i‫ا‬, ُ x‫أُو‬riَstiِ a‫ا‬n‫א ُم‬vَ َə‫ َو‬a)t-əşbpiərrədsətləəhrdlii-rk. iYtaebmıənkydeəmn əmyəi qsiszəədhbaültaüdnıry. e(Əmhəllii
-

şeylərdir. Təfsirçilərin əksəriyyəti deyib ki, yeməkdən məqsəd əhli-kitabın

kəsdikləridir. Bəzilərinə görə isə məqsəd kəsilən və ya kəsilməyən bütün
çِ ağْ ‫ ُכ‬ırُ ı‫א‬bَ َ y‫ َو‬e)m- əskizivnerdməəykemhaəlyalidnıirz,
(ymeməsəəlliəşne,yolənrldairrı).q(oْnُ aَ q əhli-kitaba halaldır,
onlara da yemək ve-
h(rْ yi‫ُכ‬anəِl)hْa.َ ul(dْ‫ت‬dِıِ ir‫א‬,.َ‫( َِب‬xْB‫א‬rَُ ‫ ِכ‬uْi‫ا‬sْ ‫ا‬taَ i‫ا‬yaِ əُ n‫أُ ُوت‬s‫א‬avَ َ ləَeِ hْa‫ُا‬tvْəَ‫ا‬ə‫و‬şَِ )p)ifə-f-əritəbflsfiiətrqltəaldirdədvınəəslniasz)radllaiəefnfheəvtəollvəilanvvnməələqkiyasiimdttaıəənbştlvlaviirqeqlraeaidldeəivınrn)l.əlşan(ə‫ت‬rmxُ ıs‫א‬əَ laəkَ lrmْ dsiُ aəzْ ‫ا‬qnə‫َو‬

sizə halaldır. (Bu ayə əhli-kitabla evlənməyə açıq-aşkar icazədir. Şiə alimləri
onlarla daimi nikahla evlənməyi caiz görməyib, ayəni mütə nikahına isnad
ediblər, necə ki əvvəlki ayədə yeməyi dənli yeməklərə isnad ediblər. Kaş mən

buna agah olaydım ki, əhli-kitabın təmizliyinə inanmamaqla yanaşı, onlarla

mutə nikahına necə fitva veriblər. Görəsən, evlənmə işində daimi və ya mutə
nُ ‫ر‬iَ kaُ ُh‫ أ‬laُ nmُ ُ ْ aَ َ‫آ‬q‫) ِإ َذا‬si-zəmceahirzidyiyrə. lə(Ərignəi rtabmiramşəixləs
nikahının bir fərqi vardırmı?). (
verdiyiniz zaman qadınlarla

qadının mehriyyəsini verməməyi düşünərək onunla evlənsə, o şəxs zinakar
hzisiömnkaməktüasnradhqəiadbdiirı)on.llua(brَ d,ِ azِ ni‫א‬nَ gaُ ikzَ alْ َirnoَ alِmşnِ aaْ yُ t)aus-tımniısazmy. ı(ən‫ٍن‬t.‫ا‬liَ (Nْ qَ‫أ‬ea‫ي‬cdəِ ınِ kliُabrَil‫و‬zaَ )ime-vvbləəunöziznaümknaiün,zısmüizıçzüddnaə

aşna saxlayıb, halal qadınları evlərində qoyub, zinakar qadınlarla günah iş
görürlər. Ey müsəlmanlar, ayəyə baxıb Allah-Təalanın hökmünə itaət edin.
Dünyanın 5 günlük ləzzətini əbədi əzabdan üstün tutmayın. Halal qadınla-

rınızın haqqını yeməyin. Özünüzü kafir hökmünə salmayın. Çünki Allah-

Təalanın hökmündən çıxanlar kafir hökmündədir. Bundan sonra gələn ayəyə
q(ُaُ dَ ıَ nَ laِ َrdْ aَ َn‫ ِن‬ö‫َ א‬züِ ْ n‫ ِא‬əْ a‫ ْכ‬şَ nْ aَ ‫َو‬t)u-tukbim, Aslllaamh-ıTnəeahlaknaımnlhaarılnalı
bax, gör nə buyurur). ُ
inkar edib, zinakar

və haramına inanmasa, həqiqətən, onun xeyir əməli olsa da o, batildir.
gOünndüanndəonzaərhəerççəbkirənfaşyədxasləorldməanzd.ir(.َ ِ ِ ‫ ) َو ُ َ ِ ا ْ َ ِ َ ِة ِ َ ا ْ َ א‬- o şəxs axirət

imِ ِ ‫ ا‬aَ َn6ْ ‫)ا‬g(əَ ‫ِِةإ‬t)iَ-rəün‫ا‬züşəَn‫ ِإ‬xüsْ zُləْüُr,y‫ َذا‬un‫ ِإ‬ya‫ ا‬umُ َnَ‫آ‬a,zَəalِləd‫ا‬ru‫א‬iَrnَ‫أ‬miz‫َא‬ai)qd-əi(sdbtiuərdsaiəyyyəiəndikzəidsmtəə,imy( auْ ‫ُכ‬zyَ ubِ ْnaَ‫َوأ‬r,ə(ْs“‫ ُכ‬iinlَ əd”əُ dk‫ ُو‬iə‫ا‬rl)mُ. ِEəْ s‫א‬yiَ

306

Maidə surəsi
ٍ َ َ َ َ ‫َوا ْ َ ُ ا ِ ُ ُءو ِ ُכ ْ َو َأ ْر ُ َ ُכ ْ ِإ َ ا ْ َכ ْ َ ْ ِ َو ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ ُ ُ ًא َא ُ وا َو ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ َأ ْو‬

ərəb dilində sonuna qədər mənasındadır, ayədə də tam yumaq mənasındadır.

“İlə” kəlməsi hüdudu təyin etməkdən ötrü dirsək kəlməsi ilə birlikdə işlənib.

Amma yumağın xüsusiyyəti – dirsəyin başı, yoxsa barmaqların başından ol-

sun, ayədə onun bəyanı yoxdur və lazım da deyil. Çünki yumaq adət-ənənəyə

əsasəndir. Necə ki Allah-Təala üzdə və qüsldə yumağın keyfiyyətini bəyan

etməyib, örfdə olan adətə əsaslanıb, habelə əllərin yuyulması da adət necədirsə,
ghِ əəْ َ rmْ ə‫ َכ‬kdْ ‫ا‬,)əo-ayc(üRaqrelydau:rıyBmuələzssuihna.leiAtmmğləəılyrsibaəahsşaiıbsmlaəlrəmishdışiaqlayqraə)q,t bleautrsıyinuy)ur.um(ra:َq‫ِإ‬d,ْəb‫ ُכ‬səَtzُəi‫ر‬mْ lَ‫أ‬ə‫َو‬arizْ ‫ُכ‬disaِə‫و‬b‫ء‬hُ aُəِ şm‫ا‬laُ rbıaَnşْ ı‫ا‬ı‫و‬-َ,

zı məsh edin, ayaqlarınızı da oynağa kimi məsh edin. (Ayədəki ayaq sözünü

özündən qabaqkı baş kəlməsinə isnad ediblər. Zəməxşəri “Təfsiri-Kəşşaf”da

bu isnadı düzəltmək barəsində bir söz qeyd edibdir, çox təəccüblüdür. İsla-

mın əvvəlində şəriət sahibinin (Hz. Məhəmməd) əməli ayaqların yuyulması

yönündə idi. H. 8-ci ildə bu ayə nazil olub müsəlmanlara çətin olmasın deyə

ayaqları məsh etməyi sabit etdi. Necə ki ayaqları yumağı qəbul edən alimlərin

bir qismi səfərdə çətin olmasın deyə ayaqqabı üstündən məsh etməyə fitva

veriblər. İnsaf üzrə fikir verilsin. İbn Abbas deyibdir: “Dəstəmaz iki yumaq,

iki məsh etməkdir, iki yumaq - bir üz, bir də əllər, iki məsh – bir baş, bir də

ayaqlar”. Təfsirçilərdən Qətadə də belə deyibdir. Ənəs ibn Malik deyibdir:

“Quran ayaqları məshə əmr edib, peyğəmbərin sünnəsi isə əvvəlcə yumaq idi”.

İkrimə deyibdir: “Dəstəmazda ayaqları yumaq yoxdur. Ayaqların barəsində

məsh nazil olubdur”. Şa`bi deyibdir: “Ayaqlarda məshdir, məshdən başqa bir

şey yoxdur”. (Ayədə keçən “kə`beyn” sözünün mənasında üləma ixtilaf edib.

Əksər üləma deyiblər: “kə`beyn” baldırdan aşağı ayağa doğru iki sümükdür. Bir

qisim də belə deyib: “Kə`b - iki ayağın üstündə olan qübbələrdir. Hər ayaqda bir

qübbə var”. Hilli və ondan başqa bəziləri deyiblər: “Ayaqla baldırın bir-birindən

aralanan yerinə “kə`b” deyilir”. Üləmanın sözü təəccüblüdür, çünki “kə`b” aş-

kar olan bir şeydir, insanda və bütün heyvanlarda mövcuddur, kə`b-türk dilində

“aşıq”, topuq, necə ki qoyunun aşığı hər bir şəxsə məlumdur, habelə insanda da

aşıq (topuq) vardır. Əgər ərəbə aşığı göstərib desən, bu, nədir? Hər halda deyər:

“həzə kə`bun” – bu, aşıqdır. Amma insandakı aşıq sümüyünü, gərək, anatomiya

alimlərindən soruşaq. Onlar bəyan ediblər ki, insanın aşığı ayaqla baldırı arasın-

dadır. Alimə müraciət etməyib, elmdə şəxsi rəylə danışmaqla ixtilaf çıxar. Buna

görə də gərək ayağın topuq yerinədək məsh edilsin, doğrusunu Allah bilir).
“(‫ا‬c‫و‬əُ na‫א‬bَ ə‫א‬tً ُ”ُ (cْ ُ üْ ‫ ُכ‬n‫ن‬üْ ‫إ‬bِ ‫ َو‬l)ü-k)əgqəürslcüünlaüzbımolosalanrı:zb, iorivnacxisti
qüsl eyləyin. (İki məqamda
- yuxuda və ya oyaq vaxtı

insandan sperma çıxanda, digəri də qadınla əlaqədə olanda, hətta sperma çıx-
masa da, yenə qüsl lazımdır). ( ٍ َ َ َ َ ‫ ) َو ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ أَ ْو‬- əgər xəstə olub, ya da

307

Kəşfül-Həqayiq I
‫َأ ْو َ א َء َأ َ ٌ ِ ْ ُכ ْ ِ َ ا ْ َ א ِ ِ َأ ْو َ َ ْ ُ ُ ا ِّ َ א َء َ َ ْ َ ِ ُ وا َא ًء َ َ َ ُ ا َ ِ ً ا َ ِّ ًא َא ْ َ ُ ا‬
ُ َ َ ْ ِ ِ ُ ِ ‫ِ ُ ُ ِ ُכ ْ َو َأ ْ ِ ُכ ْ ِ ْ ُ َא ُ ِ ُ ا ُ ِ َ ْ َ َ َ َ ْ ُכ ْ ِ ْ َ َ ٍج َو َ ِכ ْ ُ ِ ُ ِ ُ َ ِّ َ ُכ ْ َو‬
‫﴾ َوا ْذ ُכ ُ وا ِ ْ َ َ ا ِ َ َ ْ ُכ ْ َو ِ َא َ ُ ا ِ ي َوا َ َ ُכ ْ ِ ِ ِإ ْذ ُ ْ ُ ْ َ ِ ْ َא‬٦﴿ ‫َ َ ْ ُכ ْ َ َ ُכ ْ َ ْ ُכ ُ و َن‬
‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا ُכ ُ ا َ ا ِ َ ِ ِ ُ َ َ ا َء‬٧﴿ ‫َو َأ َ ْ َא َوا ُ ا ا َ ِإن ا َ َ ِ ٌ ِ َ ا ِت ا ُ و ِر‬

‫ِא ْ ِ ْ ِ َو َ َ ْ ِ َ ُכ ْ َ َ َ ُن َ ْ ٍم َ َ َأ َ ْ ِ ُ ا‬

səfərdə oَkliَ s)ma-niyıhzaa,dl(laaِ rِq‫א‬dَ aْa‫ا‬dَıənِgləaْ ‫ُכ‬rrْldِaəٌ ysَ atَ‫أ‬əx‫َء‬mı‫א‬nَ al‫و‬ızْ qَ‫أ‬,) - ya da ayaqyolundan )g-əlqdeikyddəo,l(u‫ ْو‬-َ‫أ‬
n‫א َء‬aَ nِّ ‫ ا‬bُ ُuْ yetaddiyainqiüzdsləd,ə(n‫א ًء‬ ‫ِ ُ وا‬ َ suْ َ َ tapmasanız,
َ ötrü

(mُ ‫ِّ ًِ ْא‬əَ sْ ‫ُכ‬h‫ ً ا‬eِ ِْdَ‫ََوأ‬in‫ ْا‬,‫ِ ُ( ُכ‬təَ yَُ َ ə)ُ mِ -) m-o eüvlmaəxüktninx“əütcəsiyusəsdmiəynyməpütiamNk”iosealatsdnuirnyəieszri,nəointnəd4y4aə-nmcüümzaüüymnəsüiezndəin,inət.əllf(əs‫ا‬ririُ innَidzْ ‫א‬əəَ
(v‫ ٍج‬əَ َmüْ şِ kْ ü‫ ُכ‬lْ üَ َ isَ tَ əْmَ ِ əُ d‫ا‬iyُ i ِ üُ ç‫א‬üَ )n-tAəylləamhm-Tüəmalüa
bəyan olundu. Oraya baxılsın).
sizdən ötrü din işlərində çətin
iətsəmtyərəymietomddiüu.mTr aəkiik,ciasmuzəüovlşmekrüamlyəəakdnlüdəşaömztoənyrepəmsaiqnəltiazin.si(iszْ i‫ُכ‬izَpəِّ aَ tkُaِ meُ taِsُ minْ ‫כ‬,ِeَt(‫َو‬sْ)i‫ ُכ‬n-ْ .َ
Allah-Təalanın
َ Bُeَ lَ əْ ِ ki,ِ ُ ِh‫ َو‬ə)r-bviər
dşüavkaümr eeddəəssiinniizz.k(i‫ن‬,َ ‫و‬siُ z‫ ُכ‬əْ mَ ْ ü‫ ُכ‬kَ aَ )fa-təvlberəsttinə,.
halda onun ibadətinə gərək Allah-
Təalanın nemətlərinə

Tetədaily7ai)nnı(neْ m‫ ُכ‬sْ iَəzَ tilnəِ lrə‫ا‬inَ biَ aْ yِğal‫ا‬a‫و‬ddُı‫ُכ‬nı‫ذ‬ğْ ı‫ا‬z‫و‬ıَ a)əh-sda(liıenyy.amd(ِıöِnmıْz‫ُכ‬ianَ َl‫ا‬əs‫ َو‬ar)l‫ي‬,ınِA.‫ا‬l(lAُaَ h‫א‬lَ l-aِT‫و‬hَ )ə-aT-ləaabnlaiırnnındsiəzbəuAlbəlaəhxhdş-i

Hz. Peyğəmbərin müsəlmanlardan aldığı əhddən ibarətdir. Müsəlmanlardan

əhd aldı. Gərək hər bir vaxt itaətdə olsunlar. Onlar da itaət etdilər. Necə ki
MAləlahhə-mTəmaləadibnu(yəu.sr)urv:a) s(i‫א‬tَəْ sَ iَ‫أ‬l‫و‬əَ s‫ َא‬iْzِ dَənْ ْ ُ ‫ ) ِإ ْذ‬- o zaman ki
ُ əhd aldı, siz dediniz: Allah-Təala Hz.
“Eşitdik və itaət
Bِ ‫ َا‬ə‫ ا‬sَ ُ ‫ِإ) َنواا‬
‫ر‬-eِ ‫و‬tAdُ ilkla”‫)ا‬h.--BThəəəsaqlbaiqudəaətnəhndq,ionArilzxldauhəb-,vTəəəhaidtlaai əpstoiinnzəiuzlbədr,əditsəaaəobtlidatnəvnəsiçrmılxəömrhdakəyənımna.go(al‫ت‬uhِ ‫ا‬ndَ .ıِ r(.ٌ َ siz

səmimi-qəlbdən itaətdəsiniz, yoxsa yox?

8) ( ِ edْ ِ əْ ‫א‬nِ d‫ا َء‬əَ َAُ llِ aِ hَ-Tِ ‫ا‬əaَ l‫ا‬anُ ı‫ ُכ‬d‫ا‬üُ şَ َ‫آ‬ünَ üِ b‫ا‬ h‫ َ א‬aَ‫أ‬q‫א‬dَ )a-saebyitimolaunbgəədtairləətnləşəşaxhsliədr-,
şahidlik

lik edin. Hətta o şahidlik qohum-əqrəbanın zərərinə, düşmənin xeyrinə
omlsüandəad.a(v‫ ا‬əُ tِiْ َ َ‫أ‬ buَ َ n‫م‬aٍ ْ vَ a‫ ُن‬dَ َ aَ r e‫ ُכ‬tmَ ِ əْ sَ inَ ‫َو‬k)i,-oanrlaanrıınzdhaadqüqşınmdəanəçdilaikləot leatnmqəyöivb-
sizi ْ

şahidlikdə və ya başqa şeydə onlara zülm edəsiniz, əlbəttə, belə əməllər

siz müsəlmanlara layiq deyil. Gərək hər bir qövmün haqqında ədalətli

308

Maidə surəsi
‫﴾ َو َ َ ا ُ ا ِ َ َآ َ ُ ا َو َ ِ ُ ا‬٨﴿ ‫ا ْ ِ ُ ا ُ َ َأ ْ َ ُب ِ ْ َ ى َوا ُ ا ا َ ِإن ا َ َ ِ ٌ ِ َ א َ ْ َ ُ َن‬
ِ ِ َ ْ ‫﴾ َوا ِ َ َכ َ ُوا َو َכ ُ ا ِ َ َא ِ َא ُأو َ ِ َכ َأ ْ َ א ُب ا‬٩﴿ ٌ ِ َ ٌ ْ ‫ا א ِ َ א ِت َ ُ ْ َ ْ ِ َ ٌة َو َأ‬

ْ ُ َ ِ ْ ‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا ا ْذ ُכ ُوا ِ ْ َ َ ا ِ َ َ ْ ُכ ْ ِإ ْذ َ َ ْ ٌم َأ ْن َ ْ ُ ُ ا ِإ َ ْ ُכ ْ َأ‬١٠﴿

oTolləaaanslıanədıdza.an(lə‫ى‬qtَotْ rəxِqu‫ب‬vُ baَ yْ əَ‫أ‬adَ aُ dl‫ا‬aəُhtiِ a*ْ ‫)ا‬tyə-arxəkıdneadtlməırt.ləəy(‫ن‬rَinəُfvtَ aْəَrh‫א‬eَedِ çiٌnbِ,iَ mr َ qö‫ا‬öm‫ن‬vi‫ِإ‬mnَ ləə‫ ا‬rz‫ا‬iünُ l‫ا‬mx‫ َو‬ü) se-utmsAiyəllyyaiəhnt-i.
Həqiqətən, etdiyiniz hər bir şeydən Allah-Təala agah və xəbərdardır.

(*Qeyd: İslam dininin ehkamına fikir verilsin. Hətta müşrik və bütpərəstlər haq-
qında da ədalətlə rəftar etmək əmr edilir. Bəs necə demək olar ki, islamda yalandan
şahidlik etmək, ya da başqa millətlərə zülm etməyə icazə var. Bu sözlər islama bö-
yük böhtandır. Müsəlmanların islam qanunlarına əməl etməmələri islamın yaxşılı-
ğına zərər verməz. Ar olsun müsəlmanlara ki, Quranın hökmünü atıb az bir məbləğə
dinlərini satıb, yalandan şahidlik edib, özgə millətlərin tənə etməsinə bais olurlar.
Belə şəxsləri müsəlman saymamaq lazımdır. Peyğəmbərimiz buyurubdur: “Müsəlman
o şəxsdir ki, xalq onun əlindən və dilindən əmin-amanlıqda olsun”).

Ayallnaıh9n)-dTa(‫ت‬əِba‫א‬alَağِ ‫א‬ıvşəlad‫ ا‬n‫ ا‬emُ dِ aiَ bq‫ َو‬d‫ا‬virəُ ,َ َ‫آ‬b(öٌَ yِ ِ üَ ‫ا‬kُ ٌ ə‫ ْا‬cَ‫َوأ‬rَ َ ٌ‫وة‬vَ َ)əِ ْ-sَ aivmْ ُaَa)bn-vgaoərntdliarırir.bdasnaleöhtrəümAəlllaehd-əTnələarlaə

təəzkazbi1db0a)ed(o‫א‬iَlِba‫ َא‬nlَ əِ l‫ا‬ra,ُr(d‫ َِכ‬ı‫َو‬rِ ‫ا‬.‫ْ ُ( َو‬Hَ‫ب َכا‬zُ َ .‫א‬ ِ P‫ا‬e‫ َ ْو‬yَ‫)أ‬ğ‫כ‬-َ əoِmَ ‫و‬şُ‫أ‬bə)əx-rsilonənrslkaavirkacşaəlfhairrəınnondluaəbnmbbyiizoriilmdZamiş-lƏöacrnüımzvaəərl*əhrəismmaviişazə-i
َ

şıdır. Hz. Peyğəmbər səhabələri ilə zöhr namazını qıldılar. Namazdan sonra

müşriklər peşman oldular ki, gərək namaz üstündə hücum edib onları qətlə

yetirəydik. Ondan sonra dedilər: “Bunların bir də əsr namazı var, o nama-

zı atalarından və övladlarından çox istəyirlər. O namazı qılanda onları qətlə

yetirərik”. O vaxt Allah-Təala qorxu namazının hökmünü nazil etdi ki, nama-

zı belə qılın. (Qorxu namazının ehkamı Nisa surəsinin 99-cu ayəsində keç-

mişdi. Oraya baxılsın). Hz. Peyğəmbər qorxu namazı şəklində namaz qıldı,

Allah-Təala müşriklərin qəlbinə qorxu salıb, Hz. Peyğəmbər və səhabələri

salamat qaldılar. Gələn ayədə Allah-Təala möminlərə düşməndən nicat vermə

nemətini bəyan edir).

(*Qeyd: Zi-Ənmar Ərəbistanda bir yerin adıdır).
bdْ iıُ rnَ ِ ıcْzَ‫أ‬1aa1ْ m‫)ُכ‬sْ aaَ(‫ ِإ‬al‫ا‬ıtْn‫ ُُכ‬ZْAَُ iَْ -َl)Əlِa-n‫ا‬hAm-َ Tlَ laْ aəِrah‫وا‬ls-aaTُ n‫ ُכ‬və‫ْذ‬ıa‫ا‬anşl‫ا‬ıaonُ nَ dَ‫آ‬ınnaeَ mnnِ eiəy‫ا‬mty‫א‬iَənətَ‫أ‬tii‫א‬ekbَ )tiud,-disluəiezrryə:kiobmi,əzaxəalnşmləegardiənnitbikirdisəiimnrz.iünş(şə‫ ْن‬rtxَ‫أ‬əisk‫م‬rٌ ləəlْ əَ frir,ndyَiəza‫ذ‬nْə-‫ِإ‬
açıb namaz üstündə sizi qətlə yetirsinlər. ( ْ ‫ ) َ َכ أَ ْ ِ َ ُ ْ َ ْ ُכ‬- Allah-Təala

309

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ‫﴾ َو َ َ ْ َأ َ َ ا ُ ِ َא َق َ ِ ِإ ْ َ ا‬١١﴿ ‫َ َכ َأ ْ ِ َ ُ ْ َ ْ ُכ ْ َوا ُ ا ا َ َو َ َ ا ِ َ ْ َ َ َ כ ِ ا ْ ُ ْ ِ ُ َن‬
ِ ُ ُ ِ ْ ُ ْ َ ‫َو َ َ ْ َא ِ ْ ُ ُ ا ْ َ ْ َ َ َ َ ِ ًא َو َא َل ا ُ ِإ ِّ َ َ ُכ ْ َ ِ ْ َأ َ ْ ُ ُ ا َ َة َو َآ َ ْ ُ ُ ا َכא َة َو َآ‬

ْ ‫َو َ ْر ُ ُ ُ ْ َو َأ ْ َ ْ ُ ُ ا َ َ ْ ً א َ َ ًא َ ُ َכ ِّ َ ن َ ْ ُכ ْ َ ِّ َא ِ ُכ‬

nonemlaərtıninəilyləardinıniısziazəsazləırnə,rAylelatihr-mTəəkadlaədnasnaxqloardxıu. b(َ o‫ ا‬n‫ ا‬uُ n‫) َوا‬ə-mArlvlaəhq-Tadəaalğaanlıan-
t(ə‫ َن‬vُəِ kْ kُ ْ ü‫ ا‬lِ ‫כ‬eَtَ sَ ْiَnِ lə‫ا‬r. (َ A‫) َو‬ll-ahm-Töməailnaləfrirohnəur
rına itaət edin. َ bir işlərində, gərək,
Allah-Təalaya həlak edəndən son-

ra Hz. Musaya əmr etdi ki, bəni-İsraili götürüb Şam mülkünə gedib orada

məskun olan bütpərəstləri çıxarıb, bəni-İsraili orada məskun et. Bəni-İsrailin

12 tayfasından 12 nəfər vəkil və rəis seç. (Bəni-İsrail Yaqubun 12 oğlundan
12 tayfa idi). Ondan sonra onlardan möhkəm əhd-peyman al. Allah-Təalaya
itaət edib itaətdən çıxmasınlar. Hz. Musa Allah-Təalanın əmrinə görə, bəni-

İsraildən möhkəm əhd alıb, 12 nəfər vəkil təyin edib Şam tərəfinə yönəldilər.

Şam mülkünə yaxınlaşanda 12 vəkilə əmr etdi ki, gedin bütpərəstlərdən bir
xəbər gətirin (o bütpərəstlər Əmaliqa tayfasından idi). Orada gördüyünüz
əhvalatı bəni-İsrailə xəbər verməyin. 12 nəfər vəkil Hz. Musanın əmri ilə

Şam torpağına daxil olub bütpərəstləri çox qüvvətli və şövkətli görüb, onla-

rın əzəməti cüssələrindən qorxuya düşüb qayıdanda Hz. Musanın əmrindən
çıxaraq gördüklərini bəni-İsrailə xəbər verib onları düşmənlə savaşmaqdan
qorxutdular. Onlar da cənab Musanın itaətindən çıxdılar. 12 vəkildən ikisi bu

xəbərləri öz tayfasına vermədi. Biri Yəhudanın nəslindən Kaleb ibn Yufənna,

digəri Əfraim ibn Yusifin nəslindən Yuşa ibn Nun idi, gələn ayədə bu qissəyə
işarə olunur).

Mus1a2v)a(sَ itِ ‫ا‬əَ sْi‫إ‬lِ ə ِbَ ‫ق‬əَ n‫ َא‬i-ِ İُ s‫ا‬raَ iَ lَ‫أ‬dْəَ nَ ‫) َو‬m-ö(heykəMməhəəhmdmaəlddı),khiə, qAiqlləathəan,iAtaləlatdhə-nTəçaıxla-
mİ-sroaansıidnldalaənnr.s1o(2‫א‬nً rnِ َaəfَ Aəَ rlَ lraəhْ َiْ-s‫ا‬Ti ُ1əُ 2aْ lِ taa‫ َא‬yْbَ fuَ a‫ َو‬y)lıuq-rbdoəunn:dia-“İnEsrysaobinləərnatiə-yMİisnruaesiatld,yiabki,lbi(nuْ y‫ ُכ‬vuَ əَrdxuِّə‫ ِإ‬b:ُ ə‫ا‬br‫ل‬əَd‫א‬nَa‫و‬iَ r-)
olun, həqiqətən, mən həmişə sizinlə birlikdəyəm. Heç vaxt sizdən* qafil

deyiləm. Bütün əməllərinizdə məni düşünün. Yaxşı əməlləri tərk edib, pis
ənpmaeyməğlaləəzmrqəbıəlyıröblnəzrəəilmkmaəətyivimner.asn(ə‫ َة‬n‫א‬g‫ َכ‬iəzt‫ا‬,ir(ُ biُ bْuَ َ‫آ‬n‫و‬iَ mla‫ َة‬raَ ndiınn‫ ا‬iınzُ ُdşْ aَüَ‫أ‬amrْ ıِ döَ )ıhr-k),əe(myْ ُ
bəni-İsrail, əgər siz
olُ uُ ‫ ْر‬bَ m‫ َو‬ənِ iُ mُ ِ ْdُ ْiَnَ‫وآ‬iَ m) -i
Tyaəyamlaayqodlaunpdeayğməmillbəətrinləröivmlaədklaörmı əükçüentsəmnaizl,ın(ı‫א‬zً ıَ َ sə‫א‬rً fْ َedَ i‫ا‬bُ ُ Aْ lَlْaَ‫وأ‬hَ )-T- əAalllaayha-

borc versəniz, o borc əlbəttə, sizə yetişəcəkdir (hansı borcludur ki, Allah-
(sْi‫ُכ‬ziِ ‫א‬nَ ِّ َkiْç‫ ُכ‬ikْ َ g‫ن‬üَ ِّn‫ُ َכ‬aَ h) l-arəıgnəırzdsiaznbkueəçmibətllöəvrbi əestiszənbiaz-,
Təaladan etibarlı olsun).
mən də onların əvəzində

310

Maidə surəsi
﴾١٢﴿ ِ ِ ‫َو َ ُ ْد ِ َ ُכ ْ َ א ٍت َ ْ ِي ِ ْ َ ْ ِ َ א ا ْ َ ْ َ א ُر َ َ ْ َכ َ َ َ ْ َ َذ ِ َכ ِ ْ ُכ ْ َ َ ْ َ َ َ ا َء ا‬
‫َ ِ َ א َ ْ ِ ِ ْ ِ َא َ ُ ْ َ َ א ُ ْ َو َ َ ْ َא ُ ُ َ ُ ْ َא ِ َ ً ُ َ ِّ ُ َن ا ْ َכ ِ َ َ ْ َ َ ا ِ ِ ِ َو َ ُ ا َ א‬

ِ ُ َ ‫ِ א ُذ ِّכ ُ وا ِ ِ َو َ َ َ ا ُل َ ِ ُ َ َ َ א ِ َ ٍ ِ ْ ُ ْ ِإ َ ِ ً ِ ْ ُ ْ َא ْ ُ َ ْ ُ ْ َوا ْ َ ْ ِإن ا‬
ِ ِ ‫﴾ َو ِ َ ا ِ َ َא ُ ا ِإ א َ َ א َرى َأ َ ْ َא ِ َא َ ُ ْ َ َ ُ ا َ א ِ א ُذ ِّכ ُ وا‬١٣﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫ا‬

ğhqْ ‫ُכ‬ıəəşqsْ lِrailq‫כ‬yəَ əarِ t‫َذ‬riə)nan-imn, sa.ais(zli‫ر‬tُd‫א‬ıoənَ lْnَduْ ‫ا‬abk‫א‬niَdmِ çüْ aَzbyْyulaِorş‫ي‬ldəaِraxْtnalَ ən‫ت‬krٍ ədb‫א‬nəeَ anhriْ sşa‫ ُכ‬otçَnbıِ rxa‫ ْد‬aُığbَ l‫و‬kَad)arı-rfın.iər(alBbodələasntaxtiə,-iİl,(sesِrdiazِ iəilrAa‫ا‬əğ‫ء‬mَl‫ا‬laَa.chَ (l-aَ Trْ َəıَ naَ َılْ‫َכ‬naَ َnْ)vıَn-əَ
bu əhdinə əməl etməyib itaətdən çıxdılar).

(*Qeyd: Quranın bu hekayələrindən məqsəd sadəcə nəql etmək olmayıb, qayəsi
öyüd-nəsihətdir. Müsəlmanlar, gərək, bu sözlərdən ibrət alıb Allah-Təalanın onlara
baxıb nəzarət etdiyini nazir bilsinlər. Allah-Təalanı belə bilən şəxsdən insanlıqdan
kənar əməllər necə peyda olar? Allah-Təalanın bu kəlamı buna işarədir ki, ey Quran
əhli, bu sözlərdən ibrət alın, mən sizinlə birlikdəyəm. Sizin batininizə agaham. Gərək,
qəlbinizi rəzil xüsusiyyətlərdən pak edib insanlıq xüsusiyyətində olasınız).

Allah13-T) (əaْ ُl‫א‬anَ َ ınْ ُ iَ t‫َא‬aəِ tْ iِnِdْəَ n‫َ א‬ ِ َ ) - (ey Məhəmməd), bəni-İsrail əhdlərini pozub
(ِ ِ çıxdığına görə, onlara lənət edib rəhmətimizdən
və rِ ə‫ا‬hَ َ mْ əَ tiَ mِ ‫ َכ‬iْ z‫ ا‬i‫ َن‬oُnِّ lَ aُ rً dَ aِ ‫א‬nَ ْkُ əَ sُdُ i‫א‬kَ ْ ,َ qَ ‫و‬əَ )lb-ləyreinsəəərhtldəşi ipbo, zTdöuvqrlaatrıın-
kənar etdik.
na görə lütf

kəlmələrini, Allah-Təalanın vəhyini dəyişdirib, ona başqa yalan sözlərlə
iftira etdilər. (ِ ِ s‫وا‬aُv‫ ِّכ‬a‫ ُذ‬b‫ א‬ınِ d‫ א‬aَ n‫ا‬ vəُ َd‫) َو‬e-diitlaənətbdöənyüçkıxpdaıqylıadraı üyçaüdndTanövçrıxaatdraıbotnəlrak-
ra Allah-Təala
emtdaiqlə, rit.a(əْ tُ dْ ِənً çِ ıَ xm‫ ِإ‬aْ qُ ْ yِ əٍ hَ ِ ‫א‬uَ diləَ َrinُ ِ aَ d‫ل‬əُ ‫ا‬tَiَdirَ ‫و‬.َ )B-un(elayrMınəkheəçmmmişədza),məahndliarpdoaz--

kı ata-babaları da peyğəmbərlərə xəyanət ediblər. İndi də bu yəhudilər

sənə xəyanət edirlər. Müşriklərə kömək olub səninlə savaşmağa gətirirlər.
Xəyanətkar yəhudilərdən agah olarsan. Yəhudilərin ancaq az bir qismi
-xhoənə(yqleaayiqrnıMəənttəəkgnhaü,ərnAmaolmhllmaıənhdad-)yT,aıənbha,əklrsaeçəçəyninabdoxnşbbılalauığqrıydşeəladahnəyunıxdbəşiləyiənxartsnilsqəəətarnimgəsöexarvəmləmyrəa.azn.səə(tnَ e.ِd(ِ iْْrlَُ əْ ْ‫ا‬r‫ا‬,‫ َو‬amِْ ُُ ْ mََ ‫ا‬a‫ ُن‬s‫)ِْإ‬ə‫َא‬n-)

həqi1q4ə)tən( ْ, ُ َ ‫َא ِ َא‬ ْ kَ öَ‫أ‬m‫ى‬ə‫ َر‬k‫َ א‬ َ ‫ِإ א‬ ‫ا‬bُi‫א‬zَ ikَ , ِ d‫ا‬edَ iِl‫و‬əَ )r. - o şəxslər (xristianlar) ki, -
İsaya olan Onlardan da yəhudilər kimi

möhkəm əhd aldıq ki, Allahın itaətində olub Tövrat və İncilə əməl etsinlər.
(rِaِ t‫وا‬vُ ə‫ ُذ ِّכ‬İ‫א‬ncِ i‫א‬ldَ ə‫ا‬Aُlَlَa)h--oTnəlaalradsaavyaəbhıunddialənr
kimi itaətdən çıxdıqları üçün Töv-
onlara vəd edilən böyük paylarını
yaddan çıxarıb tərk etdilər. (ِ َ ‫ ) َ َ ْ َ ْ َא َ ْ َ ُ ُ ا ْ َ َ ا َو َة َوا ْ َ ْ َ א َء ِإ َ َ ْ ِم ا ْ ِ َא‬- itaətdən

311

Kəşfül-Həqayiq I

‫﴾ َא‬١٤﴿ ‫َ َ ْ َ ْ َא َ ْ َ ُ ُ ا ْ َ َ ا َو َة َوا ْ َ ْ َ א َء ِإ َ َ ْ ِم ا ْ ِ َא َ ِ َو َ ْ َف ُ َ ِّ ُ ُ ُ ا ُ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
ْ َ ٍ ِ ‫َأ ْ َ ا ْ ِכ َא ِب َ ْ َ א َء ُכ ْ َر ُ ُ َא ُ َ ِّ ُ َ ُכ ْ َכ ِ ً ا ِ א ُכ ْ ُ ْ ُ ْ ُ َن ِ َ ا ْ ِכ َא ِب َو َ ْ ُ َ ْ َכ‬

﴾١٥﴿ ٌ ِ ُ ‫َ א َء ُכ ْ ِ َ ا ِ ُ ٌر َو ِכ َא ٌب‬

çıxdıqları* üçün qiyamətə kimi onların arasına ədavət və düşmənçilik
saldıq,

(*Qeyd: Ah, yüz min dəfə heyif ki, Allah-Təala bu sözləri biz müsəlmanlara
xəbər verir. Amma biz bundan qafilik ki, Allah-Təala bu sözləri kinayə ilə bizə buyu-
rur. Yəni siz də əgər itaətdən çıxsanız, siz müsəlmanların arasına da xristianlar kimi
böyük ədavət salaram. Bu sözlərin nəticəsi islam ümmətində peyda olubdur. O ixtilaf,
ədavət və nifaq ki, bu gün islam ümmətinin arasında var, başqa heç bir millətdə yox-
dur, hər kəs özündən bir məzhəb ixtira edib tamamən bir-birini təkfir edirlər. Birliyi və
ittihadı əmr edən islam dinini neçə yerə bölüb parçalayıblar. Əfsus ki, bu gözəl islam
dininin məhv olması səbəbi ilə islam ümməti bu mətləbdən bixəbər olub, bir-biriylə
mücadiləylə məşğul olurlar. Allah, Allah, ey islam ümməti, ey müsəlmanlar, bir göz
açıb dünyanın halına fikir verib, mücadiləni tərk edib hamınız “bütün müsəlmanlar
qardaşdır” ayəsinin hikmətamiz məzmununun şərtinə görə bir-birinizlə qardaş kimi
rəftar edin. Bu mübahisə və nifaqdan meydana gələn rəzalət və zəlalət, Allaha itaətdən
çıxmaq əlaməti deyilmi?).

x‫ن‬vَ əəbُ mَ əْrəَ zv‫ا‬heُ ə‫א‬r‫َכ‬bib‫א‬ləَ,ِr)oinn-ddəaəlbnnəestoçtəən,rfAiarlqolaəəhom-lTuəəbllaəblraiirni-tibaniərctidələzəranisnıçniıxtıəaoknnflliaarrreıatndvəielmərrəə.cl(ləُəkr‫ا‬diُ niُriُ .ِّ َoُ n‫ف‬lَ aْ rَ a‫َو‬

ğ‫ب‬sِiəz‫א‬mَd‫ ِכ‬əbْ1‫ا‬n5əَ r)öِ i(tm‫אَن‬rَ ُ üiُzُْb(‫ َُر‬M)əْy-‫ُכ‬əa‫َء‬shn‫א‬iəَ zmeiْndَmi‫ب‬mrِ ə‫א‬dvəَ ‫ِכ‬xə(ْfs‫ا‬hi.əَat.ْulsَ‫أ‬b)t‫א‬uَus)ibk-ziəgesyiezilzyləəəbbthdiiluriiyrdhisinaivnlidzəizaxTkrgöiəivs,ltrd(iaHaitnkzınli.a,Mər(,kْ əhُ sْh‫ُכ‬əəəqr‫א‬mihqِ m‫ا‬öəً ktəِə‫َכ‬mdn)ْ l,‫ ُכ‬Təpَröeiُ ynvِّ َ--iُ
ratı oxumayıb, agah deyildir. Bəs niyə ona iman gətirmirsiniz? (Yəhudilər
evlilərin zinası xüsusunda Tövratda olan rəcm – daşqalaq etmə cəzasını
- inkar etdilər. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Yalan deyirsiniz, yəhudilərin bö-
yük üləmasından Abdullah ibn Suriya mənimlə sizin aranızda hakim olsun”.
Yəhudilər qəbul etdilər. Abdullah ibn Suriya gəlib təsdiq etdi ki, Tövratda
evlilərin zina cəzası rəcmdir. Bu məsələ həmin surənin bundan sonra gələn
4ha-5gəb-qacehiiqldəaəıytrxə.əənsÖyi,nazAilünlleaatdəşhikf-rsaTsirriəinnaeidlztamədnkəaiys,noiabnbgrisaarihztniəudfssrıexiylvıaşiətldı,aıirgçlməiızqqlı-ərea.tyşd(kdiٌ yaoِirُnlum‫ب‬iٌzn‫א‬öaَ ş‫ِכ‬cce‫و‬aüَ yqz‫ ٌر‬ldəəُırroِi)ln.‫ا‬a(nَ hٍ ِ akِ ‫ َכ‬mْi‫ُכ‬tْ‫ء‬aَı‫א‬sَbَın(ُْdQَْ )aَ u‫َو‬n--)
ran) sizə gəlibdir. Gərək, onun nuruyla hidayət tapasınız (onu inadkarlar-
dan başqası inkar etməz).

16) (‫ ) َ ْ ِ ي ِ ِ ا ُ َ ِ ا َ َ ِر ْ َ ا َ ُ ُ ُ َ ا َ ِم‬- Allah-Təala onun məmnunluğuna

312

Maidə surəsi
ْ ِ ِ ْ َ ‫َ ْ ِ ي ِ ِ ا ُ َ ِ ا َ َ ِر ْ َ ا َ ُ ُ ُ َ ا َ ِم َو ُ ْ ِ ُ ُ ْ ِ َ ا ُ َ א ِت ِإ َ ا ِر ِ ِ ْذ ِ ِ َو‬
َ ِ ‫﴾ َ َ ْ َכ َ َ ا ِ َ َא ُ ا ِإن ا َ ُ َ ا ْ َ ِ ُ ا ْ ُ َ ْ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ ْ ِ ُכ‬١٦﴿ ٍ ِ َ ْ ُ ‫ِإ َ ِ َ ا ٍط‬
‫ا ِ َ ْ ًא ِإ ْن َأ َرا َد َأ ْن ُ ْ ِ َכ ا ْ َ ِ َ ا ْ َ َ ْ َ َ َو ُأ ُ َو َ ْ ِ ا ْ َ ْر ِض َ ِ ً א َو ِ ِ ُ ْ ُכ ا َ א َوا ِت‬
‫﴾ َو َא َ ِ ا ْ َ ُ ُد َوا َ א َرى‬١٧﴿ ٌ ِ َ ‫َوا ْ َ ْر ِض َو َא َ ْ َ ُ َ א ْ ُ ُ َא َ َ א ُء َوا ُ َ َ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬

‫َ ْ ُ َأ ْ َא ُء ا ِ َو َأ ِ א ُؤ ُه‬

tabe olan şəxsi bu Quranla salamat yola (oinsllaamrıak) ühfirdazüyəlmt eədtləərr.i(nَ dِ ənْ ُ iُ mِ ْaُn‫َو‬
nnِ ِ ‫ذ‬iuْ cِ rِ au‫ ِر‬tnva‫ا‬ertəَə‫ ِإ‬nr‫ت‬əِ df‫א‬üَ çُ zıxy‫ا‬a)or-laaör.zh(iidzٍ iaِnyَ ْəvُtə‫ط‬eٍyd‫ا‬aَ ərِrd. ımَ ‫ ِإ‬ı ْ َ ‫ ) َو‬- və onları axirət əzabından
ْ ilə
ِِ

‫א‬Məً gəəِ rrَ 1yA‫ض‬7əlmِ)l‫ر‬aْ (َ hoَْ ‫َا‬ğ-Tْ lَuِədُaْ uْl‫َا‬a‫و‬rَ ُ,İُdsُِa‫أ‬e‫ََو‬yْ M‫ا‬əَ nَ َ əُْlَrəyَrَ ə‫ْا‬h‫ا‬m‫ن‬əَ ‫ِإ‬qo‫ا‬iِ ğqَُ l‫א‬əْ uَ‫ا‬tnə‫ َ َכ‬nuِ ِ,,ْ*ُ‫ا‬ok‫ْن‬nَ َ‫َأ‬au‫د َכ‬fَ n‫ا‬i‫َر‬rْ َ‫َأ‬aَo‫)ن‬nْ l‫ ِإ‬da)-su-Aılna(lıerla.yvhə(M‫א‬-ًbTْ əüَəhtaِ əül‫ا‬manَ mMِy‫כ‬eəُ ərdِs)üْi,َhzdْüe(َ nİَ skdaْiə)ُ,
olan insanları həlak etmək istəsə (necə ki həlak etdi),

(*Qeyd: Xristianlardan Allah-Təalanı birdəfəlik inkar edən heç bir qrup olma-
yıb. Əksinə, Allah-Təalanın əməllərini Hz. İsaya isnad edib, Məsihi Allah saydıqları
üçün onları kafir hesab etdi. Çünki Allah-Təalaya məxsus sifətləri başqasına isnad
etmək Allah-Təalanı inkar etmək kimidir və bu səbəbdən Allah-Təala onların küfrünə
hökm verir. Biz müsəlmanlar Allah-Təalanın bütün işlərini nəinki peyğəmbərə və
imamlara, hətta imamların övladlarına, fəqihlərə, sufilərə, hər bir dərdə dua yazanla-
ra isnad edib, onlardan ehtiyacımıza çarə istəyib, dünya və axirət işlərində onlardan
yardım tələb edirik. Allah-Təalanın bütün işlərində onları şərik, hətta müstəqil sayı-
rıq. Xalqa zülm edib, adam öldürüb, onlara ağlamağı nicat səbəbi sayırıq. Görəsən,
bizə müsəlman demək olarmı? Bəs bundan da böyük küfr və şirk olarmı? Allahım,
haqdan ayrılmaqdan və azmaqdan sənə sığınıram!).

kim Allah-Təalanın qüdrət və iradəsinə mane olub onları qoruyar? (Ey
‫א‬Tqaَ ürəُ adَaْsrَləıa‫א‬ntَ i‫و‬dvَsatə‫ض‬əəِodz‫ر‬lْiəaَymْni‫وا‬nَ əhi‫ت‬tِyəs‫ا‬raa‫ َو‬r‫א‬hbَaiibdria‫ا‬,)şrhe-ey(açsAtəkaml-ilmaaanhlaqa-saTrıdzıəniAralovdaləəymmayaeymkrıiibmənxmiss,uüəalhsttadaəsfunıizrzə.ətİis(e‫ء‬aُ vd‫א‬kəَəَimby‫א‬iَeilrmiُlnُəəsْ das)inə)m-.y(aA‫כ‬aُrllaaْldُarِahıِnr‫و‬-َ.

Hamısı Allah-Təaladandır. Odur mütləq qüdrət sahibi, heç bir şey onun qüdrət
üِ zَ ü‫ ٍء‬nْ dَə
ərlaitnmdəanğakəqnaadriordlairb. i(lBməəsz)y.e(rٌ ِّ ‫َ ُכ‬ َmُ ü‫ا‬x‫ َو‬t)ə-lifAmllaəxhl-uTqəlaarlaAilsltaəhd-iTyəinaliaynaın-
olan

qüdrətinə işarə etmirmi? Kafirin gözü kor olsun).

“Alla1h8)-T(‫ ُه‬ə‫ ُؤ‬a‫ א‬lِaَ‫أ‬n‫ َو‬ıِ n‫ ُء ا‬o‫ َא‬ğْ َ‫أ‬uُ llْ aَ r‫ى‬ı ‫ َر‬v‫ א‬əَ d‫ َوا‬o‫ ُد‬stُlaَ ْ ‫ا‬rıِ َb‫ َא‬i‫و‬zَ )ik-,y”əh(yuədhiuvdəilxərrisÜtizaenylrai,r dedilər:
xristian-

313

Kəşfül-Həqayiq I
‫ُ ْ َ ِ َ ُ َ ِّ ُ ُכ ْ ِ ُ ُ ِ ُכ ْ َ ْ َأ ْ ُ ْ َ َ ٌ ِ ْ َ َ َ َ ْ ِ ُ ِ َ ْ َ َ א ُء َو ُ َ ِّ ُب َ ْ َ َ א ُء َو ِ ِ ُ ْ ُכ‬
ْ ‫﴾ َא َأ ْ َ ا ْ ِכ َא ِب َ ْ َ א َء ُכ ْ َر ُ ُ َא ُ َ ِّ ُ َ ُכ‬١٨﴿ ُ ِ َ ْ ‫ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر ِض َو َא َ ْ َ ُ َ א َو ِإ َ ْ ِ ا‬

َ َ ُ ‫َ َ َ ْ َ ٍة ِ َ ا ُ ِ َأ ْن َ ُ ُ ا َא َ א َء َא ِ ْ َ ِ ٍ َو َ َ ِ ٍ َ َ ْ َ א َء ُכ ْ َ ِ ٌ َو َ ِ ٌ َوا‬
‫﴾ َو ِإ ْذ َא َل ُ َ ِ َ ْ ِ ِ َא َ ْ ِم ا ْذ ُכ ُ وا ِ ْ َ َ ا ِ َ َ ْ ُכ ْ ِإ ْذ َ َ َ ِ ُכ ْ َأ ْ ِ َא َء‬١٩﴿ ٌ ِ َ ‫ُכ ِّ َ ْ ٍء‬

lar İsanı Allahın oğlu saydılar. O səbəbdən özlərinə də Allah-Təalanın oğlu

dedilər. Bu mənada ki, Allah-Təalanın oğluna mənsub olmaq Allahın oğlu ol-
mruaqdekyimirisdiniri)z.s(əْ ,‫ ُכ‬Aِ lُ lُ aِ hْ -‫ ُכ‬Tُ ِّ əَ aُ lَaِ nَ ıْnُ )o-ğ(uelylaMrıəshınəımzsma,ədb)ə,sonnilyaəraAdlleakhi-,Təəgaəlradsoizğə-
taِ yٌfaَ َsıْsُ ıْ َ‫أ‬nıْzَ ). - əksinə,
əzab edəcək? Ata oğlunu sevsə, əzab edərmi? i(nَ sَ aَ nْ (İnsan da
siz Allah-Təalanın yaratdığı məxluqatdan bir

digər heyvanlar kimi cismdir, yaşamaq üçün qidaya ehtiyacı var. Cism olan və
(‫ء‬sqُ a‫א‬əiَsdltَialəəyْnraَəə)te)i-hətvAziyaəlablacoıheno-dlTlaəarərn.ıanil(na‫א‬sَ aaiُ rsَnْatَ əAs‫א‬dıَ ln‫و‬iَlyad‫ض‬ihanِ-iT‫ْر‬oَ ə(lْia‫ا‬at‫َو‬lanaə‫ت‬nِtdım‫ا‬n‫و‬əَ ‫א‬əoَ oxğlllau‫ا‬unq‫כ‬loُ laalْ raُrı)ıbِ nِib‫و‬lَ )mahğ-əaızmşs)ləa.ıms(yı‫ب‬aُarAlِّ aَ vlُrl‫و‬əَaın‫ء‬hُ i‫א‬s-َvtTَ əəədْ ayَiylِeairُ nyِiْnaəَ
ِ əَmْ ‫ ا‬əِ lْ َl‫ِإ‬ə‫ َو‬r)i-nimn əcxəlzuaqsıantıınonqlaayrıadayceatiğrıəycəekrdaixri.rətdə
məxsusdur. Ö( ُ z Allah-Təala
tərəfinədir.

peyğ1ə9m) b(əِ rُ in‫ا‬ َgِəl‫ ٍة‬iَbْ َ vَəَ hyْ ‫ُכ‬inَ ُ nِّ َ ُaz‫ َא‬iُ l ُ o‫ َر‬lmْ ‫ ُכ‬a‫א َء‬sَ ı ْkَ ə‫ب‬sِ i‫א‬lَ ə‫ ِכ‬nْ ‫ا‬ َbْ iَ‫أ‬r‫َא‬ ) - ey əhli-kitab,
zamanda bizim

peyğəmbərimiz (Hz. Məhəmməd) sizə peyğəmbər gəldi ki, sizdən ötrü

din və şəriət hökmlərini bəyan etsin. (Hz. Məhəmməd (s.ə.s) ilə Hz. İsa-
nMınəhaərmasmındədai5s2i9zəilpfeaysiğləəmolbuəbrdugrö)n. d( ٍərِ َdimَ ‫ َو‬.ٍ İِsَ təْ mِ ə‫ َא‬d‫א َء‬iَm‫َ א‬ ‫)أَ ْن َ ُ ُ ا‬ - bu Hz.
qiyamət günündə

deyəsiniz ki, bizə nə müjdə verən, nə də bir qorxudan gəlmədi (ki, ona tabe

olaq. Bu səbəbə görə sizə peyğəmbər göndərdim ki, sizə olan dəlilim tamam
Mozٌ alِsəmَuh‫ٍء‬naə)ْmn.َd(maٌِّ ə‫ِ ُכ‬pd)َ ‫و‬eَ -əyٌ .Ağsə)ِ lَ mlgaْ əh‫כ‬bُ l‫َء‬-əd‫א‬Trَi,əgaqْ öَ liَnay)da-həməhrrəəətrqb.giiqrüənşteüəynnədsqəizadədaimrhdüaijrbd.əəEhvhaetnriyəənancizvvəqaaqxlotmır,xaluazz.dı(amnَ
(Hz.
َolُ a‫ا‬n‫َو‬

nın ə2h0v)a(laِ tِ ıْnَ ِın qَ eyُ d‫א َل‬oَ l‫ْذ‬u‫و ِإ‬nَ )m-a(sbıundaaymə vəəqsbəudnkdaainnsaotınnrfaəgxəriləonlaanyHəlzə.rdMəəHhzə.mMmuəsdaə-

təsəlli verməkdir. Yəni ey Məhəmməd, xalqın sənə itaət etməməsindən dilxor

olma, Hz. Musanın qövmünə bax, gör ona nə qədər əziyyət verib, itaətdən

çıxmışdılar. Ayənin mənası belədir, buyurur:) (ey Məhəmməd), yadına sal,
s(iْz‫ ُכ‬əْ َ bَ əِ x‫ا‬şَ eَ ْtِd‫ا‬i‫و‬yُ i‫ْذ ُכ‬n‫ ا‬e‫ ِم‬mْ َ ə‫َא‬t)lə-reinyiqyöavdmın,ızeay
o zaman ki Musa öz qövmünə dedi:
bəni-İsrail camaatı, Allah-Təalanın
salın, (o nemətlər bunlardır:). (‫ ) ِإ ْذ َ َ َ ِ ُכ ْ أَ ْ ِ َא َء‬- Allah-Təala sizə üstünlük

314

Maidə surəsi
َ َ َ ُ ْ ‫﴾ َא َ ْ ِم ا ْد ُ ُ ا ا ْ َ ْر َض ا‬٢٠﴿ َ ِ َ ‫َو َ َ َ ُכ ْ ُ ُ ًכא َو َآ َא ُכ ْ َא َ ْ ُ ْ ِت َأ َ ً ا ِ َ ا ْ َ א‬
‫﴾ َא ُ ا َא ُ َ ِإن ِ َ א َ ْ ًא‬٢١﴿ َ ِ ِ ‫ا ِ َכ َ َ ا ُ َ ُכ ْ َو َ َ ْ َ وا َ َ َأ ْد َא ِر ُכ ْ َ َ ْ َ ِ ُ ا َ א‬
َ ِ ‫﴾ َא َل َر ُ َ ِن‬٢٢﴿ ‫َ א ِر َ َو ِإ א َ ْ َ ْ ُ َ َ א َ َ ْ ُ ُ ا ِ ْ َ א َ ِ ْن َ ْ ُ ُ ا ِ ْ َ א َ ِ א َدا ِ ُ َن‬

‫ا ِ َ َ َ א ُ َن َأ ْ َ َ ا ُ َ َ ْ ِ َ א ا ْد ُ ُ ا َ َ ْ ِ ُ ا ْ َא َب َ ِ َذا َد َ ْ ُ ُ ُه َ ِ ُכ ْ َ א ِ ُ َن‬

verib, sizə özünüzdən peyğəmbərlər gətirdi. (Heç bir xalqa bəni-İsrailə

ogaləlaələmnndləaqrnəddsəəonrnphreaeyçsğikəzimimpbəaədrvşegarəhmlmeəətddyiyii.bi(dşَiery)ِ .َl‫א‬ə(َ r‫اًכ ْא‬i َ ُ ُِ ‫ْا‬ ً b‫ َ ُכ‬əََ‫َأ‬n‫ِ َت‬i-‫ َو‬İْ)ُ s-rْ َa*‫א‬iqَləiْ b‫ُכ‬vt‫א‬eَiَ‫آ‬rl‫و‬əَ d)ri-i,n(Adələllinanihzd-iəTyzəaəarlılibal
siz

fironu qərq etmək, çöldə sizə bildirçin və halva göndərmək, Şam və Fələstin

mülkündə Əmaliqaya hakim olmaq və bundan başqa böyük nemətlər verdi).

(*Qeyd: Qədim Misir əhlinə qibti deyilir. İndi də Misirdə yaşayırlar).

Allah21-T) ə(aْ l‫ ُכ‬aَ nُ ın‫ا‬ sَ iَz‫ َכ‬dənِ ‫ا‬ öَ tَrüَ ُ yْ ‫ا‬a‫ض‬zıَ b‫َ ْر‬ ْ‫ُ ُ ا ا‬ e‫ ْد‬t‫ ا‬d‫ ِم‬iْyَ i‫א‬mَ ) ü-q(əMddusəas deyir:) ey qövm,
təyin və pak olan yerə

q(َ Şaaِ çmِm‫)َ א‬ady‫ ا‬aıُ nِxَ ,iْ َləَ goْəl‫ ُכ‬ur‫ ِر‬n‫א‬gَ ‫د‬.ْeَ‫أ‬rOiyَ yəَ e)qr-aləyzrıadtsləıamnsaızvk,əidnküoanlfyairanləvşrəəixnasxlqiərorərdtxədunəsöquzonrndxəamfnsiangyeiızrnəi.yz(əi‫ا‬y‫و‬daöَnْnَküaَbr‫َو‬

olarsınız (çünki cihaddan qaçmaq caiz deyildir).

dedi2: 2“)E(yَ M‫א ِر‬uَ sa‫ً א‬, ْŞَ a‫א‬mَ ِ v‫ن‬i‫ ِإ‬layَ ətُ in‫ َא‬d‫ا‬əُ ‫ ) َא‬- bəni-İsrail Hz. Musanın cavabında
qəddar və zalım bir qövm var, biz onlar-

dan qorxuruq. Onlarla mücadilə etməyə taqətimiz yoxdur”. (Hz. Musanın
Şamdan xəbər gətirmələri üçün göndərdiyi 12 nəfər vəkil qayıdıb gələndən

sonra onların 10 nəfəri bəni-İsraili qorxutdu. Ona görə də bəni-İsrail Hz. Mu-

saya qarşı çıxıb, savaşa getməkdən imtina etdi. Əvvəldə 14-cü ayədə qeyd
oy‫ن‬zَ alauُlındِm‫ا‬ma‫ َد‬x‫א‬uqiِşlöَ d‫א‬ovuَ lmْ)aِ .r‫(ا‬oı‫א‬qُrَ ,ْaُ ”ِ ْd‫(َا‬a)bُn-əُ nəçْ igıَ-xəİasrrnoَaain‫א‬lilَ qnaَ əُrbd‫ ْد‬Ş.uə‫َن‬arsm,ْöbَ zd‫א‬iüaz‫و ِإ‬nَd)heçe-mıçxdəsvekaaddlxaiəltrə,mrŞə:əalbq“msəEəatytdədiM,aŞoxuazimslaamao,ldomaarnaxabridlıiaqzo,olom(lra‫ْن‬aanِ --َ
maq idi, çünki onların öz ixtiyarları ilə Şamdan çıxmaları mümkün deyildi).

dinlə2r3i)nd(‫א‬əَ ِ mْ َ َöhُ k‫ ا‬əَ mَ ْ َ‫أ‬ ‫َ א ُ َن‬ َvəَ Oِ ‫ا‬nَdِa‫ن‬nِ َqُ o‫ َر‬r‫ل‬xَ ‫א‬aَ n) -vAəkllialhlə-rTdəəanlainkıinknişeim(Kətalvibervibə
olan

Yqourşxam) bayənıni,-İhsərraçiələnddeodnillaərrın*:q(ə‫ب‬dَ d‫َא‬-ْ ‫ا‬qaُ mِ ْ َ əَ ti‫ ا‬uُ cُ a‫ا ْد‬d)ı-r,“a(meymbaəmniə-nİsərvaiiyl,yoatclaarmı abaotşdvanə

qəlbsizdirlər. Onlardan qorxmayın). Onların üstünə şəhərlərinin qapısın-
sُ ِ i‫א‬zَ
dan girin. (Onlar sizə qarşı çıxa bilməzlər). (‫َن‬ oْ ‫ ُכ‬nlِ َa‫ه‬rُ aُ ُ qْ َ a‫ َد‬li‫ا‬b‫َ ِ َذ‬ ) - şəhərin
qapısından girdiyinizdə, əlbəttə, həqiqətən, olarsınız”.

315

Kəşfül-Həqayiq I
ْ َ ‫﴾ َא ُ ا َא ُ َ ِإ א َ ْ َ ْ ُ َ َ א َأ َ ً ا َא َدا ُ ا ِ َ א َא ْذ‬٢٣﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫َو َ َ ا ِ َ َ َ כ ُ ا ِإ ْن ُכ‬
‫﴾ َא َل َر ِّب ِإ ِّ َ َأ ْ ِ ُכ ِإ َ ْ ِ َو َأ ِ َא ْ ُ ْق َ ْ َ َא‬٢٤﴿ ‫َأ ْ َ َو َر َכ َ َא ِ َ ِإ א َ א ُ َא َא ِ ُ و َن‬
‫﴾ َא َل َ ِ َ א ُ َ َ ٌ َ َ ْ ِ ْ َأ ْر َ ِ َ َ َ ً َ ِ ُ َن ِ ا ْ َ ْر ِض َ َ َ ْ َس‬٢٥﴿ َ ِ ِ ‫َو َ ْ َ ا ْ َ ْ ِم ا ْ َא‬

ِّ َ ْ ‫﴾ َوا ْ ُ َ َ ْ ِ ْ َ َ َ ا ْ َ ْ َآ َد َم ِא‬٢٦﴿ َ ِ ِ ‫َ َ ا ْ َ ْ ِم ا ْ َא‬

t(əَ vِ əِ kْ ُküْ ُ lْ ‫ ُכ‬e‫ْن‬d‫ ِإ‬i‫ا‬nُ.‫ ) َو َ َ ا ِ َ َ َ כ‬- əgər mömin olan şəxslərsinizsə, Allah-Təalaya

nə qə2d4ə)r(‫א‬kَ iِ , ‫ا‬ ُ c‫َدا‬am‫ َ א‬a‫ً ا‬aَ َ‫أ‬t‫א‬oَ َrُadْ َ aْdَ ı‫א‬r,‫ِإ‬ həَqiُq‫א‬əَ t‫ا‬ənُ ‫َא‬,)b-izbhəençi-vİsarxatiol rdaeddia:x“ilEoylmMaursıqa.,
o
b(buiَ rِ r‫א‬iَanَ di‫כ‬zaَ ə‫ر‬əَ k‫و‬yَ ölməَ şْ َ‫أ‬əirkiْ koَ ,‫ذ‬lْ u‫א‬bَ b)u,-rga(ededyainnMhouensçlaa)br,ilrsaətnsəarövəzafüəşnıgn,e.bt(mi‫ َن‬r‫و‬ədُrəِik‫ َא‬r‫א‬kəَ ُbi‫א‬,bَ gi‫א‬ön‫ ِإ‬r)Aə-klhlasəəhqn-iTiqnəəatoəlnanl,abbrilriaz-

işin necə olacaq?” (Bəni-İsrail inadkar, cahil və nadan bir qövm idi. Elə ki

Hz. Musaya qarşı inad edib, küfr danışmağa başladılar, Musa və Harun hər

ikisi səcdə edib, dua etdilər.

25) ( ِ mَ‫ َوأ‬ən ِ öْ َzüm‫ ُכ ِإ‬vِ əْ َ‫أ‬qaَ rdِّ ‫ِإ‬a‫ب‬şِّ ım‫ َل َر‬H‫) َא‬a-ruMnduasna dedi: “Ey mənim rəbbim,
həqiqətən, başqa sənin dininə kömək
eoَ tlmaِ nِ ə‫َא‬yhْ ‫ا‬əö) k-mmbaüizliibkmizldəəe,byouinləlfamars,ıinqhhoeaçlaqnkqiıqmnödəvameotülianmnaahrdöaımksımnıyüoaoxyndırluıabrr.,ab(v‫م‬iِ zeْ iَrmْ ”‫ ا‬. َhْ aَ ‫ َو‬qq‫ َא‬ıَ ْmَ ı‫ق‬zْ dُ ْ ‫א‬aَ

mü b26u)d(uً rَ َ kَ i,ِ َ4‫َ ْر‬0‫ْ أ‬ iِ lْ َ oَ ٌ mَ üَ qُ ə‫َ א‬dِdَ ə‫ َل‬s‫َא‬ ) - Allah-Təala buyurdu: “Onların hök-
((v‫َض‬əِ ِq‫ِ ْر‬əَ ‫ْא‬mَ‫ا ْا‬g‫ِِم‬inْ ‫ْ ََن‬ ‫ا‬oُ lmِ ََ )َ a-‫”س‬.َ ْ torpağa daxil olmaq onlara haramdır.

il çaşqın və sərgərdan olaraq yer üzündə dolanarlar.
َ َ َ ) - (ey Musa), bu fasiq olan qövmdən ötrü məhzun
(Bəni-İsrail Allah-Təalanın hökmlərini qəbul etməyib Hz.

Musaya etdikləri zülmləri səbəbi ilə o, üzgün olduğu üçün Allah-Təala ona

təsəlli verir. Hz. Musa və Harunun çöldə vəfat etməsi təyin edildiyinə görə,

buyurdu: bəni-İsrail 40 il biyabanda qalar, buyurmadı ki, siz də onlarla qalar-

sınız. 40 il bəni-İsrail həmin biyabanda qalıb heç bir tərəfə gedə bilmədilər.

Qocaların hamısı çöldə həlak oldular. Hz. Musa və Harun da vəfat etdilər. Hz.

Musa Yuşa ibn Nunu özünə varis təyin etdi. 40 ildən sonra Yuşa bəni-İsraili

götürüb, müqəddəs torpağa (Şam mülkünə) daxil olub orada məskən saldılar.

(Gələn ayədə Hz. Adəmin oğullarının xəbərini verməkdən məqsəd həsədin

qəbahətini və ondan əmələ gələn fəsadları bəyan etməkdir).

xəbə2r7in)i(hِّ əَ qْ ‫א‬iِq‫م‬əَ ‫ َد‬tَ‫آ‬dəْ َ oْ ‫ا‬ldَ َ َuğْ uِ ْ َ kَ imُ ْ ‫ا‬i‫ َو‬x)a-lq(aeyxəMbəərhəvmerm. (əOdn),laArıdnəqmisisnəliəkrii oğlunun
müxtəsər

şəkildə belədir: Adəmin xanımı Həvva bir bətndə iki uşaq doğururdu. Bir

316

Maidə surəsi
َ ِ ُ ْ ‫ِإ ْذ َ َא ُ ْ َא ًא َ ُ ُ ِّ َ ِ ْ َأ َ ِ ِ َ א َو َ ْ ُ َ َ ْ ِ َ ا ْ َ َ ِ َא َل َ َ ْ ُ َ َכ َא َل ِإ َ א َ َ َ ُ ا ُ ِ َ ا‬
َ ِ َ ‫﴾ َ ِ ْ َ َ ْ َ ِإ َ َ َ َك ِ َ ْ ُ َ ِ َא َأ َא ِ َא ِ ٍ َ ِ َي ِإ َ ْ َכ ِ َ ْ ُ َ َכ ِإ ِّ َأ َ א ُف ا َ َرب ا ْ َ א‬٢٧﴿

‫﴾ ِإ ِّ ُأ ِر ُ َأ ْن َ ُ َء ِ ِ ْ ِ َو ِإ ْ ِ َכ َ َ ُכ َن ِ ْ َأ ْ َ א ِب ا א ِر‬٢٨﴿

bətndən olan qızını o biri bətndən olan oğlu ilə evləndirirdilər. Oğlanlarından

Habil və Qabili də elə etdi. Habil ilə birlikdə doğulan qızı Qabilə, Qabil ilə

birlikdə doğulan qızı Habilə verdi. Qabil qəbul etmədi, çünki Qabil ilə birlikdə

doğulan qız daha gözəl idi. Buyurdu: “Allah-Təaladan ötrü qurbanlıq aparın,

kimin qurbanı qəbul olsa, o gözəl qız onun olsun”. (Qurbanın qəbul olma

əlaməti o idi ki, qəbul olan qurbanı səmadan od gəlib yandırardı). Habil hey-

vandar idi, yaxşı bir qoyun gətirdi, Qabil əkinçi idi, bir dəstə sünbül götürüb

gəldi. Bir dağın üstündə qoydular. Səmadan od gəlib Habilin qurbanını yandır-

dı. Qabil razı olmadı. Fürsət tapıb Habili öldürdü. Tarixçilər qurban hadisəsini

bu şəkildə qeyd ediblər. Bəlkə, də başqa cür olub, yer üzündə tökülən ilk in-
san qanı Habilin qanıdır. Həmin əhvalatı Allah-Təala ayədə xəbər verir). (‫ِإ ْذ‬
(‫א‬oً ‫ِא‬lَuَ ْ َُnْ ‫اא‬dَ uَ َ )ِ, oq-ْ Aubَ َrُdirbəْ iaَms‫َو‬nin‫א‬iınَndِ ıəinِ knَ iqَ‫(أ‬oQəْ ğbِalubuَ liِّ lُAdoُ َ əl)luln-an)hqdq-uuTərğbəbuuaanllanuodlouagnnönlramödrtaıürnd,üıb(.hqi(rəu‫כ‬iَsrnəbَddُ aْ əَ onnَ d‫ل‬aَ(u‫א‬Hpَ )oaa-nbrudielnlıdəğəsıknizn)iaəqQmsəianbabduniəll,
Habilin
anَ lıonِ vıُ nlْ ‫ا‬anqَ ıəِ bbُ )u‫)ا‬Hl-aoHbluialnəbmiblaedmleədadsi:eı*d“iMn:ə“əfƏnsiilnbniənətdtxəəən,bsöiəstnlriiyüqinqədətltəəlnəydyeiertti”rir.əicrəsyəənm? ”S.ən( iُ nَ َ qَ ‫א‬uَ r‫ِإ‬b‫ل‬aَ ‫א‬-َ

(*Qeyd: Bəli, xəbis olan xüsusiyyətlər xəsislik, həsəd, təkəbbür, qürur, hirs, tamah,
kin, ədavət, hiylə və bunlardan başqa təqvaya zidd olan rəzil nəfsani xüsusiyyətlərdir.
Nə çox şəxs var ki, zahirdə təqva libasını geyinib, amma batini vəhşilik və heyvaniliklə
doludur. )

Öz nəfsinə məzəmmət et və özündən ötrü təqvanı şüar edib, təqvanın
ziddi olan həsədi özündən kənar et. Həqiqətən, Allah-Təala müttəqilərin
hər bir əməlini qəbul edər.

myüeçətünirn2ma8lmə)əmk(ənülِəəَçُrüْ əəَ ِnlt‫َك‬əsqrَəaَbnlidəyَ ‫إ‬ıِ əərlَsvqaْenarَ ləَ ddnْ ıarِrَ ,)aən-b(‫כ‬bHdَ Aَeaُ yْ blَ ilِ ilalə‫כ‬hmdَ -eْTَ.‫إ‬dِ (əi‫َي‬a:َ l“ِ ِaَ َƏ‫א‬dَ ٍagْ ‫ا‬nəِ‫אب‬rَqِ‫َر‬so‫א‬əَ َrَ‫أ‬n‫ا‬x‫אف‬muَ ُ )b‫א‬əَ -naَ‫ أ‬dimqaِّ ‫) ِإ‬məənt-löəhsləydəqenütiirqirmqəmtəəətəynlkəə,
cəhd etmərəm”.

yıb, 2sə9n)i(q‫ َכ‬ətِ lْ ‫ِإ‬ə‫َو‬ yetِ iْ rِ ِ m‫ َء‬əُ yَ ə‫أَ ْن‬cəُ h‫ ِر‬dُ‫أ‬ ِّ ‫ ) ِإ‬- (ey Qabil), mənim sənə əl qaldırma-
etməməkdə istəyim odur ki, sən məni qətlə

yetirmək səbəbinə mənim günahlarımı və öz günahlarını da yüklənəsən.
(Belə ki mən də öz günahlarımdan azad olum). (‫ ) َ َ ُכ َن ِ ْ أَ ْ َ א ِب ا א ِر‬- o vaxt

317

Kəşfül-Həqayiq I
﴾٣٠﴿ َ ِ ِ ‫﴾ َ َ َ ْ َ ُ َ ْ ُ ُ َ ْ َ َأ ِ ِ َ َ َ َ ُ َ َ ْ َ َ ِ َ ا ْ َ א‬٢٩﴿ َ ِ ِ ‫َو َذ ِ َכ َ َ ا ُء ا א‬
‫َ َ َ َ ا ُ ُ َ ا ًא َ ْ َ ُ ِ ا ْ َ ْر ِض ِ ُ ِ َ ُ َכ ْ َ ُ َ ا ِري َ ْ َأ َة َأ ِ ِ َא َل َא َو ْ َ َא َأ َ َ ْ ُت َأ ْن َأ ُכ َن‬

ِ َ َ َ ‫﴾ ِ ْ َأ ْ ِ َذ ِ َכ َכ َ ْ َא‬٣١﴿ َ ِ ‫ِ ْ َ َ َ ا ا ْ ُ َ ا ِب َ ُ َوا ِر َي َ ْ َأ َة َأ ِ َ َ ْ َ َ ِ َ ا א ِد‬
‫ِإ ْ َ ا ِ َ َأ ُ َ ْ َ َ َ َ ْ ً א ِ َ ْ ِ َ ْ ٍ َأ ْو َ َ א ٍد ِ ا ْ َ ْر ِض َ َכ َ َ א َ َ َ ا א َس َ ِ ً א‬

da o günahların səbəbinə cəhənnəm odunda əzab edilənlərdən olasan.
ِ ِ‫א‬ ‫ ) َو َذ ِ َכ‬- cəhənnəm odunda
(Amma mən nicat tapanlardan olum). ( َ ‫َ َ ا ُء ا‬
əzab edilmək zalımların cəzasıdır.

-nənfsəif3s0qin)aər(dِ aalِ dşَ‫ أ‬ıaَHnْ َ ıabُ b,ُ iqْlَiaُqrَ dətaْ lşَ ıetَHmَ )aəb-yiilQioqanəbatillaəsHyaaentbliairlşiibdn,ırsddöüız.nlə(yrَainِ vəِ ə‫َ א‬qaْu‫ا‬xliَarِqətَ daَ əsْ mَzَ iayُ yَaَınَbَ -),
kar şəxslərdən oldu. (Habil yatan zaman fürsət tapıb böyük bir daşı başına
salıb onu qətlə yetirdi. Ondan sonra onun cəsədi ilə nə edəcəyini bilmədi.
Allah-Təala Habilin cəsədinin o şəkildə qalmasına razı olmadı. Bir-biri ilə
dalaşan iki qarğa göndərib, biri o birisini qətlə yetirdi. Ondan sonra caynaqları
və dimdikləri ilə yeri qazıb onu dəfn etdi. Qabil də ondan dəfn etmə adətini
öyrənib, Habili dəfn etdi. Mövlana Cəlaləddin Rumi bu mətləbə işarət edib
deyir: “Qardaş öldürmək kimi bu iyrənc cinayətin səbəbi həsəd etməkdir.
Həsəd bu qədər iyrənc bir xüsusiyyətdir. Həsəd edib qardaşını öldürən insana
da heç insan deyilərmi?”. Necə ki ayədə buyurur).

31) (c‫ض‬əsِ ə‫ ْر‬dَ ْ i‫ا‬ ِ nُ əَ eْ َ d‫א‬əً ‫ا‬cَ əُ yُ in‫ ا‬i َ bَilَ َm) ə-dei,ləAklliahQ-Tabəiallaçabşiqrınqaqrağlaıbg,öqnadrədradşiı,
Habilin ilə

o qarğa gəlib Qabilin onu gördüyü yerdə durdu, caynaqları və dimdiyi

ilə yeri qazmağa başladı, (qazandan sonra ölü qarğanı ora salıb üstünə tor-

paq tökdü. Qarğanın bu əməlindən Qabil anladı ki, Habili, gərək, yerdə dəfn
eQdtüsaِ i,َ‫أ‬bnd‫َة‬i)َ‫أ‬l.eəْ d(َ qِi:‫ي‬aَِ “r‫ا ِأَر‬dV‫ُأَ َ َوة‬aaَْ şyَ ı‫ب‬nِ o‫اي‬ılnَ‫ِر‬sُ ‫ا‬uَْ ‫ا‬bُnə‫ َ ا‬dmََ əْ ‫ َכ‬ənَnُiْ nَِəِ ,iُ‫) َِن‬bn‫ُכ‬ə-eَ‫أ‬scA‫ن‬əْ mَ‫أ‬l)bləaa-nhs-debTlıuərəmakqlaiaasrQıqğnaaaırbkgğilöiamsnqtıiaərrodsğnəianaon.l(gıu‫ت‬nöُ brْ əəَ qmَayَ‫أ‬əro‫א‬ldlَiَlnaْa‫َو‬işdı‫א‬gımَ ök‫ل‬ıَrni‫א‬-َ,
ِsəَ bَ əْ bَ iَ
cəsədini basdırmaqdan acizəm?” (oOlmnduaşnduso. n(QraabHilaibnilbiudəəmfnəelitdhiə)s. ə(dَ
iَ ləِ ‫ )ا א ِد‬- artıq peşman olanlardan
oldu,
nə pis xüsusiyyətdir həsəd. Elə olur ki, adam öz əziz olan qardaşını

da həsəddən qətlə yetirir. Bəs belə şəxsə insan deyilərmi?).

m‫ِ ًَא‬aِ‫َ ا‬yَ 3aْ ‫ ِسإ‬2n)َ)-‫א‬v(ə‫כا‬bَ əَyِ ‫َذ‬nَ oَ il‫ِא‬-َİkْ sََ‫أ‬ə‫َכ‬rsaَْ iiِb‫)ض‬ləِ -y‫ْر‬yeَAarْ ‫)ا‬dzüıə-bzmühhnəööqdvkiəlqmaəfdəteıəsntandıd,nikkteiötkmrdiəi,yta(midbaəِ myu‫ ٍد‬ə‫ א‬qnَöَəlbtd‫ ْو‬lَ‫أ‬iürsrəmşٍ bəْ َəəxbysِ ْiiəَ lnِəq,‫א‬,əً(mtْlَəüِ َ َşyَ reَ َitkَ ْirَ‫א‬osَ ُْəlَ ‫َכ‬-,َ‫أ‬

318

Maidə surəsi
ْ ُ ْ ِ ‫َو َ ْ َأ ْ َא َ א َ َכ َ َ א َأ ْ َא ا א َس َ ِ ً א َو َ َ ْ َ א َء ْ ُ ْ ُر ُ ُ َא ِא ْ َ ِّ َא ِت ُ ِإن َכ ِ ً ا‬
‫﴾ ِإ َ א َ َ ا ُء ا ِ َ ُ َ א ِر ُ َن ا َ َو َر ُ َ ُ َو َ ْ َ ْ َن‬٣٢﴿ ‫َ ْ َ َذ ِ َכ ِ ا ْ َ ْر ِض َ ُ ْ ِ ُ َن‬
َ ِ ‫ِ ا ْ َ ْر ِض َ َ א ًدا َأ ْن ُ َ ُ ا َأ ْو ُ َ ُ ا َأ ْو ُ َ َ َأ ْ ِ ِ ْ َو َأ ْر ُ ُ ُ ْ ِ ْ ِ َ ٍف َأ ْو ُ ْ َ ْ ا‬
‫﴾ ِإ ا ِ َ َא ُ ا‬٣٣﴿ ٌ ِ َ ‫ا ْ َ ْر ِض َذ ِ َכ َ ُ ْ ِ ْ ٌي ِ ا ْ َא َو َ ُ ْ ِ ا ْ َ ِ َ ِة َ َ ا ٌب‬

ْ ِ ْ َ َ ‫ِ ْ َ ْ ِ َأ ْن َ ْ ِ ُروا‬

(çünki adam öldürənin, müşrik və yol kəsən quldurun qətli vacibdir), sanki,

dünyada olan bütün insanları öldürmüş kimi olar. (Yəni Allah-Təala bir

adam öldürənə bütün insanları öldürmüş qədər əzab edər, qatilə nicat yoxdur,
saِ nَ k‫س‬i,َ ‫א‬o‫ا‬ ş‫َא‬əْ xَ‫أ‬s‫א‬ َbَ ü‫ َכ‬tَ ü‫א‬nَ ‫َא‬ iْ nَ‫أ‬saْ nَ ‫ َو‬l)ar-ı
tövbəsi də qəbul edilməz). (‫א‬ ً amma kim bir
insanı ölməkdən xilas etsə, ölümdən xilas
akdimami oölaldr.ü(r‫ت‬mِ ‫َא‬əِّ َnْ ‫א‬iِ n‫َא‬
edib təzə həyat vermiş ُ hُ a‫ ُر‬raْ ُmْ ‫א َء‬ َolmْ َ َa‫ َو‬s)ı-hhaəqqdiaqəatçəınq,-abşi--
zim peyğəmbərlərimiz
hِ aْ rُ َa‫ض‬mِ ‫ر‬oْ َ lْm‫ ا‬aِ sı‫כ‬nَ ıِ ‫ َذ‬onَ ْ lَ arْ aُ ْ ِ b‫ا‬iًldِ ‫ َכ‬ir‫ن‬ə‫ ِإ‬ndُ )ən-
kar dəlillərlə bəni-İsrailə gəldilər. (‫ُ َن‬
peyğəmbərlər gəlib adam öldürməyin

sonra yenə bəni-İsraildən bir çoxu yer üzündə fəsad törədib, qan tökməklə

Allah-Təalaya asi oldular.

şəxsl3ə3r)k(i‫ ًدا‬A‫ َ א‬lَla‫ض‬hِ -‫ر‬Tْ َ əْ ‫ا‬alaِ ‫ن‬iَ ləْ َ vْ əَ ‫ َو‬oُ nَ uُn‫َو َر‬peَ y‫ ا‬ğ‫ َن‬əmُ ‫א ِر‬bَ əُ rlَ ərِ i‫ ا‬i‫ُء‬l‫ا‬əَ َsa‫א‬vَ a‫) ِإ‬şı-b,hoənqliaqrəatəinta,əot

etmirlər və yer üzündə fəsad törədib, yol kəsib yolda gəlib-gedənin malını
öُ ld‫أَ ْو‬ü‫ا‬rüُ lَ sُ ü‫ْن‬nَ‫)أ‬lə-r,
alırlar, onların barəsindəki hapöakrmmabsauldaur)rg: ə(r‫ ا‬əُ k َ (əgər o yol
kəsənlər adam öldürüb malını (əgər adam
ُd‫و‬aْ َ‫أ‬
‫ف‬ögləٍ drَ üəِ rküْ boِ ,nmْ lُaُarُ lıl‫ر‬nْaَ‫وأ‬rَ əınlْ lıِədrِ aiْ َ‫)أ‬va-əpa(arəysgaaəlqarlram),raoı lnmılaaüprxatgərəlıribfə,kşaəadksaiılmldaəröa(lqsdaüöğrldamyüəarsqüəlllasəürsn)o,lləoərl.vi(,aَyxatَ da
(g‫ض‬əِ li‫ْر‬bَ -ْ ‫ا‬gَeِd‫ا‬əْ nَ ْ lُ ə‫ْو‬rَ‫)أ‬i
sol ayaqla sağ əli) kəsilsin. - əgər adam öldürməyib, malla-
rını da aparmayıb, ancaq qorxutsalar, o vaxt gərək onları

tutub yurdlarından sürgün etsinlər (yəni öz vilayətlərindən özgə vilayətə

göndərsinlər. Bu dövrdə sultanlar arasında adət olan sürgün cəzası Quranın
kbuəshənökləmr üünçdüənnddiür)n. y(a‫ َא‬dْ a‫ ا‬zilِ lə‫ ٌي‬tdْ ِir.ْ ‫ِ َ َ ِכ‬
axirətdə böyük əzab vardır. (ُ ٌَ ‫ ) َذ‬- bu qeyd olunan əzablar o yol
‫َ ا ٌب‬ َ ‫َ ِة‬ ِ َ ْ‫ِ ا‬ ْ ُ َ ‫ ) َو‬- onlardan ötrü

sənlə3r4d)ə(nْ ِ öْ َtَrü‫ ُروا‬sِaْ bَ i‫ ْن‬tَ‫أ‬diِ rْ َ. Aْ ِn‫ا‬caُ ‫َא‬qَ ِ ‫ ) ِإ ا‬- bu qeyd olunan hökmlər yol kə-
o şəxslər ki siz onları ələ keçirib, onları

tutmanızdan qabaq tövbə etsələr, o zaman sizin onlara əziyyət etməyə

heç bir ixtiyarınız yoxdur. (Amma əgər adam öldürsələr, onun ixtiyarı öl-

dürülənin varisindədir. İstəsə, qisas alar, istəsə, bağışlayar. Tövbə qisası eti-

319

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا ا ُ ا ا َ َوا ْ َ ُ ا ِإ َ ْ ِ ا ْ َ ِ َ َ َو َ א ِ ُ وا‬٣٤﴿ ٌ ِ ‫َא ْ َ ُ ا َأن ا َ َ ُ ٌر َر‬
‫﴾ ِإن ا ِ َ َכ َ ُ وا َ ْ َأن َ ُ ْ َא ِ ا ْ َ ْر ِض َ ِ ً א َو ِ ْ َ ُ َ َ ُ ِ َ ْ َ ُ وا‬٣٥﴿ ‫َ ِ ِ ِ َ َ ُכ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬
‫﴾ ُ ِ ُ و َن َأ ْن َ ْ ُ ُ ا ِ َ ا א ِر َو َא‬٣٦﴿ ٌ ِ ‫ِ ِ ِ ْ َ َ ا ِب َ ْ ِم ا ْ ِ َא َ ِ َא ُ ُ ِّ َ ِ ْ ُ ْ َو َ ُ ْ َ َ ا ٌب َأ‬

‫﴾ َوا א ِر ُق َوا א ِر َ ُ َא ْ َ ُ ا َأ ْ ِ َ ُ َ א‬٣٧﴿ ٌ ِ ُ ‫ُ ْ ِ َ א ِر ِ َ ِ ْ َ א َو َ ُ ْ َ َ ا ٌب‬

barsız eedtmibəbz)a.ğ(ıٌşlaِ ‫ر‬yَ a‫ ٌر‬nُdَ ırَ .‫ا‬S‫ن‬iَ‫أ‬z‫ا‬dُ əَ ْt‫א‬öَ )vb-əbeildinənkşi,əxhsəiqbiqaəğtıəşlna,yAınll.ah-Təala sizə
rəhm

Asqluoolnnlradrxh3aau5-baTc)xiəhh(iaَraalə‫ا‬rdata‫ا‬y*məaُ ze‫ا‬adşy‫ا‬beianُyıxَn.lَ‫آ‬ıədn(rَ‫ن‬aَlianِ tşُ ə‫ا‬mnِr‫ْא‬ikَُacَ‫أ‬ağْe‫אُכ‬tıdَ )tiiَans-َ )tp.əea-(yyَriəَ snliıbmِ.nَəı(ْaz‫ا‬tِ tn,ِِ əْ(َِ ,‫إ‬aِgَ ‫ا‬mqəteُ miَyِrْ ‫ا‬daə‫)واَو‬nəoُ -mlِşu‫א‬əiətَnxla‫و‬sَasə)ilnztə-rvnə,əimAAcialəblltllaaaalhədhür-ə-mTiTteəiəeddaatləmelanatəmddykaəəolnnkə-
çöldə əkini olmayıb, amma əkin sahibi kimi məhsul sahibi olmağı ümid etmək
kimi axmaqlıq və səfehlik əlamətidir).

(*Qeyd: Cihad etmək sadəcə müşriklərlə savaşıb ölməkdən ibarət deyil. Əksinə,
islamı yaymaq üçün hər bir zəhmətə qatlanmaq böyük cihaddır. Hz. Peyğəmbərin
hədisi bu mətləbə işarədir. Bir dəfə cihaddan qayıdıb Mədinəyə qayıdırdı. Buyurdu:
“Kiçik cihaddan böyük cihada qayıtdıq”. Öyüd-nəsihət ilə xalqı islama daxil edib,
həmişə islam ümmətinin tərəqqisi yolunda çalışmaq və ümmətin övladları yolunda,
din və məzhəbin tərəqqisi üçün var-dövlət xərcləyib, islamı yaymaq böyük cihaddır.
Zənginlər buna diqqət etsinlər).

inka3r6e)d(əُ nَ َləُ rَ ,ْ ِ ə‫ َو‬g‫א‬əً rِ yَ e‫ض‬r ِ ü‫ْر‬zَ üْ ‫ا‬ndِ ə‫א‬ َolْ aُ nَ ‫ن‬hَ‫أ‬əْrَ b‫وا‬iُ rَ ‫ َכ‬şeَ yəِ ‫ ) ِإن ا‬- həqiqətən, Quranı
və bir o qədərə də malik
o-ülçouünbnl,ao(rِndَ l‫א‬aaَ ِnrْ ‫ا‬ıö‫ِم‬vtْ eَrrü‫ِب‬səş‫َ ا‬ildəَ rd,ْ ə(ِ tْlِ iُِ ْ‫ا‬ə‫ ِو‬zُ aََ ِّْbَُ ُِ )v‫َ א‬-a)rq-dioyırna.lmarədt agnünqüənbüunl oəlzuanbmınadza, n( ٌ
xilas َ olmaq
ِ َ‫ا ٌب أ‬ َ ْ ُ َ ‫) َو‬

xvçıiaxlxaatsn3oo7dl)əmez(ya‫ر‬aِ i‫א‬blqld‫ا‬əiraَs.ntِ (ə‫ا‬xٌyiəُ ِlrُaُ ls‫ ْب‬əٌ َ ro‫ا‬,‫َْن‬laَ‫ َنא َ(أ‬bَ ْ ‫ُ ْو‬iِ lَُ ‫و‬mَ َ )ِ ُ ə)-ِ z‫ر‬-ِ lo‫א‬əَcnrəِ .lah(ْ rSəُ dnı‫א‬ranَa‫و‬nَəd)maö-ktırohüadayulhəbnəuoumkğniuişrəcəlzəuliahqkbəhnıənözndkaəambmnüvnəxazüarandrbiıbcrı.nəoyHdlauaenbnçı

haqqındadır).

38) ə(‫א‬llَ əُ rَ ِinْ َ‫ أ‬i‫ا‬ kُ əَ sْ i‫א‬nَ .ُ َ ‫א ِر‬ ‫א ِر ُق َوا‬ ‫ ) َوا‬- oğurluq* edən kişi və qadının hər
ikisinin

(*Qeyd: Oğurluğun cəzası şəriətdə belədir: birinci dəfə oğrunun sağ əli barmaq-
larının oynaq yerindən kəsilər. (Əmirəl-möminin Hz. Əli bu şəkildə kəsmişdi (Kuley-
ni, Kafi (Furu), II/300-301; Tusi, Təhzib, X/103-102), belə buyurubdur: barmaqlarının o tərəfi
gərək qalsın ki, onunla həyatını davam etdirə bilsin), əgər ikinci dəfə oğurluq etsə,

320

Maidə surəsi

َ ‫﴾ َ َ ْ َא َب ِ ْ َ ْ ِ ُ ْ ِ ِ َو َأ ْ َ َ َ ِن ا‬٣٨﴿ ٌ ‫َ َ ا ًء ِ َ א َכ َ َא َ َכא ً ِ َ ا ِ َوا ُ َ ِ ٌ َ ِכ‬
ْ َ ‫﴾ َأ َ ْ َ ْ َ ْ َأن ا َ َ ُ ُ ْ ُכ ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر ِض ُ َ ِّ ُب‬٣٩﴿ ٌ ِ ‫َ ُ ُب َ َ ْ ِ ِإن ا َ َ ُ ٌر َر‬
‫﴾ َא َأ َ א ا ُ ُل َ َ ْ ُ ْ َכ ا ِ َ ُ َ א ِر ُ َن‬٤٠﴿ ٌ ِ َ ‫َ َ א ُء َو َ ْ ِ ُ ِ َ ْ َ َ א ُء َوا ُ َ َ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬

ْ ُ ُ ُ ُ ْ ِ ْ ُ ْ َ ‫ِ ا ْ ُכ ْ ِ ِ َ ا ِ َ َא ُ ا َآ َ א ِ َ ْ َ ا ِ ِ ْ َو‬

həmin şəxsin əliylə baldırdan aşağı sol ayağı da oynağından kəsilər, əgər 3-cü dəfə
oğurluq etsə, əli və ayağı kəsilməkdən əlavə ömürlük həbs də edilər (Kuleyni, Kafi (Furu),
II/312; Tusi, Təhzib, X/99; İstibsar, IV/312). Əgər həbsdən qaçıb yenə oğurluq etsə, o vaxt onun
qətli vacibdir. Oğrunun əlinin kəsilməsinə səbəb olan şeyin miqdarı bir misqal qızılın
dörddə bir hissəsi qədərdir. Elə ki oğurlanan şeyin miqdarı bir misqal qızılın dörtdən
bir hissə qədər özü, ya da qiyməti oldu, o vaxt gərək oğrunun əli kəsilsin. İmamiyyə
(şiə) üləmasının fitvası budur. İmam Malik və imam Şafi də belə fitva veriblər. Amma
imam Əbu Hənifə deyibdir: “10 dirhəm qədər gərək olsun”. Həsən Bəsri deyibdir:
“Bir dirhəm qədər də olsa, əli kəsilməlidir və oğurlanan şey də gərək möhkəm yerdə -
sandıq içində, cibdə, ya da başqa bir yerdə gizlənmiş olsun”. Amma zahir və aşkarda
olan şey oğurlansa, hətta qiymətli şey də olsa, o zaman əl kəsmək caiz deyil, oğruya
tənbeh olunub, bir o qədər cəza verilər).

el(ٌ əِ h‫כ‬rِ ‫ا‬kiَnَaِimٌ nًِl‫َא‬ca‫) َכ‬ərَ -z‫א‬vَaAeَ s‫َכ‬rıldlə‫א‬aَrıhrِ..‫ًء‬-‫ا‬TAَ َəll)aa-lhao-mTğrəəuaxllkauiqştiəanrtiəanfqivnaədliqəbnaddioırnnvlıanərəhalilkəəmzrainəbtintüəkzyrəiəsniolemndləialsriibdödazinrə.mö(tُ ər‫ا‬lü‫و‬-َ

reəəmdhəəmrl,3lə9(er)ٌ de(əِ tَ ‫ر‬nَsَ əd‫ٌْر‬,iَ‫(أ‬r‫ِ َُو‬.َ ْ ِ (ََِTْ ُ‫اب‬öُ ‫ن‬vِ ‫ِإ‬bُْ)َ َəَ -ْ ِ ‫َא) َ َِبن‬ -ْ hَ əَ )q-iqkəitməno,ğAulrlaluhq-Tdəaanlasoonnruantötövvbbəəesdinibi qyəabxuşlı
‫ا‬
َ həqiqətən, Allah-Təala tövbə edənləri bağışlayıb

axirət əzabından saxlayar, amma əl kəsilmək cəzası

tövbə ilə hökmsüz olmaz. Gərək kəsilsin).

e‫ء‬hdُ ‫א‬diəَrəqَ.ni4qlْ ə0əَ rِ)tiə)(ُn‫ض‬bِ ْ,aَِ ‫و‬s‫َر‬ğْ əَ ı‫ء‬mُْş‫وאا‬lَ َaaَ‫ت‬ylِaaْ‫ا‬r‫و‬rََ ı‫א‬,)nَ (-ٌ v‫ا‬əِiَs‫ُכ‬ty‫ ٍء‬əْeْdُ rَiiُ ynَ ِiّ َn‫ ُכ‬s‫ا‬əə‫ن‬lَt(َ‫أ‬əَ ansُْ َiə‫ا‬lْ ‫و‬təََ i)rəْA-َ )َ‫)أ‬lAləa-lzhlaa(-ebhTy-əTeaidnələaasraylanav)h,əməbriəəsxbstsəiubdrsiişlydmeiuynirəri?sq(ət(anö‫ب‬dُvkiّbِ rَiə-,ُ

41) ( ِ ْ ‫ا ْ ُכ‬ höِ rm‫ َن‬əُ t‫ر‬iِ ‫א‬ vَ ُə َ ِ ‫ْ َכ ا‬ nُ aْ mَ inَ ə‫ُل‬ oُ h‫ا‬əz‫َ א‬rəَ‫أ‬t‫א‬iَn) - (Allah-Təala bu ayədə
peyğəmbərin şərəfi adını qeyd etməyib, “ey

rəsul” şəklində xitab edir. Neçə yerdə də “ey nəbi” buyurubdur. Amma “ey

rəsul” xitabı iki yerdədir. Biri budur. Digəri də 6-cı cüzün sonundakı “Ey rəsul!

Sənə nazil ediləni təbliğ et!” ayəsidir. Bu ayə münafiqlər barəsindədir. Buyu-

rur:) ey peyğəmbər, o şəxslər ki kafir və müşriklərlə qarşılaşanda küfrlərini tez

izhar edirlər, onların bu əməlləri səni məhzun və qəmgin etməsin. Münafiqlər
həmişə belə olurlar. ( ْ ُ ُ ُ ُ ْ ِ ْ ُ ْ َ ‫ ) ِ َ ا ِ َ َא ُ ا آَ َ א ِ َ ْ َ ا ِ ِ ْ َو‬- küfrlərini izhar

321

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ْ َ ْ ِ َ ِ ‫َو ِ َ ا ِ َ َ א ُدوا َ א ُ َن ِ ْ َכ ِ ِب َ א ُ َن ِ َ ْ ٍم َآ َ ِ َ َ ْ َ ْ ُ َك ُ َ ِّ ُ َن ا ْ َכ‬
ُ َ ‫َ َ ا ِ ِ ِ َ ُ ُ َن ِإ ْن ُأو ِ ُ ْ َ َ ا َ ُ ُ و ُه َو ِإ ْن َ ْ ُ ْ َ ْ ُه َא ْ َ ُروا َو َ ْ ُ ِ ِد ا ُ ِ ْ َ َ ُ َ َ ْ َ ْ ِ َכ‬

‫ِ َ ا ِ َ ْ ًא‬

edən bu münafiqlər o şəxslərdirlər ki, ağızları ilə - iman gətirmişik dedilər,
amma qəlbləri iman gətirməyibdir. (Ey Məhəmməd, münafiqin xüsusiyyəti
budur. Nə vaxt səni görsələr, iman izharı edərlər. Amma müşrikləri görəndə şad
olub onlara deyərlər: “Biz sizinlə birlikdəyik, heç vaxt iman gətirməmişik”).*
- (‫) َو ِ َ ا ِ َ َ א ُدوا َ א ُ َن ِ ْ َכ ِ ِب‬

(*Qeyd: Bu ayə, sanki, biz islam ümmətinin bu dövrdəki əhvalını bəyan edir,
bu zamanda islam ümməti cəhalət xəstəliyinə düçar olduğundan Quranın ziddini
deyənlərə qulaq asıb, onların sözlərini qəbul etməkdə yəhudilər kimi olublar. Demək
olar ki, Quranın hökmü islam ümmətinin arasından birdəfəlik götürülüb, yalan və
aldadıcı hədisləri peyğəmbərə və imamlara isnad verib, onlarla xalqı məmnun edib,
Allah-Təalanın kitabını tərk ediblər. Mən həqir müəllifin bu təfsir kitabını türk dilində
yazmaqda məqsədi odur ki, türkdilli müsəlmanlar Quranın mənasını öz dillərində
oxuyub dərk etsinlər ki, Qurana xilaf olan yalan sözlərə qulaq asmasınlar, Qurana
xilaf olan sözləri hər bir məkanda, hər bir məqamda bəyan etmişəm. Müvəffəq edən
Allahdır).

- Yəhudilərdən yalan sözə qulaq asan bəzi şəxslər vardır. Onların

alimləri Tövratın mənasını dəyişdirib, Allah-Təalaya böhtan və iftira atıb,

onlara (adi yəhudilərə) yalan sözlər deyərlər ki, onları özlərinə tabe edib

dünya mənfəəti qazansınlar. Yəhudilər də alimlərin yalan sözlərinə alda-

nıb qəbul edərlər. (Bu ayə hər bir sözü təqlidlə qəbul etməyi məzəmmət edir).
g(‫َك‬əlmُ ْ َ əْ yَ əَ nِ bَ َ‫آ‬a‫ٍم‬şْqَ aِ ‫ َن‬yəُ ‫א‬huَ d) i-
(ey Məhəmməd), yenə o yəhudilər sənin hüzuruna
camaatının sözlərinə qulaq asarlar, (qulaq asan

yəhudilər bəni-Qüreyzə yəhudiləri idi, Hz. Peyğəmbər onlarla əhd etmiş-

di ki, xəyanət etməsinlər, amma onlar Xeybər yəhudilərinin sözlərinə qu-

laq asırdılar. Xeybər yəhudiləri onları əhdi pozub, peyğəmbərə xəyanət
ey-ِ tِe(mrِbi‫ا‬əənَ nyَiiəd-ِ Qəvْ َ yaüidrْ şeaِd)yrizr-əeibtoyd,nəiohlləanurrld.aıinrOləanüribllnaəaəmrş)qdadaaleamdrxiıəələynTraaö:nlvaəərgrtaəvetredd(raiMbirodəəlhihaləəndmri.Amp(l‫ُه‬oəl‫و‬azdُ hd)ُ -usَ Tli‫ا‬azَəərَa)lb.ْaُi(zِ k‫ُ َو‬dِ‫أ‬ə‫ن َכ‬elْ ْa‫اإ‬yِ m‫نن‬əََ nıُُnbِّ ıُ َ unَ )ُ
dsöezmləəryiibdebsaəş,qoansdöaznlərqədbeusəl,eçdəikni.ni(n‫وا‬,‫ ُر‬oَ sْ ö‫ َא‬z‫ُه‬ləْ َrْ əُ qْ َu‫ن‬lْ a‫و ِإ‬qَ )a-sməgaəyrınb.u(Osnöuznləsröi zsliəzrəi
bAaltlialhv-əTəaasliaedoəynəshöuzdliəlrədriinr).və(s‫ ًא‬fْ iَniِ g‫ ا‬öَ sِ tُəَ r‫כ‬irَ :ِ)ْ (َ eْ yَ َ Mُ َ َəْ ِhُəm‫ ِد ا‬mِ ُ əْdَ)‫َو‬,)A-ll(aohn-dTaənasloanörza

lütf və mərhəmətini öz xəbis əməlinə görə kimdən kəsib, onun zəlalətdə

qalmasını istəsə, o şəxs həmişə zəlalətdə qalacaqdır. (ey Məhəmməd), sən

322

Maidə surəsi
ٌ ِ َ ‫ُأو َ ِ َכ ا ِ َ َ ْ ُ ِ ِد ا ُ َأ ْن ُ َ ِّ َ ُ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ ِ ا ْ َא ِ ْ ٌي َو َ ُ ْ ِ ا ْ َ ِ َ ِة َ َ ا ٌب‬
‫﴾ َ א ُ َن ِ ْ َכ ِ ِب َأכא ُ َن ِ ْ ِ َ ِ ْن َ א ُءو َك َא ْ ُכ ْ َ ْ َ ُ ْ َأ ْو َأ ْ ِ ْض َ ْ ُ ْ َو ِإ ْن ُ ْ ِ ْض‬٤١﴿

﴾٤٢﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ُ و َك َ ْ ًא َو ِإ ْن َ َכ ْ َ َא ْ ُכ ْ َ ْ َ ُ ْ ِא ْ ِ ْ ِ ِإن ا َ ُ ِ ا‬

o şəxsdən ötrü heç bir şeyə malik deyilsən ki, Allah-Təala tərəfindən o
əَmِّ َ əُ ll‫ن‬əْ َ‫أ‬riُ n‫ا‬ə‫ ِد‬gِ ُ örْ َə َonِ l‫ا‬a‫כ‬rَ ınِ َ ‫ُو‬q‫)أ‬ə-lbbləuriynəihpuadkilvəər
şəxsi hidayətə gAəltliarhə-sTənəa. l(aْ ُpَ isُ ُ
o şəxslərdir ki

münəzzəh etmək istəməyibdir, (ki, hidayət tapıb, islam dininə daxil olsunlar).
h(‫ي‬əٌ mْ ِ iş‫َא‬əْ ‫ِا‬
zəlil oْ lُ sَ )un-loanr.la(Brduaxnəböətrrdüədnü1n3y2a0dial zillət vardır. Yəhudilər, gərək,
keçibdir, bu zamana qədər də bu

xeٌ vəِ lbiَ əor‫ٌب‬lad‫ا‬nَoَ ğm‫ة‬rِ əuَ şِ hoَ ْul‫ا‬urbbِ .)irH-yaaənxhsiuırdəöitldqkəaəddoıənnllyaaərbhdiuradkniişövitazrriüsnaab, eöhtyadümilkəısrə.ızTzaöiblvlərvatatridçdaiınerdv. əl(idXləierr)yi.nb(əzْridnُ َ əa‫َو‬

cəzası rəcm (daşqalaq edilmək) idi. Onlara rəcm cəzası vermək istəmədilər.
Zinakarları bir neçə nəfərlə Mədinəyə - bəni-Qüreyzə yəhudilərinin yanına
göndərib dedilər: “Bunları peyğəmbərin hüzuruna aparın, soruşun ki, bunların

cəzası nədir? Əgər - rəcmdir, desə, qəbul etməyin. Əgər – qamçılanmaqdır,
desə, qəbul edin”. Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəldilər. Hz. Peyğəmbər bu-
yurdu: “Onların cəzası Tövratda olduğu kimi rəcmdir”. Onlar inkar etdilər

ki, Tövratda belə hökm yoxdur. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Fədəkdə olan ca-
van alim Abdullah ibn Suriyanı tanıyırsınız?” Dedilər: “Yəhudilərin içində
ondan alimi yoxdur”. Buyurdu ki, o bizim aramızda hakim olsun. Abdullah

gəldi, Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Səni and verirəm yeganə olan və Musadan
ötrü dənizi yaran Allah-Təalaya, Tövratda evlilərin zina cəzası rəcmdir, yoxsa
yox?” Abdullah dedi: “Bəli, rəcmdir”. Yəhudilər qalmaqal salıb onu söydülər.

Abdullah dedi: “Mən qorxdum ki, yalan desəm, Allahın kəlamını inkar etsəm,
bizə əzab nazil olar”. Ondan sonra Hz. Peyğəmbərin əmri ilə məscidin qapı-
sında zinakarları daşqalaq etdilər. Əvvəlki ayə və bundan sonra gələn bir neçə

ayə bu əhvalata işarədir).

aöْ stُ rıْ bَü,4‫ض‬gh2ْ əa)lِ rsْ(aəَ‫ِ أ‬lm‫ْو‬əَ‫)ْأ‬ry,-iesِy(te‫ن‬əَəynyُ id‫א‬Mr‫כ‬iَ‫أ‬srəə‫ب‬lhِnəərِ,‫כ‬mَ o(rْ nmِül‫ن‬şَ aəvdrəُ ı)‫א‬tn,aəaَlg)ırbəa-rysbaıynluəadhnyauaəhdhqöiuulklədamriqlsəaeərstnia,nirinlsaatylrəi)aym.ni(rlıْəsnُərَaniْ َ ,ybْ oa‫ُכ‬irnlْalh‫א‬naَ ö‫ك‬raَ kd‫و‬qm‫ء‬aُ ‫א‬unَdla‫ن‬üəْ qnِzَ

döndərib sözlərinə qulaq aarsamsaın, d(‫א‬aً ْ َ ‫ُ و َك‬ َetْ mَ َ əْsُəْ nَ ‫ِ ْض‬ ْ əُ l‫ن‬bْ ‫ِإ‬ə‫ َو‬t)tə-,əognəlraronsləanrə-
dan üz döndərib onların hökm də,
hlَ aerِ çınِ bْ iُarْ r‫ ا‬zaəsrıِ nəُ )rd-ayehhtəöiqrkəimqbəiteləmtnsəə,nzAl,ələlrad.ha(-lِ Tətْ əlِ əaْ ‫א‬lِ haْ öُəkَ dْ َmaْ l‫ ُכ‬əetْtl‫א‬ə(َ Nhَ eöْck‫ َכ‬əmَ k‫ن‬iْe‫ِإ‬rd‫َو‬ə)əcn-mlaədrməi mesetdaviəənrg)..ə(rَ
on-
‫ِإن ا‬

323

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َو َכ ْ َ ُ َ ِّכ ُ َ َכ َو ِ ْ َ ُ ُ ا ْ َرا ُة ِ َ א ُ ْכ ُ ا ِ ُ َ َ َ ْ َن ِ ْ َ ْ ِ َذ ِ َכ َو َא ُأو َ ِ َכ ِא‬
‫﴾ ِإ א َأ ْ َ ْ َא ا ْ َرا َة ِ َ א ُ ً ى َو ُ ٌر َ ْ ُכ ُ ِ َ א ا ِ َن ا ِ َ َأ ْ َ ُ ا ِ ِ َ َ א ُدوا َوا א ِ َن‬٤٣﴿
‫َوا ْ َ ْ َא ُر ِ َ א ا ْ ُ ْ ِ ُ ا ِ ْ ِכ َא ِب ا ِ َو َכא ُ ا َ َ ْ ِ ُ َ َ ا َء َ َ َ ْ َ ُ ا ا א َس َوا ْ َ ْ ِن َو َ َ ْ َ ُ وا‬

ُ ‫ِ َ َא ِ َ َ ًא َ ِ ً َو َ ْ َ ْ َ ْ ُכ ْ ِ َ א َأ ْ َ َل ا‬

yanı4n3d)a(ِT‫ا‬öُ v‫ ْכ‬rُat‫ َ א‬oِ l‫ُة‬a‫را‬-َ oْ la‫ ا‬,ُ sُ əَ nْ ِ i‫ َو‬n‫َכ‬eَcəُ ‫ِّכ‬haَ ُkimَ ْ ‫و َכ‬tَ ə)y-i(neyedMərəlhəərm? m(Bəidr)h, bauldyaəkhiu,dsəilnəər

və kitabına iman gətirməyiblər). O Tövratda Allah-Təalanın hökmü qeyd

olunubdur (ki, evlilərin zina cəzası rəcmdir, əgər Allah-Təalanın kitabına

əməl edən olsalar, Tövrata əməl edərlər. Sənin yanına gəlməkdə məqsədləri
hrıönkmbaürdəsəiynidşdəirTmöəvkrdaitra).m(‫כ‬üَ ِv‫ َذ‬aِfiْ qَ hِ ö‫َن‬kْmَ َ
ْ َ ُ ) - sənin yanına gəlib, sən onla-
verəndən sonra üz döndərib sənin
əagsməraTzlöavrr. a(tَ aِ ِimْ ُ aْ ‫ِא‬n‫כ‬lَaِ rَ ‫و‬ıُ‫أ‬
hökmünə qulaq o‫א‬lَ s‫ َو‬a) ,-sbənuinyəThöuvdrialətra Tövrata iman
gətirən deyillər, müvafiq olan

sözünə itaət edərlər.

ədalə4t4ə)h(i‫ ٌر‬daُ ‫َو‬y‫ى‬ətً eُ tm‫ َ א‬əِ k‫ا َة‬v‫ َر‬əْ i‫ا‬m‫ َא‬aْ َ nْ َ‫أ‬ ‫ ) ِإ א‬- biz Tövratı nazil etdik, ِ onda haqq və
nuru hُ َöْkَ‫ أ‬mَ (ِ Pُ ‫ُכ‬eyْ ğَ )ə-mAbləlarlhə-r
vardır. (‫ا‬ e‫ا‬d‫ َن‬ərlِ ə‫ا‬r‫א‬.َ
Təalaya itaət edən peyğəmbərlər o Tövratla

hamısı Allah-Təalaya itaət edən olublar, bu kəlamla bütün peyğəmbərlərin
ِ ِ ) - peyğəmbərlər hidayət tapan, küfr və
zxəülsaulsəitydyəəntitböəvybaəneodluibn,uTr)ö.v(‫ا‬r‫و‬a‫א ُد‬tَınَ ehkamına itaət edən şəxslərdən ötrü Töv-
(hِ ö‫ ا‬k‫ ِب‬m‫ ِכ َא‬eْdِə‫ا‬rlُ əِr,ْ çْü‫ ا‬n‫ َ א‬kِ i‫א ُر‬pَ ْ eَ yْ ‫ا‬ğ‫ َو‬ə‫َن‬mbِ ‫א‬ər‫ا‬l‫َو‬ə)r-oynelnaərao
ratla hökm edərlər. ُ Tövratla
zahidlər və alimlər Tövratın
eeddiəbrlsəarxklai,mTaöğvırvaətısniyhyöəkt medləibr.in(i‫ا َء‬gَ öَ zُ ləِ ْyَ َib‫ا‬,ُ
ehkamını mühafizə d‫ َכא‬ə‫ َو‬y)i-şdbiririlədnə
o səbəbə görə hökm
hzaömkmanedbəunnləar)ş,axhaidlqodlasnunqlaorr.x(m‫ ِن‬aْ yَ ıْ n‫وا‬,َ
m‫ َس‬ə‫ א‬n‫ا‬d‫ا‬əُ nَ ْ َ َ َ ) - (ey mənim kitabımla
qorxun, mənim itaətimdən
açızxomlaanyımn.ə(bًləِ ğَ ‫א‬əً َ əَ vəِ ‫א‬zَ َ oِ ‫ا‬n‫و‬lُ aَ ْrَ ı sَ ‫و‬aَ )tm- mayəınni.m(Aalyləalhə-rTiməailavəhöehkmkaümnüımn mı düəqyaibşdiliirnidbə,

dünya malı nə qədər çox alınsa da, Allah-Təalanın yanında azdır. Yəhudilərin

üləması rüşvət alıb Tövratın ehkamını dəyişdirdiyi kimi, siz müsəlmanlar da

yəhudilər kimi olub Quranın ehkamını dəyişdirməyin. (İlahi, özün agahsan ki,

sənin Quranda heç bir hökmün yoxdur ki, onu dəyişdirməsinlər. Tövratdan

artıq Quranı dəyişdiriblər. Quranı dəyişdirmək müsəlmanların zəifləməsinə və

islam dininin ayaqlar altına düşməsinə səbəb olub. İlahi, Quranın hökmünü

olduğu kimi deyənlər, bu zamanda xalqın arasında kafir, zındıq kimi sayılır.

Ey yardım istəyənlərə yardımçı olan Allah, sən özün bizə kömək ol). (hْ öَ kْ mَ ‫َو‬
ُ ‫ ) َ ْ ُכ ْ ِ َ א أَ ْ َ َل ا‬- kim Allah-Təalanın nazil edib göndərdiyi hökmlə

324

Maidə surəsi
ِ ْ َ ْ ‫﴾ َو َכ َ ْ َא َ َ ْ ِ ْ ِ َ א َأن ا ْ َ ِא ْ ِ َوا ْ َ ْ َ ِא ْ َ ْ ِ َوا ْ َ ْ َ ِא‬٤٤﴿ ‫َ ُو َ ِ َכ ُ ُ ا ْ َכא ِ ُو َن‬
‫َوا ْ ُ ُذ َن ِא ْ ُ ُذ ِن َوا ِّ ِא ِّ ِّ َوا ْ ُ ُو َح ِ َ א ٌص َ َ ْ َ َ َق ِ ِ َ ُ َ َכ א َر ٌة َ ُ َو َ ْ َ ْ َ ْ ُכ ْ ِ َ א َأ ْ َ َل‬
‫﴾ َو َ ْ َא َ َ َآ َא ِر ِ ْ ِ ِ َ ا ْ ِ َ ْ َ َ ُ َ ِّ ًא ِ َ א َ ْ َ َ َ ْ ِ ِ َ ا ْ َرا ِة‬٤٥﴿ ‫ا ُ َ ُو َ ِ َכ ُ ُ ا א ِ ُ َن‬
﴾٤٦﴿ َ ِ ُ ْ ِ ً َ ِ ْ َ ‫َو َآ َ ْ َא ُه ا ْ ِ ْ ِ َ ِ ِ ُ ً ى َو ُ ٌر َو ُ َ ِّ ًא ِ َ א َ ْ َ َ َ ْ ِ ِ َ ا ْ َرا ِة َو ُ ً ى َو‬
﴾٤٧﴿ ‫َو ْ َ ْ ُכ ْ َأ ْ ُ ا ْ ِ ْ ِ ِ ِ َ א َأ ْ َ َل ا ُ ِ ِ َو َ ْ َ ْ َ ْ ُכ ْ ِ َ א َأ ْ َ َل ا ُ َ ُو َ ِ َכ ُ ُ ا ْ َא ِ ُ َن‬

netımn həösək,m(‫َن‬ü‫و‬nُəِ ‫כא‬əَ mْ ‫ ا‬əُ lُ ‫ ) َ ُو َ ِ َכ‬- əlbəttə, onlar kafirdirlər, (Tövrat, İncil və Qura-
etməyənlərin hökmü budur).

45) ( ِ ْ ‫ِא‬ biَ rْ ‫א أَن ا‬ َ bِ aşْ qِ ْ َaَ b‫ َא‬iْ rَ ‫َو َכ‬ş)əx-sTi qövətrlaətdyaetibrəsnə,i-qİsartailiilnə yazıb hökm
etdik ki, əgər şəxs, canına əvəz

öldürülənin canıdır. (Onun əvəzinə gərək öldürülsün. Daha diyət almaq
cbl(xaaaaqِişrzْ qَıəlْa‫א‬svdِ ıəbenzyi,rَiiْn(َlş‫ص‬dْəə‫ٌوا‬i,َxr)‫א‬gs)َə.i-ِry(bə‫ح‬aَِ ku‫و‬rْ َ,arُ ْ l‫א‬uqُ aِ nuْs‫َوا‬alَ a),ْəَ qv-oْ ‫ا‬ə‫ َو‬ky)zdəaian-sriəgalg,əslöairgnəzrək,üırn(nəoِّ kənmِّv,uə‫א‬nbüِ zuqiənravِّ əubə‫ا‬,‫و‬nzَi)lgiinkən-ərəddəsoəkii,nşl,sugəiqnvəyi,rəsaəza(rki‫ن‬saِ n‫ذ‬,ُloُaəgْs,l‫א‬sıِögnuz‫ن‬əَ)n‫ذ‬r.ُ .ُçə(ْı(k‫ا‬Tx‫و‬Bَ ,)öaidvrr-ıirlşşasqətıçdxunıas--,

bu hökmlər olduğu kimi, islam şəriətində də belədir, lakin islam şəriətində

şəxs qisas almaqla diyət almaq arasında azaddır. Amma Tövratda diyət almaq
yə‫ن‬ə(َ ُlvoَbəxُ ٌ‫ة‬əِzd‫َאر‬ti‫א‬utnə‫כ‬rَ‫ا‬d,)əُ.oَ ُ (ُnAَِ‫)כ‬lَِ lal‫ِق‬-raََ ‫و‬hُzoَ-َa)Tَbl-ıəamْ akğَldaَiı)mşılro-alAamkşrləil.amxaqshiq-noTinsgəuaaüsnlnahagnhaüııqnnnqıagıhbnölanıağdbrıəıaşnrlğaddıyşiaaylnari)yh.öıböt(rُküq‫ا‬mi‫ل‬skَlaəَəْsَ‫أ‬fhdf‫א‬aöaَ rkِnəmْdv‫ ُכ‬iaerْ z.tَ m(kْOeəَ çznْssuəəَ n‫َو‬,,

oMnlıaəvnre4yrT6ədöm)ivk(roَ.َağOْ tlَ ıunِtndəْ ‫ا‬uasdghiَöqanِ qِ edqdْəِərt‫ِر‬nəd‫َא‬riَ‫آ‬ikədf.iiَ (n.َ‫(ا ِة‬ə‫ْ ٌَرَאر‬hْ ُ َi‫وَاو‬dَ )َ‫ى‬aِ-yً ِ əkُْ tَ eَِ eçَِ dəْ َniَ b‫َ א‬pِ ِ iْe‫א‬mِ ًyْ ‫ ِّا‬ğa‫אَ ُه‬ənَ mُْ َ)nَ‫وآ‬-bَu)əör-rzulüİyəsnrlaaidnyənanaurİrqxnlaaacbnsilaıdnkqıcrinatmaaİbazsıiqa-l
(vİanrc.il(d‫ا ِة‬ə‫ْ َر‬ Tş‫ا‬əöxَvsrِ laəِ trْ ıَndَ əَhnْaَ öq‫א‬tqَ rِ ü‫א‬oً lِّhmَidaُ ‫و‬saَ ı)yə-qteöyvzdəünöoydluüənndu-əbnv)ə.vsiə(hlَkətiِ dTُ iْ rِö.vً (rَ İanِ tcْ ıiَ l‫َو‬tiən‫ى‬sdsًöiُ qz‫ َو‬l)əerd-iəgnİöndzciərill.
müttəqi

öyüd-nəsihətlərdir. Əlbəttə, İsa kimi şəxsin öyüd-nəsihəti kimi söz olmaz, he-

yif! Hanı eşidən qulaq, hanı inanan qəlb? Xalq dünyaya o qədər hərisdir ki, nə

Tövrat, nə İncil, nə Quran, heç biri yada düşmür).

‫ن‬İoَ nncُlaiِ l‫א‬r4dَ 7ْfə‫ا‬a)nُs(aُiِq)zِdi-liُ erk‫ا‬tliədm‫َل‬ri.َyْ A(َ‫أ‬iBh‫א‬lَluöaِ k3hِm-aTِyləْəəِ radْ ‫ا‬lləəa,Aُ ngْ ılَ‫أ‬ənlarْ hə‫ُכ‬gk-öْT,nَ əhْ ‫و‬dَaö)əlkar-mdöəizyelbhitsöəhitknötməlkə,mürİ.ynl(lə‫כ‬əcَ ihhِ lَ ‫و‬ööəُ kkَ hmmُ li‫ا‬ Allah-Təalanın
‫ل‬eَ tَ ْmَ‫ א أ‬əَ ِsəْ ‫ُכ‬, əْ lَ bْ əَ tْ təَ ‫َو‬,
etməyən şəxsləri

325

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َأ ْ َ ْ َא ِإ َ ْ َכ ا ْ ِכ َא َب ِא ْ َ ِّ ُ َ ِّ ًא ِ َ א َ ْ َ َ َ ْ ِ ِ َ ا ْ ِכ َא ِب َو ُ َ ْ ِ ًא َ َ ْ ِ َא ْ ُכ ْ َ ْ َ ُ ْ ِ َ א َأ ْ َ َل‬
ْ ‫ا ُ َو َ َ ِ ْ َأ ْ َ ا َء ُ ْ َ א َ א َء َك ِ َ ا ْ َ ِّ ِ ُכ ٍّ َ َ ْ َא ِ ْ ُכ ْ ِ ْ َ ً َو ِ ْ َ א ً א َو َ ْ َ א َء ا ُ َ َ َ َ ُכ‬
‫ُأ ً َوا ِ َ ًة َو َ ِכ ْ ِ َ ْ ُ َ ُכ ْ ِ َא َآ َא ُכ ْ َא ْ َ ِ ُ ا ا ْ َ ْ َ ا ِت ِإ َ ا ِ َ ْ ِ ُ ُכ ْ َ ِ ً א َ ُ َ ِّ ُ ُכ ْ ِ َ א‬
‫﴾ َو َأ ِن ا ْ ُכ ْ َ ْ َ ُ ْ ِ َ א َأ ْ َ َل ا ُ َو َ َ ِ ْ َأ ْ َ ا َء ُ ْ َوا ْ َ ْر ُ ْ َأ ْن َ ْ ِ ُ َك‬٤٨﴿ ‫ُכ ْ ُ ْ ِ ِ َ ْ َ ِ ُ َن‬

‫َ ْ َ ْ ِ َא َأ ْ َ َل ا ُ ِإ َ ْ َכ‬

3 pis xüsusiyyətlə yad edir: biri kafir, digəri zalım, o birisi də fasiqdir, üçündə də
həmin kafirlik nəzərdə tutulub, hansı ki küfrdə son dərəcə inadkar və təkəbbürlü
olub zülm və fasiqlik xüsusiyyətlərini özünə şüar edib, Allah-Təalanın ayə
və ehkamlarına əməl etməzlər. Əgər bu zamanda bütün dünyanı axtarsan, nə
yəhudi, nə xristian nə də müsəlmanlardan bir şəxs tapa bilməzsən ki, öz kitabı-
nın hökmünə tabe olub ona dürüst əməl etsin. Vay olsun biz məxluqatın halına,
adımızı əhli-kitab qoyub, amma kitabın ehkamından birdəfəlik uzaqlaşmışıq).

omkliatısarıban4qlı8an)sr(əAınِّ(lİَəlnaْ n‫א‬chِ a‫ب‬i-lَ zT,‫א‬iَTəl‫ ِכ‬aeöْ ‫ا‬tlv‫כ‬adَriatْkَ tə‫ ِإ‬ı.‫א‬r)َ(əْ ‫ب‬tَ fِ əْ iَ‫وאأ‬snََ d‫ ِ)כ‬d-ْi‫ا‬əq(nَ eeِysdِ əMْ əhَ nَ əidhَhْiəَ rv‫א‬m.əَ (ِmِd‫َ ًْא‬əüِّ َ drَ )‫א‬üً,ُ ِ)sİْts-َ aُob‫و‬dَ l)uma-nQaəssuovırnnvaaərnlaşköabizhuküiQdintladuikbərnlaaenədrıvıənhvnaədhqliakrq-i.
b(xُ au‫ا‬lq‫ل‬Qَ ıَ nuْ َ‫ أ‬r‫א‬naَ ِənfْdsُ aaَ ْ nَ giْ ö‫ ُכ‬insْ dt‫א‬əَ ə)kr-ldə(ireyiyinhəMötəkahmbəemləmohləuödbk),m, xAaellltqa. hı(n-ِّ Taَ ərْ ‫ا‬aalَsaıِ nd‫َك‬da‫َء‬an‫َ א‬
dvəönmdüərsəiblmvaanzlakreıçnmhəə.r(‫א‬bً i‫א‬rَ iْ nِ ‫و‬dَ əً nَ ْ öِ trْ ü‫ْ ُכ‬ ِ ‫ْ َא‬ şَəriٍّ ə‫ ُכ‬tِ )v-ə Allah-Təalanın sənə
bir g‫א‬əlَ ənْ ُ ‫ء‬sَ ‫ا‬öَ zْ lَ‫أ‬ərْ ِdَ ənَ ‫) َو‬ü-z

َ siz yəhudilər, xristianlar
bir yol təyin etmişəm ki,

o yolla gedəsiniz. (Əsl din birdir, lakin qanun və hökmlər müxtəlifdir. Bundan

əvvəl, gərək, Tövrat və İncilin hökmünə tabe olaydınız. İndi isə gərək, Qurana
tşlaaəbkreiiənotAlgaölslınandhızə-T)r.iəb(a‫َ ًة‬lsaiِ z‫ا‬s‫و‬iَ ibzً əiُ‫أ‬rmْü‫ ُכ‬ümَ xَ mَtəَ əlُ itf‫ا‬vş‫ َء‬əə‫ א‬rَbiiəْ rَt‫َو‬lc)əar-mvəeagraəmrt eAədkləllaərhds-iiT.zi(əiْam‫ ُכ‬l‫א‬aَ tَ‫آ‬ai‫א‬shَ taənsِ əْe‫ُכ‬iddَ iُirْ,,َ ِ
sizə bir
gْ ö‫ ِכ‬rَ s‫ َو‬ü) n-
‫א‬o-Akً nili,lِllaşaaَ əhhrrdْ-ii‫ُכ‬Taəeُtəhliِaəkxْlrataَ ii)mnnla-ıhafniateətamədməritırəəsddflıəniiennaotəmilədzam,iənrkA.əvd(llə‫َن‬ləeaydbhُ aiِ ib-َ rTaْ -tsَbəəiِaisordِlilainaْ qُ niْoz‫ ُכ‬eldad‫א‬hَəriöِrnınksْ ‫ُכ‬i,əmnvُhِّiَlvazُəَə,m)rlyid-ıonəsoxiıoszzhaıəlönmykqqaomiağxyya.laə(ımrdç‫ ِت‬aakə‫ا‬lctَiıْ,aşَ gıdğnْ ü‫ا‬üı.n‫ا‬nn(ıüُِyzِ َna‫ا‬yْdde‫َא‬aərَ)‫ِإ‬

xəbər verib hər şəxsin əməlinin qarşılığını ona verəcəkdir.

Axxaallllaqqh4ıınn9-T)nsəə(əُnafsli‫ا‬aaA‫َل‬nnَlıiْlَ‫أ‬naa‫א‬hrَ Qِ-zTuuْ ُəlrَaaaْ َrlnaıْ nd‫ُכ‬naaıْ n‫ا‬tna‫ِن‬gabَ‫أ‬ö‫و‬zَ e)nilod-leəm(treddyaii.yyM(ii‫َכ‬əhhhْ ööَ ‫إ‬əِ kkُmmm‫ا‬m‫ل‬llَ əəəَ ْrdَ‫أ‬hi‫)א‬nَö, kəblِməbzْ əَ ietsْ titəَn.,‫ك‬d(َ xəْ aُnُ ِ l‫ َْء‬q‫َا‬kَ ‫ن‬ıْəْnَ‫أَأ‬nْaaْ ُ rrِ ‫ْر‬aَaَ sْsıَ ‫ا‬na‫) َ َوو‬ld)ıba--

326

Maidə surəsi
﴾٤٩﴿ ‫َ ِ ْن َ َ ْ ا َא ْ َ ْ َأ َ א ُ ِ ُ ا ُ َأ ْن ُ ِ َ ُ ْ ِ َ ْ ِ ُذ ُ ِ ِ ْ َو ِإن َכ ِ ً ا ِ َ ا א ِس َ َא ِ ُ َن‬
َ ‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا‬٥٠﴿ ‫َأ َ ُ ْכ َ ا ْ َ א ِ ِ ِ َ ْ ُ َن َو َ ْ َأ ْ َ ُ ِ َ ا ِ ُ ْכ ً א ِ َ ْ ٍم ُ ِ ُ َن‬
‫َ ِ ُ وا ا ْ َ ُ َد َوا َ א َرى َأ ْو ِ َא َء َ ْ ُ ُ ْ َأ ْو ِ َא ُء َ ْ ٍ َو َ ْ َ َ َ ُ ْ ِ ْ ُכ ْ َ ِ ُ ِ ْ ُ ْ ِإن ا َ َ َ ْ ِ ي‬

﴾٥١﴿ َ ِ ِ ‫ا ْ َ ْ َم ا א‬

onun xilafına hökm etdirməsindən qorx (yəhudilərin böyüklərindən bir

qrup adam Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib dedilər: “Ey peyğəmbər, bi-

zim özgə şəxslərlə mübahisəmiz var, sənin hüzuruna məhkəməyə gələndə

əgər bizim xeyrimizə hökm etsən, o vaxt sənə iman gətirərik. Biz sənə

iman gətirsək, bütün yəhudilər iman gətirərlər”. (Hərçənd Hz. Peyğəmbər

tərəfgirlik edib hökm verən deyildi. Lakin bu hökmü islam ümməti üçün əbədi
höötrkümbüuylaəyhəönkamzileto,ldəug)ə.r(A‫ ْ ا‬llَaَ h‫ ْن‬-ِTَ )ə-ala(enyınMhəöhkəmmümnəədr),azsıənolAmlalayhıb-
etməkdən
Təalanın
üvazxdtöbnidl əkri,səAləllra, h(-ْ Tِ ِəaُ ‫ ُذ‬lanِ ınْ َ ِ oْnُ lَ arِ ُın‫أَ ْن‬hُaq‫ ا‬qُ ıِnُ d‫א‬aَ َ‫أ‬isْ tَ əْ y‫ َא‬i) - (ey Məhəmməd), o
odur ki, dünyada bu

günahları səbəbi ilə onlara əzab yetirsin. (Allah-Təalanın əzabı reallaşıb,
m‫ َن‬üُ sِ ə‫א‬lَ َm) a-nlhaərqı iyqəəhtuədni,ləxraəlqhıankiəmkseədriibyyhəatmi kısüıfzrələlirlinodldəuilnara)d. k(‫س‬arِ ‫ א‬o‫ ا‬luَ bِ ‫ا‬Aً ِ l‫ َכ‬la‫ن‬h‫و ِإ‬-َ
Təalanın hökmünə itaət edən deyillər.

nü is5t0ə)yi(r‫ َن‬ləُ rْ َ ِ ِِ o‫ א‬nَ ْl‫ا‬aَr‫ ْכ‬ınُ َ َ‫ )أ‬- (ey Məhəmməd), bəs səndən cahiliyyə hökmü-
ki, istəyinə görə aralarında hökm edəsən? Cahiliyyə

zamanı keçdi. İndi islami dövrdür. Din haqqında belə hökmlər olmaz.
(T‫ َن‬əaُ ِ laُ d‫ٍم‬aْ nَ ِ y‫ً א‬a‫ ْכ‬xُşıِ v‫ا‬əَ gِ öُzəَ lْ hَ‫ أ‬öْ kَ ‫و‬mَ )) - tam bilikli olan camaatdan ötrü Allah-
edən kimdir? Hansı ki onlar inanıblar ki,

Allah-Təaladan yaxşı və gözəl hökm edən olmaz.

- (bu5a1y)ə(‫ا‬Uُ hَ َ‫آ‬udَ sِ a‫ا‬v‫א‬aَ şَ‫أ‬ı‫א‬nَ )d-a ebyəziimmaünsgələmtiarnənlarşıənxhslaəqrq, ı(n‫א َء‬dَ ِa‫أَ ْو‬n‫ى‬az‫א َر‬ilَ ol‫ا‬d‫ َو‬u‫ َد‬, eُ lَ ْə‫ا‬ ‫ُ وا‬ ِ َ َ)
ki Uhud

savaşında Hz. Peyğəmbərin qoşunu məğlub oldu, imanlarında sabit olmayan

bəzi müsəlmanlar dedilər: “Gedək yəhudilərə pənah aparaq,” bəzisi də belə

dedi: “Şama gedib xristianlara pənah aparaq,” - ayədə onlara xitab edib buyu-

rur: “Ey möminlər, siz özünüzdən ötrü yəhudi və xristianları dost tutmayın. Bu
möْ zٍُ əْüِْq)َn)aə-m-dsdoioaznsdlotaənrsnleabçkrisirsəm-i,bzoəikrikşiləöpəxmresiyənğmkəəümodlsombəsləatmrzoilalaqnuro.lbayMrsuıiübnzşə,rsoidıkrnülaləşasrmırənıənkdnöatdmnəirrəkəlkəfəironn.laəa(rُrglِoaeَ rldu)ْ i.‫ ُכ‬bb(ْ ‫ ُِء‬oo‫ َא‬nnِْ ‫ُْو‬llَ‫أ‬aaَ rrَْ َ ُddْaaُ َ nnْ‫ََو‬
yhَ ueِsbِ a‫ א‬gbe‫ا‬od‫ َم‬liْubَ nْ ‫ا‬ya‫ي‬ərh.ِ ْ(uَƏdgَ iَəvr‫ا‬ə)m-xrühissəətqilamiqnaəltanərlnaa,rqAqolalşaluihbla-oTnləs*aazllaaalrım,moüncslaəalmrmaaaaanmtlaaarhnıidbyaouyxhədtaulerdt)ma”.qə(zo‫ن‬.-‫ِإ‬

327

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ْ َ ‫َ َ َ ى ا ِ َ ِ ُ ُ ِ ِ ْ َ َ ٌض ُ َ א ِر ُ َن ِ ِ ْ َ ُ ُ َن َ ْ َ َأ ْن ُ ِ َ َא َدا ِ َ ٌة َ َ َ ا ُ َأ ْن‬
‫﴾ َو َ ُ ُل ا ِ َ َآ َ ُ ا‬٥٢﴿ َ ِ ‫ِא ْ َ ْ ِ َأ ْو َأ ْ ٍ ِ ْ ِ ْ ِ ِه َ ُ ْ ِ ُ ا َ َ َא َأ َ وا ِ َأ ْ ُ ِ ِ ْ َא ِد‬
﴾٥٣﴿ َ ِ ِ ‫َأ َ ُ َ ِء ا ِ َ َأ ْ َ ُ ا ِא ِ َ ْ َ َأ ْ َ א ِ ِ ْ ِإ ُ ْ َ َ َ ُכ ْ َ ِ َ ْ َأ ْ َ א ُ ُ ْ َ َ ْ َ ُ ا َ א‬

ِ ِ ‫َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ ْ َ ْ َ ِ ْ ُכ ْ َ ْ ِد‬

(*Qeyd: Bu hökm Hz. Peyğəmbərin dövrünə məxsusdur, yoxsa Allah-Təala
Qurani-Şərifdə neçə yerdə əhli-kitabı müsəlmanlara tövsiyə edibdir. Xüsusən, xristi-
anları, necə ki həmin 6-cı cüzün axırında müsəlmanlara xristianları sevməyi bəyan
edir: “Yəni siz müsəlmanlar onları sevin”. Hz. Peyğəmbərin onların xərac verərək,
öz dinlərində qalmalarına izin verməsi müsəlmanların əhli-kitaba yaxınlaşmağı üçün
kafidir. Heç vaxt hökm verməyibdir ki, əhli-kitab mütləq müsəlman olmalıdır. Bir də
əhli-kitabı qətlə yetirən şəxsin hökmü müsəlmanı qətlə yetirən şəxsin hökmüylə eyni
olması Nisa surəsində qeyd olundu, amma insaflı şəxslər bilir ki, bu məqamda bu
ayənin hökmü, gərək, belə olsun, necə ki qeyd olundu).

mcluaəğnhuəa5obt2ılb)raəl(nat‫ض‬robٌ ,əَş(sَ‫ٌة‬əlَxəْ ِ ‫ا‬ysِ‫ِ َد‬liə‫א‬bَُ rَُ ioِ gnُِ öl‫ن‬aَْ rَ‫أ‬rüِlar‫ ا‬sَ‫ى‬dəْ onَ َ َsَ,‫َن‬t)l(u-ُْ q(ِ eُ َِ ey)‫َن‬d-Mirُ (sə‫ر‬əِ ih‫א‬gnَəəiُ zm)r?-om)nhəBladaenr)la,əsqıddəkeelisbyəylənəərrhkliəuinr,dd:niəli“əynMrəilfəyüaəsdqhiobnusədattlixulzoəğarşaə--
manı bizə bir müsibət üz verməsindən qorxuruq (ki, o zaman yəhudilər

bizə kömək etməz)”. (Hz. Məhəmmədin işi düzəlməyib qoşunu məğlub olub,
vtəarrəfodlaurnla,rəı ldbaəğtıtləd,ı)A. l(l‫ِه‬aِ hْ ِ-Tْ əِ aٍ lْ aَ‫ْو أ‬sَ‫أ‬izِ əْ َ ِfْ əَ t‫ ْن‬hَ‫أ‬
bْ ‫ِא‬irَ ُ ‫ا‬ qَ əَ lَ ə)b-ə(beyəxmş öemdiibnliəsrl)a,mümı yida--
və

yar, ya da bir tədbir görüb, yəhudiləri zəlil edib öz vilayətlərindən çıxa-

rar. (Allah-Təalanın bu vədi doğru oldu, müsəlmanlar qalib olub yəhudiləri
Mfiqəldəirniəçdləənrinçıdxəargtidzılləatrd).ik( َlərِ ‫ِد‬i‫َא‬ söْ zِ lِ əُ rْ َ‫أ‬dəِ n‫وا‬peَ şَ‫أ‬m‫ َ א‬anَ َ
o‫ا‬laُ rِlaْ rُ َ.)(-Moünvaafxitqldəar müna-
həmişə

düşünürdülər ki, birdən Məhəmmədin işi düzəlməz, biz bu yəhudilərlə dostluq
edək, nə vaxtsa bizə lazım olarlar).

53) (h‫ا‬aُ qَ َ‫آ‬qıَ ndِ a‫ا‬ ‫ُل‬mُ öَ ‫و‬mَ ) i-nlnərə zaman ki münafiqlərin nifaqı zahir oldu,
onların ) - bəs bu dedilər: (ِ Aُ lَ lْ aَ‫ أ‬hَ -Tِ ə‫ ا‬a‫ ِء‬laَ yُ َaَ‫أ‬
mْ ‫ ُכ‬öَ hَ َkəْ mُ ‫ ِإ‬aْ nِ ِ ‫א‬dَ ْ َ‫أ‬içَibْ َ deyirdilər bir-birilərinə şəxslərdir ‫ا ِא‬
münafiqlər o ki,

ki, siz müsəlmanlara köməkçidirlər? İndi
َ‫أ‬-dْ öَ nِ َ ü)b-
nifaqları zahir oldu. ( ْ ُ ُ ‫א‬ ََ )ْ nə ki əməl etmişdilər, əməlləri tamam
ِ ‫ا َא‬ ُ ْ َ dünya və axirətdə özlərinə ziyankar
batil oldu. (َ ِ َ
oldular.

kim 5m4ü)(rِ tِ ə‫ ِد‬dْ oَ luْ ‫ ُכ‬bْ َِ dْ َ inْ َin‫ ا‬dُ َəَ‫آ‬nَ dِ ö‫ا‬n‫א‬sَ əَ‫أ‬,‫َא‬A) l-laehy-iTməaanlagyəatihreəçnbşiərxzsələrrə,rsyizeltəirrdməənz*.
öz

328

Maidə surəsi
َ ِ ِ ‫َ َ ْ َف َ ْ ِ ا ُ ِ َ ْ ٍم ُ ِ ُ ْ َو ُ ِ َ ُ َأ ِذ ٍ َ َ ا ْ ُ ْ ِ ِ َ َأ ِ ٍة َ َ ا ْ َכא‬

(*Qeyd: 11 tayfa islamdan çıxıb mürtəd olmuşdu. Onlardan 3 tayfa Hz. Peyğəm-

bərin zamanında olub. Birincisi - Yəməndə bəni-Müdlic tayfası idi ki, onların rəisi Zül-
xumar Əsvəd əl-Ansi idi, peyğəmbərlik iddiası edib Yəmən məmləkətini ələ keçirib, Hz.

Peyğəmbərin vergi məmurlarını oradan qovdu. Hz. Peyğəmbər Yəmən hakimi Muaz

ibn Cəbələ və ondan başqa digər Yəmən əyanlarına məktub yazıb Əsvədi məğlub etmək

üçün onları vəzifələndirdi. Feyruz Deyləmi Əsvədi qətlə yetirib tərəfdarlarını dağıtdı.

2-ci tayfa Yəməndəki bəni-Hənifə tayfası olub rəisləri Müseyləmə peyğəmbərlik iddi-

ası edib, böyük bir camaat ona tabe oldu. Hz. Peyğəmbərdən sonra Əbu Bəkir onun
üstünə qoşun göndərib, Vəhşi (Həmzənin qatili) də Müseyləməni qətlə yetirdi, camaa-

tı da dağıldı. 3-cü tayfa Bəsrə ətrafındakı Bəni-Əsəd camaatı idi, rəisləri Tüleyha ibn

Xüveylid peyğəmbərlik iddiası edib, Hz. Peyğəmbər Xalid ibn Vəlid Seyfullahı (Alla-

hın qılıncı) onunla savaşa göndərib, Xalid onun qoşununu dağıdıb özü qaçıb Şama

getdi. Ondan sonra müsəlman olub islamda sabit və bərqərar oldu. 7 tayfa Əbu Bəkir

zamanında mürtəd oldu. 1-Firazə tayfası, rəisləri Übeyd ibn Həsən idi, 2-Qətafan
tayfası, rəisləri Qürrə ibn Səlma idi, 3- Bəni-Süleym tayfası, rəisləri Fəca ibn Əbdi-

yaleyl idi, 4-Bəni-Yərbu tayfası, rəisləri Malik ibn Nüveyrə idi, 5-Bəni-Təmimdən bir

camaat, rəisləri Səcah Munzir qızı idi, peyğəmbərlik iddiası etmişdi. 6- Yəməndəki

Kində qəbiləsi, rəisləri Əş`as ibn Qeys idi, 7-Bəhreyndə Bəni-Bəkir ibn Vail tayfası,

rəisləri Hatəm ibn Zeyd idi. Bu tayfaları Allah-Təala Əbu Bəkrin sayəsində məğlub
edib xilafəti zamanında hamısını dəf etdi, bir tayfa - Şamda Qəssan qəbiləsi Ömərin

zamanında mürtəd oldu, rəisləri Cəbələ ibn Eyhəm idi. Ömərin tədbirləri sayəsində

onların da şəri islamdan dəf olundu).

(imُ َ anِ ُ ‫َو‬əhْ lُ i ِ bُ i‫م‬rٍ ْ َcِ aُ m‫ ا‬aِaْ َt‫ف‬gَ əْ tَ iَr)ə-r,əAlbləlatthə-,TAəlalalah-oTnəlaalraı tezliklə onlardan sonra
sevər, (yəni onlara gö-

zəl şəkildə mükafat verib, onlardan razı olar), onlar da Allah-Təalanı se-

vərlər, (yəni Allah-Təalaya itaət edib Haqq-Təalanın qəzəbinə bais olan əməl-

lərdən çəkinərlər. Allah-Təalanın xəbər verdiyi bu camaat Hz. Peyğəmbərdən

sonra cihad edib dünyanın əksər yerlərini islama daxil edib islamı yayanlar-
ِ ِ ‫ا ْ َכא‬ kَ َi)‫ة‬,ٍ mِ َ‫أ‬öَ mِ ِinْ ُ lْə‫ ا‬rəَ ٍ ‫ )أَ ِذ‬-
dsiıyr)y.ə(tiَ budur َ qarşı* (Allah-Təalanın sevdiyi camaatın xüsu-
mülayim və təvazökar olarlar, amma

kafirlərə qarşı son dərəcə sərt və qüvvətli olub (şücaətdə şir kimi olarlar.

Bu xüsusiyyətdə olan kiçik bir camaat sayca çox olan camaata qalib oldu).

(*Qeyd: Haqq-Təalanın Qurani-Şərifində vəsf etdiyi gözəl əməllərə və gözəl
vəsflərə sahib olan din və millət qardaşlarımız bir-birilərinə mülayimlik və təva-
zökarlıq izhar edib, bir-birilərini öz canı və ruhu kimi bilib, ittihad və ittifaqa rəğbət
və həvəs etməklə islam dininə rövnəq və rəvac verib yer üzünü islamın nuruyla nur-
landırdılar. Afrikadan Çinə qədər islamın pak və parlaq olan mübarək nuru işıq sa-
çırdı. Əfsus keçən günlərimizə, keçən sədaqət və ittihad dövrümüzə, Allah-Təalanın
Qurani-Şərifində vəsf etdiyi dindar və təvazökar əcdadlarımıza, hanı indi o şəxslər
və o şəxslərdə olan gözəl xüsusiyyətlər, dindarlıq, millətpərəstlik, sədaqət, ittihad,

329

Kəşfül-Həqayiq I
ٌ ِ َ ٌ ِ ‫ُ َ א ِ ُ و َن ِ َ ِ ِ ا ِ َو َ َ َ א ُ َن َ ْ َ َ َ ِ ٍ َذ ِ َכ َ ْ ُ ا ِ ُ ْ ِ ِ َ ْ َ َ א ُء َوا ُ َوا‬
﴾٥٥﴿ ‫﴾ ِإ َ א َو ِ ُכ ُ ا ُ َو َر ُ ُ ُ َوا ِ َ َآ َ ُ ا ا ِ َ ُ ِ ُ َن ا َ َة َو ُ ْ ُ َن ا َכא َة َو ُ ْ َرا ِכ ُ َن‬٥٤﴿

﴾٥٦﴿ ‫َو َ ْ َ َ َ ل ا َ َو َر ُ َ ُ َوا ِ َ َآ َ ُ ا َ ِن ِ ْ َب ا ِ ُ ُ ا ْ َ א ِ ُ َن‬

ittifaq və qeyrət, indi onun əksidir. İndi adını müsəlman qoyan kişilərimiz öz din və
millətindən olan bir müsəlman qardaşını gördükdə təkəbbür və qürurundan ondan üz
döndərib, nifaq və inadkarlıq edib bir-birilərinin qətlinə, zillətinə, pisliyinə çalışır-
lar, vay olsun belə müsəlman şəxslərə, bunlara müsəlman deyilərmi? Bəlkə, münafiq
demək daha doğrudur).

(ِ ‫ِ ا‬ ِ ٍ َِ َ (َِ Aَ‫ َن‬lْ ‫َو‬laُ‫ َن‬hِ ‫א‬-ُ َ ‫א‬Tَُ )əَ -alَA‫و‬aَ )nll-ıanhh-seTeçvəbdailirayimyşoəəlzxuəsnmldərmaincəithxeaüddsəunesdiinyibyməistəllzəaərmmindmdiənəntininbədirrəiənvdaqəcobrvuxe---
rib, (

mazlar.

dur. (Bəli, islamın ilk dövründə dinə rəvac verən müsəlmanlar belə şəxslər idi,

indi onlar kimi bir nəfər də tapılmaz. İslam ümmətinin hələ də yaşaması onla-
rqıanrşbıərtəəvkaəztiönkdaərndoilru)b. ,(‫ ُء‬k‫َ א‬aَfiْrlَ əِrəِ ْ ِ‫ُا‬ ْ َ ‫ ) َذ ِ َכ‬- bu xüsusiyyətlər (möminlərə
ُ qarşı sərt olmaq və cihad edib, məzəmmət

edənin məzəmmətindən qorxmamaq) ki, qeyd olundu, Allah-Təalanın lütf
(xٌ üِ sَ usٌ iyِ ‫وا‬yَ əُ t‫ا‬l‫و‬əَ )rə-
və mərhəmətidir. İstədiyi şəxsə bəxş edər. Allah-Təalanın
lütf və mərhəməti genişdir, kim bu gözəl layiqdirsə, ona

bəxş etməyə agahdır.

55) (‫ُ ا‬ َBَ‫ آ‬uَ aِ y‫وا‬əَ dُ ُə qُ ‫ر‬eَ ‫و‬yَ dُ ‫ا‬oُ l‫ُכ‬unِ ‫و‬aَ n‫َ א‬ ‫ ) ِإ‬- (əvvəlki ayədə kafirləri dost tutmağı qa-
dağan etdi. şəxsləri dost tutmağı əmr edir). Həqiqətən,

sizin dostlarınız və o şəxslər ki gərək onları dost tutasınız, Allah-Təalanın
ِ‫ا‬
peyğəmbəri (Hz. Məhəmməd) və bir də onlara iman gətirən şəxslərdir. ( َ na-
‫ن‬mَ aُ ‫כ‬zِ ‫َرا‬qıْ lُıb‫َو‬ oُ lِdُ )u-qlmaröımhianldləarifnəqxiürsləursəiysyəədtələqrəi (bu
‫َة‬n‫ َכא‬am‫ن ا‬aَ zُdْ aُ ‫ َو‬r‫ َة‬üَ ku‫ا‬d‫َن‬a odur ki,
verərlər,

ayə əmirəl-möminin Hz. Əli (ə.s), haqqında nazil olubdur. O həzrət məsciddə

namazda rüku halətində idi, dilənçi ondan sədəqə istədi, o həzrət barmağından
üzüyünü çıxarıb dilənçiyə verdi. Təfsirçilərdən Zəməxşəri “Kəşşaf”da, Fazil

Nəsəfi “Mədariküt-tənzil”də, Fazil Əlauddin Xazin Sufi “Lübabüt-təvil”də
qeyd ediblər ki, bu ayə Hz. Əli haqqında varid olubdur. Şeyx Süleyman Bəlxi

“Yənabiül-məvəddə”də bu barədə bir çox hədis qeyd edibdir).

rini 5v6ə)i(m‫ ا‬aُ َnَ‫َ آ‬gəِ t‫ا‬i‫و‬rَ əُ nَ şُ ‫ر‬əَ ‫و‬xَ slَ ‫ا‬ə‫ل‬riَ َ dَ oْ sَ t‫) َو‬tu-tksaim, hAəlqlaiqhə-tTəəna, loannlıa, ronAullnahp-eTyəğaəlmanbıən-
kvəafciarmvəaamtıüdşırri.k(l‫ َن‬ərُ ِə‫َא‬ qْ ‫ا‬aُ liُ bِ o‫ ا‬l‫ب‬aَ nْ dِ ı‫ن‬r.ِ َ
köməkçiləri ) - həqiqətən, Allah-Təala-
nın camaatı

330

Maidə surəsi
ْ ‫َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ ِ ُ وا ا ِ َ ا َ ُ وا ِد َ ُכ ْ ُ ُ ًوا َو َ ِ ًא ِ َ ا ِ َ ُأو ُ ا ا ْ ِכ َא َب ِ ْ َ ْ ِ ُכ‬
‫﴾ َو ِإ َذا َא َد ْ ُ ْ ِإ َ ا َ ِة ا َ ُ و َ א ُ ُ ًوا َو َ ِ ًא‬٥٧﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫َوا ْ ُכ א َر َأ ْو ِ َא َء َوا ُ ا ا َ ِإ ْن ُכ‬
‫﴾ ُ ْ َא َأ ْ َ ا ْ ِכ َא ِب َ ْ َ ْ ِ ُ َن ِ א ِإ َأ ْن َآ َ א ِא ِ َو َא ُأ ْ ِ َل‬٥٨﴿ ‫َذ ِ َכ ِ َ ُ ْ َ ْ ٌم َ َ ْ ِ ُ َن‬
ْ َ ِ ‫﴾ ُ ْ َ ْ ُأ َ ِّ ُ ُכ ْ ِ َ ٍّ ِ ْ َذ ِ َכ َ ُ َ ً ِ ْ َ ا‬٥٩﴿ ‫ِإ َ ْ َא َو َא ُأ ْ ِ َل ِ ْ َ ْ ُ َو َأن َأ ْכ َ َ ُכ ْ َא ِ ُ َن‬

‫َ َ َ ُ ا ُ َو َ ِ َ َ َ ْ ِ َو َ َ َ ِ ْ ُ ُ ا ْ ِ َ َد َة َوا ْ َ َא ِز َ َو َ َ َ ا א ُ َت ُأو َ ِ َכ َ َ َכא ًא‬

o‫ِ َא َء‬ş‫ْو‬əَ‫أ‬x5‫ َر‬s7‫א‬l)ə‫ ُכ‬rْ(‫َواا‬kُ iَْ َ‫ ُכآ‬dِ َiْ nَ ِ iْ n‫ ِا‬i‫א‬z‫َ َب‬əَ‫אَאأ‬m‫ا ْ) َِכ‬ə-‫ا‬sxeُ ‫و‬əyُ‫أ‬riəَ mvِ aə‫ا‬niَ sgِ təe‫ًא‬thِiَrz‫ َو‬əa‫ا‬n‫ ًو‬eُ şdُ ə)ixr-lsələərh,r,loin-(klْ ai‫ ُכ‬trَaı‫د‬bِ ö‫وا‬vzُüəَ nmü‫ ا‬üzَ əşِrdi‫ا‬ko‫وا‬lsəُtrِ tduَətn-َ
monauynınd.ü(şَ mِ ِ əْ nُ ləْ ُrْ ‫ُכ‬in‫ ْن‬d‫ ِإ‬əَ n‫ا ا‬kəُ n‫ َوا‬a)r-oəlguənr. möminsinizsə, Allah-Təaladan qorxub

azan5d8e)y(i‫א‬bً ِ َn‫ َو‬a‫ا‬m‫ ُ ًو‬aُ z‫َ א‬t‫و‬ərُ əَ fi‫ا‬n‫ ِة‬əَ ça‫ا‬ğırَ s‫ ِإ‬aْ nُ ْ ı‫ َد‬z‫َא‬, ‫ا‬ə‫ َذ‬v‫َو ِإ‬v)ə-ldnəəqezyadmoalnunkainnşaəmxsalzərvnaaxmtınadzaa
ötrü oyun sayarlar. (‫ُ َن‬ aِ ğْ َ ıllَ a‫ ٌم‬rْıَ َ ِ ‫) َذ ِ َכ‬ - onların
istehza edib özlərindən görədir ki, ağılsız olub, ilْ əُ rəftar etməzlər.
bu istehza etmələri ona

Çünki belə əməllər səfeh və ağılsız şəxslərdən əmələ gələr. (Yəhudilərdən

bir qrup Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib dedi: “Sən keçən peyğəmbərlərdən

hansı birini təsdiq edirsən?” Hz. Peyğəmbər bütün peyğəmbərləri qeyd etdi,

elə ki Hz. İsanın adını çəkdi, yəhudilər dedilər: “Sizin dininizdən pis və batil

din yoxdur, çünki siz İsanı peyğəmbər sayırsınız”. O vaxt sıradakı ayə nazil

oldu).

ktuittaubb5,9d)(i(nُ‫ب‬iِْ َm‫ِْכ َא‬izِْ ‫ا‬i‫َل‬bَ ِ ْaْ ُ‫أَأ‬t‫אא‬iَlَ ‫ َو‬bْ ‫ ُא‬iَ)lْ َi‫ِإ‬r-s‫َل‬i(nِeْ ُ‫أ‬yiz‫?א‬Mَ ‫ َو‬Bəِ hi‫א‬zəِ dm‫א‬əmَ َ‫آ‬nə‫ن‬əْ dَ‫) أ‬x,i‫إ‬lِba‫א‬ufِ yəhudilərə de ki, ey əhli-
ə‫َن‬mُəِlْ َ vaْ rَ )dı-r,bhəesçbbizirə eyib
xilaf

və pis əməl bizdə yoxdur, ancaq Allah-Təalaya və bizə nazil olan kitaba,

bir də bizdən əvvəl nazil olan kitablara - onlardan biri də İncildir, iman

gətirmişik. Bəs Allah-Təalanın kitablarına iman gətirdiyimiz üçün bizə
eyib tutursunuz? (‫َن‬ yِ ü‫ َא‬kْs‫ُכ‬əَlَm‫أَ ْכ‬i‫ن‬sَi‫وأ‬nَ )iz-.
dir, küfr və zəlalətdə ُ həqiqətən, siz yəhudilərin çoxu fasiq-

ki, 60) (ِ ‫ا‬ َeْ yِ iًbَ ُtَu‫כ‬tَ uِ ‫ذ‬rَ sْuِ nٍّuَ zِ ?ْ ‫ ُכ‬Bُ ِّ əَ ُ‫أ‬s ْ sَ izْəُ ) - (ey Məhəmməd), yəhudilərə de
siz bizə Allah-Təala yanında əməllərinin
ecoِ ْdəَ əzَi)bmas-əoınlnolaəlnarlrgianaörərqoəgəöczbarəiəbmz,deaAədanlitlbdapdıhrii-srTk. oəi(,la‫ت‬aَ Alnalُ lo‫א‬aqnhö‫ا‬l-vaTَmrَ əَıü‫و‬aَ çlaiَxr‫ِز‬əko‫א‬bَ inَnəlْ rla‫وا‬əَ rşv‫ة‬ıَ d‫َد‬eöiَrrِziْim‫ا‬brُ,?əُ hbْ ِ(matََ əiَ ntَِ iiَn‫)و َو‬sَdu-əُ rn‫ا‬oətnkُ lَ ləəَ aَrnrianıْ nriَ

meymun və donuz surətinə daxil edib, şeytana ibadət edən edibdir.
(‫ )أُو َ ِ َכ َ َ َכא ًא‬- bu qeyd olunan xüsusiyyətlərin sahibi olan camaat

331

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ِ ‫﴾ َو ِإ َذا َ א ُءو ُכ ْ َא ُ ا َآ َ א َو َ ْ َد َ ُ ا ِא ْ ُכ ْ ِ َو ُ ْ َ ْ َ َ ُ ا‬٦٠﴿ ِ ِ ‫َو َأ َ َ ْ َ َ ا ِء ا‬
ُ ِ ِ ‫﴾ َو َ َ ى َכ ِ ً ا ِ ْ ُ ْ ُ َ א ِر ُ َن ِ ا ْ ِ ْ ِ َوا ْ ُ ْ َوا ِن َو َأ ْכ‬٦١﴿ ‫َوا ُ َأ ْ َ ُ ِ َ א َכא ُ ا َ ْכ ُ ُ َن‬
ُ ِ ِ ‫﴾ َ ْ َ َ ْ َ א ُ ُ ا א ِ َن َوا ْ َ ْ َא ُر َ ْ َ ْ ِ ِ ُ ا ْ ِ ْ َ َو َأ ْכ‬٦٢﴿ ‫ا ْ َ َ ِ ْ َ َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

﴾٦٣﴿ ‫ا ْ َ َ ِ ْ َ َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

pis məxluqdur. ( yِ əِ hu‫ ا‬d‫ ِء‬i‫ا‬lَ əَr, ْbَu xüَ sَ‫وأ‬uَ )si-yyhəatlqərq yolundan kənar olub uzaq
düşübdürlər. (Ey tamamən sizdədir. O pis olan

camaat sizsiniz, özünüzdə bu xüsusiyyətlər olan halda necə bizə eyib tuta

bilərsiniz?) (Yəhudilərdən bir camaat Hz. Peyğəmbərin hüzuruna daxil olub

iman izharı etdilər ki, sənə iman gətirmişik, halbuki yalan deyirdilər. Bu

barədə sıradakı ayə nazil oldu).

hxِ ِ iül‫ا‬zouُ 6lruَ 1uَ b))n(y-a‫א‬eَ onَ‫آ‬gnə‫ا‬əllُ aik‫א‬bَ rüdْfd‫ُכ‬ra‫و‬el‫ء‬əُdə‫א‬siَçlləıa‫ا‬x‫ذ‬rَ ‫ِإ‬d:i‫َو‬mı)l“a-aSrn(ə.enKyyəoüMxifmdrəluhaərərn,minhgmdəəqəətidirdq)ma,ətiniməşənikiz,d,as”irməlnəa(irnnْ.َ ki yəhudilər sənin
iْzَ‫أ‬hُ a‫ا‬r‫ َو‬ı) yْ aُ n‫ َو‬ınِ aْ ‫ْ ُכ‬k‫ ِא‬ü‫ا‬frُ lَ ə‫ َد‬dْ aَ ‫و‬-َ

Yalandan deyirlər

kgiiz, lbəitzdiskəlnəəriimküafnrləgrəitnirəm, kişüifkr.ü(‫َن‬gizُ ُl‫ْכ‬ədَ ‫ا‬ibُ ‫َכא‬im‫ َ א‬aِ nُ َ - Allah-Təala onların
etmələrinə agahdır.

krüi,ş(v6əَ 2tْ )a(lıْ‫ا‬bُ ُْ yِِ eِ‫ْכا‬mً َ‫َכَِوأ‬ə‫ِن‬y‫اى‬ə‫َْ َ َو‬t‫َُو‬ə)ْ l‫وا‬ə-َ s(iِ erْ ِylْə‫ا‬Mr, ِbəh‫ن‬uَ əşmُ e‫ ِر‬ym‫ א‬lَ əəُ )rdi-),eyyləaəlhsaüunrdəditleələyridebdənizrüçləlomrxkueisd,uginbuu,yhagaövrraaücmribsəvinəş

görürlər. (‫َن‬ ُ eَ tْmَ ‫ا‬əkُ ‫א‬,‫ َכ‬h‫א‬aَ raَ mْ ِ َ )y-emyəəhkuddəniləbröynüəkppisisşeəymləərl edirlər. (Əlbəttə, yalan
demək, zülm olmaz. Kimdir Quranın

nəsihətinə qulaq asan, Quranın nəsihətinə itaət edən?)

63) (َ ْ zah‫ ا‬idُ ِlِə‫ ْכ‬rَ‫وأ‬iَ nَ əْ ِ yْ ‫ا‬ə ُ gِ öِ ْrَ ə*ْ َ on‫א ُر‬lَ aْ rَ aْ ‫ َوا‬y‫ن‬aَ laِ n‫א‬ d‫ ا‬eُ mُ ‫א‬əَ yْ َ i vَ əْ َ )h-aryaəmhuydeimlərəiyni
alimləri və

qadağan etmədilər? Alimin vəzifəsidir ki, gərək, Allahın hökmünü xalqa

çaalitmdılrəırbi,noənplaisr,ıqpəisbəihməəmlləərlldəərnedqiorrluərs,u(npliasrə.m(‫ َن‬əlُləَ rْ iَ q‫ ا‬aُ ‫א‬d‫ َכ‬a‫א‬ğَ anَ ْ ِ َ ) - yəhudilərin
etmə əmrini tərk

edib, Allah-Təalanın hökmünü yetirmirlər).

(*Qeyd: Bu ayə islam üləmasının qulağını açmaqdan ötrü bir ox, ya da mismar
kimidir ki, qulaqları açılıb, Allah-Təalanın hökmlərini xalqa çatdırsınlar. Tənbəllik
və tərəfgirlik etməsinlər. Allah-Təaladan ötrü nəfsani arzularından keçib Allahın hök-
münü xalqa çatdırsınlar. Məxluqatın fəsadı üləmadandır. Möhtərəm peyğəmbərimiz
buyurubdur: “Nə zaman ki alim fəsad edər, aləm fəsad edər”. Bu söz haqq peyğəmbər
sözüdür. Üləma gərək öz içindəki ixtilaflara son verib söz və əməllərini Allah-Təaladan
ötrü etsin (Buxari, Elm 34; Müslüm, Elm 13; Tirmizi, Elm 5; İbn Macə, Müqəddimə 8)).

332

Maidə surəsi
‫َو َא َ ِ ا ْ َ ُ ُد َ ُ ا ِ َ ْ ُ َ ٌ ُ ْ َأ ْ ِ ِ ْ َو ُ ِ ُ ا ِ َ א َא ُ ا َ ْ َ َ ا ُه َ ْ ُ َ َא ِن ُ ْ ِ ُ َכ ْ َ َ َ א ُء َو َ َ ِ َ ن‬
‫َכ ِ ًا ِ ْ ُ ْ َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ْ َכ ِ ْ َر ِّ َכ ُ ْ َא ًא َو ُכ ْ ًا َو َأ ْ َ ْ َא َ ْ َ ُ ُ ا ْ َ َ ا َو َة َوا ْ َ ْ َ א َء ِإ َ َ ْ ِم ا ْ ِ َא َ ِ ُכ َ א‬
‫﴾ َو َ ْ َأن‬٦٤﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َأ ْو َ ُ وا َא ًرا ِ ْ َ ْ ِب َأ ْ َ َ َ א ا ُ َو َ ْ َ ْ َن ِ ا ْ َ ْر ِض َ َ א ًدا َوا ُ َ ُ ِ ا‬
‫﴾ َو َ ْ َأ ُ ْ َأ َא ُ ا‬٦٥﴿ ِ ِ ‫َأ ْ َ ا ْ ِכ َא ِب َآ َ ُ ا َوا َ ْ ا َ َכ ْ َא َ ْ ُ ْ َ ِّ َא ِ ِ ْ َو َ َ ْد َ ْ َא ُ ْ َ א ِت ا‬

ْ ِ ِ ُ ‫ا ْ َرا َة َوا ْ ِ ْ ِ َ َو َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ْ ِ ْ ِ ْ َر ِّ ِ ْ َ َ َכ ُ ا ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ َو ِ ْ َ ْ ِ َأ ْر‬

64) (ٌ xَ əُ sْ iَ sِd‫ا‬irُ,َ ‫د‬bُ izُ َəْ ‫ا‬ rِ uَ ‫א‬zَ ‫و‬iَ ) - yəhudilər dedilər: “Allah-Təalanın əlləri
bağlıdır, verməyə xəsislik edir”. (Yəhudilər Allah-

Təalaya asi olduqlarından Allah-Təala onlardan ruzisini kəsdi. O səbəbdən
öxzəsəisllləikrixbüasğulsaiynyıbət,inoinliasnrdadanethdeilçərb).ir(‫ا‬xُe‫א‬yَ i‫א‬rَ ِ ə‫ا‬mُ əِ ُ l‫َو‬ə ْgِ əlِ mْ َ‫ أ‬əْsinُ ).
Allah-Təalaya
- yəhudilərin
‫ء‬Dəُ ‫א‬lelَ əَdriikَ ْl‫כ‬aَəçrُıiqِ sْ ُdö‫ن‬ıِzr‫א‬l.َ əَ r(iBnُ ْüəَ t‫ه‬üُg‫ا‬nöَ َ r)əx-,aA(lqAlallalahrhu--TzTiəəaavllaearnəxınnədsriirsə.hdSmeyəəxitla)in,vədətkənsvinəkəə,lnüAatfrllaoqhlas-yuTnnəalaağlrıad.nı(rı)nْ .َ

İstədiyinə az, ya da çox verər, (heç kim ona etiraz edə bilməz. Allah-Təala
x‫ا‬üoِ ً َəlçْ‫א‬a‫ُכ‬sَüِn‫و‬iَْns‫א ا‬Qdً‫אِم‬oeَْ uْnَ yُ rliaal‫כ‬,َrَn‫ ِإ‬blِّ ‫ء‬a‫َر‬əَ y‫א‬ləَkmْ hْəِ َüu,ْ‫َاכ‬sy‫و‬dَ əəْiَ ‫ة‬lَl‫إ‬hِ ‫و‬məَ ‫ل‬u‫ا‬rَ َadiِ َ nْniُ‫ ْأ‬l‫)ا‬lə‫א‬əaَr-krinْ sُQaəaْ rrِ suiai‫ا‬yrlًsiyaıyِ ‫כ‬nَəni)tnaii--ənŞqgi(ənieöryyriakfəməMü, ofəqərnthaəlvəradəmşrədıkimanknaəüəddrdfur)ıa,znvvisınəəəatinrkiəvntəəıasmridıdbrəl.üdaniş(rdrmُı)əُ.naَə(ْ ‫ن‬nَrnt‫א‬çَ َdaiْ َlِızَiْğََ‫أ‬ki‫وو‬ılََ

saldıq. (Heç vaxt nə müsəlman yəhudini, nə də yəhudi müsəlmanı özünə dost
‫ا‬o‫א‬lَ mَ َ aْ َ‫أ‬q‫ ِب‬üْçَ üْ nِ ‫را‬sً ‫א‬aَ v‫وا‬aُ şَ ‫و‬dْ َ‫أ‬a‫א‬nَ ‫ ) ُכ‬- (ey Məhəmməd), nə zaman yəhudilər
tsuətnməaqza).li(bُ ötrü bir od yandırsalar, Allah-Təala on-

ların odunu söndürüb, (onları məğlub və zəlil edib səni onlara qalib edibdir.
((‫ا‬s‫ ًد‬ə‫ א‬nَ َ ə‫ض‬bِ i‫ر‬rْ َ əْ ‫ا‬ziyِ y‫ َن‬əْtَ vْ eَ ‫و‬rَ )ib-,
Heç bir savaşda Allah-Təala onlara qələbə verməyib). ُِ َ ُ ‫َوا‬
indi səy edirlər ki, bəlkə, yer üzündə bir fəsad edib,

islamı məhv etsinlər. Heç vaxt onlar islama qalib ola bilməzlər). (
َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫ )ا‬- Allah-Təala fəsad edən şəxsləri sevməz.
gətir6d5iy)i(‫ا‬Qْ َ u‫وا‬rَ a‫ا‬nُaَ )َ‫آ‬ ‫ب‬iِ m‫ِכ َא‬aْn‫ا‬ َ gْ əَ‫ أ‬t‫ن‬iَ‫أ‬riْbَ ‫َو‬,) - əgər əhli-kitab (Hz. Məhəmmədin (ə.s)
təqva sahibi olub xəbis xüsusiyyətləri
ögzülnəarihnldarəınnıkəpnoazrubetsbəaləğrı,şl(aْ yِ aِ ‫َא‬rِّ ıَq.ْ oُ (lْ dَِ uِ‫ َא‬ğْ‫ا‬u‫َت َכ‬cِ )ə‫ א‬-nَ nəəlْ btُ l‫א‬əəَ tْrtَ əə‫ ْد‬,َdَ b‫و‬aَ )exliə-l
axirətdə hər bir nemətin mövcud vaxtda onların
əlbəttə, onları
edərik.

mloanrılnaaa6rnı6əan)mz(riəluَ lozِeliaْltِəsnْ rə‫َوا‬ilQə‫ َة‬a‫ا‬ru‫َر‬ş,rْı(ba‫ ْا‬-n‫ِا‬dِّa‫َر‬aُ ‫א‬əşَ ْ َ‫أ‬maِ rْ ə,ُْ lِsَ‫ْأ‬əeَ ْ‫ِإ‬mtَ ‫لو‬sَ َ )əaِ l-ْdُ‫أ‬əarə‫َ א‬,gn‫(َو‬ə)yْr-ِa*ِ bğُəıi‫ر‬hْşrَ‫أ‬lgidِ-əəkْləirَ trəaْ,bbِy‫و‬lَ eəTrrْ ödiِ vِ Aəْrnَ lalْtaçِ ıhvx‫ا‬ə-aTُ İ‫כ‬nَ nəَ aَrc)lui-alzidnəilaləebnrhədokttənaən--,

333

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َא َأ َ א ا ُ ُل َ ِّ ْ َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ْ َכ ِ ْ َر ِّ َכ‬٦٦﴿ ‫ِ ْ ُ ْ ُأ ٌ ُ ْ َ ِ َ ٌة َو َכ ِ ٌ ِ ْ ُ ْ َ א َء َא َ ْ َ ُ َن‬
﴾٦٧﴿ َ ِ ِ ‫َو ِإ ْن َ ْ َ ْ َ ْ َ َ א َ ْ َ ِر َ א َ َ ُ َوا ُ َ ْ ِ ُ َכ ِ َ ا א ِس ِإن ا َ َ َ ْ ِ ي ا ْ َ ْ َم ا ْ َכא‬

yeyərlər. (ٌ‫ة‬ iَ mِ َaْ nُ ٌ gəُ‫ أ‬tiْ rُ əْ ِ n) - əhli-kitabdan ədalət sahibi, əvvəlki kitablara
və Qurana bir camaat vardır, (‫ُ َن‬ vَ ْəَ z‫َ א‬ə‫ء‬lَ a‫ א‬lَ ətْ dُ ْ əِ qٌ aِ ‫ َכ‬l‫و‬ıَ b) l-aar.mma

yəhudilərdən əksəriyyəti nə pis əməl edib, küfr

(*Qeyd: Ayə buna dəlildir ki, qəhətlik və ruzinin az olması insanın əməlindəndir.
Hər bir millət itaətdən çıxanda Allah-Təala onlardan ruzisini kəsər ki, qəflətdən oya-
nıb itaətə gəlsinlər. Su insanın həyat qaynağıdır, əgər Allah-Təala öz rəhmətini kəsib
yağış göndərməsə, dünyada bir həyat sahibi də qalmaz. Hərçənd materialistlər hər
bir şeyi havaya isnad edirlər, amma bu söz onların cəhalətinə dəlildir. Özlərini alim və
şüurlu sayıb, şüursuz və iradəsiz havanı xaliq saymaq cəhalət və nadanlıq əlamətidir.
Amma ehtiyac zamanı onlar da Allah-Təalaya yönəlib, “Ey susuzlara yardım edən
Allah, bizə yardım et,” - deyirlər).

xitab6ı7i)lə(‫َכ‬pِّe‫ َر‬yْğِə‫כ‬mَ ْbَ ‫ ِإ‬ə‫ل‬rَ ِəْ ُ‫أ‬x‫َ א‬itْaِّ bَ ‫ُل‬buُ yu‫א ا‬rَ uَ‫أ‬b‫َא‬d)u-r(,Ablilraihə-vTvəəaldlaə,ikbiiyrierddəəb“uedyurrə,sbuul”-
yurur: “Ey peyğəmbər*,

(*Qeyd: Şiə məzhəbinə görə, bu ayə Hz. Əlinin vəlayəti xüsusunda nazil olubdur.
Belə rəvayət edirlər ki, Hz. Peyğəmbər vida həccində Qədiri-Xum adlı yerə çatanda
orada bu ayə nazil oldu (Təbatəbai, əl-Mizan, VI/50; Təbərsi, Məcməul-Bəyan, II/25-26; Kuleyni,
Kafi (Üsul), II/47-48) yəni ey peyğəmbər, Əlinin xilafəti xəbərini xalqa çatdır, əgər çat-
dırmasan, sanki, Allah-Təalanın hökmlərindən heç bir hökm verməmiş kimisən”. O
vaxt Hz. Peyğəmbər minbərə çıxıb buyurdu: “Ey insanlar, mən kimin mövlası – sahibi
isəm, Əli də onun mövlasıdır, Allahım, onun dostu olanın dostu, düşməni olanın da
düşməni ol! (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, I/119)) Sələbi və Əyyaşi öz təfsirlərində (Təbatəbai, əl-
Mizan, III/344) və İbnu Əbi Übeyrin “Şəvahidut-tənzil” kitabında bunu rəvayət ediblər
(Təbatəbai, əl-Mizan, III/344). İbn Abbas və Cabir ibn Abdullahdan da belə rəvayət olu-
nubdur (Fərqli rəvayətlər üçün bax: Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, IV/367-380; VI/240; I/84-118-119-152).
Şeyx Salman Bəlxi “Yənabiül-Məvəddə” kitabında bu rəvayəti bir neçə yolla nəql
edib. Əhli-sünnə bu ayənin Qədiri-Xumda Hz. Əli barəsində nazil olmasını inkar edir,
amma hədisi qəbul edib deyirlər: “Bu hədis Hz. Əlinin xilafətinə işarə etmir”).

Allah-Təaladan sənə nazil olan hər bir hökmü xalqa çatdır, heç
okliumndaənnbqüotrüxnmhaö.k(mُ َ َ ‫א‬ləَ r‫ ِر‬inَ iْ xَ a‫א‬lَqَ aْ çَ aْ َ tdْ َ ır‫ ْن‬m‫) َو ِإ‬as-aəng,əyraAdlalaAh-lTlaəha-lTaənaınlasnəınnəbəirmcər

hökmünün çatdırılmasında tənbəllik etsən, ya da tərəfgirlik etsən, o za-

man sanki, Allah-Təalanın heç bir hökmünü və peyğəmbərlikdən heç bir
qşeoyrixyuenrivnaərsyae,tAirlmlaəhm-Tişəakliamsiənoilaxraslaqnd.a(n‫س‬qِ ‫א‬o‫ا‬ruَ yِ u‫َכ‬bُ mِ üْ َ hُ a‫ا‬f‫ َو‬i)zə-
kِiِ,‫َכא‬səْ ‫ا‬n‫ َم‬iْ َqْ ‫ا‬ə‫ي‬tləِ ْ əgər xalqdan
edər, sənə heç
yَ eَ tَir‫ا‬m‫ ِإن‬ə)y-əhqəaqdiqirətoəlnsu, Anllalarhv-Tə əsəanlai
bir zərər yoeqtiürədrbəitlmi vəezrlmərə. z( َ
kafirlərə

334

Maidə surəsi
ْ ‫ُ ْ َא َأ ْ َ ا ْ ِכ َא ِب َ ْ ُ ْ َ َ َ ْ ٍء َ ُ ِ ُ ا ا ْ َرا َة َوا ْ ِ ْ ِ َ َو َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ْ ُכ ْ ِ ْ َر ِّ ُכ‬
﴾٦٨﴿ َ ِ ِ ‫َو َ َ ِ َ ن َכ ِ ً ا ِ ْ ُ ْ َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ْ َכ ِ ْ َر ِّ َכ ُ ْ َא ًא َو ُכ ْ ً ا َ َ َ ْ َس َ َ ا ْ َ ْ ِم ا ْ َכא‬
َ َ ‫ِإن ا ِ َ َآ َ ُ ا َوا ِ َ َ א ُدوا َوا א ِ ُ َن َوا َ א َرى َ ْ َآ َ َ ِא ِ َوا ْ َ ْ ِم ا ْ َ ِ ِ َو َ ِ َ َ א ِ ً א‬
‫﴾ َ َ ْ َأ َ ْ َא ِ َא َق َ ِ ِإ ْ َ ا ِ َ َو َأ ْر َ ْ َא ِإ َ ْ ِ ْ ُر ُ ً ُכ َ א‬٦٩﴿ ‫َ ْ ٌف َ َ ْ ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

﴾٧٠﴿ ‫َ א َء ُ ْ َر ُ ٌل ِ َ א َ َ ْ َ ى َأ ْ ُ ُ ُ ْ َ ِ ًא َכ ُ ا َو َ ِ ًא َ ْ ُ ُ َن‬

qətl etməyə heç bir yol tapmazlar. (Hərçənd Hz. Peyğəmbər Allah-Təalanın
hökmünü gizlətməyib xalqa çatdırırdı, lakin bu ayə Hz. Peyğəmbəri möhkəm
etmək və qorxusunu götürmək, sabitqədəm etməkdən ötrü nazil oldu).

‫ا‬yQْ ً ‫ُכ‬əْ u‫ُכ‬hِّ ‫َور‬rَua6‫ْא‬dً n8‫ ِא‬iَ )aْlْəُ (‫ ُכ‬rə‫ِْכب‬dmَ َ ‫אِإ‬əَِّ‫رل‬ə‫ََِכ‬nlِْ ْ‫أُ ْا‬çeِ ‫א‬oَt‫َכ‬mْx‫أََ َو‬uْ ‫א‬əَ َ‫َِإ‬ny‫ل‬uَِْəُِnْn)ُِْ‫أ‬əْ-‫אا‬k‫ ََو‬q(ü‫َة‬eْ ə‫ا‬f‫ر‬yَُ drْ ْ ِMəv‫اا‬rًə‫ا‬əِhh‫َכ‬iُ )neəçِ-maُ d(bmeıinyrəَ ıd)Mha)-a,rəsdqthiıeqzərəmıkorni.ml,aaKeənzydüil)dfə,roihsnllləəadirn-nəkiənTidntdöaeaəvbyzrdi,ilalas(otih‫ ٍء‬anlaaْ,iznİَ d,nQa(cَ‫ن‬iَuilsَ ərrْ ِaُvaَ َnْər‫ََو‬
(inَ aِ dِ ‫א‬l‫ َכ‬aْ ‫ا‬rı‫ِم‬nْ ıَ nْ ‫ا‬ çoَ َ x‫س‬oَ lْ mَ aَ َs)ın-a(egyörMə,əhməəmhmzuənd)v, əbuqəkmafgiirnoolalmnac,aomnalaartıınn
edirlər.
küfr və

küfrlərinin zərəri özlərinə qayıdar. Sənə bir zərər gəlməz.

69) (i‫ى‬m‫ َر‬a‫ א‬nَ g‫وا‬əَ t‫َن‬iriُ bِ ‫ א‬lər‫وا‬,َ y‫وا‬ə‫ ُد‬h‫َ א‬udَ ilِər‫ َوا‬v‫ا‬əُ َxَ‫آ‬riَ stِ ia‫ ا‬n‫ن‬l‫) ِإ‬ar-, həqiqətən, o şəxslər ki
Qurana bir də mələklərə və ul-
ِ A‫ َ א‬llaَ hِ -َ T‫ َو‬əِ aِ lَaْ ‫ا‬y‫م‬aِ ْ ِax‫ ِא‬irَ əَ َ‫آ‬t
duzlara sitayiş edənlər, (k‫ً א‬i َvْ ‫ا‬ə‫َو‬ gْ üَ )n-übnuə qeyd olunan
camaatlardan o şəxslər iman gətirib

doğruluq ilə islama daxil olub yaxşı əməl edərlər, (m‫ َن‬əُ hَ ْzَunْ ُ vَə‫َو‬ qْ əِ mْ َ َ g‫ف‬iٌnْ َ ََ)
- onlara axirət əzabından heç bir qorxu yoxdur, olan

da deyillər.

biz b7ə0n)i(-İً sُr‫ُر‬aiْ lِdْ َə‫ ِإ‬n‫ْ َא‬ mَ ‫ ْر‬öَ‫َوأ‬hkَ əِ ‫ا‬mَ ْ ‫ ِإ‬əhِ َd‫ َق‬a‫ َא‬ldِ ‫א‬ıَqْ َ َ‫َ ْ أ‬ َ ) - (ey Məhəmməd), həqiqətən,
ki, müvəhhid olub Allah-Təalaya

şərik qoşmasınlar. (Bu əhddən məqsəd Allah-Təalanın insana əmanət verdiyi

ağıldır. Allahı bilmək üçün ağıl kifayət edər. Başqa bir şeyə ehtiyac yoxdur).

Onlara neçə peyğəmbər göndərdik ki, halal və haramı onlardan ötrü bəyan

edib, Allahı tanımaları üçün onları qəflət yuxusundan oyatsınlar. (Allahı

tn-ْaəُ onfُ ıspُmaْ َ‫أ‬enay‫ى‬liğaaَrərıْ mَ züubçَ üləa‫א‬nrrَ lِpıənr‫ل‬eٌ aiynğmُ ə‫ر‬bَ )müirv-baqənfirisləqməroziinanlmmixtaaaəlynkqaıznkiqbiəhfleöpdəketiymdbğə,lənəomrolbybəiaərgtriəmlqlədairssi,mıb(l‫ن‬əiaَ nnziُıiُm-qْ İَ əds‫א‬rtًılraəِ)iَ.‫و‬lyَ ə(e‫ ْا‬toُُ i‫َء‬nr‫ َאכ‬dlَ a‫א‬iً ‫א‬lrəَ ِırَn‫)ُכ‬.
(Yeremya, Yeşua, Samuel və bunlardan başqa digər peyğəmbərləri də təkzib

etdilər. Yəhya, Zəkəriyyə və İsanı da öz etiqadlarına görə, qətlə yetirdilər).

335

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َ ِ ُ ا َأ َ ُכ َن ِ ْ َ ٌ َ َ ُ ا َو َ ا ُ َא َب ا ُ َ َ ْ ِ ْ ُ َ ُ ا َو َ ا َכ ِ ٌ ِ ْ ُ ْ َوا ُ َ ِ ٌ ِ َ א‬
‫﴾ َ َ ْ َכ َ َ ا ِ َ َא ُ ا ِإن ا َ ُ َ ا ْ َ ِ ُ ا ْ ُ َ ْ َ َ َو َא َل ا ْ َ ِ ُ َא َ ِ ِإ ْ َا ِ َ ا ْ ُ ُ وا‬٧١﴿ ‫َ ْ َ ُ َن‬
﴾٧٢﴿ ‫ا َ َر ِّ َو َر ُכ ْ ِإ ُ َ ْ ُ ْ ِ ْك ِא ِ َ َ ْ َ َم ا ُ َ َ ْ ِ ا ْ َ َ َو َ ْ َوا ُه ا א ُر َو َא ِ א ِ ِ َ ِ ْ َأ ْ َ א ٍر‬

َ َ َ ‫َ َ ْ َכ َ َ ا ِ َ َא ُ ا ِإن ا َ َא ِ ُ َ َ َ ٍ َو َא ِ ْ ِإ َ ٍ ِإ ِإ َ ٌ َوا ِ ٌ َو ِإ ْن َ ْ َ ْ َ ُ ا َ א َ ُ ُ َن‬
﴾٧٤﴿ ٌ ِ ‫﴾ َأ َ َ َ ُ ُ َن ِإ َ ا ِ َو َ ْ َ ْ ِ ُو َ ُ َوا ُ َ ُ ٌر َر‬٧٣﴿ ٌ ِ ‫ا ِ َ َכ َ ُوا ِ ْ ُ ْ َ َ ا ٌب َأ‬

təkzi7b1e)d(ٌ iَbْ ِ ‫َ ُכ َن‬ yَ‫أ‬e‫ا‬tiُ rِ dَ i‫َو‬k)l-əryiənhəugdöirləərnbəedləügnüymadaan, etdilər ki, peyğəmbərləri
qətlə nə də axirətdə onlara heç
bbvəiirrqəmuzlaüabdqdloaəlrmtı askozan.r(r‫ا‬oaldtَöu‫و‬v,َ bb‫ ا‬əeُ lَ əeَ )təd-milhəəarll.qəqArəıllgdaöahrv-mTaməəkaledatədndilavəəro.en(şlْ iatِ rmْ َ ıَ nəُ kt‫ا‬dö‫ب‬əَvn‫א‬bَ əgsُö)inz-liəorqniədkbaounrl
(dْaُ hْ ِ aٌ ِ ‫ا َכ‬ go‫ َو‬ənl‫ا‬lmaُ rəَ ddaiُ ln)ər-a.go(a‫ن‬nَ hdُdaَ ınْrَ .
etdi. itaətə َ sonra َ yenə yəhudilərin çoxu kor, kar
olub ‫ِ ٌ ِ َא‬ ُ ‫) َوا‬ - Allah-Təala yəhudilərin

etdiyini görür və

İsa M72ə)ry(əَ َmْ َ oُ ğْ ‫ا‬luُ duِ rَ ,ْ ‫ ا‬dَ eُ yəَ n‫ ا‬l‫ن‬ə‫ِإ‬r ‫ا‬kُ a‫ َא‬firَ oِ l‫ا‬dَuَ ‫َכ‬larْ .َ َ ) - həqiqətən, Allah-Təala
(Allah-Təalanın bu kəlamı

xristianlara isnad etməyin təhqiqi - halbuki xristianlar təkcə İsanı Allah
sTْ a‫ ُכ‬əya‫َر‬ml‫َو‬adırıِّdr‫” َر‬ıَ.l)a‫ا‬rH‫وا‬-aُ ُblْbu‫ ا‬uَ ksuِ i‫َ ا‬rİəْs‫ِإ‬na) i-nöz(1bü8u-ocnniəlaatryəaəəcsdicnüeidbnliü:tə“sfEösziyrdiübnrədnkəii-,kİdeserçdadiiill)ə,.rm(: “əِ Mَn‫א‬iَ əmsُ ihvِ əAَ ْ s‫ا‬lil‫ل‬zaَ ‫א‬ihَ n‫و‬-َ
Ar‫א ُر‬əlbl‫ا‬ab‫ ُه‬h‫ا‬i‫ َو‬n-ْ Tَi‫و‬zَ əaَ ollَ aaْ ‫ا‬n)on-baihrəcAqəinlqlnaəəhttə-iTnh,əaaeylraabymaənieib-dİaəsdrr.əatOile,ndkuiinnm, m(Aِ ْəlَ lkَ aaُhn-‫ ا‬Tı‫ َم‬əcaَəhlaْəyَ nَ anِ əş‫א‬əِmr‫ ْك‬ikِoْdqُ uoْdşَ usaُ r,,‫ِإ‬

oradan xilas ola bilməzlər”. (İsa bu sözü deyəndə onlar necə deyə bilərdilər
lkıim, İlsaaraAblliarhk-Töəmaləakdçıir)t.a(p‫א ٍر‬ılَmْ َ‫أ‬aْzِ kَ i,ِ oِ ‫א‬nlaِ ‫א‬rَ a‫) َو‬a-xi(rİəsta
Allah-Təaladır - deyən) za-
əzabından nicat versin.

tl(sٌ aəAöِ ryz‫ا‬l‫و‬killَ qəa7ٌrheَ3o‫إ‬iِ-t)n)lTmad-(ənəٍ əaَhsylsəَaaoَal,ləxbbُRrdiu,ِ tu‫א‬ukَ (horَiٌ ül.u‫ا‬yِl(َ‫نأ‬-b‫ن‬eَ q‫ِإب‬gٌüo‫ ُا‬a‫ا‬dnَُnُ‫א‬suَََ ə‫א‬vَtْvəəَُ ِərْİ‫ا‬kِ‫ا‬sşaَُ‫ا‬əe‫ْ)ََو‬r‫َכ‬tَُ bmiَ k‫ َْْכ‬iََrəsَ ‫)ن‬iَْiydz‫ ِإ‬-ə‫َِو‬in)orh‫ا‬,-lləəadəqrnegəiyqَəpqَərəَ a)nityxkəl-aərnmrimə,slAktəəbiabatləlfnugtaitrüldhəand-o,rTüalbddənnueuadndblləaaliaakrşşü,rliqədçı(nardAi,‫ِإ‬əblbiٍtlbَulau‫ ِإ‬iahْəskddözِ üəaa‫א‬ztfَ übnər‫َو‬
yetişər.

tmövabla7ər4ıe)nt(sıُədَ l‫و‬əiُlrِə,ْ yAَ iْblَ l‫ َو‬aAِ hl‫ا‬-lTaَhə‫ ِإ‬-a‫ َن‬Tlaُəatُ َölavَ bَ tَ‫)أ‬əərl-əərbfiiənnsiəbqquəabsyöuıztlmleədraiiznblda, roə?nnlt(aöٌ rvıِnb‫ َر‬əg‫ ٌر‬eüdnُ َiabhُ , ı‫ا‬b‫و‬nَ a)ığ-bışaəlğagınəşr--

layıb rəhm edəndir.

336

Maidə surəsi
ْ ُ ْ ‫َא ا ْ َ ِ ُ ا ْ ُ َ ْ َ َ ِإ َر ُ ٌل َ ْ َ َ ْ ِ ْ َ ْ ِ ِ ا ُ ُ َو ُأ ُ ِ ِّ َ ٌ َכא َא َ ْ ُכ َ ِن ا َ א َم ا‬
ْ ‫﴾ ُ ْ َأ َ ْ ُ ُ و َن ِ ْ ُدو ِن ا ِ َא َ َ ْ ِ ُכ َ ُכ‬٧٥﴿ ‫َכ ْ َ ُ َ ِّ ُ َ ُ ُ ا ْ َ َא ِت ُ ا ْ ُ ْ َأ ُ ْ َ ُכ َن‬
َ ‫﴾ ُ ْ َא َأ ْ َ ا ْ ِכ َא ِب َ َ ْ ُ ا ِ ِد ِ ُכ ْ َ ْ َ ا ْ َ ِّ َو‬٧٦﴿ ُ ِ َ ْ ‫َ ا َو َ َ ْ ً א َوا ُ ُ َ ا ِ ُ ا‬

﴾٧٧﴿ ِ ِ ‫َ ِ ُ ا َأ ْ َ ا َء َ ْ ٍم َ ْ َ ا ِ ْ َ ْ ُ َو َأ َ ا َכ ِ ً ا َو َ ا َ ْ َ َ ا ِء ا‬

75) (əُ vُ və‫ا‬l ِ oِ ْlَ anْ ِ pْeyَ َğəْmَ b‫ ٌل‬ərُ l‫َر‬ər ‫ ِإ‬kiَ mَ ْ َi ُbْ i‫ا‬rُ pِeَyْ ‫ا‬ğə‫َ א‬m) b-əİrsdairM, Aərllyaəhm-Toəğallua
özündən
bəxş etmişdi. (ٌ َ ِّ ِ imُ aُ‫َوأ‬n)
onlara möcüzə verdiyi kimi, İsaya da möcüzə və peyğəmbərlərə
- anası Məryəm də Allah-Təalanı təsdiq edən

gətirəndir. Necə ki ondan başqa qadınlar da olub ki, peyğəmbərləri

təsdiq ediblər. İsa və anası hər ikisi insan cinsindəndirlər, onlara insan-
‫ْ ُכ َ ِن ا‬
da ovləmMayəarnyəxmüisnusxiüysyuəstilyəryiətilsənraidbuedtmurəkkil,aqyiidqaydaeyeihldtiiyr.a(c‫َم‬l‫א‬aَ rı olub َye‫ َא‬m‫) َכא‬ək-
İsa

yeyərdilər. Necə ki insanlar yeyir. (Yeməyə ehtiyacı olan şey, gərək ət, sü-

mük, qandan ibarət olan bir cism olsun. Onun, gərək, sinir və damarları olsun.

Şəhvəti və digər nəfsani arzuları gərək olsun. Bir də yemək yeyənin ayaq-

yoluna getməyə də ehtiyacı olar, İsa və Məryəmdə bu xüsusiyyətlər var idi.

o‫ت‬AMِ llm‫א‬əlَ َahaْh‫ا‬ə)s-mıT-hmə(aaeəlqydad)Mz,aabənlıuheməcdlməaərmalıişnləkləddar)er,idbobiylaəaixynbagendöləərelidxkllüəiən,srudobsnəiənylyayarsəoıntnlnəerİrdadsiaərbnnikaıux.Ac(ag‫ن‬lَ ldöaı‫ُכ‬rhrَ)k.ْbُ i(i,lُ mnَُ‫ َأ‬eəْ cُُsəِّiْ ‫َا‬nُ hinُ a)َ qْ -‫כ‬bَ da(ْaeُtinyْl‫ا‬

dönüb, haqq sözə qulaq asmayıb, həmin küfr sözlərində qalırlar.

ki, b7ə6s)A(l‫א‬lً aْ َh-Tَ ‫ َو‬ə‫ا‬alَanْ ı‫ ُכ‬qَ o‫ ُכ‬yِuْ bَ , َ si‫א‬zَ əِ n‫ ا‬ə‫و ِن‬b‫ ُد‬irْ zِ ə‫ َن‬r‫و‬əُrُ,ْ َ َ‫ْ أ‬ ُ ) - (ey Məhəmməd, de
nə də bir mənfəət verməyə

malik svِ iəzi‫ا‬nixَ tُdi)ya-anrbışəassanAhsilöblazihloə-rlTminəaaizyliaayenşaibdnaiebşcqəeatşsiəqınraiakdl(qaİsroaışnyuıarz)sduiabnnaudazə?gtaHhedadliıbrr.sui(knBiizəA?sllb(aُehl‫ا‬ə‫و‬-َ
Tُ əِ َaْ ‫ا‬laُ

qadir olan Allah-Təalanı qoyub İsa kimi aciz şəxsə ibadət edilərmi?)

əhli-7k7it)a(bِّ , َ hْ ‫ ا‬əَ dْ َ diْn‫ ُכ‬iِz‫ِد‬i ِ ‫ُا‬ ْ dَ inَ i‫ب‬nِ i‫א‬zَ ‫ْ ِכ‬ ü‫ ا‬çَ üْ َ‫أ‬n‫َא‬ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), de ki, ey
aşıb haqdan başqa batil sözlər de-
pmeəyyğiənm. (bُəْrَ liْ yِ in‫ ا‬dəَ n qَ a‫ ٍم‬bْ َaq‫ا َء‬ dْ َ‫أ‬a‫ا‬
ْ َ zُəِ lَaləَ ‫و‬tَ )də- ey əhli-kitab, Hz. Məhəmmədin
olan bir camaatın (alimlərinizin)
bniərflsiakndiə,isbtəikrləçroixnəcatambaeatoılmdaayzınəl.a(l‫ا‬əً təِ ‫َכ‬ s‫ ا‬alıَ bَ‫) َوأ‬on-laörzdləarni
tə‫ا‬k‫ِء‬z‫ا‬iَ bَ zəlalətdə olmaqla
ötrü bidətlər dü-

zəldiblər. ( ِ ِ eْ dَ ib‫ا‬ düَ ‫و‬zَ )y-olHdaz.nMuzəahqəmdümşəddüilnərg. əlməsindən sonra da
asi olub, onu

337

Kəşfül-Həqayiq I
‫ُ ِ َ ا ِ َ َכ َ ُوا ِ ْ َ ِ ِإ ْ َا ِ َ َ َ ِ َ א ِن َدا ُوو َد َو ِ َ ا ْ ِ َ ْ َ َ َذ ِ َכ ِ َ א َ َ ْ ا َو َכא ُ ا َ ْ َ ُ و َن‬
َ ِ ‫﴾ َ َى َכ ِ ًا ِ ْ ُ ْ َ َ َ ْ َن ا‬٧٩﴿ ‫﴾ َכא ُ ا َ َ َ َא َ ْ َن َ ْ ُ ْ َכ ٍ َ َ ُ ُه َ ِ ْ َ َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬٧٨﴿
‫﴾ َو َ ْ َכא ُ ا‬٨٠﴿ ‫َכ َ ُوا َ ِ ْ َ َא َ َ ْ َ ُ ْ َأ ْ ُ ُ ُ ْ َأ ْن َ ِ َ ا ُ َ َ ْ ِ ْ َو ِ ا ْ َ َ ا ِب ُ ْ َ א ِ ُ و َن‬

﴾٨١﴿ ‫ُ ْ ِ ُ َن ِא ِ َوا ِ ِّ َو َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ْ ِ َא ا َ ُ و ُ ْ َأ ْو ِ َא َء َو َ ِכ َכ ِ ًا ِ ْ ُ ْ َא ِ ُ َن‬

kafir78o)la(nَ َ şْ əَ xِ sْ ‫ا‬lərَə ِD‫ َو‬a‫ َد‬v‫وو‬uُ ‫ا‬d‫ َد‬,‫ ِن‬b‫َ א‬irِ dَ əَ َ ِ‫ا‬ َ Mْ ‫ ِإ‬ərِ yَ əْ mِ ‫وا‬oُ ğَ ‫َכ‬luَ nuِ n‫َ ا‬ ِ ُ ) -bəni-İsraildən
İsa dili ilə lənət edildi.

(Yəni Allah-Təala Zəbur və İncildə bəni-İsraildən kafir olanlara lənət edib-
dTiər)a.la(‫َن‬y‫و‬aُ aَ ْ sَ i‫ا‬ oُ ‫א‬l‫َכ‬u‫ َو‬b‫ا‬,ْ hَ əَ d‫א‬dَ ِi ‫ ) َذ ِ َכ‬- bəni
aşıb zalım İsrailə lənət olunmasının səbəbi Allah-
olmaları idi.

bbiərn-ib7-iİ9rs)irlaə(‫ُه‬riliiُ nnَ əَ eٍqt‫ َכ‬dəْ bُikiْ hlَəro‫ َن‬ilaْ (َ nb‫َא‬iَ ərَ -mbَ iə‫ا‬rlilُl‫א‬əə‫ َכ‬rr)iin-qə*apbdiəasnğəia-mnİsərellatəmirliiprqidasidlvəaərğ.aq(nə‫ َن‬beُithَmْ َ əə‫ا‬mmُ ‫א‬əə‫ َכ‬sll‫א‬iə)َ rneَəْdِ َpi)bi-s,
əməldir.

(*Qeyd: Vay olsun müsəlmanlara, birdəfəlik Allah-Təalanın kəlamından üz dön-

dərib pis əməlləri qadağan etməyi tərk ediblər. Sanki islam ümmətinin etdiyi pis əməl-

lər islamın öz qanunudur. Onu qadağan etməyin əvəzinə pis əməlləri daha da təşviq

edirlər. Adlarını müsəlman qoyub, Quran əllərində olub oxuduqları halda xəbis nəfsləri

ilə hiyləbazlıq edirlər. Bu zamanda Quranın hökmü birdəfəlik hökmsüz edilib, san-

ki, Qurani-Şərif ölü üstündə oxunmaq üçün nazil olubdur, halbuki Quranın mənfəəti

dirilərdən ötrüdür. Sabah Allahın hüzurunda əgər bizdən soruşsalar ki, Quranla necə

rəftar etdiniz, bizim cavabımız nə olacaqdır? Müqəddəs islam şəriətinin sahibi dün-

yadan gedəndə buyurdu: “Mən sizin aranızda iki qiymətli şey qoyub gedirəm, görüm

onlarla necə rəftar edəcəksiniz. Biri o birisindən böyükdür. Böyük olan Allah-Təalanın

kitabıdır, kiçik olan mənim əzizim əhli-beytimdir” (Tirmizi, Menaqib 31; Əhməd b. Hənbəl,

Müsnəd, III/41-17-26-59; V/182). Bəs şəriət sahibinin bu fərmanını islam ümməti düşünür-

mü? Hətta deyə bilərik ki, bu dövrdə Hz. Peyğəmbərin bu fərmanı birdəfəlik hökmsüz

edilibdir).

qşeədaxibrsail8əq0grc.)öa(r(dəْ ْ aِrُ ْnsَْ ِəَ na‫ ً ُا‬x‫ا‬kِ i‫َ َכ‬ri,ə‫ ِى‬t(ə‫ُْن) َو ََا‬nَ‫ َأ‬-ə‫ْ َכ‬ (ey Məhəmməd), əhli-kitabdan bir çox münafiq
ُpَ ُisُِ ْ َ‫أا‬ş‫ن‬eَْ ُyْ َ َ gَْ َ ö)َ n-َd‫א‬məَ rüibَşْdrِ َ i)ikr-,lə(orgniöldnadorıəsntrdntiukətlfuəsrlbəi rşoienöylzalbrəuardimuürçeüykniil,
m‫ن‬iَ m‫و‬üُaşِ ‫א‬nr8َik1gl)ْəəُ t(r)iِ irْ -َ di‫ ِإ‬bh‫ل‬oَ səHِ tْmُ‫أ‬zt‫א‬u.iَ ş‫و‬tMَ məِّ Aəaِ hql‫ا‬l‫و‬əَsaməِhb‫א‬-mِəT‫َن‬bəəidanُ iِ ləaْvُ Anə‫ ا‬ıloُnl‫א‬an‫ َכ‬həaْz-َ T‫و‬naَ )bəa-azınliəaldgooaəlnraolnaolurQmabuqüxərnizalaaənfsbıiqoteəlldəmsirdbaAidqyilarle)act.ham(q‫ب‬-ِTilşa‫ا‬əَ oraَ .lْ ls‫ا‬aayyِ a‫و‬-َ
)(‫ َء‬-‫َא‬ ِ l‫ْو‬aَ‫أ‬kْ iُn‫ُو‬mَ ü‫ ا‬n‫َ א‬a)f-iqmləürişnrikçoləxrui ndiofastqtluartmınadzadiınlaard. k( aْ ُrْ ِ o‫ا‬lً uِ ‫כ‬bَ h‫ ِכ‬eَ ç‫َو‬
dılar, özlərinə
‫َא ِ ُ َن‬ küfr və

vaxt onlardan xeyir əmələ gəlməz.

338

Maidə surəsi
‫َ َ ِ َ ن َأ َ ا א ِس َ َ ا َو ًة ِ ِ َ َآ َ ُ ا ا ْ َ ُ َد َوا ِ َ َأ ْ َ ُכ ا َو َ َ ِ َ ن َأ ْ َ َ ُ ْ َ َ د ًة ِ ِ َ َآ َ ُ ا‬

‫ا ِ َ َא ُ ا ِإ א َ َ א َرى‬

82) i(n‫ ا‬s‫ ُכ‬aَ nْ lَ‫أ‬arَ dِ a‫ا‬n‫َو‬ ‫َد‬mُöَ mْ ‫ا ا‬inُ َlَ‫آ‬ərَ ə ِ çoِ x‫ا َو ًة‬əَ dَ a‫س‬vِə‫א‬tl‫ا‬i olَ aَ‫ أ‬n‫ن‬lَaِrَıَ n) - (ey Məhəmməd),
əlbəttə, - yəhudilər, bir də

müşriklər olduğunu görərsən. (İslam ümmətinə çox ədavətli olan bu iki
qrupdur). (‫ ) َو َ َ ِ َ ن أَ ْ َ َ ُ ْ َ َ د ًة ِ ِ َ آَ َ ُ ا ا ِ َ َא ُ ا ِإ א َ َ א َرى‬- (ey Məhəmməd),*

(*Qeyd: Məkkədə Qüreyş tayfası Hz. Peyğəmbərin təbliğə başlamasından son-

ra 5 il müsəlmanları öz dinlərindən döndərməyə çalışıb, hər tayfa öz içlərindən olan

müsəlmanlara əziyyət etməyə başladılar ki, bəlkə onları islamdan döndərə bilsinlər.

Amma Hz. Peyğəmbəri əmisi Əbu Talib mühafizə etdi. Hz. Peyğəmbər baxıb gördü ki,

səhabələrə əziyyət edirlər və onlara kömək etməyə qadir deyildir. Bu səbəbdən buyurdu

ki, buradan çıxıb Həbəşistana gedin, orada saleh bir padşah vardır, nə zülm etməz, nə

də onun yanında zülm olunmaz. Həbəşistanda padşah xristian olan Nəcaşi idi. 11 kişi

4 qadın Məkkədən gizlicə çıxdılar. 1-Osman ibn Əffan və onun xanımı Ruqiyyə (Hz.

Peyğəmbərin qızı), 2- Zübeyr ibn Əvvam 3- Abdullah ibn Məsud 4- Əbdürrəhman ibn

Əfv 5- Əbu Xuzeyfə ibn Əqəbə və onun xanımı Sahlə (Süheyl ibn Ömərin qızı) 6- Müs`əb

ibn Ümeyir 7-Əbu Sələmə ibn Əbdüləsəd və xanımı Ümmü Sələmə (Ümeyyənin qızı). 8-

Osman ibn Mə`zun 9- Amir ibn Rəbiyyə və xanımı Leyli (Əbu Xeysə qızı) 10-Hatib ibn

Əmr 11- Süheyl ibn Bəyza dəniz sahilinə gəlib, buradan yarım dinara bir gəmi kiralayıb,

Həbəşistana getdilər. İslamda ilk hicrət edənlər bunlardır və ondan sonra Cəfər ibn Əbu

Talib hicrət etdi. Ondan sonra müsəlmanlar bir-bir, iki-iki hicrət etdilər. Belə ki, qadın

və uşaqlardan başqa 83 nəfər kişi Həbəşistanda toplandı. Məkkə əhli müşriklərdən Əmr

ibn Ası, bir də Əmmarə ibn Vəlidi bir sıra töhfələrlə Nəcaşinin yanına göndərdilər ki,

Nəcaşi müsəlmanları onlara qaytarsın. Gəlib gəmiyə daxil olub yola düşdülər, Əmmarə

ibn Vəlid yaraşıqlı bir cavan və gəzəyən idi. Gəmidə şərab içdilər. Əmr ibn Asın xa-

nımı onun yanında idi. Əmmarə Əmrə dedi ki, xanımına de, mənim üzümdən öpsün.

Əmr qəzəblənib, Əmmarəyə pis sözlər dedi. Əmmarə sakitləşdi. Əmr ibn As ayaqyo-

lu etmək üçün gəminin kənarında oturanda Əmmarə onu dənizə saldı. Əmr gəmidən

yapışdı, gəmidəkilər də onu xilas etdilər. Hələ Həbəşistana çatmamış Allah-Təala on-

ların arasına ədavət saldı. Ondan sonra Nəcaşinin hüzuruna varid oldular. Əmr ibn

As dedi: “Ey hökmdar, bizim aramızdan bir şəxs çıxıb, müdriklərimizə səfeh, dinimizə

batil və məbudlarımıza yalançı deyir. Öz adamlarından bir qrupu bura göndərib ki,

sənin camaatını da dinlərindən çıxartsın. Onları bizə ver ki, aparıb cəzalarını verək”.

Nəcaşi dedi: “Gərək onları sorğu-sual edəm”. Əmr buyurdu, müsəlmanlar hazır oldu-

lar. Müsəlmanlar öz aralarından Cəfər ibn Əbu Talibi padşahla sual-cavab etməyə vəkil

seçdilər. Padşah müsəlmanlara dedi: “Bunlar gəliblər sizi aparmağa, nə deyirsiniz?”

Cəfər cavab verdi: “Ey padşah, onlardan soruş ki, biz onların qulamıyıq, qaçmışıq ki,

bizi gəliblər aparmağa?” Əmr dedi: “Xeyr, azad şəxslərdirlər”. Cəfər dedi: “Bəs on-

lara borcluyuq ki, borc dalınca gəliblər?” Amr dedi: “Borclu deyillər”. Cəfər dedi:

“Bəlkə onlardan birini öldürmüşük ki, gəliblər, bizdən intiqam alsınlar?” Əmr dedi:

“Adam öldürməyiblər”. Cəfər dedi: “Bəs bizdən nə istəyirsiniz? Bizə əziyyət etdiniz, biz

339

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو ِإ َذا َ ِ ُ ا َא ُأ ْ ِ َل ِإ َ ا ُ ِل َ َ ى‬٨٢﴿ ‫َذ ِ َכ ِ َن ِ ْ ُ ْ ِ ِّ ِ َ َو ُر ْ َא ًא َو َأ ُ ْ َ َ ْ َ ْכ ِ ُ و َن‬
‫﴾ َو َא َ َא‬٨٣﴿ َ ِ ِ ‫َأ ْ ُ َ ُ ْ َ ِ ُ ِ َ ا ْ ِ ِ א َ َ ُ ا ِ َ ا ْ َ ِّ َ ُ ُ َن َر َא َآ َ א َא ْכ ُ ْ َא َ َ ا א‬

﴾٨٤﴿ َ ِ ِ ‫َ ُ ْ ِ ُ ِא ِ َو َא َ א َء َא ِ َ ا ْ َ ِّ َو َ ْ َ ُ َأ ْن ُ ْ ِ َ َא َر َא َ َ ا ْ َ ْ ِم ا א‬

də gəlib burada bu padşaha sığınmışıq”. Ondan sonra Cəfər dedi: “Ey padşah, Allah-
Təala bizə bir peyğəmbər göndərib, bizi namaza, oruca, qohumlara yaxşılıq etməyə,
iffət və ismətə, ədalət və ehsana çağırır. Zina və homoseksuallığı, qətli, oğurluğu, zülmü
qadağan edir”. Nəcaşi dedi: “Allah-Təala İsanı da bu hökmlərlə göndəribdir”. Ondan
sonra Cəfərə dedi: “Sahibinə gələn hökmlərdən və sözlərdən yadında bir şey varmı ki,
deyəsən?” Cəfər Məryəm surəsini oxumağa başladı, hansı ki İsa və Məryəmin əhvalatı
orada qeyd olunubdur. Elə ki Cəfər Məryəm surəsini oxudu, məclisdə olan bütün
alimlər, abidlər və padşah ağladı. Padşah dedi: “Budur haqq olan sözlər”. Əmr ibn As
yenidən dedi: “Ey padşah, bunları bizə ver, aparaq Məkkəyə”. Padşah Əmrin üzünə bir
sillə vurub hökm etdi ki, onların töhfələrini qaytarıb özlərini də şəhərdən çıxartsınlar.
Ondan sonra Cəfərə dedi: “Siz mənim vilayətimdə amandasınız”. Cəfər Xeybər fəthinə
qədər orada qaldı. Sonra Hz. Peyğəmbərin hüzuruna qayıtdı. Bu səbəbdən Allah-Təala
bu ayədə xristianları vəsf edir. Bəli, insaflı şəxslər həmişə haqqa tabe olarlar.)

əlbəttə, məhəbbət və dostluqda müsəlmanlara yaxın olaraq əhli-kitabdan
xlarriısntimanülsaərlımgaönrlaərrasəmnə. h(‫ن‬əَ ‫و‬bbُ ِ ə‫ ْכ‬tَ ْbَ əsَ ləْ mُ َ‫أ‬ə‫َو‬si‫א‬nً ‫א‬iَ nْ ‫ َو ُ)ر‬səَ bəِ bِّ iِ oْ dُ uْ ِ r‫ن‬kَ ِ i,‫ َכ‬oِ n‫) َذ‬la-rd(xarnisytiaaxn--
şı alimlər və abidlər vardır. (Onları pis yoldan saxlayıb, elmin qədir-
qiymətini, Qurani-Şərifin yaxşılığını dərk edib, o səbəbdən müsəlmanlara
məhəbbət bəsləyib, onları dost tutarlar və həqiqətən), özləri də təvazökar,
təkəbbür etməyən şəxslərdirlər. (Bu ayənin ehtiva etdiyi böyük siyasi mə-
naya diqqət edilsin).

qtِّəəَsliْb‫ا‬r8liiَn3dِd)ir‫ا‬ə(l‫ل‬nُِəَ rَoُ nk‫א‬li‫ا‬a,ِ )rsَı‫ِإ‬ə-n‫ل‬nَ Qgəِ ْ ُ‫أ‬öun‫א‬zrَ alaə‫ا‬znriُ iılnnِ oiَ nlh‫ا‬a‫ َذ‬a‫ِإ‬ny‫و‬qَ a)qaş-lyao(əelldmyəorMailusəeıbnhş,iıədngməönvmzədləəədkr,)iən,(lbِmduْəənlx‫ا‬əryrَ iaisِntşiiantُ önkşlِ aiَ ürrliْ dneُ َüllُiəْyyَ‫أ‬iüinn‫ى‬nciünَəَ
yngeöarrəəimrysaaənzn”..g(ə(‫א‬Htَiَ‫آ‬rədb‫ َא‬əi‫ر‬kَşi.‫ن‬sَ t(aُ َ nُ َِp)ِ a‫א‬-dş‫ا‬baehَ lَıəN‫ َא‬dْ əُ ‫כ‬eْ c‫א‬yaَ )əşri-liəmbr:iazn“i EgHəytaiqrbiqibzaiHmşza.rhPəiebdyblğiikəmmeizdb,əərnbəluətröQlhəufərblaəirr-
göndərdi. Hz. Peyğəmbər onun ölüm xəbərini eşidəndə Allahdan bağışlanma-
sını istədi).

84) b( iِّ zَ əْ ‫ ا‬nَ əِ ‫א‬mَ ‫א َء‬aَ n‫א‬eَ ‫َو‬oِlu‫ِא‬bُ ِ ُْ bَ i‫א‬rَ َ o‫َ א‬l‫و‬aَ )n-A(ylleanhə-TxəriasltaiaynalavrədAedllialəhr-:)Tnəaəloalnuıbn
bizə və ki,
abَ tilzِ aəِ ‫א‬bniar‫ا‬z‫م‬yِilْ eَ erْ ‫ا‬t)əd-diynaixehciləaeqotqmlaorəlskainin,irQuəmubrbdaiumnğaiuzimmAulalznahhg-aəTltdəiraamliamənyıaənnkb?giəz(tiَisrَ am‫َא‬le‫ر‬əَ hy‫ َא‬əَokِ la?ْ ُn‫ ْن‬cَ‫ أ‬aُ mَ ْ aَ ‫و‬-َ

340

Maidə surəsi

﴾٨٥﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َ َ َא َ ُ ُ ا ُ ِ َ א َא ُ ا َ א ٍت َ ْ ِ ي ِ ْ َ ْ ِ َ א ا ْ َ ْ َ א ُر َ א ِ ِ َ ِ َ א َو َذ ِ َכ َ َ ا ُء ا‬
‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ ُ َ ِّ ُ ا‬٨٦﴿ ِ ِ َ ْ ‫َوا ِ َ َכ َ ُ وا َو َכ ُ ا ِ َ َא ِ َא ُأو َ ِ َכ َأ ْ َ א ُب ا‬

﴾٨٧﴿ َ ِ َ ْ ُ ْ ‫َ ِّ َא ِت َא َأ َ ا ُ َ ُכ ْ َو َ َ ْ َ ُ وا ِإن ا َ َ ُ ِ ا‬

əgazَ ziöğmِaraِ bəcْ88m,ılnaُ65xْörd))‫ا‬r)ıcai(n(-sü‫אا‬ıtَoznِyُi‫אא‬laəَaَaَ lvnِ‫א‬xnəəَl‫ا‬şrlaِ aıiqُُrmrəəa‫ َاכ‬dmsi‫َُو‬zıbrrəُi‫ا‬luَ.‫و‬lə‫א‬tَ ُrَeəmََidk‫ َ)כ‬nüəz-iَnnikAblaِ əalfe‫ا‬rll‫و‬aَatti)ıdtnhnı-i-mdlvTəəaerəührn,akdl(liçaia-ِ :akfaiyِ(ixt‫א‬tlَ laَıaaْ brb‫ ِا‬sd‫ب‬uَaُvax‫א‬əcِnَaِə‫א‬ennَotْ inَ‫أ‬c‫ر‬qُ şə‫אכ‬əaəََtnْdxlَِ َən‫و‬slْ r‫ا‬aُlə‫)أ‬də‫א‬tَdri-ِbreْ .kaodَ iğniْklklaِalaər‫ي‬rfrıi.icِr(ْəs‫ُء‬oَhö‫ ا‬l‫ت‬zَəuٍَlnə‫א‬bn‫כ‬rََ iəb)nِ m‫ َذ‬i-ə‫و‬-َ

rْ a‫ ُכ‬mَ ) 8-e7tAm) l(lə‫ا‬ayhُ iَn-َ‫آ‬T, َ (əbaِ ilr‫ا‬ag‫א‬nَ üıَ‫أ‬nn‫َא‬Hs)izz-.əePhyeayilğmaəlamentbdəgirəytviiərlzəəzneidzşiəbvxəxsaltələqrm,ı A(iُzl‫ا‬lşaehyَ-lTَ‫أ‬əə‫א‬rَai l‫ت‬öaِ nz‫َא‬üıِّ nَ nqü‫ ا‬izyُ əِّaَ mhُ aə-tَ
günündəki əzabı ilə qorxutdu. Səhabələr xeyli qorxdu. Onlardan 10 nəfər Os-
man ibn Mazuun evində toplanıb, söz verdilər ki, ət və yağ yeməyib, ətirdən
istifadə etməyib, qadına yaxınlaşmasınlar, dünyanın bütün ləzzətli şeylərini
tərk edib tənasül alətlərini kəssinlər, köhnə libas geyinib, gündüzlər oruc tu-
tub, gecələr ibadət etsinlər. Bəlkə, o zaman Allah-Təalanın əzabından xilas
olarlar. Bu əməllərə söz verən 10 nəfər şəxs bunlardır: 1-Osman ibn Mazuun
2-Əli ibn Əbu Talib 3-Abdullah ibn Məsud 4-Əbu Bəkir 5-Abdullah ibn Ömər
6-Əbu Zərr 7-Salim (Əbu Huzeyfənin qulamı) 8-Miqdad ibn Əsvəd 9-Səlman
Farisi 10-Maqil ibn Muqarrin. Hz. Peyğəmbər bundan xəbərdar olub, onları
çağırıb buyurdu: “Mən tərki-dünyaya əmr* olunmamışam, mən oruc tuturam,
iftar da edirəm, ət və yağ yeyirəm və qadınlarla da birlikdə oluram. İslamda
rahiblik və tərki-dünyalıq yoxdur, siz də gərək mənə tabe olasınız” (Buxari, Ni-
şkَ eahyِ َl1ْə;ُ rMْ ‫ا‬inüsltüِəmُ rə,َ Nfَiink‫)ا‬əa-hk5Ae; lçNlmaəshəa-iy,TiNnəia.kalHahnə4qı).niOqhəavtləaanxl,teAbtudlligayəhil-şəTenyəalaəylrəadnhəanazlihalləoddladdnui)ak.şe(ı‫ن‬çb‫ِإ‬i,b‫وا‬hُhaَ arْ َaramَ ‫و‬-َ
ma yönələnləri sevməz. Nə halal şeyi özünüzə haram edin, nə də harama
qoşulun. (İslamda rahib olub tərki-dünya olmaq haramdır).

(*Qeyd: İslam ümməti Hz. Peyğəmbərin hikmətli əməlinə baxsınlar ki, necə dün-
ya və axirət üçün birlikdə çalışmağı əmr edir. Tərki-dünya edib xalqa ağır yük olmağa
razı olmur. Tərki-dünya edib heç bir işlə məşğul olmamaq tənbəllərin əməlidir. Hz.
Peyğəmbər razı olmur ki, onun ümməti dünyada dilənçilik edib, kiməsə əl açsın, biz
islam ümməti özümüzü millətlər arasında rüsvay etmişik. Xüsusən, o şəxslər ki Hz.
Peyğəmbərə isnad edib özlərini onun övladı hesab edirlər. Amma dilənçiliyi özlərinə
şüar edib, xalqa onlara qənimətdən olan xümsü verməyi təklif edib islam dininə bö-
yük ar gətirirlər. Bəs şəriət sahibi buna razı olarmı? Belə şəxsləri özünə övlad, ya da
ümmət hesab edərmi? Ar olsun müsəlmanlara!)

341

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ْ ‫﴾ َ ُ َ ا ِ ُ ُכ ُ ا ُ ِא‬٨٨﴿ ‫َو ُכ ُ ا ِ א َر َز َ ُכ ُ ا ُ َ َ ً َ ِّ ًא َوا ُ ا ا َ ا ِ ي َأ ْ ُ ْ ِ ِ ُ ْ ِ ُ َن‬
ِ َ ‫ِ َأ ْ َ א ِ ُכ ْ َو َ ِכ ْ ُ َ ا ِ ُ ُכ ْ ِ َ א َ ْ ُ ُ ا ْ َ ْ َ א َن َ َכ א َر ُ ُ ِإ ْ َ א ُم َ َ َ ِة َ َ א ِכ َ ِ ْ َأ ْو‬
‫َא ُ ْ ِ ُ َن َأ ْ ِ ُכ ْ َأ ْو ِכ ْ َ ُ ُ ْ َأ ْو َ ْ ِ ُ َر َ َ ٍ َ َ ْ َ ْ َ ِ ْ َ ِ َא ُم َ َ َ ِ َأ א ٍم َذ ِ َכ َכ א َر ُة‬
‫﴾ َא‬٨٩﴿ ‫َأ ْ َ א ِ ُכ ْ ِإ َذا َ َ ْ ُ ْ َوا ْ َ ُ ا َأ ْ َ א َ ُכ ْ َכ َ ِ َכ ُ َ ِّ ُ ا ُ َ ُכ ْ َآ َא ِ ِ َ َ ُכ ْ َ ْ ُכ ُ و َن‬

‫َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا ِإ َ א ا ْ َ ْ ُ َوا ْ َ ْ ِ ُ َوا ْ َ ْ َ א ُب َوا ْ َ ْز َ ُم‬

‫ن‬yhَ eaُmlِaْ ə8lُ y8vِ i)əِn(p.ْ ‫(ً ُא‬aَِّْ‫أ‬Sَ)kı-roًaildَmaaَ nkaُııny‫ا‬aeeُyy‫ُכ‬tədiَ b‫َز‬ai‫ر‬yَ nhi‫א‬dneçِiizç‫ا‬vmAُa‫ ُכ‬əxl‫َو‬lkt)aöh-bz-aATürəlnəlsaaüinhlzad-üdTəasənınaxalızqaninoltırıoynxlauusbsbizad,əluhmrva.earŞryaədımxniys. io(ə‫ي‬rlgauəِ nzr‫ا‬iqşَləeə‫ا‬rys‫ا‬ddləُ əər‫ا‬nn‫و‬iَ
and içsə, ondan sonra andını pozsa, gərək kəffarə versin. Necə ki ayədə qeyd
olunur, amma gərək Allah-Təalaya and içilsin, Allah-Təaladan başqa heç bir
şəxsə və heç bir şeyə and içmək olmaz. Əgər bir şəxs and içsə də batildir və
hər bir şəxs and içəndə - vallah, billah, ya da tallah, desə, şəriətdə mötəbər
olan anddır, əgər pozsa, gərək, kəffarə versin).

n‫ن‬paَ ‫א‬nıozَ zdْ,َ sْ8Aai‫ا‬ç9nlُs)lıُəazْn(h, iَْo-z‫)ُכ‬Tn,ِ ‫א‬-əuAَ aْnaَ‫أ‬lllamakhəِmsf-ifzTِ aaْəərqa‫א‬əəِəlzsasُiad‫ا‬bbsəiuُnze‫ ُכ‬i3dُAsəِşolr‫ا‬elr.َayُ ğ(hduَ -əَ -)T‫כ‬nِs‫א‬əu-bَaaَiəllrag‫ ِة‬ieyَəddaَriiَrban:‫ُم‬niy‫א‬əyَdazyْ aə‫ِإ‬1ibçt0ُ iiُ nb‫ر‬eَn‫א‬itəzms‫ َכ‬foَəoə)nrlzrm-.ya(oaə‫א‬oxgdَ sِəaaurnْnl‫ ُכ‬abdُbeıbِol‫ا‬ipəşَrُoaydzْ nesə‫ ِכ‬rdafَ əə‫و‬-ıَ
ygeəmrəəkkövzearimlənəkiz.ə(vْ ‫ُכ‬erِ dْ َ‫أ‬iy‫ َن‬inُizِ ْ yُ e‫א‬mَ əِ yَ i‫و‬nْ َ‫أ‬ oْ rِ )ta-hoalylıosxı skuimllairoalsvuenr,d(inyəinəinz
yemək
yaxşısı
oeBö-(bsِ ْ ‫ِن‬oَd‫ُכ‬lzu‫א‬uosَ‫و‬nlَəَ‫آ‬u‫א‬əُqsrşَq‫ُכ‬rnْiaْəeَ‫כأ‬inُe,)ْxnyyَiَ nos-dəzdُ ,ْnənm‫ُכ‬k‫ا‬ogu)odəiləüَ,lu-əruَzpns)Anəanhioa-kazlmaazsldn,əandmiaəbl3hub3nnı3-lğsgəTişıköutbüşnetətienanyədrayas,uiüalnodnsazvnriaədezhusnszrəəieiacamszççvbnkmddtəaiuibəihrkakcnntiiinir.sikbozuik(önmld,ٍsnəstَiaiiَruf.əzr‫َر‬fnütnt(iaaknُd)ْrüpöi.ُıِə,zْzmaْ(mَdArَnَْ şəəa‫و‬ülُ dəْ l‫ا‬dَُ‫ذأ‬hَhark)lَ ‫إ‬ıِaiöha,i-ْəfrْ‫כ‬kِf-ktay‫ُכ‬ıiTmn‫و‬zəyaِْe‫أَא‬əəfə)hَlfdaktəْ aeَk-‫أ‬larədare‫ُة‬ayf‫ر‬bəَdnvimf‫א‬baieaəıvr‫כ‬nَrırrdpen.iqə‫כ‬nraobıَs(uszediِ b1ْi‫ذ‬lَmmnia)ِ0ebrm.َl.aə-uən(tƏyْd‫م‬aləaٍَıbə‫א‬gufnnzrَə‫أ‬əْər.daiyrِrَ:n(dَaَ iy)əُoç(nَeّoَِ‫ا‬nə-َştُx‫م‬nümُleُ ‫אכ‬askddkَََ urəiiِِْəüımklrَ ‫َا‬nnar‫)َכو‬:َ.

hikmətlərinə agah olsanız, o vaxt daha çox şükür edərsiniz. (Bu növbəti

ayə şərab, qumar, bütpərəstlik və falçılığın haram olması barəsində nazil olub-

dur).

ş‫ ُم‬eَy‫ ْز‬,َ ْ9b‫َوا‬0u))-k(hi‫ا‬məُ َqiَ‫آ‬işqَ eəyِ tlə‫ا‬ənr‫*َ א‬əَ‫أ‬,ə‫א‬şrَ ə)ər-babe–y(“yixməənmainrin”gsədatneiryıəisrnə)rşvxəəoxşsqleuədrmi,ba(‫ب‬arُ ğ‫(א‬lhَıənْ َ rıْ ‫ا‬b‫و‬nَ öaُ vşِdüْ a)َ ْ n‫ا‬v‫ َو‬əaُ lbْaiَ nrْ ‫ا‬hş‫א‬eəَ yr‫ِإ‬

342

Maidə surəsi
ُ ‫﴾ ِإ َ א ُ ِ ُ ا ْ َ א ُن َأ ْن ُ ِ َ َ ْ َ ُכ‬٩٠﴿ ‫ِر ْ ٌ ِ ْ َ َ ِ ا ْ َ א ِن َא ْ َ ِ ُ ُه َ َ ُכ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬

ِ ِ ْ َ ْ ‫ا ْ َ َ ا َو َة َوا ْ َ ْ َ א َء ِ ا ْ َ ْ ِ َوا‬

qoyub ona sitayiş etmək (Necə ki Məkkədə bütləri və daşları ibadətdən ötrü
qoymuşdular) və fal açmaq (hər növü), bunların hamısı haramdır.

(*Qeyd: Bu axırıncı ayədir ki, şərab və qumarın haram olması haqda nazil
olub, açıq-aşkar haram olması qeyd edilibdir. Belə ki heç bir şəxsdən ötrü onların
haram olması haqqında bəhanəsi qalmasın. Bəzi təəssübkeş müsəlmanlar islam di-
ninin haqlılığı haqda əsərlər yazıb nəşr edirlər. Ya da məclislərdə islami qeyrətdən
və şərəfdən bəhs edib, amma xalqı Avropa elmlərinin təhsilinə təşviq edirlər. Özlərini
elmdə mövqe və fəzilət sahibi saydıqlarından islamı sevən, hətta islamın himayədarı
kimi göstərirlər. Bəs bu ayəni eşitməyiblər ki, şərab məclislərində işirak edib içki
içərkən bu ayəni yadlarına salıb qədəhi yerə qoysunlar? Ya da qumar məclislərində
iştirak edib qumarbazlarla birlikdə qumar oynayanda bu ayəni yada salıb qumarı
tərk etsinlər? Heyhat! Necə ola bilər ki, bir şəxs islamda haram olan şeylərə qoşu-
lub, sonra islamın rəvac tapmasını istəsin? Belə şəxslər hidayət yolundan son dərəcə
uzaq düşüblər. Hərçənd özlərini islamın himayədarı sayırlar. Avropanın hikmət və elm
sahibləri həmişə arzu edirlər ki, bəlkə, əyyaşlıq və qumarbazlığı tərk etsinlər. Amma
müsəlmanlar öz dinlərində bu kimi şeylər haram ola-ola ona düçar olurlar. Əgər
dinin qanununa, haram və halalına əməl olunmasa, din və millətin inkişafı haqda
sadəcə əsərlər yazmağın nə faydası var? ..... İslamın inkişaf edə bilməsinin ilk şərti
xeyri əmr etmək, şəri qadağan etməkdir. Bir şəxs ki, adını müsəlman qoyub, Quranda
qeyd olunan açıq-aşkar haramları edəndən sonra yenə iddia etsə ki, mən dinpərəstəm,
ya da islamın himayədarıyam (Necə ki deyirlər), axmaqlıq və səfehlikdir, hətta islama
istehza etməkdir. İslamın ilk dövründə ona rəvac verən şeylər o şəxslər olublar ki,
səcdənin çoxluğundan alınları qabar olmuşdu. Şərab içib, sərxoş olub, ağlın başdan
getməsi ilə islama himayədarlıq edilməz.

Ey islamın ölüm xəbərini verən bədxah carçı, şəriət öldü, kafir ortaya çıxdı.

Hz. Əli ibn Əbu Talib (ə.s), öz divanında zəmanəmizə müvafiq nə gözəl buyurub-
dur: “İslamı qurana müjdə olsun, sən onun sütununu və dirəklərini yıxdın,

İslam getdi, sadəcə xarabalığı qaldı, insanların artıq çox azı ona ehtiyac hiss

edir”.

tşəerykləi(nr‫ ِن‬dd‫ َא‬iərْ .s(i‫نا‬zَ ِdَ ُəَ nِ ْ ُْ öِ ْt‫ُכ‬rٌüَ ْ َ ‫ر‬aِ ‫)ُه‬x-iُ ِrَ bəْ t‫א‬uَ )əqz-eaybbduınoşdleuaynnləanrndilcaəanrt şeytan əməlindən xəbis olan
çəkinib tərk edin. Bunların
vardır. (Şərab barəsində na-

zil olan 4 ayənin axırıncısı bu ayədir. Şərab barəsində nazil olan 4 ayənin

xüsusiyyəti Bəqərə surəsinin 216-cı ayəsindən əvvəl qeyd olundu. Növbəti

ayədə yenə şərab və qumarı tərk etməyi təkidlə buyurur).

qeyd91o)lu(nِ aِ nْ َ ْ ‫ا‬ş‫َو‬eyِ lْ əَ rْ ‫ا‬şeyِ t‫َء‬a‫א‬nَ ْ əَ mْ ‫ َوا‬ə‫ َة‬l‫و‬iَ d‫ َ ا‬iَ rْ ,‫ا‬ (ُ h‫ ُכ‬əَ rْ َ bَ iِ r ُ ‫أَ ْن‬ ə‫ ُن‬m‫ َא‬əْ l ş‫ ا‬eُ ytِ ُan‫َ א‬a‫) ِإ‬is-naçdüendkiiləbr)u,
pis

343

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو َأ ِ ُ ا ا َ َو َأ ِ ُ ا ا ُ َل‬٩١﴿ ‫َو َ ُ ُכ ْ َ ْ ِذ ْכ ِ ا ِ َو َ ِ ا َ ِة َ َ ْ َأ ْ ُ ْ ُ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َ ْ َ َ َ ا ِ َ َآ َ ُ ا‬٩٢﴿ ُ ِ ُ ْ ‫َوا ْ َ ُروا َ ِ ْن َ َ ْ ُ ْ َא ْ َ ُ ا َأ َ א َ َ َر ُ ِ َא ا ْ َ َ ُغ ا‬

ُ ‫َو َ ِ ُ ا ا א ِ َ א ِت ُ َא ٌح ِ َ א َ ِ ُ ا ِإ َذا َא ا َ ْ ا َو َآ َ ُ ا َو َ ِ ُ ا ا א ِ َ א ِت ُ ا َ ْ ا َو َآ َ ُ ا‬
﴾٩٣﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫ا َ ْ ا َو َأ ْ َ ُ ا َوا ُ ُ ِ ا‬

şeytanın istəyi odur ki, şərab və qumar vasitəsilə sizin aranıza ədavət və

düşmənçilik salsın. (Nadir hallarda şərab və qumarbazların arasında mübahisə
və dava olmaz). (‫ا َ ِة‬ mِ َ ə‫ َو‬şِğ‫ا‬ulِ ‫ ْכ‬e‫ ِذ‬dْibَ , ْ A‫ ُכ‬llaُ َh‫ َو‬-)T-əyaelannəışzeiyktranetınməisktdəyəino, dnuarmkaiz,
sizi şərab və qumarla

qılmaqdan ayırsın. (hansı əyyaş və qumarbaz Allah-Təalanı zikr edib na-

d‫ن‬mَ ua)ُ َ,zْ ُbqəıْ slُ aْ َ‫أ‬y)re?-nŞ(əşəəorrnaalbbarvvıəətəqqrukummetaamrrəhAzalsqliadnhaiz-bT?uə(Baqliəardnşəıernypizniiskkxriiünpsəiussbliiöyyyiyüəvtkələqmrəkabina,heqəəedtyiidrm)o.əl(luuْnmَ -َ

oldu, insan gərək onu tərk etsin. Şərab və qumardan pis və qəbih şey olmaz.

Bəs niyə onları tərk etmirsiniz?)

(Hz.9M2)ə(h‫وا‬ə‫ُر‬mَ mْ ‫وا‬əَ ‫ل‬dَ ə)ُ it‫ا‬a‫ ا‬əُ t ِ eَ‫أ‬d‫ َو‬iَ n‫ا‬.‫ ا‬Aُ lِ lَ‫أ‬a‫ َو‬h) --TAəlalalahn-Tınəaəlzaaybaınvədoannuqnoprexyuğbə,m(hbaərrainmə
(üoُ Əlzaِ gُ ndْə‫ا‬ör‫ُغ‬şnbeَdyiَrْlə‫ا‬əzr‫א‬rəَ iِ əbrə,ُ r(‫ر‬xَ Aoüllsslَ uaaَ h,s‫א‬sə-َ Tinَ‫أ‬z)ə,ina–şləöaorznavüınbanxüəvtzməəbriqylievuntəmişkqəaiac,rdəapkaeğdqyaiuğrl.rəaHşmraıənbnqaəmiqrəaəəmythəəınnelç,)e.bbtim(izrْ iəُ mْzsəəَ َpnre‫ن‬əiْ zyrِ )َ ğ),yəo-(m‫ا‬xəbdُ gəَuəْrr‫א‬ər.َ

lazım olan şey hər bir hökmü sizə açıq-aşkar yetirməkdir).

93) (‫ا‬ şُ əِ َ xs‫א‬lَ əِrə‫א ٌح‬hَ ُal‫ت‬aِ l‫א‬ şَ eِ ‫א‬ylə‫ا‬r‫ا‬dُəِnَ ‫و‬hَ ə‫ ا‬rُ َ bَ‫ آ‬iَr ِ‫َ ا‬ lَəzzَ əْ َ t)li-yiemmaənkgləərtiiryiebm, səakldehə
əməl edən ِ‫ُ اا א‬ ِ tَə‫و‬rَ k‫ُ ا‬ növ
heç bir günah yoxdur. (‫א ِت‬ yeməyi eَ َ‫آ‬d‫ َو‬ib‫ ْ ا‬,َ i‫ا‬m‫ َ א‬a‫َذا‬n‫) ِإ‬la-rınnədzaasmaabnit
Təaladan qorxub, haram َ ki Allah-
olub sa-
şmlbeəihxöt shoəlkəlmurəbiməl–xevahtəlsaqənsalasəbıre,ikht(is‫ا‬oaülُnmsَ َ‫آ‬a‫و‬eَmlta‫ا‬sərْ ə,َtli‫ا‬ə(n‫ا‬r,ُöُ )(َvَ-ْlaَ‫َ ِوأ‬odِ n‫ا‬lْ aْ dَُraْ‫ا‬ı‫ا‬nyُ o)sِlo-uُ nnُordn‫ا‬a‫َو‬ad)yam-ennaAəslllolaçanrəhrıkn-aiTıntəsiəbaəqrl,vafiameeldaharəsnıranllnaədrrae,ındosdənana--

ları sevər. (Qeyd olunan bu xüsusiyyətlərə sahib olan şəxs dünyada nə qədər

ləzzətli yeməklərdən yesə də, ondan ötrü heç bir günah olmaz. Allah-Təala

müxtəlif nemətlərini bəndələrindən ötrü yaradıbdır. Amma elə ki bir şəxs

harama yönəldi, Allah-Təaladan uzaqlaşdı, o yediyi yemək ondan ötrü gü-

nah və əzab olar. Sıradakı ayə Hüdeybiyyə ilində nazil olubdur. Hüdeybiyyə

Məkkənin yaxınlığında bir yerin adıdır. O il Hz. Peyğəmbər ümrədən ötrü

Məkkəyə getdi. Hüdeybiyyəyə çatanda Məkkə əhli onun Məkkəyə daxil olma-

sına mane oldu. Hz. Peyğəmbər orada ehramdan çıxıb Mədinəyə qayıtdı. Bu

344

Maidə surəsi
ُ ُ ‫َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ ْ ُ َ ُכ ُ ا ُ ِ َ ْ ٍء ِ َ ا ْ ِ َ َא ُ ُ َأ ْ ِ ُכ ْ َو ِر َא ُ ُכ ْ ِ َ ْ َ َ ا ُ َ ْ َ َ א‬
ْ ُ ْ ‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ ْ ُ ُ ا ا ْ َ َو َأ‬٩٤﴿ ٌ ِ ‫ِא ْ َ ْ ِ َ َ ِ ا ْ َ َ ى َ ْ َ َذ ِ َכ َ َ ُ َ َ ا ٌب َأ‬
َ ِ ‫ُ ُ ٌم َو َ ْ َ َ َ ُ ِ ْ ُכ ْ ُ َ َ ِّ ً ا َ َ َ ا ٌء ِ ْ ُ َא َ َ َ ِ َ ا َ ِ َ ْ ُכ ُ ِ ِ َذ َوا َ ْ ٍل ِ ْ ُכ ْ َ ْ ًא َא‬

َ َ َ ‫ا ْ َכ ْ َ ِ َأ ْو َכ א َر ٌة َ َ א ُم َ َ א ِכ َ َأ ْو َ ْ ُل َذ ِ َכ ِ َא ًא ِ َ ُ و َق َو َא َل َأ ْ ِ ِه َ َא ا ُ َ א‬

əhvalat Məkkə fəthindən qabaq olub. Hz. Peyğəmbər səhabələrlə birlikdə Hü-
deybiyyəyə çatanda orada çox vəhşi heyvanlar zahir oldu. Səhabələr istədilər
ki, onları ovlasınlar, sıradakı ayə və ondan sonra gələn ayələr ehram halətində
ov etməyin haram olması barəsində nazil oldu. Bu hökm bütün müsəlmanlara
şamildir. Gərək, hər bir zaman buna əməl edilsin).

hْ ‫ُכ‬eyُ v‫א‬9َ a‫ِر‬4n‫) َو‬laْ(‫اُכ‬rıُ ِ َ iَْ‫أَآ‬l)əَ -sِ Aiz‫ ا‬li‫א‬lَaimَ‫أ‬h‫א‬-tَ )Ta-həaaelnyaieəmdlliaərnrkingi,əizgtiiönrrə,snyüaşnədxoasnlnləairzr,əı(lُoəُ v‫א‬rَ َlianِ yiْ zırins‫ ا‬ıَçnaِızt‫ ٍء‬a,ْ ybَ oِixlُ əs‫ا‬caəُ ‫ُכ‬yyioَ xoُ ْ?vَ َ
-HAallblauhk-iTeəharlaamsidziaseıhnrıaz,mehhraalımnıdzadoavilmamtaahqanhaerdairmkdiı,rA. (llِahْ َ -ْ ‫א‬Tِ ُəُ a‫َ א‬laَ nْ ıَnُ a‫ ا‬xَ iَ rْ əَ ِ t)
əzabını görmədən qorxub haram heyvanları ovlamayan şəxslə Allah-
hTٌ aəِ َ‫أ‬laı‫ب‬lnٌ ad‫ا‬nَ aَınoُ َvqَ ə‫כ‬eَ ztِsə‫ َذ‬əb,َ ionْ َ nd‫ى‬dənَaَ nْ q‫)ا‬öo-trrxkümimaaxyAirıbləltadohə-hTşeiəydavdlaaəntnllıianərzıqaoobyvdlvauayrğadunırıh.əadydıridaşeıtbsienh. r(aِ mَ َ

Mkimək9qk5əə)sydə(‫ا‬əgnُ eَ َ‫آ‬odviَ beِ de‫ا‬hib‫א‬rَ aöَ‫أ‬ml‫א‬dَ )dü-arseoəyl,a(inyməhnaainledhgarəatomivruəhnaöllşıdnəüxdrsalməorvə,uy(ni‫ٌم‬nُh.ُ a(r‫ا‬aًْ ُmِّ ْ َ‫ ََو َأ‬oُ َldْْ ‫ ُכ‬uْ ğِ‫ ا‬u‫َ ُا‬nَُ َuُ ْ َْbَi‫و‬lََ )d)i---
cyəi zhaasldı ao)d, u( ِrَ k‫ا‬i,َ ِ (dَ əَ َ v‫א‬əَ dُ əْ nِ ‫ٌء‬,‫َ ا‬öَ kَ )ü-zdeəhnr,amqohyaulnınddaan,okveeçdiidbənh,eyyvaandıaöblduünrləanriınn

balalarından, hansı ki ovlanan heyvanın mislidir), gərək, onun əvəzindəِِ
oklədffuağruənvaeirçsiinni.zd( əْ ‫ُכ‬nْ ‫ٍل‬ nَ ə‫ا‬f‫َو‬ə‫ َذ‬r aِ dُ i‫ ُכ‬l ْ şَə)x-s
iki ْ o heyvanlardan ovun mislinin nə
hökm edər ki, öldürülən heyvanın

mislinin dəvə, öküz, yoxsa başqa heyvan olduğu məlum olsun, (onun misli

məlum olandan sonra o kəffarənin hara sərf olunması gərəkdiyi də sıradakı
Gayəərdəəkgöosntuərihliərr:)ə(mِ َ dْ ‫ َכ‬əْ,‫ا‬ َyِ a‫َא‬ ‫א‬dً ْ aَ ) - kəffarə
Kəbənin olan heyvan Kəbədən ötrü töhfədir.
ətrafında (Məkkə şəhərində) kəsib,
h( َey‫ ِכ‬v‫َ א‬aَn‫ُم‬ı‫א‬nَ َ q‫ٌة‬i‫ر‬yَ ‫א‬m‫ َכ‬ə‫ْو‬tَ‫أ‬i) - ya da o ovun kəffarəsi
yoxsullara paylamaq lazımdır. qədər yoxsullara yemək
odur ki, onun əvəzində kəsilən
voerruscint.u(t‫א‬sًu‫ َא‬nِ , ‫َذ ِ َכ‬ ‫ل‬iُ kْ َi ‫)”أَ ْ*و‬m-üyda”d(a1,o6y3e0mkəgy)inymemüəqyaibnilminüdqəakbəiflifnadrəədbənir
hər ötrü
gün

oruc tutmaq lazımdır, ov edən şəxs bu 3 kəffarədən birini seçməkdə azad- َ َِ
ödzır.etHdaiynisəınmıəsleinçszəə, rcəariizndiird)a.d(‫ه‬sِ ıِ nْ َ‫أ‬.‫َ ََو َא َ(ل‬ ‫ُو َق‬ -
َ‫א‬ ) ‫ا‬ bu kəffarəni gərək versin ki,
ُ ‫ ) َ َא‬- bu hökmdən qabaq ov-

345

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫﴾ ُأ ِ َ ُכ ْ َ ْ ُ ا ْ َ ْ ِ َو َ َ א ُ ُ َ َא ً א َ ُכ‬٩٥﴿ ‫َو َ ْ َ א َد َ َ ْ َ ِ ُ ا ُ ِ ْ ُ َوا ُ َ ِ ٌ ُذو ا ْ ِ َא ٍم‬
ُ ‫﴾ َ َ َ ا‬٩٦﴿ ‫َو ِ א َر ِة َو ُ ِّ َم َ َ ْ ُכ ْ َ ْ ُ ا ْ َ ِّ َא ُد ْ ُ ْ ُ ُ ًא َوا ُ ا ا َ ا ِ ي ِإ َ ْ ِ ُ ْ َ ُ و َن‬

‫ا ْ َכ ْ َ َ ا ْ َ ْ َ ا ْ َ َ ا َم ِ َא ًא ِ א ِس‬

ladıqlarınızın günahlarını Allah-Təala sizə ebharğaımşladdaı.ik(əُ ْnِ ُhe‫ ا‬yُ vِ َaْ َ nَ ‫َد‬o‫א‬vَ laْ sَ ‫و‬aَ ),
A-qakllliaimbhd-bTiruəvahəlöaiknomtniqdləaarmndəiannltmisqoaanğmraaaqylaeadnr.iird(d‫م‬əٍ ‫א‬inَrِ .ْ d‫و ا‬ö‫ ُذ‬nٌübِ َ ُ ‫ ) َوا‬- Allah-Təala məxluqata

(*Qeyd: Müd bu dövrdə iki kirvəngədir).

Mək9k6ə)ni(n‫א َر ِة‬ətraِ ‫ َو‬fınْ ‫ُכ‬dَ a‫א‬sً i‫א‬zَ َ ə ُ vُ ə‫َא‬ َy‫و‬aَ uِ zْ aَ ْ q‫ ا‬dُ aْ َn gْ ə‫ ُכ‬lَ ən ِ ُ‫ )أ‬- ehram halətində ikən
müsafirlərə dəniz ovu halal

edildi. (dəniz ovunun halal olmasının hikməti odur ki, birdən başqa qida
en-tadıapzilmıdalmxim,iareasəhatnrd,aəəomqyvdəaadanxənıtrnçddkıəxaindetiıhzoqprdoalavamnundasiloacəansığdrnıaoınzlhıa,zançlAsöaıllnldldaləaıhrr.o-)T(l.‫ن‬aَ ə(‫و‬n‫א‬aًُ loَُaُ vْdُ aْhُِneَْْ ‫ِإُد‬yq‫אي‬voَ aِ rِّn‫ا‬xَ ْlَ‫ا‬ua‫ا‬bُr‫ ْا‬ıَhُ sa‫ا‬i‫ْو‬zَr‫)ُכ‬əaْ-َmhَ ha‫َم‬aorِّ mlaُ am‫و‬ıَn-)

şeyləri halal etməyin.

evi 97) (‫א ِ א ِس‬ ً ‫א‬iَ nِ s‫ َم‬a‫َ ا‬nَ laْ ‫ا‬rıَnْ َ ْ ‫ا‬düَ َ nْ ‫ َכ‬yْ a‫ا‬ ُ ‫َا‬ َ aَ x)ir-ətAilşlaləhr-iTnəinalaisleahhtıinradmanlı olan
- Kəbəni* və ötrü

müəyyənləşdirdi. Belə ki, hər bir tərəfdən insanlar orada toplanıb, dün-

ya və axirət işlərini orada islah etsinlər. (Amma Kəbə ziyarətinə gedən

müsəlmanlar dünya işlərini islah etmənin vacibliyindən tam bixəbərdirlər).

(*Qeyd: Allah-Təalanın həcci əmr etməsində hikmət odur ki, müsəlmanlar bir
vaxtda zülhiccə ayında Məkkədə toplansınlar. Orada qurbanlar kəsib,yoxsulları
yedirsinlər, çünki yemək veriləndə xalq da ora çox toplanar. Necə ki indi də o
ətrafda olan minlərlə ərəblər məhz heyvanatın ətindən ötrü orada toplanıb, o ətləri
günün istisində qurudub aparıb onunla qidalanırlar. Heyvan kəsməkdə çox fayda
var, məsələn, elə ki müsəlmanlar bir yerə toplandılar, din və dünya işləri ilə əlaqəli
məşvərət edib, nəticəsi nə olsa, ona əməl edərlər. Bu mətləbə indi yavaş-yavaş bəzi
maaarifpərvər müsəlmanlar agah olurlar. Bu ayənin məzmunu bu vaxta qədər qa-
ranlıq qalıbdır. Müsəlmanlar Qurani-Şərifdə belə bir ayənin olmasına heç diqqət
etməyiblər ki, həccə getməyin faydasını da dərk etsinlər. Bu zamana kimi hər il
minlərlə müsəlman həccə toplanır, lakin heç bir fayda əldə edə bilməyiblər. İslam
ümməti bəsirət gözlərini açıb Qurani-Şərifin ayələrinə fikir versinlər, hər bir ayənin
ehtivasında neçə siyasi məna var. Amma heç biri siyasət məsələsində həccə çata
bilməz.. Amma nə fayda ki, müsəlmanların həccə gedib-gəlməsi tamamilə şüursuz
və kor-koranə olubdur. Bu əzəmətli əmrdən heç bir fayda əldə etmirlər. Nə gözəl de-
yir Mövlana Cəlaləddin Rumi : Özünüzə gəlin də bəla çölünə kor-koranə getməyi.
Özünüzə gəlin də kor koranə Kərbalaya at sürməyin. Qurani-Şərifdə olan incəlikləri,
gərək, alimlər xalqa bildirsinlər. Bəs alimlər bu ayənin mənasına diqqət edib xalqa

346

Maidə surəsi
‫َوا ْ َ ا ْ َ َ ا َم َوا ْ َ ْ َي َوا ْ َ َ ِ َ َذ ِ َכ ِ َ ْ َ ُ ا َأن ا َ َ ْ َ ُ َא ِ ا َ א َوا ِت َو َא ِ ا ْ َ ْر ِض َو َأن‬

َ َ ‫﴾ َא‬٩٨﴿ ٌ ِ ‫﴾ ا ْ َ ُ ا َأن ا َ َ ِ ُ ا ْ ِ َא ِب َو َأن ا َ َ ُ ٌر َر‬٩٧﴿ ٌ ِ َ ‫ا َ ِ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
ْ َ ‫﴾ ُ ْ َ َ ْ َ ِ ي ا ْ َ ِ ُ َوا ِّ ُ َو‬٩٩﴿ ‫ا ُ ِل ِإ ا ْ َ َ ُغ َوا ُ َ ْ َ ُ َא ُ ْ ُ و َن َو َא َ ْכ ُ ُ َن‬

﴾١٠٠﴿ ‫َأ ْ َ َ َכ َכ ْ َ ُة ا ْ َ ِ ِ َא ُ ا ا َ َא ُأو ِ ا ْ َ ْ َא ِب َ َ ُכ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬

elan və bəyan ediblərmi? Əgər belə şəxs olsa da, ona küfr və zındıqlıq isnad edirlər.

Özlərini alim kimi göstərənlərə ayənin mənası ilə əlaqəli belə söz deyəndə, sanki qa-

rınlarına od doldurursan. Cəhalət odu onların sinələrində alovlanıb, həccin faydası

axirətdə huriləri qucaqlayıb onlarla gündə 100 min dəfə əlaqədə olmaqdan ibarətdir,

deyib sözü bitirirlər).
(h(əَ cِ cَ َ aْ ‫وا‬yَ ı‫ َي‬zْilَ hْ ‫وا‬iَ c‫م‬cَ ‫ا‬əَ )َ vْ ‫ا‬əَ a‫وا‬yَ )d-a
ay ْo Allah-Təala sizdən ötrü hörmətli (haram)
qurbanlıq, xüsusən, nişanlı qurbanlıqlar

təyin etdi, (nişanlı qurbanın əhvalatı əvvəldə Bəqərə surəsində qeyd olundu),

bunların hamısını Allah-Təala müəyyənləşdiribdir. Belə ki, xalq orada
öty‫ض‬oteِ rpr‫ْر‬üdlَ aْ ə‫ا‬mnoıəblِ as,‫א‬lnəَd‫و‬hَ şineə‫ِت‬ytv‫ا‬l‫و‬yəَ ə‫א‬erَ rədiüv‫ا‬t)ənə-yysiaiznbiiinşeləldiəsşirillnəimnirziəinsikiisnzil,adinhhənəseqəatbisgqiəanəbhtliəədnroı.,rd,(Au‫כ‬bَrliِll‫َذ‬aki)rhi,-k-Ti(b,əsuaِ izl‫א‬Kadَ əəُsnbَəْ məَönَtair‫ا‬lnüa‫ن‬rَ‫أ‬sndi‫ا‬əzadُcَəüvْ nəَrِ

hökmlər qərar versin və sizin xeyrinizə uyğun olsun. Amma heyif ki, siz

lbşaeuryadmətənatblaəebgoai lhdudərrısrku, nesuitzmzd.əə(ynٌ ibِöَ tAr‫ ٍء‬üllْ aَvhe-ِّ rT‫ ُכ‬dِəiَayl‫ا‬ia‫ن‬hnَ‫أ‬ö‫و‬ıَ n)k-mmhləəəsrqləivhqəəəttqiənanni,uqAnolyllaaurhb-tTnaməəfasalaamnhəinəarrezblumir-

üzrə müəyyənləşdirilibdir.

98) (‫َא ِب‬ ِ aْ ‫ا‬sُi oِ lَ aَ n‫ن ا‬şَ‫أ‬ə‫ا‬xsُ lَ əْ ‫ا‬r)ə- (bütün insanlara xitabdır), bilin ki, həqiqətən,
Allah-Təala şeiddidbətolinəuznabtəerdəfəinndəirq.a(yٌ ıdِ a‫ َر‬n‫ ٌر‬laُ rَ ı َ b‫ا‬a‫ن‬ğَ‫وأ‬ıَ ş)la-yvıbə

həqiqətən, Allah-Təala tövbə

rəhm edəndir.

bizim99)h(ö‫ ُغ‬kَmَ ْ ‫ا‬lər‫ ِإ‬i‫ِل‬miُ zi‫ا‬ siَ zَ ə‫א‬ َ ) - bizim bu peyğəmbərimizə (Hz. Məhəmmədə)
yetirməkdən başqa heç bir şey lazım deyil,

sizə lazımdır ki, Allah-Təalanın əmr və qadağalarına və məsləhətinə
əgmizləəltdediyəisninizizh.ə(r‫ َن‬biُ rُ ‫ ْכ‬əَ m‫و َ א‬əَ l‫ن‬dَ ‫و‬ənُ ْ ُ a‫א‬gَ aُ hَ dْ َ ırُ .‫وا‬Zَ )a-hiArlvlaəhb-Tatəianlianiazşikbailrire. tdiyiniz və

nəcis10v0ə)m( uُ rِّ da‫ َوا‬r ُ ِ َ ْ‫ا‬ ş‫ي‬eyِ َləْ َ َ ُْ ) - (ey Məhəmməd), xalqa de ki, heç vaxt
olan pak olan şey Allah-Təala yanında bərabər ol-

maz. (halal haramla, mömin fasiqlə, yaxşı pislə, alim cahillə bərabər ol-
maz), ( ِ ِ َ ْt‫ا‬ə‫ ُة‬əَ cْ ‫َכ‬cü‫َכ‬bَ lَənْ َ‫أ‬diْ َr‫ َو‬i)r,-aemyminasoannl,ahrəArçlləanhd-Txəəabliaslyəarninın, dcaahhilelçərbinir
olması səni çox
vdəeycial.h(i‫ب‬lِ lə‫ َא‬rْ َ dْ ‫ا‬ənِ ‫و‬uُ‫א أ‬zَ aَ q‫ا‬ ‫ا‬oُlu‫ َא‬n) .-(e‫ َن‬y şey

ağıl sahibləri, Allah-Təaladan qorxub xəbis
ُ ِ ُْ ْ ‫ ) َ َ ُכ‬- əlbəttə, cəhalətdən çəkinməklə

347

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ ْ َ ُ ا َ ْ َأ ْ َא َء ِإ ْن ُ ْ َ َ ُכ ْ َ ُ ْ ُכ ْ َو ِإ ْن َ ْ َ ُ ا َ ْ َ א ِ َ ُ َ ُل ا ْ ُ ْ َآ ُن ُ ْ َ َ ُכ‬
﴾١٠٢﴿ َ ِ ِ ‫﴾ َ ْ َ َ َ َ א َ ْ ٌم ِ ْ َ ْ ِ ُכ ْ ُ َأ ْ َ ُ ا ِ َ א َכא‬١٠١﴿ ٌ ِ َ ‫َ َא ا ُ َ ْ َ א َوا ُ َ ُ ٌر‬

nicat taparsınız. (Bu ayənin məzmununa bu zəmanədə fikir verib diqqət
etmək lazımdır, müsəlmanları cəhalət bürüyüb, özgə xalqların arasında elm
və mədəniyyət rəvac tapdıqca islam ümməti arasında günbəgün cəhalət rəvac
tapır. Səbəbi nədir? “Əz mast ke bər mast” / Özümüz özümüzə edirik. Başa
düş.)

bərd1ə0n1b) ə(z‫א َء‬iَ bşْ eَ‫أ‬əyyْ laَənr‫ا‬iُesَ toْsrَ əu,َ şo‫ا‬mvُ aَ aَ‫آ‬yxıَ tnِ,si(‫ا‬zْ‫ َُכא‬qَْ‫أ‬əُ‫א‬mََ )ْg-‫ ُכ‬iَneَyoْ ُ il‫ْن‬mu‫) ِإ‬ba-nsəuggaəəlrtivoreəşrnemlyəəlrəy,riHinnizzh.əəPqpeieyqşğməətmiann-i
sizdən ötrü ِn‫א‬aَ zْ َil‫ا‬oُ lَ uْ rَ ,‫ ْن‬ə‫و ِإ‬gَ )ə-r
osilzairnsıanrıazn, (ızْ d‫ ُכ‬aَ dَ ْ ıُ r‫ ُن‬vَ‫ْ آ‬əُ ْQ‫ُل ا‬urَ ُ aَn
və nə qədər ki, Hz. Peyğəmbər
sual versəniz, o vaxt o şeylərin

həqiqətini sizdən ötrü bəyan edəcəkdir. Amma siz ondan qəmgin olub
s-məomAənhərlllzalauəhrdn-ianTohiəlzaaaəclabgaöoqbrşsu-əıbnnboıdazş.ağnYısşualqaaxaylşlbııabaro,qlsavirezvrəekmrəidz,əaibyybieinnleə.itzms(uٌsəauِklَadlaləl‫ ٌر‬ratırُəَıtləəsُrsikəz‫وا‬nَə)eddb-eəaysAğiiılnlş.lila(zaŞh.de-(ıTy‫א‬.َxəBْ َaTulُəanb‫ا‬drs‫א‬əaَizَsn)ii

“Məcməül-bəyan” əsərində rəvayət edir: “O zaman ki Hz. Peyğəmbərə çox

sual verdilər, o həzrət qəzəblənib durdu, minbərdə buyurdu ki, istədiyinizi

soruşun, xəbər verəcəyəm”. Abdullah ibn Xuzafə öz soyuna tənə və şübhə

edildiyi üçün ayağa durub dedi: “Ey Peyğəmbər, mənim atam kimdir?” Həzrət

buyurdu: “Sənin atan Xuzafədir”. Başqa bir şəxs ayağa durub dedi: “Ey

Peyğəmbər, mənim atam haradadır?” Həzrət buyurdu ki, “Cəhənnəmdədir”.

Xalq gördü ki, Hz. Peyğəmbər onların bütün eybini açıb deyəcək, Ömər ibn

Xəttab ayağa durub Hz. Peyğəmbərin mübarək ayağından öpüb ərz etdi: “Ey

Peyğəmbər, şirk və cahiliyyədən təzəliklə islama keçmişik, islamın qanunla-

rına yaxşı bələd deyilik, əfv et bizi”. Hz. Peyğəmbər də “Allah-Təala səni əfv

etsin” - deyib, sakitləşdi, xalq da boş-boş suallar verməkdən əl çəkdi (Təbərsi,

Məcməul-Bəyan, III/386; Buxari, Tefsiru Sure, 5/12; Müslüm, Fəzail, 134-138)).

İsrai1l0c2a)m(aْ ‫ُכ‬atِ ْıَ dْ aِ s‫ ٌم‬iْzَ in‫َ َ א‬kَ iَ mْ َi)p-eyeyğəmmöbmərinləlrəirn, əhməqəişqəəqtəqnə,tlsiiszudaəlnlaqravbearqirbdəilnəir-,
(təَ kِlِi‫א‬fl‫ َכ‬ə‫א‬rَ ِi‫ا‬inُ kَ aْ َr‫أ‬ ُ ) - vəzifələri onlardan ötrü
etdilər, halbuki gərək, itaət bəyan edəndən sonra dönüb o
edəydilər. (Sizdən ötrü də əgər

Hz. Məhəmməd vəzifələrinizi bəyan etsə, qəbul etməyib kafir olarsınız. Belə

təqdirdə o sualları tərk etməyiniz yaxşıdır. Cahiliyyə zamanında ərəblərin ara-

sında bir neçə adət var idi. 1- əgər bir dəvə 5 ədəd bala doğub 5-ci balası

erkək olsaydı, o dəvənin qulağını yarıb işləməkdən və minilməkdən onu azad

edərdilər və onun adına “bəhirə” deyərdilər. 2- bir şəxs naxoş olanda, ya da

348

Maidə surəsi
‫َא َ َ َ ا ُ ِ ْ َ ِ َ ٍة َو َ َ א ِ َ ٍ َو َ َو ِ َ ٍ َو َ َ א ٍم َو َ ِכ ا ِ َ َכ َ ُ وا َ ْ َ ُ و َن َ َ ا ِ ا ْ َכ ِ َب‬
‫﴾ َو ِإ َذا ِ َ َ ُ ْ َ َ א َ ْ ا ِإ َ َא َأ ْ َ َل ا ُ َو ِإ َ ا ُ ِل َא ُ ا َ ْ ُ َא َא‬١٠٣﴿ ‫َو َأ ْכ َ ُ ُ ْ َ َ ْ ِ ُ َن‬

﴾١٠٤﴿ ‫َو َ ْ َא َ َ ْ ِ َآ َא َء َא َأ َو َ ْ َכא َن َآ َא ُؤ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َن َ ْ ًא َو َ َ ْ َ ُ و َن‬

səfərdə olanda nəzir edib deyərdi: “Əgər mən naxoşluqdan şəfa tapsam, ya
da səfərdən salamat qayıtsam, filan dəvəm azad olsun, necə ki bəhirəni azad
edirdilər”. O dəvənin adına “saibə” deyərdilər. 3- əgər qoyunları dişi doğsay-
dı, deyərdilər: “Bu, bizimdir,” əgər erkək doğsaydı, deyərdilər: “Bu, bizim
bütlərdən ötrü qurbanlıqdır”. Onu bütlərin qabağında qurban edərdilər və əgər
biri erkək, biri dişi iki bala doğsaydı, o vaxt deyərdilər: “Bu erkək bacısına
yapışıbdır. Bu da bizimdir”. Onu bütlərdən ötrü qurban etməzdilər. onun adına
“vəsilə” deyərdilər. 4- əgər bir erkək dəvədən 10 bala əmələ gəlsəydi, ondan
sonra o dəvəni daha işlətməyib, hər bir əməldən azad edib, onun adına “ham”
deyərdilər (Buxari, Mənaqib 9, Müslüm, Cənnət 51). Bu əməlləri Allah-Təalaya is-
nad verib deyərdilər: “Bunları Allah-Təala təyin edibdir”. Allah-Təala onların
sözünün inkarı haqqında gələn ayəni nazil buyurdu).

‫ب‬Tnaَ ğəəِıa‫َכ‬lvllْ1aəa‫ ا‬0syِ hi3al‫ا‬əə)ri,f*əَ tnkَi(rəə‫ٍَنم‬a‫א‬t‫و‬hَ eeُatَdmْmَ َ‫و‬iَ b‫ا‬,ə‫ ٍو‬yَybُ iَaub‫ َِכ‬ln‫و‬,aَ َ blnaöَِ ‫و‬ruَ y‫ا‬ı)ynüٍ َd-ِk‫א‬hulَaəermrçuَi‫و‬rmnَ blə‫ٍة‬aiaَrrti.akِn(bَ ai‫ َن‬efْ Aiِroُ lِ ُllْouaَ‫ا‬lbhaََ-nbَTْ َeəُşləa‫ُא‬əََxl‫)ْכ‬saَ‫أ‬s‫و‬ö-َl)əztnərl-əyə(rmimbnləüəüeAhşştrirlmriilkkaəəl,lhəyən-rriT)bəinə.Asa(açllloiaab‫ِכ‬xyhəَua‫و‬-َ,
iftira atırlar.

(*Qeyd: İslamda biz müsəlmanların arasında bunlardan da betər şeylər var.
Allah-Təalaya isnad edib, bəzi şeyləri özümüzdən ötrü Allah-Təalaya yaxınlaşma
vasitəsi sayırıq. Filan imamzadəyə, ya filan pirə, ya filan ocağa, ya filan daşa, ya
filan müqəddəsin qədəmgahına - ayaq izinə qurban aparıb, pak olan heyvanı kəsib

ətini haram etmək cahiliyyə zamanından betər əməldir. Ar olsun islam ümmətinə, ad-

larını müsəlmanlar qoyub, amma bütpərəstlərə qoşulurlar. Müsəlmanların alimləri

bu əməllərə qoşulanda, avamlara nə irad tutaq?)

104) (‫ِل‬ Aُ ll‫ا‬ahَ-‫ِإ‬T‫ َو‬əُ a‫ا‬la‫َ َل‬gْ َ‫أ‬ö‫א‬nَ dəَr‫ ِإ‬ə‫ا‬nْ َ ‫א‬Qَ َ uْ rُ aَ nَaِ v‫َذا‬ə‫ َو ِإ‬o)n-unmöpmeyiğnələmrbmərüinşrəiktələrrəəf
deyəndə ki, b“əAytaan-beatsbianl,a(r‫א‬ıَ m‫آَ َא َء‬ızِıْnَ َ

gəlin ki, ilahi ehkamı sizdən ötrü o‫ َא‬lْdَ u‫ َو‬ğ‫א‬uَ ‫א‬dَ ُ iْ nَ ‫) َא ُ ا‬
- müşriklər cavabında dedilər:* bizə
a‫ن‬kَ ‫و‬liifُmaَ yْ َ əotlَu‫و‬eَ bd‫ ًא‬ədْ rَ ə.l‫َن‬iOl nvُ َ dəْ َasnüَ bbْuaُ t‫ؤ‬şُ ‫א‬qüَ َ‫آ‬az)rd-əinosöşvzəədxmseyaəəztrah,-əbbbəasbbbaizyuəamltaaüzbşımreikodlləearyriinlkdiai,rtaa”t-.ab-a(b‫َن‬b‫א‬a‫כ‬aَ blaaْ َ rs‫ َو‬ııَ‫أ‬

hərçənd heç bir şey bilməyib və hidayətdə olmayıbdır, yenə onlara tabe

olurlar, ağıllı şəxs heç belə ata-babaya tabe olarmı?

349

Kəşfül-Həqayiq I
‫َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ ْ ُכ ْ َأ ْ ُ َ ُכ ْ َ َ ُ ُכ ْ َ ْ َ ِإ َذا ا ْ َ َ ْ ُ ْ ِإ َ ا ِ َ ْ ِ ُ ُכ ْ َ ِ ً א‬
َ ِ ‫﴾ َא َأ َ א ا ِ َ َآ َ ُ ا َ َ א َد ُة َ ْ ِ ُכ ْ ِإ َذا َ َ َ َأ َ َ ُכ ُ ا ْ َ ْ ُت‬١٠٥﴿ ‫َ ُ َ ِّ ُ ُכ ْ ِ َ א ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬
ُ َ ِ ُ ْ ‫ا ْ َ ِ ِ ا ْ َא ِن َذ َوا َ ْ ٍل ِ ْ ُכ ْ َأ ْو َآ َ َ ا ِن ِ ْ َ ْ ِ ُכ ْ ِإ ْن َأ ْ ُ ْ َ َ ْ ُ ْ ِ ا ْ َ ْر ِض َ َ َ א َ ْ ُכ‬

َ ْ ُ ‫ا ْ َ ْ ِت َ ْ ِ ُ َ ُ َ א ِ ْ َ ْ ِ ا َ ِة َ ُ ْ ِ َ א ِن ِא ِ ِإ ِن ا ْر َ ْ ُ ْ َ َ ْ َ ِ ي ِ ِ َ َ ًא َو َ ْ َכא َن َذا‬

(*Qeyd: Əgər bu zamanda müsəlmanlara desən ki, filan əməl islamda yoxdur,
bidət və zəlalətdir, cavabında deyərlər: “Ata-babalarımızdan həmişə belə görmüşük,”

- əgər diqqətlə baxsan, əhli-islamın çoxunu islam təriqəsi içində şirkdə görərsən).

zü A1ll0a5h)-T(‫ا‬əُaَ َl‫آ‬ayَ aِ a‫ ا‬s‫א‬iَ َ‫أ‬ol‫َא‬m) a-qedyanimsaanxlagyəıtbirəönzgləər,şə(xْ ‫ُכ‬sləَ ُrْ َi‫أ‬nْ ‫ُכ‬fiْ kَ َ r)in-i siz özünü-
çəkməyin,

(möminlər həsrət çəkirdilər ki, niyə müşriklər hidayət tapmayıb zəlalətdə qa-

lıblar? Allah-Təala möminlərə buyurur: siz onların fikirlərini çəkməyin. Siz

oölzsavnəzızif,əzləərlainləiztədəəmoləalnedşiənx)s,l(ərْ ُ ْ sَ iَ zْ ‫ا‬ə‫ َذا‬z‫ ِإ‬ərəَ r ْ yَ etْ i‫ ُכ‬rmُ əَ zlَ )ər-. əgər siz hidayətdə
(Bu ayə xeyri əmr

edən şəxslərə xitabdır, yəni səndən qəbul etməsələr də, sənə bir zərər gəlməz.
OzənllaalrəıtdAəllaohla-Tnləaarlaınyahahməvıanlıəzıenləq).ay(‫א‬ıًdaِ َcağْ ‫ ُכ‬ı yِ eْrَ ِ ‫) ِإ َ ا‬
Sən öz əməlində ol. ُ Allah-
- siz möminlərin və
Təala tərəfinədir. (‫ُ َن‬ xَ ْəَ bəْ ُrْ ‫ ُכ‬v‫א‬eَ rِ ibْ ‫כ‬,ُ ُhِّ َ əُ َ r) - dünyada etdiyiniz əməllərinizi
sizə qiyamət günündə şəxsin öz əməlinin qarşılığı özünə

yetişəcəkdir.

106) (‫ا ْ َא ِن‬ zِ aِmَ ْa‫ ا‬nَ sِ iz‫ت‬lُ ərْ َdْ ‫ا‬ənُ ‫ ُכ‬bَ iَ rَ‫أ‬inَ iَ öَ l‫ا‬ü‫إ َذ‬mِ ْ ‫ ُכ‬hِ aْ َ q‫َد ُة‬l‫א‬aَ sَa‫ا‬, oُ َ َ‫آ‬vaَ xِt ‫ا‬s‫א‬iَzəَ‫א أ‬lَ a) z-ımeydiımr kani,
gətirənlər, nə

vəsiyyət edəsiniz, o vəsiyyətdə sizin aranızda iki nəfər şahid gərək olsun.
(yaْ ‫ِ ُכ‬dْ َ a ْ bِ a‫ ِن‬ş‫ا‬qَ َaَ‫و آ‬şْ َə‫ أ‬xْ ‫כ‬sُ lْ əِ r‫ٍل‬dْ əَ n‫ َوا‬o‫) َذ‬la-nSioz
‫ت‬laِ zْ ıَ mْ ‫ ا‬dُ َ ırِ, ُ xüْ ‫ ُכ‬sْuَ ‫א‬sَəَnَ ,‫ض‬mِ ‫ْر‬üَ sْ ‫ا‬afiِ rlْ iُ kْ َ dَ ə vəsiyyət edənlərin qohum-əqrəbasından,
iْokُ lْ iَ‫أ‬s)an-nəıvfzəə,rssiyşəafyəhərtiddəə,hgöəərlürzəmakm,maaüdnsilişbaoəhltsiidunnətluadtrüm.ça(a‫ْن‬qr‫ِإ‬

olsanız, iki nəfər şahid hüzurunda vəsiyyət edin, (şahidlər səfərdən qayı-

dıb, vəfat edən şəxsin malını gətirib varisinə verəndə, əgər varisin onların

haqqında şübhəsi olsa, o şahidlərə and içdırərlər. Bundan sonra gələn
ayə varislərə xitabdır). (‫َ ِة‬ tu‫ا‬tuِ ْbَ oəْ slِ sr‫א‬aَ n,ُ oaَ mşُ aِahْ zَiı)dn-ldəsarinzdesvdoainrkrilsaələrsriasoxölzşalayəhırniidn. li(ən‫ ِن‬r‫א‬dəَ oِbğْ uُ -َ
şəkildə and içdirin: onları and içərlər, (əgər şübhə yoxdursa, and
rْ uُ ْ َl‫ر‬uْ ‫ ا‬ğ‫ ِن‬u‫ِ ِإ‬n‫א‬dِ )a-nəögtərrüoAnllalarha-şTüəbahlaənyaiz
ِ
içdirmək oiçlmiraikz)A. (llaَ hْ ُ -T‫ َذا‬ə‫ َن‬a‫כא‬lَ ayْ َ a‫َو‬ ‫א‬kً َ iَ, sِ ö‫ي‬züِ َ mْ َ üzَ )d-ə and içəndə belə deyərlər:
“Biz and sadiqik və dünya malını

alıb yalandan and içmərik. Hərçənd bizə yaxın qohum da olsa, heç vaxt

350