PKN bladen nrs 81-100

l22e JAARGANGNR.85 JULI,1999

INHOUD 1101
PIJPENDAG 1101
OPENING TENTOONSTELLING"PIJP EN POLITIEK" 1102
AANBOD LITERAUTUR 1102
PIJPEN POLITIEK 1103
FOTO'S VAN DE OPENING TENTOONSTELLING 1125
PIJPENDAG1999

Na de exotische pijpendag naar WeNi k te r ge legenheid van ons 20-
jarig bestaan zal het komende treffen weer in Nederland p laatsvinde n
en wel in Gouda.
De directie van de Stedelijke Musea Gouda za l op zate rdag 4 septem -
ber onze gastheer zijn en hun deuren wijd voor ons openen.
Het programma zal globaal bestaan uit:
- een stadswande ling, met speciale aandacht voor de geb ieden waar
ooit pijpenmakerijen waren gevestigd.
_- uitwisseling van dubbe le pijpen en literatuur ,
- bezoek aan de Moriaa n, waar op da t moment de tentoonste lling van
Ruud Stam "Pijp en Politiek" nog te bezichtigen is,
- tevens wordt ernaar gestreefd u wee r een aa ntal interessante lezingen
of d iapresentaties aan te bieden.
Aangezien de invulling nog niet geheel vaststaat, kunt u met ideeën of
een diapresentatie bijdragen aan het slagen van deze dag. Wij wac h-
ten de reacties met spanning tegemoet.

D.a.aLhei.Y.olge_nd_-e___I)_um.rne.LnYQde PKN pas in september ve rschijnt is
het niet mogelijk u van tevoren te infQ[JJ).Lee.n..ove r de_d_et_olls..Jfjiiverzoe-
ke__o_u..zic....cbh.r.i.fsteliik op te geven CziebinnenkaoiY _an.__c_t_e_k_qflLffi_e\JLe1.:
meld ing van be.Lao. o.taL p..e.r:s.o.illIDe.n. eventuele deelname aan de

tun.c.b, .

Het defin itieve programma zal u dan via een aparte mail ing worden
toegestuurd. Wij hopen weer veel bekende en onbekende verzame-
laars en eïnteresseerden te mo en be roeten.

j 'KYIZl'E'J{S OPZJl TE'l(IJJ5U4j S'Efl!PEJv'1f3'E!l(NJ_(.jOV.IJJYL1

1101

OPENING TENTOONSTELLIN"GPIJPEN POLTI IEK"

Op 6 juni werd in het Museum de Moriaan te Gouda de bo eiend e tento on-

stelling "Pijp en Politiek" geo pen d . De expo sit ie is door Ruud Stam samen-

gesteld uit zijn eigen fraaie collecti e .

Voo rafgaande aan de officiële op ening zette Ruud de speciale positie va n

politieke onderw erpen op klelp ijpen uiteen . Aan de hand va n historische

feiten werd en de achtergronden van een aantal figuren die op de ge ëx-

poseerde pijpen staan afg ebeeld, nader b elicht.

Op de tentoon stelling is een grote ve rscheiden he id aan figur ale p ijpe n bij-

eengebracht van internationaal bekende persoonlijkh eden , die indertijd

de g emoederen sterk in beweging hebben gebracht. Er zijn producten te

zien uit bela ngrijke p ijpe nmake rswerkplaa tsen van Holland, Engela nd ,

Duitsland en Frankrijk. Een kleine, willekeurige selectie van de vele pijpen

d ie zijn uitgestald : koningin Beatrix, Georg e Washington en Maria nne, het

symbo ol va n de Franse revolu tio na iren, Nap oleon , Boula nger, stad houder

Willem V, Gladston e en de sjah van Perzië.

Door een "po litieke" pijp te roken ident ific eerde men zich met d e levende

historisc he figu ren. De politieke pijp ha d eenzelfd e soort betek enis als nu d e

button.

Reeds in de 17e eeuw war en er oranjepijpen, w a armee de roker zich kon

onderschei den a ls ora nje klant. Als teg enh a nger ontstond en in de 18e

eeuw de patriottenpijpen . ·

Naast p ijpen laat de ten toonstelling iets zien over hoe d e politiek met de

pijp en en pijpen maker s omging. Zo is er een verord enin g ov er het redd en

van d renkelingen uit het mid den va n d e l 8e eeuw te zien, waar in aanb e-

volen wordt allereerst een brandende tabakspijp in de aarsdarm te steken.

Ve rder wo rdt er Iets vertel d over de bescherm ende maat reg elen v oo r de

Gou dse pijpe nnijverheid en over reg elingen onder het nationa a l-

socialistisch bew ind in Duitsland .

De tent oo nstelling wor dt onder steund met w an dbord en w aa rop informa-

tieve teksten staan. Teven s is er een fraa i uitgevo erde c ata logus te koo p ,

d ie door de directe ur van d e Stedelijke Musea Gouda a a n de PKN-lede n

als spe ciaa l nummer w ordt a an gebod en .

Openin gstijden: maan d ag t/m zaterd ag 10- 17 uur

zon en feestdagen 12-17 uur

zater d agm id d ag geslote n van 12.30-13.30 uur

AANBOD LITERTAUUR
- Barte ls, Mich iel: Stede n in sche rven, archeo log ische von dste n uit be erpu tte n als
b ro n van mate riêle c ultuur in Devente r, Dordr echt , Nijme gen e n Tie l (1250-1900).
In dit boek komen vijf vonds tc at agori eën aan bod : keramiek, glas , metaal, ka-
che lteg els e n tabaks p ijpen . Haast alle soorte n kerami ek uit d e late e n p ost-
Mid d eleeuwen worden besc hreven.
Te be ste llen bij: Spa. Lijnbaan l 03, 8011 AP Zwolle , g iro 703734. Prijstl. 165,-.

1102

Pijp &

Politiek

l□ Nederland zijn vanaf het begin van de we in de achttiende eeuw de
zeventiende eeuw in vele steden kleipijpen parr iott enpij pen.
vervaardigd. De betekenis van de Veel grote historische gebeurtenissen en
pijpenindus tr ie is eeuwenlang groot historische figuren zijn op pijpen afgebeeld.
gewees r. De klcip ijp was een massa artikel.
Zo was in de achttiende eeuw een groot Jeidentificatie met levende en reeds
deel van de Goutfae bevolking van deze
nijverheid afhankelijk . De Goudse overleden historische figuren kon je
pijpe ruua ker s waren vanaf 1660 in een dL1idelijkmaken met een pijp. De politieke
eigen gilde georganise erd. De Go udse pijp pijp had in die zin een betekenis die nu de
was in de zeventiende en achttiende eeuw button heeJt.
in heel Europa maatgevend en werd veel Naast pijpen laat de tentoonstelling iets
zien ho e de politiek met de pijpen en
nageboorst. In de negent iende eeuw werd pijpenmakers ornging. Zo is een
in Frank rijk de figurale pijp zo kuns tzinnig verord en ing over he t redd en van
drenke lingen uit het midden van de
ontworpen dar deze een eerste plaats ach tti ende eeuw te zien, waar in aanbevolen
innam. Ook in ondermeer Engeland, wordt om een dr enkeling allereerst een
brandende tabakspijp in de aarsdarm te
Duitsland en België waren steken. Verd er wordt er iets verteld over de
belangrijke centra van beschermende maatregelen voor de Gou dse
pijpcnindusrrie. pijpennijverheid en over de regelingen
Een speciale positie onder het na6onaalsocialistisch bewind in
onde r de kleipijpen Duitsland.
nemen de politieke Voor deze tentoonstelling heb ik een
pijpen in. Reeds in selectie gemaakt van po litieke pijpen uit
de zeventiende eeuw mijn yerzamel ing. De pijpen zijn zoveel
waren er mogelijk gegroepeerd naar afgeronde
oranjep ijpen, histo risch e periodes.
waarmee de roker
zich kon Ik wens u veel kijk- en leesplezier.
onderscheiden als
oranjeklant. Als Ruud Stam
tegenhanger zien

J

Gelegenheidspijpen het hui s I-Iabsburg werd erkend. De
Nederlanden, die de zijde van Maria
Vele historische gebeurtenissen zijn op de Theresia hadden gekozen, kregen b ij de
reliëfpijpen uit Go uda terug te vinde n. I-fet vred e van Ake n ee n deel van het doo r
gaat daarbij onder meer om gebeurr.enissen Frankrijk verov erde de el van de
uit die rijd die de gemoederen sterk Ne derlande n terug (Maastricht en Berg en
beroerden, herdenkingen en belangrijke op Zoom), maa r ver loren een paar van
mensen uit die tijd. Vooral in de admiende haar koloniën.
ee uw kome n zeer fijn uitgewerkte reliëfs op
deze pijpen voor . De mallen voor deze 3 Vrede van A.ken. Jacob de Ligt, GOL1da;
pijpen werden door goud - en zilversmeden 1748 .
van naam gegraveerd.
De tek st op de pijp luidt: 'Vrede in onze
dagen. Keiser, Ke iseriu, Hongari, Rooms'.

l Rex Hispa. Pieter va n der Kleij, Gouda; 4 De Gecommitteerden in de Staten
eerste bel ft achrtiende eeuw. Generaal. Willem B.remmert, Gouda; ca.
1745.

5 Rex Sweden . Frans Verzijl, Go uda;
derde k wart acht tiend e eeuw .

6 David H enderik Chassé. Michiel
Swartjes, Gouda; 1s3 ·1.
lèkst op de pijp: 'ZD de Baron Chasse , Cir
van Antwei:pen'. Pijp in 1831 uitgebracht
ter herde nking van d e val van Annverpe n.
Chass é nam in 1795 ded aan de Franse
verovering van Brabant en Utrecht. Vocht
in de slag bij Waterloo en is voora l bekend
om zijn verdediging va n de citadel van

Antwerpen tijdens de l:klgische
om wen teling in J8.30.

4 Pijpenmaker \Villem 8remmert, 7 De inname van Den Briel. Adrianus van
Go uda , ca. 1745 Duin , Gouda; 1872 .
In he t begin va.n de 80-jarige oorlog viel
Pîj/1va11 de Getnmmitteerde Raden Den Briel in 1572 in hande n van de
in de Staten Gene raal ·wa tergeu zen .

2 Vrede van Aken. Leendert va n den 8 Vrij onderwijs. Van der Wa nt, Gouda;
Bosch, Gouda; 1748. eind n egentiende eeuw.
Op de pijp zijn afgebeeld: Mar ia T heresia, Moralistische pijp, met aan een zijde een
perso nificatie van de 'Hoo p' met de tekst
als koningin van Hongarije en Bohemc.:n, 'vrij onderwijs' en op de andere zijde de
Frederik IT va n Prui sen en Prins \Xlillem IV. gevolgen, zoals burgeroorlog, van de strijd
De vrede van Ake n (1748 ) maakt e een om het onderwijs. Vermoedelijk een
einde aan de Oostenrijkse successieoorlog propagandapijp uit de scho ols trijd.
waarbij Maria Theresia a ls erfopvo lger va n

4

Het huis Oranje en de
atriotten

1n de zeventi ende tot en mer de twint igste 2.0F. Ki1cvcl, 1981
eeuw kon je laren zien een aanhanger v:rn 1<01i111gh1Oc,1trix
her huis Oranje ce ~ijn door een ora njcp1jp
re roken. Er zijn heel veel oranjepijpen
gemaakr, waa ru it hier maar een bept:rktc
,electie te zien is. Omgekeerd kon je dit als
aa nhange r van de patriotte n oo k met een
pijp tonen . De strijd tussen de
prinsgct.in<lenen de patrio rcen was hc\"lg.
Een opmerkelijk detail is dac de
aanhouding van Wilhelmina van Pruisen,
Prinses van Oran je, op 28 juni 1787 bij de
Vlist onder leidin g stond van de Goudst:
pijpenmaker kapitein Co rnel is Vil.Il
Leeuwen.

9 Stadhouder Wlillem lll. Onbekende 15 Patriottenpijp. O nbekende
pijpenm aker, en. 1672. pijpenmaker, Go u<la;eind achtt iende eeuw.
Portrer-s preukpijp 'Vivat Orani en' . Afgebeeld is een rokend e aa p. De aap werd
oo k kees geno em<l; kees werd gebruikr als
l O Stadhouder \'(,lil/emIV te paard. scheldnaam voor de patriotten.
On bekende pijpe nmaker, Gouda of
Gorinche m; ca. 1750. 16 Koningin Wilhelmina. Klauer,
Tekst: 'Vivat <lcpri ns' Wesrerwald (Dui tsland); c,1. 1900 .

11,12 Stadh ouder \Xlil/em 1\111e1t zij n ·17 2 S-jarig jubileum Ko11i11gin
gemalin en ki11dere11D. eze pijp is door \Vilbelmina. HolJandia, Gouda; 192 3.
verschillende pijpenmakers gemaakt . Hier
twee voorbeelden door: 18 Prins Hendrik. Goedewaagen, Gouda;
J1 Teunis Vcreggc (merk 37 gekroond), ca. 1920.
Go uda; ca. 1750
12 Pieter Lens de oude (merk 19 Huwe/ijkspijp Koni11gi1]111ila1a1 en
rabakskomfoor), Gouda; ca. 1750. Prins Bernhard . Door roker. Goedewaagcn,
Gouda; 19.'37.
13 ,14 Stadhouder Wlillem V e11
Wlill,elmina van l'miseu. Onbekende 20 Ko11i11giB1e1(ltrix. f. Knevel, 198 1.
pijpenmaker~, Gorinchem; t\vecdc helf1
achtt iende eeuw. 2 1 Prins Claus . F.Knevc.:l,·198 1.

Historische figuren uit Probeerde vergeefs zic h tot keizer te laten
kronen. Bevorderde de letteren en de kunst
Frankrijk en stichtte het 'Collège de France'. Hier
roet reclame voor een biermerk op de hoed .

In Frankrijk is de geschiedenis altijd een 24 Diane de Poitiers (1499-1566) .
Gambier, Givet; begin twintigste eeuw.
grote bron van inspiratie geweest. Op de Maîtresse van koning Henri II, die voor
scholen ·wordt veel aandacht aan dir vak haar he r ka steel vat1 Annet liet bouwen en
gescho nk en. De identificatie met historisc he haar het graafschap Valentino is schonk.
pe rson en is in Frankri jk dan ook veel Beroemd om haa r de vies; 'Sou.vent femme
groter dan in Nederland. va rie er bien fol celui qui s'y fie'.

22 Pierre Terrail Seigneur du Bayard, 25 Henri IV, bijgenaamd Le Grand
bijgenaamd 'Le chevaleur sans peur et sans (1553-1610 ). Gamb ier, Givet; eers te helfr.
reproche (1473-1524)'. Gambi et, Givet; ne gentiende eeuw.
eerste helft negentiende eeuw. H ij herstelde het koninklijk gezag en
In talloze veldtochten, onder Karel VIII, reorga niscerde Fran k.rijk. Hij garandeerde
Lodewijk XII en Frans l heeft hij zich door het Ed ict van Nantes de vrijheid van
onderscheiden door zijn moed. Hij godsdienst. Hij werd in 1610 door
belichaamde her romantisch ideaal van bet Ravaillac vermoord.
ftanse ridde rschap .
26 Marie de lvlédicis (157'3-1642).
23 François I (1494 -154 7). Gambier , Gambier, Givet; ee.rste helft ne•t,,entiend. e
Givet; begin twintigste eeuw. eeuw.
Echtgenote van Henri IV en regentesse over
de nog minder jarig e Louis XI11.Zij stierf .in
ballingschap in Keulen. Deze pijp ,verd ten

26 Gambicr, Givet; eerste helft negcnricnde eeuw.
Mctrie de Médicis (1573 -.1642)

(/,oven: voo rzijde ; recht<: achtertijde)

6

onr echre doo r Gambi er als 'Cath érine de ide ntificatie met de gcbe urr enissen,
Médî cis' verko cht. Dar was gun stiger, slach toffe rs en hel den uit die rijd was er
omd at Ca tha rina de ' M edici in F ra nk rijk echt er ni et min.der om en door zo'n pijp te
als peetmo eder van de rabak werd rok en kon men zij 11 engagement to nen .
bescho uwd .
• De glori e
27 Henri d11Vergier, comte de la
RodJeja quelein (1772- 1794) . G arnbier, 29 Marianne. Jean -Mjc hcl Cro quer,
Civet; eerste helft negenrien de et:uw. Vernèges; 1':189. Revoluti on aire met een
Als jon g officier nam hij de leidin g bij her Ph rygisch e muts (van origine Anatol isch,
uitb reken van de Vendée-o orl og ( 1793- overg enome n als symbool van de Franse
1799), een vol ksopstand om rcvo1ur ion ai rcn ). Gemaakt ter gelegenhe id
geloo fsreden en. Populair om zijn van de herd enking van de Fra nse RevGlut ie.
motiverende aa nvoerin g en succesvolle
ac ties en spo edig tot generaa l bcnoe md.

28 Premier Con.scrit de France, Philippe 29 Jean-Michel Croqu t t, Vernègcs; 1989.
duc D 'O rlemzs (1869-7 92 6) . Gambier, Marianne.
Givet: ca. 18 94.
Werd verbannen op bas is van de wet van
1886 , die het Franse gro ndgebi ed verb ood
v oor naza ten van oude regere nde fami lies.
O p ziîn 21sre verjaa rdag meldd e hij zich
a an als rekruu t voor her Frans e leger en
werd gearr esteer d. H ij werd rot twee jaar
gevan gen isstr af veroordeeld, maa r kreeg na
r,vee maanden gra rîe. Kreeg a ls bijnaam
'Prin ce Ga m e lle ' (Prins va n de militaire
erenshak).

De Franse Revoluti e en de

Napoleontische tijd

De Fr ans e Revo lutie (1789) en de • De slachtoffers
N ap oleo nûsche rijd ( 1799- 1815 ) hebb cn
altijd ste rk tot de verb eeldi ng gesprok en. 30 Ma rie Antoine tt e, aartshertogin ua11
Zow el de wr eed heid a ls de glori e van het Oostenrijk_, echtge note van Lodewijl~ X VI.
volk zijn dan ook thema's die op pijp en C rétal-G allard , Rennes; vóó r 1855.
zijn afgebee ld.
Pas in het twe ede kw art van de negenti ende Een va n de meest heke nde mens en die
eeuw kwa m de Fran se figura le pijp rot onder de gu illotin e stie rf. Z ij ba d een
volle was dom . De hie r getoond e pijpen 1,ijn no odlotti ge invloed op de kon ing en heeft
dan oo k van na de Nap oleon tische tijd. De door ha a r verkw istende lever,sstijl

bijgedrag en aan het uitbre ken van ~et

Fra nse Revo lutie .

7

31 Charlotte Corday d 'Armont (1768 -
1793). Ga m bier, Givet: tweede kwart v an
de negent iende eeuw.
Een ander bekend slachtoffer. Tijdens de
rm1chtsstri jJ van de Girond ijne n en de
J akobi jn en heeft zij Marati de president
van de J akob ijnen in bad vermoord. Z ij
werd gcguillûtineei:d .

32 .Les Tricoteuses. Gambiet~ Ci vet;
tweede kwart van de negent iend e eem,v.
Bekend waren de vrouwen die bij de
gu illotine zaten te br.eien en te huilen. De
ont hoofd ingen trokken vee l bekijks.

• De helden

Napo leo n Bonaparte ( 1769 -182 1) v:erd in 35 Blanc-Garin (nr. 252), Givet; vóór 1860 .
1793 gen eraal. Verwierf na de staatsgreep .Ild. e/aar als sy m bo ol uan Na po leon , gezete n op de
tegen h et Tweede Directoraat in 1799 als
Eerste Corl.sul vrijwel onbepe rkt e macht. In Napoleontische ste ek.
1804 door Paus Pius V il tot keizer geza lfd.
Viel in 1812 Rus land binnen, mede om sluit ingsdatum van de fabr iek ).
Tsaar Alexander te dwingen her
con tin entale stelse l (een em bargo) tegen 36 Conle Louis Mathieu Mole (l781-
Engeland na te leven. Na een reeks v an 18S5). Gambier (nr. 147), Givet; vorm
verlore n veldslagen en inte r ne opstan d en in tweede kwa_rt negentîende eeuw.
1814 naar Elba verba1men. Keerde in 1815 Spotpijp: deze Frans e staatsman is hier
naar Frankrijk texug. Biï Quatre-Bras afgebeeld als kwebbelzieke concië rge. Kreeg
regengehouden door de NederJandse in 1809 een zetel in de Raad van Stare.
troepen onder leîding van de Prins va n Werd in 1813 minister van Just itie.
Oranje, de latere Koning Willem IL Verlooc Bek leedde t ijdens de Restaura tie de hmcrie
de slag bi j Wate_rloo en vverd verbannen van minister van Marine en was tijdens de
naar St.-He lena waar hij overleed . Ju li Monarchie ( 1830) minister vat)
Napoleo n heeft a ltîjd sterk tot de Buitenl an dse Z aken en pr emier . Trad u it de
verbeeldi .ng ge.s-proken en is vee l op pijpe n politiek na de staatsgreep van Napo leo n 111
afgebeeld. in 1851.

33 Napoleon rnet lauwerkra;is . • De tegenstanders van Napoleon
Onbekende Franse pijpenmaker.

34 Napoleon met steek. Gambiet: (nr.. B I ;
middel grote }, Givet; vorm vóór 1 83 .9.

35 Adelaar als S')'rnboolvan Nczpoleon, 37 Admiraal [-Joratio Nelson (1 7S 8-
gezeten of) de Napoleontische steek. Blan c-
Garin (nr. 252), Civet; vóór 1860 (de 1805) . Pijpen mak er o nhekend, Engeland;
C<l. 1990.

8

Vochr in vele zeeslagen en wo rd t door vem.:hi llend e Goudse pijpe n.make rs als
beschouwd a ls Engelands groorsce
ad mira a l. Vooral bek end geworden van de herinnering aan 50 jaar overwinning op

slag bij Trafal gar, waar hij in 1805 de Napo leon ve rvaa rdigd . Omd a t het tevens
een Oranj cpij p berrof is deze nog jaren lang
Fra nse vloot een beslissen de nc<lcrlaa g gep rodu ceerd . Teks t op de pijp: 'Koaing
coebracht , waardoor her voor Napo leon Willem Il overw iLUlaar van Napoleon op de
moeilijk werd het continentale srelsel re velden van Waterloo'. O p d e voorzijde is d e
han d haven . Nelso n sn e uvelde aan boort! triomferende Willem Il t e paa rd en op de
va n zijn admiraa lsschip.Voor de slag seinde ac hrerzij de de te voet vluchten d e Napo leon
h ij na,ir alle schepen: 'Eng la nd ex pect s
every man to do his duty'. afgeb eeld.

38 Sapeur Russe. Gambicr (nr.968), Amerikaanse President en
Givet; ca. 1860. en Staatslieden

Russische geni esol da at ren tij de van
Na po leon.

Niet all een heb ben Amerika en de
Amerikaanse presidenten in Eu ropa tot de
verbe eld ing gesprok en, ook ûjn veel pijpe n
met daarop presid ente n afge beeld voo r de
export naar Amerib vervaardigd. Een
hijzon d er voo rbeeld daarva n zijn de pijpen
die in Duit sland massa al gem aa k t zijn vo or
tlc Amerikaanse nege rslaven, voor de

a fschaffing van de slaverni j in 1863 door

Pres iden t Lincoln .

41 Gocdewaai,:en, Go uda; 20st c e~uw 40 Benjamin Frank/in (1706 -1790).
George Washîngtu11 Goedewaage n, Gouda; twintigs te eeuw .
Amer ikaans staatsman, schrijv er en
39 De Prins van Oranje (de latere koning natuurkundige (elcc uicite it). Bereidd e
Willem II) . Goud a; ca. 1865 same n met Jefferson de Amerik a anse
ona fhan .kelijkheid sverklari ng voor. Wist in
Wist met zijn troepen de Napolcun rische 1778 de Fransen over re halen de
troep en bij Quatre-Bra s 12 uur tegen te Ame rikaanse r evolutie te steunen. Wordt
houd en. Hierd oo r ko n Bluche r tijdig bct gezie n als verp ersoon lijki ng va u her
slagveld van Wate rloo berei k en en ko n Amerikaa nse leven.
Napoleon defi nitief worden verslage n.
41 George Washington (1732-1799).
Deze en vergdijkba re p ijpen zijn in 1865 Gocdew aage n , Gouda; twintigste eeuw.
Leid de d e Amerik aa nse vrijheidso orlog .
Wer d in 178ï gekozen tot presi d ent en was
vanaf 1789 de eersre president van de
nieuwe rep u bliek. Hij was Democra at , zeer
onbaatzucbr ig, m aar een sa,1i man.

9

42 Abraham Lincoln (1809-1865). aan zien va n het Panamakanaal.
Goedewaagen, Gouda; twintigste eeuw.
Republikein, werd in 1860 tot president 47 john F. Kennedy (1917 -196 3{ Zeni th ,
gekozen. Hij vond de slavernij een zedelijk Gouda.
kwaad en schafte deze af. Werd in 1861, De mocraat, werd in 1963 in Dallas
mede va~nvege de kwestie over <leslavernij , ver.moord . Bekend door de Cuba-cris is m1er
geconfronteerd rnet de afscheidi ng van de de plaatsi ng van raketten met
zuidelijke staten en het begin van de atoomkoppen op Cuba door Ru.sland. Hij
Amer ikaanse burgeroorlog. Linco ln stelde voerde een sociale poli tiek. H ij srntioneerde
zich afs doel de eenheid te bewaren . In 15.000 gewapende adviseurs in Zllid-
1865 werd hi j in de schmrwburg van Vietnarn aIs steun tegen het
\Vashingron vennoord. Zijn geboortedag is com.munistische noorde n en gaf daannee
nog steeds een Amer ikaanse feestdag. een aa nzet tot de Viemamese oorlog.

43 St.ephen Grouer Cleveland (1837 - 48, 49 Slauenf1ijf1en.Carl Christo pb
1908) . Goede w aagen, Gouda; eind Papst, Uslar {Duitsland ); ca. 1865 .
negentiende eeuw. Op de in Duitsland voor de Amerikaa nse
Eerste Democraat sinds de burgeroorlog. n egerslaven vervaa rdi gde pijpen staan tal
Krachtige presid ent met een verzoenende . van Amer ikaanse presidenten afgebeeld,
houding naar de zuidelijke staten. Zijn onder anderen George Washington en
opt r eden tegen Trusts maakte hem Prank Pearce .
popu lair.
50 Vrijheidsbeeld. Zenith, Gouda; 1986
44 Benjamin Harrison (1833-1.901). Uitgebracht ter herde n king 1ran het 100-
Goedewaagen , Gouda; eind negentiende jarig bestaan van dit beeld uit 1886.
eellw.
Republikein. Won in 1888 va n de zittende De Boerenoorlogen
president Clevelan d. Werd in 1892
vanwege zijn onpopulaire pr otectionistische De vrijheidsoorlogen van de Boeren (Zuid -
politiek wederom door Cleveland Afrikanen van Nederlandse oorsprong)
tegen de bezetting \)an de boeten
verslagen. Op de steel: 'Protection for republieken doo r de Engelsen was ook in
N ederland en i,n Enge land een belang rijk
American lah or'. politiek onderwerp. Zo is van Koningin
Wilhelmin a de uitspraak bekend: 'Ik kan
4S Wlilliarn]emzings Bryan (.1860-192S}. alleen nog denken a,~n de Boeren'.
Gambier, Gîver. De eerste Boerenoorlog (1 877-9-1) ontstond
Democraat die het bij de naar aanleiding va n het vin den van goud en
pr esidentsverkie zing en va n 1908 op nam diamanten in de Oranje Vrijstaat en
tegen de Rep ublikein Taft. Hij werd niet Transvaal. Tran svaal werd door de
gekozen. Als minister zerre hir zich later in Engelsen geannexeerd. Na een reeks
voor de rechte n van de vrouw. veldslagen wisten de Boere;J de Engelsen
teru g te slaan en de soevereiniteit van de
46 William li oward Taft (18S7-1930). boeren republieken werd hersteld.
Gamb iet, Givet.
Versloeg in 1908 Bryan en werd pr es1dent
van de Verenigde Staten. Bekend orn zijn
Dollax-d iplom .acie om de invloed van
Am erika te verg rot en, onder meer ten

De Tweede Boerenoorlog (1899-1902) 54 Paul Kruger. Onbekende pijpenmaker
verliep mind er gu nstig voo r de Boeren. Westerwa ld (Duitslan d ).
Ondanks een ree ks va n successen, o nder
leiding van de Boeren Ge ner aa ls De Wer en 55 Lord Kitche11erF. iolct, St.-Om er; eind
De La Rey, onder andere tegen de Engelse
troepen omh: r le idin g van Bu llcr en Whi te, negentiende eeuw.

moesten zij inste mmen mee Je Vred e van 56 L11itene111G1eneraal G. White.
Ca m bier, Givet; c:1. 1900.
Verecniging, waa rb ij eeu verenigd Zu id-
Afrika roe sta nd kwam. De Pn.:sidcnt van Geschiedenis van En eland
de Boeren, Pau l Kruger (182 5- 1904), d ie
,,ergeefs sreun gezoc ht had bij Koningin Ko11inginVictoria (J819-190 1), s tond een
Wilhelm in a, vluc hrr e minr Z witserlan d.
H er op treden va n d e Engelsen tege n de macht ig en expansiegeric ht G ro ot-
boeren was 7eer wreed. Zo srdde Lo rd Brittannië voo r. l laar anripath ieen tegen
Gladstone en haa r sympathict· n vo o r
Kicchener dt: eerste conce mra cit:kampe n in, Disracli oversch reden de grenze n \'an de
waar ru im 26.000 vrouwen en vooral cons titu rioncle mo narch ie. H er Vîcto rîaanse
rijdperk word t gekenmerkt doo r het
kinderen srit:rven o nder barre liberalisme en de door haar geï nsp ireerde
omstandigheden. puriteinse levensstijl.

~l Koningm Wilbelmma . Gm:d cwaagen,
Goud:i; 1898.

51 C/J,-sitiaan de Wet. Klauer, Ranshach -

Baumbach; hegin 20sre eeuw.

•3 Ce-11eraaDl e la Rey. Onbekende ·7 Kuni11gi1V1ictoria. Mmrchcrpii/J.

pijpenmaker Westerwald (Du itsland ) Gambier, G îver; eind negenriende eeuw.

58 Koningin Victoria. SteelpiiP - Fiolc t,

r.-O mer

59 GladMone (I809-1898). Crop,

Londe n; negentiende eeuw.
Eerste tvli nis ter o nd er Koning in Victoria.
Voerde een libera le polit iek (op enb aar
on der wijs en schoorvoerend toelaten van de
vakbon den en her srakîngsrecht) . Werd
mede daa rd oo r Victoria, d ie een grote
affinireir met de Tories had, onwelgevallig.
Moesr in 187 4 plaats make n voor O israeli.

55 Piolcr. Sr. Om cr; eind 19de tt uw 60 Disrneli (Lord Baco11sfield)(1804-
Lord f.:1tclm1er
1881). Gambier, Givet; eind negentiende

ci.:u w.

Conservatieve Eerste M inister onder
Kon ingin Vict or ia, zorgde ervoor dat dt:ze
de titel Keilcrin v ,111 In dia verwierf. Speel d e

11

De Frans-Duitse oorlog en
de opkomst van extreem
rechts in Frankrijk

57 Gamhicr (Givct), eind 19de eeuw De vrees om inge$kJten te wor den tussen
Queen VictCJritt twee rij ken van de Hohen zo llerns roe.11de
Spaanse troon aan Leopold von
een belangrijke rol in de beëindiging van de Hohenzollern we rd aangeboden, leidde to t
.Balkan -oorlog. grote onrust in Frankrijk. Frankri jk wist ce
bere iken dat Leopold voor de kahdidatuur
61 Edu;ard VII (1841-1910) . Gambier, bedankte, maa r overspeelde vervolgens
Giver; begin tw intigste eeuw. haar hand. De reacti e van Bismarck w as fel
.Zoem van Koningin Victoria . I'.robeerde de en zo kon de mac ht ige Franse oo rlogspartij
Duitse expansiedrang te bereugelen. Was Napoleon III (1808 -1873) in 1870 dwingen
niet geïnteresseerd in de binnenlandse Wilhelm van Pruisen (1798 "188 8) de
politiek. Werd opgevolgd door zijn zoon oorlog te verklaren. H et bleek een deerlijke
George V. vergissing. De Zuid-Du itse staten hadden
zich bij Pruisen aa ngeslot en en het Fra nse
62 I<.rrmingsf,ifp 1911. Crop, Londen; leger was nier op de oorlog voorbereid. Het
19 11 hoofd leger van Fr;..rnkrijkwerd bij Metz
George V en zijn echtgenote Mary van ingesloten en Mac-M ahon die de
Teek. George V (1865-1936 ) Koning van hoofdmacht zou ontzetten werd op 2
Engeland en Noo rd-Ierland en Keizer van septemb er 1870 bij Sedan gedwonge n te
India. Geliefd en bove n de parti jen capitu leren . Ook Napoleon III werd
verheven vorst. In de Eerste Wereldoorlog gevángen genomen. Na de val van Parijs
legde hij al zijn Duitse titels neer en moest Napoleon aftreden. Zijn popularitei t
veranderde de naam van zijn geslacht van was tot een nulpunt gedaald. De wee lderig e
Saksen-Coburg in Windsor. hofhouding van zijn echtgenote Eugenie de
Monüjo ( 1826-l92 0) was daar mede debet
63 George V. Pijp van een onbekende
Engelse pijpenma ker; twintigste eeuw . aan. Ook het feit dat de veel oudere
Napoleon JU met de 18-îarige Eugenie

tr ouwde had al voor veel kritiek gezorgd.
Een bekend Fra ns spotliedje uit die tijd
luidde: 'Ava it pris femme, Ie sir'de
Frarnbois y, / La prit trop jeune, bientot s'en
repentit'.
Fran k rijk moest Elzas-Lotharingen bij de
vrede van Frankfurt afstaan en een hoge
oorlogsschatti11g betalen. Het gevolg was
een blijvend verstoorde verhou din g russen
Frankr ijk en het in1nî dd els onder Wilhelm I
verenigde Du itslan d. Dit leidd e tot een
wapenwed loop die 1ürliep op de Eerste
\Vereldoorlog.

12

ln de jaren daarna was Fra nkrij k politiek Koloniale oorlogen en
srer k ver deeld . Er werden ve le pogi nge n
gedaan de monarchie te herstelle n . Rechtse vreemde heersers
po litici zoals Mac -Mahon en Boul anger
spee lden daarbîî een belan g rijke ro l. ër nest De koloniale oorlogen hebben sterk tot de
Bou langer (1837 -91), Generaa l, die o.a. in verbeel ding gesp ro ken , niet in de Ja,ltstc
de Frans -Duitse oorlog had gevochten, plaats doo r de grote wreedhede n van zowe l
werd in 1886 minister van oo rlog. de Europeanen als van de loca le heer sers .
Vanwege zijn a anzer om de derde
Republiek omver te werpen werd in 1889 • Algerijn se oorl og
een arr esta tiebevel tegen h em
uitgevaard igd. Hij vluchtte naa r België en 73 Abd -El-Kadr (1808 -1883).
pleegd e twee îaar later zelfmoord. Ook de Presenr atiep ijp van Blan c Ga ri n, Givec;
extreem rechtse dichter en polit icus Pau l vóór 1860.
Derou lède (1846-1914), vlagg endra ge r va n Streed tegen de Franse bezerringslcgers van
het u ltra-na tiona lisme en president van de 1832 tot 1847 . Na zijn gevangenneming
Liga van Pa trî occen werd in l899 w er d hi j een vro om man, die, na van
verba 11nen. Napo leon 11Teen staatspens ioen gek regen te
hebben een tr ouw Fra ns scaars bur ger werd .
De _pipj en w aa rop pe rso nen en Hij w ist zelfs de Fra ns e con sul in Dama scus
gcbeurre nissen uir deze pe riode staan b ij de opstan d van de Dru1.en te redde n.
afgebe e ld zijn in de2,e period e gema ak t. He t:
zijn dan oo k echt e po litieke pijpen,
waar mee de roke r kon laten zien aan wie ns
ka nt hi j sto nd.

64 Napoleon l ll . Ga m bicr, Givet.

65 Euge11iede Montijo. Ga mbie r, C ivet.

66 Wilhelm van Pruisen. Gambier, Givet.
De lat ere Keizer Wilh elm 1.

67 Wilhelm van Pruîsen slikt Nap oleon
111door (frag ment) . Gambier, Givet.

68 Slag van Sedan. B. van der Maas , 68 13.v:111 der Maas, Go ud a
Gou da. Slag ua 11Sedan

69 Ma c Mahon. Van der Wanr, Gou<la.

70 Boulanger. Gamb ier, Give r. 74 Marabout de Sidi-13rahiln (184.5).
Gamb ier, Civet; ca. 1845.
71 Paul Deroulède. Gambier, Givet. Herinneringspijp aan een van de meest
bloed ige ep isod en van de Alger ijnse
72 Sire de rramboisy . G,1111brie, G ivet . veroverin gsoorlog door de Fransen. De
Spotpiip op Napoleon 111.

13

el.fde j aar 25 leeuwen en werd zeer popu lair
in Frankri jk . Voc ht in d e Algeri jn se oorlog
aIs officier.

• Krimoorl og (1853 -1 856)

De misreken ing van Tsa ar N icolaas I dat
hij, met hulp van Engela nd, Tu rk ije zou
kunnen verove ren leidde tot de
Krirno orl og , een groo t co n flict wa,Jraan
Frankri jk, Engeland, Oostenrijk en Sard.inië
deelnamen . N a de dood va n Nico laas I in
1855 probeerde zijn opv olger, A lexand er Jl,
vrede te bewerkstel ligen. Hi j moest ee[st
n og een aantal vernedere nd e neder lage n
leiden alvore n s de vrede va n Parijs kon
worden getekend.

ï3 Presentat iepijp Blanc Gavin, eind 19dc eeuw 77 Tsaar Nicolaas T.Créra l Gallard,
11bd-EI-Kadr Ren ues; ca . 1855 .

Spotpi jp m et twee handen om zijn nek,
En geland en Frankri jk voorstellen d en alle
velds lagen uitspugend die hij verloren heeft.

78 Alexander Il. Gambier, G ivet; ca . 1860.

strijd ging tussen 450 Franse so ldaten en 79 Om er Poeha (180 6-1871) . Gambier,
6000 man van Abd El-Kadr. De met Givet; ca. 1853.
islamitisc h e motieven versierde pijp d raag t Turkse generaa l, ove rwinnaar van de
her opschrift: '4.50 co ntre 6000 - 23/26 Ru ssen in 1853.
seprembre 1845 - Diem.ma - Chazoua t.
Sidi-fbr ahim . A L'armée Fran çaise, ils. 80 Zoec11Je.nGambie r, Civet ; ca . 1850.
rneure nr et ne se rendem pas . De Van oorsp r on g Berber-solda ten in Franse
M.onragnac , Dutertr e, Gerand'. dienst. Vochren onder meer in de
Krimoorlog en de Algeri jnse oorlog.
75 Général de Negrier (1839-1913).
G,imbi et, Give t; begin twi ntig ste eeuw . 81 Zoeaven . Trumm -Bergmans, Wee rt .
Fra nse gen eraa l d ie· onder meer in Algerije Nas lag uit fobcieksv orrn.
voch t.
82 Nana Saïb (1825-?). Gambier , Cive t;
76 'Gérard Tueur de Lions'. Ga mbi er,
Giver; ca. 1850 . negentiende eeu w.
J ules Géra rd ( 1817-1864 ) doodd e op zijn Indias e p rins, d ie na een leven van plezier
bif de opstand van 1857, de leiding va n een
legertje nam om de Engelsen te bev echten .
Hij liet alle Engelsen die h em in han de n
vielen, inc lusief v rouwen en kinderen,
meedoge nloos vermoorde n. Na te zijn

1-+

overw onnen door generaal H avelock Revolurie in 1917, waa r bij Tsaar Nico laas
vluchtte hij naar Nepal. Il (1894- 1917 ) we.rd verdr even en in 1918
we rd vermoord , sloot Dui tsland vrede met
83 Generaal Dodds (1842- 1922) . Rusland . In het voo rjaar van 1918
Gam bier, Givet; ca. 1895. probeer den de Duitser.s een doorbraak in
Bekend om de str ijd om Dah omey (1892- het westen te force ren. .Nlaarschalk Foch,
1893 ). gesteund door de onverzet telijk e minis rer-
presiden t Clcme nceau hield stand '. ln de
84 Ali -Pacha (1741 -1822), de tiran lJan zo mer volgde het tegenoffensief, ebt nier
Epirus. Islamitisch heers er over loan rüua in meer afliet. Toen ook de Amer ikanen
Noo rd- Grieke nland . ma ssaal landden was de oorlog voor
Duitsland verlo1Tn. In Duit sland brak de
De Eerste Wereldoorlog revoluti e uit en Wilhelm II vluchtt e naar
Ne derland. De Vrede van Ven;a illes wa s
N a de Frans-D uitse oorlog bleef de voor Duitsl and zeer vernede rend en heeft
sparming tu ssen Frankr ijk en Duit sland bijgedragen aa n het ontstaan van de
groot. De arrogantie en de snel le Tweede Wereldoorlog . .De Franse Pres ident
bewapening door Keizer \X!ilhelm U zetre
veel kwaa d bloed in Frankr ijk. Om de 85 Gamb ier (Givet)
expansi onisti sche po litiek van Duit slan d Émile f.oubet
tegen te gaan sloten Enge land en Fra nkrijk
ond er presidem Émile Loubet van Po incarê eiste de strikte na leving va n de
Frank rijk (1899- 1906 ) de Enten te Co rd i,tle. akkoo rd en van Versailles .
Na de moord in Saraje vo op Frans N ederlan d bleef neutra al. De economische
Ferd inand van Oos tenrijk en zijn gemalin blokkad e en de mo bilisat ie legden een
verk laard e Oos tenr ijk de oorlog aa n Servië . zw ar e hypotheek op ons land.
Rusla nd steunde Servië en Duit sland onder
Keizer Wilhelm II steunde Oostenrijk. Een
wereldoo rlog was niet meer te verm ijd en.
Du itsland viel, via het onzijdige België,
Frankrijk binnen . Dit leek eerst te lukk en,
maar De Franse opperbeve lhebber Joff re
wist zijn tegenstand ers bij de Ma rn e terug
te drü1gen .De oorlog vers tarde tot een
hevige loopgravenstrijd . Dit zou verder de
gehele oorlog zo blijven. In Bdg ië trokken
de troepen onder leiding va n Koning Alhert
zîch ach ter de rivier de IJzer terug. D e
Engelse tro epen stonde n onder het
opper bevel van Do uglas Haig.
In het oosten vielen de Ru sseJ1Du i'rsland
binn en. .H indenburg versloeg hen bij
Tann enberg en zij mo esten Duits lan d weer
verlaten. N a het uitbrek en van de Rus sische

lS

85 Ém ile Loubet . Gambier, Givec. Belgische geschiedenis
86 Keizer Wilhelm Il. Gambier,: C ivet.

87 Poincaré. Gambicr, Give l. 97 De G11ldensfJOres1/a1g. De Bevere,

88 Clemen ceau. Go t:c.Ic-awagen, Gouda . Kortr ijk ; ron d 1 900 .
De Gu ldensporenslag had p laats op 11 jul i
89 Kon ing A lbert. Vcrheyleweegcn , 1302 nabij Kort rijk, waarbi j her Fran se
r idde rlege r een ned erlaag leed regen het
Andenn e. Vlaa mse lege1; bijna ge heel sa menge steld
u ir ambachtsliede n en boere n. Is nog steeds
90 Joff re. H eu n er, An denne. een symbool van , veelal bedenke lijk,
Vlaams na tionalis me.
91 Foch. De ~evere, Kortrijk.
98 Juli en d'Andriino nt (1834 -18 91)
92 TJaig. Leonar d_, An<lenelle. Burgemeester van /,11ik.Tr ees, 1.uik; eind
negent iende eeuw.
93 Hindenfmrg. Kla uer, Ransbach- Perso nificatie van d e geest van Lui k en zeer
Bau mbac h. ge liefd .

9 4 Nicolaas ll. Onb eken de Belgische 99 Leop old II (1835 -19 09) Koning van
België. Gamb ier, C ivet ; ca. 1900.
p ijpenmaker. Or ganisee rde d e Belgische defensie en
stich tte in 188 5 de vrije sranr Congo die h ij
9 5 Mobilisatie. Goedewaagen, Gou da. in 1.908afsron d a an België.

96 Mobilisatie. lvo ra, Gouda . 100 D e /-Tertogin van Brabant. Gamb ier,
Give t; ca. ·1880.
Marie~ H enrierre van H a bsb urg -Lorraine
( 1836 - 1902), echt gt:no re van Leop old Il .

101 Albert I {1875-1934). De Bevere,
Kon.r ijk; eerst e helft rwinrig sre eeuw.
Voo ra l gelie fd do o r zijn bijdrage vo or
België in de Eerste Were ldoorlog . Kwam
om bij het ro tsklimmen in 1934 in Marche-
lcs-Da mes.

102 L a f1ipedu patriotte . H eurter,
And.enne; twi nt igst e eeuw.
Alber t I en Elisabeth, hertog in van Beieren.

100 Gambier, Civet; ca. 188 0 103 Soi weni r d e Lièg e 1914 . Leo n ard,
De Hertogi1111an Brabant Ande neUc; 1997.
Herdenki. n gspijp voor Lu ik. Tijd ens de
.Eerste Wereldo or log had de Luikse
bevo lking he r zwaa~· te verduren.

16

Tweede Wereldoorlog Mobi lisatie van. 1939 en.pi ipen gemaakt. ter
na gedac ht enis va n de bevrij din g . il,ls een
ln <lctw intigs te eeuw loopt de soort verzetshan clelîng h ebben meer dere
pijpenindu str ie steeds meer op z iin eind. pijpen makers rood -wi t-bla uwe pijpen
Het is dan ook opv alle nd hoe we inig pijpen ve rva ar digd, totdat dit do or de Du itsers
ve rbod en w erd.
er gemaakt zijn naar aan leiding van de
·104 \Ylinstorr Churchill . Onbekende
Twee de Wereldoorlog. Twee Engelse pijpenm ake r.
hoofdro lspeler s Churchill en de Gaull e zijn
op Engels e pijpe n van slechte kw alit eit 105 Charles de Gaulle . O nbe kend e
afge beeld . Engelse pijpenmak er.

Eén soort pijp is duidelijk voortgekom en 106 Doodshoofd en mal . Lamp, H öhr-
Gren zha usen.
u it de wee rzinwekken de Duits e
oorl ogs mentaliteit . Dit zijn de zwarte 107 \\7inti3rhilfsUJerk. Meerdere
doo dshoofds pijpen d ie speciaal d oor Du itse p ijpern1rnkers Ltit het Westerwa lcl.
pijpenmakers voor de SS gemaa kt zijn.
De Du its e pijpen indu str ie is sterk do or h et 108 Mobilis atie .l939 . Zenith, Gouda .
na cionaa 1-sociali sti sche regime
geco ntr olee rd , zoals alle takken van 109-111 .5mei pijpen. Goe dewaagen,
indu st rie. ln l 9.36 ·wordt het 'Verband der
Westerwiikier Tonpfeifenindust rie ' Gouda .
gevestlgd. Als je he t statuut leest dan is
duid elijk dat doe l en werkw ijze gel1eel zijn 112 Rood-wit -blauw e pijp . De Jo ng,
opg elegd door he r nati o naalsocial isme: Go uda.
be wa king van de a faet van de leden en het
scheppen van een markco r dening. De keuze Maatschappelijke
van de voo rzitter m oet goe dgekeurd ontwikkeling
vvorden door een hoger orga a11. De
voorzitte r benoem t nog twee leden van de M aat schappe lijke ontwi kkeli ngen en
in totaal zes leden. Z ijn positie is da n ook po litiek zijn n iet va n elkaar re sch eiden .
absoluut. Verd er moete n de [eden zich Veel pijpe n laten op va llend e geb eur renissen
houd en a an de nationa a.l-socialisrische tiit het ma<1.tschappclijk leven zien.
wett en, op het gebied van arbe idsrech t en
sociale po litiek. Daarmee is dus tevens • Analfabetisme
(denk b.v. aa n het uits lui ren v an Jod en) een
door wer king in her dagelijks economisch 113 L 'Écrivain Publi c. Gamb ier, Givet ;
verk ee.r geregeld . tweede kw art nege ntien de eeuw.
D.e pijpe nm ake rs in Dui.tsl:m d m oe sten oo k De ma n die voor de <mgclerrerd en brie ven
zogenaa md e 'W interh ilfswerka bze ichen ' schreef was een vertrou wde en onm isbare
mak en. De ve rkoo p hiervan was offic ieel figu ur in het dagel ijks leven .
bed oe ld voor de Du itse oor logsweduwen en
-wezen. In we rkelijkh eid ging veel ge.ld
hierva n naar de oor logsmacbitierie.

In Ne derl and zien we p ijpen met daarop d e

17

• Arbeidsomstandigheden strijd , een ha rp of het klaverblad.

114 8-uren fJijp. W ingencler, Chokier ; 118 Klauerblad. Onbekende pijpen maker;
negentiende eem, ~ begin twi.nrigste eeuw .

De strijd voor de kortere arbeidsduur 119 Domm e Ier. On beken de pijpenma ker,
vind en we ook terug op pi jpeJ1.Het mo tto Enge lan d.
was : 8 uu r ,.verken, 8 uur rust, 8 uur Spotpijp uit Engeland, voorstellend een
slape n. Dit îs met drie keer een 8 afgebeel d dom me Ter.
op deze 8-uren pijp.

115 Oscar Fa/leur en Xavîer Schmidt . De
Bevere, Kortr ijk; ca . 1936 .
De staking als wapen in de Strijd was een

geducht middel om de oms tandig heden

voor de arbe iders te verbet ere n. Van de
beruchte stakingen in de glasindustrie in
België (1886) is een pijp gemaakt met
da aro p de twee stakings leiders die Werden
veroordee ld na de rellen in RcnLx,waarbij
twintig dode n vîelen. De soc ialist Schmid t
,..verdtot twintig jaar dwangarbeid

veroo rd eeld. Deze pijp is gemaakt bij de
herdenking van de vijft igste verja arda g van
de stak ing.

1·16 Permission de dix heures. Garnbier, 114 Wingendtr , Chok ier; 19de eeuw
G ivet; ca. 1860. Zgn. 8-uren /1ij/1
Ook in het Jeger werden onde r druk van de
soóale hervormi ngen de regels aangepast. • Landbouwplagen
Soldaten mochte n na 10 uur 's avonds de
kazerne verlaten.

117 August Bebef (1840 -1913) . 120 De coloradokever. B. van der Maas,
O nbekende pijpenmaker, Hilge rt Gouda; ca. 1880 .
Wes terwa )d (Duitsland); ca. 1900. De colo.radokever is een van de belangrijk-
Hij was in Duits land een van de oprichtci:s ste parasi eten in de aa rdapp eltee lt. Sinds
van de Sociaa l Democratische part ij. Hij 185 -0 een toenemende plaag voor de
werd in 1871 lid van nieuwe D uitse Amerikaa nse aardappeltelers. Vanaf 1937
parl eme nt en bleef daar ruim veertig jaar ook in Nederland. De infecties w aren zo
lid van. Hij werd meerd ere malen wegens ernstig dat dit soms tot voedse lschaarste
hoogv erraad tegen de Duitse keizer leidd e. De best rijding was dan ook urg ent .
gevange n ge:i'-te. De a anda cht hiervoor in de pers, is dan
ook de reden dat er een pijp met een
• Ierse opstand colorad okev er op de steel en aardappe lloof
op <leketel gemaa kt is. De pijp is mede
De vrijheidssrrij d in Ierland heeft veel ingeze t bij de voorlichting over de
pijpen opgeleverd met de symbo len van die coloradokever..

18

• Nieuwe vormen va n vervoer 128 Femme Soulouque . Gambier, Giver;
ca. 1850 .
12 l De stoomt rein. Du tel-Gi sclon, Lille; Echtgenote va n de gekke en wrede Faustir1
Soulo uquc, die zich in 1849 op
cweede helft nege nti ende eeuw. Nap oleon tische w ijze tot ke izer van Port-
Het ijzeren paard leidd e in he r begin tot au- Prin ce liet kronen.
veel discussies en onrust . Tevens was het
n atuurlijk een sym bool van de voorui tgang 129 Le Doge. Gambier, Civet; eerste helft
i_n de nie uwe tijd. Zo'n belangrijke n egent iende eeuw.
on twikkel ing werd dan ook door m eerdere Venetiaans h eerse r.
pij pen mak ers afgebeeld.

122 Automobili st. \Xfingender, Chokier; 130 Le Shah de Perse. Gambier, Gîvet; ca.
begin twin tigste eeuw . 1870 .
Dat ook de eers te automobiliste n met hun
merkw aanlige brillen onderwerp voor 131 Hertog van Wellington . D umér il,
afbe elding op een pijp we rden mag ons n iet Leurs te St.-Om er ; 1846.
ver bazen. Verbood in 1845 zijn sold aren te roke n.
Spo tpijp .

Diversen

123 L 'Obusier. Ko rt kanon . Gam bier, 131 Uuméril , Leurs te Sr.-Om er; 1846.
Civet; ca . 1890. Hertog van Wellington .

124 Paus Leo XIIl (1810- 1903 ). 19
Goe dewaagen, Gouda; eind negentiend e
eeuw .
Onder meer bekend do or de encycli ek
'Rerum novarum ' ove r de sociale kwesti e.
H ij was politiek zeer actief .

125 Ke izer frans josef I uan Oostenrijk
(1830-1916 ) . Marec Parol, Polen; ca. 1990.

126 Generaal Duf our (1787- 18 75) .
Gambier, C ivet; ca. 1880.
Zwitse rs Generaa l.

127 Tamerlan (Timour LenJ, 1336-1405).

Gambier, Give t; eerste helft negent iende
eeuw.
Stichter van het t\'lee d e Mongoo lse
Keizerr ijk. Versloeg de Turken bij Ankar a
en ove rleed bij de verover ing van China.

132 Bersagliéri. Onbehnde pijpenmaker, novemb er 1739 verleend. In \V'est-
Napels; negentiende eeuw. N cderland is de Goudse pijp dan officiee l
Corps scherp schutrers uit Sardinië , tegen vervalsingen beschermd, maar
opg ericht in 1850. Hu n kenmerk waren de daarbuit en gelclt dit niet. Dat ook binnen
groene hanen veren op hun ho eden. Holland dit octroo i niet za ligmak end w as
laten veel produc t en va n Alphe nse
133 Ceremoniële pi;p. Bamum , pijp enmak ers zien. Zij gebrnik en als
Ca meroen, begin r.weede helft twint igste bijmerk n iet het Goudse 1,rads wa pen met
eeuw . zes sterren ma ar een varia nt m et acht
Bi.j ceremo nies hebbe n dorpshoofden in stercen. Zo kond en de Alphens e
Cameroen een of meerdere cer mon iële pijp enmakers toch hu n imit at ies, soms
pijp en bij zich staan. H er aantal, de voorz ien van nag ema a kte merken van
groo tt e, en de rijkdom va n versiering is een Go uds e pijpemnakers, aan de man brengen.
indi catie voor de mach t van het Pas in 1881 wordt het pijpenmak ersme r k
dorpsh oofd. voor heel Nederland beschermd. H et
belang daar van ,.vas toen reeds st erk
Merken en vervalsingen verminderd. Ook in D uitsla nd, België en
Frankrijk zien we in de 18de en 19de eeuw
De pijpennijverheid heeft altijd een grote veel locale producten me t Goudse me rken .
mate van concurrentie gekend. De
verdiensten wa ren gering en er was een Me t de opkoms t van grote pijpen-
groot aanta l zelfst a ndige pijpenm aker.s ind ustrieën in Fran kr ijk in de negent iende
we rkzaam. Dir leidde er al snel roe dar de eeuw zien we da t ook deze producten
pijpe nmak ers h un producten voorzagen van worde n nagebootst. Een fraai voorbeel d is
een merk. Vooral de Goudse piip was in de een pijp van de Duitse firma Klauer
zeventi.ende e n achtt îende eeuw de (Wc~'terwald ) wa ar op de steel gestempe ld
kwali reitspijp die maatg evend was in heel staar 'Pipe Française' en op het etiket
Europa. De eerst e geschillen over het zett en 'Engli ~ch lv1eersc haum L(mdon '. Nie t alleen
van een m erk komen we van af 1625 in de probe erde deze pijpenmaker een Franse
Goudse archie ven tegen. Al in 162.9 sraat er pijp te imir.eren, maar tevens de steeds
een boet e va n zcs gulden en her populairde r Meersch uim pijp.
ver beurdv erk la ren van de pijpen op het De vele vervals ingen zorgen ervoor dat het
fül7e. tren van ee n merk . Na het opricht en roeschrijven va n pijp en aan een bepaa ld
van het Goud se gîl<le van pijpenmaker s in produkti ecentru m va ak mo eilijk is en dat
1660 regelt het gilde zelf het merkenrec ht. daarbij ook gekeken moet worden na a r
klei soort , vormg evîng en afw erki ng.
Om de conc urrentie van andere centra van
pijpennîj verh eid regen te gaan do et het 134 Go udse pijp. Baren d van Berkel
Goudse stadsbestuur in 173 .9 een verzo ek (Mer k BVB), Gouda; ca. 1750. Een
aan de Staten van Holland en West - voorbeeld van een Goudse kwaliteirspi jp
Friesla nd om een hijmerk in de vorm van die ma a tgeve nd voor andere
het Goudse wapen op de zijkant van de hie l produktiecentra w as.
te mogrn zett en . Di r ocrrooî wordt in
135 Lobbenpi jp met imit atie Gouds
u.mpen op de z ijka nt van de hiel .
Toegeschr even aa n Cornelis Jans:t.
Stortenbeker ; vóór 1780.

136 Nabootsing van een Goudse fJijp. Kleipijpen over?
Westerwa ld (Dui rslaJ1d ), me rk gekr oonde 9;
n egent iend e eeuw. Als u kleipijp en ove r h ee ft waar u niets
137 Pijp. Kla ucr (\Xfesterw ald); ca . 1900. meer mee ·doe t dan hou d ik mij daar zeer
voo r aanbevo len . Oo k als h et gaa t om heel
Meer weten over eenvoud ige kopjes d ie u buite n gevonde n
kleipijpen? heeft .
Als u bij de recep tie in hel gastenboek uw
naa m en telefoo nnu m mer verme ldt, neem
ik cont act met u op.

N ederland loopt intern ationaal voo rop bjj
het best udere n va n de gesch iede n is va n de
kleipijp en de pr o d ucti e daarva n. Als u
mee r wilt wete n over klei p ijpe n zijn ei: tvvee
adr essen d i.evoor u belang [ijk zijn:

Pijpelogischc Kri ng Nederland,
Utrechtse Jaagp ad 115,
23 14 AT Le iden.
07 1-5412156 .

.Museum he t Pijpenka binet,
.Pr in sengr acht 4 88,
J017 KH Amsterdam.
020 -4211779 .

21

Colofon

Samenstelling tentoonstelli ng en tek st:
Ruud Stam

Redaccie en coö rdin atie tentoo nstellin g:
Ewo ud Mi-jnlieff, Stedelijke M usea Gouda

Publicati e naar aan leid ing va n de
tento onstell.i.ng 'Pijp en politiek', 6 j1mi t/m
12 sep te111bcr1999, Museu m 'De Moriaan'
Gouda.

Stede lijke Musea Goud,1 in samenwerking

met de Pijpelog ische Kr ing Nede rland

v ormg eving en drn k :
afdeling Grnfische Vormgeving, gemeente
Go uda

22

>-'
>-'
l Ruud Stam tijdens zijn boeiende inleiding 2 Overhandiging van de catalogus aan de wethouder van Gouda
N
\.,.)