پشکنین و شیکاری نەخۆشیەکان لە تاقیگەی پزیشکی شیکاری دا

‫‪ً -6‬ە ئافزەثاندا ةۆ دیاریکزدنی چالاکی ىێٌکەدان ٌ پیجاندن ‪ .‬ڕەنگە یارمەثیدەرةێح ةۆ‬
‫دیاریکزدنی ةڕی ىێٌکەی غاراٌەی ئامادە ةۆ ةٌٍن ةە ىێٌکەی پێگەیػجٌٍ ‪ ،‬یان پێػتینیکزدنی‬

‫دەضجپێکی ثەمەنی نائٍمێدی (‪ ()Menopause‬چٍنکە ژمارەی ىێٌکەکان دیاریکزاٌە)‪.‬‬

‫‪ -1‬ةۆ دەضجنیػان کزدن ٌ پێػتینی ثٍغتٌٍن ةە کیطی ىێٌکەدان ( ‪Polycystic Ovarian‬‬
‫‪.)Syndrome‬‬

‫‪ -3‬ةۆ دیاریکزدنی ىەندێک جۆری غیزپەنجەی ىێٌکەدان ( کە ئەَ جۆرە غیزپەنجانە ىۆرمۆنەکە‬
‫دەردەدەن) ‪ً ،‬ەَ ةارەغدا ٌەک چاٌدێزێک ةۆ چاٌدێزی ةارٌدۆخی غێزپەنجەکە یان کاریگەری‬
‫دەرمان ضٍدی ًە ڕێژەی (‪ٌ )AMH‬ەردەگیزێح‬

‫‪ -7‬ةۆ دیاریکزدنی ڕەگەسی ئەٌ منداڵانەی کە ئەندامی ساٌسێیان ةەثەٌاٌی ڕەگەسیان دەضجنیػان‬
‫ناکات‪.‬‬

‫‪ -5‬دیاریکزدنی چالاکی ٌ ثەندرٌضجی گٍنەکان ًەٌ منداڵانەی کە گٍنەکانیان دیارنییە کەًەدایک‬
‫دەةن (ًەنێٍ ضکیاندایە)‪.‬‬

‫‪ -1‬ةۆ دیاریکزدنی چالاکی ىێٌکەدان ٌ ثٍانای ضکپڕةٌٍنی ئەٌ کەضانەی کە چاٌدێزی دەکزێن ةۆ‬
‫پزۆضەی دانانی منداڵی ةٌٌٍری (‪.)IVF‬‬

‫‪ ‬ئەنجامی پػکنینەکە چی دەگەیەنێح ‪:‬‬
‫‪ً -6‬ە ثەمەنی ثزۆپکی منداڵتٌٍندا کەمی ڕێژەی (‪ )AMH‬کەمی ژمارەی ىێٌکە ٌ ناثەندرٌضجیان‬

‫ًە ڕٌٌی گەغەکزدنی ىێٌکەکانەٌە نیػان دەدات‪ .‬کە ئەگەری پجاندنیان کەمدەکاثەٌە ‪،‬‬
‫داةەسینی ڕێژەی (‪ )AMH‬دٌای ثەمەنی نائٍمێدی ئاضاییە‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫‪ -1‬سۆر سیاد ةەرسةٌٍنەٌەی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح نیػانەةێح ةۆ ةٌٍنی کیظ ًە ىێٌکەداندا‬
‫(‪ )Polycystic Ovarian Syndrome‬یان نیػانەیەکی ةاع ةێح ةۆ ئەٌکەضانەی ًەژێز چاٌدێزی‬

‫ٌ چارەضەریدان ًە پزۆضەی دانانی منداڵی ةٌٍدیدا (‪.)IVF‬‬

‫‪ -3‬کاثێک ٌەک نیػانەیاکی غێزپەنجە مامەڵەی ًەگەڵ دەکزێح داةەسینی ةڕی ىۆرمۆنەکە‬
‫کاریگەری دەرمانەکانمان ةۆ دەردەخات‪.‬‬

‫‪ً -7‬ە منداڵی کٍڕدا کەمی ةڕی (‪ )AMH‬ڕەنگە پەیٍەندی ةە جینی (‪ٌ )AMH gene‬ە ىەةێح کە‬
‫دەکەٌێجە ضەر کزۆمۆضۆمی (‪ .)19‬کە دەةێجە پٍکانەٌە یان ًەکارکەٌثنی گٌٍنەکان ٌ ثێکچٌٍنی‬

‫پێکياثەی ناٌەٌەی ئەندامەکە‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پػکنینی ‪: AMH‬‬
‫ـ گەٌرەثز ًە < ‪ ng /ml 3‬ةٌٍ ئەٌا ڕێژەکەی ةەرسە ٌ ئاماژەیە ةۆ ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدان‬

‫ـ ًە ‪ 6‬ةۆ ‪ ng/ml 3‬ةٌٍ ئەٌە ڕێژەکەی ئاضاییە‬
‫ـ ًە ‪ 4.4‬ةۆ ‪ ng/ml 4.0‬ةٌٍ ًە ڕێژەی ئاضای کەمترە‬

‫ـ ًە ‪ 4.3‬ةۆ ‪ ng/ml 4.1‬ةٌٍ ڕێژەکەی کەمە‬
‫ـ ئەگەر کەمتر ةٌٍ ًە > ‪ 4.3‬ئەٌە ڕێژەکەی سۆر کەمە‬

‫‪ ‬غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫ئەَ پػکنینە ًە ڕێگەی ئامێزی ىۆرمۆناثەٌە ئەنجاَ دەدرێح ةاٌثزین ئامیزەکانیؼ ئەمانەن (‬
‫‪ٌ ) 1444 Mini Vidas , Vidas , Cobas E 411 , Cobas Elecsys , Cobas‬ە ةۆ ئەنجامدانیػی‬

‫پێٍیطجمان ةە ضیزەَ دەةێح‪.‬‬

‫‪102‬‬

‫) ‪( 23‬‬
‫‪Prolactin Test‬‬
‫پػکنینی ىۆرمۆنی غیز‬

‫ىۆڕمۆنی غیز ًە لایەن ڕژێنی ناخامیەٌە دەر ئەکزێح ٌ ئەڕژێجە خٍێنەٌە ٌ ٌ ىۆڕمۆنی دۆپامین‬
‫ڕاضجەٌخۆ کاری ڕێکخطجنی ئەکات ًە کاثی دٌٌگیانیدا ڕێژەکەی ةەرس ئەةێجەٌە کە ڕەنگە‬

‫دەةەرامتەر ةە کاثی ثزی ئاضایی ةەرسةێجەٌە ‪ٌ.‬ةە درێژایی کاثی دٌٌگیانی ڕێژەکەی ةە‪،‬ةەرسی‬
‫ئەمێنێجەٌە‪.‬دٌای ًە دایک ةٌٍنی مناڵیؼ ٌٌردە ٌٌردە کەَ ئەکات ثا دٌای چەند مانگێک‬

‫ئەگەڕێجەٌە ڕێژەی ئاضایی خۆی‪ً..‬ەگەڵ ىەر غیزدانێکیؼ ىەغح ةەرامتەر ةەرس ئەةێجەٌە‪.‬ةۆیە‬
‫ئافزەثێ غیز ةدات درەنگتر دائەةەسێجەٌە ڕێژەی ئاضایی ٌ غیزی ٌٌغک ئەکات‪ٌ...‬ە ةە غەٌیؼ‬

‫ڕێژەکەی ةەرسثزە ًە ڕۆژ ٌ ىەندێ دەرمان ٌ ةاری دەرٌنی ٌ گزێ ی ڕژێنەی ناخامیؼ کاریگەریان‬
‫ًەضەر ةەرسی ٌ نشمی ڕێژەکەی ىەیە‪.‬‬

‫‪ ‬کەی پێٍیطجە ئەٌ پػکنینە ةکزێح ‪:‬‬
‫‪ً -6‬ەکاثی گٍمانی ةٍنی ٌەرەَ ًە ڕژێنی ناخامی‬
‫‪ً -1‬ەکاثی ةٌٍنی دڵۆپی غیز ًە گۆی مەمک ضەرەڕای ئەٌەی کەضەکە غیز نەدات‬

‫‪ً -3‬ەکاثی نەسۆکی ئافزەثان‬
‫‪ً -7‬ەکاثی لاٌاسی ضێکطی ٌ کێػەی ضێکطی پیاٌان‪.‬‬

‫‪ ‬چی پێٍیطجە پێؼ ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫‪ -6‬ناةێ غیز ةدەیح ٌ غیز ًە مەمکح ةێنیح‬
‫‪ -1‬ناةێح ٌەرسع ةکەیح‬

‫‪ -3‬ناةێح ىیچ خٍاردن ٌ خٍاردنەٌەیک ةخۆیح ىەغح ضەعات پێؼ ئەنجامدانی پػکنینەکە‬
‫‪ٌ -7‬ە ناةێ ىیچ دەرمانێک ةخۆیح‬

‫‪ٌ -5‬ەةاغترین کات ةۆ کزدنی پػکنینەکە ‪۸‬ی ةەیانی ةۆ ‪۱۱‬پێؼ نیٍەڕۆیە‬

‫‪103‬‬

‫‪ ‬ڕێژە ئاضاییەکانی ىۆڕمۆنەکە ‪:‬‬
‫ةۆئافزەثی ئاضای ‪ 13 - 7‬نانۆگڕاَ‪/‬مٌم‬

‫ةۆ ئافزەثی دٌٌگیان ‪331 - 37‬‬
‫ةۆ پیاٌ ‪65 - 3‬‬

‫ةۆ مناڵ ‪14 - 3.1‬‬

‫ثێتینی ‪ 6- / /‬ئەگەر ةێجٍ جگە ًە ئافزەثی دٌٌگیان ئەٌ ڕێژەیە ًە ‪۲۲۲‬ةەرسثز ةٌٍ ئەٌا ةە ىۆی‬
‫ئەغیعەی مٍگناثیطی‪(..‬رنین) پػکنین ةۆ ناخامە ڕژێن ئەکزێح ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە ةٌٍن ٌ نەةٌٍنی‬

‫ٌەرەَ ٌ گزێ ‪.‬‬
‫‪ -1‬سۆرجاریؼ ىۆکارەکەی ضطجی گٍرچیٌەکان ٌ نەخۆغی جگەر ٌ حەمٌی درۆینەیە‪.‬‬
‫‪ -3‬ةەرسی ڕێژەکەی ًە ڕادەةەدەر یان نشمیەکی ًە ڕادەةەدەر پیاٌ ٌ ژن ثٍغی نەسۆکی ئەکا ىەثا‬

‫کاثی ٌەرگزثنی دەرمان ٌ ئاضایی کزدنەٌەی ڕێژەکەی‬

‫‪ ‬گزنگترین ئەٌ ىۆکارانەی کە کار ئەکەنەضەر ڕێژەی ىۆڕمۆنی غیز‬
‫‪ -6‬پاڵەپەضجۆی دەرٌنی‬

‫‪ -1‬كەًەكی ٌ ثزص ٌ دڵەڕاٌکێ‬
‫‪ٌ -3‬ەرسع ةەثایتەثی ٌەرسغی كٍڕص‬

‫‪ -7‬کەَ خەٌی‬
‫‪ -5‬ةەکارىێنانی دەرمان ةەثایتەت دەرمانی دژە ضکپڕی‬
‫‪ -1‬ناڕێکی ًە ىۆڕمۆنەکانی ثز ‪ LH ٌ FSH ٌ TSH‬کێػەی ػٍدە ‪..‬‬

‫‪ ‬نیػانەکانی ناڕێکی ىۆرمۆنەکە ‪:‬‬
‫‪ -6‬گێژ ةٌٍن ٌ ناڕێکی ةینین‬

‫‪ -1‬گەٌرە ةٌٍنی مەمک ًە پیاٌان ٌ ًێ ىاثنی غیز ًە ئافزەثان ًەخۆٌە ةێ ئەٌەی غیز ةدات‬
‫‪-3‬کزژةٌٍنی ماضًٍکەکانی ًەع‬

‫‪104‬‬

‫‪ -7‬لاٌاسی ضێکطی‬
‫‪ -5‬ناڕێکی ضٍڕێ مانگانە ًە ئافزەت‬
‫‪ -1‬پێنەگەیػجنی ىێٌکەی ئافزەت ٌ کەَ کزدنەٌەی چانطی دٌٌگیانی‬
‫‪ -4‬لاٌاسی ضێکطی پیاٌان ٌ درٌضح نەةٌٍنی ثۆٌ ٌ ضپێزَ‬

‫ٌ چەندینی ثز‪.‬‬

‫‪ ‬چارەضەری ناڕێکی ىۆرمۆنەکە ‪:‬‬
‫‪ -6‬گەر ىۆکارەکەی ٌەرەَ ٌ گزێ ی ڕژێنەکان ةێح ئەٌا ةە چارەضەری گزێکان ٌ ڕژێنەکان‬
‫ىۆڕمۆنی غیزیؼ ئاضایی ئەةێجەٌە ‪.‬کە سۆرةەی ىەرە سۆری جارەکان پێٍیطح ةە نەغجەرگەری‬
‫ناکات ٌ ثەنيا ةە دەرمان چارەضەر ئەکزێح ٌ ًە ‪%90‬ی کێػەکانی ىۆڕمۆنی غیزیؼ گزێ ٌ‬

‫ٌەرەمی ڕژێنی ناخامین‬
‫‪ -1‬گەر ىۆکارەکەغی دەرٌٌنی ةێح ةە ڕێنمایی ٌ دەرمانی ىێٍرکەرەٌە ڕێژەی ىۆڕمۆنی‬

‫غیزیؼ ئاضایی ئەةێجەٌە‬
‫‪ -3‬گەر ىۆکارەکەغی نەخۆغی گٍرچیٌە یان جگەر ةێح ئەٌا ًەگەڵ دەرمان ٌ چارەضەری‬

‫نەخۆغیەکە دەرمانی ةەرس یان نشَ کزدنەەی ىۆڕمۆنی غیزیؼ ئەدرێجە نەخۆغەکە‪.‬‬
‫‪ -7‬گەر کێػەکەغی ػٍدە یان یان کێػەی ىۆڕمۆنەکانی ثز ةێح ةە دەرمانی ڕێکخطجنەٌەی‬

‫ىۆڕمۆن ڕێک ئەکزێجەٌە‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫) ‪( 24‬‬
‫‪Progesterone‬‬
‫پػکنینی ىۆڕمۆنی پزۆجیطترۆن‬

‫ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی ىۆرمۆنی (‪ً )Progesterone‬ە خٍێن دا‪،‬‬
‫ىۆرمۆنی پزۆجطترۆن (‪ )Progesterone‬یەکێکە ًە ضێکظ ىۆرمۆنەکان ٌ ًە ىەردٌٌ ڕەگەسدا‬
‫ةە ةڕی جیاٌاس دەردەدرێح‪ ،‬ةەٌىۆیەی ةڕێکی سۆری ىۆرمۆنەکە ًەلایەن ىێٌکەدانەٌه دەردەدرێح‬

‫ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثان دا سیاثزە ًەچاٌ پیاٌان دا‪.‬‬

‫‪ ‬ڕۆڵی ىۆرمۆنەکە ‪:‬‬
‫‪ً -‬ە ئافزەثان دا ىۆرمۆنی (‪ )Progesterone‬ةە غێٍەیەکی گػجی ًەلایەن ىێٌکەدانەٌە‬
‫دەردەدرێح (دٌای دەرچٌٍنی ىێٌکە ًە ىێٌکەدان (‪ ،))Ovulation‬دٌای دەرچٌٍنی ىێٌکەکە ًە‬
‫دٌای خۆی پێکياثەیەک ةەجێدێڵێح کە ةە (‪ )Corpus Luteum‬ناٌدەةزێح‪ ،‬ئەَ پێکياثەیە دەضح‬
‫دەکات ةە دەردانی ىۆرمۆنی (‪ ،)Progesterone‬ىەرٌەىا ةڕێکی کەمیؼ ًەلایەن ڕژێنی ضەر‬

‫گٍرچیٌەٌە دەردەدرێح‪ ،‬ىۆرمۆنەکە یارمەثی ئەضجٌٍرةٌٍنی دیٍاری منداڵدان‬
‫(‪ )Endometrium‬دەدات ةۆ ئامادەةٌٍن ةۆ ىێٌکەی پیجێنراٌ ٌ دٌٌگیان ةٌٍنێکی ثەندٌضح‪ٌ ،‬‬
‫ًەخۆگزثنی کۆرپەًە ةە درێژای ماٌەی دٌٌگیانیەکە (ئەگەر دٌٌگیان ةٌٍن ڕٌٌةدات)‪ ،‬ةەڵاَ ئەگەر‬

‫دٌٌگیان ةٌٍن ڕٌٌنەدات ةڕی دەردانی ىۆرمۆنەکە ةەرەٌ کەمتٌٍنەٌە دەڕٌات ٌ ضٌٍڕەکە‬
‫مانگانە دٌٌةارە دەةێجەٌە‪.‬‬

‫‪ً -‬ە ئافزەثان دا یارمەثی ڕێکخطجنی ضٍڕی مانگانە دەدات‪.‬‬

‫‪ً -‬ەکاثی دٌٌگیانی دا ٌ ةەثایتەثی دٌای ضێ مانگی یەکەَ ةڕێک ًە ىۆرمۆنی‬
‫(‪ً )Progesterone‬ەلایەن ٌێڵاغەٌە دەردەدرێح ةۆ سیاثز ةەىێشی منداڵدان ٌ ضەلامەثی‬

‫کۆرپەًە ثا کاثی ًەدایک ةٌٍنی‪.‬‬

‫‪106‬‬

‫‪ -‬ڕێگزی دەکات ًە درٌضجتٌٍنی غیز ًەکاثی ضکپڕی دا ٌ پاع ًەدایکتٌٍنی کۆرپەًە ڕێژەی‬
‫(‪ )Progesterone‬کەَ دەکات ٌ دەردانی غیز دەضجپێدەکات‪.‬‬

‫‪ً -‬ە پیاٌان دا ىۆرمۆنەکە یارمەثیدەرە ًە درٌضجتٌٍن ٌ پێگەیػجنی ثۆٌەکان دا‬
‫(‪.)Spermatogenesis‬‬

‫‪ ‬نیػانە ضەرەثاییەکانی کەمی (‪:)Progesterone‬‬

‫‪ 6-‬ضەرئێػەی ثٌٍند‪.‬‬
‫‪ 1-‬ناڕێکی ضٌٍڕی مانگانە‪.‬‬
‫‪ 3-‬ثێکچٌٍنی ةاری دەرٌٌنی ٌ خەمۆکی ٌ ةێجاكەثی ٌ دڵەڕاٌکێ‪.‬‬

‫‪ ‬مەةەضح ًە ئەنجامدانی غیکاریەکە چی یە ؟‬

‫* ًەکاثی دٌٌگیان نەةٌٍن دەکزێح ئەَ غیکاریە ئەنجامتدرێح ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە ثەندرٌضجی‬
‫ىێٌکەدان ٌ دەرچٌٍنی ىێٌکە ةۆ منداڵدان‪( ،‬دەکزێح غیکاریەکە چەند جارێک ةە درێژای ضٌٍڕی‬

‫مانگانە ئەنجاَ ةدرێح)‪.‬‬
‫* ةۆ دەضجنیػانکزدنی کاثی دەرچٌٍنی ىێٌکە ًە ىێٌکەدانەٌە ةۆ منداڵدان‪.‬‬
‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی دٌٌگیانتٌٍن ًە دەرەٌەی منداڵدان یان ًەةارچٌٍن‪.‬‬
‫* ًەکاثی دٌٌگیانی ةۆ چاٌدێزی ثەندرٌضجی دٌٌگیانیەکە(کۆرپەًە ٌ ٌێڵاع)(ةەثایتەت ًەٌ‬

‫کەضانەی کە ةە ىەمان ىۆکار ثٍغی ًەةارچٌٍن ةٌٍن پێػتر)‪.‬‬
‫* ًەکاثی ةٌٍنی خٍێنی نائاضایی‪.‬‬

‫* ًەکاری ٌەرگزثنی چارەضەری ىۆرمۆنەکە‪ ،‬پێٍیطجە غیکاریەکە ئەنجامتدرێح ةۆ چاٌدێزی‬
‫کاریگەری چارەضەریەکە‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی غیکاریەکە ‪:‬‬

‫ڕێژەی ئاضایی غیکاریەکە دەگۆڕێح ةە گٍێزەی (ثەمەن ‪ ،‬ڕەگەس ‪ ،‬دٌٌگیانی ٌ ضٍڕی مانگانە)‪ ،‬کە‬
‫ةە غێٍەیەکی ئاضایی ةڕی ىۆرمۆنەکە ًە پیاٌاندا کەمە ٌ ًە ئافزەثانیػدا ًە ضەرەثای ضٌٍڕی‬

‫مانگانەدا ةڕەکەی کەمە ٌ پاغان ةڕەکەی سیاد دەکات ثا دەگاثە ًٍثکە ٌ ئەگەر پیجانی ىێٌکە‬
‫ڕٌٌینەدا ئەٌە ةڕەکەی دٌٌةارە کەَ دەةێجەٌە (ئەَ سیاد ةٌٍن ٌ کەمتٌٍنە مانگانە دٌٌةارە‬
‫دەةێجەٌە)‪ ،‬ةەڵاَ ئەگەر پیجانی ىێٌکە ڕٌٌیدا ىۆرمۆنەکە ةە ةەرسی دەمێنێجەٌە ثا کاثی ًەدایک‬
‫ةٌٍنی کۆرپەًە (ًە ئافزەثی دٌٌگیان دا ڕێژەی ىۆرمۆنەکە نشیکەی ‪ 10‬ىێندەی کەضانی‬

‫ئاضایی سیاثزە)‪.‬‬

‫● ًە ئافزەثان دا‪:‬‬

‫‪- Follicular Phase: 0.2-1.5 ng/ml‬‬
‫‪- Ovulation Phase: 0.8-3.0 ng/ml‬‬
‫‪- Luteal Phase: 1.7-27.0 ng/ml‬‬
‫‪- Post Menopause: 0.1-0.8 ng/ml‬‬

‫● ًە پیاٌان دا‪:‬‬

‫‪- Male (Adult): 0.2-1.4 ng/ml‬‬

‫‪108‬‬

‫‪ ‬مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح ؟‬

‫* ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح ةەىۆی دٌٌگیانتٌٍن یان دٌٌگیانی جۆری ( ‪Molar‬‬
‫‪.)Pregnancy‬‬

‫* ةەىۆی سیاد دەردانی ىۆرمۆنەکە ًەلایەن ڕژێنی ضەرگٍرچیٌەٌە‪.‬‬
‫* ىەندێک جۆری غێزپەنجەی ىێٌکەدان ٌ ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە‪.‬‬
‫* کیطی ىێٌکەدان‪.‬‬

‫* ةەىۆی (‪ ))Congenital Adrenal Hyperplasia (CAH‬کە کۆمەڵێک گزفتن دٌٌچاری ڕژێنی‬
‫ضەرگٍرچیٌە دەةن ٌ کاریگەری دەکەنە ضەر کاری ڕژێنەکە‪.‬‬

‫* ًە ئافزەثانی دٌٌگیاندا ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح نیػانەةێح ةۆ ةٌٍنی (دٌانە یان‬
‫ضیانە ‪ ...‬ىجد)‪.‬‬

‫* کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح ةەىۆی لاٌاسی ىێٌکەدان ٌ ةٌٍنی گزفح ًە کاثی‬
‫دەرچٌٍنی ىێٌکە ًە ىێٌکەدانەٌە ةۆ منداڵدان (‪ ٌ )Ovulation‬ناڕێکی ضٍڕی مانگانە ‪ ،‬دەکزێح‬

‫ةەىۆی ًەةارچٌٍن یان (‪ )Toxemia‬ةێح‪ ،‬یان دەکزێح ةەىۆی دٌٌگیان ةٌٍن ًەدەرەٌەی‬
‫منداڵدانەٌە ڕٌٌةدات‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ٌ ناڕێکی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە کەضێک ةۆ کەضێک ٌ ةە ىۆکارەکانی (ثەمەن ٌ‬
‫ڕەگەس ٌ ةارٌدۆخی جەضجەیی کەضەکە دەگۆڕێح) ٌ دەکزێح پێٍیطح ةە ئەنجامدانی‬

‫غیکارییە پەیٍەندارەکان ٌ ضۆنار ةکات‪ ،‬ىەرةۆیە پێٍیطجە ةۆ ًێکدانەٌەی ئەنجامەکە ڕاٌێژ ةە‬
‫پشیػکی پطپۆڕ ةکزێح‪.‬‬

‫‪109‬‬

‫) ‪( 25‬‬
‫‪Testosterone‬‬
‫غیکاری ىۆرمۆنی نێزینە‬

‫غیکاریەکی خٍێنە ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی ىۆرمۆنی‬
‫(‪ ،)Testosterone‬کە ةە ىۆرمۆنی نێزینە ناسراٌە ٌ یەکێکە ًە کۆمەڵەی ضێکظ ىۆرمۆنەکان ٌ‬

‫چەندین فزمانی گزنگی ىەیە‪ً ،‬ە ىەردٌٌ ڕەگەسدا ةە ڕێژەی جیاٌاس دەردەدرێح‪ً ،‬ەپیاٌان دا‬
‫ًەلایەن گٌٍنەکانەٌە ًە خانەکانی (‪ً ٌ )Leydig Cells‬ە ئافزەثان دا ًەلایەن ىێٌکەدان‪ٌ ،‬‬
‫ىەرٌەىا ڕژێنی ضەر گٍرچیٌە (ًە ىەردٌٌ ڕەگەسدا) دەردەدرێح‪ ،‬ةەڵاَ ڕێژەکەی ًە ئافزەثان دا سۆر‬

‫کەمترە‪.‬‬

‫ةەغێٍەیەکی ئاضایی ڕێژەی دەردانی ىۆرمۆنی (‪ )Testosterone‬کەٌثۆثە ژێز کاریگەری‬
‫ىۆرمۆنی (‪ )LH‬کە ًەلایەن ژێزمێػکە ڕژێنەٌە دەردەدرێح‪ ،‬ةە دەردان ٌ سیاد ةٌٍنی ڕێژەی‬
‫(‪ٌ )Testosterone‬ەک ٌ کاردانەٌەیەکی فیطیۆًۆجی جەضجە ةەرىەميێنانی (‪ )LH‬کەَ‬
‫دەکاثەٌە ٌە ةە کەمتٌٍنەٌەی (‪ )Testosterone‬دٌٌةارە ىاندانەکە دەضح پێدەکاثەٌە ًەع‬

‫ىاٌضەنگی نێٍانیان ڕادەگزێح‪.‬‬

‫ئاضایی ڕێژەی (‪ً )Testosterone‬ە ةەیانیاندا ةەرسە ٌ ةە درێژای ڕۆژ ٌردە ٌردە ةەرەٌ کەمتٌٍنەٌە‬
‫دەچێح‪ ،‬ىەرٌەىا پاع ٌەرسع کزدن ةڕەکەی سیاد دەکات‪.‬‬

‫‪ ‬غێٍە ٌ ڕۆڵی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬

‫ىۆرمۆنی (‪ً )Testosterone‬ە ًەغدا ةە دٌٌ غێٍەی ضەرەکی ىەیە‪ ،‬ةە غیٍەی ضەرةەضح‬
‫یان ةە غێٍەی ةەندةٌٍ ةە پزۆثینەکانەٌە (‪ ،)SHBG & Albumin‬غیکاری ىۆرمۆنەکە ةە دٌٌ‬

‫‪110‬‬

‫غێٍەدەکزێح‪.‬‬

‫* غیکاری (‪ :)Free Testosterone‬ةڕی ةەغە ضەرةەضجەکە ًە خٍێن دا دیاریدەکات‪.‬‬
‫* غیکاری (‪ :)Total Testosterone‬کۆی ةڕی ىەردٌٌ ةەغە (ضەرةەضح ٌ پێٍەةەندةٌٍ ةە‬

‫پزۆثینەکانەٌە) دیاریدەکات‪.‬‬

‫‪ ‬ىۆرمۆنی (‪ )Testosterone‬ڕۆڵێکی گزنگی ىەیە ًە گەغە جەضجەیی ٌ فیطیۆًۆجیەکان‬
‫ًە ڕەگەسی نێز دا دٌای ةاڵلتٌٍن (گەغەکزدن ٌ گەٌرەةٌٍنی ماضًٍکەکان‪ ،‬سیادةٌٍنی مٌٍی‬
‫ًەع (ضنگ ةە ثایتەثی) ٌ گڕةٌٍنی دەنگ‪ ،‬گەغەکزدنی ثەٌاٌی گٍنەکان ٌ چٌٍک‪ ،‬ىەرٌەىا‬
‫کاریگەری ىەیە ًەضەر گەغەی ئێطک ٌ خزۆکە ضٍرەکان) ٌ یارمەثی گەغەکزدنی ثۆٌەکان‬
‫ٌ سیادةٌٍنی ئارەسٌٌی ضێکطی ٌ ثٍانای ڕەپتٌٍن‪ ،‬کاریگەری ًەضەر جێگیزی ةاری دەرٌٌنی‬

‫ىەیە‪ً .‬ە ئافزەثان دا یارمەثیدەرە ًە ىاٌضەنگی ىۆرمۆنەکان ٌ ڕێکخطجنی فزمانە‬
‫جەضجەییەکان (ةەڵاَ ةە ةڕێکی کەَ)‪ ،‬دەکزێح ةگۆڕدرێح ةۆ (‪ )Estradiol‬کە ىۆرمۆنێکی‬

‫ضەرەکییە ًە ئافزەثان دا‪.‬‬

‫‪ ‬کەی ٌ ةۆچی غیکاری (‪ )Testosterone‬ئەنجامدەدرێح ‪:‬‬
‫‪ً -‬ەکاثی ةٌٍنی گزفجەکانی ٌەک (منداڵ نەةٌٍن‪ ،‬نەمانی ثٍانای ڕەپتٌٍن ٌ ئارەسٌٌی ضێکطی‪،‬‬
‫دٌاکەٌثن یان پێػکەٌثنی ةاڵلتٌٍن ٌ ناڕێکی ضٍڕی مانگانە‪ ،‬سیادةٌٍی مٌٍی ًەع ًە ئافزەثان‬

‫دا‪ ....‬ىجد)‪.‬‬
‫‪ً -‬ەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی کەمتٌٍن (ةەثایتەت ًە پیاٌان دا) یان سیادةٌٍنی ڕێژەی‬
‫ىۆرمۆنەکە (ًە ئافزەثان دا)‪ ،‬دەکزێح غیکاری ىۆرمۆنی (‪ )Testosterone‬ئەنجاَ ةدرێح ‪.‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی ىۆرمۆنەکە ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫* کەمی چڕی مٌٍی ًەع‪.‬‬

‫* ماندٌێجی ٌ ةێجاكەثی ٌ نەمانی ثەرکیش‪.‬‬

‫‪111‬‬

‫* لاٌاسی ٌ ةچٌٍکی ماضًٍکەکان‪.‬‬
‫* نەةٌٍنی ٌٌسە ٌ ثاكەثی جٌٍڵە‪.‬‬
‫* کەمی ژمارەی ثۆٌەکان ٌ لاٌاسی ثٍانای ٌەچەخطجنەٌە‪.‬‬
‫* نەمانی ئارەسٌٌی ضێکطی ٌ (کەمتٌٍنی جارەکانی ضێکطکزدن)‪.‬‬
‫* گەٌرەةٌٍنی مەمک(‪.)Gynecomastia‬‬
‫* نەمانی ثٍانای ڕەپتٌٍنی چٌٍک یان (کٍرثی ماٌەی ڕەپتٌٍنەکە)‪.‬‬
‫* لاٌاسی ئێطک (ةاریک ةٌٍنی ئێطک)‪.‬‬

‫● کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫* ةٌٍنی گزفجی دٌٌگیانتٌٍن‪.‬‬
‫* نەمانی ئارەسٌٌی ضێکطی‪.‬‬

‫* ناڕێکی ضٍڕی مانگانە یان (ٌەضجانی ضٍڕەکە مانگەٌمانگ)‪.‬‬
‫* ٌغکی ئەندامی ساٌسێ‪.‬‬
‫* لاٌاسی ئێطکەکان‪.‬‬

‫● نیػانەکانی ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫* پەڵە پەڵەةٌٍنی پێطح (پەڵەی ڕەع)‪.‬‬

‫* ةٌٍنی سیپکە (عاسەةە) ٌ چەٌرةٌٍنی پێطح‪.‬‬
‫* دەنگ گڕةٌٍن‪.‬‬

‫* سیادةٌٍنی مٌٍی ًەع ٌ ةەثایتەثی ڕٌخطار (‪.)Hirsutism‬‬
‫* ڕٌٌثانەٌەی كژ‪.‬‬

‫* ناڕێکی ضٍڕی مانگانە یان (ٌەضجانی ضٍڕەکە مانگەٌمانگ)‪.‬‬
‫* ةچٌٍکتٌٍنەٌەی مەمک‪.‬‬
‫* سیادةٌٍنی کێؼ‪.‬‬

‫‪112‬‬

‫● ًە منداڵان ٌ ىەرسەکاران دا‪:‬‬
‫‪-‬دەکزێح غیکاری (‪ً )Testosterone‬ە منداڵی کٍڕدا ئەنجامتدرێح ًەکاثی پێػکەٌثن یان‬

‫دٌاکەٌثنی كۆناػەکانی ةاڵلتٌٍن ٌ گەغە جەضجەیی ٌ فطیۆًۆجیەکانی كۆناػەکە‪.‬‬
‫‪ -‬ةۆ دەضجنیػانکزدنی گزفجەکانی ةەغی (‪ )Hypothalamus‬ی مێػک ٌ ژێزمێػکەڕژێن‬

‫(ًەىەمٌٍ ڕەگەس ٌ ثەمەنێک دا)‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬
‫ڕێژەی ئاضایی غیکاریەکە ةەپێی (ڕەگەسٌ ثەمەن) گۆڕانی ةەضەردادێح‪ ،‬کە ةەغێٍەیەکی‬
‫ئاضایی ًە منداڵی دا ڕێژەی ىۆرمۆنەکە سۆر کەمە ٌ ًە كۆناػەکانی ضەرەثای ةاڵلتٌٍن دا‬
‫ڕێژەکەی ةەرەٌ سیادةٌٍن دەچێح پاغان ًە دٌای ثەمەنی (‪ )40‬ضاڵی ٌردە ٌردە ڕێژەکەی ةەرەٌ‬

‫کەمتٌٍنەٌە دەچێح‪.‬‬

‫‪● Male:‬‬
‫‪1-5 years: 0.02-0.2 ng/ml‬‬
‫‪6-9 years: 0.03-0.3 ng/ml‬‬
‫‪20-49 years: 2.49-8.36 ng/ml‬‬
‫‪>50 years: 1.93-7.40 ng/ml‬‬

‫‪● Female:‬‬
‫‪1-5 years: 0.02-0.1 ng/ml‬‬
‫‪6-9 years: 0.02-0.2 ng/ml‬‬
‫‪20-49 years: 0.08-0.48 ng/ml‬‬
‫‪>50 years: 0.029-0.40 ng/ml‬‬

‫● کارثێکەرە لاٌەکیەکان‪:‬‬

‫‪113‬‬

‫چەندین ىۆکاری لاٌەکی ىەن کە کاریگەری ناڕاضجەٌخۆیان ىەیە ًەضەر ڕێژەی ىۆرمۆنی‬
‫(‪ ٌ )Testosterone‬چالاکیەکانی ًەٌانە‪:‬‬

‫* نەخۆغیەکانی جگەر ٌ خٍاردنەٌە کيًٍیەکان‪.‬‬
‫* نەخۆغیەکانی پزۆضجات یان غێزپەنجەی پزۆضجات ٌ ئەٌچارەضەریانەی کە ةۆی ةەکاردێن‪.‬‬
‫* چەندین جۆری دەرمان ةە ثایتەت (‪)Steroids)(Anticonvulsants)(Estrogen)(Androgen‬‬

‫‪...‬ىجد‬
‫* جۆری خۆراک ٌ ڕێجیم کزدن ٌ چالاکی ڕۆژانە‪.‬‬

‫* فػاری دەرٌٌنی‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬
‫ًێکدانەٌەی مانای غیکاریەکە ةەپێی ڕەگەس ٌ ثەمەن ٌ ةاری ثەندرٌضجی نەخۆغەکە جیاٌاسە‪،‬‬

‫ةۆیە ةاغترە ةۆ ًێکدانەٌەی ئەنجامی غیکاریەکە ضەردانی پشیػکی پطپۆڕ ةکزێح‪.‬‬

‫● ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫* ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح نیػانەةێح ةۆ غیزپەنجەی (گٍنەکان یان ڕژێنی‬

‫ضەرگٍرچیٌە)‪.‬‬
‫* کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح مانای ناڕێکی کاری ةەغی (‪ )Hypothalamus‬ی مێػک ٌ‬
‫ژێزمێػکە ڕژێن یان ةٌٍنی ناثەٌاٌی جینی ٌەک (‪ )Klinefelter, Kallman‬یان لاٌاسی گٍنەکان‬

‫ةەىەر ىۆکارێک ةێح ٌەک (خٍاردنەٌە کيًٍیەکان‪ ،‬ىەٌکزدنی ڤایزۆضی ٌەک (‪،)Mumps‬‬
‫ةەرکەٌثنی سەةز)‪ ،‬نەخۆغی درێژخایەن ٌەک (غەکزە)‪.‬‬

‫● ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫* ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح ةەىۆی ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدانەٌە ةێح (‪ ،)PCOS‬یان‬

‫‪114‬‬

‫ةەىۆی ةٌٍنی (غێزپەنجەی ىێٌکەدان یان ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە) یان ( ‪Congenital Adrenal‬‬
‫‪.)Hyperplasia‬‬

‫* کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثاندا ئاضاییە ةەڵاَ ئەگەر کەمی ىۆرمۆنەکە سیاد ًە ڕادە ةٌٍ‬
‫دەکزێح نیػانەةێح ةۆ ناڕێکی کاری ژێزمێػکە ڕژێن‪.‬‬
‫● ًە منداڵان ٌ ثاسە پێگەیػجٍاندا‪:‬‬

‫* ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح نیػانەةێح ةۆ (غیزپەنجەی گٍنەکان یان ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە)‬
‫یان (‪ً ،)Congenital Adrenal Hyperplasia‬ە کٍڕان دا دەکزێح نیػانەیەک ةێح ةۆ سٌٌ‬
‫ةاڵلتٌٍن‪.‬‬
‫* کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە کٍڕاندا دەکزێح ةەىۆی ناثەٌاٌی گٍنەکانەٌە ةێح ٌەک‬

‫(گەغەنەکزدن یان ةەرکەٌثنی سەةز) کەئەمەع دەةێجە ىۆی دٌاکەٌثنی ةاڵلتٌٍن (گەغە نەکزدن‬
‫ٌ دەرنەکەٌثنی مٌٍی ًەع ٌ لاٌاسی گەغەی ماضًٍکەکان)‪.‬‬

‫‪115‬‬

‫) ‪( 26‬‬
‫)‪Dehydroepiandrosterone Sulfate (DHEAS‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە دەضجنیػانی ةڕی ىۆرمۆنی ( ‪Dehydroepiandrosterone‬‬
‫‪)Sulfate)(DHEAS‬دەکات ًە خٍێن دا‪ ،‬کە ًەلایەن ڕژێنی ضەرگٍرچیٌەٌە دەردەدرێح‪ ،‬ةە ةڕی‬
‫جیاٌاس ًە ىەردٌٌ ڕەگەسدا‪ ،‬ةەڵاَ ًە ڕەگەسی نێزدا ةڕی دەردانی ىۆرمۆنەکە سیاثزە ىەرةۆیە ةە‬
‫یەکێک ًە ضێکظ ىۆرمۆنەکانی ثایتەت ةە ڕەگەسی نێز ىەژمار دەکزێح‪ ،‬غیکاری ةڕی ىۆرمۆنەکە‬

‫ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ چاٌدێزیکزدنی کاری ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە‪ ،‬ىۆرمۆنی (‪)DHEAS‬‬
‫یارمەثیدەرە ًە ةەرىەميێنانی ىۆرمۆنەکانی ثزی ٌەک (‪ً )Testosterone‬ە پیاٌان ٌ (‪)Estrogen‬‬

‫ًە ئافزەثان دا‪.‬‬

‫● ڕۆڵی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬
‫ىۆرمۆنی (‪ )DHEAS‬ةەغێٍەیەکی ضەرەکی ًەلایەن ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە ٌ ةڕێکی کەمیؼ‬

‫ًەلایەن ىێٌکەدان یان گٍنەکانەٌە دەردەدرێح‪ ٌ ،‬ڕۆڵێکی گزنگ دەگێڕێح ًە گەغەکزدنی‬
‫ضیفەثە جەضجەیی ٌ فیطیۆًۆجیەکانی ڕەگەسی نێز دٌای ةاڵلتٌٍن‪ ،‬دەکزێح ةگۆڕدرێح ةۆ‬
‫ىۆرمۆنەکانی ثزی ٌەک (‪ً )Testosterone)(Androstenedione‬ە پیاٌان ٌ (‪ً )Estrogen‬ە‬

‫ئافزەثان دا‪.‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )DHEAS‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬
‫ةەگػجی غیکاری (‪ )DHEAS‬ةۆ چاٌدێزی کزدنی کاری ڕژێنی ضەر گٍرچیٌە ٌ دەضجنیػانکزدنی‬

‫ناڕێکی (ثێکچٍنی ىاٌضەنگی)ىۆرمۆنەکان ئەنجاَ دەدرێح‪ ،‬ةەڵاَ سۆر کات ةەثەنيا ئەنجاَ‬
‫نادرێح ٌ پێٍیطح دەکات ًەگەڵ غیکاری ىۆرمۆنەکانی ثز پێکەٌە ئەنجامتدرێن‪.‬‬

‫● غیکاری (‪ً )DHEAS‬ەَ کاثانەدا دەکزێح ئەنجاَ ةدرێح‪:‬‬
‫* ًە ئافزەثان دا ًەکاثی دٌٌگیان نەةٌٍن ٌ ٌەضجان یان ناڕێکی ضٍڕی مانگانە (‪)Amenorrhoea‬‬

‫‪116‬‬

‫ٌ نەمانی ئارەسٌٌی ضێکطی یان دەرکەٌثنی گۆڕانکاریە جەضجەییەکانی ىاٌغێٍەی پیاٌ‬
‫(‪ ،)Virilisation‬دەرکەٌثەکانی ٌەک (دەنگ گڕ ةٌٍن‪ ،‬سیادةٌٍنی مٌٍی دەَ ٌ چاٌ‪ ،‬سیادةٌٍنی‬

‫ماضًٍکەکان ٌ ڕٌٌثانەٌە كژ‪ ،‬سیپکە (عاسەةە)‪ ،‬گەٌرەةٌٍنی ضێٍی ئادەَ ٌ ةچٌٍک ةٌٍنەٌەی‬
‫مەمک)‪.‬‬

‫* ًە کچانی ثاسە پێگەیػجٌٍ (ثاسە ةاڵلتٌٍ) دا ئەگەرىەمان نیػانەکانی (‪ )Virilisation‬دەرکەٌثن‪،‬‬
‫دەکزێح غیکاری (‪ً )DHEAS‬ەگەڵ غیکاری ضێکظ ىۆرمۆنەکانی ثزدا ئەنجاَ ةدرێح‪.‬‬

‫* دەکزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدان (‪ً)PCOS‬ەگەڵ غیکاری ضێکظ‬
‫ىۆرمۆنەکانی ثزدا ئەنجاَ ةدرێح‪.‬‬

‫* ًە منداڵی ثاسە ًەدایکتٌٍی کچ دا کە ئەندامی ساٌسێی ئاغکزا دیار نییە (کٍڕە یان کچ)‬
‫(‪ .)Ambiguous Genitalia‬دەکزێح غیکاری (‪ )DHEAS‬ئەنجامتدرێح‪.‬‬

‫* ًە منداڵی کٍڕدا ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ةاڵلتٌٍن (دەنگ گڕ ةٌٍن‪ ،‬سیادةٌٍنی‬
‫ماضًٍکە ٌ دەرکەٌثنی مٌٍ ٌ گەٌرەةٌٍنی ئەندامی ساٌسێ) ةەر ًە ثەمەنی ةاڵلتٌٍنی ئاضایی‬

‫دەکزێح غیکاری (‪ )DHEAS‬ئەنجامتدرێح‪.‬‬

‫* دەضجنیػانکزدنی ضەرەثایی جۆری (گزێ یان ًٌٍ) ی درٌضح ةٌٍ ًە ڕژێنی ضەر گٍرچیٌە‪ ،‬ئایا‬
‫گزێی غێزپەنجەین یاخٍد نا‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی غیکاریەکە‪:‬‬
‫ڕێژەی ئاضایی ىۆرمۆنی (‪ )DHEAS‬ةۆ ىەر ثەمەن ٌ ڕەگەسێک گۆڕانی ةەضەردا دێح‪،‬‬
‫ةەغێٍەیەکی ئاضایی ًە منداڵی ثاسە ًەدایکتٌٍدا ڕێژەکەی ةەرسە ٌ پاغان کەمدەةێجەٌە ثا‬
‫نشیکی ثەمەنی ةاڵلتٌٍن دٌٌةارە ڕێژەکەی سیاد دەکاثەٌە ثا دەگاثە سۆرثزین ةڕ ًە دٌای ةاڵلتٌٍن‬

‫‪117‬‬

‫چەند ضاڵێک ةڕەکەی ةە ةەرسی دەمێنێجەٌە ٌ پاغان ًەگەڵ ىەڵکػانی ثەمەن ةڕی ىۆرمۆنەکە‬
.‫ةەرەٌ کەمتٌٍنەٌە دەچێح‬

● Children(Male & Female)

1-4 weeks: 31.6- 431 μg/dl
1-12 month: 3.3-123.6 μg/dl
1-4 years: 0.47-19.4 μg/dl
5-10 years: 2.8-85.2 μg/dl

● Male (Adult):
10-14 years: 24.4-247 μg/dl
15-19 years: 70.2-492 μg/dl
20-24 years: 211-492 μg/dl
25-34 years: 160-449 μg/dl
35-44 years: 88.9-427 μg/dl
45-54 years: 44.3-331 μg/dl
55-64 years: 51.7-295 μg/dl
65-74 years: 33.6-249 μg/dl
>75 years: 16.2-123 μg/dl

● Female (Adult):
10-14 years: 33.9-280 μg/dl
15-19 years: 65.1-368 μg/dl
20-24 years: 148-407 μg/dl
25-34 years: 98.8-340 μg/dl

118

‫‪35-44 years: 60.9-337 μg/dl‬‬
‫‪45-54 years: 35.4-256 μg/dl‬‬
‫‪55-64 years: 18.9-205 μg/dl‬‬
‫‪65-74 years: 9.4-246 μg/dl‬‬
‫‪>75 years: 12-154 μg/dl‬‬

‫● نیػانەکانی ناڕێکی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬
‫دەرکەٌثنی نیػانەکانی ناڕێکی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًەکەضێک ةۆ کەضێکی ثز جیاٌاسە ٌ دەکزێح‬

‫ىەندێک جار ىیچ نیػانەیەکی دەرنەکەٌێح ةەثایتەثی ًەکاثی سۆری ىۆرمۆنەکە ًە پیاٌان دا‬
‫(کەًەَ ةارەدا دەکزێح گزنگی پێ نەدرێح) ‪ ،‬ةەڵاَ ةەگػجی نیػانەکانی ناڕێکی ةڕی‬
‫ىۆرمۆنەکە ةزیجین ًە‪:‬‬

‫● ةەرسی رێژەی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬
‫▪ ًە ئافزەثان دا دەکزێح ةتێجە ىۆی‪:‬‬
‫* ناڕێکی ضٍڕی مانگانە ٌ ىەندێک جار ٌەضجانی‪.‬‬
‫* سیادةٌٍنی مٌٍی ًەع ٌ ةەثایتەت دەمٌٍچاٌ‪.‬‬

‫* سیپکە (عاسەةە) ةە ڕادەیەکی سۆر‪.‬‬
‫* ڕٌٌثانەی كژ‪.‬‬

‫* کەمکزدنەٌەی ئەگەری دٌٌگیان ةٌٍن‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌاندا کاریگەریەکی سۆری ناةێح‪ ،‬دەکزێح ةتێجە ىۆی‪:‬‬
‫* گڕةٌٍنی سۆری دەنگ‪.‬‬

‫* گەٌرەةٌٍنی ضێٍی ئادەَ‪.‬‬
‫* سیادةٌٍنی ماضًٍکەکانی ًەع ٌ پٍکانەٌەی مەمک‪.‬‬

‫* كژ ڕٌٌثانەٌە‪.‬‬

‫‪119‬‬

‫● ًە منداڵانی کٍڕی ثاسە پێگەیػجٍدا دەةێجە ىۆی ةاڵلتٌٍنی پێػٍەخجە ٌ دەرکەٌثنی‬
‫ضیفەثە جەضجەیی ٌ فیطیۆًۆجیەکانی كۆناػی ةاڵلتٌٍن‪.‬‬

‫● کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ةەپێی ثەمەن کاریگەری جیاٌاس درٌضح دەکات ًەٌانە (نەمانی‬
‫ئارەسٌٌی ضێکطی ٌ ثٍانای ڕەپتٌٍنی چٌٍک یان کٍرثی ماٌەی ڕەپتٌٍنەکە ٌ کەمتٌٍنەٌەی‬

‫جارەکانی ضێکظ کزدن‪ ،‬پٍکانەٌە ٌ لاٌاسةٌٍنی ئێطک ٌ ماضًٍکەکان ٌ کۆةٌٍنەٌەی‬
‫چەٌری ًەًەغدا)‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح‪:‬‬
‫ئاضایی ةٌٍنی ةڕی ىۆرمۆنی (‪ ٌ )DHEAS‬ىۆرمۆنەکانی ثزی (‪ )Androgen‬مانایی‬

‫ثەندرٌضجی ٌ ئاضایی ةٌٍنی ڕژێنی ضەر گٍرچیٌە دەگەیەنێح‪.‬‬

‫ئەگەر کەضێک نیػانەکانی ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکەی ثێدا دەرکەٌثتٌٍ ىاٌکات ئەنجامی‬
‫غیکاری ةڕی (‪)DHEAS‬ەکەی ةەرسةٌٍ دەکزێح دەرکەٌثەکان ةەىۆی ناڕێکی ىۆرمۆنی‬

‫(‪ٌ )DHEAS‬ە ةێح‪ ،‬ةەڵاَ ةەگػجی ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنی (‪ ،)DHEAS‬ةەثەنيا ناثٍانزێح ٌەک‬
‫دەضجنیػانکەرێکی ثەٌاٌ ةۆ ىیچ حاڵەثێکی ثەندرٌضجی پػجی پێ ةتەضترێح ىەر ةۆیە‬
‫پێٍیطجی ةە ئەنجامدانی غیکاری ىۆرمۆنەکانی ثز دەةێح (چٍنکە ىۆرمۆنەکان پێکەٌە‬
‫کاردەکەن)‪.‬‬
‫ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح نیػانەةێح ةۆ ةٌٍنی خانەی غێزپەنجەیی ًە ڕژێنی ضەر‬

‫گٍرچیٌە (ًە ىەندێک ةاری دەگمەنی غێزپەنجەدا کە ثٌٍغی ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە دەةێح‪ ،‬ةڕی‬
‫(‪ )DHEAS‬ةە ئاضایی دەمێنێجەٌە) یان نەخۆغی (‪ )Cushing‬یان (‪ )Adrenal Hyperplasia‬یان‬

‫ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدان یان غێزپەنجەی ىێٌکەدانەٌە ةێح‪.‬‬

‫کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح ةەىۆی ناڕێکی کاری ڕژێنی ضەرگٍرچیٌەٌەةێح کە ناثٍانێح‬

‫‪120‬‬

‫ةڕی پێٍیطح ًە ىۆرمۆنەکە دەرةدات (‪ ،)Adrenal Insufficiency‬یان ةەىۆی کەمتٌٍنەٌەی‬
‫ىۆرمۆنەکانی ژێزمێػکە ڕژێن (‪ )Hypopituitarism‬کە کاریان ڕێکخطجنی فزمانی ڕژێنی‬
‫ضەرگٍرچیٌەیە یان ةەىۆی نەخۆغی (‪.)Addison Disease‬‬
‫● کارثێکەرە لاٌەکیەکان‪:‬‬
‫* ىەندێک جۆری دەرمان کاریگەری لاٌەکیان دەةێح ًەضەر ئەنجامی غیکاریەکە ٌەک‬

‫(‪ )Corticosteroids)(Estrogen Supplements‬ىەندێک دژەسیندەکان‪ ،‬ةۆیە پێٍیطجە ًەکاثی‬
‫ئەنجامدانی غیکاریەکە دکجۆرەکەت ئاگاداری ضەرجەَ ئەٌ دەرمانانەةێح کە ةەکاریان دێنیح‪.‬‬
‫* ًە ئافزەثاندا ةاغترین کات ةۆ ئەنجاَ دانی غیکاریەکە ىەفجەیەک پێؼ یان پاع ضٌٍڕی‬

‫مانگانەیە‪ ،‬چٍنکە دەکزێح ضٍڕی مانگانە کاریگەری لاٌەکی ىەةێح ًەضەر ئەنجامی غیکاریەکە‪.‬‬
‫* نەخۆغیەکانی ٌ گزفجە ثەندرٌضجیەکانی ٌەک‬

‫(‪.)Diabetes)(Dementia)(Lupus)(AIDS)(Chronic Fatigue Syndrome‬‬

‫‪121‬‬

‫) ‪( 27‬‬
‫) ‪Follicle-Stimulating Hormone ( FSH‬‬

‫غیکاری (‪ )FSH‬غیکاریەکی خٍێنە ڕێژەی ىۆرمۆنی (‪)Follicle-Stimulating Hormone‬‬
‫نیػاندەدات‪ ،‬ىۆرمۆنی (‪ )FSH‬یەکێک ًە کۆمەڵەی (ضێکظ ىۆرمۆنەکان) کە ًەلایەن ژێزمێػکە‬

‫ڕژێنەٌە (‪ )Pituitary Gland‬دەردەدرێح‪ ،‬ڕۆڵێکی گزنگی ىەیە ًە ڕێکخطجنی کاری کۆئەندامی‬
‫ساٌسێ ًەىەردٌٌ ڕەگەسدا‪ ،‬ةەرپزضە ًە گەغەکزدنی ىێٌکۆکەکان (فۆًیکڵەکان)‪ ،‬فۆًیکڵەکان ًە‬

‫ىەنگاٌەکانی گەغەکزدنیاندا ىۆرمۆنەکانی (‪ )Estrogen)(Progesterone‬دەردەدەن کە‬
‫یارمەثی ڕێکخطجنی ضٌٍڕی مانگانە (گەغەکزدنی ثەٌاٌی ىێٌکە) دەدات ًە ئافزەثان دا‪.‬‬

‫● ڕۆڵی ىۆرمۆنی (‪:)FSH‬‬

‫▪ ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫ىۆرمۆنی (‪ً )FSH‬ە ئافزەثان دا ىانی گەغەکزدنی ىێٌکۆکەکان (فۆًیکڵەکان) ٌ درٌضح‬
‫ةٌٍنی ىێٌکەی پێگەیػجٌٍ دەدات‪ً ،‬ە كۆناػی (‪ )Follicular Phase‬ی ضٍڕی مانگانەدا‪ ،‬کە‬
‫ًەَ كۆناػەدا (‪ )FSH‬ىانی ىێٌکۆکەکان دەدات ةۆ دەردانی (‪ٌ )Estradiol‬ە ىەردٌٌ ىۆرمۆنەکە‬
‫پێکەٌە دەةنە ىۆی گەغەکزدنی ثەٌاٌی ىێٌکە ‪ً ،‬ە کۆثاییەکانی كۆناػی (‪)Follicular Phase‬‬

‫دا سیادةٌٍنێک ًە ةڕی (‪ )FSH)(LH‬دا ڕٌٌدەدات کە دەةێجە ىۆی دەرچٌٍنی ىێٌکەکە ًە‬
‫ىێٌکەدانەٌە ةۆ منداڵدان (‪.)Ovulation‬‬

‫▪ ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫ىۆرمۆنی (‪ )FSH‬ىانی گٍنەکان دەدات ةۆ درٌضجکزدنی ثۆٌی پێگەیػجٌٍ‪.‬‬

‫▪ ًە منداڵان ٌ ىەرسەکاران دا‪:‬‬
‫ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ضەرەثا کەمە پاغان ٌردە ٌردە سیاد دەکات ثا دەگاثە كۆناػی ىەرسەکاری‬

‫‪122‬‬

‫(ةاڵلتٌٍن) دەةێجە ىۆی دەرکەٌثنی ضیفەثە ثایتەتمەندەکانی ىەردٌٌ ڕەگەس‪.‬‬

‫● کەی ٌ ةۆچی غیکاری (‪ )FSH‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫▪ ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫غیکاریی (‪ً )FSH‬ە ئافزەثاندا ڕەنگە پێٍیطح ةکات ًە کاثی ضٍڕی مانگانە ٌ ةەثایتەثی ًە‬

‫ڕۆژەکانی ضەرەثادا ئەنجاَ ةدرێح‪.‬‬
‫* ةۆ دەضجنیػانکزدنی ىۆکارەکانی دٌگیان نەةٌٍن ٌ ناڕێکی یان ٌەضجانی ضٌٍڕی مانگانە ٌ‬
‫دیاریکزدنی دەضجپێکزدنی ثەمەنی نائٍمێدی‪ ٌ،‬دەضجنیػانکزدنی ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدان‬

‫یان ةٌٍنی خٍێنی نائاضایی‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫ةۆ دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری کەمی ژمارەی ثۆٌەکان یان ًەدەضجدانی ثٍانی گٍنەکان ةۆ‬
‫ةەرىەميێنانی ثۆٌ ٌ کەمتٌٍنەٌە ٌ لاٌاس ةٌٍنی ثٍانای ضێکطی ‪ ،‬لاٌاسةٌٍنی ماضًٍکەکان‪.‬‬

‫▪ ًە منداڵان دا‪:‬‬
‫غیکاری (‪ )FSH‬ىاٌکات ًەگەڵ غیکاری (‪ )LH‬ئەنجامدەدرێح ةۆ ئەٌ منداڵانەی کە نیػانەکانی‬

‫ةاڵلتٌٍنی پێػٍەخجەیان ثێدا دەردەکەٌێح (گەغەکزدنی جەضجەیی ٌ فیطیۆًۆجی پێؼ‬
‫ثەمەنی ئاضایی ةاڵلتٌٍن ٌەک (گەٌرەةٌٍنی مەمک ٌ ةٌٍنی ضٍڕی مانگانە)(سیادةٌٍنی مٍ ٌ‬
‫گەٌرەةٌٍنی گٌٍنەکان ٌ چٌٍک)) یان ةە پێچەٌانەٌە ًەکاثی دٌاکەٌثنی ةاڵلتٌٍن ٌ (دٌاکەٌثنی‬

‫گەع جەضجەیی ٌ فیطیۆًۆجیاکان) ًە کاثی ئاضایی خۆی‪.‬‬

‫** دەضجنیػانکزدنی گزفجەکانی ژێزمێػکە ڕژێن کە کاریگەری ڕاضجەٌخۆیان ًەضەر کاری‬
‫کۆئەندامی ساٌسێ ىەیە (ةێ گٍێدانە ثەمەن ٌ ڕەگەس)‪.‬‬

‫‪123‬‬

:‫ ڕێژەی ئاضایی ىۆرمۆنەکە‬
:)‫ ڕەگەس‬،‫ڕێژەی ئاضایی ىۆرمۆنەکە دەگۆڕێح ةەگٍێزەی (ثەمەن‬

:‫ ًە ئافزەثان دا‬
- Follicular Phase: 3.5-12.5 mIU/ml
- Ovulate Phase: 4.7-21.5 mIU/ml
- Luteal Phase: 1.7-7.7 mIU/ml
- Post Menopause: 25.8-134.8 mIU/ml

:‫ ًە پیاٌان دا‬
- Male (Adult): 1.5-12.4 mIU/ml

:‫ ًە منداڵ ٌ ىەرسەکاردا‬
:‫▪ ةۆ کچ‬

- 1-10 years: 0.2-11.1 mIU/ml
- 11-13 years: 2.1-11.1 mIU/ml
- 14-17 years: 1.6-17.0 mIU/ml

:‫▪ ةۆ کٍڕ‬

- 1-5 years: 0.2-2.8 mIU/ml
- 6-10 years: 0.4-3.8 mIU/ml
- 11-13 years: 0.4-4.6 mIU/ml
- 14-17 years: 1.5-12.9 mIU/ml

‫● مانای ئەنجامی غیکاریەکە چی دەگەیەنێح ؟‬

124

‫غیکاری (‪ )FSH‬ىاٌکات دەکزێح ًەگەڵ یەکێک یان سیاثز ًە غیکاریەکانی‬
‫(‪ )LH)(Estradiol)(Testosterone)(Progesterone)(Prolactin‬دەکزێح ئەنجامتدرێح ثا‬
‫ًێکدانەٌەی درٌضح ةۆ ئەنجامی غیکاریەکە ةکزێح‪ ،‬ةەگػجی مانای ئەنجامی غیکاریەکە‪:‬‬

‫● ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬

‫▪ ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫* لاٌاسةٌٍن یان نەمانی ثٍانای ىێٌکەدان ةۆ درٌضح کزدنی ىێٌکە‪.‬‬

‫* چٌٍنە نێٍ ثەمەنی نائٍمێدی‪.‬‬
‫* ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدا‪( .‬کە ثێکچٌٍنی ىۆرمۆنەکان یەکێک ًە ىۆکارەکانی درٌضح ةٌٍنی‬

‫کیطەکانە)‪.‬‬
‫* ناثەٌاٌی کزۆمۆضۆمی ٌەک (‪.)Turner’s Syndrome‬‬
‫* نەخۆغیەکانی ڕژێنی پەریشاد ٌ غێزپەنجەی ىێٌکەدان‪.‬‬

‫** دەکزێح ةەىۆی ٌەرگزثنی چارەضەریەٌە ةێح‪.‬‬
‫** ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە (سیاثز ًە ڕادەی ئاضایی)کاریگەری نەرێنی دەةێح ًەضەر ثەندرٌضح‬

‫ةاغی ىیٌکەکان ٌ ثٍانای پیجاندیان‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫* ةٌٍنی کزۆمۆضۆمی سیاد ٌەک (‪.)Klinefelter’s Syndrome‬‬

‫* ًەدەضجدانی ثٍانای گٍنەکان ةۆ درٌضح کزدنی ثۆٌ‪.‬‬
‫* ثێکچٌٍنی کاری گٍنەکان ةە ىەرىۆکارێک ةێح ٌەک (خٍاردنەٌە کيًٍیەکان‪ ،‬ةەرکەٌثنی‬

‫ثیػکی‪ ،‬چارەضەری کیمیایی‪ ،‬ىەٌکزدنی ڤایزۆضی ٌ (‪.))Autoimmune Disease‬‬
‫* ةە ضاڵاچٌٍن‪.‬‬

‫* غێزپەنجەی گٍنەکان‪.‬‬

‫‪125‬‬

‫* ٌەرگزثنی چارەضەری‪.‬‬

‫▪ ًە منداڵ دا‪:‬‬
‫سیاد ةٌٍنی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ةەر ًە ثەمەنی ةاڵلتٌٍن‪ ،‬مانای ةاڵلتٌٍن ٌ دەضجپێکزدنی گۆڕانە‬

‫جەضجەیی ٌ فطیۆًۆجیەکانە ًە(کٍڕ ٌ کچ) پێؼ کاثی خۆی‪.‬‬

‫** ڕێژەی ىۆرمۆنەکە سیاد دەکات ًە ىەندێک جۆری غێزپەنجەی ژێزمێػکە ڕژێن دا (ًە ىەمٌٍ‬
‫ثەمەن ٌ ڕەگەسێک دا)‪.‬‬

‫● نشمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە‪:‬‬

‫▪ ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫* ىێٌکەدان ىێٌکە درٌضح ناکات‪.‬‬
‫* ىۆرمۆنەکە ًە کاثی دٌٌگیانیدا کەَ دەکات‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫* گٍنەکان ثۆٌ درٌضح ناکەن‪.‬‬

‫** ةەغی (‪ )Hypothalamus‬ی مێػک یان ژێزمێػکە ڕژێن ةەةاغی کار نەکەن ةەىەر ىۆکارێک‬
‫ةێح (ًەىەردٌٌ ڕەگەسدا)‪.‬‬

‫** فػاری دەرٌٌنی ٌ لاٌاسی جەضجەیی (کەمی کێؼ)(ًەىەردٌٌ ڕەگەسدا)‪.‬‬

‫▪ ًە منداڵ دا‪:‬‬
‫کەمی ىۆرمۆنەکە ًە ثەمەنی ةاڵلتٌٍن دا‪ ،‬دەةێجەىۆی دٌاکەٌثنی ةاڵلتٌٍن کە دەکزێح‬

‫ةەىۆی‪:‬‬

‫‪126‬‬

‫* ًەدەضجدانی فزمانی گٍنەکان ٌ ىیٌکەدانەٌە ةێح‪.‬‬
‫* ناڕێکی ىۆرمۆنەکان‪.‬‬

‫* ىەٌکزدنی دریژخایەن ٌ ةەدخۆراکی‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫) ‪( 28‬‬
‫)‪Estradiol (E2‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە ضٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی ىۆرمۆنی (‪،)Estradiol‬‬
‫کە یەکێکە ًە غێٍەکانی (‪ً )Estrogen‬ە ًەغدا‪ ،‬ىۆرمۆنێکی گزنگە ٌ کاریگەری ڕاضجەٌخۆ یان‬

‫ناڕاضجەخۆی ىەیە ًەضەر ةەغێکی سۆر ًە گەغە جەضجەیی ٌ فطیۆًۆجیەکان ًە ىەردٌٌ‬
‫ڕەگەسدا‪ ،‬ىەرةۆیە ةۆ دەضجنیػانکزدنی ةەغێکی سۆر ًە گزفجەکانی کۆئەندامی ساٌسێ ٌ‬

‫نەسۆکی ئەَ غیکاریە ئەنجاَ دەدرێح (ةەثایتەثی ًە ئافزەثان دا)‪.‬‬

‫● ڕۆڵی ىۆرمۆنی (‪:)Estradiol‬‬
‫▪ ًە ئافزەثان دا‪ :‬ىۆرمۆنی (‪ )Estradiol‬ةەغێٍەیەکی ضەرەکی ًەلایەن ىێٌکەدانەٌە‬
‫دەردەدرێح ٌ ةەرپزضە ًە گەغەکزدنی کۆئەندامی ساٌسێ ٌ گەغە جەضجەییە ثایتەثەکان ًە‬
‫ئافزەثاندا ىەرٌەىا یارمەثی داةەع ةٌٍن ٌ ىەڵچنینی خانەی چەٌری دەدات ًە ًەع دا ٌ‬

‫ثەندرٌضجی ئێطک ٌ جٍمگەکان ًە ڕادەگزێح‪ً ،‬ەگەڵ چەند ىۆرمۆنێکی ثزی ٌەک‬
‫(‪ )Progesterone‬دا ضٍڕی مانگانە ڕێکدەخەن ٌ یارمەثیدەرن ةۆ دٌٌگیانتٌٍنێکی‬
‫ثەندرٌضح‪ ،‬ةە پػح ةەضتن ةە ثەمەن ٌ ةاری جەضجەیی ئافزەثەکە غیکاری (‪)Estradiol‬‬

‫ةاغترین دەرخەرە ةۆ چاٌدێزیکزدنی چالاکی ٌ ثەندرٌضجی ىێٌکەدان‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌان دا‪ :‬ڕێژەی ىۆرمۆنەکە کەمە ةە ةەراٌرد ةە ئافزەثان ٌ ًەلایەن ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە ٌ‬
‫گٍنەکانەٌە دەردەدرێح ٌ یارمەثی سیندەچالاکیەکانی ئێطک ٌ گەغە دەدات‪.‬‬

‫● ةۆچی غیکاری (‪ )Estradiol‬ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬
‫** غیکاری (‪ )Estradiol‬ئەنجاَ دەدرێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ىەر سیادةٌٍن ٌ کەمتٌٍنێک ًە‬

‫ةڕی ىۆرمۆنەکەدا ‪ ٌ ،‬چاٌدێزی کزدنی ئەٌ ةارٌٌدۆخانەی ةەىۆی ثێکچٌٍنی ىۆرمۆنەکانەٌە‬
‫ضەرىەڵدەدەن‪:‬‬

‫‪128‬‬

‫▪ ًە ئافزەثاندا‪:‬‬
‫* ةۆ دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری دٌاکەٌثن یان پێػکەٌثنی دەرکەٌثنی ضیفەثە جەضجەییە‬
‫ثایتەثەکان ًە کچانی ىەرسەکاردا یان ىۆکاری پێػکەٌثن یان ڕٌٌنەدانی یەکەَ ضٍڕی مانگانە‪.‬‬
‫* دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری ناڕێکی ًە ضٍڕی مانگانە ٌ ٌەضجانی ‪ ،‬نەسۆکی ٌ ةٌٍنی خٍێنی‬

‫نائاضایی (دٌای ثەمەنی نائٍمێدی)‪.‬‬
‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ثەمەنی نائٍمێدی‪.‬‬

‫* چاٌدێزی کزدنی چالاکی ٌ ثەندرٌضجی ىێٌکەدان‪.‬‬
‫* چاٌدێزی گەغەی فۆڵیکڵەکان(ىێٌکۆکەکان) ًە ىێٌکەداندا ةەر ًە ئەنجامدانی منداڵی ةٌٌٍری‪.‬‬

‫* دەضجنیػانکزدنی غانەی غێزپەنجەیی ةەرىەميێنی ىۆرمۆنەکە‪.‬‬
‫* چاٌدێزی کزدنی ٌەرگزثنی چارەضەری ٌ کاریگەریەکانی‪.‬‬
‫▪ ًە پیاٌاندا‪:‬‬

‫* دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری دٌاکەٌثنی گەغە جەضجەی ٌ فیطۆًۆجیەکان (دٌاکەٌثنی‬
‫گەغەی ماضًٍکەکان ٌ گۆڕانی دەنگ ٌ سیادةٌٍنی مٌٍی ًەع ٌ گەغەنەکزدنی گٌٍنەکان)‪.‬‬

‫* دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری گەٌرەةٌٍنی مەمک (‪ ٌ )Gynecomastia‬نیػانەکانی ثزی‬
‫(‪.)Feminization‬‬

‫* دەضجنیػانکزدنی غانەی غێزپەنجەیی ةەرىەميێنی ىۆرمۆنەکە‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح ؟‬
‫ڕێژەی ئاضایی ٌ سیاد ةٌٍن ٌ کەَ ةٌٍن ًە ةڕی ىۆرمۆنەکەدا ًە کەضێک ةۆ کەضێک ٌ ةەپێ‬
‫ثەمەن ٌ ڕەگەس ٌ ةارٌٌدۆخی جەضجەیی کەضەکە ًەٌکاثەی غیکاریەکەی ئەنجامداٌە دەگۆڕێح‬

‫(ًە ئافزەثاندا پەیٍەضجە ةە ڕۆژەکانی ضٍڕی مانگانەٌە)‪ ،‬ةۆیە ةەپێی نیػانە جەضجەیی ٌ‬
‫فیطیۆًۆجیەکان ًێکدانەٌەی جیاٌاسی ىەیە‪ ،‬کە پێٍیطجی ةە ڕاٌێژی پشیػکی پطپۆڕی‬

‫ئافزەثانە‪.‬‬

‫‪129‬‬

‫● ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح ةتێجەىۆی ‪:‬‬
‫* سٌٌ دەرکەٌثنی گەغە جەضجەی ٌ فیطیۆًۆجیەکان (ًە کچانی ىەرسەکاردا)‪.‬‬

‫* دٌاکەٌثنی گەغە جەضجەی ٌ فیطیۆًۆجیەکان (ًە کٍڕانی ىەرسەکاردا)‪.‬‬
‫* ةٌٍنی ًٌٍ یان غێزپەنجەی ىێٌکەدان یان گٌٍنەکان دا‪.‬‬

‫* گەغەکزدنی ٌ گەٌرەةٌٍنی مەمک ًە (کٍڕانی ىەرسەکاردا)(‪.)Gynecomastia‬‬
‫* سیاد کارکزدنی ڕژێنی پەریشاد (ػٌٍدە)(‪.)Hyperthyroidism‬‬
‫* ةەمۆَ ةٌٍنی جگەر(‪ )Cirrhosis‬یان ًەکارکەٌثنی‪.‬‬

‫* ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ةەىۆی کەمی ىۆرمۆنی (‪ً()Testosterone‬ە پیاٌاندا)‪.‬‬

‫● کەمی ةڕی ىۆرمۆنەکە دەکزێح نیػانەةێح ةۆ‪:‬‬
‫* چٌٍنە نێٍ ثەمەنی نائٍمێدی (‪ * .)Menopause‬ناثەٌاٌی کزۆمۆضۆمی ( ‪Turner‬‬
‫‪ً * .)Syndrome‬ەکارکەٌثنی ىێٌکەدان ةەر ًە ثەمەنی نائٍمێدی‪ * .‬لاٌاسی کاری ژێزمێػکە‬
‫ڕژێن (‪ * .)Hypopituitarism‬ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدان (‪ )PCOS‬کە دەکزێح ةتێجە ىۆی‬
‫پەکخطجنی ثٍانای ئافزەت ةۆ منداڵتٌٍن‪ * .‬لاٌاسی ىێٌکەدا یان گٌٍنەکان ةۆ دەردانی ةڕی‬

‫ىۆرمۆنی پێٍیطح (‪.)Hypogonadism‬‬

‫● کارثێکەرە لاٌەکیەکان‪:‬‬
‫* ىەندێک جۆری دەرمان کار ًە ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکەن ًەٌانە‪( :‬حەةی ڕێگزی ًە دٌٌگیان ةٌٍن)‬

‫(‪...)Glucocorticoids)(Phenothiazines)(Ampicillin)(Panmycin‬ىجد‪.‬‬
‫* ةارٌٌدۆخە جەضجەییەکانی ٌەک (کەَ خٍێنی ‪ ،‬ةەرسی فػاری خٍێن‪ ،‬نەخۆغیەکانی گٍرچیٌە ٌ‬

‫لاٌاسةٌٍنی کاری جگەر)‪.‬‬

‫‪normal levels of estradiol (E2) :‬‬
‫‪for menstruating women range from 15 to 350 picograms per milliliter (pg/mL).‬‬
‫‪For postmenopausal women, normal levels should be lower than 10 pg/mL.‬‬

‫‪130‬‬

‫) ‪( 29‬‬
‫) ‪Luteinizing Hormone ( LH‬‬

‫غیکاری (‪ )LH‬ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ڕێژەی ىۆرمۆنی ( ‪Luteinizing‬‬
‫‪ً )Hormone‬ە خٍێندا‪ ،‬ىۆرمۆنی (‪ )LH‬یەکێکە ًە گزٌپی ضێکظ ىۆرمۆنەکان ٌ ًەلایەن‬

‫ژێزمێػکە ڕژێنەٌە دەردەدرێح‪ ،‬ڕۆڵی ىەیە ًە ڕێکخطجنی گۆڕانکاریەکانی كۆناػی ةاڵلتٌٍن (ًە‬
‫ىەردٌٌ ڕەگەسدا) ٌ ضٍڕی مانگانە ٌ دٌگیانتٌٍن‪.‬‬

‫● ڕۆڵی ىۆرمۆنەکە ‪:‬‬

‫ىۆرمۆنی (‪ )LH‬ڕۆڵێکی گزنگی ىەیە ًە گەغەکزدنی کۆئەندامی ساٌسێ ٌ دەرکەٌثنی ضیفەثە‬
‫جەضجەیی ٌ فطیۆًۆجیەکانی كۆناػی ةاڵلتٌٍن (ًە ىەردٌٌ ڕەگەسدا)ٌ درٌضح ةٌٍنی (ىێٌکە‬

‫ٌ ثۆٌ)ی پێگەیػجٌٍ‪ ،‬ىەرٌەىا ىانی دەرچٌٍنی ىێٌکە پێگەیػجٌٍەکان دەدات ًە‬
‫ىێٌکەدانەٌە ةۆ منداڵدان (‪ً )Ovulation‬ە ئافزەثان دا‪ ٌ ،‬یارمەثی ةەرىەميێنانی ىۆرمۆنی‬

‫نێزینە(‪ )Testosterone‬دەدات ًە پیاٌان دا‪ ،‬ىەرةۆیە ةۆ چاٌدێزیکزدنی کار ٌ ثەندرٌضجی‬
‫ىەریەک ًە (ىێٌکەدان ٌ گٍنەکان ٌ ژێزمێػکە ڕژێن) دەکزێح ضٌٍد ًە غیکاری (‪)LH‬‬
‫ٌەرةگیزێح‪.‬‬

‫● ةۆچی غیکاری (‪ )LH‬ئەنجامدەدرێح ؟‬

‫ةەگػجی غیکاری (‪ )LH‬ةۆ چەند مەةەضجێک ئەنجامدەدرێح‪ً :‬ەٌانە (ةۆ دەضجنیػانکزدنی‬
‫گزفجەکانی منداڵ نەةٌٍن (ًە ئافزەثان ٌ پیاٌان)دا‪ ،‬یان ةۆ دەضجنیػانکزدنی کار ٌ ثەندرٌضجی‬

‫ژێزمێػکە ڕژێن ٌ پێػکەٌثن یان دٌاکەٌثنی ةاڵلتٌٍن ٌ نیػانەکانی)‪.‬‬

‫‪131‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )LH‬ئەنجامدەدرێح ؟‬

‫▪ ًە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫ًەکاثی دٌٌگیان نەةٌٍن ٌ ناڕێکی ضٍڕی مانگانە (یان ٌەضجانی)‪ ،‬چٌٍنە ناٌ ثەمەنی نائٍمێدی‬

‫یان دەرکەٌثنی نیػانەکانی پێؼ ٌەخجە‪.‬‬
‫ىەندێک جار ةۆ دیاریکزدنی دەضجپێکی ضٍڕی مانگانە ٌ دەضجنیػانکزدنی ثەٌاٌی کاثی‬
‫دەرچٌٍنی ىێٌکە ًە ىێٌکەدانەٌە ةۆ منداڵدان دەکزێح ئەَ غیکاریە چەند جارێک ئەنجاَ ةدرێح‬

‫(چٍنکە ًەَ کاثەدا ةڕی ىۆرمۆنەکە دەگاثە ةەرسثزین ڕادە)‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌاندا ‪:‬‬
‫ًەکاثی نەةٌٍنی ثٍانای ٌەچەخطجنەٌە ٌ کەمی ڕێژەی ثۆٌەکان ٌ کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنی‬
‫(‪ ٌ )Testosterone‬نەمانی ئارەسٌٌی ضێکطی ٌ کەمتٌٍنەٌەی جارەکانی ضێکظ کزدن ‪،‬‬

‫لاٌاسةٌٍنی ماضًٍکەکان‪.‬‬

‫** ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ناڕێکی کاری ةەغی (‪ )Hypothalamus‬ی مێػک ٌ‬
‫ژێزمێػکە ڕژێن ٌەک (ماندٌێجی‪ ،‬داةەسینی ًەناکاٌی کێؼ ٌ لاٌاسةٌٍن‪ ،‬نەمانی ثەرکیش ٌ‬

‫ةێجاكەثی‪ً()...‬ەىەردٌٌ ڕەگەسدا)‪.‬‬

‫▪ ًە منداڵ ٌ ىەرسەکاراندا‪:‬‬
‫ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ةاڵلتٌٍنی پێؼ ٌەخجە یان دٌاکەٌثنی نیػانەکانی ةاڵلتٌٍن‪،‬‬
‫نیػانەکانی ٌەک (ضٍڕی مانگانە‪ ،‬گەٌرەةٌٍنی مەمک ٌ گٌٍنەکان ٌ چٌٍک‪ ،‬دەرکەٌثنی مٌٍ ًە‬

‫ئەندامی ساٌسێ)‪.‬‬

‫* پاع ٌەرگزثنی چارەضەری (ًەىەمٌٍ ثەمەن ٌ ڕەگەسێکدا) غیکاری (‪ )LH‬ئەنجاَ دەدرێح ةۆ‬
‫چاٌدێزی کزدنی کاریگەری چارەضەریەکە‪ ،‬ةەثایتەت دٌای ٌەرگزثنی ىۆرمۆنی (‪.)GnRH‬‬

‫‪132‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی غیکاریەکە‪:‬‬
‫ىۆکارەکانی (ڕەگەس ٌ ثەمەن) کاریگەریان ىەیە ًەضەر ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ٌ ةەپێ ی كۆناػەکانی‬

‫گەغە ٌ ةارٌدۆخی جەضجەیی کەضەکە گۆڕانی ةەضەردادێح ةەثایتەثی ًە ئافزەثاندا(ةەىۆی‬
‫ضٍڕی مانگانە ٌ دٌگیانیەٌە)‪.‬‬

‫‪ً ‬ە ئافزەثان دا‪:‬‬
‫‪- Follicular Phase: 2.4-12.6 mIU/ml‬‬
‫‪- Ovulate Phase: 14.0-95.6 mIU/ml‬‬
‫‪- Luteal Phase: 1.0-11.4 mIU/ml‬‬
‫‪- Post Menopause: 7.7-58.5 mIU/ml‬‬

‫‪ً ‬ە پیاٌان دا‪:‬‬
‫‪- Male (Adult): 1.7-8.6 mIU/ml‬‬

‫‪ً ‬ە منداڵ ٌ ىەرسەکاراندا‪:‬‬
‫‪ ‬ةۆ کچ‪:‬‬

‫‪- 1-5 years: 0.1-0.5 mIU/ml‬‬
‫‪- 6-10 years: 0.1-3.1 mIU/ml‬‬
‫‪- 11-13 years: 0.1-11.9 mIU/ml‬‬
‫‪- 14-17 years: 0.5-41.7 mIU/ml‬‬

‫‪ ‬ةۆ کٍڕ‪:‬‬
‫‪- 1-5 years: 0.1-1.3 mIU/ml‬‬
‫‪- 6-10 years: 0.1-1.4 mIU/ml‬‬
‫‪- 11-13 years: 0.1-7.8 mIU/ml‬‬
‫‪- 14-17 years: 1.3-9.8 mIU/ml‬‬

‫‪133‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح‪:‬‬

‫▪ ًە ئافزەثاندا‪:‬‬
‫سیادةٌٍنی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ڕەنگە مانای ًەکارکەٌثن ٌ لاٌاسی ىێٌکەدان ةێح کە ةە ( ‪Primary‬‬

‫‪ )Ovarian Failure‬ناسراٌە‪ ،‬دەکزێح ةەىۆی چەندین ىۆکارەٌەةێح ًەٌانە‪:‬‬
‫* گەغەنەکزدنی ثەٌاٌی ىێٌکەدان‪.‬‬

‫* ناثەٌاٌی کزۆمۆضۆمی (‪.)Turner Syndrome‬‬
‫* ةەرکەٌثنی ثیػکی سۆر (‪.)X-RAY‬‬
‫* ٌەرگزثنی دەرمانی کیمیایی‪.‬‬
‫* ةٌٍنی غێزپەنجەی ىێٌکەدان‪.‬‬

‫* ةٌٍنی نەخۆغیەکانی ڕژێنی پەریشاد ٌ ڕژێنی ضەرگٍرچیٌە‪.‬‬
‫* ةٌٍنی کیطی ىێٌکەدان (‪.)PCOS‬‬

‫کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح مانای ثەندرٌضجی ىێکٌەدان ةگەیەنێح ٌ ىۆکارەکەی‬
‫کەمتٌٍنەکە ئەندامێکی ثزی ٌەک ةەغی (‪ )Hypothalamus‬ی مێػک یان ژێزمێػکە ڕژێن ةێح‬

‫کە ئەمەیان ةە (‪ )Secondary Ovarian Failure‬ناسراٌە‪.‬‬

‫▪ ًە پیاٌان دا‪:‬‬
‫سیادةٌٍنی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە پیاٌاندا کە ةە(‪ )Primary Testicular Failure‬ناسراٌە دەکزێح‬

‫ةەىۆی‪:‬‬
‫* ناثەٌاٌی کزمۆضۆمی (‪.)Klinefelter Syndrome‬‬

‫* گەغەنەکزدنی ثەٌاٌی گٍنەکان‪.‬‬
‫* ةٌٍنی ىەٌکزدنی ڤایزۆضی درێژخایەن ٌەک (‪.)Mumps‬‬

‫* ةەرکەٌثنی سۆری ثیػک (‪.)X-RAY‬‬
‫* ٌەرگزثنی چارەضەری کیمیایی‪.‬‬

‫* ةٌٍنی نەخۆغیەکانی ةەرگزی ًەع (‪.)Autoimmune Disorders‬‬

‫‪134‬‬

‫* ةٌٍنی غێزپەنجەی گٍنەکان‪.‬‬

‫‪ -‬کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ڕەنگە پەیٍەندیدارةێح ةە گزفجەکانی ةەغی (‪)Hypothalamus‬ی‬
‫مێػک ٌ ژێزمێػکە ڕژێنەٌە کە ةە (‪ )Secondary Testicular Failure‬ناسراٌە‪ ،‬کەمی ةڕی (‪)LH‬‬

‫ًە کەضێکی (نێزی پێگەیػجٍدا) ڕەنگە ةتێجە ىۆی کەمتٌٍنی ڕێژەی ىۆرمۆنی نێزینە‬
‫(‪ )Testosterone‬کەدەةێجە ىۆی دەرکەٌثنی چەند نیػانەیەکی ٌەک‪( :‬لاٌاسی ثٍانای ضێکطی‪،‬‬

‫نەمانی حەسی ضێکطی ٌ ماندٌێجی ةەردەٌاَ)‪.‬‬

‫▪ ًە منداڵان ٌ ىەرسەکاراندا‪:‬‬
‫* ةەرسی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح ةتێجە ىۆی سٌٌ ةاڵلتٌٍن ٌ دەرکەٌثنی نیػانەکانی‪ ،‬کە‬

‫ئەمەع دەکزێح ةەىۆی چەند ىۆکارێکەٌەةێح کە ةاٌثزینیان نەخۆغیەکانی مێػک ٌ‬
‫ژێزمێػکەڕژێنە ‪ٌ ،‬ەک (ىەٌکزدن ٌ ةەرکەٌثنی سەةز‪ ...‬ىجد)‪.‬‬

‫* کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەةێجە ىۆی دٌاکەٌثنی ةاڵلتٌٍن‪ ،‬کەئەمەع دەکزێح ةەىۆی‬
‫چەندین ىۆکارەٌە ةێح ًەٌانە‪( :‬لاٌاسی گٍنەکان ٌ ىێٌکەدان)(ناڕێکی ىۆرمۆنی)( ‪Turner‬‬
‫‪()Syndrome)(Klinefelter Syndrome‬غێزپەنجە)(ةٌٍنی ىەٌکزدنی ةەردەٌاَ)(ةەدخۆراکی)‪.‬‬

‫● ڕٌٌنکزدنەٌە‪:‬‬
‫ًێکدانەٌەی ئەنجامی غیکاریەکە ٌ دیاریکزدنی ىۆکار ٌ دەرئەنجامەکانی‪ ،‬پێٍیطجی ةە‬
‫ئەنجامدانی ةەغێک ًە غیکاریە پەیٍەندارەکان ٌ ضۆنار ٌ ًێکدانەٌەی پشیػکی پطپۆڕ ىەیە‪.‬‬
‫ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح سیاد ةکات ةەىۆی چەند ىۆکارێکی لاٌەکیەٌە ٌەک دەرمان‪:‬‬
‫(‪ ،)Anticonvulsants)( Clomiphene)( Naloxone‬ىەندێک ًە دەرمانەکانیؼ دەةنە ىۆی‬

‫کەمکزدنەٌەی ةڕی ىۆرمۆنەکە ًەٌانە (‪.)Digoxin)(Oral Contraceptives‬‬

‫‪135‬‬

‫) ‪( 30‬‬
‫)‪Human Chorionic Gonadotropin (β-hCG‬‬

‫غیکاری ىۆڕمۆنی دٌٌگیانی‬

‫غیکاری (‪ )β-hCG‬دەضجنیػانی ڕێژەی ىۆرمۆنی (‪)Human Chorionic Gonadotropin‬‬
‫دەکات ًە خٍێن دا‪ ،‬ةەغێٍەیەکی ئاضایی ئەَ ىۆرمۆنە ًەکاثی ضکپڕی ًەلایەن خانەکانی‬
‫ٌێڵاغەٌە دەردەدرێح ٌ دەچێجە ناٌ خٍێنەٌە (ٌێڵاع خۆراک دەدات ةە ىێٌکە دٌای پیجاندن ٌ‬
‫دەیچەضپێنێ ةە دیٍاری منداڵدانەٌە)‪ ،‬ىۆرمۆنەکە پاع (‪ 11‬ڕۆژ) ًە پیجانی ىێٌکە‪ً ،‬ە خٍێن دا‬
‫دەثٍانزێح دەضجنیػان ةکزێح پاع (‪ 14‬ڕۆژ) ًە میشدا دەضجنیػان دەکزێح‪ ،‬پاع پیجاندنی‬
‫ىێٌکە ىۆرمۆنەکە ًە ىەر (‪ )72-48‬کاثژمێزدا ڕێژەکەی دٌٌىێندە سیاد دەکات‪ ،‬ڕێژەی ىۆرمۆنەکە‬
‫ةەردەٌاَ سیاد دەکات ثا دەگاثە ئەٌپەڕی ًە (‪ )11-8‬ىەفجەی ضەرەثادا‪ ٌ .‬پاغان ڕێژەکەی ةەرەٌ‬

‫کەمتٌٍنەٌە دەچێح‪.‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )β-hCG‬ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬

‫* ًەکاثی ىەضجکزدن ةە دٌٌگیانی ئەَ غیکاریە ئەنجاَ دەدرێح ٌ ةاغترین کات ةۆ ئەنجامدانی‬
‫غیکاریەکە دٌای ثێپەڕةٌٍنی ( ‪ 10‬ڕۆژە ) ًە دٌاکەٌثنی ضٌٍڕی مانگانە‪.‬‬

‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ضکپڕی ًەدەرەٌەی منداڵدان‪ ،‬نیػانەکانی (ةٌٍنی خٍێن‪،‬‬
‫ئاسار ًە ةەغی خٍارەٌەی پػح ٌ ضک)‪ ،‬نیػانەکانی ثەغەنەدەضێنێح ةۆ (ضەرگێژخٍاردن ٌ‬

‫ةێيێشی‪ً ،‬ەىۆغچٌٍن‪ ،‬داةەسینی پەضجانی خٍێن‪ ،‬ئاساری ناٌغان‪ ،‬ئاساری ثٌٍند ٌ ًەناکاٌ‬
‫(ةزٌضکە) ًە ناٌچەی حەٌس‪ ،‬ڕغانەٌە ٌ ثاًێياثن) ىەندێک جار دەةێجە ىۆی (دڕان ٌ خٍێن ةەرةٌٍن‬

‫ًە ناٌچەی پێٍەةەندةٌٍنەکەدا)‪.‬‬

‫‪136‬‬

‫* ًەکاثی ىەضجکزدن ةە ةٌٍنی خانەیی غێزپەنجەیی ةە ثایتەت ًە ئەندامی ساٌسێ دا‪..‬‬

‫* ًەکاثی ىەضجکزدن ةە نیػانەکانی نەخۆغی (‪،)Gestational Trophoblastic Disease‬‬
‫نیػانەکانی (ةٌٍنی خٍێن ًە کاثی دٌٌگیانی‪ ،‬کەَ خٍێنی ٌ ةێ ىێشی‪ ،‬ةەرسةٌٍنەٌەی خێزای‬
‫ضک‪ ،‬دڵ ثێکەڵاثن ٌ ڕغانەٌە)(سیادةٌٍنی خێزای ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ٌ دەرنەکەٌثنی کۆرپەًە ًە‬

‫پػکنینی ضۆنار دا)‪.‬‬

‫● ةۆچی غیکاری (‪ )β-hCG‬ئەنجاَ دەدرێح‪:‬‬

‫غیکاری (‪ )β-hCG‬ةە گػجی ةۆ دٌٌ مەةەضجی ضەرەکی ةەکاردێح‪.‬‬

‫▪ ةۆ دەضجنیػانکزدنی ضکپڕی ًە ڕۆژەکانی ضەرەثای ضکپڕی دا‪ ،‬ىەرٌەىا‬
‫دەضجنیػانکزدنی‪:‬‬

‫‪ -‬ثەمەنی کۆرپەًە (ةە نشیکەیی)‪.‬‬
‫‪ -‬ضکپڕی ناثەندرٌضح ٌەک (ضکپڕی ًەدەرەٌەی منداڵدان (‪.))Ectopic Pregnancy‬‬

‫‪ً -‬ەةارچٌٍنی نادیار‪.‬‬
‫‪ -‬ةٌٍنی ناڕێکی جینی ًە کۆرپەًە دا ٌەک (مەنگۆًی)‪.‬‬
‫‪ -‬ضکپڕی پێؼ ئەنجامدانی پػکنینی ثیػکی (‪ٌ ٌ )X-rays‬ەرگزثنی ئەٌدەرمانانەی کە سیان ةە‬

‫کۆرپەًە دەگەیەنن‪.‬‬

‫▪ ةۆ دەضجنیػانکزدنی ىەندێک جۆری غێزپەنجە‪ ،‬چٍنکە ىۆرمۆنەکە ًەلایەن ىەندێک‬
‫جۆری خانە غێزپەنجەییەکانەٌە دەردەدرێح‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫‪ً -‬ە ئافزەثاندا‪ :‬غێزپەنجەی (منداڵدان‪ ،‬مەمک‪ ،‬ىێٌکەدا)‪.‬‬
‫‪ً -‬ە پیاٌدا‪ :‬غێزپەنجەی (گٌٍنەکان)‪.‬‬

‫‪ -‬غێزپەنجەکانی ثزی ٌەک (ضییەکان‪،‬جگەر‪ ،‬پێطح)‪..‬‬

‫** ىەندێک جار ةەىۆی ةەمۆَ ةٌٍنی جگەر ٌىەٌکزدنی ثٍندی ڕیخۆڵەکان ٌ ةەکارىێنانی‬
‫ىەندێک جۆری دەرمانەٌە‪ ،‬ڕێژەی ىۆرمۆنەکە دەکزێح سیاد ةکات‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬
‫* کەمی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە خٍێندا مانای ٌایە پیجاندنی ىێٌکە ڕٌٌینەداٌە یان پێؼ ٌەخح‬

‫غیکاریەکەی ئەنجامداٌە چٍنکە پێٍیطجی ةە ثێپەڕةٌٍنی (‪ 11‬ڕۆژ) ىەیە ةەضەر پیجاندنی‬
‫ىێٌکەدا ثا ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە خٍێندا دەضجنیػان ةکزێح‪.‬‬

‫* سیادةٌٍنی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ةەغێٍەیەکی ئاضایی مانایی پیجانی ىێٌکە (ضکپڕی)‬
‫دەگەیەنێح‪.‬‬

‫* سیادةٌٍنی ىێٍاغی(سیاد ةٌٍنێکی کەمتر ًە ئاضایی) ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثاندا مانای‬
‫ضکپڕی ًەدەرەٌەی منداڵدان دەگەیەنێح (ئاضایی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە پێٍیطجە پاع ‪72-48‬‬
‫کاثژمێز ڕێژەکەی دٌٌىێندە سیادةکات)‪.‬‬

‫* داةەسینی ًەناکاٌی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثی دٌٌگیاندا دەکزێ ةەىۆی ًەةارچٌٍنی‬
‫کۆرپەًەٌەةێح یان (ةەىۆی ىەژمارکزدنی ىەڵەی ڕۆژەکانی ضکپڕیەکەٌە ةێح)‪ ،‬ةەڵاَ ئەگەر پاع‬

‫ًەةارچٌٍنەکە ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ةەثەٌاٌی کەَ نەةٌٍەٌە مانای ٌایە غانەی ةەرىەميێنی‬
‫ىۆرمۆنەکە ًە منداڵدان دا ةەجێماٌە ٌ پێٍیطجە لاةبرێح‪.‬‬

‫* ًە پیاٌان ٌ ئافزەثان (ئەگەی دٌٌگیان نەةێ) ةەغێٍەیەکی ئاضایی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە‬

‫‪138‬‬

‫پێٍیطجە (ىێندە کەمتێ)دەضجنیػان نەکزێح‪ ،‬ةۆیە ىەر سیادةٌٍنێک ًە ڕێژەی ىۆرمۆنەکەدا‬
‫دەکزێح مانای ضەرىەڵدانی خانە غێزپەنجەی ةێح‪.‬‬

‫* سیادةٌٍنی خێزاثز ًە ئاضایی ڕێژەی ىۆرمۆنەکە ًە ئافزەثی دٌٌگیاندا دەکزێح (ةەىۆی‬
‫ىەژمارکزدنی ىەڵەی ڕۆژەکانی ضکپڕیەکەٌە ةێح) یان ةەىۆی ةٌٍنی (دٌانە یان ضیانە‪ٌ)...‬ە‬

‫ةێح‪.‬‬

‫● ڕٌٌنکزدنەٌە‪:‬‬
‫* ةۆ ثێگەیػجنی ثەٌاٌی مانای غیکاریەکە‪ ،‬پێٍیطجە دٌٌجار غیکاریەکە ئەنجاَ ةدرێح ًە ماٌەی‬

‫(‪ )٧٢-٤٨‬کاثژمێزدا‪.‬‬
‫* غیکاری (‪ )β-hCG‬ةە (خٍێن ٌ میش) ئەنجاَ دەدرێح‪ ،‬ةەغێٍەی ژمارەیی ٌ دیاریکزدنی ڕێژەی‬

‫ىۆرمۆنەکە (ًە خٍێن دا)(‪ )β-hCG titer‬ئەنجامێکی درٌضجتر دەدات ةەدەضجەٌە‪.‬‬

‫‪ hCG levels in weeks from LMP (gestational age)*:‬‬
‫‪3 weeks LMP: 5 – 50 mIU/mL‬‬
‫‪4 weeks LMP: 5 – 426 mIU/mL‬‬
‫‪5 weeks LMP: 18 – 7,340 mIU/mL‬‬
‫‪6 weeks LMP: 1,080 – 56,500 mIU/mL‬‬
‫‪7 – 8 weeks LMP: 7, 650 – 229,000 mIU/mL‬‬
‫‪9 – 12 weeks LMP: 25,700 – 288,000 mIU/mL‬‬
‫‪13 – 16 weeks LMP: 13,300 – 254,000 mIU/mL‬‬
‫‪17 – 24 weeks LMP: 4,060 – 165,400 mIU/mL‬‬
‫‪25 – 40 weeks LMP: 3,640 – 117,000 mIU/mL‬‬
‫‪Non-pregnant females: 0 – 5 mIU/mL‬‬
‫‪Postmenopausal females: 0 – 8 mIU/mL‬‬

‫‪139‬‬

‫‪Vitamins‬‬

‫) ‪( 31‬‬
‫‪Vitamin D Test‬‬
‫پػکنینی ڤیجامین دی‬

‫ڤیجامین ‪ ،D‬ىەرٌەىا ناسراٌە ةە ڤیجامینی ىەثاٌ‪ .‬دەثٍانزێح ًە ثیػوی خۆرەٌە یان‬
‫ةەهارىێنانی خۆران یان ةەىێشهەر ةەرىەَ ةيێنرێح‪.‬ڤیجامین ‪ D‬یارمەثی ًەع دەدات ةۆ مژینی‬

‫کاًطیۆَ‪ ،‬کاًطیۆمیؼ پێٍیطجە ةۆ ثەندرٌٌضجی ئێطکە خانەکان ‪ ،‬ىەرٌەىا ڤیجامین ‪D‬‬
‫ڕۆڵێکی گزنگی ىەیە ًە ثەندرٌٌضجی دەمارەخانە ٌ ماضًٌٍکەکان ٌ ضیطجمی ةەرگزی ًەع‬

‫ىێػجنەٌەی ثەندرٌضجی ئێطى ٌ ددان‪ٌ ،‬ە رێگزی دەهات ًە ثٍغتٌٍن ةە نەخۆغییە‬
‫درێژخایەنەهانی ٌەهٍ غێزپەنجە ٌ غەهزەی جۆری ‪ ٌ 6‬ىەرٌەىا رەكتٌٍنی غانەهانی ًەع‪.‬‬
‫ئەگەر ڕێژەی ڤیجامین دی ًە ڕێژەی ئاضای خۆی سیاثز ةێح ًەناٌ ًەغدا دەةێجە ژەىزی غارەٌە ًە‬

‫ناٌ ًەغدا‪.‬‬

‫● ڕێگاکانی دەضجکەٌثنی ڤیجامین دی ‪:‬‬
‫‪ً -6‬ە ڕێگەی ثیػکی خۆر ‪ -:‬ئەَ ڕێگەیان ةاغترین ڕێگەیە ةۆ دەضح کەٌثنی ڤیجامین دی ‪،‬‬
‫ةەغێٍەیەک کە پێٍیطح کەضەکە ڕۆژانە ‪ 65‬ةۆ ‪ 34‬خًٍەک خۆی ةاثە ةەر ثیػکی خۆر ًە خۆری‬
‫ةەیانیان ‪ ،‬پێٍیطح سۆرثزین ڕٌةەری پێطجی کەضەکە خۆری ةەرکەٌێح چٍنکە ڤیجامین دی ًەژێز‬

‫پێطجدا درٌضح دەةێح‪.‬‬
‫‪ً -1‬ە ڕێگەی خٍاردنەٌە ‪ -:‬ئەٌ خٍاردنانەی کە سۆرثزین ةڕی ڤیجامین دیان ثێدایە ئەمانەن ( غیز ٌ‬

‫ةەرىەمە غیزەمەنیەکان ‪ ,‬ماضی ‪ ،‬ىێٌکە‪ ،‬كارچک ‪ ،‬جگەری حەیٍان ‪ ... ،‬ىجد)‬
‫‪ً -3‬ە ڕێگەی دەرمانەٌە ‪ً -: Supplements‬ەَ ڕێگەیەدا ةە غیٍەیەکی خێزا ڕێژەی ڤیجامین دی‬
‫ةەرس دەةێجەٌە ةەڵاَ ةە پێی ثێپەڕ ةٌٍنی کات ڕێژەکەی دادەةەسێجەٌە ‪ ،‬ةۆیە ةاغترین چارەضەر‬

‫‪140‬‬

‫ئەٌەیە ىەر ضێ ڕێگەکە پێکەٌە ئەنجاَ ةدەیح‪.‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی ڤیجامین ‪: D‬‬
‫‪ -6‬ىەضجکزدن ةە نەخۆغی‬
‫‪ -1‬لاٌاسی ٌ ةێجاكەثی‬
‫‪ -3‬ئاساری ماضًٌٍکە ٌ ئێطک‬
‫‪ -7‬ئاساری پػح‬
‫‪ٌ -5‬ەرینی كژ‬

‫‪ -1‬ىەضجکزدن ةە ةٌٍنی پەضجان ‪...‬ىجد‬

‫● نیػانەکانی سیادةٌٍنی ڤیجامین ‪: D‬‬
‫‪ -6‬دڵ ثێکەڵياثن ٌ ڕغانەٌە‬

‫‪ -1‬کەمتٌٍنی ئارەسٌی خٍاردن‬
‫‪ -3‬كەةشی‬

‫‪ -7‬داةەسینی کێؼ ٌ لاٌاسی‬

‫● ىۆکارەکانی کەمی ڕێژەی ڤیجامین ‪: D‬‬
‫‪ -6‬ةەىۆی نەخٍاردنی ئەٌ خۆراکانەی کە ضەرچاٌەن ةۆ ئەَ ڤیجامینە‪.‬‬

‫‪ -1‬کەَ ةەرکەٌثەیی ثیػکی خۆر‪.‬‬
‫‪ -3‬جگەر ٌ گٌٍرچیٌە نەثٍانن ڤیجامین ‪ D‬ةگۆڕن ةۆ غێٍەیەکی چالاک ‪ ،‬کە ًەع ةجٍانێح ةەکاری‬

‫ةيێنێح‪.‬‬
‫‪ -7‬ةەکارىێنانی ىەندێک دەرمان کە کارةکاثە ضەر کەَ مژینی ئەَ ڤیجامینە‪.‬‬

‫● ىۆکارەکانی سیادةٌٍنی ڕێژەی ڤیجامین ‪: D‬‬
‫‪ -6‬سۆرةٌٍنی ڕێژەی کاًطیۆَ ضەرەکیترین ىۆکاری سیاد ةٌٍنی ڤیجامین دی ە‪.‬‬

‫‪141‬‬

‫‪ -1‬سۆر مانەٌە ًەةەر ثیػکی خۆر ٌ سیاد ًە پێٍیطح‬
‫‪ -3‬خٍاردنی ئەٌ خٍاردنانەی کە ڤیجامین دی یان ثێدایە‪.‬‬

‫● غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنێنەکە ‪:‬‬
‫پػکنینی ڤیجامین دی ًە ڕێگەی ئامێزی ىۆرمۆناثەٌە ئەنجاَ دەدرێح‪ ،‬ةاٌثزین ئەٌ ئامێزانەع کە‬

‫ئەَ پػکنینەی پێ ئەنجاَ دەدرێح ةزیجین ًە ( ‪Cobas E ٌ Vidas ٌ Mini Vidas ٌ TOSOH‬‬
‫‪.... ٌ Cobas Elecsys ٌ 766‬ىجد ) ‪ٌ ،‬ە پێٍیطجمان ةە ضیزەَ دەةێ ةۆ ئەنجامدانی‬
‫پػکنینەکە‪.‬‬
‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای پػکنینەکە ‪:‬‬
‫‪ 14‬ةۆ ‪ng/ml 644‬‬

‫‪142‬‬

‫) ‪( 32‬‬
‫) ‪Vitamin B9 Test ( Folic Acid , Folate test‬‬

‫پػکنینی ڤیجامین ةی ‪٩‬‬

‫ڤیجامین (‪ )B9‬کە ةە (‪ )Folate or Folic Acid‬ناسراٌە ‪ ،‬پەیٍەندی ڕاضجەٌخۆی ةە کەمی ڕێژەی‬
‫خٍێن ٌ گەٌرەةٌٍنی خزۆکەضٌٍرەکانی خٍێنەٌە ىەیە (‪ ، )Megaloblastic Anemia‬پێٍیطجە‬

‫ڕۆژانە ڤیجامینەکە ٌەرةگیزێح ًەڕێگەی خٍاردنی ڕۆژانە یان ٌەرگزثنی ًە ڕێگەی حەةەٌە ‪،‬‬
‫ةەثایتەت ةۆ ئافزەثانی دٌٌگیان یان ئەٌ ئافزەثانەی دەیانەٌێح دٌٌگیان ةبن پێٍیطجە ةڕێکی‬
‫ةاع ًە ڤیجامینەکە ٌەرةگزن ڕۆژانە ‪ً ،‬ەةەرئەٌەی ڤیجامینەکە ثٍانای ثٍانەٌەی ىەیە ًە ئاٌدا ًە‬
‫ًەغماندا خەسن ناکزێن ٌ ةەغێکی ًەڕێگەی میشەٌە فڕێدەدرێجە دەرەٌەی ًەع ‪ ،‬ةۆیە پێٍیطجە‬

‫ةەردەٌاَ خٍاردنی دەٌڵەمەند ةە ڤیجامینەکە ةخٍرێح‪.‬‬

‫● ضەرچاٌەی خۆراکی دەٌڵەمەند ةەڤیجامین ‪: B9‬‬
‫* جگەر ‪ ،‬سەردێنەی ىێٌکە ‪ ،‬مزیػک‪.‬‬

‫* فاضۆًیای ٌغک ‪ ،‬پاكٌەمەنیەکان ‪ ،‬ةادەَ ‪ ،‬گٍێش ‪ ،‬نیطک ‪ ،‬ماع‪.‬‬
‫* ةزۆکٌی ‪ ،‬ضپیناخ ‪ ،‬کاىٍ ‪ ،‬کەًەرَ ‪ ،‬پۆڵکە ‪،‬چەٌەنەر‪ ,‬پەثاثە‪.‬‬
‫* ًیمۆ ‪ ،‬مۆس ‪ ،‬غٍثی‬

‫* کٍڵاندنی سیاد ًە پێٍیطجی خٍاردن ًە ةەىای خۆراکیەکەی کەَ دەکاثەٌە‪.‬‬

‫● ىۆکارەکانی کەمی ڤیجامین ‪: B9‬‬
‫‪ -6‬نەخٍاردنی ضەٌسە ٌ میٍە ٌ خٍاردنی ئەٌ خۆراکانەی ڕێژەیەکی کەمی ڤیجامینەکەیان ثێدایە‬

‫ىۆکاری ضەرەکی یە ةۆ کەمی ڤیجامین (‪ ، )B9‬ىەرةۆیە پێٍیطە ژەمەکان ىەمەچەغنەةن‪.‬‬
‫‪ -1‬خٍاردنی خۆراکی سیاد ًە پێٍیطح کٍڵێنراٌ‪.‬‬

‫‪ -3‬ةٌٍنی کێػەی ثەندرٌضجی ٌ ٌەرگزثنی ىەندێک دەرمان کە دەکزێح سیانی لاٌەکیان ىەةێح‪.‬‬
‫‪ -7‬دٌٌگیان ةٌٍن‪.‬‬

‫‪143‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی ڤیجامین ‪:B9‬‬
‫کەمی ڤیجامینەکە دەکزێح ةتێجە ىۆی کۆمەڵێک کێػەی ثەندٌضجی‪:‬‬

‫‪ -6‬ماندٌٌی ٌ ةێيێشی‪.‬‬
‫‪ -1‬ثێکچٍنی ڕەنگی كژ (ضٍثانی كژ)‪.‬‬

‫‪ -3‬ىەڵئاٌضانی سمان‪.‬‬
‫‪ -7‬درٌضح ةٌٍنی ةزینی ناٌدەَ‪.‬‬

‫● دەکزێح ةتێجە ىۆی کەَ خٍێنی ٌ کۆمەڵێک نیػانەی ثز ىەضح پێتکزێح‪:‬‬
‫‪ -6‬ضەرگێژخٍاردن‪.‬‬

‫‪ -1‬ىەضجکزدن ةە ضەرما‪.‬‬
‫‪ -3‬سٌٌ ثٍڕەةٌٍن‪.‬‬

‫‪ -7‬ضەرئێػە ٌ دڵ پەًەپەي کزدن ٌ ىەناضە ةڕکێ (ةەةێ ىیچ ىۆیەک)‪.‬‬
‫‪ -5‬ڕەنگ پەڕین‪.‬‬

‫‪ -1‬ضکچٌٍن ٌ داةەسیجی کێؼ ٌ نەمانی ئارەسٌٌ خٍاردن‪.‬‬
‫‪ -4‬ثێکچٍنی ةاری دەرٌنی ٌ نەمانی ثەرکیش‪.‬‬

‫● ئەَ پػکنینە کەی پێٍیطح دەکات ئەنجاَ ةدرێح ‪:‬‬
‫‪ -6‬پێٍیطجە ئەنجاَ ةدرێح ةۆ ىەرکەضێک کە یەکێک یا سیاثز ًە نیػانەکانح ىەضجپێکزد ةۆ‬

‫ماٌەیەکی درێژ‬
‫‪ -1‬ةۆ ئافزەثانی دٌٌگیان ًەپێناٌ ثەندرٌضجی خۆی ٌ کۆرپەکەیدا‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫‪ 1‬ةۆ ‪ng/ml 14‬‬

‫‪144‬‬

‫● غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنێنەکە ‪:‬‬
‫پػکنینی ‪ً Vitamin B9‬ە ڕێگەی ئامێزی ىۆرمۆناثەٌە ئەنجاَ دەدرێح‪ ،‬ةاٌثزین ئەٌ ئامێزانەع‬
‫کە ئەَ پػکنینەی پێ ئەنجاَ دەدرێح ةزیجین ًە ( ‪Cobas E ٌ Vidas ٌ Mini Vidas ٌ TOSOH‬‬

‫‪.... ٌ Cobas Elecsys ٌ 766‬ىجد ) ‪ٌ ،‬ە پێٍیطجمان ةە ضیزەَ دەةێ ةۆ ئەنجامدانی‬
‫پػکنینەکە‪.‬‬

‫● ئەَ پػکنینە ةەچەند ناٌێک دەناسرێجەٌە ‪:‬‬
‫‪6‬ـ ‪Vitamin B9 Test‬‬
‫‪1‬ـ ‪Folate Test‬‬
‫‪3‬ـ ‪Folic Acid Test‬‬

‫‪145‬‬

‫) ‪( 33‬‬
‫‪Vitamin B12 Test‬‬
‫پػکنینی ڤیجامین ةی ‪۱۲‬‬

‫ڤیجامین (‪ )B12‬ڕۆڵێکی گزنگ دەگێڕێح ًە ئاضانکزدنی سیندەچالاکیەکانی ًەغدا‪ .‬گزنگترین‬
‫فزمانی ڤیجامین (‪ )B12‬یارمەثیدەرە ًە درٌضجکزدن ٌ چاککزدنەٌەی (‪ ،)DNA‬درٌضجکزدنی‬
‫خزۆکەی ضٍری خٍێن ‪ ،‬ةۆیە پشیػکەکان ڕێنمای دەدەن کە ڕۆژانە ةڕی پێٍیطح ًە ڤیجامینەکە‬

‫ٌەرةگیزێح ًەڕێگەی خٍاردنی ڕۆژانە یان ٌەرگزثنی ًە ڕێگەی حەةەٌە (‪.)Supplement‬‬
‫ًە ضەرٌٌ ىەمٍانەٌە ئافزەثانی دٌٌگیان پێٍیطجە ةڕێکی ةاع ًە ڤیجامین (‪ٌ )B12‬ەرةگزن ةۆ‬

‫پاراضجنی ثەندرٌضجی کۆرپەکەیان ‪ً ،‬ەةەرئەٌەی ڤیجامینەکە ًە ًەغدا خەسن ناکزێن ٌ ةڕی‬
‫سیادەی (ڤیجامینی ثٍاٌە ًە ئاٌدا) ًەڕێگەی میشەٌە فڕێدەدرێجە دەرەٌەی ًەع ‪ ،‬ةۆیە پێٍیطجە‬

‫ةەردەٌاَ خٍاردنی دەٌڵەمەند ةە ڤیجامینەکە ةخٍرێح‪.‬‬

‫● ضەرچاٌە خۆراکیە دەٌڵەمەندەکان ةەڤیجامین ‪: B12‬‬
‫‪ -6‬گۆغح‬

‫‪ -1‬جگەری مانگا‬
‫‪ -3‬ماضی‬
‫‪ -7‬ىێٌکە‬

‫‪ -5‬گۆغجی پەًەٌەر‬
‫‪ -1‬غیز ٌ پەنیز ٌ ةەرٌةٌٍمە ئاژەڵیەکان‬

‫● ىۆکارەکانی کەمی ڤیجامین ‪: B12‬‬
‫‪ -6‬خۆراک ‪ -:‬نەخٍاردنی ةەرٌةٌٍمە ئاژەڵیەکان دەةێجە ىۆی کەمی ڤیجامین (‪ٌ .)B12‬ە کٍڵاندنی‬

‫سیاد ًە پێٍیطجی خٍاردەمەنیەکان دەةێجە ىۆی کەمکزدنەٌەی ةەىا خٍراکییەکەی‪.‬‬
‫‪ -1‬نەخۆغی ‪ -:‬ىەندێک نەخۆغی ىەن کاریگەری دەکەنە ضەر ڕێژەی ڤیجامین ًەناٌ ًەع ٌ سندە‬

‫‪146‬‬

‫چالاکیەکان ثێک دەدەن ٌەک (نەخۆغی گەنم ‪.)Crohn’s Disease , Celiac Disease‬‬
‫‪-3‬ىەڵنەمژینی ڤیجامینی ٌەرگیزاٌ ًەلایەن ڕیخۆڵەٌە (کە دەکزێح ةۆماٌەةێح یان ةەىۆی‬

‫نەخۆغیەکی میکزۆةیەٌە ةێح)‪.‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی ڤیجامین ‪: B12‬‬
‫کەمی ڤیجامین (‪ )B12‬دەکزێح ةتێجە ىۆی کۆمەڵێک کێػەی ثەندٌضجی‪ً ،‬ەٌانە کەَ خٍێنی‪،‬‬

‫ئەگەر کەمێجیەکەی مامناٌەند ةێح دەکزێح ىیچ نیػانەیەکە نەةێح‪ ،‬ةەڵاَ ئەگەر چارەضەر‬
‫نەکزێح ٌ حاڵەثەکە ثەغەنە ةطێنێح ڕەنگە کۆمەڵێک نیػانەی ىەضح پێتکزێح‪:‬‬
‫‪ -6‬ماندٌٌی ٌ ةێيێشی‪.‬‬
‫‪ -1‬دڵ پەًەپەي کزدن ٌ ىەناضە ةڕکێ (ةەةێ ىیچ ىۆیەک)‪.‬‬
‫‪ -3‬ڕەنگ پەڕین‪.‬‬
‫‪ -7‬كەةشی یان ضکچٌٍن یان نەمانی ئارەسٌٌی خٍاردن ٌ ةا کزدنی ضک‪.‬‬
‫‪ -5‬کێػەی کۆئەندامی دەمار ٌ ةێيێشی ماضًٍکە ٌ ثێکچٍنی ڕۆغتن‪.‬‬
‫‪ -1‬کشةٌٍنی ةینایی‪.‬‬
‫‪ -4‬ثێکچٍنی ةاری دەرٌنی ( خەمۆکی ٌ ةیزچٌٍنەٌە ٌ گۆڕانی ڕەفجار)‪.‬‬
‫‪ -3‬کێػەی گەغەکزدن‪.‬‬

‫● ئەَ پػکنینە کەی پێٍیطح دەکات ئەنجامدەدرێح ‪:‬‬
‫‪-6‬پێٍیطجە ئەنجاَ ةدرێح ةۆ ىەرکەضێک کە یەکێک یا سیاثز ًە نیػانەکانی ىەضجپێکزد ةۆ‬

‫ماٌەیەکی درێژ‬
‫‪ -1‬یان ةۆ ئافزەثانی دٌٌگیان ًەپێناٌ ثەندرٌضجی خۆی ٌ کۆرپەکەیدا‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫‪ 655‬ةۆ ‪Pmol/L 444‬‬

‫‪147‬‬

‫● غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫پػکنینی ‪ً Vitamin B12‬ە ڕێگەی ئامێزی ىۆرمۆناثەٌە ئەنجاَ دەدرێح ‪ ,‬ةاٌثزین ئەٌ‬
‫ئامێزانەع کە ئەَ پػکنینیەی پێ ئەنجاَ دەدرێح ةزیجین ًە ( ‪Vidas ٌ Mini Vidas ٌ TOSOH‬‬
‫ٌ ‪ٌ , )..... Cobas elecsys ٌ 766Cobas E‬ە ةۆ ئەنجامدانی ئەَ پػکنینە پێٍیطجمان ةە‬

‫ضیزەَ دەنێح‬

‫‪Viral Tests‬‬

‫) ‪( 34‬‬
‫) ‪Hepatitis B Virus ( HBV ) - Hepatitis C Virus ( HCV‬‬

‫پػکنینی ڤایزۆضی جگەری جۆری ةی ٌ ضی‬

‫دٌٌ جۆر ڤایزۆضن ثٌٍغی جگەری مزۆڤ دەةن ٌ دەةنە ىۆی لاٌاسکزدن ٌ ًەناٌةزدنی غێٍە ٌ‬
‫فزمانی ئەندامەکە‪ ،‬ىەندێ جار ثٍغتٌٍەکە ىەڵگزی ىیچ نیػانەیەک نییە ٌ دەةێجە ىۆی‬
‫ثٍغتٌٍنی کەضانی چٍاردەٌریػی‪.‬‬
‫● نیػانەکانی ثٍغتٌٍن ةە ڤایزۆضۆکان ‪:‬‬

‫ىەندێک کەص ڤایزۆضی جگەریان ىەیە ٌىیچ نیػانەیەکیان ثێدا دەرنەکەٌثٌٍە ‪،‬ةەڵاَ دەکزێح‬
‫ثێتێنی ئەمانە ةکەین‪:‬‬

‫‪148‬‬

‫‪ -6‬سەردٌٌی (‪()Jaundice‬کە دەةێجە ىۆی سەردةٌٍنی چاٌ ٌ پێطح ٌ ثۆخ ةٌٍنی ڕەنگی میش)‪.‬‬
‫‪ -1‬ئاساری گەدە ٌ دڵ ثێکەڵاثن ٌ ڕغانەٌە‪.‬‬
‫‪ -3‬ئاساری ضەر ٌ ضک‪.‬‬
‫‪ -7‬نەمانی ئارەسٌٌی خٍاردن‪.‬‬
‫‪ -5‬ةەردەٌاَ ىەضجکزدن ةە ماندٌێجی‪.‬‬

‫● چۆنییەثی گٍاضجنەٌەی ڤایزۆضەکان ‪:‬‬
‫* ةڵاٌدەةنەٌە ًەڕێگەی ةەرکەٌثنی ٌگٍاضجنەٌەی خٍێن یان ةەرکەٌثنی غٌەیەکی ًەغی‬

‫کەضی ثٍغتٌٍەٌە‪.‬‬
‫* ةەىۆی پەیٍەندی ضێکطی (ئەگەر کەضێکیان ثٍغتٌٍةن)‪.‬‬
‫* ًەڕێگەی ةەکارىێنانی ىەندێک پێداٌیطجی کەضی ثٍغتٌٍ ٌەکٍ (دەرسی ‪ ،‬فڵچەی ددان ‪،‬‬

‫گٍێشان ‪ ،‬نینۆکتڕ ‪ ،‬ىجد)‪.‬‬
‫* ًە ڕێگەی ثاثۆکزدن (کاثێى ئامێزی ثاثۆکە ةۆ کەضانی ثٍغتٌٍ ةەکارىاثتێح)‪.‬‬
‫* دایکی ضکپڕی ثٍغتٌٍ دەیگٍاسێجەٌە ةۆ منداڵەکەی (ىەرةۆیە سانطجی پشیػکی نٍێ ئاماژە‬

‫ةە ئەنجامدانی غیکاری ڤایزۆضی ةۆ دایکانی ضکپڕ دەکات)‪.‬‬

‫ثێتینی ‪ //‬ةەڵاَ ًەڕێگەی خٍاردن ٌ خٍاردنەٌە ٌ ةەرکەٌثن ٌثەٌكەکزدن ٌ ةاٌەع ٌ کۆکە ٌ‬
‫پژمینەٌە ناگٍێشرێنەٌە‪.‬‬

‫● خۆپاراضتن ‪:‬‬
‫* ةاغترین ڕێگا ةۆ خۆپاراضتن ًەڕێگەی ٌەرگزثنی ڤاکطینەٌە دەةێح ‪ ،‬ةەڵاَ ثا ئێطجا ڤاکطین ةۆ‬

‫جۆری (‪ )HCV‬نەدۆسراٌەثەٌە‪.‬‬
‫* ةەکارىێنانی دەضجکێؼ ًەکاثی مامەڵە کزدن ًەگەڵ ثٍغتٌٍدا‪.‬‬
‫* ةەکارنەىێنانی پێداٌیطجی کەضی ثٍغتٌٍ ٌەکٍ( دەرسی ‪ ،‬فڵچەی ددان ‪ ،‬گٍێشان ‪ ،‬نینۆکتڕ ‪،‬‬

‫ىجد )‬

‫‪149‬‬

‫* دٌرکەٌثنەٌە ًە ثاثۆکزدن ٌ ةەکارنەىێنانی ئەٌ ئامێزانەی کە خٍێنی کەضانی ثزی ةەرکەٌثٌٍە‪.‬‬

‫● مەثزضی ڤایزۆضەکان ‪:‬‬
‫ثٍغتٌٍ ئەگەر چارەضەری خێزا ٌەرنەگزێح ڕەنگە ةتێجە نەخۆغی درێژخایەنی جگەر ٌ ةەمۆَ‬

‫ةٌٍنی جگەر ٌ ىەندێک جار غێزپەنجەی جگەر‪.‬‬

‫● دەضجنیػانکزدنی ‪:‬‬
‫ڤایزۆضی جگەر ًە ڕێگەی چەند ئامێزێکەٌە دەضح نیػان دەکزێح ‪ ,‬گزنگترین ئەٌ ئامێزانەع‬

‫ةزیجین ًە (‪ , 766 Vidas , Elisa , Tosoh , Cobas e‬ىەرٌەىا ًە ڕێگەی ضتریپیػەٌە‬
‫دەضجنیػان دەکزێح ) ًێزەدا ةاص ًە غێٍاسی ئەنجامدانی پػکنینەکە دەکەین ةە ڕێگەی ضتریپ‬

‫کە ڕێگەیەکی ئاضانە ةەڵاَ سۆر دەكیم نیە‬

‫● ةەَ غێٍەیە ئەنجامدەدرێح ‪:‬‬
‫‪ -6‬ضەرەثا خٍێن ًە کەضەکە ٌەردەگزین ٌ دەیکەینە ناٌ ثیٍةێکی ضەر سەردەٌە ٌ پاغان‬

‫‪ Centerfuge‬دەکەین ةۆ دەضح کەٌثنی ‪( Serum‬ئاٌگ)‪.‬‬
‫‪ -1‬دٌاثز درۆپێ ًە ‪ serum‬دەکەینە ناٌ ‪ Strip‬کەٌە ٌ ًەگەڵ دٌٌ درۆپ ًە گیزاٌەی ثایتەت ةە‬

‫پػکنینەکە ةۆ ماٌەی ‪ 64‬خًٍەک چاٌەڕێ دەکەین ثاکٍ ئەنجامەکەی دەردەکەٌێ ‪.‬‬

‫ئەگەر ثەنيا ىێڵی کۆنجڕۆڵ ( ‪ ) C‬دەرکەٌثتٌٍ ئەٌا کەضەکە ثٍع نەةٍە ةە ڤایزۆضەکە ‪.‬‬
‫ةەڵاَ ئەگەر ىەردٌٌ ىێڵی ثێطح ( ‪ ٌ ) T‬کۆنجڕۆڵ ( ‪ ) C‬دەرکەٌثن ئەٌا کەضەکە ثٍع ةٍە ةە‬

‫ڤایزۆضەکە‪.‬‬
‫ٌە پێٍیطجە ًە ضەرجەَ ئەٌ پػکنینانەی کە ةە ‪ Strip‬دەکزێن ىێڵی کۆنترۆڵ ( ‪ ) C‬دەرکەٌێح‪.‬‬

‫‪150‬‬