پشکنین و شیکاری نەخۆشیەکان لە تاقیگەی پزیشکی شیکاری دا

‫● نشمی ڕێژەی کاًطیۆَ(‪:)Hypocalcemia‬‬
‫* لاٌاسی کاری ڕژێنی (‪.)Parathyroid‬‬
‫* کەمی ڤیجامین دی (‪.)Vitamin D‬‬

‫* کەمی ڕێژەی ثٍخمی مەگنیطیۆَ (‪.)Magnesium‬‬
‫* ىەٌکزدنی پەنکزیاص (‪.)Pancreatitis‬‬
‫* نەخۆغی گٍرچیٌە‪.‬‬

‫* گزفجی ىەڵمژینی کاًیطیۆَ ًە ڕیخۆڵەکانەٌە‪ٌ ،‬ەرگزثنی ةڕێکی کەَ ًە کاًیطیۆَ ًە ڕێگەی‬
‫ژەمە خۆراکیەکانەٌە‪.‬‬

‫* سیادةٌٍنی ڕێژەی فۆضفۆڕ(‪.)Phosphorus‬‬

‫● خۆراکە دەٌڵەمەندەکان ةە کاًیطیۆَ‪:‬‬

‫* ثۆٌی ڕٌٌەکەکان ٌەک (کٍنجی ٌ ةادەَ‪ ...‬ىجد) * غیز ٌ ةەرىەمەکانی (ماضح ٌ پەنیز‬

‫‪...‬ىجد)‬

‫* ماضی‪ * .‬ىێٌکە‪ * .‬نیطک ٌ فاضۆًیا ٌ پاكٌەمەنیەکان‪.‬‬

‫* ضەٌسە (ضپیناخ ٌ ةزۆکٌی ‪...‬ىجد)‪.‬‬

‫* ڕێٍاص‪.‬‬ ‫* ىەنجیز‪.‬‬

‫‪251‬‬

‫) ‪( 70‬‬
‫‪Protein C‬‬
‫غیکاری پڕۆثین ضی‬

‫غیکاریی (‪ )Protein C‬ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی (‪ً )Protein C‬ە‬
‫خٍێندا‪ )Protein C( ،‬یەکێکە ًە گزنگترین پزۆثینەکان کە ةەغێٍەیەکی سرٌغجی ًەلایەن‬

‫جگەرەٌە درٌضح دەکزێح‪ٌ ،‬ەک دژەمەیاندنێکی سرٌٌغجی کاردەکات (‪ٌ )Anticoagulant‬‬
‫نایەڵێح خٍێن ةەغێٍەیەکی ناثەندرٌضح ٌ ناڕێک ًەناٌ ًەغدا بمەیەت ٌ ىاٌضەنگی کزداری‬

‫مەیاندنی خٍێن ڕادەگزێح ‪ً ،‬ەکاثی کەمتٌٍنەٌەی ةڕی (‪ً )Protein C‬ە ًەغدا دەةێجە ىۆی‬
‫سیادةٌٍنی مەثزضی خٍێن مەیین (ثۆپەڵتٌٍنی خٍێن ًەناٌ مًٌٌٍە خٍێندا) ةەثایتەثی ًە‬
‫ئافزەثانی دٌٌگیاندا‪.‬‬

‫● پزۆثین ضی (‪:)Protein C‬‬
‫پزۆثین ضی (‪ )Protein C‬پلاسما پزۆثینێکی گزنگە کە ةەغێٍەیەکی سرٌغجی ًە ًەغدا ًەلایەن‬

‫جگەرەٌە درٌضح دەکزێح ‪ً ،‬ەع ةۆ ةەرىەَ ىێنانی ئەَ پزۆثینە پػح ةە (‪)Vitamin K‬‬
‫دەةەضجێح‪ ،‬پزۆثین ضی (‪ )Protein C‬ةە یارمەثی پزۆثین ئێظ (‪ )Protein S‬کاردەکات ٌ پێکەٌە‬

‫ڕێگزی دەکەن ًەىەر خٍێن مەینێکی نائاضایی ٌ کۆنجڕۆڵی چالاکیەکانی ىەریەک ًە فاکجەر‬
‫پێنجی چالاککزاٌ (‪ ٌ )Factors Va‬فاکجەر ىەغجی چالاککزاٌ (‪ )Factors VIIIa‬دەکەن‪ً ،‬ە‬
‫ضیطجمی خٍێن مەیندا ٌ یارمەثیدەر دەةێح ًە ڕاگزثنی ىاٌضەنگی ًە خٍێن مەیندا ‪.‬‬

‫ةەغێٍەیەکی ئاضایی ًەکاثی ةزیندارةٌٍنی مًٌٌٍەکانی خٍێن ‪ ،‬پزۆضەیەکی سرٌغجی‬
‫ًەًەغدا چالاک دەةێح (‪)Hemostasis‬ةۆ ضاڕێژةٌٍن ٌ ٌەضجاندنی خٍێنتەرةٌٍن‪ ،‬خەپٌەکانی‬
‫خٍێن (‪ )Platelets‬ةە ىاٌکاری پزۆثینەکانی ةەرپزص ًە مەیاندن (‪ )Coagulation Factors‬کە‬

‫یەک ةەدٌای یەک چالاک دەةن ةۆ ضاڕێژةٌٍنی ةزینداریەکە‪ .‬پزۆثین ضی (‪ )Proteins C‬ةە‬
‫ىاٌکاری پزۆثین ئێظ (‪ )Protein S‬پاع ضاڕێژةٌٍنی ةزینەکە کۆنجڕۆڵی مەیاندنەکە دەکەن ةە‬

‫‪252‬‬

‫ةەڕاگزثنی ىەریەک ًە فاکجەر پێنج ٌ فاکجەر ىەغجی چالاککزاٌ (‪.)Factors Va & VIIIa‬کەمی‬
‫ڕێژەی پزۆثین ضی (‪ )Proteins C‬دەةێجە ىۆی ضەرىەڵدانی چەندین گزفجی پەیٍەضح ةە‬

‫مەیاندنەٌە (‪ ٌ )Excessive Clotting Disorder‬ىەندێک جار مەیاندنی ناٌەکی درٌضح دەةێح‬
‫ٌ ةەةێ ةٌٍنی ةزین ٌ دەةێجە مەثزضی ًەضەر ژیان‪.‬‬

‫● ةەگػجی دٌٌ جۆر نائاضایی ةٌٍن ًە پزۆثین ضی (‪ )Proteins C‬دا ڕٌٌدەدات‪:‬‬

‫* جۆری یەکەَ (‪ :)Type I‬کەمتٌٍنی ڕێژەی پزۆثینەکە‪.‬‬
‫* جۆری دٌٌەَ (‪ :)Type II‬ڕێژەی ئاضایی پزۆثینەکە ةٌٍنی ىەیە ةەڵاَ چالاکی پزۆثینەکە کەَ‬

‫دەکات ٌ ثٍانایی چٌٍنە نێٍ ضیطجمی مەیاندنی نامێنێح‪ً( .‬ە جۆری یەکەَ کەمترە)‪.‬‬

‫● ىۆکار ٌ مەثزضیەکانی کەمی پزۆثین ضی (‪:)Proteins C‬‬

‫ىۆکاری کەمی پزۆثین ضی (‪ )Proteins C‬دەکزێح ةۆماٌەیی ةێح (ًە ةاٌانەٌە ةۆ نەٌەکان‬
‫ةگٍاسرێجەٌە) ٌ ةەىۆی ةٌٍنی گۆڕانێکی ةۆماٌەیی (‪ً )Mutations‬ە جینی (‪)PROC gene‬‬

‫ڕٌٌةدات کە دەةێجە ىۆی ثێکچٌٍنی (فزمانی ٌ ةڕی) پزۆثینەکە‪ .‬یان ةەىۆی یەکێک ًەَ‬
‫ىۆکارانەٌە ڕەنگە ةڕی پزۆثینەکە کەَ ةکات‪.‬‬

‫* ٌەرگزثنی دەرمانی ثایتەت ةە خٍێن (ڕٌٌنکزدنەٌە) (‪ٌ )Anticoagulant Therapy‬ەک‬
‫(‪.)Warfarin‬‬

‫* ةٌٍنی نەخۆغی جگەر ٌ گٍرچیٌە ٌ ًەکارکەٌثنیان‪.‬‬
‫* کەمی ڤیجامین کەی (‪.)Vitamin K‬‬

‫* ةڕیین ٌ ًێکزدنەٌەی ةەغێى ًە ڕیخۆڵەةاریکە‪.‬‬
‫* ةەکارىێنانی سۆری ئەنجی ةایۆثیک (‪.)Antibiotics‬‬

‫‪253‬‬

‫* خانەی غێزپەنجەیی ٌ ةەکارىێنانی ىەندێک چارەضەری کیمیایی‪.‬‬
‫* ىەٌکزدن (‪.)Sepsis‬‬

‫* ڕٌٌدانی مەیاندنێکی سۆر ًە ةەغێکی ًەغدا (دەکزێح ةەىۆی ةزیندار ةٌٍن یان‬
‫نەغجەرگەریەٌە ةێح)‪.‬‬

‫* ةٌٍنی ڤایزۆضی ئایدس (‪.)HIV‬‬
‫* ًەکاثی ضکپڕیدا‪.‬‬

‫‪ -‬ىەندێک جار ةارٌدۆخەکان کاثین ٌ پاع ئاضایی ةٌٍنەٌەی ةارٌدۆخی کەضەکە ةڕی پزۆثینەکە‬
‫ئاضایی دەةێجەٌە‪.‬‬

‫● مەثزضیەکانی کەمی پزۆثین ضی (‪:)Proteins C‬‬

‫ىەندێک جار کەمی پزۆثین ضی (‪ )Proteins C‬ىیچ مەثزضیەکی ثەندرٌضجی درٌضح ناکات ‪،‬‬
‫ةەڵاَ دەکزێح چەندین گزفجی ثەندرٌضجی ةەدٌای خۆیدا ةێنێح ٌەک‪:‬‬

‫* کاثێک ةڕی (‪ )Proteins C‬سۆر کەَ ةێح ڕاضجەٌخۆ دٌای ًەدایک ةٌٍن دەکزێح ةتێجە ىۆی‬
‫(‪ً ))Purpura Fulminans)( Disseminated Intravascular Coagulation (DIC‬ە منداڵی‬

‫ضاٌادا ‪ ،‬ىەندێک جاریؼ دەکزێح ثا ىەرسەکاری ىیچ نیػانەیەکی دەرنەکەٌێح‪.‬‬

‫* ًەٌکەضانەی کە ةڕی پزۆثینەکە مامناٌەندە دەکزێح ىیچ گزفجێکی ثەندرٌضجی درٌضح‬
‫نەکات ثا ئەٌکاثەی ةەىەر ىۆکارێک ةڕەکەی کەمتردەةێح ًە ةڕی پێٍیطح‪ ،‬دەةێجە ىۆی‪:‬‬

‫‪254‬‬

‫‪ -‬ثۆپەڵتٌٍن ٌ مەینی خٍێن ًە ًە نێٍ مًٌٌٍەکانی خٍێندا (ةە ثایتەت ًە مًٌٌٍەکانی ژێزپێطح دا)‬
‫(‪ )Deep Vein Thrombosis‬نیػانەکانی‪( :‬ئاسار ٌ نەرَ ةٌٍن ٌ ئاٌضانی دەضح ٌ كاچ ‪،‬‬
‫غینتٌٍنەٌەی ةێ ىۆکاری پێطح)‪.‬‬

‫‪ -‬گیزانی ةۆری خٍێنی ضییەکان (‪ )Pulmonary Embolism‬نەگەیػجنی خٍێن ةە ضییەکان‬
‫نیػانەکانی‪ ( :‬ىەناضەةڕکێ ٌ ىەناضە ثٍندی ‪ ،‬ئاساری ضنگ ًەکاثی ىەناضە داندا ‪ ،‬دڵ پەًەپەي‬

‫کزدن ٌ ًێدانی دڵی ناڕێک ‪ ،‬ةٍرانەٌە ٌ ًە ىۆع چٌٍن ٌ کۆکەی خٍێناٌی)‪.‬‬
‫‪ -‬درٌضح ةٌٍنی گزفح ًەکاثی ضکپڕیدا (ةەىۆی ثۆپەڵ ةٌٍنی خٍێنەٌە)‪.‬‬
‫‪ -‬خٍێن ةەرةٌٍنی نائاضایی (کە دەةێجە ىۆی غینتٌٍنەٌە) ًە ةەغە جیاٌاسەکانی ًەغدا‪.‬‬

‫‪ -‬مەثزضی ًەضەر ژیان ةەىۆی ٌارفارینەٌە (‪.)Warfarin‬‬
‫‪ -‬گیزانی مًٌٌٍە ةاریکەکانی مێػک ةەىۆی خٍێنی ثۆپەڵ ةٌٍەٌە‪.‬‬

‫● مانایی غیکاریەکە چی دەگەیەنێح‪:‬‬

‫ةەگػجی غیکاریی ةۆ ڕێژەی پزۆثینەکە دەکزێح‪:‬‬

‫‪ -‬ڕێژەی ئاضایی پزۆثینەکە نیػانەیە ةۆ ڕێک ٌ پێکی ضیطجمی مەیاندنی خٍێن (ئەگەر‬
‫ةەغەکانی ثزی ضیطجمەکە گزفجی نەةێح)‪.‬‬

‫‪ -‬کەمی ڕێژەی پزۆثینەکە مانایی ةٌٍنی گزفجە ًە ضیطجمی مەیاندن ٌ کۆنجڕۆڵ کزدنیدا (دەةێجە‬
‫ىۆی سیادةٌٍنی مەثزضیەکانی مەیاندنی خٍێن ٌ گیزانی مًٌٌٍەکانی خٍێن)‪.‬‬

‫‪ -‬ةەرسةتٍنی ڕێژەی پزۆثینەکە ةەگػجی گزفجێکی ثەندرٌضجی مەثزضیدار درٌضح ناکات‪.‬‬

‫‪255‬‬

‫) ‪( 71‬‬
‫‪Protein S‬‬
‫غیکاری پڕۆثین ئێظ‬

‫غیکاریی (‪ )Protein S‬ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی (‪ً )Protein S‬ە‬
‫خٍێندا‪ )Protein S( ،‬یەکێکە ًە گزنگترین پزۆثینەکان کە ةەغێٍەیەکی سرٌغجی ًەلایەن‬

‫جگەرەٌە درٌضح دەکزێح‪ٌ ،‬ەک دژەمەیاندنێکی سرٌٌغجی کاردەکات (‪ٌ )Anticoagulant‬‬
‫نایەڵێح خٍێن ةەغێٍەیەکی ناثەندرٌضح ٌ ناڕێک ًەناٌ ًەغدا بمەیەت ٌ ىاٌضەنگی کزداری‬

‫مەیاندنی خٍێن ڕادەگزێح ‪ً ،‬ەکاثی کەمتٌٍنەٌەی ةڕی (‪ً )Protein S‬ە ًەغدا دەةێجە ىۆی‬
‫سیادةٌٍنی مەثزضی خٍێن مەیین (ثۆپەڵتٌٍنی خٍێن ًەناٌ مًٌٌٍە خٍێندا) ةەثایتەثی ًە‬
‫ئافزەثانی دٌٌگیاندا‪.‬‬

‫● پزۆثین ئێظ (‪:)Protein S‬‬
‫پزۆثین ئێظ (‪ )Protein S‬پلاسما پزۆثینێکی گزنگە ةە دٌٌ غێٍە ىەیە ًە ًەغدا‬
‫(‪ً ،)Free)(Bound‬ەع ةۆ ةەرىەَ ىێنانی ئەَ پزۆثینە پػح ةە (‪ )Vitamin K‬دەةەضجێح‪،‬‬
‫پزۆثین ئێظ (‪ )Protein S‬ةە یارمەثی پزۆثین ضی (‪ )Protein C‬کاردەکات ٌ یەکدەگزن پێکەٌە‬
‫ڕێگزی دەکەن ًەىەر خٍێن مەینێکی نائاضایی ٌ کۆنجڕۆڵی چالاکیەکانی ىەریەک ًە فاکجەر‬
‫پێنجی چالاککزاٌ (‪ ٌ )Factors Va‬فاکجەر ىەغجی چالاککزاٌ (‪ )Factors VIIIa‬دەکەن‪ً ،‬ە‬
‫ضیطجمی خٍێن مەیندا ٌ یارمەثیدەر دەةێح ًە ڕاگزثنی ىاٌضەنگی ًە خٍێن مەیندا ‪ ،‬کەمی‬
‫ڕێژەی پزۆثین ئێظ (‪ )Proteins S‬دەةێجە ىۆی ضەرىەڵدانی چەندین گزفجی پەیٍەضح ةە‬
‫مەیاندنەٌە (‪ ٌ )Excessive Clotting Disorder‬ىەندێک جار مەیاندنی ناٌەکی درٌضح دەةێح‬

‫ٌ ةەةێ ةٌٍنی ةزین ٌ دەةێجە مەثزضی ًەضەر ژیان‪.‬‬

‫● پزۆثین ئێظ (‪ )Protein S‬ةە دٌٌ غێٍە دەردەکەٌێح ًە خٍێندا ( ‪Free Protein S)( Total‬‬
‫‪ ،)Protein S‬ةەڵاَ ثەنيا (‪ )Free Protein S‬ثٍانای یەکگزثنی ىەیە ًەگەڵ پزۆثین ضی‬

‫‪256‬‬

‫(‪ )Protein C‬دا‪.‬‬

‫* پێٍیطجە ىەردٌٌک (‪ً )Total Protein S)(Free Protein S‬ە ةڕ ٌ فزماندا ئاضایی ةن‪.‬‬
‫*دەکزێح ةڕی (‪ )Total Protein S‬ئاضایی ةێح ةەڵاَ ةڕی (‪ )Free Protein S‬کەَ ةێح‪.‬‬

‫* دەکزێح ىەردٌٌکیان پێکەٌە ةڕٌ چالاکیان کەَ ةکات‪.‬‬

‫● ةەگػجی ضێ جۆر نائاضایی ةٌٍن ًە پزۆثین ئێظ (‪ )Proteins S‬دا ڕٌٌدەدات‪:‬‬

‫* جۆری یەکەَ (‪ :)Type I‬کەمتٌٍنی ڕێژەی پزۆثینەکە‪.‬‬
‫* جۆری دٌٌەَ (‪ :)Type II‬ڕێژەی ئاضایی پزۆثینەکە ةٌٍنی ىەیە ةەڵاَ چالاکی پزۆثینەکە کەَ‬

‫دەکات‪.‬‬
‫* جۆری ضێيەَ (‪ :)Type III‬ڕێژەی (‪ )Total Protein S‬ئاضاییە ةەڵاَ ڕێژەی (‪)Free Protein S‬‬

‫نائاضایی دەةێح‪.‬‬

‫● ىۆکار ٌ مەثزضیەکانی کەمی پزۆثین ئێظ (‪:)Proteins S‬‬
‫ىۆکاری کەمی پزۆثین ئێظ (‪ )Proteins S‬دەکزێح ةۆماٌەیی ةێح (ًە ةاٌانەٌە ةۆ نەٌەکان‬
‫ةگٍاسرێجەٌە) ٌ ةەىۆی ةٌٍنی گۆڕانێکی ةۆماٌەیی (‪ً )Mutations‬ە جینی (‪)PROS1 gene‬‬
‫ڕٌٌةدات کەدەکەٌێجە ضەر کزۆمۆضۆمی ضێ (‪ ، )3 chromosome‬دەةێجە ىۆی ثێکچٌٍنی‬

‫(فزمانی ٌ ةڕی) پزۆثینەکە‪.‬‬

‫● مەثزضیەکانی کەمی پزۆثین ئێظ (‪:)Proteins S‬‬
‫ىەندێک جار کەمی پزۆثین ئێظ (‪ )Proteins S‬ىیچ مەثزضیەکی ثەندرٌضجی درٌضح ناکات ‪،‬‬

‫ةەڵاَ دەکزێح چەندین گزفجی ثەندرٌضجی ةەدٌای خۆیدا ةێنێح ٌەک‪:‬‬
‫* کاثێک ةڕی (‪ )Proteins S‬سۆر کەَ ةێح ڕاضجەٌخۆ دٌای ًەدایک ةٌٍن دەکزێح ةتێجە ىۆی‬
‫(‪ً ))Purpura Fulminans)( Disseminated Intravascular Coagulation (DIC‬ە منداڵی‬

‫‪257‬‬

‫ضاٌادا ‪ ،‬ىەندێک جاریؼ دەکزێح ثا ىەرسەکاری ىیچ نیػانەیەکی دەرنەکەٌێح‪.‬‬

‫● ًەٌکەضانەی کە ةڕی پزۆثینەکە مامناٌەندە دەکزێح ىیچ گزفجێکی ثەندرٌضجی درٌضح‬
‫نەکات ثا ئەٌکاثەی ةەىەر ىۆکارێک ةڕەکەی کەمتردەةێح ًە ةڕی پێٍیطح‪ ،‬دەةێجە ىۆی‪:‬‬

‫‪ -‬ثۆپەڵتٌٍن ٌ مەینی خٍێن ًە ًە نێٍ مًٌٌٍەکانی خٍێندا (ةە ثایتەت ًە مًٌٌٍەکانی ژێزپێطح دا)‬
‫(‪ )Deep Vein Thrombosis‬نیػانەکانی‪( :‬ئاسار ٌ نەرَ ةٌٍن ٌ ئاٌضانی دەضح ٌ كاچ ‪،‬‬
‫غینتٌٍنەٌەی ةێ ىۆکاری پێطح)‪.‬‬

‫‪ -‬گیزانی ةۆری خٍێنی ضییەکان (‪ )Pulmonary Embolism‬نەگەیػجنی خٍێن ةە ضییەکان‬
‫نیػانەکانی‪ ( :‬ىەناضەةڕکێ ٌ ىەناضە ثٍندی ‪ ،‬ئاساری ضنگ ًەکاثی ىەناضە داندا ‪ ،‬دڵ پەًەپەي‬

‫کزدن ٌ ًێدانی دڵی ناڕێک ‪ ،‬ةٍرانەٌە ٌ ًە ىۆع چٌٍن ٌ کۆکەی خٍێناٌی)‪.‬‬
‫‪ -‬درٌضح ةٌٍنی گزفح ًەکاثی ضکپڕیدا (ةەىۆی ثۆپەڵ ةٌٍنی خٍێنەٌە)‪.‬‬
‫‪ -‬خٍێن ةەرةٌٍنی نائاضایی (کە دەةێجە ىۆی غینتٌٍنەٌە) ًە ةەغە جیاٌاسەکانی ًەغدا‪.‬‬

‫‪ -‬مەثزضی ًەضەر ژیان ةەىۆی ٌارفارینەٌە (‪.)Warfarin‬‬
‫‪ -‬گیزانی مًٌٌٍە ةاریکەکانی مێػک ةەىۆی خٍێنی ثۆپەڵ ةٌٍەٌە‪.‬‬

‫● مانایی غیکاریەکە چی دەگەیەنێح‪:‬‬
‫ةەگػجی غیکاریی ةۆ ڕێژەی پزۆثینەکە دەکزێح‪:‬‬
‫‪ -‬ڕێژەی ئاضایی پزۆثینەکە نیػانەیە ةۆ ڕێک ٌ پێکی ضیطجمی مەیاندنی خٍێن (ئەگەر‬

‫ةەغەکانی ثزی ضیطجمەکە گزفجی نەةێح)‪.‬‬
‫‪ -‬کەمی ڕێژەی پزۆثینەکە مانایی ةٌٍنی گزفجە ًە ضیطجمی مەیاندن ٌ کۆنجڕۆڵ کزدنیدا (دەةێجە‬

‫ىۆی سیادةٌٍنی مەثزضیەکانی مەیاندنی خٍێن ٌ گیزانی مًٌٌٍەکانی خٍێن)‪.‬‬
‫‪ -‬ةەرسةتٍنی ڕێژەی پزۆثینەکە ةەگػجی گزفجێکی ثەندرٌضجی مەثزضیدار درٌضح ناکارا‬

‫‪258‬‬

‫) ‪( 72‬‬
‫)‪Phosphorus (Phosphate‬‬

‫پػکنینی فۆضفۆڕ‬

‫غیکاری (‪ )Phosphorus‬ةزیجی یە ًە پێٍانەکزدنی ڕێژەی ثٍخمی (‪ً )Phosphorus‬ە خٍێندا‪،‬‬
‫(‪ )Phosphorus‬کانشایەکی گزنگە ٌ ةەغداری دەکات ًە چەندین پێکياثە ٌ فزمانی ًەغدا ٌەک‬

‫ةەرىەميێنان ٌ پاغەکەٌت کزدنی ٌسە ًەغێٍەی (‪،))Adenosine Triphosphate (ATP‬‬
‫ةەىێشی ددان ٌ ةەىێشی ٌ ثەندرٌضجی ئێطکەکان ًەگەڵ کاًطیۆمدا (‪)CalciumPhosphate‬‬

‫پێکدێنن ٌ ڕاگزثنی ىاٌضەنگی ثزغێجی ٌ ثفجێجی ًە ًەغدا ٌ چەندین فزمانی ثز ‪....‬‬
‫ثٍخمی (‪ً )Phosphorus‬ە ًەغدا دەگۆڕدرێح ةۆ (‪ ٌ )Phosphate‬پاغان ةەژداری ًە‬

‫سیندەچالاکیەکاندا دەکات‪ً )Phosphorus( ،‬ە پیػەضاسی خۆراکدا ةەکاردێح ةۆ پاراضجنی‬
‫پێکياثەٌ ٌ ڕەنگ ٌ ةۆنی خۆراکەکان‪.‬‬

‫ةەگػجی ڕێژەی (‪ً )Phosphorus‬ە منداڵدا ةەرسثزە ةەىۆی گەغەی ئێطکەکانیەٌە‪.‬‬

‫● کاری فۆضفۆڕ(‪:)Phosphorus‬‬
‫‪ -‬ةەىێشکزدنی ئێطک ٌ ددان‪.‬‬

‫‪ -‬یارمەثی ةەرىميێنان ٌ ةەکارىێنان ٌ پاغەکەٌت کزدنی ٌسە دەدات‪.‬‬
‫‪ -‬یارمەثی جٍڵەی ماضًٍکەکان دەدات‪.‬‬

‫‪ -‬فڕێدانە دەرەٌەی پاغەڕۆ ًە گٍرچیٌەکانەٌە‪.‬‬
‫‪ -‬یارمەثی گەغەکزدن ٌ چاکتٌٍنەٌەی غانەکان دەدات‪.‬‬

‫‪ -‬دەچێجە پێکياثەی (‪.)DNA)(RNA‬‬
‫‪ -‬ڕاگزثنی ىاٌضەنگی ًە کاری ڤیجامینەکانی ٌەک (‪ ٌ )Vitamins B)(Vitamins D‬ثٍخمەکانی‬

‫(‪.)Iodine)(Magnesium)(Zinc‬‬
‫‪ -‬ىاٌضەنگی ًێدانی دڵ ڕادەگزێ‪.‬‬
‫‪ -‬نەىێػجنی ئاساری ماضًٍکەکان دٌای ٌەرسغکزدن‪.‬‬

‫‪259‬‬

‫‪ -‬یارمەثی کاری کۆئەندامی دەمار دەدات‪.‬‬

‫کەی غیکاریی (‪ )Phosphorus‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫* ناڕێکی (کەَ ٌ مامناٌەند) ًە ةڕی فۆضفۆڕدا ةە گػجی دەکزێح ىیچ نیػانەیەکی نەةێح ‪،‬‬
‫ىەرةۆیە ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی کەمی کاًطیۆَ یان نەخۆغیەکانی گٍرچیٌە ٌ دڵ ٌ‬
‫غەکزە ٌ غاع ةٌٍن ٌ داخٍرانی ئێطکەکان ٌ ناڕێکی ًە کاری ڕژێنی (‪ٌ )Parathyroid Gland‬‬
‫ثێکچٌٍنی ىاٌضەنگی (ثزغێجی ٌ ثفجێجی) ًە ًەغدا ٌ ٌەرگزثنی ئەٌ دەرمانانەی کە کاریگەری‬

‫ڕاضجەٌخۆ یان ناڕاضجەٌخۆیان ًەضەر ڕێژەی کاًطیۆَ ٌ فۆضفۆر ىەیە‪ ،‬پێٍیطجە غیکاری‬
‫(‪ )Phosphorus‬ئەنجاَ ةدرێح‪.‬‬

‫● خۆراکە دەٌڵەمەندەکان ةە (‪:)Phosphorus‬‬

‫کەضێکی پێگەیػجٌٍ پێٍیطجە ڕۆژانە نشیکەی (‪ً )mg444‬ە (‪ٌ )Phosphorus‬ەرةگزێح‪.‬‬

‫‪ -‬گۆغجی ضٍر ٌ گۆغجی پەًەٌەر‪.‬‬
‫‪ -‬ىێٌکە‪.‬‬
‫‪ -‬جگەر‪.‬‬
‫‪ -‬ماضی‪.‬‬

‫‪ -‬غیز ٌ ةەرىەمە غیزەمەنیەکان‪.‬‬
‫‪ -‬ثۆٌی ڕٌٌەکەکان ٌەک (چەرەسات ٌ پاكٌەمەنیەکان ٌ دانەٌێڵە)‪.‬‬

‫‪ -‬پەثاثە‪.‬‬
‫‪ -‬ضیز‪.‬‬
‫‪ -‬میٍەی ٌغک کزاٌە‪.‬‬

‫‪260‬‬

‫● سیانەکانی سۆری ٌ کەمی (‪:)Phosphorus‬‬
‫* ىەرچەندە (‪ )Phosphorus‬ثٍخمێکی گزنگە ةۆ ًەع ةەڵاَ ةٌٍنی ڕێژەیەکی سۆریؼ ًە‬
‫(‪ً )Phosphorus‬ە ًەغدا (‪)Hyperphosphatemia‬ژەىزاٌیە ٌ دەةێجە ىۆی ژەىزاٌی ةٌٍن ٌ‬
‫ضکچٌٍن ٌ ثێکچٌٍنی ثەندرٌضجی غانەکان ٌ ثەغەنٍجی ماضًٍکە ٌ دڵەکٍثێ ٌ غاع ةٌٍن‬
‫ٌ لاٌاسةٌٍنی ئێطکەکان (‪ ،)Osteoporosis‬کەمتٌٍنەٌەی ڕێژەی کاًطیۆَ ٌ کەریگەری دەةێح‬

‫ًەضەر ڕێژەی ثٍخمەکانی ثزی ٌەک ئاضن ٌ مەگنیطیۆَ ٌ سینک‪.‬‬

‫* کەمی ڕێژەی (‪ً )Phosphorus‬ە خٍێندا ‪)Hypophosphatemia( :‬دەةێجە ىۆی ئاساری ئێطک ٌ‬
‫جٍمگەکان ٌ لاٌاسی ماضًٍکەکان ‪ً ،‬ەدەضجدانی ثەرکیش ٌ ةێيێشی ٌ ةێجاكەثی ٌ سٌٌ ثٍڕە ةٌٍن ‪،‬‬

‫ناڕێکی ىەناضەدان‪ ،‬لاٌاسی گەغە کزدنی ئێطک ًە منداڵدا ‪ ،‬سیاد ةٌٍنی ڕێژەی کاًطیۆَ ٌ‬
‫کەمتٌٍنەٌەی ثٍانی ىەڵمژین ًە ڕیخۆڵەکانەٌە ‪ ،‬کاریگەری لاٌەکیػی دەةێح ًەضەر کاری‬

‫گٍرچیٌەکان‪.‬‬

‫* ىەندێک ةارٌدۆخی ثەندرٌضجی ٌ دەرمان ٌ خۆراک کاریگەری لاٌەکیان ىەیە ًەضەر ڕێژەی‬
‫(‪ٌ )Phosphorus‬ەکٍ غەکزە ٌ سیاد ةەکارةزدنی خٍاردنەٌە کيًٍیەکان‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژی ئاضایی پػکنینەکە ‪:‬‬

‫‪2.5 - 4.5 mg/dl‬‬

‫● ةەرسی ڕێژەی (‪:)Phosphorus‬‬

‫* دەکزێح ةەىۆی سۆر خٍاردن یان سۆر ةەکارىێنانی ئەٌ خۆراک ٌ دەرمانانەٌە ةێح کە ڕێژەی‬
‫(‪ )Phosphorus‬ی سۆری ثێدایە‪.‬‬

‫* نەخۆغی غەکزە (‪ ،)Diabetic Ketoacidosis‬کە ةتێجە ىۆی ضٍثانی (‪.)Fatty Acids‬‬
‫* کەمی ڕێژەی کاًطیۆَ (‪.)Calcium‬‬

‫‪261‬‬

‫* کەمی ىۆرمۆنی (‪ )Parathyroid Hormone‬یان لاٌاسی ًە کاری ڕژێنی ( ‪Parathyroid‬‬
‫‪.)Gland‬‬

‫* نەخۆغیەکانی جگەر‪.‬‬
‫* لاٌاسی کاری گٍرچیٌەکان ٌ دڵ ٌ خٍێنتەرەکان (‪.)Cardiovascular Disease‬‬

‫● کەمی ڕێژەی (‪:)Phosphorus‬‬
‫* ةەکارىێنانی دەرمان ٌەکٍ (‪.)Antacids‬‬

‫* کەمی ڤیجامین دی (‪.)Vitamin D‬‬
‫* کەَ خٍاردنی ئەٌ خۆراکانەی فۆضفۆڕی سۆریان ثێدایە‪.‬‬

‫* سیاد ةەکارةزدنی خٍاردنەٌە کيًٍیەکان‪.‬‬
‫* ةەرسی ڕێژەی کاًطیۆَ (‪.)Calcium‬‬

‫* سیاد کارکزدنی ڕژێنی (‪ ٌ )Parathyroid Glands‬سیادةٌٍنی ةڕی ىۆرمۆنی( ‪Parathyroid‬‬
‫‪.)Hormone‬‬

‫* ضٍثانی سۆر‪.‬‬
‫* ٌٌغکتٌٍنەٌە‪.‬‬

‫‪262‬‬

‫) ‪( 73‬‬
‫‪Copper Test‬‬
‫پػکنینی ثٍخمی مظ‬

‫مظ (‪ )Copper‬یەکێکە ًەٌ ثٍخمانەی کە ڕۆڵێکی گزنگ دەگێڕیح ًە ثەندرٌضجی مزۆڤدا ‪ ،‬کە ةە‬
‫ةڕێکی کەَ پێٍیطجە ةەڵاَ کاریگەریەکی یەکجار سۆری ىەیە ًە سیندە چالاکیەکانی ًەغدا‬

‫(‪ ، )Metabolism‬ةەضٌٍدە ةۆ ئێطک ٌ کۆئەندامی دەمار ٌ ماضًٍکەکان ‪ ،‬کەمتٌٍنەٌەی مظ‬
‫(‪ً )Copper‬ە چەندین ڕٌانگەٌە سیان ةە ةەغە جیاجیاکانی ًەع دەگەیەنێح‪.‬‬

‫ثٍخمی مظ (‪ )Copper‬ڕۆڵ دەگێڕێح ًە ةەرىەميێنانی ىیمۆگڵۆةین (‪ٌ )Hemoglobin‬‬
‫چەضپاندنی ئاضن(‪ً )Iron‬ە خزۆکە ضٍرەکاندا ‪ ،‬مظ (‪ )Copper‬ةە ضێيەَ گزنگترین کانشا‬
‫ىەژمار دەکزێح ةۆ ًەع ‪ ،‬ىەرٌەىا ًەع خۆی ناثٍانێح ئەَ کانشایە ةەرىەَ ةيێنێح ةۆیە‬

‫پێٍەیطجە ًە ڕێگەی خٍاردنەٌە پێٍیطجی ًەع ةەَ کانشایە پڕةکزێجەٌە‪.‬‬

‫● گزنگترین ئەٌ چالاکیانەی کە مظ ڕۆڵیان ثیا دەگێڕێح ‪:‬‬

‫* پاڵپػجی سیندە چالاکیەکانی ًەع ‪ :‬مظ(‪ )Copper‬ڕۆڵ دەگێڕێح ًە چالاکی نشیکەی پەنجا‬
‫کارًێکی ئەنشیمی جیاٌاسدا‪.‬‬

‫* یارمەثی درٌضح کزدنی ٌسە دەدات ةۆ ًەع ‪ٌ :‬ەک کارایەکی یاریدەدەر کاردەکات ًە ةەرىەَ‬
‫ىێنانی (‪ )ATP‬ةۆ ًەع‪.‬‬

‫* یارمەثیدەرە ًە کەمکزدنەٌەی نیػانەکانی نەخۆغی ىەٌکزدنی جٍمگەکان (‪، )Arthritis‬‬
‫یارمەثی نەمان ٌ کەمکزدنەٌەی ئەٌ ئاسار ٌ ڕەكتٌٍنە دەکات کەةەىۆی (‪ )Arthritis‬درٌضح‬

‫ةٌٍە‪.‬‬

‫‪263‬‬

‫* یارمەثی ةەىێش ةٌٍنی ماضًٍکە ٌ ةەضجەرەکان دەدات ٌ کۆئەندامی دەمار چالاک دەکات‪.‬‬

‫* ئێطک ةەىێش دەکات ٌ یارمەثی ةنیاثنان ٌ گەغەی پەیکەری ئێطکی ًەع دەدات‪.‬‬

‫* یارمەثی دەرە ًە ىاٌضەنگی ٌ چالاکی ڕژێنی ػٍدە (‪.)Thyroid Activity‬‬

‫* پێٍیطجە ةۆ ثەندرٌضجی چاٌ ٌ پێطح ٌ كژ ( پاراضجنی ڕەنگی سرٌغجی كژ ٌ ةەرگزی کزدن ًە‬
‫ضٍثان ٌ ثێکچٍنی ڕەنگەکەی)‬

‫● نیػانە ةاٌەکانی کەمی ثٍخمی مظ ‪:‬‬

‫‪ -6‬ةەردەٌاَ ىەضجکزدن ةە ماندٌێجی‪.‬‬
‫‪ -1‬ىەٌکزدنی ٌ ئاساری جٍمگەکان(ةێيێش ٌ نەرمتٌٍنیان)‪.‬‬

‫‪ -3‬پٍکانەٌە ٌ ناضک ةٌٍنی ئێطک‪.‬‬
‫‪ -7‬داةەسینی پٌەی گەرمی ًەع ٌ ةەردەٌاَ ىەضجکزد ةە ضەرما‪.‬‬

‫‪ -5‬سٌٌ سٌٌ نەخۆغکەٌثن‪.‬‬
‫‪ -1‬ئاساری ماضًٍکە ٌ جٍمگەکان‪.‬‬

‫‪ -4‬لاٌاسی گەغەکزدن‪.‬‬
‫‪ -3‬كژ ثەنک ةٌٍن ٌ کەچەڵ ةٌٍن‪.‬‬
‫‪ -0‬داةەسینی کێؼ( ةەةێ ةەرنامە ٌ ىۆکارێکی دیاریکزاٌ)‪.‬‬

‫‪ -64‬غین ةٌٍنەٌەی پێطح‪.‬‬

‫ثێتینی‪ //‬گەٌرەثزین کێػەی جەضجە ةۆ مظ (‪ )Copper‬پەیٍەندی ىەیە ةە دٌٌ نەخۆغی‬
‫ةۆماٌەییەٌە(‪ )Wilson Disease)(Menkes Disease‬ئەَ نەخۆغیانە ثا ڕادەیەک دەگمەنن ‪ ،‬کە‬

‫دەةنە ىۆی ئەٌەی ڕێژەیەکی سۆر ًە مظ (‪ً )Copper‬ە جگەر ٌ مێػکدا ةنیػێح ٌ کاریگەری‬

‫‪264‬‬

‫ثزضناک درٌضح ةکات‪.‬‬
‫● ئەٌ خۆراکەنەی ضەرچاٌەیەکی ةاغن ةۆ مظ ‪:‬‬
‫(جگەری مانگا ‪ ،‬ةەڕٌٌ ‪ ،‬ماضیە دەریاییەکان (ضەًەمۆن ٌ ثٌٍنە) ‪ ،‬فاضۆًیا ٌ پاكٌەمەنیەکان ‪،‬‬
‫كارچک ‪ ،‬چەرەص ٌ سۆرێک ًەٌ ثۆٌە ڕٌٌەکیانەی کە ٌەک خۆراک ةەکاردێن ‪ ،‬کاکاٌ ‪ ،‬ةادەَ ‪ ،‬نیطک ‪،‬‬
‫ةەىێ ‪ ،‬پەنیز ‪ ،‬ئەڤۆگادۆ ‪ ،‬ضپیناخ ٌ سۆرێک ًە ضەٌسەکان)‪.‬‬
‫‪ -‬مظ یەکێکە ًە ثٍخمە ژەىزاٌیەکان ىەرةۆیە کە ًە ڕێژەی ئاضای خۆی سیاثز ةێح ڕەنگە ةتێجە‬
‫ىۆی ژەىزاٌی ةٌٍن ثٍغی دڵجێکەڵاثن ٌ ڕغانەٌە ٌ ضکچٍن ٌ گزفح ةۆ گٍرچیٌە درٌضح‬

‫ةکات‪.‬‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای پػکنینەکە ‪:‬‬
‫ًە ناٌ خٍێندا ‪mcg/dl 674 _ 44‬‬
‫ًە ناٌ میشدا ‪μg / 24 hours 54–14‬‬

‫‪265‬‬

‫) ‪( 74‬‬
‫) ‪Zinc Test ( Zn‬‬
‫پػکنینی ماددەی سینک‬

‫سینک ( ‪ ) Zinc‬ةە یەکێک ًە ثٍخمە پێٍیطجەکان دادەنزێح ةۆ جەضجە ‪ ،‬کە دەٌٌر دەةینێح ًە‬
‫ضیطجمی ةەرگزی ًەع دژی نەخۆغی ٌ درٌضجکزدنی خانەی نٍێ ‪ ،‬یارمەثی سٌٌ ضاڕێژ‬

‫ةٌٍنەٌەی ةزین ٌ درٌٌضجکزدنی شریجی (‪ )DNA‬ی نٍێ دەدات ‪ ،‬ئەگەر ةڕی پێٍیطجی سینک‬
‫(‪ً )Zinc‬ە ڕێگەی خٍاردنی ڕۆژانەٌە ٌەرنەگیزێح دەةێجە ىۆی دەرکەٌثنی کۆمەڵێک گزفجی‬

‫لاٌەکی ٌەک ىەڵٍەرینی كژ ‪ ،‬کەمتٌٍنەٌەی ىۆغیاری ٌ ىەضجی ثامکزدن ٌ ةۆنکزدن ‪ ،‬سینک‬
‫ةە یەکێک ًە پێٍیطجیەکانی گەغەکزنی جەضجەی ٌ جنطی ىەژمار دەکزێح ‪ ،‬کاریگەری‬
‫ڕاضجەٌخۆی ىەیە ًەضەر ثٍانای جنطی پیاٌان‪.‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی ثٍخمی سینک ‪: Zinc‬‬

‫‪ -6‬کەمتٌٍنەٌەی کێؼ (ةەةێ ةٌٍنی ىیچ ةەرنامە ٌ ىۆکارێکی دیاریکزاٌ)‪.‬‬

‫‪ -1‬کەمتٍنەٌەی ثٍانای ثاَ کزدن ٌ ةۆن کزدن‪.‬‬

‫کەمتٌٍنەٌەی ىۆغیاری‬ ‫‪ -3‬ضکچٍ ‪7-‬‬

‫‪ -5‬کەمتٌٍنی ئارەسٌٌی خٍاردن‪.‬‬

‫‪ -1‬درٌضح ةٌٍنی کێم ًە ةزینەکانی ًەع ٌ درەنگ ضاڕێژ ةٌٍنیان‪.‬‬

‫● سیانە لاٌەکیەکانی کەمی سینک‪:‬‬
‫ًە ىەندێک حاڵەثدا کەمی ثٍخمەکە ڕەنگە کێػەی ثەندرٌضجی درٌضح نەکات ‪ ،‬ةەڵاَ ڕەنگە‬

‫کۆمەڵێک گزفجی لاٌەکی درٌضح ةکات ًەٌانە ىەڵٍەرینی كژ ‪،‬کەمی سینک ًە کەضانی‬
‫دٌٌگیان یان دایکانی غیزدەر دا دەةێجە ىۆی دٌاکەٌثن ٌ ةاع گەغە نەکزدنی کۆرپەکە ‪،‬‬
‫درٌضح کزدنی کێػەی ضێکطی ًە پیاٌاندا چٍنکە کەمی سینک (‪ )Zinc‬پەیٍندەی ڕاضجەٌخۆی‬
‫ىەیە ةە ىۆرمۆنی نێزەکی (‪()Testosterone‬ةەڵاَ سینک ثاکە ىۆکار نییە کە کار ًەَ ىۆرمۆنە‬

‫‪266‬‬

‫ةکات) ‪ ،‬لاٌاس ةٌٍنی ىەضجەکانی ةۆنکزدن ٌ ثامکزدن‪.‬‬

‫● چارەضەر‪:‬‬
‫‪ -6‬گۆڕینی ژەمە خۆراکی ڕۆژانە ٌ سیادکزدنی خٍاردنی ئەٌ خۆراکانەی کە سینک یان ثێدایە‪:‬‬

‫(گۆغجی ضٍر ‪ ،‬گۆغجی پەًەٌەر ‪ ،‬گەنم ‪ ،‬گٍێچکەماضی ‪ ،‬كارچک ‪ ,‬ماضح )‬
‫(دانەٌێڵە ٌ دەنکۆڵەی ثۆٌەکان ٌەک چەرەضات ٌ پاكٌەمەنی )‪.‬‬

‫‪ -1‬سۆرینەی ئەٌ کەضانەی دٌچاری کێػەی کەمی سینک دەةن ئەٌانەن کە سیاثز خۆراکە گیاییەکان‬
‫دەخۆن ‪ ،‬چٍنکە ناثٍانن ڕێژەی پێٍیطجی سینکیان دەضجتکەٌێح ًەٌجۆرە خۆراکانەٌە ‪ ،‬ىەرةۆیە‬
‫پێٍیطجە ژەمەکان ىەمەچەغنەةن‪.‬‬
‫‪ٌ -3‬ەرگزثنی سینک (‪ً )Zinc‬ەڕێگەی حەةەٌە‪.‬‬

‫● سیانەکانی ةەرسی ڕێژەی سینک ‪:‬‬
‫ةەرسی ڕێژەی سینک (‪ )Zinc‬دەةێجە ىۆی ضەرئێػە ٌ دڵ ثێکەڵياثن ٌ ڕغانەٌە ‪ ،‬ئەگەر ىەضجح‬
‫کزد ةڕێکی سیادت سینک (‪ٌ )Zinc‬ەرگزثٍە ًە ڕێگەی حەةەٌە پێٍیطجە ةەسٌٌثزین کات ضەردانی‬
‫پشیػک ةکەیح ٌ پػکنینی سینک (‪ )Zinc‬ئەنجاَ ةدەیح ‪ ،‬چٍنکە ةەرسی ڕێژەی سینک دەةێجە ىۆی‬
‫کەمتٌٍنی ثەخمی مظ (‪ ٌ )Copper‬کاریگەریؼ ًەضەر ڕێژەی ئاضن (‪)Iron Levels‬دەکات‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای ئەَ پػکنینە ‪:‬‬
‫‪ 14‬ةۆ ‪mcg/dl 644‬‬

‫‪267‬‬

‫● ڕێگاکانی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫▪ یەکەَ ‪:‬‬

‫ةەڕێگەی ئامێزی غیکارە کیمیایەکان ‪:‬‬
‫ئەَ ڕێگەیە ثەنيا ضیزەمی نەخۆغەکە ئامادە دەکەین ٌ دەیکەینە ناٌ ئامێزەکەٌە ٌ ناٌی‬
‫نەخۆغەکەٌ پػکنینی ‪ Zinc‬کە ىەڵدەةژێزین ٌ ‪ Start‬دەکەین ٌ پاع چەند خًٍەکێک ئەنجاممان‬
‫دەدەنێ ‪ ،‬ةاٌثزین ئامێزی غیکارە کیمیایەکانیؼ ةزیجین ًە ( ‪ٌ Reflotron ٌ 666 Cobas c‬‬

‫‪ .... Fujifilm ٌ Slectra Pro S‬ىجد)‬
‫▪ دٌٌەَ ‪:‬‬

‫ةەڕێگەی مانیۆڵی ‪:‬‬
‫ًەَ ڕێگەیەدا ضیزەمی نەخۆغەکە ئامادە دەکەین ٌ دٌاثز ةە پێی پڕۆضیجەری ‪ Zinc‬کە خۆی ٌ ةە‬
‫ئامێزی ‪ Spectrophotometer‬کە پػکنینەکە ئەنجاَ دەدەین ‪ ،‬پڕۆضیجەر ًە غەریکەیەکەٌ ةۆ‬

‫غەریکەیەکی ثز غێٍاسی ئەنجامدانەکەی دەگۆڕێح‪.‬‬

‫‪268‬‬

‫) ‪( 75‬‬
‫‪Lipase‬‬
‫غیکاری ئەنشیمی لایپەیش‬

‫غیکاریی ئەنشیمی (‪ )Lipase‬ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دیاریکزدنی ڕێژەی ئەنشیمی لایپەیش‬
‫(‪ً )Lipase‬ە خٍێندا‪ ،‬ئەنشیمی لایپەیش(‪ )Lipase‬پزۆثینێکی ثایتەثە کە ةەغێٍەیەکی ضەرەکی‬
‫ًەلایەن پەنکزیاضەٌە دەردەدرێح‪ .‬ةڕێکی کەمی نەةێح ًە ناٌ دەَ ٌ گەدە ٌ ىەندێک ًە غانە ٌ‬

‫ئەندامەکانی کۆئەندامی ىەرضەٌە ةەرىەمدێح‪ ،‬ةەغێٍەیەکی ئاضایی ةڕێکی کەَ ًە‬
‫ئەنشیمەکە ًە خٍێندا ىەیە‪ ،‬ثێکچٌٍنی ةڕی ئەنشیمی (‪ً )Lipase‬ەخٍێندا نیػانەیە ةۆ چەندین‬

‫نەخۆغی ٌ ثێکچٌٍنی فزمانی پەنکزیاص‪.‬‬

‫پەنکزیاص(‪ )Pancreas‬ئەندامێکی ةچٌٍکە دەکەٌێجە نێٍان گەدە ٌ ةڕةڕەی پػح چەندین فزمانی‬
‫گزنگی ىەیە ٌەک دەردانی ىۆرمۆنی ئینطۆًین (‪ ٌ )Insulin‬ئەنشیمەکانی لایپەیش(‪ٌ )Lipase‬‬

‫ئەمایٌەیش(‪ )Amylase‬ىجد‪ً ..‬ە ڕێگەی کەناڵێکەٌە دەردراٌەکانی دەڕژێجە ناٌ ڕیخۆڵەی دٌانشەگزێ‪،‬‬
‫ًەکاثی ىەٌکزدن یان ةەرکەٌثنی ىەرسەةزێک کە کار ًە فزمانی پەنکزیاص ةکات‪ ،‬دەةێجە ىۆی‬
‫ثێکچٌٍنی ةڕی دەردانی دەردراٌەکانی‪.‬‬

‫لایپەیش(‪ )Lipase‬یەکێکە ًەٌ ئەنشیمانەی کەًەلایەن پەنکزیاضەٌە دەردەدرێح ئەنشیمی(‪)Lipase‬‬
‫یارمەثی ىەرضکزدنی ئەٌ چەٌریانە(‪ )Fats‬دەدات کە ًەڕێگەی خٍاردنەٌە دەخٍرێن ٌ دەیانگۆڕێح‬

‫ةۆ ثزغەچەٌری (‪ )Fatty Acid‬ثا ئاضان ىەڵتمژرێن ًەلایەن ڕیخۆڵەکانەٌە‪.‬‬

‫● هەی غیکاریی (‪ )Lipase‬پێٍیطجە ئەنجامتدرێح؟‬

‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەی نەخۆغیەکانی پەنکزیاص ٌەک ىەٌکزدنی پەنکزیاص‬
‫(‪ ،)Pancreatitis‬پێٍیطجە غیکاری ئەنشیمی لایپەیش (‪ )Lipase‬ئەنجامتدرێح‪ .‬نیػانەکان‪:‬‬

‫‪ -‬ئاساریی ثٍندی ضک یان پػح‪.‬‬

‫‪269‬‬

‫‪ -‬ثاًێياثن‪.‬‬
‫‪ -‬چەٌرةٌٍنی پیطایی‪.‬‬
‫‪ -‬نەمانی ئارەسٌٌی خٍاردن‪.‬‬
‫‪ -‬دڵجێکەڵاثن ةەةێ ڕغانەٌە‪.‬‬

‫‪ -‬داةەسینی کێؼ‪.‬‬
‫‪ -‬دڵ پەًەپەي کزدن‪.‬‬

‫* ًەدٌای ٌەرگزثنی چارەضەری غیکاری لایپەیش (‪ )Lipase‬ةەکاردێح ةۆ چاٌدێزی کزدنی کاریگەری‬
‫چارەضەریەکە‪.‬‬

‫▪ پێٍیطجە ىاٌکات ًەگەڵ غیکاری لایپەیش(‪ )Lipase‬غیکاری ئەنشیمی ئەمایٌەیش‬
‫(‪ )Amylase‬ئەنجامتدرێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ةارٌدۆخی پەنکزیاص‪ ٌ ،‬دیاریکزدنی‬

‫ىۆکاری نائاضایی ةٌٍنی لایپەیش (‪.)Lipase‬‬

‫● ئەنجامی غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫* سیاد ةٌٍنی ًەناکاٌی ةڕی ئەنشیمی (‪ً )Lipase‬ە خٍێندا (‪ ٥‬ةۆ ‪ )١٣‬ةەرامتەری ڕێژەی ئاضایی خۆی‬
‫ةەىۆی ىەٌکزدنی ًەناکاٌ ٌ ثٍندی پەنکزیاص(‪ )Acute Pancreatitis‬یان گیزانی کەناڵی‬
‫پەنکزیاضەٌە دەةێح‪.‬‬

‫* ئەگەر ئەنجامی غیکاریەکە سیاثز ةٌٍ کە ڕێژەی ئاضایی خۆی (سیادةٌٍنێکی مامناٌەند) دەکزێح‬
‫نیػانەةێح ةۆ (گزفجی ثەندرٌضجی گەدە‪ ،‬ةەرد ٌ ىەٌکزدنی سراٌ‪ ،‬گیزانی ڕیخۆڵەکان ٌ‬

‫ةزیندارةٌٍنیان‪ ،‬حەضاضیەت ةە گەنم (‪ ،)Celiac Disease‬ىەڵئاٌضانی سراٌ ٌ ڕیخۆڵەکان‪،‬‬
‫غێزپەنجەی پەنکزیاص‪ ،‬ىەٌکزدن جگەر ٌ ًەکارکەٌثنی گٍرچیٌە‪ ،‬سیاد ةەکارةزدنی خٍاردنەٌە‬

‫کيًٍیەکان‪ ،‬ىەندێک جۆری دەرمان ٌەک ىەندێک ًە ئاسار غکێنەکان)‪.‬‬

‫‪270‬‬

‫* کەمی ةڕی ئەنشیمەکە ًە خٍێندا‪ ،‬نیػانەیە ةۆ ًەکارکەٌثنی خانەکانی پەنکزیاص‪ ،‬ىەندێک‬
‫ىۆکار کە کاریگەریان ًەضەر کاری پەنکزیاص ىەیە ًەٌانە‪ ،‬ىەٌکزدنی درێژخایەنی‬

‫پەنکزیاص(‪ )Chronic Pancreatitis‬کە خانەکانی پەنکزیاضی ًە کار خطجٌٍە یان ( ‪Cystic‬‬
‫‪.)Fibrosis‬‬

‫‪271‬‬

‫) ‪( 77‬‬
‫‪Uric Acid Test‬‬
‫پػکنینی ثٍانی ئیػکزدنی گٍرچیٌەکان یان نەخۆغی پاغاکان‬

‫پػکنینی ‪ Uric Acid‬ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دیاریکزدنی ڕێژەی ‪ً Uric Acid‬ە خٍێن ٌ میشدا ‪،‬‬
‫‪ Uric Acid‬ماددەیەکی کیمیاییە ًە ئەنجامی ثێکػکاندنی پیٍرین ‪ Purine‬ةەرىەمدێح ‪ ،‬پیٍرین‬

‫نایترۆجین ًە پێکياثنیدا ىەیە ٌ ةەغداری دەکات ًە خانەکانی ًەع ٌ ةۆماٌەماددە دا (‪، )DNA‬‬
‫کاثێک خانەکان دەمزن ٌ غیدەکزێنەٌە پیٍرین دەچێجە ناٌ خٍێنەٌە یان ًە ڕێگەی خٍاردنەٌە‬
‫ٌەردەگیزێح ‪ ،‬ةەغێکی سۆری ‪ً Uric Acid‬ەلایەن گٍرچیٌەٌە فڕێدەدرێجە دەرەٌە‪.‬‬

‫ئەگەر ةڕێکی سۆر ًە ‪ Uric Acid‬ةەرىەمتێح یان ًە ڕێگەی میشەٌە فڕێنەدرێجە دەرەٌە ‪ ،‬ئەٌا ًە‬
‫ًەع دا کۆدەةێجەٌە (‪ ٌ )Hyperuricemia‬سیاد ةٌٍنی ًە ڕادە ةەدەری (‪ )Uric Acid‬دەةێجە ىۆی‬
‫ضەرىەڵدانی چەندین گزفجی ثەندرٌضجی ٌەکٍ (داء المٌٍک) ‪ ،‬سیاد ةٌٍنی ڕێژەی (‪ٌ )Uric Acid‬‬

‫ةەردەٌاَ پاڵاٌثنی ٌ فڕێدانەدەرەٌەی ًە ڕێگە میشەٌە گٍرچیٌە ماندٌٌ دەکات ٌ یەکێکیػە ًە‬
‫ىۆکارەکانی درٌضح ةٌٍنی ةەردی گٍرچیٌە‪.‬‬

‫● نەخۆغی پاغاکان یان داء المٌٍک یان ‪ Gout‬چییە ؟‬
‫داء المٌٍک یەکێکە ًە نەخۆغییە ةاٌەکان کە ةەىۆی سیاد ةٌٍنی ًە ڕادەةەدەری ‪ٌ Uric Acid‬‬
‫کۆةٍنەٌەی ًە ًەع دا ضەرىەڵدەدات ‪ ،‬کە دەةێجە ىۆی ئاسار ٌ ىەٌکزدنی جٍمگەکان (ةەثایتەثی‬
‫پەنجەکانی دەضح ٌ كاچ) ٌ ئاٌضان ٌ ضٍرةٌٍنەٌە ٌ ًەکارکەٌثنیان ةە جۆرێک گزفح ًە جٍڵەی‬
‫جٍمگەکاندا درٌضح دەکات ‪،‬کە ئەمەع ةەىۆی درٌضح ةٌٍنی پێکياثەی کزیطجاڵی ( ‪Uric‬‬
‫‪ً )Acid Crystals‬ەٌ غٌەیەی کە ًە نێٍ جٍمگەکاندا ىەیە ‪ ،‬یان نیػجنی ًە گٍرچیٌەدا ٌ درٌضح‬

‫کزدنی ةەردی گٍرچیٌە‪.‬‬
‫ةەڵاَ دەضجنیػانکزدنی (داء المٌٍک) ثەنيا ةە غیکاری (‪ )Uric Acid‬نییە ٌ ڕەنگە پێٍیطح ةە‬

‫غیکاریی کزدنی غٌەی نێٍان جٍمگەکانیؼ ةکات (‪.)Synovial Fluid‬‬

‫‪272‬‬

‫● کەی ٌ ةۆچی غیکاریی ‪ UricAcid‬ئەنجاَ دەدرێح ؟‬
‫‪ً -6‬ەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی (داء المٌٍک)‪.‬‬

‫‪ -1‬ةۆ چاٌدێزی کزدنی ڕێژەی (‪ً )Uric Acid‬ەٌکەضانەی کە ثٍغی غێزپەنجە ةٌٍن ٌ چارەضەری‬
‫(کیمیایی یان ثیػکی) ٌەردەگزن‪.‬‬

‫‪ -3‬ةۆ دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری درٌضح ةٌٍنەٌەی ةەردی گٍرچیٌە (چٍنکە دەچێجە پێکياثەی‬
‫ةەغێک ًە جۆرەکانی ةەردی گٍرچیٌە)‪.‬‬
‫‪ -7‬چاٌدێزی کزدنی کاری گٍرچیٌە‪.‬‬

‫● ئەٌ ىۆکارانەی کار ًە ڕێژەی ‪ Uric Acid‬دەکەن ‪:‬‬
‫‪ -6‬سۆر خٍاردنی جگەر ٌ گۆغح‪.‬‬

‫‪ -1‬خٍاردنی ماضی دەریایی ٌەک (‪.)Anchovies , Mackerel‬‬
‫‪ -3‬پاكٌەمەنیەکان (ٌغککزاٌەکان)‪.‬‬

‫‪ -7‬خٍاردنەٌە کحًٍیەکان ةەثایتەثی ةیزە‪.‬‬
‫‪ -5‬داةەساندنی کێؼ‪.‬‬

‫‪ٌ -1‬ەرسغی ثٌٍند ٌ ىیلاکی سۆر‪.‬‬

‫● ةەرسدەةێجەٌە‪:‬‬
‫‪ -6‬داء المٌٍک ‪.‬‬

‫‪ٌ -1‬ەرگزثنی چارەضەری کیمیایی‪.‬‬
‫‪ -3‬ةٌٍنی گزفح ًە مۆخی ئێطک دا ٌەکٍ غێزپەنجەی جۆری(‪.)Multiple Myeloma‬‬

‫‪ -7‬خٍاردنی خۆراکی دەٌڵەمەند ةە پیٍرین (‪.)Purine‬‬

‫● ڕێژەی (‪ً )Uric Acid‬ەَ ةارانەدا نشَ دەةێجەٌە‪:‬‬
‫‪ -6‬نەخۆغی (‪.)Wilson’s Disease‬‬

‫‪273‬‬

‫‪ -1‬نەخۆغی (‪ )Fanconi Syndrome‬کە نەخۆغیەکی گٍرچیٌەیە‪.‬‬
‫‪ -3‬ةٌٍنی نەخۆغی جگەر ٌ گٍرچیٌە‪.‬‬

‫‪ -7‬کەمی پیٍرین(‪ً )Purine‬ە ژەمە خۆراکی ڕۆژانەدا‪.‬‬
‫‪ً -5‬ەکاثی ژەىزاٌە ةٌٍن دا‪.‬‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای پػکنینەکە‬
‫ةۆ ئافزەت ‪mg/dL 1.4 - 1.7‬‬
‫ةۆ پیاٌ ‪mg/dL 4.1 - 3.7‬‬

‫‪274‬‬

‫) ‪( 78‬‬
‫‪Amylase Test‬‬
‫پػکنینی ثٍانای ئیػکزدنی پەنکزیاص‬

‫ًە ڕێگەی ئەَ پػکنینەٌە پێٍانەی ةڕی ‪ Amylase‬دەکزێح ًە خٍێن یان ًە میشدا ‪Amylase ،‬‬
‫ةزیجییە ًە ئەنشیمێک یان پزۆثینێکی ثایتەثە یارمەثی ىەرضکزدنی خۆراک دەدات‪ ،‬سۆرةەی سۆری‬
‫‪ Amylase‬درٌضجدەةێح ًە پەنکزیاص ٌ ًیکە ڕژێنەکاندا ‪ ،‬ةەغێٍەیەکی ئاضایی ةڕێکی کەَ ًەَ‬
‫ئەنشیمە ًە خٍێن ٌ میشدا ىەیە ‪ ،‬ةەڵاَ ئەگەر ڕێژەکەی سیاثز ةێح یان کەمترةێح ًەڕێژەی ئاضایی‬
‫خۆی ئەٌا دەرخەری نەخۆغیە ًە پەنکزیاضدا یان ىەٌکزدن یان ةەکارىێنانی سۆری ئەًکيٍي ‪ٌ ،‬ە‬

‫چەندین حاڵەثی دیکە‪.‬‬

‫● ئەَ پػکنینە ةۆ چی ةەکاردێح ‪:‬‬
‫ًەڕێگەی پػکنینی خٍێنی ‪ Amylase‬دەثٍانین پػکنین ٌ چاٌدێزی ةٌٍنی ىەر ناثەٌاٌیەک‬
‫ةکەین کە ًە پەنکزیاضدا ىەةێح ةۆ نمٍنە ىەٌکزدنی پەنکزیاص ‪ ،‬ىەرٌەىا ئەَ پػکنینە ةە‬
‫ڕێگای پػکنینی میشیؼ ئەنجامدەدرێح ‪ ،‬جا ةەثەنيا ةێح یان ًەدٌای پػکنینی خٍێن ‪ ،‬ئەَ‬

‫ڕێگایەع ةەىەمان غێٍە ةۆ دەضجنیػانکزدن ٌ دیاریکزدنی ثێکچٍنەکانی پەنکزیاضە ‪،‬‬
‫ىەرٌەىا ةۆ دیاریکزدنی ىەر ثێکچٍن ٌ ناثەٌاٌیەک کە ًە ًیکە ڕژێنەکاندا ىەةێح ‪.‬‬

‫ىەریەکێک ًەَ دٌٌ پػکنینە دەثٍانزێح ٌەک ڕێگایەکی چاٌدێزی کزدن ةەکارةيێنرێح ةۆ ڕێژەی‬
‫‪ً Amylase‬ە ًەغی کەضێکدا کە چارەضەری نەخۆغییەکانی پەنکزیاص یان ىەر ثێکچٍنێکی‬
‫دیکەی پەیٍەندیدار ةەَ ئەنشیمە ةەکارةيێنێح‪.‬‬
‫سۆرجار پشیػک ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی نەخۆغی پەنکزیاص ئەَ پػکنینە دەکزێح‪.‬‬
‫ىەرٌەىا ًەىەندێ حاڵەثی دیکەغدا ئەَ پػکنینە دەکزێح ‪ٌ ،‬ەک حاڵەثەکانی ‪ ،‬ىەٌکزدنی‬
‫پەنکزیاص ‪ ،‬دٌٌگیانی ‪ ،‬نەخۆغییەکانی پەیٍەندیدار ةەخۆراک‪.‬‬

‫● نیػانەکانی ناثەٌاٌی پەنکزیاص ةزیجین ًەمانە ‪:‬‬

‫‪275‬‬

‫‪ -6‬ىێڵنجدان ٌ ڕغانەٌە‪.‬‬
‫‪ -1‬ئاسارێکی ثٌٍندی ضک‪.‬‬
‫‪ -3‬نەمانی ئارەسٌی خٍاردن‪.‬‬

‫‪ -7‬ثـــا‪.‬‬

‫● چۆن ئەَ پػکنینە ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬
‫ئەَ پػکنینە ةە دٌٌ ڕێگە ئەنجامدەدرێح کە ةزیجین ًە پػکنینی خٍێن ٌ پػکنینی میش ‪،‬‬
‫ًەماٌەی ئەنجامدان یپػکنینی خٍێن نمٍنەیەک ًە خٍئن ٌەردەگیزێح ًە ڕێگای ئامێزی غیکارە‬
‫کیمیایەکانەٌە پػکنینەکە ئەنجاَ دەدەین ‪ٌ ،‬ە ةۆ پػکنینی میشیؼ ىەندێک جار ةە ٌەرگزثنی‬
‫نمٍنەیەک ًە پػکنینی میش ئەنجاَ دەدرێح ٌە ىەندێ جاری دیکە پشیػک یان کەضی پطپۆڕ‬
‫داٌا ًە نەخۆع دەکات ةە کۆکزدنەٌەی میشەکەی ًە ماٌەی ‪ ۲٤‬کاثژمێزدا کە ةەَ کزدارە دەڵێن ‪-17‬‬
‫‪ ، Hour urine sample test‬ئەنجامدانی ئەَ کزدارەع ئامانجەکەی ئەٌەیە کە ئەنجامێکی‬
‫دەكیم ٌ ڕاضجمان دەضجتکەٌێح ‪ ،‬چٍنکە ماددەکانی ناٌ میش ةە گػجی کە ‪ Amylase‬یەکێکە ًەٌ‬

‫ماددانە ةڕەکەی ةەپێی کاثە جیاٌاسەکانی ڕۆژ دەگۆڕێح‪.‬‬

‫● دەرئەنجامی ئەَ پػکنینە دەرخەری چییە ‪:‬‬
‫ًە ئەنجامی ئەَ پػکنینی ئەگەر ڕێژەکەی ًە پػکنینی خٍێن یان میشدا نائاضایی ةٌٍ ئەٌا‬
‫دەرخەری نەخۆغی ٌ ناثەٌاٌییە ًە پەنکزیاضدا ‪ ،‬کاثێک ڕێژەی ‪ Amylase‬ةەرس ةێح ئەٌا ئەگەری‬
‫ڕٌٌدانی ىەٌکزدنی ثٌٍند ٌ ًەناکاٌی پەنکزیاضە ‪ ،‬یان ةٌۆکتٍنی پەنکزیاص ‪،‬یان غێزپەنجەی‬

‫پەنکزیاص‪.‬‬
‫ئەمە ًەکاثێکدا نشمی ًەڕێژەی ‪ Amylase‬دەرخەری ىەٌکزدنی درێژخایەنی پەنکزیاضە کە‬
‫ةەثێپەڕةٍنی کات ثەغەنەدەکات ٌ ًەکۆثایدا ئەگەری ثێکػکانی پەنکزیاضی ىەیە ‪ ،‬ئەَ حاڵەثە‬
‫سۆرجار ةەىۆی خزاپ ةەکارىێنانی ئەًکيًٍەٌە ڕٌٌدەدات ‪ ،‬ىەرٌەىا نشمی ڕێژەی ‪Amylase‬‬

‫ىەندێ جار ئاماژەیە ةۆ نەخۆغی جگەر‪..‬‬
‫ىەمیػە پشیػک ئاگادار ةکەرەٌە ًە ةەکارىێنانی ىەر دەرمانێک کە ةەکارت ىێناةێح ‪ ،‬ةەثایتەت‬

‫‪276‬‬

‫ئەٌ دەرمانانەی کە ثەنيا ًەژێز ڕێنمایی پشیػک ةەکاردەىێنرێن چٍنکە ىەندێک ًەَ دەرمانانە‬
‫کاریگەری درٌضجدەکەن ًەضەر ئەنجامی ئەَ پػکنینی‪.‬‬

‫● نیػانەکانی ةٌٍنی گزفح ًە پەنکزیاص دا‪:‬‬

‫* ئاسار ًە ةەغی ضەرەٌەی ضک ٌ دەچێح ةۆ پػح‪.‬‬
‫* نەمانی ئارەسٌٌی خٍاردن‪.‬‬

‫* ةەرسةٌٍنەٌەی پٌەی گەرمی ًەع‪.‬‬
‫* دڵ ثێکيەڵاثن‪.‬‬

‫*سیاد ةٌٍنی ًێدانی دڵ‪.‬‬
‫*ضکچٌٍن ٌ چەٌرةٌٍنی پیطایی‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫▪ کەمی ةڕی (‪ )Amylase‬مانای ٌایە پەنکزیاص ةڕی پێٍیطح ًە پزۆثینەکە درٌضح ناکات‪،‬‬
‫دەکزێح ةەىۆی‪:‬‬

‫‪ً -‬ەکارکەٌثنی خانەکانی پەنکزیاص ةەىۆی نەخۆغی ٌ ىەٌکزدنی پەنکزیاص ةۆ ماٌەیەکی درێژ‬
‫(‪.)Chronic Pancreatitis‬‬

‫‪ً -‬ەکارکەٌثنی جگەر (‪.)Liver Failure‬‬
‫‪ -‬سیاد ةەکارةزدنی خٍاردنەٌە کيًٍیەکان (‪.)Alcoholism‬‬

‫● سۆر ةڕی (‪ )Amylase‬مانای ٌایە پەنکزیاص ةڕێکی سیاد ًە پێٍیطح پزۆثینەکە ةەرىەَ دێنێح‪،‬‬
‫دەکزێح ةەىۆی چەندین ىۆکاری ڕاضجەٌخۆ ٌ یان ناڕاضجەٌخۆ کاری ثێتکزێح‪:‬‬

‫‪277‬‬

‫‪ -‬نەخۆغی ًەناکاٌ ٌ ثٍندی پەنکزیاص(‪.)Acute Pancreatitis‬‬
‫‪ -‬نەخۆغی گٍرچیٌە ٌ لاٌاسی کاری گٍرچیٌە (‪.)Kidney Disease‬‬
‫‪ -‬غێزپەنجەی پەنکزیاص ٌ ضییەکان ٌ مەمک ٌ کۆڵۆن ٌ منداڵدان‪.‬‬
‫‪ -‬ىەڵئاٌضان ٌ ىەٌکزدنی ًیکەڕژێنەکان (‪.)Swollen Salivary Glands‬‬

‫‪ -‬ىەٌکزدنی ڕیخۆڵە کٍێزە (‪.)Acute Appendicitis‬‬
‫‪ -‬ةٌٍنی کیظ یان ةزین یان دٌمەڵ ًە نێٍ کەناڵی پەنکزیاضدا ناىێڵێح ةڕی ئەنشیمی ةەرىەَ‬

‫ىاثٌٍ ةگاثە ڕیخۆڵەکان‪.‬‬
‫‪ -‬نەخۆغی مٌەخڕێ (‪.)Mumps‬‬
‫‪ -‬سیاد ةەکار ةزدنی خٍاردنەٌە کيًٍیەکان(‪.)Alcoholism‬‬
‫‪ -‬ىەٌکزدن ٌ گیزانی ڕیخۆڵەکان (‪.)Intestinal Obstruction‬‬
‫‪ -‬ىەٌکزدنی سراٌ ٌ ةٌٍنی ةەردی سراٌ (دەکزێح ةتێجە ىۆی گیزانی کەناڵی پەنکزیاص)‪.‬‬

‫ثێتینی‪ /‬ئەگەر پشیػک گٌٍمانی ئەٌەی کزد کە ىەٌکزدن ٌ اًجياةاثی پەنکزیاص ةٌٍنی ىەیە‬
‫ئەٌا ٌا ةاغترە کە ًە گەڵیدا پػکنینی خٍێنی ‪ Lipase‬ئەنجاَ ةدرێح ‪ ،‬چٍنکە ‪ Lipase‬ئەنشیمێکی‬

‫دیکەیە کە پەنکزیاص درٌضجی دەکات ‪ٌ ،‬ە ةۆ دیاریکزدنی حاڵەثی ىەٌکزدنی پەنکزیاص ئەَ‬
‫پػکنینی سیاثز ٌردثز ٌ دەكیلترە ةەثایتەت ةۆ حاڵەثی ىەٌکزدنی پەنکزیاص کە ىۆکارەکەی‬

‫خزاپ ةەکارىێنانی ئەًکيٍي ةێح‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای پػکنینەکە ‪:‬‬
‫ًەخٍێندا ةزیجییە ًە ‪U/L 35-13‬‬
‫ًە میشدا ةزیجییە ًە ‪U/L 744-17‬‬

‫‪278‬‬

‫) ‪( 79‬‬
‫‪Creatinine Clearance‬‬
‫غیکاری پاک کزدنەٌەی کزیاثینین‬
‫ئەَ پػکنینە دەکزێح ةۆ دیاریکزدنی ڕێژەی ئیؼ کزدن ٌ فزمانی گٍرچیٌەکان‬
‫ًەڕێگەی فەحطی میشەٌە ئەنجاَ دەدرێح ‪،‬نمٍنەیەک ًە میشی نەخۆغەکە ًە دەفزێکی ثایتەثدا‬
‫ىەڵدەگیزێح ةۆ ڕۆژێکی ثەٌاٌ ( ‪ 17‬کاثژمێز ) ‪ ،‬پاغماٌەی ناٌ میش ٌ خٍێنەکە دەخەمڵێنرێح ًە‬
‫ڕێگەی پێٍانەکزدنی کزیاثین (‪ ، )Creatinine‬ةە ةەراٌردکزدنی ڕێژەی خٍێن ٌ میش ًەٌ ماددەیەدا ‪،‬‬
‫ًەمەٌە دکجۆر ةۆچٍنێکی درٌٌضجی ةۆ دەردەکەٌێ دەرةارەی فزمانی گٍرچیٌەکان‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ئەَ پػکنینە ‪mg/dl 6.1 - 4.1 :‬‬

‫‪279‬‬

‫‪Electrolytes‬‬

‫) ‪( 80‬‬
‫) ‪Sodium ( Na+‬‬

‫ضۆدیۆَ‬

‫● ًەَ حاڵەثانەدا سیاد دەکات ‪:‬‬
‫‪ً -١‬ە کاثی کەدەضجدانی ةڕێکی سۆری ئاٌی ًەع ٌەکٍ حاڵەثی ٌغکتٌٍنەٌە ٌ نەخۆغیەکانی‬

‫غەکزە ًە میشدا‬
‫‪ً -٢‬ە کاثی ٌەرگزثنی ةڕێکی سۆر ًە ضۆدیۆَ ٌەکٍ گیزاٌەی کٌۆریدی ضۆدیۆَ کە ةە ڕێژەی‬

‫‪ 4.0%‬پێی ئەدرێح ًە ڕێگای دەماە‬
‫‪ً -٣‬ە حاڵەثح نەخۆغی کٍغینگ‬

‫‪ -٤‬ةەکارىێنانی المفزت ًعلار کۆرثیشۆن‬

‫● کەَ دەکات ًەَ حاڵەثانە ‪:‬‬
‫ةەکارىێنانی دەرمانە میش پێکەرەکان‬
‫‪ -٢‬نەخۆغیە ضەخجەکانی گٍرچیٌە ‪ -٣‬غکطجی دڵ‬
‫‪ً -٤‬ەدەضجدانی ضۆدیۆَ ًە کۆئەندامی ىەرضدا ةەىۆی ڕەٌان ةٌٍن‬

‫‪ -٥‬ثٌیف جگەر‬
‫‪ -٦‬نەخۆغی غەکزەی میش‬
‫‪ -٧‬نەخۆغی ئەدیطۆن کاثێک دەردانی ىۆڕمۆنی ئەڵدۆضجیزۆن کەَ دەکات‬
‫‪ -٨‬کەمی دەردانی ىۆڕمۆنی دژە میش پێکەرەکان کە ڕٌٌ ئەدات ًە نەخۆغی غکزەی درۆی میش‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ئەَ پػکنینە ‪mmol/L 675 - 631 :‬‬

‫‪280‬‬

‫) ‪( 81‬‬
‫) ‪Potassium ( K+‬‬

‫پۆثاضیۆَ‬

‫ًە ڕێگەی ئەَ فەحطەٌە دەثٍانین پێٍانەی ةڕی پۆثاضیۆَ ةکەین ًە ضیزەمی خٍێندا ‪،‬‬
‫پۆثاضیۆَ (‪ )K+‬گزنگە ةۆ ثەندرٌضجی ٌ فزمانی دەمارە خانە ٌ ماضًٌٍکە خانەکان ٌ گەیاندنیان‬

‫‪ ،‬ىەرٌەىا پۆثاضیۆَ گزنگە ةۆ جٍڵاندنی خۆراکە ماددە ةۆ ناٌ خانەکان ٌ کزدنەدەرەٌەی‬
‫پاغماٌەکان ةۆ دەرەٌەی خانەکان ‪ ،‬ڕێژەی پۆثاضیۆَ ًە ًەغدا ةەغێٍەیەکی ضەرەکی ًەلایەن‬

‫ىۆرمۆنی ئەًدۆضجیزۆن کۆنترۆي دەکزێح (‪،)Aldosterone Hormone‬‬
‫ئەَ فەحطە سیاثز ًە کاثێکدا پێٍیطجە کە گٍمان ًە نەخۆغی ٌ ناثەٌاٌی گٍرچیٌەکان ةکزێح ‪،‬‬

‫ىەرٌەىا پۆثاضیۆَ گزنگە ةۆ فزمانی دڵ ‪ ،‬ةۆیە ًەکاثی ةەرسی پەضجانی خٍێن یان ىەر‬
‫نەخۆغییەکی دیکەی دڵ ئەَ فەحطە پێٍیطجی ةە ئەنجامدان دەةێح ‪ ،‬کەمتٍنەٌەی ڕێژەی‬

‫پۆثاضیۆَ کاریگەری درٌٌضجدەکات ًەضەر ناڕێکی ًێدانی دڵ ىەرٌەىا سۆرةەی خانە‬
‫کارەةاییەکانی دڵ ‪ ،‬ةەرسی ڕێژەی پۆثاضیۆَ دەةێجە ىۆی کەمکزدنەٌەی چالاکی ماضًٌٍکە‬

‫خانەکانی دڵ‪.‬‬

‫● ةەرسی ًەڕێژەی پۆثاضیۆَ ىۆکاری چییە ؟ (‪)hyperkalemia‬‬
‫‪ -‬ىەندێک نەخۆغیەکانی گٍرچیٌە ٌەکٍ غکطجی گٍرچیٌە ٌ داخزانی ةۆری میش‬

‫‪ -‬نەخۆغی ئەدیطۆن ‪Addison disease‬‬
‫‪ -‬ىەندێک دەرمان‬

‫‪ً -‬ەکاثی ثێکػکانی خزۆکە ضٌٍرەکان‬
‫‪ -‬عجشی گٍرچیٌەکان‬

‫‪ -‬سۆری پۆثاضیۆَ ًە ضیطجمی خۆراک‪....‬ىجد‬

‫● کەمی ڕێژەی پۆثاضیۆَ‪.‬ىۆکاری چییە ؟ (‪)hypokalemia‬‬

‫‪281‬‬

‫‪ً -‬ەدەضجانی پۆثاضیۆَ ًە حاڵەثی ڕەٌانتٌٍنی ةەردەٌاَ ٌ درێژخایەن‬
‫‪ -‬ةەکارىێنانی دەرمانی میش پێکەرەکان‬
‫‪ -‬سۆری ىۆڕمۆنی ئەڵدۆضجیزۆن‬
‫‪ -‬ةەرسةٌٍنەٌەی کاًیطیۆَ ًە خٍێندا‬
‫‪ -‬ةەکارىێنانی مطيلات‬
‫‪ -‬ضکچٍنی درێژخایەن ڕغانەٌەی سۆر‬

‫‪ -‬ةەکارىێنانی دەرمانەکانی ‪ٌ ، Diuretics‬ەکٍ ‪hydrochlorothiazide, furosemide, and‬‬
‫‪. indapamide‬‬

‫‪ -‬کەمی پۆثاضیۆَ‪ً.‬ە ضیطجمی خۆراکی‪....‬ىجد‬

‫● نیػانەکانی کەمی پۆثاضیۆَ ‪:‬‬

‫‪-6‬ةێيێشی ٌ ماندٌٌیەثی ٌ ئاساری ةاڵ ٌ ماضًٍوەهانی كاچ رەنگە ةتێجە ىۆی رێگزی هزدن ًە‬
‫رۆیػتن‪.‬‬

‫‪ -1‬ىەضجی پیاچٌٍنی غجێوی ثیژ ةە پێطجدا یان سرةٌٍن‬
‫‪ -3‬ىێڵنجدان ٌ رغانەٌە‪.‬‬
‫‪ -7‬ئاساری گەدە ٌ ئاٌضان‪.‬‬
‫‪ -5‬كەةشی‪.‬‬

‫‪ -1‬ةٌٍرانەٌە ًە ئەنجامی نشمتٌٍنەٌەی ئاضجی پەضجانی خٍێن‪.‬‬
‫‪ -4‬رەفجاری نائاضایی ٌەهٍ خەمۆهی‪ ،‬ثٌٍرەةٌٍن ٌ ٌرێنەهزدن‪.‬‬

‫‪-3‬نارێوی ًێدانی دڵ‪.‬‬
‫‪ -0‬ئاٌضانی دەمٍچاٌ‪ ،‬پێ‪ ،‬ضى‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پۆثاضیۆَ ًە ًەغدا ‪mEq/L 5.1 - 3.4 :‬‬

‫‪282‬‬

‫) ‪( 82‬‬
‫) ‪Chloride ( Cl-‬‬

‫کٌۆرید‬
‫● سیاد دەکات ًەَ حاڵەثانە ‪:‬‬

‫ًە کاثی ثێکڕای ىەناضەدان ٌە ئەمەع ڕٌٌئەدات ًە حاڵەثەکانی ثای سۆر ةەرس ٌ ژەىزاٌی ةٌٍن ةە‬
‫ئەضپزین ٌ ثزص ٌ دڵە ڕاٌکێ ٌە سیاثز دەکات ًەگەڵ ةەکارىێنانی ةڕێکی سۆر کٌۆریطی نػادر ٌ‬

‫کٌۆریدی پۆثاضیۆَ ٌە ًە حەڵەثی ٌغکتٌٍنەٌە‬
‫● کەَ دەکات ًەَ حاڵەثانە ‪:‬‬

‫‪ً -١‬ە کاثی ىێٍاغی ثێکڕای ىەناضەدان ( ٌەکٍ حاڵەثی ژەىزاٌت ةٌٍن ةە مۆرفین )‬
‫‪ -٢‬ضکچٌٍن ٌ ڕەٌاب ةٌٍنی درێژخایەن ٌە نەخۆغی غەکزەی میشی چارەضەر نەکزاٌ ٌە ًە‬

‫نەخۆغیەکانی ڕژێنی دەرەكی ٌ غکطجی گٍرچیٌە‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی کٌۆرید ًە ًەغدا ‪mmol/L 666 - 646 :‬‬

‫‪283‬‬

‫‪Bacteriology‬‬

‫) ‪( 83‬‬
‫‪Bacterial Culture Test‬‬
‫چاندن یان سەرعی ةەکتریا‬

‫ضەرەثا ةشانین ةەکتریا چیً‪،‬ةۆ پیٍضجە سەرع ةکزیح‪...‬‬
‫ةەکتریا ةەغێکە ًە کۆمەڵەی سیندەٌەرە ىەرە ٌردەکان (‪)Micro organisms‬‬
‫کەناثٍانین ةەچاٌ ةیانتینن ‪ ،‬ةەکتریاکان ًە غٍێنە جیاٌاسەکانی ًەغماندا دەژین کەىەندێکیان ةێ‬
‫سیانن یان ثەنانەت ضٌٍدةەخػن ‪،‬ئەمە ًە کاثێکدا ىەندێکی دیکەیان دەةنە ىۆی‬
‫ىەٌکزدن(اًجياةات) ٌ نەخۆغی ‪ٌ،‬ە ئیمە دەثٍانین ًەڕێگەی فەحطی سەرعی ةەکتریا ( ‪Bacteria‬‬
‫‪ً )Culture Test‬ەناٌ مخجبردا‪...‬ةە‪،‬فەراىم‪،‬کزدنی پٌەی گەرمی گٍنجاٌ ٌە خٍاردنی ثایتەت ةە‬
‫ةەکتریا دەثٍنین ةەکتریا مەرضیةهان ئةٌانةی ثٍغی نةخٍغیمان دەهەن‪..‬گەغەیان پی ةدەین ٌ‬
‫ژمارەیان سیاد ةکەین ًەچەند ژمارەیکی کەَ ةۆ ضدان ىەسارٌٌ مٌیۆنان ةەکتریا‪..‬دەثٍانین ةەکتریا‬
‫مەثزضیدار ٌ سیانتەخػەکان دەضجنیػان ةکەین ٌ ةیان دۆسینەٌە ًەًەغدا ‪ً ،‬ەماٌەی فەحطی‬
‫سەرعی ةەکتریادا نمٌٍنەیەک ٌەردەگیزێح ًە خٍێن یان میش یان پێطح یان ىەر ةەغێکی دیکەی‬
‫ًەع ‪ ،‬جۆری ئەَ نمٍنەیەع پػح دەةەضجێح ةەٌ غٍێنەی کە گٌٍمانی ًێدەکزێح ةۆ‬

‫ثٍغتٍنەکە‪.‬‬
‫خانەکان کە ًەٌ نمٌٍنە ٌەرگیزاٌەدا ىەن ًە ثاكیگەدا ىەڵدەگیزێح ٌ ژینگەیەکی ةۆ‬
‫دەڕەخطێنرێح ةۆ گەغەکزدن‪ ،‬ئەنجامەکەی ةەسۆری ًەةەردەضجدا ئەةێح دٌای چەند ڕۆژێکی کەَ‬
‫‪ ،‬ةەڵاَ گەغەی چەند جۆرێکی ةەکتریا ىێٍاع ٌ ًەضەرخۆیە ةۆیە ماٌەیەکی درێژثز دەخایەنێح‪.‬‬

‫● ةەکارىێنانەکانی سەرعی ةەکتریا یان ضٌٍدی سەرعی ةەکتریا چیً؟‬

‫‪284‬‬

‫ةی گٍمان سەرعی ةەکتریا ضٌٍدیکی سۆری ىەیە ةۆ دیاریکزدن ٌ دۆسینەٌەی جۆرەىای جیاٌاس ًەٌ‬
‫ةەکتریایانە ةەکاردێح کەدەةنە ىۆی ىەٌکزدن ٌاًجياةاثی ئەندامە جیاٌاسەکانی ًەع ٌەکٍ‬
‫کۆئەندامی میشٌٌ میشەڕۆ‪،،‬ىەرص ٌٌخٍین ىی ثز‪ٌ..‬ە دۆسینەٌەی چارەضەری گٍنجاٌٌ ةۆ‬

‫کٍغجنی ةەکتریاکان ٌ چارەضەری نەخۆغیە ةەکتریەکان‪ً...‬ەڕێگەی جۆری دەرمانی پػنێارکزاٌ‬
‫ًەڕێ ئەنجامی سەرعەکە‪ٌ...‬ەًەٌ ضاڵانەی دٌایدا ةە ىۆی سۆر ةەکارىینانی دەرمانی دژە‬

‫سیندەیەکان یان ئەنجی ةایۆثیکەکان‪.. Antibiotics‬ةەغیک ًە ةەکتریاکان ملاٌەمە یان ةەرگزیان‬
‫پەیدا کزدٌٌە ةەرامتەر ئەنجی ةایۆثیکەکان ةەىۆی سۆر ةەکارىینانیان ‪ٌ،،‬ەةيۆی ‪ٌMutation‬اثە‬
‫ةاسدان ًەجیناثی ةەکتریاکە ‪..‬ةۆیە ضەرەنجاَ ةەکتریایکی ىەمان جۆر ملاٌەمە پەیدادەکات ةۆ‬
‫ىەمان جۆر دەرمان‪ً..‬ەکٍمەڵگەی کٍردضجانی خۆغماندا سۆر ئاغکزا دیارە‪...‬نەخۆغەکان سۆر جار‬

‫دٌای جەندین جۆر ةەکارىینانی دەرمانی اًجياةات ضٌٍد ٌەرناگزن یان دٌای ماٌەیەکی ثز‬
‫دٌٌةارە اًجياةاثیان ثٌٍع دەةیجەٌە‪..‬ةۆیە ٌاةاغترە ئەٌ جۆرە نەخۆغانە سەرعیک یان چاندیک‬
‫ئەنجاَ ةدەن ًە ئەٌ مخجتەرانەی سەرعیان ثێدا دەکزیح ةە دەكیلی ٌ ڕێکٍ ٌٌ پیکی‪..‬چٍنکە ًە سەرع‬
‫کزدنی ةەکتریاکەدا‪ً...‬ەڕێگەی فەحطیکی ثزەٌە کە پێ دەڵێن فحصی حطاضیةثی ةةهتریا ةٍ‬

‫ئەنجی ةاێۆثیکەکە]‪Antibiotic Sensitivity test‬ـ[‪..‬جۆری دەرمانی ىەضجیار ةۆ کٍغجنی‬
‫ةەکتریاکە دیاری دەکزیح‪..‬دکجۆری پطپۆر ىەمٌٍ ئەٌ جۆرە عیلاجانە ثەرکدەکات کەضٌٍدیان نی‬

‫ةۆ چارەضەری نەخۆضیەکە‪......‬‬
‫ةە پێى جۆری اًجياةاثەکەیان‪..‬‬

‫● جۆرە ةاٌەکانی سەرعکزدن ٌ ةەکارىێنانەکەی ةزیجیین ًەمانەی خٍارەٌە ‪-:‬‬

‫سەرعی اًجياةاثی ًەٌسەثین ٌ كٍڕگ ‪Throat Culture‬‬
‫ةۆدیاریکزدن ٌ ثػخیص کزدنی ةەکتریا ًە كٍڕگ ٌ ًەٌسەثێنەکان دا‪.‬‬

‫سەرعی میش ‪Urine Culture‬‬
‫ةۆ دیاریکزدنی ىەر ىەٌکزدنێکی ةەکتریایی ًە ڕێڕەٌی میشەڕۆ ٌ گٍرچیٌە ٌ میشڵدان‪.‬‬

‫‪285‬‬

‫سەرعی ةەڵؼەَ ‪Sputum Culture‬‬
‫سەرعی ةەڵؼەَ ‪ ،‬ةە ٌەرگزثنی نمٍنەیەک ًە ةەڵؼەَ دەةێح ةۆ دیاریکزدنی ىەٌکزدنی ةەکتریایی‬

‫ٌ نەخۆغی ًە ڕێڕەٌی ضیطجمی ىەناضەدان ٌەک نەخۆغی ضیٍ ٌ اًجياةی ضییەکان‬
‫‪.Pneumonia , Bronchitis‬‬

‫سەرعی خٍین ‪Blood Culture‬‬
‫سەرعی خٍێن ‪ ،‬ةە ٌەرگزثنی نمٍنەیەکی خٍێن کە ةەسۆری ًە خٍێنيێنەری كۆي ٌەردەگیزێح ‪،‬‬
‫ةۆدیاری کزدنی ةٌٍنی ةەکتریا ًە خٍێن دا ةۆ دیاری کزدنی‪..‬ىەندی اًجياةاثی خٍین‪ٌ..‬ەکٍ‬

‫نەخۆغی گزانەثا‪.‬چەندی ثز‪....‬‬

‫‪...‬سەرعی پیطای ‪Stool Culture‬‬
‫سەرعی پیطایی ‪ ،‬ةەٌەرگزثنی نمٌٍنەیەک دەةێح ًە پیطایی ‪ ،‬ةۆ دەضح نیػان کزدن ٌ دیاری‬
‫کزدنی ةەکتریایی سیانتەخؼ کە ةٌٍةێجە ىۆی نەخۆغی ٌ ىەٌکزدن ًە ضیطجمی ىەرضدا‪،‬‬

‫ٌەکٍ دیاری کزدنی ةەکتریای کۆًێزا ٌ نەخۆغی ثز‪.‬‬

‫سەرعی ةزین ‪Wound Culture‬‬
‫سەرعی غٍێن ةزین یان ضٌٍثاٌی ‪ ،‬ةۆ دیاریکزدنی ىەٌکزدنی ةەکتریایی ًە غٍێنی ةزینی کزاٌە‬

‫ٌ ضٌٍثاٌی‪.‬‬

‫ًە دەرئەنجامی ىەریەکێک ًەٌ سەرعانەی ضەرەٌەدا ئەگەر ةەکتریا ةٌٍنی ىەةٌٍ ئەٌا اًجياةات ٌ‬
‫ىەٌکزدن ةٌٍنی ىەیە ‪ ،‬ىەرٌەىا ئەَ فەحطە یارمەثیدەرە ًەجۆر ٌ ىەڵتژاردنی ئەٌ جۆرە‬
‫دەرمانە دژە ىەٌکزدنەی کە ةۆ چارەضەری ةەکاردێح (‪.)Antibiotics‬‬

‫‪286‬‬

‫● چەند ڕێنمایەکی پیٍضح ةۆ سەرع یان چاندن‪-:‬‬
‫پێٍیطجە ضێ ڕۆژ پێؼ ئەَ فەحطە ىیچ دەرمانێکی دژە اًجياب ‪ Antbiotic‬ةەکار نەىێنێح ةۆ‬
‫ئەٌەی ئەنجامی فەحطەکە راضح ٌ درٌٌضح دەرةچێح‪.‬کە ئەٌ خاڵە سۆر سەرٌٌرە‪ٌ.....‬ەپیٍێطجە‬
‫ئافزەثیؼ ًە فەثزەی ضٍڕی مانگانەدانەةێح‪...‬ۆاثەپاک ةٌٍ ةێجەٌە‪...‬ئینجا سەرعەکە ةکات‪...‬ئەٌەی‬

‫سۆر گزنگە ةۆلایەنی ثەکنیکی ثاكیگەکە‪...‬کە چاندن پیٍیطجی ةە کارەةای فٌٍي ىەیە ٌاثە‪17‬‬
‫ضەعاثی ةۆ گەغەی ةەکتریاکان‪..‬‬

‫● ةً پێی ئەنجامی فەحطەکە چارەضەری ٌ دەرمان ةۆ نەخۆع دەنٌٍسرێح‪.‬‬

‫‪287‬‬

‫) ‪( 84‬‬
‫‪Mannitol salt agar media‬‬
‫ةەکاردێ ٌەک میدیایەکی ھەڵتژاردەٌ جیاکەرەٌە‪ ،‬ةۆ گەغەکزدنی ةەکتریای جۆری‬
‫‪ ،staphylococcus‬ئەَ میدیایە ةەٌە جیادەکزێجەٌە کە خەضجی خٍێیەکی ةەرسی ثیایە کە ئەَ‬
‫جۆرەی ةەکتریایە دەثٍانێح ثەحەمًٍی ئەَ خەضجیە ةەرسە ةکات ٌ ثێیدا ةژیێح‪ ،‬ڕەنگە جۆرەکانی‬
‫ثزی ٌردە سیندەٌەرەکان ةجٍانن ثێیدا گەغە ةکەن ٌ ةژین ةەڵاَ ةەغێٍاسێکی سۆر لاٌاس ‪ ،‬ھەرٌەھا‬
‫میدیاکە غەکز (‪ ٌ )mannitol‬ناضەرەٌەی ‪ PH‬ی ثێدایە‪ ،‬ئەگەر ھەر ٌردە سیندەٌەرێک ثٍانی‬
‫غەکزەکە ةەکارةێنێ ٌ ةیترغێنێ ئەٌا ثزغێک ةەرھەَ دەھێنێح کە ڕەنگی ناضەرەٌەکە ًە‬
‫ضٌٍرەٌە دەگۆڕێ ةۆ سەرد‪ ،‬ئەٌەع دەةێجە ھۆی جیاکزدنەٌەی ةەکتریای سیانتەخػی‬
‫‪ staphylococcus aureus‬کە دەثٍانێ غەکزەکە ةەکارةھێنێ ًە ةەکتریای نا سیانتەخػی‬

‫‪ staphylococcus‬کە ناثٍانێح غەکزەکە ةەکار ةێنێح‪.‬‬
‫ًە ٌێنەکەدا ةەکتریای ‪ staphylococcus aureus‬کە ثٍانیٍیەثی گەغە ةکا ٌ غەکزەکە‬
‫ةەکارةێنێح رەنگی میدیاکەی گۆریٍە ةۆ سەرد‪ ،‬ةەڵاَ ةەکتریای ‪ Serratia marcesens‬نەیجٍانیٍە‬
‫گەغە ةکا ةەھۆی ةەرسی خەضجی خٍێکە‪ ،‬ڕەنگی میدیاکە ھەرٌەک خۆی ةە ضٌٍری دەمێنێجەٌە‪.‬‬

‫‪288‬‬

‫) ‪( 85‬‬
‫‪Blood agar(BA) medium‬‬

‫میدیایەکی دەٌڵەمەندە ًە پێکھاثەدا‪ ،‬ةەکاردێح ةۆ چاندنی ئەٌ ةەکتریایانەی کە ةەئاضانی گەغە‬
‫ناکەن ًەضەر جۆرەکانی ثزی میدیا‪ ،‬ةۆنمٍنە ئەٌ ةەکتریایانەی کە ھۆکاری نەخۆغین ٌەک (‬
‫‪) Haemophilus influenzae , Streptococcus pneumoniae , Neisseria species‬‬
‫ھەرٌەھا ةەکاردێ ةۆ دیاریکزدنی ( ‪ٌ ) haemolytic bacteria‬اثا ئەٌ ةەکتریایانەی کە خٍێن‬
‫غیدەکەنەٌە ةۆنمٍنە ( ‪، ) Streptococcus species‬ھەرٌەھا دەکزێ ةکزێجە میدیایەکی‬

‫دیاریکزاٌ ةۆ ھەندێک ةەکتریای ‪ pathogen‬ةە سیادکزدنی ‪ ٌ antibiotics‬ماددەی کیمیای ٌ ةۆیە‪،‬‬
‫ةۆ نمٌٍنە ‪ crystal violate blood agar‬ةەکاردێ ةۆ دیاریکزدنی ‪. Streptococcus pyogens‬‬

‫● پێکھاثەکەی ‪:‬‬
‫ـ ‪peptone %0,5‬‬
‫ـ ‪beef extract/yeast extract %0,3‬‬

‫ـ ‪agar %1,5‬‬
‫ـ ‪NaCl %0,5‬‬
‫ـ ‪distilled water‬‬
‫دەکزێ ئامادەةکزێ ًە ‪ Nutrient agar‬ةە سیادکزدنی ‪ً%5‬ە خٍێنی مەڕ( ‪ )sheep blood‬کە‬
‫پێٍیطجە ڕاددەی ‪ً PH‬ەنێٍان ‪ 7,2‬ةۆ ‪ 7,6‬ةێح‪.‬‬

‫‪289‬‬

‫) ‪( 86‬‬
‫‪Chocolate agar (CAP) medium‬‬

‫میدیایەکی دەٌڵەمەندە ًە پێکھاثەدا‪....‬‬

‫● ةەکارێ ةۆ گەغەکزدنی‬
‫‪* Gram positive cocci‬‬
‫‪* Gram negative fastidious organism‬‬

‫● ةۆنمٍنە ٌەک ةەکتریای‬
‫‪* Neisseria Spp‬‬
‫‪* Haemophilus species‬‬

‫● ‪ Fastidious organism‬چیە؟؟‬
‫ئەٌ ٌردە سیندەٌەرەیە کە پێٍضیجی ةە ژینگەیەکی ثایتەثە کە گٍنجاٌ ةێح ًەگەڵ ئەٌ ةەھا‬

‫خۆراکیە ئاڵۆسانەی کە پێٍیطتن ةۆ گەغەکزدنی‪.‬‬
‫‪ً -‬ە پێکھاثەدا ھەمان پێکھاثەی ‪ blood agar‬ـی ھەیە ةەڵاَ ًە ‪ chocolate agar‬ةەرێژەیەکی‬

‫سیاثز ًە ‪ blood agar‬گەرمتر دەکزێ ثا ئەٌ کاثەی کە خڕۆکە ضٌٍرەکانی خٍێن ثێک دەغکێن‪،‬‬
‫ئەٌەع ةۆ ئەٌە دەگەرێجەٌە کە ًە ناٌ خزۆکە ضٌٍرەکاندا ( ‪factor V & nicotinamide‬‬

‫‪ ) / Adenine Dinucleotide / NAD‬ھەیە کە پێٍیطجە ةۆ گەغەی ئەٌ جۆرە ةەکتریایانە کە‬
‫خۆیان ناثٍانن ةەکاری ةێنن گەر خزۆکە ضٌٍرەکان ثێک نەغکێن‬

‫‪ -‬ھەرٌەھا ‪ Modified Thayer Martin‬جۆرێکی ثزی ‪ Chocolate agar‬ـە کە دژە سیندەیی‬
‫ثێدایە (‪) vancomycin , Nystatin , and Colistin‬‬

‫‪ -‬ھەرٌەھا ةەکتریای ‪ Haemophilus influenzae‬دەثٍانێ گەغە ةکات ًەضەر ‪ً ، blood agar‬ە‬
‫ناٌچەی خٍێنی غیتٌٍەٌە ( ‪ ) hemolytic zone‬ی ةەکتریای ‪ٌ ، staphylococcus aureus‬اثا‬
‫ةەیارمەثی ةەکتریای ‪ S.aureus‬دەثٍانێ گەغە ةکات ًەضەر ‪ ، blood agar‬کاثێک ‪S.aureus‬‬

‫‪290‬‬

‫گەغە دەکات ًەضەر ‪ blood agar‬دەةێجە ھۆی ثێکػکانی خزۆکە ضٌٍرەکان ًەٌ کاثەدا ( ‪NAD ,‬‬
‫‪ ) factor V‬ةڵاٌ دەةنەٌە ةە دەٌری میدیایەکەدا ٌە ھانی گەغەی ‪Haemophilus influenzae‬‬
‫دەدات‬
‫‪ -‬ھەرٌەھا ةەکتریای ‪ streptococci‬ثەنیا دەثٍانێ ًەضەر ئەٌ میدیایانە گەغە ةکا کە ًە‬
‫پێکھاثەکەی خٍێنی ثێدایە ٌاثا ‪chocolate agar ٌ blood agar‬‬

‫‪291‬‬

‫) ‪( 87‬‬
‫‪Nutrient agar media‬‬

‫میدیایەکی گػجیە ةۆ گەغەی کەڕٌٌ ٌە سۆرةەی جۆرەکانی ةەکتریا ةەکاردێ ‪ ،‬سۆرةەی ئەٌ ةەھا‬
‫خۆراکیانەی ثێدایە کە پێٍیطتن ةۆ گەغەی ةەکتریا‬

‫● پێکھاثەکەی ‪:‬‬

‫‪ : peptone -‬ضەرچاٌەی ةنەمای نایترۆجینی ئەندامیە کە ةۆ گەغەی ةەکتریا پێٍیطجە‬
‫ـ ‪ : beef extract/yeast extract‬ئەمەع ًە ئاٌدا ًێکھەڵدەٌەغێ ٌ یارمەثی گەغەی ةەکتریا‬

‫دەدا ٌەک ڤیجامین ٌ کارةۆھیدرایح ٌ خٍێ‬
‫ـ ‪ : agar‬ماددەی پجەٌ کزدنی میدیاکەیە‬

‫ـ ‪ : distilled water‬ئاٌ ةنچینەیەکی گزنگە ةۆ گەغەی ٌٌردە سیندەٌەرەکان ٌ سۆرةٌٍنیان‬
‫ھەرٌەھا ناٌەندێکە ةۆ گٍاضجنەٌەی ماددە خۆراکیەکان‬

‫ـ ‪ : NaCl‬ةٌٍنی کٌۆرایدی ضۆدیۆَ ًە میدیاکە کە خەضجی خٍێی ثێدایە رۆي دەگێزێ ٌەک‬
‫ضایجۆپلاسمی ٌٌردە سیندەٌەرەکان‬

‫● ةەکارھێنانی ‪:‬‬

‫ـ سۆر جار ةەکاردێ ةۆ جیاکزدنەٌە ٌ پاککزدنەٌەی چاندنی ٌٌردە سیندەٌەرەکان‬
‫ـ ھەرٌەھا ةەکاردێ ةۆ ‪antibiotic sensitivity testtests‬‬

‫‪292‬‬

‫‪Others‬‬

‫) ‪( 88‬‬
‫‪Pregnancy Test‬‬
‫پػکنینی دٌٌگـــیــانــی‬

‫ةزیجیە ًەپێٍانی ىۆرمۆنێک ةەناٌی ‪ً Human Chorionic Gonadotropin‬ە دٌای یەکگزثنی ثۆ‬
‫ٌ ىێٌکە ًە لایەن ٌێڵاغەٌە ئەَ ىۆرمۆنە دەردەدرێح ٌ دٌای ‪ 4‬ةۆ ‪ 61‬ڕۆژ ًە دەردانیػی ًە‬
‫ڕێگەی پػکنینەٌە دەردەکەٌێح ىەندێک جار پێؼ ‪ 4‬ڕۆژیؼ ًە پػکنین دەر دەکەٌێ ‪،‬‬
‫پػکنینی حەمٍ دەثٍانین ًە ڕێگەی خٍێن ٌ میشیػەٌە ئەنجامی ةدەین ‪ .‬ةەڵاَ ًە ڕێگەی‬
‫خٍێنەٌە سٌٌثز دەر دەکەٌێح ٌەک ًە ڕێگەی میشەٌە‪.‬‬

‫● نـیـػـانـەکـانـی دٌٌگـیـانـی ‪:‬‬
‫‪ -6‬دٌٌاکەٌثنی ضٍڕی مانگانە‪.‬‬
‫‪ -1‬ىەڵئاٌضان ٌ گەٌرەةٍنی ضک ‪.‬‬

‫‪ -3‬ضەر ضٍڕان ٌ ڕغانەٌە‪.‬‬
‫‪ -7‬سۆر میش کزدن‪.‬‬

‫‪ -5‬غەکەثی ٌ ىەضح ةە مانٍیەثی کزدن‪.‬‬

‫● ًەڕێگەی خٍێنەٌە ةەَ غێٍەیە ئەنجاَ دەدرێح ‪-:‬‬
‫‪ -6‬ضەرەثا خٍێنەکە ٌەردەگزین ٌ دەیکەینە ناٌ ‪ Tube‬کەٌە پاغان ‪ Centerfuge‬دەکەین ةۆ‬

‫دەضجکەٌثنی ضیزەَ یان پلاسما‪.‬‬

‫‪293‬‬

‫‪ -1‬دٌاثز ضەری ئەٌ ‪ Strip‬ەی کە ثایتەثە ةە پػکنینەکە دەیخەینە ناٌ ضیزەمەکە یان پلاسماکە ‪،‬‬
‫پاغان ‪ 5 - 1‬خًٍەکێک چاٌەڕێ دەکەین ثاکٍ ئەنجامەکەی دەردەچێ‪.‬‬

‫● ةەَ غێٍە ئەنجامەکەی دەخٍێنینەٌە ‪:‬‬
‫ئەگەر ىەردٌٌ ىێڵی(‪ C (Control( ٌ T (Test‬دەرکەٌثن ٌ ضٌٍر ةٌٍن ئەٌا ئافزەثەکە دٌٌگیانە‬
‫ىەیە ةەڵاَ ئەگەر ثەنيا ىێڵی (‪ C (Control‬دەرکەٌت ٌ ضٌٍر ةٌٍ ئەٌا ئافزەثەکە دٌٌگیان نیە‪.‬‬

‫● ًەڕێگەی میشیػەٌە ئەنجامیدەررێح ةەَ غێٍەیە ‪:‬‬
‫ئەَ ڕێگەیان ئاضانترەٌ خانمان خۆیان دەثٍانن ئەنجامی ةدەن ًە ماڵەٌە ‪ ،‬ثەنيا پێٍیطجیان ةە‬

‫‪ Tube‬کٍ ‪ Strip‬ێک دەةێح‪.‬‬

‫‪ -6‬ضەرەثا پێٍیطجە میشەکە ًە ناٌ ‪ Tube‬ێکدا ئامادە ةکەین ٌ دٌاثز ضەری ‪ Strip‬کە دەکەینە ناٌ‬
‫میشەکەٌە ةۆ ماٌەی نیٍ خًٍەک ‪.‬‬

‫‪ -1‬پاغان ‪ Strip‬کە دەردەکەینەٌە ٌ ةۆماٌە ‪ 1‬ةۆ ‪ 5‬خًٍەک چاٌەڕێ دەکەین ثاکٍ ئەنجامەکەی‬
‫دەردەکەٌێح ‪ٌ .‬ە ةە ىەمان غیٍەی خٍێنەکەع ئەنجامی ئەمیػیان‬
‫دەخٍێنینەٌە‪.‬‬

‫ئەگەر دٌٌ خەثی ضٌٍر دەرکەٌت ئەفزەثەکە دٌٌگیانە ‪ ،‬ةەڵاَ ئەگەر یەک خەثی ضٌٍر دەرکەٌت‬
‫ئافزەثەکە دٌٌگیان نیە‪.‬‬

‫ثێتینی ‪ //‬ئەَ پػکنینە ًە ڕێگەی ئامێزی ىۆرمۆناثیػەٌە ئەنجاَ دەدرێح کە ثێیدا ڕێژەی‬
‫ىۆرمۆنی حەمٌەکە دەپێٍێح‬

‫‪294‬‬

‫) ‪( 89‬‬
‫‪Seminal Fluid Analysis‬‬

‫پػکنینی ضپێزَ ثۆٌ‬

‫غيواريی ثۆٌ يارمەثيدەرە ةۆ ديايوزدنی ئەٌىۆهارانەی هە ثٍانای پیاٌانی ةۆ ٌەچەخطجنەٌە‬
‫پێٍە ةەندە ‪ .‬ئەَ غيوارييە هۆمەڵێک غيواری ٌٌرد ًەخۆدەگزێح ‪ً ,‬ەٌانە دياريوزدنی كەةارە ٌ‬
‫چڕیی ثۆٌاٌ(‪ ، )Semen Volume & Density‬ژمارەی ثۆٌەهان (‪ ، )Sperm Number‬غێٍە ٌ‬

‫ڕٌاڵەثی ثۆٌەهان (‪ )Sperm Morphology‬خێزايی ٌ غێٍاسی جٌٍڵەی ثۆٌەهان ( ‪Sperm‬‬
‫‪ٌ )Motility‬ە دياريوزدنی چەند ىۆهارێکی ديوەی ٌەهٍ ةٌٍنی (‪ )RBC & Pus‬دياريوزدنی پٌەی‬

‫ثزغێجی ٌ ثفجێجی ثۆٌاٌ(‪ٌ ، )Semen pH‬ە ةە ثێوچٌٍنی يەهێى ًەَ ىۆهارانە ڕەنگە ةتێجە‬
‫ىۆهاری ًەدەضجدانی ثٍانای خطجنەٌەی ٌەچە‪..‬‬

‫ًە مزۆڤدا پێٍیطجمان ةە نشیکەی ‪ 64‬کاثژمێز ىەیە ةۆ درٌضح ةٌٍنی ثۆٌێکی ثەٌاٌ‬
‫پێگەیػجٌٍ کەثٍانای پیجاندنی ىەةێح ( ىەرةۆیە پێٍیطجە ةەر ًە ئەنجامدانی ئەَ غیکارییە ةۆ‬

‫ماٌەی نشیکەی ‪ 72‬کاثژمێز (ضێ ڕۆژ) ضەرجێیی نەکزێح ثا ئەنجامێکی درٌضجمان دەضح‬
‫ةکەٌێح )‪ ..‬کۆمەڵێک ىۆکار کاردەکەنە ضەر چۆنییەثی ٌ چەندێجی ثۆٌەکان ًەٌانە ( جگەرەکێػان‬
‫ٌ خٍاردنەٌە کيًٍیەکان ٌ ضیطجمی خۆراکی ناثەندرٌضح ٌ سیاد ةەکارىێنانی مێزٌٌکٍژەکان ٌ‬

‫ىەندێ نەخۆغی ٌ ثا ی ةەرس)‬

‫● ئەَ پػکنینە ةە دٌٌ غێٍە ئەکزێح ةێ مایکزۆضکۆپ ٌ ةە مایکزۆضکۆپ ‪:‬‬
‫● یەکەَ ‪ :‬ةێ مایکزۆضکۆپ‬

‫● كەةارە ٌ ًینجی ‪: Volium and liquefaction‬‬
‫ضەرەثا ضپێزَ ًە کەضەکە ٌەر ئەگیزێح‪..‬ةەغێٍەیەک (ئەگەر ًە ماڵ ةیيینیح ئەٌا‪،‬ناةێ ًە ‪30‬‬

‫خًٍەک سیاثزی پێ ةچێح) ئەگەر ًە ثاكیگە ٌەری گزت ئەٌا ‪ ۳۲‬خًٍەک چاٌەڕێ ئەکەین ًە ناٌ‬

‫‪295‬‬

‫ئینکیٍةەیجەر یان ڕٌٌَ ثێمپزیچەر ىەثا ‪ liquefaction‬ڕٌٌ ئەدات ئینجا یەکەَ غح كیاضی‬
‫كەةارەکەی ئەکەین‬

‫‪ ‬كەةارەی ئاضایی ‪2‬ةۆ ‪ 6‬مٌمە‬
‫سۆری كەةارەکەی ئەةێجە ىۆی ناثەٌاٌی فەحطەکەت چٍنکە ٌا ئەکات ضپێزمی سیاثز دەر ةکەٌێ‬
‫یاخٍد ڕێژەی ضپزمە ناثەٌاٌەکان ةەىۆی سۆری ژمارە ٌ کەمی جێگا ثٍغی ثێکػکان ٌ ناثەٌاٌی‬

‫ئەةن‬

‫ئەگەر ةێح ٌ دٌای ‪ 30‬خًٍەک ًیکٍیفیکەیػن ٌ ًینج ةٌٍنەٌە ڕٌٌ نەدات ئەٌا مانای ٌایە‬
‫کێػەکە ًە غٌەی ثۆٌاٌەکەیە کەئەَ کەضە ثٍانای ٌەچە خطجنەٌەی نییە ‪..‬چٍنکە دٌای ‪30‬‬

‫خًٍەک ٌ ًینج ةٌٍنەەی ثۆٌاٌ‪ ..‬ضپیزَ ثٍانای جًٍەی ىەیە ةەغێٍەیەکی ئاضایی ةەرەٌ‬
‫ىێٌکەدان جًٍە ئەکات‪.‬کە ئەَ ناٌەندە ًینج نەةێجەٌە ئەٌا ثٍانای جٍڵەی نامێنێ ٌ ىەر ًە ناٌ سێ‬

‫ی ئافزەت ئەمزن ٌ ةەمەع ثٍانی ٌەچە خطجنەٌەی ناةێح‬
‫● ئاضجی ‪: PH‬‬

‫ةەغێٍەیکی گػجی ثۆٌاٌ ناٌەندێکیجفجە) ‪2,6‬ةۆ ‪ ) 8‬ةۆ پاراضجنی ًە ثزغی ناٌ ڕێڕەٌی‬
‫ىێٌکەدان‪.‬ةۆیە گەر ثزع ةٌٍ ئەٌا کێػەیەک ًە دەردرٌاٌەکانی پڕۆضجات ٌ گٌٍن ىەیە یان‬

‫ًەکاثی دەرچٌٍن (كذف) ثٌٍغی ةەرکەٌثن ةٌٍن‬

‫● پێٍانەی غەکزی فزەکجۆس ‪: fractoz‬‬
‫ًەکاثی دەرچٌٍنی ثۆ ٌ ًە گٌٍن ىەر ًەٌێؼ غەکزی فزەکجۆسیػی ًەگەڵە ةۆ ئەٌەی ٌٌسەی‬
‫پێٍیطح ةدات ةە ضپێزَ ةۆ جٍڵە ‪..‬نەةٌٍنی غەکزی فزەکجش ةە ٌاثای نە ثٍانینی جٍڵە ًە لاین‬

‫ضپێزمەٌەٌە‪.‬چٍنکە ٌٌسەی پێٍیطجی ناةێح ةۆ جٍڵە‪.‬‬

‫● ةۆن ‪: Odor‬‬
‫ةەغێٍەیەکی ئاضایی ةۆنی ضپێزَ ٌ ثۆاٌ ةۆنێکی ضاردی ىەیە ٌ سیاثز ًە ةۆنی فاص‬
‫ئەچێح‪..‬ئەگەر ةۆنێکی ثیژ یان ةۆنێکی غێٍە ةۆگەنی ىەةٌٍ ئەٌا ةەٌاثای ةٌٍنی ئیٌجياب یان‬

‫‪296‬‬

‫کێػەیەکی ثز دێح ‪.‬‬

‫● ڕەنگ ‪: color‬‬
‫ةەغێٍەیکی گػجی ثۆٌاٌ ٌ ضپێزَ ڕەنگێکی ضپی یا غێٍە ئاٌی ىەیە ٌ‪.‬ةٌٍنی ڕەنگی غێٍە‬

‫سەرد یان كاٌەیی یان ةەرەٌ ضەٌس ةەٌاثای ةٌٍنی ئیٌجياةە ٌە ةٌٍنی ڕەنگی ضٍر یان پەمەی ةە‬
‫ٌاثای ةٌٍنی خٍێنە ًە ضپێزَ ٌ ثۆاٌادا‬

‫● دٌٌەَ‪:‬‬
‫مایکڕۆضکۆپی ‪: Microscopy‬‬
‫ئەَ ضێ غجە فەحظ ئەکەین ًە ژێز مایکڕۆضکۆپ‬

‫*ژمارەی ضپێزَ‬
‫*ثٍانای جٍڵە‬

‫*غێٍەی ضپێزَ‬

‫● ژماردنی ضپێزَ ‪: Sperm count‬‬
‫دٌای ًیکٍیفیکەغن ٌ ًینج ةٌٍن ةەثەٌاٌی ‪ 50‬مایکڕۆ ًە ضپزَ ٌەر ئەگزین ٌ ًەگەڵ ‪950‬‬
‫مایکڕۆ ًە غٌەی ژماردن کە پێکياثٌٍە ًە ( ‪ 1‬مٍ ًە فۆڕماًین ‪ 5/‬گڕاَ ةیکارةۆنات ضۆدیۆَ ‪100/‬‬
‫مٌی ًتر ئاٌ ‪ )d.w‬دٌاثز كەثزەیەک ًە ثێکەڵەکە ئەکەینە ضەر ضلایدی ژماردن(نیٍةاڕ) یاخٍد‬
‫چامتەر‪..‬ئەٌەی کە ةۆ‪ w.b.c‬ةەکار دێح ٌ ةە کەڤەرێک دای ئەپۆغین ٌ ‪ 2.5‬ةۆ ‪ ٥‬دەكیلە ًێ ی‬

‫ئەگەڕێین‪..‬ئینجا دەضح ئەکەین ةە ژماردنی ةە غێٍەیە کە‪.‬‬

‫ًەىەر لایەک چٍارگۆغەیەک ئەخٍێنینەٌە ‪ٌ..‬اثا چٍار لایە ٌ ًە ىەر لایەک چٍار‬
‫گۆغەیەک‪..‬چامتەرەکە چٍارلای ىەیەىەر لایەک ‪16‬خانەیە ‪ً..‬ە ىەر لایەک کەغانشەخانە یە ثەنيا‬

‫یەک خانە ئەخٍێنینەٌە‪ٌ..‬اثا ًە کۆی ‪ 64‬خانە ثەنيا ‪ 4‬خانە ئەخٍێنیجەٌە‬

‫‪297‬‬

‫ئینجا دٌای خٍێندنەٌەیان ‪..‬ىەرچٍاری کۆئەکەینەٌە ٌ ًێکدانی ‪ 50‬ئینجا ًێکدانی ‪1000‬‬
‫ٌاثا(کۆی چٍارخانەکە )×‪1000×50‬‬

‫ةۆ سانیاریػجان ًە کاثی ژماردن ىەمٌٍ ضپێزمەکان ئەخٍێنیجەٌە‪.‬ةجًٍێح یان نەجٍڵێح‪..‬غکٌی‬
‫ثەٌاٌ ةێح یان ناثەٌاٌ‬

‫ٌە ڕێژەی ئاضایی ًە نێٍان ‪ 40‬ةۆ ‪ 120‬مٌیۆنە‪..‬کەمتر ًە ‪ ٌ 20‬کەمتر ًە ‪ 10‬مٌیۆن سۆر ةە سەحمەت‬
‫ثٍانای ٌەچە خطجنەٌەیان ىەیە‬

‫● ثٍانای جٍڵە ‪: Motility‬‬
‫دٌای ژماردن‪..‬دەضح ئەکەین ةە جیا کزدنەٌەی ئەٌٌضپێزمانەی ثٍانای جٍڵەیانەیە یاخٍد ةە‬

‫ناڕێکی ئەجٍڵین یاخٍد ىەر ناجًٍین‪..‬‬
‫كەثزەیەک ًە ضپێزَ ە ًینج ةٌٍەکە ٌاثا ئەٌەنا کە مەحڵٌٍلمان ثێکەڵ کزد‪..‬ةەڵک ٌ ئەٌەی ک نیٍ‬

‫کاثژمێز ٌاسمانٌێيێنا ٌ ًینج ةٍیەٌە ٌەر ئگزین ٌ ئەخەینەضەر ضلایدێک ٌ ةە کەكڤەرێک دای‬
‫ئەپۆغین ٌ ًەضەر ًێنشی ‪ ×4‬ضەیزی ئەکەین ٌ ضێ فیٌد ٌەک نمٍنە ٌەر ئەگزین ًە ضێ‬

‫غٍێنی جیای ضلایدەکە‬

‫ةۆ نمٍنە ‪ً :‬ە فیٌدی یەکەَ ضەیز ئەکەین ‪ 7‬ضپێزَ ئەجٍڵێن ٌ ‪ 2‬ناجٍڵێن‬

‫ٌاسًەَ فیٌدە ئەىێنین ٌ ضلایدەکە ئەجًٍێنین ةۆ لایەکی ثزی ٌ فیٌدێکی ثزی ٌەر ئەگزین ةۆ‬
‫نمٍنە ئەمەغیان ‪ 4‬جًٍە ٌ ‪ 1‬ةێ جٍڵە ةٌٍ ئینجا ٌاس ًەٌیؼ ئەىێنین ٌ ئەچین ةۆلایەکی ثزی‬
‫ضلایدەکە ٌ ئەٌیؼ ئەژمێزین ةۆ نمٍنە ئەٌیؼ ‪ 7‬جٍڵا ٌ ‪ 3‬نەجٍڵاٌ ةٌٍن ‪ ،‬ةەَ غێٍەیە ةە‬

‫ڕێژەی ضەدی ئەی نٍیطین ‪:‬‬
‫جٍڵاٌ‪18=7+4+7:‬‬
‫‪18/3=6‬‬

‫‪298‬‬

‫نەجٍڵاٌ‪6=3+1+2:‬‬
‫‪6/3=2‬‬

‫ئێطجا‪..‬جٍڵاٌ ‪6‬نەجٍڵاٌ ‪2‬‬
‫‪0,33=6/2‬٭‪33٪ =100‬‬

‫ٌاثا جٍڵاٌ =‪٪67‬‬
‫نەجٍڵاٌ =‪٪33‬‬

‫ئینجا ةۆ سیاثز ٌٌردەکاری پێٍیطجە غێٍە جٍڵاٌەکانی جیا ةکەیجەٌەةەغێٍەیەک کە جٍڵاٌەکانیؼ‬
‫ضێ جۆرن‪..‬ئەةێح ئەَ ضێ جۆرەع ةەىەمان غێٍەی پێػٌٍ ةژمێزیح ٌ ةیان کەیح ةە ڕێژەی‬
‫ضەدی‬
‫جۆرەکانیؼ ئەمانەن ‪:‬‬

‫‪.۱‬خێزا ةۆ پێػەٌە ‪ :‬ئەمانە ةەغێٍەی ىێٌێکی ڕاضح ةۆ پێػەٌەئەجٍڵێن ةە خێزایی‬
‫‪.۲‬ىێٍاع ةۆ پێػەٌە ‪ :‬ئەمانەع ةەغێٍەیکی ىێٍاع ةەلاَ ةە ىێٌێکی ڕاضح ةۆ پێػەٌە‬

‫ئەجٍڵێن‬
‫‪.۳‬جٍڵەی ناثەٌاٌ ‪ :‬ئەمانەن کە ةەغێٍەی ةانەیی ةە دەٌری خٍۆیان ئەضٍڕێنەٌەیاخٍد ىەر ناڕۆن‬

‫ًەغٍێنی خۆیان ةەڵاَ جٍڵەیان ىەیە‬
‫ةە غێٍەیک کە ةۆ نمٍنە ‪ :‬دٌای ژماردنی جًٍە ٌ ةێ جٍڵە ڕێژەی جٍڵاٌەکان ‪ %80‬ةٌٍ ٌ ژمارەیان‬

‫‪ 8‬دانە ةٌٍ‬
‫ةۆ نمٍنە جًٍەی ثەٌا ‪ 4‬ةٌٍ‬

‫ىێٍاع ‪ 3‬دانەةٌٍ‬
‫ناثەٌاٌ ‪ 1‬دانەةٌٍ‬
‫ئەٌا ‪ ٪37.5=37,5=8/3‬جٍڵەی ىێٍاع‪..‬‬
‫‪ ٪12,5=12,5=8/1‬جٍڵەی ناثەٌاٌ‬

‫‪299‬‬

‫‪٪50,0=50=8/4‬جٍڵەی ثەٌاٌ ٌ خێزا‬

‫ڕێژی ئاضایی‬
‫جٍڵە ‪40٪‬‬

‫ڕێژەی جۆری جٍڵەکان‪ .‬جٍڵەی خێزا ٌ یەک ىیڵ ‪٪32‬‬

‫● غێٍەی ضپێزَ ‪: Morphology‬‬

‫دٌای ژماردن ٌ جٍڵە ئەَ جارەیان ثێتینی ٌ فەحطی غێٍەی ضپێزمەکان ئەکین‪ٌ..‬ەک ئەسانین‬
‫ضپێزَ پێکياثٌٍە ًە ضەر ٌ مٍ ٌ کٌک‪..‬كەثزەیەک ًە ضپزمە ًینج ةٌٍەکە ٌەر ئەگزین ٌ ئەیخەینە‬

‫ضەر ضلایدیێک ۆ ٌ ةە کەڤەر دای ئەپۆغین ٌ ةەىەمان غێٍەی جٍڵە ضێ فیٌد ًە ضێ‬
‫غٍێنی جیای ضلایدەکە ئەخٍێنینەٌە ةە غێٍیەک کە ضپێزمێک ةێ ضەر ةٌٍ ةێ کٌک ةٌٍ ةێ‬
‫مٍ ةٌٍ دٌٌ ضەر ةٌٍ یان دٌٌ کٌک ةٌٍ یان ىەر غێٍەیەکی ثزی نائاضایی ةٌٍ ةە ناثەٌا دای‬

‫ئەنێین ٌ ةاكی ثز ةە غێٍاەی ئاضایی ئەیژمێزین‬
‫ئینجا ةە؟ىەمان غێٍەی پێػٌٍ ىەرضێ فیٌدەکە کۆ ئەکەینەٌە ةۆ ثەٌاٌ ٌ ناثەٌاٌ ٌ داةەغی‬

‫ضێ ی ئەکیەن ٌ ئەیکەین ةە ڕێژەی ضەدی‬

‫‪ pus cells‬یان ‪: wbc‬‬

‫سۆرجار خڕۆکەی ضپی ًەکاثی خٍێندنەٌە یان ضەیزکزدنی ضپێزَ ًە ژێز مایکڕۆضکۆپ ئەةینرێح‬
‫کە ئەٌیؼ ىەثا پێنج دانە ةە ةینین ئاضاییە ٌ ًەٌە سیاثز نائاضایی یە ٌ کەضەکە ئیٌجياةی ىەیە‬

‫جا چ ًە ڕێڕەٌی ضپێزَ ٌ ثۆٌاٌ ةێح چ ًە گٍنەکان‪..‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضاییەکەغی ‪ 4‬ةۆ ‪ ٪ 14‬ەیە‬

‫‪300‬‬