پشکنین و شیکاری نەخۆشیەکان لە تاقیگەی پزیشکی شیکاری دا

‫● ىەندێ ثێتینی ‪:‬‬
‫چی کز ئەکاثە ضەر ڕٌٌدانی ىەڵە‪..‬‬
‫‪.۱‬سٌٌ فەحظ کزدن ٌاثا نەىێٌیح ًیکٍیفیکەیػن ةکات‬
‫‪ .۲‬درەنگ فەحظ کزدن ٌاثا سۆر ةەضەر ًیکٍیفیکەیػنەکەدا ةڕٌات‪..‬‬
‫‪.۳‬درەنگ ىێنانی ضامپٍ ًە لایەن نەخۆع‬
‫‪ .٤‬پاک نەةٌٍنی ثیٍب یان کەپی ٌەرگزثنی ضامپڵ‬
‫‪.٥‬ئیکطپایەر ةٌٍن یان خزاةی مەحًٌٍی ژماردن‬
‫‪ .٦‬دانانی یان گٍاضجنەٌەی ًە پٌەی گەرمی ةەرس یان نشمتر ًە ‪room tempreture‬‬

‫ًە ئێطجادا چەندین ڕێگەی ثز ٌ ةژمێزی ثز ىەن ةۆ ئەنجامدانی ئەَ فەحطە کە ىەندێکیان‬
‫کۆمپیجەرین یاخٍد ىەندێ جار ةەمػێٍەیە پێٍیطح ةە ةۆیە کزدنی ضپێزَ ىەیە ةۆ غێٍەی‬

‫ضپێزمەکان‬

‫ٌە ًە کاثی ةٌٍنی ىەڵە یان کێػە ًەکەضەکەدا ئەٌا ‪3‬ةۆ‪ 4‬جار ۆةۆی دٌٌةارە ئەکزێەٌە ًە نێٍان‬
‫‪3‬ةۆ‪6‬مانگدا ةۆ سۆر سیاثز دڵنیا ةٌٍن چٍنکە جاری ٌایە ئەنجامی ةاع نی یەچٍنکە کەضکە پێػتر‬
‫ةە ماٌەیەک ثٍغی ئیٌجياةات یان ىەڵامەت یان سەڕةە ٌ ةەرکەٌثن یان نەخۆغیەکی ثز ةٍةێجچٍنکە‬

‫گٌٍنەکڵان ىەمٌٍ ‪ 72‬ڕۆژ جارێک ضپێزمی نٍێ ٌ غٍ ٌ پێکياثەی نٍێ ةەرىەَ دێنێح‪..‬‬

‫‪301‬‬

‫) ‪( 90‬‬
‫) ‪C. reactive protein ( CRP‬‬

‫پػکنینی خٍێنە ةەکاردێح ةۆ دیاریکزدنی ئیٌجیياةی ناٌ ًەع ‪ CRP‬پڕۆثینێکە ًەلایەن جگەرەٌە‬
‫درٌضح دەکزێح ةەرس ةٍنەٌەی ڕێژەی ئەَ پڕۆثینە ًەناٌ ًەغدا ةۆ ضەرٌٌ ‪ gm/dl3‬ئەٌە‬

‫دەردەخات کە ئەٌ کەضە ثٍغی ىەٌکزدن ةٍە ًەغٍێنێکی ًەغیدا ةەڵاَ ناثٍانینٌەڕێگەی ئەَ‬
‫پػکنینەٌە غٍێن ٌ ىۆکاری ثٍغتٍنەکە دیاری ةکەین ‪ٌ .‬ە ئەَ غیکاریە ًە چەند حاڵەثێکی‬

‫ثزیػدا ئەنجامەکەی پۆسەثیڤ دەةێح ًەٌانە ( ‪ , SLE‬ضیٍ ‪ ،‬گزانەثا ‪ ،‬مزدنی غانەکان ‪ ،‬ثٍغتٍن ةە‬
‫ةەکتریا ‪ ،‬نیٍمۆنیا ‪ ،‬ڕۆماثیک فیڤەر ‪ ،‬ىەٌکزدنی جٍمگەی ڕۆماثیشمی ‪ ،‬ماًیگنانطی ‪ ،‬جەڵجەی دڵ‬

‫‪ ،‬ڕەكتٍنی خٍێنتەرەکان )‪ٌ .‬ە ىەندێ جار ًە ناٌەڕاضجی ضکپڕیدا ئەنجامەکەی پۆسەثیڤ دەةێح‬
‫یان ًەکاثی ةەکارىێنانی دەرمانی دژە ضکپڕی ‪.‬‬

‫● ئەٌ کەرەضجانەی کە پێٍیطتن ةۆ ئەَ غیکاریە ‪:‬‬

‫‪* srynge , cotton, alcohol‬‬
‫)ثیٍةی ضەر سەرد( ‪* jell tube‬‬
‫‪ CRP reagente‬٭‬
‫) ٌەرەكەیەکی ڕەغە ( ‪* slide‬‬
‫‪stirer‬٭‬

‫● غێٍاسی ئەننجامدانی ئەَ غیکاریە ‪:‬‬
‫ضەرەثا ‪ 1‬ضیظ خٍین ًە کەضەکە ٌەردەگزین دەیخەینە ناٌ ‪ jell tube‬پاغان خٍینەکە ضەنجەر‬

‫فیٍجدەکەین ةۆ دەضکەٌثنی ضیڕەَ پاغان یەک درۆپ ًە ضیزەمەکە ٌ یەک درۆپ ًە ‪CRP‬‬
‫‪ reagente‬دەکەینە ضەر ٌەرەكەی ثایتەت ةە پػکنینەکە ( ٌەرەكەیەکی ڕەغە )‪.‬دٌاثز ةە ‪stirer‬‬

‫ێک ضیزەمەکە ٌ گیزاٌەکە ثێکەڵ دەکەین ٌ ةۆماٌەی ‪ 1‬خًٍەک چاٌەڕێ دەکەین ئەگەر‬
‫‪ agglutination‬ڕٌیدا ئەٌا کەضەکە ثٍغی ىەٌکزدن ةٍە ًەغٍێنێکی ًەغیدا ٌە ئەگەر ‪no‬‬

‫‪302‬‬

‫‪ٌ agglutination‬اثە ثۆپەڵتٍن ڕٌینەدا ئەٌا کەضەکە ثٍغی ىەٌکزدن نەةٍە ًە ًەغیدا‪.‬‬
‫● ئەٌ ىۆکارانەی ٌا دەکەن ئاضجی ‪ CRP‬ةەرس ةێجەٌە ًە ًەغدا ‪:‬‬
‫‪ -۱‬ةٍنی ىەٌکزدن ًە ًەغدا‬
‫‪ -۲‬ضەکجەی دڵ‬
‫‪ -۳‬غێزپەنجە‬
‫‪ -٤‬ىەٌکزدنی درێژخایەن ٌەکڕۆماثیشمە‬

‫‪303‬‬

‫) ‪( 91‬‬
‫‪Renal Stone Analysis‬‬
‫پػکنینی ةەردی گٍرچیٌە‬

‫گٍرچیٌە ئەندامێکی غێٍە فاضۆًیاییە کە کزداری فڕێدانی ئاٌی سیادە ٌ پاڵاٌثنی پاغماٌە‬
‫کیمیاییەکانی ناٌ خٍێن دەکات ‪ٌ ،‬ە میشیان ًێپێکدێنێح ‪ ،‬ةەردی گٍرچیٌە درٌضح دەةێح کاثێک‬
‫پێکياثە کزیطجاڵیە ةچٌٍکەکان دەًکێن پێکەٌە ٌ چەندین كەةارە ٌ غێٍەی جیاٌاس ًە ةەرد پێکدێنن‬

‫‪ ،‬دەکزێح ةچٌٍک ىێندەی ثەنۆًکە لمێک یان گەٌرە ىاٌثای ثۆپێکی ثێنظ ةتێح‪.‬‬
‫ةە ڕێژەی ‪ %13‬ی پیاٌان ٌ‪ %7‬ی ژنان دەکزێح دٌچاری درٌضجتٌٍنی ةەردی گٍرچیٌە ةبن ‪ً ،‬ە‬
‫‪%80‬ی ةەردەکانی گٍرچیٌە (کاًطیۆَ) ًە پێکياثنیاندا ىەیە کە ةە ةەردی کاًطیۆَ ناسراٌە‪..‬‬

‫ئەگەر ةەردی گٍرچیٌە ةچٌٍک ةێح ئەٌا ڕەنگە ةجٍڵێح ٌ ًەڕێگەی میشەٌە فڕێتدرێح ‪ ،‬ئەگەر‬
‫گەٌرەع ةێح دەکزێح ًە گٍرچیٌە یان ةۆری میشدا بمێنێجەٌە ٌ پێٍیطح ةە چارەضەری ةکات ًە‬
‫ڕێگەی (ٌەرگزثنی دەرمان ةۆ ثٍاندنەٌەی ةەردەکە یان ثێکػکاندنی ةە ثیػک ٌ ٌردکزدنی ةۆ‬

‫پارچەی ةچٌٍک ثا ئاضان فڕێتدرێح یان لاةزدنی ةە ڕێگەی نەغجەرگەری)‪.‬‬

‫● ىۆکارەکانی درٌضح ةٌٍنی ةەردی گٍرچیٌە ‪:‬‬
‫چەندین ىۆکار دەةنە ىۆی سیادةٌٍنی ئەگەری درٌضح ةٌٍنی ةەردی گٍرچیٌە ًەٌانە (کەَ‬

‫خٍاردنەٌەی ئاٌ ‪ ،‬چڕةٌٍنەٌەی میش ةۆ نمٌٍنە ئیػکزدن ًە غٍێنی گەرَ دەةێجە ىۆی‬
‫ًەدەضجدانی ةڕێکی سۆر ًە ئاٌ ةە غێٍەی ئارەكکزدنەٌە ٌ کەمتٌٍنەٌەی میشکزدن ‪ ،‬ةٌٍنی‬
‫ىۆکاری ةۆماٌەی ٌ ژینگەیی ‪ ،‬ئەٌکەضانەی ةەردی گٍرچیٌەیان ىەةٌٍە ئاضانتر درٌضجی‬

‫دەکەنەٌە)‪.‬‬

‫‪304‬‬

‫● نیػانەکانی ةەردی گٍرچیٌە ‪:‬‬
‫‪ -6‬ةٍنی ئاسارێکی سۆر ًە ناٌچەی کەمەر ةەغی پێػەٌە ضەرٌ ڕان ٌ ثەنیػجەکان ٌ دٌاٌە‬

‫‪ً -1‬ەرس ٌ ثا‬
‫‪-3‬ةٍنی خٍێن ًە میشدا‬
‫‪-7‬دڵجێکەڵاثن ٌ ڕغانەٌە‬
‫‪-5‬ىەضجکزدن ةە ئاسار ًەکاثی میشکزدن‬

‫● چی پێٍیطجە ةکزێح کاثێک ىەضججکزد ةەردی گٍرچیٌەت ىەیە؟‬

‫‪-6‬کاثێک نیػانەکان ىەضجپێکزا ‪ ،‬پێٍیطجە پػکنینی ( ثیػکی یان ضۆنار) ئەنجاَ ةدرێح ةۆ‬
‫دڵنیاةٌٍنەٌە ًە ةٌٍنی ةەرد ٌ ةارٌدۆخی کۆئەندامی میشەڕۆ‬

‫‪-1‬ئەنجامدانی پػکنینە ثاكیگەییەکانی گٍرچیٌە ( غیکاری خٍێن ٌ میش ةۆ دیاریکزدنی ثٍانطجی‬
‫گٍرچیٌە ٌ دیاری کزدنی ڕێژەی ئەٌ ماددانەی کە گٍرچیٌە ًە ڕێکخطجنی ڕێژەکانیان ةەرپزضە ٌەک‬

‫کاًطیۆَ ‪ ،‬کزیاثینین ‪ ،‬ئۆگشاًەیح)(ةٌٍنی ‪ )Crystals( ٌ WBC ٌ RBC‬کزیطجاڵەکان ًە میشدا ٌ‬
‫دیاریکزدنی پٌەی ثزغێجی ٌ ثفجێجی میش(‪())Urine pH Level‬ئەنجامدانی پػکنینی‬
‫کیمیایی(‪ )Chemical Stone Analysis‬ةۆ ةەردەکە دٌای دەرچٌٍنی ًە گٍرچیٌە)‪.‬‬

‫ثێتینی ‪ //‬غیکاری ةەردی (گٍرچیٌە) کاثێک ئەنجاَ دەدرێح کە ةەردەکە دەرىێنراةێح یان ًەڕێگەی‬
‫میشەڕۆٌە دەرچٌٍةێح ‪ٌ ،‬ە ٌغک دەکزێجەٌە ٌ پاغان غیکاری ةۆ دەکزێح ةۆ دیاریکزدنی‬

‫ڕەٌغجی فیشیایی ( كەةارە ‪ ،‬غێٍە ‪ ،‬کێؼ ‪ ،‬ڕەنگ ) ٌ پێکياثەی کیمیایی ةۆ دیاریکزدنی ئەٌ‬
‫ماددانای کە ةەردەکەی ًێپێکياثٌٍە ‪ ،‬ثا ڕێگزی ةکزێک ًە دٌٌةارە درٌضح ةٌٍنەٌەی ‪.‬‬

‫‪ -1‬ئەٌکەضەی کە ةەردی گٍرچیٌەی ىەةٌٍە ‪ ،‬ئەگەری درٌضح ةٌٍنەٌەی ةەردی ًە کەضانی ثز‬
‫سیاثزە ًە داىاثٌٍدا ‪ً ،‬ەةەرئەمە دکجۆرەکەت ڕەنگە پێػنیاری گۆڕینی غێٍاس ٌ جۆری خۆراکەکانح‬
‫ةۆ ةکات یان پێدانی دەرمان ةۆ کەمکزدنەٌەی ئەگەری درٌضح ةٌٍنەٌەی ةەرد ًە داىاثٌٍدا ‪ٌ ،‬ە‬

‫‪305‬‬

‫ئەنجامدانی غیکاری خٍێن ٌ میش ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە کاریگەری دەرمانەکان ٌ ةارٌدۆخی کۆئەندامی‬
‫میشەڕۆ ‪ ،‬پزضیار کزدن ًەٌ دەرمانانەی کە پێػتر ةەکارثيێناٌن ٌ غێٍاسی ژیان ٌ جۆری خۆراک‪.‬‬
‫● ڕێگاکانی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪-:‬‬
‫چەند ڕێگایەک ةەکاردێن ةۆ غیکارکزدنی ةەردی (گٍرچیٌە) ٌەک ‪:‬‬

‫‪(Spectroscopy, X-ray Diffraction, Chemical Analysis and Mass Spectrometry).‬‬
‫ڕێگەی ةاٌ ةۆ غیکاری ةەردەکان ةەڕێگە کیمیایی(‪ )Chemical Analysis‬دەکزێح ةۆ دیاریکزدنی‬

‫ئەٌ پێکياثانەی ةەردەکەی ًێپێکياثٌٍە ٌەک ( ‪Carbonate , Calcium , Magnesium , Oxalate‬‬
‫‪.), Phosphate , Ammonium , Cystine , Uric acid and Ammonium urate‬‬

‫‪306‬‬

‫) ‪( 92‬‬
‫‪Serum Iron Test‬‬
‫پػکنینی ماددەی ئاضن‬

‫ئەَ پػکنینە ضٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ دیاریکزدنی ڕێژەی ثٍخمی ئاضن(‪ً )Iron‬ە ًەغدا ‪،‬‬
‫ئەٌەمان ةۆ دەردەخات کە کەضەکە ةڕی پێٍیطح ئاضن ًە جەضجەیدایە یان ةڕەکەی کەَ ٌ سیادە ‪،‬‬

‫چٍنکە ًە ىەردٌٌ حاڵەثەکەدا ئاکامی خزاپی ىەیە‪ً .‬ەغی مزۆڤ ضٍد ًە ئاضن ٌەردەگزێح ًە‬
‫درٌضجکزدنی خزۆکەی ضٌٍری خٍێن(‪ )RBC‬ةۆ گٍاضجنەٌەی ئۆکطجین ةۆ ةەغەکانی ًەع ‪،‬‬
‫کەمی ئاضن دەةێجە ىۆی کەَ خٍێنی ‪ ،‬سۆری ڕێژەی ئاضن (‪)Iron‬دەةێەىۆی سیان گەیاندن ةە‬

‫جگەر ٌ ژەىزاٌی ةٌٍن‪.‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی ماددەی ئاضن ‪:‬‬
‫‪ -6‬سەردةاٌةٌٍنی پێطح‪.‬‬

‫‪ -1‬غەکەثی ٌ ماندٌٌیی‪.‬‬
‫‪ -3‬ىەضجکزدن ةە لاٌاسی‪.‬‬

‫‪ -7‬ضەرگێژی ٌ ٌٌڕی‪.‬‬
‫‪ -5‬ىەناضە کٍرثی‪.‬‬

‫‪ -1‬خێزاةٌٍنی ًێدانی دڵ‪.‬‬
‫‪ -4‬ئاساری پێیەکان‬

‫‪ -3‬ضە ئێػەی درێژخایەن‬

‫● نیػانەکانی ةەرسی ڕێژەی ئاضن ( کە ةەىەمان غێٍەی کەمتٌٍن مەثزضی دارە) ‪:‬‬
‫‪ -6‬ئاساری ضک ٌ جٍمگەکان‪.‬‬
‫‪ -1‬ماندٌێجی‪.‬‬

‫‪ -3‬دٌچارةٌٍن ةە گیزٌگزفجی دڵ ‪ ،‬جگەر ٌ ژەىزاٌی ةٌٍن‪.‬‬

‫‪307‬‬

‫‪ -7‬کەَ ةٌٍنەٌەی ٌسە ٌ لاٌاسی ضێکطی‪.‬‬
‫‪ -5‬داةەسینی کێؼ ( ةەةێ ةٌٍنی ةەرنامە ٌ ىۆکارێکی دیاریکزاٌ)‪.‬‬

‫‪ -1‬لاٌاسی ماضًٍکەکان‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضای ماددەی ئاضن ًەًەغدا ‪:‬‬
‫ةۆ پیاٌ ‪ 15‬ةۆ ‪mcg/dl 645‬‬

‫ةۆ ئافزەت ‪ 54‬ةۆ ‪mcg/dl 644‬‬

‫● ىۆکارەکانی کەمی ڕێژەی ئاضن ‪:‬‬
‫‪ -6‬کەمی ڕێژەی ئاضن ًە ًەغدا مانای ٌایە ڕێژەی ئاضن ًەٌ خۆراکانەدا کەمە کە ًە ژەمە‬

‫خۆراکییەکاندا ضٌٍدیان ًێٍەردەگزین‬
‫‪ -1‬یان ئەٌ ةڕە ئاضنەی کە ًەڕێگەی خۆراکەٌە ٌەریدەگزین ًەلایەن ڕیخۆڵەکانەٌە ىەڵنامژرێن (‬

‫ةەىۆی ىەر ىۆکارێکی ثەندرٌضجیەٌەةێح)‬
‫‪ -3‬یان دەکزێح ةەىۆی کۆمەڵێک ىۆکاری ثزٌەةێح ًەٌانە ( ضٍڕی مانگانە ‪ ،‬ضکپڕی ‪ ،‬ةٌٍنی‬

‫ةزینی ٌ خٍێن ةەرةٌٍن ًە ڕیخۆڵەکان )‪.‬‬

‫● چارەضەری کەمی ڕێژەی ئاضن ‪:‬‬
‫ةەىۆی ٌەرگزثنی ئاضن(‪ً )Iron Supplement‬ە دەرمانخانەکان (ةەچاٌدێزی پشیػکی پطپۆڕ) ‪،‬‬

‫یان ةەگۆڕینی ژەمەخۆراکییەکان ٌ سیادکزدنی ئەٌ خۆراکانەی ةڕێکی سیاثز ئاضنیان ثێدایە ًە‬
‫ژەمەکاندا ًەٌانە‪:‬‬

‫‪ -6‬گۆغجی ضٌٍر‪.‬‬
‫‪ -1‬ضەرجەَ ضەٌسەکان (ةزۆکٌی ‪ ،‬ضپیناخ ‪ ،‬ةەساًیا)‪.‬‬

‫‪ -3‬سەردێنەی ىێٌکە‪.‬‬
‫‪ -7‬پاكٌەمەنیەکان‪.‬‬

‫‪ -5‬جگەری مانگا‪.‬‬

‫‪308‬‬

‫‪ -1‬چەرەضات ٌ ئەٌ ثۆٌە ڕٌەکیانەی کە ةۆ خٍاردن ةەکاردێن ( ةەثایتەی ناٌکە کًٍەکە)‪.‬‬
‫● ڕێگاکانی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬

‫▪ یەکەَ ‪ :‬ةەڕێگەی ئامێزی غیکارە کیمیایەکان ‪:‬‬
‫ئەَ ڕێگەیە ثەنيا ضیزەمی نەخۆغەکە ئامادە دەکەین ٌ دەیکەینە ناٌ ئامێزەکەٌە ٌ ناٌی‬
‫نەخۆغەکەٌ پػکنینی ‪ Iron‬کە ىەڵدەةژێزین ٌ ‪ Start‬دەکەین ٌ پاع چەند خًٍەکێک ئەنجاممان‬
‫دەدەنێ ‪ ،‬ةاٌثزین ئامێزی غیکارە کیمیایەکانیؼ ةزیجین ًە ( ‪ٌ Reflotron ٌ 666 Cobas c‬‬

‫‪ .... Fujifilm ٌ Slectra Pro S‬ىجد)‬
‫▪ دٌٌەَ ‪ :‬ةەڕێگەی مانیۆڵی ‪:‬‬

‫ًەَ ڕێگەیەدا ضیزەمی نەخۆغەکە ئامادە دەکەین ٌ دٌاثز ةە پێی پڕۆضیجەری ‪ Iron‬کە خۆی ٌ ةە‬
‫ئامێزی ‪ Spectrophotometer‬کە پػکنینەکە ئەنجاَ دەدەین ‪ ،‬پڕۆضیجەر ًە غەریکەیەکەٌ ةۆ‬

‫غەریکەیەکی ثز غێٍاسی ئەنجامدانەکەی دەگۆڕێح‪.‬‬

‫‪309‬‬

‫) ‪( 94‬‬
‫‪Serum Ferritin Test‬‬
‫پػکنینی ماددەی ئاضنی خەسنکزاٌ‬

‫پػکنینی فیزیجین ئەنجامدەدرێح ةۆ سانینی ڕێژەی فیزیجین ًە خٍێندا ‪ .‬فیزیجین پزۆثینێکە‬
‫ةەغێٍەی ماددەی ئاضنی خەسنکزاٌ ًە ناٌ خانەکانی ًەغماندا ‪ٌ ،‬اثە ئاضنی خەسنکزاٌ ًە‬
‫خانەکانی ًەغماندا ناٌدەةزێح ةە فیزیجین‪.‬‬

‫مادەی ئاضن پێٍیطجە ةۆ درٌضجتٍنی خانەکانی خڕۆکە ضٌٍرەکان ةەغێٍەیەکی ثەندرٌضجانە‬
‫خڕۆکە ضٌٍرەکانیؼ ئۆکطجین ىەڵدەگزێح ًە ضییەکاندا ٌ دەیگٍاسێجەٌە ةۆ ئەندامەکانی ًەع‬

‫‪ ،‬ىەرٌەىا ئاضن پێٍیطجە ةۆ ثەندرٌٌضجی ماضًٌٍکە خانەکان ٌ مۆخی ئێطک ٌ ىەرٌەىا ةۆ‬
‫ةەڕێٍەچٌٍنی فزمانی ئاضایی خانەکان‪.‬‬

‫ةۆ ئافزەثان ‪ng/mL 654 - 61‬‬ ‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی فیزیجین ‪:‬‬
‫ةۆ پیاٌان ‪ng/mL 344 - 65‬‬

‫● چ کاثێک پێٍیطح دەکات ئەَ پػکنینە ئەنجامتدرێح؟‬
‫ئێمە پێٍیطجە ئەَ پػکنینە ئەنجامتدەین کاثێک نیػانەکانی کەمی ماددەی ئاضن ٌ سۆری‬

‫ماددەی ئاضن دەرکەٌثن‬

‫● نیػانەکانی کەمی ماددەی ئاضن ‪:‬‬
‫‪ -6‬سەردةاٌةٌٍنی پێطح‪.‬‬

‫‪ -1‬غەکەثی ٌ ماندٌٌیی‪.‬‬
‫‪ -3‬ىەضجکزدن ةە لاٌاسی‪.‬‬

‫‪ -7‬ضەرگێژی ٌ ٌٌڕی‪.‬‬

‫‪310‬‬

‫‪ -5‬ىەناضە کٍرثی‪.‬‬
‫‪ -1‬خێزاةٌٍنی ًێدانی دڵ‪.‬‬

‫‪ -4‬ئاساری پێیەکان‬
‫‪ -3‬ضە ئێػەی درێژخایەن‬

‫● نیػانەکانی ةەرسی ڕێژەی ئاضن ‪:‬‬
‫‪ -6‬ئاساری جٌٍمگەکان‪.‬‬
‫‪ -1‬ئاسااری ضک‪.‬‬
‫‪ -3‬کەمتٌٍنی ٌٌسە‪.‬‬

‫‪ -7‬کەمتٌٍنی کێػی ًەع‪.‬‬
‫● دەرئەنجامی ئەَ پػکنینە دەرخەری چییە ‪:‬‬
‫ئەگەر ًە ئەنجامی ئەَ پػکنینەدا ڕێژەکەی نشمتر ةٌٍ ًەڕێژەی ئاضایی ئەٌا دەرخەری کەمخٍێنییە‬
‫ةەىۆی کەمی ماددەی ئاضن کە ناسراٌە ةە (‪ )Iron Deficiency Anemia‬کە ةاٌثزینی‬
‫جۆرەکانی کەمخٍێنییە ٌ ثێیدا ةەغێٍەیەکی ثەٌاٌەثی ٌ پێٍیطح خڕۆکە ضٌٍرەکانی خٍێن‬
‫درٌٌضح ناةن ‪ ،‬کەمخٍێنی ةەىۆی کەمی ماددەی ئاضن ىۆکارە ةۆ درٌٌضجتٍنی کێػە ٌ‬

‫ناثەٌاٌیەکانی دڵ ‪.‬‬
‫ةەڵاَ ئەگەر ًە ئەنجامی ئەَ فەحطەدا ڕێژەی فیزیجین سیاثزةٌٍ ًە ڕێژەی ئاضایی خۆی ئەٌا‬

‫دەرخەری ئەٌەیە کە ڕێژەیی ئاضن ًە ًەغدا ةەرسە ‪.‬‬

‫● ئەٌ ىۆکارانەی کەدەةنە ىۆی ةەرسةٌٍنەٌەی ڕێژەی ئاضن ةزیجین ًە ‪-:‬‬
‫‪ -6‬نەخۆغییەکانی جگەر‪.‬‬

‫‪ -1‬ةەکارىێنانی ئەًکيٍي ٌ خزاپ ةەکارىێنانی‪.‬‬
‫‪ -3‬حاڵەثی ( ‪) Hemochromatosis‬کاثێک ڕٌٌدەدات کە ڕێژەی ئاضنی خەسنکزاٌ ًە ًەغدا‬
‫ةەغێٍەیەکی نائاضایی ةەرسةێجەٌە (‪ ، )Iron overload‬ئەٌ ماددە ئاضنە سیادەیە کەڵەکەدەةێح‬
‫ًە غانەکانی جگەردا ٌ دەةێیە ىۆی ىەٌکزدنی درێژخایەنی جگەر ٌ نەخۆغی جگەر ٌ عجشی جگەر‬

‫‪311‬‬

‫‪،‬ىەرٌەىا ئەَ ماددە ئاضنە سیادەیەع سۆرجار ًە پەنکزیاص ٌ دڵدیػدا کۆدەةێجەٌە ٌ دەةێیە‬
‫ىۆی درٌٌضجتٍنی گزفح‪ ،‬ئەَ حاڵەثە دەکزێح نەخۆغییەکی ةۆماٌەیی ةێح‪.‬‬

‫● ئەٌ خٍاردنانەی کەةڕێکی سۆر ًەمادەی ئاضنیان ثێدایە‪-:‬‬

‫‪ -6‬گۆغجی ضٌٍر‪.‬‬

‫‪ - 1‬ضەرجەَ ضەٌسەکان (ةزۆکٌی ‪ ،‬ضپیناخ ‪ ،‬ةەساًیا)‪.‬‬

‫‪ -3‬سەردێنەی ىێٌکە‪.‬‬

‫‪ -7‬پاكٌەمەنیەکان‪.‬‬

‫‪ - 6‬پەثاثە‪ -4 .‬نیطک‪.‬‬ ‫‪ -5‬جگەری مانگا‪.‬‬

‫‪ -3‬چەرەضات ٌ ئەٌ ثۆٌە ڕٌەکیانەی کە ةۆ خٍاردن ةەکاردێن ( ةەثایتەی ناٌکە کًٍەکە)‪.‬‬

‫● چۆنیەثی ئەنجامدانی پػکنینەکە ‪:‬‬
‫ئەَ پػکنینە ًە ڕێگەی ‪ٌ Serum‬ە ئەنجاٌ دەدرێح‪ٌ ,‬اثە خٍێنمان ٌەرگزت دەةێ ةیکەینە ناٌ ‪Jell‬‬

‫‪ٌ Tube‬ە پاغان ‪ Centerfuge‬ةکزێ ةۆ ئەٌەی ضیزەمان دەکەٌێح ٌ پاغان ًە ڕێگەی ئامزی‬
‫ىۆرمۆناثەٌە ئەنجاَ دەدرێ ٌەک ( ‪Vidas and Mini Vidas and TOSOH and Cobas e411‬‬

‫‪.... 1444 and Coabs‬‬

‫ثێتینی‪ً /‬ەگەڵ ىەمٌٍ ئەمانەغدا مەرج نییە ڕێژەی نائاضایی ًە فەحطی فیزیجین دەرخەری ئەٌ‬
‫حاڵە ثەندرٌضجیانە ةێح کە ًەضەرٌە ةاضمان کزدن ةەڵکٍ ةەکارىێنانی ىەندێک دەرمان ڕێژەکەی‬

‫سیاد ٌ کەَ دەکات ةۆیە ًەکاثی ئەنجامدانی ئەَ پػکنیەدا پشیػک ئاگادار ةکەرەٌە ًە‬
‫ةەکارىێنانی ىەرجۆرە دەرمانێک‪.‬‬

‫‪312‬‬

‫) ‪( 95‬‬
‫)‪ (Favism‬یان )‪(Glucose-6-Phosphate Dehydrogenase Deficiency) (G6PD‬‬

‫غیکاری ئەنشیمی ‪G6PD‬‬

‫غیکاری ئەنشیمی ‪ G6PD‬کەةە نەخۆغی پاكٌە ناسراٌە‬
‫ةاٌثزین ئەنشیمە کە لاغە دٌچاری کەمتٌٍنەٌەی دەةێح ‪ ،‬نشیکەی ‪ 400‬مٌیۆن کەص ةەدەضح‬
‫کەمی ئەَ ئەنشیمەٌە دەناڵێنن ًە جیياندا ‪ ،‬ىۆکاری نەخۆغی یەکە ةۆماٌەییە کە ةڕی پێٍیطح‬

‫ًە ئەنشیمەکە ةەرىەَ ناىێنرێح ًە خٍێندا‪ .‬ئەنشیمێکی گزنگە ٌ ڕۆڵی ىەیە ًە ڕێکخطجنی‬
‫کۆمەڵێک چالاکی کیمیای ناٌ ًەع‪ .‬ىەرٌەىا ةەرپزضە ًە پاراضجنی خزۆکە ضٌٍرەکانی خٍێن ‪،‬‬

‫ٌ ىێػجنەٌەیان ةە چالاکی ثا ثەمەنی خزۆکەکە ثەٌاٌ دەةیح (کە ثەمەنی خزۆکەی ضٌٍری‬
‫ئاضایی نشیکەی ‪ 120‬ڕۆژە) ‪.‬ئەٌ نەخۆغانەی کە ئەنشیمەکەیان ًە ةڕی ئاضایی سۆر کەمترە ًەکاثی‬

‫ئیٌجياةات ٌ خٍاردنی پاكٌەمەنیەکان ٌ چەند دەرمانێک دەةێجە ىۆی ثێکػکانی خزۆکە‬
‫ضٌٍرەکانی خٍێن ٌ کەَ خٍێنی ثٍند ‪. )Hemolytic Anemia( .‬کەَ ةٌٍنەٌەی خزۆکە‬
‫ضٌٍرەکان دەةێجە ىۆی ئەٌەی ةڕێکی کەَ ئۆکطجین ًە ضییەکانەٌە ةگاثە غانە ٌ ئەندامەکانی‬
‫ًەع ‪ .‬ةەىۆی کەمی ئەَ ئەنشیمەٌە یە کە منداڵانی ثاسە ًەدایک ةٌٍ دٌچاری سەردٌٌیەکی ثٌٍند‬

‫یان مامناٌەند دەةنەٌە‪.‬‬

‫● ىۆکاری کەمی ئەنشیمەکە‪:‬‬
‫کەمی (‪ )G6PD‬ىۆکارێکی ةۆماٌەیی ىەیە‪.‬‬
‫کە جینە ثٍغتٌٍەکە دەکەٌێجە ضەر کزۆمۆضۆمی (‪ٌ )X Chromosome‬ە ًە یەکێک یان‬
‫ىەردٌٌ ةاٌانەٌە دەگٍاسریجەٌە ةۆ نەٌەکانیان ‪ ،‬پیاٌان ثەنيا یەک (‪ )X Chromosome‬یان ىەیە‬
‫ئەگەر جینە ثٍغتٌٍەکەی ىەڵگزثتێح ئەٌا کەضەکە ثٍغتٌٍ دەةێح ةە کەمی (‪ ، )G6PD‬ةەڵاَ‬
‫ئافزەثان دٌٌ (‪ )X Chromosome‬یان ىەیە ئەةێح ىەردٌٌ (‪ )X Chromosome‬کە ىەڵگزی‬
‫جینی ثٍغتٌٍةن ئەٌضاکە کەضەکە ثٍغتٌٍ دەةێح ةە کەمی (‪ )G6PD‬ةەڵاَ ئەگەر ئافزەثەکە‬
‫ثەنيا یەک (‪ )X Chromosome‬ی ىەڵگزی جینی ثٍغتٌٍ ةٌٍ ‪ ،‬ئەٌا خۆی کەضێکی ئاضای‬

‫‪313‬‬

‫دەةێح ةەڵاَ دەکزێح ةیگٍاسێجەٌە ةۆ منداڵەکانی‪.‬‬
‫ئەمەع ئەٌەمان ةۆ دەردەخات کە مەثزضی ثٍغتٌٍن ةە کەمی (‪ً )G6PD‬ە پیاٌاندا سیاثزە‪.‬‬
‫ىەرٌەىا ًەٌ کەضانەدا سیاثزە کە ًە خێشانەکەیاندا کەضانی ثٍغتٌٍ ةە کەمی ئەنشیمی (‪)G6PD‬‬

‫ةٌٍنی ىەیە‪ .‬ىەرٌەىا ثٌٍغتٌٍن ًە ئافزەثاندا ڕٌٌدەدات ًە ئەنجامی لایۆنایشەیػن‬
‫(‪.)Lyonization: X-inactivation‬‬

‫● نیػانەکانی کەمی (‪: )G6PD‬‬
‫ًە سۆر کەضدا دەکزێح ىیچ نیػانەیەکی نەةێح ‪ ،‬ثائەٌکاثەی دٌٌچار دەةێح ةە ئیٌجياةات ٌ‬
‫ةەرکەٌثن ةەٌ خۆراک ٌ دەرمانانەی کە ةۆ ئەَ جۆرە کەضانە دەةێجە مایەی مەثزضی ‪ ،‬نیػانەکانی‬
‫دەکزێح دٌای چەند ىەفجەیەک نەمێنن ةەڵاَ ىەندێک جار مەثزضی گەٌرە درٌضح دەکات ٌ ةە‬

‫دٌةارە ةٌٍنەٌەی ىۆکارەکان نیػانەکان ضەرىەڵدەدەنەٌە ‪،‬‬
‫● نیػانەکانیؼ ةزیجین ًە ‪:‬‬
‫* کەمخٍێنی‪.‬‬
‫* دڵ پەًە پەي کزدن‪.‬‬

‫* ىەناضە ةڕکێ یان ىەناضە ثٍند ةٌٍن‪.‬‬
‫* ثێزةٌٍنی ڕەنگی میش (سەردێکی ثۆخی پزثەكاڵی ةاٌ)‪.‬‬

‫* ماندٌێجی‪.‬‬
‫* ضەرگێژ خٍاردن‪.‬‬
‫* ڕەنگ پەڕین ٌ سەردىەڵگەڕان‪.‬‬
‫* سەردٌٌی (سەرد ةٌٍنی پێطح ٌ ضپێنەی چاٌ)‪.‬‬

‫● ىۆکارەکانی ثٌٍغتٌٍن ةەَ نیاغانانە‪:‬‬
‫ًەٌ کەضانەی کێػەی کەمی (‪ )G6PD‬یان ىەیە ‪ ،‬ثێکػکانی خزۆکە ضٌٍرەکانی‬
‫خٍێن(‪ )Hemolysis‬ڕٌٌدەدات دٌای ثٍغتٌٍن ةە ئیٌجياةات ٌ ةەرکەٌثن ٌ خٍاردنی‬
‫پاكٌەمەنیەکان ًەٌانە(پاكٌە ‪ ،‬فاضۆًیا ‪ً ،‬ۆةیا ‪ ،‬ماع)‪ ،‬یان خٍاردنی ىەندێک جۆری دەرمان ٌەک (‬

‫‪314‬‬

‫دەرمانی چارەضەری مەلاریان)‪.‬‬
‫● دەضجنیػانکزدنی نەخۆغیەکە ًە ڕێگەی غیکاری خٍێن دەةێح ةۆ‪:‬‬

‫‪ -‬ئەنشیمی (‪.)G6PD‬‬
‫‪ -‬ةینین ٌ دەضجنیػانکزدنی جۆری کەمخٍێنیەکە ًە ڕێگەی (‪ ،)Blood Film Examination‬ئایا چ‬
‫جۆرە ثێکػکاندنێکە ‪ ،‬دیاریکزدنی ژمارە ٌ جۆر ٌ غکڵی خزۆکە ضٍرەکان ‪ٌ ،‬ە دەضجنیػانکزدنی‬

‫ژمارە ٌ جۆری خزۆکە ضپییەکان ٌ خەپٌەی خٍێن ‪ ،‬چٍنکە ىۆکاری دٌٌەَ ٌەک ئیٌجياةات‬
‫نەخۆغی ثز دەةێجە ىۆی ثێکػکانی خزۆکەکانی خٍێن‪.‬‬
‫‪ -‬غیکاری (‪ )Reticulocytes Count‬سۆر دەةێح‪.‬‬

‫‪ -‬غیکاری (‪ً )Direct Coombs Test‬ەٌانەیە پێٍیطح ةێح نەٌەک ىۆکاری ةەرگزی ًەع ةێح ٌ‬
‫ةتێجە ىۆی ثێکػکاندنەکە‪.‬‬

‫‪ -‬غیکاری فزمانی جگەر (‪)Liver Function Test‬‬
‫● خۆپاراضتن ‪:‬‬

‫چارەضەر ٌ خۆپاراضتن ًە ڕێگەی دٌٌرکەٌثنەٌە ًە ٌ خۆراک ٌ دەرمانانەٌە دەةێح کە دەةنە ىۆی‬
‫ضەرىەڵدانی نیػانەکان ٌ مەثزضین ةۆ ئەٌ کەضانەی کە کەمی (‪ )G6PD‬ىەیە‪ ٌ .‬دیاریکزدنی‬

‫ًیطجی ئەٌ خۆراک ٌ دەرمانانە ًەلایەن دکجۆری ثایتەتمەندەٌە‬

‫‪315‬‬

‫) ‪( 96‬‬
‫) ‪Cerebrospinal fluid ( CSF‬‬
‫پػکنینی غٌەی ناٌ دڕکەپەثک‬

‫غٌەی ناٌ دڕکەپەثک یاخٍد ‪ CSF‬غٌەیەکی ةێ ڕەنگ ٌ ةێ ةۆنە ًە مزۆڤی پێگەیػجٌٍ‬
‫كەةارەکەی ‪ 90‬ةۆ‪150‬مٍ ئەةێح ٌە ًە مناڵ ٌ ثاسەًەدایکتٍاندا كەةارەکەی ‪10‬ةۆ ‪ 60‬مٍ ئەةێح‬
‫ضامپڵ ًە ڕێگەی دەرسیەٌە ًە لایەن دکجۆری پطپۆرەٌە ًە پػجی نخۆع ًە لای نشیک کەڵەکەی‬

‫ٌەرەگیزێح ٌ ئەنێزدرێح ةۆ ثاكیگە‬
‫▪ ةەغێٍەیکی گػجی ئەکزێجە ناٌ دٌٌ یان ضێ ثیٍةەٌە ‪:‬‬

‫‪-‬یەکێکیان ةۆ ةەغی کیمیا ةۆ پػکنینی پڕۆثین ٌ غەکز‬
‫‪-‬یەکێکی ثزیان ةۆ ةەغی ھیماثۆًۆجی ةۆ پػکنینی ثۆثاڵ کاٌنجی ‪WBC ٌ RBC‬‬
‫‪-‬یەکێکی ثزیان ةۆ ةەغی مایکڕۆةایۆڵۆجی ةۆ سەرع ٌ دڵنیاةٌٍن ًە نەةٌٍنی ةەکترا یا‬

‫میکڕۆةەکان‪..‬‬

‫● ةەغێٍەیکی گػجی ثۆی کارمەندی ثاكیگە پػکنین ئەکەیح ةۆ ئەَ غٌەیە ةۆ دیاری کزدنی‬
‫ئەَ ڕێژانە ‪:‬‬

‫▪ غەکز‪ :‬ةەغێٍەی ئاضایی ٌ نۆڕماڵ ئەَ غٌەیە ‪ 45‬ةۆ ‪ 85‬مگم‪/‬دڵ غەکزی ثێدایە ‪ً..‬ەٌە‬
‫سیاثز ٌ کەمتر نائاضاییە‬

‫▪ پڕۆثین ‪ :‬ةەغێٍەیکی گػجی ‪ 15‬ةۆ ‪ 45‬مگم‪/‬دي پڕۆثینی ثیایە ًەٌە سیاثز ٌ کەمتر نائاضاییە‬

‫▪ خڕۆکە ضٍرەکان ‪ :‬ةەغێٍەیەکی گػجی ئەَ غٌەیە ھیچ خڕۆکەی ضٍر ٌ خٍێنی ثیا نی یە‬
‫‪..‬مەگەر ًە کاثی ٌەرگزثن ثێکەڵی ةتێح‬

‫‪316‬‬

‫▪ خڕۆکەی ضپی ‪ :‬ةەغێٍەی ئاضایی ھیچ خڕۆکەی ضپی ثیا نی یە ةەڵاَ سۆر جار ثیای ئەةێح ٌ‬
‫نیػانەی ھەٌککزدنیەثی کە جۆری خڕۆکە ضپیەکە ھەمیػە ًیمفۆضایجظ ئەةێ‬
‫‪lymphocytes‬‬
‫● ضٍدەکانی ئەنجاَ دانی ئەَ فەحطە چی یە ؟‬

‫یارمەثیح ئەدات ًە سانینی ضەلامەثی یان پێکزان ٌ ھەٌککزدنی دڕکە پەثک ٌ کۆئەندامی دەمار‬
‫ٌ مێػک‪..‬ةەثایتەت ةۆ ئەٌ کەضانەی کێػەی ضەر ٌ فەكەرت ٌ كاچ ٌ ًەرسین ٌ ڕەكتٌٍن ٌ‬
‫ًەجٍڵە کٍثنایان ھەیە‪.‬‬

‫دڕکەپەثک ٌ غٌەی دڕکە پەثک ثٍغی ھەٌککزدن ئەةن ًە لایەن ةەکتریا ٌ ڤایزۆص ٌ مػەخۆر ٌ‬
‫میکڕۆةەکانەٌە کە ًە ڕێ ی دەمەٌە ئەچنە ژٌٌرەٌە ًەٌێػەٌە ةۆ مێػک ٌ ًە ٌێػەٌە ةۆ‬
‫دڕکەپەثک ٌ غٌەی دڕکەپەثک‪.‬‬

‫‪317‬‬

‫) ‪( 97‬‬
‫) ‪Partial Thromboplastin Time ( PTT‬‬
‫غیکاری ثٍانایی ٌ کاثی خایەندراٌی خٍێن مەیین‬

‫غیکاریی (‪ )PTT‬ثٍانایی ٌ کاثی خایەندراٌ ةۆ خٍێن مەیینی ڕٌٌندەکاثەٌە ‪ً ،‬ەکاثی ةزینداری‬
‫یان خٍێن ةەرةٌٍن دا ضیطجمی خٍێن مەیاندن چالاک دەةێح ةە چالاک ةٌٍنی چەندن ىۆکاری‬
‫مەیاندن (‪ ٌ )Coagulation Factors‬کاثێکی دیاریکزاٌ دەخایەنێح‪ .‬غیکاریی (‪ )PTT‬ةڕی کاثی‬

‫خایەندراٌ ةۆ پزۆضەی خٍێن مەیاندنەکە پیػان دەدات‪ ،‬کەَ ةٌٍن یان ةاع کارنەکزدنی‬
‫ىەریەکێک ًە ىۆکارەکانی مەیاندن کاریگەری ڕاضجەٌخۆی ًەضەر ئەنجامی غیکاریی (‪)PTT‬‬
‫دەةێح ٌ کاثی خٍێن مەیین سیاد دەکات ٌ مەثزضی خٍێن ةەرةٌٍن درٌضح دەةێح ‪ ،‬ةڕی (‪)PTT‬‬

‫دەکزێح ىەندێک جار ةەىۆی دژەثەنەکانەٌە گۆڕانی ةەضەرداةێح کە ًەع دژی چەند‬
‫پێکياثەیەکی ًەع درٌٌضجی دەکات ٌەک (‪.)Antiphospholipid‬‬

‫● ةۆچی غیکاریی (‪ )PTT‬ئەنجاَ دەدرێح ؟‬
‫غیکاریی (‪ )PTT‬ةۆ نەخۆغیەکی دیاریکزاٌ ئەنجاَ نادرێح ‪ ،‬ةەگػجی غیکاریی (‪ً )PTT‬ەگەڵ‬

‫غیکاریی (‪ )PT‬پێکەٌە ئەنجاَ دەدرێن ‪ ،‬ىەرنائاضایی ةٌٍنێک ًە ةڕی (‪ )PTT‬دەکزێح ةەىۆی‬
‫یەکێک ًەَ ىۆکارانەٌە ةێح‪:‬‬

‫* ناڕێکی ًە ةڕ ٌ فزمانی یەکێک ًە ىۆکارەکانی مەیاندن ( ‪Factors XII, XI, IX, VIII, X, V, II‬‬
‫‪.))(Prothrombin), and I (Fibrinogen‬‬

‫* ةەىۆی کاریگەری یەکێک ًە دژەثەنەکانی ًەغەٌە ٌەک ( ‪Antiphospholipid)(Lupus‬‬
‫‪.)Anticoagulant‬‬

‫* ةەىۆی کاریگەیی دژەمەیاندنەکانەٌە (‪ٌ )Anticoagulant‬ەک ىیپارین(‪.)Heparin‬‬
‫* چەند جۆرە نەخۆغیەک‪.‬‬

‫‪318‬‬

‫● کەی غیکاریی (‪ )PTT‬پێٍیطجە ئەنجاَ ةدرێح؟‬
‫* ًەکاثی ئاضان خٍێن ةەرةٌٍن ٌ غینتٌٍنەٌە‪.‬‬

‫* ًەکاثی مەینی خٍێن ًە یەکێک ًە ةەغەکانی ًەغدا‪.‬‬
‫* ًەکاثی نەخۆغی جگەری دێژخایەن‪.‬‬

‫* ًەکاثی ةٌٍنی گزفح ًە ضیطجمی مەیاندنی خٍێندا‪.‬‬
‫* ًەکاثی ًەةارچٌٍنی منداڵ ٌ چەندةارە ةٌٍنەٌەی ًەةەرچٌٍنەکە‪.‬‬
‫* ًەکاثی ٌەرگزثنی چارەضەری (‪ )Heparin‬ةۆ چاٌدێزی کزدنی ةڕی چارەضەری ٌەرگیزاٌ (کە‬
‫ةەگػجی ةۆ ةەرگزی کزدن ًە مەیینی خٍێن ٌ ىەندێ ةارٌٌدۆخی ٌەک جەڵدەی دڵ ٌ‬

‫نەخۆغیەکانی دڵ ةەکاردێح)‪.‬‬
‫* پێؼ ئەنجامدانی نەغجەرگەری‪.‬‬
‫* ًەکاثی ةٌٍنی گزفح ًە ضیطجمی ةەرگزی ًەغدا(‪.)Immune System Disorder‬‬
‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی خٍێن ةەرةٌٍن‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫* ئاضایی ةٌٍنی ةڕی (‪ )PTT‬مانایی ئاضایی ةٌٍنی ضیطجمی مەیاندن دەگەیەنێح‪.‬‬

‫* ةەرسی ةڕی (‪ )PTT‬مانایی ٌایە کاثی خایەندراٌ ةۆ خٍێن مەیین سیاثزە ًە ةڕی ئاضایی کە ئەمەع‬
‫چەندین ىۆکار کاری ثێ دەکەن ًەٌانە‪:‬‬

‫‪ -‬نەخۆغی کەمی ىۆکاری (‪ ،)Von Willebrand Factor‬گزفجی خەپٌەکانی خٍێن‪.‬‬
‫‪ -‬کەمی ىۆکارەکانی مەیاندن(‪.)Coagulation Factors‬‬
‫‪ -‬ةڕی ڤایجامین کەی (‪.)Vitamin K‬‬
‫‪ً -‬ەکاثی ( ‪.) Hemophilia A orB‬‬
‫‪ -‬ةٌٍنی نەخۆغیەکانی جگەر‪.‬‬

‫‪319‬‬

‫‪ٌ -‬ەرگزثنی ةڕی سیاد ًە پێٍیطح ًە دژەمەیاندنەکانی ٌەک (‪.)Heparin‬‬
‫‪ -‬دەکزێح ةەىۆی ةٌٍنی نەخۆغی غێزپەنجەی خٍێنەٌە ةڕی (‪ )PTT‬سیادةکات‪.‬‬

‫‪ -‬ةەىۆی ةٌٍنی گزفح ًە ضیطجمی ةەرگزی ًەع‪.‬‬
‫● کەمی ةڕی (‪ )PTT‬مانایی ٌایە کاثی خایەندراٌ ةۆ مەیینی خٍێن کەمترە ًە ةڕی ئاضایی‪:‬‬

‫‪ -‬دەکزێح ًەةاری (‪.))Disseminated Intravascular Coagulation (DIC‬‬
‫‪ً -‬ەکاثی غێزپەنجەکانی پەنکزیاص ٌکۆڵۆن ٌ ىێٌکەدان‪.‬‬

‫‪ً -‬ەکاثی ةٌٍنی ىەندێک ةارٌدۆخی ىەٌکزدن یان ًٌٍ دا کە ةتێجە ىۆی سیادةٌٍنی ( ‪Factor‬‬
‫‪ )VIII‬کە کاثییە ٌ پاع نەمانی ةارٌدۆخەکە ةڕی (‪ )PTT‬ئاضایی دەةێجەٌە‪.‬‬

‫● چەندین ىۆکار کار ًە ئەنجامی غیکاریی (‪ )PTT‬دەکەن ًە گزنگترینیان‪:‬‬
‫* سیاد ةەکارىێنانی ىیپارین (‪.)Heparin‬‬

‫* دەرمان ًەٌانە (‪.))Antihistamines)Vitamin C)(Aspirin)(Chlorpromazine‬‬

‫‪320‬‬

‫) ‪( 98‬‬
‫) ‪Tissue Transglutaminase ( TTG Test‬‬

‫پػکنینی نەخۆغی گەنم‬

‫ـ ‪ TTG‬کٍرثکزاٌەی ‪ . Tissue Transglutaminase‬نەخۆغی گەنم جۆرێکە ًە جۆرەکانی ةەرگزی‬
‫دژەخۆی (‪، )Automune disease‬کە ةەرگزی ًەع ىێزع دەکاثەٌە ضەر خانەکانی ًەع‪ ،‬ةەىۆی‬

‫پڕۆثینێک کە ةەرگزی ًەع ةە ةێگانە دەیناضێنی کە ًە گەنم ٌ جۆ ٌ ىەرسندا ىەیە ةە‬
‫ناٌی(‪ .)glutin‬کە دەةێجە ىۆی ثێکچٌٍنی ناٌپۆغی ڕیخۆڵە ‪ ،‬ڕیخۆڵەکان دەپٍکێنەٌە ٌ کٍرت‬
‫دەةنەٌە ٌ ضاف دەةن‪ .‬ئەَ نەخۆغیە سیاثزٌ ةەثایتەت ًەمنداڵی غەع مانگ ةەرەٌ ضەرەٌە‬
‫دەضح پێدەکات ىەندێ جاریؼ مزۆڤی گەٌرە ثٌٍغی دەةێح ًەثەمەنێکی ماَ ناٌەندەٌە‬

‫ثٌٍع دەةێح ‪.‬‬

‫● نیػانەکانی نەخۆغی گەنم ‪-:‬‬

‫‪ -6‬ىەڵئاٌضان ٌ ئاساری ضک‬
‫‪ -1‬ضکچٌٍن ٌ ڕغانەٌە‬

‫‪ -3‬داةەسینی کێػی ًەع‬
‫‪ -7‬كەةشی‬

‫‪ -5‬لاٌاسی ٌ ىیلاک ةٌٍنی ةەردەٌاَ ( غەکەثی )‬
‫‪ -1‬دٌاکەٌثنی گەغە‬

‫‪ -4‬کەمتٌٍنی ماددەی ئاضن‬
‫‪ -3‬داخٍرانی ئێطکەکان ٌ غکانی ةێ ىۆکاری ئیطکەکان‬

‫‪ -0‬کەمتٌٍنی کاًیطیۆَ ٌ ڤیجامینەکان‬
‫‪ -64‬ثێکچٌٍنی ضٍڕی مانگانەی خانمان‬

‫‪321‬‬

‫● دەضح نیػانکزدنی نەخۆغی گەنم ‪-:‬‬
‫‪ً -6‬ە ڕێگەی پػکنینی خٍێن ( ‪) TTG Test‬ةۆ دیاری کزدنی دژە ثەنی گٌٌٍثین‪ ,‬ىەندێ جار‬

‫ةەسۆری ًە منداڵی ژیز ثەمەن ‪ ٢‬ضاڵ ئەَ پػکنینە نەخۆغییەکە دەضح نیػان ناکات‪.‬‬
‫‪ -۲‬ناسٌٌری ریخۆڵە کە سۆرةەی جار ةەَ ناسٌٌرە نەخۆغییە دەضح نیػان دەکزێح‪.‬‬

‫● چارەضەری نەخۆغی گەنم ‪-:‬‬
‫‪ -6‬ئەَ نەخۆغیە نەخۆغیەکی ةەرگزی ًەغە ٌە ىەرٌەىا ةۆماٌەییە ةۆیە ىیچ چارەضەرێکی‬

‫نیە‪،‬ثەنیا جارەضەر خۆپاراضجنە ًەٌ خٍاردنانەی کە پڕۆثینی(‪ )glutin‬ی ثێدایە‬
‫ٌەک(گەنم ٌ جۆ ٌ ىەرسن‪)...‬‬

‫‪1‬ـ ٌەرگزثنی ڤیجامینەکان ةە سۆری ڤیجامین(‪ً )B12, D, E9‬ەگەڵ کاًیطیٍَ ٌ مادەی ئاضن‪.‬‬
‫● ڕێنمایی ةۆ ئەٌ کەضانەی کەىەڵگزی ئەَ نەخۆغیەن‪-:‬‬
‫‪ _6‬دٌٌرکەٌثنەٌە ًە ىەمٌٍ جۆرەکانی نان‬
‫‪_1‬نەخٍاردنی کاڵتاص ٌ کەةاب ٌ مەعکەڕۆنی‬
‫‪_3‬دٌٌرکەٌثنەٌە ًە خٍاردنی گەنم ٌ جۆٌ ىەرسن‬

‫‪_7‬دٌٌرکەٌثنەٌە ًەٌ غیزینیانەی کە ةە ئارد درٌضح دەکزین‪.‬‬

‫‪322‬‬

‫) ‪( 99‬‬
‫‪Creatine kinase‬‬
‫غیکاری ئەنشیمی کزیاثین کاینەیش‬

‫ئەَ غیکارە ثایتەثە ةە دەضجنیػانکزدنی ةڕی کزیاثین کاینەیش ( ‪ً )CK‬ە نمٌٍنەی ضیزەَ یا‬
‫پلاسمای خٍێن‪.‬‬

‫ةەگػجی ضێ جۆر کزیاثین کاینەیش ىەن‪:‬‬
‫‪1 - Muscle type (MM).‬‬
‫‪2- Cerebral type (BB). 3- hybrid(MB).‬‬

‫● ةۆچی غیکاری‪CK-MB‬دەکزێح؟‬
‫ةەَ غیکارە چاٌدێزی ةزین ٌ ثێکچٌٍنی ماضًٍکەکان دەکزێح‪ ،‬ةەىۆیەٌە دەثٍانین ًەىەر‬

‫حاڵەثێکی پەیٍەضح ةەثێکچٌٍنی ماضًٍکەکان دڵنیاةتینەٌە‪.‬‬

‫● کەی ئەَ غیکارە پێٍیطح دەةێح؟‬
‫ىەرکات مزۆڤ ىەضجی ةەئاساری ماضًٍکە کزد‪ ،‬ضطجی ٌ ةێيێشی‪ ،‬ئاٌضان ةەثایتەثی گەر‬
‫ڕەنگی میشی نەخۆع كاٌەیی ضٍرةاٌی ثێزةٌٍ‪ً ،‬ەَ حاڵەثانەدا غیکاری ئەَ ئەنشیمە ةایەخی‬

‫سۆری دەةێح‪.‬‬
‫ٌاةاٌە ئەَ غیکارە (‪ )CK-MB‬ةەثەنيا یا ةەدٌای غیکاری (‪ )CK‬دەکزێ‪ ،‬گەر نەخۆع ىەضح ةە‬
‫ئاساری ضنگی ةکات‪ ،‬پشیػک ئەَ غیکارەی ةۆ دەنٌٍضێح‪،‬گەر غیکاری ثزۆپۆنین ًەةەردەضجدا‬
‫نەةێح‪ ،‬ثا ةشانێ ةەىۆی نۆرەدڵێٍەیە‪ ،‬دٌای ئەنجامی ةەرسی غیکاری (‪ )CK‬پێٍیطح ةە غیکاری‬
‫(‪ )CK-MB‬دەةێ ثا ةشانین ئاسارەکە ةەىۆی نەخۆغی دڵەٌەیە یا ةەىۆی نەخۆغی ماضًٍکەی‬

‫ئێطکەپەیکەرەٌەیە‪.‬‬
‫چٌٍنەضەری ةڕی (‪ )CK-MB‬ئاضاییە ةۆ کەضێک ةکزێ ماٌەی ‪ ٦-٣‬ضەعات ةٌٍةێ دٌٌچاری‬

‫نۆرەدڵێ ةٌٍە‪ ،‬ئاضجی (‪ً )CK-MB‬ە ‪ ٢٤-١٢‬ضەعاثدا دەگاثە ثزۆپک ٌ دٌاثز ًەماٌەی ‪-٤٨‬‬
‫‪٧٢‬ضەعاثدا دەگەڕێجەٌە دۆخی ئاضایی خۆی‪ ،‬گەر ةۆ دٌٌەمجار نۆرەدڵێ ڕٌٌی دایەٌە ًەٌانەیە‬

‫‪323‬‬

‫ئاضجەکەی جارێکی ثز ةەرس ةتێجەٌە یا ةۆ ماٌەیەکی درێژثز ىەرٌا ًەةەرسیدا بمێنێجەٌە‪.‬‬

‫● ئەنجامی غیکار چی دەگەیەنێح؟‬
‫ةەغێٍەیەکی ئاضایی ةڕی(‪ )CK-MB‬سۆر کەمە یا ىەر ناثٍانزێح دیاری ةکزێح‪ .‬ئاساری ضنگ‬

‫ئاضجەکەی ًەخٍێندا دەةاثەضەر‪ ،‬ةەرسی (‪ )CK-MB‬ةەڵگەیە کە نەخۆع ثاسەةەثاسە دٌٌچاری‬
‫نۆرەدڵێ ةٌٍەثەٌەٌ دٌاثز دادەةەسێجەٌە‪ ،‬جارێکی ثز ةەرسةٌٍنەٌەی ئاضجەکەی ًەٌانەیە ةۆ‬

‫دٌٌەمین نۆرەدڵێ یا ةەردەٌامی نەخۆغی دڵ ةێح‪.‬‬
‫گەر(‪ )CK-MB‬ةەرس ةٌٍ مانای ٌایە دڵ پەکی کەٌثٌٍە‪ ،‬ةەرسی (‪ ٌ)CK‬ڕێژەی (‪ً )CK-MB /CK‬ە ‪2,5‬‬

‫ثا ‪ 3‬کەمتر ةٌٍ مانای ٌایە نەخۆغەکە دٌٌچاری نەخۆغی ماضًٍکەی ئێطکەپەیکەر ةٌٍە‪.‬‬
‫ىەر جۆرە نەخۆغییەکی دڵ دەةێجەمایەی چٌٍنەضەری (‪ً )CK-MB /CK‬ەٌانە ًٌٍ(گزێ)‬

‫(‪ ,)trauma‬نەغجەرگەری‪ ،‬ىەٌکزدن‪ ،‬کەمتٌٍنەٌەی ئۆکطجین‪ ،‬مەغم ٌ ڕاىێنانی كٍرص‪، .‬‬
‫پەککەٌثنی گٍرچیٌە دەةێە ىۆی چٌٍنەضەری ئاضجی(‪. )CK-MB‬‬

‫● غیکاری چی دەکزێح ًەثاكیگە؟‬
‫ةەَ غیکارە ةڕی ئەنشیمی کزیاثین کاینەیش ًە خٍێندا دیاری دەکزێح‪ ،‬ئەَ ئەنشیمە ًە ماضًٍکەی‬

‫دڵ ٌ ماضًٍکەی ئێطکەپەیکەرٌ ىەرٌەىا مێػک ٌ ىێندێ غانەی دیکەیؼ ىەیە‪.‬‬
‫ىەر سیانێک ًەةەر ىەر ىۆکارێک ةەٌ ماضًٍکەٌ ئەندامانەی ةاضکزاٌن؛ ةگات‪ ،‬دەةێجەمایەی‬
‫دەردانی ئەَ ئەنشیمە ةۆ ناٌ خٍێن کە پێػتر ئاماژە ةۆ ىەر ضێ جۆرەکەی کزاٌە‪ ،‬ةەٌەیؼ‬

‫ةڕەکەی ڕٌٌ ًەسیادی دەکات‪.‬‬
‫چٌٍنەضەری ئەَ ئەنشیمە ًەخٍێندا ًەکاثێکدایە کە سیان ةەماضًٍکەکانی ًەع دەگات‪ ،‬ئەنشیمی‬

‫کزیاثین کاینەیش ةە ضێ غێٍگی ةەرچاٌ ىەن‪:‬‬
‫‪.‬ةەسۆری ًە ماضًٍکەی دڵدایە‪1- CK-MB.‬‬
‫ةەسۆری ًەمێػکدایە ‪2- CK-BB,‬‬
‫‪.‬ةەسۆری ًە ماضًٍکەی ئێطکەپەیکەری ًەغدایە ‪3- /CK- BB,‬‬

‫ًەةاری ئاضاییدا ةڕێکی کەَ ًەَ ئەنشیمە ًە خٍێندایە کە ًە ماضًٍکەی ًەغەٌە ضەرچاٌەی‬

‫‪324‬‬

‫ىەڵگزثٌٍە‪ ،‬ىەر نەخۆغییەک ةتێجەمایەی سیانی ماضًٍکەکان پەیجی ئەَ ئەنشیمە ًە خٍێندا‬
‫دەةەنەضەر‪ٌ ،‬ەک ىەٌکزدنی ماضًٍکە کە مایۆضایجظ (‪ )Myositis‬ناسراٌە‪ ,‬ىەرٌەىا ًەَ‬

‫حاڵەثانەیػدا‪:‬‬
‫ا(‪ ),Rhabdomyolysis‬ثێکػکاندنی ثٍندی غانە ماضٍکەکان کە دەةێجەمایەی ئاسار ‪،‬‬
‫‪ ,tenderness‬لاٌاسی ٌ ةێيێشی ٌ ئاٌضاٌی‪ ،‬ڕاضجەٌخۆ دەةنەمایەی چٌٍنەضەری پەیجی ئەَ‬
‫ئەنشیمەٌ ةەسۆری ‪ 100‬ةەرانتەری ةاری ئاضایی سیاد دەةێح‪ ،‬ةۆ ةەدٌٌداچٌٍنی ةاری نەخۆغەکەٌ‬

‫ڕادەی سیان پێکەٌثنی ماضًٍکەکانە‬
‫‪ً.‬ە ماضًٍکەخانەکانەٌە ىەر کاثێ ماضًٍکە ةزیندار ةێح‪ ،‬دەرژێجە ناٌ خٍێن ٌ دەکزێ ةڕەکەیػی‬
‫دیاری ةکزێح‪ً ،‬ەةاری ئاضاییدا ةڕەکەی ًە خٍێندا کەمەٌ ًەىەردٌٌ جۆرەکەی (‪ )CK, CK-MB‬پێک‬

‫دێح‪ .‬ةەغێٍەیەکی (‪)CK-M‬ةەرچاٌ ةڕەکەی دیاری کزاٌە ًەکاثی نەخۆغییەکانی دڵدا‬
‫غیکاری (‪)CK‬ةڕی ثەٌاٌەثی ماددەکە دەپێٍێح‪ ،‬ةەڵاَ ىەر ضێ جۆرەکەی ًێک جیاناکاثەٌە‪ ،‬کاثێ‬

‫ةڕەکەی ًە خٍێندا سیاد دەکات‪ ،‬غیکاری (‪)CK-MB‬ةۆ ًێک جیاکزدنەٌەی نەخۆغییەکانی دڵ ٌ‬
‫نەخۆغییەکانی ماضًٍکەی ئێطکەپەیکەرە‪.‬‬

‫چۆنە ئەَ غیکارە دەکزێح؟‬
‫غیکاری (‪ )CK-MB‬ةۆ ةەدٌٌداچٌٍنی ىەڵطەنگاندنی غیکاری (‪)CK‬ە ثا دەضجنیػانی‬

‫نەخۆغییەکە ةکزێ‪ ،‬نەخۆغی ماضًٍکەی دڵە یا ماضًٍکەی ئێطکەپەیکەرە‪.‬‬
‫ئەَ غیکارە ةەسۆری ًەکاثی ىەضح کزدن ةەئاساری ضنگ‪ ،‬ىەناضەضٍاری‪ ،‬ماندٌٌێجی‪،‬‬

‫ٌڕٌگێژةٌٍن‪ ،‬ىێڵنج ٌ دڵ ثێکيەڵاثن دا دەکزێ‪.‬‬
‫ىەردٌٌ غیکاری (‪ )CK, CK-MB‬غیکارێکی ةەرایی ناضینەٌەٌ چاٌدێزی کزدنی نۆرەدڵێ ٌ‬
‫جەڵجەی دڵن‪ ،‬ةەڵاَ ئێطجاکە غیکاری ثزۆپۆنین جێی گزثٌٍەثەٌە کە ثایتەثە ةە نەخۆغییەکانی‬

‫دڵ‪.‬‬
‫ىێندێ جارٌ ًەکاثی گٍمان ًە نۆرەدڵێ ٌ جەڵجەی دڵ پەنا ةۆ ئەَ غیکارە دەةزێ‪ ،‬ةەثایتەت گەر‬
‫غیکاری ثزۆپۆنین ةەردەضح نەةێح‪ ،‬ةەرسةٌٍنەٌەی ئاضجی (‪ )CK-MB‬ةۆ نەخۆغییەکانی دڵ‬

‫دەگەڕێجەٌە‪.‬‬

‫‪325‬‬

‫● پزضیار‪ :‬گەر ىەضح ةەئاساری ضنگ کزا‪ ،‬مانای ٌایە ئەٌ کەضە دٌٌچاری نۆرەدڵێ ةٌٍە؟‬

‫چەندین کێػەی ثز ىەن دەةنە ئاساری ضنگ‪ ،‬ىەمیػە ئەگەری نۆرە دڵێ ًەگۆڕێ دایە کە ىۆکاری‬
‫ئاساری ضنگ ةێح‪ ،‬سۆر کەص ةە ماندٌٌةٌٍن‪ ،‬ڕەثاندنی ماضًٍکەی ضنگ‪ ،‬یا ىەر کێػەیەکی‬
‫درێژخایەنەٌە‪ .‬ئاساری ضنگ نیػانەیەکی ٌریاکزدنەٌەی نەخۆغییەکەیە‪ .‬ضەرةاری ڕەكتٌٍنی‬

‫غادەماری دڵ‪ ،‬مەغم ٌ ڕاىێنان‪ ،‬کاری ضەخح‪ ،‬فػار‪ ،‬نەخۆغی ٌەناق ًەکاثێکدا رٌٌةدات کە‬
‫حەٌاٌیجەٌەٌ پػٌٍت داٌە‪.‬‬

‫● پزضیار‪ :‬پێدەچێح پشیػک سیاد ًە غیکارێکی گەرەک ةێح ثا دەضجنیػانی ئاساری ضنگ ةکات‪،‬‬
‫ةەگػجی ثزۆپۆنین غیکارێکی پێٍیطجە ضەرةاری (‪ ٌ )CK, CK-MB‬غیکاری مایۆگڵۆةین‪.‬‬

‫● ئیندیکطی(‪ )CK‬چییە؟‬
‫ئەٌ نەخۆغانەی دٌٌچاری ماضًٍکەی ئێطکەپەیکەر ةٌٍن‪ً ،‬ەٌانەیە ئاضجی (‪)CK-MB‬‬

‫ةچێجەضەر‪ ،‬ثا ًەنۆرەدڵێ جیاةکزێجەٌە‪ ،‬ئیندیکطی(‪ )CK‬حطاب دەکزێ‪.‬‬
‫= ‪CK Index‬‬
‫)"‪(CK-MB"mg\ml")*(100\total CK"IU‬‬

‫● ةایەخی کٌینیکی‪:‬‬
‫‪ -١‬نیػانەیەکی دەضجنیػانکزدنی ڕۆثینی ةزیندارةٌٍنی ماضًٍکەی دڵە‪.‬‬
‫‪ -٢‬نیػانەیەکی دەضجنیػانکزدنی ڕۆثینی (‪.)acute myocardial infraction‬‬

‫‪2- >=4.99ng\ml‬‬ ‫● ئەنجامی غیکار‪:‬‬
‫‪ -6‬مەثزضیی کەمی ئەگەری ةزیندارةٌٍنی ماضًٍکەی دڵە‪.‬‬

‫پێػتینی ئەگەری ةەرسی ةزیندارةٌٍنی ماضًٍکەی دڵە‪.‬‬

‫‪326‬‬

‫) ‪( 100‬‬
‫) ‪Serum Protein Electrophoresis ( SPEP‬‬

‫غیکاری (‪ً )SPEP‬ەگەڵ ئەٌەی غیکاریەکی خٍێنی ئاضان ٌ ىەرسانە! ةەڵاَ ڕۆڵێکی گزنگی‬
‫ىەیە ًە دەضجنیػانکزدنی چەندین جۆری نەخۆغی پەیٍەندیدار ةە پزۆثین ‪ ،‬ةەجۆرێک‬

‫پزۆثینەکان جیادەکاثەٌە ٌ ةڕی ىەریەکەیان دیاریدەکات ًەضەر ةنەمای ةارگەی کارەةایی ٌ‬
‫كەةارەی پزۆثینەکە ‪ٌ ،‬ە پزۆثینی نائاضایی دیاریدەکات کە ًە ئەنجامی ثٌٍغتٌٍن ةە غێزپەنجەی‬

‫خٍێن درٌضح دەةێح ٌ سیاددەکات‪..‬‬

‫● پزۆثین ةە یەکێک ًە پێکياثە ةنەڕەثیەکانی خانە ٌ غانەکان دادەنزێح ‪ ،‬دەکزێح ةە دٌٌ جۆری‬
‫ضەرەکیەٌە ئەًتۆمین (‪ ٌ )Albumin‬گڵۆةیٍڵینەکان (‪.)Globulins‬‬

‫● ئەًتۆمین گەٌرەثزین ةڕی پزۆثین پێکدەىێنێح نشیکەی (‪ ، )%60‬ىەرچی گڵۆةیٍڵینەکانە‬
‫ةڕەکەی کەمترە ةەڵاَ گزنگی سۆرثزی ىەیە ًە غیکاری (‪ً )SPEP‬ە دەضجنیػانکزدنی ةڕی‬

‫جۆرەکانی‪ ,‬ئەَ پزۆثینە کە دەکزێح ةە پێنج جۆرەٌە‪:‬‬
‫‪**(Alpha 1, Alpha 2, Beta 1, Beta 2, Gamma).‬‬

‫● سیادکزدن یان کەَ کزدنی ئەَ پزۆثینانە چەندین ىۆکاری نەخۆغی درٌٌضجیان دەکات ةۆ‬
‫نمٌٍنە‪:‬‬

‫درٌضح ةٌٍنی پزۆثینی نائاضایی (‪ )Monoclonal (M) Protein‬نیػانەیەکی سۆر گزنگ ٌ‬
‫ةنەڕەثیە ةۆ دەضجنیػانکزدنی یەکێک ًە غێزپەنجە کٍغندەکانی خٍێن کە ناٌ دەةزێح ةە‬

‫(‪ٌ )Multiple Myeloma‬ە ڕۆڵی ىەیە ًە دەضجنیػانکزدنی نەخۆغی ثزی ٌەک ( ‪WM , MGUS‬‬
‫‪.), Primary Myelofibrosis‬‬

‫‪327‬‬

‫● غیکاری (‪ )SPEP‬ڕۆڵی ىەیە ًە دەضجنیػانکزدنی نەخۆغیەکانی‪:‬‬
‫‪ -‬جگەر ‪.‬‬

‫‪ -‬ػٍدەی دەرەكی ٌ ڕژێنەکان‪.‬‬
‫‪ -‬غەکزە‪.‬‬

‫‪ -‬نەخۆغییەکانی ضیطجمی ةەرگزی ًەع‪.‬‬
‫‪ -‬حاڵەثی پەیٍەندیدار ةە ةەدخۆراکی ٌ نەمانی ثٍانای مژینی پێکياثەکانی خۆراک‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاری (‪ )SPEP‬ئەنجاَ ةدرێح‪:‬‬

‫* کاثێک کە نەخۆغەکە نیػانەکانی پەیٍەندیدار ةە سیادةٌٍنی پلاسما خانە ( ‪Plasma‬‬
‫‪)Cells‬ىەةٌٍ ٌەک‪:‬‬

‫‪ -‬داةەسینی کێػی ًەع (‪.)Unexplained Weight Loss‬‬
‫‪ -‬ئاساری ئێطک‪.‬‬
‫‪ -‬پػح ئێػە‪.‬‬

‫‪ -‬غەکەثی ٌ لاٌاسی ًەع‪.‬‬
‫‪ -‬غکانی ةە ئاضان ٌ ًەناکاٌی ئێطک‪.‬‬
‫‪ -‬سٌٌ سٌٌ میشکزدن ٌ كەةشی ٌ ةەرسةٌٍنەٌەی پٌەی گەرمی ًەع‪.‬‬

‫‪328‬‬

‫* کاثێک ئەنجامی ئەَ غیکاریانەی خٍێن نائاضایی ةن‪:‬‬
‫ا‪ :)CBP & Blood Film( -‬کەَ خٍێنی ٌ کەمتٌٍنی خزۆکە ضٍر ٌ ضپی ٌ خەپٌەکانی خٍێن ‪،‬‬
‫ةٌٍنی خانەی نائاضایی ٌ غێزپەنجەیی ٌەک پلاسما خانە ٌ ىاٌغێٍەکانی ًە خٍێندا ‪ ،‬سیادةٌٍنی‬

‫(‪.)Rouleaux Formation‬‬
‫‪ -‬سۆرةٌٍنی پێٍانەی (‪.)ESR‬‬
‫‪ -‬سیادةٌٍنی ڕێژەی کاًیطیۆَ (‪.)Calcium Level‬‬
‫‪ -‬مۆخی ئێطک (سیادةٌٍنی پلاسما خانەکان)‪.‬‬
‫‪ -‬ناثەٌاٌی فزمانی گٍرچیٌە ٌ جگەر (‪.)RFT, LFT‬‬
‫‪ -‬نائاضایی غیکاریەکانی (‪.)Total Protein)( Albumin‬‬
‫‪ -‬سیادةٌٍنی پزۆثین ًە میشدا‪.‬‬
‫‪ -‬نەخۆغیەکانی ةەرگزی ًەع (‪.)Autoimmune Disease‬‬
‫‪ -‬ىەٌکزدنی کاثی ٌ درێژخایەن (‪.)Acute or Chronic Infection‬‬

‫‪329‬‬

‫) ‪( 101‬‬
‫‪Tuberculosis Test‬‬
‫پػکنینی نەخۆغی ضیٍ‬

‫ئەَ نەخۆغییە ةەىۆی ةەکتریایەکەٌە ثٍغی مزۆڤ دەةێح‪ ،‬کە پێی دەٌثزێح‬
‫(‪ ،)Mycobacterium Tuberculosis‬کە دەثٍانێح ًەڕێی ًیمفە گزێکان ٌ ضٍڕی خٍێنەٌە ةۆ‬

‫ئەندامە جیاٌاسەکانی ًەع ةڵاٌةێجەٌە‪ .‬ةاٌثزین ئەندامیؼ کە ثٍغدەةێح ضییەکانن‪.‬‬
‫ةەغێٍەیەهی گػجی دٌچاری ضی یەهان دەةێح ٌ ىەندێوجار ئەندامەهانی ثزی ًەغیؼ‬
‫دەگزێجەٌە ٌەن ( ئێطوەهان ٌ ةڕةڕەی پػح ‪ ،‬مێػى ‪ ،‬گٍرچیٌە ‪ ،‬ڕیخۆڵە ‪ ،‬ىەرٌەىا پێطح ) ‪.‬‬
‫سۆرةەی ئەٌ کەضانەی کە ئەَ ةەکتریایە ًە ضییەکانیاندا ىەیە‪ ،‬ىەرگیش نیػانەکانی نەخۆغییان‬
‫ًەضەر دەرناکەٌێح‪ ،‬چٍنکە ةەىۆی ةەرگزیی ًەغی مزۆڤەٌە ةەکتریاکە ناچالاکً‪ً .‬ەکاثی‬
‫لاٌاسةٌٍنی ةەرگزیی ًەع ‪ٌ ،‬ەک ةەثەمەنداچٌٍن یاخٍد ثٍغتٌٍن ةە نەخۆغیی ئایدس‪ ،‬ةەکتریاکە‬
‫چالاک دەةێجەٌە ًەٌ ئەندامانەی کە نەخۆغییەکەی ثێدایە‪ ،‬ةەکتریاکە غانە ٌ خانەکان دەکٍژێح‪.‬‬

‫ئەگەر نەخۆغەَ‬
‫کە چارەضەر ٌەرنەگزێح‪ ،‬ئەٌا دەةێجە ىۆی مزدن‪.‬‬

‫● ىۆکاری ثٍغتٌٍن ةەنەخۆغی ضیٍ ‪:‬‬
‫ئەَ نەخۆغییە ةەىۆی ةەکتریایەکەٌە ثٍغی مزۆڤ دەةێح‪ ،‬کە پێی دەٌثزێح‬
‫(‪ ،)Mycobacterium Tuberculosis‬کە دەثٍانێح ًەڕێی ًیمفە گزێکان ٌ ضٍڕی خٍێنەٌە ةۆ‬
‫ئەندامە جیاٌاسەکانی ًەع ةڵاٌةێجەٌە ٌ ًە کەضێکەٌە ةۆ کەضێکی ثز دەگٍاسرێجەٌە‪.‬‬

‫● چ کاثێک پێٍیطجە پػکنینی نەخۆغی ضیٍ ئەنجامتدرێح ‪:‬‬
‫‪ً -6‬ە کاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی نەخۆغی ضیٍ‬

‫‪ -1‬کاثێک کەضێک ًە خێشانێکدا ثٍع ةٌٍةێح ةە نەخۆغی ضیٍ ةاغترە ئەندامەکانی ثزی‬
‫خێشانەکە ةۆ دڵنیای ئەَ پػکنینە ئەنجاَ ةدەن‪.‬‬

‫‪330‬‬

‫● نیػانەکانی نەخۆغی ضیٍ ‪:‬‬
‫‪ -6‬کۆکە ةۆ ماٌەی ضێ ىەفجە یا سیاثز‬

‫‪ -1‬کۆکە خٍێنی ًەگەڵ دا ةێح‬
‫‪ -3‬ئاساری ضینگ یان ىەضح کزدن ةە ئاسار ًەگەڵ ىەناضەدان‬

‫‪ -7‬کەمتٌٍنی کێؼ ةە غێٍەیەکی ةەرچاٌ‬
‫‪ -5‬ثا ‪ - 1‬غەکەثی‬

‫‪ -4‬ىەضح کزدن ةە ضەرما ٌ ئارەق کزدنەٌە ةە ثایتەثی ًە غەٌاندا‬
‫● ڕێگاکانی گٍاضجنەٌەی نەخۆغی ضیٍ ‪:‬‬

‫‪ -6‬ضیٍ ‪ Tuberculosis‬دەگٍاسرێجەٌە ًە کەضێکەٌە ةۆ کەضێکی ثز ةەىۆی ىەٌاٌە ةەىۆی‬
‫یەکێک ًە(کۆکە ‪ ,‬كطەکزدن ‪ ,‬پژمین)‬

‫‪ -1‬ةەىۆی ثۆسٌةاٌە یان ةەرکەٌثنی پێطح یان ىەناضەدانەٌە‬

‫● ڕێگاکانی دەضجنیػانکزدنی نەخۆغی ضیٍ ‪:‬‬
‫نەخۆغی ضیٍ ةە چەند ڕێگایەک دەثٍانزێح دەضجنیػان ةکزێح کە گزنگترینیان ئەمانەن‬

‫‪6‬ـ ةەڕێگەی ‪Physical examination‬‬
‫‪ -1‬پػونینی ىەضجیاری پێطح ‪Tuberculosis Skin Test‬‬

‫‪ -3‬پػکنینی خٍێن ‪Tuberculosis blood test‬‬
‫‪ -7‬گزثنی ٌێنەی ثیػوی ضەر ضینگ ‪ Chest radiography x-ray‬ىەرچەندە ئەَ پػونینە‬

‫ناثٍانێح ثٍغتٌٍنی چالان ًە ناچالان جیا ةواثەٌە ‪.‬‬
‫‪ -5‬پػکنینی ةەڵؼەَ ‪Sample of sputum Test‬‬

‫‪ -1‬سەرعی ةەڵؼەَ ‪ -: Sputum Culture‬ئەَ پػونینە یارمەثیدەرە ًە چەضپاندنی ثٍغتٌٍنی‬
‫چالان ‪.‬‬

‫‪ -4‬پػونینەهانی ثز ‪ ،‬ىەندێوجار پێٍیطجی ةەچەند جۆرێى پػونینی ثزی غانەیی ٌ‬
‫دەردراٌەهانی ثزی ًەغی هەضی ثٍغتٌٍ دەهات ةە نەخۆغییەهە ٌەن ( ٌێنەی ثەنٍری ‪،‬‬

‫‪331‬‬

‫ىەناٌةینی ضی ٌ ةۆری ىەٌا ‪ٌ ،‬ەرگزثنی نمٍنە ًە ضی یەهان ) ‪.‬‬

‫● چارەضەری نەخۆغی ضیٍ ‪:‬‬
‫ضیٍ دەثٍانزێ چارضەر ةکزێ ةەىۆی ةەکارىێنانی دەرمان ةۆماٌەی ‪ 1‬ثاٌەکٍ ‪ 0‬مانگ‬

‫دەرمانەکانیؼ ةزیجین ًە‬
‫ةۆ ماٌەی دٌٌ مانگ )‪1- ( Isonlazid + Rifampin + Pyrazinomide + Etahmbutol‬‬
‫ةۆ ماٌەی ‪ 1‬مانگ ) ‪2- ( Then Isonlazid + rifampin‬‬

‫● ڕێگاکانی خۆپاراضتن ًە ثٍغتٌٍن ةە نەخۆغی ضیٍ ‪:‬‬
‫‪ -6‬سٌٌ ناضینەٌەی نەخۆغییەهەٌ ضەردانوزدنی پشیػى ًەهاثی دەرهەٌثنی نیػانەهانیدا ‪.‬‬

‫‪ -1‬ئەنجامدانی پػونین ةۆ هەضە نشیوەهانی هەضی ثٍغتٌٍ ‪.‬‬
‫‪ -3‬گزنگیدان ةە ضیطجەمی ةەرگزی ًەع ‪ً ( ،‬ەڕێی ئەنجامدانی ٌەرسغی پێٍیطح ‪ٌ ،‬ەرگزثنی‬

‫پػٍی ثەٌاٌ ‪ ،‬نٍضجنی پێٍیطح ‪ ،‬خۆراهی ىاٌضەنگ ًەڕٌٌی جۆرێجی ٌ چەندێجیەٌە ‪،‬‬
‫دٌرهەٌثنەٌە ًە هێػانی جگەرەٌ نێزگەًە ىەرٌەىا ةەهارنەىێنانی ماددەی ىۆغتەرٌ مادە‬

‫هيًٍییەهان ) ‪.‬‬
‫‪ . 7‬ىەرٌەىا ةٌٍنی ىەٌای پان ًە ناٌ ماڵەهانداٌ ًە غٍێنەهانی هارهزدندا ‪ً ،‬ەڕێی ةٌٍنی ىەٌا‬

‫گۆڕهێ ًە غٍێنی نیػجەجێتٌٍندا ‪.‬‬
‫‪ . 5‬ڕەچاٌهزدنی پان ٌ خاٌێنی ٌ ةەهارىێنانی هٌینیوظ ًە هاثی هۆهەٌ پژمەدا پاغان فڕێدانی‬

‫ًە غٍێنی ثایتەت ةە پاغەڕۆهان ‪.‬‬
‫‪ . 1‬ئەنجامدانی هٍثان دژی نەخۆغی ضیٍ ًە منداڵاندا ًەڕێی ىەڵمەثەهانی نیػجمانی‬

‫هٍثانەٌە ‪.‬‬

‫‪332‬‬

‫) ‪( 102‬‬
‫)‪purified protein derivative test (Tuberculin) (PPD‬‬

‫غیکاری ‪PPD‬‬

‫غیکاری (‪ )PPD‬غیکاریەکی ژێز پێطجە ةەکاردێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ضەرەثایی نەخۆغی‬
‫ضیٍ (‪ ،)Tuberculosis‬کە نەخۆغیەکی ةەکتریاییە ٌ ةەىۆی ةەکتریای ( ‪Mycobacterium‬‬

‫‪ )Tuberculosis‬درٌضح دەةێح ٌ کاریگەریەکانی ةەگػجی ًە ضییەکاندا دەردەکەٌێح‬
‫(ًەىەندێ ةاری دەگمەندا دەکزێح ًە ڕێڕەٌی میش ٌ مێػک ٌ ئێطک ٌ جٍمگەکان ٌ ئەندامەکانی‬

‫ثزدا کاریگەریەکەی دەرةکەٌێح)‪ ،‬غیکاریەکە دەضجنیػانی ثٍغتٌٍن ةە ةەکتریاکە دەکات ٌ‬
‫پێٍانی کاردانەٌەی ضیطجمی ةەرگزی ًەغی دژی ةەکتریاکە دەکات (ةٌٍنی ةەرگزی دژی‬
‫ةەکتریاکە مانای ةٌٍنی ةەکتریاکە دەگەیەنێح)‪.‬‬

‫● ةەکتریای (‪:)Mycobacterium tuberculosis‬‬
‫ئەَ ةەکتریایە کە ةە ةەکتریای ضیٍ ناسراٌە‪ ،‬کاثێک ًەڕێگەی ىەناضەٌە دەچێجە ناٌەٌە دەکزێح ثا‬

‫چەند ضاڵێک ةە ناچالاکی بمێنێجەٌە‪ً ٌ ،‬ەگەڵ لاٌاسةٌٍنی ضیطجمی ةەرگزی ًەع نیػانەکانی‬
‫ضەرىەڵتدات ٌەک (ثا‪ ،‬داةەسینی کێؼ‪ ،‬کۆکە)‪.‬‬

‫● ةەکتریاکە ةە دٌٌ غێٍە ًە ًەغدا دەمێنێجەٌە‪:‬‬
‫* ةەغێٍەی مجتٌٍ (‪:)Latent‬کە ًەَ ةارەدا ىەڵگز ىیچ نیػانەیەکی ثێدا دەرناکەٌێح ٌ‬
‫ةەکتریاکە ةەةێ کاریگەری دەمێنێجەٌە ٌ ناگٍاسرێجەٌە ةۆ کەضانی ثز ثا ئەٌکاثەی ضیطجمی‬

‫ةەرگزی کەضەکە لاٌاس دەةێح (یان لاٌاس دەکزێح)‪.‬‬
‫* ةەغێٍەی چالاک(‪ً :)Active‬ەَ ةارەدا ٌردە ٌردە نیػانەکانی نەخۆغیەکە ضەرىەڵدەدات ٌ‬

‫دەکزێح ةگٍاسرێجەٌە ةۆ کەضانی ثز ًەڕێگەی (کۆکین ٌ پژمین ٌ كطەکزدنی نشیکەٌە‪،)....‬‬
‫پێٍیطجە ةە سٌٌ چارەضەر ٌەةگزێح‪.‬‬

‫‪333‬‬

‫● چۆنیەثی ئەنجامدانی غیکاریەکە‪:‬‬
‫ئەَ غیکاریە پێٍیطجی ةە خٍێن نییە ٌ ثەنيا ةە ًێدانی ةڕێکی کەَ ًە گیزاٌەی ( ‪Purified‬‬
‫‪ ))Protein Derivative (PPD‬کە ةە (‪ )Tuberculin‬ناسراٌە‪ ،‬ةۆ ژێز پێطجی نەخۆغەکە ئەنجاَ‬
‫دەدرێح‪ ،‬کە ئەَ گیزاٌەیە دژەپەیداکەری ةەکتریاکەی ًەخۆ گزثٌٍە (‪ً ،)Antigens‬ەٌکەضانەی کە‬

‫ىەڵگزی نەخۆغیەکەن ةەىۆی ةٌٍنی ةەرگزی دژی ةەکتریاکە‪ ،‬ضیطجمی ةەرگزی ًەع‬
‫کاردانەٌەی دەةێ ٌ ىێزع دەکاثە ضەر ناٌچەی پێدانی دژەپەیداکەرەکە‪ ،‬ةەمەع دەةێجە ىۆی‬

‫(ضٍرةٌٍنەٌە ٌ ڕەكتٌٍن) کە گٍسارغح ًە ةٌٍنی ةەکتریاکە دەکات‪.‬‬

‫پاع ًێدانی دەرسیەکە ةۆ ژێزپێطح (ًەغێٍەی سیپکەیەکی ةچٌٍکدا دەردەکەٌێح)‪ٌ ،‬ە پێٍیطجە‬
‫ناٌچەی ًێدانی دەرسیەکە ًەلایەن نەخۆغەٌە پارێشگاری ًێ ةکزێح (ًە ثەڕةٌٍن ٌ پاککزدنەٌە ٌ‬
‫خٍراندن ٌعەسێجدان)‪.‬‬

‫پاغان دٌای (‪ 48‬ةۆ ‪ 72‬کاثژمێز) ًە ًێدانی دەرسیەکە پێٍیطجە نەخۆع ضەردانی ثاكیگە ةکاثەٌە‬
‫ةۆ خٍێندنەٌەی ئەنجامەکە‪ً ،‬ەدٌای ئەٌ ماٌەیە ئەنجامەکەی كتٌٍڵکزاٌ ناةێح‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاریەکە ئەنجاَ ةدرێح‪:‬‬
‫غیکاریی (‪ )Tuberculin‬ةەگػجی ةۆ ئەٌ کەضانە ئەنجاَ دەدرێح کە مەثزضی ثٍغتٌٍنیان ةە‬

‫ضیٍ (‪ً )Tuberculosis‬ێ دەکزێح ٌەک‪:‬‬

‫* ئەٌ کەضانەی کە ةەرگزی ًەغیان لاٌاسە ٌەک (ئایدس)‪ ،‬یان لاٌاسکزاٌە ٌەک (ئەٌکەضانەی دەرمانی‬
‫لاٌاسکزدنی ةەرگزی ًەغیان پێ دەدرێح ٌەک چارەضەر)‪.‬‬

‫* ئەٌکەضانەی کە ًە غٍێنە گػجیەکاندا کار دەکەن ٌ ةەرکەٌثنی ڕاضجەٌخۆیان ىەیە ًەگەڵ‬
‫کەضانی ثزدا ٌەک (دایەنگە ٌ كٍثاةخانە ٌ ئەٌکەضانەی ًەناٌ ماڵان کاردەکەن)‪.‬‬

‫* ئەٌکەضانەی کە ةەرکەٌثنی ڕاضجەٌخۆیان ىەیە ًەگەڵ کەضانی ثٍغتٌٍ ةە نەخۆغیەکە‪.‬‬
‫* ئەٌکەضانەی کە نیػانەکانی نەخۆغیەکەیان ثیادا دەردەکەٌێح‪.‬‬
‫* کەضانی ةیانی کە دەچنە ٌڵاثێکی ثز ةۆ کارکزدن یان مانەٌە‪.‬‬

‫‪334‬‬

‫● خٍێندنەٌەی ئەنجامی غیکاریەکە‪:‬‬
‫خٍێندنەٌەی ئەنجامی غیکاریەکە پاع (‪ 72-48‬کاثژمێز) ًە ًێدانی دەرسیەکە دەةێح‪.‬‬

‫* ئەنجامی پۆسەثیڤی(‪ )Positive‬غیکاریەکە (مانایی ةٌٍنی ةەکتریاکە دەگەیەنێح)‪ ،‬ةە‬
‫ضٍرةٌٍنەٌە ٌ ئاٌضانی ةاسنەیی ًێدانی دەرسیەکە دەردەکەٌێح ٌ كەةارەی ثیزەیی‬

‫ضٌٍرةٌٍنەٌە ٌ ئاٌضانەکەع ثٍندی ثٌٍغتٌٍن ةە ةەکتریاکە دیاریدەکات‪ ،‬ىەندێک جار ةەىۆی‬
‫لاٌاسی ضیطجمی ةەرگزی کەضەکەٌە ةڕی ضٌٍرةٌٍنەٌەکە کەَ دەةێح‪.‬‬

‫* ئەنجامی نێگەثیڤی (‪ )Negative‬غیکاریەکە ةە ضٌٍرةٌٍنەٌەیەکی کەَ (کەمتر ًە ‪ 8‬مٌم) یان‬
‫ضٌٍر نەةٌٍنەةٌٍنەٌە دەةیح‪ ،‬مانای ٌایە کەضەکە ثٌٍغتٌٍنی ةە ةەکتریاکە نییە‪ ،‬دەریدەخات‬
‫کە ضیطجمی ةەرگزی کەضەکە ىیچ ٌەڵامدانەٌەیەکی ةۆ دژەپەیداکەری ةەکتریاکە نەةٌٍە‪ ،‬یان‬
‫کەضەکە ثاسە ثٌٍغتٌٍن چٍنکە پێٍیطجی ةە سیاثز کە غەع ىەفجە ىەیە‪ ،‬دٌای ثٌٍغتٌٍن ةە‬
‫ةەکتریاکە ثا ئەنجامێکی پۆسەثیڤمان دەضح ةکەٌێح‪.‬‬

‫* دەرچٌٍنی ئەنجامی مامناٌەند ٌ ضٌٍرةٌٍةەٌەی کەَ (ًە ‪ 9-5‬مٌم) ةە نێگەثیڤ ىەژمار‬
‫(‪ )Negative‬دەکزێح‪ ،‬ةەڵاَ ًەٌ کەضانەی کە (ضیطجمی ةەرگزیان لاٌاسە یان لاٌاس کزاٌە‪،‬‬

‫ةەرکەٌثنی ڕاضجەٌخۆیان ًەگەڵ کەضانی ثٌٍغتٌٍی ثز ىەیە‪ ،‬پػکنینی ثیػکی‬
‫پێػٍەخجەیان ةۆکزاٌە ٌ نیػانەکانیان ثێدا دەرکەٌثٌٍە‪ )..‬دەکزێح ةە پۆسەثیڤ ىەژمار ةکزێح کە‬
‫ئەمە پاع ئەنجامدانی غیکاریە دڵنیاییەکان ًەلایەن پشیػکی پطپۆرەٌە ةڕیاری ًەضەر دەدرێح‪.‬‬

‫** غیکاری (‪ )Tuberculin‬غیکاریەکی ضەرەثاییە ةۆ دەضجنیػانکزدنی ةٌٍن یان نەةٌٍنی‬
‫ةەکتریاکە ‪ ،‬پاع دەرچٌٍنی ئەنجامی پۆسەثیڤ پێٍیطجە غیکاریی دڵنیاییەکان ةۆ ةۆ کەضەکە‬

‫ةکزێح‪.‬‬

‫‪335‬‬

‫) ‪( 103‬‬
‫) ‪Lipoprotein-associated phospholipase A2 ( Lp-PLA2‬‬

‫غیکاری ئەنشیمی ( ‪) 1Lp-PLA‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە پێٍانی ڕێژە ٌ چالاکی ئەنشیمی (‪ )1Lp-PLA‬دەکات ًە خٍێندا‪ ،‬کە‬
‫یارمەثیدەرێکی گزنگە ةۆ چاٌدێزی کزدن ٌ دەضجنیػانکزدنی ىەٌکزدن یان ڕەكتٌٍنی‬
‫ةۆریەکانی خٍێن (‪ ،)Atherosclerosis‬سیادةٌٍنی ةڕی ئەنشیمەکە دەةێجە ىۆی ىەٌکزدن یان‬
‫ةزیندارةٌٍنی ةۆریەکانی خٍێن ٌ نەخۆغیەکانی کۆئەندامی ضٌٍڕی خٍێن ( ‪Cardiovascular‬‬
‫‪ ،))Disease (CVD‬ثەضکتٌٍنەٌە ٌ گیزانی ةۆریەخٍێنەکانی دڵ (خٍێنتەری ثاجی)( ‪Coronary‬‬
‫‪())Heart Disease (CHD‬جەڵدەی دڵ)ٌ ثەضکتٌٍنەٌە ٌ گیزانی خٍێنتەرەکان ( ‪Ischemic‬‬

‫‪ )Stroke‬ةەثایتەت مێػک (جەڵدەی مێػک)‪.‬‬

‫ئەگەر ئەنشیمی (‪ً )1Lp-PLA‬ە خٍێندا سیادةٌٍ دەکزێح نیػانەةێح ةۆ نیػجنی چەٌری ٌ‬
‫ثەضکتٌٍنەٌە ٌ گیزانی ةۆریەکانی خٍێن کە ئەمەع ةاٌٌثزین ىۆکاری ثٍغتٌٍنە ةە‬

‫نەخۆغیەکانی دڵ ٌ جەڵدەی دڵ ٌ مێػک‪Coronary Heart Disease (CHD))(Ischemic ( ،‬‬
‫‪ )Stroke‬ضەرىەڵدەدەن ةەىۆی نیػجین ٌ کەڵەکەةٌٍنی چەٌری ًەنێٍ ةۆریەکانی خٍێندا‬
‫(خٍێنتەرەکان)‪.‬‬

‫ىەرةۆیە غیکاری ئەنشیمی (‪ )1Lp-PLA‬دەثٍانزێح ضٌٍدی ًێٍەرةگیزێح ةۆ دیاریکزدنی‬
‫مەثزضیەکانی ضەرىەڵدان ٌ ثٌٍغتٌٍن ةە نەخۆغیەکانی کۆئەندامی ضٌٍڕی خٍێن ٌ‬

‫ٌەرگزثنی چارەضەری ةەر ًە ثٌٍندةٌٍنی حاڵەثەکە‪.‬‬
‫نەخٍغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن یەکێک ًە ةاٌٌثزین ٌ مەثزضیدارثزین نەخۆغیەکانن کە‬

‫ضاڵانە ىۆکاری مزدنی ٌ پەککەٌثنی چەندان کەضە‪.‬‬

‫● ثایتەتمەندی غیکاری (‪:)1Lp-PLA‬‬

‫‪336‬‬

‫غیکاری (‪)1Lp-PLA‬ةەکاردێح ةۆ چاٌدێزیکزدنی ىەٌکزدن ٌ ثەضکتٌٍنەٌەی ةۆریەکانی خٍێن ٌ‬
‫نەخۆغیەکانی کۆئەندامی ضٌٍڕی خٍێن (‪ ،))Cardiovascular Disease (CVD‬ىەندێک جار‬
‫غیکاریی (‪ )CRP‬ةۆ ىەمان مەةەضح ةەکاردێح ةەڵاَ غیکاری (‪ً )CRP‬ەکاثی ةٌٍنی چەندین‬
‫جۆری ىەٌکزدن ثز ٌەک (‪ )Arthritis‬ىجد‪ ..‬دا سیاد دەکات ةەمەع ناثٍانزێح ةە ٌردی‬
‫دەضجنیػانی حاڵەثەکە ةکات‪ ،‬ةەڵاَ (‪ )1Lp-PLA‬ثایتەتمەندە ةە دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن ٌ‬
‫ئەنجامێکی دڵنیاکەرەٌەمان دەداثێ‪.‬‬

‫● ةۆچی غیکاری (‪ )1Lp-PLA‬ئەنجاَ دەدرێح؟‬

‫غیکاریەکە ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ چاٌدێزێکی کزدنی ثەندرٌضجی ئەٌکەضانەی کە‬
‫مەثزضی ضەرىەڵدانی نەخۆغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێنیان ًێ دەکزێح‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاری (‪ )1Lp-PLA‬ئەنجامتدرێح؟‬

‫‪ً -‬ەکاثی دەرکەٌثنی مەثزضی ضەرىاڵدانی نەخۆغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن(‪،)CVD‬‬
‫ةەثایتەثی ًەٌ کەضانەی کە ًە خێشان ٌ خشمە نشیکەکانیاندا نەخۆغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن‬

‫ىەیە‪.‬‬

‫‪ً -‬ەکاثی ٌەرگزثنی چارەضەری ةۆ چاٌدێزی کزدنی کاریگەریەکانی چارەضەریەکە‪.‬‬

‫‪ -‬دەکزێح ةۆ ئەٌ کەضانەی کە ڕێژەی چەٌریەکانیان ئاضاییە ٌ ثەندٌضجیەکی ةاغیان ىەیە‬
‫غیکاریەکە ئەنجامتدرێح کاثێک پشیػک مەثزضی ضەرىەڵدانی نەخۆغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی‬

‫خٍێن ىەضجپێدەکات‪.‬‬

‫‪337‬‬

‫** ىۆکارە کارثێکەرەکان کە مەثزضی نەخۆغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن سیاد دەکەن (ةەرسی‬
‫فػاری خٍێن‪ ،‬غەکزە‪ ،‬جگەرەکێػان‪ ،‬كەڵەٌی ٌ کێػی سیاد‪ ،‬کەمی جٍڵە ٌ ٌەرسع نەکزدن‪،‬‬
‫خٍاردنی خۆراکی ناثەندرٌضح‪ ،‬ةەرسی ڕێژەی کۆًطترۆڵ (‪ ٌ )Cholesterol‬ةەثایتەت جۆرە‬
‫خزاپەکەی کە (‪)LDL‬ە ةە پێچەٌانەٌە کەمی جۆرەةاغەکەی کۆًطترۆڵ (‪( .)HDL‬مەرج نیە ةە‬

‫ىەةٌٍنی ىۆکارە کارثێکەرەکان کەضەکە ثٍغی نەخۆغیەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن ةتێح‪ٌ ،‬‬
‫ةە پێچەٌانەغەٌە)‪ ،‬ةەڵاَ ئەَ ىۆکارانە مەثزضی ثٌٍغتٌٍن سیاد دەکەن‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫ةەرسی ڕێژەی ئەنشیمی (‪ )1Lp-PLA‬مانای سیادةٌٍنی مەثزضی ضەرىەڵدانی نەخۆغیەکانی‬
‫کۆئەندامی ضٌٍڕی خٍێنە ٌەک (‪.)Ischemic Stroke( ٌ ))Coronary Heart Disease (CHD‬‬

‫ةەڵاَ ةەرسی ڕێژەی ئەنشیمەکە ثەنيا مەثزضی ضەرىەڵدانی نەخۆغیەکان پیػان دەدات ٌ ٌەک‬
‫دەضینیػانکزدنی نەخۆغیەکان ضٌٍدی ًێ ناةینرێح‪ ،‬دەکزێح کەضێک ةڕی ئەنشیمەکەی ةەرس‬

‫ةێح ٌ گزفجی ثەندرٌضجیػی ةۆ درٌضح نەةێح ٌ ةە پێچەٌانەغەٌە‪ ،‬ةەڵاَ ةەگػجی‬
‫ًەٌکەضانەی ةڕی ئەنشیمەکە کەمترە مەثزضیەکانیؼ کەمترن‪.‬‬

‫● ئامادەکاری ةۆ ئەنجامدانی غیکاریەکە‪:‬‬

‫ةاغتر ٌایە پێؼ ئەنجامدانی غیکاریەکە نشیکە ‪ 12‬کاثژمێز ىیچ خٍاردن ٌ خٍاردنەٌەیەک‬
‫نەخٍرێح (جگە ًە ئاٌ)‪ ،‬پاغان دەثٍانزێح ضەردانی ثاكیگە ةکزێح ةۆ ئەنجامدانی غیکاریەکە‪.‬‬

‫‪338‬‬

‫) ‪( 104‬‬
‫)‪Prostate-Specific Antigen (PSA‬‬

‫غیکاری پزۆضجات‬

‫غیکاریەکی خٍێنە دەضجنیػانی ڕێژەی پزۆثینی ((‪ )Prostate-Specific Antigen (PSA‬دەکات‬
‫ًە خٍێن دا‪ ،‬پزۆضجات ئەندامێکی (ڕژێنێکی) ةچٍکە ًە پیاٌاندا ٌ ٌەک ةەغێک ًە کۆئەندامی‬
‫ساٌسێی پیاٌان ىەژمان دەکزێح‪ ٌ ،‬دەکەٌێجە ةەغی خٍارەٌەی میشەڵدان ٌ فزمانی دەردانی‬
‫غٌەیەکە کە دەةێح ةە ةەغێک ًە ثۆٌاٌ‪ ،‬ثۆٌەکان ثێیدا مەًەدەکەن‪ )PSA( ،‬پێکياثەیەکە‬

‫(پزۆثینێکە) کە ًەلایەن پزۆضجاثەٌە درٌضجدەکزێح ٌ ةەغێکی سۆری دەکزێجە ناٌ ثۆٌاٌ ٌ ةڕێکی‬
‫کەمیؼ دەچێجە ضٍڕی خٍێنەٌە‪.‬‬

‫ةە غێٍەیەکی سرٌغجی ةڕێکی کەَ ًە (‪ً )PSA‬ە خٍێنی پیاٌاندا ىەیە‪ ،‬سیادةٌٍنی ةڕی (‪)PSA‬‬
‫ًە خٍێندا نیػانەیە ةۆ ثێکچٌٍنی فزمانی پزۆضجات ٌ ىەندێک جار غێزپەنجەی پزۆضجات‪،‬‬
‫ىەرةۆیە ةۆ دەضجنیػانکزدنی ضەرەثایی غێزپەنجەی پزۆضجات پػح ةەَ غیکاریە‬
‫دەةەضترێح‪.‬‬

‫غێزپەنجەی پزۆضجات یەکێک ًە ةاٌٌثزین جۆرەکانی غێزپەنجەیە ٌ ةە یەکێک ًە ىۆکارەکانی‬
‫مزدنی پیاٌان دادەنزێح‪.‬‬

‫● غێٍەکانی (‪ً )PSA‬ە خٍێن دا‪:‬‬

‫پزۆثینی (‪ )PSA‬ةە دٌٌ غێٍە ًە خٍێندا ىەیە‪ ،‬ةەغێٍەی ضەرةەضح (‪ ،)Free PSA‬ةەغێٍەی‬
‫پێٍەةەندةٌٍ ةە پزۆثینەکانی ثزەٌە (‪.)cPSA‬‬
‫غیکاریە ثاكیگەیەکان ةۆ (‪ )PSA‬ةزیجین ًە‪:‬‬

‫* غیکاری (‪ :)Total PSA‬ڕێژەی ضەرجەَ (‪)PSA‬ی خٍێن دیاریدەکات‪ ،‬کە کۆی ( ‪Free‬‬
‫‪ً )cPSA(ٌ)PSA‬ەخۆدەگزێح‪.‬‬

‫‪339‬‬

‫* غیکاری (‪ :)Free PSA‬ڕێژەی ةەغە ضەرةەضجەکەی (‪ )PSA‬دیاریدەکات‪.‬‬

‫● ضٌٍد ٌەرگزثن ًە غیکاریەکانی (‪:)PSA‬‬

‫** ًەکاثی ةٌٍنی غێزپەنجەی پزۆضجات دا خانە غێزپەنجەییەکان (‪ )cPSA‬دەردەدەن‪ ،‬ةە‬
‫پێچەٌانەٌە خانە ثەندرٌضجەکانی پزۆضجات (‪ )Free PSA‬دەردەدەن‪ ،‬ىەرةۆیە دەثٍانزێح ضٌٍد‬

‫ًە ڕێژەی نێٍان (‪ٌ )cPSA)(Free PSA‬ەرةگزین ةۆ دەضجنیػانکزدنی مەثزضی ضەرىەڵدانی‬
‫غێزپەنجەی پزۆضجات ٌ ةڕیاردان ًەضەر ئەنجامدانی (‪ )Biopsy‬ةۆ خانەکانی پزۆضجات‪.‬‬

‫** ڕێژەی ضەدی (‪ :)Free PSA‬ئایا ةڕی (‪ً )Free PSA‬ە ضەدا چەندی (‪ )Total PSA‬ی پێکيێناٌە‪،‬‬
‫ًەٌ کەضانای ڕێژەی ضەدی (‪ )Free PSA‬کەمترە مەثزضی ةٌٍنی غێزپەنجەی پزۆضجاثیان‬
‫سیاثزە‪ ٌ ،‬ةە پێچەٌانەغەٌە‪ .‬ثەنانەت ئەگەر ڕێژەی (‪ )Total PSA‬سۆریؼ سیادی نەکزدةٌٍ‪.‬‬
‫** مەةەضح چیە ًە (‪ :)PSA Density‬ةزیجیە ًە ةڕی دەردانی (‪ )PSA‬ةە ةەراٌرد ةە كەةارەی‬

‫پزۆضجات‪ ،‬ئەگەر ةڕی (‪ )PSA‬سۆرةٌٍ ةە ةەراٌرد ةە كەةارەی پزۆضجات‪ ،‬ئەٌا مەثزضی ضەرىاڵدانی‬
‫غێزپەنجەی پزۆضجات ىەیە‪.‬‬

‫● ةۆچی غیکاری (‪ )PSA‬ئەنجامدەدرێح‪:‬‬

‫غیکاری (‪ )PSA‬ةەمەةەضجی چاٌدێزی کزدن ٌ دەضجنیػانکزدنی گزفجەکانی ڕژێنی پزۆضجات‬
‫ئەنجامدەدرێح‪ ،‬کە ةاٌثزینیان غێزپەنجەی پزۆضجاثە کە یەکێک ًە ةاٌثزین جۆرەکانی غێزپەنجەیە‬

‫ًە پیاٌاندا‪ ،‬غیکاریەکە ثەندرٌضجی پزۆضجات دەخاثەڕٌ ٌ دەضجنیػانی ضەرەثایی ةٌٍن یان‬
‫نەةٌٍنی غێزپەنجەی پزۆضجات دەکات ةەر ًە دەرکەٌثنی نیػانەکان ٌ ثەغەنەکزدنی‪ ،‬کە دٌاثز‬

‫ةە ئەنجامدانی (‪ )Biopsy‬پاڵپػجی ئەنجامەکە دەکزێح‪.‬‬

‫● کەی غیکاری (‪ )PSA‬پێٍیطجە ئەنجامتدرێح‪:‬‬
‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ةٌٍنی گزفح ًە ڕژێنی پزۆضجات دا ًەٌانە (ةٌٍنی ئاسار‬

‫‪340‬‬

‫ًەکاثی میشکزدن ٌ ةە ناڕەحەت میشکزدن (یان گیزانی میش) ٌ میشکزدنی کەَ ٌ ةەردەٌاَ‬
‫(میشەچزکێ)‪ ،‬ةٌٍنی ئاسار ًە ناٌچەی حەٌس) کە ًەَ ةارەدا دەکزێح ةەىۆی غیکاری (‪ٌ )PSA‬‬

‫غیکاری فیشیکی ًەلایەن پشیػکەٌە (‪ً )DRE‬ە ثەندرٌضجی پزۆضجات ئەگادارةین‪.‬‬

‫* ًەکاثی ٌەرگزثنی چارەضەری ةۆ نەخۆغیەکانی پزۆضجات ٌ ةەثایتەت غێزپەنجەی پزۆضجات‪ ،‬ةۆ‬
‫چاٌدێزیکزدنی کاریگەری چارەضەریەکە غیکاری (‪ )Total PSA‬ماٌەماٌە ئەنجاَ دەدرێح‪ ،‬پاع‬
‫چاکتٌٍنەٌەع ةۆ ئاگادارةٌٍن ًە مەثزضی ضەرىەڵدانەٌەی‪.‬‬

‫* ًەکاثی ةٌٍنی ىەٌکزدن ًە میشەڵدان ٌ میشەڕۆدا دەکزێح غیکاری (‪ )PSA‬ئەنجامتدرێح ةۆ‬
‫دڵنیاةٌٍن ًە ضەلامەثی پزۆضجات‪.‬‬

‫* ًەکاثی ىەڵکػانی ثەمەن ٌ ةەثایتەت دٌای ثەمەنی (‪ )50‬ضاڵی پێٍیطجە ضاڵانە غیکاری‬
‫(‪ً )PSA‬ەلایەن پیاٌانەٌە ئەنجامتدرێح‪ ،‬ةۆ دەضجنیػانکزدنی پێػٍەخجەی گزفجەکانی پزۆضجات‬

‫ٌ غێزپەنجەی پزۆضجات کە دٌای ئەٌثەمەنە ئەگەری ضەرىەڵدانیان ًێدەکزێح‪.‬‬

‫* ًەٌ کەضانەی کە مەثزضی ثٍغتٌٍنیان ةە غێزپەنجەی پزۆضجات سیاثزە (ًەکاثی ةٌٍنی‬
‫غێزپەنجەی پزۆضجات ًە ئەندامەکانی ثزی خێشان دا(ةزا ٌ ةاٌک ةەثایتەثی))‪ ،‬ةەةێ ةٌٍنی ىیچ‬
‫نیػانە ٌ گزفجێکی ثەندٌضجی غیکاری (‪ً )PSA‬ە دٌای ثەمەنی (‪ )40‬ضاڵی پێٍیطجە ضاڵانە‬

‫ئەنجامتدرێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی پێػٍەخجە‪.‬‬

‫* غیکاری (‪ً )Free PSA‬ەکاثی کەَ سیادةٌٍنی (‪ )Total PSA‬دەکزێح ئەنجامتدرێح ةۆ‬
‫دیاریکزدنی ىۆکار ٌ مەثزضیەکانی سیادةٌٍنەکە ٌ مەثزضی ثٍغتٌٍن ةە غێزپەنجەی پزۆضجات‬

‫ٌ ئایا سیادةٌٍن ةەىۆی غێزپەنجەٌەیە یاخٍد نا‪.‬‬
‫● ٌەرگزثنی چارەضەر‪:‬‬

‫ٌەرگزثنی چارەضەری پزۆضجات دەکزێح چەند کاریگەریەکی لاٌەکی ةەدٌادا ةێح ًەٌانە‬

‫‪341‬‬

‫(لاٌاسةٌٍنی ثٍانی میش ڕاگزثن ‪ ،‬نەمانی ثٍانای ڕەپتٌٍنی چٌٍک)‪.‬‬

‫‪ ‬ڕێژەی ئاضایی غیکاریەکە‪:‬‬

‫‪** Total PSA:‬‬
‫‪40-50 years: 0.1-2.19 ng/ml‬‬
‫‪50-60 years: 0.27-3.42 ng/ml‬‬
‫‪60-70 years: 0.22-6.16 ng/ml‬‬
‫‪70-79 years: 0.21-6.77ng/ml‬‬
‫‪:‬مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح ‪>80 years:‬‬

‫کەمی ڕێژەی پزۆضجات مانای ئاضایی ةٌٍن ٌ ثەندرٌضجی پزۆضجات دەگەیەنێح کە پێٍیطجە‬
‫ًەَ ةارەدا ةڕی (‪ )PSA‬کەمتر ًە (‪ )ng/ml7.4‬ةێح‪.‬‬

‫● ةەرسی ڕێژەی غیکاریەکە ةەپێی ثەمەن ٌ ةاری ثەندرٌضجی کەضەکە دەکزێح چەندین‬
‫ًێکدانەٌەی ةۆ ةکزێح ًەٌانە‪:‬‬

‫* ڕێژەی (‪ )PSA‬ئاضایی سیاد دەکات ًەگەڵ ىەڵکػانی ثەمەن دا‪ ،‬ةەڵاَ سیادةٌٍنی سۆری ةڕەکەی‬
‫نیػانەیە ةۆ ثێکچٌٍنی فزمانی پزۆضجات‪.‬‬

‫* ةٌٍنی غێزپەنجەی پزۆضجات کە یەکێک ًە ةاٌٌثزین جۆرەکانی غێزپەنجەیە ًە پیاٌاندا‬
‫(ئەٌکەضانەی مەثزضی ثٍغتٌٍنیان ًێدەکزێح ةە غێزپەنجەی پزۆضجات ةە گػجی ڕێژەی‬

‫(‪ً )PSA‬ە (‪ )ng/ml64.4‬سیاثزە)‪..‬‬

‫‪342‬‬

‫* ةٌٍنی ىەٌکزدن ًە پزۆضجات دا (‪ ،)Prostatitis‬دەةێجە ىۆی سیادةٌٍنی (‪ )PSA‬ةە ةڕێکی کەَ‪.‬‬
‫* ًەکاثی گەٌرەةٌٍن ٌ سیادکارکزدنی پزۆضجات دا(‪ )Prostate Hyperplasia‬ةڕی (‪ )PSA‬سیاد‬
‫دەکات‪.‬‬

‫* چالاکی سۆری ٌەک (ٌەرسع کزدن) یان ضێکظ کزدن (ئاٌىاثنەٌە(‪ ))Ejaculation‬یان ىەندێک‬
‫جۆری دەرمان‪ ،‬دەةنە ىۆی سیادةٌٍنی کاثی ًە ڕێژەی (‪ )PSA‬دا‪.‬‬
‫● غیکاریە پەیٍەندارەکان‪:‬‬

‫* غیکاری (‪ )Biopsy‬ةۆ دڵنیاةٌٍن ٌ دەضجنیػانکزدنی ثەٌاٌی گزفجەکانی پزۆضجات ٌ‬
‫غێزپەنجەی پزۆضجات پێٍیطجە ةەغێک ًە غانەی پزۆضجات غیکاری ةکزێن پاع دەرچٌٍنی‬

‫ئەنجامی نائاضایی ًە غیکاری (‪ )PSA‬دا‪.‬‬
‫* غیکاری میش (‪.)General Urine Examination‬‬
‫* پػکنینی ثیػکی‪ :‬ضۆنار(‪ )Ultrasound‬یان (‪.)X-rays‬‬

‫‪343‬‬

‫) ‪( 105‬‬
‫)‪Interferon_Gamma Release Assay (IGRAs‬‬

‫غیکاری ( ‪) IGRAs‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە ضٌٍدی ًێ ٌەردەگیزێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی نەخۆغی ضیٍ یان ةەکتریای‬
‫(‪ ،)Mycobacterium tuberculosis‬غیکاریەکە ةڕی ئەٌ (‪)Gamma Interferon‬ە دیاریدەکات‬
‫کە ةەغێٍەیەکی ناڕاضجەٌخۆ ةەىۆی کاردانەٌەی ضیطجمی ةەرگزی ًەغەٌە ٌ ًەلایەن خزۆکە‬

‫ضپیەکانەٌە دەردەدرێح کاثێى ةەرکەٌثنی دەةێح ًەگەڵ دژەپەیداکەری ةەکتریای نەخۆغی ضیٍ‬
‫(‪ ،)TB antigens‬نمٍنەی خٍێنی کەضەکە ًەگەڵ دژەپەیداکەری ةەکتریاکە ًە ناٌەندێکی ثایتەت‬
‫دا ثێکەڵ دەکزێن ٌ پاغان ئەگەر کەضەکە ىەڵگزی ةەکتریای ضیٍ ةێح ئەٌا خزۆکە ضپیەکان پاع‬

‫ىاندانیان ًەلایەن دژەپەیداکەرەکەٌە پێکياثەیەک دەردەدەن کە ةە (‪)Gamma Interferon‬‬
‫ناسراٌە‪.‬‬

‫ةەگػجی ئەَ غیکاریە ةۆ ئەٌکەضانە ئەنجامدەدرێح کە گٍمانی ثٍغتٍنیان ةە نەخۆغی ضیٍ‬
‫یان ةەکتریای (‪ً )Mycobacterium tuberculosis‬ێ دەکزێح ةەڵاَ ىیچ نیػانەیەکیان ثێدا‬
‫دەرنەکەٌثٌٍە‪.‬‬

‫● نەخۆغی ضیٍ چی یە؟‬

‫نەخۆغیەکی ةەکتریاییە ةە ىۆی ةەکتریای (‪ )Mycobacterium tuberculosis‬ثٌٍغی دەةین‪،‬‬
‫کە ةە گػجی ثٌٍغی ضییەکان دەةێح‪ ،‬ةەڵاَ دەکزێح ىەندێک جار ًە ةەغەکانی ثزی ًەع ٌەک‬

‫مێػک ٌ ةڕةڕەی پػح‪ ،‬ئێطک ٌ جٍمگەکان‪ ،‬ةۆری میش ٌ میشەڕۆ یان ىەر ئەندامێکی ثز دا‬
‫گەغەةکات‪.‬‬

‫نشیکەی دٌٌ ةٌیۆن کەص ًە جیياندا ىەڵگزی ئەَ ةەکتریایەن ةەڵاَ ئەمە مانای ئەٌە نییە‬

‫‪344‬‬

‫ىەمٌٍیان نیػانە ٌ دەرکەٌثەکانی نەخۆغیەکەیان ثێداةێح‪ ،‬چٍنکە ًەکاثی ةەرکەٌثن ٌ‬
‫ثۆغتٌٍنی کەضێک ةە ةەکتریای ضیٍ‪ ،‬ةەکتریاکە ةە دٌٌ غێٍاس ًە ًەغیدا دەمێنێجەٌە‪( :‬چالاک)‬

‫یان (ناچالان یان مجتٌٍ)‪.‬‬

‫* غێٍەی چالاک (‪ :)Active TB‬نشیکەی دە ًە ضەدی ئەٌانەی ةەرکەٌثنیان ىەیە ةە ةەکتریای ضیٍ‬
‫ٌ ثٌٍغتٌٍن‪ ،‬ةەکتریاکە دەضجدەکات ةە سیندەچالاکیەکانی ٌ دەةێجە ىۆی ثێکدان ٌ‬

‫ضەرىەڵدانی گزفجی ثەندرٌضجی ًەٌ ئەندامەی کە ثٌٍغیتٌٍە‪ ،‬ئەگەر ةەکتریاکە ًە ضییەکانی‬
‫گەغەی کزدةٌٍ ئەٌا دەثٍانێح ًەڕێگەی کۆکە ٌ پژمە ٌ ةەڵؼەَ ٌ كطەکزدن ًە نشیکەٌە‬

‫ةگٍاسرێجەٌە ةۆ کەضانی ثز یان (ًە دایکەٌە ةۆ کۆرپەًە ًە کاثی ضکپڕیدا) ٌ ثٍغتٌٍ پێٍیطجە ةە‬
‫سٌٌی چارەضەر ٌەةگزێح‪.‬‬

‫* غێٍەی ناچالاک یان مجتٌٍ (‪ :)Latent TB‬نشیکەی نەٌەد ًە ضەدی ئەٌانەی ةەرکەٌثنیان ىەیە‬
‫ةە ةەکتریای ضیٍ ٌ ثٌٍغتٌٍن‪ ،‬ضیطجمی ةەرگزی ًەع کۆنترۆڵی چالاکیەکانی ةەکتریاکە‬
‫دەکات ٌ ناىێڵێح گەغە ةکات‪ ،‬ةەڵاَ ةەکتریاکە ةەغێٍەی مجتٌٍ ةۆماٌەیەکی دٌٌر ٌ درێژ‬

‫دەکزێح ًە ًەغەدا بمێنێجەٌە ةەةێ ةٌٍنی ىیچ چالاکیەک‪ ،‬ةە سیندٌٌی دەمێنێجەٌە ثا ئەٌ کاثەی‬
‫ضیطجمی ةەرگزی ًەع لاٌاس دەةێح(یان لاٌاس دەکزێح) ئەٌکات ةەکتریاکە دەضح ةە گەغە ٌ‬
‫چالاکیەکانی دەکات (دەچێجە غێٍەی چالاک) ٌ نیػانە ٌ ماکە خزاپەکانی دەردەکەٌن ًەٌ‬
‫ئەندامەی کە ثٌٍغی ىاثٌٍە‪.‬‬

‫ًەَ كۆناػەدا کەضەکە ىیچ نیػانە ٌ ىەٌکزدنێکی نییە ٌ ةەکتریاکە ةەةێ کاریگەری دەمێنێجەٌە‬
‫ٌ ناگٍاسرێجەٌە ةۆ کەضانی ثز ةەڵاَ کەضەکە ةە ىەڵگزی دەمێنێجەٌە ثا ئەٌکاثەی ضیطجمی‬
‫ةەرگزی لاٌاس دەةێح (یان لاٌاس دەکزێح)‪.‬‬

‫** غیکاری (‪ )IGRAs‬دەضجنیػانی ةٌٍن ٌ نەةٌٍنی ةەکتریاکە دەکات ًەىەر غێٍەیەکداةێح‪،‬‬
‫ةەڵاَ ةە گػجی غیکاریەکە ةۆ غێٍەی مجتٌٍ (‪)Latent TB‬ی ةەکتریاکە ئەنجامدەدرێح‪ً ،‬ە‬
‫ىەردٌٌ غێٍەکەغدا ةەکتریاکە دەثٍانزێح چارەضەرةکزێح‪.‬‬

‫‪345‬‬

‫** ئەگەر ةەکتریاکە ًە غیٍەی مجتٌٍ (‪ )Latent TB‬دا چارەضەر نەکزێح دەکزێح ًە داىاثٌٍدا‬
‫چالاک ةتێح‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاری (‪ )IGRAs‬ئەنجامتدرێح؟‬

‫غیکاریی (‪ )IGRAs‬ةەگػجی ةۆ ئەٌ کەضانە ئەنجاَ دەدرێح کە مەثزضی ثٍغتٌٍنیان ةە‬
‫نەخۆغی ضیٍ (‪ً )Tuberculosis‬ێ دەکزێح ٌ ئەنجامی غیکاری (‪)Tuberculin‬یان پۆسەثیڤ‬

‫ةێح‪ ،‬ةۆ دڵنیای سیاثز غیکاری (‪ )IGRAs‬ئەنجامدەدرێح‪:‬‬

‫* ئەٌکەضانەی کە پێٍیطح دەکات دەرمانی لاٌاسکزدنی ةەرگزیان پێ ةدرێح ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە‬
‫نەةٌٍنی ةەکتریاکە ةەغێٍەی مجتٌٍ (‪ )Latent TB‬غیکاری (‪)IGRAs‬یان ةۆ ئەنجامدەدرێح‪،‬‬

‫چٍنکە پاع لاٌاسةٌٍنی ةەرگزی ًەع مەثزضی چالاکتٌٍنی ىەیە‪.‬‬
‫* ئەٌ کەضانەی کە ةەرگزی ًەغیان لاٌاسە ٌەک ثٍغتٍانی(ئایدس) یان ةەضاڵاچٌٍان‪ ،‬یان لاٌاسکزاٌە‬

‫ٌەک (ئەٌکەضانەی دەرمانی لاٌاسکزدنی ةەرگزی ًەغیان پێ دەدرێح ٌەک چارەضەر)‪.‬‬
‫* ئەٌکەضانەی کە ًە غٍێنە گػجیەکاندا کار دەکەن ٌ ةەرکەٌثنی ڕاضجەٌخۆیان ىەیە ًەگەڵ‬

‫کەضانی ثزدا ٌەک (دایەنگە ٌ كٍثاةخانە ٌ ئەٌکەضانەی ًەناٌ ماڵان ٌ کەمپی کۆچتەران‬
‫کاردەکەن)‪.‬‬

‫* ئەٌکەضانەی کە ةەرکەٌثنی ڕاضجەٌخۆیان ىەیە ًەگەڵ کەضانی ثٍغتٌٍ ةە ةەکتریاکە‪.‬‬
‫* ئەٌکەضانەی کە نیػانەکانی نەخۆغیەکەیان ثیادا دەردەکەٌێح‪.‬‬
‫* ًەکاثی ضەفەرکزدن ٌ مانەٌە ًە ٌڵاثێکی ثز‪.‬‬

‫● نیػانە ضەرەثاییەکانی نەخۆغی ضیٍ‪:‬‬

‫* کۆکەی ةەردەٌاَ ٌ ةەڵؼەماٌی‪.‬‬

‫‪346‬‬

‫* ًەرس ٌ ثا ٌ ئارەكکزدنەٌەی غەٌانە‪.‬‬
‫* داةەسینی کێؼ ةەةێ ىۆکار‪.‬‬
‫* ةێيێشی ٌ ماندٌێجی‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫* ئەنجامی نێگەثیڤ (‪ :)Negative‬مانایی نەةٌٍنی ةەکتریاکە دەگەیەنێح ًە ًەغی کەضەکەدا‬
‫ةەىەردٌٌ غێٍەکەی (چالاک ٌ مجتٌٍەٌە)‪ ،‬یان ثاسە ثٍغتٌٍە چٍنکە ةەکتریاکە پێٍیطجی ةە‬
‫نشیکەی دٌٌ مانگ ىەیە ثا ةجٍانزێح ًەڕێگەی غیکاری (‪ٌ )IGRAs‬ە دەضجنیػان ةکزێح‪.‬‬

‫* ئەنجامی پۆسەثیڤ (‪ :)Positive‬مانای ةٌٍنی ةەکتریاکە دەگەیەنێح ًە ًەغی کەضەکەدا‪،‬‬
‫ةەغێکی سۆری ئەٌکەضانەی کە ئەنجامی غیکاریەکەیان پۆسەثیڤە ةەکتریاکە ةەغێٍەی مجتٌٍ ًە‬

‫ًەغیاندایە‪ ،‬ىەرةۆیە ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە ةارٌدۆخی نەخۆغەکە ٌ غٍێن ٌ کاریگەری ةەکتریاکە‬
‫دەکزێح غیکاری ثیػکی ئەنجامتدرێح‪.‬‬

‫● ةەگػجی غیکاریی (‪ )IGRAs‬یان (‪ ))Tuberculin Skin Test (TST‬ةەکاردێن ةۆ‬
‫دەضجنیػانکزدنی ةەکتریای ضیٍ ةەڵاَ غیکاری (‪ٌ )IGRAs‬ردثز ٌ ئەنجامێکی دڵنیاثزی ىەیە‬
‫چٍنکە ٌەرگزثنی ڤاکطین دژی ةەکتریاکە دەةێجە ىۆی پۆسیجیڤ ةٌٍنی غیکاری (‪ )TST‬ةەڵاَ‬
‫ئەَ ڤاکطینە ىیچ کاریگەریەکی ًەضەر ئەنجامی غیکاری (‪ )IGRAs‬نییە ىەرةۆیە ةاغترٌایە‬

‫ةۆ دڵنیاةٌٍن ًە ةٌٍنی ةەکتریاکە غیکاری (‪ )IGRAs‬ئەنجامتدرێح ةەمەرجێک کەضەکە‬
‫ثەمەنی ًە پێنج ضاڵ سیاثز ةێح‪.‬‬

‫‪347‬‬

‫) ‪( 106‬‬
‫)‪N-terminal pro B-type Natriuretic Peptide (NT-proBNP‬‬

‫غیکاری ‪NT-proBNP‬‬

‫غیکاریەکی خٍێنە ضٌٍدی ًێٍەردەگیزێح ةۆ چاٌدێزی کزدنی ثەندرٌضجی دڵ ٌ‬
‫دەضجنیػانکزدنی (‪ ،)Congestive Heart Failure‬غیکاریەکە ةڕی (‪ً )NT-proBNP‬ە خٍێن دا‬

‫دیاریدەکات کە ٌەک دەضجنیػانکەرێک دەثٍانزێح ضٌٍدی ًێٍەرةگیزێح ةۆ لاٌاسةٌٍن ٌ‬
‫ضطجتٌٍنی ماضًٍکەکانی دڵ (‪ ٌ )Heart Failure‬چاٌدێزی کزدن ٌ ىەڵطەنگاندنی ةارٌدۆخی‬

‫دڵی کەضەکە‪.‬‬

‫ةە غێٍەیەکی ئاضایی ةڕێکی کەَ ًە (‪)pro-BNP‬ةەردەٌاَ ًەلایەن دڵەٌە ةەرىەمدێح‪ ،‬پاغان‬
‫ًەلایەن ئەنشیمێکی ثایتەثەٌە دەگۆڕدرێح ةۆ ىەریەک ًە (‪()BNP‬کە ةەغە چالاکەکەیە)‪NT- (،‬‬
‫‪()proBNP‬ةەغە ناچالاکەکەیە)‪.‬‬
‫ًەکاثی ثێکچٌٍن ٌ ناڕێکی فػاری ناٌەکی دڵ (کە ئەمەع ةەىۆی ضطجتٌٍن یان کػان ٌ‬
‫گەٌرەةٌٍنی ماضًٍکەکانی دڵ (ضکۆڵەی چەپ ةە ثایتەثی) یان ىەرکێػەیەکی ثزی دڵ ٌ‬
‫ةۆریەکانی خٍێن دەکزێح ڕٌٌةدات)‪ٌ ،‬ادەکات ةڕی ةەرىەميێنانی (‪)BNP)(NT-proBNP‬‬
‫سیادةکات‪ ،‬ىەرةۆیە ةەرسی ةڕی (‪ )NT-proBNP‬دەکزێح ئاماژەةێح ةۆ ضطجتٌٍن ٌ ةٌٍنی‬
‫سەخجێکی سۆر ًەضەر دڵ(ٌاثا دڵ ةە ةاغی ثٍانای ڕاپەراندنی فزمانی ئاضایی خۆی نییە)‪.‬‬

‫ضطجتٌٍنی دڵ مانای ًەکارکەٌثن ٌ ٌەضجانی دڵ ناگەیەنێح‪ ،‬مانای ٌایە دڵ ناثٍانێح فزمانی‬
‫ئاضایی خۆی جێ ةەجێ ةکات ٌ ةەةاغی کزداری پاڵنانی خٍێن ةۆ خانە ٌ غانەکانی ًەع ئەنجاَ‬

‫نادات‪.‬‬

‫● کەی پێٍیطجە غیکاری (‪ )NT-proBNP‬ئەنجامتدرێح؟‬
‫غیکاری (‪ )NT-proBNP‬ةۆ چەند مەةەضجێک دەکزێح ئەنجاَ ةدرێح ًەٌانە‪:‬‬

‫‪348‬‬

‫* ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکانی ضطجتٌٍن ٌ ناڕێکی فزمانی دڵ ٌەک‪:‬‬
‫‪ -‬ىەناضەثٌٍندی (ةە ناڕەحەت ىەناضەدان) ٌ ىەناضە کٍرثی‪.‬‬
‫‪ -‬ماندٌێجی ٌ ةێيێشی ةەردەٌاَ‪.‬‬
‫‪ -‬ىەڵئاٌضانی پێیەکان‪ ،‬پاژنە‪ ،‬كاچ ٌ ٌرگ‪.‬‬

‫* ًەکاثی ضطجتٌٍن ٌ لاٌاسی ضکۆڵەی چەپی دڵ‪.‬‬
‫* ًەٌکەضانەی کە ةاری ثەندرٌضجیان ًەناکاٌ ثێکدەچێح ٌ گٍمانی جەڵدەی دڵیان ًێدەکزێح‪.‬‬
‫* ىەندێک جار ةەىۆی ًێکچٌٍنی نیػانەی نەخۆغیەکانی دڵ ٌ چەند نەخۆغیەکی ثز ٌەک‬

‫(نەخۆغی ضییەکان) ًەکاثی دەرکەٌثنی نیػانەکاندا پێٍیطجە غیکاری (‪)NT-proBNP‬‬
‫ئەنجامتدرێح ةۆ دەضجنیػانکزدنی ثەٌاٌ ٌ دڵنیاةٌٍن ًە ثەندرٌضجی دڵ جیاکزدنەٌە ٌ‬
‫دەضجنیػانکزدنی ىۆکاری دەرکەٌثنی نیػانەکان‪.‬‬

‫* ًەکاثی ٌەرگزثنی چارەضەری گزفجەکانی دڵ ٌ ةۆریەکانی خٍێن ةۆ چاٌدێزیکزدنی کاریگەری‬
‫چارەضەرەکە‪.‬‬

‫● ڕێژەی ئاضایی ئەنجامی غیکاریەکە‪:‬‬

‫ةەگػجی ڕێژەی ئاضایی ئەنجامی غیکاریەکە ةەپێ ی ةارٌدۆخی جەضجەیی کەضەکە گۆڕانی‬
‫ةەضەردا دێح چەند ىۆکارێک ىەن کە کاریگەری ڕاضجەخۆیان ىەیە ًەضەر ئەنجامی غیکاریەکە‬

‫ًەٌانە (ثەمەن‪ ،‬كەڵەٌی ٌ (‪)BMI‬ی کەضەکە‪ ،‬دەرمان)‪ ،‬ةۆیە پێٍیطجە ًەلایەن پشیػکی‬
‫پطپۆڕەٌە ًێکدانەٌەی ةۆ ةکزێح‪.‬‬

‫● مانای غیکاریەکە چی دەگەیەنێح؟‬

‫ةەرسی ڕێژەی (‪ )NT-proBNP‬دەکزێح مانای ضطجتٌٍن یان کػانی ماضًٍکەکانی دڵ‬
‫(ضکۆڵەی چەپ) ةگەیەنێح ڕێژەی ئەنجامی غیکاریەکە ثٌٍندی حاڵەثەکە دەضجنیػان دەکات‪،‬‬

‫‪349‬‬

‫کەدٌاثز ًەلایەن پشیػکی پطپۆڕ ٌ ةە ئەنجامدانی غیکاریە دڵنیاییەکانی ٌەک ( )‪Chest X-rays‬‬
‫‪ )(Echocardiography‬دەضجنیػان دەکزێح‪.‬‬

‫‪ -‬ئاضایی ةٌٍنی ئەنجامی غیکاریەکە مانای ثەندرٌضجی دڵ دەگەیەنێح ٌ دەکزێح نیػانەکانی‬
‫نەخۆغەکە ةەىۆی گزفجێکی ثەندرٌضجی ثزەٌەةێح‪.‬‬

‫** ًەىەندێک حاڵەثدا ئەنجامی غیکاریەکە ًێکدانەٌەی ثایتەثی ةۆ دەکزێح ٌەک‪:‬‬
‫‪ً -‬ەکاثی ٌەرگزثنی چارەضەری نەخۆغیەکانی دڵ (کە دەةێجە ىۆی داةەسینی ةڕی (‪)NT-proBNP‬‬

‫ٌەک‪.Angiotensin-Converting Enzyme Inhibitors, Beta Blockers, and Diuretics :‬‬
‫‪ -‬ةەىۆی ىەڵکػانی ثەمەنەٌە ةڕی (‪ )NT-proBNP‬دەکزێح کەمێک سیاد ةکات‪.‬‬

‫‪ً -‬ەکاثی ةٌٍنی نەخۆغیەکانی گٍرچیٌە‪ ،‬ةڕی (‪ )NT-proBNP‬دەکزێح سیادةکات (چٍنکە گٍرچیٌە‬
‫فزمانی پاڵاٌثن ةەةاغی ئەنجاَ نادات)‪.‬‬

‫● کێن ئەٌکەضانە کە مەثزضی ضطجتٌٍنی دڵیان ًەضەرە؟‬

‫‪ -‬کەضانی ةەضاڵاچٌٍ‪ً ،‬ەگەڵ ىەڵکػانی ثەمەن دا ماضًٍکەکانی دڵ ةەرەٌ ضطجتٌٍن دەڕۆن‪.‬‬
‫‪ -‬ئەٌکەضانەی کە کێػی سیادیان ىەیە (كەڵەٌ)‪.‬‬
‫‪ -‬ثٍغتٍانی نەخۆغی غەکزە‪.‬‬
‫‪ -‬ئەٌ کەضانەی کە جەڵدەی دڵ ًێی داٌن‪.‬‬
‫‪ -‬ئەٌ کەضانەی فػاری خٍێنیان ناجێگیزە‪.‬‬

‫‪ -‬ةەگػجی ضطجتٌٍن ٌ لاٌاسةٌٍنی ماضًٍکەکانی دڵ ًە پیاٌاندا سیاثزە ةە ةەراٌرد ةە‬
‫ئافزەثان‪.‬ئافزەثانی‬

‫‪350‬‬