Kesful Heqayiq I cild

Maidə surəsi
‫﴾ َ ِ ْن ُ ِ َ َ َ َأ ُ َ א ا ْ َ َ א ِإ ْ ً א َ َ َ َ ا ِن َ ُ َא ِن‬١٠٦﴿ َ ِ ِ َ ْ ‫َو َ َ ْכ ُ ُ َ َ א َد َة ا ِ ِإ א ِإ ًذا َ ِ َ ا‬
‫َ َא َ ُ َ א ِ َ ا ِ َ ا ْ َ َ َ َ ْ ِ ُ ا ْ َ ْو َ َא ِن َ ُ ْ ِ َ א ِن ِא ِ َ َ َ א َد ُ َא َأ َ ِ ْ َ َ א َد ِ ِ َ א َو َא ا ْ َ َ ْ َא‬

‫﴾ َذ ِ َכ َأ ْد َ َأ ْن َ ْ ُ ا ِא َ א َد ِة َ َ َو ْ ِ َ א‬١٠٧﴿ َ ِ ِ ‫ِإ א ِإ ًذا َ ِ َ ا א‬

tərəfgirlik edib, yalandan aşnadhiidçlmiyəirgikiz.lə(tَ mِ əِ َ rْ ‫ا‬ikَ ,ِ َ ‫א ِإ ًذا‬ ‫ِإ‬şaِ h‫ ا‬i‫ َة‬d‫א َد‬lَiyَ i ُ gُ ‫ْכ‬izَ ləَ d‫) َو‬ib-,
Allah-Təalanın əmr etdiyi əgər

yalan şahidlik etsək, əlbəttə, həqiqətən, o vaxt biz günahkarlardan ola-

rıq”. (Şahidlikdə bu sözləri deyib şahidlik edərlər. Bu sözləri demək ancaq bu

şahidliyə məxsus deyil. Bəlkə, hər bir şahidlikdə bu sözləri demək lazımdır).

hidlə1r0g7ü) n(‫א‬aً hْ ‫ِإ‬ ‫א‬qaَ zَ aْ ‫ا‬n‫א‬ıَ bُ ,َ‫*أ‬ yَ aَ laَ ِ nُ ‫ ) َ ِ ْن‬- əgər kənardan belə məlum olsa ki, şa-
şahidlik ediblər,

(Qeyd: Büdeyl ibn Əbi Məryəm (Əmr ibnül-Asın qulamı) iki nəfər xristian dostu
ilə Şama ticarətə getdi. Dostunun biri Adi ibn Zeyd, o birisi Təmim ibn Evs idi. Bü-
deyl Şamda naxoş oldu. Bir kağız yazıb libaslarının arasına qoydu. Dostlarına dedi:
“Əgər ölsəm, mənim qalan şeylərimi Mədinəyə aparıb mənim ailəmə verin”. Büdeyl
vəfat etdi. O iki xristian onun şeylərini axtardılar. Qızılla naxışlanmış gümüş bir qab
tapdılar. İçindəki 300 misqal gümüş sikkəni götürdülər. Kağızı görmədilər. Gəldilər
Mədinəyə, onun qalan şeylərini ailəsinə verdilər. Onlar o kağızı tapıb gəldilər, o xris-
tianlardan o qabı və pulu istədilər. Onlar inkar etdilər. Onları Hz. Peyğəmbərin hüzu-
runa gətirdilər. Ayə nazil oldu. Onlar and içdilər ki, bu qab bizimdir. Bir Əmr ibnül-As
, bir də Büdeylin adamlarından Mətləb ibn Əbi Dari and içdilər ki, bunlar yalan
deyirlər. O qabı və pulu aldılar) .

(la‫َ א‬rُ ınَ ‫َא‬ yَ a‫ ِن‬l‫א‬aَ nُ َ ş‫ ِن‬a‫ا‬hَ َ idَ َ )li-k o vaxt başqa iki nəfər şahid onların yerinə durub on-
etdiklərinə şahidlik edərlər. “Əvvəlki şahidlərin şa-
iykailannəfoəlrmşaashıişdalhəridosizşəqxəsbləurldoəlnunomlaarzk”i,,(ə‫ ِن‬v‫ َא‬vَ ‫ْو‬əَ lْ k‫ ا‬iُ ِ şْ aَ َ hidَ lَəْr‫ا‬ gَ üِ n‫ا‬aَ hِ )ı
hidliyinin
- sonrakı
onların haqqında edib yalan şahidlik edərlər. Bu axırdakı şahidlər qo-

hum olduqlarına görə, başqa şəxslərdən şahidlik etməyə daha layiqdirlər.

(Yəni bu axırdakı şahidlər varislərdən olar, nə vaxt o şahidlərin xəyanəti

məlum olsa, o varislərdən iki nəfər şahidlik edib and içərlər ki, bu şahidlər
yyəy‫א‬çَloaaabِ xlllِ aəaa‫א َد‬qtnnnَtədəَdbd,aeueznْ ydlaِ ioişlrkıallmuəlhَ ərnَ‫أ‬lir)a)dmi.rl“(idhaƏِkaağ‫א‬lِnqeab‫ن‬tِqəlmo‫א‬aıtَlntyaəəِ dirrْ,qُaiıَkqdb).”aii-rz.n(.ivَdm(a‫َِא‬rْiِ içَş‫א‬sَialْbəh‫ اا‬r‫א‬ioََdd‫َو‬nِ lə)َidny-‫ذا‬aً i‫إ‬ibِmnk‫א‬iizi‫ِإ‬s)znob-ənoufrnhəşaləraaqhşbriaiıeqdnhlələiitdşyədainəhmev,yivdibəzəlirdizldykəiibilnhəeşdərlaədə:hndoi(di‫א‬lَdalُa‫د‬əَ raş‫א‬rsıَhibaَna,,َ

108) ((‫ِ ِ ََכא‬ ‫) َذ‬ - َ bu varislərin şahidlərin xəyanətinə şahidlik edib, and
içmələri, ْ ‫َو‬ َ ‫أَ ْن َ ْ ُ ا ِא َ א َد ِة‬ َ ‫ )أَ ْد‬- vəsiyyətə şahid olanların varislərin

351

Kəşfül-Həqayiq I
﴾١٠٨﴿ َ ِ ِ ‫َأ ْو َ َ א ُ ا َأ ْن ُ َ د َأ ْ َ א ٌن َ ْ َ َأ ْ َ א ِ ِ ْ َوا ُ ا ا َ َوا ْ َ ُ ا َوا ُ َ َ ْ ِ ي ا ْ َ ْ َم ا ْ َא‬
‫﴾ ِإ ْذ َא َل‬١٠٩﴿ ‫َ ْ َم َ ْ َ ُ ا ُ ا ُ َ َ َ ُ ُل َא َذا ُأ ِ ْ ُ ْ َא ُ ا َ ِ ْ َ َ َא ِإ َכ َأ ْ َ َ ُم ا ْ ُ ُ ِب‬

ِ ‫ا ُ َא ِ َ ا ْ َ َ ْ َ َ ا ْذ ُכ ْ ِ ْ َ ِ َ َ ْ َכ َو َ َوا ِ َ ِ َכ ِإ ْذ َأ ْ ُ َכ ِ ُ و ِح ا ْ ُ ُ ِس ُ َכ ِّ ُ ا א َس‬
َ ِ ْ ِ ْ ‫ا ْ َ ْ ِ َو َכ ْ ً َو ِإ ْذ َ ْ ُ َכ ا ْ ِכ َא َب َوا ْ ِ ْכ َ َ َوا ْ َرا َة َوا‬

onların şahidliyinə razı olmayıb, onların xəyanətinə şahidlik etmələrindən

qorxub şahidliyi olduğu kimi edib, xəyanət etməmələri üçün daha müna-
ْ yِ aِ ‫א‬lَ aْ َ‫أ‬nَ şْ َah‫א ٌن‬idَ ْ lَ‫أ‬ik‫َ د‬ ‫َ א ُ ا أَ ْن‬ َo‫و‬nْ َ‫أ‬l)a-rdyaandsaonşraahibdaləşrqabuşnahdiadnləqroarnxdsuinçliabr,
sibdir. ( ُ etsələr,
ki, əgər

onların yalanına şahidlik edərlər. O vaxt onların yalanı aşkar olub rüsvay

loHَ ilkəaِ qrِe‫א‬litَaqmْ ‫ا‬rə).ət-(əy‫ا‬nişnُ,aَ.AhAْil‫ا‬dl‫َو‬lallَihay‫ا‬h-iT‫ا‬-gTəُ ia‫ا‬əz‫َو‬lal)aəl-tafmnaeısyənikqşahvşhöəəikxdymslaləəllrəra,rinAihnlşaliaaqhehqşi-diTdtləiəirkbaəlefiatitdnaməaətənhkeiqddfoaairnsyx.iəqu(tl‫م‬bَ əeْ rtyَ miْ a‫ا‬nl‫ي‬əaəznِm.ْ َşəalhَidُidi‫ا‬r‫و‬-َ.

pTeəyağl1aə0mp9eb)yə(ğrəlَ əmُ rib‫(ا‬əqُ ril‫ا‬yəarُ məَ ْəbَtug‫َم‬yüْuَn)rüu-nrd:qə“)oSrbxiizrunykeirodəügtnoüypnaldadəyanaxr.ka(liq,ْ ُ ıْAِdُ‫أ‬ləl‫ا‬a‫َذ‬v‫א‬həَ -t‫ل‬Tُ eədُ aَ َi)lba-mAbəülnltaüihmn-
ْ ِ َ ‫) َא ُ ا‬
-höpkemyğləəmrimbəirolənrlacraavaybetdiraddineyizə,rolənrl:ar“Bsiizzəimnəeclmavimabizvseərndiinləerl?m”i(n‫َא‬iَ nَ yanında
cَaْvَ‫ أ‬a‫כ‬bَ ‫ ) ِإ‬- həqiqətən, sənsən başqalarından agah
oyloaxn,kimməixdliur.q(a‫ب‬tِ bُ iُ zْ ‫ا‬ə‫ ُم‬nəَ verib, özün agahsan”. (O vaxt Allah-Təala

öz elmiylə xalq arasında hökm edər, hər bir şəxsin əməlinə görə, ona qarşılıq

verər).

Hz. İ1s1a0y)a(‫כ‬vَ eِ rَ ِd‫َوا‬iyi nَ ‫َو‬e‫כ‬mَ ْəَ tَ lərِ َiْ bِ əْ ‫ ُכ‬y‫ ْذ‬a‫ ا‬nَ َ ْeَ dَ iْr‫ا‬. Yَ əِn‫א‬iَ ُ ‫ ) ِإ ْذ َא َل ا‬- (bu ayədəAllah-Təala
İsa mənim bəndələrimdən bir

bəndədir, bu nemətləri ona bəxş etmişəm. Belə bəndəyə Allah deyib mənə

şərik qoşmaq layiq deyil. Ayənin mənası belədir:) o zaman ki Allah-Təala

İsaya dedi: “Ey İsa Məryəm oğlu, o nemətlərimi yadına sal ki, sənin özünə
dvsəً əəْn‫ َכ‬akə‫ َو‬nipşِaiْanَokْ ‫ا‬lM)dv-uəəğromuyqnəüümqhvəəavdləbddnəaəixsnş-osheləatabmnnəsbirşıiuənkmhəia.isnnə(i‫س‬snaqِ hnُüُəıvْn‫ا‬mv‫ ِح‬əa‫و‬bğiُellِ ıəş‫כ‬iyَkqeُdütْ əkvَ‫أ‬viu‫ذ‬nْ ə‫ِإ‬ş)ltaik-vqezyoraaldmadinmıannh.aıa(slkdaِ ala‫س‬mkvَ i‫א‬iə,ll‫ا‬əhmşُəəəِّ m‫ َכ‬rn,ُ

hər iki halda da bir fərq olmadan danışırdın. Uşaqlıq və böyüklükdə sənin

danışmağında heç bir fərq yox idi. (Bu Hz. İsaya məxsus bir möcüzədir.

Ondan başqa heç bir peyğəmbər beşikdə ikən danışmayıb. 30 yaşında Hz. İsa

peyğəmbərliklə vəzifələndirildi. 30 ay peyğəmbərlik edib ondan sonra Allah-
(v‫כ‬əَ ُ bْ üَ tü‫ِإ ْذ‬n‫َو‬
Təala onu vəfat etdirib, müqəddəs ruhunu ruhlar aləminə nəql etdi).
َ ِ ْ ِ ْ ‫ْ َرا َة َوا‬ ‫َא َب َوا ْ ِ ْכ َ َ َوا‬ ‫ )ا ْ ِכ‬- (ey İsa, o neməti yadına sal ki), yazmağı

352

Maidə surəsi
‫َو ِإ ْذ َ ْ ُ ُ ِ َ ا ِّ ِ َכ َ ْ َ ِ ا ْ ِ ِ ِ ْذ ِ َ َ ْ ُ ُ ِ َ א َ َ ُכ ُن َ ْ ً ا ِ ِ ْذ ِ َو ُ ْ ِ ُئ ا ْ َ ْכ َ َ َوا ْ َ ْ َ َص‬
‫ِ ِ ْذ ِ َو ِإ ْذ ُ ْ ِ ُج ا ْ َ ْ َ ِ ِ ْذ ِ َو ِإ ْذ َכ َ ْ ُ َ ِ ِإ ْ َ ا ِ َ َ ْ َכ ِإ ْذ ِ ْ َ ُ ْ ِא ْ َ ِّ َא ِت َ َא َل ا ِ َ َכ َ ُ وا‬
‫﴾ َو ِإ ْذ َأ ْو َ ْ ُ ِإ َ ا ْ َ َ ا ِر ِّ َ َأ ْن َآ ِ ُ ا ِ َو ِ َ ُ ِ َא ُ ا َآ َ א‬١١٠﴿ ٌ ِ ُ ٌ ْ ِ ‫ِ ْ ُ ْ ِإ ْن َ َ ا ِإ‬
‫﴾ ِإ ْذ َא َل ا ْ َ َ ا ِر َن َא ِ َ ا ْ َ َ ْ َ َ َ ْ َ ْ َ ِ ُ َر َכ َأ ْن ُ َ ِّ َل‬١١١﴿ ‫َوا ْ َ ْ ِ َ َא ُ ْ ِ ُ َن‬

﴾١١٢﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ُ ْ ‫َ َ ْ َא َא ِ َ ًة ِ َ ا َ א ِء َא َل ا ُ ا ا َ ِإ ْن ُכ‬

dknrşeıaaoِِ r‫ذذ‬yْْ nrdِِslِِ əavıqnِrləْ)uiَ.,ncْ ş(‫ا‬oَü‫)ت‬hْsِ‫ا‬z-uzə‫א‬a‫َُج‬aq(rِّmَemِəiْ ‫א‬qyْtِ xiaُəİْəntk‫ْذ‬sُi‫إ‬sِ ia‫و‬nََtmkْ ,əiِ ilyviəِ‫ذ‬sْe‫ذ‬əْsr‫إ‬əِ ِnuiِTn‫כ‬nər‫ َص‬öəəyْoَ vَtməَrnhdْ َaَəeuüْ t‫ا‬nِm‫او‬ıdzَ ,َi)əmiəİْll-‫إ‬ntəِtidricözyəiilِnnlَüaiai.dlmmُşə(ıkrnْəliaَəِan‫ْذَכ‬rmşِ ssِ‫ْذ‬əo‫إ‬aəِ‫ا‬əf‫ًَو‬lnlna)aْ َ əkinv-mi‫ن‬öُe)d(yr,yi‫ُכ‬əirszbelَəənَintnlyi‫א‬əldməaَ mirmxmِ llşəəəُəı.nnqُ(epiْ ِiَdəmَemَ bْ)iyَ ri‫َכ‬-ğidrnzədِaeinmnmənّiِ .mnabə(‫ا‬dətَldَ iərَamiِ‫ ْכ‬rnpَgiiُgْaəُ‫ا‬çyəl‫ئ‬lُْ dçılaَxmıِdi‫ْذ‬qanْ ُ‫إ‬ıِ ə‫وو‬---ََ,
yəhudilər qəbul etməyib istədilər ki, səni qətlə yetirsinlər. Yəhudilərin səni
qətlə yetirməsindən qoruyub, nicat verdim”. (Bu ayə buna dəlildir ki, bəni-
lİsaserrhaıridldeHirdz”i.l.əİ(rsBa:un(ıٌmqِ öəُ ctٌ lüəْ zyəِ elət‫ِإ‬irr‫ا‬əmَ vَ əv‫ْن‬də‫ ِإ‬i)l)k-.i(“Aْ İُlsiْ a-ِ İn‫ا‬m‫و‬ınُ rَ a‫ َכ‬gnəَ stuiِ rr‫ا‬də‫ل‬siَ y‫א‬inَ iَ i)bn-u6bş4eə-ycnüliə-arİysarənasciinlaidnqəkaqçaeıfyqird-aooşllkauannr--
du. Yenidən burada təkrarlanmasının səbəbi odur ki, Ali-İmran surəsində Allah-
Təala Hz. Məryəmə Hz. İsanın doğumundan qabaq xəbər verdi ki, ey Məryəm,
sənə bir oğul verəcəyəm, adı İsadır, bu möcüzələri də ona bəxş edəcəyəm.
Amma bu ayədə Allah-Təala Hz. İsanın özünə verdiyi nemətlərini bəyan edir,
necə ki əvvəldə qeyd olundu. Burada qeyd olunmaqla Ali-İmran surəsində qeyd
olunması arasında bir ziddiyyət yoxdur).

‫“ن‬pvَ Maeysُ iِəğt1nْəə1ُ əms1‫א‬iَ l)vbəَ ِəə)(vr-َməinِّho‫ر‬əِ əny‫ا‬nَ lxigَamaöْr‫ا‬lnidpsdeَei‫إ‬əِdtyraiğُliəəbəْtrm*َ :e‫ ْو‬hbdَ“‫ أ‬əəəİ‫ ْذ‬mvrn‫َو ِإ‬iai)makrn”-iəl,əg((rəeHətyizər.Mmdİisərkah,yeəşdama)ihbmiimddədeaod,nl,iomginləa:uthi(riy,iaِnbd”iıُz.nَ ِsa(‫َو‬əْ nsَ aəِْ l‫واا‬vَ kُə‫ِא‬iَ‫)آ‬sَ َ‫آ‬,ə‫ ْن‬n‫أَا‬İ)siُ n‫א‬a-َ

(*Qeyd: Həvari – Hz. İsanın ən yaxın yoldaşlarına deyilir, çünki Hz. İsanın 12

şagirdindən yaxın dostu yox idi. O səbəbdən onlara həvari deyilir) .

İsan1ın12ş)a(gَ iَ rْ dَ lَəْr‫ ا‬i (َ onِ u‫َא‬ ‫ن‬aَ dı‫ِر‬y‫ ا‬lَ aَ ْ ‫ ) ِإ ْذ َא َل ا‬- (ey Məhəmməd, yadına sal ki), Hz.
çağırıb) dedilər: “Ey İsa Məryəm oğlu.*
(k‫ ِء‬i‫א‬,َ sə‫ا‬mَ aِ d‫ ًة‬aَ nِ ‫َ א‬ iç‫ َא‬iْ nَ َ də‫ ِّ َل‬yَ ُ em‫ أَ ْن‬ə‫כ‬kَ ‫ر‬oَ laُ nِ َ
yAelylaəhk-?T”ə(aَ laِ dِ ْaُ nْ qْ ‫ ُכ‬o‫ن‬rْ ‫إ‬xِ َu‫ا‬b‫ا‬ bْ َir ْ sَ ü)f-rəbgəsönsdəənrinsinr,əbbbizindiən qüdrəti var
o yeməkdən

ُ ُ ‫ ) َא َل ا‬- (Hz. İsa) dedi: “Əgər iman gətiribsinizsə,
belə sözlər danışmayın”.

353

Kəşfül-Həqayiq I

﴾١١٣﴿ َ ِ ِ ‫َא ُ ا ُ ِ ُ َأ ْن َ ْ ُכ َ ِ ْ َ א َو َ ْ َ ِ ُ ُ ُ َא َو َ ْ َ َ َأ ْن َ ْ َ َ ْ َ َא َو َ ُכ َن َ َ ْ َ א ِ َ ا א‬
ً َ ‫َא َل ِ َ ا ْ ُ َ ْ َ َ ا ُ َر َא َأ ْ ِ ْل َ َ ْ َא َא ِ َ ًة ِ َ ا َ א ِء َ ُכ ُن َ َא ِ ً ا ِ َو ِ َא َو َآ ِ ِ َא َو َآ‬

ِّ ِ َ ْ ‫﴾ َא َل ا ُ ِإ ِّ ُ َ ِّ ُ َ א َ َ ْ ُכ ْ َ َ ْ َ ْכ ُ ْ َ ْ ُ ِ ْ ُכ‬١١٤﴿ َ ِ ‫ِ ْ َכ َوا ْر ُز ْ َא َو َأ ْ َ َ ُ ا ا ِز‬
﴾١١٥﴿ َ ِ َ ‫ُأ َ ِّ ُ ُ َ َ ا ًא َ ُأ َ ِّ ُ ُ َأ َ ً ا ِ َ ا ْ َ א‬

(*Qeyd: Şagirdlərin imanları hələ kamilləşməmişdən qabaq bu sualı cənab İsaya
verdilər. Necə ki çağıranda da: “Ey İsa, dedilər, ədəbə riayət edib, - ya peyğəmbər,”
demədilər və yenə dedilər: “Bu süfrəni gətir ki, sənin doğru peyğəmbər olduğunu
bilək,” bunlar aşkar dəlildir ki, bu sualı verəndə tam imanları yox idi. Buradan məlum
olur ki, əvvəlki ayədə dedikləri - biz Allah-Təalaya və İsaya iman gətirdik – sözləri
səmimi-qəlbən deyildi, süfrə gələndən sonra onların imanı kamilləşdi).
pöm‫א‬dَ َteaْrəyَ qüşğَ1asə)ə1hmmd-3idöi)bvmcə(əoü‫א‬riَlzzsaaْ əəِgqonadَo.h‫ُכ‬kulْ(uiَ ro,َ ‫ن‬bْlokَ‫أ‬aِ nqِiiُ ,‫א‬mlaِkoُ ar‫ا‬i‫ا‬,nydَُse‫ِא‬aəَmg)n‫א‬əsَ-ətْəbkiَ şnrَidazmə‫ن‬əgَənəiirdm‫ُכ‬kdoَyd‫و‬aَlğe)əənyrr-uəqgdkvəəde.lətedbi(yr‫א‬oiiَlmsiُ əriynrُsieُz:əlmən“rr.Bِə”aَAy.iْhzəlَ (a‫و‬ilَOmatb)hnə-o-nydTleoais-əmnuİyansəselr.akoman(itiəlrəsْiakَnrtəə‫ن‬Hbmْ fyَ‫أ‬iizanzə.nَddkَıİədəْnsَnnəa‫و‬-َ
həvarilərə əmr etdi və onlar 30 gün oruc tutdular. 30 gün tamam olandan sonra
dua etməkdən ötrü bir yerə toplandılar. Hz. İsa qüsl edib, əyninə yun libas ge-
yib iki rükət namaz qıldı. Ondan sonra başladı dua etməyə. Bu əhvalat növbəti
ayədə qeyd olunur).
bgtəüirrnbyhi1ey1əmə4mə)vkb(e‫א‬riَ szə‫ر‬üَ ənf,rhُ rəəəs‫ا‬mbiَ bgَ bْiöَmunُ dizْ z‫ا‬aə,rmA.َ (al‫ِכ‬lnَ a‫ل‬dَْhِ‫א‬aَ ıً)mَ oَ‫آ‬-‫و‬lَıİaz‫א‬sَn,aِ l(ِa‫ء‬Mِ َ‫אآ‬r‫ ََو‬aə‫َא‬rvِ ‫او‬yəَ əَِhmِ‫ا‬əً ‫ًة‬moَِ ِğ‫אא‬dََlَ uə‫ َُنא‬bdْ َ u‫َُכ‬uَna)‫ْل‬d-eِ ْadَ‫أ‬o)nibs-süodbfnerizrdəəani:igsn“əəEmlgəyənalbddləiairzynəəi
bayram olsun və sənin tərəfindən mənim haqq peyğəmbər olmağım haq-
dsüafrdəanimböizcəüzrəuzoilsvuenr..R(uَ zِ ‫ز‬iِ ‫ا‬ve‫ ا‬rُ ənَ ləَ rْiَ‫أ‬n‫ َو‬ə‫ َא‬nْ ‫ر ُز‬yْ ‫وا‬aَ )xş-ısöızsəlnüstəfnv”ə. rəhmətindən bu
ossoülanfnrrə1aşn1əki5xa)ssfiəiz(rəْa‫ُכ‬olnəْlَsamَ az,l‫א‬iəl(َ ُrَ eِّ dَ dُِ əَə‫א‬nrَ ِّْə‫ا‬h‫ ِإ‬mَeُ çِ,‫(اا‬bً‫َْ َل‬i‫ُכא‬rََ‫ ُْ)أ‬nُِ -ِّəَُ fAُْ‫أ‬əَ rlَ ْlə‫ُא‬aً‫اْכ‬heََ t-َ mTْ ُ َُəəَِّ ad)َ lُi‫أ‬-ayikِّmbِ iَ u)mky-uihomrədsiqüuəifq:zrəaə“tbEəgneyö,dnmİədsrəəaənr,milomə”nk.əda(nefəlinoər
ki Hz. İsa duanı bitirdi, səmadan üstündə qırmızı dəsmal olan bir süfrə gəldi,
Hz. İsa ağladı. Buyurdu: “Sizdən kimin əməli gözəldirsə, durub bu dəsmalı
gətirsin”. Həvarilərin rəisi Şimon dedi: “Sən özün buna layiqsən, ey Hz. İsa”.
Hz. İsa gedib süfrəni gətirdi. Gördü ki, bir balıqdır*, nə pulu var, nə sümüyü,
bədənindən yağ tökülür. Baş tərəfində duz, quyruq tərəfində sirkə, ətrafında
hər cür tərəvəz var. 5 ədəd çörək, birincisinin üstündə zeytun, ikincisində bal,

354

Maidə surəsi
‫َو ِإ ْذ َא َل ا ُ َא ِ َ ا ْ َ َ ْ َ َ َأ َأ ْ َ ُ ْ َ ِ א ِس ا ِ ُ و ِ َو ُأ ِّ َ ِإ َ َ ْ ِ ِ ْ ُدو ِن ا ِ َא َل ُ ْ َ א َ َכ‬

ِ ‫َא َ ُכ ُن ِ َأ ْن َأ ُ َل َא َ ْ َ ِ ِ َ ٍّ ِإ ْن ُכ ْ ُ ُ ْ ُ ُ َ َ ْ َ ِ ْ َ ُ َ ْ َ ُ َא ِ َ ْ ِ َو َ َأ ْ َ ُ َא‬
ْ ‫﴾ َא ُ ْ ُ َ ُ ْ ِإ َא َأ َ ْ َ ِ ِ ِ َأ ِن ا ْ ُ ُ وا ا َ َر ِّ َو َر ُכ‬١١٦﴿ ‫َ ْ ِ َכ ِإ َכ َأ ْ َ َ ُم ا ْ ُ ُ ِب‬

ْ ِ ِ ُ ْ ‫َو ُכ ْ ُ َ َ ْ ِ ْ َ ِ ً ا َא ُد‬

üçüncüsündə yağ, dördüncüsündə pendir, beşincisində bişmiş ət. Şimon dedi:
“Ey İsa, bu dünya yeməyidir, yoxsa axirət?” Buyurdu ki, heç birisindən deyil,
bu elə bir yeməkdir ki, Allah-Təala öz kamil qüdrəti ilə onu yaradıb, yeyin,
Allah-Təalaya şükür edin. O yeməkdən yedilər, ondan sonra o süfrə götürüldü.
Süfrə xüsusunda müxtəlif hədislər varid olub. Burada bir hədis qeyd olundu).

(*Qeyd: Pulsuz və sümüksüz balıq o insana işarədir ki, zahir və batini təqva
ilə bəzənib, zahiri balıq pulu kimi parlaq, aydınladan, batini sümük kimi zərər verən
olmasın. Hətta balıqdan axan yağ kimi həmişə Allah-Təalanın məxluquna düz xəbər
çatdırsın. Allah-Təala tərəfinə hidayət etməkdə bəzən duz yeməyi ləzzətli edən kimi
ləzzətli və şəfqətli nəsihətçi olsun, bəzən də sirkə kimi yandıran, heç bir məzəmmət
edənin məzəmmətindən qorxmayıb, tərəvəz kimi həmişə təzə və canlı olsun. 5 çörək
isə xalq arasında - dünyanın ömrü 5 gündür, zərb-məsəlinə işarədir. Dünya həyatı
zeytun (meyvə) kimi bəyənilən, bal kimi şirin, yağ yeməyə dad qatan kimi şəxsin zahir
halını islah edib, lakin qiyamətdə pendir mədəni pozduğu kimi dünya əhli tamamən
fasid olub pişmiş ət kimi hamısı həşərata yem olub torpağa dönərlər. Ayə və hədislərdə
belə gözəl hikmətlərə müxtəlif işarələr olub, gərək həqiqəti dərk edək. Müvəffəq edən
Allahdır).

gbِ üa‫ ا‬nş‫ ِن‬q‫و‬ü1a‫ ُد‬n1dm6ْ )əِ ə(Anِ َ ْiَlَmlَْ a‫ َِإ‬lhəَ َ -ِّْ‫ا‬aTُ‫وأ‬nَ əaaَ mlِ ‫و‬aِ ıُ‫َא‬İِdsُ aa‫اا‬n‫لس‬öَ ıِ‫א‬zَ‫א‬çü‫ْذ‬anِ‫و)ِإ‬ğَü)ı-zr-əıbb(AəesdyllesaMdəhniə:ehxd“əaEimnlyq?ma”İəsd(daAe),dMllyianaəhdr-kyTıniəə,amaAlsalaolablğhilklu-iirT,,dq(əiaiَ kylْiaaُ ,dmHَaəzْnَ‫أ‬t.َ‫أ‬

İsa xalqa belə söz deməyibdir. Bu sözü Hz. İsaya deməkdə məqsədi odur ki,

İsanı Allah sayanlar Hz. İsanın özündən bu sözün inkarını eşidəndən sonra
daha onların heç bir bəhanəsi qalmasın). ( mِ üَqْ َə‫א‬dَ d‫َل‬əsُ sَ‫أ‬ə‫ ْن‬nَ‫أ‬, hِ a‫ ُن‬q‫ُכ‬qَ ım‫כ َ א‬oَ lَ ‫א‬mَ aْ ُya‫ َل‬n‫َא‬
smٍّöَ izşِ ü)o-dlsaaİnsmıaş,mdheaədqqii:mqə“ətİnəlnəah,lasi,əynişqiördkzeüdynəinla. g(pُaَahْ kِ sَ avnْ əَ ,َ
(ُ ُ ْ ُ ِْ ُ َaْm‫ْن ِ ُכ‬m‫) َِإא‬aُ-َ məْ َ g)əə-nrmsməənənniinmbmeqləüəqlsböəizdmdddəeəs-
ْ ‫ُم) َاو‬ - َ ْ َ‫ ) ِإ َכ أ‬- həqiqətən, əlbəttə,
ozalatınnadsaəonlaönzüenlmbliəlrirəsaənga, h(‫َכ‬deِ yْ َ iləِm‫َ א‬. (ُ ‫ُ أَ ْ ِ َب‬ ُ َ
qeyblərə agah olan sənsən”. َ

onla1r1a7s)ə(nْi‫ُכ‬n‫َر‬m‫ َو‬ənِّ ‫َر‬əَ d‫ا‬e‫ا‬m‫ ُ و‬əُ ْy‫ا‬i‫ ِن‬əَ‫أ‬mِ ِ r eِ َ tْdَ َ‫أ‬iy‫َ א‬in ‫إ‬sِ öْ zُ َdəُ nْ ُ b‫א‬aَ )ş-qa(İhsaeçdebyirirs:)öz“İdlaemhiə, dmimən.
Xalqa dediyim o söz budur: “Mənim rəbbim və sizin rəbbiniz olan bir
Allah-Təalaya ibadət edin”. ( ْ ِ ِ ُ ْ ‫ ) َو ُכ ْ ُ َ َ ْ ِ ْ َ ِ ً ا َ א ُد‬- nə qədər ki, onla-

355

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ُ ِ َ ْ ُ ْ ِّ َ ُ ‫﴾ ِإ ْن‬١١٧﴿ ٌ ِ َ ‫َ َ א َ َ ْ َ ِ ُכ ْ َ َأ ْ َ ا ِ َ َ َ ْ ِ ْ َو َأ ْ َ َ َ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
ْ ُ ُ ْ ِ َ ِ ‫﴾ َא َل ا ُ َ َ ا َ ْ ُم َ ْ َ ُ ا א ِد‬١١٨﴿ ُ ‫ِ َא ُد َك َو ِإ ْن َ ْ ِ ْ َ ُ ْ َ ِ َכ َأ ْ َ ا ْ َ ِ ُ ا ْ َ ِכ‬
‫َ ُ ْ َ א ٌت َ ْ ِ ي ِ ْ َ ْ ِ َ א ا ْ َ ْ َ א ُر َ א ِ ِ َ ِ َ א َأ َ ً ا َر ِ َ ا ُ َ ْ ُ ْ َو َر ُ ا َ ْ ُ َذ ِ َכ ا ْ َ ْ ُز‬

﴾١٢٠﴿ ٌ ِ َ ‫﴾ ِ ِ ُ ْ ُכ ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر ِض َو َא ِ ِ َو ُ َ َ َ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬١١٩﴿ ُ ِ َ ْ ‫ا‬

nrْ ıəِ nْzَ aَarrəaَ tsçِ ıin‫ا‬odlauَ bْiَ‫أ‬doiَmnْ ‫ُכ‬l,a)mr-ıənnnəəomnzəallamlrəaarinnşadkhəiindmxiədənbimiərv,dədafeardtoikeldtldəurinrin.dOiinbn,illsairərdnınimöszö.üz(nləِ rَoْ innَ lَ da‫א‬ərnَaَ
svəənaögzaühnoalagna,h(smanə.n(imٌ ِ َ ‫ٍء‬ dْ eَ dِiّ y‫ ُכ‬imَ iَ bَ ilْ iَ‫وأ‬rَ s)ə-nə, lmbəətntəb,esləənssöəzndheəmrəbmirişşəemyə.
nə şahid
Mənə

iftira edirlər).

obnənlad1rə1ls8əə)rni(ni‫ك‬nَ i‫ ُد‬b‫א‬öَ aِ zğْ ıbُşəlِ aَnsdْaُənْ lِّ ,əَ rhُ iə‫ن‬nْ q‫ ِإ‬d)iiq-rələətgər.nər,(sُaəs‫ ِכ‬niَ bəndələrinə əzab etsən, həqiqətən,
sْ ‫ا‬avُ aِ bَ ْ ‫ا‬veَ rْiَ‫أ‬b‫َכ‬əzِ aَ bْ ُeَ tmْ ِ əْ َyə‫ِإ ْن‬q‫) َو‬ad-irəsgəənr.

Savab verməyin və əzab etməyin hər ikisi hikmət üzrədir”.

119) g(üْ nُ ُ üْ ِ eləَ ِ ‫א ِد‬ g‫ ا‬üُ nَ ْdَ ü‫ ُم‬rْ َ k‫ا‬iَ ,َ dُ o‫ا‬ğ‫ل‬rَ u‫) َא‬şə-xAsləllraəh-oTnəlaalraınbduoyğurrudus:öz“lBərui
qiyamət bir

mənfəət verər,” (Necə ki Hz. İsa doğru deyib, doğru sözü ona mənfəət verib,
nlaicraınt ıtnapvdəı)q. ə(s‫ً ا‬rَ lَ‫أ‬ə‫א‬rَ iِniَ nِ aِ ‫א‬lَ tı‫ُر‬n‫א‬dَ ْ َaْ n‫א ا‬ çَ ِaْ yَ laْ rِ ‫ي‬axِ aْ nَ ‫ٌت‬b‫א‬ağَ laْ ُrَ ) - onlardan ötrü ağac-
var, həmişə o bağlarda
ooynlüalkcaaroqdlalaannr.xrHeayzerıçdəvıçra,axottınbol,arnraiddcaaantAtçalılpxammh-aaTzqəlaaArlla.lda(ُ haْ َn-T‫ا‬rəaُaz‫ر‬lَ ıa‫َو‬dnıْ rıُnlْ aَ rrُ a. ‫(ا‬zıُ َ oِ ِ lَ‫ر‬mَ ْ)‫ز ا‬a-ُ sْ Aَıْd‫ا‬llı‫כ‬arَ .hِ ‫ َذ‬-)T-əbaöla-

120) ( hِ əِ r‫َ א‬ b‫ َو‬i‫ض‬rِ ş‫ْر‬eَ yْ ‫ا‬i‫َو‬n‫ِت‬sə‫َوا‬l‫א‬tَənə‫ ا‬t‫ ُכ‬vْ əُ ِ ِ ) - səmaların və yerin, səmalarda və
yerdə olan padşahlığı Allah-Təalaya məxsusdur.
q( ٌ üِdَ r‫ ٍء‬ətْ iَndِّ ‫ُכ‬ən َkَ ənَ ُ a‫ َو‬r) - Allah-Təala
olmaz. hər bir şeyə qadirdir. Heç bir şey onun

Allaha həmd olsun, Maidə surəsinin təfsiri tamamlandı. Hz. Peyğəmbər
buyurdu: “Kim Maidə surəsini oxusa, Allah-Təala ona 10 əcr, savab verər, 10
günahını silər, axirətdə onu 10 dərəcə ucaldar”.

356

əl-ƏNAM SURƏSİ

6-cı surədir. Məkkədə nazil olub, 165 ayə, 3552 kəlmə və 12422 hərfdir.

ُ ‫ ا ْ َ ْ ُ ِ ِ ا ِ ي َ َ َ ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر َض َو َ َ َ ا ُ َ א ِت َوا َر‬. ِ ِ ‫ِ ْ ِ ا ِ ا ْ ٰ ِ ا‬
ُ ‫﴾ ُ َ ا ِ ي َ َ َ ُכ ْ ِ ْ ِ ٍ ُ َ َ َأ َ ً َو َأ َ ٌ ُ َ ِ ْ َ ُه‬١﴿ ‫ا ِ َ َכ َ ُ وا ِ َ ِّ ِ ْ َ ْ ِ ُ َن‬
‫﴾ َو ُ َ ا ُ ِ ا َ א َوا ِت َو ِ ا ْ َ ْر ِض َ ْ َ ُ ِ ُכ ْ َو َ ْ َ ُכ ْ َو َ ْ َ ُ َא َ ْכ ِ ُ َن‬٢﴿ ‫َأ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ و َن‬

﴾٤﴿ َ ِ ِ ْ ُ ‫﴾ َو َא َ ْ ِ ِ ْ ِ ْ َآ َ ٍ ِ ْ َآ َא ِت َر ِّ ِ ْ ِإ َכא ُ ا َ ْ َ א‬٣﴿

Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim

dqğıüüyrdor1kxə)itd,i(ans‫ض‬əniَ m‫ر‬dْyَ aüaْ ‫ا‬lr‫و‬şaَ üar‫ت‬dnِı ıd‫ا‬v‫و‬bَ ü‫א‬ədَ kıyrde,‫ا‬ər(ni‫ َ ََن‬yَsُaoِ ‫ي‬rnْ aَ ِrdaْ‫ا‬ıِ ِbِّ kَِ dِ aُı‫وا‬frْ i,َُrَ(ْ‫)َراَכ‬olَ -a‫ِوا‬nَh‫تا‬əşِ mə‫) ُא‬xَ dُ s--lsəA‫ا‬ərnliَ lnaَaَ hob‫َو‬-)üTA-təllaəlqarlaahirn-öaTıznnəlarıbğləuaıbvküləəaçrümiişnnıiə--l
bərabər şərik saymağa qüdrətləri olmaz.

2) ( ٍ ِ yaْ rِ adْ ‫ُכ‬ıbَ َdَ ır,‫ ِ(ي‬a‫ا‬taَnُ ı)z - sizin rəbbiniz o Allah-Təaladır ki, sizi
palçıqdan Hz. Adəmi palçıqdan yaradıb, siz də onun
eödvilbad, ıssiızndızə,nsiöztirnüəmsliünəizyypəanlçbıqirdavnadxıtr),tə(yiً nَ َ‫أ‬ediَbَ dirُ )
Aَ ْ ِllah-َ Tُ əٌaَlaَ‫َوأ‬n)ın- - ondan sonra hökm
ki, o müəyyən vaxtda

ölüm sviazrədgırə,ləocnəukndeirl.m(‫ه‬iُ bir də müəyyən bir vaxt (qiyamət
günü) yanındadır, o müəyyən vaxtda sizi
ْ َ‫) ُ أ‬
tvaəmsaizmi əönldbüirrüyberdəitroilptmlayəyaicnaəqdaıçrı.q(-‫ َن‬a‫و‬şُ kَ ْaَ rْ ُ olan - Allah-Təalanın qüdrətinə
dəlillərdən sonra yenə siz

qiyamət gününə şəkk edirsiniz.

As-izlsliianzh3inq)-Ta(g‫ض‬zəiazaِ ln‫ر‬lْiaَ ndْd‫ا‬ığvırıə.ِ n‫َو‬Oaı‫ت‬zşِnkə‫ا‬d‫و‬aَm‫א‬arَ nəəlblm‫ا‬əarəşِilqnlُ əai‫ا‬zr,əiَ inُ,b‫و‬iَxaz)edd-yəəisntrəəmvaləagayaşliahəqrrdddoırəal.anv(n‫ن‬əqَ yayُozeِxa‫כ‬rْ dndَ ud‫א‬əَrıh.ğُ (aıَ nْْq‫ َُכ‬ı‫و‬qَzَ )ْ olan məbud
-َ ‫ َو‬oْ a‫ ُכ‬gaِ hُ dَ ْ ıَ r)
əməllərinizi

bilib, xeyrə savab, şərə cəza verər.

Təal4a)t(əَ rəِ fiِ nْ ُd‫א‬əَ nْ َ b‫ ا‬uُ ‫ َכא‬mə‫ ِإ‬xْ lِuِّ ‫َر‬q‫ت‬aِ t‫א‬aَ َ‫آ‬ eْ lِəٍ َbَ‫آ‬irْ ِ aْçِıqِ ْ -َ a‫א‬şَ ‫و‬kَ )a-r(deyəlMil gəhələmməmzəkdi),, Allah-
ondan

üz döndərib baxmasınlar, (Necə ki Qurani-Şərifə baxmırlar), halbuki gərək

o dəlillərə baxıb diqqət etsinlər.

357

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َأ َ ْ َ َ ْوا َכ ْ َأ ْ َ ْכ َא‬٥﴿ ‫َ َ ْ َכ ُ ا ِא ْ َ ِّ َ א َ א َء ُ ْ َ َ ْ َف َ ْ ِ ِ ْ َأ ْ َא ُء َא َכא ُ ا ِ ِ َ ْ َ ْ ِ ُ َن‬
‫ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ ِ ْ َ ْ ٍن َכ א ُ ْ ِ ا ْ َ ْر ِض َא َ ْ ُ َ ِّכ ْ َ ُכ ْ َو َأ ْر َ ْ َא ا َ א َء َ َ ْ ِ ْ ِ ْ َرا ًرا َو َ َ ْ َא‬
‫﴾ َو َ ْ َ ْ َא‬٦﴿ َ ِ َ ‫ا ْ َ ْ َ א َر َ ْ ِ ي ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ َ َ ْ َ ْכ َא ُ ْ ِ ُ ُ ِ ِ ْ َو َأ ْ َ ْ َא ِ ْ َ ْ ِ ِ ْ َ ْ ًא َآ‬

﴾٧﴿ ٌ ِ ُ ٌ ْ ِ ‫َ َ ْ َכ ِכ َא ًא ِ ِ ْ َ א ٍس َ َ َ ُ ُه ِ َ ْ ِ ِ ْ َ َא َل ا ِ َ َכ َ ُ وا ِإ ْن َ َ ا ِإ‬

5) ( tْ əُ k‫א َء‬zَ ib‫ א‬eَ tِّdَ ilْ ‫א‬əِ r‫ا‬, ُ(‫ِ ْ ُ َכ َن‬ َ xَْ َ)əْ-bَ əhِ ِrə‫ا‬lqəُ r‫א‬i‫َכ‬qi ə‫َ–א‬tə‫ ُء‬h‫א‬nَ aْ ,َ‫أ‬nhْ saِ ıqِ ْkqَ i‫ف‬oَolْnaَ unَ )nQ-suəərlbbaəənbttionən,əltaəisrklazaimgbəledddiiniybii
zaman, etdikləri Quranın
istehza

ucalıb şirkə qalib olar, tezliklə gəlib onlara yetişər. (Hz. Peyğəmbər Mə-

dinəyə hicrət edəndən sonra islam dininin tərəqqi etməsi xəbəri Məkkə əh-

linə çatırdı, axırda Allah-Təala islama qüvvət verib, islam dini Məkkədə ya-

yılıb, müşriklər zəlil oldular. Bu xəbər Hz. Peyğəmbərin haqq olmasına bir

möcüzədir. Hələ Məkkədə olan zaman Məkkə əhlinə bu xəbəri veribdir. Neçə

ildən sonra Mədinəyə hicrət edib, ondan sonra islam dininin tərəqqi etməsi

xəbəri yavaş-yavaş Məkkə əhlinə yetişdi. Bir neçə zamandan sonra Məkkədə

islam dini yayılıb, birdəfəlik islama tabe oldu).

eşitm6i)r(l‫ن‬əٍ rْ َ kْ i,ِ oْ nِ ِ lْ aَ rْ dِ a‫َא‬n‫ َ ْכ‬qْ َ‫أ‬abْ ‫ َכ‬a‫ا‬q‫ َ ْو‬kَ eْ çَ َ‫أ‬ə)n-ləbrədsəbnu(NMuəhk,kAədə,hSliəmbauxdı,bLguötrcmamüraavtə-

larından) nə qədər camaatı həlak etmişik? Hamısının xəbəri onlara çatıbdır.
‫َ ُכ‬ qəْ d‫ ِّכ‬əَ ُr qْ َ ü‫א‬dَ r‫ض‬əِt,‫َ ْر‬qْ ‫ا‬üvvِ əْt,ُ ‫א‬d‫כ‬üَ n) y-aomcaalmı vaeartmlairşdkiki,
Bəs niyə ibrət almırlar?) ( ْ o
onları həlak etdik, onlara
bkoi,lsnizeəm-əMt vəekrkibə,ədhalilnbəadonallayraığvıeşrgmöənmdəişridki.k(.‫را‬Yً ‫َرا‬aْğِ ışْ ِsْ əَ َb‫ء‬əَ ‫א‬bَ in‫ا‬ə‫ َא‬oْ nَ ‫ر‬lْ َ‫أ‬a‫ َو‬r)d-aonnölatrrüa
hoklَ aniərِrladَascَ‫آ‬ariü‫א‬ınًonrْ lَödn)ytue-remürloainnəqr,tldəalosəərnrrımlləəharmərəisılnəkaöilkunəzneggadəületəltnıindnraddidhkəial..nan((rAsْ aıoِnxlِ nlıْaanrَ nhas-ْ çTəbِ abə‫ي‬ayəaşlِblqaaْ iarَnh‫ر‬bَvəə‫א‬eiَrhrْrَ əbdcْ ‫ا‬liaiar‫א‬kَmkْ a.َ sa(eَ iat‫ َ ْو‬do)ِtِıil-kadُ nُy.üِ e(ncrْ ْ ayُ ِ üm‫א‬aَِ ‫כ‬zْyْaüََ aaْ nْtَ gıَdِ )əh‫א‬ət-َ əْiorlَeaniْlَ‫أ‬bkə‫و‬-َ

edib başqa bir camaat gətirib onların yerində sakin etməyə qadirdir).

mış 7b)ir(‫س‬kٍ i‫א‬tَ aْ bِ ı sِ ə‫א‬mً ‫ِכ َא‬ad‫َכ‬aْnَ َ n‫َא‬aْ zَ ilْ َ e‫) َو‬di-b (ey Məhəmməd), əgər kağızda yazıl-
Məkkə əhli müşriklər o kitaba əllə stoənxuənguöbndinəarnsəska,la(rْ kِ iِ ,ْ َ ِbu‫ ُه‬, ُ kَ aَ َ ğ) ız-dbaun
aِ ُncٌ aْ qِ aç‫ ِإ‬ı‫ا‬qَ -َ a‫ن‬şْ k‫ ِإ‬a‫وا‬rُ َ o‫ َכ‬laَ nِ ‫ ) َ َא َل ا‬- yenə bu kafir olan şəxslər
dbeiryəkriltəarb:d“ırB, u(,ٌ sehrdir,” (necə ki bu Qurani-Şərifə

iman gətirmirlər, habelə səmadan yerə gələn kitabı gözləriylə gördükləri halda

yenə iman gətirməzlər. Məkkə əhlindən bir neçə nəfər dedilər: “Sən səmadan

bir kitab gətirməyənə qədər biz sənə iman gətirmərik”. Bu ayə onların cava-

bında nazil olubdur. Məkkə əhlindən bəzisi Hz. Peyğəmbərə dedilər: “Ancaq

358

Ənam surəsi
‫﴾ َو َ ْ َ َ ْ َא ُه َ َ ًכא‬٨﴿ ‫َو َא ُ ا َ ْ َ ُأ ْ ِ َل َ َ ْ ِ َ َ ٌכ َو َ ْ َأ ْ َ ْ َא َ َ ًכא َ ُ ِ َ ا ْ َ ْ ُ ُ َ ُ ْ َ ُ و َن‬

﴾٩﴿ ‫َ َ َ ْ َא ُه َر ُ ً َو َ َ َ ْ َא َ َ ْ ِ ْ َא َ ْ ِ ُ َن‬

mələyin sənə gəldiyini gördüyümüz zaman iman gətirərik”. O zaman bu gələn
ayə nazil oldu).

peyğ8ə)m(‫כ‬bٌ əَ rَ dِ ْ iَ rَ s‫ل‬əَ ,ِ ْ ُ‫أ‬niَyْ əَ ‫ا‬oُ n‫ َא‬a‫) َو‬e-ləMməkəlkəəkəghəlilmdeirdik:i“, ƏbigzərdəbuonMuəahçəımq-maşəkdahragqöq-
vzُ üaْ َ xmْ ‫ا‬t)üo-znlələaggrəöırnrəbhkiaz?m”pıe(sAyı ğhlləəamlha-bkTəəoraləulabmoiənşllbəakirtıəngrcö. anBvdiarəbrnısnəədfkəar, bodunəylouanrrulard:ra)d(aoَ nnِ usُ aَ g‫א‬l‫ًכ‬aöَmrَ s‫א‬aəَ ْtlَəْqَ‫أ‬r,aْ َlo‫و‬-َ

dməaoz.n(l‫ن‬aَ ‫و‬raُ َ mْ ُ öَ hlُ ə)t-vmerəilləmkə*zn. aHzailmolıasınhdəalnaksoonlraarlbairr. göz yumub açan qədər
(Çünki mələyi dərk edə

bilməzlər, elə ki mələyi əsl surətində gördülər, tamamən hamısı həlak olarlar).

(*Qeyd: Şəriət sahibi peyğəmbərlərə o ruhani qüvvəni bəzən mələk, bəzən Ru-
hül-qüds, bəzən xüsusi adla Cəbrayıl, Mikayıl şəklində göndərdiyi üçün biz də gərək,
ona tabe olub həmin adları işlədək, aqilə bir işarə də kafidir, əgər mələyin həqiqətini
bəyan etsəm, çox adam çaşıb qalar, əksər şəxslərdə o idrak və qabiliyyət yoxdur ki,
onu dərk etsinlər. Nə gözəl deyir Mövlana Cəlaləddin Rumi:

Əgər xalq örtülü və kəsif olmasaydı,
Əgər xalq zəif və dar düşüncəli olmasaydı.
Onun mədhində mənalar verərdim,
Bu məntiqdən başqa dodağımı tərpətməzdim.
Lakin şahinin loğması o sərçə deyil,
İndi çarəsi yağ və su əldə etmək deyil.
Mənim dediklərimi anlamaq çətindir,
İnsanlar bunları anlamaq həsrətindədir.)

9) ( ًmُ ü‫ َر‬m‫َא ُه‬kْ üَ َnَ d‫ ًכא‬eَ yَ i‫ه‬lُ ‫א‬dَ iْ rَ ,َ əْgَ ‫و‬əَ )r - (əvvəlki ayədə buyurdu: “Onların mələyi
görməsi görsələr, hamısı həlak olarlar,” bu ayədə

buyurur: “Əgər mələyi görmək istəsələr, yenə gərək insan surətində də ol-

sun ki, onu dərk edə bilsinlər”), əgər biz peyğəmbəri mələk etsək, əlbəttə,

onu gərək, sizin kimi bir kişi edək. Sizinlə həmcins olsun ki, onu dərk

edəsiniz. Halbuki mələklərin sizinlə həmcinsliyi yoxdur. Necə ola bilər ki,

mgöənlədkərssiəzkə,peoynğləamr bHərz.olMsuənh?ə(m‫ َن‬mُ əِ ْdَ i‫א‬nَ ْ pِ ْ َeَ y‫א‬ğَ əْ mَ َ َ ‫و‬bَ )ə-rlmiyəinləəyişiünbsahnə surətində
etdikləri

kimi yenə onları şübhəyə salardıq. Onlar - ona agah olduqları halda sən

peyğəmbər deyilsən dedikləri kimi, mələyə də - sən peyğəmbər deyilsən,

deyərlər. Çünki mələk də kişi surətində olacaqdır. İnsan surətində gəlmiş

mələyəm – desə də, onu qəbul etməyəcəklər.

359

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ُ ﴾١٠﴿ ‫َو َ َ ِ ا ْ ُ ْ ِ َئ ِ ُ ُ ٍ ِ ْ َ ْ ِ َכ َ َ א َق ِא ِ َ َ ِ ُ وا ِ ْ ُ ْ َא َכא ُ ا ِ ِ َ ْ َ ْ ِ ُ َن‬
‫﴾ ُ ْ ِ َ ْ َא ِ ا َ א َوا ِت‬١١﴿ َ ِ ِّ ‫ِ ُ وا ِ ا ْ َ ْر ِض ُ ا ْ ُ ُ وا َכ ْ َ َכא َن َ א ِ َ ُ ا ْ ُ َכ‬
‫َوا ْ َ ْر ِض ُ ْ ِ ِ َכ َ َ َ َ َ ْ ِ ِ ا ْ َ َ َ َ ْ َ َ ُכ ْ ِإ َ َ ْ ِم ا ْ ِ َא َ ِ َ َر ْ َ ِ ِ ا ِ َ َ ِ ُ وا‬

﴾١٢﴿ ‫َأ ْ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ ِ ُ َن‬

10) h(ə‫َכ‬qِ iْqَ əْtəِ nٍ , ُ sُəِ n‫َئ‬dəِ ْnُ ْ ə‫ ا‬vِvَ əَ ‫َو‬l)ki-p(eeyyğəMməbhəərmləmrəədd),ə necə ki sənə istehza
etdilər, istehza etdilər. (Dil-

xs‫ َن‬əobُ rِ əoْ bَ lmiْ َ ialِ əyِ ıə‫ا‬bzُ ‫א‬sa‫ َכ‬əbb‫َ א‬inraْezُtْi,lِ no‫ا‬e‫و‬lcuُ əِ bkَ hi saَ əmِndı‫א‬sِ )əın-həəivlsavtkeəhlokzliadpueelydağərən. mşbəəxrslləərrsəəbisitreehdzibaləert)m. (ə‫ق‬lَ ə‫َ א‬riَ

11) (s‫ض‬əfِ ə‫ ْر‬rَ ْ ‫وا ِ ا‬ ُ ِ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd, Məkkə əhli müşriklərə de ki),yer
üzündə edib, (Allah-Təalanın əzab etdiyi şəxslərin diyarına gedin. Ad*

və Səmud qövmü Mədinə ilə Şam arasında məskun idi. Məkkə əhlinin yolu

Şama ticarətə gedəndə oradan keçirdi. Odur ki, Allah-Təala buyurur: “Gedib ِ
tِّ ə‫ َכ‬kُ zْ ‫ا‬ibُ َ
goecdaəmnadaətnınsyoenrrləaribnaəxbıbaxgıöbriübrnətkai,lıhna).q(qَ ı ِ e‫َא‬də‫ َن‬n‫ َכא‬lərَ iْ ‫כ‬nَ ‫وا‬aqُ ُ iْb‫ ا‬ətُ )i - o yerlərə
necə olub-

dur?” (Onların izləri qalıb, özləri isə tamamən Allah-Təalanın qəzəbiylə

həlak olublar).

(*Qeyd: İndi də Şam yolu ilə Məkkəyə gedənlərin yolu həmin Ad və Səmud diya-
rından keçir. Ayənin hökmü ümumi olduğundan o yoldan Məkkəyə gedən hacılar da o
diyarlardan ibrət almalıdırlar).

təkzi1b2)ed(‫ض‬əِn‫ر‬lْ َəْr‫وا‬əَ ‫ت‬dِ e‫א َوا‬kَ i, s‫ ا‬əmِ ‫א‬aَ laْ rَ dِ aْ ُ )- (ey Məhəmməd), müşriklərə və haqqı
və yerdə olan məxluqatın səltənəti kimə
məxsusdur? (ِ ِ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), onların bu suala cavab verməməsi
üçün sən özün bu sualın cavabında de ki, səltənət Allah-Təalanındır,

(siz də bunu inkar edə bilməzsiniz), nəinki sizin bütlərə, onlardan insana
‫ِ ِا‬
hsəelçtəbniərtiznəərəsrahviəbmoləannfəAəltlaghəl-mTəəazl.a(َöَ zْ pak, mْ َ üَqَ ədَ dَ ‫ َכ‬ə)s-zasətımnaalvaarcınibveədyiberdiinr

ki, bəndələrinə rəhm edib onların tövbələrini qəbul etsin. Allah-Təalanın

tərəfinə gəlin, tövbə edin, Allah-Təalanın sifətləri ilə bəzənin, Allah-Təala

dgِ üaِ nsَ üizْ ‫ر‬nَ ədöَəzِ Aَr‫א‬əَlِlhْa‫ا‬mh‫ ِم‬-əْ Tَ tiənaَ ‫إ‬iِ )laş-asməizlibiləettodtpiəbl,aosyilazaəccaaaqğxdıinrırəa,thoəenzçadbabıninrdsşoaünnbrnhaiəcsaioztlimvneaərymsainnə.llq(əْir‫כ‬yُ inaَ miَzْiənَtَ
s(a‫ َن‬bُitِ qْ ُ ədَ əmْ ُ oَ‫ أ‬n‫وا‬laُ rِ imَ anِ ‫)ا‬gə-tiromşəəzxlsəlrə.r(Ekyi
qarşılığını sizə verəcəkdir. َ olْuُ bَ ,ُ ْ َ
özlərinə zərər verib, şirkdə

Məhəmməd, onların iman etməsindən ümidini birdəfəlik kəs).

360

Ənam surəsi
‫﴾ ُ ْ َأ َ ْ َ ا ِ َأ ِ ُ َو ِ א َא ِ ِ ا َ א َوا ِت‬١٣﴿ ُ ِ َ ْ ‫َو َ ُ َא َ َכ َ ِ ا ْ ِ َوا َ א ِر َو ُ َ ا ِ ُ ا‬
َ ‫َوا ْ َ ْر ِض َو ُ َ ُ ْ ِ ُ َو َ ُ ْ َ ُ ُ ْ ِإ ِّ ُأ ِ ْ ُت َأ ْن َأ ُכ َن َأو َل َ ْ َأ ْ َ َ َو َ َ ُכ َ ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ِכ‬
ُ َ ِ ‫﴾ َ ْ ُ ْ َ ْف َ ْ ُ َ ْ َ ِ ٍ َ َ ْ َر‬١٥﴿ ٍ ِ َ ‫﴾ ُ ْ ِإ ِّ َأ َ א ُف ِإ ْن َ َ ْ ُ َر ِّ َ َ ا َب َ ْ ٍم‬١٤﴿
َ ُ َ ٍ ْ َ ِ ‫﴾ َو ِإ ْن َ ْ َ ْ َכ ا ُ ِ ُ ٍّ َ َ َכא ِ َ َ ُ ِإ ُ َ َو ِإ ْن َ ْ َ ْ َכ‬١٦﴿ ُ ِ ُ ْ ‫َو َذ ِ َכ ا ْ َ ْ ُز ا‬

﴾١٨﴿ ُ ِ َ ْ ‫﴾ َو ُ َ ا ْ َא ِ ُ َ ْ َق ِ َא ِد ِه َو ُ َ ا ْ َ ِכ ُ ا‬١٧﴿ ٌ ِ َ ‫َ َ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬

lar, h13ey) v(a‫א ِر‬nَ la‫وا‬rَ Aِ ْ ll‫ا‬ah-ِ Tَ ə‫ َכ‬alَ a‫א‬nَ ınُ َ ‫ َو‬m) -ülgkeücdəü-gr.ünOdnüuznyqerüddərəstainkdinənolkaənnainrsaonla-
bbailtminəlzəlrəirn.d(əُ nِ َ aْ ‫ا‬gaُ hِ ol‫ا‬anَ ُ d‫ َو‬ı)r.- Allah-Təala xalqın sözlərini eşidib, onların

boaAşlql1aa4hs)ıns(‫א‬əıِmö‫ َو‬zaُ ülِ amَ‫أ‬rِəı ‫ا‬vmَ əْ َəyَ‫أ‬beْurُ )di -yv(oəexykdMöamnəhəməkmeçyimdeadədnim,am?güə(şt‫ض‬ririِ ki‫ ْر‬blَ əْd‫ا‬r‫َو‬iər‫ت‬d.ِ eB‫َوا‬ke‫א‬ilَ )ə,AA‫ ا‬llِ llِ aa‫َא‬hh)---TThəəaaallnaasddıaaknni

başqasını mən özümə məbud edim, necə ki siz bütləri özünüzdən ötrü
َA‫ َو‬llُ aِ hْ -ُ Tَ əُ ‫و‬aَ )la-daondubraxşqaalqsıanıruözziüvmerəənm, əobnuudn
məbud edibsiniz? ((Bُ َeْ ləُ əْ ِmُ‫ أ‬rِّ ruziyə
ehtiyacı yoxdur. etməm
mhəüqmiqkəütnənd,emyiəldniAr).ll(aَhَ -ْTَ‫ أ‬əْ aَ la‫و َل‬tَə‫ أ‬r‫ َن‬əf‫ ُכ‬iَ‫أ‬n‫ْن‬dَ‫أ‬ə‫ت‬nُ ‫ ) ُ ْ ِإ‬- (ey Məhəmməd), de ki,
(kَi,‫ ِכ‬mِ ْüُ şْ ‫ا‬riَ kِ lərَ d‫ ُכ‬əَ nَ olunmuşam ki, Allah-Təalaya
‫و‬oَ )lm- (ae,y(AMlləahhə-Tməmaləady,adseit:a)y, Aişleladhib-
ilk itaət edən mən olum.
Təala mənə əmr edibdir

müvəhhid ol).

mən1r5ə)b(bٍ imِ َ A‫ ْ ٍم‬lَ la‫ َب‬h‫ا‬-َ Tَ əaِّ ‫ر‬lَ ayُ aْ َ aَ si‫ِإ ْن‬o‫ف‬lsُ ‫א‬aَ mَ‫ أ‬, ِّ ‫ ) ُ ْ ِإ‬- (ey Məhəmməd), de ki, əgər
həqiqətən, böyük olan bir günün

(qiyamət gününün) əzabından qorxaram ki, o gündə mənə əzab etsin.

əzab1ın6d) (aُ nَ ِ q‫ َر‬uْ rَ َtuٍ ِlَuْ bَ ُ,ْ َ o‫ف‬nْ aَ ْ əُ zْ aَ b) - kim ki qiyamət günündə Allah-Təalanın
olunmasa, həqiqətən, Allah-Təala ona
eşdəkibil,doənnaiəczaatbtadpamn naqicaAtllvaehr-iTbdəairl.a(nُ ınِ ُ rْ ‫ا‬ə‫ ُز‬hْ mَ ْ ‫ا‬ə‫כ‬tَ iِ d‫و َذ‬iَ r).-
rəhm əzabdan zahir və
aşkar

Təal1a7s)ə(nَ əُ bi‫ ِإ‬rُ َ َ ِ ‫َכא‬ (xَ َəsٍّ təُ lِ ikُ ,‫ا‬ ‫כ‬yَ aْ dَ aْ َ y‫ ْن‬o‫ َو ِإ‬x)s-ul(leuyq)Myəehtəirmsəm, əod)z,əərgəərri Allah-
zərər Allah-
TAٌ əlِ lَaa‫ء‬lٍ haْ-dTَ a)ən-albəagahəşqrəarAbhlliearçhş-keTyiməəaqlsaaədnsiədrnədənirbd. iərfxeedyəirb(izlmənəgzi.n(liِّk‫ُכ‬ saَ ğُ lَ aٍmْ َ lıِ q‫َ)כ‬ yْ eَ tْ iَr‫ن‬sْ ə‫َو ِإ‬,
َ َ
və

Təal1a8d)ır(.‫ ِد ِه‬O‫ِ َא‬n‫ق‬lَ aْ rَ ُ qِ ‫א‬əَ hْ ‫ا‬rَ ُ e‫ َو‬d)i-ləbnənvdəəzləərliilndiinrlüəsrt. üOnnduənhaqküidmrvətə qalib olanAllah-
və səltənətindən
tkəəyninaredoliabn, oknilmardıinr?ba(tُ inِ َ vْ ‫ا‬əُ z‫ ِכ‬aَhْi‫ا‬rlَ əُ r‫ َو‬i)n-ə
və hikmət üzrə bəndələrinin işini
xəbərdar olan Odur.

361

Kəşfül-Həqayiq I
َ َ َ ْ َ ‫ُ ْ َأي َ ْ ٍء َأ ْכ َ ُ َ َ א َد ًة ُ ِ ا ُ َ ِ ٌ َ ْ ِ َو َ ْ َ ُכ ْ َو ُأو ِ َ ِإ َ َ َ ا ا ْ ُ ْ َآ ُن ِ ُ ْ ِ َر ُכ ْ ِ ِ َو‬
‫َأ ِ ُכ ْ َ َ ْ َ ُ و َن َأن َ َ ا ِ َآ ِ َ ً ُأ ْ َ ى ُ ْ َ َأ ْ َ ُ ُ ْ ِإ َ א ُ َ ِإ َ ٌ َوا ِ ٌ َو ِإ ِ َ ِ ي ٌء ِ א ُ ْ ِ ُכ َن‬

ُ ُ ‫﴾ ا ِ َ َآ َ ْ َא ُ ُ ا ْ ِכ َא َب َ ْ ِ ُ َ ُ َכ َ א َ ْ ِ ُ َن َأ ْ َא َء‬١٩﴿

ki, si1z9m) (ə‫د ًة‬nَ ‫א‬dَ əَ nُ َ ‫כ‬mْ َ‫ٍء أ‬ənْ iَ m‫أَي‬peْ ُ y)ğ-ə(meybMərəohləmmamğıəmd)a, bu Məkkə əhli müşriklərə de
şahid və möcüzə istəyirsiniz,

o, hansı şahiddir ki, şahidlikdə hamıdan böyük olub, onun şahidliyi qəbul

edilsin? Belə ki, mən də onu sizdən ötrü şahid gətirim. (Məkkə əhli Hz.

Peyğəmbərin doğruluğuna şahid və möcüzə istədilər. Bu ayə onların cava-
oblınadnaşanhazidilAollldauh.)-T(əْ a‫ ُכ‬lَ aْ َ ‫و‬dَ ır,ِ mَ ٌ ənِ iَ mُ l‫ا‬ə ُ) -
ْ ِ sizin (ey Məhəmməd), de ki, o böyük
aranızda şahiddir. Mənim haqq
ooَ llَ َumbْadَ ğ‫َو‬uımrِ ِ )ak,-i,sbihzuəinmQibnuartbailuno*QlmAularlğaaınhnı-ınTzaəsaəşlbaaəhbtiədinrləiəkfisneizddəəQnr.üm(reْ ə‫ُכ‬yn‫ َر‬şِəْ cُ vِaəm‫ ُن‬hَ‫آ‬ayْ ُaْ ‫ا‬otı‫ا‬lnَuıَ nvuəbَ ‫ِإ‬ nَ aِ ‫و‬zُ‫أ‬i‫و‬lَ
hər o

şəxs ki, dünyada bundan sonra bu Quran ona yetişsə, onu Allah-Təala
stəizrəmfiünşərdikəlvəərtAedlliabh,-əTzəaablalailqəobrxiruldikudmə .b(a‫ى‬şqَ ْ aُ‫أ‬ mً َ ِ əَ‫آ‬bِ u‫ ا‬dَ lَ a‫ن‬rَ‫أ‬ın‫و َن‬dُ aَ ْoَ َlmْ ‫ ُכ‬asِ َ‫أ‬ı)n-a
ْ َ‫َ أ‬ bəs
bu şa-
ْ ُ ) - (ey
hidlik edirsiniz? Bütləri Allah-Təalaya şərik qetosşəunriszudnəu,zm? (əُnَ şəhadəti
Məhəmməd), sən de ki, əgər siz bu şəhadəti
hِ ə‫وا‬qَ iٌ qَ ‫ ِإ‬ətَ əُ n‫א‬,َ ‫ ) ُ ْ ِإ‬- (ey Məhəmməd), de ki, bəlkə, mən şəhadət
etmərəm. ( ٌ Allah-Təala yeganə olan müqəddəs, pak zatdır,
edirəm ki,
şqəorşidkui qvəlatraıynıızydoaxndumr.ən(‫ َن‬k‫ُכ‬əِnْ aُ r‫א‬amِ ‫ي ٌء‬. ِ َ ِ ‫ ) َو ِإ‬- həqiqətən, Allah-Təalaya şərik

(*Qeyd: Ağıl sahibləri buna diqqət etsinlər ki, nə vaxt Hz. Məhəmmədin (ə.s),

peyğəmbərliyinə şahid və ya möcüzə istəsələr, hər dəfə Qurani-Şərif dəlil göstərilibdir.
Özgə yalançı iddia edənlər kimi xalqı aldadan sözlər deyilməyibdir. Bu mətləbdən

Hz. Peyğəmbərin müdrik və aqil insan olduğu məlum olur. Həmin ayə buna dəlildir
ki, Hz. Peyğəmbər bütün məxluqata peyğəmbərdir və Qurani-Şərif qiyamətə qədər
gələn məxluqat üçün nazil olubdur. Quranın dəvəti kimə yetişibsə, sanki indi Allah-
Təaladan nazil olmuş kimi o şəxsi Allah-Təala tərəfinə dəvət edər. Hz. Məhəmməd
(ə.s), Allah-Təala tərəfindən peyğəmbər gəlib, öz vəzifəsini edib, Allah-Təalanın
dərgahına getdi. Amma Qurani-Şərif – həqiqi peyğəmbər qiyamətədək gecə-gündüz
asi və zəlil şəxsləri Allah-Təalaya tərəf dəvət edir. Heç bir şəxs də deyə bilməz ki, mənə
peyğəmbər gəlməyibdir. Çünki həqiqi peyğəmbər – Qurani-Şərif bizim aramızda möv-
cuddur. Quranın dəvəti kifayət edər. Hz. Məhəmməddən sonra başqa peyğəmbər lazım

deyil. Qurani-Şərif qiyamətədək külli məxluqata kifayət edən bir əməl kitabıdır).

an) k2i0,)o(nُ lُa‫ َء‬r‫َא‬aْ َ‫أ‬ k‫ َن‬itُ aِ bْ َ v‫ َ א‬e‫ َכ‬rmُ َ iُ şِ iْkَ ,‫َب‬o‫א‬nَ ‫ ِכ‬laْ ‫ا‬rıُ nُ ‫َא‬ üْ َ َ‫آ‬ləmَ ِa‫ا‬l)ar-ı o şəxslər (yəhudi, xristi-
bu peyğəmbəri öz oğul-

larını tanıdıqları kimi tanıyırlar, (çünki Allah-Təala Tövrat və İncildə onun

362

Ənam surəsi
‫﴾ َو َ ْ َأ ْ َ ُ ِ ِ ا ْ َ َ ى َ َ ا ِ َכ ِ ًא َأ ْو َכ َب‬٢٠﴿ ‫ا ِ َ َ ِ ُ وا َأ ْ ُ َ ُ ْ َ ُ ْ َ ُ ْ ِ ُ َن‬
ُ ‫﴾ َو َ ْ َم َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ِ ً א ُ َ ُ ُل ِ ِ َ َأ ْ َ ُכ ا َأ ْ َ ُ َ َכא ُؤ ُכ‬٢١﴿ ‫ِ َ َא ِ ِ ِإ ُ َ ُ ْ ِ ُ ا א ِ ُ َن‬
﴾٢٣﴿ َ ‫﴾ ُ َ ْ َ ُכ ْ ِ ْ َ ُ ُ ْ ِإ َأ ْن َא ُ ا َوا ِ َر ِّ َא َא ُכ א ُ ْ ِ ِכ‬٢٢﴿ ‫ا ِ َ ُכ ْ ُ ْ َ ْ ُ ُ َن‬
‫﴾ َو ِ ْ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ِ ُ ِإ َ ْ َכ‬٢٤﴿ ‫ا ْ ُ ْ َכ ْ َ َכ َ ُ ا َ َ َأ ْ ُ ِ ِ ْ َو َ َ ْ ُ ْ َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ و َن‬

‫َو َ َ ْ َא َ َ ُ ُ ِ ِ ْ َأ ِכ ً َأ ْن َ ْ َ ُ ُه َو ِ َآ َذا ِ ِ ْ َو ْ ً ا‬

haqq peyğəmbər olduğunu xəbər veribdir. Məkkə əhli Hz. Peyğəmbərə dedi:

“Yəhudi və xristianlardan soruşduq ki, sizin kitablarınızda belə bir şəxsin

gələcəyi qeyd olunubmu? Onlar - bizim kitablarda belə şəxs haqqında xəbər
-onəlhalriı-nkiitdadbiaaslıinmı rləərdidkeatmfirəkolümçüanqlnaaözizlləorldinuə).z(əَ rəِ r‫ا‬
yoxdur, dedilər”. Bu ayə iman gətirməzlər.
‫ن‬vَ eُrِ ibْ ُ ləَ r,ْ ُ ْ َ‫وا أ‬ ُvaِ َx)t
oُ َnlْ aُ rَ heç

iftira21a)t(ıbِ ِ ‫א‬,َ َ oِ ‫ب‬nَ un‫َכ‬ ‫ْو‬aَ‫ أ‬ç‫ًא‬ıِq‫ َכ‬-aِ ş‫ ا‬kaَ rَ ‫ى‬ayَ َ əْ ‫ا‬ləِ riِniُ َ ْinَ‫ أ‬kْ aَ ‫و‬rَ ) - o şəxslər ki Allah-Təalaya
edib, təkzib edir, onlardan
zaatalınmvoəlamnöcküimzədləirr?ini(‫ َن‬təkُ ِ z‫ א‬ib‫ا‬ eُ dِ ْəُ n َ zaُ l‫) ِإ‬ım-lahrəqaixqirəətətnə,zAabllıanhd-aTnəanliacyaat
daha
iftira

tapmazlar.

22) (v‫ א‬əً ِmَ əْbُ uُ dُ lْ aَ r‫ َم‬ınْ َ ‫و‬ıَ )(q-imyaümşərtikglüənrübnudnəu) yadlarına salsınlar ki, onların
özlərini ِ ‫َ ُ ُل‬ tamamən bir yerə toplayarıq.
(q‫ا َن‬o‫ُُכ‬şُuَ ْْbََ‫)أ‬ ِ bu gün ) - ondan osomnrəabumdülaşrriıknlıəzrkəi,doeynəlarrikı :A(llْ aُ ْ ‫כ‬hُ -َTəِ a‫ ا‬lُa‫ ُכ‬y‫ ُؤ‬a‫َכא‬ şَ əُ riَ kْ َ‫أ‬
َ- ُ hanı sizin
-
bunlar bizdən ötrü Allah-Təala yanında şəfaət edərlər, deyirdi-

niz? Gəlib bu gün şəfaət etsinlər. O zaman müşriklərin hamısı sakit olub

cavab verə bilməzlər.

və şi2r3k)lə(r‫َא‬iِّn‫ َر‬inِ ‫وا‬aَ q‫ ا‬ibُ ‫َא‬ət‫ْن‬iَ‫أ‬bu‫ِإ‬ oْ lُ aُ َ rْ ِ kْ i‫ُכ‬, َ diْ nَ ləُ r)in-i o sualdan sonra onların küfr
‫ِ ِכ‬ inkar edib cavabda deyərlər:
‫ ) َ א ُכ א‬- biz müşrik olmayıb, Allah-
“Rəbbimiz yeganə olan Allahdır. ( َ ْ ُ
Təalaya şərik qoşmamışıq”.

24) ( bْ ِuِ ُmْ َ‫ أ‬üşَrَ ik‫ا‬ləُ rَ ‫ َכ‬özlَ əْ ‫ َכ‬rinْ ُ iْ ‫ )ا‬- (ey Məhəmməd), bax gör ki, axirət
günündə necə təkzib edirlər, belə xəyal edirlər ki,
kaix, iornətlagrüınnüşənfdaəətoinnəlaürambidirefdaiybd, aAlvlaerhə-rT.ə(a‫ ا‬lُa‫َכא‬ya‫َ א‬ qَo‫و‬-َ
bu təkzib etmək şəْ ُrْ iَ k
ş‫ َن‬u‫و‬rُ َdْ َu) l-aro, bütlər

axirətdə onlardan qeyb olub onlara kömək etməzlər.

vard2ır5)k(i‫כ‬,َ Qْ َ ‫ِإ‬urُ aِ َ nْ َ oxْ uَ yْ aُ ْnِ ‫و‬dَ )a-sə(enyə Məhəmməd), müşriklərdən bəzi şəxslər
qulaq asarlar, amma iman gətirməzlər.
(‫ ) َو َ َ ْ َא َ َ ُ ُ ِ ِ ْ أَ ِכ ً أَ ْن َ ْ َ ُ ُه َو ِ آَ َذا ِ ِ ْ َو ْ ً ا‬- onların küfr və inadlarına görə,

363

Kəşfül-Həqayiq I
ُ ِ ‫َو ِإ ْن َ َ ْوا ُכ َآ َ ٍ َ ُ ْ ِ ُ ا ِ َ א َ ِإ َذا َ א ُءو َك ُ َ א ِد ُ َ َכ َ ُ ُل ا ِ َ َכ َ ُ وا ِإ ْن َ َ ا ِإ َأ َ א‬
ْ َ ‫﴾ َو‬٢٦﴿ ‫﴾ َو ُ ْ َ ْ َ ْ َن َ ْ ُ َو َ ْ َ ْو َن َ ْ ُ َو ِإ ْن ُ ْ ِ ُכ َن ِإ َأ ْ ُ َ ُ ْ َو َא َ ْ ُ ُ و َن‬٢٥﴿ َ ِ ‫ا ْ َو‬
ْ َ ﴾٢٧﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َ َ ى ِإ ْذ ُو ِ ُ ا َ َ ا א ِر َ َא ُ ا َא َ ْ َ َא ُ َ د َو َ ُ َכ ِّ َب ِ َ َא ِت َر ِّ َא َو َ ُכ َن ِ َ ا‬
‫﴾ َو َא ُ ا ِإ ْن‬٢٨﴿ ‫َ َ ا َ ُ ْ َא َכא ُ ا ُ ْ ُ َن ِ ْ َ ْ ُ َو َ ْ ُردوا َ َ א ُدوا ِ َ א ُ ُ ا َ ْ ُ َو ِإ ُ ْ َ َכא ِذ ُ َن‬

‫ِ َ ِإ َ َא ُ َא ا ْ َא‬

Quranı anlayıb dərk etməmələri üçün onların qəlblərinə pərdələr çəkib,

qulaqlarına ağırlıq (karlıq) verdik ki, Quranı anlamaqda və ilahi ayələri
omnaaniemoalsnugnə.t(i‫א‬rَ mِ ‫ ا‬əُ zِ lْ ُərَ. ٍ(َ ‫َ َآَכ‬ ‫ُכ‬sُ o‫ْאوِاد‬nََ rَ ُ a‫َوو ِإَك ْن‬s)‫ء‬əُ ‫א‬-nَ ibn‫ا‬u‫ َذ‬l‫ ِإ‬əmmüَ şü)rb-ikamlhəiürsşəhryəiəkrlnvəəər
eşitməkdə onlara
möcüzə görsələr,

nə zaman sənin yanına gəlsələr, gələndən
ِ ‫َو‬ mْ ‫ُ ا‬ücِ ‫א‬aَdَ‫أ‬ilə‫ِإ‬ e‫ َ ا‬dَ ə‫ن‬nْ ‫ِإ‬d‫ا‬ə‫و‬nُ َ ‫َכ‬soَ nrِ a‫ل ا‬kُ aُ fَ )ir-vQə umrüaşnraikqluər-
mlaqücaasdıbil,əsyəənbinalşəlamyaürblaahr.is(əَ və

deyərlər: “Bu, Quranın sözləri deyil, bundan qabaq keçənlərin əslsiz olan

sözləridir. Biz o sözlərə iman gətirmərik”.

qada2ğ6a)n(ُ eْ َd‫ن‬iَ b‫َ ْو‬,ْ mَ ‫ َو‬aُ ْ nَ e‫ َن‬oْ َlْaَ rْ lُ a‫ َو‬r).-ÖozmlərüişdriəkilməraxnaglqəıtnirQmuərkadnəanikməannargəotliurbmuəszianqi
hdəulraakrleadrə. r(l‫ َن‬ə‫و‬rُ,ُ öْzَ l‫א‬əَ r‫ َو‬inْ dُ əَ nُ ْ َ‫أ‬ba‫ ِإ‬ş‫َن‬qa‫ِ ُכ‬hْ eُ ç‫ِإ ْن‬b‫ َو‬i)r-koənsəlazrəarənrcayqetiörzələbriilnməəzzələrrə.rAvmermiba,
o qədər şüurları yoxdur ki, zərəri dərk edib zərərdən qaçsınlar.

27) (‫א ِر‬ ‫ا‬cəhَ əَ nn‫ ا‬əُ mِ ‫ُو‬ o‫ ْذ‬d‫ ِإ‬u‫ى‬nَuَ n ْ iَ ç‫ َو‬i)nə-sa(elıynmMaəqhüəçmümnəodn)u, nqkiyəanmarəıtndgaüpniüsnbdiər
müşriklərin
khia,lkdaaşsnaəxloalnaırldmı,ablairzıindıübniyragyöarsqəany,t(a‫א‬rَ ِّ ‫ر‬aَ y‫ِت‬d‫א‬ıَ lَ aِ ‫ب‬rَ, rِّ ‫َכ‬əbُ bَ ‫و‬iَ m‫َ د‬iُz‫א‬Aَ َ ْ lَ l‫א‬aَ h‫ ا‬-ُ T‫ َא‬əَ )a-ladyeayiəmrlaənr

gətirib, onun tövhid və qüdrətinə işarə edən dəlillərini təkzib etməyəydik?
(َ ِ dِ 2ْ üُ 8nْ ‫)ا‬yَ (aِ ُy‫ َْن‬aَ ‫ْ ُכ‬tَəِ‫ َو‬k)‫ َن‬r-aُ vrْ əُ gk‫ا‬əaُl‫א‬iş‫ َכ‬bA‫א‬,َ lilmaْ ُhaَ -n‫ا‬Tَ َ əgaəْ َlt)airy-saixniemlyərra,.nmBgəüəltşkirrəiə,knbləluərrnidndəadnneodqliaayybidakıqqim.diüdneyyai-l
ki,

da gizlətdikləri qəbih şeyləri - əməlləri indi (qiyamət günü) aşkar olub,

görərlər ki, onlara əzab olunacaqdır. O səbəbdən dünyaya qayıdıb iman
lgaərt,irymenəəyiqaardzauğaendəerdləilrd.i(kُ lْ əَ r‫ا‬i ُkُ ü‫َ א‬fِr‫وا‬v‫ُد‬ə‫ َא‬şَ ir‫وا‬k‫ ُرد‬təْ rَ ‫َو‬ə)fi-nəəgqəarydıdüınbymayüaşrqiakyotalarrıllsaar-.
l(a‫ َن‬r,ُ ‫ِذ‬h‫ َכא‬eَç ْvُ a‫ ِإ‬x‫) َو‬t
- həqiqətən, müşriklər axirətdə də iddialarında yalançıdır-
iman gətirən deyildirlər.

d2ü9n)y(a‫َא‬dْ a‫ا‬ q‫ُ َא‬i‫א‬yَ َam‫ِإ‬ətَ ِ g‫ن‬üْ ‫ ِإ‬n‫ ا‬üُ ‫א‬nَ ‫و‬üَ ) - bu iddianı edən müşriklər həmin şəxslərdir
inkar edib deyirdilər: “Həyat ancaq dünya-
ki,

364

Ənam surəsi
‫﴾ َو َ ْ َ َ ى ِإ ْذ ُو ِ ُ ا َ َ َر ِّ ِ ْ َא َل َأ َ ْ َ َ َ ا ِא ْ َ ِّ َא ُ ا َ َ َو َر ِّ َא َא َل‬٢٩﴿ َ ِ ُ ْ َ ِ ُ ْ َ ‫َو َא‬
ُ َ ‫﴾ َ ْ َ ِ َ ا ِ َ َכ ُ ا ِ ِ َא ِء ا ِ َ ِإ َذا َ א َء ْ ُ ُ ا א‬٣٠﴿ ‫َ ُ و ُ ا ا ْ َ َ ا َب ِ َ א ُכ ْ ُ ْ َ ْכ ُ ُ و َن‬
‫َ ْ َ ً َא ُ ا َא َ ْ َ َ َא َ َ َא َ ْ َא ِ َ א َو ُ ْ َ ْ ِ ُ َن َأ ْو َزا َر ُ ْ َ َ ُ ُ ِر ِ ْ َأ َ َ א َء َא َ ِ ُرو َن‬

﴾٣٢﴿ ‫﴾ َو َא ا ْ َ َא ُة ا ْ َא ِإ َ ِ ٌ َو َ ْ ٌ َو َ ا ُر ا ْ َ ِ َ ُة َ ْ ٌ ِ ِ َ َ ُ َن َأ َ َ َ ْ ِ ُ َن‬٣١﴿

dakı həyatımızdır. ə(gَ əِr tُ əْ kَ ِraُ r ْ dَ ü‫א‬nَ ‫و‬yَ )ay-aəqlbayəıtttsəa,labri,rydenəəbqiizyadmirəiltmi inəkriakr”e.d(əMrləürş)-.
riklərin halı belədir,

dmdِّ ieَ ünyْ ‫א‬şiəِzr3r‫ا‬,i0َlkbəَ)lr)əə(:s-rْ hi“Aِ nِّBa‫َر‬lqAləaqllhiَ l,َ ao-Trhl‫ا‬mə-əُbTaِa‫و‬bُlədaia‫ْذ‬ım‫ِإ‬,lma‫ى‬yinzüeَ ınşَ Anrəْ ilَ hkl‫و‬iَan)ülhəkz-r-auTl(rəreəueydadnalMaidnryaısəaşihınsbəaaimzxndmldmeayinəo?əddl”rs)ı:uğ,(‫“א‬ınəَ nِّBg‫ر‬,َ ı‫و‬əuَ qbrgiiyüَqrَani‫ا‬mgyüُöa‫א‬əَrmk)tsi-əəgintnmü,kgnü(üaüşrnrَ hüeiْ َkaَd‫أ‬nlq‫ل‬idəَrq‫א‬ər-َ
oglüannügnüüninimkaişr”e. t(d‫و َن‬iyُ iُ n‫َ ْכ‬izْ üْ ‫ ُכ‬ç‫א‬üَ nِ ‫َب‬d‫ا‬aَ dَ ْ ı‫ا‬n‫ا‬ ُ ‫َא َل َ ُو‬ ) - Allah-Təala deyər: “Qiyamət
ُ əzabı. İndi təsdiq etmək sizə bir fayda

verməz”.

gq-ً َ eiْ eytَ lmaُəَ3mə‫א‬k1yəi)it‫ا‬,q(ُvyəِ ُaefْ‫ءا‬iqَnl‫ءא‬dِeiَ ‫א‬dəَ o‫ِا‬ə‫ذ‬nَ ِl‫ِإ‬n)d‫ا‬q-udiُ .yeir‫َכ‬Olaəimlmَkvəiaِətqxy‫ا‬gətiüfَ dtinəِladkَüəzpnniْeübَ ş)qmgei-yödaarənhdmnəüloəəqlltrəaiqrgrö,əlüzadtnlərəeü.nry(*,iə‫א‬nrَoAəlِnəlz‫א‬llrَaaiْ:yhr“aa-َ EnT‫א‬gkَyəəaalvərlَ aarَ o,ny‫א‬glَıdَntöَ əurْələtَasərsrrl‫א‬ü,َəəfr(‫ا‬fioُkn‫א‬lَiəَ-),
sun bizə ki, dünyada günah edib Allah-Təalaya və qiyamət gününə iman
(yْüُ k‫ا َر‬ü‫و َز‬nْ َ‫أ‬ü‫ َن‬özُ lِ əْ rَ i ْöُ z‫) َو‬çi-yiqnilyəraimnəətgiöitnükraərrleədr.əHnleəçrböizr
gətirmədik”. müsibət və
günahlarının şəxs onlara
bpiilsmaəğzı.r(‫ن‬oَ ‫و‬la‫ ُر‬nِ َ ‫א‬yَ ü‫ َء‬k‫َ א‬ dَaَ‫ أ‬şْıyِ ‫ر‬aِ rُ lُ ar. َ
kömək olub ilahi əzabi onlardan dəf edə Oَ )
- xəbərdar ol ki, qiyamət günündə çox

yükdən heç vaxt xilas ola bilməzlər.

(*Qeyd: Ola bilər ki, bu qiyamətdən məqsəd kiçik qiyamətdir, yəni ölməkdir, ne-

cə ki Hz. Peyğəmbər buyurub: “Kim öldü, onun qiyaməti başlayar”).

32) (şٌeْ yَ ‫و‬dَ irٌ َِ o‫ ِإ‬n‫ َא‬dْ a‫ا‬n‫א ُة‬hَ َeْç‫ا‬ ‫א‬bَ i‫ َو‬r) - dünya həyatı ancaq batil və aldadıcı
olan bir ki, fayda hasil olmaz, necə ki oyundan, əy-

ləncədən hasil olmaz, (yəni oyundan, əyləncədən mənfəət olmaz, əgər olsa

da, müvəqqəti mənfəət olar, buna görə də əgər kimsə Allah-Təalaya iman gə-

tirməsə, o vaxt o dünyadan həqiqi mənfəət əldə etməz, dünyanın həqiqi mən-

fəəti o vaxt olar ki, o şəxs Allah-Təalaya və axirətə iman gətirsin. İman olmasa,
‫ن‬dsَ aühُniَybaَ ləhِ rəiِ ynٌ adْ tَ əınn‫ ُة‬dَ öaِ tَnrْ ‫)ا‬ühə-dqəüilqnbiyəmattəəten, zfaəxfəaitrnəhitaosyliaulnrod,lmauxadizra.əhBtaiusyəsaöəxzbşəəı dvdiəiqofqləaəzntildeədıtrli.ilds(i‫ن‬iَnr.)ُ.Tِ (ْ ə‫ا َُر‬qَvَ ََ‫أ‬a‫َ)و‬

365

Kəşfül-Həqayiq I
﴾٣٣﴿ ‫َ ْ َ ْ َ ُ ِإ ُ َ َ ْ ُ ُ َכ ا ِ ي َ ُ ُ َن َ ِ ُ ْ َ ُ َכ ِّ ُ َ َכ َو َ ِכ ا א ِ ِ َ ِ َ َא ِت ا ِ َ ْ َ ُ و َن‬
‫َو َ َ ْ ُכ ِّ َ ْ ُر ُ ٌ ِ ْ َ ْ ِ َכ َ َ َ ُ وا َ َ َא ُכ ِّ ُ ا َو ُأو ُذوا َ َأ َא ُ ْ َ ْ ُ َא َو َ ُ َ ِّ َل ِ َכ ِ َ א ِت‬

﴾٣٤﴿ َ ِ َ ْ ُ ْ ‫ا ِ َو َ َ ْ َ א َء َك ِ ْ َ َ ِ ا‬

- bəs nəfsani arzuları tərk edib, ağlın hökmüylə hərəkət etməzsiniz? Ağıl
buna şahiddir ki, dünya fanidir, əgər axirəti təsdiq etsəniz, sizə nə zərəri
olar?

33) (‫َن‬ ُmُ üَ ş‫ي‬rِik‫ ا‬l‫כ‬əَ rُ iُ nْ َ sَ əُ n‫ ِإ‬əُ َ sْ eَ hْ rَ )b-az(,e*y Məhəmməd), həqiqətən, biz buna
agahıq ki, yalançı demələri səni məhzun və
(ِ ‫َُ َכِכ ِّ ُ ا َ َאכ‬ ‫َو‬s)əَ -niْlnaُ kِ dَ i)ned-biyuoinnzlaaslrıömzhlləəarqriAAqəlllltaadhhə--,
qəmgin edir, bundan qəmgin olma. Çünki
ُinَ kْ aَ rِ ‫ا‬e‫ت‬dِ i‫א‬rَ َ lِ əَr.ِ
səni təkzib etmirlər, (‫و َن‬
Təalanın möcüzələrini

Təalanın tərəfindəndir. Səni təkzib edənlər Allah-Təalanı təkzib edib

onun ayələrini inkar edirlər.

(*Qeyd: Qüreyşlilər Hz. Peyğəmbərə Əmin adını vermişdilər. Bilirdilər ki, o,
yalançı deyildir. Əbu Cəhl dedi: “Ey Məhəmməd, biz bilirik ki, sən yalan deməzsən,

amma bu Quran ayələrini inkar edirik”. Əxnəs ibn Şüreyq Əbu Cəhlə dedi: “Ey əbül-
Hikəm, mənə de görüm, bu Məhəmməd düz danışandır, yoxsa yox? Mənimlə səndən
başqa, burada başqa bir şəxs yoxdur”. Əbu Cəhl dedi: “And olsun Allah-Təalaya ki,

Məhəmməd heç vaxt yalan deməyibdir. Amma bəni-Haşimdə həm Kəbənin ixtiyarı,
həm də peyğəmbərlik olsun? Bəs sair Qüreyşlilərə nə qaldı?”)

verib34b)u(y‫َכ‬uِrْuَ rْ:)ِ (ٌ eُ y‫ُر‬ Mْ َ ّəِ ‫ ُכ‬həْ mَ َ ‫ َو‬m) -əd(A),llbauh-TməüaşlaribkuləaryiəndəsəHnzi. Peyğəmbərə təsəlli
təkzib etmələrinə

səbir et, necə ki bunlar səni təkzib edirlər, həqiqətən, səndən əvvəlki

peyğəmbərləri də öz qövmləri təkzib ediblər. Peyğəmbərlər arasında
edْ َ ilْmُ ‫א‬əَ َ‫أ‬ləriَ nə‫وا‬s‫ ُذ‬ə‫أُو‬b‫ َو‬ir‫ا‬ eُ ِّt‫ُכ‬di‫א‬lَ ər.َ
təkzib olunan ttəəkkzciəbsoəlnundueby,iləszəiny.y(ə‫א‬tَ ُ Tَ a‫وا‬kُ iَ Aَ َ l)la-ho-
peyğəmbərlər

Təala tərəfindən onlara kömək gəlib, təkzib və əziyyət edənlərin hamısını

həlak etdilər, sən də (ey Məhəmməd), səbir et, Allah-Təala sənə kömək
svəənhoönklmarləariqnailhibeçoblaircaşəqxssand.əy(‫ت‬iِşd‫ َ א‬iِr‫ َכ‬əِ b‫ َل‬iّlِ mَ ُ əzَ ‫َو‬.
olub, müşrikləri zəlil* edib,
ِ ‫ )ا‬- Allah-Təalanın vədlərini
Necə ki Allah-Təala peyğəmbərlərinin qalib gələcəyinə hökm edibdir,
bduə,oQlaucraaqndiı-rŞ. ə(rَ ifِ dَ əْ ُ kْ ‫ا‬eِ çَ َ ənْ ِ
əlbəttə, elə p‫ َك‬e‫ َء‬y‫َ א‬ğəْ mَ َ ‫َو‬b)ə-rl(əeryinMxəəhbəəmrlmərəidn)d, əənlbsəəttnəə,
həqiqətən,

gəlibdir. Onlara nə əziyyət olubsa, səbir ediblər, ondan sonra Allah-Təala

onlara kömək olub, qövmlərinə bəla göndərib, onları həlak edibdir. (ey

Məhəmməd), əvvəlki peyğəmbərlərə tabe olub, səbri özünə şüar seç,

əlbəttə, Allah-Təala sənə kömək olub, səni bu müşriklərə qalib edəcəkdir.

366

Ənam surəsi
‫َو ِإ ْن َכא َن َכ ُ َ َ َ ْ َכ ِإ ْ َ ا ُ ُ ْ َ ِ ِن ا ْ َ َ ْ َ َأ ْن َ ْ َ ِ َ َ َ ًא ِ ا ْ َ ْر ِض‬

(*Qeyd: Allah-Təalanın vədi doğru olub, Hz. Peyğəmbər onların əziyyətinə səbir
etdi. Elə ki izin ona verildi, Məkkədən çıxıb, Mədinəyə gəldi, ondan sonra islam dini
yayıldı. Allah-Təala müşrikləri tamamən zəlil edib, peyğəmbərini onlara qalib etdi).

35) ü(zْ ُ dُ ö‫َ ا‬nْ d‫ ِإ‬ə‫َכ‬riْ َbَ iَmُ ‫ َכ‬a‫َن‬n‫כא‬aَ ‫ْن‬d‫و ِإ‬aَ )xi-l (ey Məhəmməd), hərçənd müşriklərin
səndən olmaması sənə çox ağır gəlir, səndən

bu Qurani-Şərifdən başqa möcüzələr istəyirlər. Sənin də istəyin budur

ki, müşriklərin iman gətirməsi üçün o möcüzələr olsun. Amma onların

istədikləri heç vaxt olmayacaqdır. Onların istəyinə görə, Qurandan başqa
bsəinr dməöncnüəzəqsəədnəərvmeröiclmüzəəyəisctəəksədidr.ə(,‫ض‬bِ u‫َ ْر‬ Qْ ‫ ا‬urِ a‫ ًא‬nَ َ dَaِ nَ ْ َ b‫ ْن‬aَ‫ أ‬şَqْaَ mَ ْ ‫ا‬ö‫ِن‬cِüَ )z-ə
müşriklər
yoxdur. *

(*Qeyd: Möcüzə barəsində nazil olan bu ayə və başqa ayələri düşünəndən
sonra demək olar ki, Hz. Peyğəmbər müşriklərin istədiyi başqa möcüzələr də edib-
dir demək Quranı təkzib etməkdir, o kitablar ki, möcüzə barəsində yazılıbdır, hamı-
sı Qurana müxalifdir, Qurana müxalif sözlər isə batildir. Müsəlman gərək etiqadı-
nı Qurani-Şərifdən alsın, Qurana zidd olan şeylərdən üz döndərsin. İndi gərək ya
Qurana yapışıb, möcüzələrdən bəhs edən kitabları bir kənara qoyaq, ya da Qura-
nı atıb o kitablara əməl edək, görən hansı doğrudur? Müsəlman Qurandan necə üz
döndərə bilər? Amma bu dövrdə Quran insanların arasında birdəfəlik etibardan dü-
şüb, filan mollanın möcüzədən bəhs edən kitabı Qurandan 100 dəfə mötəbər olub-
dur. O kitabdan bir hədis nəql edəndə cani-dildən onu qəbul edirlər. Amma elə ki
onun xilafına Qurani-Şərifdən bir ayə zikr olundu, “Onlara qorxu üz verdikdə can
üstə olan (ölüm xofundan bayılan) adam kimi gözləri (o tərəf-bu tərəfə) dolana-do-
lana sənə baxdıqlarını görərsən” (Əhzab, 19) ayəsində deyilən kimi çaşqın qalarlar,
Qurani-Şərifdən bir quru ad və meyit üstündə oxumaqdan başqa bir şey qalmayıb-
dır. Müsəlmanlar elə xəyal edirlər ki, o möcüzələri Hz. Peyğəmbərə isnad etməklə,
ondan ötrü bir şan və böyüklük olar, amma əgər diqqətlə fikir versələr, o möcüzə
deyilən şeylərin möcüzəyə oxşar olmayıb, oyunbazların əməlinə oxşaması səbəbi ilə
Hz. Peyğəmbərdən ötrü bir qüsur və nöqsan olduğu görülər. Bir halda ki, Qurani-
Şərifdə Allah-Təala o möcüzələri qadağan edir, necə demək olar ki, o möcüzələri o
edibdir. Möcüzə iki qisimdir: birincisi odur ki, Allah-Təala öz peyğəmbərinə iddia-
sının müqabilində bir möcüzə bəxş edər. Çünki onun peyğəmbərliyinin doğruluğuna
dəlil olan bir şey lazımdır. Bizim peyğəmbərə Allah-Təala bu Qurani-Şərifi möcüzə
olaraq bəxş edib, odur ki, Allah-Təala Qurani-Şərifdə peyğəmbərinə buyurur: “Xalqa
de ki, əgər mənim peyğəmbərliyimi qəbul etmirsinizsə, bu Quranın surələri kimi bir
surə gətirin” (Bəqərə, 23). Həmişə xalqa bu sözü deyibdir. İkinci qismi odur ki, xalq
peyğəmbərdən möcüzə istəsin, ona “müqtərih” (ani) möcüzə deyilir. Yəni xalq desin
ki, hökmən bu möcüzəni, gərək, gətirəsən, yoxsa sənə iman gətirmərik. Peyğəmbər
belə möcüzə göstərməz. Möcüzə kitablarında nəql olunan möcüzələrin hamısı bu
cürdür, necə ki Məkkədə peyğəmbərdən cürbəcür möcüzələr istədilər, onların cava-
bında Allah-Təala buyurur: “De ki, bu möcüzələr ki, siz istəyirsiniz, bunların heç

367

Kəşfül-Həqayiq I
َ ِ ِ ‫َأ ْو ُ ً א ِ ا َ א ِء َ َ ْ ِ َ ُ ْ ِ َ َ ٍ َو َ ْ َ א َء ا ُ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ا ْ ُ َ ى َ َ َ ُכ َ ِ َ ا ْ َ א‬

﴾٣٦﴿ ‫﴾ ِإ َ א َ ْ َ ِ ُ ا ِ َ َ ْ َ ُ َن َوا ْ َ ْ َ َ ْ َ ُ ُ ُ ا ُ ُ ِإ َ ْ ِ ُ ْ َ ُ َن‬٣٥﴿

biri olmaz, mən bir insanam, Allah-Təala tərəfindən gələn peyğəmbərəm (Kəhf, 110),
Allah-Təalanın bəxş etdiyindən başqa möcüzə göstərə bilmərəm”. Bu mətləb, inşal-
lah, İsra surəsinin təfsirində bəyan olunacaq. Bəs indi biz Qurana tabe olaq, yoxsa
xalqın nəfsani arzularına? Bir çox adam öz nəfsani arzuları ilə möcüzələr yazıb Hz.
Peyğəmbərə isnad edib, hamısının səbəbi ağıl sahiblərinin yanında məlumdur, gərək,
biz onları hökmən qəbul edək. Bu kitaba baxıb oxuyan şəxslər insaf üzrə baxsınlar,
əvvəlcədən tənə etməsinlər, Qurani-Şərifə tam diqqət etsələr, mənim sözlərimin haqq
olması onlara aşkar olar. Əgər desən ki, bu möcüzələr hədislərdə nəql olunub, cavab
verərik: “Hədisi gərək Quranla yoxlayaq, əgər Quranla uyğun olsa, o hədislə əməl
etmək olar,” əgər Qurana müxalif olsa, gərək onu batil bilib, tərk edək, o hədislərin
hamısı Qurana müxalifdir, heç birisinə inanmaq caiz deyil. İslam dini nəfsani arzula-
ra tabe olmaqla puç olub, Allah-Təala haqq yoldan uzaqlaşan rəhbərlərimizə hidayət
etsin. Anlayın!)

(ey Məhəmməd), əgər bir yol tapıb, yerin altına daxil olub oradan
stəanpiınbgsüəmcüanyvaəçqıxüıbd,roətriandvaanrmsaö, c(ٍüَ َ zِ əْ gُ َ əِ ْ tَ َir‫ ِء‬m‫ َ א‬əy‫ ا‬ə qِ ‫א‬üً dُrə‫أَ ْو‬t)in-
möcüzə gətirməyə
ya da bir nərdivan

varsa, onlardan ötrü möcüzə gətir, halbuki səndə o qüvvət və qüdrət har-

dandır ki, Allahın izni olmadan onlara möcüzə gətirəsən, hər bir möcüzə

ki, Allah-Təala sənə bəxş edib, onunla kifayətlən, müşriklər səndən qəbul

‫ى‬egtəmَ tُiْrə‫ ا‬iybəَ ,nَ idsْ ləُaَ msَ əَanَ )əd-aaxəğgiılrəergdAəəlrlml.a(əhAs-imTn.əmaOalanbliaustraəıslAəəm,llzaosher-çlTaiməbaüalatlüəymna mihdəüivrş,arAliəkllleaəthr.i-(Thُ əi‫ا‬da‫ َء‬al‫א‬ayَ əinْ tَ ə‫و‬-َ

sanları öz ixtiyarlarına buraxıb və bu səbəbdən öz əməllərinə görə onlara
َinِ sِ a‫َ א‬nْ l‫ا‬aَ rِı
qarşılıq verəcəkdir). ( َ ‫ ) َ َ َ ُכ‬- (ey Məhəmməd), sən cahillərdən
olma, Allah-Təalanın bir dində toplaya bilmə qüdrətinə şübhə

etmə, (bu kəlam islam ümməti üçün kinayəli məzəmmətdir).

Allah36-T) ə(a‫ َن‬laُ nَ ıْnَ َgöِ n‫ ا‬dُərِdَ iyْ َ i ‫א‬Qَ ‫ ِإ‬u) r-anhaəqqiquəlatəqn,aesıyb,Moənhuənmmhiəkdm, əotaşməxiszləorlakni
sözlərini dərk ediblər, onlar haqqı qəbul edib iman gətirərlər. Amma qu-
laq asmayan şəxslər (müşriklər) sən onların iman gətirməsini çox istəsən

də, ölü kimidirlər. Necə ki ölü eşidən və görən deyil, habelə bu müşriklər
d-əonhlaaqrqı ıAglölarhü-bTeəşailtamyəekndiədnənkodrirvilədkibarödzırtləarrə.f(in‫ َن‬əُ qَ aْ ُyِtْaَ ‫ِإ‬raُ cُaq‫ ا‬dُ ُırُ َ ْvَ ə َoْ nَ ْl‫ا‬a‫ َو‬-)
rın cəzasını verəcəkdir, (bu küfrlə ölən müşrikləri də Allah-Təala diriltməyə
qadirdir, çünki bu aləm seçim aləmidir, küfr, iman da onların öz ixtiyarları ilə
gərək olsun).

368

Ənam surəsi
﴾٣٧﴿ ‫َو َא ُ ا َ ْ َ ُ ِّ َل َ َ ْ ِ َآ َ ٌ ِ ْ َر ِّ ِ ُ ْ ِإن ا َ َא ِد ٌر َ َ َأ ْن ُ َ ِّ َل َآ َ ً َو َ ِכ َأ ْכ َ َ ُ ْ َ َ ْ َ ُ َن‬

ُ ‫َو َא ِ ْ َدا ٍ ِ ا ْ َ ْر ِض َو َ َ א ِ ٍ َ ِ ُ ِ َ َא َ ْ ِ ِإ ُأ َ ٌ َأ ْ َא ُ ُכ ْ َא َ ْ َא ِ ا ْ ِכ َא ِب ِ ْ َ ْ ٍء‬
ْ َ ‫﴾ َوا ِ َ َכ ُ ا ِ َ َא ِ َא ُ َو ُ ْכ ٌ ِ ا ُ َ א ِت َ ْ َ َ ِ ا ُ ُ ْ ِ ْ ُ َو‬٣٨﴿ ‫ِإ َ َر ِّ ِ ْ ُ ْ َ ُ و َن‬
ِ ‫﴾ ُ ْ َأ َر َأ ْ َ ُכ ْ ِإ ْن َأ َא ُכ ْ َ َ ا ُب ا ِ َأ ْو َأ َ ْ ُכ ُ ا א َ ُ َأ َ ْ َ ا‬٣٩﴿ ٍ ِ َ ْ ُ ‫َ َ ْ َ ْ َ ْ ُ َ َ ِ َ ا ٍط‬

﴾٤٠﴿ َ ِ ‫َ ْ ُ َن ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ َ א ِد‬

(Məh3ə7m) (mِ ِّ ə‫ َر‬dْəِ)ٌ bَ َ‫آ‬uِ ْ Qَ َ u‫ َل‬rِّ aُ nَ dْ َ a‫ا‬nُ ‫א‬bَ ‫ َو‬a)ş-qma übşirrimklöəcrüdzeədnilaərz:ilnoilymə uArllkahi,-oTnəaaliamdaann

gətirək, (əvvəldə qeyd olunan saxta möcüzələrin rəddi üçün bu ayə bir
dməöliclüdizrə),g(öً َnَ‫ آ‬d‫َل‬əِّ rَ ُ m‫ ْن‬əَ‫ أ‬yəَ qa‫د ٌر‬dِ ‫א‬iَ rَd‫ا‬ir‫ن‬,‫ ِإ‬laْ kُ )in-
َ (ey Məhəmməd), de ki, Allah-Təala
Allah-Təala məsləhətə müvafiq ola-
raq möcüzə bəxş edər, sizin istəyinizlə olmaz. (‫َن‬ mَ ْöُ cَüَ ‫ ْכ‬zَ‫أ‬ə g‫ ِכ‬öَ ‫و‬nَ )d-əarmməmyaə
insanların əksəriyyəti Allah-Təalanın məsləhətə gُöَ rْ َə

qadir olduğunu bilməyib, sizdən möcüzə istəyirlər. Onların istəyinə görə,

möcüzə verilməyəcəkdir.

əiq(cnِhauْsmvَşa‫א‬alnَaa3lَlaar8aِ dtt)rıdُao(la‫ض‬nِlönmَ ِvy‫ر‬öhٍْaoَِ t‫א‬sixْrَ -‫ا‬ıüdmnud.َِə‫و‬ər(َhٍ)Otkf‫دا‬əَ-uniy,lzْ aiv(dnِrəْad‫ُכא‬eَahُd‫אَ(و‬ni)َaillْ avَö‫أ‬-ibhatٌ ry)idَü.eُ‫أ‬ea(rld‫ ٍء‬m‫إ‬əhِü)ْ dezrَ-çəuüْ)oznbِinqd‫ب‬ivlerِəaəy‫א‬rَhqd‫ِכ‬ədeaْc‫ا‬oçnaəllaubsِ dtini‫א‬əzrَ uyْivnhibunَə,kr‫א‬rohuَiə)mlebku-çnəibitbubkübieiirrtddüquşüənearnm.ynvNiymaaooderəxnclltadıəlqavukurləraidçrbskaaıiinnnizr,
ksoənnraaraölqüomymoanmlaırşaıqg.ə(l‫َن‬ib‫ و‬,ُ rْ əِ bِّ ‫ َر‬lərَ ‫إ‬iِ ُ ) - təyin olunan vaxtları yetişəndən
َ öْ zُ Allah-Təalanın tərəfinə qayıdıb top-

lanacaqlar.

(Qur3a9n)a(y‫ِت‬ə‫א‬ləَ ُrin‫ا‬i) ِtəٌ k‫ُ ْכ‬z‫َو‬ib eُ d‫ َא‬iِ b‫َ َא‬,ِ h‫ ا‬aُ q‫ َכ‬qَ söِ z‫َوا‬ü) - o şəxslər ki bizim möcüzələrimizi
eşitməkdən qulaqları kar və haqq

söz danışmaqdan dilləri laldır, küfr və şirk qaranlığında qalıb qaranlıq-
çkAıüxllfmarhav-qəTiəşsaitrəlkamikisriəlməbriə.bi(siُ tْ iəِ lsəْ əُ ,zُ əo‫ا‬lnaِ ulَ əَ tidْmَə)aq-noıAyslaəlarb.hə(-bTٍ i əِ iَ aləْ lُad‫ٍط‬kü‫ا‬izَ mِ oiliasَ ntَ əُysْəoَ ,lْ doَ anْ ,uَ َhöaْ zqَ ü‫َو‬q-)
dan
nün
- və
yolunda sabit və bərqərar edər.

de k4i,0m) (əُ nَ ə‫א‬ x‫ا‬əُb‫ ُכ‬əْ rَ َ‫أ‬ ‫و‬vْ َ‫أ‬eِ ri‫ا‬n‫ ُب‬g‫َ ا‬öَ rüْ ‫ُכ‬m‫أَ َא‬, ‫ْن‬ə‫ِإ‬gəْ ‫ ُכ‬rَ ْdَ‫ َرأ‬üَ‫ أ‬nْ yُ a) d-a(eAyllMahə-hTəməamlaəndı)n, müşriklərə
əzabı gəlib

sizi tutsa, ya da qiyamət günü gəlib sizə yetişsə, əzabın qorxusundan

əvoَ zəlsِa‫د‬uِ qb‫א‬nidَ yl)aaan-rm?yxəƏotilxgagsəsüarneAdtüslonliğanürh?nu-TBşdiəəedasydliaAərdtsliliananndhizə-bsTnaəə,şkaqbilaəmaynbiaıünççtaleağədğrıriıinraça.rarsğsınıınrıazızr,ksıi(n,ْ ıُszْ i‫ ُכ‬zkə‫ ْن‬i‫ِإ‬,k‫ن‬sَ öimzُ əْəَ kkِöom‫ ا‬lَuəْ َbkَ‫أ‬

369

Kəşfül-Həqayiq I
ٍ َ ‫﴾ َو َ َ ْ َأ ْر َ ْ َא ِإ َ ُأ‬٤١﴿ ‫َ ْ ِإ א ُه َ ْ ُ َن َ َ ْכ ِ ُ َא َ ْ ُ َن ِإ َ ْ ِ ِإ ْن َ א َء َو َ ْ َ ْ َن َא ُ ْ ِ ُכ َن‬
‫﴾ َ َ ْ َ ِإ ْذ َ א َء ُ ْ َ ْ ُ َא َ َ ُ ا‬٤٢﴿ ‫ِ ْ َ ْ ِ َכ َ َ َ ْ َא ُ ْ ِא ْ َ ْ َ א ِء َوا ا ِء َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َن‬
‫﴾ َ َ א َ ُ ا َא ُذ ِّכ ُ وا ِ ِ َ َ ْ َא‬٤٣﴿ ‫َو َ ِכ ْ َ َ ْ ُ ُ ُ ُ ْ َو َز َ َ ُ ُ ا ْ َ א ُن َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

‫َ َ ْ ِ ْ َأ ْ َ ا َب ُכ ِّ َ ْ ٍء َ ِإ َذا َ ِ ُ ا ِ َ א ُأو ُ ا‬

-ğıremlə4ak1z)isıb(n‫ َن‬iırzُ ,bْ əbَ l‫ه‬əُ a‫א‬ln‫إ‬kِ ıəْ ,َs)iAz-dll(əaenhy-dTMəəfəaheləatmmnıəmsçəiadüğ)ıç,rüoannrslAaınrllıaaz,hd-(eT‫א َء‬kəَ ia,‫ن‬lْ ao‫ ِإ‬nِvıْ َa‫ِإ‬çxa‫َن‬tğhıُ reْdَçı‫א‬nkَ ıizm,ُ iəِ g‫כ‬çْ əaَ َ r)-
d‫ن‬Aَ al‫ُכ‬lnaِ hْçُ -ıT‫א‬xَ a)əra-ılrəaszıöanzbıüzm. iOsətqəavsəmaxvıtnədymaegəAasllnəlaəhhəo-tlTagənöarAlsaəlyl,aaohş-əbTrəiəlkaanlqaıodsşaidznudğəbunanşgquöaztüşhereyəçrlə.br(ii‫ َن‬ryْ aşَ edْ َ y‫و‬-َ
yadınızda olmaz.

42) (ü‫כ‬mَ ِ mْ َ əْ tِlərٍ əَ ُ‫أ‬ َ ‫ِإ‬ ‫א‬nَ ْ eَ ç‫ ْر‬əَ‫أ‬ ْ pَ َ e‫ َو‬y)ğ-əm(ebyərMgəöhnəmdəmrəddik),, həqiqətən, səndən
əvvəlki də (Necə ki səni bu

ümmətə peyğəmbər göndərdik, onları təkzib edib itaət etmədilər, necə ki sənə
qietdəaəhibtəteAltimlklaivrhəl-əTar)cə.laı(ğl‫ِء‬a‫ا‬an, ıpn‫ا‬i‫و‬sَ təx‫א ِء‬rəəَsْftَ iəْ ‫א‬nlِ iəyْ əqُ ‫א‬aَdْyüَ ıçَtَsa)ırn-elatbdru.ik(tEəkyki,zM(ib‫ َن‬əheُ ətmmَ َəmَ yəْ iُnd,َ
əvəzində onları
َ ) - bəlkə, tövbə
əgər səni təkzib

edənlər də tövbə edib dönməsələr, onlara da əzab göndərərəm. Məkkə əhli

müşriklər tövbə etməyib küfrdən dönmədilər, Bədir savaşında Allah-Təala on-

lara əzab göndərib zəlil oldular).

43) g(ə‫ ا‬ldُ iyَ iَ n‫א‬dَ ُəْ ,َ tْ öُ ‫ء‬vَ ‫א‬bَ ə‫ ِإ ْذ‬edَ iْ bَ َ )q-a(yeıydaMydəhıləamr,mlaədk)i,ngbərizəikm, bizim əzabımız
onlara qْ alَ ıَ blْ a‫ ِכ‬rَ ‫و‬.َ )H-elçakvianxot ntlöavrbınə tərəfimizə qa-

yvıətmzəaldaılləatr,iç(iْ nُ dُ əُ ُ qəlblərini sərtlik tutub, küfr
edib bizim tərəfimizə qayı-

dlüangödsetəyrililbə,r.ö(z‫ َن‬əُmَ ْəَ ll‫ا‬əُr‫َכא‬in‫א‬iَ b‫ ُن‬ə‫ َא‬yْ ən‫ا‬ibُ ,ُ َ pَey‫و َز‬ğَ )əm- bşeəyrtləarnə onlara əməllərini süs-
tabe olmayıb küfr və

zəlalətlərində qaldılar.

44) ( ِüِ ç‫وا‬üُ n‫ ُذ ِّכ‬A‫ َ א‬ll‫ا‬ahُ َ -‫א‬Tَəَ a)l-ankıençəgnönpdeyəğrdəmiybi əbrəlləarliatrəıkyzaibdleadrəınndşaənxsçləıxratrödvıbbə,
etmələri (n‫ ٍء‬eْ mَ əِّ t‫ ُכ‬lə‫ب‬rَ i‫ا‬nَ ْiَ‫أ‬

tövbə etmədikdə, bْ oِ ْ lَ َ et‫َא‬dْ iَkَ ) - hər bir xeyir və mənfəətin qa-
pısını onlara açıb ki, bəlkə, nemət səbəbinə Allah-

Təala tərəfinə qayıtsınlar. (Necə ki mehriban atalar övladlarına bəzən

qəzəblənər, bəzən lütf və mərhəmət edərlər ki, şərdən kənar olub xeyir tərəfinə
ِ َ ‫ِإ َذا‬
yönəlsinlər. Habelə Allah-Təala da insanlarla belə rəftar edər). (s‫א‬oَ ِn‫ا‬raُ heç biَr
‫ )أُو ُ ا‬- hər bir xeyir və mənfəətin qapısını onlara açandan

tövbə əlaməti onlardan zahir olmadı. Ancaq o nemətlərə şad olub şadlıq-

370

Ənam surəsi
َ ِ َ ‫﴾ َ ُ ِ َ َدا ِ ُ ا ْ َ ْ ِم ا ِ َ َ َ ُ ا َوا ْ َ ْ ُ ِ ِ َر ِّب ا ْ َ א‬٤٤﴿ ‫َأ َ ْ َא ُ ْ َ ْ َ ً َ ِ َذا ُ ْ ُ ْ ِ ُ َن‬
ْ ‫﴾ ُ ْ َأ َر َأ ْ ُ ْ ِإ ْن َأ َ َ ا ُ َ ْ َ ُכ ْ َو َأ ْ َ א َر ُכ ْ َو َ َ َ َ َ ُ ُ ِ ُכ ْ َ ْ ِإ َ ٌ َ ْ ُ ا ِ َ ْ ِ ُכ‬٤٥﴿
‫﴾ ُ ْ َأ َر َأ ْ َ ُכ ْ ِإ ْن َأ َא ُכ ْ َ َ ا ُب ا ِ َ ْ َ ً َأ ْو‬٤٦﴿ ‫ِ ِ ا ْ ُ ْ َכ ْ َ ُ َ ِّ ُف ا ْ َ َא ِت ُ ُ ْ َ ْ ِ ُ َن‬

َ ‫﴾ َو َא ُ ْ ِ ُ ا ْ ُ ْ َ ِ َ ِإ ُ َ ِّ ِ َ َو ُ ْ ِ ِر‬٤٧﴿ ‫َ ْ َ ًة َ ْ ُ ْ َ ُכ ِإ ا ْ َ ْ ُم ا א ِ ُ َن‬

dan başqa heç bir şey onlardan meydana gəlmədi. Küfr və zəlalətlərində
iqçainlddıəlaşra. d(‫ َن‬vəُ xِ ْ üُ rْ rُ əm‫َ ِ َذا‬ oًlَdْ َuqْ ُla‫ َא‬rْ ıَ َ‫ )أ‬- nemətlərini bol edəndən sonra nemət
halda, daha da tüğyan edib Allah-Təalaya

şükür etmədilər. O səbəbə görə, qəfildən onlara əzab göndərdik, əzab

içində çaşqın və sərgərdan qaldılar. Allahın rəhmətindən, bütün xeyir və

mənfəətlərdən binəsib olub hamısı həlak oldu.

küَ iz,ِüَ z‫א‬nَ4aْd‫ا‬5l)ıə)mn-(‫ا‬kboöُlüaَ ktَ nülənَtraiِayk‫ا‬lfəəa‫ِم‬mslْ aiَ llْri‫ا‬əbırُ ,əِh‫َدا‬bətiləَrarِ knbُ َ əi)eyfd-əəirbzvdaeylərıeəmronnüolrzaləüarbndnbaücnAəomlsnlaaliağyhry-qdTəaatəllnəmarlpaahaydəkaı.lahe(k‫ب‬təِّdm‫ر‬oَi.ldِ u(ِ Aboُ ,ylْ səyَ udeْ ‫ا‬nər‫َو‬
Allah-Təalanın özü oz müqəddəs zatına həmd etməsi insanlara bunu öyrətmək
üçündür ki, zalım şəxslərin həlak olub onların şərindən xilas olmaları böyük
nemətlərdən sayıldığı üçün Allah-Təalaya həmd-səna etmələri vacibdir. Bu
ayə Ad və Səmud camaatının əhvalatına işarədir).

Ahaْ ‫ُכ‬lelı‫َر‬lçb‫א‬abhَ4kiْ6-َ‫أ‬ar‫و‬Tَ)rşə(ْev‫כ‬aُْ yəُ lَْ aَ‫أ‬dkْ‫ َر‬dَ‫أ‬əoَ arrُْ nkُ )‫ا‬obeَ-lsdaَ (aَ‫أ‬şəe)nqyb-ıaziMəl,hmg(əaəْhənr‫ ُכ‬səsِəAmınُ ilُmlilazaə,hhَ d(dَ-)ِTıِ,َrəmَْ َk‫כ‬aُ ‫و‬üliَ ِa,)ْşَbr-sِ uiivkz‫ ا‬qədlُ əْeəَqrynəəٌ dَlq‫إ‬dِboueْlləَluk)arniiq-,nalxoianzərzəbqıanəübmırvizravvınməevlrəəyöirneghigöümsazrinlzəəvənəruəqoirn,laua(iyz‫ْن‬bn-i‫ِإ‬

tarsın? (Əlbəttə, yoxdur, əgər olsaydı, sizin bu bütlərdən olardı, hansı ki onla-
t(ö‫ِت‬v‫א‬hَ َ iْd‫ف ا‬əُ iِّşaَ ُrə eْ ‫َכ‬dəْ ُnْ ‫ )ا‬- (ey Məhəmməd),
rı Allah-Təalaya şərik qoşurdunuz). َ dəlilləri necə bəyan
bax gör ki, bu müşriklərdən ötrü
edirik? (‫ُ َن‬ ِ -
dəlili təkzib edْ َ ərْ lُ ər.ُ ) dəlil aşkar olandan sonra yenə onlar etiraz edib

47) yَ(ْ aَْ ‫ ِ ُכ‬dَ ‫ ْا‬aَ‫أَ ُ َربأ‬a‫ا‬şَ ْ kَُ )aْ -r‫(א ُכ‬gَ َ‫أ‬eö‫ن‬yْ r‫) ِإ‬sMə-nəəihgzəəmkriAm, sləliadzəh),-əmTzəaüabşlraninkaılznəirləəozladuberı,kqoiə,vfxialəxdbtəənor,əvbzeiaxrbiənıbsəmirzədsniəzənə,
y(‫ ًة‬eَ tْ iَşs‫و‬əْ َ‫أ‬,ً

‫ن‬kmَ iamُ zِ ‫א‬.d(ə‫ا‬Sf‫ُم‬izeْ َdmْ ‫ا‬əür‫?إ‬şِ r‫כ‬Hiُ kَ elْ əُç)rk-Aiomllaəhdz-aəTfbəeaidlləaənzbıanillıməmzəazob.lıaOnndaəmnzaüqbşorrmixkuüləbşrriditkaələnətrbeddaəişnnq)aö. strı ühdəülark. (oْl-َ

anca4q8A) (lَla‫ِر‬hِ -ْ Tُ ‫ َو‬əَalِ aِّ nَ ُın‫ ِإ‬rَ əhِ mَ ْ ُəْ t‫ا‬ilُ əِ mْ ُ ‫א‬üَ ‫َو‬j)d-ə(ləeyyəMnəvhəəməzmabədın),dbainz peyğəmbərləri
qorxudan ola-

371

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َوا ِ َ َכ ُ ا ِ َ َא ِ َא َ َ ُ ُ ا ْ َ َ ا ُب‬٤٨﴿ ‫َ َ ْ َآ َ َ َو َأ ْ َ َ َ َ َ ْ ٌف َ َ ْ ِ ْ َو َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

ِّ ‫﴾ ُ ْ َ َأ ُ ُل َ ُכ ْ ِ ْ ِ ي َ َ ا ِ ُ ا ِ َو َ َأ ْ َ ُ ا ْ َ ْ َ َو َ َأ ُ ُل َ ُכ ْ ِإ‬٤٩﴿ ‫ِ َ א َכא ُ ا َ ْ ُ ُ َن‬
ِ ِ ‫﴾ َو َأ ْ ِ ْر‬٥٠﴿ ‫َ َ ٌכ ِإ ْن َأ ِ ُ ِإ َא ُ َ ِإ َ ُ ْ َ ْ َ ْ َ ِ ي ا ْ َ ْ َ َوا ْ َ ِ ُ َأ َ َ َ َ َכ ُ و َن‬

ْ ِ ِّ ‫ا ِ َ َ َ א ُ َن َأ ْن ُ ْ َ ُ وا ِإ َ َر‬

raq göndərmişik, səni də onlar kimi göndərmişik. ( َ yْ َoُ xْ َ‫أ‬d‫و ََو‬uَ َrْ,َ َ‫ ِآ‬mْ َ َْ əَ hَ‫ٌ)ف‬z-uْ َ nkivَmَ ə)
(q‫ َن‬orُ َxْuَ
Allah-Təalaya iman gətirib yaxşı əməl etsə,
- belə şəxslərə qiyamət gününün əzabından

qəmgin də olmazlar.

(A‫ َن‬llaُ h4ُ ْ9-َ T)‫ ا‬ə(ُ ‫אא‬a‫ِ ََכ‬l‫אא‬aَ ََ nِِ ı‫با‬nُ ُ ‫ا‬əَ ‫ َכ‬zَ ْa‫ َا‬bُ ِ ıُ ‫ا‬o‫َ) َو‬nَ )l-a-rokaşüəyfxerstliləşərəricnkədkiədbiiisrzr.iamr Quran ayələrini təkzib edib,
edib itaətdən çıxdıqları üçün

ki, 50) (sِ iz‫ ا‬əُ ِd‫َ ا‬eَ m‫ي‬irِ əْ mِ ْ ‫َ أَ ُ ُل َ ُכ‬ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd),* bu müşriklərə de
mən və iddia etmirəm ki, Allah-Təalanın xəzinələri və
eimnlməsaninnAlialdrlaıənhb-biTülmətaüilrnaənrmuın.z(ilş‫כ‬əٌərrَ iَəmfliِّ ə‫ ِإ‬nmْ i‫ ُכ‬məَ x‫ل‬lُyuaُqَ‫أ‬nuımَ ‫ َو‬o)dla-andvıərb,si(rizَ əmْ َ dəْ ‫ا‬leəُ mَyْ əiَ‫أ‬rməَ ‫و‬m.َ )(-Akviğ,əıhlmdəaqəninqkqəətenəynabr,

iddialar etmirəm ki, qəbul etməyəsiniz, ancaq peyğəmbərlik iddiası edirəm,
noelَ u‫ِإ‬cnəuَ kbiُ ,)m-oəmnhdəöənknmanəlvəcrvaiəqlsoipzheəyöğkçəammtdlbəırərərmlətaarqbgleaəyləivbməzbkiufiə,ilAdiydləliaamnh.ı-TDeədaaihblalaədram).nə(mn‫ َ א‬dəənn‫ ِإ‬ə ِ َ‫ِإ ْن أ‬
ُ vəhy
ağıl-

dan kənar, oyunbaz əməl meydana gəlməyibdir ki, məndən kənar olub
eedyəasğinıliszı.z(cُ aِmَ ْ a‫ َوا‬at, َ bْ َəْs‫ا‬ ‫ي‬koِ َrْ ْ ُ ) - (ey Məhəmməd),
nifrət َolaْ َn şəxslə göz sahibi olub müşriklərə
de ki, görən şəxs
bərabərdirmi? (‫ )أَ َ َ َ َ َכ ُ و َن‬- heç fikirləşmirsiniz (ki, bəlkə nicat tapasınız)?
(*Qeyd: Əgər Hz. Peyğəmbərin bu kəlmədən başqa heç bir sözü olmasaydı da,

təkcə bu sözünə görə ona tabe olub itaət edilməyə layiq idi, çünki bu söz həqiqətin

əsl məğzi və mahiyyətidir. Ağıl sahibləri yaxşı təfəkkür etsinlər. Kaş mən biləydim

ki, bu cür açıq-aşkar olan bir ayə ilə bəzi müsəlman üləmaları olmuş və olacaq hər

şeyin elminə və Allah-Təalanın xəzinələrinə sahib olmağı Hz. Peyğəmbərə necə isnad

edirlər? Nəinki təkcə Hz. Peyğəmbərə, hətta xeyir sahibi imamlara və səhabələrə də

bunu isnad edirlər. Ondan sonra kəşf və kəramət sahibi olduqlarını iddia edənlər

özlərindən bir neçə xurafat, mövhumat düzəldib, xalq da onlara aldanıb, onları dünya

və axirət işlərində ixtiyar sahibi hesab edib, onlardan şəfaət ümidi edərlər. İlahi, bu nə

cəhalətdir? Bəs bu cəhalətə səbəb nədir, səbəbi müsəlmanlar arasındakı təfriqədirmi?

Bu, açıq-aydın bir zəlalət və dindən çıxaraq müşriklərə qoşulmadır).

nan 5Q1u) r(aْ nِ ِّ ‫ر‬lَ a qَ ‫ ِإ‬i‫ا‬y‫و‬aُ mَ ْ əُ t‫ ْن‬gَ‫ن أ‬üَ nُ ü‫ َ א‬nَ dَ əِ A‫ ا‬lِ lِ a‫ ْر‬hِ -ْ َ‫أ‬T‫) َو‬ə-al(aenyıMn ətəhrəəmfimnəədc)ə,msəneədivlməhəykodləun-

372

Ənam surəsi
‫﴾ َو َ َ ْ ُ ِد ا ِ َ َ ْ ُ َن َر ُ ْ ِא ْ َ َ ا ِة‬٥١﴿ ‫َ ْ َ َ ُ ْ ِ ْ ُدو ِ ِ َو ِ َو َ َ ِ ٌ َ َ ُ ْ َ ُ َن‬
ْ ُ ‫َوا ْ َ ِ ِّ ُ ِ ُ و َن َو ْ َ ُ َא َ َ ْ َכ ِ ْ ِ َ א ِ ِ ْ ِ ْ َ ْ ٍء َو َא ِ ْ ِ َ א ِ َכ َ َ ْ ِ ْ ِ ْ َ ْ ٍء َ َ ْ ُ َد‬

‫﴾ َو َכ َ ِ َכ َ َ א َ ْ َ ُ ْ ِ َ ْ ٍ ِ َ ُ ُ ا َأ َ ُ َ ِء َ ا ُ َ َ ْ ِ ْ ِ ْ َ ْ ِ َא‬٥٢﴿ َ ِ ِ ‫َ َ ُכ َن ِ َ ا א‬

qorxan müşrikləri qorxut ki, bəlkə, imana gələrlər. Amma qiyamətə eti-

qadı olmayanlara bu Quranın sözləri heç bir təsir etməyib iman gətir-

məzlər. (Məkkə əhli müşriklər iki qisim idi: bəzilərinin qiyamətə etiqadla-
rqıiyoalumbə, tbgəüzinləürni dinəkAarllaehdə-Trdəia).la(dٌ aِ nَ bَ a‫ َو‬şqaِ ‫ َو‬nِ ِə‫ ُدو‬biْ rِ kْ öُ َməَ kْ َ )o-laonnvlaərndəandəötbriür

şəfaət edən olmaz. (e‫ َن‬diُ bَ , ْ mُ َüَ )və-hshəind onları qorxut, bəlkə Allah-Təaladan
qorxub, şirki tərk olarlar. (Müşriklərin rəislərindən bir

neçə nəfər Hz. Peyğəmbərin hüzuruna gəlib dedilər: “Sənin hüzurunda olan

bu yoxsul şəxsləri əgər özündən uzaqlaşdırsan, biz gəlib səninlə oturub da-

nışarıq”. Müşriklər yoxsul müsəlmanlarla bir yerdə oturmağı özlərinə sığış-

dırmayıb, narahat olurdular. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Bu mümkün olan şey

deyil”. Müşriklər dedilər: “O zaman biz sənin yanına gələndə onlar sənin

yanından çıxsınlar, biz gedəndən sonra, yenə daxil olarlar”. Hz. Peyğəmbər,

bəlkə, onların iman etmələrinə ümid edib, bu mətləbə razı oldu. O zaman da

bu sıradakı ayə nazil oldu).

səhə5r-2a)x(şُ aَ mْ ‫َو‬ ‫ُ و َن‬ rِ əُ bِّ ləِ rَ iْ ‫ َوا‬A‫ا ِة‬llَ aَ ْh‫ ِא‬-Tْ ُəa‫ َر‬la‫ َن‬nُı ْ َçaَ ğِır‫ا‬ıb‫ُ ِد‬,ْ َibaَ ‫َو‬d)ə-t (ey Məhəmməd),
öz edib, ibadətdən

məqsədləri ancaq pak, müqəddəs Allah olan şəxsləri müşriklərin istəyinə
gtəönrəə,eödzibünddeəynirluəzr:aqbluanşldaırrsmənaə, (d‫ ٍء‬üْ nَ yْəِviْ ِmِ ‫ א‬əَ qِ səْ dِ l‫כ‬əَ rْ lَ əَ ‫א‬iَm) a-n(mgəütşirriikblləərr,haəmrçmənad)
osənnlainrındəhhaqaqqq-h-heseasbabınınınınsəonnəladrəaxldiəyxolixdyouxr.du(‫ ٍء‬r.ْ َ(Hْ aِ mْ ınِ ْ ıَ zَ ın‫ َכ‬hِ ‫א‬eَ sِ abْ ıِ A‫َ א‬l‫و‬lَ a)h--

Təalayadır. Amma Allah-Təala onların ixlasına şəhadət edəndən sonra heçِ
ymoxödmuri)n.l(ərَ iِ ‫א‬özü‫ ا‬nَ dِ ə‫ َن‬n‫َ ُכ‬
kimin sözünün etibarı uَ zْ aُ q‫ َد‬lُ aْ şَ َ d) ı-rsəagnə,r müşriklərin
istəyinə görə yoxsul zalımlardan

olarsan. (İslam dini hər kimin qəlbinə daxil olub, yerləşsə, o, din və millətə

faydalı hesab olunar, heç vaxt ondan islam ümmətinə zərər gəlməz, yoxsul,

ya da varlı, fərqi yoxdur, o şəxs islama görə mötəbər olub, bərabər hüquqlu

müsəlman sayılar).

i‫َא‬sٍِtْ َeْ hَْ ِ 5zِ 3aْ ْ ُ)eِ (َْdَ‫ََْכ‬iَb))ِ )َ--‫ َכ‬d‫و‬kَ m)eis,-üi(nmmşlrəüüirkşş:rrləiibkkrəliləsəmrrbkiüunüsnfyərlolamvxrəsdauzınrləlmlakarilü,əlastAdəilləmlmaothalad-nhTulaaqənrlaadlraeaıtnnmdaisikgınxön(ırlُ əəm‫ا‬t, amqloَaüy‫ء‬rsِ uəıَ lkbُmَimَ‫أ‬oan‫ا‬nillُ (aa‫א‬rrُ َaَ ıَِ
bizim aramızdan islamdan ötrü seçibdir? (Halbuki onlar yoxsul və zəif olan

373

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ‫﴾ َو ِإ َذا َ א َء َك ا ِ َ ُ ْ ِ ُ َن ِ َ َא ِ َא َ ُ ْ َ َ ٌم َ َ ْ ُכ ْ َכ َ َ َر ُכ‬٥٣﴿ َ ِ ‫َأ َ ْ َ ا ُ ِ َ ْ َ َ ِא א ِכ‬
ٌ ِ ‫َ َ َ ْ ِ ِ ا ْ َ َ َأ ُ َ ْ َ ِ َ ِ ْ ُכ ْ ُ ًءا ِ َ َ א َ ٍ ُ َא َب ِ ْ َ ْ ِ ِه َو َأ ْ َ َ َ َ ُ َ ُ ٌر َر‬
َ ِ ‫﴾ ُ ْ ِإ ِّ ُ ِ ُ َأ ْن َأ ْ ُ َ ا‬٥٥﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫﴾ َو َכ َ ِ َכ ُ َ ِّ ُ ا ْ َ َא ِت َو ِ َ ْ َ ِ َ َ ِ ُ ا‬٥٤﴿
َ َ ِّ ‫﴾ ُ ْ ِإ‬٥٦﴿ َ ِ َ ْ ُ ْ ‫َ ْ ُ َن ِ ْ ُدو ِن ا ِ ُ ْ َ َأ ِ ُ َأ ْ َ ا َء ُכ ْ َ ْ َ َ ْ ُ ِإ ًذا َو َא َأ َא ِ َ ا‬

ِ ِ ْ ُ ْ ‫َ ِّ َ ٍ ِ ْ َر ِّ َو َכ‬

şəxslərdir, əgər islam dini haqq olsaydı, Allah-Təala bizə minnət qoyub bizi
bseəçsəArdlil.ahM-TüşəraiklaləirsilnamcadvaanbıöntdraüAslelçamh-əTkəaülçaübnuyşüukruürr:)e(dَ ənِ ‫א ِכ‬bə‫א‬nِ dَ əَ lْ əَ ِ rُin‫ ا‬ə aَ ْ gَ َ‫)أ‬ah-
deyil? (Allah-Təala bəndələrinin əhvalına agah olduğuna görə bu şəxsləri seç-
di. Amma müşriklər küfr və zəlalətdə sabit qaldıqlarına görə, Allah-Təala on-
lardan hidayət və yardımını kəsib, zəlalət içində çaşqın və sərgərdan qaldılar).

r--rrA(-əəuَ Ahlohhَnləanlmmaْlqh5laَ‫أ‬a‫و‬iəə4َ-bhqrTtt)‫ِه‬i-iaəzِTgə(tiْs‫א‬aöəmsَəَ iِlnonza‫ْא‬aَ nəَ,dlِQِaoAə‫نب‬noَdَnurllı‫א‬əlmursُnَaraِunhəəْrnnُُ yc-)əg.Təiَha-ü(əöymneِgَazəhaَü‫ا‬əllthpa‫ك‬əْntَ iirıa‫ء‬raَtn‫א‬iba‫ا‬köhnَıumvِıəzb‫ا‬db‫ِذ‬eَaai‫ِْإ‬uədv‫و‬mtََğı)rəəenı,anş-datsَnldəəَia(zvnvəeygdnaaylْıəə‫ُכ‬əbcztsrMniöi‫ر‬oَbitrkönkəəbaevhnَriamdrbəaَ ğ‫َכ‬lşiməı)ıbdəqcsşxmdaial-naseihətrlyirdöəi.dıəlqirvb)l(bbiə,bٍ ygَbbrn‫א‬ədiəəَiuəlnüeehَ sldizzِməkzeüa‫ا‬il‫ء‬dًbiəmnA,erədy,dAُrlal.aə(ənalْnx(nlْ‫ُכ‬ha‫ٌُכ‬şsdْg-hıəِْ iTَِün-ərَ ‫ر‬Tَ.َnəmi‫ٌِم‬na‫ٌر‬aəَəlahَ ahlُ lََْ aüeeَsttnُzْissُ uzَُıəəَََn‫أ‬ə)-)),,
sənd5ə5n)ö(trَ üِ ِ mْ üُ ْ ş‫ ا‬riُ kِ lَ ərَ inِ َ vْ َəِ ‫ َو‬g‫ت‬üِ n‫َא‬aَ hْ ‫ ا‬kُarِّ lَ aُ r‫כ‬ıَ nِ َ ə‫ َכ‬h‫) َو‬va-lı(neıybMəyəahnəemdmirəikd)k, ih, aobnelalə-
rın əhvalına agah olub, getdikləri yollarından xəbərdar olasan. O zaman
da hər bir şəxsin özünə görə onunla rəftar edəsən.

ki, h5ə6q)iq(ِ ət‫ ا‬ə‫ ِن‬n‫ُدو‬, mْ ِ ə‫ َن‬niُ Aْ َ lَlaِh‫ا‬-Tَ ُ əْ َ‫أ‬a‫ْن‬laَ‫ أ‬dُ aِnُ ِّ ‫ ) ُ ْ ِإ‬- (ey Məhəmməd), müşriklərə de
başqa ibadət etdiyiniz bütlərə ibadət

etməkdən qoruyub-saxlayan və mane olan vardır (əql dəlili mənə mane-
dtairb)e, (oْ l‫ ُכ‬m‫َ ا َء‬aْ rَ‫أ‬aُ mِ َ‫أ‬ َ ْ ُ ) - ey Məhəmməd, de ki, mən sizin nəfsani istəklərinizə
(ki, yeganə olan Allah-Təaladan keçib sizin kimi bütlərə si-

tayiş edim. Əql dəlilindən keçib nəfsani istəklərə tabe olmaq aqillərin əməli
dsaemyil,)h. ə(qَ iqِ َ əْ tُ əْ ‫ا‬nَ , ِ ‫َא‬ َz‫ أ‬a‫ َ א‬m‫ا َو‬a‫إ ًذ‬nِ ْ َ ) - əgər sizin
o ُ َْ َ kimi asi olub, nəfsani istəklərinizə tabe ol-
sizin haqq yolundan uzaq düşüb,

hidayət tapıb haqqa qovuşan şəxslərdən olmaram.

Allah57-T) ə( aّlِ ‫ر‬aَ nْ ıِ tٍ aَ ِّ َnımَ َ aqِّ ‫إ‬dِ aْ ُ )- (ey Məhəmməd), müşriklərə de ki, həqiqətən,
və ondan başqa məbudun olmamasında mənim
açıq-aşkar olan dəlil və sübutum var. (ِ ِ ْ ُ ْ ‫ ) َو َכ‬- amma siz dəlil və sübutu

374

Ənam surəsi
‫﴾ ُ ْ َ ْ َأن‬٥٧﴿ َ ِ ِ ‫َא ِ ْ ِ ي َא َ ْ َ ْ ِ ُ َن ِ ِ ِإ ِن ا ْ ُ ْכ ُ ِإ ِ ِ َ ُ ا ْ َ َو ُ َ َ ْ ُ ا ْ َא‬
ُ ِ ‫﴾ َو ِ ْ َ ُه َ َא‬٥٨﴿ َ ِ ِ ‫ِ ْ ِ ي َא َ ْ َ ْ ِ ُ َن ِ ِ َ ُ ِ َ ا ْ َ ْ ُ َ ْ ِ َو َ ْ َ ُכ ْ َوا ُ َأ ْ َ ُ ِא א‬

ِ ٍ َ َ ‫ا ْ َ ْ ِ َ َ ْ َ ُ َ א ِإ ُ َ َو َ ْ َ ُ َא ِ ا ْ َ ِّ َوا ْ َ ْ ِ َو َא َ ْ ُ ُ ِ ْ َو َر َ ٍ ِإ َ ْ َ ُ َ א َو‬
﴾٥٩﴿ ٍ ِ ُ ‫ُ ُ َ א ِت ا ْ َ ْر ِض َو َ َر ْ ٍ َو َ َא ِ ٍ ِإ ِ ِכ َא ٍب‬

kənara َ yqْ aَon‫א‬yَıu)mb-d, oaAəldlzaeayhbi-lıT. kəOai,lAasnilzlıaihtsə-tkTəzyəiiabrlsaienndıiinzbtyoeaznnlaiıknşldəəarsidikzırəq. ovNşaəuqrvesauoxnltsuuöznz.ü,(o‫ي‬isəِtْəzِ saə‫א‬b,َ
mِ ِ ə‫ َن‬nُimِ ْ

əzab göndərər. (Müşriklər Hz. Peyğəmbərə deyirdilər: “Əgər sən haqq
gd-öehnyaidqrəsqrəmnsösəəzk,dAaelnylacəahnq-ləTArəilanllaavhəs-əThməöakalmdaanneındbəhinzöləəkdrmianüşnyyadaxəğşddıisırrı.sA(ınَll”aِ .hِ (‫א‬-ِ َTِ ْ ‫ا‬əُ ‫إ‬aِ ْ lَُ a‫ ْכ‬dَ ُ ُ ıْ‫و‬rَ‫ا‬.‫َ) ِإ ِن‬ -
ْ‫ا‬ əzab
َُ)

zhْ i‫ُכ‬ənَlْaَ i‫و‬kَ5s)t8ə-o)dls(aiiِyrzِ idi‫ن‬nَnıinlzُəıِ zməْ.zَ əaSْ nَbizi‫א‬mَimn‫ي‬əabِnrْ uaiِ mm‫ن‬sَ‫أ‬ödqzْaüَlədirْşrُ i)nbət-iiztvmə(eəiysşiəxMobtliiaəryhraedərtmıım.mmHədyəöaədk)omm,ldsəeaendydkədrəiı,,dthi(aməqqِ ,ْəَittqaُ əyْmَtoْə‫ا‬axnmdَ, usəِ irnُ -.َ

Amma məndə heç bir zərrə ixtiyar yoxdur, hökm və qüdrət ancaq Allah-

Təalanın əlindədir. O da şəfqət qaynağıdır, sizə əzab etməkdə tələsməz.
b( َizِdِ ‫א‬ən‫ِא‬daُ َhْ aَ‫ ُ أ‬y‫ا‬a‫ َو‬x) ş-ı
Allah-Təala sizin kimi zalım və müşriklərin əhvalına
agahdır. Zalımların cəzasını özü verəcəkdir.

59) y(oَ ُlu y‫ ِإ‬o‫א‬xَ ُdَ uْ َ r, َ o eِ lْ mَ ْ ‫ا‬ləُ rِ ‫א‬inَ َ x‫ ُه‬əَ ْzِ i‫و‬nَ )ə-sinoinqekyiblideilnminləarçi akriı, onları bilməyə
insanın Allah-Təalanın
ِّ Aَ ْ ‫ا‬llaِ h‫א‬-َTəُ aَ ْ lَ a‫َو‬
yanındadır. Allah-Təaladan başqa o elmləri bilən olmaz. ( tapa bilməz.
aِ gْ aَ ْ ‫ا‬h‫) َو‬dı-r.
dənizlərdə və səhralarda olan şeylərin hamısına
Allah-Təalanın əcaib məxluqatına heç bir şəxs yol
(yla‫א‬eَ hrُ -iَ nTْ َ əqaa‫ِإ‬lraٍ aَ ‫ر‬oَn‫َو‬nlıdْğaِınnُ dُ aaْgَ ea‫א‬lhَə‫) َو‬bo-limratağosaxıcunlm.a(r‫ض‬ydِoa‫ر‬xْnَ dْ ‫ا‬du‫ت‬ürِ ş‫א‬kəَ ُinُ,
elə bir yarpaq yoxdur ki, Al-
ِ ٍlaَ rəَt‫و‬bَ )in-
miluabhiine)l(mٍ dِ ُə‫ٍب‬- ‫א‬aَ ‫ ِכ‬çıqِ -a‫ِإ‬ydٍıِn‫َא‬ kَ i‫ َو‬taٍ bْ d‫ َر‬a torpağın altında,
(və və la yabisin illa fi
s‫ َو‬a)b-itvəolemləabsıinr.y(aAş-çqıqu-rauydşıeny
kitabin َ yox-
dur ki, kitab

Allah-Təalanın elmidir. Allah-Təala öz elmini kitaba oxşadır. Necə ki kitabda

yazılan şey həmişə qalıb, hər bir alim və oxuyan şəxsdən ötrü aşkardır, habelə

bütün əşyalar da Allah-Təalanın elmində sabit və bərqərar olub ondan ötrü

zahir və aşkardır. Allah-Təala bu təşbehi özündən ötrü özü zikr edir. Amma
məxluqdan ötrü belə sözləri danışmaq, Allah-Təalaya təşbeh isnad etmək la-
yiq deyil. Allah-Təala ayədə öz elminin bütün varlıqları ehtiva etdiyini bəyan
edir. Məxluqatın nə həddi var ki, Allah-Təalanın pak zatının elmi müqabilində

söz desin.

375

Kəşfül-Həqayiq I
ِ ْ َ ‫َو ُ َ ا ِ ي َ َ َ א ُכ ْ ِא ْ ِ َو َ ْ َ ُ َא َ َ ْ ُ ْ ِא َ א ِر ُ َ ْ َ ُ ُכ ْ ِ ِ ِ ُ ْ َ َأ َ ٌ ُ َ ُ ِإ‬

َ ً َ َ َ ْ ‫﴾ َو ُ َ ا ْ َא ِ ُ َ ْ َق ِ َא ِد ِه َو ُ ْ ِ ُ َ َ ْ ُכ‬٦٠﴿ ‫َ ْ ِ ُ ُכ ْ ُ ُ َ ِّ ُ ُכ ْ ِ َ א ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬
َ ‫﴾ ُ ُردوا ِإ َ ا ِ َ ْ َ ُ ُ ا ْ َ ِّ َأ‬٦١﴿ ‫ِإ َذا َ א َء َأ َ َ ُכ ُ ا ْ َ ْ ُت َ َ ْ ُ ُر ُ ُ َא َو ُ ْ َ ُ َ ِّ ُ َن‬

﴾٦٢﴿ َ ِ ِ ‫َ ُ ا ْ ُ ْכ ُ َو ُ َ َأ ْ َ ُع ا ْ َ א‬

İlahi qüdrətin qarşısında cəmi məxluqatın halı, naxış iynəsi qarşısındaki
gərgəfin halı kimidir. Naxış, nəqqaşın və qələmin qabağında ana rəhmində
olan uşaq kimi acizdir.

Onun hər şeyi ehtiva edən elmi nə ucadır. Allah-Təala bu ayədə və bun-
dan sonra gələn ayələrdə öz kamil qüdrətini bəyan edir).

bidir60k)i,(gِ eْ c‫א‬əِ lْə‫ ُכ‬r‫א‬ yَ َaَ t‫ي‬anِ d‫ ا‬aَ ُ ‫و‬sَ )iz-i ey insanlar, Allah-Təala elə bir qüdrət sahi-
vəfat etdirib, bədənləriniz ruhsuz bədənlər

kimi qalar, əgər istəsə, gecələr etdiyiniz günahlara görə, həmin halətdə
syAiazltliَamُshaa-ٌxqTَ ləaَ‫أ‬v)ayə-laagrgü,gendücdanəühldəzaürlzədgrüüedtnndəyaiaAhyyilnealadizqhiba-gT,yüıəondanaaldahabylanialrmadsosaəinznosriladnmaimzaa.qug(rx‫ر‬aِ d‫א‬ühَ asdru‫א‬ıِ rsş.uْeُ (ynْ ldَəََarْ ‫ُא‬kَِ iِ mُ َِ ْiَ ْ‫َو‬d‫ُ) ُכ‬üَ-şْ َ üvbəُ
Allah-Təala

sizi dirildəcəkdir ki, sizdən ötrü təyin edilən vaxtın tamam olmağı məlum
sAsoizlnldarəhan-Tgheəacaqəl-qagn-ühınnesdtaüəbrzəçdfəiüknnsəiyntao.dp(alْ a‫ ُכ‬neُ taِdcْ iaَyqِinْ sَ ‫ ِإ‬ıinzُı)əzm-. (də‫ َن‬ilrlُəilَrəْinَndiْ zُəْ i‫ُכ‬nA‫א‬sَ olِ lnaْ rh‫ ُכ‬aُ-ِّTَ hُ əeasُ )laab-dsoianznə-
olub
ötrü
dan

xəbər verib o əməllərinizin cəzasını sizə yetirəcəkdir.

olan6A1)lla(‫ِه‬h‫א ِد‬-َTِ ə‫ق‬aَ lْ aَ dُ ıِr‫א‬.َ ْ ‫ا‬ əََ mُ َ ‫) ََو‬əl-lْ ə‫ ُכ‬rbْ َdüَ ətnüُ nِ qْ ُ bo‫ َو‬r)əun-sduAənlləllraairhn.-TüNəsəatülaənmdsəiəzləheaptkseiəymnğiəzvm,əbbqəiarzlliəimbr
(ً
göndərir ki, sizi pis

tərəfimizdən olan peyğəmbərlər nəzarətçidirlər, (Allah-Təala insanlığı

bəzən behişt vədi ilə ümidvar edir, bəzən cəhənnəmin əzabından qorxu-

dur, gah əməllərinə nəzarət edildiyini deməklə (halbuki özü qeybdən agah-

dır) onlara xəbərdarlıq edir ki, bəlkə, zəlalətdən qurtulub, hidayət yoluna
qsiozvinuşəsmunəllalərr. i(n‫ َن‬izُ əِّ َnُ əzَ aْ rُ ə‫ َو‬t‫َא‬eُ dُ ‫ر‬əُ rُ lْ ərَ َ, ‫ت‬eُ ləْ َ ْk‫ ا‬iُ ‫ ُכ‬siَ zَ lَ‫أ‬ə‫ء‬rَ ‫א‬dَ ə‫ا‬n‫ِإ َذ‬ birَ i)n-ə
peyğəmbərlər
ölüm gəldi, o

vaxt bizim tərəfimizdən gələn mələklər hökmü təxirə salmayıb müəyyən

edilən anda o şəxsin ruhunu alıb vəfat etdirərlər.

onla6rı2)ha( qِّ qَ ْ ‫ا‬vəُ ُ ədَ ْ aَ lِət‫ ا‬üzَ ‫ ِإ‬r‫ا‬ə‫دو‬i‫ُر‬şləُ r)in-imidəalərkəleədrəonnAlalrlaı hv-əTfaətaleatdtiərrəənfidnəənqsaoyntraa-
‫ ْכ‬etُ mْ ‫ ا‬əُ َ k َ َ‫ )أ‬- xəbərdar olun ki, qiyamət
rdaarhlaörk. m( ُ Allah-Təalaya məxsusdur. ( َ ِ günündə َ məxluqat arasın-
ِ ‫أَ ْ َ ُع ا ْ َ א‬ ُ ‫ ) َو‬- haqq-hesab

376

Ənam surəsi
َ ِ َ ‫ُ ْ َ ْ ُ َ ِّ ُכ ْ ِ ْ ُ ُ َ א ِت ا ْ َ ِّ َوا ْ َ ْ ِ َ ْ ُ َ ُ َ َ ً א َو ُ ْ َ ً َ ِ ْ َأ ْ َ א َא ِ ْ َ ِ ِه َ َ ُכ‬
َ َ ‫﴾ ُ ْ ُ َ ا ْ َא ِد ُر‬٦٤﴿ ‫﴾ ُ ِ ا ُ ُ َ ِّ ُכ ْ ِ ْ َ א َو ِ ْ ُכ ِّ َכ ْ ٍب ُ َأ ْ ُ ْ ُ ْ ِ ُכ َن‬٦٣﴿ َ ِ ‫ا א ِכ‬
‫َأ ْن َ ْ َ َ َ َ ْ ُכ ْ َ َ ا ًא ِ ْ َ ْ ِ ُכ ْ َأ ْو ِ ْ َ ْ ِ َأ ْر ُ ِ ُכ ْ َأ ْو َ ْ ِ َ ُכ ْ ِ َ ً א َو ُ ِ َ َ ْ َ ُכ ْ َ ْ َس‬

﴾٦٥﴿ ‫َ ْ ٍ ا ْ ُ ْ َכ ْ َ ُ َ ِّ ُف ا ْ َ َא ِت َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

çəkənlərin hamısından sürətlə hesab çəkən Allah-Təaladır. Bir şəxsin
haqq-hesabı digər şəxsi haqq-hesab etməkdə Allah-Təalaya mane olmaz.

63) ( ِ ْ bsَ aْo‫وا‬şnَ qِّ adَ ْ ‫ا‬ə‫ت‬srِiəz‫א‬cəَ ُəُ bzəْ illِaləlْ a‫כ‬tُ lrəّdِ ,َaُhnْəَmniْ ُca)aş-tk(vaeeryrvMəənəhhkəəimmmdmdiərəd?g),(izًxَlaْinُlq‫ َو‬Aa‫ًא‬ldlaeَhkَ -iTُ,َ Aəُalllْ aaَ )hn--ı
Təaladan

bəla vaxtı (‫ِه‬ ِ əِ l‫א‬bَ ‫א‬əَ tْtَ‫أ‬əْ, ِ
‫َ َ ُכ‬
çağırıb deyərsiniz ki, )َ -ْ َ ) - ilahi, əgər sən bizə bu bəladan nicat
versən, ( َ ِ ‫ِ َ ا א ِכ‬ َ sənə şükür edən bəndələrdən olarıq.

bütü6n4)şi(d‫ ٍب‬dْə‫ َכ‬tlِّi‫ ُכ‬vْəِ ‫و‬mَ ‫א‬əَ ْşِ əْq‫ ُכ‬qəِّ tَ ُliُ ‫ ) ُ ِ ا‬- (ey Məhəmməd), de ki, o bəlalardan və
müsibətlərdən Allah-Təala sizə nicat verər.
yşoəxridkuqr.oş(‫ن‬uَ r‫ ُכ‬suِ ْnُ uْzُ .ْ َ‫أ‬
Allah-Təaladan başqa nicat verən ُ ) - amma nicat
tapandan sonra yenə Allah-Təalaya

Məh6əm5)m(əْ d‫ ِ) ُכ‬,ُ ‫ر‬dْ َ‫أ‬e ِ kْi,َ Aْ lِ la‫ْو‬hَ‫ أ‬-Tْ ‫ ُכ‬əِ aْ َlaْ qِ a‫ًא‬d‫َ ا‬irَ diْ r‫ْ ُכ‬ َkَ i, َsiَ zْ َə ‫ ْن‬sَ‫أ‬əmَ aَ d‫ُر‬a‫ ِد‬n‫ َא‬,ْ ‫( ا‬Nَ ُ ecْəُ )k-i (ey
Lut

qövmünə və Fil əshabına – Əbrəhənin qoşununa göndərdi), ya da ki, ayağınız
‫א‬tlaًəَ rmِəfüْd‫ ُכ‬məَnmِ ْ َ()əyte-inrdyiəennne)əçəəAzfalilbraqhgə-ö,Tnnədeaçələrasqiqnrau,dp(iNrededciirəbk,kaii,rNapunishızəqamöivxəmtlliəlüarnfiünsiatzuləıfbagnböairrəs-abslidirzıi*)n. ii(zs‫ْو‬ə-َ‫أ‬
dqüadşmirdəniroklia,ssıinzılzə,r(dəٍ nْ َb‫س‬əَzْ iَ nْ i‫ُכ‬ziَ dْ iَ gəَ rِ lُ ‫و‬əَ )ri-nzəühlamkiemtdeiydiinbizoəngaözrüəl,mAüllnaüh-dTaədaılza-
danneırclsaəıynaı.bç(ı,‫ت‬qِp-‫א‬iaَ sَ şْ ‫ا‬ək‫ف‬maُ rəِّ loَ lُəlarniَ ْt‫ َכ‬dərْəُ kliْ ‫ا‬l)eləd-ri(ibebyAəMlylaaəhnh-əTemdəimarliəakdn)kı,nib,ta(əx‫َن‬r,əgُfَiönْ rَ əkْ qُ i,aَ byَ )uıt-sxıbanəllqalkdr.əa,noöntlraür

(*Qeyd: Bu ayədə verilən xəbərin doğruluğu bizim bu zəmanəmizdə aşkardır,
bax, gör, islam ümməti neçə firqə olubdur? Həmişə ədavət və kin-küdurət içindədirlər.
Hər qrup o biri qrupun məzhəbini batil sayıb, özünü haqq sayır və vəhşi, canavar
kimi bir-birinin canına qəsd edib, qətl etmək müsəlmanlar arasında geniş yayılıb-
dır, Qurani-Şərifin ehkamı müsəlmanlar arasında unudulub, hökmsüz qaldığından
cəhalət müsəlmanlara qalib olub, bir-birilərinə düşmən gözüylə baxıb, islamdan
kənar olublar və bu səbəbdən zəifləyiblər, halbuki bir zamanlar şərqdən qərbə dünya-
ya malik olmuşdular. İslam ümməti Quran ayələrinə yaxşı fikir verib, nəfsani arzula-
rını bir kənara qoyub Qurani-Şərifə gərək tabe olsunlar. Bu xəbərin təsdiq olunması
Hz. Peyğəmbərin haqq olduğuna böyük dəlildir).

377

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ ِ ُכ ِّ َ َ ٍ ُ ْ َ َ َو َ ْ َف َ ْ َ ُ َن‬٦٦﴿ ٍ ‫َو َכ َب ِ ِ َ ْ ُ َכ َو ُ َ ا ْ َ ُ ْ َ ْ ُ َ َ ْ ُכ ْ ِ َ ِכ‬
‫﴾ َو ِإ َذا َر َأ ْ َ ا ِ َ َ ُ ُ َن ِ َآ َא ِ َא َ َ ْ ِ ْض َ ْ ُ ْ َ َ ُ ُ ا ِ َ ِ ٍ َ ْ ِ ِه َو ِإ א‬٦٧﴿
ْ ِ ِ ‫﴾ َو َא َ َ ا ِ َ َ ُ َن ِ ْ ِ َ א‬٦٨﴿ َ ِ ِ ‫ُ ْ ِ َ َכ ا ْ َ א ُن َ َ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ا ِّ ْכ َى َ َ ا ْ َ ْ ِم ا א‬
‫﴾ َو َذ ِر ا ِ َ ا َ ُ وا ِد َ ُ ْ َ ِ ًא َو َ ْ ً ا َو َ ْ ُ ُ ا ْ َ َא ُة ا ْ َא‬٦٩﴿ ‫ِ ْ َ ْ ٍء َو َ ِכ ْ ِذ ْכ َى َ َ ُ ْ َ ُ َن‬

cama6a6t)ı(mَ üْ ş‫ ا‬rَ iُk‫ َو‬lə‫כ‬rَ əُ ْ əَ zِ aِ b‫ َب‬n‫ َכ‬a‫ َو‬z)il- (ey Məhəmməd), sənin qövmün (Qüreyş)
olduğunu təkzib etdilər, halbuki haqdır,

onlara əzab nazil olmaqda heç bir şübhə yoxdur, (Necə ki Bədirdə Qüreyşə
tٍ ə‫ِכ‬kَ zِ ibْ ‫ ُכ‬eْ َ tَ mُ əyْ iَ
əzab nazil oldu), ( ْ ُ ) - (ey Məhəmməd), de ki, mən sizə vəkil
deyiləm ki, zorla sizə qadağan edim?

bir 67) ( َvَ aْ rُ dٍ َ ıَ r,ِّ ‫) ِ ُכ‬ - Qurani-Şərifdə sizə verilən hər bir xəbərin müəyyən
vaxtı o vaxt da gecikmədən o xəbər mütləq vaqe olacaqdır,

(o xəbərlərdən biri də əzab xəbəridir, öz vaxtında vaqe olacaqdır. Bədir

savaşında vxaəxbtəıryinetdişoiğbrvualuqğeuosldizuə)m. (ə‫ َن‬luُ mَ ْ َ o‫ف‬laَ rْ ,َ ‫و‬bَ )il-ərəszinaibzınkiv, aəzxatıbyveatirş,əynodxə-
tezliklə bu

sa yox? (Məkkədə Qüreyş camaatının məclislərində Hz. Peyğəmbər Quran

oxuyanda ona tənə edib, istehza edirdilər. Sıradakı ayədə Hz. Peyğəmbərə belə

vaxtlarda onların məclisinə daxil olub oturub Quran oxumaq qadağan edilir).

cama6a8t)ı(n‫َא‬ıِn‫آَ َא‬biِz‫ن‬iَ mُ şbaeayyُ şəََtqlaَəanْ rُِ isْQm‫َا‬ö)zuَilz-rْəَ‫أ‬əa‫ر‬rَonl‫ا‬i‫ذ‬əَ sza‫ ِإ‬t‫و‬aَme)imsh-ətzaeş(ahğneuyzeüaldMzoiebəlddshiöutləənənmnndlaməəvrrə.aeidtbx(d‫ُ)ن‬t,,i‫א‬Aoَynniْəlnllazai‫ا‬harg‫כ‬m-ıَ önTrَaəmdِnaْ üُ ləka‫א‬ncin,‫إ‬lِ ‫و‬Qiَıs()n‫ض‬iün-sْrdəe(ِ əneyْ nَyəşَ
ç‫ِ ِه‬ıxْ َ ٍ ِ Qَ urِ a‫ا‬ndُ anُ
ki, َ

Məhəmməd), əgər

onların məclisinə daxil olmağı qadağan etdiyini yadından çıxardıb, daxil
(d‫ى‬üَş‫ ْכ‬əِّ n‫ا‬dَəْ nَ
olsan, (nəfsin etdiyi hər bir pis əməl şeytana isnad edilir), ْsُ oْ nَ rَaَ
zَ aِlıِ ‫א‬m‫ا‬o‫م‬lِ aْ َnْ ‫ا‬ yadına
cَ aَ m) -aaAtlllaabhi-rTyəearladnəınotuqramdaağvaən etməsi
onların məclisinə daxil olma.

hesa6b9ın) (d‫ ٍء‬aْnَ vْ əِ ْ gِ üِ ‫א‬nَ aِ hْ ıِn‫َن‬daُ nَ َ ِ‫ا‬ bَ َir‫َ א‬ ‫و‬şَ e)y- müttəqi olan şəxslərə müşriklərin
heç yoxdur, onlara bir zərər aid ol-
k‫ى‬i,َ ‫ ْכ‬b‫ ِذ‬əlْ k‫ ِכ‬əَ ‫َو‬,)im- laan-
maz. Günahlarının cəzası özlərinə yetişəcəkdir. (e‫َن‬tmُ əَ kْ dُ irَ َ
kin müttəqilərə lazım olan onlara öyüd-nəsihət

gətirib müttəqilərin sırasına daxil olsunlar.

oyun7,0ə)y(l‫ا‬əً nْ َ c‫ َو‬ə‫ًא‬ sِ َayْ ُıbَ ‫ِد‬, ‫َ ُوا‬ i‫ا‬sَ teِ h‫ا‬z‫ ِر‬a‫َو َذ‬e)d-ir(eləyr,Mhəahnəsmı kmiəidsl)a, mo mdüinşirioknlləarrkdia, nislöatmrüı
ona

göndərilibdir, belə şəxsləri tərk edib onlara etina iesttməkəl.ə(r‫א‬əَ ْ ta‫ ا‬b‫א ُة‬eَ َ oْ ‫ا‬luُ bُ ْ hَ a‫ َو‬q) q-
dünya həyatı onları məğrur edib, aldadıb nəfsani

378

Ənam surəsi
ْ َ ْ ُ َ ‫َو َذ ِّכ ْ ِ ِ َأ ْن ُ ْ َ َ َ ْ ٌ ِ َ א َכ َ َ ْ َ ْ َ َ َ א ِ ْ ُدو ِن ا ِ َو ِ َو َ َ ِ ٌ َو ِإ ْن َ ْ ِ ْل ُכ َ ْ ٍل‬
ْ ُ ﴾٧٠﴿ ‫ِ ْ َ א ُأو َ ِ َכ ا ِ َ ُأ ْ ِ ُ ا ِ َ א َכ َ ُ ا َ ُ ْ َ َا ٌب ِ ْ َ ِ ٍ َو َ َ ا ٌب َأ ِ ٌ ِ َ א َכא ُ ا َ ْכ ُ ُو َن‬
ُ ْ َ ْ َ ْ ‫َأ َ ْ ُ ِ ْ ُدو ِن ا ِ َא َ َ ْ َ ُ َא َو َ َ ُ َא َو ُ َ د َ َ َأ ْ َא ِ َא َ ْ َ ِإ ْذ َ َ ا َא ا ُ َכא ِ ي ا‬
‫ا َא ِ ُ ِ ا ْ َ ْر ِض َ ْ َ ا َن َ ُ َأ ْ َ א ٌب َ ْ ُ َ ُ ِإ َ ا ْ ُ َ ى ا ْ ِ َא ُ ْ ِإن ُ َ ى ا ِ ُ َ ا ْ ُ َ ى‬

﴾٧١﴿ َ ِ َ ‫َو ُأ ِ ْ َא ِ ُ ْ ِ َ ِ َ ِّب ا ْ َ א‬

dasiniliərtəərökyeüddib-nləərs.ih( əْ tَ eَ ‫َכ‬t ‫א‬kَ iِ gٌüْ nَ aَ hَ kْ ُ a‫ ْن‬rَ‫ِ أ‬ şِ əْ x‫ذ ِّכ‬sَ ‫و‬lَ ə)r- (ey Məhəmməd), bu Quranla
qazandıqları əməlləri səbəbi
e(dٌ əِ nَ onِ ‫َو‬laِ r‫ا‬d‫ ِن‬a‫و‬n‫ُد‬ öْ tِ r‫א‬üَ َ
ilə həlak olub, ilahi əzaba düçar olmasınlar. vَ ə‫َو‬ şəَ fْ aَ )ə-t
Allah-Təaladan başqa onların işlərini idarə
eödzüənndyəonxdöutrrü. (n‫ َ א‬əْ ِ fْidَ yْ ُə vَ e‫ ٍل‬rْ sَ ə k‫ ُכ‬i,‫ ْل‬oِ nْ َ a‫إ ْن‬əِ ‫ َو‬z)a-bəogləurnqmiyaasımn,ətyegnüənüonnddəanhəqrəbkuəsl
oo‫ا‬q-lnaُoulzَ na‫َכ‬sa)rəmndb-daaəiızbsnq,ləlaö(ahmgtrraöıüldrəbəiimunçkmkiəniil,əlimAəyorəlüyilsaumsohnənk-b,Tüədənəybəalridələianeclynəcəiəılənq,szafaQaiyydbnuıyabarə,ardtinsaüsuıtpçneaavıhraizbnraoidkllmeaıardrrə.əlz(aen‫ن‬lَ trəl‫و‬d.ərُir()ُl.‫כ‬əٍْ q(rَ ِ‫א‬i.‫ا‬yََ Oُِa‫َכاא‬mْnُ‫ِא‬ləَaِ ‫ِب‬tْ ٌrُ‫ ٌأ‬gd‫َِ َا‬üaَ‫ َِأ‬nn‫اٌب‬üْ ‫כ‬ö‫ُا‬nََ tَ )َِdrَ‫َوو‬ü-ə)ُ‫أ‬
şiddətli əzab vardır.

ki, b7əs1)la(‫א‬yَ iqُ dَ irَ ‫ َو‬k‫א‬iَ ,ُ Aَ ْ َ llaَ ‫א‬hَ -ِT‫ا‬ə‫ِن‬a‫و‬l‫ُد‬adْ aِ nُ ْ َ َ‫ ) ُ ْ أ‬- (ey Məhəmməd), müşriklərə de
başqasına, bizə nə mənfəət, nə də zərər
eَ d‫ْذ‬ə‫ ِإ‬nَ dْ əَ n‫ِ َא‬ ‫א‬sَ oْ nَ‫ أ‬raَ َ
vlaeyriəqdbiirlmkəi,yAənllaohb-Tütəlaəlraəbibizaidisəltaemdaəkh?id(aُ y‫ ا‬ə‫َא‬t‫َ ا‬ o‫د‬nَ dُ ‫ َو‬a)n- bəs bu
dönüb,
oy‫א‬kَ ِeiْ ,ş‫ا‬nə‫ى‬şəxeَysmُ itْ a‫ا‬üçnşaَrl‫إ‬ğِaiُıkrَrıooُbnlْ aَudq‫ب‬eٌ d?y‫א‬üَi(rz‫ َن‬dْ ‫ا‬yَ‫َأ‬i)oْləَ-lrdh‫ض‬akaِ nli‫ ْر‬b,َ kْub‫ا‬əkinziaِ iomrُ aşِəts‫א‬xəaَ rsliıə‫ا‬nbfُiymbْ َoiْiylَzaaْə‫ا‬bb‫ي‬gaəənlِ əld,‫א‬d‫ َכ‬ay)oos-ləalarongbşyəəəroxldlədsadankişkilqm.aarBil*ııibozo?ldulaə(bnqُ ,َ

kənar olma. Biyabanda həlak olarsan. O şəxs yoldaşlarının sözünə qu-

laq asmayıb, şeytana tabe olub biyabanda həlak oldu. (Ey müşriklər,

istəyirsiniz, biz də bu şəxs kimi olaq? Allah-Təalanın Quranını qoyub siz
(şeeyytManəlhaərma mtaəbde),odluebk,iz,əhləaqləitqsəəthənra, hsıanqdqaohləalnakhiodlaaqyə?t),(A‫ى‬llَ aُ ْh‫ ا‬-َ Tُ əِ a‫ ا‬l‫ى‬aَ hُ i‫ن‬d‫ ِإ‬ayْ ُ ə)t-i
َyeِ gَ ‫א‬aَ ْn‫ ا‬ə‫ ِّب‬rَ ِəbَ ِbْ Aِ ‫א‬lَ lْ aِ ُ‫أ‬h‫ َو‬-)
islam dinindədir. Ondan kənara düşən zəlalətdədir. ( ُ
- əmr olunmuşuq ki, bütün aləmlərə tərbiyə verən

Təalaya itaət edək. (Tövhidi əmr edən ağıldır. Neçə dəfə bu mətləbə işarə

olunubdur. Çünki ağıl Allahı bilmədə təkbaşına kifayət edər. Peyğəmbərlər

isə xalqı qəflətdən oyatmaqdan ötrü lazımdır. Ağıl sahiblərinin diqqət etməsi

tövsiyə edilir).

379

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو ُ َ ا ِ ي َ َ َ ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر َض‬٧٢﴿ ‫َو َأ ْن َأ ِ ُ ا ا َ َة َوا ُ ُه َو ُ َ ا ِ ي ِإ َ ْ ِ ُ ْ َ ُ و َن‬
‫ِא ْ َ ِّ َو َ ْ َم َ ُ ُل ُכ ْ َ َ ُכ ُن َ ْ ُ ُ ا ْ َ َو َ ُ ا ْ ُ ْ ُכ َ ْ َم ُ ْ َ ُ ِ ا ِر َ א ِ ُ ا ْ َ ْ ِ َوا َ א َد ِة‬

ً َ ِ ‫﴾ َو ِإ ْذ َא َل ِإ ْ َ ا ِ ُ ِ َ ِ ِ َآ َز َر َأ َ ِ ُ َأ ْ َא ًא َآ‬٧٣﴿ ُ ِ َ ْ ‫َو ُ َ ا ْ َ ِכ ُ ا‬

(*Qeyd: Bu məsəl ərəblərin etiqadına görədir, ərəblərə görə - cin və şeytan,
qulyabanılar insana çöllərdə, biyabanlarda hakim olub düz yoldan onu çıxarıb, həlak
edərlər. Bundan ötrü bəzi mənasız hekayələr və xurafat sözlər nəql ediblər. Allah-
Təala Qurani-Şərifində insanın adəti üzrə danışdığına görə, ərəblərin öz aralarında

adət olan məsəl və hekayələrlə əsl həqiqi mətləbi onlara bildirir, əsli və həqiqəti ol-
mayan şeyi məsəl kimi qeyd etməkdə heç bir maneə yoxdur. Bu, örf və adətdə olan
şeydir. Ya da ki Allah-Təala müşriklərin özlərini şeytan sayıb, onların azdırması ilə

asi olanları biyabanda yoldaşlarından kənara düşüb çaşqın və sərgərdan qalıb həlak
olan şəxslərə oxşadır. Diqqət edilsin).

72) q-(‫ه‬ıُ tlaıُnm‫ا‬,‫ َو‬aA‫ َة‬mlَ ləanh‫ ا‬-A‫ا‬Tlُ əlaaِ َ‫أ‬hl‫ن‬aْ-َ‫أ‬dT‫ َو‬a)əna-layqeotnərrəxəuAfbilnlaənhah-maTqaəqza-ılhateəbsriakzbədeətammnrəöytbirnuü.ytu(oِrpْ uَ ‫ِإ‬lba‫ي‬dnِua‫ا‬craَkqُ i‫و‬-َ,

namaz
s‫ َن‬ı‫و‬nُ ıَz.ْ ُ )

übzirrəş7ey3ya)ər(aoِّ dَlaْ ‫א‬dnِ ‫ض‬eAsَ ə‫ر‬lْ ,lَ aْ ‫ا‬oh‫ َو‬-‫ت‬şTِ e‫ا‬ə‫و‬yَ a‫َ א‬load‫ا‬aınrَ .َ dَ (a‫يُن‬m‫اَ ُِכ‬öَ َ vُْ c‫ َُכو‬u)‫ل‬d-ُ səmaları və yeri haqq və hikmət
ُ oَ l‫م‬aَ ْrَ .‫“() َو‬-oAl”llsaöhz-üTəAalllaahn-əTəzaalmanaınn

iradəsindən, istəyindən ibarətdir. Allah-Təala nə zaman bir şeyin olmasını

istəsə, o şey mövcud olar, “ol” sözünə ehtiyacı yoxdur). ( Hَ ْə‫ ا‬rُ ُ bْ َ i)r - Allah-
Təalanın sözü və fərmanı tamamən haqq və hikmətdir. məxluq
ancaq hikmət üzrə dünyaya gələr. (‫ِر‬ ‫ا‬məِ hُ şəَ ْ rُ d‫ َم‬əْ َ
surətlərə* ruh üflənib, hamısı dirilib, ‫כ‬hُ aْ zُ ıْ ‫ا‬rُ َ o‫) َو‬la-n məhv olan
gündə də
tsvüəəlntaəəşnkməatərlvaləəarpginaaddhəşoahlhailknıqmdAəatlAlsaalhlha-iThb-əiTdailəraa,ylxaaadmlıqrəı.nx(sُ euِtَsddْi‫ا‬yuُ ir‫ِכ‬,x(eَ ‫ِة‬yْ‫ا َد‬i‫א‬rََ ُ v‫ا َو‬ə)‫ َو‬-şəِ Arْ َ ləْl‫ا‬amُhِə‫א‬-lَTl)əə-raəqlaaegybabühə-

və xəbərdardır.

(*Qeyd: Sur – surətin cəmidir, surdan məqsəd bədənlərin surətidir ki, dağılıb

məhv olublar. Onlara ruh üflənməklə yenidən dirilərlər. Nəhv alimlərindən Əbu Übey-

də və təfsirçilərdən Həsən əl-Bəsri və Müqatil belə deyibdir. Sur barəsində başqa mə-

nasız sözlər də deyilib. Onları qeyd etmək layiq deyildir).

bözəüyan7nə4t)eat(n,‫ز َر‬orَ َ‫آ‬ı*zِ aِvَ mِə aُ mnِ ə‫ ا‬kَbْ ‫ِإ‬iu‫ل‬aَd‫א‬tَ aq‫ ْذ‬s‫إ‬əِ ‫و‬ıَ b)(uA-l(zeeədyriərM)sdəənehd?əmi: m“(əً dَ )ِ َ‫آ‬, xalqa İbrahimin əhvalatını
‫ُ أَ ْ َא ًא‬ ِ َ َ‫ )أ‬- Ey ata, bütləri

(*Qeyd: Hz. İbrahimin atası Azər büt düzəldən idi. Uşaqlıq vaxtı Hz. İbrahimə
verərdi ki, apar sat. Hz. İbrahim aparıb bazarda deyərdi: “Zərər və mənfəət verməyən

380

Ənam surəsi
‫﴾ َو َכ َ ِ َכ ُ ِ ي ِإ ْ َ ا ِ َ َ َ ُכ َت ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر ِض‬٧٤﴿ ٍ ِ ُ ‫ِإ ِّ َأ َرا َك َو َ ْ َ َכ ِ َ َ ٍل‬

ِ ‫﴾ َ َ א َ َ َ ْ ِ ا ْ ُ َر َأى َכ ْ َכ ًא َא َل َ َ ا َر ِّ َ َ א َأ َ َ َא َل َ ُأ‬٧٥﴿ َ ِ ِ ُ ْ ‫َو ِ َ ُכ َن ِ َ ا‬
﴾٧٦﴿ َ ِ ِ َ ْ ‫ا‬

bu şeyi kim alar?” Ondan sonra bütləri su kənarına aparardı, onları suyun içinə salıb
deyərdi: “Su için”. Elə ki camaat onun bu hərəkətini gördü, uşaqlıqdan onunla ədavət
saxlamağa başladılar. 16 yaşında peyğəmbərliklə vəzifələnib, onları imana dəvət etdi.
Heç bir nəfər köməyi yox idi. Hətta atası ona son dərəcə düşmən olub tək, yalqız
müşriklərin qarşısında durub, Allah-Təalanın hökmünü yaydı).

k( ٍarِ ُ ‫َ َ ٍل‬ zəlِ a‫כ‬lَ ətَ dْ َ ə‫َو‬ g‫ َك‬ö‫َرا‬rَ‫أ‬ürِّ ə‫) ِإ‬m-”E. (yYaegtaa,nhəəoqlaiqnəAtəlnla,hm-Təənalsaənnıiqvoəyuqbövbmütəünsiütaayşiş-
olan

edirsiniz).

sahib7i5)e(d‫ض‬ibِ ‫ َ ْر‬aْ ‫ا‬t‫ َو‬a‫ت‬sِın‫ َوا‬ı‫א‬nَ v‫ا‬ə‫ َت‬q‫ُכ‬öَvَ mَ üِ n‫َ ا‬üْ ‫ ِإ‬n‫ي‬zِ ُ ə‫כ‬lَaِlَə‫َכ‬t‫و‬dَ )ə-onldecuəğukni uİboranhaimbiildbiərsdirikət,

habelə Allahın səmalarda və yerdə olan səltənətini və kamil qüdrətini

ona göstərib zəlalət pərdəsini onun təmiz qəlbindən açıb götürdük ki,

mühakimə yoluyla hidayət tapıb Allah-Təalanın vəhdaniyyətini dəlil üzrə
Tisəbaaltanetıdni.v(əَhdِ ِ anُ ْ i‫ا‬yَyِət‫َن‬in‫ُכ‬əَ ِ ‫و‬tَ )am-
Hz. İbrahimin bəsirətini açdıq ki, Allah-
inanan şəxslərdən olsun. (Hz. İbrahimin

qövmü bütpərəst idi, bəzisi də günəşə, aya və ulduzlara sitayiş edirdilər. Hz.

İbrahim istədi ki, onların din və məzhəblərində xətalarını ağıl yoluyla onla-

ra bəyan edib bildirsin.Yəni bu şeylər ki, ibadət edirsiniz, heç birisi ibadətə

və məbud olmağa layiq deyildir. Çünki o şeylərin hamısının sonradan yara-

dıldığı, məxluq olduğu aşkardır. Məxluq məbud ola bilməz. Məxluqatı bir

yaradan lazımdır. O yaradan da mütləq qüdrət sahibi və yeganə məbud olan
Allahdır ki, bütün zərrələrin və kainatın idarəsi o pak, müqəddəs zata bağlıdır,
bu səbəbdən gələn ayədə qeyd olunan dəlillər üzrə onların dinini batil edib,
həqiqi və şəriksiz məbud olan yeganə Allah-Təalaya sitayiş edilməsinin va-
cibliyini isbat edir. İndi bu ayənin təfsirinə başlayaq).

vaxt7ı 6o)lu(bَ ِ ِ َ ْ ‫أُ ِ ا‬ َ ‫َא َل‬ َ َ َ‫َ َ א أ‬ ِّ ‫َ َ ْ ِ ا ْ ُ َرأَى َכ ْ َכ ًא َא َل َ َ ا َر‬ َ ‫ ) َ َ א‬- gecə*
ulduzlar zahir oldu,

(*Qeyd: Bu əhvalat Hz. İbrahimin peyğəmbərliyinin əvvəlində vaqe olubdur).

Hz. İbrahim, ulduzu (Zöhrə) gördü, hansı ki qövmü ona sitayiş edirdi. On-
ların dinini dəlil üzrə batil etməkdən ötrü o da onlara qarışıb onlar deyən
sözü dedi: “Mənim rəbbim və məbudum (Zöhrə) ulduzudur, (Necə ki siz
deyirsiniz, mən də ona sitayiş edirəm”. Ondan sonra gözləyib gördü ki, Zöhrə
qürub etdi. Ondan sonra geri qayıtdı ki, onların dininin batil olduğunu bəyan
etsin. Dedi: “Bir məbud ki, dəyişib, bir haldan digər bir hala və bir məkandan

381

Kəşfül-Həqayiq I
‫َ َ א َر َأى ا ْ َ َ َ َא ِز ً א َא َل َ َ ا َر ِّ َ َ א َأ َ َ َא َل َ ِ ْ َ ْ َ ْ ِ ِ َر ِّ َ َ ُכ َ ِ َ ا ْ َ ْ ِم‬

ِّ ‫﴾ َ َ א َر َأى ا ْ َ َא ِز َ ً َא َل َ َ ا َر ِّ َ َ ا َأ ْכ َ ُ َ َ א َأ َ َ ْ َא َل َא َ ْ ِم ِإ‬٧٧﴿ َ ِّ ‫ا א‬
‫﴾ ِإ ِّ َو ْ ُ َو ْ ِ َ ِ ِ ي َ َ َ ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر َض َ ِ ًא َو َא َأ َא‬٧٨﴿ ‫َ ِ ي ٌء ِ א ُ ْ ِ ُכ َن‬

﴾٧٩﴿ َ ‫ِ َ ا ْ ُ ْ ِ ِכ‬

digər bir məkana keçsin, bəzən zahir olub, bəzən pərdə arxasına keçsin, belə
məbuda ibadət etmək istəmərəm, mənə belə məbud lazım deyildir”).

ay 77) (‫ًא‬ a‫ ِز‬y‫ َא‬a َ sَ əَ cْ ‫ا‬d‫ى‬əَ‫رأ‬eَ d‫א‬ənَ َ l)ər- (ondan sonra Hz. İbrahim dayanıb gözlədi ki,
doğdu, səcdəyə düşüb sitayiş etdilər), elə ki Hz. İbra-

him ayın doğduğunu gördü, ( ّkِ ‫ َر‬i‫ا‬aَ yَ a‫א َل‬sَ i)ta-ydişededi:ən“lBəur ddeudrilmərə,nHimz. rəbbim və
məbudum,” (Zöhrə deyil. Necə İbrahim də

onlar kimi dedi: “Mən də sizin kimi qəbul etdim, bəs görün belə şey rəbb və
( َ َ َ‫ ) َ َ א أ‬- elə ki ay da ulduz kimi bat-
məbud olmağa layiqdir, yoxsa yox?”) ‫ ) َא َل‬- dedi: “Ağıllı şəxs də bu ulduza
sdiıt,a(yَ işِّ ‫א‬ ed‫ا‬ə‫م‬rِ ْmَ ْ ‫ا‬i?َ َِ əvِّ ‫ َر‬vəlِ kِ iْ َ kْ iَ mْ iِ َ bir ulduzdur. Onun kimi batdı. Aqil
Bu ‫َ َ ُכ‬
da

şəxs belə şeylərə necə sitayiş edər? Əgər Allah-Təala məni öz sitayişində

sabitqədəm etməsə, əlbəttə mən də sizin kimi asi və haqdan kənara düşən

camaatdan olaram”.

dlaür,a(7gq8üa)nrə(ışً sıَ bi‫ِز‬t‫א‬aoَ ynilَşaْ erdk‫ا‬əi‫ى‬nmlَ‫أ‬ə‫َر‬ir‫א‬dseiَ tَda)iy-:i“şHBeztud.diİlubərrr)am,h(əiُ mnَ ‫ ْכ‬iَ‫أ‬m‫ا‬eَ lَərəkbِّ i‫ َر‬bg‫ا‬iَ ümَ n‫ل‬vَə‫א‬şəَ )imn- ədHbozuğ.ddİubumrğau.hnBiumugöoöznrü--
َ‫) َ َ א أ‬
-dəeloənklairgdüannəbş ödyəükbavtədın, uHrza.nİidbirra. hİbimaddəetdeid:i“lmEəyyqəöbvuml,aybiuqddiar”o.n(laْ rَ َ kimi

qeyb oldu, bunların heç biri ibadət edilməyə layiq deyildir, çünki bun-

ların seyr və hərəkətindən məlum oldu ki, məxluqdurlar. Məxluq olan

şey necə məbud olar, halbuki məxluqun özünün Xaliqə ehtiyacı var. Belə

şeyləri Allah-Təalaya şərik qoşmaq, ya da ona Allah demək layiqdirmi?”)
‫א‬şəِ r‫ٌء‬i‫ي‬k qَ oşِّ ‫ِإ‬d‫ِم‬uْ qَ ‫א‬lَa‫ل‬rَ ‫א‬ıَ n)ı-zdİbarnauhzimağdamed”i:.
(‫ُ ْ ِ ُכ َن‬ ِ “Ey qövm, həqiqətən, mən sizin
Allaha

dinlə7r9in)i(d‫ض‬əَ l‫ر‬iْ َlْ ‫ا‬ü‫ َو‬z‫ت‬rِ ə‫َوا‬b‫א‬aَ til‫ا‬ eَ َtdَ i‫ي‬, oِ nِ daَ ِnْ ‫و‬sَ onُ rْ a ‫و‬yَ egِّ ‫إ‬aِ )n-ə (elə ki Hz. İbrahim onların
olan Allah-Təalaya sitayiş

etməyin vacib olduğunu bəyan etməkdən ötrü buyurur:) həqiqətən, mən üzü-

mü bu şeylərdən ibadət məqamında yeganə olan, səmaları və yeri yaradıb,
iy-boəaxldbdəəattnitnəyd,amərnaədknaesçniizbAinlblakirhimo-TliaəAnallAlaalyhlaa-hTç-eəTvaəilraadylaiamyşa.ə(ri‫א‬biً kaِ dَ q)əot-şeabdnüiltraüərnmdba. na(tَ dil‫ِכ‬eoِylْialُ ənْ ‫ا‬mşَ e.ِ y‫א‬lَ َ‫أ‬ə‫א‬rَ i‫َو‬n)

382

Ənam surəsi
‫َو َ א ُ َ ْ ُ ُ َא َل َأ ُ َ א ِّ ِ ا ِ َو َ ْ َ َ ا ِن َو َ َأ َ א ُف َא ُ ْ ِ ُכ َن ِ ِ ِإ َأ ْن َ َ א َء َر ِّ َ ْ ًא‬
ْ ‫﴾ َو َכ ْ َ َأ َ א ُف َא َأ ْ َ ْכ ُ ْ َو َ َ َ א ُ َن َأ ُכ‬٨٠﴿ ‫َو ِ َ َر ِّ ُכ َ ْ ٍء ِ ْ ً א َأ َ َ َ َ َ כ ُ و َن‬
﴾٨١﴿ ‫َأ ْ َ ْכ ُ ْ ِא ِ َא َ ْ ُ َ ِّ ْل ِ ِ َ َ ْ ُכ ْ ُ ْ َ א ًא َ َي ا ْ َ ِ َ ْ ِ َأ َ ِא ْ َ ْ ِ ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

﴾٨٢﴿ ‫ا ِ َ َآ َ ُ ا َو َ ْ َ ْ ِ ُ ا ِإ َ א َ ُ ْ ِ ُ ْ ٍ ُأو َ ِ َכ َ ُ ُ ا ْ َ ْ ُ َو ُ ْ ُ ْ َ ُ و َن‬

‫ن‬Tmِ ‫ا‬əüَ aَ bl8aْaَ0h‫َو‬m))is(-əəُ nُHviْ َəzöُ.mzİ‫א‬bütَ örn‫َو‬av)ahh-qiimideşliəəndykəeəidhgHiii:drz“ia.şSyİibibəzt,rnateöəhdviqimhbəi,ddqməiörqəviənmdbrAüuanllkleüasthnımz-dTbəidiənraiilncləaairn.mbı(aِavta‫ا‬ialthseِ ıitnddı,ِّiz,ş,oəA‫א‬nrَ liuُlkَ‫أ‬ans‫ل‬hَli‫א‬az-َ

bilərkən, siz mənimlə münaqişə və mübahisə edirsiniz?” (Müşriklər Hz. İb-

rahimi öz məbudları ilə qorxudub deyirdilər: “Onların haqqında nalayiq sözlər
‫ف‬mُ ‫א‬əَ nَ‫ أ‬imَ ‫َو‬
‫א‬doً enْ َmlaərِّ,d‫ َر‬sa‫َء‬ə‫א‬nnَ əَq‫ن‬oْ zَ‫أ‬rəxrəu‫ ِإ‬rmِ ِ y) e-ytoiorxədşreluəyrrl”ə(.rkiOi,knmil,aəArnınləlaczhaə-vrTaəəbraıynlaedytaiarbsşuiənyrluiəkrru,qrç:o)üşn(u‫َن‬kris‫ ُכ‬uoِ nnْ ُ ula‫א‬zَr, heç bir

zərər yetirməyə qadir deyillər). Ancaq mənim rəbbim Allah-Təala bir

zərər yetirmək istəsə, o vaxt mən qorxaram. (Çünki mənim rəbbim zərər və
molmənafsəıəttəyəectcirümbləüyədeqyaidl)i.rdÇirü).n(k‫א‬iً ْ mِ ‫ء‬əٍ nْ iَ m ‫ ُכ‬rəbِّ ‫َر‬biَ mِ ‫ َو‬A) -lla(vhə-Tzəəraəlranyıentiremlməyiəbqüatüdinr

şeyləri ehtiva edər. (Hər bir şeyə agah olan şəxs onları istədiyi kimi idarə
eatcmizəayrəadsəınqdaadifrəorlqarq)o. y(‫َن‬a‫و‬sُı‫כ‬nَ ıَzَ ?َ َ َ‫ )أ‬- bəs fikir vermirsiniz ki, qüdrətli olanla

81) m( ْəُ ‫כ‬nْ َ ْoَ‫أ‬n‫א‬lَ a‫ف‬rُ d‫ א‬aَ َ‫أ‬n nَ ْ ‫َכ‬e‫و‬cَ )ə-qoorşxeuylmər?i ki, siz Allah-Təalaya şərik qoşur-
sunuz, ِّşَ eُ yْ lَ ə‫א‬rَ iِ Halbuki onlardan heç bir zərər
gməalmyıəbz.Al(l‫א‬aً ‫א‬hَ -ْ Tُ əْ a‫ ُכ‬lْaَ َyaِ ِ qْ oَ‫ أ‬şْ u‫ ُכ‬rَ‫أ‬su‫ َن‬nُ u‫َ א‬zَ
‫ْل‬ ş‫א‬əِ rْiُk‫َ ْכ‬ kَi‫و‬,َ )A-llhaahl-bTuəkailasioznqlaorrıxn-
o

şərik olması haqda heç bir dəlil göndərməyibdir. (Çünki hər bir şeyə gərək

Allah-Təaladan dəlil olsun. Əgər onlar Allah-Təalaya şərik olsalar, gərək,

Allah-Təala onların haqqında bir dəlil göndərsin. Necə ola bilər ki, Allah-

Təala özündən ötrü şərik təyin etsin? Siz belə bir şeydən qorxmursunuzsa,
ma‫ َن‬məُ naَ ْnَnliْıyqُ ْ ə‫ُכ‬d‫ن‬aْs‫ِإ‬iozِ liunْ َ bْ ‫א‬bِ )xüa-tltəbirrədcsəənimkiqofolirmrxquaəmğnai,nlha(eymçiqüqşdoriirrkx?luəƏnmcgüədrveəyehlimlhdiidsrilanəhr))ihb. ai(sninsَ ıiَ‫أ‬zbsِ iərْ َ,i ِ َ ْ ‫َ َي ا‬
əmin-
bəyan

edin. (Sizdə nə elm, nə də fərasət vardır ki, müşriklə müvəhhid arasında fərq

qoyasınız, əgər fərq qoyan olsaydınız, müşrik olmazdınız).

82) i(mٍ ْ aُ nِ lْaُ rَ ‫א‬ıَn‫إ‬ıِ ‫ ا‬Aُ lِ lْ aَ hْ -َ ‫و‬Tَ ə‫ ا‬aُ lَ aَ‫ آ‬yَ a ِ ‫ )ا‬- o şəxslər ki Allah-Təalaya iman
gətirib şərik* qoşmaqla bulaşdırmayıblar,
(‫ )أُو َ ِ َכ َ ُ ُ ا ْ َ ْ ُ َو ُ ْ ُ ْ َ ُ و َن‬- Allah-Təalanın əzabından əmin-amanlıqda olub

383

Kəşfül-Həqayiq I
﴾٨٣﴿ ٌ ِ َ ٌ ‫َو ِ ْ َכ ُ ُ َא َآ َ ْ َא َ א ِإ ْ َ ا ِ َ َ َ َ ْ ِ ِ َ ْ َ ُ َد َر َ א ٍت َ ْ َ َ א ُء ِإن َر َכ َ ِכ‬
‫َو َو َ ْ َא َ ُ ِإ ْ َ א َق َو َ ْ ُ َب ُכ َ َ ْ َא َو ُ ً א َ َ ْ َא ِ ْ َ ْ ُ َو ِ ْ ُذ ِّر ِ ِ َدا ُوو َد َو ُ َ ْ َ א َن َو َأ َب‬
‫﴾ َو َز َכ ِ א َو َ ْ َ َو ِ َ َو ِإ ْ َא َس‬٨٤﴿ َ ِ ِ ْ ُ ْ ‫َو ُ ُ َ َو ُ َ َو َ א ُرو َن َو َכ َ ِ َכ َ ْ ِ ي ا‬
﴾٨٦﴿ َ ِ َ ‫﴾ َو ِإ ْ َ א ِ َ َوا ْ َ َ َ َو ُ ُ َ َو ُ ً א َو ُכ َ ْ َא َ َ ا ْ َ א‬٨٥﴿ َ ِ ِ ‫ُכ ِ َ ا א‬

xatircəm olmaq o şəxslərdən ötrüdür, nəinki sizin kimi müşriklərdən ötrü
və həqiqət yoluna da hidayət tapan onlardırlar.

(*Qeyd: Allah-Təalaya şərik qoşmaq böyük zülmdür, şirkdən böyük hansı zülm

var? Necə ki Loğman oğluna nəsihət edib deyir: “Ey oğul, Allah-Təalaya şərik qoş-

ma, Allah-Təalaya şərik qoşmaq böyük zülmdür”. İnşallah Loğman surəsində qeyd

olunacaqdır).

dəlil8lə3r)im(ِ iِzْdَ ir.َ Oَ nَ laِ ‫ا‬rَ ıْ ‫ ِإ‬İ‫א‬bَ ‫א‬rَ aْ َ َ‫آ‬hi‫א‬mَ ُ əُ b‫כ‬əَ xْ şِ ‫ َو‬e)td-ikb.u(BqueyddəloillluərnaağnıldvəalisliltəərsilbəizHimz.

İbrahimə verilmişdi ki, onlarla dəlil gətirib qövmünə qalib olsun. O səbəbdən

Hz. İbrahimin dərəcəsini ucaltdıq, halbuki o da həmin qövm və camaatdan
uidcia).ld(‫ء‬ıُ b‫َ א‬ ‫ت‬bٍ a‫א‬şَ q‫َد َر‬alaُ َ rْ ıَ )na-
oَ nْ uَ kimi istəsək, onun dərəcəsini elm və hikmətdə
üstün edərik. Necə ki Hz. İbrahimi üstün etdik.
(hٌikِ mَ ٌət‫ ِכ‬sَ a‫כ‬hَ ib‫ َر‬i‫ن‬v‫) ِإ‬ə-x(aelyqıMn əəhməəmllmərəidn)ə,
həqiqətən, sənin rəbbin hər bir elmdə
agahdır.

onun84o)ğ(l‫א‬uَ ْ *َ َ Ya‫ُכ‬qu‫ َب‬buُ ْ َb‫ َو‬ə‫ق‬xَ ş‫َ א‬ eْ t‫ ِإ‬dُiَk‫א‬,َ ْ oَ ‫و‬nَ ‫َو‬l)ar-ı və Hz. İbrahimə oğlu İshaqı və
haqq yoluna hidayət edib, hər

birinə peyğəmbərlik verdik.

(*Qeyd: Yaqub İshaq oğlu Hz. İbrahimin sağlığında dünyaya gəlibdir).

hida(yəُ ْtَ eْ dِ i‫א‬bَ ْ,َ َon‫ً א‬a ُp‫ َو‬e) y-ğəvmə bNəurhliuk da Hz. İbrahimdən əvvəl haqq yoluna
verdik. (və min zurriyyətihi Davudə və
Spy‫و َن‬aüe‫ر‬yxُl‫א‬eğşَ yı‫و‬əَ mməmabَnəəəlrُ ‫و‬lَveədərəَiEnُ hyaُşy‫َو‬əqux‫ب‬qbَ səltəəَv‫أ‬r‫و‬rَ əə)əfY-minuvüəsəkuhyfaəiefdanvatəəyvHəMetrzuei.btsİda,biorvknaə, lh(aHiَrmaıِ riِdunْ nanُəْh)ə‫ ا‬as‫(ي‬l‫ن‬qَ iِ‫א‬nqَْ dَْ َtə‫כ‬əُ nَ r‫ِ َو‬əَq‫َد‬f‫وَכ‬ie‫و‬n‫ُ َو‬y)‫ا‬ə‫د‬dَ -hِ oِhil‫ر‬dِّau‫ ُذ‬abnyeْaəlِ nə‫و‬tَ

etdik.

nəsli8n5d)ən( َ ِ ِ‫א‬ Z‫ ا‬əَ kِ ər‫ُכ‬iy‫س‬yaَ ‫א‬,َ ْ ‫إ‬Yِ ‫ َو‬əhyَ aِ ,‫ َو‬İsaَ ْ vَ ‫و‬əَ ‫א‬İlِ y‫ز َכ‬aَ ‫و‬sَ ) - və yenə Hz. İbrahimin
olan peyğəmbəri haqq tərəfinə

hidayət etdik. Hər biri də saleh olan şəxs idi.

nəsli8n6d)ə(nَ nِ eَ ‫א‬çَ əْ ‫ا‬ nəَ َfə‫א‬rَ ْi dَ ə*‫ ُכ‬-‫ َو‬İ‫א‬sً mُ ‫و‬aَ yılَ ,ُ Əُ ‫ َو‬lyَ əَ sَ aْ ‫وا‬,َ Yَ uِ n‫َ א‬isْ ‫ِإ‬v‫ َو‬ə) - və Hz. İbrahimin
Lut peyğəmbəri də

haqq tərəfinə hidayət edib hər birini öz aləmlərində olan məxluqata üs-

tün etdik.

384

Ənam surəsi
‫﴾ َذ ِ َכ ُ َ ى‬٨٧﴿ ٍ ِ َ ْ ُ ‫َو ِ ْ َآ َא ِ ِ ْ َو ُذ ِّر א ِ ِ ْ َو ِإ ْ َ ا ِ ِ ْ َوا ْ َ َ ْ َא ُ ْ َو َ َ ْ َא ُ ْ ِإ َ ِ َ ا ٍط‬
َ ِ ‫﴾ ُأو َ ِ َכ ا‬٨٨﴿ ‫ا ِ َ ْ ِ ي ِ ِ َ ْ َ َ א ُء ِ ْ ِ َא ِد ِه َو َ ْ َأ ْ َ ُכ ا َ َ ِ َ َ ْ ُ ْ َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
﴾٨٩﴿ َ ِ ِ ‫َآ َ ْ َא ُ ُ ا ْ ِכ َא َب َوا ْ ُ ْכ َ َوا ُ َة َ ِ ْن َ ْכ ُ ْ ِ َ א َ ُ َ ِء َ َ ْ َوכ ْ َא ِ َ א َ ْ ًא َ ْ ُ ا ِ َ א ِ َכא‬

‫ُأو َ ِ َכ ا ِ َ َ َ ى ا ُ َ ِ ُ َ ا ُ ُ ا ْ َ ِ ِه‬

(*Qeyd: Hərçənd Lut Hz. İbrahimin nəslindən deyil, ancaq Hz. İbrahimin qar-
daşı Harunun oğludur. Qardaşı oğlu olduğu üçün övlad sayıldı. Yəni qardaş oğlu

insanın övladı kimidir. Hz. İsa da Hz. İbrahimin nəslindən olan qız övladıdır. Bu ayə
buna dəlildir ki, şəxsin qız övladı oğul övladıyla eyni səviyyədədir).

sinin87a)ta(-ْ bِ aِ ‫ ا‬bَ ْa‫ ِإ‬s‫ َو‬ınْ aِ ِ,‫א‬ ‫ر‬öِّ ‫ُذ‬v‫ َو‬laْ dِ ِl‫א‬aَ َ‫آ‬rıْ nِ a‫َو‬ )- bu qeyd olunan peyğəmbərlərin bəzi-
və qardaşlarına hidayət edib öz aləmlə-

rində olan məxluqata üstün etdik. (Peyğəmbərlərin bütün ata-babaları, öv-

ladları və qardaşları müvəhhid olmadığından Allah-Təala buyurur: “Onlardan
bəzisinə hidayət edilib). ( ٍ sِ َeْçُib‫ ٍط‬,‫ا‬ dَ üِ z َy‫ ِإ‬oْ lُa‫َא‬ hْ َ iَ d‫ َو‬aْyُ ə‫א‬tَ ْ َeَ tْ d‫َوا‬i)k-”.insanların
dan qeyd olunan şəxsləri arasın-

şərik8q8)oş(m‫א ِد ِه‬aَ ِmْ aِ q‫ ُء‬A‫ َ א‬lَ laْ hَ -ِ Tِ ‫ي‬əaِ lْ aَ nِ ı‫ا‬n‫ى‬hَ iُd‫כ‬aَ yِ ‫ذ‬əَ )ti-dAir.lAlalhla-Th-əTaləaanlaı şəriksiz bilib ona
öz bəndələrindən
b‫ن‬kmَ aiümُ tَivliْ əَ ohi‫ا‬slhutُ ə‫א‬ib‫َכ‬dsəp‫א‬,şَ uətçxْ öُ svoْ lَ həl)aridr-,hinşhiidəərarkhyhibədatüdaltdyəüanəntdsəeoümdnnəəryrlaa.lədA(ra‫ا‬il‫ُכ‬lbeaَ athdْ tَ‫أ‬-iiTlkْ eəَl‫و‬əَda)rləia-ry.ya(əaHgxşəəşərırrçəipəkmnedyqəğlopləəşemsryağboləaənmrrl,albər(ərdَ ralِvəَ nərَ

Allah-Təalaya şərik qoşmazlar, amma bu, ona işarədir ki, peyğəmbər də olsa,

kim Allah-Təalaya şərik qoşsa, onun yaxşı əməlləri tamamən batil olar).

t‫ء‬Mhِ əaَrəlُ əhaَ f8əli‫א‬nm9vَ ِ)də)m(əh-‫ َة‬nəadُ(gr)e‫ا‬a,ə‫و‬yَ hlməَ Mə‫כ‬nْ qbُəkiaqْh‫ا‬ir‫و‬ətəَ əamt‫ب‬sَəbimn‫א‬nlَ a‫ِכ‬,dərْpd‫ا‬əıe)ُ iky,ُn‫א‬iğəَktْəgaَ aَ‫آ‬məbrَr,beeِMətls‫ا‬rmə‫כ‬ləَilkyəِvَkər‫و‬ə,ُə‫أ‬v)(pə-əَehkbyِ liğِui‫א‬t‫כ‬əَaqpmِbee‫א‬lbَyyaِ dğər‫ا‬rəaolmُ iliْkumَ bn‫א‬bəaً arəْnnَ lxi‫א‬gyşpَ əiِ ee,t‫א‬ytiَ Adrْğ‫כ‬milə‫َو‬klmaə.ْ hyَb(َ i-)ْəTُsr-‫ ْכ‬əəlَ nəa(‫ن‬erْilnayِəَ
ümmətindən elə bir camaata həvalə edərik ki, onlara iman gətirib heç
vaxt kafir olmazlar. (Bu ayənin ehtivasına mühacir, ənsar və onlardan sonra
gələn bütün müsəlmanlar daxildir, hansı ki Hz. Peyğəmbəri təsdiq edib, Qu-
rana iman gətirib, Quranın fərmanıyla qeyd olunan peyğəmbərləri və onlara
nazil olan kitabları təsdiq ediblər. Bəs bizim bu zəmanədə olan müsəlmanlar

da bu ayənin ehtivasına daxildirlər, yoxsa yox? Allah-Təala bilir, amma onla-

rın əməlləri daxil olmadıqlarını göstərir).

bərlə9r0d)i(rُ ‫ىا‬ َAَ llَ ahِ -‫ ا‬T‫ َכ‬əِ aَ ‫و‬lُ‫أ‬a) - (ey Məhəmməd), onlar bu qeyd olunan peyğəm-
ki, onlara hidayət edib peyğəmbərlik bəxş edibdir.
(‫ ) َ ِ ُ َ ا ُ ُ ا ْ َ ِ ِه‬- sən də (ey Məhəmməd), dində müvəhhid olmaqda bu qeyd

385

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َو َא َ َ ُروا ا َ َ َ ْ ِر ِه ِإ ْذ َא ُ ا َא‬٩٠﴿ َ ِ َ ‫ُ ْ َ َأ ْ َ ُ ُכ ْ َ َ ْ ِ َأ ْ ً ا ِإ ْن ُ َ ِإ ِذ ْכ َ ى ِ ْ َ א‬
ُ َ ُ َ ْ َ ‫َأ ْ َ َل ا ُ َ َ َ َ ٍ ِ ْ َ ْ ٍء ُ ْ َ ْ َأ ْ َ َل ا ْ ِכ َא َب ا ِ ي َ א َء ِ ِ ُ َ ُ ًرا َو ُ ً ى ِ א ِس‬

ِ ْ ُ ‫َ َ ا ِ َ ُ ْ ُ و َ َ א َو ُ ْ ُ َن َכ ِ ً ا َو ُ ِّ ْ ُ ْ َא َ ْ َ ْ َ ُ ا َأ ْ ُ ْ َو َ َآ َא ُؤ ُכ ْ ُ ِ ا ُ ُ َذ ْر‬
‫﴾ َو َ َ ا ِכ َא ٌب َأ ْ َ ْ َא ُه ُ َא َر ٌك‬٩١﴿ ‫َ ْ ِ ِ ْ َ ْ َ ُ َن‬

olunan peyğəmbərlərin hidayətinə tabe olub onların yolunda ol ki, əsl iman
Mvəətkökvəhiədhlpineyəğdəemkbiə, rmləərninsiyzodləunduArl.la(‫ا‬hً -ْ Tَ‫ أ‬əِ aْ َ lَ a ْ e‫ ُכ‬hُ َ kْ aَ‫ أ‬mَ ınْ ُı)s-izə(eyyeMtirəmhəəmk müçəüd)n,
bir əcr və muzd istəmirəm. Niyə məndən qaçırsınız? (Hz. Peyğəmbər əvvəlcə
onları xatircəm edir ki, sizdən dünya malı istəmirəm ki, güman etməsinlər ki,
bəlkə dünyəvi səbəblərlə bu iddianı edirəm, çünki iki dost, iki qardaşın bir-
birinə ehtiyacları olanda dünya malı onların arasına təfriqə salar, ehkamı təbliğ
etmədə əcr və muzd istəməyin təfsilatı bu kitabın 2-ci cildi Yunis surəsinin 81-ci
aayləəmsinləirndtəənfsiörtinrüdəabnəcyaaqnboilrunöaycüadq-dnıər)s.ih( َətِdَ ‫א‬irَ ْ)ِ .‫ ) ِإ ْن ُ َ ِإ ِذ ْכ َ ى‬- bu Quran bütün

ki A9ll1a)h-(T‫ ِر ِه‬əْ aَ lanَ ınَ ‫ ا‬l‫ا‬ü‫و‬t‫ ُر‬fَ َ v‫א‬əَ ‫ َو‬r)ə-hmAəlltaihh-Tərəakləasnəı haqqı ilə tanımadılar, halbu-
şamil olub özlərindən onlara
‫ء‬ppٍ eeْ yyَ ğğْəəِmm) bb-əədrredggööilnnərdd:əərr“imAbl,əlyabihub-”Tb.öə(ayYlüaəknininsbeaumnMaəthiəheinçəkmbamirrəeşdedyipben,ya(ğzٍ əiَlmَ ebtəmَ rَ ədُ ye‫ا‬iyb‫َل‬i,lَ .iْ َ‫أ‬nB‫א‬sَ ua‫ا‬nsُdö‫َא‬az‫ذ‬nüْ ‫ِإ‬

yəhudilər də dedilər. Yəhudilərin bu sözü çox təəccüblüdür. Çünki Hz. Mu-

saya və Tövrata iman gətiriblər). (qul mən ənzələl-kitabəlləzi caə bihi Musa
nMuərəhnəmvmə əhdu)d,ədnel:in“nDase)yi(r‫س‬sِ i‫א‬niِ z‫ى‬kً iُ,‫ َو‬A‫ًرا‬llaُ h-Tَ əُ alِ aِ ‫ َء‬h‫ َ א‬eç‫ي‬bِ i‫ا‬r‫ َب‬in‫כ َא‬sِ aْ ‫ا‬n‫ل‬aَ َ ْ َ‫أ‬biْrَ - (ey
ُْ) nazil
şey

etməyib, bəs o kitab (Tövrat) ki, Musa onu xalqdan ötrü nur və hidayət ol-
ğ‫א‬dَ ıuَ z‫و‬ğlُauْ ُr)ha-ayleadyzaıybgə,əhbtuiirrdibqi diüsilmrə,mibnaəislxaoarlıkq,iöatazabşdıkiMnairnueiszdaəiybam, dküeivmyaifrnisqainzTiilzö:evdTriaöbtvdıripara?trb(çuaَd-puِ ‫ا‬arَ ,rَ xçُ aaَ lُ qkَ ıaْ n-َ

arasına ixtilaf salırsınız. (Hər bir millətin arasına ilk ixtilaf salan o millətin
sü(Höləzzml.əMarsiıəadhşıərk)ma. rm(‫ا‬eًətِdm‫ َכ‬ə‫َ)ن‬irnsُ aiْnzُ i‫و‬iَzl),o-(laْ T‫ُכ‬n‫ُؤ‬ö‫א‬evَ َ‫آ‬lrmaَ ‫و‬ltَ əınrْ ُdْ َ‫أ‬eəh‫ا‬nkُ oَaْ mqَ əْınَd‫א‬ıəَnrْ
çoxunu gizlədib haqq olan
öُ yْ ِّ rُ ə‫ َو‬n) i-bs(einyizyəkhiu, dniəcsaizmbaailtiır)-,

diniz, nə də sizin ata-babalarınız, elmin qədrini bilməyib Hz. Məhəmmədə

iman gətirmirsiniz. Quranın Allah-Təala tərəfindən nazil olduğunu inkar
-eeddoiirrnlsdəinra,inzs.əsn(oُ nd‫ا‬reِ aُ k)oi-,nQ(leauyrrıMatnəərıhkAəmlelamləh,ə-dqT)oə,yaolnablaantrailQzisluöerzdalənibrıindnidsrə.ən(‫ن‬qَəanُ lَ aıْ bَziْ liِsotِlemhْ َ zaasıِnetıْ sُiin‫ْر‬n‫ َذ‬kləarُ r).
Allah-Təala onlardan intiqam alar.

92) (ç‫ ٌك‬o‫ َر‬x‫َא‬ ُ m‫א ُه‬əَ ْnَ ْfَ‫أ‬ə‫ب‬əٌ t‫א‬lَi‫ ِכ‬v‫َ ا‬əَ ‫و‬fَ )ay-d(aelyı Məhəmməd), bu Quran sənə nazil et-
diyimiz olan bir kitabdır. Faydası həmişə və

386

Ənam surəsi
َ َ ْ ُ ‫ُ َ ِّ ُق ا ِ ي َ ْ َ َ َ ْ ِ َو ِ ُ ْ ِ َر ُأم ا ْ ُ َ ى َو َ ْ َ ْ َ َ א َوا ِ َ ُ ْ ِ ُ َن ِא ْ َ ِ َ ِة ُ ْ ِ ُ َن ِ ِ َو‬
ِ ْ َ ‫﴾ َو َ ْ َأ ْ َ ُ ِ ِ ا ْ َ َ ى َ َ ا ِ َכ ِ ًא َأ ْو َא َل ُأو ِ َ ِإ َ َو َ ْ ُ َح ِإ‬٩٢﴿ ‫َ َ ِ ِ ْ ُ َ א ِ ُ َن‬

ُ ‫َ ْ ٌء َو َ ْ َא َل َ ُ ْ ِ ُل ِ ْ َ َא َأ ْ َ َل ا‬

daimidir. Ağıl sahibləri hər bir zaman din və dünya işlərində Qurani-

Şərifdən o zamanın şərtlərinə görə faydalana bilərlər. Və bu səbəbdən
-Qə‫ َ א‬hَ bulْ iurَ naiQnْ َivu‫و‬-َ ə)Şraə-Mnr(iefəoydknəkMdnəaənsnhionəənmvrəvamtərbəladanf)ışan,qzsdaiəalnboəoilralbankuniktQamitubaərbxlaallnauzırıqmınatatəıdzsiedAlyielqiltladdehiidrk-.əTkn(əِidaْ,َiloَra.nnَ (uıْ ‫َى‬nn‫َي‬lُaəِْ ‫ا‬zM‫ما‬a‫أُق‬bُ ə‫َر‬ıِّ kِ َْkiُ lُِ əə‫َ)و‬
qorxudasan ki, islam dininə daxil olsunlar. (Bu ayə buna dəlildir ki, Hz.
Peyğəmbər bütün insanlığa göndərilibdir, çünki Məkkənin ətrafı şərqdən

qərbə, cənubdan şimala bütün dünyadır. Hz. Peyğəmbər də Məkkə və ətrafına
ehkamı təbliğ etməklə məsuldur. Necə ki ayədə qeyd olundu, təfsirçilər də belə
deyiblər. Amma ayənin bu mətləbə işarəsində təfəkkür etmək lazımdır. Hz.
Peyğəmbərin bütün bəşəriyyətə göndərilməsinə işarə olaraq Qurani-Şərifdə

başqa ayələr, dəlillər də vardır. Bəzisi əvvəldə, bəzisi bundan sonra qeyd olu-
nacaq. Amma bu ayənin işarəsi aydın deyildir). (ِ Qِ ‫ َن‬urُ aِ ْnُ a‫َ ِة‬ dِ َaْ ‫ِא‬im‫ َن‬aُ nِ ْ ُ gَətِ ir‫وا‬iَ r)l-əro.
şəxslər ki axirətə iman gətirirlər, belə şəxslər
‫א ِ ُ َن‬ َmُ ö( hْ ِkِ əَ mَ yَaَ pıْ şُ ı‫َو‬b)
rına - axirətə və Qurana iman gətirən şəxslər namazla-
hər bir vaxt namazlarını qılarlar. (Ey Peyğəmbər,

indi Mədinə torpağından baş qaldırıb bu ümmətinə tamaşa et. Allah-Təalanın

sənə əmr etdiyi ibadət müsəlmanlar tərəfindən gör necə tərk edilibdir. Hətta

namaz qılana bəzən məsxərə və istehza da edirlər? Ey Peyğəmbər, bu namaz

həmin ibadətdir ki, onu qılmaqdan sənin mübarək ayaqların şişmişdi, əfsus,
ümmət belə ibadəti tərk edib, ondan ötrü cürbəcür yozumlar edirlər ki, heç
sənin xəyalına gəlməzdi).

dir, 9h3a)n(s‫א‬ıً ِ ‫ِ َכ‬ ‫ا‬Allَ aَ h‫ى‬-Tَ َ əْ ‫ا‬alِ ayِ aُ َ yْ aَ‫ أ‬lْaَn‫ َو‬d) a-nbuiftşirəaxsdedənibd, a-hamzəanliımAlolalahn-Tkəiamla-
ki Hَ aِ ْ lَ ‫إ‬bِ ‫ح‬uَ kُ iْ Aَ ‫ َو‬llaَ ‫ِإ‬h-َ Tِ ‫و‬əُ‫أ‬a‫ل‬lَ a‫َא‬ ‫و‬oْ َ‫أ‬n) a-
pTeəyağlaəmmbəənrəgövnəhdyəriebddibird, idreydiers?in(‫ْ ٌ?ء‬
ya da Allah-
heç bir şey

vəhy göndərməyibdir. (Belə* olan halda bu Məhəmməd necə özünü zalımlar

cərgəsinə daxil edib Allah-Təalaya yalan, iftira atar, halbuki sizin aranızda

əmin və sadiq şəxsdir. Belə şəxs Allah-Təalaya iftira etməz. Hz. Məhəmmədin
Q(ُ u‫ا‬r‫ل‬aَ َnْ َ‫أ‬ın‫َ א‬ bَ əْ ِ n‫ل‬zُ əِ ْ rُ iَ n‫ل‬iَ ‫َא‬gəْ tَi‫و‬rَ )ər-əvmə
dediyi hər bir söz Allah-Təaladandır). yenə -
mən də Allah-Təalanın göndərdiyi deyən

şəxsdən daha zalım olan kimdir?* (Bu şəxs Nəzr ibn Haris idi).

(*Qeyd: Bu sözü deyən Yəmamə əhlindən Müseyləmə, Səna əhlindən Əsvəd Ansi
idi. Hər ikisi peyğəmbərlik iddiası etdilər. Əsvədi Hz. Peyğəmbərin zamanında vəfa-

387

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َ ْ َ َ ى ِإ ِذ ا א ِ ُ َن ِ َ َ َ ا ِت ا ْ َ ْ ِت َوا ْ َ َ ِ َכ ُ َא ِ ُ َأ ْ ِ ِ ْ َأ ْ ِ ُ ا َأ ْ ُ َ ُכ ُ ا ْ َ ْ َم‬
﴾٩٣﴿ ‫ُ ْ َ ْو َن َ َ ا َب ا ْ ُ ِن ِ َ א ُכ ْ ُ ْ َ ُ ُ َن َ َ ا ِ َ ْ َ ا ْ َ ِّ َو ُכ ْ ُ ْ َ ْ َآ َא ِ ِ َ ْ َ ْכ ِ ُ و َن‬
ْ ‫َو َ َ ْ ِ ْ ُ ُ َא ُ َ ا َدى َכ َ א َ َ ْ َא ُכ ْ َأو َل َ ٍة َو َ َ ْכ ُ ْ َא َ ْ َא ُכ ْ َو َرا َء ُ ُ ِر ُכ ْ َو َא َ َ ى َ َ ُכ‬

‫ُ َ َ א َء ُכ ُ ا ِ َ َز َ ْ ُ ْ َأ ُ ْ ِ ُכ ْ ُ َ َכא ُء‬

tından əvvəl Feyruz Deyləmi qətlə yetirdi. Hz. Peyğəmbərdən sonra Əbu Bəkir Mü-
seylimənin üstünə qoşun göndərib, Vəhşi (Həmzənin qatili) onu qətlə yetirdi. Və hətta
o, belə demişdir: “Mən kafir olarkən insanların ən yaxşısını (yəni Həmzəni), mömin
olarkən isə insanların ən pisini (yəni Müseyliməni) öldürdüm).

Lakin Məkkə əhlindən və başqa istehza edənlərdən heç kim Quranın
(beəynMzəərhinəimgmətəirdm), əədgiəvrəbguətqieryəddəolbuinlmanəzzdail.ı(m‫ ِت‬laْ rَ ْı‫ت ا‬öِ l‫ا‬üَ mَ َ anِ ‫ن‬ıَ ndُ ِa‫ א‬ş‫ا‬id‫ِإ ِذ‬d‫ى‬ətَ lَ əْ َ c‫ َو‬a) n-
ovnerlaərrkaətnərbəifragçöıbrsdəeny, ə(rُ l‫ ُכ‬ərَ :ُ ْ َ‫ا“أ‬Gُətِ iْ rَ‫أ‬inْ ِ ruِ ْ َh‫ أ‬laُ rِı‫א‬nَ ıُz‫ َכ‬ıِ bَ əَ dْ ‫وا‬əَ )n-lərminəilzədkələnr
əllərini
çıxarın.

İndi sizə bir dəqiqə də möhlət yoxdur”. (Necə ki borclu şəxsə deyərlər:

gətir bu saat mənim malımı ver, malımı almayınca buradan gedən

deyiləm. Zalımların canını almaq da buna oxşadılır, borc sahibi malını

zorla alan kimi mələklər də onun canını zorla alarlar, almadıqca oradan
ِّdَ eْ y‫ ا‬iَ lْəَ rِ : ‫“ا‬Dَ َü‫ن‬nَ yُ adُ َ aْ ُ hْ ‫ ُכ‬a‫א‬qَ qِ ‫ ِن‬olُ mْ ‫( ا‬a‫ب‬yَ a‫ َ ا‬nَ ‫ن‬sَ ö‫ ْو‬zَ lْ əُ r‫َم‬iْ Aَ ْ ‫)ا‬ll-ahca-Tnəvaelraəyrakiəsn-
getməzlər).
o zalımlara

nad etdiyiniz üçün bu gün sizə son dərəcə zəlil və həqir edən əzab cəzası
vAelrlailhir-.Tə-a(l‫َن‬a‫و‬nُ ıِ n‫ َ ْכ‬mْ َ öِ cِ ‫א‬üَ َ‫آ‬zəْ lَ ərْ iُ nْ ‫ ُכ‬ə‫) َو‬imvəanbigrədtiərmo əsdəbinəibzə”.görə ki, təkəbbürlənib,

94) (‫ٍة‬ mَ ‫ل‬üَ ‫و‬şَ‫أ‬rikْ ‫ ُכ‬l‫א‬əَ rْ əَ َ b‫א‬uَ ‫َכ‬yu‫ى‬r‫د‬aَ ‫ا‬rَ :ُ ) ‫َא‬ düُ ُ nْ ِyaْ dَ َ a‫) َو‬ - (qiyamət günündə Allah-Təala
asilərə və ömürlərinizi cah-cəlal və dün-

ya malı qazanmaqla fani etdiniz. Allah-Təaladan başqa özünüz kimi

məxluqlardan, hətta cansızlardan kömək istəyib onlara etimad etdiniz.

Bugünkü gündə sizə heç bir fayda verməyib, bizim tərəfə yalqız, mal,

övlad, cah-cəlaldan ayrılmış halda gəldiniz, necə ki sizi ilk dəfə dünyaya

təkbaşına gətirmişdik. Həmin halətdə bizim tərəfimizə gəldiniz. Hanı o
nedemirdətinviezr?m( iْ ş‫ ُכ‬d‫ ِر‬ikُ ُ , o‫ا َء‬n‫و َر‬lَ aْr‫ ُכ‬d‫ َא‬aْ nَ h‫א‬eَ çْ ُ b‫َ ْכ‬iَr‫) َو‬fa-yo-
şeylər ki, dünyada onlara etimad
şeyləri ki, dünyada lütf edib sizə

da əldə etmədiniz. (Dünya malı dünyada xərclənən şeydir, din və məzhəbin,

ümmətin övladlarının tərəqqisi yolunda bir dinar da sərf etmədiniz). Hamısını

yığıb, dünyada varislərdən ötrü qoydunuz, əliboş halda bizim tərəfimizə

gəldiniz. (Bəs dünya malından nə əldə etdiniz? Ondan bir fayda əldə etmədiniz,

qaldı sadəcə Allah-Təalaya itaət etmək, ona da əməl etməyib özünüzdən ötrü

şəfaətçilər xəyal etdiniz. İndi hanı sizin o şəfaətçiləriniz ki, bugünkü gündə
sizə fayda versinlər?) (‫ ) َو َ א َ َ ى َ َ ُכ ْ ُ َ َא َء ُכ ُ ا ِ َ َز َ ْ ُ ْ أَ ُ ْ ِ ُכ ْ ُ َ َכא ُء‬- hanı?

388

Ənam surəsi
َ ْ ‫﴾ ِإن ا َ َא ِ ُ ا ْ َ ِّ َوا َ ى ُ ْ ِ ُج ا‬٩٤﴿ ‫َ َ ْ َ َ َ َ ْ َ ُכ ْ َو َ َ ْ ُכ ْ َא ُכ ْ ُ ْ َ ْ ُ ُ َن‬
َ ْ ‫﴾ َא ِ ُ ا ْ ِ ْ َא ِح َو َ َ َ ا‬٩٥﴿ ‫ِ َ ا ْ َ ِّ ِ َو ُ ْ ِ ُج ا ْ َ ِّ ِ ِ َ ا ْ َ ِّ َذ ِ ُכ ُ ا ُ َ َ ُ ْ َ ُכ َن‬
‫﴾ َو ُ َ ا ِ ي َ َ َ َ ُכ ُ ا ُ َم‬٩٦﴿ ِ ِ َ ْ ‫َ َכ ًא َوا ْ َ َوا ْ َ َ َ ُ ْ َא ًא َذ ِ َכ َ ْ ِ ُ ا ْ َ ِ ِ ا‬

Bugünkü gündə sizinlə birlikdə o şəfaətçi saydığınız şeyləri görmürük,

onların barəsində etiqadınız bu idi ki, onlar Allah-Təalaya şərikdirlər.

Necə oldu onlar, bugünkü gündə harada qalıblar? Gəlib sizə kömək ol-
şsəurnilkalrə.r(ləْ ‫ ُכ‬sَ iْ َzinَ َaَ raْ َnَ )ız-daykoıx,əlhaeqçə
bilməz. (‫َن‬ ْs‫ ُכ‬iz‫א‬dَ əْ n‫ْ ُכ‬ kəsə kömək ola bilməzlər, həqiqətən, o
saydığınız kəsildi. Heç vaxt onlar sizə kömək ola
qَ eybَ ‫َو‬o)lu-bögzüetndüilzəər
şُ eُ yْ lَ ərْ ُ şəfaətçi və Allah-Təalaya şərik
və onlardan sizə heç bir kömək

olmaz.

çəyir9d5ə)y(i‫ى‬dَ ə,‫ َوا‬toِّxuَ ْm‫ ا‬uُ ِ ‫א‬dَ aَ ‫ ) ِإن ا‬- (ey Məhəmməd), xalqa de ki, həqiqətən,
yarıb onlardan bitki və ağac göyərdən Allah-
vTvçِِّ ıəaəxَِّ naَaْa‫ا‬ıْ l‫ا‬rğ)asَ aapd-ِ nc)eıdçrr-,səmaiyynözaoi)lirdünxçdansınəAaxüy,alAbildraiylaətlhakar-d.rihTıiv(-brə‫ن‬Təَ iadgəal‫ ُכ‬öəağaَnylanْaəُcı(yzrlsaaddprَıəeışَrnərç.ُmrəABi‫ا‬yakeliُnlrl‫ُכ‬qadıəِhoə‫ذ‬hَ A)şk-eTdyl-vluəvaəadğahtluino-ardnTxidnauuəniizamr,löibadçnlüdaəüinytadöl)inəəlrüçrdnındədxkveəaecnəyrvəai(əölirü.ln.tü(zos(nَ axdِِünuِّöımَ dnvَْ ‫ا‬uidəْ‫ج‬rُ‫ا‬əbi‫ج‬hُِdrieْ iِtəybkُْ n‫و‬-iَ,ُ

ondan başqasını özünüzə məbud edərsiniz?

AeTtəldlaai.lh9a(6-d‫א‬Tً )‫א‬ıَrə(.ْ‫ح‬aِ ُ(l‫אא‬aًَ ‫ َ ْ ََכ‬sََِ iْْ ‫ا‬z‫ََوا‬dُْ ِə‫اא‬nََ )َْ - gecənin zülmətini yarıb sübhü ondan ayıran Allah-
َöَ t‫ووا‬rََ ))ü--hAgeülslnaaəbhş-əTöliəçsaünlsaaüdsieezdtddiəliənnköih,trəoürnəglkaeərctləianvihəiesastyiarıban*hhətəturztəaaksməıntaiınnziı.
bayir).A(lِ laِ hَ ْ ‫ا‬-Tِ əِ aَ ْ l‫ا‬aُ nِınْ َ ‫ ) َذ ِ َכ‬-
(Bir şəmsi il bərabərdir bir qəməri il + bir təyini günəşin
və ayın hesabı, məlum olan hərəkətləri və hök-

müdür, onlar onun qüdrətinə tabedir, Allah onları idarə etməyə və onları

necə hərəkət etdirməyə agahdır (sübhanəhu ma azəmə şanuhu)

(*Qeyd: Belə xəyal edilməsin ki, göyün və ayın faydası ancaq hesab tutmaq-
dan ibarətdir. Ayənin mənası bu deyil, bəlkə ayənin mənası odur ki, ayın, günəşin
hesab tutmaqda da faydası var. Amma əsl faydaları çox olub, insanın idrak gücü-
nün üstündədir, burada məqsəd onların əsl faydasını tamamilə bəyan etmək olmayıb,
sadəcə onların hərəkət etməsindəki faydanın bir qismini bəyan etməkdir).

yara9d7a)n(‫َم‬daُ A‫ا‬llُ a‫ ُכ‬hَ -َ Tَ əَ a‫ي‬laِ d‫ا‬ıَrُ.‫ ) َو‬- sizə lütf edib sizdən ötrü nurani* ulduzlar

(*Qeyd: Ulduzların səhrada və dənizdə yol göstərdiyi hər bir şəxsə məlumdur.
İnsanın əgər astronomiya elmindən bir qədər məlumatı olsa və ulduzların bəzilərini

389

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ِ ْ ‫﴾ َو ُ َ ا ِ ي َأ ْ َ َ ُכ‬٩٧﴿ ‫ِ َ ْ َ ُ وا ِ َ א ِ ُ ُ َ א ِت ا ْ َ ِّ َوا ْ َ ْ ِ َ ْ َ ْ َא ا ْ َ َא ِت ِ َ ْ ٍم َ ْ َ ُ َن‬
‫﴾ َو ُ َ ا ِ ي َأ ْ َ َل ِ َ ا َ א ِء‬٩٨﴿ ‫َ ْ ٍ َوا ِ َ ٍة َ ُ ْ َ َ َو ُ ْ َ ْ َد ٌع َ ْ َ ْ َא ا ْ َ َא ِت ِ َ ْ ٍم َ ْ َ ُ َن‬
‫َא ًء َ َ ْ َ ْ َא ِ ِ َ َא َت ُכ ِّ َ ْ ٍء َ َ ْ َ ْ َא ِ ْ ُ َ ِ ًا ُ ْ ِ ُج ِ ْ ُ َ א ُ َ َا ِכ ًא َو ِ َ ا ْ ِ ِ ْ َ ْ ِ َ א‬
ِ ِ ْ َ ‫ِ ْ َ ا ٌن َدا ِ َ ٌ َو َ א ٍت ِ ْ َأ ْ َא ٍب َوا ْ ُ َن َوا א َن ُ ْ َ ِ ً א َو َ ْ َ ُ َ َ א ِ ٍ ا ْ ُ ُوا ِإ َ َ َ ِ ِه ِإ َذا َأ ْ َ َ َو‬

adlarıyla tanısa, gecə vaxtı hava saf və sakit olanda səmaya baxanda onların bir-
birindən uzaqlığını və yaxınlığını və xüsusiyyətlərini, vəziyyətlərini, dəyişib müxtəlif
surətlərə girdiyini dərk etsə, sanki, o vaxt ondan ötrü yeni bir alim peyda olub Allahın
vəhdaniyyətini aydın bir şəkildə ona aydın edər).

d( ِəْ nَ iْ ‫ا‬z‫ َو‬dəِّ َ ْ ‫ا‬g‫ت‬eِ c‫א‬əَ ُnُ in ِ q‫א‬aَ rِ a‫وا‬nُ lَ ıْğَ ِı)nd-aBehliədakyi,əto ulduzların səbəbinə səhrada və
(‫َن‬ ُqَ üْ َ d‫م‬rٍ ْəَ tِ i‫ت‬mِ ‫א‬iَzَ əْ ‫ا‬ ‫א‬iَ şْ arَ əْ tapıb yolunuzdan azmayasınız.
və َ ) - (ey Məhəmməd), həqiqətən, bizim vəhdaniyyət
edən əlamətləri elm sahibi olan camaatdan ötrü

təfərrüatı ilə bəyan etdik. Ta ki elm sahibi olan şəxslər bu qeyd olunan

məxluqlarla Allah-Təalanın qüdrətindən agah olsunlar.

dan 9y8a)r(a‫ ٍة‬dَ aِ ‫ا‬n‫َو‬ Aٍ lْ lَ aْhِ-Tْ ‫ُכ‬əَ aَ lْaَ‫ أ‬d‫ي‬ırِ .‫ا‬ (َ Hُ ‫َو‬ə)rç-əbnüdtübnütiünnsainnlsıağnıltıqəkAbdiərmnəvfəər adam-
xanımı

Həvvadan törəyibdir. Amma Allah-Təalanın soyu təkcə Adəmə isnad etməsi
söotryüdaaantaanlaınrımn örtəəhbmərionlim, aastıanlaarişınarəodniur)r.ğ(a‫َد ٌع‬ sْ َüْmُ ‫ َو‬üyَ üَ ْnُ üَ ) - Allah-Təala sizdən
(belini) əmanət yeri

etdi. İlk olaraq atanın onurğa sümüyünü (belini), ondan sonra ananın
iyşearriəeetddiə.n(‫ن‬əَ laُ mَ ْ َ ə‫م‬tٍ lْ əَ ِri‫ ِت‬d‫َא‬iَqْ ‫ا‬q‫א‬əَ ْtləَ bْ aَ )x-ıbhhəəqqiqiqəitəmn,ətbləizbiimdəkrak-
rəhmini əmanət
mil qüdrətimizə

edən bir camaatdan ötrü təfsilatı ilə bəyan etdik.

bs‫א‬ymşA‫ًَِ ٌٍَن‬üe‫ِאכ‬e‫א‬əِ l‫ا‬uy‫ا‬rn‫َد‬zlَ َ alَdrَibəُ‫نا‬sٌُh9c‫و‬əَrüi‫אا‬u)9dnَ dَdlْ )ğَْıَ-ِəəri)‫و‬uhَç(n‫)א‬vko‫ء‬-nəًiَ ‫א‬nəxriِ-tَo,ْdəişَ ‫ء‬çssِbazbbə‫א‬iəiəmizَnuimrْorddtِalməkabəa‫ا‬əzndrِönni.َetəkaْ(kyِövdaMndvit‫ل‬ə‫ا‬əsnَ)ərəszaənَ inüluْls-nَ‫أ‬əəəəgarllg‫ي‬rülsəıö,dyəöqziryِ znrənbülə‫ا‬daın,(dimlrbrüəaَ ədsubnُzn,rak‫و‬iğüəَ dbzl)öbdözmxeikiaut-.ıyçsürm,d(dıitü(n‫ء‬xٍauəaelr,arnْanyqyəpnrrَ lneaatnMavtdِ,grّçrəeiı‫ ُכ‬dııdşəndçqxə‫ت‬nühəəaَab.nyəan‫א‬rəvb(mَürَdz‫ا‬xəbud,ًِimauِsidaddِ r‫א‬rriənَaanaıَ-mْdqrbqidın)bَ,ُiald,rْْvaar(َِaisərə‫ن‬ağََnə‫)א‬nğlَ isbnça-gُnْa.ْıiir)ixَcronüvْ-‫ا‬çıay‫و‬nsbََsəAırَauxtdi)‫ب‬tüdrrlayٍdalai-anaru‫א‬nınَdtqdəhnْdəoıَ‫أ‬.aıçcıesnorqıəg(ْəyxıُxm.öbِqenْaşyِl(əi‫ت‬,naə‫ٍא‬oəb‫ج‬o(ًُy‫א‬rlِilbtَuَaِnəauَ iِْْrbnrər‫وو‬-ََُ,,ُ
ombnəezlyaisvriəınnliənyrerinətinəşgmbi,aədxsaiınndəıkbbi,aaşnxqeıancəoklzia,arnh).eir(cəَ oَ tlْ َ‫أ‬əu‫ا‬dr‫ِإ َذ‬rla‫ه‬iِ crِ əَ?َn(ِbَ ِ‫ ِإ‬öْ ‫ َا‬y‫) َوو‬üُ ُ -yْ ‫ا‬ü)obn-,diglakünnçsəıoxşniannrahdəafrikbaiurrənvtliaeorrniıbn-

390

Ənam surəsi
‫﴾ َو َ َ ُ ا ِ ِ ُ َ َכא َء ا ْ ِ َو َ َ َ ُ ْ َو َ َ ُ ا َ ُ َ ِ َ َو َ َא ٍت‬٩٩﴿ ‫ِإن ِ َذ ِ ُכ ْ َ َ َא ٍت ِ َ ْ ٍم ُ ْ ِ ُ َن‬
ْ َ ‫﴾ َ ِ ُ ا َ א َوا ِت َوا ْ َ ْر ِض َأ َ ُכ ُن َ ُ َو َ ٌ َو‬١٠٠﴿ ‫ِ َ ْ ِ ِ ْ ٍ ُ ْ َ א َ ُ َو َ َ א َ َ א َ ِ ُ َن‬
َ ُ ‫﴾ َذ ِ ُכ ُ ا ُ َر ُכ ْ َ ِإ َ َ ِإ‬١٠١﴿ ٌ ِ َ ‫َ ُכ ْ َ ُ َ א ِ َ ٌ َو َ َ َ ُכ َ ْ ٍء َو ُ َ ِ ُכ ِّ َ ْ ٍء‬
‫﴾ َ ُ ْ ِر ُכ ُ ا ْ َ ْ َ א ُر َو ُ َ ُ ْ ِر ُك ا ْ َ ْ َ א َر‬١٠٢﴿ ٌ ‫َ א ِ ُ ُכ ِّ َ ْ ٍء َא ْ ُ ُ و ُه َو ُ َ َ َ ُכ ِّ َ ْ ٍء َو ِכ‬

ları bişirib yeyiləcək hala gələrlər. (Bəs bunlarda sizdən ötrü Allah-Təalanın

qüdrətli varlığına bir dəlil yoxdurmu? Bəs xəyal edirsiniz ki, materialistlərin

dediyi kimi bunlar qüdrətli bir yaradıcıları olmadan əmələ gəliblər? Hey-
hhaətq,inqeəctəənd,əsiazğəlıznikyroloulnudnaannkbənuaşreoylluəbrsduənuimz)a. n(‫ َن‬gəُ ِtiْ ُrə‫ ٍم‬nْ َlِər‫ٍت‬d‫א‬əَ َnَ öْ ‫ ُכ‬trِ ‫ َذ‬ü ِ ‫ ) ِإن‬-
Allah-

Təalanın kamil qüdrətinə dəlil və sübutlar vardır.

100) (hْaُ lَbَ uَ ‫و‬kَ i cِ iْn‫ ا‬l‫ َء‬ə‫ َכא‬rَi ُ ِِ ‫ا‬Aُlَlaَ h‫) َو‬-T-əmalüaşryiakrlaədrıcbidnılrə.rNi Aeclləaho-laTəbailləaryakiş,əornik-
saydılar, də
slaizr,Aclalhahil-cTəsəianləayAallşaəhr-ikTəoalslauynalaorğ?la( nٍ ْ lِarِ ْ َ vِ ə‫ ٍت‬q‫ َא‬ıَ ‫و‬zَ laَ rِ َ iُ sَ n‫ ا‬aُ dَ َ e‫ َو‬t)d-iliənrs. a(nXlrairsteilamn--

lar dedilər: “Məsih Allah-Təalanın oğludur,” yəhudilər dedilər: “Üzeyir

Allah-Təalanın oğludur,” Qüreyş dedi: “Mələklər Allah-Təalanın qızları-
dır”). (‫ُ َن‬ öِ َv‫א‬laَ d sَ ‫א‬aَ hَ ‫ َو‬ibُ َ ‫א‬i oْ lُm) -aAqdllaanh-pTaəka,lamoünqaəidsdnəasdveədiuləcnadxıür.susiyyətlərdən
– şərik və َ

vlaədoı x1oş0laa1rr)ı?(y‫ض‬Öoِ x‫ر‬vْ َdlْa‫ا‬u‫َو‬dr‫ت‬.ِ c(‫ا‬ü‫אَ َ ٌو‬tَِlü‫ א‬kَ ‫ ا‬dُُ َəِnَْ )‫ ُכ‬m-َ seْ əَ y‫و‬mَ dٌ aaَ ‫و‬nlَ aaُ rَ dg‫ ُن‬aəl‫ُכ‬vəَər,yheَ‫)أ‬ar-dlbəAuAlkllailahAh-lT-lTaəhaə-alTalanənıanılnannbeıəcnnəyzöəovrl--i
daşı (zövcəsi) yoxdur. Bənzəri, oxşarı olmayan Allah-Təalanın yoldaşı
(yzoölvdcaəşsıio) loalabibləirlm? əHza. l(bٌ uِ kَ i‫ ٍء‬bْ üَ tüِّ ‫ُכ‬nِ şَeُ y‫ َو‬lə‫ ٍء‬rْi َAll‫ ُכ‬ahَ -َ Tَ ‫و‬əَ )a-laAylalarahd-Tıbədaılra.nMınəxnleucqə
Xaliqə oxşar ola bilməz. Oxşarı yoxdursa, yoldaşı da olmaz. Yoldaş olma-
yanda övlad da olmaz. Bəs siz necə deyirsiniz ki, Allah-Təalanın övladı
vardır? Halbuki Allah-Təala bütün şeylərdən agahdır. Buna da agahdır
ki, yoldaşı və övladı yoxdur. Lakin siz ona iftira edirsiniz.

Allah10-T2)əa(lَ aُ dır‫ ِإ‬, َ sَ ‫ِإ‬iziَ nْ ‫ ُכ‬rə‫ َر‬bُ b‫ا‬inُ ‫ُכ‬izِ ‫) َذ‬və- bu qeyd olunan xüsusiyyətlərin sahibi
ibadətə layiq olan ancaq yeganə olan
--Ahhlləəarrh-bbTiirrəaşşleeayydiinnır,xvoaənklidiqlaii nvAəblloaanşhql-aTarəmıaiədlabadurıədr,leaodrnə,anbüiAbtalllədarəhbt-Taetdəialidnlai,rd(. ıٌ(r‫ ُه‬.‫ُ َووِכ‬ ‫َא‬ ‫ٍء‬ ِّ ‫ُכ‬ ِ ‫א‬
ُ ‫ْ ٍء‬ ْ ِّْ َ ََ ُ ُ َ‫)) َو‬
َ ‫ُכ‬ َ

görə1b0i3lm) (ə‫ ُر‬z‫א‬lَəْrَ .ْ ‫(ا‬Gُ ‫ر ُכ‬öِ zْ ُ َ ) - gözlərdə olan qüvvələr Allah-Təalanı dərk edib
ancaq cismi dərk edə bilər, Allah-Təala cisim olmaq-
dan pak və müqəddəs olduğu üçün dərk edilə bilməz). (‫) َو ُ َ ُ ْ ِر ُك ا ْ َ ْ َ א َر‬

391

Kəşfül-Həqayiq I
‫﴾ َ ْ َ א َء ُכ ْ َ َ א ِ ُ ِ ْ َر ِّ ُכ ْ َ َ ْ َأ ْ َ َ َ ِ َ ْ ِ ِ َو َ ْ َ ِ َ َ َ َ ْ َ א‬١٠٣﴿ ُ ِ َ ْ ‫َو ُ َ ا ِ ُ ا‬
‫﴾ َو َכ َ ِ َכ ُ َ ِّ ُف ا ْ َ َא ِت َو ِ َ ُ ُ ا َد َر ْ َ َو ِ ُ َ ِّ َ ُ ِ َ ْ ٍم َ ْ َ ُ َن‬١٠٤﴿ ٍ ِ َ ِ ْ ‫َو َא َأ َא َ َ ْ ُכ‬
‫﴾ َو َ ْ َ א َء‬١٠٦﴿ َ ‫﴾ ا ِ ْ َא ُأو ِ َ ِإ َ ْ َכ ِ ْ َر ِّ َכ َ ِإ َ َ ِإ ُ َ َو َأ ْ ِ ْض َ ِ ا ْ ُ ْ ِ ِכ‬١٠٥﴿

‫ا ُ َא َأ ْ َ ُכ ا َو َא َ َ ْ َא َك َ َ ْ ِ ْ َ ِ ً א‬

- Allah-Təala gözlərin həqiqətini dərk edər. (Gözün batinində olan damar-
larda əmanət qoyulan qüvvənin həqiqətini Allah-Təala dərk edər, heç vaxt o
A( ُ mِ َ mْ ‫ا‬a ُِ ‫ا‬həَ rُ ‫َو‬b)ir-
qüvvə Allah-Təalanı dərk edə bilməz). özü Allah-Təala elə
lətifdir ki, gözlər onu dərk edə bilməz. lətif və incə olan

şeylərdən agahdır, onları dərk edər və heç bir şey onun elmindən qeyb

olmaz.

Allah10-T4)əa(lْa‫ ُכ‬dِّ ‫َر‬anْ ِ eُ lِ ə‫א‬ َ dَ əْ l‫ ُכ‬i‫ء‬lَ l‫א‬əَ r ْ َ ) - (ey Məhəmməd), xalqa de: sizə rəbbiniz
(Qurani-Şərifin surələri və ayələri) gəldi ki,
(oِ lِuْ bَ ِ َ hَ aَ qْ َ‫أ‬qaْ َ ) - kim
onlarla qəlbiniz nurani olub haqqa qovuşarsınız. َ qovuşsa,
o dəlillərin səbəbinə bəsirət sahibi və qəlbi nurani
qoəmnauəqnloləvmruiənşnmizfəai əsmtai,üöohznaüufninzəəzaeəidrdəibroilsaöarzx.ül(an‫א‬yَ əaْ َ naَ َ iddَ eِoyَ lialəْr.mَ ‫ٍ)(َو‬k-iِ ,vَ oəِ nْ kl‫ ُכ‬aiْrmَ aَ
ki kor olub, haq-
‫א‬cَ َ‫أ‬ə‫א‬zَ a‫) َو‬v-erməmən. sizin
Sizin

əməllərinizi mühafizə edib cəza verən Allah-Təaladır.

Şərif1d0ə5)sə(nَ dəْ ‫َر‬n‫َد‬ ‫ا‬ötُ rüُ َ ِ ‫َو‬hə‫ ِت‬r‫َ َא‬bْ ‫ا‬ir‫ُف‬hِّ öَ kُ m‫ َכ‬dِ əَ ‫و َכ‬aَ )yə-lə(reynMazəilhəemtdmikə,d)o, biz Qurani-
səbəbə görə

müşriklər sənə deyirlər ki, bu Quranı özgədən öyrənibsən, qoy o ayələrə

fikir verib özgədən öyrənmədiyini anlasınlar, əgər özgədən öyrənmiş ol-
so‫ َن‬anyُuَdnْ ıَ n)h,-abQqeqluəroablnimri-akŞsəəınlraiımfidnəorankyləaelrətırsniinnölizəelrəl.mr(iYnsdəaənhniibədlqəəlrmivnəedyəkdnaamöntaarlügsəablhəəiyrbdaləni.rie(‫م‬dٍQْiَruِ irkُ aَ ّnِ kَ ُıِ in‫َو‬,
həqiqətini bilib ona tabe olarlar).

olun1a0n6h) ö(‫כ‬kَ mِّ ‫ َر‬ləْ rِ ə‫ َכ‬taْ َ ‫إ‬bِ eَ ِ o‫و‬lُ‫أ‬u‫א‬bَ sْ əِ n‫)ا‬ə-ta(ebye Məhəmməd), Allah-Təaladan vəhy
t(saöَ bُzləgr‫ِإ‬öiَnnَ ‫ِإ‬dəəَc)rai-vbaAdbilrl.vae(hrَdm‫כ‬aِ nِəْ, olan şəxslərə də o hökmləri yetir.

başqa haqq olan məbud yoxdur, hansı ki sənə ki-
çْ ü‫ ا‬nِ kَ i‫ض‬oْ nِ lْ aَ‫وأ‬rَ )a-ğlma üuşyrğiuknlərhdəərnəküəzt onların
ُ döndərib
etmirlər.

bilm1ə0z7lə)r,(‫ا‬zo‫ ُכ‬rَ lْaَ‫أ‬ i‫א‬nَ sُ a‫ا‬nl‫ َء‬a‫ א‬rَ ınْ َ ‫َو‬h)a-mıəsgınərı Allah-Təala istəsə, ona şərik qoşa
müvəhhid edər. (Amma bu aləm se-

çim, ixtiyar aləmidir, kim özündən ötrü nə seçsə, Allah-Təala da onun qar-
şılığını* o şəxsə yetirəcəkdir). (‫ًא‬ eِ dَ ibْ ِ oْ َ nَ l‫ك‬aَ ‫א‬rَ aْ َ َcə‫א‬zَ ‫و‬aَ ) - (ey
müşriklərin əməllərinə nəzarət verən Məhəmməd), səni
təyin etməmişik.

392

Ənam surəsi
ٍ ْ ِ ِ ْ َ ِ ‫﴾ َو َ َ ُ ا ا ِ َ َ ْ ُ َن ِ ْ ُدو ِن ا ِ َ َ ُ ا ا َ َ ْ ًوا‬١٠٧﴿ ٍ ‫َو َא َأ ْ َ َ َ ْ ِ ْ ِ َ ِכ‬

﴾١٠٨﴿ ‫َכ َ ِ َכ َز א ِ ُכ ِّ ُأ ٍ َ َ َ ُ ْ ُ ِإ َ َر ِّ ِ ْ َ ْ ِ ُ ُ ْ َ ُ َ ِّ ُ ُ ْ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

s(əٍ n‫ ِכ‬dَ əِ oْ ِlsْ َ uَ n َ ْ َ‫أ‬ o‫ َ א‬n‫) َو‬la-ravrəuzoinqlaisrmınətdeadvəsəəknil,i(bduenylialsrəınn ki, işlərinin ixtiyarı
və hamısı Allah-Təalanın

qüdrətindədir. Heç bir məxluq bu işləri idarə edə bilməz).

(*Qeyd: Əbu Talib (Hz. Peyğəmbərin əmisi və yardımçısı) Məkkədə naxoş oldu.

Qüreyş camaatı yığılıb dedi: “Gəlin gedək Əbu Talibin yanına, qoy qardaşı oğlu Mə-

həmmədə nəsihət etsin ki, bizdən əl çəksin. Həya edirik ki, Əbu Talib öləndən sonra

onu öldürək. Onda ərəblər də deyər ki, nə qədər ki əmisi Əbu Talib var idi, ona yar-

dımçı idi, elə ki Əbu Talib öldü, onu qətlə yetirdilər”. Qüreyşin rəislərindən Əbu Süf-

yan, Əbu Cəhl, Nəzr ibnül-Haris, Ümeyyə ibn Xələf, oğulları Uqbə və Əmr ibnül-As,

Əsvəd ibn Əbül-Büxtəri Əbu Talibin yanına gəlib dedilər: “Ey Əbu Talib, sən bizim

böyüyümüz və ağamızsan. Məhəmməd bizə əziyyət verib məbudlarımızı batil edir,

səndən xahiş edirik, ona deyəsən ki, bizim məbudlarımızdan əl çəksin, biz də onun

məbudundan əl çəkək, öz məbuduyla qalsın”. Əbu Talib Hz. Peyğəmbəri dəvət edib

dedi: “Bunlar sənin əmin oğlanlarıdır. Gör nə deyirlər?” Hz. Peyğəmbər buyurdu:

“Nə deyirsiniz?” Dedilər: “Səndən istəyirik ki, biz öz məbudlarımızla olaq, sən də

öz məbudunla. Bizim məbudlarımızdan əl çək”. Əbu Talib dedi: “Qardaş oğlu, insaf

üzrə danışdılar, ey Məhəmməd, onların sözünü qəbul elə”. Hz. Peyğəmbər buyurdu:

“Əgər məndən bircə söz qəbul edib, o kəlməni desəniz, bütün ərəb və əcəmə malik

olub sizə xərac verərlər”. Əbu Cəhl dedi: “Onun kimi on kəlmə də qəbul edərik”.

Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Bir dəfə deyin ki, la ilahə illallah”. Bu sözü eşidən kimi

hamısı nifrətlə ondan üz döndərdi. Əbu Talib dedi: “Qardaş oğlu, bundan başqa söz

de”. Hz. Peyğəmbər buyurdu: “Əmi, bundan başqa sözüm yoxdur. Əgər bu Qüreyş o

böyüklükdəki günəşi götürməyə qadir olub, mənim əlimə qoysalar da, mənim bundan

başqa deyəcək sözüm yoxdur”).

108) ( mٍ ْ ِüşِ rْ َ iِk‫ا‬l‫ًو‬əْrَ inَ ‫ا‬b‫ا‬ütlُ əَ َriِ n‫ا‬i‫ ِن‬s‫و‬ö‫ ُد‬yüْ ِrd‫ َن‬üُləْ rَ . َ Aِ ll‫ا‬a‫ا‬h-Tُ َ əaَ ‫و‬lَ )a - (müsəlmanlar
Məkkədə bu ayədə onla-

ra söyüş söyməyi qadağan edir, buyurur:) ey müsəlmanlar, müşriklərin

Allah-Təaladan başqa ibadət etdiyi bütlərə söyməyin. Yoxsa buna səbəb

olarsınız ki, onlar da elmsizliklə, cəhalət üzrə Allah-Təalaya nalayiq sözlər
َkiٍ mُ‫ أ‬iِّ ‫ ) َכ َ ِ َכ َز א ِ ُכ‬- bu müşriklərin əməlləri öz nəzərlərində
dgöeyzəəlrloərld. u( ğْ ُ uَ َ kafirlərin nəzərində də (Allah-Təalaya şərik qoşma)

əməllərini gözəl göstərib, yardımımızı onlardan kəsdik ki, imandan bir
də‫ن‬hَ məaُfməَəlْlılَisəkı‫ا‬rniُkı‫א‬n‫כ‬nَ əcn‫א‬qəَaِaz)ray-sıodılnOuaıcboda,nğailımadyraüeannryyögeazətditrriarəəmcebətlədkəzridlkiəilrArə..rll(iaْ əhُ mُ-Tِ əْəlَlaəlrْaiِ nnِّ ‫ َر‬ıinoَtn‫ ِإ‬əlraُər)fai-nxəoənbodləurabnv, es(roْ inُbُ rِّ َ aoُ َ

393

Kəşfül-Həqayiq I
‫َو َأ ْ َ ُ ا ِא ِ َ ْ َ َأ ْ َ א ِ ِ ْ َ ِ ْ َ א َء ْ ُ ْ َآ َ ٌ َ ُ ْ ِ ُ ِ َ א ُ ْ ِإ َ א ا ْ َ َא ُت ِ ْ َ ا ِ َو َא ُ ْ ِ ُ ُכ ْ َأ َ א‬
ْ ُ ‫﴾ َو ُ َ ِّ ُ َأ ْ ِ َ َ ُ ْ َو َأ ْ َ א َر ُ ْ َכ َ א َ ْ ُ ْ ِ ُ ا ِ ِ َأو َل َ ٍة َو َ َ ُر‬١٠٩﴿ ‫ِإ َذا َ א َء ْت َ ُ ْ ِ ُ َن‬

‫﴾ َو َ ْ َأ َא َ ْ َא ِإ َ ْ ِ ُ ا ْ َ َ ِ َכ َ َو َכ َ ُ ُ ا ْ َ ْ َ َو َ َ ْ َא َ َ ْ ِ ْ ُכ‬١١٠﴿ ‫ِ ُ ْ َא ِ ِ ْ َ ْ َ ُ َن‬
ِّ ‫﴾ َو َכ َ ِ َכ َ َ ْ َא ِ ُכ‬١١١﴿ ‫َ ْ ٍء ُ ُ ً َא َכא ُ ا ِ ُ ْ ِ ُ ا ِإ َأ ْن َ َ א َء ا ُ َو َ ِכ َأ ْכ َ َ ُ ْ َ ْ َ ُ َن‬

ِّ ِ ْ ‫َ ِ ٍّ َ ُ وا َ َא ِ َ ا ْ ِ ْ ِ َوا‬

109) m( öْ ِhِ ‫א‬kَ əْ َ‫أ‬mَ ْ aَ ndِ ‫ِא‬iç‫ا‬diُ ləَ ْrَ‫أ‬.‫א() َو‬ mَ-ِ ö(ecُ yِüْ zُ َMəٌləَəَ‫آ‬rhdəْ ُəmْ n‫ َء‬m‫ َ א‬bəidْr)ِ َ,)mb-öucəügmzəərüşgorənilklsaləər,raəAAlblləllaatthhə--,
Təalaya özləri istəyən

Təala tərəfindən
immöacnüzgəəAtilrliabhi-sTlaəmalaandınaxyialnoılnadraladrı.r,(ِəg‫ ا‬əَ rْ ِm‫ُت‬əs‫َא‬lَ əْ ‫ا‬h‫א‬əَ t‫ِإ‬göْ ُr)sə-,
i(s‫ َن‬təُ dِ iْ ُyiَ m‫ ْت‬ö‫א َء‬cَ üz‫ َذا‬ə‫ِإ‬ ‫א‬gَ əَ‫أ‬lsْ ‫כ‬iُ nُ ِ kْ ُi,‫َ א‬i‫و‬mَ ) a-n(egyətMirəshinəlmərm, əadm),msiaz müşriklərə de ki,
möcüzə göndərər.

istəyirsiniz ki, onların
bunu bilmirsiniz ki, o

möcüzə onlara gəlsə də, onlar iman gətirməzlər. Onlara başqa möcüzə

lazım deyil. Həmin Qurani-Şərif kifayət edər.

və g1ö1z0lə)ri(nْ iُ ‫َر‬d‫א‬əَ yْ َ‫أ‬i‫َو‬şdْirُ َəَ rِ iْ َ‫أ‬k. ُ Tِّ aَ ُ ‫ َو‬k) i-hoanqldaarnın(Qözuraənmdəalnlə)rbinirə görə qəlblərini
şey görüb dərk
eilmatmraı ənksüginəflrtəirrv.mə(ə‫ٍة‬şdiَrilk‫ل‬əَ l‫و‬rəَ,‫أ‬riiِ nnِ dd‫ ا‬iəُ ِdtْ əُəriْ mkَ ‫א‬aeَ n‫כ‬dَ )igb-ətenilreəmcbəəizrkləihrəa.vl(əv‫ َن‬tədlُ cəَ əْ qَ noْ ayِ ِza‫َא‬irْlُıqolakِ ni,ْ dُ sa‫ ُر‬əَ rQَ ‫و‬gَ )uə-rrdaoannna-

qalıb heç bir tərəfə yol tapa bilməzlər.

111) (َ ‫َ ِ َכ‬ mَ ْ ‫ا‬əُləِ ْkَ ‫ ِإ‬lə‫ َא‬rْ َg‫א‬öَ nَ‫ أ‬dْ َ ə‫ َو‬r)s-ək(e, y(NMecəəhəkmi mözəldə)r,i əgər biz bu müşriklərə
möcüzə üçün istəyib deyirdilər: “Bizə
möAşellıüylzailıəhcrd-əTimdrəiilardeliiadlbiibm,bgöogəcnəlüiltbazirrəbslgaəizökldn,əadtdanəarıksşnisiınaşs,s,əıo(nnnnlidaenrac”vnə)ə.skoQ(indًurُ eُarda‫ٍء‬iimnlْ əıaَ nrn: h“g‫ ُכ‬aBəqْtiiِzqrْ iəَ mَokl”‫א‬mَ k)ْ,eaَ ç(ğَ ə‫و‬ıَnَn)ْ aَ-aْ t‫ا‬şavaُ-əhbُ َahidb‫َכ‬ə‫و‬arَo)llab-uriıbor-

şəhadət etsinlər, (necə ki dedilər: Allah-Təala və mələklər gəlib sənin doğru
ُTol‫ا‬ə)ma-alağəgıinsəatrəşmməhüədaşdrikiəkctləeə,trsidminəalnənrö,gtorənütidrbamunəmszolönəcrrü,aaziənmlcəaarnqingAəhltəliarrəhbk-i)Tr,iə(na‫ َء‬i‫א‬laَgَ əö‫ن‬tْ ziَ‫أ‬rüsiə‫ ِإ‬sk‫ا‬təُdsِ əəْ ,ُ,ِ A‫ ا‬lُl‫א‬a‫ َכ‬h‫א‬-َ
onları
oimnlaanraındçaoxxiluecdaəhri.ldBiur,ncuəhdaalAətldlaəhn-sTəənaəlaqaisrtşəımçıixr.ıb(‫ن‬,َ imُ َ aْ nَ gُ əَ tَ ‫כ‬iْ rَ‫ أ‬m‫ ِכ‬irَ ‫َو‬l)ər-,
zorla ْ
lakin

əgər elm sahibi olsaydılar, iman gətirərdilər.

ki 112) d(üِّ şِ mْ ‫ َوا‬əniِ nْ ِ ْ v‫ ا‬aَ rِd‫א‬ıَ rَ , ‫ا‬h‫و‬aُ bَ eٍّləِ َ sِّ ə‫ ُכ‬nِ d‫ َא‬əْ َnَ q‫כ‬aَ bِ َ a‫ َכ‬q‫) َو‬ - (ey Məhəmməd), necə
sənin keçən peyğəmbərlərdən

ötrü də insan və cinin şeytanlarından - Allah-Təalanın itaətindən kənar

394

Ənam surəsi
﴾١١٢﴿ ‫ُ ِ َ ْ ُ ُ ْ ِإ َ َ ْ ٍ ُز ْ ُ َف ا ْ َ ْ ِل ُ ُ و ًرا َو َ ْ َ א َء َر َכ َא َ َ ُ ُه َ َ ْر ُ ْ َو َא َ ْ َ ُ و َن‬
َ ْ َ َ ‫﴾ َأ‬١١٣﴿ ‫َو ِ َ ْ َ ِإ َ ْ ِ َأ ْ ِ َ ُة ا ِ َ َ ُ ْ ِ ُ َن ِא ْ َ ِ َ ِة َو ِ َ ْ َ ْ ُه َو ِ َ ْ َ ِ ُ ا َא ُ ْ ُ ْ َ ِ ُ َن‬
‫ا ِ َأ ْ َ ِ َ َכ ً א َو ُ َ ا ِ ي َأ ْ َ َل ِإ َ ْ ُכ ُ ا ْ ِכ َא َب ُ َ ً َوا ِ َ َآ َ ْ َא ُ ُ ا ْ ِכ َא َب َ ْ َ ُ َن َأ ُ ُ َ ٌل‬

﴾١١٤﴿ َ ِ َ ْ ُ ْ ‫ِ ْ َر ِّ َכ ِא ْ َ ِّ َ َ َ ُכ َ ِ َ ا‬

olanlardan düşmənlər yaratdıq, (itaətdən çıxana şeytan deyilir, həmin

surənin bundan sonra gələn 130-cu ayəsindən məlum olur ki, cinlər dünya-

da bir tayfa olubdur. Onların özlərindən olan peyğəmbəri olubdur, buna görə

bu ayənin mənası belədir. İnsanların peyğəmbərlərinə insan şeytanlarından,

cinlərin peyğəmbərlərinə cin şeytanlarından düşmən yaratdıq. Bu şəkildə

ayənin mənasında ziddiyyət, şübhə yoxdur. Ya da ki cindən məqsəd bədəvilər,
‫ا‬əie‫ر‬nً gd‫و‬səəُarُnn),ds-aaənlnidnimansdaəıqrncəsıəbvdsbəöişzncəlihənAərrşlçleəaayhhttld-aiTdınriəlraa,arrltlaəıanfrəıi.nkst(kə‫ُه‬büsərُəَz,eَ idsp‫א‬iiَ ned‫כ‬y)َ.iğg(‫ر‬əَ‫ل‬əِmr‫א َْء‬lَbəَْ ‫ا‬rə‫ف‬irْnََl‫و‬əَُə)rْ ‫ز‬əzُ -iyd(ٍneüْyəşَ tmlMiَ ə‫ ِإ‬vənْəhçُ əimُmliْkəmَ ğəerdِdu)ər,ُ
bşeiylmləərzlələbr.ir(‫ن‬lَ i‫و‬kُ dَ ْ əَ ‫א‬tَ ə‫ َو‬rkْ ُ ‫ْر‬eَ dَ )ib-
(ey Məhəmməd), bu müşrikləri iftira etdikləri
onlardan üz döndər, Allah-Təala onlara cəza

verəcəkdir.

və şe1y1t3a)n(ı‫ِة‬nَ ِ vَ əْ ‫א‬sِ v‫ َن‬əsُ əِ sْ ُinَə َ ِ ‫أَ ْ ِ َ ُة ا‬ iِ mْ َ ‫ ِإ‬anَ gْ əَ ِ t‫ َو‬i)r-mpəeyyəğnəşməxbsəlrəlrərqəuqlaaqrşaısəıdbaivtaəətət
axirətə
e‫ن‬onَ dnınُəlِarَv.rْ əُd()s‫ ُه‬av-ْ nəَnsiْəənَ sِ ‫و‬tqَii)nqəə-darəm(areyzagılüMoıbnləu,ahbhhəapmqmeamyzısğəaıədnnm)ıı,rnblqacəorəryszlaəabr,suəıqndomıyüoüşqnmşalraəzikrnaalnçəivsrlıeinkbrlaəaecttriəs,liybnsəöulməzərl..əm(rəəْ lُ lvə‫א‬əَr‫ا‬əşeُ gyِ َötْ rَaِ ə‫و‬-َ

Təal1a1d4a)n(b‫ ً א‬a‫ َכ‬şَqa bِ َiْrَ‫ أ‬hِ a‫ ا‬kَ ْiَ mَ َ‫)أ‬a-xt(aeryıbMtaəphıəmmmkiə,dm),ənmimüşlrəiksilzəirnəadrea:nıbzədsaAhlölkahm-

etsin ki, haqla batil bir-birindən aralanıb məlum olsun? (Allah-Təaladan
h( aً kiَmُ ‫ب‬tَ a‫َא‬p‫ ِכ‬ıْm‫ ُ ا‬,‫ ُכ‬hْ َ a‫ ِإ‬l‫ل‬bَ َ uْ َ‫أ‬k‫ي‬i ِh‫ا‬aَqُ l‫َو‬a)b-anteilcinə
başqa mənə hakim lazım deyil). ola bilər
ki, mən Allah-Təaladan başqa fərqinin
ُvkَ‫أ‬eirt‫ َن‬airbُ ıَkْ (iَ Q, ‫ب‬sَui‫א‬rzَ a‫ِכ‬dnْ ə‫ا‬ı)n) -Aq(laleabyha-MqTəoəhnaəllaamrsmaizə(ədy)gə,öhdnuedd:iəArviəlbladxhirri-s.Tt(iəُaaُn‫א‬llَ aaْ َ rَ‫آ‬maَ)əkِ ni‫ا‬ə‫و‬-َ
bəyan olunduğu
ِّ şْə‫ِא‬xs‫َכ‬ləِّ ‫ر‬rَ i xِ ə‫ل‬bٌ əَ rُ
o َ ْ

tab göndərmişik, bu Quranın haqq olduğuna sənin rəbbin Allah-Təala

tərəfindən agahdırlar, gedin onlardan soruşun, əgər gizlətsələr, şəhadəti
gşəizklkəmvəişşoülbahrləariç. i(nَ dِəَ oُ lْ m‫ َ ا‬aِ . َ ‫َ ُכ‬ َ َ ) - (ey Məhəmməd), əlbəttə, sən öz işində
ْ (Bu kəlam müsəlmanları Qurandan möhkəm ya-

pışmağa təşviq etməkdən ötrüdür, yoxsa necə ola bilər ki, xalqı Qurana dəvət

edən şəxsin özünün ona şəkki olsun).

395

Kəşfül-Həqayiq I
ْ َ َ َ ‫﴾ َو ِإ ْن ُ ِ ْ َأ ْכ‬١١٥﴿ ُ ِ َ ْ ‫َو َ ْ َכ ِ َ ُ َر ِّ َכ ِ ْ ًא َو َ ْ ً َ ُ َ ِّ َل ِ َכ ِ َ א ِ ِ َو ُ َ ا ِ ُ ا‬
َ ُ ‫﴾ ِإن َر َכ‬١١٦﴿ ‫ِ ا ْ َ ْر ِض ُ ِ َك َ ْ َ ِ ِ ا ِ ِإ ْن َ ِ ُ َن ِإ ا َو ِإ ْن ُ ْ ِإ َ ْ ُ ُ َن‬

ِ ْ َ َ ِ ‫﴾ َ ُכ ُ ا ِ א ُذ ِכ َ ا ْ ُ ا‬١١٧﴿ َ ِ َ ْ ُ ْ ‫َأ ْ َ ُ َ ْ َ ِ َ ْ َ ِ ِ ِ َو ُ َ َأ ْ َ ُ ِא‬

115) (söً zْ lَ ə‫ َو‬ri‫ًא‬ dْ oِ ğr‫َכ‬uِّ l‫ َر‬uُqَ ِ ‫َכ‬ əْ daَ ‫َو‬l)ət-ü(ezyrəMtaəmhəammmoəldu)b, sənin rəbbin Allah-
Təalanın və onda heç bir nöqsan
xyoaonlxdqdaıunnrə.dma(ِhəِ ‫א‬alَ lِəd‫ َכ‬rِoinğ‫ َل‬irِّ uَeُ şvidَə)əə-ndhvaəeləçatlgbiaisrhöşzoəldxasenmAAəlllylaaəhh-q-TTaədəaiarllaaondlımınr.aszö.z(ləُ rِ iَnْ ‫ا‬i
dəyişdirib,
ُ ِ ‫ ) َو ُ َ ا‬-

oِ l‫)ا‬an-1m1o6ə)xv(lau‫ض‬xqِ t‫ر‬aْ َstْıə‫ا‬nniçِ oAْxlَ ulanَ َh‫כ‬uْ -َ‫أ‬nTْ əsِ aöُ lz‫ن‬aْ l‫ِإ‬ə‫ َو‬ry)ion-ləu(neqyduaMlanqəhkaəəsmnıbamriəatda)sə,atləeıgbtəsrəznəs,ləa(nlِəytِ əeَ rsْ üaَ lza‫ك‬üَ rnladِrə.ُ
Necə ki özləri zəlalətdədirlər. ( ‫ا‬ ‫إ‬oِ l‫ َن‬ubُ ِ َa‫ن‬tْ a‫) ِإ‬-b-açbüanlakriı xalqın əksəriyyəti
nəfsani arzularla öz zənlərinə tabe gedən yolu haqq

bilib onları təqlid edirlər. O səbəbdən həmişə o fikirdədirlər ki, səni də

özləriylə həmdin etsinlər. Əlbəttə, sən onlardan kənar olub ata-babanı
tv‫ َن‬əəqُmliُ dəْ zَ ehtəm‫ ِإ‬bْəُiyx)it-iurxnaaueldqduıinbb*,AHəlklaasqhəqr-Tidyəayanəltaisnəzınənənsnvöəzvhləəyrtiəonxlimukniənannləarsöaözzlqləəorryinəudbtəanöbzeöntorəlü.fs(da‫ ْن‬ni‫ِإ‬n‫و‬iَ

istəklərinə tabe olurlar.

(*Qeyd: Sanki, bu kəlam bizim zəmanəmizdən ötrü nazil olubdur, islama mənsub

olanlara baxıb görürsən ki, hər biri özündən ötrü bir məzhəb və bir təriqət seçib,
Qurani-Şərifdən üz döndəriblər. Əgər onlara Qurani-Şərifin ayələrini bəyan etsən,
rəylərinə müvafiq olanı alıb, digərlərini tərk edərlər. Bunun bütün təqsiri ruhanilərin
rəhbərlərindədir ki, hər biri özündən ötrü avam aldadan bir yol seçib, onunla avam

insanları ətrafına yığıb, o biçarələri cəhalət qaranlığında çaşqın və sərgərdan qoyub-
lar. Onların fitvalarına görə, məsələn, bir evdə iki qardaşdan birinin bişirdiyi yeməyi
biri pak bilib, o birisi murdar hesab etsə, o qardaşın özündən və bütün əşyalarından

çəkinər. Allahım, bu nə din, nə məzhəb, bu nə cəhalətdir? Müsəlmanlar kimi parça-
lanmış bir ümmət yer üzündə varmı? İlahi, sən özün bunları əsl islam dininə qaytar!)

117) (ِ ِ ِ Aَ llْ aَ h-Tِ əَ alْaَ yُoَ lْuَ‫ أ‬nَdُ an‫ َכ‬k‫ َر‬ən‫ن‬a‫) ِإ‬ra- (ey Məhəmməd), həqiqətən,
sənin rəbbin hَ aِ qَ ْ qُ ْa‫ِא‬ düşüb zəlalətdə qalan şəxsin
vُ aَ sْ iَ‫أ‬l َoُ l‫و‬aَ )n-şəyxesnləərAi bllialhir-.Təala
əhvalından agahdır. ( hidayət tapan,
zəlalətdən kənar olub

118) (ِ ْ َoَ luِ n‫ا‬mُ aْ s‫ ا‬ıَn‫ ِכ‬ı‫ ُذ‬n‫א‬ ِ ‫َ ُכ ُ ا‬ ) - (bu ayədə qurban kəsərkən Allah-Təalanın
adının zikr vacib olduğu bəyan edilir). Əti yeyilən o heyvan-

lar ki, kəsilən zaman Allahın adı zikr olunub, onların ətindən yeyin. On-

dan başqa, heç bir heyvanın ətindən yeməyin. (Müşriklər müsəlmanlara

396

Ənam surəsi
‫﴾ َو َא َ ُכ ْ َأ َ ْ ُכ ُ ا ِ א ُذ ِכ َ ا ْ ُ ا ِ َ َ ْ ِ َو َ ْ َ َ َ ُכ ْ َא َ َم‬١١٨﴿ َ ِ ِ ْ ُ ِ ِ ‫ِإ ْن ُכ ْ ُ ْ ِ َ َא‬
َ ِ َ ْ ُ ْ ‫َ َ ْ ُכ ْ ِإ َא ا ْ ُ ِ ْر ُ ْ ِإ َ ْ ِ َو ِإن َכ ِ ًا َ ُ ِ َن ِ َ ْ َ ا ِ ِ ْ ِ َ ْ ِ ِ ْ ٍ ِإن َر َכ ُ َ َأ ْ َ ُ ِא‬
﴾١٢٠﴿ ‫﴾ َو َذ ُروا َ א ِ َ ا ْ ِ ْ ِ َو َא ِ َ ُ ِإن ا ِ َ َ ْכ ِ ُ َن ا ْ ِ ْ َ َ ُ ْ َ ْو َن ِ َ א َכא ُ ا َ ْ َ ِ ُ َن‬١١٩﴿
ْ ‫َو َ َ ْ ُכ ُ ا ِ א َ ْ ُ ْ َכ ِ ا ْ ُ ا ِ َ َ ْ ِ َو ِإ ُ َ ِ ْ ٌ َو ِإن ا َא ِ َ َ ُ ُ َن ِإ َ َأ ْو ِ َא ِ ِ ْ ِ ُ َ א ِد ُ ُכ‬

﴾١٢١﴿ ‫َو ِإ ْن َأ َ ْ ُ ُ ُ ْ ِإ ُכ ْ َ ُ ْ ِ ُכ َن‬

dedilər: “Siz ki Allah-Təalaya ibadət edirsiniz, gərək, Allah-Təalanın

öldürdüyü heyvanın ətindən yeyəsiniz, nəinki özünüzün öldürdüyü hey-
avyaəndvaəne, hokvaamxtlabruınaayəimnaanzilgoəltdiruə)n. s(iَniِ zِ sْ ُə,ِ ِ g‫َ َא‬əِ rْəُ kْ ‫ ُכ‬,‫ ْن‬A‫) ِإ‬ll-aəhg-TərəAallalanhın-Taədaılaznikınr
olunan heyvanın ətindən başqa, heç bir heyvanın ətindən yeməyəsiniz.

119) (aِ dْ َ ıَ zِik‫ ا‬rُ oْ l‫ا‬uَn‫ ِכ‬a‫ ُذ‬r‫א‬aqِ ‫ا‬kُə‫ ُכ‬sْ iَ lənَ‫أ‬ hْ ‫ ُכ‬eَy‫א‬vَ a‫) َو‬nı-n nə məqsədiniz var ki, Allah-
Təalanın ətini yemirsiniz? Həmin hey-

vanın ətindən, gərək, yeyəsiniz, çünki o sizə haram olunmayıbdır. (Ondan
bbauşkqiah,əhqeiyqvəatənnın, Aəltliashi-zTəəhaalraasmizdoəlunnöutrbüduorş)e.y(lْə‫ ُכ‬rْ iَ َh‫م‬aَ rَam‫ َ א‬eْ ‫ ُכ‬dَ ibَ diَr ْkَ ‫و‬iَ ,)o-nhlaarl-ı

bu Qurani-Şərifdə təfsilatı ilə bəyan edibdir. Allah-Təalanın adı zikr olu-

naraq kəsilən heyvan haram sayılmayıbdır. Onun ətindən başqa, haram
nnoٍ lْaəuِfəsnlِaaaْ َncnِ iqْ hiaِsِelt‫ا‬syəَ akvْ َnalِ )əınzr-l,iahzirləəıənrqueiqərlmtəəittnləəmdnrə,iənqəolalybmmeəyatıtnədəda,banxilaomhlqavəlıazanxslitıənkyhizesa.əmrr(aəiِ mykْ َ y‫ ِإ‬,cəْhatُ i‫ر‬aiْ zzِrُdəailmْra.‫ا‬lıə‫َ(א‬th‫َن‬əavl‫ ِإ‬a)aِ lُq-َ ee‫ا‬daً oniِ ‫כ‬rَ lcul‫ن‬aəb‫إ‬rِq‫َو‬.,
(aَşıbِ َ ْ hُ ْ a‫ ِא‬rُaَ mْ َ‫أ‬ıَ ُ h‫כ‬aَ la‫ َر‬l‫ن‬, ‫) ِإ‬h-al(aelyı
Məhəmməd), həqiqətən, sənin rəbbin hədlərini
haram edən şəxslərdən agahdır, əməllərinin

cəzasını onlara verəcəkdir.

‫ن‬ntَ əarُ hkِ َ 1ْeqَ 2da‫ا‬0izُn)‫א‬a‫ َכ‬.n(A‫ ُא‬ıََ bşِِ k,‫و ََنא‬a‫و‬Aَ ْ rَ lِ ْlvْaُِəhَْ ‫ا‬g-َTَiْzِ ِə‫א‬lَْ i‫ا‬a)nl‫ا‬-a‫و‬hn‫ُر‬hə‫َذ‬ırə‫و‬nَ )qikhi-qiasəaritnşaəkdmnaə,nroedAtşadəlilxyvasiəhlə-şgTreiyzəkllaəiilnraaidşaəkygaeeayrthdidrdai,yırəvi.nləb(i‫َن‬zgətiُztgəlِ üi‫כ‬,ْ nnَ odaَ nəhlِ laga‫ا‬rür‫ن‬a-ı‫ِإ‬

qazandıqları günahın cəzasını verəcəkdir.

121) o( lٌ uْ nِ َ mُ ‫إ‬aِ ‫ َو‬yِ aْ َnَ ِ h‫ا‬eُyvْ ‫ا‬aِn‫ َכ‬ıْ nُ ْ َ ‫ْ ُכ ُ ا ِ א‬ َ yeَ ‫و‬mَ ) -əykiəns.ilHənəqviaqxəttAənll,aoh-hTeəyavlaannıınn
zikr ətindən
adı

ətini yemək pis əməldir. O şəxs onun səbəbinə günahkar olub fasiqlər
mözəndsoustblaorlıarm. ü( şْ ‫כ‬rُ ikُ ‫ ِد‬l‫א‬əَ rُ əِ ْvِ əِ ‫א‬sَ ِv‫ ْو‬əَ‫ أ‬səَ ‫ ِإ‬e‫ن‬dَ irُ ləُ rَ َkiِ ,‫َא‬ siz‫ا‬in‫إن‬lِ ‫و‬əَ ) - həqiqətən,
cərgəsinə münaqişə və
şeytanlar

mübahisə etsinlər ki, nədən ötrü siz Allah-Təalanın öldürdüyü heyvanın
ətindən yemirsiniz? (‫ ) َو ِإ ْن أَ َ ْ ُ ُ ُ ْ ِإ ُכ ْ َ ُ ْ ِ ُכ َن‬- əgər müşriklərə* itaət edib

397

Kəşfül-Həqayiq I
‫َأ َو َ ْ َכא َن َ ْ ًא َ َ ْ َ ْ َא ُه َو َ َ ْ َא َ ُ ُ ًرا َ ْ ِ ِ ِ ِ ا א ِس َכ َ ْ َ َ ُ ُ ِ ا ُ َ א ِت َ ْ َ ِ َ א ِر ٍج‬
‫﴾ َو َכ َ ِ َכ َ َ ْ َא ِ ُכ ِّ َ ْ َ ٍ َأ َכא ِ َ ُ ْ ِ ِ َ א‬١٢٢﴿ ‫ِ ْ َ א َכ َ ِ َכ ُز ِّ َ ِ ْ َכא ِ ِ َ َא َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬

‫ِ َ ْ ُכ ُ وا ِ َ א‬

Allah-Təalanın adı zikr olunmadan kəsilən heyvanın ətindən yesəniz,
həqiqətən, o zaman siz də müşriksiniz.

(*Qeyd: Kim dini ehkamda Allah-Təaladan başqasına tabe olsa, həqiqətən,
Allah-Təalaya şərik qoşmuş olar. Bir çox müsəlman bu ayənin ehtivasına daxil olub
müşriklərdən hesab olunar. Vay olsun bizə, Qurani-Şərifi ölü üstündə oxumağa həsr
edib özümüzdən təzə bir din və ayin düzəltmişik. Əgər Qurani-Şərifə dürüst diqqət
etsən, bizim aramızda olan dini qanunların tamamən Qurana zidd olduğunu görərsən.
Ey Peyğəmbər, kaş həyatda olaydın, baxıb görəydin ki, sənin bu pak olan müqəddəs
dininə nə dəyişikliklər ediblər. Nə gözəl deyir şeyx Nizami Gəncəvi:

Ey Məkkə, Mədinənin pərdələnən günəşi,
Zülmət pərdələyərmi nur ələyən günəşi?!
Torpağının ətrindən ətir saçandı yurdun.
Fitnə, nifaq qoxuyur sənsiz haçandı yurdun.
Harınların əlindən bu taxtı al geri sən,
Alçaqlar ləkələdi, təmizlə minbəri sən.
Cin-şeytan yuvasına döndərdilər dünyanı,
Qoy zalımın, namərdin yerdə çürüsün canı.

Şeyx Nizami h. 500–cü ildə bu şikayəti edib, o vaxtdan h. 1320-ci ilə kimi islam-
da nə qədər dəyişiklik olubdur, bu mətləb bəsirət əhlinə məxfi deyildir).

iman12s2əb) ə(b‫א ُه‬iَ nْ َ əْ َ dَ i‫א‬rً ْiَld‫َن‬ə‫א‬k‫ َכ‬, (ْ ‫)אأَ َِو َس‬ - bəs o şəxs ki, küfrlə öldüyü halda, onu
‫ا‬ ِ ِِ nِ uْ َr‫ا‬l‫ًر‬a yُ oَ l‫َא‬ gَ eَ d‫) َو‬ib-,
nuru verək ki, xalqın arasında o ُ ْ və ondan ötrü iman
hidayəti zəlalətdən
vfəərkqüləfnrdqirasriann,l(ı‫א‬ğَ ıْ nِ ‫ج‬dٍ ‫ر‬aِ ‫א‬ َqِalıَ bْ َ ‫ت‬hِ e‫א‬çَ ُ ‫ِا‬ oُ ُrَ aَ dْ aَ ‫َכ‬n) - bu
vaxt çıxa qeyd olunan şəxs cəhalət
bilməyən şəxs kimi olar-
g‫ن‬mَ öıُz?َ əْ l(َ Bg‫ ا‬öuُ ‫א‬s‫ َכ‬atəy‫א‬rَəiَbm,ِ öoِ ‫א‬m‫ َכ‬sْəiِ nbَləəِّ ‫ز‬bُ )kəa-gfönirreinəcəkvükəfimrqvüeəşyrdşiikroiknluqhnaadrlıuan,ndşlaıenğyıtnöatdnraükqbaaifrliırmbləəirmsəəalədnmirt)əə,lrl(əə‫כ‬frَ iiِnnَ ə‫َכ‬i

çıxmırlar.

bir ç1o2x3v)a(‫א‬rَ lıِ ِşْəxُ sَ ِl‫א‬ə‫ َכ‬rَ‫ ٍ أ‬xَ ْaَ lqِّ ‫ ُכ‬ın ِ i‫א‬mَ ْ َaَn‫כ‬gَ ِəَ t‫ َכ‬i‫و‬rَ )m-ə(seiynMə məhaənmemoəludr),lanre,chəakbieMləəskikzdədənə

qabaq keçən peyğəmbərlərin zamanında da hər bir qəsəbədəki başçıları
xoanllqaırnınimgüannaghəktiarrmlaərsıinndəamnatnəyeionlseutdnilkark. Oi, (f‫א‬aَ sِ iq‫وا‬lُə‫ ُכ‬rْəَ ِ ) - məkr və hiylə edib
belə bir ixtiyar verdik

ki, görək xalq onların sözlərinə qulaq asır, yoxsa onların sözlərini zəif

398

Ənam surəsi
َ ْ ِ َ ْ ُ َ َ ِ ْ ُ ْ َ ‫﴾ َو ِإ َذا َ א َء ْ ُ ْ َآ َ ٌ َא ُ ا‬١٢٣﴿ ‫َو َא َ ْ ُכ ُ و َن ِإ ِ َ ْ ُ ِ ِ ْ َو َא َ ْ ُ ُ و َن‬
‫َא ُأو ِ َ ُر ُ ُ ا ِ ا ُ َأ ْ َ ُ َ ْ ُ َ ْ َ ُ ِر َ א َ َ ُ َ ُ ِ ُ ا ِ َ َأ ْ َ ُ ا َ َ א ٌر ِ ْ َ ا ِ َو َ َ ا ٌب‬
‫﴾ َ َ ْ ُ ِ ِد ا ُ َأ ْن َ ِ َ ُ َ ْ َ ْح َ ْ َر ُه ِ ْ ِ ْ َ ِم َو َ ْ ُ ِ ْد َأ ْن‬١٢٤﴿ ‫َ ِ ٌ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ ُכ ُ و َن‬
َ ِ ‫ُ ِ ُ َ ْ َ ْ َ ْ َر ُه َ ِّ ًא َ َ ً א َכ َ َ א َ ُ ِ ا َ א ِء َכ َ ِ َכ َ ْ َ ُ ا ُ ا ِّ ْ َ َ َ ا‬

﴾١٢٥﴿ ‫َ ُ ْ ِ ُ َن‬

olan yel kimi hesab edib, Allah-Təalanın tərəfinə gedib imana daxil olur-
valaənrcc?aəq(zaْ öِszıِ lُöəْ َzrِ liənr‫ِإ‬əi‫ن‬nَ a‫و‬əidُ ‫ُכ‬aoiْ dَla‫א‬ocَ ‫و‬lَaa)qc-daqıornd. lı(ar‫ َن‬.r‫و‬Bıُ nُelْeəَ t‫א‬dxَ ‫و‬əiَ y)yi-amlaemədkimrrlavərəbkihlimi,ybilrəulnəmirnəkgki,üronvnaəuhhnıi,ygclüəənzdaaəshnı
onlara heç bir zərər gəlməz. (Əbu Cəhl dedi: “Ona vəhy gəldiyi kimi bizə
də vəhy gəlmədikcə heç vaxt Məhəmmədə iman gətirmərik. O zaman sıradakı
ayə nazil oldu).

124) (ٌ bَ َ‫آ‬irْ ُömiْ mz‫א َء‬öَapcneü‫ذا‬yَ z‫ ِإ‬gğ‫و‬əَ )əəgtm-iərblmdoəirə,zlraə(irmkَ iِ naْ(ُənِ ‫ ْا‬vَkeُ‫ا‬irُ ُdM‫َ ُאر‬i)yəَi-kِ ‫و‬okُ‫أ‬dəe‫א‬mَdəöihlَcəْlüِirz:Qə(َleüəْ ُyrreiMnyşَ vəə)həA-əkmlkəlamlia,hmə-AdTll,aəlabrahılinaz-
tərəfindən

heç vaxt sənə

Təala bizə də
Mbəənhzəəmrimniəvde),rosinnl.aOrınvacxatvabbizınddəaimdea:nAglləathir-əTrəika.la(ُ hَ َ a‫َ א‬n‫ ِر‬sıُ şَ əْ xَ səُ ْpَ eyُ َğْ əَ‫ أ‬mُ ‫ا‬b) ə-r(leiky

verib göndərəcəyinə agahdır. Heç kim öz xahişi ilə peyğəmbər ola bilməz.
(yِ a‫ا‬dَaْ ِ o‫ٌر‬n‫َא‬laَ ra‫ ا‬sُ oَ ْnَ‫ أ‬dَ əِr‫ا‬əcُ ə zِ iُ llَ ə)t-yoetşiəşxərs.ləArllkaihA-Tlləaahl-aTyəaanlaıynadaasziəolilluobllmara,qdüonn--
li‫ َن‬am‫و‬rُad‫ ُכ‬naْ َn)gə-öttiorrümsəəbssaəibbniəətdgmiöra.rnəGekəior,əlouknrll(aaorr,zmoilnləəlkta)rrdovnaənlhairöyatlrəyüeedtaixişbsirixnəat.dl(qə‫ا‬ınُd‫ َכא‬əA‫א‬şlَ liِadhٌd-əِ Ttَ ləi‫ب‬aٌəlza‫ َ ا‬ayَ ba‫َو‬

vardır.

hida1y2ə5t )et(mُ َ əِ sَin‫ ْن‬iَ‫ أ‬iُst‫ا‬ə‫د‬sِ əِ ُ , (iْ ‫م‬sِ َlَaَ )mْ -ِ ْ kim hidayətə qabil olub Allah-Təala onun
sı üçün qəlbini açar ki, ِn‫ ُه‬u‫ َر‬rْ uَ
o‫ ْح‬nَ uْ َn) - ona lütf edib islama daxil olma-
qəlbinə daxil olub dində sabit və
Hb‫א‬bgً əəeeَlrlçməَq)vşəəə-arsxaixe,srtlisəooaönlşnzsəukuixnxins,t.iqisny(əəُalmqbrəِıiannlُ yb‫ن‬aəْ aiَ‫أ‬nih‫د‬mْyiəِ üُdvakaanْ slrَ ə‫و‬ədَ )lvaemə-dxəiisklbkəiormkiltsmütehfəadrimdzdib.aəə(,ys‫ِء‬qioə‫א‬aَtnkəluimmq‫ا‬naaiqsdbِ ıəiinُ rll.ıboi(ilsNَmmt‫א‬əeَ asöcَ yə‫כ‬əhَ ,ı)kbk(-‫א‬ə,iً moAِّsnَəllmub‫ُه‬a‫ر‬nَahaْğy-ilَmTaaənaçْ aَıanxlْraa-.َ

maq mümkün deyil, imana daxil olmağı ona təklif etmək də səmaya çıxmağı
vetəmaəxkirkəitmdəidiimr).a(n‫ َن‬gُ əِ tْ iُ rmَ َəyِ ə‫ا‬n əْ zَ a‫ َכ‬bِ
ona təklif şَ əَ xsَ ləْ rِّ ə‫ا‬ ُ b‫ا‬elُ əَ َ ‫ ) َכ‬- Allah-Təala
dünyada edər.

399

Kəşfül-Həqayiq I
ْ ِ ِّ ‫﴾ َ ُ ْ َدا ُر ا َ ِم ِ ْ َ َر‬١٢٦﴿ ‫َو َ َ ا ِ َ ا ُط َر ِّ َכ ُ ْ َ ِ ً א َ ْ َ ْ َא ا ْ َ َא ِت ِ َ ْ ٍم َ כ ُ و َن‬
َ ِ ْ ُ ْ َ ‫﴾ َو َ ْ َم َ ْ ُ ُ ُ ْ َ ِ ً א َא َ ْ َ َ ا ْ ِ ِّ َ ِ ا ْ َ ْכ‬١٢٧﴿ ‫َو ُ َ َو ِ ُ ْ ِ َ א َכא ُ ا َ ْ َ ُ َن‬
‫ا ْ ِ ْ ِ َو َא َل َأ ْو ِ َא ُؤ ُ ْ ِ َ ا ْ ِ ْ ِ َر َא ا ْ َ ْ َ َ َ ْ ُ َא ِ َ ْ ٍ َو َ َ ْ َא َأ َ َ َא ا ِ ي َأ ْ َ َ َא َא َل ا א ُر‬

ُ ‫َ ْ َ ا ُכ ْ َ א ِ ِ َ ِ َ א ِإ َא َ א َء ا‬

bil 126) (h‫א‬iً dِaَ yْ əُ t‫ َכ‬eِّt‫ َر‬m‫ ُط‬ə‫ا‬kَ ,ِ q‫ا‬aَ َb‫ َو‬i)l - (ey Məhəmməd), bu qeyd olunan yol (qa-
olana olmayanı zəlalətdə saxlamaq) sənin rəbbin
qA‫و َن‬əlblُ a‫כ‬uhlَ -)eT-dəəahnləaqcnaiıqmnətayəaontl,duadbnuu*r.QötHurürikatmnəifə-sŞtiləüarztiırfiiənləbabuyəəyyloaəlnruinestiedçaiikgba.dhiro. l(u‫ ٍم‬bْ َ ِ ö‫ت‬yِ ü‫ َא‬dَ ْ -‫ا‬n‫َא‬əْ sihَ əْ tَ

(*Qeyd: İlahi, öyüd-nəsihətə qulaq asan varmı? Müsəlmanlar Qurani-Şərifin
nəsihətlərini və ehkamını qəbul etsələr, belə sərgərdan qalıb başqa ehkam və qanun
axtararlarmı? Halbuki heç bir qanun Qurani-Şərifin qanununa çata bilməz. Qurani-
Şərif bu zamanda müsəlmanlar arasında gövhər kimi olan sözlərinə etina edilməyən
qərib bir şəxs kimidir. Amma Quran indi hiyləbazlıq edib, dünya malı əldə etməkdən
başqa, bir şeyə lazım deyildir. “Onu az olan bir məbləğə satarlar” ayəsi bizim zama-
nımıza uyğundur. Ar olsun müsəlmanlara!)

öz r1ə2b7lə)r(inْ ِ iِّ n‫َر‬ َ yْ ِa‫م‬nِ ıَ nd‫ا‬a‫ َدا ُر‬eْləُ َ ) - nəsihət qəbul edən şəxslərdən ötrü axirətdə
əmin-amanlıq evi vardır ki, o evdə bütün
bəla və kədərlərdən əmin olarlar. (‫ُ َن‬ kَ öْ َ m‫ ا‬əُ ‫א‬y‫ َכ‬i ‫א‬Aَ ِ llaْ ُhِ -‫َو‬Tَəُa‫َو‬l)ad-ıor.nların
əməllərinin səbəbinə onların dostu və yaxşı

tdkdnaıieıِ y,,zْdِ”bfoْia‫ا‬.1l)iərs(g2-ır-ü8nb:ِ“)nıiْ(nrِÖ(ْi‫א‬b‫ا‬mٍiًzütَ gْaِitَِ əzِəَüd‫ْא‬tnَiُdnəْ ُ‫ُُؤ‬ənsm‫ُ ْא‬nَaَِ fُ‫و‬ənْaََ‫أ‬çْxَlyı‫ل‬aَْlَxdَu‫مא‬rَaَ ْaq‫و‬dَْ‫ا‬nَl)aa‫אو‬aَlَ )-tnan‫ر‬ıَ r-)cıbbbıi-n(niierlra“ləyəEçzyvrMozyeiəənxrəbtşuəiheiannzəytlsuiomdtmaapınmöqnlzral.ləaüəayBdrbrna)diıbr,üznaıiqzqoamnəin.ydiolt(zaalaa,ِّamrbbnِdaeəiْe‫ا‬ztdtyeiaoَgdəbcَsüriiteْbinnlَka,olü‫א‬ə:rlzَn)mrıə(üclz-َ aaaəِyqlovləaalْ atadُgləbəْ ıüَdt‫כ‬nْ svnəüَaaenْslcr‫ا‬dsayiiaılِnba--lَ
ləzzəti aldığımız üçün mənfəət əldə etdik. Onlar da bizə rəhbərlik etməklə

mənfəət əldə etdilər”. (Hər şəxsin içində bir şeytan vardır, hünərli şəxs odur
rşeəybtbainmıniız,itbaiəztimetdüirçsüinn).tə(y‫ َא‬iَ n َ ْ َ‫ِ ي أ‬ ‫ا‬o‫َא‬ mَ َ üَ‫ أ‬ə‫ َא‬yْ yَ َ ‫و‬əَ )n - yenə dedilər: “Ey
ki, öz etdiyin vaxt (qiyamət günü)
bizim obnuayuyreutirş:di“kC”.əh(‫א‬əَ nِ nَəmِ ِ ‫א‬inَ ْo‫ ُכ‬d‫َ ا‬uْ َ s‫ ُر‬i‫א‬z‫ا‬in‫َא َل‬m) ə-nAzilllavhə-

ki, biz onu inkar edirdik, oَ l‫א‬aَ ca‫إ‬qِ )s-ınAızn.cİasqtəsAəl,lasihz-i
Təala onların cavabında
hoəlmmaişqəllaikhəqmaliaşcəaoqdsıənzıazb. ı(nُ d‫ ا‬a‫א َء‬
məkanınızdır. Orada
Təalanın istəyi istisna

od əzabından çıxarıb, şiddətli soyuqluq əzabına düçar edər”. (Cəhənnəm

əhlini bəzən cəhənnəmdən çıxarıb, soyuq olan biyabana apararlar, onlar ora-

400