پشکنین و شیکاری نەخۆشیەکان لە تاقیگەی پزیشکی شیکاری دا

1

‫پػکنین ٌ غیکارَ نەخۆغیەکان‬
‫ًە ثاكیگەَ پشیػکى غیکارَ دا‬

‫ئامادەکزدنى ٌ کۆکزدنەٌەی ‪:‬‬
‫کامۆ ىەٌرامی‬

‫غاڵاٌ خدر كەڵادسەیى‬

‫مافی چاپ کزدنی پارێشراٌە ةۆ دانەرانی کجێث ٌ پەڕەی فەرمی کجێتی پی دی ئێف‬

‫‪2‬‬

‫ةە ناٌَ خٍاَ گەٌرە ٌ مييزەةان‬

‫ضەرەثا خۆمان سۆر ةە ةەخجەٌەر ئەسانین هە ثٍانيمان هجێتێكى ًەَ غێٍەيە‬
‫ئامادە ةوەَ ٌ گـەًـى ىەميػە ضجەَ ًێکزاٌَ هٍرد ئاغنا ةوەَ ةە سۆرێى‬
‫ًە پػونينە پشيػويەهان چٍنوە ةە داخەٌە ثا ئێطجاع ئاضجى ڕۆغنتيرَ ٌ‬

‫سانطجى پشيػكى ًە ئاضجێكى سۆر نشَ دايە ٌەهٍ پێٍيطح ثاكى هٍرد‬
‫سانياريەكى ئەٌثۆَ نى يە دەرةارەَ سانطجى پشیػکى ٌ پػونينە‬
‫پشيػويەهان‪ ،‬ىيٍادارَ ئەَ ديارَ یە ةچٌٍکەمان ًێ كتٍڵ ةوەن ٌ‬

‫ضٌٍدَ ًێ ةتينن‪ٌ ،‬ە ىيٍادارَ خشمەثێكى ةچٌٍهمان هزدةێح ةە ةٍارَ‬
‫سانطجى پشيػكى ‪ً ،‬ەَ هجێتەدا ةاسى سۆرةەَ پػونينە پشيػويەهانم‬
‫هزدٌٌە ةە پێى جۆرَ نەخۆغیەهان پۆًێنمان هزدٌٌن ٌە ةاسى ىۆکارَ‬
‫هەَ ةٌٍن ٌ سياد ةٌٍنى رێژەَ پػونينەهانمان هزدٌٌە ٌە هٍرثەيەن ةاسى‬

‫پػونينەهانمان هزدٌٌە هە ًە ثاكيگەَ پشيػكى غيوارَ دا ئەنجاَ‬
‫ئەدرێح‪ٌ ،‬ە ةاسى نمٌٍنەمان هزدٌٌە ًێزەدا مەةەضح ًە ٌٌغەَ [‬
‫نـمـٌٍنــە_ضامپٍ ] ٌاثە ئايا ئەَ پػونينە ًە رێگاَ هاَ غٌەَ مزۆڤەٌە‬
‫دەهزێح ٌەهٍ ئەمانە [خٍێن ‪ ،‬ضـيـزەمى خٍێن ((سەرداٌَ خٍێن)) ‪ ،‬پلاسماَ‬
‫خٍێن ‪ ،‬ميش‪ ،‬پيطايى‪ ،‬ضپێزمى پياٌ يان ماددە غٌەهانى ثزَ ًەع ٌ‬

‫‪3‬‬

‫غانە‪.....‬ىجد‪ٌ ].‬ە ةاسى ناٌَ ئەٌ ئامێزەَ هزدٌٌە هە پػونينەهەَ پێ‬
‫ئەنجاَ ئەدرێجح ‪ ،‬ىەرٌەىا ةاسى جۆرَ پػونينەهەمان هزدٌٌە هە چەند‬

‫جۆرێى پػونينمان ىەيە ٌەهٍ ئەمانە [ىێماثۆًۆجى ‪ ،‬ضيرۆًۆجى ‪،‬‬
‫هيمياٌَ ‪ ،‬ڤايزۆص ‪ ،‬ىۆرمۆنات ‪ ،‬پاراضايجۆًۆجى‪.....‬ىجد]‪ .‬غایانى ةاضە‬

‫ئەَ هجێتە ثەٌاٌَ ضجافى کارمەندامى ثاكيگەَ پشيػكى غيوارَ ٌ‬
‫خٍێندهاران ٌ دەرچٌٍانى هۆًێژ ٌ ةەغەهانى [ پشیػکى گػجى‪ ،‬ددان‪،‬‬
‫دەرمانطاسَ‪ ،‬سانطجى ةایۆًۆجى‪ ،‬مايوزۆةايۆًۆجى پشيػكى‪ ،‬سانطجى‬
‫کیمیا‪ ،‬کٌینیکاي ةایۆکیمیطترَ‪ ،‬غيوارَ نەخۆغيەهان‪ ،‬سانطجى ثاكيگەَ‬
‫پشيػكى] ٌ ضەرجەَ ئەٌ ةەع ٌ هۆًێژانەَ ثزَ پەيٍەنديان ةە پػونینە‬
‫پشيػويەهانەٌە ىەيە دەثٍانن ةە ثەٌاٌَ ضٌٍد ًەَ هجێتە ٌەرةگزن ٌ‬
‫سانيارَ ثەٌاٌيان ًەضەر پػونينى نەخۆغيەهان دەضح ةوەٌێح ‪ ،‬رێش ٌ‬

‫خۆغەٌيطجيمان كتٍڵ ةوەن ٌ ًە دٌعاَ خێز ةێ ةەغمان مەهەن‬

‫غاڵاٌ خدر كەلادسەیى ‪ ،‬کامۆ ىەٌرامی‬
‫كەلادسێ _ ىەرێمى کٍردضجان‬
‫‪1 / 6 / 2019‬‬

‫‪4‬‬

5

6

7

‫‪Haematology‬‬

‫)‪(1‬‬
‫) ‪Complete Blood Count ( CBC‬‬
‫پػکنینی ضەرجەَ پێکياثەکانی ناٌ خٍێن‬

‫ئەَ پػکنینە ًە ڕێگەی ئامێزێکەٌە ئەنجاَ دەدرێح پێی دەٌثزی ‪ , Coulter‬ئەَ ئامێزە ةەکاردێح‬
‫ةۆ پێٍانی پێکياثە جیاٌاسەکانی خٍێن ‪ ،‬کە یارمەثیمان دەدات ًە دیاری کزدنی چەند جۆرێکی‬

‫جیاٌاسی نەخۆغی ٌەک (ىەٌکزدن ‪ ،‬غێزپەنجە ‪ ،‬دیاریکزدنی نەخۆغیەکانی مۆخی ئێطک ‪ ،‬کەَ‬
‫خٍێنی ‪ ،‬ضالاضیمیا ‪ ...‬ىجد ) ضٍدی ىەرە گزنگی ئەَ ئامێزە ئەٌەیە کە چەند پػکنینێکی‬
‫جیاٌاس ئەنجاَ دەدات ًە ىەمان کاثداٌ ةە ماٌەیەکی سۆر کەَ ‪.‬‬

‫پػکنینەکانیؼ ةزیجین ًە ‪:‬‬
‫) پێٍانی ڕێژەی خڕۆکە ضپیەکان ( ‪1- WBC‬‬
‫) پێٍانی ڕێژەی مۆنۆضایجەکان ( ‪2- MID‬‬
‫) پێٍانی ڕێژەی گزانۆًۆضایجەکان ( ‪3- GRA‬‬
‫) پێٍانی ڕێژەی ًیمفۆضایجەکان ( ‪4- LYM‬‬
‫)پێٍانی ڕێژەی ىیمۆگٌۆةین ( ‪5- HGB‬‬
‫)پێٍانی ڕێژەی خٍێن ( ‪6- HCT‬‬
‫)پێٍانی ڕێژەی خڕۆکە ضٍرەکان ( ‪7- RBC‬‬
‫) پێٍانی ثێکڕای كەةارەی خڕۆکە ضٍرەکان ( ‪8- MCV‬‬
‫)ثێکڕای ةڕی ىیمۆگڵۆةینە ًە خڕۆکەیەکی ضٌٍردا ( ‪9- MCH‬‬
‫)ثێکڕای خەضجی ىیمۆگڵۆةینە ًە خڕۆکەیەکی ضٍردا ( ‪10- MCHC‬‬

‫‪8‬‬

‫)ةڕی گۆانی كەةارەی خڕۆکە ضٍرەکان ( ‪11- RDW‬‬
‫) پێٍانی ڕێژەی پەڕەکانی خٍێن ( ‪12- PLT‬‬
‫) پێٍانی كەةارەی پەڕەکانی خٍێن ( ‪13- MPV‬‬
‫)فزاٌانی داةەغتٍنی پەڕەکانی خٍێن ( ‪14- PDW‬‬
‫) پێٍانی ثێکڕای خەضجی پەڕە گەٌرەکانی خٍێن (‪15- LPCR‬‬

‫پػکنینی گػجی پێکياثەکانی ناٌ خٍێن داةەع دەةێ ةۆ ‪ 3‬ةەغی ضەرەکی ‪:‬‬

‫➊ یەکەَ خڕۆکە ضپییەکانی خٍێن ‪: WBC‬‬
‫خڕۆکە ضپیەکان ةەرگزی ًە ًەع دەکەن دژی ىەٌکزدن ‪ ،‬ئەگەر ماددەیەکی نامۆ ةێجە ًەع ئەٌا‬

‫ىێزغی دەکاثە ضەر ٌ ًەناٌی دەةات‪ ،‬جا ةەکتریا ةێح یان ڤایزٌص یان ىەر غجێکی نامۆ‪،‬‬
‫كەةارەی خڕۆکە ضپییەکان گەٌرەثزە ةە ةەراٌرد ةە خڕۆکە ضٌٍرەکان‪ ،‬ةەڵاَ ژمارەیان کەمترە ًە‬
‫خڕۆکە ضٌٍرەکان‪ ،‬ةۆیە کاثێک ىەٌکزدن ٌ اًجياةاثێک ًە ًەغدا ڕٌٌةدات ئەٌا ژمارەی خڕۆکە‬
‫ضپییەکان ‪ WBC‬ةەغێٍەیەکی خێزا سیادد دەکەن‪ ،‬ةۆیە ئەگەر ًە فەحطدا ةینیح ‪ WBC‬سیادی‬
‫کزدٌٌە ًە ڕێژەی ئاضای خۆی ئەٌا ئاماژەیە ةۆ ةٌٍنی اًجياةات‪ .‬خڕۆکە ضپیەکانیؼ ًە ‪ 5‬ةەغی‬

‫ضەرەکی پێک دێن ‪:‬‬
‫) ‪(Neutrophil ,Eosinophil, Basophil , Lymphocyte, Monocyte‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای خڕۆکە ضپیەکانی خٍێن ‪4.5 to 11.0 × 109/L :‬‬

‫‪ ‬ئەٌ حاڵەثانەی کەثێیدا ‪ WBC‬سیاد دەکات ‪:‬‬
‫‪-۱‬ىەٌکزدن ٌ اًجياةات‬

‫‪ -۲‬سیان ةەرکەٌثن ةە غانەکانی ًەع ٌەکٍ ضەکجەی دڵ‬
‫‪ -۳‬پەضجانی دەرٌٌنی یان ةارێکی فیشیای سۆر ثٌٍند‪ٌ ،‬ەکٍ (ثای ةەرس ‪ ،‬ةزینداری ‪ ،‬نەغجەرگەری)‬

‫‪9‬‬

‫‪ -٤‬عجشی گٌٍرچیٌە‬
‫‪ -۵‬گٌٍرگە ( نەخۆغییەکی پێطجە)‬

‫‪ -٦‬ضیٍ‬
‫‪ -۷‬ىەٌکزدنی جٍمگەی رٌماثیشمی‬
‫‪ -۸‬صرثان ةەگػجی ٌ صرثانی خٍێن‬

‫‪ -۹‬لاةزدنی ضپڵ‬

‫‪ ‬ئەٌ حاڵەثانەی کەثێیدا ‪ WBC‬کەمدەکەن ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ئایدس‬

‫‪ -۲‬مەلاریا‬
‫‪ -۳‬چارەضەرکزدن ةە ماددەی کیمیایی‬
‫‪ -٤‬ئەٌ جۆرە کەمخٍێنیەی کە ىۆکارەکەی مۆخی ضٌٍری ئێطکە ‪Aplastic anemia‬‬

‫‪ -۵‬ىۆگز ةٌٍن ةە ماددە کيًٍیەکان‬
‫‪ -٦‬گەٌرەةٌٍنی ضپڵ‬

‫➋ دٌٌەَ خڕۆکە ضٌٍرەکانی خٍێن ‪: RBC‬‬
‫خڕۆکە ضٍرەکان ىەڵگزی ئۆکطجینن کە ًە ضییەکانەٌە دەیگٍاسنەٌە ةۆ غانەکانی ًەع ‪ٌ ،‬ە‬
‫ًەٌێػەٌە دٌانۆکطیدی کارةۆن دەگێڕنەٌە ةۆ ضییەکان‪ً ،‬ە ضییەکانیػەٌە دەکزێجە دەرەٌە ًە‬
‫ڕێگەی ىەناضەدانەٌە ‪ ،‬ئەگەر ڕێژەی ‪ RBC‬کەَ ةێح (‪ )anemia‬ئەٌا غانەکانی ًەغمان ةڕی‬
‫ثەٌاٌی ئۆکطجینی پێناگات کە پێٍیطجییەثی ‪ٌ ،‬ە ئەگەر ڕێژەی ‪ RBC‬ةەرس ةێح کە پێی دەڵێین‬
‫(‪ )Polycythemia‬ئەمەع ٌادەکات خڕۆکە ضٌٍرەکان پێکەٌە ةنٍضێن ٌە ئەمەع دەةێجە ىۆی‬
‫داخطجنێکی ةچٌٍکی مًًٌٍٍە خٍێنەکان ةەمەع گٍاضجنەٌەی ئۆکطجین ةۆ غانەکانی ًەع‬

‫كٍرص دەةێح‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای ‪:‬‬
‫‪ً ‬ە پیاٌان دا ‪)million cell/microliter( 1.6 - 7,4‬‬
‫‪ً ‬ە ئافزەثان دا ‪)million cell/microliter( 5,7 - 7.3‬‬

‫ئەمانەی خٍارەٌەع پەیٍەندی ڕاضجەٌخۆیان ىەیە ةە خڕۆکە ضٌٍرەکانی خٍێنەٌە کە ًە ڕێیانەٌە‬
‫چەند نە خۆغیەک دیاری دەکزێ ٌەک ( کەمی ماددەی ئاضن ٌ نەخۆغی ثالاضیما ٌ کەَ خٍێنی‬

‫ٌ نەخۆشى کەمخٍێنى پاكٌە‪ ...‬ىجد )‬
‫)‪MCV ( Mean Corpuscular Volume‬‬
‫)‪MCH ( Mean Corpuscular Hemoglobin‬‬
‫)‪MCHC ( Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration‬‬
‫) ‪RDW ( Red cell Distribution Width‬‬

‫‪ ‬ئەٌ حاڵەثانەی کە ثێیدا ‪ RBC‬سیاد دەکەن ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ئەٌانەی جگەرە کێػن‬

‫‪ -۲‬نەخۆغی درێژ خایەنی ضییەکان‬
‫‪ -۳‬نەخۆغی گٌٍرچیٌە‬
‫‪ -٤‬نەخۆغی جگەر‬

‫‪ -۵‬ىەندێک ًە غێزپەنجەکان‬
‫‪ -٦‬سۆر خٍاردنەٌەی ئەًکيٌٍي‬
‫‪ -۷‬ئەٌ حاڵەثانەی کە پەیٍەندی ةە غٌەی ًەغەٌە ىەیە‪ٌ ،‬ەک ٌٌغکتٍنەٌە ‪ ،‬ڕغانەٌە ضکچٌٍن‬
‫‪ ،‬ئارەكکزدنەٌەیەکی سۆر ‪،‬ىەرٌەىا ةەکارىێنانی میشپێکەرەکان ‪ٌ ،‬اثە ًەَ حاڵەثانە کە غٌەٌ‬
‫فٌٌٍدی ًەع کەمدەکات ‪ RBC‬سیاد دەکات‪.‬‬

‫‪ ‬ئەٌ حاڵەثانەی کەثێیدا ‪ RBC‬کەمدەکات‪:‬‬
‫‪ -۱‬کەمخٍێنی ‪ ،‬ةەىۆی خٍێن ةەرةٌٍن ٌ خٍێن ًێ ڕۆغجنی سۆر‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫‪ -۲‬ةزینی گەدە‪.‬‬
‫‪ -۳‬غێزپەنجەی کۆًۆن‪.‬‬

‫‪ -٤‬ثالاضیما‪.‬‬
‫‪ -۵‬کەمی ڤیجامین ‪. Folic acid ٌ 61B‬‬

‫پێٍانی ڕێژە ٌ خەضجى خٍێن ‪:‬‬
‫‪Hematocrit ( HCT ) or Packed cell volume ( PCV ) :‬‬

‫ئەَ فەحطە ةڕی خڕۆکە ضٌٍرەکان دیاری دەکات کە ًەناٌ خٍێندا ىەیە‪ٌ ،‬اثە ئەٌ ةۆغاییەی کە‬

‫خڕۆکە ضٌٍرەکان داگیزیان کزدٌٌە ًە کۆی گػجی خٍێندا ‪ ،‬ةۆ نمٌٍنە ئەگەر ‪ HCT‬ڕێژەکەی ‪33‬‬

‫ةێح ‪ ،‬ئەٌا مانای ٌایە خڕۆکە ضٌٍرەکان ‪ 33%‬ی كەةارەی خٍێنیان داگیز کزدٌٌە‪ ،‬ةۆیە ‪HCT‬‬

‫فەحطێکی گزنگە ةۆ سانینی کەمخٍێنی ٌ سۆر خٍێنی‪...‬‬

‫ًە ئافزەثان دا ‪75 – 35% :‬‬ ‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ‪ً :‬ە پیاٌان دا ‪54 - 74%‬‬

‫➌ ضێیەَ پەڕەکانی خٍێن ‪: Platelets‬‬
‫پەڕەکانی خٍێن ةچٌٍکترین جۆری خانەکانی خٍێنە‪ ،‬کە گزنگە ةۆ مەیینی خٍێن ‪،‬کاثێک خٍێن‬
‫ةەرةٌٍن ڕٌٌدەدات پەڕەکانی خٍێن گەٌرە دەةن ٌ پێکەٌە ثۆپەڵ دەةن ‪ ،‬ةەمەع ٌادەکەن خٍێن‬
‫ةەرةٌٍنەکە ةٍەضجێنن ‪،‬ةۆیە ئەگەر ژمارەی پەڕەکانی خٍێن کەَ ةێح ئەٌا ثٍانای کۆنجڕۆڵ ٌ‬
‫مەیینی خٍێن ةەرةٌٍن کەمدەةێجەٌە‪ ،‬ىەرٌەىا ئەگەر ڕێژەکەغی سۆر ةێح ئەمەع کێػە‬

‫درٌضح دەکات چٌٍنکە دەةێجە ىۆی مەیینی خٍێن ًە ًًٌٍە خٍێنەکاندا ‪ ،‬ىەرٌەىا سۆری‬
‫پەڕەکانی خٍێن ًەٌانەیە ةتێجە ىۆی ڕەكتٍنی خٍێنتەرەکان (‪..)atherosclerosis‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پەڕەکانی خٍێن ‪microliter 754,444 – 644,444 :‬‬

‫‪12‬‬

‫‪ ‬ئەٌ حاڵەثانەی کەثێیدا پەڕەکانی خٍێن سیاد دەکەن ‪:‬‬
‫‪ -۱‬خٍێن ةەرةٌٍن‪.‬‬

‫‪ -۲‬کەمتٌٍنی ڕێژەی ئاضن‪.‬‬
‫‪ -۳‬ىەندێک نەخۆغی ٌەک غێزپەنجە‪.‬‬
‫‪ -٤‬یان ةٌٍنی کێػە ًە مۆخێ ئێطک (خانە كەدیەکانی درٌضجتٌٍنی خٍێن)‪.‬‬

‫‪ ‬ئەٌ حاڵەثانەی کەثێیدا پەڕەکانی خٍێن کەمدەکات ‪:‬‬
‫‪ً -۱‬ە کاثی دٌٌگیانی‪.‬‬
‫‪ -۲‬گەٌرەةٌٍنی ضپڵ‪.‬‬

‫▪ غێٍاسی خٍێندنەٌەی ئەنجامەکان ةەپێی کەَ ٌ سیادی پێکياثەکانی ناٌ خٍێن ‪-:‬‬

‫‪ )6‬ئەگەر ىاثٌٍ ‪ plat ٌ WBC ٌ RBC‬سیادیان کزد ئەٌا مانای ‪.Polycythemia vera‬‬

‫‪)1‬ئەگەر ىاثٌٍ ‪ RBC‬سیادی کزد ةەڵاَ ‪ WBC ٌ Plt‬ئاضاییتٌٍن ئەٌا ‪Secondary‬‬
‫‪.Polycythemia‬‬

‫‪)3‬ئەگەر ىاثٌٍ ‪ Plt ٌ WBC ٌ RBC‬ىەمٌٍیان کەَ ةٌٍن ئەٌا ‪Pancytopenia‬‬
‫ةۆ سانینی جۆرەکەی ضەیزی ‪ Reticulocytes‬دەکەین‪.‬‬
‫ئەگەر ‪ Retics‬سیاد ةٌٍ ئەٌا ‪Hypersplenism‬‬
‫ئەگەر ‪ Retics‬کەَ ةٌٍ ئەٌا ‪ Aplastic anemia‬یە‪.‬‬

‫‪)7‬ئەگەر ةەثەنيا ‪ RBC‬کەَ ةٌٍ مانای کەمخٍێنى یە ‪ Anemia‬ةۆ دڵنیا ةٌٍن پػکنینی ‪HB‬‬
‫ىیمٍگًٍتین ةۆ دەکەین ئەگەر ئەٌیؼ کەمتٌٍ ئەٌا دڵنیا دەةین کە کەَ خٍێنی یە‪.‬‬

‫‪13‬‬

MCV,MCH,MCHC ‫ةۆ سانینی جۆری کەمخٍێنییەکە ضەیزی ئەمانە دەکەین‬
Microcytic hypochromic anemia ‫ــ ئەگەر ىەمٌٍیان کەَ ةٌٍن ئەٌا‬

‫ئەٌ کەَ خٍێنانەی ىەمان ئەٌضیفاثەیان ىەیە ئەمانە‬
- THALASSEMIA
- Iron deficiency
- Chronic disease
- Sideroblastic anemia

‫ درٌٌضح ةکەین‬Blood Film ‫ یە پێٍیطجە‬Thalassemia ‫ یان‬iron deficiency ‫ةۆ ئەٌەی ةشانین‬
.‫ ةشاننین کامیانە‬Hb Electrophoresis ‫یان‬

‫ یؼ سۆر‬Esinophil ٌٍ‫ یە ئەگەر ىاث‬Iron dificiency ‫ ئەٌا‬pencil shapeٍ‫ــ ئەگەر ةينيمان ٌەک‬
)‫ کە پێی دەًێن ( انوٌطجٍما‬Parasite ‫ةٌٍ ئەٌا ةەىۆی مػەخۆرەٌەیە‬

‫ نەخۆغیەکە خٍێن ًە ژێز پێطح‬Purpura ‫ کەَ ةٌٍ ةٌٍ ئەٌا دەةێجە ىۆی‬Plt ‫ٌە ئەگەر‬
...‫کۆدەةێجەٌە‬

Hemolytic anemia ‫ یان‬Macrocytic anemia ‫ سیادةٌٍن ئەٌا‬MCV . MCH. MCHC ‫ــ ئەگەر‬
B9 ‫ یان‬B12 ‫ کە ةەىۆی کەمی ڤیجامین‬megablastic anemia ‫یاخٍد‬
‫ ئاضای ةٌٍن ئەٌا ًەٌانەیە‬MCV MCH. MCHC ‫ـــ ئەگەر‬
normocytic
Acute blood loss
Amaemia of chronic disease
Chronic renal failure
Connective tissue dissorders
Marrow infltration

14

‫‪ )5‬ئەگەر ىاثٌٍ ‪ WBC‬سیاد ةٌٍ ٌە ‪ Plt ٌ RBC‬کەَ ةٌٍ ئەٌا ‪ٌ Leukemia‬اثەغێزپەنجەی خٍێنە‪..‬‬
‫ةۆ ئەٌەی ةشانی جۆری ًیٍکیمیاکە ‪ Acute‬یان ‪ Chronic‬دەةێح ‪ Blood Film‬درٌضح ةکەین (‬
‫ئەگەر ‪ٌ Blast cells‬اثە خانەی پێنەگەیػجٌٍ ‪ immuture‬مان دی ئەٌا ‪ ، Acute‬ةەڵاَ ئەگەر‬
‫‪ Blast cells‬نەةٌٍ ئەٌا ‪ )chronic‬جەماعەت ىەر ئەٌەنییە ‪ leukemia‬کاثێک ٌٌثح ‪chronic‬‬
‫یان‪ Acute‬دٌای ىەر یەکیان داةەع دەةن ةۆ ةەغی ثز ئەٌ کارە کاری دکجۆرَ نەخۆغیەکانى‬
‫خٍێنە ‪.Hematologist‬‬

‫‪ )1‬ئەگەر ىاثٌٍ ‪ WBC‬سیاد ةەڵاَ ‪ PLT ٌ RBC‬ئاضای ةٌٍ ئەٌا ىەٌکزدنە ‪infection‬ە جا جۆری‬
‫جۆری ىەٌکزدنەکە ةەپێی سیاد ةٌٍنی جۆریکی ‪ WBC‬ةەَ غێٍەییە‪:‬‬

‫ئەٌا ىەٌکزدنی ةەکتریاییە ‪⬆ Neutrophlis :‬‬
‫‪.‬ئەٌا ىەٌکزدنی ڤایزۆضییە ‪⬆ Lymphocytes :‬‬
‫مػەخۆرەیە‪ parasite‬یان ‪ allergic‬ئەٌا ىەضجیاریە ‪⬆ Eosinophlis :‬‬
‫‪ glandular fever‬ئەٌا ‪⬆ Monocyts :‬‬
‫‪ Immune disease‬ئەٌا ‪⬆ Basophlis:‬‬

‫‪:Plateletes‬‬
‫‪ -‬ئەگەر ىاثٌٍ ڕێژەکەی کەَ ةێ ئەٌا ‪ Thrombocytopenia‬ةۆ دڵنیا ةٌٍن پێٍیطجە ‪bleeding‬‬

‫‪ test‬ةۆ ةکەی ئەگەر ىاثٌٍ سیاثز ًە ‪ 4‬خًٍەک ةٌٍ ًەٌانەییە ‪Thrombocytopenia‬‬
‫یان مۆخی ئێطک ‪ً bone marrow‬ەثٍانای نییە ةڕی ثەٌاٌ درٌضجتکات یان ةەىۆ سۆر‬

‫ثێکػکاندنیانەٌەیە‬
‫ــ ئەگەر ىاثٌٍ ژماردنی ‪ Plate‬ئاضایی ةٌٍ ةەڵاَ کێػەی خٍێن ةەرةٌٍنی ىەةٌٍ ئەٌا ةەىۆی‬

‫یەکێک ًەَ ىۆکارانەییە‪:‬‬

‫‪)6‬ىەةٌٍنی کێػە ًە فزمانی ‪ٌ Plates‬ەکٍ ًە ‪ Von willbrand diseases‬دا ڕٌٌدەدات‬
‫‪)1‬ىەةٌٍنی کێػەی مەینی خٍێنە ٌەکٍ ًە ‪ Hemophilia‬دا ىەیە‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫‪ )3‬کێػە ىەةٌٍن ًە ةۆرییەکانی خٍێن ةەسۆر ًەنٍخۆغی ‪ Henoch Schonlein Purpura‬دا‬
‫ىەیە‪.‬‬

‫‪ ‬غێٍاسی ئیؼ پێ کزدنی ئامێزەکە ‪: Coulter‬‬
‫‪ -6‬ضەرەثا خٍێن ًە کەضەکە ٌەردەگزین ٌ دەیکەینە ناٌ ‪ Tube‬ێکی ضەر مۆرەٌە ٌاثە ًە جۆرَ‬

‫‪ EDTA‬ةۆ ئەٌەَ خٍێن مەین رٌٌنەدات‪.‬‬
‫‪ -1‬پاغان ‪ Tube‬کە ًەضەر خًٍێنەر( ‪ ) Shaking‬دا دەێین ةۆ ئەٌەی خٍێنەکە ًەگەڵ مادەی‬

‫‪ Anticoagulant‬کە ثێکەڵ ةتێح ًە ناٌ ‪ Tube‬کە ةۆ ئەٌەی خٍێنەکە نە مەیەت ‪.‬‬
‫‪ -3‬دٌاثز ناٌی کەضەکە ًە ئامێزەکە دەنٍضین ًە ةەغی ‪.New Sample‬‬

‫‪ -7‬پاغان خٍێنەکە دەخەینە ةەردەَ ثٍڵی ئامێزێکەٌە ٌ دەضح دەنێین ةە دٌٌگمەی ‪ٌ Start‬‬
‫ئامێزەکە ةڕی پێٍیطح ًە خٍێن ىەڵدەمژێح ةۆ ئەنجامدانی پػکنینەکان ‪ ،‬دٌای کەمتر ًە‬
‫خًٍەکێ ئەنجاممان دەداثێ ٌ پاغان ‪ Print‬ی دەکەین‪.‬‬

‫ئامێزی ‪coulter counter‬‬

‫ثیٍةی ضەر مۆر (( ‪(( EDTA Tube‬‬

‫‪16‬‬

‫)‪(2‬‬
‫) ‪Hemoglobin ( HB‬‬

‫ڕێژەی خٍێن‬

‫ىیمۆگٌۆةین پڕۆثینێکە ًەناٌ خڕۆکەضٌٍرەکانی خٍێندا دەژی فزمانی ضەرەکی گٍاضجنەٌەی‬
‫ئۆکطجین ٌ دٌانۆکطیدی کارةۆنە ًە خٍێندا‪.‬‬

‫‪ ‬ئەٌ غجانەی کە پێٍیطجمانە ةۆ ئەَ فەحطە ‪:‬‬
‫* ‪* cotton , lancet , alcohol * sahli pipette (0.02ml) * glass rod stirrer‬‬
‫‪hemoglobin tube‬‬
‫* ‪ acid hematin‬کە غٌەیەکی مەیٌە ٌ كاٌەیی ثێدایە پێیدەڵێن ‪* comparator box‬‬
‫‪ً Hcl‬ە گیزاٌەی ‪0,1N‬‬

‫‪ ‬چۆنیەثی ئەنجامدانی فەحطەکە ًە رێگاَ مانٍەڵى ٌاثە ةێ جیياسَ ئەًکترۆنى ‪-:‬‬
‫ضەرەثا ‪ ml 4.41‬خٍێن ٌەردەگزین ٌ ًەگەڵ ‪ً n Hcl4.6‬ە ناٌ ثیٍةی ثایتەثدا ثێکەڵی دەکەین ٌ‬
‫ثیٍةەکە دەخەینە ناٌ ‪ٌ comparator box‬ەپاغان دیطڵٍەثەر یان کٍىٍي دەکەینە ناٌ گیزاٌەکە‬
‫ثا ڕەنگەکەی کاڵ دەةێجەٌە ٌ دەةێجە ڕەنگی ‪ acid hematin‬پاغان ئەنجامەکە دەخٍێنینەٌە ٌە ةە‬

‫یەکەی ‪ ٪‬یان ‪ gm/dl‬دەپێٍرێح‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫‪Female: 12-16 gm/dl Male: 13-17.5 gm/dl‬‬ ‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی فەحطەکە ‪:‬‬
‫‪New Born: 18-20 gm/dl‬‬

‫‪ ‬ئەٌ ىۆکارانەی ٌا دەکەن ڕێژەی ىیمۆگٌۆةین ةەرس ةێجەٌە‪:‬‬

‫‪ -۱‬نەخۆغی گٍرچیٌە‬
‫‪ -۲‬ةەکارىێنانی ىەندێک دەرمان‬

‫‪ -۳‬سۆرةٍنی ڕێژەی خٍێن‬
‫‪ -٤‬ةەرسی ًە ئاضجی ڕٌی دەریاٌە‬

‫‪ ‬ئەٌ ىۆکارانەی ٌا دەکەن ڕێژەی ىیمۆگٌۆةین نشَ ةێجەٌە‪:‬‬

‫‪ -۱‬کەمخٍێنی‬
‫‪ -۲‬ىەٌکزدن ًە جەضجەدا‬

‫‪ -۳‬دٌگیانی‬
‫‪Thalassemia -٤‬‬
‫‪ -٥‬خٍێنتەرةٍنی ناٌەکی‬

‫‪18‬‬

‫)‪(3‬‬
‫) ‪Packed cell volume ( PCV‬‬

‫كەةارەی خانەکانی خٍێن‬

‫ئەَ پػکنینە ةەکاردێح ةۆ دیاریکزدنی ڕێژەی خانەکانی ناٌ خٍێن‪ .‬خٍێن پێکدێح ًە پلاسما ٌ‬
‫خانەکان‪ ،‬ةڕی خانەکانی ناٌ خٍێن ئاماژەیە ةۆ ثێکڕای ڕێژەی ضەدی كەةارەی خٍێن‪ ،‬ةۆنمٍنە ئەگەر‬
‫‪ pcv‬یەکطان ةێح ةە ‪ٌ %54‬اثە ‪ ml 54‬خانە ىەیە ًە ‪ ml 644‬خٍێن دا ‪ ،‬ىەرٌەىا ئەگەر بمانەٌێح‬

‫ڕێژەی خٍێن دەرکەین ئەٌا ‪ً pcv‬ێکدانی ‪ 1‬دەکەین دەةێجە ڕێژەی خٍێن ةەڕێژەی ضەدی‪.‬‬

‫ئەٌ کەرەضجە ٌ مادانەی کە ًەَ فەحطەدا ةەکاردێح ‪:‬‬
‫‪* cotton , lancet , alcohol * heparinized capillary tube * clay * micro center‬‬
‫‪fiuge * hematocrite reder‬‬

‫‪ ‬غێۆاسی ئەنجامدانی ئەَ غیکاریە ‪:‬‬
‫ضەرەثا کەمێک کيٍي دەکەینە ضەر ًۆکەکەٌ پەنجەی نەخۆغەکەی پێ دەضڕین پاغان ةە‬
‫لانطێح خٍێن ًە پەنجەی دێنین‪ ،‬ةە کاپیٌەری ثیٍب ضەحتی خٍێنەکە دەکەین ثا‪ 7/3‬ی ثیٍةەکە‬
‫پاغان ضەرێکی ثیٍةەکە ةە ئاگز یان كٍڕی ضەناعە دەگزین ثا خٍێنەکە نەیەثە دەرەٌە پاغان‬
‫ثیٍةەکە دەخەینە ناٌ مایکزۆ ضەنجەر فیٍجەٌە ةە جۆرێک ضەرە داخزاٌەکە ةکەٌێجە ڕٌٌی دەرەٌە‬
‫ٌە ًە ةەامتەر ثیٍةەکە ثیٍةێکی ثز دادەنێین ثا ىاٌضەنگ ةن پاغان دیطکەکە دەخەینە ضەری ٌ‬
‫ضەرەکەی دادەخەین ٌ دایدەگیزضێنین ةۆ ماٌەی ‪ 5‬خًٍەک کە ةە خێزایی ‪ 11000‬خٍي ًە یەک‬
‫خًٍەکدا دەضٍڕێجەٌە دٌاثز ثیٍةەکە ًەضەر ڕیدەرەکە دادەنێین ةە جۆرێک کۆثایی ضیزەمەکە‬
‫ةکەٌێجە ةەغی ضەرەٌەی خەثەکە ٌە ةەغی خٍارەٌەی خٍێنەکە ةکەٌێجە ضەر خەثی خٍارەٌە‬
‫دٌاثز ناٌەڕاضجی ضیزەَ ٌ خٍێنەکە ًەضەر چەند ةٌٍ ئەٌە خەضجی خٍێنەکە ئەٌەندەیە‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ئەَ فەحطە ‪:‬‬
‫‪Male 42 - 55 % Female 37 - 45 % Children 30 - 45 %‬‬

‫‪ ‬ئەٌ ىۆکارانەی دەةنە ىۆی ةەرسةٍنەٌەی ڕێژەی ‪: PCV‬‬
‫‪ٌ -۱‬غک ةٍنەٌە‪،‬کە ةەىۆی ضٍثانەٌە یان ةەرسةٍنەٌەی پٌەی گەرمی ًەع ڕٌدەدات‪.‬‬
‫‪ -۲‬کەمی ئۆکطجین‪ ،‬ئەٌیؼ ةەىۆی جگەرەکێػان یان ناثەٌاٌی ضیەکانەٌە ڕٌدەدات‪.‬‬

‫‪ -۳‬ةۆماٌەیی‪ ،‬ئەٌیؼ ةەىۆی نەخۆغی ةۆماٌەیی دڵ ڕٌدەدات‪.‬‬
‫‪ -٤‬سۆرةەرىەميێنانی خڕۆکە ضٍرەکان‪.‬‬

‫‪ ‬ئەٌىۆکارانەی دەةنە ىۆی کەمتٍنەٌەی ڕێژەی ‪: PCV‬‬
‫‪ -۱‬خٍێنتەرةٌٍن ةەىۆی ةزینی گەدە یان ژێزپەنجەی کۆڵۆن یانخٍێن ةەرةٍنی ناٌەکی‪.‬‬

‫‪ -۲‬ثێکػکانی خڕۆکە ضٍرەکانی خٍێن‪.‬‬
‫‪ -۳‬کێػەکانی خٍاردن‪ ،‬ةەىۆی کەمی مادەی ئاضن یان ‪ 61vitamin B‬یان ةەدخۆراکی‪.‬‬

‫‪ -٤‬کەَ ةەرىەميێنانی خڕۆکە ضٍرەکان‪.‬‬
‫‪ -٥‬دٌگیانی‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫)‪(4‬‬
‫) ‪Erythrocyte Sedimentation Rate ( ESR‬‬

‫ثێکڕای نیػجنی خڕۆکە ضٍرەکان‬

‫ةزیجیە ًە ڕادەی نیػجنی خڕۆکە ضٍرەکانی خٍێن‪ ،‬ةەکاردێجتۆ دەضنیػانکزدنی ىەةٍن یان‬
‫نەةٍنی ىەٌکزدن ٌە پێٍانی ڕێژەی ىەٌکزدنەکە ًە ًەغداةەةێ دیاریکزدنی ىۆکار یان غٍێنی‬

‫ىەٌکزدنەکە‪.‬‬

‫‪* srynge , cotton , alcohol * tube‬‬ ‫‪ ‬ئەٌ کەرەضجانەی کە پێٍیطتن ةۆ ئەَ غیکاریە ‪:‬‬
‫‪pipette‬‬ ‫‪* trisodium citrate {3,8%} * westergrin‬‬
‫‪* westergrin rack‬‬

‫‪ ‬غێٍاسی ئەنجامدانی فەحطەکە ‪:‬‬
‫ضەرەثا ‪ً ml4,7‬ەگیزاٌەی ‪ trisodium citrate‬ئامادە دەکەین پاغان ‪ ml6,1‬خٍێن ًە نەخۆغەکە‬

‫ٌەردەگزین ٌ ثێکەڵیان دەکەین ٌ دەیخەینە ناٌ ‪ westergrin pipette‬کە ثیٍةێکی درێژە‬
‫درێژیەکەی ‪ cm34‬دەةێح ًە ‪ 4‬دەضپێدەکات ثا ‪ 144‬ةەجۆرێ ‪ً 4‬ەضەرەٌەیە ٌە ‪ً 144‬ە خٍارەٌەیە‬

‫خٍێنەکە ٌەردەگزین ثا دەگاثە ئاضجی ‪ 4‬دٌاثز ثیٍةەکە ًەناٌ ‪ westergrin rack‬دادەنێین دٌای‬
‫یەک کاثژمێز ئەنجامەکە دەخٍێنینەٌە ضەیز دەکەین ةشانین ثا چ ئاضجێک خٍێنەکە داةەسیٍە ‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ئەَ فەحطە ‪:‬‬
‫‪Male 0 - 10 mm/h ‬‬

‫‪Female 0 - 20 mm/h ‬‬
‫‪Children 0 - 2 mm/h ‬‬

‫‪21‬‬

‫‪ ‬ئەٌ ىۆکارانەی ٌادەکەن ڕێژەی ‪ ESR‬ةەرس ةێجەٌە ‪:‬‬
‫‪ -6‬ةٍنی ئیٌجیياب ًە ًەع دا‬
‫‪ -1‬غێزپەنجە‬
‫‪ -3‬ناثەٌاٌی گٍرچیٌە‬

‫‪ -7‬ثٍغتٍن ةە ٌردە سیندەٌەرەکان ٌەک (ةەکتریا)‬
‫‪ -5‬ىەندێک حاڵەت ىەن ڕێژەی ‪ ESR‬ةەرس دەکەنەٌە ٌەک‬

‫( ةەضاڵاچٍن ‪ ،‬دٌٌگیانی ‪ ،‬ضٍڕی مانگانەی خانمان )‬
‫▪ ثێتینی ‪ً //‬ەةەر ئەٌەی ‪ ESR‬ىۆکار ٌ غٍێنی ىەٌکزدنەکە دیاری ناکات پێٍیطجە پشیػک‬
‫چەند فەحطێکی دیکەع ىەن ًەگەڵیدا ةیان نٍضێح ‪ٌ ،‬ەک ئەٌەی کە ًەناٌ خەڵکدا ناسراٌە‬

‫ئەمە فەحطی ڕۆماثیشمە نیە مەرج نیە ىەمٌٍ ىەٌکزدنێک ةەىۆی ڕۆماثیشمەٌە ةێح‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫)‪(5‬‬
‫‪Blood Group‬‬
‫پػکنینی گزٌپی خٍێن‬

‫ئەَ پػکنینە ئەنجاَ دەدرێح ةۆ دیاری کزدنی جۆری گزٌپی خٍێن ٌەک ( ‪) A , B , AB , O‬‬

‫‪ً ‬ەَ کاثەنەدا پػکنینی جۆری خٍێن دەکزێح ‪-:‬‬
‫‪ً -6‬ە کاثی گٍاضجنەٌەی خٍێن ًە کەضێکەٌە ةۆ کەضێکی ثز‪.‬‬
‫‪ً -1‬ە کاته گٍاضجنەٌەَ پارچەیەک ًە ئەندامى کەضێک ةۆ کەضێکى ثز‪.‬‬

‫‪ً.-3‬ە کاته دٌٌگیانى دا‬
‫‪ ‬غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫‪ -6‬ضەرەثا پەنجەی کەضەکە ةە ‪ Lancet‬کٍن دەکەین ٌ پاغان ‪ 3‬دڵۆپ ًە خٍێن دٌٌر ًە یەکتر‬

‫ًەضەر ‪ Slide‬ێک دا دەنێین‪.‬‬
‫‪ -1‬پاغان یەکی یەک دڵۆپ ًە ‪ Reagente anti D ٌ Reagente anti B ٌ Reagente anti A‬ةە‬

‫جیا دەکەینە پاڵ‪ 3‬دڵۆپە خٍێنەکە ًەضەر ‪ Slide‬کە پاغان ةە ‪ Stirer‬ێک ‪ reagent‬کان ًەگەڵ‬
‫خٍێنەکان ثێکەڵ دەکەین ‪.‬‬

‫‪ ‬ةەَ غێٍەیەع ئەنجامەکەی دەخٍێنینەٌە ‪:‬‬
‫أ‪ -‬ئەگەر ئەٌ خٍێنەی ًەگەڵ ‪ Reagente anti A‬دایە ‪ agglutinatione‬کزد ٌاثە( کڵۆت ةٌٍ ) ئەٌا‬

‫جۆری خٍێنەکە دەةێجە ‪ٌ A‬ە ئەگەر ًە ىەمان کاثدا ‪ Reagente anti D‬کەع ‪agglutination‬‬
‫کزدئەٌا جۆری خٍێنەکەی دەةێجە ‪ٌ A+‬ە ئەگەر ‪ Reagent anti D‬کە ‪ agglutination‬نەکزد ئەٌا‬

‫جۆری خٍێنەکە ‪. A-‬‬

‫ب‪ -‬ئەگەر ئەٌ خٍێنەی ًەگەڵ ‪ Reagent anti B‬دایە ‪ agglutination‬کزد ئەٌا جۆری خٍێنەکە‬
‫دەةێجە ‪ٌ B‬ە ئەگەر ًە ىەمان کاثدا ‪ Reagent anti D‬کەع ‪ agglutination‬کزد ئەٌا جۆری‬

‫‪23‬‬

‫خٍێنەکە ‪ B+‬ةەڵاَ ئەگەر ‪ Reagent anti D‬کە ‪ agglutination‬نەکزد جۆری خٍێنەکە ‪. B-‬‬
‫ج‪ -‬ئەگەر ‪ Reagent anti B ٌ Reagent anti A‬کە ‪ agglutination‬کزد ًە ىەمان کاثدا جۆری‬

‫خٍێنەکە ‪ٌ . AB‬ە ئەگەر ‪ Reagent anti D‬کەع ‪ agglutinaion‬کزد ًەگەڵیان ئەٌا جۆری‬
‫خٍێنەکە ‪ٌ AB+‬ە ئەگەر ‪ Reagent anti D‬کە ‪ agglutinatinatio‬نەکزد جۆری خٍێنەکە ‪.AB-‬‬
‫د ‪ -‬ئەگەر ثەنيا ‪ Reagent anti D‬کە ‪ agglutination‬کزد ئەٌا جۆری خٍێنەکە ‪ O+‬ةەڵاَ ئەگەر‬

‫ىیچکامیان ‪ agglutination‬یان نەکزد جۆری خٍێنەکە ‪.O-‬‬

‫‪24‬‬

‫)‪(6‬‬
‫‪WBC count‬‬
‫پػکنینی خڕۆکە ضپیەکانی خٍێن‬

‫خڕۆکە ضپیەهان جۆرێکە ًە خانەکانی خٍێن کە ًە مۆخی ئێطکدا درٌضح دەةن ‪ ،‬ناٌکیان ثێدایە‬
‫ةەڵاَ ىیمۆگٌۆةینیان ثێدا نیە ‪ ،‬خڕۆکە ضپیەکان ةەغێکە ًە ضیطجەمی ةەرگزی ًەع ةە‬
‫ىێزغکزدنە ضەر ىەر ثەنێکی ةێگانە ٌەک ( ةەکتریا ‪ ،‬ڤایزۆص )یان ىەر ثەنێکی ثزکە دێنە‬
‫ًەغەٌە ٌ ًەناٌیان دەةات‪ .‬خڕۆکە ضپیەکان ژمارەیان سۆر کەمترە ًە خڕۆکە ضٍرەکان ةەڵاَ‬
‫كەةارەیان گەٌرەثزە ٌە ًە ‪ 5‬ةەغی ضەرەکی پێک دێن ( ‪neutrophils , basophils ,‬‬
‫‪(eosinophils , lymphocytes , monocytes‬‬

‫‪ ‬ئەٌ کەرەضجانەی کە پێٍیطتن ةۆ ئەَ غیکاریە ‪:‬‬

‫‪lansete , alcohol , cottone‬٭‬
‫‪* white cell pipette‬‬
‫‪* chamber slide‬‬
‫‪* cover slide‬‬
‫) ‪* wbc diluting fluid ( Turks fluid‬‬

‫‪ ‬غێۆاسی ئەنجامدانی غیکاریەکە ‪:‬‬
‫ضەرەثا ‪ً ml4,7‬ە گیزاٌەکە ئامادە دەکەین ٌ ًەناٌ ثیٍةێکدا دایدەنێین پاغان ةە ضاًین پایپێح‬

‫‪ ml4,41‬خٍێن ٌەردەگزین ٌ دەیخەینە ناٌ ئەٌ ثیٍةەی کە گیزاٌەکەی ثیایە پاغان کەمێک‬
‫غەیکینی پێدەکەین ٌ ةٍ ماٌەی ‪ 1-6‬خًٍەک چاٌەرێ دەکەین ثاةەثەٌاٌی ثێکەڵ دەةن ‪،‬‬
‫چامتەرەکە ئامادە دەکەین ًەژێز مایکزۆضکٍپدا ٌ فیڵدەکە ئەدۆسینەٌە کە ًە ‪ 7‬چٍارگۆغەی‬
‫گەٌرە پێکدێح ٌە ىەر چٍارگۆغەیەکی گەٌرەع ًە ‪ 7‬چٍارگۆغەی ةچٍک پێکدێح کە ژمارەی‬
‫ىەمٌٍ چٍارگۆغەکان دەکاثە ‪ 17‬چٍارگۆغە ىەمٌٍ چٍارگۆغەکان دەخٍێنینەٌە ٌ پاغان‬

‫ًێکدانی ‪ 54‬ی دەکەین ‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی خزۆکە ضپیەکان ًە ًەغدا ‪7,5 - 66 x1000 cell / cu mm :‬‬

‫‪25‬‬

‫‪ ‬سۆرةٍنی خڕۆکە ضپیەکان پێدەڵێن ‪: leukocytosis‬‬

‫* ىەٌکزدن ةە ىۆی ةەکتریا ٌ ڤایزۆص‬

‫٭ ‪uremia‬‬ ‫٭ غێزپەنجە ٭ دٌگیانی ٭ سەردٌٌی‬

‫‪ ‬کەمتٍنی خڕۆکە ضپیەکان پێیدەڵێن ‪: leukopenia‬‬
‫* نەخۆغی ڤایزۆضات‬
‫٭ گزانەثا‬
‫٭ ىەٌکزدنی جگەر‬
‫٭ داخٍرانی گٍرچیٌە‬

‫‪26‬‬

‫)‪(7‬‬
‫‪RBC count Test‬‬
‫پػکنینی خڕۆکە ضٍرەکان‬

‫خڕۆکە ضٍرەکان غێٍەیەکی خڕی دٌٌلا كٍپاٌیان ىەیە ٌ ةێ ناٌکن ٌە ڕەنگێکی ضٍریان ىەیە‬
‫ةە ىۆی ئەٌ ىیمۆگڵۆةینەی کە ىەڵیانگزثٍە ‪ .‬خڕۆکە ضٍرەکان ئاضای ةە چاٌ ناةینرێن ةەڵاَ‬
‫دەثٍانین ًە ڕێگەی مایکزۆضکۆپەٌە ةیانتینین‪.‬‬

‫‪ ‬ثایتەتمەندیەکانی خڕۆکەیەکی ضٍری پێگەغجٌٍ ‪:‬‬

‫‪ -6‬غێٍەیەکی خڕی دٌٌلا كٍپای ىەیە‪.‬‬
‫‪-1‬ناٌکی نیە‪.‬‬

‫‪ -3‬نیٍەثیزەکەی ‪ 4.5‬مایکزۆمەثزە‪.‬‬
‫‪ -7‬ئەضجٍریەکەی ًە ًێٍارەکانیدا ‪ 1.5‬مایکزۆمەثزەٌ ًە ناٌەڕاضجیػدا ‪ 6.4‬مایکزۆمەثزە‪.‬‬

‫‪ -5‬ةۆماٌەی ‪ 614‬ڕۆژ دەژی‪.‬‬
‫‪ -1‬كەةارەکەی ‪ Fl 04‬ةۆ ‪. Fl 05‬‬

‫‪ ‬فـزمـانـی خـڕۆکـە ضـٍرەکـان ‪:‬‬

‫‪ -6‬ئۆکطجین ىەڵدەگزن ٌ دەیگٍاسنەٌە ًە ضییەکانەٌە ةۆ خانەٌ غانەکانی ًەع ‪.‬‬
‫‪ -1‬دٌانئۆکطیدی کارةۆن دەگٍاسنەٌە ًە خانەٌ غانەکانی ًەغەٌە ةۆ ضییەکان ‪.‬‬
‫‪ -3‬پێکدێن ًە ىیمۆگڵۆةین‪.‬‬

‫‪ -7‬جۆرە ‪ antigen‬ێکی ثایتەثیان ًە ضەرە کە ةۆ دیاریکزدنی جۆری گزٌپی خٍێن ةەکاردێح ( ‪RH‬‬
‫‪.) Factor‬‬

‫‪ -5‬ىاٌضەنگی ثزغی ٌ ثفجی خٍێن دەپارێشێح ‪.‬‬

‫‪27‬‬

‫‪ -1‬ىاٌضەنگی ئایۆنەکان دەپارێشن ًە ناٌ خٍێندا‪.‬‬
‫‪ -4‬ىاٌضەنگی ًینجی خٍێن دەپارێشن‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای خڕۆکە ضٍرەکان ٌ ىۆکاری کەمی ٌ سیادیان ‪:‬‬

‫▪ یەکەَ ‪:‬‬
‫‪ -: Erythrocytosis‬ةزیجیە ًە سیاد ةٍنی خڕۆکە ضٍرەکان ًە ڕێژەی ئاضای خۆیان ٌاثە ساثز ًە‬
‫‪ 5544‬مٌیۆن خانە ًە یەک میٌی مەثز ضێجای خٍێندا ‪.‬ئەَ ىۆکارانەع دەةنە ىۆی سیاٌٌةٍنی‬

‫ڕێژەی خڕۆکە ضٍرەکان‬
‫أ ‪ -‬جگەرە کێػان‪.‬‬

‫ب ‪ -‬نەخۆغی ةۆماٌەی دڵ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬ناثەٌاٌی گٍرچیٌەک‪.‬‬

‫▪ دٌٌەَ ‪ -: Erythrocytopenia :‬ةزیجی ًە کەمتٍنی خڕۆکە ضٍرەکان ًە ڕێژەی ئاضای خۆیان‬
‫ٌاثە کەمتر ًە ‪ 3544‬مٌیۆن خانە ًە یەک میٌی مەثز ضێجای خٍێن ‪.‬‬

‫‪ ‬ئەَ ىۆکارانەع دەةنە ىۆی کەمی ڕێژەی خڕۆکە ضٍرەکان ًە خٍێندا ‪-:‬‬
‫أ ‪ -‬خٍێن ةەرةٌٍن‪.‬‬

‫ب ‪ -‬ناثەٌاٌی مۆخی ضٍری ئێطک‪.‬‬
‫ج ‪Folate deficiency -‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پػکنینەکە ‪5.5 - 3.5 miion cells / mm3 :‬‬

‫‪ ‬غـێـٍاسی ئـەنـجـامـدانـی پـػـکـنـیـنـی ‪-: RBC count‬‬
‫ئەَ پػکنینە ةە ڕێگەی ئامێزی ‪ ٌ cbc‬مانٍەڵیؼ دەکزێ‬

‫‪28‬‬

‫‪ ‬ةە ڕێگەی مانٍڵ ‪:‬‬
‫‪ -6‬ضەرەثا پەنجەی کەضەکە ةە ‪ Lancet‬کٍن دەکەین ٌ دٌاثز یەکەَ دڵۆپ خٍێن ةە ًۆکەیەک‬

‫دەضڕین ‪.‬‬
‫‪ -1‬پاغان ًە ڕێگەی‪ٌ RBC Pipet‬ە خٍێنەکە ٌەردەگزین ثاٌەکٍ پٌەی ‪ ٌ 4.5‬دٌاثز ‪ RBC pipet‬کە‬
‫ثاٌەکٍ پٌەی ‪ً 646‬ە ‪ Formal citrate‬ثێدەکەین ٌ ةە جٍانی ثێکەڵیان دەکەین ًەناٌ ‪RBC pipet‬‬

‫کەدا ةۆ ماٌەی ‪ 3‬ةۆ ‪ 5‬خًٍەک ‪.‬‬
‫‪ -3‬دٌاثز یەک دڵۆپ ًەٌ خٍێنەی کە ًەناٌ ‪ RBC pipet‬کەدایە دەییکەینە ةەینی ‪ chamber‬کەٌ‬

‫‪ cover Slip‬کەٌە ‪.‬‬
‫‪ -7‬دٌاثز ًە ژێز مایکزۆضکۆپدا ضەیزی دەکەین ٌ ةە ‪ Lense 74‬دەیخٍێنینەٌە ‪ .‬ئەٌ خڕۆکە‬
‫ضٍرانەی کە دەکەٌنە ناٌ ‪ 5‬چٍارگۆغە دەیان ژمێزین ٌ ًێکدانی ‪ 64444‬یان دەکەین ‪ .‬ةەَ‬

‫غێٍەیەع ڕێژەی ‪ RBC‬یەکانمان ةۆ دەردەچێح‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫)‪(8‬‬
‫‪Platelet Count‬‬
‫پػکنینی پـەڕەکـانـی خـٍێـن‬

‫پەڕەکانی خٍێن پێکياثەیەکی ةچٍکی ناٌ خٍێنن کە یارمەثی مەیاندنی خٍێن ئەدەن ًەکاثی‬
‫خٍێن ةەرةٌٍن یان ةزین ًە ىەر غٍێنێکی ًەغدا‪ً .‬ە ڕێگەی ةەضجنەٌە ٌ ًکاندنەٌەی ناٌپۆغی‬

‫ةۆریەکانی خٍێن ڕێگە ًە خٍێن ةەرةٍنەکە ئەگزن‪.‬‬
‫پەڕەکانی خٍێن ًە مۆخی ضٍری ئێطکدا درٌضح ئەةن ٌ پاغان ةۆ ةەردەٌامیدان ةۆ ضٍڕی‬
‫ژیانیان دەگٍاسرێنەٌە ةۆ ناٌ ضٍڕی خٍێن ‪ ,‬پەڕەکانی خٍێن كەةارەیان سۆر ةچٍکەٌ ثەنيا ةەغێکی‬

‫کەَ ًە كەةارەی خٍێن پێکدێنن‪.‬‬

‫‪ ‬فزمانی پەڕەکانی خٍێن ‪-:‬‬
‫‪ -6‬یارمەثی ڕاگزثنی خٍێن ةەرةٌٍن ئەدەن‬
‫‪ -1‬ثەنگکزدن ٌ گزثنی غٍێنی ةزین ًە ةۆریەکانی خٍێندا‬
‫‪ -3‬خەسنکزدن ٌ گٍاضجنەٌەی مادەکان ٌەک( ‪.) Histamine‬‬

‫‪ ‬ثایتەتمەندی پەڕەکانی خٍێن ‪-:‬‬
‫‪ -6‬نیٍەثیزەکەیان ‪ 1‬ةۆ ‪ 7‬مایکزۆمەثزە‬

‫‪ -1‬غێٍەیەکی خڕیان ىەیە‬
‫‪ -3‬ناٌکیان نیە‬

‫‪ -7‬ڕەنگی ضایجۆپلاسماکەیان غینێکی کاڵً‬
‫‪ -5‬ماٌەی ژیانیان ‪ 3‬ةۆ ‪ 61‬ڕۆژە‪.‬‬

‫‪ ‬ئەٌ ماددانەی کەپێٍیطجە ةۆ ئەنجامدانی پػکنینیەکە‪-:‬‬
‫( ‪Reese Ecker Fluid , alcohol , cotton , , Lancet , Red cell Pipet , Chamber‬‬

‫‪30‬‬

‫‪) Petridish ,Cover slip , Microscope , Filter paper‬‬

‫‪ ‬غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬

‫▪ ةە ڕێگەی مانٍەڵ ‪:‬‬
‫‪ -6‬ضەرەثا ةە ‪ lancet‬پەنجەی کەضەکە کٍن ئەکەین ٌ ًەڕێگەی ‪ Red cell pipet‬کەٌە ثاکٍ پٌەی‬
‫‪ 4.5‬خٍێن ٌەردەگزین ‪ٌ ،‬ە ًەڕێگەی ىەمان ‪ٌ pipet‬ە گیزاٌەی ‪ٌ Reese Ecker Fluid‬ەردەگزین‬
‫ثاکٍ پێٍانی ‪ . 646‬پاغان ةە جٍانی خٍێن ٌ گیزاٌەکە ثێکەڵ دەکەین ًەناٌ ‪ pipet‬کەدا ةۆ ماٌەی‬

‫‪ 3‬ةۆ ‪ 5‬خًٍەک‪.‬‬

‫‪ -1‬دٌاثز یەکەَ دڵۆپی ناٌ ‪ pipet‬کەدەڕێژین ٌ دڵۆپێکی دٌاثز دەکەینە ضەر ‪ Chamber‬ەکەٌە‬
‫ئەةێ دڵۆپەکە ةە جٍانی ًەنێٍان ‪ cover slip ٌ chamber‬کەدا ةڵاٌ ةتێجەٌە ‪.‬‬

‫‪ -3‬دٌاثز ‪ petridish‬ێک دێنین ٌ کاػەسێکی پاڵاٌثنی غێدار ًە ناٌیدا دادەنێین‪.‬‬

‫‪ -7‬پاغان ئەٌ ‪ chamber‬ی کە خٍێنەکەمان ًەضەری ئامادەکزدٌە دەیخەینە ناٌ ‪ Petridish‬ە‬
‫ئامادەکزاٌەکەٌە ةۆماٌەی ‪ 65‬ةۆ ‪ 14‬خًٍەک چاٌەڕێ دەکەین ةۆ ئەٌەی ‪ platelet‬ەکان ةە‬
‫غێداری بمێنەٌە ‪.‬‬

‫‪ -5‬پاغان ‪ chamber‬کە دەخەینە ژێز مایکزۆضکۆپ ٌ ةە ‪ 74 lens‬پەڕەکانی خٍێن دەژمێزین ‪.‬‬

‫غێٍاسی ژماردنیػیان ىەر ٌەک خڕۆکە ضٍرەکان ٌایە ثەنيا ئەٌانە دەژمێزین کە دەکەٌنە ناٌ ‪5‬‬
‫چٍارگۆغەیە دەیان ژمێزین ٌ ًێکدانی ‪ 64444‬دەکەین ةەمػێٍەیە ڕێژەی پەڕەکانی خٍێنمان‬

‫دەضح دەکەٌێ ًە یەک میٌی مەثز ضێجای خٍێندا ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای پەڕەکانی خٍێن ‪754444 - 654444 cells / mm3 :‬‬

‫‪ ‬ىۆکارەکانی کەمی ٌ سیادی پەڕەکانی خٍێن ًە ڕێژەی ئاضای خۆیان ‪-:‬‬

‫▪ یەکەَ ‪-:‬‬
‫‪ : Thrombocytosis‬ةزیجیە ًە سیادةٍنی ڕێژەی پەڕەکانی خٍێن ًە ڕێژەی ئاضای خۆیان ‪،‬‬

‫ىۆکارەکانیػی ةزیجین ًە‬
‫‪ -١‬غێزپەنجە‬

‫‪ -٢‬ىەٌکزدنێکی درێژخایەن‬
‫‪ -٣‬نەغجەرگەری‬

‫‪٤‬ـ کەمخٍێنی‪ ،‬ةەىۆی کەمی مادەی ئاضنەٌە‬
‫‪Polycythemia -٥‬‬

‫‪ ‬نیػانەکانی سیادةٌٍنی پەڕەکانی خۆێن ‪-:‬‬
‫‪ -6‬ضەر ئێػە‬

‫‪ -1‬ضەرگێژةٌٍن‬
‫‪ -3‬ئاساری ضنگ‬

‫‪ -7‬لاٌاسی‬
‫‪ -5‬ةٍرانەٌە‬
‫‪ -1‬ضڕةٌٍنی دەضح ٌ پێیەکان‬

‫▪ دٌٌەَ ‪-:‬‬
‫‪: Thrombocytopenia‬ةزیجیە ًە کەمتٍنی پەڕەکانی خٍێن ًە ڕێژەی ئاضای خۆیان‪ .‬ىۆکارەکانی‬

‫ةزیجین ًً ‪:‬‬

‫‪32‬‬

‫‪ -١‬ثٍع ةٌٍن ةە ڤایزۆص ( ‪) HIV‬‬
‫‪ -٢‬کەَ درٌضجتٍنی پەڕەکانی خٍێن ئەٌیؼ ةەىۆی کاریگەری ثیػک ٌ ىەندێک جۆری دەرمان‬

‫‪ -٣‬سیاد ةەکارىێنانی کيٍي‬
‫‪ -٤‬نەخۆغی درێژخایەنی جگەر‬

‫‪Aplastic anemi -٥‬‬
‫‪ ‬نیػانەکانی کەمی پەڕەکانی خٍێن ‪-:‬‬

‫‪ -6‬ضٍرةٍنەٌەیەکی کەَ یان سۆر‬
‫‪ -1‬خٍێن ةەرةٌٍنێکی سۆر ًە کاثی ةڕین یان ةزیندار ةٌٍنی غٍێنێکی ًەع‬

‫‪ -3‬خٍێن ةەرةٌٍنی ًٌٍت‬
‫‪ -7‬ةٌٍنی خٍێن ًە ناٌ میش یان پیطایدا‬

‫‪33‬‬

‫)‪(9‬‬
‫‪Clotting time & Bleeding time‬‬

‫ئەَ دٌٌ پػکنینە پێٍیطجە پێکەٌە ةکزێن ةۆ مەةەضجی سانینی کاثی مەیاندنی خٍێن ًە ًەغی‬
‫ئەٌکەضەدا ‪ً ،‬ە کاثی ةزیندار ةٍندا یاخٍدًەکاثی نەغجەرگەریا ‪ ،‬ئەَ دٌٌ پػکنینە ةەسۆری ةۆ‬
‫ئەٌکەضانە ئەنجامدەدرێح کە پێٍیطجیان ةە نەغجەرگەری دەةێح ةۆ دیاریکزدنی کاثی مەینی‬
‫خٍێن‪.‬‬

‫ئەنجاَ ‪ glass tube capelary heparenized non method‬ةە ڕێگەی ‪▪ Clotting time‬‬
‫دەدرێح‬

‫ئەنجاَ دەدرێح ‪ Dukś method‬ةەڕێگەی ‪▪ Bleeding time‬‬

‫‪ ‬چۆنیەثی ئەنجامدانی ئەَ دٌٌ غیکاریە‬

‫‪: Clotting time‬‬
‫ضەرەثا ةە لانطێح پەنجەی کەضەکە ةزیندار دەکەین ٌ پاغان ةە کاپیٌەری غین ضەحتی خٍێنەکە‬
‫دەکەین کە ثیٍةێکە مادەی ىیپارینی ثێدا نیە پاغان ىەمٌٍ ‪ 34‬ضانیە جارێک پارچەیەکی ةچٍکی‬

‫ًێدەغکێنین ثاٌەکٍ ةشانین ًە چ خًٍەکێکدا خٍێنەکە دەمەیەت ضانیەکانی نێٍان پارچەکان‬
‫کۆدەکەینەٌە ماٌەی کٌۆت ةٍنی خٍێنەکەمان ةۆ دەردەکەٌێح‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ئەَ ثێطجە ‪ 64 - 1 :‬خًٍەکە‬

‫‪34‬‬

‫‪Bleeding time :‬‬
‫ةەغە نەرمەکەی گٍێ ةە لانطێح ةزیندار دەکەین پاغان ىەر ‪ ٣٣‬چزکە جارێک ةە فٌجەر پەیپەر گٍێ‬

‫دەضڕین ثا ئەٌ کاثەی خٍێن ةەرةٌٍنەکە دەٌەضجێجەٌە پاغان چەند دڵۆپ خٍێن ًەضەر فٌجەر‬
‫پەیپەرەکە ىەةٌٍ کۆیان دەکەینەٌە ٌ کاثی خٍێن ةەرةٌٍنمان ةۆ دەردەکەٌێح‬
‫کۆی ىەر دٌٌ دڵۆپی ضەر فٌجەر پەیپەرەکە دەکاثە ‪ ١‬خًٍەک‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ئەَ پػکنینە ‪ 1 - 1 :‬خًٍەکە‬

‫‪35‬‬

‫) ‪( 10‬‬
‫) ‪Prothrombin Time ( PT‬‬
‫) ‪International Normalised Ratio ( INR‬‬
‫پێٍانەکزدنی ثێکڕای کاثی خایەندراٌا ةۆ مەیینی خٍێن‬

‫غیکاری (‪ )PT‬ةزیجییە ًە پێٍانەکزدنی ثێکڕای کاثی خایەندراٌا ةۆ مەیینی خٍێن ‪ ،‬ةڕی (‪ )PT‬ةە‬
‫چزکە پێٍانەدەکزێح ٌ ئەنجامی غیکاریەکە ةڕی چزکەی خایەندراٌ ةۆ کزداری خٍێن مەیین‬
‫ڕٌٌندەکاثەٌە ‪ ،‬ةەگػجی غیکاری (‪ )PTT‬ىاٌپێچ ًەگەڵ غیکاریی (‪ )PT‬ئەنجاَ دەدرێح‬
‫کەپێکەٌە چالاکی ىۆکارەکانی مەیاندن (‪ ٌ )Coagulation Factor‬کزداری مەیاندن‬

‫ڕٌٌندەکەنەٌە‪ )Prothrombin( .‬ةزیجیە ًە (‪ )Factor II‬کە یەکێکە ًەٌ پزۆثینانەی کە ةەغداری‬
‫دەکات ًە کزداری مەیاندنی خٍێندا ‪ً ،‬ەغی مزۆڤ چەند جۆرێکی جیاٌاس ًە ىۆکارەکانی مەیاندن‬

‫(‪ )Coagulation Factor‬درٌضح دەکات ةٌٍنی گزفح ًە ىەریەک ًەٌ ىۆکارانادا ضیطجمی‬
‫مەیاندنی خٍێن پەکدەخات ٌ گزفجی ثەندرٌضجی ةەدٌادادێح‪ ،‬کاثی خایاندراٌ ةۆ مەیاندن‬
‫گۆڕانی ةەضەردا دێح‪.‬‬

‫▪ ةڕی ‪ )International Normalised Ratio (INR‬چیمان ةۆ ڕٌٌندەکاثەٌە ‪:‬‬
‫ةڕی (‪ )INR‬ىەژمارکزدنێکی ثاكیگەییە پػح ةە ةڕی (‪ )PT‬دەةەضجێح ‪ ،‬ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح‬

‫ةۆ دەرخطجنی کاریگەری ئەٌ دژەمەیاندنانەی(‪ )Anticoagulant‬کە ًەلایەن کەضەکەٌە‬
‫ةەکاردەىێندرێح ٌەک (‪ ،)Warfarin‬ثا ىاٌضەنگی ًە ةڕی ٌەرگزثنی دەرمانەکەدا ڕاةگیزێح ‪،‬‬

‫چٍنکە سیادةەکارىێنانی دژەمەیاندنەکان (‪ )Anticoagulant‬دەةێجە ىۆی خٍێنتەرةٌٍن‬
‫(‪()Excessive Bleeding‬کاثێک ةڕی (‪ً )INR‬ە ةڕی ئاضایی سیاثزةێح) ‪ٌ ،‬ەرگزثنی ةڕێکی کەمتر ًە‬

‫ةڕی پێٍیطح ًە دەژەمەیاندنەکان دەةێجە ىۆی ثۆپەڵتٌٍنی نائاضایی خٍێن‬
‫(‪()Thrombosis‬کاثێک ةڕی (‪ً )INR‬ە ةڕی ئاضایی کەمترةێح)‪ .‬ئەگەر ةڕەکەی سیاد ًە ةڕی پێٍیطح‬
‫داةەسێح دەکزێح مەثزضی درٌضح ةکات ٌ ةتێجە ىۆی (جەڵدەی دڵ ٌ گیزانی ةۆریەکانی خٍێن)‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫▪ کەی غیکاری (‪ )PT‬پێٍیطجە ئەنجامتدرێح؟‬
‫* ًەکاثی ةەکارىێنانی دژەمەیاندنەکان ٌەک (‪ )Warfarin‬ةۆ چاٌدێزی کاریگەری ٌ ةڕی ٌەرگیزاٌی‬

‫دەرمانەکە ‪ ،‬پێٍیطجە مانگانە (ىەفجانە) غیکاریی (‪ )PT‬ئەنجامتدرێح‪.‬‬
‫* ةۆ ئاگادار ةٌٍن ًە مەثزضیەکانی خٍێن ةەرةٌٍن ٌ خٍێن مەیاندنی ناٌەکی‪.‬‬

‫* کاثێک درەنگ گیزضانەٌەی خٍێن ًەکاثی ةزیندارةٌٍندا‪.‬‬
‫* ةەرًە ئەنجامدانی نەغجەرگەری ئەنجاَ دەدرێح ةۆ دڵنیایی ًە ثٍانایی خٍێن گیزضانەٌە دٌای‬

‫ةزیندارةٌٍن‪.‬‬
‫* ىەندێک جار ًەکاثی ةٌٍنی گزفح ًە مۆخی ئێطک ٌ غێزپەنجەی خٍێن ئەَ غیکاریە ئەنجاَ‬

‫دەدرێح‪.‬‬

‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ةٌٍنی گزفح ًە ضیطجمی خٍێن مەیندا (خٍێن ةەرةٌٍن یان‬
‫خٍێن مەیینی نائاضایی)‪:‬‬

‫‪ -‬خٍێن ةەرةٌٍنی ةێ ىۆکار ٌ ئاضان غینتٌٍنەٌە‪.‬‬
‫‪ -‬ثۆپەڵتٌٍنی خٍێن ٌ خٍێن مەیین ًە ناٌ ةۆریەکانی خٍێندا (کاثێک کە پێٍیطح نییە ڕٌٌةدات)‪.‬‬

‫‪ -‬ةٌٍنی خٍێن ًە میش ٌ پیطاییدا‪.‬‬
‫‪ -‬ئاضان ةزیندارةٌٍن ٌ خٍێن ةەرةٌٍنی پٌٍک‪.‬‬
‫‪ -‬ثٌٍندی ضٌٍڕی مانگانە (ةٌٍنی خٍێنی سۆر)‪.‬‬
‫‪ -‬خٍێن ةەرةٌٍنی ًٌٍت (ةێ ىۆکار ٌ دٌٌةارە ةٌٍنەٌەی)‪.‬‬

‫‪ -‬ئاٌضان ٌ ئاساریی جٍمگەکان‪.‬‬
‫‪ً -‬ەکاثی ةٌٍنی نەخۆغیکانی جگەر کە کاریگەری ًەضەر ضیطجمی خٍێن مەیین ةکات‪.‬‬

‫▪ مانایی غیکاریەکە چی دەگەیەنێح ‪:‬‬
‫* کاثێک ةڕی (‪ً )PT)(INR‬ە ةڕی ئاضایی سیاثزةێح مانایی ٌایە کزدادی خٍێن مەیین کاثێکی سیاثز‬

‫‪37‬‬

‫دەخایەنێح ‪ ،‬ئەمەع دەکزێح ةەىۆی یەکێک ًە ىۆکارەکانی ٌەک (کەمی ڤیجامین کەی‬
‫(‪ ، )vitamin K‬ةٌٍنی گزفح ًە یەکێک ًە ىۆکارەکانی مەیاندن دا (‪، )Coagulation Factor‬‬

‫ةٌٍنی نەخۆغیی جگەر ‪ ،‬سیاد ةەکارىێنانی دژەمەیاندنەکان ٌەک(‪ ...)Warfarin‬ىجد)‬
‫* ئەگەر ةڕی (‪ً )PT)(INR‬ە ةڕی ئاضایی کەمترةێح مانایی ٌایە کزداری خٍێن مەیاندن خێزاثز ًە‬

‫ةاری ئاضایی خۆی ڕٌٌدەدات‪.‬‬
‫‪ ‬ىەندێک ًە دەرمان ٌ خٍاردن ٌ خٍاردنەٌەکان کاریگەری لاٌەکیان دەةێح ًەضەر ةڕی‬

‫(‪:)PT)(INR‬‬
‫‪ -‬خٍاردنەٌە کحًٍیەکان‪.‬‬
‫‪ -‬ةەغێک ًە ئەنجی ةایۆثیکەکان (‪ )Antibiotics‬دەةنە ىۆی سیادةٌٍنی ةڕی (‪.)PT)(INR‬‬
‫‪ -‬ئاسارغکێن ٌ دەرمانی دژەضکپڕی ٌ ٌەرگزثنی ڤیجامین کەی (‪ ٌ )vitamin K‬ةەغێک ًە‬
‫چارەضەرە ىۆرمۆنیەکان دەکزێح ةتنە ىۆی کەمکزدنەٌەی ةڕی (‪.)PT)(INR‬‬
‫‪( -‬گۆغح‪ ،‬جگەری ئاژەڵ‪ ،‬چای ضەٌس‪ ،‬ةزۆکٌی‪ ،‬غێٌم) کار ًە ةڕی (‪ )PT)(INR‬دەکەن‪.‬‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ‪PT : 11 - 16 second‬‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ‪6.6 - 4.0 : INR‬‬

‫‪38‬‬

‫) ‪( 11‬‬
‫‪Fibrinogen‬‬
‫فایبرینۆجین‬

‫فایبرینۆجین ًە جگەردا پێکدێح ‪ ،‬ةە گزنگترین پێٍیطجیەکان دادەنزێح ةۆ کاری خٍێن مەین ‪،‬‬
‫فایبرینۆجین ةزیجیە ًە ثۆڕێکی مەیٍ ٌ کۆثایی ‪ ،‬پێٍانەکەی ثەنيا ًە پلاسما دەکزێح ‪ ،‬ةە ضیزەَ‬

‫ناکزێح‬

‫ڕێژەی فایبرینۆجین ةەرس دەةێجەٌە ًەَ حاڵەثانە ‪:‬‬
‫‪ -١‬نەخۆغیەکانی گەدە‬
‫‪ -٢‬ىەٌکزدن ةە گػجی‬

‫کەَ دەکات ًەَ حاڵەثانە ‪:‬‬
‫‪ -١‬حاڵەثەکانی مەینی ةڵاٌةۆٌە ًەناٌ ةۆریەکانی خٍێن ٌەکٍ حاڵەثەکانی مزدنی کۆرپەًە ًەناٌ‬

‫ىێٌکەدان ةۆ ماٌەی مانگێک سیاثز‬
‫‪ -٢‬ىەٌکزدنەکانی اًطحائی‬

‫‪ -٣‬غکطجی ٌ ضطجی جگەری کجٍپڕ ٌ درێژخایەن‬
‫‪ -٤‬کەمی فایبرینۆجینی ةۆماٌەیی‬
‫‪ -٥‬نەخۆغی گزانەثا‬

‫● ڕێژەی ئاضایی فایبرینۆجین ‪mg/dL 744-654 :‬‬

‫‪39‬‬

‫‪Parasitology‬‬

‫) ‪( 12‬‬
‫) ‪General Stool Examination ( GSE‬‬

‫پػکنینی گػجی پیطایی‬

‫پػکنینی گػجی پیطایی یەکێکە ًەفەحطە ىەرە گزنگەکانی ثاكیگە کە ةەکار دەىێنرێح ةۆ‬
‫دەضجنیػان کزدنی سۆرةەی نەخۆغیەکانی ڕیخۆڵە ‪ .‬ئەَ فەحطەع ٌەکٍ فەحطەکانی ىیماثۆ‬

‫ٌ کیمیا گزنگی خۆی ىەیە ‪ .‬فەحطێکی سۆر ضادەٌ ئاضان ةێ ئەٌەی ىیچ مادە ٌ مەٌادێک‬
‫ةەکارةێنیح ‪ً.‬ەمڕۆدا ًە ىەر کارمەندێکی ثاكیگە ةپزضیح ةٌێیح حەست ًە چ فەحطێکی نیە ئەڵێ‬

‫ضجٍڵ ‪.‬ةەثایتەثی سۆرةەی کچان ٌان ‪.‬ئەمەع ٌادەکات کە غارەسای سۆری نەةێح ًەضەر ئەٌ‬
‫فەحطە ‪.‬‬

‫● چۆنیەثی ئەنجامدانی فەحطەکە ‪:‬‬
‫کاثێ ٌەرەكەی پشیػکح ةۆ دێح ًەضەری نٍسراٌە ‪ٌ GSE‬اثە (جەنەڕاڵ ضجٍڵ ئیکشامینەیػن )‪.‬‬

‫ثۆع ضەرەثا کۆنجەینەرێک دەدەیح ةە نەخۆع ةۆ ئەٌەی ضجٍڵەکەی ثێتکات ‪.‬‬

‫● ةۆ ئەٌەی ثٍغی دڵ ثێک چٍنٌٍ ةێشاری نەةیح ىەمیػە ڕەچاٌی اَ خاڵانە ةکە ‪:‬‬
‫‪ _6‬ةە نەخۆع ةٌێ کەمترین ضجٍڵم ةۆ ةێنە ‪ .‬ئەَ فەحطە ٌەکٍ ئەٌ فحطەکانی ثز نیە ثاٌەکٍ‬

‫ةڕەکەی کەمتر ةێح ةاغترە ‪.‬‬
‫‪_1‬پاع ئەٌەی ضجٍڵەکەی ىێنا ضەرەثا ماضک ةتەضجە ‪.‬‬

‫‪_3‬دەضجکێؼ ًە دەضح ةکە ‪.‬‬
‫‪-7‬ىەرگیش ڕاضجەٌخۆ ضەرمەخەضەر ضجٍڵەکە ةۆ ئەٌەی ةێشار نەةیح ةە ةۆنەکەی ‪.‬ىەٌڵدە ًەلاٌە‬

‫ثەماغای ةکە ‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫‪ ‬چۆنیەثی ئامادەکزدنی ٌ خٍێندنەٌەی ضلاید ‪:‬‬
‫ضەرەثا ضلایدێک دێنین دایدەنێین ٌ درۆپێکی ةچٍک ‪ D.w‬دەخەینە ضەر ضلایدەکە دٌاثز ةە (‬
‫ضتریکێک ) ئەٌەی پێی دەڵێین چکٍڵ‪ .‬ةڕێکی سۆر سۆر کەَ ًە ضجٍڵەکەی پێ ىەڵ دەگزین ثا ةڕی‬
‫ضجٍڵەکە کەمترةێح ضلایدەکە جٍانتر دەر اکەٌێح ‪ ،‬دٌاثز ةە ضتریکەکە جٍان ثێکەڵی دەکەین‬
‫ًەگەڵ ‪ ٌD.w‬ضمیزێک ًێ درٌضح دەکەین ‪ ،‬پاغان کەڤەر دەخەینە ضەری ‪ ،‬دٌاثز دەیخٍێنیەٌە‬

‫ةۆ خٍێندنەٌەکەی ىەندێ کەص ًە ًێنطی ‪74‬یان ًە ‪ 64‬ئەیخٍێنێجەٌە ‪.‬‬
‫ةاغترین ڕێگە ئەٌەیە کە ضەرەثا ًە ًێنطی ‪ 64‬ضلایدەکە ةدۆسیجەٌە دٌاثز ةیگۆڕیح ةۆ ‪.74‬‬
‫چٍنکە ئەگەر ڕاضجەٌخۆ ةچیح ةۆ ضلایدی ‪ 74‬ئەٌە ىەندێک غح ىەیە ًە ناٌ ضجٍڵەکەیە ثٍغی‬
‫ىەڵەت دەکەن ‪ .‬ةۆیە ٌاةاغترە ًەدەٌە ةیدۆسیجەٌە کاثێک پاراضایجەکەت دۆسیەٌە امجار ةیگۆڕە ةۆ‬

‫‪ 74‬ةۆ ئەٌەی دڵنیاةتیجەٌەکە چ پاراضایجێکە‬
‫‪: Color‬‬

‫ئاضايى‪ :‬كاٌەيى‪.‬‬
‫ڕەنگى سەرد‪ :‬ضوچٌٍن‪.‬‬
‫ڕەنگى رەع‪ :‬خٍێنتەرةٌٍنى گەدە‪ ،‬ةةهارىێنانى دەرمانى هةمى ئاضن‪.‬‬
‫ڕەنگى ضٌٍر‪ :‬خٍێنتەرةٌٍنى ضيطجەمى ىەرص‪ ،‬مايەضيرَ‪.‬‬
‫ڕەنگى كٍڕی ‪ :‬رێگزَ سەرداٌ‪.‬‬
‫ڕەنگى سەرد‪ :‬خزاپی مژين‪.‬‬

‫‪: Consistency‬‬
‫ئاضايى‪ :‬نيمچە غٍ‪.‬‬

‫سەق‪ :‬كةةشَ‬
‫ئاٌَ‪ :‬ضوچٌٍن‪ ،‬ژەىزاٌَ ةٌٍن ةە خۆران‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫‪: Mucus‬‬
‫ڕێژەَ ئاضايى‪ :‬نێگەثيڤ‬
‫سۆرَ ڕێژەهەَ‪ :‬كەةشَ ثٍند‪ ،‬ىەٌهزدنى جۆگەَ هۆمی‪.‬‬

‫‪: RBC‬‬
‫پێٍانەَ ئاضجى خزۆکە ضٌٍرەهان ًە پیطايى دا‪.‬‬

‫ڕێژەَ ئاضايى ‪cell/HPF 5-4 :‬‬
‫سۆری ڕێژەکەی‪ :‬مايەضيرَ‪ ،‬غێزپەنجە‪ ،‬ئاسارَ ىەناٌ‪ ،‬نەخۆشى هۆًێزا‪ ،‬ةٌٍنى مػەخۆرەهان‪.‬‬

‫‪: WBC or pus cells‬‬
‫پێٍانەَ ئاضجى خڕۆهە ضپیەهان ًە پیطايى دا‪.‬‬

‫ڕێژەَ ئاضايى ‪HPF/64-4 :‬‬
‫سۆرَ رێژەهەَ‪ :‬ىەٌهزدنى ةەهتريايى ٌ ىەٌهزدنى ریخۆڵەهان‪ ،‬گزانەثا‪.‬‬

‫‪: Yeast cells‬‬
‫ڕێژەَ ئاضايى‪ :‬نێگەثیڤ‪.‬‬
‫سۆرَ ڕێژەهەَ‪ :‬ىەٌهزدنى هەڕٌٌيى ةەىۆَ ژەىزاٌَ ةٌٍن ةە خۆران‪.‬‬

‫‪: Undigested food‬‬
‫ديارَ هزدنى خۆراكى ىەرص نەهزاٌ‪.‬‬

‫ڕێژەَ ئاضايى‪ :‬نێگەثیڤ‪.‬‬
‫سۆرَ ڕێژەهەَ‪:‬‬

‫ىەرص نەهزدنى خۆران ٌ هێػەهانى ىەرص هزدن‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫‪: Occult Blood‬‬
‫ديارَ هزدنى خٍێنى غاراٌە ًە پيطايى دا‪.‬‬

‫ڕێژەَ ئاضايى‪ :‬نێگەثیڤ‪.‬‬
‫حاڵەته پۆسەثیڤ‪ :‬ةاع ٌ خزاپ گەغەهزدنى كۆڵۆن‪ ،‬مايەضيرَ‪ ،‬كڵیػانى هۆمى‪ ،‬ةزينى گەدە‪،‬‬

‫نةخۆشى هزۆىن‪.‬‬

‫‪: Ova‬‬
‫ئەمە مانای ةٌٍنی ىێٌکەی کزمەکانە کە ًەناٌ پیطاییدا دەردەکەٌن‬

‫‪: Monilla‬‬
‫ةزیجیە ًە جۆرە کەڕٌێک ًەناٌ پیطایدا دەردەکەٌێح‬

‫‪: Bacteria‬‬
‫ةٌٍنی ةەکتریای چالاکی سۆر ًەناٌ پیطایدا ئاماژەیە ڤۆ ىەٌکزدن ٌ پێٍیطجی ةٍ چارەضەری‬

‫دەرمان ىەیە‬

‫‪‬‬
‫‪Giardia Lamblia‬‬

‫جیاردیا لامتٌیا‬

‫جیاردیا لامتٌیا کە ىەندێ جار پێػی ئەٌثزێ (‪ ، giardia intestinales‬مػەخۆرێکی كامچی‬
‫ٌەغێنە ٌ ناٌک ڕاضجەكینەیە ‪ً ،‬ەڕەگەسی(‪)sarcomastigophora‬ایە کەٌا دەچێجە ناٌ ریخۆڵە‬

‫ةاریکە(‪ً ٌ )small intestine‬ەٌێدا سۆر دەةێح ٌ ٌەچەدەخاثەٌە ٌ داگیزی دەکات ‪ٌ ،‬ە‬
‫(‪)anaerobic‬ە ٌاثە ًەژینگەی ةێ ئۆکطجینی ئەژی‪ٌ،‬ە ةە ڕێگەی(‪ٌ )binary fission‬اثە پانە‬
‫دٌٌکەرت ةٌٍنی ئاضای سۆر دەةێح ‪ ،‬مزۆڤ ٌ ىەندێک ًە ئاژەڵان ثٍغی نەخۆغی (‪)Giardiasis‬‬

‫‪43‬‬

‫دەکات‪ ،‬ئەمەع ةەىۆی ةەرەکەٌثن ةە ئاژەڵ یان خۆراک ٌ ئاٌی پیظ ةٌٍ ةەَ مػەخۆرە ثٍغی‬
‫دەةین‪.‬‬

‫● نیػانەکانی جیاردیاضظ ًەٌانەیە دٌای دٌٌ ڕۆژ ًە ثٍغتٌٍن دەضح پێ ةکەن ‪ ،‬کە ئەمانەن‬
‫‪:‬‬

‫٭ضکچٌٍنێکی ثٍند‬
‫٭ػاساثی سۆر‬

‫٭ثێکجٌٍنی گەدە‬
‫٭دڵ ثێکيەڵياثن یان ڕغانەٌە‬
‫ًە ئەنجامدا کەضەکە ثٍغی ٌغک ةٌٍن ٌ ًەدەضح دانی ئارەسٌٌی خٍاردن دەةێح ٌ دەةێ ةە‬

‫سٌٌی چارەضەری پێ ةدرێ‪.‬‬
‫ئەٌ ژەىزاٌی ةٌٍنە دەکزێح کەَ ةتێجەٌە ٌ چارەضەر ةتێح ًە ماٌەی نێٍان(‪) ٦_۲‬ىەفجە ‪ ،‬ةەڵاَ‬
‫ىەندێک جار دەکزێ ماٌەکە سۆرثز ةخایەنێح ‪ٌ ،‬ە ئەَ ژەىزاٌی ةٌٍنە دەکزێح ثەنيا ًە کەضەکە‬

‫بمێنێجەٌە ٌە دەکزێح ةگٍاسرێجەٌە ةۆ کەضانی ثز‪.‬‬

‫● چارەضەر دەکزێح ةە ىۆی‪:‬‬

‫‪*Tinidazole‬‬
‫‪*Metronidazole‬‬
‫‪*Albendazole‬‬

‫● خۆپاراضتن‪:‬‬
‫‪-۱‬غٍغجنی دەضجەکان ةەجٍانی پێؼ نان خٍاردن ٌ دٌای نان خٍاردن ٌ ًە دٌای ىاثنەٌە دەرەٌە‬

‫ًە ثەٌاًێح‪.‬‬
‫‪-۲‬سۆر مامەڵە نەکزدن ًەگەڵ ئاژەڵان‪.‬‬
‫‪-۳‬پاک راگزثنی غٍینە گەغجیاریەکان‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫‪-٤‬دٌٌرکەثنەٌە ًە کاری ضێکطی نادرٌضح چٍنکە ًە ڕێی کۆَ یان دەمەٌە دەگٍاسرێجەٌە‪.‬‬
‫‪-۵‬دٌٌر کەٌثنەٌە ًە خۆراکی پیظ ةٌٍ‪.‬‬

‫‪-٦‬غٍغجنەٌەی ضەٌسەٌ میٍەکان ةە ئاٌی کٍڵاٌ پاغان خٍاردنی‪.‬‬
‫ثێتینی ‪ /‬ئەَ نەخۆغیە ًە لایەن ئەنجۆن ڤان ًیڤنيۆک دۆسراٌەثەٌە ٌ ٌەضف کزاٌە ًە ضاڵی‬

‫‪.۱٦۸۱‬‬

‫‪45‬‬

46

47

48

49

50