ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

192 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

การบา้ น 1

สมั ภาษณพ์ อ่ แมแ่ ละญาตผิ ใู้ หญ่ และรวบรวมค�ำ พดู ตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วกบั ขา้ ว เพมิ่ เตมิ ขอ้ มลู ทไี่ ดม้ า
เขา้ ไปในรายการค�ำ ตอบ และแลกเปลย่ี นในช้นั เรียนเมอ่ื เริ่มบทเรยี นครง้ั ถดั ไป

การบา้ น 2

ก. นกั เรียนมีญาตทิ ่ีเก่ียวข้องกับการปลูกข้าวหรือไม่ ถ้ามี สมั ภาษณ์ญาตเิ หล่านัน้ :

คำ�ถามในการสัมภาษณ์ คำ�ตอบ
1. ข้าวท่ปี ลูกคอื ขา้ วอะไร

2. ข้าวใชเ้ วลานานแคไ่ หนในการเติบโต

3. ปหี น่งึ ปลูกข้าวไดก้ ค่ี ร้งั

4. ข้ันตอนการปลกู ขา้ วมีอะไรบ้าง

5. หลังจากเก่ียวข้าวแล้วตอ้ งท�ำ อะไร

6. มีปัญหาอุปสรรคอะไรบ้างในการปลูกขา้ ว



หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรียนรู้ที่ 1 แนะน�ำ วฒั นธรรมข้าว : ข้าวมีความสำ�คญั เพยี งใดในวฒั นธรรมของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 193

ข. หากนกั เรยี นไม่มีญาติทีเ่ กยี่ วข้องกบั การปลกู ข้าว นกั เรียนมสี องทางเลือก :
1. หาเพ่ือนร่วมช้ันท่ีมีญาติท่ีเกี่ยวข้องกับการปลูกข้าวแล้วไปสัมภาษณ์ญาติคนนั้นด้วยกัน
ในกรณีน้ี ให้นักเรยี นกรอกตารางในส่วน ก.
2. ศึกษาเว็บไซต์น้ี : http://ricepedia.org/ เพ่ือหาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับการปลูกข้าว
จดบันทึกส่ิงที่ค้นพบลงในตารางข้างล่าง มีข้อมูลจำ�นวนมากในเว็บไซต์นี้ จงพิจารณาคัดเลือกข้อมูล
ทจ่ี ะกรอกลงในตาราง

ค�ำ ถามในการค้นควา้ คำ�ตอบ
1. มกี ารปลกู ขา้ วชนดิ ใดบา้ งในเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

2. ขา้ วใชเ้ วลานานแคไ่ หนในการเจริญเติบโต

3. การปลูกขา้ วท�ำ อยา่ งไร

4. หลังจากเก่ยี วข้าวแล้วท�ำ อย่างไรต่อไป

5. ปญั หาอปุ สรรคประการหนึง่ ทค่ี นปลูกข้าวประสบคืออะไร

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 1 แนะน�ำ วฒั นธรรมขา้ ว : ข้าวมีความสำ�คัญเพียงใดในวฒั นธรรมของเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้

194 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

หน่วยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ
แผนการเรยี นรู้ที่ 2 ข้าวและเครอื่ งเทศ : จิตวิญญาณ เรอ่ื งเล่าปรมั ปรา และตำ�นาน

วิชา : ประวัติศาสตร/์ สังคมศึกษา
หัวขอ้ : ข้าวมีความสำ�คัญทางวัฒนธรรมและศาสนาอย่างไรในเอเชีย
ตะวนั ออกเฉียงใต้
ระดับ : มัธยมศึกษาตอนต้น
จำ�นวนคาบ/แผนการเรยี นรู้ : 1 แผนการเรยี นรู้ (50 นาท)ี
อปุ กรณท์ ่ีจ�ำ เปน็ : ไมต่ อ้ งใชอ้ ปุ กรณ์พเิ ศษ
ความรู้พ้นื ฐาน : นักเรียนควรผ่านแผนการเรียนรู้ที่ 1 เก่ียวกับความสำ�คัญของข้าว
ในวัฒนธรรมเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้
วตั ถุประสงค์การเรียนรู้ :
เมอ่ื สิ้นสดุ บทเรยี น นกั เรยี นสามารถ

ความรู้ ทักษะ เจตคติ

1. บรรยายตวั อยา่ ง 1. รว่ มวิเคราะห์แหลง่ ข้อมูลต่างๆ 1. เหน็ ความส�ำ คัญของข้าวทม่ี ตี ่อ
พิธกี รรมในการเพาะปลูก และสรปุ ความสำ�คัญของขา้ วใน คนกลุ่มต่างๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ของกลมุ่ ชาติพันธุต์ า่ งๆ วัฒนธรรมเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ 2. ตระหนักถงึ ลักษณะรว่ มของ
ในเอเชียตะวันออก กลมุ่ ชาตพิ นั ธตุ์ ่างๆ ในภมู ิภาค
เฉียงใต้ 3. ตระหนักวา่ ผู้อาวโุ สมีความรทู้ ่สี �ำ คัญ
2. อธิบายวา่ ศาสนา จะแบ่งปนั
สนับสนนุ การปลกู ขา้ ว
อย่างไร
3. อธิบายวา่ พิธีกรรม
เหลา่ นหี้ ล่อเล้ียง
ความสัมพันธ์ทางสงั คม
ในหมู่เครือญาติ
และชุมชนอย่างไร

หมายเหตุ : หากมีเวลา ครูสามารถให้นักเรียนแสดงหรือสาธิตพิธีกรรมของชุมชนต่างๆ ในเอเชีย
ตะวันออกเฉยี งใตท้ ี่นำ�เสนอในส่อื การเรยี นรู้ 1 สื่อการเรียนรู้ 6 สอ่ื การเรยี นรู้ 7 และ
สือ่ การเรียนรู้ 9 เพ่ือกิจกรรมแบบมสี ว่ นร่วม

หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเครือ่ งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ี่ 2 ขา้ วและเคร่ืองเทศ : จิตวิญญาณ เรอื่ งเลา่ ปรัมปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 195

ขนั้ ตอน การดำ�เนินการสอน สอ่ื การเรยี นรู้ หลักการและเหตผุ ล

เกริน่ นำ� 1. ครแู นะนำ�บทเรยี น • สือ่ การเรียนรู้ 1 • การแนะนำ�บทเรยี น

[10 นาที] ด้วยความส�ำ คัญของข้าวในชีวติ ของ ค�ำ บอกเลา่ ของ ของครจู ะทำ�ให้นกั เรยี นเห็น

ชาวเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ (ในฐานะ นักประวตั ศิ าสตร์ บริบทไดใ้ นเวลาท่ีจำ�กัด

อาหารหลกั อัตลกั ษณ์ของภูมิภาค เกย่ี วกับพิธขี ้าวท่ี • กิจกรรมกระตุ้นความสนใจ

เครอ่ื งหมายแสดงความม่ังมี และสถานะ เมอื งจอฮอล (Johol) ชว่ ยใหน้ กั เรยี นเกดิ ความสนใจ

ทางสังคม ฯลฯ) ข้าวมีความส�ำ คัญอยา่ งมาก • แบบฝึกหัด 1 เกีย่ วกบั หวั ขอ้ และยังกระตนุ้

ในทางวฒั นธรรมและศาสนา มกี ารท�ำ พิธี ให้พวกเขาไดแ้ ลกเปล่ยี น

ตลอดชว่ งเวลาต่างๆ ของการปลกู ข้าว มมุ มองกนั

ใช้สื่อการเรียนรู้ 1 ในการยกตัวอย่าง

พิธีกรรมดังกล่าว

2. กิจกรรมดงึ ความสนใจ

คิด-จบั คู่-แลกเปลีย่ น

2.1 ในสื่อการเรยี นรู้ 1 ชาวบ้าน

แสดงการตอ่ สูเ้ ป็นสญั ลักษณ์ในการขบั ไล่ผี

ออกจากนาข้าว

2.2 ถามนกั เรยี นวา่ ทำ�ไมจงึ มกี าร

ประกอบพธิ ีกรรมดงั กล่าว ผู้คนเหลา่ นั้น

หวงั วา่ จะได้อะไรจากการทำ�เช่นน้ัน

ให้นักเรยี นแลกเปลย่ี นคำ�ถามเหล่านี้

กบั คนนงั่ ข้างๆ สนั้ ๆ และจดประเดน็

ลงในแบบฝึกหดั 1

2.3 รวบรวมค�ำ ตอบจากนกั เรียน

อธิบายให้นักเรยี นฟงั วา่ เนอ่ื งจาก

การปลูกข้าวเป็นกระบวนการท่ีซับซอ้ นทตี่ ้อง

ขึน้ กบั ความเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ

จึงมีการประกอบพธิ ีกรรมในข้ันตอนต่างๆ

ของการปลกู ข้าว ใชต้ วั อยา่ งในบทความ

แนะน�ำ เพือ่ ชว่ ยอธิบายหากจำ�เปน็

ขนั้ เนือ้ หา การเรียนรเู้ ป็นกลุ่ม • ตอ้ งพิมพ์ การท�ำ กิจกรรมกลมุ่ สง่ เสริม

[25 นาที] 1. แบ่งนกั เรียนเปน็ 6 กลมุ่ แตล่ ะกลุม่ สื่อการเรยี นรู้ 2 - 13 การเรยี นรูร้ ว่ มกนั จะช่วย

จะศกึ ษาส่ือการเรยี นรู้ทีอ่ ธบิ ายความสำ�คญั ในจ�ำ นวนท่ีพอดี ให้นักเรียนไดม้ ีส่วนร่วม

ทางวัฒนธรรมและศาสนาของขา้ วทม่ี ีต่อ สำ�หรับกจิ กรรม และท�ำ ใหน้ กั เรยี นได้ขอ้ มูล

คนกลุ่มต่างๆ ในเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้ การเรียนรกู้ ลมุ่ จ�ำ นวนมากเก่ยี วกับหวั ข้อ

การแบง่ สอื่ อาจท�ำ ได้ดังนี้

หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ที่ 2 ข้าวและเครือ่ งเทศ : จติ วญิ ญาณ เรอ่ื งเลา่ ปรัมปรา และต�ำ นาน

196 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

ขั้นตอน การด�ำ เนนิ การสอน ส่อื การเรยี นรู้ หลกั การและเหตุผล

กลมุ่ ท่ี 1 : สอ่ื การเรียนรู้ 2 และส่ือ • แบบฝึกหดั 2 ท่จี ะช่วยให้พวกเขา
การเรียนรู้ 3 (ทงั้ สองสอ่ื เป็นเร่อื งเกี่ยวกับ • แบบฝกึ หัด 3 ปะตดิ ปะตอ่ ขอ้ มลู ทสี่ มบรู ณ์
การร�ำ หน้ากากในกาลมิ ันตนั ติมรู ์) เกี่ยวกบั ความส�ำ คญั ทาง
วัฒนธรรมและศาสนา
กล่มุ ที่ 2 : สอ่ื การเรยี นรู้ 4 สื่อการเรียนรู้ 5 ของข้าวในเอเชีย
และสื่อการเรียนรู้ 6 (ส่อื ทัง้ สามเป็นเร่อื ง ตะวันออกเฉียงใต้

เรอ่ื งเลา่ ปรมั ปราของชาวรันกัส (Rungus)

เก่ยี วกับบัมบาราซอน (Bambarazon)

(วิญญาณท่ีเก่ยี วกับการปลกู ขา้ ว)

กลมุ่ ที่ 3 : สอ่ื การเรียนรู้ 7 และสื่อ
การเรียนรู้ 8 (ส่ือทั้งสองเปน็ เรอ่ื งพธิ ี

เกย่ี วกบั การปลกู ขา้ วในหมูเ่ กาะวสิ ายัน

ตะวันออก (East Visayan) ในฟิลปิ ปินส)์

กลมุ่ ที่ 4 : สื่อการเรยี นรู้ 9 (เป็นบทสวด
ของชาวโตราจา (Toraja))

กลมุ่ ท่ี 5 : ส่อื การเรยี นรู้ 10 และสื่อ
การเรียนรู้ 11 (สอ่ื ท้ังสองเปน็ เรอื่ งเก่ยี วกับ

การใช้ขา้ วเหนยี วในพิธกี รรมการเปลย่ี นผา่ น

ชว่ งอายทุ สี่ �ำ คญั ของชาวไทในเวียดนาม)

กลุ่มที่ 6 : สื่อการเรยี นรู้ 12 และส่ือ
การเรียนรู้ 13 (สอ่ื ท้งั สองเปน็ เรอื่ งเกีย่ วกับ

ความสำ�คัญเชงิ สญั ลักษณ์ของข้าวใน

ศาสนาพทุ ธของไทย)

2. อธบิ ายนกั เรียนวา่ ใหแ้ ต่ละกลุ่มอ่าน

สอื่ การเรยี นเพ่อื ศกึ ษาความส�ำ คัญทาง

วัฒนธรรมและศาสนาของขา้ วในส่วนต่างๆ

ของเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้

3. ใหน้ ักเรียนรวบรวมความรู้ทไ่ี ดจ้ าก

ส่อื การเรียนลงในตารางในแบบฝึกหดั 2

กระตุน้ ให้นกั เรยี นสนับสนนุ ขอ้ สังเกตของตน

ด้วยขอ้ พิสจู น์จากส่ือการเรียนรู้

หนว่ ยที่ 3 ข้าวและเคร่ืองเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ี่ 2 ขา้ วและเครอื่ งเทศ : จิตวญิ ญาณ เร่ืองเลา่ ปรมั ปรา และตำ�นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 197

ขัน้ ตอน การด�ำ เนินการสอน ส่ือการเรยี นร้ ู หลักการและเหตผุ ล

4. เม่ือแตล่ ะกลมุ่ ศึกษาส่ือการเรยี นรู้ • การบ้าน 1 ครูอาจใช้เครื่องมือจดั กลมุ่
ข้อมูลในเอกสารประกอบ
เสร็จแลว้ ใหแ้ ตล่ ะกลมุ่ แลกเปล่ยี นขอ้ คน้ พบ และการบ้านเพอ่ื ตรวจสอบ
วา่ นกั เรียนเข้าใจเกี่ยวกับ
ในชัน้ เรียน บอกให้นกั เรียนใชเ้ ครอื่ งมือ ปญั หาอปุ สรรคด้าน
สภาพแวดล้อมก�ำ หนด
จัดกลมุ่ ขอ้ มูลในแบบฝึกหัด 3 วัฒนธรรมและวิถีปฏิบัติ
และตระหนกั ว่ากลุ่มคน
เพ่ือรวบรวมสงิ่ ทีไ่ ดเ้ รียนรู้จากการรายงาน ทีม่ ีความหลากหลายในเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้
ของเพือ่ นกลุ่มอนื่ ๆ มวี ฒั นธรรม คณุ คา่ และ
เจตคตริ ่วมกันอยู่
5. ครูคอยเสริมใหค้ วามรหู้ รือช้ีประเด็น หลายประการ

สำ�คญั ๆ เมอื่ จำ�เป็น ยกตัวอย่างเช่น ชี้ให้

นกั เรยี นเห็นวา่ พธิ กี รรมเกย่ี วกับข้าว

บนหมู่เกาะวิสายันตะวันออกผสมผสาน

วิถีปฏิบัติท่ีสบื ทอดกันมาของท้องถ่นิ เข้ากบั

ศาสนาคริสตอ์ ยา่ งไร ชใ้ี ห้เห็นว่าพธิ กี รรม

เหลา่ นถ้ี ่ายทอดคณุ ค่าบางอย่าง (เคารพ

ธรรมชาติ มองตนเองเปน็ ผ้ดู ูแลธรรมชาติ

การทำ�บญุ การทำ�ดี เสริมสรา้ งความสมั พนั ธ์

ในหมเู่ ครือญาตแิ ละชมุ ชน ฯลฯ)

สรปุ 1. สรุปเน้อื หาของบทเรียนนอ้ี ย่างสั้นๆ • การบ้าน 1
บทเรียน 2. อธิบายใหน้ ักเรียนฟังว่าผู้อาวโุ สในชมุ ชน
[10 นาที] ของเรามักจะมคี วามร้ทู สี่ ำ�คัญทจ่ี ะแบง่ ปัน

เร่อื งราว ค�ำ บอกเล่าและมมุ มองของพวกเขา

ยงั มคี วามส�ำ คัญในการช่วยใหน้ กั ประวัตศิ าสตร์

เขา้ ใจเรื่องราวในอดีตอกี ดว้ ย

3. ใหน้ กั เรียนสัมภาษณญ์ าตผิ ู้ใหญเ่ ก่ยี วกับ

พิธีกรรมข้าวในชมุ ชนของพวกเขา นกั เรียน

ควรใชโ้ ครงค�ำ ถามในตารางในเอกสาร

การบ้าน 1 เพือ่ ช่วยตง้ั คำ�ถาม และ

ควรบนั ทกึ ข้อค้นพบลงในตาราง

4. หลงั จากเรยี นรู้เก่ยี วกบั พิธกี รรมต่างๆ

จากญาตแิ ลว้ นักเรียนควรพจิ ารณาว่า

พิธีกรรมเหลา่ น้นั มคี วามคล้ายหรือแตกต่าง

จากพิธีกรรมทีไ่ ดเ้ รยี นในบทเรยี นอย่างไร

ใหน้ ักเรียนคดิ หาเหตผุ ลว่าทำ�ไมจงึ คล้าย

หรือตา่ งกนั

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นร้ทู ่ี 2 ขา้ วและเครื่องเทศ : จติ วญิ ญาณ เรือ่ งเลา่ ปรมั ปรา และต�ำ นาน

198 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ
แผนการเรยี นรทู้ ่ี 2 ข้าวและเคร่อื งเทศ : จติ วิญญาณ เรอ่ื งเล่าปรัมปรา และต�ำ นาน

ส่อื การเรยี นรแู้ ละแบบฝึกหดั

สอื่ การเรียนรู้ 1 - ค�ำ บอกเลา่ ของนักประวัติศาสตร์เกย่ี วกบั พธิ ีขา้ วท่ีเมืองจอฮอล (Johol)
เมอื งเล็กๆ ในเนเกรเี ซมบลิ ัน (Negeri Sembilan) ประเทศมาเลเซยี ปี พ.ศ. 2458
ในฤดูกาลเพาะปลูกมพี ธิ ตี า่ งๆ เช่นกัน บางคราวมพี ธิ ีพิเศษทีเ่ รยี กวา่ บาปวั (bapua)
โดยชาวบา้ นจะแสดงทา่ จำ�ลองการสรู้ บเพื่อขับไล่ผีร้ายออกไปจากทุ่งนา
ผู้เขียนได้เห็นการสู้รบที่ว่านี้ท่ีจอฮอล กลุ่มผู้คนสองฝ่ายอยู่คนละฝั่งของลำ�ห้วย
แล้วขว้างเรียวเบ็ดทำ�จากต้น puar (ไม้ประเภทกระวาน) เข้าใส่กันจนนักรบคนหนึ่งปากแตก
และหมดสนุก การสู้กันใช้เวลาประมาณคร่ึงช่ัวโมง ปลายกิ่งไม้มีความยาวประมาณหน่ึงฟุต
เรียวตรง และยังสดเขียว รากที่ถูกปอกออกจะแบนแยกเหมือนหูฟังของหมอ ส่วนปลายไม้
แบนๆ นี้เองท่ีถูกขว้างไปข้างหน้า มีคนบอกผู้เขียนว่า ไม้เหล่าน้ันเป็นก้านของต้นขิง พาวาง
(pawang - หมอยาหรือหมอผีมาเลย์) เร่ิมพิธีด้วยการร่ายคาถา วัตถุประสงค์ก็คือการขับไล่
ความชวั่ รา้ ยทงั้ ปวงออกไปจากทงุ่ นากอ่ นปลกู ขา้ ว ผเู้ ขยี นไดร้ บั ค�ำ บอกเลา่ วา่ การตอ่ สทู้ เ่ี รยี กวา่
สิงเกตา (singketa) เป็นการสู้รบที่จริงจังกว่า โดยใช้อาวุธหนักกว่า คือ ลำ�ต้นกล้วย
(batang pisang) ถา้ ผเู้ ขยี นจ�ำ ไมผ่ ดิ

สื่อการเรียนรู้ 2 - คำ�บอกเลา่ ของนกั มานษุ ยวทิ ยาเกี่ยวกบั การระบ�ำ หนา้ กากที่เธอพบเหน็
ในระหวา่ งการประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั ิการในกาลมิ นั ตนั ตมิ ูร์ ประเทศอนิ โดนเี ซยี
สำ�หรบั โมดาง (Modang)* แลว้ หน้ากากสว่ นใหญท่ �ำ เป็นหน้าตาสตั ว์ต่างๆ อย่างวิจิตร
พิสดาร เช่น หมู จระเข้ ลงิ หน้ากากทีส่ วยงามจะดงึ ดูดวิญญาณฝ่ายดที ีป่ กปักรักษาข้าว และ
ขับไล่ศัตรูและภัยอื่นๆ ออกไป ระบำ�หน้ากากเป็นการสร้างความอุดมสมบูรณ์ให้กับโลก
เช่นเดียวกับมนุษย์ ความงดงามช่วยให้ธรรมชาติออกดอกออกผล ทุ่งนามีข้าวงอกงาม และ
แม่ได้มลี ูก เน่อื งจากใหค้ วามเพลดิ เพลินและถา่ ยทอดพลงั งานสู่ธรรมชาติ

* โมดาง (Modang) หมายถงึ ภาษาคะยาน (Kayan) ของชาวคริโอ ดายัค (Krio Dayak) ในกาลิมันตันตะวนั ตก อนิ โดนเี ซยี

หนว่ ยที่ 3 ข้าวและเคร่ืองเทศ u แผนการเรยี นร้ทู ี่ 2 ขา้ วและเคร่ืองเทศ : จิตวญิ ญาณ เรอ่ื งเล่าปรัมปรา และตำ�นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 199

ส่ือการเรียนรู้ 3 - ภาพหนา้ กากทใ่ี ช้ในระบ�ำ หนา้ กากฮาดอก (hadoq) ในกาลิมันตัน ตมิ ูร์
ในหมู่บา้ นชาวโมดางบางแห่ง ระบำ�ฮาดอกเปน็ เพียงชว่ งหน่ึงของพิธกี รรมท่ีดำ�เนนิ
อย่างเขม้ ขน้ เป็นเวลาสามวันสามคนื และเกย่ี วกับนคั อาดดั (naqadat) ซ่งึ เป็นพธิ ีกรรม
ดั้งเดมิ เก่ียวกบั ขา้ ว

หน่วยที่ 3 ข้าวและเคร่ืองเทศ u แผนการเรียนรู้ท่ี 2 ข้าวและเคร่อื งเทศ : จติ วญิ ญาณ เร่อื งเลา่ ปรัมปรา และต�ำ นาน

200 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

สื่อการเรียนรู้ 4 - เรือ่ งเลา่ ปรัมปราของชาวรันกสั (Rungus) เกีย่ วกับบัมบาราซอน
(Bambarazon) ซ่งึ เปน็ คำ�ทีช่ าวรนั กสั ใช้เรยี กวญิ ญาณตา่ งๆ ที่เกย่ี วขอ้ งกบั การปลกู ขา้ ว
ชาวรันกสั อยู่อาศัยในเรอื นยาวทอ่ี ยู่กระจัดกระจายในอำ�เภอกุดัท (Kudat) ในทางภาคเหนอื
ของรัฐซาบาห์ มาเลเซยี
กาลครั้งหน่ึง ชาวรันกัสคนหนึ่งเดินทางเป็นเวลานานและในท่ีสุดก็มาถึงทะเล
เขาหาเรอื ใบเลก็ ๆ ไดล้ �ำ หนงึ่ และเดนิ ทางตอ่ จนมาถงึ ฝงั่ ทอี่ ยหู่ า่ งไกลทเ่ี ขาพบบา้ นสแี ดงหลงั ใหญ่
ทม่ี ีผู้ชายกายสแี ดงอาศยั อยูห่ ลายคน
ผชู้ ายสแี ดงคนหน่ึงถามเขาวา่ “เจา้ เปน็ ใคร” “ขา้ เป็นชาวรนั กัส และอยู่ในระหวา่ ง
การเดนิ ทาง” เขาตอบ “ปกตแิ ลว้ ขา้ จะกนิ เจา้ แตค่ ราวนจ้ี ะปลอ่ ยเจา้ ไป แตเ่ จา้ ตอ้ งไปเดยี๋ วนเี้ ลย”
ชายสีแดงเตือน ชายรันกัสคนนั้นจากมาและไปท่ีบ้านหลังถัดไป หลังนี้ใหญ่เท่ากับหลังที่แล้ว
และก็เกิดเรื่องแบบเดิม เขาไปหาบ้านถึงเจ็ดหลัง แต่ไม่มีหลังไหนให้การต้อนรับ ดูท่าแล้วเขา
คงตอ้ งเดินทางต่อไปอกี
ในทส่ี ดุ เขามาถงึ บ้านอกี หลังหนงึ่ และถามวา่ เขาจะพักทน่ี ัน่ ได้หรือไม่ คนในบ้านนน้ั
ต้อนรับให้อาหารและท่ีพัก เขาบอกคนเหล่านั้นว่า “ผมเป็นชาวรันกัส พวกคุณเป็นใคร”
คนพวกนั้นตอบวา่ “เราคือบัมบาราซอน” เขามองบัมบาราซอนอยา่ งละเอยี ด และเหน็ วา่ พวก
เขามรี อยไหมต้ ามรา่ งกาย ชายรนั กสั ถามพวกเขาวา่ “บมั บาราซอนเกดิ อะไรขน้ึ กบั พวกคณุ หรอื ”
บมั บาราซอนตอบวา่ “มชี ายคนหนงึ่ เผายงุ้ ฉางเกบ็ ข้าว กอ่ นจะเสรจ็ สน้ิ การเกบ็ เกยี่ ว
พวกเราก็เลยมีรอยไหมต้ ามรา่ งกาย”
เขาพักอยู่กับพวกบัมบาราซอนเป็นเวลาเจ็ดวัน และพวกเขาก็บอกทิศทางไปยัง
บ้านเกิดของเขา ระหว่างทางกลับบ้าน เขาข้ามทะเลกลับมา การเดินทางเป็นไปด้วยดีทั้งที่
ไม่ได้ใช้ใบเรือ เมื่อกลับถึงบ้าน เขาพบชาวนาคนหน่ึงที่บ่นเรื่องผลผลิตตกต่ํามาต่อเนื่อง
ยาวนาน เขาถามชาวนาคนนนั้ ถึงรายละเอียดของวิธกี ารเพาะปลกู และชาวนาคนนน้ั กบ็ อกวา่
เขาเคยเผายุ้งฉางเก็บข้าวก่อนท่ีจะเก็บเก่ียวเสร็จ เขาจึงนึกถึงชาวบัมบาราซอนกับรอยไหม้
แลว้ จงึ แนะน�ำ ชาวนาคนนน้ั ใหเ้ ชอื ดไกเ่ ซน่ ไหวบ้ มั บาราซอน ผลผลติ กเ็ รม่ิ ดขี นึ้ เรอ่ื ยๆ ในแตล่ ะปี
แล้วคืนหน่ึง ชาวนาคนนั้นฝันและได้ยินเสียงพูดว่า “เจ้าได้ขอขมาแก่พวกเราบัมบาราซอน
แต่เพื่อเป็นการบวงสรวงข้ันสุดท้าย เจ้าต้องทำ�พิธีมากาเฮา (Magahau)* หลังจากเขาทำ�พิธี
มากาเฮาแลว้ เขากม็ ีผลผลติ อุดมสมบูรณม์ าอยา่ งต่อเนอ่ื ง

* มากาเฮา (Magahau) หมายถึง พิธีเซ่นไหว้เป็ด ไก่ และหมู ให้กับมินาแมนกัน (Minamangun) ท่ีเป็นผู้ทรงอิทธิฤทธ์ิ
ท่ีใหก้ ำ�เนิดชีวิตและสรรพส่ิง

หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นรู้ท่ี 2 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ : จิตวิญญาณ เร่อื งเล่าปรมั ปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 201

สอื่ การเรียนรู้ 5 - เรอื นยาวของชาวรนั กสั ในเมอื งกุดัทอนั หา่ งไกล ในรฐั ซาบาห์ มาเลเซีย

ส่ือการเรยี นรู้ 6 - ค�ำ บรรยายของนกั ประวัติศาสตร์เก่ยี วกับพธิ ีกรรมเกย่ี วกบั ขา้ วของชาวรนั กสั
กอ่ นการเก็บเกยี่ ว ชาวรันกัสจะสร้างสุลาพ (Sulap - ยงุ้ ฉาง) ในท่งุ ตากาด (Tagad*)
ซ่ึงถือว่าเป็นบ้านของบัมบาราซอน ในระหว่างการเก็บเก่ียวบัมบาราซอนจะคุ้มครองข้าวจาก
ผีร้ายต่างๆ เวลานวดข้าว ชาวรันกัสจะเชือดเป็ดและไก่จำ�นวนมาก เซ่นไหว้บัมบาราซอน
เพ่ือให้ดูแลข้าวจนกว่าจะเก็บเกี่ยวเสร็จทั้งหมู่บ้าน เมื่อเสร็จส้ินฤดูกาลทำ�นา ชาวรันกัสก็จะ
ปลดปล่อยบัมบาราซอนให้พ้นจากหน้าท่ีเพื่อให้กลับบ้านได้ เพื่อให้บับบาราซอนเดินทาง
ให้ถึงบ้านเร็วๆ ชาวรันกัสก็จะสร้างเรือใบเล็กๆ พร้อมด้วยมีดพร้าพาราง (parangs) และ
หอกจำ�ลอง พร้อมทั้งปันข้าวให้แก่วิญญาณเหล่านั้น ข้าวของเหล่านี้จะถูกแขวนจากเพดาน
ของยงุ้ ฉางทว่ี ิญญาณเหล่านน้ั สงิ สถติ อยู่
• ชาวรนั กสั เพาะปลกู พชื ในทีน่ าสป่ี ระเภท คือ ตากาด (Tagad) ปิโนติกาฮา (Pinotigaha)
ตาราส (Taras) และโกปู (Gopu) ตากาด หมายถงึ นาขา้ วไร่ เปน็ ประเภททนี่ าทม่ี คี วามส�ำ คญั
และมขี นาดใหญ่มากท่ีสดุ

หน่วยที่ 3 ขา้ วและเคร่ืองเทศ u แผนการเรยี นร้ทู ี่ 2 ข้าวและเครอ่ื งเทศ : จิตวิญญาณ เรอ่ื งเลา่ ปรมั ปรา และตำ�นาน

202 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

สื่อการเรียนรู้ 7 - คำ�บอกเลา่ ของนกั ประวัตศิ าสตร์เก่ียวกับพธิ กี รรมขา้ ว
ในหมเู่ กาะวิซายานตะวนั ออก ประเทศฟลิ ปิ ปินส์
การปลูกข้าวคงจะต้องเป็นเร่ืองที่น่าร่ืนเริง จึงมีเพ่ือนบา้ นบางส่วนนำ�เครื่องดนตรี
ออกมาบรรเลงในยามเชา้ ตรใู่ นการชมุ นมุ ของชาวนากอ่ นพระอาทติ ยข์ น้ึ ปาราตกิ าง(paratikang)
ซึ่งคือผู้นำ�หรือผู้ดำ�เนินพิธีกรรมก็ดำ�เนินพิธีขั้นแรก โดยเข้าไปในทุ่งนาอย่างสงบน่ิงพร้อมกับ
ถอื ตะไคร้ (tanglad) คาลปิ ายาน (calipayan) หรอื กงิ่ ไมท้ ใ่ี ชใ้ นพธิ ปี ลกู ขา้ วปนั เฮาลี (panhauli)
ซึ่งคอื กง่ิ ยาสมนุ ไพรที่มีใบยาวๆ สนี ้ําตาลแดง และบากาคาจ (bagacaj) ซง่ึ เป็นไม้ไผ่ชนิดหนึ่ง
ทต่ี น้ ผอมเรยี ว แลว้ กท็ �ำ เครอ่ื งหมายไมก้ างเขนและสวดบทสวดเครโด ขา้ แตพ่ ระบดิ า วนั ทามารยี ์
และบทพระสิริรุ่งโรจน์เพ่ือพระแม่มารีย์ผู้พรหมจรรย์ จากน้ันก็สวดบทพระบิดาสู่ซานอิสิโดร
และท้ายสุดเป็นบทพระบิดาสู่นักบุญ จากนั้นก็สวดบทวันทาพระราชินี หลังบทสวดจบส้ิน
เขาก็ปลูกพืชท่ีนำ�มา ซ่ึงเป็นการแสดงออกเชิงสัญลักษณ์ถึงสิ่งท่ีต้องการวิงวอนต่อพระเจ้า
ในระหว่างการปลูก (mga hongod) :
ตะไคร้ (Tanglad) - ใหข้ า้ วข้นึ เป็นพุ่มดกเหมือนตะไคร้
คาลิปายาน (Calipayan) - ให้มคี วามสุขในระหวา่ งการเพาะปลกู
ปันเฮาลี (Panhauli) - ให้โรคภัยไมม่ ากล้ํากราย
บากาคาจ (Bagacaj) - ให้แมลงและศัตรูพืชเห็นว่าต้นข้าวมีความคันระคายเคือง และไม่กิน
ตน้ ขา้ ว
ส่อื การเรยี นรู้ 8 - ภาพถา่ ยหม่ชู าวนาทม่ี ีอารมณ์เบกิ บานในระหวา่ งการทำ�พธิ กี รรม
ในหมเู่ กาะวซิ ายานตะวนั ออก ประเทศฟลิ ปิ ปนิ ส์

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ที่ 2 ข้าวและเครอื่ งเทศ : จติ วญิ ญาณ เร่ืองเลา่ ปรมั ปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 203

สอ่ื การเรยี นรู้ 9 - บทสวดของชาวโตราชาทสี่ วดโดยตนั ดดิ าโต๊ะ (TandiDatu) ซึ่งเปน็ นกั บวช
ทีท่ ำ�พิธใี นวนั หวา่ นขา้ ว (ดว้ ยมอื ) ชาวโตราชาอาศัยอยทู่ างตะวันตกเฉยี งใต้ของสุลาเวสี
ประเทศอนิ โดนเี ซีย
วิญญาณทงั้ หลายท่ีข้าเรยี กและเชอื้ เชิญมาด้วยใจกศุ ล
ข้าสรา้ งคอกใหค้ วาย และขอให้ท่านเข้ามาและอยู่อย่างสงบ
ทา่ นจะกนิ ข้าวทเี่ รามอบใหพ้ รอ้ มเครื่องเคียงตา่ งๆ
และหลังจากกินแลว้ ทา่ นจะเค้ียวคาโลสี (kalosi - เมลด็ กาแฟ) และอมน้ําสิรีห์ (sirih - ใบพล)ู
ในปาก
ท่านจะถ่มไปไกลด้วยความเพลินใจ
ทา่ นจะอยู่กับเราในการทำ�นาจนกระท่งั ได้ผลผลติ
และท่านจะทำ�ใหม้ ันเพม่ิ ปรมิ าณขึน้ ตลอดทง้ั วนั และคืน
เราจะสกั การะท่านและเคารพท่านอย่างลึกซึ้งทกุ ครา
เพื่อให้ดูแลขา้ วและทำ�ใหอ้ ุดมสมบูรณ์
และรากจะไม่ขัดขวางการเตบิ โต/เสรภี าพ
และใบจะดกเหมอื นใบตน้ หอม
และผลผลิตจะกองสงู ใหญ่
และทุง่ นาท้ังหมดจะรายลอ้ มดว้ ยกองขา้ ว
และเราจะไดม้ พี ละก�ำ ลังแข็งแรงด้วยอาหารและผลไม้ ไมว่ ่าจะไปที่ไหน
และข้าจะให้สัญญาอย่างหนกั แนน่ เชน่ เดียวกบั ค�ำ พดู เหล่านี้
คำ�สัญญาท่เี ข้มแข็งและแขง็ แกร่งดจุ หินท่ีจะคมุ้ ครอง
มหี ลงั คาเปน็ เงินและผนังเป็นทอง
และทา่ นผทู้ เี่ ราถอื เป็นบรรพบุรุษ
และเพืองมาตัว (Puang Matua) วญิ ญาณปลอมท่ีออกคำ�ส่งั
ออกกฎของชวี ิตมนษุ ย์และส่ิงสร้างทงั้ ปวง
และทำ�ใหท้ ุกสง่ิ อย่างปรากฏ
ปลกุ บรรพบุรุษตื่น
เป็นผู้ปกปกั ษ์ตน้ ขา้ วทงั้ สาม

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครื่องเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ี่ 2 ข้าวและเครอ่ื งเทศ : จิตวญิ ญาณ เรอ่ื งเล่าปรัมปรา และต�ำ นาน

204 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

สือ่ การเรียนรู้ 10 - ค�ำ บรรยายของนักประวัตศิ าสตร์เก่ียวกบั พิธีการเซ่นไหวด้ ้วยขา้ ว
ท่ีมบี ทบาทส�ำ คญั ในพิธีกรรมการเกิดของชาวไทในเวยี ดนาม
หลงั จากเดก็ เกดิ ขา้ วหลามกระบอกหนง่ึ จะถกู แขวนบนตน้ ไมต้ รงทางเขา้ ปา่ ศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ
ด้วยการทำ�อย่างน้ีครอบครัวของเด็กต้องการแจ้งให้เต็นพ๊าด (Then Phát) (เทพท่ีดูแลเรื่อง
การเกิด) ทราบว่าเด็กรอดปลอดภัย จากน้ันเด็กจะได้รับข้าวหลามคำ�เล็กๆ ด้วยการป้อน
ด้วยปากจากผู้หญิงที่ได้รับความนับถือและร่ํารวยที่สุดในชุมชน ลักษณะของการที่เด็กกลืน
ข้าวหลามที่เคี้ยวแล้วนี้จะทำ�นายชะตาชีวิตของเด็ก หากเด็กกลืนลงไปง่ายๆ ก็จะเป็น
คนแข็งแรงและฉลาด หากกลืนด้วยความลำ�บากก็จะอ่อนแอหรือเจ็บป่วย หากไม่ยอมกลืน
ก็จะเป็นเด็กหัวแข็ง อนาคตจะเต็มไปด้วยความไม่แน่นอน ผู้คนเชื่อว่านี่เป็นหนทางท่ีดีท่ีสุด
ในการสร้างความเข้มแข็งให้กับเด็กในทางจิตวิญญาณและกายภาพ และเตรียมเด็กให้พร้อม
สำ�หรบั ปญั หาอปุ สรรคในอนาคต
ส่อื การเรียนรู้ 11 - นกั ประวัติศาสตร์บรรยายการเซ่นไหว้ด้วยข้าวในพธิ ีศพของชาวไท
ในเวยี ดนาม
นอกจากน้ี ตามประเพณีเก่าแก่ มกี ารวางเมล็ดข้าวเหนยี วเจด็ เมล็ด (ส�ำ หรับผชู้ าย)
หรือเก้าเมล็ด (สำ�หรับผู้หญิง) พร้อมด้วยเกลือเล็กน้อยและทองคำ�ช้ินเล็กๆ ใส่เข้าไปในปาก
ของผู้ตาย เพื่อผู้ตายจะได้ใช้ในระหว่างทางไปสวรรค์ ข้าวและเกลือจะช่วยให้เขามีชีวิต และ
ทองคำ�เปน็ ค่าใชจ้ ่าย นอกจากนีย้ ังมีการวางกระเปา๋ ผ้าไหมทองลายดอกบรรจเุ มลด็ ข้าวเหนยี ว
และเงินจำ�นวนหน่ึงในโลงอีกด้วย ในอดีตที่ผ่านมาไม่นาน ผู้ตายยังได้รับข้าวของส่วนหน่ึง
ของครอบครัวด้วย (ข้าวเหนียว ภาชนะ เสอ้ื ผ้า เครือ่ งเรอื น เมล็ดข้าว อปุ กรณท์ �ำ นา เป็นต้น)
เพือ่ ไปตัง้ รกรากใหมใ่ นโลกเบือ้ งบน

หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ท่ี 2 ข้าวและเครือ่ งเทศ : จิตวิญญาณ เรอื่ งเลา่ ปรมั ปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 205

สือ่ การเรียนรู้ 12 - นกั มานษุ ยวทิ ยาอธบิ ายว่าศาสนาสนบั สนุนการปลกู ข้าวอยา่ งไร
เน่ืองจากข้าว (เหมือนมนุษย์และสัตว์บางชนิด) มีวิญญาณ (ขวัญ) จึงจำ�เป็นต้องมี
การบวงสรวงเทพแี หง่ ขา้ ว (พระแมโ่ พสพ) และเทพทด่ี แู ลทงุ่ นาอยเู่ ปน็ ประจ�ำ มกี ารประกอบพธิ ี
เหล่าน้ีในชุมชนชาวนาในชนบท อย่างไรก็ตาม สัมฤทธิผลของพิธีเหล่าน้ีข้ึนอยู่กับพิธี
แรกนาขวัญท่ีดำ�เนินโดยกษัตริย์ ดังน้ัน การประกอบพิธีน้ีของกษัตริย์จึงสะท้อนถึงบทบาท
ของกษัตรยิ ์ที่อยรู่ ะหว่างอาณาจกั รบนโลกกบั สรวงสวรรค์
นอกจากนี้ พิธีทางศาสนาพุทธในรอบปีสัมพันธ์กับรอบการปลูกข้าวอย่างแนบแน่น
ถึงแม้ว่าวันสำ�คัญทางศาสนาพุทธจะถูกกำ�หนดตายตัวบนปฏิทิน แต่พิธีต่างๆ จะถูกเน้นหรือ
ลดความส�ำ คญั โดยข้ึนกบั วงจรการเพาะปลกู ของทอ้ งถ่ิน
ส่ือการเรยี นรู้ 13 - นักมานุษยวิทยาบรรยายความสำ�คญั เชิงสญั ลกั ษณข์ องขา้ ว
ในศาสนาพุทธ
ความสำ�คัญเชิงสัญลักษณ์ของข้าวเห็นได้จากการกล่าวถึงข้าวในคำ�สอนของ
ศาสนาพทุ ธ พธิ ปี ระจ�ำ สปั ดาห์ ประจ�ำ ปี และพธิ ที �ำ บญุ ตามบา้ น ท�ำ ใหม้ โี อกาสไดร้ บั ฟงั ค�ำ เทศนา
และเรื่องราวท่ีมักเปรยี บเปรยกบั การทำ�นาในการอธบิ ายคติธรรม
การเปรยี บว่าการท�ำ ความดจี ะใหผ้ ลงามเหมอื นนาขา้ ว สอื่ สารอย่างชดั เจนถงึ ชาวนา
ที่ปลูกและเก็บเกี่ยวผลผลิตข้าว ในไตรภูมิกถาซึ่งเป็นวรรณคดีที่เป็นพื้นฐานสำ�หรับคำ�เทศน์
และเร่ืองราวต่างๆ มีการเอ่ยถึงข้าววิเศษท่ีเติบโตเองโดยไม่ต้องปลูกหรือสี และหุงได้เอง
เม่ือนำ�ไปวางบนก้อนหินชนิดหน่ึง แล้วเครื่องปรุงต่างๆ ก็ปรากฏข้ึนอย่างมหัศจรรย์ ในสังคม
พุทธที่สมบูรณ์แบบที่ทกุ คนปฏบิ ัติศลี ธรรม รางวลั ประการหน่ึงก็คอื ข้าวท่อี ดุ มสมบูรณ์

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครื่องเทศ u แผนการเรยี นร้ทู ี่ 2 ข้าวและเครื่องเทศ : จติ วญิ ญาณ เรอื่ งเล่าปรัมปรา และต�ำ นาน

206 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

เอกสารอ้างองิ :
1. สอ่ื การเรียนรู้ 1 : Winstedt, R.O. 1917. ‘A Rice-Ceremony’. Journal of the Straits
Branch of the Royal Asiatic Society, No. 77 (December, 1917), p. 249.
2. ส่ือการเรียนรู้ 2 : Macdonald, Nicole Revel. 1981. ‘Masks in Kalimantan Timur’.
The World of Music, Vol. 23, No. 3, masks II (1981), pp. 52 - 57.
3. สอ่ื การเรยี นรู้ 3 : เพิ่งอ้าง.
4. ส่ือการเรียนรู้ 4 : Shimomoto, Yukata. 1979. ‘Myths and Ritual for Rice Spirits
Bambarazon among the Rungus’. Asian Folklore Studies, Vol. 38, No. 2 (1979),
pp. 73 - 93.
5. สอ่ื การเรียนรู้ 5 : ภาพถา่ ยจาก
https ://chrishorobin.wordpress.com/jungles-mountains-rivers-and-community-work-
with-ravens-wood-school-borneo-2013/ (ผลงานของ N. Dumper).
6. ส่ือการเรียนรู้ 6 : Shimomoto, Yukata. 1979. ‘Myths and Ritual for Rice Spirits
Bambarazon among the Rungus’. Asian Folklore Studies, Vol. 38, No. 2 (1979),
pp. 73 - 93.
7. สื่อการเรยี นรู้ 7 : Arens, Richard. 1957. ‘The Rice Ritual in the East Visayan Islands,
Philippines’. Folklore Studies, Vol. 16 (1957), pp. 268 - 290.
8. สือ่ การเรยี นรู้ 8 : เพิ่งอา้ ง.
9. สื่อการเรียนรู้ 9 : Zerner, Charles. 1985. ‘The Golden Waterworks : Toraja Rituals of
the Wet-Rice Landscape’. Arnoldia, Vol. 45, No. 3 (Summer 1985), pp. 2 - 12.
10. สือ่ การเรยี นรู้ 10 : Xuân Hiên, Nguyên, Thi Giáng Liên, Trân and Luong, Hoàng. 2004.
‘Rice in the Life of the Vietnamese Tháy and Their Folk Literature’. Anthropos,
Bd. 99, H. 1. (2004), pp. 111 - 141.
11. สื่อการเรียนรู้ 11 : เพ่งิ อ้าง.
12. สื่อการเรียนรู้ 12 : Van Esterik, Penny. 1984. ‘Rice and Milk in Thai Buddhism :
Symbolic and Social Values of Basic Food Substances’. An Interdisciplinary Journal
of South-East Asian Studies, Vol. 2, No. 1 (1984), pp. 46 - 58.
13. สือ่ การเรียนรู้ 13 : เพง่ิ อา้ ง.

หน่วยท่ี 3 ข้าวและเครอื่ งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ่ี 2 ขา้ วและเครือ่ งเทศ : จติ วญิ ญาณ เรื่องเล่าปรัมปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 207

แบบฝกึ หัด 1
ทำ�ไมจึงมีการประกอบพิธีกรรมในขน้ั ตอนต่างๆ ของการปลกู ขา้ ว

คิด-จับคู่-แลกเปลี่ยน : ข้าวเป็นหัวใจสำ�คัญในชีวิตของชาวเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ข้าวจึงมีความสำ�คัญทางวัฒนธรรมและศาสนาอย่างมาก มีการประกอบพิธีกรรมในขั้นตอนต่างๆ
ของการปลูกข้าว จากสิ่งที่นักเรียนได้เรียนรู้มาเก่ียวกับสภาพเงื่อนไขสำ�หรับการปลูกข้าว นักเรียน
คดิ ว่าท�ำ ไมจงึ ต้องมกี ารประกอบพิธีเหล่านัน้ ปรึกษากบั เพือ่ นท่นี ัง่ ข้างๆ โดยใชเ้ วลาสนั้ ๆ

มกี ารประกอบพิธีกรรมในข้นั ตอนตา่ งๆ ของการปลกู ข้าว เพราะว่า :
















หน่วยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรยี นรูท้ ี่ 2 ขา้ วและเครือ่ งเทศ : จติ วญิ ญาณ เรือ่ งเล่าปรมั ปรา และต�ำ นาน

208 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

แบบฝกึ หดั 2
ข้าวมีความส�ำ คญั ทางวฒั นธรรมและศาสนาอย่างไรในทต่ี ่างๆ

ของเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

คำ�สั่งสำ�หรับการเรียนรูร้ ่วมกัน :
1. ครแู บ่งนักเรยี นออกเป็น 6 กลมุ่
2. แต่ละกลุ่มจะศึกษาสื่ออย่างมาก 2 ส่ือ เกี่ยวกับความสำ�คัญทางวัฒนธรรมและศาสนา
ของขา้ วในภมู ภิ าคของเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้
3. ขณะทนี่ กั เรยี นศกึ ษาสอื่ การเรยี น ใชค้ �ำ ถามชแี้ นะทก่ี �ำ หนดใหใ้ นกรอบลา่ งน้ี เพอื่ รวบรวม
ความร้ทู ่ีไดจ้ ากสอ่ื การเรยี นรู้ต่างๆ
4. กลุ่มของนักเรียนจะต้องแลกเปลี่ยนประเด็นการเรียนรู้กับกลุ่มอื่นๆ ในช่วงท้ายของ
กิจกรรม

1. นักเรียนอ่านเรอื่ งราวเกยี่ วกับคนกลมุ่ ใดจากส่ือการเรยี นรู้ และพวกเขาอย่ทู ไ่ี หน

2. ขา้ วมคี วามสำ�คญั ทางวัฒนธรรมและศาสนาต่อคนกลุ่มน้ีอย่างไร
ใชค้ �ำ ถามตอ่ ไปนีเ้ ปน็ แนวทางสำ�หรับคำ�ตอบของนกั เรียน
(ก) พวกเขาประกอบพิธแี ละพธิ ีกรรมอะไรบ้าง
(ข) พวกเขาประกอบพิธแี ละพธิ ีกรรมในตอนไหน
(ค) ทำ�ไมพวกเขาจงึ ประกอบพิธีและพธิ กี รรมเหลา่ นนั้
(ง) มกี ารใชอ้ ะไรบ้างในการประกอบพิธีกรรม
(จ) มใี ครบา้ งท่เี กยี่ วขอ้ ง
(ฉ) นกั เรยี นเหน็ อะไรที่เปน็ ข้อพิสูจน์ว่าพิธกี รรมเหล่านัน้ เชื่อมความสมั พนั ธข์ องเครือญาติ
และชุมชนหรือไม่
(ช) พธิ ีกรรมเหล่านน้ั ม่งุ หมายจะถา่ ยทอดคณุ คา่ อะไรบ้างหรือไม่ จงบรรยายคณุ ค่าเหล่านน้ั





หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครือ่ งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 2 ข้าวและเครอื่ งเทศ : จิตวิญญาณ เรือ่ งเล่าปรัมปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 209

แบบฝึกหัด 3
รวบรวมความรู้

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ท่ี 2 ขา้ วและเคร่อื งเทศ : จติ วิญญาณ เรือ่ งเล่าปรมั ปรา และตำ�นาน

210 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

การบา้ น 1

สัมภาษณ์ญาติผู้ใหญ่เกี่ยวกับความสำ�คัญของข้าวในเชิงวัฒนธรรมและศาสนาในชุมชน
ของนักเรยี น (หรือของญาตผิ ู้ใหญ่คนน้ัน) พิธกี รรมเกีย่ วกบั ขา้ วมีอะไรบ้าง ท�ำ ไมถงึ มีการประกอบพิธี
และมีความส�ำ คัญอยา่ งไร บนั ทึกขอ้ คน้ พบในตารางข้างลา่ ง

ผู้ใหส้ มั ภาษณ์ :


สถานท่ี :

บรรยายพิธแี ละพิธีกรรม :
(มีใครเกย่ี วข้อง มกี ารประกอบพิธใี นชว่ งไหน ตอ้ งใช้อะไรบ้าง ทำ�ไมถึงประกอบพธิ เี หลา่ น้ี)






ลักษณะร่วม :
(พิธีกรรมเหลา่ นีค้ ล้ายหรอื ตา่ งกันอยา่ งไรจากพธิ กี รรมท่นี ักเรยี นได้เรียนจากบทเรียนนี้ นักเรยี นคดิ ว่า
ทำ�ไมจึงต่าง จงอธิบาย)





หมายเหตุ นกั เรยี นสามารถสบื คน้ จาก Social Media ตา่ งๆ เพม่ิ เตมิ ทงั้ รปู ภาพ วดี ทิ ศั น์ หรอื เอกสาร
เพอื่ ให้เขา้ ใจในพธิ กี รรมท่ญี าตผิ ใู้ หญใ่ หข้ ้อมูลมาไดอ้ ย่างลึกซง้ึ มากขึน้

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครื่องเทศ u แผนการเรียนรู้ที่ 2 ข้าวและเครือ่ งเทศ : จติ วญิ ญาณ เรอื่ งเล่าปรมั ปรา และต�ำ นาน

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 211

หน่วยที่ 3 ข้าวและเคร่ืองเทศ
แผนการเรยี นรทู้ ่ี 3 เคร่ืองเทศ ขา้ ว และประวัติศาสตร์เศรษฐกิจของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

วชิ า : ประวัตศิ าสตร/์ สงั คมศกึ ษา
หัวขอ้ : การค้าเคร่ืองเทศในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ : โลกที่เช่ือมต่อกัน
และสงั คมท่เี ปล่ยี นแปลงในศตวรรษท่ี 15 - 16
ระดับ : มธั ยมศึกษาตอนต้น
จำ�นวนคาบ/แผนการเรยี นรู้ : 2 แผนการเรียนรู้ (100 นาท)ี
อปุ กรณ์ทจ่ี ำ�เป็น : ไมต่ ้องใชอ้ ุปกรณ์พิเศษ
ความรพู้ ืน้ ฐาน : ไมจ่ ำ�เปน็ ต้องมคี วามรู้พ้นื ฐานมากอ่ น
วตั ถปุ ระสงค์การเรยี นรู้ :
เมือ่ จบบทเรยี น นกั เรยี นสามารถ

ความร้ ู ทกั ษะ เจตคติ

1. ระบุเครอื่ งเทศส�ำ คญั ๆ จากเอเชีย 1. ศกึ ษาสือ่ การเรียนรู้ 1. ตระหนักว่าประเทศ

ตะวนั ออกเฉยี งใตท้ ่คี ้าขายอยู่ใน เพอ่ื ท�ำ ความเข้าใจว่าการค้า เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

ตลาดโลก และอธบิ ายวา่ ท�ำ ไมเครอื่ งเทศ เครื่องเทศเชื่อมตอ่ เอเชยี เช่อื มสมั พนั ธก์ บั สว่ นอน่ื ๆ

เหล่าน้ีจึงเป็นท่ีตอ้ งการมาก และระบุ ตะวนั ออกเฉยี งใตก้ ับส่วนอนื่ ๆ ของโลกผา่ นทางการค้า
เส้นทางการคา้ ยคุ แรกๆ ระหวา่ งเอเชีย ของโลกอยา่ งไร และพจิ ารณาวา่ เครือ่ งเทศอยา่ งไร
ตะวันออกเฉียงใต้ ยโุ รป จีน อินเดีย สงั คมเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้ 2. จากการศึกษาความเชอื่ มโยง
และตะวนั ออกกลาง ระหว่างเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้
ถกู เปลยี่ นแปลงไปอย่างไร
2. ระบุเมืองทา่ ส�ำ คัญในเอเชีย และสว่ นอ่ืนๆ ของโลก นกั เรียน
จากการเชอื่ มตอ่ กับ
ตะวันออกเฉียงใต้ จะได้เขา้ ใจเอเชยี ตะวนั ออก
สว่ นอน่ื ๆ ของโลก
3. บรรยายความพ่งึ พากนั และกัน เฉยี งใต้ในฐานะภูมภิ าคท่ีมีพลวตั

ระหว่างเมอื งตา่ งๆ ในเอเชยี ตะวันออก ท่ีคกึ คัก หลากวัฒนธรรมและ

เฉียงใต้และความเช่ือมต่อท่ีเอเชยี เปลยี่ นแปลงอยู่ตลอด

ตะวันออกเฉียงใต้มีกับสว่ นอื่นๆ

ของโลก และอธิบายวา่ สงั คมเอเชีย

ตะวนั ออกเฉียงใตถ้ กู เปลี่ยนแปลง

อยา่ งไรโดยการเชือ่ มตอ่ และ

ปฏิสัมพันธ์ดังกล่าว

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ท่ี 3 เครื่องเทศ ข้าว และประวัติศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้

212 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

ข้ันตอน การดำ�เนินการสอน ส่อื การเรยี นร้ ู หลกั การและเหตผุ ล
กจิ กรรมกระตนุ้ ความสนใจ
เกรนิ่ น�ำ 1. กจิ กรรมก่อนการเรียนเพ่ือกระตนุ้ • แบบฝึกหัด 1 ชว่ ยใหน้ กั เรียนมสี ่วนร่วมดว้ ย
[15 นาท]ี ความสนใจ • ขวดแก้วใส่ การดู ดมกลน่ิ และสมั ผัส
1.1 ครูรวบรวมกานพลู พริกไทยดำ� เครอื่ งเทศต่างๆ การถามนกั เรียนว่าได้ใช้
ลูกจันทน์ และดอกจนั ทน์ ใส่ไว้ในขวดแก้ว เครื่องเทศทบี่ า้ นหรือไม่
หรือถุงพลาสติกใส ติดช่อื เครื่องเทศไว้ ก็ช่วยใหพ้ วกเขาได้เห็น
1.2 เตรยี มเครอ่ื งเทศดงั กลา่ ว 2 - 3 ชดุ ความเกย่ี วขอ้ งของหวั ข้อ
2. กจิ กรรมดึงความสนใจ กบั ชีวติ ประจ�ำ วนั
2.1 แบง่ นกั เรยี นเปน็ กลุ่มละ 4 คน
2.2 แจกแบบฝกึ หัด 1 กำ�หนด
เรื่องเกีย่ วกับเคร่อื งเทศหน่งึ ชนิด
ให้แตล่ ะกลมุ่ อา่ น
2.3 จัดสถานี 2 - 3 สถานีสำ�หรบั
เครื่องเทศแต่ละชุด
2.4 ใหเ้ วลาแต่ละกล่มุ 3 นาที
ในการศึกษาพิจารณา สัมผสั และดมกลิ่น
เครอื่ งเทศ
2.5 ให้นักเรียนท�ำ แบบฝกึ หดั 1
หลังจากสำ�รวจเครือ่ งเทศเสรจ็
2.6 ต้งั ค�ำ ถามกบั นักเรยี นและใหพ้ วกเขา
แลกเปลี่ยนกันวา่ ไดก้ ล่ินอะไรบา้ ง เจตนาคอื
ใช้ประเดน็ นเี้ พื่อชว่ ยใหน้ กั เรยี นไดเ้ ห็น
ความส�ำ คัญของเครอ่ื งเทศจากกลนิ่ ของมัน
2.7 ถามนกั เรยี นวา่ ใช้เคร่ืองเทศทบ่ี า้ น
หรือไม่ เครื่องเทศอะไรที่ใช้ และใชท้ �ำ อะไร
ถามวา่ เครือ่ งเทศมคี วามส�ำ คญั อยา่ งไร
ในชวี ิตของพวกเขา เจตนาคือต้องการ
ดงึ ค�ำ ตอบ อยา่ งเช่น ‘การเตรียมอาหาร’
‘การถนอมอาหาร’ ‘คุณคา่ ทางยา’
‘พธิ กี รรมทางศาสนา’ ฯลฯ เพอื่ ใหน้ ักเรยี น
เห็นความเชอ่ื มโยงระหวา่ งหัวข้อน้ี
กับชวี ิตประจำ�วันของตน
3. ครเู กรน่ิ น�ำ สน้ั ๆ
เคร่ืองเทศมีความสำ�คัญในประวตั ิศาสตร์โลก
เปน็ สนิ ค้าทเี่ ปน็ ท่ตี อ้ งการอย่างมาก กอ่ ให้เกิด
การค้า การส�ำ รวจ และการเชื่อมสัมพนั ธ์

หนว่ ยที่ 3 ข้าวและเครื่องเทศ u แผนการเรยี นร้ทู ่ี 3 เคร่อื งเทศ ขา้ ว และประวัติศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 213

ข้นั ตอน การดำ�เนนิ การสอน สอ่ื การเรียนรู้ หลักการและเหตุผล

ระหว่างเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้กบั โลก
(ยุโรป จีน ตะวนั ออกกลาง และอนิ เดีย)
การคา้ เครอื่ งเทศแสดงให้เห็นความสมั พนั ธ์
ตา่ งๆ คอื ระหว่างประเทศ ระหว่างการคา้ กับ
การเมือง สงั คม และศาสนา ระหว่างเกาะ
และแผ่นดนิ ใหญข่ องเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้
และระหว่างเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตก้ บั โลก
การเชอื่ มสัมพนั ธ์เหล่านจ้ี ะได้เรยี น
ในแผนการเรยี นรู้ 3 และ 4
ขั้นท่ี 1 1. ครูบรรยาย • ส่ือการเรียนรู้ 1 - 6 • การบรรยายของครู
[30 นาที] 1.1 เอเชียตะวันออกเฉียงใตเ้ ปน็ แหลง่ • แบบฝึกหดั 2 เป็นการให้ขอ้ มูลแก่นกั เรียน
ส�ำ คัญแหลง่ หน่ึงของเครอ่ื งเทศและ (ครูสามารถสำ�เนา ไดอ้ ย่างรวดเรว็
เคร่อื งหอม แสดงสอื่ การเรยี นรู้ 1 และ และจดั ขอ้ มลู A - J • การทำ�งานเปน็ กลมุ่ จะ
สือ่ การเรียนรู้ 2 ใหน้ กั เรยี นดู ช้ที ตี่ ัง้ ของ ให้นกั เรยี นเลือกศกึ ษา กระตุ้นการเรียนร้รู ่วมกนั
หมเู่ กาะเคร่ืองเทศบนแผนทหี่ ม่เู กาะเอเชยี โดยเตรยี มแบบฝึกหดั และทำ�ให้นักเรียนสามารถ
ตะวนั ออกเฉียงใต้ (ส่ือการเรยี นรู้ 3) และ ไว้ต่างหาก) ปะตดิ ปะต่อจนเห็นภาพใหญ่
แผนทโี่ ลก (สือ่ การเรียนรู้ 4) หากจ�ำ เป็น ของทงั้ หัวข้อได้
1.2 เครื่องเทศมคี วามส�ำ คัญ • การใชเ้ ทคนิคการตง้ั คำ�ถาม
ในประวตั ิศาสตรโ์ ลก และเป็นสินค้า ในการบรรยายของครูท�ำ ให้
ทีเ่ ป็นท่ตี ้องการอยา่ งมาก ก่อใหเ้ กดิ การคา้ ครูสามารถตรวจสอบ
การส�ำ รวจ และการเช่ือมสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง ความใสใ่ จและความเข้าใจ
เอเชียตะวันออกเฉียงใตก้ ับโลก (ยุโรป จีน ของนักเรียนได้
อินเดยี ตะวนั ออกกลาง)
2. งานกลุ่ม
2.1 มอบหมายแตล่ ะกลุม่ ให้อ่านข้อมลู
ในแบบฝกึ หดั 2 โดยเลือกสื่อ 2 ชน้ิ
จากสอ่ื ตา่ งๆ ให้นกั เรียนอธบิ ายวา่
คนกลมุ่ ตา่ งๆ มกี ารใชเ้ ครอ่ื งเทศกนั อยา่ งไรบา้ ง
2.2 แตล่ ะกลมุ่ แลกเปล่ยี นข้อค้นพบ
กับเพือ่ นร่วมช้ัน
2.3 สรุปรวบรวมสิ่งทน่ี ักเรียนรายงาน
ดว้ ยการอธบิ ายวา่ เครอ่ื งเทศเปน็ ท่ีตอ้ งการ
อย่างไรสำ�หรับคณุ สมบัตกิ ลิ่นหอม และ
ถกู ใช้ในการทำ�อาหารและการรกั ษาทาง
การแพทย์ ความตอ้ งการเครือ่ งเทศกอ่ ใหเ้ กิด

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเคร่ืองเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ี่ 3 เครื่องเทศ ขา้ ว และประวัตศิ าสตรเ์ ศรษฐกิจของเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้

214 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

ขน้ั ตอน การด�ำ เนินการสอน สอ่ื การเรียนรู ้ หลกั การและเหตผุ ล

การสำ�รวจและการคา้ ระหวา่ งสว่ นอ่นื ๆ
ของโลกกับเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้
3. ครบู รรยาย
3.1 ใช้สอ่ื การเรยี นรู้ที่ 4 เพือ่ แสดงใหเ้ หน็
เส้นทางการค้าเครื่องเทศ
3.2 ให้นักเรยี นคิดหาเหตผุ ลวา่ ท�ำ ไม
จึงมกี ารใชเ้ ส้นทางเดนิ เรอื ทางทะเลแทนที่
จะเป็นเสน้ ทางบก เจตนาน้เี พ่อื ดงึ ค�ำ ตอบ
อยา่ งเช่น ลมและมรสุมทม่ี คี วามแน่นอน
พ่งึ พาได้ ความทรุ กันดารของแผ่นดนิ ทเี่ ปน็
ป่าเขาทีอ่ ยลู่ กึ เขา้ ไปจากชายฝ่งั เป็นตน้
3.3 อธิบายว่าพ่อค้าชาวยุโรป (เริม่ ดว้ ย
ชาวโปรตเุ กส ตามมาด้วยชาวดัตช์และ
องั กฤษ) ท�ำ หน้าท่เี ปน็ คนกลางในการนำ�
เคร่อื งเทศไปยังตลาดในประเทศของตน
3.4 นอกจากน้ียงั มีพอ่ ค้าอาหรับ
จากตะวันออกกลาง และพอ่ คา้ จากจนี
และอนิ เดีย สนับสนนุ ค�ำ อธิบายด้วยแผนท่ี
(สื่อการเรียนรู้ 5 และสอื่ การเรยี นรู้ 6)
เพอื่ แสดงใหเ้ ห็นว่ามีเส้นทางการค้าเกดิ ขึ้น
ระหวา่ งตะวนั ออกกลาง จนี และเอเชยี
ตะวนั ออกเฉยี งใต้
3.5 ชาวเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้ยังมี
ส่วนร่วมอย่างคกึ คกั ในการค้าเคร่ืองเทศด้วย
ท้ังในฐานะคนปลกู ทป่ี ลูกเครอ่ื งเทศเพอ่ื ขาย
และในฐานะพอ่ ค้าท่ีลำ�เลียงผลผลิตไปยงั
เมอื งทา่ ต่างๆ ในภมู ิภาค
3.6 หลังจากนักเรยี นได้ร้จู ักเสน้ ทาง
การคา้ เครื่องเทศแลว้ ใหเ้ วลานกั เรยี น 2 นาที
ในการคดิ ว่าการค้าเครือ่ งเทศสรา้ งความ
เปลยี่ นแปลงตอ่ เอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้
อยา่ งไร คดิ วา่ นา่ จะเกิดความ
เปล่ยี นแปลงทางการเมอื ง เศรษฐกจิ สังคม
และวฒั นธรรมอะไรบ้างในเอเชียตะวันออก
เฉยี งใต้อนั เน่อื งมาจากการเคลอื่ นยา้ ยของ

หนว่ ยที่ 3 ข้าวและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นรูท้ ่ี 3 เครื่องเทศ ข้าว และประวัตศิ าสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 215

ขนั้ ตอน การด�ำ เนนิ การสอน สือ่ การเรียนร ู้ หลกั การและเหตุผล

ผคู้ นและสินค้า นกั เรียนอาจปรกึ ษากับเพื่อน
ท่นี งั่ อยู่ข้างๆ
3.7 ให้นักเรยี นบางคนแลกเปล่ียน
ประเด็นทตี่ นเองพดู คยุ เจตนาคือดึงประเด็น
อยา่ งเช่น ‘ความมั่งคั่งทีเ่ พิ่มมากขึน้
(increased wealth) การกลายเปน็ เมอื ง
(urbanization) การแพรก่ ระจายของ
ภาษาตา่ งๆ การแพรก่ ระจายของศาสนาตา่ งๆ
3.8 อธบิ ายนกั เรยี นว่าประเด็นเหล่านี้
จะมกี ารอภปิ รายเพิม่ เตมิ ในบทเรยี นต่อไป
ขนั้ ที่ 2 1. ครบู รรยาย • แบบฝกึ หัด 3 การเดินชมภาพและเนอื้ หา
[40 นาที] อธิบายวา่ นกั เรยี นจะไดเ้ รียนรูเ้ พม่ิ ข้นึ วา่ • ส่อื การเรียนรู้ 7 - 20 ทำ�ให้นักเรียนได้สำ�รวจ
เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้มีการเชือ่ มสัมพันธ์ เนอ้ื หาหรือภาพตา่ งๆ
กนั มากข้นึ อยา่ งไรเนือ่ งมาจากการคา้ ทว่ี างอย่รู อบหอ้ ง นอกจากนี้
เคร่อื งเทศ ไม่เพยี งแต่สว่ นตา่ งๆ ของเอเชีย วิธีการนย้ี งั ถกู ใชเ้ พ่อื ให้
ตะวนั ออกเฉียงใต้จะมปี ฏสิ มั พนั ธ์กนั นักเรยี นแลกเปล่ียนผลงาน
ด้วยสาเหตจุ ากการขยายตัวของการคา้ ของตนเองกับเพอ่ื นรว่ มชนั้
ภมู ภิ าคน้ียงั เชื่อมสัมพันธ์กบั สว่ นอน่ื ๆ เนอื่ งจากวิธกี ารน้ีทำ�ให้
ของโลกมากข้นึ ด้วย การเชอ่ื มสัมพนั ธก์ ันน้ี นกั เรียนต้องเคลือ่ นไป
ส่งผลเปลีย่ นแปลงตอ่ สังคมเอเชยี ตะวันออก รอบห้อง สร้างความคึกคกั
เฉยี งใต้เชน่ กัน ความน่าสนใจใหก้ บั
2. การเดินชมภาพและเนือ้ หา นักเรียนได้
2.1 ทำ�ส�ำ เนาสื่อการเรียนรู้ 7 - 20
เพอ่ื จัดทำ�เป็นนทิ รรศการใหน้ ักเรียนเดินชม
อาจมกี ารขยายหรอื ทำ�สำ�เนาเพิม่ ข้นึ เพื่อ
ไม่ใหน้ กั เรยี นตอ้ งเบยี ดเสยี ดกนั มากเกินไป
ในการชม
2.2 แบ่งนกั เรยี นออกเป็นกลุม่ ละ 4 คน
2.3 แจกจา่ ยแบบฝกึ หัด 3 ผลกระทบ
ของการค้าเครอื่ งเทศ และอธบิ ายค�ำ ส่งั
ใหน้ ักเรียนฟัง ให้นกั เรียนเดนิ ชมดูภาพ
และเนือ้ หา และจดบนั ทึกลงบนกระดาษ
2.4 ดแู ลการด�ำ เนนิ กิจกรรมเพอื่ ไมใ่ ห้
เกิดการเบียดเสยี ดกัน

หนว่ ยที่ 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ี่ 3 เคร่ืองเทศ ขา้ ว และประวตั ิศาสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

216 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

ขั้นตอน การดำ�เนนิ การสอน สื่อการเรยี นร ู้ หลกั การและเหตผุ ล

2.5 ใหเ้ วลานกั เรยี นรวบรวมส่ิง
ที่ไดเ้ รียนรกู้ ับเพ่อื นในกลุ่ม กระต้นุ ให้
นกั เรียนตอบคำ�ถาม
3. ครบู รรยาย (เพือ่ เสริมความรูห้ ากจ�ำ เปน็ )
3.1 การค้าเคร่ืองเทศทำ�ให้เกิด
‘โลกมาเลย’์ แหง่ การค้าในหมเู่ กาะ
ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ ครอบคลมุ
หมูเ่ กาะมาเลย์-อินโดนีเซยี โดยมเี ขตการค้า
ทางทะเลขนาดใหญ่ในบริเวณชอ่ งแคบ
มะละกา ทะเลชวา และทะเลซลู ู
3.2 การค้าเครอ่ื งเทศยงั กระตุ้นการเกดิ
พนื้ ทีเ่ มอื งอกี ดว้ ย พอ่ ค้าชาวจนี อินเดีย
อาหรบั และยุโรป รวมท้งั พอ่ คา้ ท่มี าจาก
สว่ นต่างๆ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้
มารวมตัวกันตามเมืองท่าต่างๆ ในเอเชยี
ตะวันออกเฉียงใต้ท่ีเปน็ เกาะเพอ่ื ดำ�เนนิ ธรุ กิจ
สนบั สนุนค�ำ อธิบายดว้ ยแผนท่ตี ่างๆ จาก
ส่อื การเรียนรู้ 9 และสือ่ การเรียนรู้ 16
หากจ�ำ เปน็
3.3 เมืองตา่ งๆ เช่น มะละกา มากสั ซาร์
(สลุ าเวสี) และบันเตน (ชวา) เปน็ ศนู ย์รวม
ผคู้ นหลายชาติหลายภาษาขนาดใหญ่
ถึงแม้ว่าพ่อค้ามักจะใชภ้ าษามาเลยเ์ ปน็
ภาษากลาง แตก่ ม็ กี ารพดู ภาษาต่างๆ
จ�ำ นวนมากในเมอื งท่าเหลา่ น้ี นักเดนิ ทาง
ชาวโปรตเุ กส โตเม ปิเรส (Tomé Pires)
อ้างวา่ มะละกามี 84 ภาษา
3.4 การคา้ เคร่อื งเทศท�ำ ให้เอเชยี
ตะวันออกเฉียงใตไ้ ดร้ ู้จกั ศาสนาของโลก
อย่างอสิ ลาม (ในบรเิ วณหมู่เกาะ) และ
พทุ ธเถรวาท (บนแผน่ ดนิ ใหญ่) พอ่ คา้ อาหรับ
และอินเดียน�ำ ศาสนาอสิ ลามมาเอเชยี
ตะวนั ออกเฉยี งใต้ เปน็ สว่ นหน่ึงของ
การขยายตวั ของศาสนาอิสลามไปท่ัวโลก
โดยเฉพาะตะวันออกกลางและอินเดีย

หน่วยท่ี 3 ข้าวและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 3 เครอื่ งเทศ ขา้ ว และประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 217

ขัน้ ตอน การดำ�เนนิ การสอน ส่ือการเรียนร ู้ หลกั การและเหตุผล
• ใชแ้ ผน่ สิน้ สุดบทเรยี น
เมืองทา่ ตา่ งๆ ท่เี ป็นศูนย์รวมผู้คนขนาดใหญ่ ในแบบฝกึ หดั 4 เพ่ือ
ก็เอ้อื อ�ำ นวยต่อการเปลี่ยนศาสนาของผู้คน ตรวจสอบวา่ นักเรยี นเขา้ ใจ
ผปู้ กครอง ต่อมากใ็ ช้ศาสนาอิสลามและ หรอื ไม่วา่ เคร่ืองเทศเช่ือมโยง
ศาสนาพุทธเปน็ ฐานอ�ำ นาจของตน เอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้กบั
3.5 เนน้ วา่ การคา้ เคร่ืองเทศแสดงใหเ้ หน็ สว่ นอืน่ ๆ ของโลก และ
การเชื่อมสมั พนั ธ์ตา่ งๆ คือ ระหวา่ งประเทศ ทราบถงึ ผลกระทบท่กี ารค้า
ระหวา่ งการคา้ กับการเมอื ง สังคม และศาสนา เคร่ืองเทศอาจมตี อ่ สังคม
ระหวา่ งเอเชยี ตะวันออกเฉียงใตท้ ีเ่ ปน็ เกาะ เอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้
กับแผ่นดินใหญ่ และระหว่างเอเชยี ตะวันออก • ใช้แบบฝกึ หดั 5
เฉียงใตก้ ับโลก เพ่ือตรวจสอบวา่ นกั เรียน
3.6 สรปุ ดว้ ยการเน้นว่าการค้าเครอื่ งเทศ สามารถระบชุ อ่ื เมอื งท่า
ในเอเชยี ตะวันออกเฉียงใตไ้ ม่ไดเ้ ปน็ เพียง ส�ำ คญั ๆ ในเอเชยี ตะวนั ออก
เรื่องราวประวัติศาสตรข์ องภมู ิภาค แตเ่ ป็น เฉยี งใต้ และบรรยายวา่
ตวั อยา่ งส�ำ คญั ของประวตั ศิ าสตร์โลก การค้าเครื่องเทศเปล่ียนแปลง
เนื่องจากความสมั พนั ธ์ระหวา่ งเมืองต่างๆ สงั คมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ดว้ ยกนั และ อย่างไร ไดห้ รือไม่
กบั สว่ นอ่ืนๆ ของโลก
สรปุ ใหน้ กั เรียนไดค้ ิดเกี่ยวกบั ส่ิงที่ได้เรียนรู้ • แบบฝกึ หัด 4
บทเรียน ในวนั นดี้ ว้ ยการกรอกขอ้ มลู ลงในแบบฝกึ หดั 4 • แบบฝึกหัด 5
[10 นาที] และแบบฝึกหดั 5 ทเี่ ป็นการสะทอ้ นบทเรยี น
และการบันทกึ การเรียนรู้

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครอื่ งเทศ u แผนการเรียนร้ทู ่ี 3 เครื่องเทศ ข้าว และประวัติศาสตร์เศรษฐกิจของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

218 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ
แผนการเรียนร้ทู ่ี 3 เครอ่ื งเทศ ข้าว และประวตั ิศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

สอื่ การเรยี นรูแ้ ละแบบฝกึ หดั
สื่อการเรยี นรู้ 1 - ข้อความจากหนงั สอื ของนักประวตั ิศาสตรเ์ ก่ียวกบั การคา้ เคร่อื งเทศ
กานพลู ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ และไม้จันทน์ล้วนมาจากทางตะวันออกไกลสุด
ของอินโดนีเซียเพียงแหล่งเดียว พ่อค้ามาเลย์อ้างว่า “พระเจ้าสร้างติมอร์เพื่อไม้จันทน์
สรา้ งบนั ดาเพอื่ ดอกจันทน์ และสรา้ งโมลุกกะเพอื่ กานพล”ู สินค้าเหล่าน้ีไมไ่ ด้เป็นท่ีรจู้ ักในท่อี ่นื
ของโลก ยกเว้นแต่ในดินแดนเหล่าน้ี โตเม ปิเรส (Tomé Pires)* สอบถามอย่างแข็งขันว่า
มีสินคา้ นใี้ นท่อี นื่ อกี หรอื ไม่ และทกุ คนบอกว่าไมม่ ี

* โตเม ปิเรส เป็นเภสัชกรชาวโปรตุเกสจากเมืองลิสบอนที่รวบรวมและบันทึกข้อมูลเก่ียวกับพ้ืนท่ีมาเลย์-อินโดนีเซีย
และเคยเดินทางไปชวา สมุ าตรา และหมเู่ กาะมาลูกู (โมลกุ กะ)

สอื่ การเรยี นรู้ 2 - แผนทห่ี มู่เกาะโมลกุ กะและอาณาจกั รอาคาสซาร์ในเซเลเบส

หน่วยท่ี 3 ข้าวและเครือ่ งเทศ u แผนการเรยี นรูท้ ี่ 3 เครือ่ งเทศ ขา้ ว และประวตั ิศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 219 หมู่เกาะในเอเชียตะ ัวนออกเ ีฉยงใต้
ใน ่ชวงคริสต์ศตวรรษ ่ีท 15 - 16
ส่อื การเรยี นรู้ 3 - แผนที่หมู่เกาะในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ในศตวรรษท่ี 15 - 16

หน่วยท่ี 3 ข้าวและเครื่องเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 3 เครือ่ งเทศ ข้าว และประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกิจของเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

220 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

สื่อการเรยี นรู้ 4 - เสน้ ทางการคา้ เครอื่ งเทศโบราณทเี่ ชอ่ื มเอเชียกับยุโรป

หน่วยที่ 3 ข้าวและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นรู้ท่ี 3 เครอ่ื งเทศ ข้าว และประวัตศิ าสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 221

สอ่ื การเรยี นรู้ 5 - การเดนิ ทางของเจิ้งเหอ (พ.ศ. 1914 - 1976) ในตอนต้นศตวรรษท่ี 15
ราชสำ�นักของราชวงศ์หมงิ บัญชาใหม้ ีการเดินทางสำ�คัญเจด็ ครงั้ ภายใตก้ ารนำ�ของแม่ทัพเรือ
เจ้งิ เหอ การเดนิ ทางดังกลา่ วไม่เพียงแต่นำ�เครอ่ื งเทศกลับมาจากเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้
เท่านั้น แตย่ ังกอ่ ใหเ้ กดิ การปลูกพรกิ ไทยอยา่ งขนานใหญใ่ นสมุ าตราเพื่อป้อนตลาดจนี อกี ด้วย

หน่วยที่ 3 ข้าวและเครื่องเทศ u แผนการเรียนร้ทู ี่ 3 เครื่องเทศ ขา้ ว และประวตั ิศาสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

222 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

สื่อการเรียนรู้ 6 - แผนท่ีแสดงการตดิ ต่อสัมพันธใ์ นยคุ แรกของชาวอาหรับกบั คาบสมทุ ร
และหมูเ่ กาะของเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ พอ่ คา้ อาหรบั และเปอรเ์ ซยี ซอ้ื สนิ ค้าของ
หม่เู กาะโมลุกกะในทางตะวันตกของอินโดนเี ซยี ระหว่างทางไปจีน

หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเครอื่ งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ี่ 3 เครือ่ งเทศ ขา้ ว และประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกิจของเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 223

ส่อื การเรียนรู้ 7 - เหตุผลภายนอกที่ทำ�ให้เกิดการขยายตวั ของการค้าและผลกระทบ
ของการคา้ ทีม่ ตี ่อเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต้
การเตบิ โตของการคา้ ทางทะเลจากตะวนั ตกเกดิ ขนึ้ พรอ้ มๆ กบั พฒั นาการทส่ี �ำ คญั กวา่
จากจีน นั่นคือ การเดินเรือเพื่อการค้าของราชวงศ์หมิงในตอนต้นท่ีข้ึนสู่จุดสูงสุดด้วยภารกิจ
การเดินทางมาเอเชียตะวันออกเฉียงใต้หลายครั้งอย่างต่อเน่ืองภายใต้จักรพรรดิหย่งเล่อ
(พ.ศ. 1945 - 1967) ทมี่ าพร้อมๆ กนั และตามมาหลงั จากนน้ั ภารกิจเดินเรือนก้ี ค็ อื พ่อค้าจนี
จ�ำ นวนมากทม่ี บี ทบาทส�ำ คัญในความร่งุ เรืองเติบโตของเมอื งตา่ งๆ เช่น มะละกา อยุธยา และ
เกรสคิ เมอื งทา่ ต่างๆ ของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้กลายเป็นศนู ย์กลางการแลกเปลย่ี นระหว่าง
พ่อคา้ ท่ีส่วนใหญ่เปน็ ชาวมสุ ลิมจากตะวันตกกบั พอ่ คา้ จนี จากทางเหนือ
ส่อื การเรียนรู้ 8 - แบบแผนการค้าของพ่อค้าอนิ เดียและจนี
พ่อค้าจากอนิ เดียและทะเลแดงมักจะใชเ้ มืองทา่ ทางตะวนั ออกของมหาสมุทรอินเดยี
เป็นจุดหมายปลายทางด้านตะวันออกของตน เช่น อาเจะห์ในสุมาตรา พะโคในพม่า หรือ
มะละกาบนคาบสมุทรมลายู มีน้อยรายที่จะเดินทางต่อมายังเมืองท่าบนเกาะชวาหรืออยุธยา
ส่วนบนเส้นทางบก จะเป็นพวกพอ่ ค้ามาเลย์ มอญ หรือชวา
ส่วนพ่อค้าจีนก็มักจะขายสินค้าบริเวณขอบทางใต้ของทะเลจีนใต้ที่อยุธยา มะละกา
หรือเมอื งท่าในชวาคอื เกรสิค และภายหลังกเ็ ป็นทบ่ี ันเตน
การค้าในทางตะวันออกของหมู่เกาะตกอยู่ในมือของพ่อค้าชาวชวาและมาเลย์
เป็นส่วนใหญ่ พ่อค้าจีนและอินเดียจึงมักจะต้องซ้ือกานพลูและลูกจันทน์ผ่านมือที่สองหรือ
สามในชวา หรอื ทอี่ ื่นอยูเ่ สมอ

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรียนรู้ที่ 3 เครอ่ื งเทศ ขา้ ว และประวัตศิ าสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

224 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ ทะเลบันดา

สือ่ การเรยี นรู้ 9 - ความเช่อื มโยงระหว่างเมืองต่างๆ ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตก้ ับจนีทะเลจีนใต้ทะเลซูลูทะเลชวา
และอนิ เดยี ทเ่ี กดิ จากการคา้ เครอ่ื งเทศมากัสซาร์
ีจน
หนว่ ยท่ี 3 ข้าวและเครื่องเทศ u แผนการเรียนรูท้ ่ี 3 เคร่ืองเทศ ขา้ ว และประวัติศาสตร์เศรษฐกิจของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้เกร ิสค
มะละกา

พะโค บันเตน
อยุธยา

อาเจะ ์ห

ิอนเดีย

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 225

สื่อการเรยี นรู้ 10 - การเปลย่ี นแปลงในการเพาะปลูกพริกไทย
ก่อนปลายศตวรรษท่ี 14 สินค้าส่งออกที่สำ�คัญของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้คือ
สินค้าจากป่าหรือทะเลท่ีได้จากการเก็บมามากกว่าที่จะเป็นจากการเพาะปลูกหรือเล้ียง เช่น
การบรู รังนก นํา้ หอม ไขม่ ุก ไม้หอม และทองคำ� มกี ารปลูกพริกไทยคณุ ภาพตา่ํ อยู่บา้ งในชวา
สำ�หรับตลาดจีน แต่การปลูกพริกไทยเพ่ือการค้าอย่างขนานใหญ่ท่ีมาจากอินเดียสู่เอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้ผ่านทางสุมาตรายังไม่ได้เริ่มข้ึน พอถึงปี พ.ศ. 1959 ก็มีการปลูกพริกไทย
อย่างพิถีพิถันในสุมาตราตอนเหนือเพ่ือการส่งออก และเมื่อถึงยุคที่ชาวโปรตุเกสเข้ามา
ไรพ่ ริกไทยในสุมาตราเหนือเหล่าน้ีก็ผลติ ได้ประมาณ 55 ตนั ตอ่ ปี นอกจากน้ีการปลกู พริกไทย
ยังแพรไ่ ปยงั คาบสมทุ รมลายอู กี ด้วย

สอื่ การเรียนรู้ 11 - การกลายเป็นเมอื งในเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้
มีการประมาณการว่าเมืองใหญ่ๆ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีจำ�นวนประชากร
อยู่ในระหว่าง 50,000 ถึง 100,000 คน มะละกาและอยุธยาในตอนต้นศตวรรษที่ 16
และอาเจะห์ มากสั ซาร์ และบนั เตน ในศตวรรษท่ี 17 ดูนา่ จะใหญ่ถึงขนาดนนั้ หากเปรียบเทียบ
กบั ยุโรปในศตวรรษท่ี 16 แล้ว เมอื งเหล่าน้ีมีขนาดใหญโ่ ตมาก เนเปลิ สแ์ ละปารีสมีประชากร
มากกว่าระดับ 100,000 คนอยู่มาก แต่มีเมืองอื่นในยุโรปไม่กี่แห่งเท่านั้นท่ีมีประชากร
มากกว่า 40,000 คน

สอื่ การเรียนรู้ 12 - ประมาณการจ�ำ นวนประชากรตามเมืองตา่ งๆ ในเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้
ในศตวรรษท่ี 16 - 17 นักเดินทางมกั ประมาณการจ�ำ นวนบา้ นหรอื จำ�นวนผ้ชู าย
ท่ีสามารถระดมไปสงครามได้อยา่ งรวดเร็ว

อาเจะห์ พ.ศ. 2163 บา้ น ผู้ชายทีส่ ามารถรบได้ จำ�นวนประชากร
มะละกา พ.ศ. 2053 700 - 800 40,000
บนั เตน พ.ศ. 2223 10,000 20,000 100,000
เกรสคิ พ.ศ. 2066 700,000
มากสั ซาร์ พ.ศ. 2143 กวา่ 1,000 6,000 30,000
36,000 160,000

หน่วยท่ี 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ที่ 3 เครื่องเทศ ข้าว และประวตั ิศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้

226 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

ส่ือการเรียนรู้ 13 - การแพร่หลายของศาสนา
ถึงแม้จะมีผู้นับถือศาสนาอิสลามเป็นกลุ่มก้อนตามท่ีต่างๆ มาก่อนนานแล้ว แต่
การรับศาสนาอิสลามโดยรัฐสำ�คัญๆ ที่อยู่บนเส้นทางการค้าจากเตอเนทและติดอร์ในทาง
ตะวันออกไปจนถึงมะละกาและสุมาตราในทางตะวันตกเกิดข้ึนในช่วง พ.ศ. 1943 - 2163
นอกจากนี้ศาสนาอิสลามยงั แพร่หลายไปตามเส้นทางการคา้ สำ�คญั อ่นื ๆ ด้วย เชน่ จากมะละกา
ไปทางตะวนั ออกเฉยี งเหนอื จนถงึ บรไู นและมะนลิ า และถงึ ปาตานแี ละจมั ปาตามเสน้ ทางคา้ ขาย
ที่ไปสู่จีน
ส่อื การเรยี นรู้ 14 - ภาษาการค้า
รัฐท่ีมีความเป็นเมืองต่างๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มีผู้คนหลายชาติหลายภาษา
มชี มุ ชนชาวจีน กจุ ราช คลงิ ส์ (อนิ เดยี ใต)้ ชวา และมาเลย์ ภาษาท้องถิน่ และกระทั่งภาษาจีน
และยโุ รปกย็ ังมีความส�ำ คัญในการเป็นภาษาการคา้ รองจากภาษามาเลยแ์ ละอาหรบั
สอ่ื การเรียนรู้ 15 - การเปลย่ี นแปลงของการคา้
การคา้ ของเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตก้ ลายเปน็ มากกวา่ “การคา้ กระจกุ กระจกิ ” ทเี่ ปน็
สินค้าฟุ่มเฟือย รัฐที่มุ่งการค้าอย่างอาเจะห์ มะละกา และบันดา ไม่สามารถเลี้ยงตนเอง
ได้พอ จึงต้องพึ่งพาข้าวและอาหารนำ�เข้าจากที่อื่นมาเลี้ยงดูประชากรของตน มีการค้าข้าว
เกลือ ปลาแหง้ และพริกไทย ในปริมาณมากเพือ่ ป้อนให้กับเมืองเหล่านี้

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเคร่อื งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ี่ 3 เครอ่ื งเทศ ขา้ ว และประวัติศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 227ฮานอยทะเลจนี ใต้เมืองในแผ่นดิน
พะโค ทะเลซลู ู เป็นเมอื งทีม่ งั่ ค่งั
สื่อการเรียนรู้ 16 - ความรุ่งเรืองของเมืองทา่ และทา่ เรอื ในแผ่นดินใหญ่ (พ.ศ. 1943 - 2373)และมอี ำ�นาจดว้ ยการ
อยุธยา ส่งออกขา้ วไปยังเมอื งทา่
หน่วยที่ 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ที่ 3 เครื่องเทศ ขา้ ว และประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้ในขณะที่เมืองทา่ ขนถ่าย
มะละกา สินค้าน�ำ เขา้ ข้าวเพอ่ื
ขับเคลื่อนกจิ กรรม
ทางเศรษฐกจิ

เมือง Metaka (มะละกา)
Makassar (สุลาเวสี)
และ Banten (ชวา)
ได้พัฒนาเปน็ เมอื ง
ศนู ย์กลางที่เป็นสากล
และมคี วามหลากหลาย
ทางวัฒนธรรม

ทะเลชวา มากสั ซาร์ ทะเลบนั ดา

บนั เตน

228 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

สื่อการเรียนรู้ 17 - การเปลีย่ นจากเมอื งทา่ กลายเปน็ รฐั
บริเวณรอบๆ เมอื งท่าเหลา่ น้มี กี ารกอ่ ตัวกลายเปน็ รัฐตา่ งๆ ข้ึนมา โดยมอี ำ�นาจจาก
ความมั่งคั่งและความชำ�นาญทางการทหารที่มาพร้อมกับการค้า เช่น อาเจะห์ บันเตน
บนั จาร์มาซิน มากัสซาร์ เตอเนท และในแงห่ นึง่ อาจจะรวมถึงฟลิ ปิ ปนิ ส์ของสเปนดว้ ย ก่อตวั
เปน็ รฐั ขน้ึ มาเปน็ ครง้ั แรกกแ็ ตใ่ น ‘ยคุ การคา้ ’ นเี้ ทา่ นน้ั สว่ นทอ่ี น่ื ๆ เชน่ สยาม พมา่ มาตาราม (ชวา)
กมั พชู า มามสี ภาพหนา้ ตาทคี่ ลา้ ยกบั ทเี่ ปน็ อยใู่ นยคุ สมยั ใหมภ่ ายใตอ้ �ำ นาจสมบรู ณาญาสทิ ธริ าช
ท่ีเขม้ แขง็ การกระชบั รวมศูนยอ์ ำ�นาจปกครอง การระดมจดั ต้งั กองทพั ขนาดใหญ่ การผกู ขาด
การค้าโดยราชสำ�นัก การประมวลกฎหมาย และการแทนท่ีตำ�แหน่งขุนนางที่สืบทอดกันมา
ทางสายเลอื ดดว้ ยกระทรวง ทบวง กรมตา่ งๆ เห็นได้ชัดในครึง่ แรกของศตวรรษท่ี 17 ภายใต้
พระเจ้าบุเรงนอง (พ.ศ. 2094 - 2124) และพระเจ้าอโนเพตลนุ (พ.ศ. 2149 - 2172) ในพมา่
พระเจา้ ทรงธรรมถงึ สมเดจ็ พระนารายณใ์ นสยาม (พ.ศ. 2153 - 2231) อากุงและอามงั กรุ ัตที่ 1
ในชวา (พ.ศ. 2156 - 2220) อลั -มุกามมิลและอิสกันดาร์ มดุ า ในอาเจะห์ (พ.ศ. 2132 - 2179)

ส่ือการเรยี นรู้ 18 - การรวมศูนยอ์ �ำ นาจในเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้
การรุกเข้ามายังเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ช่วงแรกของชาวยุโรปในต้นศตวรรษท่ี 16
นั้นอยู่ในช่วงรุ่งเรืองของอารยธรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (พ.ศ. 1893 - 2143) ซึ่งเป็น
ยุคสมยั ท่กี ษัตริยต์ ่างๆ สนับสนุนการค้าและก�ำ ลงั พฒั นาศนู ยอ์ �ำ นาจต่างๆ ท่ีสามารถผนกึ รวม
พ้ืนท่ีทอี่ ยูไ่ กลออกไปจากพน้ื ทใ่ี จกลางอ�ำ นาจของตนเขา้ เปน็ ราชอาณาจกั รหน่งึ เดยี วได้

สื่อการเรียนรู้ 19 - การเปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งอำ�นาจ
ก่อนการเข้ามายังเอเชียของชาวยุโรปในตอนต้นศตวรรษท่ี 16 ความสำ�คัญที่
เพิ่มข้ึนเรื่อยๆ ของสินค้าท้องถ่ิน เครื่องเทศ พริกไทย และของป่าต่างๆ ในการค้าระหว่าง
ประเทศและการแข่งขันกันอย่างเข้มข้นในหมู่เมืองท่าต่างๆ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ได้สนับสนุนให้เกิดนโยบายขยายดินแดนของรัฐสำ�คัญต่างๆ ในโลก มลายูดำ�เนินการอย่าง
ขมักเขม้น การขยายอำ�นาจควบคุมเหนือดินแดนที่ผลิตสินค้าท่ีตลาดต้องการเป็นเรื่องสำ�คัญ
สำ�หรบั รัฐเหล่านี้เพื่อปอ้ งกันไม่ให้สินค้าไหลไปยังเมอื งท่าท่ีเป็นคแู่ ข่ง
การมีสหพันธ์เครือข่ายหลวมๆ ของเมืองท่าเป็นลักษณะสำ�คัญของยุคสมัย
กอ่ นหนา้ นน้ั ไดส้ น้ิ สดุ ไป เนอ่ื งจากรฐั ใหมจ่ ะยอมใหม้ เี มอื งทา่ หลกั เพยี งแหง่ เดยี วเทา่ นน้ั ซง่ึ กม็ กั
เป็นเมอื งที่เปน็ ทต่ี ัง้ รัฐบาลนนั่ เอง

หน่วยที่ 3 ข้าวและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 3 เครอื่ งเทศ ขา้ ว และประวตั ศิ าสตร์เศรษฐกิจของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 229

สื่อการเรียนรู้ 20 - การอุบตั ิขน้ึ ของชนชน้ั น�ำ ด้านการค้า
ประชากรของบนั ดาถกู ครอบงำ�ด้วยชนชั้นน�ำ ด้านการคา้ หรือทเ่ี รียกว่า โอรางกายา
(คนรวย) ที่มีอำ�นาจจากการผูกขาดการส่งออกเครื่องเทศ ขณะที่การค้าต่างประเทศกับ
หมู่เกาะเครื่องเทศอื่นๆ มักจะเป็นการเจรจาต่อรองโดยตรงกับผู้ผลิตหรือพ่อค้า หรือผู้ปกครอง
เปน็ รายๆ ไป แตช่ นชน้ั น�ำ ของบนั ดาด�ำ เนนิ การเปน็ กลมุ่ ในการเจรจาการคา้ ควบคมุ การกระจาย
สินค้า กำ�หนดราคา และออกนโยบายการคา้ ตา่ งๆ
อภิธานศัพท์ :
ความเป็นราชการ (bureaucratic) - เกีย่ วโยงกบั การบริหารองค์กรหรือรัฐบาล
การบรู (camphor) - สารทม่ี ลี กั ษณะเคลอื บ ติดไฟได้ สีขาวหรอื โปรง่ แสง มกี ลิน่ ฉุน พบในไมข้ อง
ตน้ การบรู สารนใ้ี ช้ประโยชนด์ า้ นกลนิ่ และมีคณุ สมบัติทางยา
สหพันธ์ (federations) - หน่วยทางการเมืองที่มีลักษณะเป็นสหภาพของรัฐท่ีปกครองตนเอง
ไดบ้ างสว่ น หรือภมู ิภาคทอี่ ยูภ่ ายใตร้ ฐั บาลกลาง
รฐั มนตรี (ministeriales) - ผ้ทู ีป่ ฏิบัติหน้าท่ฝี ่ายบริหารและการปฏิบตั ิงานของรฐั บาล
การผูกขาด (monopoly) - การถอื ครองหรือควบคุมการจดั หาหรอื การค้าสินค้าและบริการแตเ่ พียง
ผู้เดยี ว
หาบเร่ (peddling) - การพยายามขายสนิ คา้ โดยการเดนิ ทางจากบา้ นหนงึ่ ไปอีกบา้ นหนึ่ง หรือจาก
ที่หนึ่งไปอีกที่หน่งึ
สถานที ่า (terminus) - จุดหยดุ สดุ ทา้ ย สำ�หรบั ขนถา่ ยสนิ ค้า

หนว่ ยที่ 3 ข้าวและเครือ่ งเทศ u แผนการเรียนร้ทู ี่ 3 เครื่องเทศ ขา้ ว และประวัตศิ าสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

230 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

เอกสารอ้างอิง :
1. สอ่ื การเรียนรู้ 1 : Cortesao, Armando (ed.). 2005. The Suma Oriental of Tome Pires :
An Account of the East, from the Red Sea to China. 2 Vols. New Delhi : Asian
Educational Services.
2. สอ่ื การเรยี นรู้ 2 : Map of the Moluccas and the kingdom of Makassar in Celebes.
From Morden, Robert. Geography Rectified : or, A Description of the World.
(London, 1680), 314.
3. สื่อการเรียนรู้ 3 : Map of the Southeast Asian Archipelago in the 15th and 16th
centuries from Hall, Kenneth R. 1985. ‘The Opening of the Malay World to
European Trade in the Sixteenth Century’. Journal of the Malaysian Branch of
the Royal Asiatic Society, Vol. 58, No. 2 (249), pp. 85 - 106.
4. ส่ือการเรยี นรู้ 4 :แผนทแี่ สดงเส้นทางการค้าเคร่ืองเทศโบราณ จาก Luanne, Teo. ‘The Ancient
Spice Trade Route from Asia to Europe 1500s to 1700schanged the World. Anentry in the
Clean Food Dirty Girl blog. Retrieved from : http://cleanfooddirtygirl.com/
ancient-spice-trade-route-from-asia-to-europe/
5. สื่อการเรยี นรู้ 5 : แผนที่การเดนิ ทางในสมัยราชวงศ์หมิงของเจ้งิ เหอ, พ.ศ. 1914 - 1976. จาก
Peterson, Barbara Bennett. ‘The Ming Voyages of Cheng Ho (Zheng He), 1371 - 1433”,
The Great Circle, Vol. 16, No. 1 (1994), pp. 43 - 51.
6. สื่อการเรยี นรู้ 6 : แผนทแ่ี สดงการติดตอ่ ระหว่างอาหรบั และดนิ แดนคาบสมุทร และหมู่เกาะของ
เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในยุคแรกๆ จาก Donkin, R.A. 2003. Between East and West :
The Moluccas and the Traffic in Spices up to the Arrival of Europeans. Philadelphia :
American Philosophical Society, p. 90.
7. สื่อการเรียนรู้ 7 : Reid, Anthony. 1980. ‘The Structure of Cities in Southeast Asia,
Fifteenth to Seventeenth Centuries’. Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 11,
No. 2 (Sep., 1980), pp. 235 - 250.
8. สื่อการเรยี นรู้ 8 : เพ่ิงอา้ ง.
9. สอ่ื การเรียนรู้ 9 : ดัดแปลงจากแผนที่โลกเปล่าๆ จาก
http://www.freeusandworldmaps.com/html/World_Projections/WorldPrint.html

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเครอื่ งเทศ u แผนการเรียนรู้ท่ี 3 เครือ่ งเทศ ข้าว และประวัตศิ าสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 231

10. สอ่ื การเรียนรู้ 10 : Reid, Anthony. 1980. ‘The Structure of Cities in Southeast Asia,
Fifteenth to Seventeenth Centuries’. Journal of Southeast Asian Studies, Vol. 11,
No. 2 (Sep., 1980), pp. 235 - 250.
11. ส่ือการเรยี นรู้ 11 : เพิ่งอ้าง.
12. สือ่ การเรียนรู้ 12 : เพิ่งอ้าง.
13. สอื่ การเรียนรู้ 13 : Reid, Anthony. 1990. ‘An ‘Age of Commerce’ in Southeast Asian
History’. Modern Asian Studies, Vol. 24, No. 1 (Feb., 1990), pp. 1 - 30.
14. สื่อการเรียนรู้ 14 : Kenneth R. Hall. 1985. ‘The Opening of the Malay World to
European Trade in the Sixteenth Century’. Journal of the Malaysian Branch of the
Royal Asiatic Society, Vol. 58, No. 2 (249) (1985), pp. 85 - 106.
15. ส่อื การเรยี นรู้ 15 : เพงิ่ อา้ ง.
16. ส่ือการเรยี นรู้ 16 : ดดั แปลงจากแผนท่วี ่างๆ ทไ่ี ด้มาจาก
http://aseanup.com/free-maps-asean-southeast-asia/ and Kenneth R. Hall. 1985.
‘The Opening of the Malay World to European Trade in the Sixteenth Century’.
Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, Vol. 58, No. 2 (249)
(1985), pp. 85 - 106.
17. สื่อการเรยี นรู้ 17 : Reid, Anthony. 1990. ‘An ‘Age of Commerce’ in Southeast Asian
History’. Modern Asian Studies, Vol. 24, No. 1 (Feb., 1990), pp. 1 - 30.
18. ส่ือการเรียนรู้ 18 : Kenneth R. Hall. 1985. ‘The Opening of the Malay World to
European Trade in the Sixteenth Century’. Journal of the Malaysian Branch of
the Royal Asiatic Society, Vol. 58, No. 2 (249) (1985), pp. 85 - 106.
19. สอื่ การเรยี นรู้ 19 : เพ่งิ อ้าง.
20. สื่อการเรียนรู้ 20 : Reid, Anthony. 2015. A History of Southeast Asia : Critical
Crossroads. Chichester, England : Wiley Blackwell.

หน่วยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ี่ 3 เคร่อื งเทศ ขา้ ว และประวัติศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้

232 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

แบบฝกึ หัด 1

เกร่นิ น�ำ :
เครื่องเทศ คือ เมล็ด ผล ราก เปลือก หน่อ หรือส่วนอื่นๆ ของพืชท่ีใช้ในการปรุงรส
สี หรือถนอมอาหาร บางคร้ังกถ็ กู ใช้เป็นยา ใชใ้ นพธิ กี รรมทางศาสนา เคร่อื งส�ำ อางหรอื น้ําหอม หรือ
เป็นผัก ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ กานพลู ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ และพริกไทย เป็นส่วนหน่ึงของ
เครื่องเทศที่สำ�คัญที่สุด มีการปลูกเพ่ือการค้าในปริมาณมากเพ่ือส่งออกไปยังส่วนอื่นๆ ของโลก
เรียนรูเ้ กยี่ วกบั เคร่ืองเทศเหลา่ นี้เพิ่มเติมดว้ ยการศกึ ษาขอ้ มูลและสำ�รวจเพ่ิมเติม
คำ�ชแ้ี จง :
1. อ่านคำ�บรรยายเกี่ยวกับเคร่ืองเทศทั้งส่ีชนิดท่ีสำ�คัญในการค้าเคร่ืองเทศของเอเชีย
ตะวันออกเฉียงใต้
2. เมื่อได้รับคำ�สั่ง ไปท่ีสถานีและสำ�รวจพิจารณาเครื่องเทศแต่ละชนิดว่ามีหน้าตา
อย่างไร ใหค้ วามรสู้ ึกอย่างไร มกี ลิน่ อย่างไร ข้อพงึ ระวงั อย่ารบั ประทานเครื่องเทศเหลา่ น้นั
3. อา่ นคำ�บรรยายอีกรอบแลว้ ระบุชื่อเครอ่ื งเทศ
ฉันเป็นหน่ึงในเครื่องเทศสองชนิดที่ได้มาจากพืชท่ีมีหลายสปีชีส์ในสกุล Myristica
ฉันเป็นพืชพ้ืนเมืองของหมู่เกาะ Banda Islands ในหมู่เกาะ Moluccas ประเทศอินโดนีเซีย และ
มีการนำ�ฉันไปปลกู บนเกาะปนี งั ของมาเลเซยี ในแครบิ เบียน และเคราลาในทางใต้ของอนิ เดียอีกดว้ ย
ฉันเป็นเคร่ืองเทศที่มีรสหวานและเป็นรสชาติท่ีคุ้นเคยในคัสตาร์ด พายเครื่องเทศ
และเครื่องแกงกะหรี่ ฉันถูกใช้เป็นยารักษาเช่นเดียวกับเคร่ืองปรุงรสอาหารในวัฒนธรรมจีน
และอนิ เดยี ตะวนั ออก
ฉนั คืออะไร
ค�ำ ตอบ :

ฉันเป็นผลของไม้เถาชนิดหน่ึงท่ีมีดอกในวงศ์ Piperaceae และเคยเป็นพืชพ้ืนเมือง
ที่มอี ยู่แต่ท่ีเคราลาทีเ่ ป็นจังหวัดทางใตข้ องอินเดยี ปจั จุบันน้ีฉนั ไดป้ ลกู ในมาเลเซีย อนิ โดนเี ซยี และ
เวียดนามด้วย เราถูกใช้เป็นเครื่องเทศในอินเดียมาต้ังแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ฉันเคยเป็นสินค้า
มีราคาสูงท่ีมักเรียกกันว่า “ทองคำ�สีดำ�” และคนใช้เป็นเงินตรา แต่ตอนนี้คนใช้ฉันเป็นเครื่องปรุง
เพือ่ เพิ่มความเผด็ ร้อนในอาหารจ�ำ พวกผดั
ฉนั คืออะไร
ค�ำ ตอบ :

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเครื่องเทศ u แผนการเรียนรู้ที่ 3 เครือ่ งเทศ ข้าว และประวตั ิศาสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 233

ฉันเป็นดอกตูมสีชมพูของ Syzygiumaromaticum ที่เป็นไม้ไม่ผลัดใบในวงศ์ชมพู่
ฉันขึ้นช่ือสำ�หรับรสชาติหอมหวานอบอุ่น ใช้ท้ังในอาหารและยา คนเก็บฉันด้วยมือขณะมีสีชมพู
และทำ�ให้แหง้ จนกลายเปน็ สีนา้ํ ตาล ฉนั มคี วามยาวประมาณ 1/2 น้วิ และเสน้ ผา่ ศูนย์กลาง 1/4 น้วิ
ด้วยกา้ นเรยี ว ฉันลักษณะเหมอื นดอกตะปเู ล็กๆ ในประเทศไทย คนจะใชเ้ คยี้ วกบั ใบพลู นอกจากน้ี
ยงั ใช้สำ�หรบั เคีย้ วหลงั อาหารเพอื่ ชว่ ยยอ่ ยได้อกี ด้วย
ฉันคืออะไร
คำ�ตอบ :
ฉันมาจากต้นไม้ไม่ผลัดใบขนาดใหญ่ที่เป็นพืชพ้ืนเมืองของหมู่เกาะ Moluccas และ
หมู่เกาะอินเดียตะวันออก ฉันผลิตจากเปลือกสีแดงเป็นมันท่ีหุ้มลูกจันทน์ ฉันมีสีน้ําตาลเหลือง
ไปจนถึงน้ําตาลแดง มีรสชาติของพริกไทยเล็กน้อยและใช้อย่างกว้างขวางตั้งแต่ของหวานไปจนถึง
เนื้อย่าง คุณอาจใช้ฉนั แทนลกู จันทนก์ ็ไดห้ ากไม่มีอยู่ในครวั
ฉนั คอื อะไร
คำ�ตอบ :

หน่วยที่ 3 ขา้ วและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นรูท้ ่ี 3 เคร่ืองเทศ ขา้ ว และประวัตศิ าสตร์เศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้

234 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

แบบฝึกหัด 2

ค�ำ ถามหลัก : ทำ�ไมเครอื่ งเทศจึงเป็นท่ีตอ้ งการในตลาดโลก
กานพลู ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ และพริกไทย เป็นเคร่ืองเทศสี่ชนิดในบรรดาเครื่องเทศ
ท่ีสำ�คัญที่สุดท่ีผลิตและค้าขายในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทำ�ไมเคร่ืองเทศเหล่านี้จึงเป็นที่ต้องการ
อย่างสูงในตลาดโลก ให้อ่านสื่อการเรียนรู้ต่อไปนี้ เพ่ือสำ�รวจว่าชาวยุโรป ตะวันออกกลาง จีน
และอนิ เดีย ใช้เครือ่ งเทศท�ำ อะไร และทำ�ไมเคร่อื งเทศจึงส�ำ คญั ส�ำ หรบั พวกเขา
ค�ำ ชีแ้ จง :
1. อ่านข้อมลู ที่ครูมอบหมายพรอ้ มกบั เพอ่ื นในกล่มุ
2. จากส่ือการเรียนรู้และแหล่งข้อมูลท่ีให้นักเรียนคิดว่าชาวยุโรป จีน อินเดีย และ
ตะวันออกกลาง ใชเ้ ครือ่ งเทศอย่างไร
3. บันทึกข้อค้นพบในผังมโนทัศน์ (graphic organizer) หรอื ตารางที่จดั ให้
4. เพมิ่ เตมิ ขอ้ มลู ทไ่ี ดจ้ ากการแลกเปลยี่ นกบั เพอ่ื นๆ ลงในผงั มโนทศั น์ (graphic organizer)
ข้อมูล A : ขอ้ ความจากบทความในวารสารโดยนกั ประวตั ศิ าสตร์ (พ.ศ. 2524)
เมอ่ื ถงึ ศตวรรษที่ 12 เครอื่ งเทศของเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตก้ �ำ ลงั ไดร้ บั ความนยิ มในยโุ รป
ยาขนานท่ีรักษาได้ทุกโรคประกอบด้วย พริกไทย ขิง อบเชย นํ้าตาล กานพลู และโดยเฉพาะ
ลูกจันทน์ นอกจากน้ีเคร่ืองเทศของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ก็เป็นประโยชน์ในการปรุงรสเนื้อ
ทเ่ี ปน็ สว่ นประกอบของอาหารยโุ รปมากขนึ้ เรอื่ ยๆ พอถงึ ศตวรรษที่ 13 ความตอ้ งการของตะวนั ตก
ก็ได้เพิ่มความสำ�คัญทางการค้าของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เป็นอย่างมากในฐานะแหล่งสินค้า
ในสายตาของตะวันตก และในฐานะแหล่งเครื่องเทศทมี่ ีคณุ คา่ เปน็ การเฉพาะ

ข้อมลู B : ข้อความจากหนังสือของนกั ประวัติศาสตรเ์ กย่ี วกับเภสัชศาสตร์ของยุโรปสมัยใหม่
ตอนตน้ (พ.ศ. 2549)
อบเชย กานพลู กระวาน และลูกจันทน์ (ยกตัวอย่าง) เป็นยาหลักและเป็นหัวใจสำ�คัญ
ในการปรงุ ยาสมยั ใหมย่ ุคแรก ตำ�รายาสเปนในศตวรรษที่ 17 - 18 มีเน้ือหาสว่ นหน่ึงเตม็ ๆ วา่ ดว้ ย
สิง่ ที่เรยี กวา่ “ยาหอมหรือเคร่ืองหอม (aromatics)” ซง่ึ มีสว่ นผสมของขิง อบเชย ยาด�ำ ไมจ้ ันทน์
ลูกจันทน์ กานพลู และกระวาน ท่ีใช้รักษาโรคท่ัวไปต่างๆ มากมาย ยกตัวอย่างเช่น นํ้าอบเชย
บ�ำ รงุ หัวใจ กระเพาะ และศีรษะ และรกั ษาโรคลมชักและอาการอัมพาต นา้ํ มันลกู จันทนบ์ รรเทา
อาการในกระเพาะ บรรเทาหวดั และชว่ ยขจดั “ของเหลวทขี่ มเผอื่ น ฉนุ เผด็ รอ้ น” ทเ่ี ปน็ สาเหตขุ อง
อาการทอ้ งรว่ งและอาเจยี น และนา้ํ มนั กระวานบรรเทาอาการปวดในล�ำ ไสแ้ ละลดอาการทอ้ งเฟอ้

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเครอื่ งเทศ u แผนการเรยี นรูท้ ่ี 3 เครือ่ งเทศ ข้าว และประวัติศาสตร์เศรษฐกิจของเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 235

ข้อมลู C : ขอ้ ความจากหนังสอื ของนักประวตั ิศาสตร์และภูมิศาสตร์ (พ.ศ. 2546)
การคา้ ของชาวยโุ รประหวา่ งสว่ นตา่ งๆ ของเอเชยี ตะวนั ออกและเอเชยี ใตม้ กั จะใหผ้ ลก�ำ ไร
ดีกว่าป้อนสินค้ากลับไปประเทศบ้านเกิดของตน ในทศวรรษ 1530 ชาวโปรตุเกสขนกานพลู
ลกู จนั ทน์ และดอกจันทน์ไปยงั อนิ เดียและ Hormuz มากกวา่ ไปโปรตเุ กสมาก ผซู้ ้อื ใน Hormuz
เป็นพ่อคา้ ชาวมัวร์ท่ีส่งสนิ คา้ ตอ่ ไปยงั เปอร์เซยี อาระเบีย และตลอดทงั้ เอเชยี ไปจนถงึ ตุรกี ตงั้ แต่
ต้นศตวรรษที่ 17 เป็นอย่างน้อย สินค้าอย่างเดียวกันน้ีถูกขนส่งไปยังเบงกอลโดยชาวโปรตุเกส
และชาวดัตช์ พ่อค้าชาวอังกฤษพบว่าตนค้าขาย “อย่างดีเหลือเกินใน Surratt” และจุดอ่ืนๆ
ในอินเดียและเปอร์เซีย ในช่วงปี พ.ศ. 2163 - 2283 ชาวดัตช์ขายเครื่องเทศหน่ึงในสาม
หรอื กว่าน้ัน (โดยเฉพาะกานพลู) ในตลาดเอเชยี คอื เปอรเ์ ซยี อาระเบยี และอนิ เดีย
ขอ้ มูล D : ข้อความจากหนงั สือของนักประวตั ศิ าสตรแ์ ละภูมศิ าสตร์ (พ.ศ. 2546)
กานพลไู ดร้ บั การแนะน�ำ อยา่ งกวา้ งขวางและมปี ระวตั ศิ าสตรย์ าวนานของการใชป้ ระโยชน์
ในการรักษาอนามัยในช่องปาก เปลือกกานพลูใช้รักษาอาการปวดฟันตั้งแต่สมัยของ Li Hsun
(ตน้ ศตวรรษท่ี 10) เป็นอยา่ งน้อย ส่วนนา้ํ มันก็ถูกใชด้ ว้ ยจุดประสงค์เดยี วกันมาจนถงึ ยคุ สมยั ใหม่
ในการแพทย์ของจีนและทิเบต กานพลูขึ้นช่ือในการบรรเทาอาการวิงเวียนคล่ืนเหียน
ความผดิ ปกติของลำ�ไส้โดยทั่วไป และกระท่งั อหวิ าต์ เชอ่ื กันว่ามีสรรพคุณในการฟ้นื ฟแู ละใชผ้ สม
กับสารอ่ืนๆ เพอ่ื ทำ�เปน็ นํ้าหอมท่สี ร้างความสดชืน่ กานพลเู ป็นที่ต้องการหลกั ๆ แล้ว เนื่องจาก
กลนิ่ หอมและมคี ณุ สมบตั ิฆ่าเช้อื
ข้อมูล E : ขอ้ ความจากบทความของนกั ประวัติศาสตร์ (พ.ศ. 2524)
พริกไทยเคยถือว่ามีคุณค่าทางยาสูงพอๆ กับโสมและเปลือกอบเชยในทุกวันน้ี ในสมัย
ราชวงศถ์ งั ในปที ่ี 12 แหง่ ตา้ ลี่ (พ.ศ. 1320) มหาเสนาบดี Yuan Tsai ถกู ประหารชวี ติ โทษฐานสมคบ
กบั ตา่ งชาตแิ ละลกู ชายทงั้ หลายของเขามกี ารรบั สนิ บน ทรพั ยส์ นิ ทถี่ กู ยดึ มหี นิ ยอ้ ย 500 liang (ออนซ)์
และพรกิ ไทยในปรมิ าณมากถงึ 800 tan (หาบ) รวมอยดู่ ว้ ย การทเ่ี ราพบวา่ พรกิ ไทยถกู เอย่ ถงึ ควบคู่
กับหนิ ยอ้ ยท่เี ปน็ หน่ึงในตัวยามลู ค่าสูงท่ีสุดในยคุ นั้นบ่งบอกวา่ เคร่ืองเทศดังกลา่ วมีค่าสูงเพียงใด
ข้อมูล F : ข้อความจากคัมภีร์สันสกฤตชื่อ อัคนี บูรณะ (Agni Purana) เกี่ยวกับการใช้
ลกู จนั ทนแ์ ละกานพลู
ลกู จนั ทนแ์ ละกานพลถู กู ใชส้ �ำ หรบั อบควนั ในหอ้ งตา่ งๆ เพอื่ ก�ำ จดั กลนิ่ เหงอ่ื และลมหายใจ
และยงั ถกู ใช้ผสมในนาํ้ มนั สำ�หรับกษตั รยิ ใ์ ช้กอ่ นสรงนํ้าอีกดว้ ย
ขอ้ มลู G : ขอ้ ความจากมหาภารตะทเ่ี ปน็ คมั ภรี ม์ หากาพยภ์ าษาสนั สกฤตเกย่ี วกบั การบวงสรวง
วัดวาอารามต่างๆ ยินดีต้อนรับของกำ�นัลท่ีเป็นไม้จันทน์ กานพลู และลูกจันทน์ และ
มกั จะมีเก็บไว้ในปรมิ าณมาก ของก�ำ นลั เหลา่ นย้ี ังมกี ารมอบใหก้ บั นกั บวชเปน็ รายบุคคล เป็นของ
แลกเปลีย่ นระหว่างกษตั รยิ แ์ ละเจา้ ต่างๆ และเปน็ ของบรรณาการ

หน่วยที่ 3 ข้าวและเครอื่ งเทศ u แผนการเรียนรูท้ ี่ 3 เคร่ืองเทศ ขา้ ว และประวตั ิศาสตรเ์ ศรษฐกิจของเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้

236 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

ข้อมูล H : ข้อความจากหนังสอื ของนกั ประวตั ศิ าสตรแ์ ละภูมิศาสตร์เกย่ี วกับสรรพคณุ ทางยา
ของเครือ่ งเทศตา่ งๆ ในอนิ เดีย
นา้ํ ทไี่ ดจ้ ากการแชก่ านพลแู ละลกู จนั ทนม์ สี รรพคณุ แกก้ ระหายและท�ำ ใหเ้ ยน็ ระงบั กลน่ิ ปาก
และชว่ ยขับลมในกรณที อ้ งอดื ท้องเฟอ้ นอกจากน้ลี กู จันทนแ์ ละดอกจันทนย์ ังถูกใชใ้ นยาบ�ำ รงุ ให้
เจริญอาหาร นํ้ามันกานพลูส�ำ หรบั อาการปวดฟัน เครือ่ งเทศเหล่านอี้ าจแทบไมม่ คี วามสำ�คญั เลย
หากใชเ้ ป็นเพยี งส่วนประกอบอาหารเท่าน้นั

ข้อมลู I : ขอ้ ความจากหนงั สือของนักประวตั ิศาสตร์และภูมศิ าสตร์เกีย่ วกับการใช้เครอื่ งเทศ
ในการแพทยอ์ าหรบั
กานพลู ลกู จันทน์ ดอกจนั ทน์ และไม้จันทน์ขาวถูกใชเ้ ป็นยารักษาอาการเจ็บป่วยตา่ งๆ
ทงั้ ใชอ้ ยา่ งเดยี วโดดๆ หรอื ทท่ี ว่ั ไปมากกวา่ คอื ผสมกบั สารอน่ื ๆ กานพลแู ละลกู จนั ทนส์ �ำ หรบั อาการ
เกยี่ วกบั ทางเดนิ หายใจและทางเดนิ อาหาร ลกู จนั ทนใ์ ชบ้ �ำ รงุ ตบั และมา้ ม กานพลบู ดใชบ้ �ำ รงุ สมอง
กานพลูและลูกจนั ทนใ์ ชใ้ นขี้ผงึ้ ปา้ ยตา น้ํามันกานพลแู ละลูกจันทน์ใชใ้ นขีผ้ ้งึ สำ�หรบั โรคไขข้อและ
กลา้ มเนือ้ และส�ำ หรบั อาการปวดฟนั กานพลูและลูกจนั ทน์ใชเ้ ป็นยาบำ�รงุ หรือยากระตุน้

ข้อมลู J : ขอ้ สงั เกตของ Ibn Sina (ราว พ.ศ. 1523 - 1580) ผู้มีความรูร้ อบด้านชาวเปอร์เซยี
เกีย่ วกบั การใชป้ ระโยชน์จากลูกจนั ทน์
ลกู จนั ทนถ์ กู ใชผ้ สมในนา้ํ หอมของผหู้ ญงิ และยงั ใชป้ ระดบั คอเสอื้ ในสภาพเปน็ ลกู ๆ ไมต่ อ้ ง
สงสยั เลยว่าเนือ่ งจากมกี ล่ินหอมช่นื ใจ ลกู จันทน์บางคร้ังก็ถกู ใชผ้ สมกบั ดอกจันทนเ์ พ่ือทำ�น้าํ หอม

ท�ำ ไมเคร่อื งเทศจงึ มีความสำ�คญั ตอ่ ผ้คู นที่อาศยั อยใู่ นภมู ิภาคเหล่าน้ี ตะวนั ออกกลาง
ยุโรป จีน อนิ เดีย

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเครือ่ งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ่ี 3 เครื่องเทศ ข้าว และประวตั ิศาสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 237

ผลกระทบจากการค้าเครอ่ื งเทศต่อเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้มอี ะไรบา้ ง
l จากข้อมูลและแผนท่ีที่นักเรียนได้อ่านและดู เคร่ืองเทศมีค่าในตลาดโลก ผู้คนจากยุโรป จีน
อินเดีย และตะวันออกกลาง กระตือรือร้นที่จะเดินทางมายังเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เพื่อเสาะหา
เคร่ืองเทศ ภูมิภาคนี้เชื่อมสัมพันธ์กับส่วนอ่ืนของโลกมากขึ้นเรื่อยๆ ด้วยเคร่ืองเทศเหล่านี้ที่เป็น
ผลผลิตของภมู ภิ าค
l เมื่อคนเหล่าน้ีเดินทางมายังเมืองท่าต่างๆ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ นักเรียนคิดว่าปฏิสัมพันธ์
และความเชื่อมต่อไปนส้ี ่งผลกระทบอะไรบ้างต่อสังคมตา่ งๆ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้
l นกั เรียนอาจสนทนาเรอื่ งนก้ี บั เพอ่ื นท่นี ั่งขา้ งๆ

การเมือง เศรษฐกจิ สังคม วฒั นธรรม

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรู้ที่ 3 เครื่องเทศ ขา้ ว และประวตั ิศาสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้

238 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

แบบฝกึ หดั 3

คำ�ถามหลกั : การค้าเครอ่ื งเทศเปล่ียนแปลงเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้อยา่ งไร
ในบทเรียนท่ีผ่านมา เราได้พบว่าทำ�ไมเครื่องเทศจึงมีค่าในตลาดโลก ได้เรียนรู้เก่ียวกับ
เส้นทางการค้าท่ีเชื่อมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้กับส่วนอ่ืนของโลก และพิจารณาผลกระทบท่ีความ
สัมพนั ธเ์ หล่านี้มีตอ่ สงั คมในเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้
ยืนยันหรือแก้ไขสมมติฐานของนักเรียนด้วยการพิจารณาแหล่งข้อมูลท่ีแสดงความ
เปลยี่ นแปลงทเ่ี กิดข้ึนจากการตดิ ตอ่ สมั พันธด์ งั กล่าว

คำ�ชแี้ จงส�ำ หรับการเดนิ ชมภาพและขอ้ มลู (Gallery Walk) :
1. นกั เรยี นปฏิบัติตามค�ำ ชแ้ี จงของครูและเดนิ ชมภาพและขอ้ มลู ท่ีจดั แสดง
2. เดินชมอยา่ งเป็นระเบยี บเรยี บร้อย
3. บนั ทึกขอ้ คน้ พบลงในผังมโนทศั น์ (graphic organizer)
4. หลังจากเดินชมเสร็จเรียบร้อย แลกเปลี่ยนข้อค้นพบกับเพื่อนในกลุ่ม เพิ่มเติมประเด็น
ท่ีนกั เรยี นอาจมองขา้ มไปในระหว่างเดินชม

สังคมในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้เปลี่ยนแปลงเนอ่ื งจากการค้าเครอื่ งเทศอยา่ งไรบ้าง

ทางการเมอื ง ทางเศรษฐกิจ ทางสงั คม ทางวฒั นธรรม
Point ประเดน็ : Point ประเด็น : Point ประเด็น : Point ประเดน็ :

Evidence หลกั ฐาน : Evidence หลักฐาน : Evidence หลกั ฐาน : Evidence หลักฐาน :

Point ประเดน็ : Point ประเดน็ : Point ประเด็น : Point ประเดน็ :

Evidence หลักฐาน : Evidence หลกั ฐาน : Evidence หลกั ฐาน : Evidence หลักฐาน :

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเคร่อื งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 3 เครอื่ งเทศ ขา้ ว และประวตั ิศาสตร์เศรษฐกิจของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 239

แบบฝกึ หดั 4
คำ�ส่งั : ใหข้ ้อมูลหรอื สง่ิ ท่ไี ดเ้ รยี นร้ตู ามจ�ำ นวนเลขทร่ี ะบุ

3 Exit Slip
ข้อมลู ใหม่ทีฉ่ นั ได้เรยี นรู้ในวันนี้ จ�ำ นวน 3 เรื่อง

2 ส่งิ ที่ฉนั พบวา่ นา่ สนใจ จ�ำ นวน 2 เร่อื ง
1 สิ่งทีฉ่ นั ยงั ไม่เข้าใจ สงสยั หรือข้อคำ�ถามท่ีตอ้ งการค�ำ ตอบ จำ�นวน 1 เร่อื ง

แบบฝกึ หดั 5
ค�ำ สั่ง : ใหข้ อ้ มูลหรือสิง่ ท่ีไดเ้ รียนรู้ตามจำ�นวนเลขที่ระบุ

4 Exit Slip
เมืองทา่ ในเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใตท้ ี่ขนึ้ มามคี วามส�ำ คัญเนอ่ื งจากการคา้ เครื่องเทศ
จ�ำ นวน 4 ข้อ

3 ลักษณะการเปลี่ยนแปลงทกี่ ารคา้ เครอ่ื งเทศส่งผลตอ่ เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้
จำ�นวน 3 ขอ้

2 เมืองท่าในเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใตท้ ข่ี ึน้ มามีความส�ำ คญั ในช่วงการค้าเครื่องเทศ
จำ�นวน 2 ขอ้

1 ค�ำ ถามส�ำ คัญทีฉ่ นั ยังไมเ่ ขา้ ใจหรอื สงสัยอยู่ จ�ำ นวน 1 ข้อ

หนว่ ยท่ี 3 ขา้ วและเครื่องเทศ u แผนการเรยี นรูท้ ี่ 3 เครอ่ื งเทศ ข้าว และประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกิจของเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้

240 u ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์

เอกสารอ้างองิ :
1. ขอ้ มูล A : Hall, Kenneth R. 1981. ‘Trade and Statecraft in the Western Archipelago
at the Dawn of the European Age’. Journal of the Malaysian Branch of the Royal
Asiatic Society, Vol. 54, No. 1 (239), pp. 21 - 47.
2. ข้อมลู B : De Vos, Paula. 2006. ‘The Science of Spices : Empiricism and Economic
Botany in the Early Spanish Empire’. Journal of World History, Vol. 17, No. 4 (Dec.),
pp. 399 - 427.
3. ข้อมลู C : Donkin, R.A. 2003. Between East and West : The Moluccas and the
Traffic in Spices up to the Arrival of Europeans. Philadelphia : American
Philosophical Society.
4. ข้อมลู D : อ้างแล้ว.
5. ข้อมูล E : Ju-kang, Tien. 1981. ‘Cheng Ho’s Voyages and the Distribution of Pepper
in China’. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland,
No. 2 (1981), pp. 186 - 197.
6. ขอ้ มลู F : Agni Puranam (ed. and trans. M. N. Dutt) [1903 - 1904] 1967 : pp. 802 - 803;
Garuda Puranam (ed. and trans. M. N. Dutt) 1968; pp. 634, 666 (fumigation stick
with jatipatram), 673 (oil with sandalwood, camphor, nutmeg, clove).
7. ขอ้ มูล G : Mahavarrtsa (trans. W. Geiger) 1950 : p. 79; Culavamsa [twelfth century]
(trans. W. Geiger and C. M. Rickmers) 1929 - 1930 : 1 : p. 230 (sandalwood among
offerings); Geiger, 1960 : p. 14; Sharma, 1972 : p. 169 (jatiphala).
8. ข้อมลู H : Donkin, R.A. 2003. Between East and West : The Moluccas and the
Traffic in Spices up to the Arrival of Europeans. Philadelphia : American
Philosophical Society.
9. ขอ้ มูล I : อ้างแล้ว.
10. ข้อมลู J : Theodorus Priscianus, ed. V. Rose, 1894 : p. 408 [Pseudo-Theodorus].

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ u แผนการเรยี นรทู้ ่ี 3 เครื่องเทศ ขา้ ว และประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ประวัติศาสตร์ร่วมรากอุษาคเนย์ u 241

หนว่ ยที่ 3 ขา้ วและเครอ่ื งเทศ
แผนการเรียนรทู้ ี่ 4 การค้าเครอ่ื งเทศ การควบคมุ ของยุโรป และปฏกิ ริ ิยาของภูมิภาค

วชิ า : ประวตั ศิ าสตร/์ สงั คมศกึ ษา
หัวข้อ : การคา้ เครอ่ื งเทศในเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตต้ งั้ แตศ่ ตวรรษท่ี 16 - 18 :
ชาวยุโรปควบคมุ การค้าเคร่ืองเทศอย่างไร และปฏิกิรยิ าของทอ้ งถ่ิน
เป็นอยา่ งไร
ระดบั : มัธยมศกึ ษาตอนตน้
จำ�นวนคาบ/แผนการเรียนรู้ : 1 แผนการเรยี นรู้ (50 นาท)ี
อุปกรณ์ทจี่ ำ�เปน็ : ไม่ตอ้ งใชอ้ ปุ กรณ์พเิ ศษ
ความรูพ้ ืน้ ฐาน : นักเรียนตอ้ งผา่ นบทเรียนที่ 3 มาก่อน
วัตถุประสงคก์ ารเรียนรู้ :
เม่อื จบบทเรียน นักเรยี นสามารถ

ความรู้ ทักษะ เจตคติ

1. ระบุมหาอำ�นาจยโุ รป 1. วิเคราะห์สื่อการเรียนรูเ้ พ่อื หาข้อมลู 1. ตระหนกั ถงึ การท�ำ ความเขา้ ใจ
ท่ีเก่ยี วขอ้ งในการค้า เกยี่ วกับการชว่ งชิงผลประโยชนร์ ะหว่าง การเผชญิ หน้าความขดั แย้ง
เครอ่ื งเทศจากศตวรรษ ชาวยุโรปและคนทอ้ งถิ่น และพิจารณา 2. ตระหนักถงึ การถา่ ยเทอทิ ธพิ ล
ท่ี 14 - 18 แผนท่เี พ่ือเรียนร้บู ทบาทของชาวยโุ รป ทม่ี หี ลายทศิ ทางระหวา่ งเอเชยี
2. อธิบายการเกย่ี วขอ้ ง ในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ ตะวันออกเฉียงใตแ้ ละยโุ รป
ของชาวยุโรป
3. ระบคุ วามจำ�เปน็
ที่เปน็ แรงจงู ใจของ
มหาอ�ำ นาจยโุ รป

หน่วยท่ี 3 ขา้ วและเคร่อื งเทศ u แผนการเรียนรทู้ ่ี 4 การคา้ เคร่อื งเทศ การควบคุมของยุโรป และปฏิกิรยิ าของภมู ิภาค