پشکنین و شیکاری نەخۆشیەکان لە تاقیگەی پزیشکی شیکاری دا

‫) ‪( 109‬‬
‫‪Ceruloplasmin‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی پزٌثینی‬
‫(‪ً )Ceruloplasmin‬ە خٍێندا‪ )Ceruloplasmin( ،‬پزۆثینێکە کە ةە غێٍەیەکی سرٌغجی‬
‫ًەلایەن جگەرەٌە ةەرىەمدێح ٌ فزمانی پێٍەةەند ةٌٍن ٌ گٍاضجنەٌەی سیاثز ًە ‪ ٪٩٥‬ی ثٍخمی‬

‫مطی ناٌ خٍێنە‪ ،‬ثەنيا ةڕێکی کەَ ًە مظ ةە ضەرةەضجی ًە ًەغدا دەمێنێجەٌە‪ ،‬مظ‬
‫(‪ )Copper‬کانشایەثی گزنگە ةۆ ًەع چەندین فزمانی ىەیە ًەٌانە (ةەرىەميێنانی ٌٌسە‪،‬‬

‫ةەغدارە ًە درٌضجتٌٍنی ةەضجەرەغانەکان‪ ،‬یارمەثی کاری مێػک دەدات‪ ...‬ىجد)‪.‬‬
‫پاع ٌەرگزثنی مظ (‪ً )Copper‬ە ڕێگەی خٍاردن ٌ خٍاردنەٌەٌە ًە ڕێگەی خٍێنەٌە دەچێح ةۆ‬

‫جگەر ٌ پاغان ًەگەڵ (‪ )Ceruloplasmin‬یەکدەگزن‪.‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )Ceruloplasmin‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ةٌٍنی گزفح ًە نەةٌٍنی ةڕی پێٍیطح ًە ثٍخمی مظ ٌ‬
‫دەرکەٌثنی نیػانە پەیٍەندارەکان ةە کەڵەکە ةٌٍنی مظ ًە ًەغدا‪ ،‬پاع دەرکەٌثنی ىەندێک‬
‫نیػانەی ٌەک (سەردٌٌی‪ ،‬ماندٌێجی‪ ،‬ئاساری ضک‪ ،‬ثێکچٌٍنی سرٌغجی کەضەکە‪ ..‬ىجد) ٌە ةۆ‬

‫دەضجنیػانکزدنی نەخۆغی (‪ )Wilson’s Disease‬یان نەخۆغی کەمی مظ (‪ً )Copper‬ە‬
‫خٍێندا ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح‪.‬‬

‫● نەخۆغی (‪ )Wilson’s Disease‬چی یە؟‬

‫نەخۆغیەکی ةۆماٌەییە ٌ ًە ةاٌانەٌە ةۆ نەٌەکان دەگٍاسرێجەٌە‪ ،‬ىەندێک جار ًە نەٌەی یەکەمدا‬
‫ٌٌن دەةێح ةەڵاَ دەکزێح ًە نەٌەی دٌٌەمدا دەرةکەٌێجەٌە (‪ٌ)Skip Generation‬اثە دەکزێح‬
‫دایک ٌ ةاٌکێک منداڵەکانیان ثٌٍع ةبن ًە حاڵێکدا خۆیان ثەندرٌضجبن ةەىۆی ةٌٍنی ةۆماٌە‬

‫‪351‬‬

‫سانیاریەکە ًە ةاپیزانیاندا‪ .‬کە ةەىۆی گۆڕانێکی ةۆماٌەییەٌە کە ًە جینی (‪ )ATP7B gene‬دا‬
‫ضەرىەڵدەدات دەةیجە ىۆی ًەدەضجدانی ثٍانای ًەع ةۆ ةەرىەميێنانی پزۆثینێکی ثایتەت ًە‬
‫جگەردا (‪ً .)Ceruloplasmin‬ە ًەغێکی ثەندرٌضح دا جگەر ةڕی مطی سیادە ًە ڕێگەی میشەٌە‬
‫فڕێدەداثە دەرەٌە ‪ ،‬ةەڵاَ ًە ثٍغتٍانی نەخۆغی (‪ )Wilson’s Disease‬جگەر ثٍانای فڕێدانی‬
‫مطی سیادەی نامێنێح ٌ دەةێجە ىۆی مانەٌە ٌ کەڵەکە ةٌٍنی مظ ًە ةەغە جیاٌاسەکانی ًەع‬

‫دا ٌەک (مێػک ٌ چاٌ ٌ جگەر)‪.‬‬

‫نیػانەکانی‪:‬‬
‫نیػانەکانی نەخۆغیەکە فزاٌانن ٌ ًەٌ ئەندامانەدا چڕدەةنەٌە کە کاریگەی نەخۆغیەکەی سیاثز‬

‫ثێدا دەردەکەٌێح‬

‫*ماندٌێجی ٌ ةێيێشی‪.‬‬
‫*دڵجێکەڵاثن ٌ ڕغانەٌە‪.‬‬
‫* داةەسینی کێؼ ٌ لاٌاسةٌٍن‪.‬‬
‫* نەمانی ثەرکیش ٌ گۆڕانی خٍ ٌ ڕەٌغح‪.‬‬
‫* سەردٌٌی (سەردةٌٍنی چاٌ ٌ پێطح)‬
‫*ًەدەضجدانی یادەٌەری ٌ گزفجی كطەکزدن یان ةینین‪.‬‬
‫* ناڕێکی ڕۆغتن‪ * .‬غەكیلە (نیٍە ژانەضەر)‪ * .‬خەٌسڕان‪.‬‬
‫* گزژةٌٍنی ماضًٍکە ٌ ئاساری ماضًٍکە ًەکاثی جٍڵەدا‪.‬‬
‫* درٌضح ةٌٍنی ةاسنەیەکی كاٌەیی ـ ئاڵجٍنی ًە گٌێنەی چاٌدا (‪.)Kayser-Fleischer rings‬‬
‫*غین ةٌٍنی نینۆکەکان‪* .‬ئاٌضانی جٍمگەکان‪ * .‬ناڕێکی ضٍڕی مانگانە‪ * .‬کەَ خٍێنی‬

‫(‪.)Anemia‬‬

‫** ئەَ نیػانانەٌ چەندین نیػانەی ثز کە دەةنە ىۆی ناضینەٌەی نەخۆغیەکە ‪ ،‬ىاٌکات ةۆ‬
‫دڵنیایی سیاثز غیکاریەکانی (‪ )Copper)(Ceruloplasmin‬ئەنجامدەدرێح‪.‬‬

‫‪352‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی (‪Ceruloplasmin : (14 to 40 mg/dL‬‬
‫● ةە گػجی غیکاری (‪ )Ceruloplasmin‬غیکاریەکی دەضجنیػانکەری ڕاضجەٌخۆ نیە ةۆ‬
‫نەخۆغیەکان ىەرةۆیە ًەگەڵیدا غیکاریەکانی (ڕێژەی مظ (‪ً )Copper‬ە خٍێن ٌ میشدا‬

‫ئەنجاَ دەدرێن)‪.‬‬
‫* ئەگەر ئەنجامی ىەرضێ غیکاریەکە کەَ ةٌٍن مانای ٌایە کەضەکە گزفجی ًە کەمی ثٍخمی‬

‫مظ (‪ )Copper‬دا ىەیە (دەکزێح ةەىۆی کەمی ةڕی مظ ًە ژەمە خۆراکەیەکانیدا یان ضٌٍد‬
‫ٌەرنەگزثنی ًەع ًەٌ مطەی کە ًە ڕێگەی خۆراکەٌە دەیخٍات)‪.‬‬

‫*ىەندێک ىۆکار ىەن دەکزێح ةتێجە ىۆی کەمی ةڕی (‪ً )Ceruloplasmin‬ەٌانە (نەخۆغی‬
‫درێژخایەنی جگەر‪ً ،‬ەکارکەٌثنی جگەر ٌ ةەمۆمتٌٍنی)(خزاپی ىەڵمژین ًە‬

‫ڕیخۆڵەکانەٌە)(نەخٍاردنی خٍاردن ٌ خٍاردنەٌەی پێٍیطح)(نەخۆغیەکانی گٍرچیٌە)( ‪Menkes‬‬
‫‪.)Syndrome)(Nephrotic Syndrome‬‬

‫*ىەندێک ىۆکاری لاٌەکیؼ دەةنە ىۆی سیادةٌٍنی ةڕی (‪ً )Ceruloplasmin‬ەٌانە (ىەٌکزدنی‬
‫ةەردەٌاَ‪ ،‬نەخۆغیەکانی ضیطجمی ةەرگزی ًەع ٌ ًیمفەکان‪ ،‬دٌٌگیانی)‪.‬‬

‫‪353‬‬

‫) ‪( 110‬‬
‫)‪Alpha Fetoprotein (AFP‬‬

‫ئەًفا فیجۆ پزۆثین (‪ )AFP‬پزۆثینێکە ةەغێٍەیەکی ضەرەکی ًەلایەن جگەرەٌە درٌضح دەکزێح‬
‫(ًەمنداڵی ضاٌادا ًە كۆناػەکانی گەغەکزدن دا)‪ ،‬منداڵی ثاسە ًەدایک ةٌٍ ڕێژەی (‪ )AFP‬ةەرسە ًە‬
‫خٍێنی دا ٌ پاغان ةە خێزایی ةەرەٌ کەمتٌٍنەٌە دەچێح‪ ،‬ىەرٌەىا ًەکاثی نەخۆغیەکانی جگەر‬

‫ٌ ًە کارکەٌثنی جگەر ٌ گەغەکزدنی جگەر ٌ ىەندێک جۆری غێزپەنجەدا ةڕی پزۆثینەکە ةەرەٌ‬
‫سیادةٌٍن دەچێح ىەرةۆیە ٌەک نیػاندەرێکی ةاع ضٌٍدی ًێ دەةینرێح ةۆ دیاریکزدنی‬
‫ضەرەثایی غێزپەنجە ًە چەند ةەغێکی جیاٌاسی ًەع ٌ جگەر ةە ثایتەثی‪.‬‬

‫ىۆکارەکانی ضەرىەڵدانی غێزپەنجەی جگەر دەکزێح ةۆماٌەیی ةێح ٌەک‬
‫(‪)Hemochromatosis‬یان ةەىۆی ىەٌکزدنی جگەری ڤایزۆضی درێژخایەن یان ةەمۆَ ةٌٍنی ٌ‬

‫ًەکارکەٌثنی خانەکانی جگەر ٌ سیاد ةەکارةزدنی خٍاردنەٌە کيًٍیەکان ٌ نیػجنی سۆری چەٌری‬
‫ًەضەر جگەر ةێح‪.‬‬

‫● ةۆچی غیکاریی (‪ )AFP‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫ةە گػجی غیکاری (‪ )AFP‬ةەکاردێح ٌەک دەضجنیػانکەرێکی نەخۆغی غێزپەنجە ٌ ةەثایتەت‬
‫غێزپەنجەی (جگەر ‪ ،‬گٌٍنەکان ٌ ىێٌکەدان)‪ ،‬ىەرٌەىا دەکزێح ةۆ نەخۆغیەکانی جگەر ٌەک (ةە‬
‫مۆمتٌٍنی جگەر)ٌ(ىەٌکزدنی جگەری ڤایزۆضی جۆری ةی ٌ ضی)( ‪Hepatitis C)(Hepatitis‬‬

‫‪ .)B‬ضٍدی ًێ ٌەردەگیزێح‪ .‬چٌٍنکە ئەَ نەخۆغیانە دەةنە ىۆی سیادةٌٍنی ئەگەری‬
‫ثٌٍغتٌٍنی غێزپەنجەی جگەر‪.‬‬

‫* ًە کاثی غێزپەنجەدا ةڕی (‪ )AFP‬سۆر سیاد دەکات ةەڵاَ ًەکاثی ةٌٍنی نەخۆغیەکانی ثزی جگەر‬
‫ةڕی سیادةٌٍنەکە کەمترە‪.‬‬

‫‪354‬‬

‫* ةڕی (‪ )AFP‬سیاد دەکات ًەٌ کەضانەی کە ثٍغياثٌٍن ةە غێزپەنجەی جگەری ( ‪Hepatocellular‬‬
‫‪ ٌ )Carcinoma‬غێزپەنجەی (‪ )Hepatoblastoma‬کە ًە منداڵی ضاٌادا ضەرىەڵدەدات یان ىەر‬

‫جۆرێکی ثزی غێزپەنجە کە دەةێجە ىۆی سیادةٌٍنی ةڕی (‪ً )AFP‬ەخٍێندا‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاریی (‪ )AFP‬ئەنجامتدرێح؟‬

‫* ًەکاثی گٍمانکزدن ًە ضەرىاڵدانی خانەی غێزپەنجەییەکان ًە (جگەر ٌ گٌٍنەکان ٌ‬
‫ىێٌکەدان)‪ ،‬ةٌٍنی ًٌٍ ةۆ دڵنیاةٌٍنی ًە جۆری ًٌٍەکە‪.‬‬

‫* ًەکاثی دەضجنیػانکزدنی غێزپەنجەی (جگەر ٌ گٌٍنەکان ٌ ىێٌکەدان) ٌ پاع ٌەرگزثنی‬
‫چارەضەری ةۆ چاٌدێزی کزدنی کاریگەری چارەضەرکزدنەکە‪.‬‬

‫* ثٍغتٍانی ىەٌکزدنی جگەری ڤایزۆضی ٌ ةەمۆَ ةٌٍنی جگەر پێٍیطجە غیکاریی (‪)AFP‬‬
‫ئەنجاَ ةدەن ةۆ دەرخطنی کاریگەرییەکانی ًەضەر خانەکانی جگەر‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی (‪ )AFP‬پێٍیطجە کەمترةێح ًە (‪.)ng/mL64‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫* ةەرسی ڕێژەی (‪ )AFP‬نیػانەیە ةۆ ضەرىەڵدانی خانەیی غێزپەنجەیی ًە (جگەر ٌ گٌٍنەکان ٌ‬
‫ىێٌکەدان)‪ ،‬ةەڵاَ مەرج نییە ضەرجەَ جۆرەکانی غێزپەنجەی (جگەر ٌ گٌٍنەکان ٌ ىێٌکەدان)‬

‫ةتێجە ىۆی سیادةٌٍنی ڕێژەی (‪ً )AFP‬ە خٍێندا‪.‬‬
‫* ىەندێک جار غیزپەنجەی (مەمک‪ ،‬ضییەکان‪ ،‬کۆڵۆن ٌ گەدە‪ )....‬دەةنە ىۆی سیادةٌٍنی ڕێژەی‬

‫(‪ً )AFP‬ەخٍێندا‪.‬‬
‫* سیادةٌٍنی ڕێژەی (‪ )AFP‬دەکزێح ةەىۆی نەخۆغیەکانی جگەرەٌەةێح‬

‫(‪.)Cirrhosis)(Hepatitis‬‬
‫* پاع ٌەرگزثنی چارەضەری غێزپەنجەییەکانی (جگەر ٌ گٌٍنەکان ٌ ىێٌکەدان) پێٍیطجە ڕێژەی‬

‫‪355‬‬

‫(‪ )AFP‬ةەرەٌداةەسین ةچێح ‪ ،‬ةە پێچەٌانەٌە مانایی ٌایە چارەضەریەکان ىیچ کاریگەریەکیان نەةٌٍە‬
‫ًە ًەناٌةزدنی خانە غێزپەنجەییەکان ‪ .‬ةەڵاَ ةە گػجی ئەَ غیکاریە ةەکارناىێنرێح ةۆ چاٌدێزی‬
‫کزدن کاریگەری چارەضەریەکە‪.‬‬
‫* مەرج نییە ىەمٌٍ سیادةٌٍنێک ًە ةڕی (‪ )AFP‬مانای غیزپەنجە ةێح ‪ً ،‬ەکاثی گەغەکزدن ٌ‬
‫نٍێتٌٍنەٌەی جگەریػدا ةڕی (‪ )AFP‬ةەرەٌسیاد ةٌٍن دەچێح‪.‬‬

‫● غیکاریی (‪ ٌ )AFP‬دٌٌگیانی‪:‬‬

‫پزۆثینی (‪ )AFP‬ةە غێٍەیەکی ضەرەکی ًەلایەن کۆرپەًەٌە درٌضح دەکزێح ًە ضکی دایکی‬
‫دا پاغان ًە ڕێگەی ٌێڵاغەٌە ةۆ دایک دەگٍاسرێجەٌە‪ ،‬ئەمەع دەةێجە ىۆی سیادةٌٍنی ڕێژەی‬
‫(‪ )AFP‬ی دایکەکە ‪ ،‬ىەرةۆیە سیادةٌٍنی ڕێژەی (‪ً )AFP‬ە ئافزەثی دٌٌگیاندا مانای‬
‫نەخۆغیەکانی جگەر ٌ غێزپەنجە نییە‪.‬‬

‫ةەڵاَ دەکزێح ٌەک ئاماژەیەک ةێح ةۆ ثەندٌضجی کۆرپەًە ‪ٌ ،‬ەک‪:‬‬

‫* چاٌدێزی کزدنی گەغەی (‪ )Neural Tube‬کە پاغان دەةێح ةە مێػک ٌ ةڕةڕەی پػح ًە‬
‫کۆرپەًەدا‪ً ،‬ە ناڕیکیەکانی گەغەی (‪ٌ )Neural Tube‬ەک (‪ ٌ )Spina Bifida‬گەغە نەکزدنی‬
‫ناثەٌاٌەی مێػک ٌ دڕکە پەثکی کۆرپەًە ‪ ،‬کە ًەَ ةارەدا ةڕی (‪ )AFP‬سۆر سیاد دەکات (دٌٌ ةۆ ضێ‬

‫ئەٌەندی سۆرثزین ڕێژەی ئاضایی سیاد دەکات)‪.‬‬

‫* دەضجنیػانکزدنی ناڕێکی کزۆمۆضۆمی ٌەک (‪)Down Syndrome)( Edwards Syndrome‬‬
‫کە ًەَ ةارەدا ةڕی (‪ )AFP‬سیاد ناکات (کەمترە) ةە ةەراٌرد ةە ةاری دٌٌگیانی ئاضایی‪.‬‬

‫* ىەندێک جار دەکزێح سیادةٌٍنی سۆری (‪ )AFP‬ةەىۆی ناثەندرٌضجی کۆرپەًەٌە نەةێح ةەڵکٍ‬
‫ةەىۆی (دٌانەیی ٌ ضیانەیی‪ٌ )...‬ە ةێح‪.‬‬

‫‪356‬‬

‫● ئەَ غیکاریە پێٍیطجە ةۆ ئەٌ دایکانە ةکزێح کە‪:‬‬
‫* کێػیان سیادە ٌ نەخۆغی غەکزەیان ىەیە‪.‬‬
‫* ثەمەنیان ًەضەرٌٌی ‪ 35‬ضاڵەٌەیە‪.‬‬

‫* کێػەی ًەةارچٌٍن ٌ ناڕێکی گەغەی کۆرپەًە ىەةٌٍن (ًەخۆی یان ًە ئەندامێکی نشیکی‬
‫خێشانەکەیدا)‪.‬‬

‫* دەرمانی سیانتەخػێ ةەکارىێناٌە ًەکاری دٌٌگیانیەکەیدا‪.‬‬
‫● ڕٌٌنکزدنەٌەی ةاةەثی‪:‬‬

‫غیکاری (‪ )AFP‬غیکاریەکی ضەرەثاییە ةۆ دەضجنیػانکزدنی ةارٌدۆخی کەضەکە ‪ ،‬ةۆیە‬
‫پێٍیطح ةە دڵەڕاٌکێ ناکات ًەکاثی ةەرسی ڕێژەکەی ‪ ،‬ئەنجامی غیکاریەکە ثەنيا ڕێژەیەکی‬
‫گزیمانەییە ٌ پاع ةەرسةٌٍنی ڕێژەکەی غیکاریی دڵنیاییەکان پێٍیطجە ئەنجامتدرێح ٌەک‬

‫ضۆنار(‪ ، )Ultrasound‬پػکنینی ثیػکی(‪ ،)CT scan)(MRI scan‬غیکاریی غانەیی‬
‫(‪ ،)Biopsy‬پاغان ةڕیار ًەضەر ةارٌدۆخی نەخۆغەکە دەدرێح ًەلایەن دکجۆری ثایتەتمەندەٌە‪.‬‬

‫‪357‬‬

‫) ‪( 111‬‬
‫) ‪Urine Protein Electrophoresis ( UPEP‬‬

‫غیکاری (‪ )UPEP‬ڕۆڵێکی گزنگی ىەیە ًە دەضجنیػانکزدنی چەندین جۆری نەخۆغی‬
‫پەیٍەندیدار ةە پزۆثین ‪ ،‬پزۆثینەکان جیادەکاثەٌە ٌ ةڕی ىەریەکەیان ًە میشدا دیاریدەکات ًەضەر‬
‫ةنەمای ةارگەی کارەةایی ٌ كەةارەی پزۆثینەکە ‪ ٌ ،‬پزۆثینی ئاضایی ٌ نائاضایی دیاریدەکات ‪ ،‬ةڕی‬

‫ئەَ پزۆثینانەن ًە ًەغدا دیاریکزاٌە ٌ ةڕی سیادە ًە ڕێگەی میشەٌە فڕێ دەدرێجە دەرەٌە‪.‬‬
‫ًە کەضێکی ئاضاییدا ةڕێکی سۆرکەَ پزۆثین ًە ڕێگەی میشەٌە فڕێ دەدرێجە دەرەٌە ‪ ,‬کە ةە‬
‫غێٍەیەکی گػجی دٌٌ جۆر پزۆثین ًەخۆدەگزێح ( )‪) (Glomeruli،Albumin)(Globulines‬‬
‫ڕێگا ةە چٌٍنی پزۆثین ةۆ ناٌ میش نادات ًەکاثی ةٌٍنی گزفح ًە فزمانی (‪ ) Glomeruli‬دا‬
‫ئەًتۆمین (‪ ٌ )Albumin‬پزۆثینەکانی ثز ةە ةڕێکی سۆر دەردەچن ةۆ ناٌ میش‪ ،‬ىەرةۆیە سیادةٌٍنی‬

‫ةڕی فڕێدانە دەرەٌەی پزۆثین ًە ڕێگەی میشەٌە نیػانەیە ةۆ چەندین نەخۆغی‪ٌ .‬ەک‬
‫نەخۆغیەکانی گٍرچیٌە‪.‬‬

‫ىەندێک جار (‪ )Glomeruli‬ةەغێٍەیەکی ئاضایی کاری خۆی دەکات ةەڵاَ ًە ڕێگەی (‪)Tubules‬‬
‫پزۆثین فڕێ دەدرێجە دەرەٌە ةۆ ناٌ میش‪.‬‬

‫غیکاری (‪ )UPEP‬ةڕی ٌ جۆری پزۆثینە ةەفیڕۆچٌٍەکە دیاری دەکات ‪ً ،‬ەَ ڕێگەیەغەٌە ىۆکار ٌ‬
‫ضەرچاٌەی سیادةٌٍنی پزۆثینەکە ًە میشدا دەضجنیػاندەکزێح (دیاریکزنی (‪)Monoclonal‬‬
‫پزۆثینەکان ًە میشدا)‪.‬‬

‫● غیکاری (‪ )UPEP‬ڕۆڵی ىەیە ًە دەضجنیػانکزدنی‪:‬‬

‫‪ -‬ثێکچٌٍنی فزمانی گٍرچیٌە ةۆ کۆنجڕۆڵ نەکزدنی پاڵاٌثنی پزۆثینەکان‪.‬‬
‫‪ -‬ىەٌکزدنی درێژ خایەن ٌ کجٍپڕ‪.‬‬

‫‪358‬‬

‫‪ -‬غەکزە ٌ کاریگەریەکانی ًەضەر گٍرچیٌە (لاٌاسةٌٍنی ٌ ًەکار کەٌثنی گٍرچیٌە)‪.‬‬
‫‪ -‬نەخۆغییەکانی ضیطجمی ةەرگزی ًەع‪.‬‬
‫‪-‬غێزپەنجەی جۆری (‪.)Multiple Myeloma‬‬

‫‪ -‬دەضجنیػانکزدنی پزۆثینی نائاضایی ةەرىەَ ىاثٌٍ ًەلایەن خانە ٌ غانەکانەٌە‬
‫(‪)Amyloidosis‬‬

‫‪ -‬ىەٌکزدنی کۆئەندامی میش‪.‬‬
‫‪ -‬کۆنیػانەی نیفزۆثیک ضیندرۆَ (‪)Nephrotic Syndrome‬دەرکەٌثنی ةڕێکی سۆر پزۆثین ًە‬

‫میشدا ٌ کەمی پزۆثین ًە خٍێندا ٌ ئاٌضانی ًەع (دەضجنیػان کزدنی ىۆکاری ئاٌضانەکە)‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاری (‪ )UPEP‬ئەنجاَ ةدرێح‪:‬‬

‫* کاثێک کە نەخۆغەکە نیػانەکانی پەیٍەندیدار ةە سیادةٌٍنی پلاسما خانە ( ‪Plasma‬‬
‫‪)Cells‬ىەةٌٍ ٌەک‪.‬‬

‫‪ -‬داةەسینی کێػی ًەع (‪.)Unexplained Weight Loss‬‬
‫‪ -‬ئاساری ئێطک ‪ -‬پػح ئێػە‪ - .‬غەکەثی ٌ لاٌاسی ًەع‪ - .‬غکانی ةە ئاضان ٌ ًەناکاٌی‬

‫ئێطک‪.‬‬
‫‪ -‬سٌٌ سٌٌ میشکزدن ٌ كەةشی ٌ ةەرسةٌٍنەٌەی پٌەی گەرمی ًەع‪.‬‬

‫‪ -‬ئاٌضان ٌ ئەضجٌٍر ةٌٍنی لاكەکان ٌ دەمٌٍچاٌ‪.‬‬

‫* کاثێک ئەنجامی ئەَ غیکاریانە نائاضایی ةن‪:‬‬

‫ا‪ :)CBP & Blood Film( -‬کەَ خٍێنی ٌ کەمتٌٍنی خزۆکە ضٍر ٌ ضپی ٌ خەپٌەکانی خٍێن ‪،‬‬
‫ةٌٍنی خانەی نائاضایی ٌ غێزپەنجەیی ٌەک پلاسما خانە ٌ ىاٌغێٍەکانی ًە خٍێندا ‪ ،‬سیادةٌٍنی‬

‫(‪.)Rouleaux Formation‬‬

‫‪359‬‬

‫‪ -‬سۆرةٌٍنی پێٍانەی (‪.)ESR‬‬
‫‪ -‬سیادةٌٍنی سیادةٌٍنی ڕێژەی کاًیطیۆَ (‪)Calcium Levels‬‬

‫‪ -‬مۆخی ئێطک (سیادةٌٍنی پلاسما خانەکان)‬
‫‪ -‬ناثەٌاٌی فزمانی گٍرچیٌە ٌ جگەر(‪)RFT , LFT‬‬
‫‪ -‬نائاضایی غیکاریەکانی (‪.)Total Protein)( Albumin‬ىەٌڵدانی ًەع ةۆ ڕێکخطجنی ةڕی‬
‫پزۆثینەکان ٌ سیاد یان کەَ ةەرىەَ ىێنانی پزۆثینەکان ‪ ،‬ىەرةۆیە غیکاری (‪ )UPEP‬ئەنجاَ‬
‫دەدرێح‪ ,‬دەکزێح ةڕی پزۆثینەکان ًە خٍێدا ئاضایی ةێح ٌ ةڕی ًەدەضجدانی پزۆثینی ًە ڕێگەی‬

‫میشەٌە ئاضایی نەةێح‪.‬‬
‫‪ -‬دەرچٌٍنی ئەنجامی ((‪.)Urine Bence-Jones Protein)Positive‬‬

‫● ئەٌ دەرمانانەی کە کاریگەری ًە ئەنجامی غیکاری (‪ )UPEP‬دەکەن‪:‬‬

‫‪(Chlorpromazine , Corticosteroids , Isoniazid , Neomycin , Salicylates ,‬‬
‫)‪Sulfonamides , Tolutamide , Penicillamine‬‬

‫* ناةێح ةە ةێ ڕێنمایی پشیػک دەرمانەکان ةٍەضجێنرێح‪.‬‬

‫**ةۆ غیکاری (‪ )UPEP‬ةاغتر ٌایە (‪ )Hours Urine Collection17‬میش ًە ماٌەی ‪ 24‬کاثژمێزدا‬
‫کۆةکزێجەٌە ‪ ،‬کە کاثەکەی دەضجپێدەکات ًە پاع میشکزدنی یەکەَ ةۆ ماٌەی ‪ 24‬کاثژمێز ‪،‬‬
‫پێٍیطجە میشکە ًەناٌ دەةەیەکی سۆر پاک ًەناٌ ضەلاجە داةنرێح ًە ماٌەی ‪ 24‬کاثژمێزەکەدا‪.‬‬

‫‪360‬‬

‫) ‪( 112‬‬
‫) ‪Human Leukocyte Antigen ( HLA-DQ2/DQ8‬‬

‫دژەپەیداکەری (‪ ،)HLA-DQ)(Human Leukocyte Antigen‬یەکێکە ًەگزٌپی‬
‫ئەٌدژەپەیداکەرانەی کە دەکەٌنە ضەر ڕٌٌی خزۆکەضپیەکانی خٍێن ٌ دٌٌ جینی ضەرەکی‬
‫دەگزێجەٌە (‪ ، )1HLA-DQ8)( HLA-DQ‬ةٌٍنی جینەکانی (‪ً )3HLA-DQ2/DQ‬ە ةۆماٌەماددەی‬
‫کەضێکدا دەیخاثە ةەر مەثزضی ثٌٍغتٌٍنی ةە ىەضجیاری پزۆثینێکی ٌەک گٌٍثین (‪)Gluten‬‬
‫ًەکاثی خٍاردنی پزۆثینەکە دٌٌچاری ىەضجیاریی دەةێح کە ةە ىەضجیاری گەنم ( ‪Celiac‬‬

‫‪ )Disease‬ناسراٌە‪.‬‬

‫ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ىەضجیاری گەنم یان ةٌٍنی ىەضجیاری گەنم ًە ئەندامێکە‬
‫نشیکی خێشاندا پێػنیاری ئەنجامدانی ئەَ غیکاریە دەکزێح ‪ ،‬غیکاری (‪ )3HLA-DQ2/DQ‬ئەٌە‬
‫دەضجنیػان دەکات کە کەضەکە ىەڵگزی جینی (‪ )3HLA-DQ2/DQ‬یاخٍد نا ‪ ،‬ڕێژەی مەثزضی‬

‫ثٍغتٌٍن ةە ىەضجیاری گەنم دیاردەکات‪.‬‬

‫ةۆماٌە ڕۆڵێکی گزنگ دەگێڕێح ًە ثٍغتٌٍن ةە نەخۆغیەکە ‪ ،‬جینی (‪ً )3HLA-DQ2/DQ‬ە‬
‫ةاٌانەٌە ةۆ نەٌەکان دەگٍاسرێجەٌە ‪ً ،‬ەکاثی دەرکەٌثنی ىەضجاری گەنم (‪ً )Celiac Disease‬ە‬
‫ئەندامی خێشانێکدا دەکزێح ئەندامەکانی ثزی خێشانەکە ىەڵگزی ىەمان جینبن‪ً ،‬ەکاثی خٍاردنی‬
‫پزۆثینی (‪ )Gluten‬یان (گەنم) ًە پەرچە کزدارێکدا ضیطجمی ةەرگزی ًەع ىێزع دەکاثە ضەر‬

‫خانەکانی ڕٌٌپٍغی ناٌەٌەی ڕیخۆڵە‪.‬‬

‫● ىەضجیاری گەنم پەیٍەندی جینی (‪:)3HLA-DQ2/DQ‬‬

‫نەخۆغیەکە کە ةە ىۆی ىێػی ضیطجمی ةەرگزی ًەغەٌە(‪ )Autoimmune Disorder‬ةۆ‬
‫مەمیٌەکانی ناٌپۆغی ڕیخۆًە (‪ )Villi‬پەیدا دەةێح ‪ً ،‬ەکاثی خٍاردنی ئەٌ خۆراکانەی کە پزۆثینی‬

‫‪361‬‬

‫(‪ً )Gluten‬ە پێکياثەیاندایە ٌەک گەنم (‪ ٌ )Wheat‬جۆ (‪ً )Rye and Barley‬ەلایەن ئەٌ کەضانەی‬
‫کە ىەضجیاریان ةەٌ جۆرە ًە پزۆثین ىەیە ‪ ،‬خزۆکە ضپییەکانی خٍێن ٌەکٍ ثەنێکی ةێگانە ٌ‬

‫ةەىەڵە ىێزع دەةەنە ضەر خانەکانی ناٌپۆغی ڕیخۆڵەکان ٌ ًەکاریان دەخەن ئەمەع دەةێجە‬
‫ىۆی ثێکػکان ٌ ًەکارخطجنی مەمیٌەکان ‪ ،‬ةەمەع کزداری ىەڵمژینی خۆراکەماددە ٌ ڤیجامین‬

‫ٌ خٍێیەکان کەمدەکاثەٌە ٌ دەةێجە ىۆی دەرکەٌثن کۆمەڵێک نیػانەی لاٌەکی ٌەک‪:‬‬

‫● نیػانە ةاٌەکانی ىەضجیاری گەنم‪:‬‬
‫* ئاساری ضک ٌ ةا کزدن ‪ ،‬ةا ًێتٌٍنەٌە‪.‬‬
‫* پیطایی خٍێناٌیی‪.‬‬

‫* ةەردەٌاَ ضکچٌٍن یان ةەردەٌاَ كەةشی‪.‬‬
‫* پیطایی چەٌر ٌ ةۆن ناخۆع‪.‬‬

‫* دڵجێکەڵاثن ٌ ىەندێجار ڕغانەٌە‪.‬‬

‫● دەکزێح کۆمەڵێک نیػانەی ثزیؼ ةەدٌای خۆیدا ةێنێح‪:‬‬

‫* کەمی ئاضن‪.‬‬
‫* خٍێن ةەرةٌٍن‪.‬‬
‫* ئاساری جٍمگە ٌ ئێطک‪.‬‬
‫* داخٍرانی مینای ددان‪.‬‬
‫* ةێيێشی ٌ لاٌاسی‪.‬‬
‫* داةەسینی کێؼ‪.‬‬

‫ةٌٍنی جینی (‪ )3HLA-DQ2/DQ‬مانای ىەةٌٍنی ىەضجیاری گەنم ناگەیەنێح (دەکزێح‬
‫کەضێک جینی (‪ )3HLA-DQ2/DQ‬پۆسەثیڤ ةێح ٌ دٌچاریی ىەضجیارییؼ نەةێح) ةەڵاَ‬
‫نەةٌٍنی جینەکە مانای ضەلامەثی کەضەکە ٌ دٌٌری ًە ىەضجیاری ةە پزۆثینی (‪)Gluten‬‬

‫‪362‬‬

‫دەگەیەنێح‪.‬‬
‫غیکاریی جینی (‪ )3HLA-DQ2/DQ‬دەنٍسرێح ةۆ ئەٌکەضانەی کە گٍمانی ىەضجیارییان ةە‬

‫پزۆثینی گٌٍثین ًێدەکزێح ‪ ،‬ىاٌپێچ ةە چەند غیکاریەکی فزمانی ٌ ةەرگزی ًەع ًەٌانە‪:‬‬
‫‪- Anti-tissue Transglutaminase Antibody (tTG).‬‬
‫‪- Endomysial Antibody.‬‬
‫‪- CBC.‬‬
‫‪- ESR.‬‬
‫‪- CRP.‬‬
‫‪- Vitamin D and B12 and folate.‬‬
‫‪- Iron, Iron Binding Capacity or Transferrin, and Ferritin.‬‬
‫ىەندێک جار ةۆ دەضجنیػانکزدنی ثەٌاٌی نەخۆغیەکە پێٍیطجە غیکاریی (‪ٌ()Biopsy‬ەرگزثنی‬

‫نمٍنەی ًە خانەکانی ناٌپۆغی ڕیخۆڵە) ئەنجاَ ةدرێح‪ً ،‬ە ىەندێک ةارٌدۆخی ثایتەثجدا کە‬
‫ًەلایەن پشیػکی پطپۆڕەٌە ةڕیار دەدرێح ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە ةارٌدۆخی ڕیخۆڵەکان ٌ‬
‫کاریگەریەکانی نەخۆغیەکە ًەضەر ڕیخۆڵەکان‪.‬‬

‫‪363‬‬

‫) ‪( 113‬‬
‫) ‪Human Leukocyte Antigen B5 ( HLA-B51/52‬‬

‫دژە پەیداکەری (‪ )5HLA-B5),( Human Leukocyte Antigen B‬پزۆثینێکە دەکەٌێجە ضەر‬
‫ڕٌکاری خزۆکە ضپیەکانی ًەع ‪،‬داةەع دەةێح ةۆ(‪ ، )51/56HLA-B‬غیکاری (‪)51/56HLA-B‬‬
‫ئەنجاَ دەدرێح ةۆ دیاری کزدنی ةٌٍن ٌ نەةٌٍنی پزۆثینی جۆری (‪ً )51/56HLA-B‬ەضەر خزۆکە‬

‫ضپیەکان ‪ ،‬پزۆثینی (‪ً )51/56HLA-B‬ە گزٌپی ئەٌ پزۆثینانەیە کە کە یارمەثی ضیطجمی‬
‫ةەرگزی ًەع دەدەن ةۆ ناضینەٌەی ًەغە خانەکان ٌ جیاکزدنەٌەی ًەغەخانەکان ًە خانە‬
‫ةێگانەکان ةە ًەع‪.‬‬

‫ةٌٍنی پزۆثینی (‪ً )51/56HLA-B‬ەضەر خزۆکە ضپیەکان ٌادەکات ضیطجمی ةەرگزی ًەع‬
‫ىێزع ةکاثە ضەر خانە ضاغ ٌ ثەندرٌضجەکانی ًەع ‪ ،‬ئەمەع دەةێجە ىۆی ثٍغتٍن ةە‬

‫(‪ )Autoimmune Disease‬کە پەیٍەندیان ةە پزۆثینی (‪ )51/56HLA-B‬ىەیە ٌەک( ‪Behcet's‬‬
‫‪.)Disease‬‬

‫ةٌٍنی پزۆثینی (‪ً )51/56HLA-B‬ەضەر خزۆکە ضپیەکان ةەىۆی ىۆکارێکی ةۆماٌەییەٌە‬
‫دەةێح کە ًە ةاٌانەٌە ةۆ نەٌەکان دەگٍاسرێجەٌە‪.‬‬

‫ةاٌثزین نەخۆغی کە ةەىۆی پزۆثینی (‪ً )51/56HLA-B‬ەضەر خزۆکە ضپیەکان دٌٌچار دەةینەٌە‬
‫نەخۆغیی (‪.)Behcet's Disease‬‬

‫● نەخۆغی (‪ )Behcet's Disease‬چی یە؟‬

‫نەخۆغیەکە کە ةەىۆی ىێزغی ضیطمی ةەرگزی ًەغەٌە ةۆضەر خانەکانی ًەع خۆی‬
‫ثٍغمان دەةێح (‪ ، )Autoimmune Disease‬ىەندێک جار ةەىۆی ڤایزۆص یان ةەکتریاٌە‬
‫ثٍغمان دەةێح ‪ ،‬ئەٌ کەضانەی کە پزۆثینی (‪ )51/56HLA-B‬پۆسەثیڤ ةێح ًەژێز مەثزضی‬

‫‪364‬‬

‫ثٍغتٌٍن ةەَ نەخۆغیەدان ‪ ،‬نەخۆغیەکە دەةێجە ىۆی ىەٌکزدنی ةۆریەکانی خٍێن ًە ضەرجەَ‬
‫ئاضجەکاندا (خٍێن ةەر ‪ ،‬خٍێن ىێنەر ‪ ،‬مًٌٍەکانی خٍێن) ٌ سۆرینەی ئەندامەکانی ًەع ًەةەر‬

‫مەثزضی ئەَ نەخۆغیەدا دەةن ‪ٌ ،‬ە ةە چەند غێٍەی جیاٌاس کاریگەریەکانی دەردەکەٌن ٌەک‪:‬‬

‫* ةزینی ناٌدەَ (ةزینێکی ةە ئاسار ٌ غێٍە ةاسنەییە ٌ ناٌەڕاضجەکەی سەرد یان ضپی ةاٌ ٌ‬
‫ًێٍارەکانی ضٌٍرن‪ ،‬دەکزێح دانەیەک یان چەند دانەیەکی ًێ دەرةکەٌێح ‪ ،‬ئەَ ةزینە ًە‬
‫ضەرجەَ ةەغەکانی ناٌ دەَ ٌەک سمان ٌ ًێٍ ٌ پٍک ٌ ضەرجەَ ةەغەکاندا دەکزێح دەرةکەٌێح ‪،‬‬
‫ماٌەی ‪ ١٣‬ةۆ ‪ ١٥‬ڕۆژ دەخایەنێح ٌ دەکزێح ًە ضاڵێک دا دٌٌ ةۆ ضێ جار دەرةکەٌێح ‪،‬ئەمەع ةە‬

‫نیػانەیەکی ضەرەثایی نەخۆغیەکە دادەنزێح)‪.‬‬

‫* ةزین ًە کۆئەندامی ساٌسێ (نێز ٌ مێ)( درٌضح ةٌٍنی ةزینی كٍڵ ٌ ضٍرةاٌی ةە ئاسار ‪ ،‬ئەَ‬
‫ةزینانە دەکزێح ًە ضەرجەَ ةەغەکانی کۆئەندامی ساٌسێ دا دەرةکەٌن)‪.‬‬

‫* ضەرىەڵدانی گزفجی پێطح (‪ ٌ )Erythema Nodosum‬درٌضح ةٌٍنی پەڵەی ضٍر ٌ پاغان‬
‫خڕةٌٍن ٌ کۆةٌٍنەٌەی کێم ًە نێٍیدا ‪ ،‬ئەَ ةزینانە دەکزێح ًە ةن مٌٍەکانیػدا دەرةکەٌن‪.‬‬

‫* ىەٌکزدنی چینی ناٌەندی چاٌ (‪ ، )Uveitis‬ئاسار ‪ً ،‬ێڵ ةٌٍنی ةینایی ‪ ،‬ةێشار ةٌٍن ةە ڕٌٌناکی ‪،‬‬
‫ةینینی چینێک ًە (‪ً ) Pus‬ە نێٍ چاٌ ىەندێک کات ‪ ،‬ضٍرةٌٍنەٌە ‪ ،‬ةەردەٌاَ ةٌٍن ٌ مانەٌەی ةێ‬

‫چآرەضەری ڕەنگە ةتێجە ىۆی ًەدەضجدانی ةینایی‪.‬‬

‫* ىەٌکزدنی ةۆریەکانی خٍێن ٌ ضەرىەڵدانی گزفجی ثەندرٌضجی ًە ضٍڕی خٍێندا‬
‫(‪.)Thrombophlebitis‬‬

‫* ىەٌکزدنی جٍمگە ٌ ئاسار ٌ ڕەكتٌٍن ٌ ىەڵئاٌضان‪ً )Arthritis( ،‬ە جٍمگەکانی ئەژنۆ ٌ‬
‫ئانیػک ٌ حەٌس دا‪.‬‬

‫‪365‬‬

‫* ةزینی ًە کۆئەندامی ىەرضدا ‪ ،‬دەةێجە ىۆی دڵ ثێکەڵاثن ‪ ،‬ضکچٌٍن ‪ ،‬ةٌٍنی خٍێن ٌ ئاسار‪.‬‬
‫* ىەندێک جار نەخۆغیەکە سیاد ًە ڕادە پەرە دەضێنێح ٌ کار ًە کۆئەندامی دەمار دەکات دەةێجە‬

‫ىۆی ضەرئێػە ٌ ثێکچٌٍنی ةاری دەرٌٌنی ٌ ثٍڕەیی ٌ ثاًێياثن ٌ ثێکچٌٍنی ىاٌضەنگی ٌ‬
‫ًەةیزچٍنەٌە ٌ ڕەكتٌٍنی مٍ‪.‬‬

‫* نیػانەکانی نەخۆغیەکە دەکزێح ثەغەنەةطێنێح ةۆ گٍچیٌە ٌ میشەڵان ٌ ماضًٍکە ٌ ئێطک ٌ‬
‫ةەضجەرەغانەکانیؼ ةگزێجەٌە‪.‬‬

‫● غیکاریە پەیٍەندی دارەکان ةە (‪:)51/56HLA-B‬‬
‫غیکاریەکی پەیٍندی دار نییە ةەَ غیکاریەٌە ةەڵاَ ىەندێک جار غیکاریەکانی (‪)ESR)(CRP‬‬

‫ةەرسەدەةەٌە کاثێک (‪ )51/56HLA-B‬پۆسەثیڤ ةێح‪.‬‬
‫دەکزێح ًەکاثی چاندنی ئەنداَ دا ٌەک (گٍچیٌە ٌ مۆخی ئێطک ‪ ..‬ىجد) غیکاری (‪HLA-‬‬

‫‪ )51/56B‬ئەنجاَ ةدرێح ةۆ دڵنیاةٌٍنەٌ ًە گٍنجاندنی ثەٌاٌی نێٍان ةەخػەر ٌ ٌەرگز‪.‬‬

‫‪366‬‬

‫) ‪( 114‬‬
‫) ‪Human Leukocyte Antigen B27 ( HLA-B27‬‬

‫دژە پەیداکەری (‪ )14HLA-B27),( Human Leukocyte Antigen B‬پزۆثینێکە دەکەٌێجە ضەر‬
‫ڕٌکاری خزۆکە ضپیەکانی ًەع‪ ،‬غیکاریی (‪ )14HLA-B‬ئەنجاَ دەدرێح ةۆ دیاری کزدنی ةٌٍن ٌ‬
‫نەةٌٍنی پزۆثینی جۆری (‪ً )14HLA-B‬ەضەر خزۆکە ضپیەکان‪ ،‬پزۆثینی (‪ً )14HLA-B‬ە گزٌپی‬

‫ئەٌ پزۆثینانەیە کە یارمەثی ضیطجمی ةەرگزی ًەع دەدەن ةۆ ناضینەٌەی ًەغە خانەکان ٌ‬
‫جیاکزدنەٌەی ًەغەخانەکان ًە خانە ةێگانەکان ةە ًەع‪ ,‬ةٌٍنی پزۆثینی (‪ً )14HLA-B‬ەضەر‬

‫خزۆکە ضپیەکان ٌادەکات ضیطجمی ةەرگزی ًەع ىێزع ةکاثە ضەر خانە ضاغ ٌ‬
‫ثەندرٌضجەکانی ًەع ‪ ،‬ئەمەع دەةێجە ىۆی ثٍغتٌٍن ةە (‪)Autoimmune Disease‬کان کە‬

‫پەیٍەندیان ةە پزۆثینی (‪ )14HLA-B‬ىەیە ٌەک ( ‪Juvenile Rheumatoid‬‬
‫‪.)Arthritis)(Ankylosing Spondylitis‬‬

‫ئەٌ (‪ )Autoimmune Disease‬پەیٍەندیان ةە پزۆثینی (‪ )14HLA-B‬ىەیە سیاثز دٌچاری پیاٌان‬
‫دەةێح ‪ً ،‬ە ئافزەثانیػدا ىەیە ةەڵاَ ڕێژەکەی کەمترە ٌ نیػانەکانی ضٍکترە‪ ،‬سیاثز ًە ضەد‬

‫نەخۆغی پەیٍەندی دار ىەن ةە پزۆثینی (‪ٌ )14HLA-B‬ە ‪ ،‬ةە گػجی نیػانەی نەخۆغیەکەع‬
‫ًە دٌای ثەمەنی ضی ضاڵی ضەر ىەڵدەدەن‪.‬‬

‫ةٌٍنی پزۆثینی (‪ً )14HLA-B‬ەضەر خزۆکە ضپیەکان ةەىۆی ىۆکارێکی ةۆماٌەییەٌە دەةێح کە‬
‫ًە ةاٌانەٌە ةۆ نەٌەکان دەگٍاسرێجەٌە ‪ ،‬ئەگەر ئەندامی خێشانێک (‪ )14HLA-B‬پۆسەثیڤ ةٌٍ ٌە‬
‫نیػانەکانی نەخۆغیە پەیٍەندی دارەکانی ةە پزۆثینی (‪ )14HLA-B‬ثیا دەرکەٌت ئەٌا ىەمان‬
‫مەثزضی ًەضەر ئەندامانی ثزی خێشانەکەی سیاد دەکات‪.‬‬

‫● کەی غیکاری پزۆثینی (‪ )14HLA-B‬ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬

‫‪367‬‬

‫غیکاری (‪ )14HLA-B‬ةۆ کەضێک ئەنجاَ دەدرێح کە نیػانەکانی ثاسە ثێدا دەردەکەٌن یان‬
‫ماٌەیەکی درێژە پێٍەی دەناڵێنێح ًەٌانەع ئاسار ٌ ىەٌکزدن ًە فەكەرات ٌ مٍ ٌ ضنگ ٌ‬
‫جٍمگەکان ٌ چاٌ ‪ ،‬ةەمەع گٍمانی نەخۆغیە (‪ )Autoimmune Disease‬کانی پەیٍەندیدار ةە‬

‫پزۆثینی (‪ً )14HLA-B‬ێ دەکزێح‪.‬‬

‫● ةاٌثزین ئەٌ نەخۆغیانەی کە پەیٍەندیدارن ةە پزۆثینی (‪:)14HLA-B‬‬

‫ةٌٍنی پزۆثینی (‪ً )14HLA-B‬ەضەر خزۆکە ضپیەکان دەةێجە ىۆی دٌچار ةٌٍن ةە کۆمەڵێک‬
‫نەخۆغیی (‪ً )Autoimmune Disease‬ەٌانە‪:‬‬

‫* نەخۆغی ((‪ :)Ankylosing Spondylitis (AS‬نیػانەکانی ةٌٍنی ئاسار ٌ ىەٌکزدن ٌ ٌردە‬
‫ٌردە ڕەكتٌٍنی ةڕةڕەی پػح ٌ مٍ ٌ ضنگ ‪ ،‬نەخۆغیکە ًە كۆناػەکانی ضەرەثادا ةە (‪)X-ray‬‬

‫دەرناکەٌێح‪.‬‬
‫* نەخۆغی (‪ :)Reactive Arthritis‬نیػانە ةاٌەکانی ىەٌکزدنی جٍمگەکان ٌ چاٌ ٌ میشەڕۆ ٌ‬

‫سیان گەیاندن ةە پێطح‪.‬‬
‫* نەخۆغی ((‪ :)Juvenile Rheumatoid Arthritis(JRA‬جۆرێکە ًە ىەٌکزدن ٌ ئاٌضانی‬

‫جٍمگەکان ًە منداڵدا‪.‬‬
‫* نەخۆغی (‪ :)Anterior Uveitis‬ئاٌضان ٌ خٍرانێکی ٌەڕضکەری چینی ناٌەندی چاٌ‪.‬‬
‫* ىەندێک جار (‪ )14HLA-B‬پەیٍەندی ةە ىەٌکزدنی درێژ خایەنی ڕیخۆڵەکانەٌە ىەیە‪.‬‬

‫● دەضجنیػانکزدن ٌ غیکاریە پەیٍەندیدارەکان ةە (‪:)14HLA-B‬‬

‫ًەٌ کەضانەدا کە کۆمەڵێک نیػانەی ثایتەثیان ثێدا دەردەکەٌێح ًەٌانە‪:‬‬

‫* ڕەكتٌٍن ٌ ىەڵئاٌضانی ةڕةڕەی پػح ٌ مٍ ٌ ضنگ‪.‬‬

‫‪368‬‬

‫* ئاساری جٍمگەکان‪.‬‬
‫* ىەٌکزدنی جٍمگەکان ٌ میشەڵان ٌ سیان گەیػتن ةە پێطح‪.‬‬

‫* ىەٌکزدنی چاٌەکان‪.‬‬

‫دەکزێح ًەگەڵ غیکاری پزۆثینی (‪ )14HLA-B‬دا چەند غیکاریەکی دیکەی خٍێن ٌ میش ئەنجاَ‬
‫ةدرێح ةۆ دڵنیاةٌٍنەٌە ٌ دەضجنیػان کزدنی (‪ )Autoimmune Disease‬کە ‪ً ،‬ەٌانە ‪:‬‬

‫))‪(Rheumatoid Factor (RF‬‬
‫))‪(Erythrocyte Sedimentation Rate(ESR‬‬
‫))‪(C-reactive Protein (CRP‬‬

‫ئەگەر غیکاری (‪ )14HLA-B‬پۆسەثیڤ ةٌٍ مانای ٌایە ئەگەری مەثزضی ثٍغتٌٍن ةە‬
‫(‪)Autoimmune Disease‬کان سۆرە ًەٌ کەضەدا ‪ ،‬ئەگەر کەضەکە نیػانەکانی ثێدا دەرکەٌثبن‬

‫مانای دٌٌچار ةٌٍن ةە نەخۆغیە (‪ )Autoimmune Disease‬کانی پەیٍەندی دار ةە پزۆثینی‬
‫(‪ )14HLA-B‬دەگەیەنێح ‪ ،‬ئەگەری ثٍغياثنەکە سیاثز دەةێح ئەگەر ىەڵگزی نیػانەکان‬
‫(گەنجێکی نێزی ثەمەن ضەرٌ ضی ضاڵ) ةێح‪.‬‬

‫ئەگەر غیکاری (‪ )14HLA-B‬نێگەثیڤ ةٌٍ ‪ٌ ،‬ە نیػانەکانی نەخۆغیەکەی ثیا دەرنەکەٌثتٌٍ ‪،‬‬
‫مانای ضەلامەثی کەضەکە دەگەیەنێح ‪ ،‬ةەڵاَ دەکزێح کەضێک دژە پەیداکەری (‪)14HLA-B‬‬

‫نێگەثیڤ ةێح ٌە دٌچاری نەخۆغیە (‪ )Autoimmune Disease‬کانیؼ ةتێح‪.‬‬

‫‪369‬‬

‫) ‪( 115‬‬
‫‪Aldosterone‬‬

‫غیکاریی (‪ )Aldosterone‬ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی ىۆرمۆنی‬
‫()‪ ) (Aldosterone،Aldosterone‬ىۆرمۆنێکە کە ڕۆڵێکی گزنگی ىەیە ًە ڕێکخطجنی ڕێژەی‬
‫پۆثاضیٍَ (‪ ٌ)Potassium‬صۆدیۆَ (‪ً )Sodium‬ە خٍێندا‪ ،‬ىەرٌەىا کۆنجڕۆڵی كەةارەی خٍێن‬

‫دەکات (کە نشیکەی (‪ ٤،٥‬ةۆ ‪ً ٥،٥‬یترە) ًە کەضێکی ئاضایی پێگەیػجٌٍدا) ‪ ،‬فػاری خٍێن‬
‫ةەجێگیزی ڕادەگزێح‪.‬‬

‫ئەَ ىۆرمۆنە ًەلایەن ڕژێنی ضەر گٍرچیٌە(‪ٌ)Adrenal Glands‬ە دەردەدرێح‪ ،‬کە دٌٌ ڕژێنی‬
‫ةچٌٍکن دەکەٌنە ضەر گٍرچیٌەکان ٌ کاریگەریان ًەضەر ةەغێکی سۆر ًە سیندەچالاکیەکانی ًەع‬

‫ىەیە‪.‬‬

‫● کەی ئەَ غیکاریە ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬

‫ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ٌەک (ةەرسةٌٍنەٌەی فػاری خٍێن ‪ ،‬ةەثایتەثی کاثێک ڕێژەی‬
‫پۆثاضیٍَ سۆر دادەةەسێح‪ ،‬کاثێک کە ةەرسی فػاری خٍێن ًەلایەن دەرمانەکانی ثایتەت ةە‬

‫ةەرسەفػارەٌە (‪ )Hypertension‬ئاضایی ناةێجەٌە ‪ ،‬یان ًەکاثی ثٌٍغتٌٍنی کەضێک ةە ةەرسە‬
‫فػاری خٍێن ًە ثەمەنی گەنجێجیدا)‪.‬‬

‫کاثێک ڕێژەی (‪ً )Aldosterone‬ە ڕێژەی ئاضایی خۆی سیاثز دەةێح (‪)Hyperaldosteronism‬‬
‫دەةێجە ىۆی (سیادةٌٍنی فػاری خٍێن ‪ ،‬لاٌاسی ماضًٍکەکان ‪ ،‬داةەسینی ڕێژەی پۆثاضیۆَ‪،‬‬
‫سیادةٌٍنی ڕێژەی صۆدیۆَ)‪.‬‬

‫کاثێک ڕێژەی (‪ً )Aldosterone‬ە ڕێژەی ئاضایی خۆی کەمتر دەةێح (‪)Hypoaldosteronism‬‬
‫دەةێجە ىۆی (داةەسینی فػاری خٍێن ‪ ،‬سیادةٌٍنی پۆثاضیۆَ ‪ ،‬کەمتٌٍنی صۆدیٍَ)‪.‬‬

‫‪370‬‬

‫● چی پێٍیطجە ةکزێح پێؼ ئەنجامدانی غیکاریەکە‪:‬‬

‫غیکاری ( ‪ً )Aldosterone‬ەڕێگەی خٍێن ٌ میشی کۆکزاٌەی ‪ 24‬کاثژمێز(‪)17-Hour Urine‬‬
‫ئەنجاَ دەدرێح ‪ ،‬کاثی ئەنجامدانی غیکاریەکە سۆر گزنگە چٍنکە چەندین ةارٌدۆخ ىەن کاریگەری‬
‫ًەضەر ڕێژەی (‪ )Aldosterone‬دەکەن ‪ ،‬ىۆرمۆنی (‪ً )Aldosterone‬ە ةەیانیاندا ةەرسثزین ڕێژەی‬
‫ىەیە ٌ پاغان ةە درێژایی ڕۆژ ڕێژەکەی ةەرەٌ کەمتٌٍنەٌە دەڕٌات ‪ ،‬فػاری دەرٌٌنی ٌ خٍاردن‬
‫(خۆراکی ضٍێز)ٌ ىەندێک دەرمان کاریگەری ًەضەر ڕێژەی (‪ )Aldosterone‬دەکەن‪ ،‬ةارٌٌدۆخی‬

‫ئەٌ کاثەی نەخۆع (خٍێنەکەی ةە پێٍە ًێ ٌەرگیزاٌە(ٌاثە ًەضەر ىیلاکی)) یان (پاع‬
‫حەضانەٌەی خٍێنەکەی ًێٍەرگیزاٌە)‪.‬‬

‫● ثێکچٌٍنی ىۆرمۆنی (‪ )Aldosterone‬ىەیە‪:‬‬

‫سیادةٌٍنی ضەرەکی (‪ :)Primary Aldosteronism‬کە ةە (‪ )Conn Syndrome‬ناسراٌە ‪ ،‬کە‬
‫دەةێجە ىۆی دەردانی ڕێژەیەکی سۆر ًە (‪ً )Aldosterone‬ەلایەن (‪ٌ)Adrenal Glands‬ە‪ ،‬ةەرسی‬
‫ڕێژەی (‪ )Aldosterone‬کزداری ىەڵمژینەٌەی صۆدیۆَ (‪ ٌ )Sodium‬کزدنەدەرەٌەی پۆثاضیۆَ‬

‫(‪ ) Potassium‬سیاد دەکات ًەلایەن گٍرچیٌەٌە ‪ ،‬ئەمەع دەةێجە ىۆی ثێکچٌٍنی ىاٌضەنگی‬
‫خٍێیەکانی ًەع ٌ سیادةٌٍنی فػاری خٍێن‪.‬‬

‫سیادةٌٍنی لاٌەکی (‪ :)Secondary Aldosteronism‬ئەمەیان ًە ثێکچٌٍنی ضەرەکی ةاٌٌثزە ٌ‬
‫چەند گزفجێکی ثەندرٌضجی دەةنە ىۆی ثێکدانی ڕێژەی (‪ )Aldosterone‬ىەر ىۆکارێک ٌاةکات‬

‫خٍێنی کەَ ةچێح ةۆ گٍرچیٌە ‪ ،‬ىەندێک جار سیادةٌٍنی لاٌەکی ضەرىەڵدەدات ًەگەڵ‬
‫نەخۆغیەکانی (دڵ ٌ جگەر ٌ گٍرچیٌە)دا ‪ً ،‬ەکاثی ٌغکتٌٍنەٌە ٌ کەَ خٍاردنەٌەی ئاٌ‬

‫‪371‬‬

‫ضەرىەڵدەدات‪ً ،‬ەکاثی ثەضکتٌٍنەٌەی ةۆریەکانی خٍێن کە خٍێن ةۆ گٍرچیٌە دەةەن‪.‬‬
‫داةەسینی ڕێژەی (‪ :)Aldosterone‬کەَ دەردانی ىۆرمۆنەکە (‪ )Hypoaldosteronism‬دەةێجە‬
‫ىۆی ٌغکتٌٍنەٌە ‪ ،‬داةەسینی فػاری خٍێن ‪ ،‬کەمتٌٍنەٌەی صۆدیۆَ ٌ سیاد ةٌٍنی پۆثاضیٍَ‬

‫ًە خٍێندا‪.‬‬
‫● غیکاریە پەیٍندی دارەکان‪:‬‬
‫ىەندێک جار ًەگەڵ ئەنجامدانی غیکاری (‪ )Aldosterone‬غیکاریەکانی ( ‪Plasma‬‬
‫‪ ))Renin)(Renin-ALD ratio) (Andrenocorticotrophin(ACTH)(Cortisol‬پێٍیطجە ئەنجاَ‬

‫ةدرێح‪.‬‬

‫‪372‬‬

‫) ‪( 116‬‬
‫‪JAK2 v617f Mutation‬‬

‫غیکاریی (‪ )1JAK‬یارمەثیمان دەدات ةۆ دەضجنیػانکزدنی ناڕێکی ًە کاری مۆخی ئێطک‬
‫دا((‪ )MPNs)Myeloproliferative Neoplasms‬ةۆ جیاکزدنەٌەی ًە ىۆکارە لاةەلا ناجیناثەکان‬

‫(کاثی یان درێژخایەن)‪ ،‬کەةۆثەىۆی سیادکزدنی خانە جۆر ةە جۆرەکانی خٍێن (خزۆکەی ضٍری‬
‫خٍێن ٌ جۆرەکانی خزۆکەی ضپی خٍێن ٌ خەپٌەکانی خٍێن)‪.‬‬

‫جینی (‪ )1 The Janus Kinase‬کە ةە (‪ ) 1JAK‬ناسراٌە فزمان ةە درٌضح کزدنی پزۆثینی ( ‪JAK2‬‬
‫‪ )Protein‬دەکات ‪ ،‬ئەَ پزۆثینەع ىانی گەغەکزدن ٌ داةەغتٌٍن ٌ ثایتەتمەند ةٌٍن ٌ‬

‫کۆنجڕۆڵکزدنی ةڕی ةەرىەَ ىێنانی خانەکانی خٍێن دەدات کە ًەلایەن مۆخەٌە درٌضح دەکزێن‪.‬‬
‫ىەرگۆڕانێک ًەَ جینەدا(‪ )1JAK‬ڕٌةدات کاریگەری دەةێح ًەضەر کار ٌ چالاکی مۆخی ئێطک‪.‬‬

‫● ثێکچٌٍنەکانی جینی (‪:)JAK2 Mutations‬‬

‫ةەغێک ًە گزفجەکانی مۆخی ئێطک پەیٍەندیدارە ةە ثێکچٌٍنی جینی (‪ ٌ ) 1JAK‬ةە‬
‫(‪ ))Myeloproliferative Neoplasms (MPNs‬ناسراٌە کە ًەَ ةارەدا مۆخ ةڕێکی سۆر خزۆکەی‬

‫ضٍر ٌ ضپی ٌ خەپٌەکانی خٍێن درٌضح دەکات کە سیادە ًە ةڕی پێٍیطح ‪ ،‬ثەنيا ةە گۆڕینی‬
‫یەک جٍت نیکٌۆثاید (‪ )Base Pair‬جۆرێک ًە (‪ )Point Mutation‬ڕٌٌدەدات ‪ ،‬ةە جێگزثنەٌەی‬
‫ئەمینۆ ئەضیدی (‪ )Valine‬ةە (‪ ، )Phenylalanine‬ئەنجامەکەی گۆڕان ًە پزۆثینی ( ‪JAK2‬‬

‫‪ )Protein‬درٌضح دەةێح کە ٌادەکات ةەردەٌاَ ىانی مۆخ ةدات ةۆ درٌضجکزدنی خانەکانی‬
‫خٍێن‪.‬‬

‫● ةەغێک ًە (‪ )MPNs‬ةاٌەکان کە پەیٍەندیدارن ةە ثێکچٍنی (‪:)1JAK‬‬

‫‪373‬‬

‫مۆخی ئێطک ڕێژەیەکی سۆر خزۆکەی ضٍر ةەرىەَ دێنێح‪PolycythemiaVera(PV)), (JAK2 ( :‬‬
‫‪.)%05~ gen Mutation Positive‬‬

‫ةەرىەَ ىێنانی ڕێژەیەکی سۆر ًە خەپٌەکانی خٍێن ًەلایەن مۆخی ئێطکەٌە‪Essential ( :‬‬
‫‪)%54~ Thrombocythemia (ET)),(JAK2 gen Mutation Positive‬‬

‫مۆخی ئێطک ڕێژەیەکی سۆر ًە خەپٌەکانی خٍێن ٌ ئەٌ خانانەی ةەرپزضی ضاڕێژ ةٌٍنن ةەرىەَ‬
‫دێنێح‪.)%54~ Primary Myelofibrosis (PMF)),(JAK2 gen Mutation Positive( :‬‬

‫● ئەنجامی غیکاریەکە پێٍیطجە ًەلایەن پشیػکی پطپۆڕی نەخۆغییەکانی خٍێن ٌ مۆخی‬
‫ئێطک ىەڵطەنگاندن ٌ ةەراٌردکاری ٌردی ةۆ ةکزێح ًەگەڵ ئەمانەی خٍارەٌە ثاٌەکٍ پێکەٌە‬

‫ئەنجامەکە ثەٌاٌةتێح‪:‬‬

‫*ٌەرگزثنی مێژٌٌی نەخۆغی یەکە ةە ٌردی ( ‪Medical History, Surgical History, Family‬‬
‫‪).... ,History, Drug History‬‬

‫*ٌەرگزثنی نیػانەی نەخۆغی یەکە (‪.)Clinical Data‬‬
‫*غیکاری گػجی خٍێن (‪.)CBP, Blood Film Examination, ESR, CRP‬‬

‫*ضۆنەری ضکی نەخۆغەکە‪.‬‬
‫*غیکاریی مۆخی ئێطک (‪ً )Bone Marrow Aspiration & Biopsy‬ەٌانەیە پێٍیطح ةکات‪.‬‬

‫*خاڵەکانی ضەرەٌە پێٍیطجە پێکەٌە ةەراٌرد ٌ غیکاریی ٌردی ةۆ ةکزێح ًەگەڵ ئەنجامی‬
‫غیکاریی(‪ً )1JAK‬ەلایەن پشیػکی پطپۆڕی نەخۆغییەکانی خٍێن ٌ مۆخی ئێطک ةۆ‬
‫نٍضینی ڕاپۆرثەکە‪.‬‬

‫● نیػانەکانی (‪:)MPNs‬‬
‫ىەندێک کات دەکزێح کەضەکە ىیچ نیػانەیەکی نەةێح ‪ً ،‬ە ضەرەثادا ةەڵاَ ةە ثێپەڕةٌٍنی کات‬

‫‪374‬‬

‫نیػانەکانی ثەغەنە دەضەنن‪.‬‬

‫*گەٌرەةٌٍنی ضپڵ (‪ )Splenomegaly‬یان جگەر (‪.)Hepatomegaly‬‬
‫*سٌٌ ماندٌةٍن‪.‬‬

‫*نەمانی ئارەسٌٌی خٍاردن‪.‬‬
‫*ئاساری جٍمگەکان‪.‬‬

‫*ضەر ئێػە ٌ ضەرگێژخٍاردن‪.‬‬
‫*خٍێن ةەرةٌٍن‪.‬‬
‫*گزفجی ةینایی‪.‬‬

‫*لاٌاسةٌٍنی ىەضح‪.‬‬
‫*خٍرانی پێطح‪.‬‬
‫* ةەردی گٍرچیٌە‪.‬‬

‫*ثۆپەڵتٌٍنی خٍێن ًە ةۆریەکانی خٍێندا‪.‬‬
‫*داةەسینی کجٍپڕی کێؼ‪.‬‬
‫*ثاًێياثن‬

‫*چەندین نیػانەی ثزی نەخۆغیەکە ةەگٍێزەی جۆری نەخۆغی یەکە‪.‬‬

‫‪375‬‬

‫) ‪( 117‬‬
‫)‪Angiotensin Converting Enzyme (ACE‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە دەضجنیػانی ڕێژەی ئەنشیمی (‪)Angiotensin Converting Enzyme‬‬
‫دەکات ًەخٍێن دا‪ ،‬ةەغیٍەیەکی ئاضایی ئەنشیمەکە فزمانی گۆڕینی (‪)Angiotensin I‬ە ةۆ‬

‫(‪ ،)Angiotensin II‬کە (‪ )Angiotensin II‬یارمەثی سیادةٌٍنی پەضجانی خٍێن دەدات ةە‬
‫ثەضککزدنەٌە ٌ ىێنانەٌەیەکی ةۆریەکانی خٍێن‪ .‬ئەَ گۆڕینە ًەلایەن ًەغەٌە ڕێکخزاٌە ٌ ىەر‬

‫سیاد ةٌٍن ٌ کەمتٌٍنێک ًە ةڕی ئەنشیمەکەدا دەکزێح ناڕێکی ثەندرٌضجی درٌضح ةکات‪.‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )ACE‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫غیکاری (‪ )ACE‬ةە گػجی ةۆ ئەٌ کەضانە ئەنجاَ دەدرێح کە نیػانەکانی نەخۆغی‬
‫(‪ )Sarcoidosis‬ثێیاندا دەرکەٌثٌٍە‪ ،‬ةە ثایتەت کاثێک کەضەکە ثەمەنی ًە نێٍان (‪ )40-20‬ضاڵیدا‬

‫ةێح ٌ ىەڵگزی نیػانەکەکانی نەخۆغیەکە ةێح‪.‬‬

‫● نەخۆغی (‪ )Sarcoidosis‬ىۆکار ٌ نیػانەکان‪:‬‬

‫ىۆکارەکانی نەخۆغیەکە ثا ئێطجا ةە ثەٌاٌی ڕٌٌن نیین‪ ،‬ةەڵاَ ىەٌکزدنێکی ثٌٍندە کە ىۆکاری‬
‫ةۆماٌەیی ٌ ژینگەیی کاری ثێ دەکەن ٌ ًە کەضێکەٌە ةۆ کەضێکی ثز جیاٌاسی ىەیە‪،‬‬

‫ىەٌکزدنەکە دەةێجە ىۆی درٌضح ةٌٍنی گزانیٍڵۆماکان(‪ً )Granulomas‬ە ئەندامەکان ًەغدا ٌ‬
‫ةەثایتەت ژێز پێطح ٌ ضییەکان‪ )Granulomas(،‬گزێی ةچٌٍکن کە نیػانەن ةۆ ىەٌکزدن ًە‬
‫ئەندامەکەدا‪ ،‬خانەکانی ناٌچەی (‪ )Granulomas‬کە دەضح دەکەن ةە دەردانی ةڕێکی سۆر ًە‬

‫ئەنشیمی (‪ )Angiotensin Converting Enzyme‬ةەمەع ةڕی ئەنشیمەکە ًە خٍێندا سیاد دەکات‪،‬‬
‫ٌە ڕێژەی ئەنشیمەکەع سیاد ٌ کەَ دەکات ةە چالاک ةٌٍن ٌ لاٌاس ةٌٍنی نەخۆغیەکە‬

‫(ىەٌکزدنەکە)‪ ،‬ىەرةۆیە غیکاری (‪ )ACE‬ةەکاردێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی نەخۆغیەکە ٌ‬

‫‪376‬‬

‫کاریگەری چارەضەری دٌای ٌەرگزثنی چارەضەریەکە‪.‬‬

‫● ئەٌ ئەندامانەی کە (‪ )Sarcoidosis‬ثێیاندا ضەرىەڵدەدات (ضییەکان‪-‬پێطح‪-‬چاٌەکان‪-‬‬
‫ًیمفەگزێکان‪-‬دڵ‪-‬جگەر ٌ ضپڵ)‪ ،‬دەةێجە ىۆی دەرکەٌثنی نیػانەکانی‪:‬‬
‫‪ -‬ماندٌێنجی‪.‬‬
‫‪ -‬ثاًێياثن‪.‬‬
‫‪ -‬ضٍرةٌٍنەٌەی چاٌ‪.‬‬
‫‪ -‬کۆکە ٌ ىەناضەکٍرثی ٌ ئاساری ضنگ‪.‬‬
‫‪ -‬داةەسینی کێؼ‪.‬‬
‫‪ -‬ىەڵئاٌضانی ًیمفەگزێکان‪.‬‬
‫‪ -‬ئاساری جٍمگەکان‪ - .‬ةەرةٌٍنی خٍێنی ًٌٍت‪.‬‬
‫‪ -‬ژانەضەر‪ - .‬درٌضح ةٌٍنی گزێ ًەژێز پێطح‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬
‫* ةە سۆری سیادةٌٍنی ڕێژەی ئەنشیمەکە مانای ةٌٍنی (‪ )Sarcoidosis‬دەگەیەنێح‪ ،‬ةەڵاَ دەکزێح‬
‫کەضێک (‪ )Sarcoidosis‬ی ىەةێح ٌ گۆڕان ًە ڕێژەی ئەنشیمەکەغیدا ڕٌٌنەدات (ًەَ ةارەدا مانای‬

‫ٌایە نەخۆغیەکە ًە ةاری ناچالاکیدایە)‪ ٌ ،‬ىەندێک ىۆکاری لاٌەکیؼ دەةنە ىۆی سیاد ةٌٍنی‬
‫ڕێژەی (‪ً )ACE‬ەٌانە‪:‬‬

‫‪ -‬نەخۆغی جگەر ةەىۆی خٍاردنەٌە کيًٍیەکانەٌە یان ةە مۆَ ةٌٍنی جگەر‪.‬‬
‫‪ -‬سیاد کارکزدنی ڕژێنەکانی ضایزۆید (‪ ٌ)Hyperthyroidism‬پاراضایزۆید‪.‬‬
‫‪ -‬نەخۆغی غەکزە‪.‬‬
‫‪ -‬نەخۆغی ضیٍ (‪.)Tuberculosis‬‬
‫‪ -‬ئایدس‪.‬‬
‫‪ -‬ثٍغتٌٍن ةە کەڕٌٌ ًە ڕێڕەٌی ىەناضەدا‪.‬‬

‫‪377‬‬

‫‪ -‬گەڕةٌٍن (نەخۆغیەکی پێطجە)‪.‬‬
‫‪ -‬نەخۆغی (‪.)Gaucher’s disease‬‬
‫‪ -‬غێزپەنجەی جۆری (‪.)Multiple Myeloma‬‬
‫* کەمی ةڕی ئەنشیمی (‪ )ACE‬دەکزێح ةەىۆی‪:‬‬
‫‪ -‬نەخۆغی ضییەکان ٌەک (غێزپەنجەی ضییەکان)( ‪.)Cystic Fibrosis‬‬

‫‪ -‬کەَ خٍاردن (ةەدخۆراکی)‪.‬‬
‫‪ٌ -‬ەرگزثنی ىەندێک جۆری دەرمان‪.‬‬
‫‪ -‬لاٌاسی کاری ڕژێنی ضایزۆید (‪.)Hypothyroidism‬‬

‫‪378‬‬

‫) ‪( 118‬‬
‫‪BCR-ABL1 Fusion gene‬‬

‫غیکاری فیلادًفیا کزۆمۆضۆَ (‪:)Philadelphia Chromosome‬‬
‫کزۆمۆضۆمێکی نائاضایی ٌ ناثەٌاٌ ٌ کٍرثە ‪ ،‬درٌضح دەةێح ًە ئەنجامی گٍاضجنەٌەی جین‬
‫(‪ً)Reciprocal Translocation‬ەنێٍان کزۆمۆضۆمی ژمارە ‪ً ٩‬ەگەڵ کزۆمۆضۆمی ژمارە ‪ ، 22‬کە‬

‫دەةێجە ىۆی ضەرىەڵدان ٌ سیادةٌٍنی خانە غێزپەنجەییەکانی خٍێن ةەثایتەت ( ‪Chronic‬‬
‫‪.))Myelogenous Leukemia (CML‬‬

‫کەٌاثە (‪ )6BCR-ABL‬پێکدێح ًە ئەنجامی گٍاضجنەٌەی ةەغی (‪ )6ABL‬ی کزۆمۆضٍمی ‪9‬‬
‫ًەگەڵ ةەغی (‪ )BCR‬کزۆمۆضۆمی ‪ً ، 22‬ەئەنجامدا ىەردٌٌ کزۆمۆضۆمی نائاضایی‬
‫(‪ Philadelphia Chromosome)(9:22)t‬درٌضح دەةێح‪.‬‬

‫ًە ئەنجامی کاریگەری جینی (‪ )6BCR-ABL‬پزۆثینێکی نائاضای ةەرىەَ دێح ًە ًەغدا ‪ ،‬کە ةزیجیە‬
‫ًە ئەنشیمی (‪ ، )Tyrosine Kinase‬ئەَ ئەنشیمە دەةێح ىۆی گەغەکزدنی کۆنترۆڵ نەکزاٌی خانە‬
‫غێزپەنجەییەکانی خٍێن ‪ ،‬کاثێک ژمارەیەکی سۆر ًە خانەی نائاضایی غێزپەنجەیی دەضح دەکەن‬

‫ةە سیادةٌٍن ًە نێٍ خانە ئاضاییەکانی خٍێن(‪ً )Precursors‬ە مۆخی ئێطکدا نیػانەکانی‬
‫غێزپەنجە دەضح ةە دەرکەٌثن دەکەن ‪ ،‬چارەضەری ضەرەکی ئەَ خانە غێزپەنجەییانە ( ‪Tyrosine‬‬

‫‪))Kinase Inhibitor (TKI‬ە‪.‬‬

‫● دەضجنیػانکزدن‪:‬‬
‫*غیکاریی (‪( )CBP‬ةۆ دیاریکزدنی ژمارە ٌ غێٍە ٌ كەةارە ٌ ةارٌدۆخی خزۆکەکانی خٍێن)(کە ًەَ‬

‫ةارەدا سۆرێک ًە خزۆکە ضپیەکانی خۆێن کامڵ نەةٌٍن)‪.‬‬
‫*غیکاریی ةۆماٌەیی ةۆ جینی (‪.)6BCR-ABL‬‬
‫*پػکنینی مۆخی ئێطک‪.‬‬

‫‪379‬‬

‫*سیادةٌٍنی یٍریک ئەضید ًە خٍێندا (‪.)Serum Uric Acid‬‬

‫● چەند ڕێگایەکی غیکاری کزدنی جینی (‪ )6BCR-ABL‬ىەیە‪:‬‬
‫*غکاریی (‪.))Cytogenetics (Chromosome Analysis or Karyotyping‬‬

‫*غیکاریی (‪.))Fluorescence in Situ Hybridization (FISH‬‬
‫*غیکاری (‪.))Genetic Molecular Testing (Qualitative or Quantitative‬‬

‫*غیکاری (‪.))Polymerase Chain Reaction (RT-PCR‬‬

‫غیکاری (‪ ))Polymerase Chain Reaction (PCR‬درٌضجترینیانە ةۆ دەضجنیػانکزدی جینی‬
‫(‪ً )6BCR-ABL‬ە ًەغدا ٌ پػجی پێدەةەضترێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی (‪ ٌ )CML‬چاٌدێزیکزدنی‬

‫چارەضەری‪.‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )6BCR-ABL‬ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬

‫ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی‪:‬‬
‫ىەردٌٌ ڕەگەس (نێز ٌ مێ) ثٌٍع دەةن ةەثایتەت ًە ثەمەنی نێٍان ‪ 60-40‬ضاڵی دا‪.‬‬

‫*ماندٌێجی ٌ غەکەثی‪.‬‬
‫*داةەسینی کجٍپڕی کێؼ‪.‬‬
‫*ئارەكکزدنەٌە ةەثایتەت ًە غەٌاندا‪.‬‬

‫*گەٌرەةٌٍنی ضپڵ‪.‬‬
‫*کەَ خٍێنی‪.‬‬

‫*نشیکەی ‪ %50‬نەخۆغەکان ىیچ نیػانەیەکیان نییە (‪ )Asymptomatic‬ثەنيا ًەکاثی‬
‫ئەنجامدانی فەحطی (‪ )CBP‬ی خٍێن دەردەکەٌێح‪.‬‬

‫‪380‬‬

‫) ‪( 119‬‬
‫)‪Heart-type Fatty Acid -binding Protein (H-FABP‬‬

‫ةەرژەنگێکی (نیػانەیەکی) ثایتەتمەندی پێػٍەخجەی ىەٌکزدنی ماضًٍکەیی دڵە ‪Early rise‬‬
‫‪high specify‬‬

‫سۆر ةەکجٍپڕی ًە ( ‪) cardiac myocytes‬دەدرێح‪Acute Myocardial Infraction, ( ,‬‬
‫‪)I‬ةەدٌادادێح‪ .‬ةیطح ئەٌەندە ثایتەتمەند (‪)specific‬ثزە ةۆ ماضًٍکەکانی دڵ ًە چاٌ‬

‫مایۆگٌۆةین‪.‬‬
‫ةەَ غیکارە دەکزێ دەضجنیػانی نەخۆغی کۆنیػانەی ثٍندی خٍێنتەری ثاجی ‪acute‬‬

‫‪ )Myocardial infraction( ٌ)coronary syndrome S‬ةکزێح‪.‬‬
‫پزۆثینێکی گچکەی ضایجۆپلاسمییەٌ ًە مایۆضایجەکانی دڵە (‪ )Cardiac myocytes‬ەٌ‬

‫دەڕژێح ٌ (‪ )ischenic episode‬ةەدٌٌدا دێح‪.‬‬
‫ئەَ پزۆثینە (‪ً )H-FABP‬ەمیجاةۆًیشمی ثزغەچەٌرییەکاندا چالاکەٌ ًەةەرگی خانە( ‪Cell‬‬

‫‪)membrance‬ەٌە ةەمایجۆکۆندریای دەگەیەنێح ثا ةئۆکطێح‪.‬‬
‫پێػنیارکزاٌە ئەَ ًەگەڵ ثزۆپۆنین دا ةکزێ ثا دەضجنیػانی ( ‪myocardial infraction and‬‬

‫‪)acute coronary syndrome‬ی ئەٌ نەخۆغانەی پێ ةکزێح کە ئاساری ضنگیان ىەیە‪.‬‬

‫● ةایەخی کٌینیکی‪:‬‬
‫‪ -١‬ةەسٌٌیی دەضجنیػانی ىەردٌٌ نەخۆغی ( ( ‪myocardial infraction and acute‬‬

‫‪ )coronary syndrome‬پێ دەکزێح‪.‬‬
‫‪ -٢‬ئەٌ ةەغەی ئەندامی ًەغی پێ دیاری دەکزێح کە دٌٌچاری (‪) myocardial infraction‬‬

‫ةٌٍە‪.‬‬
‫‪۳‬ـ ًێپیطکزدنی ثٍندی پەککەٌثنی دڵ ٌ پێػتینی کزدنی نەخۆغییەکەی پێ دیاری دەکزێح‪.‬‬
‫‪٤‬ـ پێػتینی کۆنیػانەی ثٍندی خٍێنتەری ثاجیی دڵ ( ( ‪cardiovascular events and acute‬‬

‫‪ )coronary syndrome‬دەکات‪.‬‬

‫‪381‬‬

‫‪ ‬ئەنجامی غیکار‪:‬‬
‫‪ -١‬ةچٍکتر ًە ‪ 7‬نانۆگزاَ \مٍ ئاضاییە‪.‬‬
‫‪ً -٢‬ە ‪ 7‬نانۆگزاَ \مٍ گەٌرەثز (‪.)myocardial injury‬‬

‫) ‪( 120‬‬
‫‪Cyclosporine and Tacrolimus‬‬

‫دٌٌ ىۆکاری ةەىێشن ةۆ لاٌاسکزدنی ضیطجمی ةەرگزی ًەع(‪ )Immune System‬ةەکاردێن‪.‬‬
‫ةەغێٍەیەکی ضەرەکی ةەکاردێن ةۆ پاراضجنی ئەندامە چێندراٌەکانی ًەغی مزۆڤ ٌ‬

‫چارەضەری (‪ ، )Autoimmune Diseases‬ىەردٌٌکیان ىەمان میکانیشَ ٌ کاریگەرییان ىەیە ‪،‬‬
‫ةەڵاَ سیانە لاٌەکیەکانیان ٌ ژەىزاٌی ةٌٍن پێیان جیاٌاسه!‪.‬‬

‫ةەغێٍەیەکی گػجی ًە چاندنی گٍرچیٌە ٌ جگەر ٌ دڵ ٌ ىەر ئەندامێکی ثزدا ضٍدیان‬
‫ًێٍەردەگیزێح ‪ ،‬ثا ئەندامە چێندراٌەکە چانطی سیاثزی ىەةێح ةۆ مانەٌە ًە جەضجەکەدا ٌ ةە‬
‫ئاضانی ًەلایەن (ضیطجمی ةەرگزی) ی کەضەکەٌە ڕەثنەکزێجەٌە‪ .‬کاثێک کەضێک ئەندامێکی‬
‫ًەغی ةۆ دەچێندرێح ئەٌ ئەندامە چێندراٌە ٌەک ثەنێکی ةێگانە مامەڵەی ًەگەڵ دەکزێح ٌ‬

‫ًەلایەن ضیطجمی ةەرگزی کەضەکەٌە پەلامار دەدرێح ‪.‬‬
‫ٌەىەرٌەىا ئەَ دەرمانانە ةۆ چارەضەری (‪ )Autoimmune Diseases‬ةەکاردێن ٌەن ‪Arthritis ( :‬‬

‫‪.), Rheumatoid , Psoriasis‬‬

‫● دەرمانەکان ‪:‬‬
‫* ضایکٌۆضپۆرین (‪ )Cyclosporine‬ةەغێٍەی کەپطًٍی (‪ 25‬مٌیگزاَ) ٌ (‪100‬مٌیگزامی)‬
‫ًەژێز ناٌی ةاسرگانی ضاندیمۆن (‪ ، )Sandimmune‬نیۆراڵ (‪ ، )Neoral‬جینگزاف (‪ٌ ، )Gengraf‬ە‬

‫ةەغێٍەی شرٌةیؼ ةەردەضجە‪.‬‬
‫* ثاکزۆًیمەص (‪ )Tacrolimus‬ةەغێٍەی کەپطًٍی مانگانە ًەژێز ناٌی ةاسرگانی پزۆگزاف‬

‫‪382‬‬

‫(‪)Prograf‬ىەیە‪.‬‬

‫● ةۆچی ئەَ غیکارییە ئەجاَ دەدەین؟؟‪.‬‬
‫ةۆ دیاریکزدنی (ڕێژەی) دەرمانەکە ًەناٌ خٍێندا ثا ةڕی ژەمە دەرمانەکان ةۆ نەخۆغەکە دیاری‬
‫ةکزێح (ًەلایەن دکجۆرەکەٌە) ‪ٌ ،‬ە یارمەثیمان دەدات ةۆ دڵناةٌٍنەٌە ًە ةڕی پێٍیطح ةۆ چارەضەر‬
‫ٌ دیاریکزدنی ئاضجی ژەىزاٌی ةٌٍن ةە دەرمانەکان ‪ ،‬ئەگەر ڕێژەکەی کەَ ةێح دەةێجە ىۆی‬
‫ڕەثکدنەٌەی ئەندامە چاندراٌەکە (ًە حاڵەثی چاندنی ئەندامەکەدا) ‪ ،‬دەرکەٌثنەٌەی نیػانەکان ًە‬
‫(‪ )Autoimmune Diseases‬دا ‪ٌ ،‬ە ئەگەر ڕێژەکەی سۆرةێح دەةێح دڵنیاةتینەٌە کە ىێندەنییە ثا‬

‫ةتێجە ىۆی ژەىزاٌی ةٌٍن‪.‬‬

‫● ئەَ غیکارییە چۆن ئەنجاَ دەدرێح ؟‬
‫دەرمانەکان ةەگػجی ڕۆژی دٌٌجار دەخٍرێن ‪ٌ ،‬ە پێٍیطجە ماٌەی نێٍانان نشیکەی ‪ 12‬کاثژمێز‬
‫ةێح (دکجۆرەکەت ةۆت دیاری دەکات) ٌە پێٍیطجە ًە ىەمان کاثجدا دەرمانەکان ةخٍرێن (ةۆ نمٍنە‪:‬‬

‫ڕۆژانە ‪8‬ی ةەیانی ٌ ‪ 8‬ئێٍارە دەیخۆیح پێٍیطجە ًە کاثی خۆیدا ةخٍرێن) ‪ ،‬نمٍنەی خٍێن ًە‬
‫نەخۆغەکە دٌای (نشیکەی ‪ 12‬کاثژمێز) ًە خٍاردنی ژەمە دەرمانی یەکەمەٌە ًە نەخۆغەکە‬

‫ٌەردەگیزێح‪.‬‬
‫ىەندێک جار ًەکاثی ةەکارىێنانی چارەضەری ةە دەرمان پێٍیطح ةە کۆمەڵێک غیکاری ثز دەکات‬
‫(ًەضەر داٌای دکجۆر) ًەٌانە ‪( :‬پػکنینی گٍرچیٌە (‪ ، )Renal Function‬پػکنینی جگەر ( ‪Liver‬‬

‫‪ ، )Function‬ڕێژەی چەٌرییەکان (‪.))Lipid Profile‬‬

‫● ڕاٌێژ ةەدکجۆرەکەت ةکە ‪:‬‬
‫دکجۆرەکەت ڕێتەریح ئەکات ةۆ چۆنییەثی ٌ ةڕی ئەٌ دەرمانەی کە پێٍیطججە ٌە دەثٍانیح ىەر‬
‫پزضیارێک ةکەی ًە دکجۆرەکەت ًەضەر چۆنییەثی ةەکارىێنان ٌ ةڕی ئەٌ دەرمانەی ةۆت دیاری‬
‫کزاٌە ‪ ،‬پێٍیطجە دکجۆرەکەت ئاگادار ةکەیجەٌە ًە نەخۆغییەکانی دڵ ٌ جگەر ٌ گٍرچیٌە ئەگەر‬

‫ىەثبن ‪،‬‬

‫‪383‬‬

‫ئاگادارکزدنەٌەی دکجۆرەکەت ًە دٌٌگیانی ٌ غیزدان ‪ ،‬ئەگەر دٌٌگیان ةٌٍی ًەکاثی ةەکارىێنانی‬
‫دەرمانەکە‪.‬‬

‫● سیانە لاٌەکییەکانی ئەَ دەرمانانە ‪:‬‬
‫* ضایکٌۆضپۆرین ‪( :‬ژانەضەر‪ ،‬ضەرگێژخٍاردن ‪ً ،‬ەرسین ‪ ،‬ةەرسةٌٍنەٌەی پەضجانی خٍێن ‪ ،‬سیپکەی‬

‫دەمٍچاٌ ‪ ،‬ةەرسةٌٍ(نەٌەی چەٌریەکان)‬
‫* ثاکزۆًیمەص ‪( :‬ژانەضەر ‪ً ،‬ەرسین ‪ ،‬ضکچٌٍن ‪ ،‬كەةشی ‪ ،‬دڵ ثێکيەڵاثن ‪ ،‬ڕغانەٌە ‪ ،‬دڵەکشە ‪ ،‬ئاساری‬

‫گەدە ‪ ،‬نەمانی ئارەسٌٌی خٍاردن)‪.‬‬
‫● نیػانەکانی سیاد ةەکارىێنان ٌ ژەىزاٌی ةٌٍن ةەَ دەرمانانە ‪:‬‬
‫* ضایکٌۆضپۆرین ‪( :‬ةەرسةٌٍنەٌەی پەضجانی خٍێن ‪ً ،‬ەرسین ‪ ،‬ئاٌضان)‪.‬‬

‫* ثاکزۆًیمەص ‪( :‬کەمتٌٍنەٌەی خەٌخەٌ )‬

‫‪384‬‬

‫) ‪( 121‬‬
‫‪Islet cell antibody‬‬

‫غیکاریی (‪)Islet cell antibody‬ةزیجیە ًە دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی ئەٌ دژەثەنانەی کە ىێزع‬
‫دەکەنە ضەر خانەکانی پەنکزیاص(‪ )Beta Cell‬کە ةەرپزضن ًە درٌضجکزدنی ئینطۆًین (‪)Insulin‬‬

‫ًە ًەغدا ‪ ،‬ئەَ دژەثەنانە پێکدێن ًە پزۆثینێک کە ًەلایەن ضیطجمی ةەرگزی ًەغەٌە درٌضح‬
‫دەکزێح دژ ةە ًەع ٌ کار ًە فزمانی پەنکزیاص دەکات ٌ ةڕی ةەرىەميێنانی ئینطۆًین (‪)Insulin‬‬

‫کەَ دەکاثەٌە ٌ دەةێجە ىۆی ضەرىەڵدانی یەکێک ًە ةاٌٌثزین نەخۆغیەکانی جیيان ئەٌیؼ‬
‫نەخۆغی غەکزەیە‪.‬‬

‫● نەخۆغی غەکزە(‪:)Diabetes‬‬

‫نەخۆغی غەکزە یەکێکە ًە ةاٌٌثزین نەخۆغیەکانی جیيان کە مٌیۆنان کەص ةەدەضجیەٌە‬
‫دەناڵێنن ‪ ،‬ةەگػجی نەخۆغی غەکزە داةەع دەکزێح ةەضەر دٌٌ جۆری ضەرەکیدا‪:‬‬
‫* غەکزەی جۆری یەک (‪.)Type 1 Diabetes‬‬
‫* غەکزەی جۆری دٌٌ (‪.)Type 2 Diabetes‬‬

‫● غیکاری (‪ )Islet cell antibody‬ةۆچی ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫* کاثێک کەضێک ثٌٍغی نەخۆغی غەکزە دەةێح ‪ ،‬پێٍضجە دەضجنیػانی جۆری غەکزەکەی‬
‫ةکزێح (ئایا غەکزەی جۆری ‪ )1‬یان (غەکزەی جۆری ‪ ، )2‬ةۆ دەضجنیػانکزدنی جۆری غەکزە‬
‫پێٍیطجە غیکاری ئەٌ دژەثەنانە ئەنجاَ ةدرێح کە دژ ةە خانەکانی پەنکزیاص کاردەکەن‪.‬‬

‫* یان ةۆ ئەٌ کەضانەی کە ڕێژەی غەکزەیان ًە ڕێگەی دەرمان ٌ پارێشی خۆراکیەٌە ةە ئاضانی‬
‫کۆنجڕۆڵ ناکزێح پێٍیطجە ئەَ غیکارییە ئەنجاَ ةدەن‪.‬‬

‫‪385‬‬

‫* ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی پێػٌٍەخجەی ثٌٍغتٌٍن ةە جۆری یەکەمی‬
‫نەخۆغی غەکزە ًەٌ کەضانەی کە ئەندامێکی پٌەیەکی خێشانەکەی ثٌٍغی ىەمان جۆر‬
‫ىاثٌٍە‪.‬‬

‫● پەیٍەندی نێٍان (‪ ٌ )Islet cell antibody‬نەخۆغی غەکزە‪:‬‬

‫دژەثەنەکە ىێزع دەکاثە ضەر خانەکانی پەنکزیاص (‪ ٌ )Beta Cell‬ثێکیاندەغکێنێح ةەمەع ةڕی‬
‫ةەرىەَ ىێنانی ىۆرمۆنی ئینطۆًین(‪ )Insulin‬سۆر کەَ دەةێجەٌە ٌ ةەرەٌنەمان دەچێح‪.‬‬
‫ئینطۆًین (‪ )Insulin‬ىۆرمۆنێکە یارمەثی خانەکانی ًەع دەدات ةۆ ةەکارىێنانی گٌٍکۆس‬
‫(‪ٌ )Glucose‬ەک ضەرچاٌەی ضەرەکی ٌسە ‪ ،‬کاثێک ةڕی ئینطۆًین کەَ ةەرىەَ ةيێندرێح‬

‫ًەلایەن پەنکزیاضەٌە غەکز ًە خٍێندا کەڵکە دەةێح (‪ً )Hyperglycemia‬ەلایەن خانەکانەٌە‬
‫ةەکار ناىێنریح ٌ دەةێجە ىۆی نەخۆغی غەکزە کە ئەمەیان ةە جۆری یەکەمی غەکزە ناسراٌە‪.‬‬

‫سیاثز ًە ‪ ٪۹٥‬ی ئەٌکەضانەی کە جۆری یەکەمی غەکزەیان ىەیە ةەىۆی دژەثەنەکانەٌە‬
‫ثٌٍغتٌٍن ‪ ،‬چٍنکە ًە جۆری دٌٌەمی غەکزە ةە دژەثەنەکان ةەىیچ جۆرێک ڕۆڵ ناةینن ‪ ،‬ىەرةۆیە‬

‫غیکاری دژەثەنەکانی پەنکزیاص گزنگترین غیکاریە ةۆ جیاکزدنەٌەی ىەردٌٌ جۆری غەکزە ٌ‬
‫ٌەرگزثنی چارەضەری درٌضح‪.‬‬

‫● مانای غیکارییەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫* ئەگەر دژەثەنەکە (‪ )Islet cell antibody‬ةٌٍنی ىەةٌٍ ًەًەغدا مانای ٌایە جۆری یەکەمی‬
‫غەکزەیە (‪.)Type 1 Diabetes‬‬

‫* ئەگەر دژەثەنەکە (‪ )Islet cell antibody‬نەةٌٍ مانای ٌایە جۆری دٌٌىەمی غەکزەیە( ‪Type 2‬‬
‫‪.)Diabetes‬‬

‫‪386‬‬

‫* ىەندێک جار ًە جۆری یەکەمی غەکزەغدا دژەثەنەکە دەرناکەٌێح ‪ ٫‬ةەىۆی ىەرىۆکارێکی‬
‫ثزەٌە ةێح پەنکزیاص ةڕی پێٍیطح ًە ئینطۆًین ةەرىەَ ناىێنێح ةەڵاَ ئەمە حاڵەثێکی‬
‫دەگمەنە‪.‬‬

‫) ‪( 122‬‬
‫‪Urea Breath test‬‬

‫ةۆدەضجنیػانکزدی ةەکتریای جۆری( ‪ ) H.pylori‬کە کار ًەگەدە دەکات ٌىۆکاری ضەرەکی ةزینە‬
‫ًە گەدەٌ دٌانشە گزێدا(‪ ،) Ulcers Stomach‬ئەَ ةەکتریایە جۆرێى ئەنشیم ةەناٌی (‪) Urease‬‬
‫درٌضح دەکات کەیٍریا ثێى دەغکێنێح ةۆ ىەریەکە ًە ئامۆنیا ٌ دٌانە ئۆکطیدی کارةۆن ‪.‬‬
‫ًەماٌەی غیکاردا دەنکێک حەب کە یٍریای ثێدایە كٍت دەدرێح ةڕی ئە ٌ دٌانە ئۆکطیدی‬
‫کارةۆنەی کە ةە ىانەضە ئەدرێجەٌە دەپێٍرێح ‪ .‬ئەمیؼ نیػانە ىەةٌٍنی ئەَ ةەکتریایە ًە‬
‫گەدەدا ‪.‬‬

‫● چۆن خۆَ ةۆ ئەَ غیکارە ئامادە ةکەَ ‪:‬‬
‫●‬

‫* پشیػکەکەت ئاگادار کەرەٌە ئەگەر دٌٌگیانیح یاخٍد غیز ئەدەیح ةەمنداڵ ىەرٌەىا ًەکاثی‬
‫ةٌٍنی نەخۆغییەکانی دڵٍ ضی ‪ ..‬یان ىەر نەخۆغییەکی دیکە یان ةەدەرمان ىەضجیاریح ‪.‬‬

‫* مەرجە لانی کەَ چٍار ىەفجە پێؼ ئەَ غیکارە ىیچ جۆرە دژەثەن (‪)antibiotic‬ت ٌەرنەگزثتێح‬
‫‪.‬‬

‫*ىیچ جۆرە ( ‪ٌ )Prodon pump inhibitors‬ەن ( ‪Pribsec , Prevacid, Aciphex,‬‬
‫‪ )Nexium,Protonix‬یان (‪ )Pepto-Bismol‬ةۆماٌەی دٌٌىەفجە پێؼ غیکار ٌەرنەگزثتێح ‪.‬‬

‫‪387‬‬

‫* ثەنيا ئەٌدەرمانانە ٌەرةگزە کەپشیػکەکەت ةۆثی دیاری دەکات ًەڕۆژی ئەنجاَ دانی‬
‫غیکارەکەدا ‪ً .‬ەگەڵ کەمێى ئاٌ ٌەری ةگزە پێؼ ئەٌەی ڕاٌێژ ةە پشیػکەکەت ةکەیح ىیچ‬

‫ًەدەرمانەکانح ٌاس ًێمەىێنە ‪.‬‬

‫* پێٍیطجە پێؼ ئەنجاَ دانی غیکارەکە ةۆ ماٌەی ‪ 3‬کاثژمێز ىیچ جۆرە خٍاردن ٌ خٍاردنەٌەیەن‬
‫نە خٍراةێح‪..‬‬

‫*ئەنجامی غیکار ةە ماٌەی ‪ ١٣‬دەكیلە ثەٌاٌ دەةێح ٌ ٌەر ئەگیزێجەٌە‪.‬‬

‫) ‪( 123‬‬
‫)‪Antinuclear antibody (ANA‬‬

‫ئەَ پػونينً ٌەکٍ پػکنینیکی ضەرەثای ةەکاردێح ةۆ دیاری کزدنی ڕێژو ‪ً Antibody‬ە خٍێن ةۆ‬
‫دەضح نیػانەهان کزدنی نەخۆغیً خۆیەکان (‪ٌ ) autoimmune diseases‬اثً ةەرگزی ًەغی‬

‫مزۆڤ ةً ىەڵە پەلاماری خانً ٌ غانً کانی ًەع دەدات ٌ ةەسۆری ةۆ دەضح نیػان کزدنی ( ‪SLE‬‬
‫‪ ) Systemic Lupus Erythematosus‬ةەکاردێح‪.‬‬

‫● ‪ ANA‬گزٌپێوی ‪ antibody‬و کەٌا ةەىۆی خانەکان ةەڕێگزی ًەع درٌضح دەةێح ةەڵاَ ةً‬
‫ىەڵە ىێزع دەکاثً ضەر خانەکانی ًەع ٌ ةەثەنی ةێگانً دادنێح ٌ خانً ٌ غانەکانی ًەع‬

‫ًً ناٌ دەةات‬

‫ًەگەڵ ئًَ پػونينً چەند پػکنینیکی ثز ىەن کەٌا ةۆ دیاری کزدنی ‪autoimmune diseases‬‬
‫ةەکاردێن‬

‫‪388‬‬

‫ٌەکٍ‬
‫؛‪dsDNA ,anti-centromere, anti-nucleolar, anti-histone and anti-RNA antibodies‬‬

‫ىًرٌهىا چەند پػکنینیکی ثز ىەن ةۆ دیاری کزدنی ڕێش اًجياب ٌ دياری کزدنی ‪ SLE‬دەکزێح‬
‫ًەگەڵ ئًَ پػونينً ٌەکٍ (‪C-reactive protein ٌ ESR) erythrocyte sedimentation rate‬‬

‫) ‪( 124‬‬
‫‪Malaria Film‬‬
‫فیٌمی مەلاریا‬

‫مەلاریا ىەٌکزدنێکی ثزضناکە ‪ ،‬ىۆکارەکەی ةٌٍنی مػەٌۆرێکە پێی دەٌثزێح پلاسمۆدیۆَ کە‬
‫ًە ڕێگای مێػەٌە دٌگٍاسرێجەٌە ٌ دەچێجە ناٌ خڕۆکە ضٍرەکانی خٍێن ٌ دەةێجە ىۆی ثێکدانیان‬

‫● نیػانەکانی نەخۆغیەکە ‪:‬‬

‫‪ -١‬ثایەکی ةەرس ٌ ًەرسینێکی ضەخح‬
‫‪ -٢‬کەَ خٍێنی‬

‫‪ -٣‬ىەڵئاٌضانی ضپڵ‬
‫‪ -٤‬ئارەكکزدن ًەگەڵ داةەسینی پٌەی گەرمی جەضجە‬

‫‪ -٥‬ژانە ضەر‬
‫‪ -٦‬ىێڵنج ٌ ڕغانەٌە‬

‫‪ -٧‬ضکچٌٍن‬

‫● ىۆکارەکانی ثٍغتٌٍن ةەَ نەخۆغیە ‪:‬‬

‫‪389‬‬

‫گەٌرەثزین ىۆکار ةۆ ثٍغتٌٍن ةەَ نەخۆغیە گەغح کزدنە ةۆ ئەٌ ٌڵاثانەی کە ئەَ نەخۆغیەیان‬
‫ثیا ةڵاٌە ٌەک ٌڵاثانی کیػٍەری ئەفزیلیا ٌ ٌڵاثی ىیتدضجان‬

‫● چۆنیەثی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬

‫پػکنینی ئەَ نەخۆغیە ًە ڕێگای فٌیمی خٍێن ‪ blood flim‬دەکزێح ًە ثاكیگە پشیػکیەکاندا ٌ‬
‫ًە ژێز مایکزۆضکۆپ مػەخۆرەکٍ دەةیبرێح‬

‫) ‪( 125‬‬
‫‪Vaginal Swab‬‬
‫مەضحی کۆئەندامی ساٌسێی ئافزەثان‬

‫ئەَ پػکنینە ةۆ دیاریکزدنی ئەٌ ىەٌکزدنانەیە کە ثٍغی ئەندامەکانی ساٌسێی ئافزەثان دەةێح ‪،‬‬
‫ٌە ئەمەع ًە ماٌەی گزثنی مەضحەکەیە ًە غٌەکانی سێ ٌە پػکنینی ةە مایکزۆضۆپ ًە‬
‫ثاكیگەی پشیػکیدا ةۆ ئەٌەی ةشانین ئەَ ىەٌکزدنٍ ةەىۆی کەڕٌٌەکان یان مػەخۆرەکان‬

‫ةەثایتەت ‪ monus homiuns‬ةٌٍە ‪ٌ ،‬ە ًە حاڵەثی ةٌٍنی ىەٌکزدنەکاندا ئەٌا داٌای پػکنینی‬
‫‪ ٌ gramstain‬پػکنینی چاندن ‪ culture‬دەکزێح ‪ ،‬ئەَ پػکنینانە ةۆ ئەٌ کەضانەیە کە‬
‫دەردراٌەکانی سێیان سۆرە ٌە ًە حاڵەثی نەسۆکیدا‬

‫● پػکنینەکە ًە ڕێگەی مایکزۆضکۆپ یان چاندن دەکزێز‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پػکنینەکە ‪there are no Bacteria , parasite or fungi :‬‬

‫‪390‬‬

‫) ‪( 126‬‬
‫‪Trichomonas Vaginalis‬‬
‫مػەخۆری ثزایکۆمۆناص ڤاجیناڵظ‬

‫‪-١‬یەکێکە ًەٌ مػەخۆرانەی کە مزۆڤ ثٍغی نەخۆغی ئەکات‬
‫‪-٢‬ثەنيا كۆناػی ثزۆفۆسۆیجی ىەیە‬
‫‪-٣‬پێنج كامچی ىەیە‬
‫‪-٤‬ناٌکێکی ىەیە‬

‫•ةەغێٍەیەکی گػجی ئەةێجە ىۆی نەخۆغی ًە ئافزەت ٌ ًە ةەغی ضەرەٌەی مٌی مناڵدان ٌ‬
‫میشڵدان‬

‫•نەخۆغیەکە ئەگٍاسرێجەٌە ةۆ پیاٌان ‪ً ,‬ەپیاٌاندا ئەةێجە ىۆی نەخۆغی ًە میشەڵان ٌ پزۆضجات‬

‫● نیػانەهانی ًە ئافزەثدا ‪:‬‬
‫‪-١‬ةٌٍنی ئاسار ًەکاثی میشکزدن‬

‫‪-٢‬خٍرانی سێ‬
‫‪-٣‬ىەضح کزدن ةە نا ئاضٍدەیی ًەکاثی ضێوظ‬
‫‪-٤‬ىەضح کزدن ةە ئاسار ًەةەغی خٍارەٌەی ضى‬

‫● ئەٌ نیػانانە دەرئەکەٌن ًە ماٌەی ‪ 5‬ڕۆژی یەکەمی ثٌٍع ةٌٍن ثاکٍ ‪ 13‬ڕۆژ‪.‬‬

‫● نیػانەهانی ًەپیاٌاندا ‪:‬‬
‫‪-١‬ةزیندار ةٌٍنی ةەغی ناٌەٌەی سەکەر‬
‫‪-٢‬ىەضح کزدن ةە ضٌٍثانەٌە ًەکاثی میش کزدن ٌ ضێوظ‬

‫‪391‬‬

‫•ًەڕێگەی ضێوطەٌە ئەگٍاسرێجەٌە ًەکەضێکەٌە ةۆ کەضێکی ثز‪.‬‬
‫● دەضجنیػانوزدن ‪: Diagnosis‬‬

‫ًەڕێگەی پػکنینی ثاكیگەی دەضح نیػان دەکزێ ةەىۆی ٌەرگزثنی نمٍنە ًە میش ٌ‬
‫دەردراٌەکانی ناٌ سێ‬

‫‪-١‬مایوزۆضوۆپ(‪)wet mount‬‬
‫‪Culture-٢‬‬

‫‪Rapid antigen test-٣‬‬
‫‪PCR-٤‬‬

‫● چارەضەر‪:‬‬
‫دەرمانی ‪Metronidazole ,Aureomycin, Tetramycin‬‬

‫) ‪( 127‬‬
‫‪Adeno Virus‬‬
‫ئەَ ڤایزۆضە ثٍغی مزۆڤ ٌ ئاژەڵ دەةێح ٌە ةەرپزضە ًە ‪ً %5 - 65‬ە ىەٌکزدنەکانی کۆ‬
‫ئەندامی ىەناضەدان لای مناڵ ٌ گەٌرەکان ‪ ،‬ىەرٌەىا ثٍغح ضیەکان دەةێح ٌە ىەٌکزدنی‬

‫گەدە‬

‫‪392‬‬

‫سانیاری ٌ ثێتینی گزنگ‬

‫چۆنیەته ًێکدانەٌەَ ئەنجامەکانى) ‪Complete Blood Count (CBC Test‬‬

‫‪ -١‬ئەگەر ‪ WBC‬سیاد ةێح ٌ ‪ PLT ٌ RBC‬کەَ ةێح ئەٌە ‪ٌ Leukemia‬اثا غێزپەنجەیە‪.‬‬

‫‪ -٢‬ئەگەر ‪ WBC‬سیاد ةێح ٌ ‪ PLT ٌ RBC‬ئاضایی ةٍن ئەٌا ىەٌکزدنە(اًجياب)ە ٌ ةەپێی ‪,‬ئەٌ‬
‫جۆرەَ (‪ )WBC‬ەکان جۆرَ ىەٌکزدنەکەَ دیارَ ئەکزێح ‪ ،‬ئەگەر‬

‫‪ Neutrophils -‬سیاد ةێح ئەٌا جۆرَ ىەٌکزدنەکەَ (ةەکتریا)یە‪.‬‬
‫‪ Lymphocytes -‬سیاد ةێح ئەٌا جۆرَ ىەٌکزدنەکەَ (ڤایزۆضی)یە‪.‬‬
‫‪ Eosinophil -‬سیاد ةێح ئەٌا جۆرَ ىەٌکزدنەکەَ (ىەضجیاریە(‪ )allergic‬يان(‪)parasite‬یە‪.‬‬
‫‪ Monocytes -‬سیاد ةێح ئەٌا جۆرَ ىەٌکزدنەکەُيەٌکزدنەکەَ ‪glandular fever‬‬
‫‪ Basophils -‬سیاد ةێح ئەٌا جۆرَ ىەٌکزدنەکەَ ‪Immune disease‬‬

‫‪ -٣‬ئەگەر ‪ RBC‬سیاد ةٌٍ ةەڵاَ ‪ PlatٌWBC‬ئاضایی ةٌٍن ئەٌا(‪.)Secondary polycythemia‬‬

‫‪ -٤‬ئەگەر ‪ WBC ٌRBC ٌ Plat‬سیاد ةێح ئەٌا ماناَ ٌایە (‪) Polycythemia Vera‬یً‪.‬‬

‫‪ -٥‬ئەگەر ‪ WBC ٌRBC ٌ Plat‬کەمتێح ئەٌا ماناَ ٌایە (‪) Pancytopenia‬یە‪.‬‬

‫‪ -٦‬ئەگەر ‪ RBC‬کەَ ةێح ئەٌا (‪ ) Anemia‬یە‪ .‬ةۆسانینى جۆرَ کەَ خٍینى ‪:‬‬
‫‪ -‬ئً گەر ‪RBC‬کەَ ةێح ٌىەٌەىا ‪ MCHC ٌMCH ٌ MCV‬کەَ ةێح ئەٌا( ‪Microcytic‬‬

‫‪393‬‬

‫ )یە کە ىەمان نیػانەَ ئەَ جۆرە کەَ خٍینیانەیان ىەیە‬hypochromic anemia
THALASSEMIA ,,iron deficiency,, chronic disease

Macrocytic anemia (‫ سیاد ةێح ئەٌا‬MCHC ٌMCH ٌ MCV ‫کەَ ةێح ٌىەٌەىا‬RBC ‫ ئً گەر‬-
‫)یە کە ةەىۆَ کەمى ڤیجامین‬Hemolytic anemia( ‫یاخٍد‬, ‫) یە‬megablastic anemia( ‫)یان‬
. 0B ‫ یان‬61B

.‫ )یە‬Normocytic ( ‫ ئاضايي ةٍةٍ ئەٌا‬MCHC ٌMCH ٌ MCV ‫کەَ ةێح ٌىەٌەىا‬RBC ‫ ئً گەر‬-
.‫ )یە‬Thrombocytopenia( ‫ کەَ ةێح ئەٌا‬Platelets ‫ ئً گەر‬-٧

394

‫ةەکارىێنانی ثیٍةەکان ةە پێی ڕەنگی ضەرەکانیان‬

‫● ثیٍةی ضەر مۆر ‪ Lavender Top Tube :‬ىەرٌەىا پێػی ئەٌثزێ ‪ EDTA‬ثیٍةی ‪-:‬‬
‫دژە مەینەٌ مادەی (‪ )anticoagulant‬ی ثێدایە‪ ,‬ةۆ ةەغی ىیماثۆًۆجی ٌ ةەسۆری ةۆ فەحطی‬

‫‪ CBC‬ةەکاردێ پێٍیطجە ثا نیػانەی دیاریکزاٌ خٍێنی ثێ ةکزێح‪.‬‬

‫● ثیٍةی ضەر ضٌٍر ‪-: Red Top Tube :‬‬
‫ئەَ ثیٍةە ىچ دژە مەینێکی ثێدا نیەٌ ةۆ سۆرةەی فەحطە کیمیایەکان ٌ دیاریکزدنی ڕێژەی‬
‫دەرمانەکان ٌ ةانکی خٍێن ةەکاردێ ‪ ,‬ىەرچەندی ثێ ةکزێ کێػە ناةێ ةە پێی پێٍیطح خٍێنی‬

‫ثێ دەکزێ‪.‬‬

‫● ثیٍةی ضەر غینی ثۆخ ‪-: Navy Blue _ Top Tube :‬‬
‫ئەَ ثیٍةە دٌٌجۆری ىەیە جۆرێکیان ةێ دژە مەینە ٌ جۆرەکەی ثزیان دژە مەینە ةەکارىێنانی‬
‫ضەرەکی ئەَ ثیٍةە ةۆ دیاریکزدنی ڕێژەی مادە کانشاییەکان ٌ ژەىزەکانً ًە خٍێندا ةە سۆری ًە‬
‫فەحطی ‪ Lupus , Prothromin ٌ INR ٌ PTT ٌ PT‬ةەکاردێ ‪ ,‬جۆرە ةێ دژە مەینەکە ىەرچەند‬
‫خٍێنی ثێتکزێ کێػە نیە ةەڵاَ جۆرە ةە دژە مەینەکە ئەةێ ثا نیػانەی دیاریکزاٌ خٍێنی ثێتکزێ ‪.‬‬

‫● ثیٍةی ضەر ضەٌس ‪-: Green Top Tube :‬‬
‫ئەَ جۆرەیان ضۆدیۆَ ىیپارین یان ًیطیۆَ ىیپارینی ثێدایە ةۆ ىەندێ فەحطی ثایتەت ةە‬
‫پلاسَ یان ٌٌۆڵ ةڵەد ةەکاردێ پێٍیطح ثا غٍێنی دیاریکزاٌ خٍێنی ثێتکزێ ٌ راضجەٌخۆع دٌای‬

‫ثێکزدن ثۆسێک غەکینگی ةۆ ةکزێ ةۆ ڕێگزی کزدن ًە مەینی خٍێنەکە‪.‬‬

‫● ثیٍةی ضەر سەرد ‪ Yellow Top Tube :‬پێػی ئەٌثزێ ‪-: Gel Tube‬‬
‫ئەَ جۆرە ثیٍةانە ةۆ ةەغی کیمیای ٌ ةەغی ةانکی خٍێن ضەرجەَ پػکنینە ضیزیۆًۆجیەکان‬

‫ةەکاردێن ًە ڕێیەٌە ضیزەمان دەص دەکەٌێح ‪ .‬مادەی ‪ Clott Activator‬ی ثێدایە ىەرچەند‬

‫‪395‬‬

‫خۆێنی ثێتکزێ کێػە نیە‪.‬‬

‫● ثیٍةی ضەر ڕەضاضی ‪-: Grey Top Tube :‬‬
‫ئەَ ثیٍةە پۆثاضیۆَ ئۆگشاًەثی ثێدایە ٌ ةەغێٍەیەکی ضەرەکی ةۆ فەحطەکانی ثایتەت ةە‬

‫گٌٍکۆس ٌ غەکزە ةەکار ئەىێنرێح ‪ ,‬پێٍیطجە ىەثا غٍێنی دیاریکزاٌ خٍێنی ثێتکزێح ‪.‬‬

‫‪----------------------------------------------------------------------------------‬‬

‫ًە کاثی ٌەرگزثنی خٍاێن ( اًطحث اًدَ ) ةۆ پػکنینی ئەًیکترۆنیەکان ( ثۆڕنیکا ‪) Tourniquet‬‬
‫ةەکار نەىێندرێح‬

‫پػکنینە ئەًیکترۆنیەکان ‪+Ca++ , Na+ , Cl- , K :‬‬

‫‪----------------------------------------------------------------------------------‬‬
‫‪Hemolysis‬‬

‫ڕاکێػانی خٍێن (ضحث اًدَ)‬

‫سۆر جار کە پەرضجار یا کارمەندی ثاكیگە خٍێنێک ٌەر ئەگزێح دٌای کەمێکی ثز داٌای ًێ‬
‫ئەکەنەٌە کە دٌٌةارە خٍێنەکە ٌەر ةگزێجەٌە ‪..‬کە ئەمەع ىەَ نەخۆغەکە ٌ ىەَ کارمەندەکەع‬

‫ةێشار ئەکات‪..‬ةاةشانین ىیمۆلایطظ (‪ )Hemolysis‬چی یە ؟‬

‫‪:Hemolysis‬‬
‫یەکێکە ًە ىۆکارە ىەرە ةاٌەکانی ڕەت کزدنەٌەی نمٍنە ٌ ضامپڵ ًە لایەن ثاكیگەٌە ئەٌیؼ ةە‬

‫‪396‬‬

‫ىۆی خشان ٌ دسە کزدنی خڕۆکەی ضٍر ٌ پێکياثەکانی ثزی خٍێن ةۆناٌ پلاسما یا ضیڕەَ کە دٌای‬
‫ضەنجەرفیٍج ڕەنگێکی ضٍری پێ ئەدات ًە جیاثی سەرد‬

‫● ىۆکارەکانی ‪Hemolysis:‬‬
‫ڕەگە ىیمۆلایططەکە ًەناٌەٌە ةێ کە پێی ئەڵێن ‪ Intravascular‬کە سۆر کەَ ڕٌٌ ئەدات‬
‫ٌەیاخٍد ًەدەرەٌە ةێ کە پێ ی ئەڵێن ‪ Extravascular‬کە ئەمیان سۆر ةاٌە‪ ,‬ىیمۆلایططی‬
‫ناٌەکی سۆر کەَ ٌ دەگمەنە ٌ ةەىۆی کەَ خٍێنیەکی سۆر یا ًەةەر ڕۆغجنێکی سۆری خٍێن یا‬

‫ثێکزدنی خٍێنی سۆر ڕٌٌ ئەدات‪..‬‬

‫ىەرچی جۆری دەرەکی یە‪..‬ةەسۆری ةە ىۆی ىەڵە ٌەرگزثن ٌ نەكٍ کزدن ٌ ىەڵگزثنی نمٍنەکە‬
‫ٌای ًێدێح کە ىەڵەکان ةزیجین ًە‪ٌ..‬ەرگزثنی خٍێن ًە ڤینێکی لاٌەکی ٌ سۆر ةاریک یاخٍد‬

‫غٍێنێکی ثەغەنٍج ةٌٍ ٌ گزێ یاخٍد دٌٌجار ٌ ضێ جار دەرچٍن ٌ کەڕانەٌەی نیدڵ ةۆ ناٌ ڤین‬
‫یاخٍد سۆر پاڵەپەضجۆ خطجنە ضەر یاخٍد دٌای ٌەر گزثن سۆر خێزا پاڵنان ةە سرنجەکە ةۆ کزدنە‬

‫ناٌثیٍب یا غەكاندنی ثیٍب یاخٍد ىەنێ جار ةەىۆی ئەٌەی کەضەکە ىەمان نیدي ٌ سرنج چەند‬
‫جارێک ةەکار ئەىێنێح ةۆ ىەمان کەص ةەمەع کٍنی نیدڵەکە سۆر ةچٍک ئەةێجەٌە ٌ خڕۆکەکان‬
‫ثێک ئەغکێنێ‪..‬‬

‫ىیمۆلایطتظ کاریگەری ئەکاثە ضەر ئەَ فەحطانەی خٍارەٌە ‪-:‬‬

‫● ئەمانە ڕێژەکەیان ةەرسثز دەرەچێ ⬆‪Increased‬‬
‫‪Potassium (K+ ).6‬‬
‫‪Calcium (Ca ++( .1‬‬

‫‪Magnesium (Mg ++) .3‬‬

‫‪397‬‬

‫‪Phosphate (PO-4) .7‬‬
‫‪Alkaline Phosphatase (ALP) .5‬‬

‫‪Albumin .1‬‬
‫‪Total Protein .4‬‬

‫‪Iron .3‬‬
‫‪Creatine Kinase (CK) .0‬‬

‫‪SGPT/ALT .64‬‬
‫‪SGOT/AST .66‬‬
‫‪)Lactate Dehydrogenase (LDH .61‬‬

‫● ئەمانە ڕێژەکەیان کەمتر دەرەچێح ⬇‪Decreased‬‬
‫‪Troponin T .6‬‬

‫‪Haptoglobin .1‬‬
‫‪Bilirubin .3‬‬
‫‪Amylase .7‬‬

‫‪)3-Bicarbonate (HCO .5‬‬

‫ڕێنمایی‪:‬‬
‫جگە ًەٌەی خۆت ةە دٌٌر ةگزە ًەَ ىەڵانەی ًەضەرەٌە ةاضم کزد ‪..‬گەر ثۆ سانیاریح ىەةٌٍ کە‬
‫کەضەکە خٍێنی ثێکزاٌە یا جاری یەکەَ ىیمۆلایطظ ةٌٍ ئەمە جاری دٌٌەمە ئەٌا سیاثز ٌریاةە ٌ‬
‫ىەٌڵ ةدە ةێ ثۆڕنیکە یاخٍد سۆر كایمی مەکە خٍێن ٌەر ةگزیح ٌ ىەر جارێ ىەٌڵح دا ٌ ڤینح‬

‫نەدۆسیەٌە سرنجەکەت ةگۆڕە ةۆ ڕێگزثن ًە ةچٍک ةٍنەٌەی کٍنی نیدڵ ‪.‬دٌای ٌەر گزثنیؼ ‪.‬‬
‫ىەٌڵتدە ةە ةێ نیدڵ ةیکەرە ثیٍةەکە ٌ پەًەی ًێ مەکە ٌ پێنج دەكەیەک داینێ ةا کڵۆت‬

‫‪398‬‬

‫خــٍێــن ( ‪) Blood‬‬

‫خٍێن ةەضجەرە غانەیەکی غٌە پێک دێح ًە پلاسما ٌ خانەکانی خٍێن ٌە ڕەنگێکی ضٍری ىەیە‪.‬‬
‫ئەٌ ڕەنگە ضٍرەع ةەىۆی ئەٌ ىیمۆگڵۆةینەٌەیە کە ىەڵیگزثٍە ‪.‬‬

‫● ثایتەتمەندییەکانی خٍێن ‪-:‬‬
‫‪ -6‬كەةارەکەی ًە ًەغی مزۆڤێک دا‪ً 1-5‬یترە ‪.‬‬
‫‪ -1‬کارًێکەکەی ثفجە ٌ ‪ PH‬کەی ًە نێٍان‪. 4.75-4.31‬‬
‫‪ٌ -3‬ە ‪ Specific Gravity‬کەی ًە نێٍان ‪6.414 _ 6.451‬‬

‫‪ -7‬ڕەنگەکەی ضٍرە‪.‬‬
‫‪ -5‬ثامەکەی ضٍێزە ‪.‬‬
‫‪ً -1‬ینجەکەی‪ 7,5‬جار سیاثزە ًە ًینجی ئاٌ ‪.‬‬
‫‪ -4‬پٌەی گەرمیەکەی ‪. C 33 - 31‬‬
‫‪ -3‬پەضجانی ئۆسمۆثیکی ةە ثێکڕا (‪15( MM of HG‬‬

‫● فزمانە ضەرەکیەکانی خٍێن ‪-:‬‬
‫‪ -6‬گٍاضجنەٌە ( گٍاضجنەٌەی ئۆکطجین ٌ خۆراکە ماددەکان ٌ پاغەڕۆکان ٌ ىۆرمۆن ٌ‬

‫ئەنشیمەکان ةەناٌ ًەغدا‪.‬‬
‫‪ -1‬ىاٌضەنگی ٌ ڕێکخطتن ( ىاٌضەنگی ٌ ڕێکخطجنی ‪PH‬ی خٍێن ٌ پٌەی گەرمی ًەع ٌ‬

‫پاراضجنی كەةارەی غٌەکانی ناٌ ًەع )‪.‬‬
‫‪ -3‬پاراضتن ٌ ةەرگزی کزدن ( پاراضتن ٌ ةەرگزیکزدن ًە ًەع دژ ةە نەخۆغیەکان ًە ڕێگەی خڕۆکە‬

‫ضپیەکانی خٍێنەٌە ‪) WBC‬‬

‫‪399‬‬

‫● پێکياثەکانی خٍێن (ًە دٌٌ ةەغی ضەرەکی پێکدێح) ئەٌانیؼ ‪-:‬‬
‫یەکەَ ‪ -:‬پلاسما کە‪ % 55‬خٍێن پێک دێنێح ٌ ڕەنگێکی سەردی کاڵی ىەیە‪ .‬جیاٌاسی پلاسما ًە‬
‫ضیزەَ ئەٌەیە کە پلاسما ‪ Clotting Factors‬ثێدایە ةەڵاَ ًە ضیزەمدا ‪ Clotting Factors‬نى يە‪.‬‬

‫● پێکياثەکانی پلاسما‪-:‬‬
‫أ – ًە‪ % 04‬پلاسما ًە ئاٌ پێک دێح ‪.‬‬
‫ب ‪ٌ -‬ە ًە‪ % 64‬پلاسما پێکدێح ًە پێکياثەکانی ثز ٌەک ( پزۆثین ٌ ىۆرمۆن ٌ خۆراکە مادە ٌ‬
‫ضۆدیۆَ ٌ پۆثاضیۆَ ٌ کاًیطیۆَ ٌ ‪....‬ىجد‪) .‬‬

‫● فزمانەکانی پلاسما ‪-:‬‬

‫أ ‪ -‬یارمەثی گٍاضجنەٌە ٌ دەرکزدنی پاغەڕۆکان دەدات ًە ناٌ خٍێندا ‪.‬‬
‫ب ‪ -‬خۆراکە مادەی ىەڵگزثٍە ةۆ ئەنجامدنی سیندە چالاکی خانەکانی ًەع ‪.‬‬
‫ج ‪ -‬پلاسما پێکدێح ًە ‪ Clotting Factors‬کە یارمەثی کڵٍت ةٌٍن ٌ ٌەضجاندنەٌەی خٍێن دەدات‬

‫ًە کاثی خٍێن ةەرةٍندا ‪.‬‬

‫● دٌٌەَ ‪ -:‬خانەکانی خٍێن ئەٌانیؼ ًە‪ %75‬خٍێن پێکدێنن ٌ داةەع دەةن ةۆضێ جۆر ‪-:‬‬

‫‪ - 6‬خڕۆکە ضٍرەکانی خٍێن (‪)RBC‬‬
‫‪ -1‬پەڕەکانی خٍێن (‪)Platelet‬‬

‫‪ - 3‬خڕۆکە ضپیەکانی خٍێن (‪)WBC‬‬

‫‪400‬‬