PKN Blad jaargang 6 t/m 10

!1

1i

l/

C\J

.,,~~--··--......
\ :
. ~- - - o•

95

:-.--. afb. 4

~,,,, ,_____________;.i~~f~J~P_J-

{~)

"S"

sehen kkaniflapkan
1675/ 1685-1770
vroege versie
152a

lJ;j}~ idem ~ekroond.
begin-ISde eeuw
152b

@. idem. late versie Een fl apkan.

\.

152c

koffiepot1koffie kete1
1ï lüil725- l789
154

CID koffiekan
\ f \.'.i 1705/1 720- 1775
\.~

155

96

de 17e eeuw is het hielmerk ongekroond.(Afb. 4 )
Een ander merk, dat vaatwerk voorstelt waaruit koffie werd ge-
schonken, is de koffiekan .Aangezien deze kan is voorzien van
drie poten en een kraan, is verwarring met de koffiepot uitge-
sloten . We zullen overigens de kraantjeskan en de koffiepot
niet voor het laatste kwart van de 17e eeuw als merk op de
pijpen aantreffen, want de koffie werd eerst in die periode
van de 17e eeuw populair. (7)

De koffiepot in de naslagwerken

Het boek van Laansma (2), dat geheel is samengesteld uit de
merkenboeken van het Goudse pijpmakersgilde, geeft ons een o-
verzicht van de pijpmakersmerken en hun eigenaren. Zoals de
auteur in zijn voorwoord aangeeft, werden de figuurmerken soms
op verschillende manieren aangeduid. Hierdoor wordt het benoe-
men en het herkennen van de figuurmerken er niet eenvoudiger
op en zijn we aangewezen op de determineerwerken.
Zoeken we het figuurmerkje dat we hebben leren kennen als de
koffiepot op in het naslagwerk van Duco (4),dan zien we echter

dat dit merk schenkkan/flapkan genoemd wordt.(4)
Het merk de schenkkan was in 1730 tot omstreeks 1759 in handen

van Cornelis de Roos en vanaf 1759 van Maarte Verzijl. Gezien
de de eerder genoemde vondst met naamstempel op de steel, ge-
combineerd met gegevens uit Laansma, is de benaming schenkkan

onjuist . Als koffiepot/koffieketel vinden we bij Duco (5) een

getuite pot met deksel en hengsel, die boven open vuur gehan-
gen werd. Ook voor dit merk zal een andere benaming gekozen
moeten worden.
Een "flapkan" is vo l gens Van Dale (6) een drinkkan met deksel.
Ook de bekende historicus Schotel (7) weet te melden: "Het
bier werd in kannen van een of twee vanen (twee of vier pin-
ten) op tafel gebracht. Men dronk het uit tinnen kroezen en
bekers of uit flapkannen." Op dezelfde bladzijde vinden we een
afbeelding van zo 1 n fraaie kan, (Afb. 5)
Het pas verschenen boek "Kleipijpen" (8) neemt de verwarring
rond de koffiepot niet weg. Bij nr. 234 op pag. 49 wordt de
slanke koffiepot opnieuw schenkkan genoemd. Op pag. 133 vinden
we bij de nrs. 637 en 639 de koffiepot als zijmerk afgebeeld.
Ook hier vinden we de naam schenkkan. De twee keteltjes met
tuit, deksel en hengsel, pag. 49 de nrs . 235 en 236, worden
weer koffieketels genoemd .
Zoeken we dit vaatwerk bij Friederich op(9) , dan bemerken we,
dat ook deze auteur moeite heeft met de benamingen. Wij moeten
hierbij wel in overweging nemen, dat in 1973, toen de auteur

97

zijn manuscript voltooide, de studie van de kleipijp nog in de
kinderschoenen stond.

NOTEN
1 D.H.Duco, Me rken van Goudse pijpenmakers 1660-1940, 1982
2 S.Laansma, Pijpmakers en pi jpmerken 1724- 1865, 1960/1977
3 Gegevens van deze bodemvo ndst : een Gouds wapen op de l inker -

zijde van de h i el . Het hielmer k is ongekr oond,
Maten: H 48,8 ; B 22 , 0 ; doorsnede kopop ening 17, 0 .
Datering: 1739 - 1746 .
4 Duco, pag. 60 , nr . 152a , b,c
5 Duco , pag . 6 1, nr. 154
6 Van Dale , Groo t woordenboek der Nederlandse taal , 1976
7 Prof. Dr. G. D.J. Schotel , Het Maatschappelij k Leven onzer
Voorvader en in de Zeventiende Eeuw, naar druk uit 1905,
pag . 11 .
8 W.Kromrnenhoek en A.Vr ij, Kl eipijpen, Drie eeuwen Nederl andse
kleip ij pen in fot o ' s , 1986
9 F . H.W . Fri ederich , Pijpelogie , Vorm , versiering en datering
van de Hollandse kleipij p, 1975

OPROEP

Aanprij z ingen op pijpen

Zoal s e r op 17e en !Be- eeuwse schotels, kommen e .d. aanprij-
zingen gevonde n worden voor ko ffi e , thee, spijs enz. komen de-
ze ook voor op 17e en 18e-eeuwse pijpen.
Bijvoorbeeld op de steel van een Wi l lem III- pi jp (no.805 in
"Kleipi j pen" door W. Krommenhoek en A.Vrij) s taat de t ekst :

DIE NAER ORANIEN HAIKT
OOK DESE PIP NIET LAECKT

Of op een pijpekop uit ca. 1750 (van Ver zij l, h ie lmerk: de
Leeuw in de Holland se Tuin) is op de voorzij de ' Bacchus op het
vat ' afgebeeld met in zij n recht erhand een druiventros en i n
de linker een roemer , op de achterzijde twee leeuwen met het
Goudse wapen . Aan weerszijden staat de fraaie tekst :

T. PYPIE ENT . GLAASI E IS
DAT NIET LEKKER BAASIE

Heeft u ook derge lijke (koddige) aanpr1Jz1ngen in uw pijpenb e-
stand? Wees dan zo vriendelijk en laat dit dan met de overige
pijpgegevens weten aan :

Cees Faas , Noorderhoofdstr aat 189, 156 1 AT Krommenie

98

HOE IN DE 17e EEUW ENGELSE PIJPMAKERSLEERLINGEN ZICH MOESTEN
GEDRAGEN ...

y O U ihall confhntly ancl Jevoutly on your Knccs cvery D:iy

ferve . Goo Morning and Evening, and make Conrcience in

the duc Hearing of tbc Wor~ preached, • and e11dcavour the

right Praétice thercof in your Lifc: n11d .Converfation: You fhall be

diligent :rnd f:iithfol iu jour M:dtcr's Servic:c duri11g tbc Time o'f

you r Apprcnticefhip, and de:il tnily in ,\·hat io~ fl1all be trufüc.l:

You fhall aften read over the Cove11a11ts of your lndcnturc, ·and

fee and cndeavou r yourfelf to_perforn~ the fame to the utmo!è

of your Power: · You !hall avoid ~Il cvil Company·, an<l all Üc•

cafious whic~ may' tend to draw you to the fame; ..:wel make

fpeedy Return · when . you !hall be fcnt on your Mafl:er's or

Millrefs's Errands: .You [}13Jl avoiJ l<llcnefs and be ever cm-

ploy'd in .Goo'.s Sèrvice or about your ~fafiec's Bufinefs: You

Jhall be of .fair, gen de · and )owly .Speech and Beh:l\'Îour to all

Men, _and .efpecially to .your Gm·~rnors.; and_ avoid all . n1ai10cr

· of Gamin g, Sweari11g ·.and Drunkc1111efs. ..And acèording to

your Carriage you mu!l: expeél: your Go.o<l or Evil from Gov

and your Friend_s. .. .

99

De vertaling lu i dt als vol g t :

DIT ZIJN DE ONDERRICHTINGEN VOOR DE LEERJONGENS VAN HET PIJP-
MAKERSGILDE, WAT ZIJ TE DOEN EN TE LATEN HEBBEN GEDURENDE HUN
LEERJAREN
Je zuit t rouw en van ganser harte etke dag in de morgen- en
avonddienst voor God knieten om je geweten t e onderzoeken, of
je stipt getuisterd hebt naar de preek en gestreefd hebt naar
de toepass ing ervan in je dagetijks teven en j e gesprekken.
Je moet je meester toegewijd en nauwgezet dienen gedurende je
leertijd en op de juiste manier omgaan met wat je zat worden
toever trouwd.
Je moet dikwijls de bepalingen van je contract natezen en er-
voor zorg dragen en ernaar streven deze naar best vermogen na
te leven.
Je moet alle kwaad gezelschap en alte getegenheid daartoe
vermijden.
Moet j e een boodschap doen voor je meester of diens vrouw,
treuzel dan niet onderweg terug naar huis.
Je moet alle ledigheid vermijden, als attijd aangesteld in de
dienst van God en in de zaken van je meester.
Wees in je spreken en je gedrag eer tijk, vriendelijk en be-
schei den tegenover alle mensen en in het bijzonder tegenover
iedereen die boven je gestetd is.
Vermi jd alle spel, gevloek en dronkenschap, en verwacht goed
of slecht uit de hand van God en van je vrienden in overeen-
sterroning met je eigen gedrag .

(Me t dank aan de heer M. van Soest , die van Eri c Ayto een co-
pie van deze "instructions" ontving en deze weer naar ons blad
doors tuurde ter plaatsing)

100