The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.

Jaargangen 1 t/m 9 PKN Kwartaalblad
(775 pagina's)

Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by Stichting PKN, 2019-02-17 18:13:25

Jaargang 1 t/m 9

Jaargangen 1 t/m 9 PKN Kwartaalblad
(775 pagina's)

s 1B X
cob Danens
1 14 X
Broelan?
ka mol en 1 24 3
Hendrik van Duin 1V
n Di jk X
n Dijk
Eling 1 M 37 X
El ing de Jonge? 1D
vogel X
asschi er Fortuin
nc 9T X
idts
dts 4D X
bo 1D
gen X
gen
gen 99 (K) 1 20 4 X
oenendal 1V
Gruytershof X
oubraak?
age 1D X
ase
van der Helm 1 D 18,37
van der Helm 1D
n der Helm X
n Heven
n Heven 10 5
bus? 3 11
n der Heyden? 52 (K) X
Hilliger
oogenboom 9T X
braham de Hoop koni ng Davi d 1 V
X

RT 9T X

9 14 6 X
IWI 2 D 6 X
2D 6 X
1D
X

kind in de wieg 1 20 X

1M X

1D X

4X
PLK 1 20
X

VH 1 20 X

PVH 1 20 X

druivetros 1M X

8M X

1M X

1K X

1 M 38
1 M 37
1 M·
X

72. NELIS / DEHOOP Corneli s d
73. HORSMAN / Hendrik Ho
74. A VAN HOUT/ Andri es va
75. A.V.HOUTE / (I)NGOUDA Andries va
76. I.HUMPEL./ I .Humpel
77. C.DE IO(NG) / INGOUDA Cornelis d
78. LEENDERT/ DEIONG Leendert d
79. LUCKAS / DE IONG Luckas de
80. LUCAS / DE IONG Lucas de J
81. LUKAC / DEION Lucas de J
82. DEION / LUCAK Lucas de J
83. LUCKAS / DE IONGH Luckas de
84. .DE ION / .DE ION De Jong
85. G:IONKER / IN:GOUDA Gilles Jon
86. IURYWES / Iurijwes
87. C:KALF / GOUDA Cornelis K
88. G.V.D.KINT / INGOUDA Gijsbert v
89. V.D.KINT Van der K
90 . I.KLARIS./ IN .GOUDA Jacob Kl ar
91. KUYLIN(K) / Gerrit Kuy
92. P.LAKOURT / INGOUDA Pieter Lac
93. C:V:LEEU( )/ Cornel i s v
94. C.V.LEEW(E) / INGOUDA Cornelis v
95. C:V.LEEUW(EN) : IN:GOUDA Cornelis v
96. I.V. LEEWEN / INGOUDA Jan van Le
97. :LEEUWE /.GOUDA Van Leewe
98. P. LENS / GOUDA Pieter Len
99. PER DE LICHT/ ANNO 1633 Per de Lic
100. B.VANDERMAAS / INGOUDA Barthol ome
101. G:MAERLI(NG) Gerrit Ma
102 . G.MARTE / INGOUDA Gl oudt Ma
103. I:DE:MOL/ !.de Mol
104. G:M.MAN /INGOUDA Gerrit Mo
105 . MOLEMAN / Gerrit Mol
106. HENDRlCK / MULDER Hendri ca M
107. (MU)LLARD Ary Mullar
108. FRANS VANDER LYT Frans van

CX)

de Hoop 1D X
orsman
an Houten 1D X
an Houten
de Jong 31 (K) 20 X
de Jong 1D
Iongh bok met B X
Jong scheepje
Jong 222 1 K 37
Jong 222 2X
Jongh WP (K) 1M
46 (K) X
nker D
Kalf 1 24 X
van der Kint roos (K)
Kint 1 24 X
ris
yl i nk 1 D 37 X
coert 1 M 37 X
van Leeuwen 9+1 M 39 X
van Leeuwen 1M
van Leeuwen X
eeuwen
ns 1 20 X
cht
meus van der Maas 1M
aarling 1D
arte X
oleman
l eman 4 20 X
Mulder?
rd 1 20 X

der Lijt 1M X

1D X

1E X

1 M 40 X
1M X

1D X

1 20 X

1D X

1 34 X

9 T 41 X
9 39
X

1D X

1D X

1D X

1D X

1D X

1D 8
7 Mo
X

4 10 7

O'.l 109. NIEULAND / Jan of H
N 110. :I:NIVELD / Jan Niev
Nieuveld
111. NIEUVE(LD) Jacob No
112. I.NOBE(L) / INGOU(DA) Jan van N
113. I. V.NOOT / Jan van N
114. I.V . NOOE / Van Ommen
115. :VOMME (N) / Hendrik v
116. B.OOSTE / IN.GOUDA Jan Outam
117. OUTAM / GOUDA Jan of B
118. OVERWESE(L) / INGOUDA Jan of B
119. INOUDA / OVERWESE Jan of B
120. OVERWESEL /INPUDA Jan of B
121. OVERWASE. / !NOUD Jan of B
122 . OVERWASEL Jan of B
123. OVERWASEL / INOUDA Jan of B
124. OVERWEGEN /GOUDA Bart de P
125. B:DE:PI(ER) / Simon Pla
126. SIMON/ PLAAT Hendrik v
127. H.VANDER POOL/ INGOUDA Jan Princ
128. IAN PRINCE &Co/ KORTE IZABE Jan en G
129. J &G.PRINCE / INGOUDA J.&.G.Pr
130. I.G.PRENCE / INGOTHA Cornelis
131. C:PRI(NCE) / R.H.Princ
132. R.H.PRINCE / CANADA 186(7) Prince
133 . PRINCE/ Gouda Evert Pie
134. EVERTPYL /EVERTPYL Reemen
135. REEMEN /REEMEN Sijbrand
136. S.REVET / INGOUDA Hendrik v
137. H van RIJST jz / KORTE IZABE Hendrik v
138. H van RIJST/ GOUDA/ HOLLAND J.de Rond
139. I.D.RONDE /INGO(UDA) Klaas de
140. DE ROOS Cornelis
141. C:D:ROOS / GOUDA Sapffenbe
142 . SAPFFEN. / BERCH Willem S
143. W.SCHIPPER Willem S
144. W.SCHIPPERS / T. Schip ?
145. T.SCHIP / STADWYK

Hendrik Nieuland 1D X
veld fruitben 1w 9 X
3 bomen 2X
obel 1 Du
Noot geen 1D X
Noot?
n scheepje 1 M 37 X
van Ooste scheepje
m pijp (K) 1 Du X
Bastiaan Overwesel 1M
Bastiaan Overwesel 1D X
Bastiaan Overwesel
Bastiaan Overwesel 1B X
Bastiaan Overwesel
Bastiaan Overwesel X
Bastiaan Overwesel 1 D 37 X
Pier 1 M 37 X
aat 1 D 37 X
van der Pool 4 D 37 X
ce &compagnon 1 M 37 X
Gerrit Prince 1 24
rince? 1D
Prince 1 M 37 X
ce
8 9 10 X
eters Pijl 9T
X
dt Revet 3 44 42 X
van Rijst 3 44 44
van Rijst 1 D 11 X
de 9 44 42 ,43
Roos 2 Du
de Roos 1 D 12 X
erch
Schippers 1D
Schippers 1 Du
X
?
9T X

2T X
1 Du
X
13 13 X
34 X
1 K 37
8D
1D X

1 M 37 X

~g ~ [b ~~[X]ü@!;l
1All' ~ ...
i vw•w 'II,..•· llilürLlll@f;l¾

lfi.11

l" " " Ï

11

~m.~1mló\W©®
~ ê51rft~1f00

lliWrnill'TI'0 IPW

ï~~J.1°l?VD

~~m.&~In10

W~~0 ID0 IIBIEI.2@

afb. 3

83

00 146. SCHOHU / GOUDA ?
.i:-- 147. SCHOLT(EN) /
Scholten
148. SLOBBE/ Leendert
149. (I)AN :SMIT IN:GOUDA Jan Smi
150. I:VANSON / IN:GO(UDA) Jan van
151. A.SOUFREU./ Antonie
152. HENRICH SPAANCH Henrich
153. A.SPARNAAY / :GOUDA
154. A SPARNAAY / IN GOUDA Adrianus
Adrianus
155. A SPARNAAY / INGOUDA Adrianus
156. A.SPER(NAAY) /
Adrianus
157. A.OP . S.SPARNAAY / INGOUDA HOLLAND A.& F.S.
158. SPARNAAY / IN GOUDA Joost Sp
159. F.S.SPAR(NAAY) / HOLLAND
160. ABRAHAM' ' / VD SPELT' ' Frans Si
Abraham
161. V.D.SPELT / Van der
162. P.V.SPEU
163. I.STOMMAN / INGOUDA Pieter V
Jacobus
164. I.STOMMAN / Jacobus
165. C.B.S.KER
166. IACOB/SWART Corne l i s
Jacob Sw
167. P.T.HOEN / INGOUDA Pieter T
168. INGOUDA / I.TIMMERS
169. T.TIMMERS / T.TIMMERS Jan Tillll
T. Tilllller
170. P.V.THOVEN / INGOUDA P.v.Thov
171. Trumm / Bergmans / Weert
172. (D):VDERVAL(K) / INGOUDA Trumm 7
Dirk van
173. F.ENI.VAN / DE VELDE F.en !.v
174. FRANSVAN / DE VELDE
175. FRANSVAN / DE VELDE Frans va
Frans va
176. DE VELDE/ DE VELDE De Velde
177. A.VENENDAL / GOUDA
178. : (V)ENENDA(L) / :(V)ENENDA(L) Abraham
Abraham
179. K.VERBY / .GOUDA Klaas Ve
180. K.VERBY / UITGOUDA
Klaas Ve
181. K.VEBRY Klaas V
182. (VE)RBLAAUW / IN:GOUDA
Verblaau

n 1E
rt Slobbe 1D
it 1D X

Son bok met B X
Soufreu
Spaanch BS 1 20 X
s Sparnaay 59 (K)
s Sparnaay both lM X
s Sparnaay both
s Sparnaay 1 14 X
.Sparnaay molen
parnaay molen 3 24 46
imon Sparnaay 60 ( K) 1D
van der Spelt X
Spelt
Verspui ? 9D X
Stomman 3 44 42 X
Stomman 20 X
s Stortebeker 9 44 42 ,45 X
wart 9 M 50 X
Thoen 9 14
lllers 1 14 X
ers
ven X
Bergmans 1 D 37 X
n der Valk 1D
van de Velde 1 20 15 X
an de Velde 2? T
an de Velde 9 M 46 X
e
Venenda l 1D X
Venendal 1D
Verbi j X
Verb i j 1 D 37 X
Verbij 1 M 37
uw 1 M 37
2 E 47
1A
1 20 X

1 20
1 K 37 ,48
1D
1D
X

lV X

l 24 X

lM X

1 24
l Du
X

[Po 'FoTI{I@~ll' lY ~@TI'IX
Il INJ•(éb® WJ'i])~ ~@@DDlQ)f

rn&rn~If!I'L. ©

W0rnram,~rni10

.________--l!lrîfJlm~

~-~/~Il _ _____.J

85

00 183. :G.V.SCHUT / GOUDA Gerrit V
184. G.V.SCHU. / GOUDA Gerrit V
°' 185. G.VERSCHU / INGOU(DA) Gerrit V
Verschut
186. VERSCHUT/ INGOUDA Jan Janse
187. II. VERSL(UYS) / J.Verslu
188. !.VERSLUIS/ IN GOUDA. Versluys
189. VERSLUYS./ Jan Verw
190. I.V.WINT / INGOUDA Christiaa
191. C.VERZYL / INGOUDA Frans Ve
192. F.VERZYL / INGOUDA Frans Ver
193. F.VERZYL / INGOUDA Frans Ve
194. F.VERZYL / INGOUDA Frans Ve
195. F.V.ZYL / INGOUDA Maarte of
196. M.VERZ(YL) / IN:GOUDA Wi 11 em de
197. W.D.VE{T) / INGOUDA Jacob of
198. !.DE.VINK/ Jacobus d
199. I. DEVOGEL / .INGOUDA Jan de V
200. {IAN).DE.VOS / INGOUDA Grietje V
201. GRIETIE / VISSER
202. AVDW ?
203. I.V .D.WANT / IN:GOUDA
204. P.V.D.WANT / GOUDA J.van der
205. P.V.D.WANT Gz / GOUDA Pieter va
206. P.I.v.d.Want Azn / GOUDA Pieter va
207. D: V:D:W: / IN.GOU(DA) Pieter Ja
208. I.V.D.WERF / IN GOUDA Dirk van
209. I:WOERLEE / IN.GOUDA Jan van d
210. DIRCK VAN W(YCK) Jan lfoer1
211. M.VANWYK / (I)N .GOUDA Dirk van
212 . P.V.WYNGAARDEN / FABRICIRT Maarten v
213. H.WYS / GOUDA Pieter va
214. WYS / INGOUDA Hendrik w
215. I.YPELAAR / INGOUDA Hendrik W
216. OF WI . YPEL(AAR) / (I)NGOUDA Jan IJpe
De weduwe

Verschut de both 1 20 X
Verschut 1 D 37 X
Verschut K 37 X
1 24 X
1 D 17 X
e Versl uys? 44 ( K) 1 AX
is 1 MX
1 DX
wint 1 Mo X
an of Cornelis Verzijl 1 23 16 X
erzij 1 23 X
erzijl L (K) 1 20 X
leeuw i . d.Holl.tuin 1 M 37 X
erzijl dubbel anker 1 DX
erzijl MX
f Maria Verzij l 1 MX
1 Du X
e Vet 1 D 37 X
Jan de Vink 1 M 37
de Vogel
1 p
Vos 1
Visser 1 D 19 X
M 19 X
r Want 1 T 49,19 X
1 D 19 X
an der Want Gerritszoon D 37
an der Want Gerritszoon NX
acobus van der Want 2 20 X
2 D
der Want?
der Werf 1 MX
man in de sjees 1
1ee goudse toren 1 K 20
Wijck? 9 29 X
van l~ijk 1 29 X
an Wijngaarden 9 TX
wijs 3 TX
Wijs
laar DK 9
e Jan Ijpelaar? DK 9

20%

15

s<.I..l 10

(lJ
~

ro
E

...0.........,.

50.

~

1724 1730 1746 1759 1768 17
19 36 51 60 58
246 660 494 349 367 3

1
00

-...J

afb. 5

782 1803 1850 begi njaar Gildeboek
44 35 11
385 425 131 aantal pijpmakers bekend
van opschr iften .

aantal pijpmakers in
Gildeboek

Ct) TABEL 2. OVERIGE OPSCHRIFTEN . -s"..'
Ct)
eQJ

1. IN GOUDA/ IN GOUDA
2. GOUDA/ GOUDA
3. I GAOUD
4. IN:ROUDA / IN:ROUDA
5. (1)767 GAUDA
6. / 1747 GOUDA
7. 1649
8. IONAS 1633
9. 1751 / 1795
10. / 1872
11 . NASSOUWE / DE ZEEUWEN
12. / HARLINGEN
13. (H)ANOVER / PYPE
14. HANOVERSE / HANOVERS
15. SCHEEPIES / PYPE scheepje
scheepje, koffiekan,viss
16 . KOFFY / PYPE
17. KORTE ISABE / GOUDA
18. Opregte Goudsche Bruidegomspi jpen

TABEL 3. OPSCHRIFTEN VAN DUITSE,BELGISCHE EN FRANSE

1. IOHANNES BOCKLING G.H.S. Johanne
Hennric
2. HENNRICH / BOCKLING/
INGRENTZ /HAU(S)EN
3. W.BORDOLLO / GRUNSTADT W.Bord
Hennric
4. KRENTZ / HAUSEN / ANNO 17( )
5. PETER/ C.IN. H Peter C
6. WIRD ( )/ IN MB (B)EY/PETER CAESAR Peter C
7. PETER/ DORNI Peter D
Peter D
8. PETER / DORN. l. Peter D
9. PETER / DORN
10. IOHNE / SDORN Johanne
Lucas .
11. /SAC LU / Wil helm
12. WILEM / DORNI

QJ .........,,..,,..--. ...,
C.
0
~ 0
,·~- u0 C

1 D
D
1 25
D 37
1 25 21
1
1 D

1 3
14 22
8 15 23
9 18 24
9 13
9 p 54
D 25
1 25 25
1 41 26
1 41
1 M 55
ser 1 43 56
9
2

E PIJPM_ft.KERS. -s"..' QJ ...........,,.. , . ..., QJ
es Böckling-Grenzhausen C. , "C
ch Böckl ing-Grenzhausen eQJ - 0
~ - ·,~-

8 ,-~- u0 0 0,
8 C
0
28 27
25 0
0
dollo-Grünstadt 2 D 51
ch Böckling -Grenzhausen HB 8 25
3 25
Caesar? -Höhr 8 25
Caesar MB 25 28
Dorn P,W(A) ,W(K) e.a. 3 35 29
Dorn franse l el ie 3 25
Dorn W(K+A) 3 28
W(K) 3 25
es Dorn W/DO/RN 1 25
.. ?
m Dorn W(A) 3

~ I El~CWk~

(' I l ~

Il) \I'-----~i..l______J T0T0~I<l[i1JiIwTIiTll~RIXEl0li~0~I0ID0~

0 TI~lli~~~o
IB~IB1~11~

[/::..j~j \ 1~llil~~TI~1Efil0

00Il~IDill~llil~

,_ _ _ _ __\l_tE ~-m_L._J Goed.ewa~e.

Gouda

- - - - -- -- - ~ !
~L - - - -~ § !
P. 1. v. 0 , 1/./ ANT. f\-z"

~OUDA

afb.6

89

\0 13 . FABRI / CIRT + WILH / DORN Wilhelm
0 14. GRENZHAUSEN / WDORN IN Wilhelm

15. (I)ACO(B)(HE)NRIC / DORN 1745 Jacob He
16. ( ) C:B:DORN:GH /FABRICIRT Jacob Do
17. (HEN)RICH / DORN Henrich
18. HENRICHDORN / HENRICHDORN Henrich
19. I:Hm:ISER / HILDESH:
20. :Hm:ISER' ''/HILDESH: ''' I. Hm. lse
Hm.Iser-
21. PETER /IUNG Peter Ju

22. WIRD SPRICHZU / IN HOR WK /.1.7.4.2 WK? Höh
23. IOHNES / KNETH Johannes
24. JOHANNES/ KLEUTGENN Johannes

25. IACOB / L.IN.HG Jacob Le
26. ILGH Jacob Le
27. WIRD FABRI/CIRT INH/ Jacob Le
BEY IACOB / LITSCHERT
28. IACOB.L(E) / (T)SCHERT Jacob Le
29. !PLET/ CHERT Johann P
30. 1.W. LET: /SCHERT: Jacob W
31. IW.LET /SCHERT Jacob W
32 . IWHLET /(SCHERT) Jacob W
33. WM.LET / SCHERT Wilhelm
34. P.LESC / herts .. Peter Le
35. IAKOB / REMMI Jakob Re
36. IACOB / REM! Jacob Re
37. WILHEL / MREMY Wil he1m
38. IOHANNES / ROTEN.B Johannes
39. ( ) SCH / ELMAN Johan Sc
40. I.SCHWA / DERLAB Johann S
41. WHELM / SPIES Wilhelm
42. WILHEL(M) / SCHWAT.L Wilhelm
43. IOHAN.T / STAUBER Johann T
44. IOHANN / STAUBER Johann S
45. I.O.H.T.STAUB/ER INGREN/TZHAUSEN Johann T
46. FRIEDRICH/ VONDERWALL Friedric
47. KNOEDGEN / Knoedgen
48. DE KROON/ SCHOTEN De Kroon
49. L.Fiolet / àSt.Omer Louis Fi

50. L.Fiolet / St. Omer / Déposé Louis Fi

Dorn 8 25 0
Dorn -Grenzhausen 3 25 0
Henrich Dorn M( K) ? 8 25 0
3 Du 0
orn ?-Grenzhausen
Dorn 1 E
Dorn C6 (monogram) 1 K 37
4 D 30
er-Hi 1desheim 6 D 37 0
-Hildesheim 3 25
ung
hr 8 25
s Kneth 33 31
s Knoedgen?
11

etschert -Hilgert D ( K) 3 25 58 0
etschert? Grenzhausen W( K) 8 25 0
8 25 32 0
etschert-Höhr

etschert 3p 0
3 29 0
Peter Letschert W(K) 3 25 0
Wilhelm Letschert IWL 3 25 0

Wilhelm Letschert W(K) 3 25 0
Wilhelm Letschert ? D
Letschert 3 25
12 33
etschert 3 14 0
emy
emy 11 0
m Remy 3 25 34 0
3 25 57
s Rotenberger 3 25 0
chelman
Schwaderlab lelie 3 25 0
3 25 0
Spies W(K+A)
Schwaterlab
11
3 25 35 0
Theis Stauber lelie
Stauber
11

Theis Stauber- Grenzhausen 8 28 0
ch vonder Wall 9 11 48
n 1 E 52
n-Schoten 2 E 53
iolet - St. Omer 2 31 36
2 D 36
iolet - St. Omer

NOTEN BIJ TABEL 1, 2 en 3.

1. Jan Jacobsz van der Aerden is een pijpmaker uit Gouda, die
voorkomt in de archieven van 1668-1670 (VA-ligatuur)
(Litt. 1, 10)

2. Robert Bon is van 1627-1643 in Rotterdam en van 1644 tot
1652 in Schiedam werkzaam.(Litt.8)

3. Bij een pijpenvondst te Alphen a.d.Rijn zijn een aantal
stelen gevonden met namen die veel gelijkenis vertonen met
namen van Goudse pijpmake rs, DANEN t.o.v.DANENS, VEBRY
t.o .v. VERBY en OVERWEGEN t.o.v. OVERWESEL. Slordigheid
van de stempelmakers of bewuste misleiding?

4 . Het merk de gekroonde 99 is niet van Abraham Eling, maar
van zijn zoon Benjamin. Waarschijnlijk gebruikte Benjamin
het naamstempel van zijn vader. In mijn collectie bevindt
zich een steel met de voornaam BENIAMYN, die mogelijk aan
Benjamin Eling toebehoorde. Behalve deze voornaam zijn ook
nog onvolledige stelen gevonden met de namen IACOBUS en
WILLEM.

5. Evert Franc is een Amsterdamse pijpmaker die genoemd wordt
in 1627.

6. Voor een genaeologie van het geslacht Goedewaagen zie Litt.
6. He t opschrift Goedewage zou voor dunnere en Goedewaagen
voor dikkere stelen zijn gebruikt. (Litt.9)

7. De pijpmaker Frans van der Lyt huwde in 1627 in Amsterdam
en stierf in of kort voor 1635. (Litt. 10)

8. Hendricka Mulder (1803-1854) was de weduwe van Frans Cor-
nelis Kruysheer. (Litt. 16)

9. Op de zijkant van de kop staat het wapen van Gouda.
JO.Dit opschrift staat op een pijpevorm van een zogenaamde

elleboogpijp en is geplaatst op de scheiding tussen steel
en kop. (Litt. 9)
11.Brongers vermeldt een opschrift PRINCE/ GOUDA.(Litt.4)
12.Evert Pieters Pijl is een Groninger p~pmaker, die genoemd
wordt van 1743-1758.(Litt.32)
13.Klaas de Roos zet onder zijn naam, he t merk "de gekroonde
pijp" op de steel.
14 .VD-ligatuur
IS.Jacobus Stomman heeft het merk "96". Het merk "de both" is,
indien de datering juis t i s, van Gerrit Verschut.
16.Een overzicht van de pijpmakersfamilie Verzijl i s door Van
der Meulen beschreven. (Litt. 23) Het merk "dubbe l anker"
kan van Christiaan (1730-1766) of Jan Verzijl (1769-+1778)
zijn. Waarschijnlijk gebruikte Frans Verzijl het merk van
ziJ n broer Christiaan. Frans Verzijl zette zelf de mer ken

91

"de leeuw in de Hollandse tuin" (1729-1785) en "de gekroon-
de L" ( 1753-1774)
17.De naam is niet in overeenstemming te brengen met het merk,
als deze pijp een Gouds product is. II kan ook als H gele-
zen worden.
18.Entvogel =Eendvogel= Eend.
19.Tempelman (Litt.30) en Kompier(Litt.18,19) bespreken de fa-
milie Van der Want.
20.Pieter van Wijngaarden is een Alphense pijpmaker; zijn ver-
pakkingsmerk met de initialen BVB heeft in de omlijsting
staan: PIETER WYNGARDEN + FABRIKEUR IN ALPHEN.(Litt.16)
21.D in spiegelbeeld
22.N en Sin spiegelbeeld. Voor verklaring van de naam van de
pijp, zie Litt. 7 en 37.
23.De jaartallen geven de regeringsperiode aan van Stadhouder
Willem V.
24.Mogelijk heeft dit jaartal te maken met de strijd voor een
openbare school. Het Algemene Werklieden Verbond stond ach-
ter de oprichting van openbare scholen. De protestantse
arbeiders o.l.v. Klaas Kater traden uit het Verbond.
25.Het opschrift zou ook kunnen duiden op het merk "het wapen
van Hannover".
26.Naast het opschrift is het merk "het scheepje" op de pijpe-
kop geplaatst.
27.0mdat een afbeelding ontbreekt, kan niet worden aangegeven
op welke wijze het opschrift over de regels verdeeld is.
28.De Peter Dornipijp was zo bekend, dat deze op vele plaatsen
gemaakt werd, o.a. in Nederland,Duitsland,Frankrijk en
Schotland.
29. Dorn / Dorni, de toegevoegde I achter de naam kan gezien
worden als een manier om het product te doen lijken op die
van Dorn, zonder zich aan naamsvervalsing schuldig te ma-
ken .
30.Hildesheim is een plaats in de omgeving van Hannover.
31.0nduidelijk merk.
32.H is waarschijnlijk een afkorting van HÖhr.
33.0p dezelfde vindplaats werden pijpekoppen gevonden met het
merk" W ", op gearceerde achtergrond.
34.De Y is onderste boven geplaatst.
35.Het woord 'STAUBER' staat onderste boven.
36.De firma Fiolet werd gevestigd in St.Orner in 1765 en bleef
in productie tot 1921. Louis Fiolet was het kleinkind van
de grondvester en had de leiding over de firma van 1834
tot ziJn dood in 1892. In 1885 ging hij in compagnonschap
met z ijn schoonzoon en werd de firma bekend onder de naam

92

Fiolet & Audebert. (Litt.5)
37.Pijpen afkomstig uit een pijpenstort uit Alphen a.d.Rijn

van Philip Hoogenboom. Vele Goudse pijpmakersnamen zijn
verbasterd.
38.In Schoonhoven wordt een G.H.L.Hillegers genoemd. (Litt.40)
39.De steel is versierd met ranken en duifjes in reliëf,
daaronder is de naam dwars op de steel gestempeld.
40.De naam komt niet overeen met de eigenaar van het merk.
41.Het jaar 1633 is het jaar van de dood van aartshertogin
Isabella. ,In het opschrift staat de" N" in spiegelbeeld.
42.Het fragment is gevonden in Canada.
43. 1867 is het jaar van de Canadese confederatie.
44.Vermoedelijk een Duits produkt en een verbastering van
J & G PRINCE/ IN GOUDA. Gevonden in de U.S.A.
45.Mogelijk heeft de vermelding "HOLLAND" te maken met het
feit dat in 1891 in Amerika de Me Kinley Tariff wet werd
aangenomen, welke het merken van geïmporteerde producten
uit het land van herkomst verplicht stelde.
46. Pijpenmaker uit Alphen. (Litt. 38)
47.Trumm en Bergmans warenpijpmakers uit Weert, het s tempeltje
waarmee dit opschrift werd aangebracht is bewaard gebleven.
(Litt. 35,36)
48.De "N" staat in spiegelbeeld.
49.In de catalogus van P.v.d.Want Gz komt een afbeelding voor
met op de steel P.v.d.Want Gzoon.
50.Het merk is op de s teel afgedrukt.
51.2 teksten boven e lkaar aan de rechterzijde op een steel van
een doorroker.
52 .Knoedgen uit Bree (België) was werkzaam van 1856-1923.
53.Deze in Sittard gevonden steel is afkomstig van de pijpen-
fabriek" DE KROON" in Schoten (België). (Litt.42)
54.N in spiegelbeeld. Gevonden te Harlingen. Deze pijpen kun-
nen in Harlingen gemaakt zijn of elders speciaal voor de
Harlingse markt vervaardigd.(Litt.3)
55.Korte Isabe of Izabe is een kortstelige pijp met een grote
ketel.
56 .0p de ene zijde van de kop staat het wapen van Gouda en op
de andere zijde de bruid en bruidegom.
57 .Ro ten .B. is Ro t enberger. Gegevens via M.KÜgler.
58.HG = Hilgert. Schriftelijke mededeling van F.Tymstra.

93

LITTERATUUR

1. Boelsma,J. Merken en bandstempels van Jan Jacobsz van der
Aerden. P.K.N. nr.21 blz.14. (1983)

2. Bonds,G . Clay pipes from Ryssviken. In Archeology of the
clay tobacco pipe. Dee l IV Europe I, blz 273-298.
Uitgave B.A.R. (1980)

3. Bronger s, G.A.Van gouwenaar tot bruyère pijp.(1978)
4 . Brongers , G.A. Schri ftelijke mededeling (1980)
5. Davey,P. The archelogy of the clay tobacco pipe, deel III.

Britain, the North and West. B.A.R.(1980)
6. Duco,D. Goedewaagen genealogie. (1977)
7. Duco ,D. Over Jonas en het oudste oranjepijpje. Westerheem

26 , blz 176-180 (1977)
8. Duco,D. Robert Bon,een zeventiende eeuwse pijpmaker.Pijpe-

lijntjes 3e jrg.nr.4, bl z . 2-3 (1977)
9 . Duco,D De techniek van het pijpmakersbedrijf te Gouda. In

Archeology of the clay tobacco pipe. Deel IV, Europe I.
bl z .11 5-1 78 . Uitgave B.A.R. (1980)
10. Duco,D. De kleipijp in de zevent iende eeuwse Nederlanden.
In Archeology of the clay tobacco pipe. Deel V, Europe 2,
blz 111-368. Uitgave B.A.R. (1981)
11.Duco , D. Veertig jaar speculaties r ond Peter Dorni pijpen.
Pijpelijntjes, 6e jrg.nr. 4 (1981)
12.Feenstra,E.J. Een papiermolen op de Hierdense beek .
Westerheem nr.24 blz 59-68. (1975)
13.Friederich,F.H.W. Pijpelogie, vorm,versiering en datering
van de Hollandse kleipijp. A.W.N.monografie nr.2 (1975)
14.Haan,M.J.A. De opschri ften op Hollandse kleipijpstelen.
Fibula nr. 17 blz.4-8 (1976)
15.Helbe rs,G.C. Ons vorstenhuis en de Goudsche pijpmakers.
De Nederlandse Leeuw jrg.64,nr.3 blz 90- 93 (1947)
16.He lbers,G.C. & Goedewaagen D.A. Goudsche pijpen (1942)
17.He rpel,J.C. Het oude raadhuis van 's Gravenhage . Gemeente
' s Gravenhage (1979)
18 . Kompier,F.F . He t pijpmakersgeslacht Van der Want I. P.K. N.
nr . 9 blz . 2- 11 ( 1980)
19.Kompier,F.F. Het pijpmakersgeslacht Van der Want II.P.K.N.
nr. 10,blz 2- 6 (1980)
20.Kompier,F.F. Dateringsmethode Friederich HBO. P.K. N. nr. Il
blz. 7-13 (1980)
2 1.Laansma,S . Pijpmakers en pijpmerken 1724-1 865. ( 1977)
22.Meulen,J. van der & Tupan,H. De Leidse tabaksp ijpmakers in
de 17e en 18e eeuw. (1980)

94

23.Meulen,J.van der. Het Goudse pijpmakersgeslacht Verzijl.
P.K.N. nr. 15 bl z .52-70 (1981)

24.Meulen, J.van der & Most,E.van der. Pijpenvondst te Alphen
aan de Rijn. P.K.N. nr.18,blz.40-45 ( 1982)

25.Nijhof,E . Westerwaldpijpen uit de achttiende eeuw. P.K.N.
nr. 13, b lz.8-23 (198 1)

26.0swald,A. Clay pipes for the archeologist.B.A.R. nr. 14
(1975)

27.Smiesing,P.K. De Peter Dorni pijp . Westerheem nr.29.blz.
359-362 (1980)

28.Smiesing,P.K.Achttiende eeuwse Du itse pijpestelen uit
Utrechtse bodem.P.K.N. nr. 11,blz.4-6 (1980)

29.Smiesing,P.K. Achttiende eeuwse Duitse pijpes telen uit
Utrechtse bodem.(naschrift) P.K.N.nr.12. blz. 17-18.
( 1981)

30 . Tempelman,H.A.J. Het geslacht Van der Want. Medede lingen-
blad Vrienden van de Nederlandse Ceramiek nr.46.
blz. 2-28. (1967)

31 . Tymstra,F.De pijpenstad St .Omer . P. K.N. nr. 14,blz . 43-4 7.
(1981)

32.Tupan,H.De Groninger tabakspij penmakers in de 17e en 18e
eeuw. Cultureel maandblad Groningen nr. 19,blz.229- 245.
(I 979)

33.Vroomans,M. Vraagbaak .. P.K.N. nr. 17 b l z.23 (1982)
34.Walker,I.C. An archeological study of clay pipes from the

King ' s Bastion Fortre ss of Louisburg.Occasional Papers
in Archeol ogy an History nr.2,blz.56-1 22. Canadian His-
torie Sites Ottawa. ( 1971)
35.Engelen,J. Een pijpenfabriek te Weert. P.K.N. nr. 2 1.
blz. 3-13. ( 1983)
36 .Enge l en,J . Een pijpenfabriek te Weert II . P.K.N . nr . 22
blz . 26-31 ( 1983)
37.Meulen,J.van der. Sir Walter Ralegh en Elizabeth- pijpen .
P. K.N. nr. 17 blz.20-22 (1982)
38.Meulen,J.van der.Mondelinge medede lingen over Al phense
pijprnakers . ( 1984)
39.Meulen,J.van der. Steenber gen,M. & Mayenburg F. Een inte-
r essan te pijpenstort in Gouda . P.K.N. nr.25,blz . 26-38
( 1984)
40.Meulen ,J .van der,& Toorn, L. den .Pijpmakers en pijprnaker s-
knechts in Schoonhoven.P.K.N. nr . 24 blz.92-1 00 (1984)
4 1. Nijhof , E. Twee originele pijpnamen ui t de achttiende eeuw.
P . K.N . nr.2 5 , blz. 18-20 (1984)
42 .Tyrnstra,F. Pijpenfabriek " DE KROON". P.K.N . nr . 24 blz . 8 1-
85, (1984)

95

43.Tupan,H.R. De bruidegomspijp,de geschiedenis van een volks-
kundig fenomeen. (1983)

44.Walker,I.C. Nineteenth-century clay tobacco pipes in Canada.
B.A.R.,S 175. The archeology of the clay tobacco pipe
VIII, blz. 1-87 (1983)

..... REACTIES, aanvullingen en verbeteringen op dit artikel
kunt u sturen naar: L.van Duuren Zalkerbos 116, 2716 KE
Zoetermeer.
Met hartelijke dank aan: Peter Bakker,George Brongers,
Don DÜco,Jos Engelen,Hans KrÜse,Hans van der Meulen,
Pieter Moree,Daniëlle van der Ploeg,Fred Tymstra en
Mario Vermeer, die hun medewerking aan dit artikel ver-
leenden.

Zaterdag 23 maart a.s. is er onder het motto"HERENLEED"
een verzamelaarsbeurs in "De Looier", Elandsgracht 109,
Amsterdam.U kunt er terecht voor kleipijpen,pijpekoppen
bodemvondsten,tabak en litteratuur.Aanvang 9.00 uur,
Er staan ook P.K.N.leden met een standje.

SITASI is een blad over de Sigaren,TAbak en Sigaretten-
fabrieken met hun merken en reklames.
Het gestencilde blad verschijnt 4x per jaar.
Abonnement/lidmaatschap bedraagt !20,- per j aar.
Inlichtingen: D.Veenstra, Goudriaanstraat I hs, 109 7 LN
Amsterdam. Tel: 020-683254.

OPROEP AAN DE LEDEN.

Graag zou ik aan de leden willen vragen of zij in het
bezit zijn van pijpen of fragmenten van de voormalige
Duitse pijpenfabriek BORDOLLO. Het gaat in hoofdzaak om
geglazuurde gegoten pijpen.
De fabriek merkte de pijpen me t de naam "BORD0LL0",
mees tal op de hals van de rie t steelpi jpen. Soms is ook
de plaatsnaam GRUNSTADT vermeld. Indien u een opgegraven
fragment bezi t, dan zou ik graag de vondstgegevens wil-
len vernemen. Reacties naar Fred Tymstr a, Zilvermeeuw-
plantsoen, 1131 MG Volendam, Te l:0 2993-64206 .

96

PIJPEN UIT DEN VREEMDE.

Karakteristieke Afrikaan- Van 20 januari tot en met 2 1
se gezichtpijp (Cameroun) april kunt U in het Pijpenka-
van fijne roodbakkende binet te Leiden een tentoon-
klei, volgens inheemse stelling bezichti gen, gewijd
aan kleipijpen uit landen
tradities gevormd. buiten Europa.
In samenwerking met het Leid-
se Rijksmuseum voor Volken-
kunde - een van de ouds te
ethnografische collecties in
Europa - is een boeiende ex-
positie samengesteld .
Ruim 100 topstukken uit drie
werelddelen geven inzicht in
de s tand van de technische
kennis en het artis tieke ver-
mogen van de verschillende
volksstammen.
Geëxposeerd worden o .a.:
- De vroegste pre-columbiaanse
pijpen uit midden-Amerika .
Zij dateren uit de eerste
eeuwen van onze jaart el ling .
-Camerounpij pen, vermaard om
hun artistieke vormgeving ,
waarin mens- en dierfigur en
maar ook geome trische motie-
ven verwerkt zij n.
- Technisch perfecte produk-
ten uit het Islam-gebied,
vanwege hun uitzonderlijke
fraaie materiaal dikwijls ge-
vat in koperen of goud en mon-
tering.
-Chinese opium-pijpen van por-
selein en aardewer k , waarbij
de functionele vormgeving de
overhand heeft.

De expositie is in het Pijpenkabinet,Oude Vest 159a , Le iden
Geopend: iedere zondag van 13-1 7 ·uur ert vo1ge·n s afspraak.

97

PIJPEN UIT DEN VREEMDE

Traditionele e thnogra fische pijpen . t.
1 . handqevormde kl e ikop u i t Camero un
met gesnede n steel van been.
2. Ghanese pijp met roodaardewerken
kop.en steel van hout.
J. Typis ch turkse pijp, waaraan een
lange jasmijnho uten steel b e hoor t .

98

NIEUWE LITTERATUUR.

- Higgins,D.A. Clay tobacco pipes from Brookhill, Buckley .
Bulletin of the Welsh Medieval pottery Research Group,6.
pag 50-64. 1983.

- Markell,D.J. A group of clay tobacco pipes from the Bear
Hotel, Cowbridge. Bulletin of the Welsh Medieval Pottery
Research Group,6 . pag.68-71, 1983.

- Rees,I. Further research into clay pipemakers in Glamorgan.
Bulletin of the Welsh Medieval Pottery Research Group,6 .
pag . 72-75, 1983.

- Norton,J . Report on clay pipes i n Sweetman P.D . Archeologi-
cal excavations at Shop Street, Drogheda, Co . Leuth. Procee-
dings of the Royal Irish Academy, 84,pag. 199-206, 1984.

- Stothard, M.A.Artifacts found in the Old Town area of Hull.
Privé uitgave, 1984.

- Jaarboek 3 , De vrienden van het tabaksmuseum Wervik.(België)
1985.

OUDE NUMMERS .

Voor leden die pas op ons blad geabonneerd zijn en voor de
toekomstige leden is het misschien nuttig om een lijstje samen
te stellen van de nog verkrijgbare nummers van de vorige jaar-
gangen . De nummers I t/m JO zij n uitver kocht.
In voorraad zijn : nr. I l - 5 stuks

nr. 12 - 10 stuks
nr. 13 - 12 stuks
nr. 14 - 9 stuks
nr. 15 - 1 stuk
nr. 16 - 9 stuks
nr. 17 - 3 stuks
nr. 18 - 6 stuks
nr. 19 - 5 stuks
nr. 20 - stuk
nr. 2 1 t/m 24 - 7 ma~l jaargang 6.

Leden die nog ontbrekende nummers wensen aan te vullen kunnen
wij het volgende aanbod doen : De nummers I l en 12 (gestencild)
en 13 t/m 20 à f 3, - + porto. Jaargang 6 voor f 18,50 incl.
po rto. Wie het eer st komt , die het eerst maalt. Voor bestel-
lingen: De heer L.v . d.Berg . Tel : 03465-64 137 .

99

8e JAARGANG nR- '2'3 JUNI,1985

EEN FLUITJE VAN EEN PIJPESTEEL.

Door de Heer A.Bouwman te Zwolle werd onlangs bij graafwerk-
zaamheden in een toiletgebouwtje op de binnenplaats van àe
Korte Kamperstraat 12 bij een afvoer van het stadriool veel
17e eeuws schervenmateriaal gevonden.
Daartussen bevond zich een steelfragment van een tabakspijp.
Het bijzondere was, dat van het stukje steel een fluitje was
gemaakt. Door met een mesje de klei weg te schrapen kwam in
het midden van de steel het rookkanaal vrij.
Daarna werd het mondstuk afgevijld, zodat op simpele wijze
een fluitje ontstond.

Harry Tupan, Assen.

(-

C :_ ·~ -~ -:- ---- - - - =-

NIEUWE LEDEN:

P.C.von Hout , Dr.Dreeslaan 292, 4241 CN Arkel. Belangstellende
m.b.t. baktechnieken van kleipijpen.

Nieuw adres: Harry Tupan,'t Sticht 17, 9405 NS Assen.
Tel: 05920-56522.

ADVERTENTIE:

Te koop wegens verminderde belangstelling:complete plJpen van
Goedewaagen,Gambier,Pollock en diverse andere fabrieken.To-
taal+ 400 stuks.Zowel oude pijpen als van nieuwe makelij .
Verder 17e,18e eeuwse bodemvondsten en opgegraven Goedewaagen
koppen, litteratuur en een bruidspijp. Bij partijen scherpe
prijzen.Inlichtingen bij R.Hogguer,Hilversum. Tel:035-10234.

OVER PIJPEN,POTTEN EN RINGEN;EEN PIJPELOGISCHE VONDST TE ZWOLLE.

door Arnold Carmiggelt

Tnleidi ng

De studie van de oude tabakskleipijpen, door wijlen F.H.W.
Friederich ooit eens als pijpelogie aangeduid, heeft zich de
afgelopen jaren in een toenemende belangstelling kunnen ver-
heugen. Niet alleen verschenen er in het binnen- eri buiten-
land talrijke publicaties over verschillende facetten van de
pijpelogie, maar bovendien werd, nu al weer zes jaar geleden
een pijpelogische vereniging voor Nederland opgericht(Pijpe-
logische Kring Nederland). Naast het archivalisch en archeo-
logisch onderzoek met betrekking tot de kleipijpen en hun ma-
kers, wordt de laatste tijd meer aandacht geschonken aan het
produktie-technische facet van het pijpmakersbedrijf . (1)
Bij de fabricage van kleipijpen speelden de z . g.n. pijpenpot-
ten een belangrijke rol. Pijpenpotten zijn grote,aardewerk
potten, waarin men de nog ongebakken pijpen plaatste. De aldus
met pijpen gevulde potten werden in de oven geplaatst voor het
bakproces. In juni 1982 werden door de heren A.J.F.Nienhuis en
H.C.J.Wullink archeologische vondsten gedaan op het Eiland .
Eerstgenoemde verzamelde onder meer een groot aantal scherven
van tenminste drie van dergelijke potten. De scherven kwamen
te voorschijn bij de sloop van het pand Drietromrneltjessteeg
14, dat vroeger de huisnaam" Het Trompet" droeg.(afb. 1)
Naast een kleine ovenpot en fragmenten van een sluitring,
waarover later meer, werden er enige kleipijpen aangetroffen.
In dit artikel zal ik de ze vondst bespreken en tevens verge-
lijken met een soortgelijke vondst uit Gorinchem.

Kleipijpenindustrie in Zwolle .

In 1979 en 1980 werd door ondergetekende een onderzoek inge-
steld naar de geschiedenis van de kleipijpenproduktie in Zwol-
le in de zeventiende en achttiende eeuw aan de hand van archi-
valische en archeologische bronnen. De resultaten van dit on-
derzoek werden reeds eerder gepubliceerd .(2)
De voor de pijpenpotvondst relevante gegevens zullen hieronder
behandeld worden.
De vroegste melding van een Zwols e pijpenmaker dateert van
tien september 16 28 en luidt:" Jacobus Hartevier panding ende
beslag aan sodane toebackspijpen ende drie potten als Jan Pot-
tebacker heeft ontvangen om te backen van de Engelsman wonende
in Jacob in die steernen huys ende is die bosschap eens voor
driemaal aangenomen ".

2

foto van het pand aan de Drietrommeltjessteeg,waarbij
tijdens de sloop pijpenmakersafvai werd aangetroffen.

Uit dit stuk blijkt dat, evenals in de meeste andere steden in
Nederland, de eerste of een van de eerste pijpenmakers een
Engelsman geweest is. Bovendien zien wij dat deze pijpenmaker
zijn produkten, zoals dit met name in de beginperiode gebrui-
kelijk was, in de oven van de pottenbakker liet bakken.
Aardig ook in het kader van dit artikel is dat in dit vroegste
bericht sprake is van drie potten, waarmee ongetwijfeld pijpen-
potten bedoeld worden.
In de loop van de zeventiende eeuw groeide het aantal Zwolse
pijpenmakers gestaag; deze groei zette zich voort tot omstreeks
1740 en nam daarna snel af. In de negentiende eeuw treffen we
in Zwolle geen pijpenmakers meer aan. De pijpenmakers waren
vooral gevestigd op het Eiland, een vrij eenvoudige buurt in
het noordelijk deel van het oude Zwolle. Allerlei ambachtslie-
den hadden hier hun bedrijf, met name zij die een brandgevaar-
lijk beroep uitoefenden, zoals pottenbakkers en pijpenmakers.
Dit was dan ook de reden dat bij de realisering van het nieuwe

3

winkelcentrum het straatje tussen het Eiland en de Nieuwstraat
"Pijpebakkersstraat" genoemd werd. In hoeverre iedere pijpen-
maker een eigen werkplaats gehad heeft en hoelang een pijpen-
maker zijn beroep uitgeoefend heeft, is niet met zekerheid
vast te stellen. Veel pijpenmakers zullen in het bedrijf van
een ander gewerkt hebben. Een pijpenmaker van wie wij i e ts
meer weten en die bovendien ten aanzien van de pijpenpotvondst
van belang is, is Jacobus van der Veen.(4)
In 1713 kocht de vader van Jacobus, Frans van der Veen, twee
huisjes staande op het Eiland aan de Doornstraat of Drietrom-
meltje ss teeg. Een van deze panden droeg de naam "Het Trompet"
en drie generaties Van der Veen hebben hier het pijpenmakers-
ambacht uitgeoefend. Op deze plaats werd in 1982 de pijpenpot-
vondst gedaan.(5)
Na het overlijden van Frans in 1737 gingen de panden over op
zijn zoon Adolf van der Veen. Adolf sterft echter een jaar la-
ter en de panden kwamen nu in het bezit van zijn broer Jacobus
van der Veen, de meest frequent vermelde pijpenmaker in het
Gemeentelijk Archief van Zwolle . Bij de overdracht van deze
goederen is tevens sprake van een kleihok. (6) Interessant is
dat Jacobus op 29 november 1752 toestemming kreeg van het ge-
meentebes tuur van Zwolle om een eigen oven te plaatsen.(7)
Waarschijnlijk heeft Jacobus hiervoor zijn produkten in de oven
van een pottenbakker laten bakken. Het blijkt dat de oven in
januari 1753 reeds klaar was, maar wellicht was hij wat te
overhaast gebouwd. Nadat Jacobus een keer (proef-)gestookt
had, bleek dat zijn buren ten aanzien van de brandveiligheid
nogal wat t wijfels hadden:

"... alleen door de zelve gaar te stoken, des anderen daags
reets zo heet was geworden, dat zo daar verder mede voortge-
varen hadde niet buiten gevaar zoude zijn geweest en dus ook
de balkens in zijn eigen muir in brand zoude hebben kunnen ra-
ken dat van gelijken de muir des twede suppliant daar ook zo
heet was geworden dat man daar buiten geen hand op verschei-
dene plaatsen konde houde en de rook mede door de reeten bui-
ten in de gang sterk doortrok. .. . "(8)

De brandordonnantie verplichtte Jacobu s nu om enke l e wijzigin-
gen in de bouw van zij n oven aan te brengen. In 1787 st ierf
Jacobus en werd in de Broerenkerk begraven.(9) Of zijn zoon
Frans van der Veen he t bedrijf van zijn vader nog lang heef t
voortgezet, blijft onduidelijk. Wel is het pijpenmakersbedrijf
in Zwolle door de concurrentie van Gouda en het buitenland
niet l anger mee r r endabel .

4

Pijpenpotten

Pijpenpotten zijn over het algemeen hoge,zware potten gemaakt
van meestal roodbakkende aarde. Ze zijn van binnen, en vaak
ook van buiten, bestreken met een witbakkende kleilaag. De
oudste pot in Nederland komt uit Rotterdam en dateert uit de
eerste helft van de zeventiende eeuw. (10) Recent gepubliceerd
zijn enige pijpenpotvondsten uit Gorinchem, die voor de Zwolse
vondst als vergelijkingsmateriaal kunnen dienen.(11)
In het midden van een pijpenpot bevond zich een haspel, een
soort pilaarachtige standaard, die in een standgat rustte en
verder op zijn plaats gehouden werd door een laag schrobbeles
(gebakken fijngestampt pijpenafval) dat zich onder in de pij-
penpot bevond. De pijpen werden met de stelen naar boven in
een waaiervorm in de pot geplaatst, waarbij de uiteinden van
de stelen tegen de haspel steunden. Om de waaier van pijpen
bij het transporteren van en naar de oven op zijn plaats te
houden, werd er over de haspel en de uiteinden van de bovenste
laag pijpenstelen een aardewerk sluitring geschoven. De wit-
bakkende kleideklaag aan de binnenzijde van de pot was nood-
zakelijk om te voorkomen, dat wanneer de witte pijpen in con-
tact zouden komen met de wand van de pot, ze niet direct door
het ijzerhoudende roodbakkend aardewerk van de wand verontrei-
nigd zouden worden.
Deze witbakkende deklaag was meestal rijkelijk vermengd met
kaf . De holtes in deze kleideklaag, die ontstonden na het weg-
branden van de kafjes, gaven de oppervlakte van de pijpenpot
een ruw en poreus uiterlijk. Wannee r de pijpen in de oven van
een pottenbakker gebakken werden, treffen wij op de binnen-
en/of buitenkant van de pot soms v lekken glazuur aan, omdat
bij het bakken van pijpen ook andersoortig aardewerk meege-
bakken werd.

De Zwolse pijpenpot

In Zwolle werden op een diepte van zeventig tot honderd centi-
meter onder het maaiveld scherven van tenminste drie pijpen-
potten gevonden, waarvan er één grotendeels gereconstrueerd
kon worden.(zie afb.2)
Deze pijpenpot heeft een hoogte van 54 centimeter en de groot-
ste diameter bedraagt 29,5 centimeter. De pot rust op drie
poten die voor extra stevigheid door middel van een pen- gat
constructie aan de pot bevestigd zijn.(zie afb.4) De pot is
gemaakt van roodbakkend aardewerk en zowel de binnen- als de
buitenzijde zijn met een witbakkende kleilaag afgedekt. Het
middendeel van de bodem ontbreekt, waardoor een mogelijk

5

roodbal.kend, \:ki
wit bakkt-'cle ki,,
( bvfüni~d< r~l<el!jk

ve,,,,e"ea Vllet l<.)f)

0 \0
20 " "·

Reconstructie van de Zwolse pijpenpot.

6

standgat van de haspel niet zichtbaar is. Zowel aan de binnen-
als aan de buitenkant van de pot zijn druppels loodglazuur
aanwezig, die wijzen op het bakken van de pijpen met ander
aardewerk. Dat een pijpenmaker als bijverdi enste in zijn ei-
gen oven ook nog wat aardewerk van een pottenbakker mee zal
hebben gebakken mag mijns inziens niet uitgesloten worden.
Een archeologisch onderzoek heeft ni et plaatsgevonden; de vin-
ders reali s eerden zich in eerste instantie niet dat het om
pijpenmakersafval ging.Er werden slechts enkele pijpekoppen
aangetroffen,die niet direct met het pijpenmakersafval in ver-
band stonden. Misgebakken en ongerook te pijpenfragmenten, zo
kenmerkend voor een pijpenstort, ontbraken geheel.
De Zwol s e pijpenpot komt sterk overeen met een te Gorinchem
gevonden exemplaar, toegeschreven aan de aldaar werkende pij-
penmaker Jan Ophuizen. Deze Gorinchemse pijpenpot dateert uit
de tweede helft van de achttiende eeuw.

3. Bodemfragment van een Zwolse pijpenpot; duidelijk is de
pen- gat constr ucti e van de poten aan de bodem zichtbaar.

7

De Gorinchemse pot en het Zwolse exemplaar zijn bijna even
groot (het Gorinchemse exemplaar heeft een hoogte van 58 cm
en de grootste diameter bedraagt 32 cm). Beide potten rusten
op drie poten, die door middel van een pengat constructie aan
de bolle bodem zijn bevestigd. Gezien de overeenkomst tussen
de potten en mede gezien de pijpenpotfragmenten uit andere
plaatsen, lijkt het alsof deze potten destijds op een vrijwel
uniforme wijze gemaakt werden en aan nagenoeg dezelfde regels
gebonden waren.
De vond s t van een randfragment van een pot, waarop met iJzer-
oxyde de initialen KM ('?) geschilderd waren leverde hoofdbre-
kens op. De ze letters vallen niet te relateren aan een bij ons
tot nu t oe bekende Zwolse pijpenmaker. In ho everre we echter
hier met de initialen van een pijpenmaker te doen hebben is
onzeker.
De k leine ovenpot

k1bu"it.u12ij de rDke.l~k

, er,,,..e ngd me\.

Reconst ructie van de ovenpot

8

De hoogte van deze cilindrische pot met vlakke bodem is ruim
21 centimeter. De diameter bedraagt 18,5 centimeter. Ook deze
pot is gefabriceerd van roodbakkend aardewerk, afgedekt met
een witbakkende laag van pijpaarde. Deze laag is op de buiten-
kant van de pot rijkelijk vermengd met kaf. De witbakkende
deklaag wijst erop, dat deze pot gebruikt werd voor het bakken
van pijpaarden voorwerpen. Aangezien de pot te klein is voor
het bakken van kleipijpen, hebben wij waarschijnlijk te doen
met een pot voor het bakken van kleingoed zoals beeldjes of
misschien krulstaafjes, die gebruikt werden door de pruiken-
maker voor het krullen van het haar.(12) Dit soort kleine oven-
potten zijn tot nu toe uit andere plaatsen niet bekend.

De sluitring

De functie van de sluitring was het op ziJn plaats houden van
de pijpen in de pot. A.Bruyn en P.von Hout toonden aan, dat
een sluitring eveneens als herkenningsteken van de pijpenmaker
kon dienen.(13) In hun artikel vergelijken beide onderzoekers
een aantal in Gorinchem gevonden sluitringfragmenten en komen
aan de hand van de binnendiameter van de ringen tot een inde-
ling in drie maten: 70,110 en 150 millimeter. De Zwolse ring,
met een afgeronde driehoekige doorsnede, heeft een diameter
van 65 millimeter en benadert dus de eerste maat. Aardig is
het feit dat bij het pijpenmakersafval van Jan Ophuizen enkel
ringen met een diameter van 70 millimeter gevonden zijn. De
afmeting van de sluitringen en die van de pijpenpotten zijn
beide afhankelijk van de afmeting van de te bakken pijpen en
deze zijn op hun beurt weer gebonden aan tijd en mode.
De verwachting die beide auteurs hebben, namelijk dat de ou-
dere, kleinere pijpen samen gaan met eveneens kleinere pijpen-
potten lijkt ten aanzien van de pot ui t Rotterdam op te gaan.
Deze pot is slechts 41,5 centimeter hoog en is daarmee aanzien-
lijk kleiner dan de achttiende eeuwse exemplaren.

Conclusie

Toeschrijving van het Zwolse pijpenpot-materiaal aan een piJ-
penmaker en de datering hiervan levert nogal wat problemen op.
Er zal nog meer vergelijkingsmateriaal te voorschijn moeten
komen en een nader onderzoek gedaan moeten worden om dienaan-
gaand meer zekerheid te kunnen krijgen. Toch lijkt toeschrij-
ving van het materiaal, gezien de vindplaats en de overeen-
komst met de achttiende eeuwse Gorinchemse pijpenpot aan Ja-
cobus van der Veen ons het meest waarschijnlijk. Een bevredi-
gender oplossing voor de funktie van de kleine pot moet nog
gevonden worden.

9

1. .._,· ",.. ... .
,, ,, ~

/ ,,

/

/

,l

,1
1/
11

11

/1

'2 /



'0 1 1

SLUIT RING

1. boven&~l'\'Jic:hl .
.2. zij aan-ziekt. .

.} door•nede a-a .
4'. vi"Î~~.af.&.,u~.

Tekening van de sluitring

Gaarne wil ik hierbij de Heren A.J.F.Nienhuis en H.C.J.Wullink
bedanken voor hun medewerking. Met name zonder l aats t genoemde
zou dit artikel niet op prettige wijze tot stand zijn gekomen.
Ook dank ik de Heer H.R.Steenbergen voor de tekeningen, die
alle van zijn hand zijn.
Dit artikel verscheen eerder in " Zwols historisch jaarboek
1984" ( red.J.F.Borst e . a. ) .Zwo l le 1984 .

10

Noten:

1. D.H.DÜco, De techniek van het pijpenmakersbedrijf te Gouda
(Oxford 1980)

2. A.Carmiggelt, Zwolse tabakspijpenmakers en hun produkten.
(Zwolle 1980)

3. Gemeentelijke Archiefdienst Zwolle (GAZ), RAOOl-00269,239
4. A.Carmiggelt, I bidem 13-14
5. Oorspronkelijk kadasternummer ( 1830) F 566 , F 567, F 568;

laatstelijk sektie F 7706
6. GAZ, MZOl-04256, 562
7. GAZ, Res.v.Schep . en Rad. 1752, 416
8 . GAZ, Res.v .Schep . en Rad. 1753, 427- 429
9. GAZ, RBS0- 745,50
JO.Een artikel over deze pijpenpotten is in voorbereiding.
11.A.Bruyn en P.von Hout, "Een pijpenpot uit Gorinchem" ,

Westerheem 31 (afl.3) 104-112 en (afl.5) 212-217.
12.P.K. Smiesing, "Pij paarden Krulstaafjes" , Pijpelogische

Kring Nederland 2 (afl .6) 6-7
13.A. Bruyn en P.von Hout, "Aardewerkringen van Gorinchemse

pijpenmakers", Westerheem 32 (afl.6) 379- 381

ADVERTENTIES.

Aan weerszijden van het Utrechtse stadswapen
stonden letters. Rechts s t aat een M. Links zou
het een H,I,M of N kunnen zijn. Wie weet de
juiste letter en kent de maker van deze pijp?
Verder bied ik te ruil aan: 7 oude reclame-
affiches uit de 50- er jaren van tabak, siga-
ren en sigaretten. Gevraagd: Gambierpijpen.
Reacties naar Paul Buitink Jr.

R Reclamefanaat zoekt oude reclames die met roken
ti te maken hebben, zoals emaille reclameborden
van tabak,sigaren of sigaretten, posters, show-
Y..\N ROS5Elf' cards en verder allerlei afbeeldingen van "rook-
TRQ_OST reclames".
Alles tot 1965 is voor mij interessant.
John van Zetten,

Wie bezit er pijpen met motieven van de spoorwegen? Graag de
gegevens met tekening ( Rotringpen of O.I,inkt) zenden naar
de redactie, p/a Zilvermeeuwplantsoen 21 ,1131 MG Volendam.

11

AANVULLINGEN VORIGE ARTIKELEN .

Naar aanleiding van het artikel in P.K.N. 28 over pijpmakers-
namen en andere opschriften op kleipijpstelen volgt hieronder
een aanvulling van opschriften, die zich in mijn collectie
bevinden:

1. opschrift: G Glas/ INGOUDA
pijpmaker: Gerrit Glas
type reliëf
tekst evenwijdig aan de steel
merk gekroonde RT op de voorkant van de ketel
opmerk. vindplaats Zutphen

2. opschrift: HARLINGEN/ HARLINGEN
type intaglio-vlak met versiering
tekst loodrecht op de steel
merk het scheepje
opmerk. vindplaats Krommenie. In tegenstelling tot de
pijp uit P.K.N. 28 staat bij dit exemplaar de
3. opschrift: N niet in spiegelbeeld . Het feit dat deze pijp
type op de zijkant van de hiel het Goudse wapen
tekst draagt, verwerpt de stel ling dat de Harlingen-
opmerk. pijpjes daar ook ter plekke werden gemaakt.
Het op de vindplaats veelvuldig voorkomen van
4. opschrift: dit niet alledaagse type trekt tevens de stel-
type ling in twijfel, dat deze pijpjes speciaal
tekst voor de Harli ngse markt werden gemaakt.
opmerk.
C.V.LEEWEN / INGOUD(A)
5. opschrift: intaglio-vlak met versiering
type loodrecht, iets gedraaid op de steel
tekst vindplaats Krommenie
opmerk.
:W.MEURX / :IN:GOUDA:
intaglio-vlak zonder versiering
loodrecht op de steel
vindplaats Krommenie.Er zijn twee typen, bij
beide is de X groter dan de andere letters.

.V.KEULEN / INGOUDA
intaglio-vlak met versiering
loodrecht op de steel
vindplaats Krommenie

12

2.

Ingestuurd door: Michiel Vroomans
Aanvulling op: ACHTTIENDE EEUWSE PIJPEN MET ALS ZIJMERK DE
LETTERS Men N. Zie P.K.N. nr .22 .
Het betreft hier een pijp met de letter Men MAO met de in
de lijst aangegeven bijzonderheden onder 1.
Yuri Baven,Delft.

Copy voor nr.30 graag inzenden vóór 1 juli i.v .m. vakantie

13

18e EEUWSE WESTERWALDSE KLEIPIJPEN GEVONDEN IN GRENZHAUSEN.

door Martin KÜgler.

Naast het geglazuurde steengoed worden sedert+ 1700 ook in

het Westerwald kleipijpen gemaakt. -

Dit is de lezers van de P. K.N. bekend en in de laatste jaren

is er in de P.K.N. over 18e eeuwse Westerwaldpijpen geschre-

ven. Het ging hier echter steeds om pijpen die niet op de

plaats van fabricage gevonden waren. Tot voor kort waren er

in het Westerwald geen pijpen uit de achttiende eeuw bekend.

De pijpenproduktie was in hoofdzaak bekend uit archiefgegevens,

maar men wist niet precies wélke pijpen gefabriceerd werden .

Gedurende de laatste twee jaren is het mij gelukt om op twee

vindplaatsen ongeveer 1500 pijpfragmenten te vinden. Het gaat

daarbij om fragmenten, die geen sporen van gebruik vertonen,

dus niet gerookt zijn. Vermoedelijk waren het pijpen die bij

het bakken beschadigd waren en daarna werden weggeworpen.

Aangezien de pijpen over een groot gebied verspreid lagen is

een algemene datering niet mogelijk.

Het grootste deel van mijn pijpenverzameling bestaat uit 18e

eeuwse pijpen, slechts enkele komen uit de 19e en 20e eeuw.

Alvorens een klein deel van de gevonden pijpen te beschrijven,

is het noodzakelijk wat algemene informatie te geven over de

pijpenbakkerij in het Wes t erwald. Kleipijpen werden in de

plaatsen HÖhr, Hillscheid (korte tijd),Grenzau (korte tijd),

Ransbach en Baumbach gefabriceerd. Deze plaatsen behoorden

tot aan 1806 tot het" KurfÜrstentum Trier ". De plaatsen

Grenzhausen, Hilgert, Alsbach, Hund s dorf en Faulbach behoorden

tot het" Grafschaft Wi ed" .

Dit onderscheid is belangrijk voor de 18e eeuw, omdat de on-
derdanen van de keurvorst van Trier katholiek, en die van de
Graaf (later vorst) van Wied protestant waren.
Tussen de beide inwonersgroepen bestonden in de 18e eeuw
nauwe lijks betrekkingen. De pijpenbakkers uit het gebied van
Trier en Wi ed war en elkaars concurrenten en geen partners.
Be ide groepen hadden een gilde, die strikt van elkaar geschei-
den waren . De pijpenbakkers uit Trier hadden een gilderegle-
ment dat van 1776 tot 1819 van kracht was .

De pijpenbakkers ui t Wied hadden in 1769 een reglement van
ambachtslieden en pas in 1792 kwam er een gilderegl ement.
Bij de oprichting van het gilde uit Wied werd ook een lijst
van pijpenbakkers opgesteld, zoals vermeld door Augustin en
Nijhof ( z ie P . K.N. nr.13):

Er dient echter op gewezen te worden dat de genoemde mees ter-

14

pijpenbakkers alleen uit de protestantse plaatsen Grenzhausen,
Hilgert,Alsbach,Hundsdorf en Faulbach kwamen. Tijdens het ar-
chiefonderzoek kon ik alle genoemde personen nauwkeurig iden-
tificeren en tot 3 generaties terug volgen.
Uit de plaatsen behorende tot het gebied van Trier is een
soortgelijke lijst uit 1775 en een lijst uit 1803 bekend.
Een totaal overzicht van alle in het Westerwald bekende pij-
penbakkers met genealogische vermelding zal misschien later
gepubliceerd worden.
Tot nog toe is over de relatie tussen Westerwaldse pijpmakers
en pijpmakers uit andere plaatsen, b.v. ui t Nederland , weinig
bekend. Pijpen en pijpaarde werden van Vallendar of Bendorf
aan de Rijn naar Nederland vervoerd, of via de Moezel naar
Frankrijk. Op deze handelsroutes zullen enkele handelaren
nieuwe modellen uit Gouda of andere plaatsen naar het Wester-
wald hebben meegenomen, waar ze dan nagemaakt werden. Van deze
vervalsingen zijn veel voorbeelden te geven. Daardoor is het
tot nog toe moeilijk t e zeggen of er typisch Westerwaldse
modellen bestaan. Er moet nog veel onderzocht worden.
E.Nijhof heeft in zijn artikel de J8e eeuw beschreven. Deze
beschrijving komt exact overeen met de gevonden pijpen uit
een van de vindplaatsen. Deze pi jpen zijn goed afgewerkt en
de naden zorgvuldig getremd. Alle pijpen zijn geglaasd en de
kopopeningen gebotterd.
Bijna alle pijpekoppen zijn aan de ketelrand geradeerd. De
radering bestaat uit kleine lan ge rechthoekjes , slechts 1
exemplaar is bekend met een radering van kleine driehoekjes.
De pijpen met een hiel hebben meestal een gladde kop zonder
versiering. De vormenrijkdom is veel groter dan bij de rond-
bodempijpen.
Alle hielpijpen zijn gemerkt aan de onderkant van de hiel.
Slechts een paar hebben in plaats van een hielmerk een merk
aan de binnenzijde van de kop.
De rondbodempijpen zijn op de ketel vaak versierd, maar het
aantal modellen is beperkt. De kop gaat langzaam over in de
steel. De hoek tussen kop en steel bedraagt bij de hiel- en
rondbodempijpen steeds meer dan 100 graden .
Verder komen er nog rijk versierde vissebekpijpen voor.
De merken zijn meestal op de onderzijde van de hiel of aan
de onderkant van de kop geplaatst.
Hielmerken hebben bijna alt ijd een zijmerk op de hiel. De com-
binatie hielmerk of onderkantmerk met een merk aan de binnen-
zijde van de kop komt slechts I maal voor (afb.10).
Meestal zijn de pijpen zonder steel gevonden, zodat men geen
relatie kan aangeven tussen de maker (die op de s t eel genoemd

15

wordt) en de merken op de pijpekop.
Ook de archiefstukken bieden weinig uitkomst. Uit de opgemaak-
te afspraken van de pijpenbakkers uit Wied in 1775 is bekend,
dat GH voor Grenzhausen en HG voor Hilgert staat. De gebroe-
ders Dorn (Johannes,Peter en Wilhelm) wordt het merk" zeven
Hollandse pijlen" toegewezen.
Uit mijn verzameling zijn de volgende merken bekend:

eijfers: 16, gekroonde 16, gekroonde 17, 46, gekroonde 46
(zeer veel), gekroonde 90.

letters: B, D, gekroonde D, K, M, P, R, gekroonde T, W,
gekroonde W, W op geareeerde aehtergrond,
gekroonde AW, gekroonde GH, HB, HD~ IL, gekroon-

de SP, WD, gekroonde WD, WR, AVS, w8, IHD,
gekroonde ISER, gekroonde SPW,STR, BVB en het
merk IWS

SPO

fQfiguren: 4,,/ Ej, ~ q: ~ ~

@½.1t~T

Als zijrnerk ziJn bekend: 90% het wapen van Gouda, minder voor-
komen een Ken een W op de linker- re spectievelij k rechter-
zijde van de hiel, een Pen een K, een cirkeltje op één of
beide zijden, een dubbe le punt op één of beide zijden, 3 pun-
ten op de rechterzijde en~ op de linkerzijde.
De stelen zijn dikwijls van opschriften voorzien, die de pijp-
maker en/of de plaats van herkomst aanduiden.
Veelvoorkomènd op steelfragmenten is het opschrift" IN GOUDA"
waarbij Gouda foutief geschreven i s . In ieder geval heeft men
geprobeerd een Westerwalds produkt als Gouds uit te geven.
Een duidelijk voorbeeld hiervan is de steel met het opschrift
"STEINEBACH IN GOUDA" (afb.26)

Tot slot nog enige opmerkingen over het probleem van de Peter
Dorni pijpen, waarvan ik enige exemplaren gevonden heb.
Een verklaring voor de" I "heb ik niet, toch kan ik enige
onjuiste veronderstellingen r echt zetten.
Allereerst is er geen enkele aanwijzing dat er tussen de pijp-
makers onderling een uiteenzetting over deze pijp is geweest .
Ook de veronderstelling, dat e r geen Peter Dorn ge l eefd heeft
is onjuist. De eerste Peter Dorn duikt in 1695 in Grenzhausen
op en is tot 1704 te volgen. Jannnergenoeg is zijn beroep niet

16

vermeld.Van 1717 tot 1738 wordt weer een Peter Dorn genoemd,
die in 1694 geboren werd. In 1734 en 1738 wordt hij als pij-
penbakker genoemd. Hij heeft een zoon, Peter genaamd, die sa-
men met zijn broers Johannes Henrich en Johannes vanaf 1770
de pijpenfabriek en groothandel" GebrÜder Dorn "beheerde.
Deze Peter was gelijktijdig" Obermeister "van de pijpenbak-
kers van 1769 tot 1791. Daarnaast was er nog een Peter Dorn,
die een neef van de Obermeister was. Beiden zijn bij de op-
richting van het gilde te oud en zijn met werken gestopt, zo-
dat ze in de gildelijst niet meer genoemd worden.
Hun beide zonen, die ook Peter heetten, zijn nog te jong om
lid te zijn van het gilde.
Ook de theorie dat de" I "van Dorni een Romeinse I moet zijn
en de naam gelezen zou moeten worden als Peter Dorn de eerste
klopt niet. De opgegraven pijpen stammen uit de 18e eeuw, en
alle uit de archiefbronnen bekende Peter Dorns werden nooit
genummerd. In de 19e eeuw kwam dit wel voor.
Soms werd wel b.v. Peter Dorn de oude of Peter Dorn de jonge
als toevoeging vermeld.
De "Obermeister Peter Dorn" heeft zijn pijpen nooit alleen
gemerkt, maar deed dit samen met zijn broers onder het merk
"GB DORN" of" GEBRUDER DORN IN GH ".

BESCHRIJVING VAN DE AFGEBEELDE PIJPEN.

1. Rondbodempijp. Merk binnenkant kop, W. Zijmerk: het wapen
van Gouda. Maker onbekend. Het merk W komt op veel .pijpen
voor, maar kan niet aan een bepaalde pijpmaker worden toe-
geschreven. De" W" staat niet voor Westerwald.
De pijp is een Westerwalds produkt.

2. Rondbodempijp. Merk: gekroonde SP. Steelversiering is met
een stempel aangebracht. De koprand is geradeerd met een
cirkel van kleine driehoeken. Westerwalds produkt, maker
onbekend.

3. Rondbodempijp. Kop zonder steel en zonder merk. De kopver-
siering is in de vorm gegraveerd. Westerwaldsprodukt.

4. Rondbodempijp. De steel is achter de kop afgebroken. Geen
merk. Westerwalds produkt.

5. Hielpijp met het merk HD. Kopversiering in de vorm gegra-
veerd. Dit model is meerdere .malen gevonden. De afzonder-
lijke fragmenten vertonen kleine verschillen.
Westerwalds produkt, de eigenaar van het merk HD is onbe-
kend.

I7

6. Hielpijp. De hiel is afgebroken. Geen versiering.
Westerwalds produkt, de maker is onbekend.

7. Hielpijp. Merk B, zijmerk het wapen van Gouda.
Geen versiering, Westerwalds produkt van onbekende maker.

8. Hielpijp. Merk de gekroonde 46, zijmerk het wapen van Gou-
da. Zijmerk in de vorm gegraveerd. Gefabriceerd in het Wes-
terwald.

9. Hielpijp. Merk B, zijmerk het goudse wapen. Westerwalds
produkt, de pijpmaker is onbekend.

10.Hielpijp.hielmerk en merk binnenzijde van de kop: twee ge-
kruiste sleutels. De combinatie van deze twee merken in
ongewoonlijk. Westerwalds produkt, de eigenaar van het merk

is niet bekend.

11.Hielpijp. Merk de gekroonde 46, aan beide zijden van de
hiel een cirkel. Kop en steelrest zijn glad. Het zijmerkje
is in de vorm gegraveerd. Westerwalds produkt.

12.Steel. De versiering is in de vorm gegraveerd. Opschrift:
GAUDA 1730. De maker is onbekend, maar komt zeker uit het
Westerwald, omdat zulke stelen vaker voorkomen.De foutieve
schrijfwijze duidt op een produkt buiten Gouda. Er zijn
me erdere stelen met het opschrift Gouda bekend, b.v.
IN GOUDA, GAUDA 1739, GAUDA 1756, GOUDA: I.P.
Vooral het opschrift IN GOUDA komt veel voor, ook wel fout
geschreven GUODA of GAUDA.

13.Steel. De versiering is in de vorm gegraveerd. Opschrift:
DORN 1745. De maker is een lid van de familie Dorn. De
pijp is in Grenzhausen gemaakt, aangezien de Dorus uitslui-
tend in deze plaats werkzaam waren.(afgezien van latere
verhuizingen naar Nederland) In 1745 waren er 3 pijpenma-
kers die Dorn heetten: Jacob Henrich, geb.1700, Peter, geb.
1694 en Wilhelm geb. 1698 .

14.Steel. In de vorm is het volgende opschrift gegraveerd:

gGEi~B gRU~E Makers zijn de gebroeders Dorn in Grenzhausen.
De betekenis van de toevoeging EBG is onduide-

NTZ HAU lij k .De gebroeders Dorn waren in Grenzhausen de

SEN EBG eersten die het pijpmaken fabrieksmatig beoefen-

den. In 1770 werden de drie broers genoemd:

Peter, geb.1728, Johannes geb. 1734 en Johannes Henrich,

geb. september 1737. Hun vader was Peter Dorn, geb. 1694.

De 3 broers hebben vermoedelijk tot 1790/1795 samen ge-

werkt. Peter Dorn,geb.1728 was van 1769 tot 1791 Obermeis-

18

1 ••••
3
2
6
5



CM ®

19

ter van de pijpenbakkers uit Wied.

15. Steel. Opschrift PETER DORN I . De maker is Peter Dorn in
Grenzhausen. Deze naam komt veel als pijpmaker voor en is
niet nader aan te geven.

16.Steel.Opschrift WD 1739. De maker Wilhelm Dorn is in 1698
in Grenzhausen geboren. Hij wordt in 1729 als pi jpmaker
genoemd en is sinds 1724 in Grenzhausen bekend.
Deze steel werd samen met een stort van dezelfde pijpen
in Grenzhausen gevonden. Het model is in afb. 17 afgebeeld.

17 . Hielpijp. Merk WD. Steelversiering:geometrische vormen met
lengtestrepen. Van deze pijp z ijn+ 300 exempl . gevonden,
tezamen met enkele andere fragmenten. De maker is vrijwel
zeker Wilhe lm Dorn, die ~eze pijpen in 1739 of weinig later
gemaakt heeft.De pijpen zijn goed geglaasd en afgewerkt .
De lengte zal tussen de 20 en 25 cm bedragen. De klei is
van een fijne gelige soort.

18.Steel. Opschrift ISER: . . H.
DESH:HIL

Omdat er meerdere stelen gevonden zi3n kan het opschrift
verklaard worden: ISER: I.H . HILDESH M: Er i s een Johann
Hartmann Isern bekend, die in 1721 in Hildesheim een oven
wil bouwen. Hij heeft tot 1737 in Hildesheim gewerkt en
i s vóór 1748 gestorven. Of zijn pijpen in het Westerwald
verkocht zijn, nagemaakt zijn of in opdracht van hem ge-
maakt zij n is niet te verklaren.

19.Stee l. Opschrift ISERIHM
ISERIHM

Dit opschrift was lange tijd een raad sel , omdat er geen
pijpenmaker te vinden was met deze initialen. De t eks t
moet als volgt gelezen worden: ISER IN HILDESHEIM.

20 . Steel. Opschrift .OHANNES KLEUTGEN . De naam Kleutgen komt
in de plaatsen, behorende tot het gebied van Trier veel
voor. De Kleutgens starrnnen af van de KnÖ t gens uit Siegburg,
die in 1586 naar het Westerwald kwamen . Meestal zijn de
Kleutgens pottenbakkers , enkele van hen hebben ook pijpen
gemaakt.He t gaat hier om een Johannes Kleutgen. Onder deze
naam zijn meerdere personen tussen 1770-1 820 als pijpen-
maker in HÖhr bekend.

21.Steel. Opschrift FABRICIR. W.H.REMY G.
Maker van deze pijp is Wilhelm Remy uit Grenzhausen.

20

0

10 il

~1111111 1~ ~IUOH 14

12 13

BMz~z%~11 Il 111111111~

15 16

~Ama

17 18

OW:H-:R.E &Y li 21

lëii!Yîf:A 1 20

1!~ISU 19

21

22.Steel. Opschrift IOHANNES ROTEN.B.
Maker is Johannes Rotenberger uit HÖhr, meester pijpenmaker
bekend uit het jaar 1779.

23.Steel. Opschrift HRI CUS
SCH WAD
ERL AB IN
HOR 1781

De maker is Henricus Schwaderlab in HÖhr 1781. Een pijpen-
maker met deze naam uit HÖhr staat in 1789 vermeld als af-
gevaardigde vanhetTrierse pijpmakersgilde.

24.VissebekpiJ·p. Opschrift IOH AN.N (de 2 'S' staan op
E.S.SC HMIT
1.7 4.5 hun kop)

Johannes Schmit, HÖhr,1745. Een Johannes Schmidt is van

vóór 1779 bekend.

25.Steel. Opschrift ... ANN.W STAUB ..
Een pijp van de pijpmaker Johann Wilhelm Stauber, bekend
als pijpenbakker in Grenzhausen in de jaren 1770-1774,1785
1786 en 1790, waarin hij als meester gewerkt heeft. In de
andere jaren werkte hij als gezel bij andere pijpenbakkers.

26.Steel. Opschrift STEI NEBA (lees: Steinebach in Gouda)
NGO UDAI

De maker is Steinebach. Uit HÖhr zijn de volgende personen

met de familienaam Steinebach bekend:

Jacob Steinebach, een pijpenhandelaar uit 1803.

Johannes Steinebach, meester pijpenbakker 1803,1809.

Jacob Steinebach Schnatz, meester pijpenbakker 1803.

Joseph Steinebach,zoon van een meester pijpenbakker, leidt

in 1814 anderen in het vak op.

Mathias Steinebach, meester pijpenbakker 1803,1809.

Peter Steinebach de oude, meester pijpenbakker, 1803.

Peter Steinebach steyb., meester pijpenbakker 1803.

Peter Steinebach, geb.1764 in HÖhr, werkt in 1815 in Venlo

bij Jean Lenssen.

Deze pijp is een duidelijke vervalsing van Goudse piJpen,

daar een pijpenbakker uit HÖhr onder zijn naam 'GOUDA' zet.

27.Steel. Opschrift IOHA NNES
STEI NEBA
CHIN HOR

Maker Johannes Steinebach in HÖhr. Er ziJn twee pijpmakers
van deze naam bekend, beiden uit het jaar 1803.

28.Rondbodempijp. Merk W. Op de steel links en rechts twee
medaillons met het moeilijk leesbare opschrift:

22

23
25

..,~..;,:·.-. ..·.m.....·.

• F-A61t1: 28

......• • 29

• Cl //lT • CM
23
~

111MijfirilIs

31

32

33

®


Click to View FlipBook Version