คุณธรรม จริยธรรม
และจรรยาบรรณวชิ าชพี
Morality and Professional Ethics
พระครูปลัดบญุ ชว ย โชติวโํ ส, ดร. (อยุ วงค)
มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย
วทิ ยาเขตขอนแกน
คณุ ธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวชิ าชีพ
Morality and Professional Ethics
ISBN : 978-616-300-682-0
ผเู ขยี น : พระครูปลัดบญุ ชวย โชติวํโส,ดร. (อยุ วงค)
ผทู รงคณุ วฒุ ติ รวจสอบ : พระโสภณพฒั นบณั ฑิต, รศ.ดร.
: รศ.ดร.สาํ เร็จ ยรุ ชัย
: รศ.ดร.ประจติ ร มหาหงิ
ท่ีปรึกษา : พระโสภณพฒั นบัณฑิต, รศ.ดร.
: ผศ.ดร.วิทยา ทองดี
: ผศ.ดร.นเิ ทศ สนั่นนารี
: รศ.ดร.ประจิตร มหาหิง
ศิลปะและจัดรูปแบบ : นภสั นันท วงศคําจนั ทร
พสิ จู นอ กั ษร : รศ.ดร.ประจิตร มหาหงิ
พมิ พค ร้ังที่ ๑ : ๒๕๖๓
จํานวนพิมพ : ๓๐๐ เลม
จดั พมิ พโ ดย : มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย
วิทยาเขตขอนแกน ๓๐ หมู ๑ ตําบลโคกสี
อําเภอเมือง จังหวดั ขอนแกน ๔๐๐๐๐
พมิ พท ่ี : เอม่ี กอปป เซน็ เตอร
88/27 ซอยเหลานาดี ๑๐ ถนนเหลา นาดี
ตําบลในเมอื ง อาํ เภอเมือง จงั หวัดขอนแกน ๔๐๐๐๐
โทรศัพท ๐๔๓-๓๐๖-๘๔๕, ๐๘๕-๐๑๐๑๓๙๕
E-mail: [email protected]
[email protected]
ราคา : ๓๐๐ บาท
ลิขสทิ ธ์เิ ลม นีเ้ ปนของผเู ขียน หา มลอกเลียนแบบใด ๆ ทั้งสิน้ นอกจากมหี นงั สือขออนุญาตเปนลายลกั ษณอ กั ษรเทา น้นั
คาํ นาํ
หนังสือ “คุณธรรมและจริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ” ผูบรรยายไดรวบรวม
เรียบเรียงตามแนวสังเขปของรายวิชา ตามหลักสูตรครุศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยมหา
จุฬาลงกรณราชวิทยาลัย มีวัตถุประสงคใหนิสิตไดศึกษาเกี่ยวคุณธรรมจริยธรรมสําหรับ
ผูบรหิ ารการศึกษา
เพ่ือเปนแนวทางการสงเสริมความรูความเขาใจเกี่ยวคุณธรรมจริยธรรมและ
จรรยาบรรณวิชาชีพ เริ่มจากการนิยามความหมายลักษณะและองคประกอบ กําเนิดและ
พัฒนาการ ประเภทคุณคาความสําคัญและประโยชนจนกระทั่งวิธีการศึกษาศาสนาถือวาเปน
การทําความเขาใจบริบทดานตาง ๆ อันเปนพ้ืนฐานของศาสนาทั้งหลาย การศึกษาคุณธรรม
และจริยธรรมนั้นเปนการทําความเขาใจธรรมะ จากสภาพปจจุบันปญหาของสังคมไทย เปนที่
ยอมรับวาการขาดคุณธรรมจริยธรรมของคนในสังคมเปนปจจัยหลักท่ีกอใหเกิดปญหาอ่ืน
ตามมา ซึ่งสงผลกระทบตอเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม การเมืองและการศึกษา จนทําให
ประเทศชาติเสียโอกาสในการพัฒนาใหทัดเทียมกับนานาอารยประเทศ จึงเปน เหตุใหรฐั บาลได
มุงเนนความสําคัญกับนโยบายทางดานสังคมในการพัฒนาสังคมโดยองครวมเนนไปที่ การ
สงเสริมความรัก ความสามัคคี ความสมานฉันทของคนไทยในชาติท่ีจักปฏิรูปสังคมใหอยูเย็น
เปนสุข ปฏิรูปการศึกษาโดยยึดหลักคุณธรรมนําความรู พัฒนาสุขภาวะของประชาชนให
ครอบคลุมทัง้ มติ ิทางกาย จติ สังคม และปญญา บนพ้ืนฐานของคุณธรรมและจริยธรรมในการ
ดํารงชีวติ สามารถอยรู วมกบั ผูอนื่ ไดอ ยา งมีความสุข
หวังวา หนังสือคุณธรรมจริยธรรมและจรรยาบรรณวิชาชีพ คงจะไดมีสวนรวมและ
เปนแนวทางการศึกษาเพื่อพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม และเปนแนวทางการปฏิบัติตนท่ีจะ
เผชิญกับภยั ธรรมชาติ เปนประโยชนต อสังคมตอไป
พระครปู ลัดบญุ ชวย โชติวโํ ส, ดร. (อุยวงค)
มิถุนายน ๒๕๖๓
สารบญั
เรื่อง หนา
คาํ นาํ ก
สารบัญ ค
บทที่ ๑ ความรเู บอื้ งตนเกี่ยวกับคณุ ธรรมและจริยธรรม ๑
๑.๑ ประวตั แิ ละความเปน มาของคณุ ธรรม–จริยธรรม ๑
๑.๒ แหลงกาํ เนิดคณุ ธรรมและจริยธรรม ๒
๑.๓ ทีม่ าของคุณธรรม ๔
๑.๔ ความหมายของคณุ ธรรม-จริยธรรม สาํ หรบั ผูบรหิ าร ๗
๑.๕ ความสําคญั ของคุณธรรมและจรยิ ธรรม ๑๙
๑.๖ สรุป ๒๓
บทท่ี ๒ แนวคดิ หลักการ ทฤษฎคี ณุ ธรรมและจริยธรรม ๒๔
๒.๑ หลกั การ แนวคดิ ทฤษฎเี กย่ี วกบั คุณธรรมจรยิ ธรรมตะวันตก ๒๔
๒.๒ หลักการ แนวคดิ ทฤษฎเี กี่ยวกับคณุ ธรรมจริยธรรมตามแนวคิดตะวันออก๒๗
๒.๓ หลกั การ แนวคดิ ทฤษฎีเกยี่ วกับคณุ ธรรมจรยิ ธรรมเอเชีย ๓๐
๒.๔ ระดับของจรยิ ธรรม ๓๔
๒.๕ แนวคดิ หลกั การ ทฤษฎคี ณุ ธรรมและจรยิ ธรรมประเทศไทย ๓๗
๒.๖ สรุป ๔๘
บทท่ี ๓ ความรเู บื้องตนเก่ียวกับพทุ ธจริยธรรม ๕๐
๓.๑ พทุ ธจรยิ ธรรม ๕๐
๓.๒ ลักษณะพุทธจริยธรรม ๕๓
๓.๓ การจัดลาํ ดบั พทุ ธจริยธรรม ๕๘
๓.๔ เกณฑตัดสินพุทธจริยธรรม ๖๒
๓.๕ สรุป ๖๔
บทท่ี ๔ พทุ ธจรยิ ธรรมเกย่ี วกับบทบาทหนา ท่ี ๖๕
๔.๑ พทุ ธจริยธรรมเกี่ยวกับบทบาทหนาท่ี ๖๕
๔.๒ พทุ ธจรยิ ธรรมเกยี่ วกบั การแกป ญหา ๖๙
๔.๓ พทุ ธจรยิ ธรรมเกย่ี วกับการสรางศรทั ธาตอความดี ๗๐
๔.๔ พุทธจรยิ ธรรมเก่ียวกับการปฏิบัติตนเพอื่ การดาํ รงชวี ิตทด่ี ี ๗๒
๔.๕ พทุ ธจริยธรรมกลมุ สัจการแหง ตน ๗๔
ง พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
สารบญั
๔.๖ สรุป ๗๖
บทท่ี ๕ หลักธรรมทางพระพทุ ธศาสนาที่สาํ หรบั ผูบริหารสถานศกึ ษา ๗๗
๗๗
๕.๑ หลักพทุ ธธรรมาภิบาลสาํ หรับผบู รหิ ารสถานศกึ ษา ๗๘
๕.๒ แนวคดิ เกย่ี วกบั หลักธรรมาภบิ าล ๘๐
๕.๓ องคป ระกอบของหลักธรรมาภิบาล ๘๒
๕.๔ ธรรมาภิบาลในพระไตรปฎ ก ๘๖
๕.๕ การบูรณาการหลกั ธรรมาภบิ าลไปใชใ นการบรหิ ารสถานศกึ ษา ๘๗
๕.๖ สรปุ ๘๙
บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรบั ผูบริหารสถานศกึ ษา ๘๙
๖.๑ แนวคิดและทฤษฏีเกยี่ วกับหลกั ธรรมาภิบาล ๙๓
๖.๒ ความหมายของธรรมาภิบาล ๑๐๑
๖.๓ องคป ระกอบของธรรมาภิบาล ๑๒๒
๖.๔ หลกั ธรรมาภิบาล ๑๒๘
๖.๕ ธรรมาภิบาลในสถานศกึ ษา ๑๒๙
๖.๖ ธรรมาภิบาลในตางประเทศ ๑๓๕
๖.๗ บทบาทผบู รหิ ารในการบรหิ ารโรงเรียนตามหลกั ธรรมาภบิ าล ๑๔๐
๖.๘ งานวจิ ยั ท่ีเกี่ยวขอ งกบั หลักธรรมาภบิ าล ๑๔๖
๖.๙ สรุป ๑๔๘
บทที่ ๗ จริยธรรมสําหรับนักบรหิ ารตามหลักพระพุทธศาสนา ๑๔๙
๗.๑ ผูบ ริหารกบั คณุ ธรรม จริยธรรม ๑๕๐
๗.๒ ผูบ ริหารกบั คณุ ธรรม ๑๕๕
๗.๓ ผบู รหิ ารกับจริยธรรม ๑๕๖
๗.๔ หลกั จริยธรรมในการดาํ รงชีวติ ๑๕๗
๗.๕ หลักจรยิ ธรรมทีผ่ ูบริหารควรยดึ ถือปฏิบตั ใิ นการดาํ รงชีวติ ๑๕๘
๗.๖ หลักจรยิ ธรรมเชงิ วชิ าการ ๑๖๐
๗.๗ หลักจรยิ ธรรมเชิงบริหาร ๑๖๖
๗.๘ สรุป ๑๖๗
บทท่ี ๘ การพัฒนาคณุ ธรรมและจริยธรรมสําหรับผบู ริหารสถานศึกษา ๑๖๗
๘.๑ แนวคดิ ทฤษฎีการพฒั นาคณุ ธรรม ๑๖๘
๘.๒ คณุ สมบัติของผบู รหิ ารตามหลักพุทธศาสนา ๑๗๙
๘.๓ แนวคดิ เก่ียวกับความเปนมาของผูบริหารในพระพทุ ธศาสนา
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ จ
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
๘.๔ การบริหารสถานศกึ ษาแบบธรรมาธปิ ไตย จักขุมา วิธูโร ๑๙๘
และนสิ สสมั ปน โน ๒๐๒
๒๐๕
๘.๕ การบริหารตามหลกั ธรรมาธิปไตย
๘.๖ สรปุ
บทที่ ๙ กฎหมายเก่ียวกบั จรรยาบรรณวชิ าชีพสาํ หรบั ผูบริหารสถานศึกษา ๒๐๗
๙.๑ พระราชบัญญตั ิ การศึกษาแหง ชาติ พ.ศ. ๒๕๔๒ ๒๐๗
๙.๒ สรปุ สาระสาํ คญั :พระราชบญั ญตั ริ ะเบยี บขาราชการครูและบุคลากรทางการ
ศึกษา พ.ศ.๒๕๔๗ ๒๑๖
๙.๓ สรปุ ๒๒๑
บทท่ี ๑๐ เกณฑมาตรฐานวิชาชีพผบู ริหารสถานศึกษา ๒๒๓
๑๐.๑ มาตรฐานความรูแ ละประสบการณว ชิ าชพี ๒๒๔
๑๐.๒ มาตรฐานการปฏิบตั งิ าน ๒๓๐
๑๐.๓ มาตรฐานการปฏบิ ตั ิตน (จรรยาบรรณวิชาชีพ) ๒๓๔
๑๐.๔ องคก รวชิ าชีพทางการศกึ ษา มาตรฐานวชิ าชพี ทางการศกึ ษา
พระราชบัญญตั ิและกฎกระทรวงท่เี กี่ยวกับการศึกษา ๒๔๐
๑๐.๕ มาตรฐานวิชาชีพทางการศึกษา ๒๔๘
๑๐.๖ ขอบังคบั ครุ สุ ภาวาดว ยมาตรฐานวิชาชพี และจรรยาบรรณของวชิ าชพี
พ.ศ. ๒๕๔๘ ๒๕๓
๑๐.๗ ประกาศคณะกรรมการคุรุสภา เร่ือง รายละเอียดของมาตรฐาน
ความรูและประสบการณว ิชาชีพครตู ามขอ บังคบั คุรุสภา วาดวย
มาตรฐานวชิ าชีพ (ฉบับท่ี ๔) พ.ศ. ๒๕๖๒ ๒๖๐
๑๐.๘ ประกาศคณะกรรมการคุรสุ ภา เรื่อง หลกั เกณฑแ ละวธิ ีการทดสอบ
และประเมินสมรรถนะทางวชิ าชพี ครู พ.ศ. ๒๕๖๓ ๒๖๑
๑๐.๙ การเตรยี มดําเนนิ การทดสอบและประเมินสมรรถนะทางวชิ าชีพครู
คร้ังแรกในป พ.ศ. ๒๕๖๓ ๒๖๓
๑๐.๑๐ พระราชบญั ญัตแิ ละกฎกระทรวงท่เี กยี่ วกับการศึกษา ๒๖๔
๑๐.๑๑ สรุปสาระสาํ คญั เกีย่ วกบั พระราชบัญญัติการศึกษาแหง ชาติ
พ.ศ.๒๕๔๒ ๒๘๙
๑๐.๑๒ สรปุ ๓๐๐
ฉ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
สารบญั
บทที่ ๑๑ จรรยาบรรณวชิ าชีพคุรสุ ภาสาํ หรบั ผบู รหิ ารสถานศึกษา ๓๐๒
๑๑.๑ ความหมายของจรรยาบรรณ ๓๐๒
๑๑.๒ ขอกาํ หนดเกย่ี วกับจรรยาบรรณ ๓๐๒
๑๑.๓ การควบคมุ จรรยาบรรณ ๓๐๓
๑๑.๔ การลงโทษผูประกอบวิชาชีพทางการศึกษาทปี่ ระพฤตผิ ิดจรรยาบรรณ ๓๐๔
๑๑.๕ จรรยาบรรณของวชิ าชีพ พ.ศ. ๒๕๕๖ ๓๐๔
๑๑.๖ จรรยาบรรณวชิ าชีพนกั บรหิ ารการศึกษาและมาตรฐานการปฏบิ ัตติ น ๓๑๑
๑๑.๗ แนวคดิ ดา นมาตรฐานคณุ ธรรมและจริยธรรมของนักบรหิ าร ๓๑๔
๑๑.๘ การพัฒนาและการปลูกฝง คณุ ธรรมและจริยธรรม ๓๒๕
๑๑.๙ การกลอ มเกลาทางสังคมและการพัฒนาดา นคุณธรรมและจริยธรรม ๓๓๒
๑๑.๑๐ ปญหาจริยธรรมในองคการ ๓๓๔
๑๑.๑๑ แนวทางและวธิ กี ารปลกู ฝง จรยิ ธรรม ๓๓๖
๑๑.๑๒ สรปุ ๓๓๙
บรรณานกุ รม ๓๔๐
ประวตั ิผูเขียน ๓๕๓
บทที่ ๑
ความรูเ บื้องตน เกย่ี วกบั คณุ ธรรมและจรยิ ธรรม
การศึกษาคุณธรรมและจริยธรรมนั้นเปนการทําความเขาใจธรรมะ จากสภาพ
ปจจุบันปญหาของสังคมไทย เปนท่ียอมรับวาการขาดคุณธรรมจริยธรรมของคนในสังคมเปน
ปจจัยหลักที่กอใหเกิดปญหาอ่ืนตามมา ซึ่งสงผลกระทบตอเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม
การเมืองและการศึกษา จนทําใหประเทศชาติเสียโอกาสในการพัฒนาใหทัดเทียมกับนานา
อารยประเทศ จึงเปนเหตุใหรัฐบาลไดมุงเนนความสําคัญกับนโยบายทางดานสังคมในการ
พัฒนาสังคมโดยองครวมเนนไปท่ี การสงเสริมความรัก ความสามัคคี ความสมานฉันทของคน
ไทยในชาติที่จักปฏิรูปสังคมใหอยูเย็นเปนสุข ปฏิรูปการศึกษาโดยยึดหลักคุณธรรมนําความรู
พัฒนาสุขภาวะของประชาชนใหครอบคลุมทั้ง มิติทางกาย จิต สังคม และปญญา บนพ้ืนฐาน
ของคุณธรรมและจรยิ ธรรมในการดํารงชวี ติ สามารถอยูรวมกับผอู ่ืนไดอ ยางมคี วามสขุ
๑.๑ ประวัตแิ ละความเปนมาของคุณธรรม–จรยิ ธรรม
๑.๑.๑ ประวตั ขิ องคณุ ธรรม – จริยธรรม
ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับคุณธรรมและจรยิ ธรรม คุณธรรมและจริยธรรม เปนเสมือน
บทบัญญัติของความดีและความงามของจิตใจที่สงผลใหบุคคลประพฤติดีประพฤติชอบ
คุณธรรมและจริยธรรมจึงเปนองคประกอบที่มีความสําคัญตอการประกอบการในวิชาชีพของ
บุคคลในทุกสาขาอาชีพ การทําความเขาใจกับความรูเบื้องตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
จะทําใหผูประกอบวิชาชพี มคี วามตระหนกั ถงึ คุณประโยชนและโทษท่ีเปน ผลสบื เน่ืองจากการมี
คุณธรรมจริยธรรมและการขาดคุณธรรมและจริยธรรม นักจริยศาสตรและสังคมศาสตรไดให
ความหมายของคุณธรรมและจริยธรรมทั้งท่ีเปนพื้นฐานของความคิดและความหมายที่
เกย่ี วขอ งและเชือ่ มโยงกบั พฤตกิ รรมในดา นอืน่ ๆ ดว ย ดังทอ่ี าริสโตเติล (Aristotle) ไดกลา วถึง
ความหมายของธรรมชาติและคุณธรรมจริยธรรมวาเปนคุณลักษณะที่ทําใหปจเจกชนท้ังหลาย
อยูรวมกันในสังคมอยางมีความสุข (จําเริญรัตน เจือจันทร)0๑ ความสุขจึงมีความเช่ือมโยงกับ
คุณธรรมและจริยธรรมดวยเชนกัน จากผลการศึกษาและงานวิจัยคุณธรรมและจริยธรรมใน
๑ จําเริญรัตน เจือจันทร, จริยศาสตร: ทฤษฎีจริยธรรมสําหรับนักบริหารการศึกษา,
(กรงุ เทพมหานคร: โอเดียนสโตร, ๒๕๔๘).
๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๑ ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
หลายสถานการณท่ีแตกตางกันจะทําใหเกิดความเขาใจพฤติกรรมดานคุณธรรมและจริยธรรม
ของผูประกอบวิชาชีพนนั้ ๆ ได
๑.๒ แหลง กําเนิดคณุ ธรรมและจริยธรรม
คุณธรรมและจริยธรรม เปนหลักการที่มนุษยในสังคมควรยึดถือปฏิบัติเพ่ือการอยู
รวมกันอยางเปนสุขในสังคม ปจจัยที่มีอิทธิพลตอการเกิดคุณธรรมและจริยธรรมข้ึนในสังคม
ตลอดมา เนื่องจากมีความพยายามท่ีตองการสรางหลักคุณธรรมและจริยธรรมท่ีเปนสากลให
บุคคลเกิดความรูสึกในเรื่องของคุณธรรมและจริยธรรมในแนวทางท่ีสอดคลองกับพฤติกรรม
แหลงกอกาํ เนิดของคณุ ธรรมจริยธรรมอาจแบง ออกไดเปน ๒ ประการ คือ
๑.๒.๑ แหลง กําเนดิ ภายในตวั บคุ คล อรสิ โตเติล (Aristotle)
ไดแยกแยะแหลงที่เกิดของคุณธรรมวาเปนคุณธรรมอันเกิดจากปญญา และ
คุณธรรมอันเกิดจากศีลธรรมและจริยธรรมวา คุณธรรมอันเกิดจากปญญา เปนคุณธรรมใน
ระดับปจ เจกบคุ คล กลาวคือ ผูท ี่มีสติปญญามักจะสามารถพฒั นาจริยธรรมไดดวยหลักของการ
คิดไตรตรอง สวนคุณธรรมอันเกิดจากศีลธรรมและจริยธรรมนั้น เปนคุณธรรมที่เกิดจากการ
ปฏิบัติจริงดว ยการเรียนรจู ากการอยรู ว มกัน เปน การแสดงพฤตกิ รรมท่ีถกู ตองซง่ึ นําไปสสู ภาวะ
ของความ เปนสขุ 1๒
แหลงกําเนิดนี้กลาวถึงพ้ืนฐานของมนุษยที่ไดมาจากธรรมชาติเปนตัวกําหนด
ซง่ึ แบง แยกออกเปน ๒ ประการ คอื
๑) ตัวกําหนดมาจากพันธุกรรมทีส่ งทอดมาจากบรรพบุรุษ มนุษยเ กิดมาพรอมดวย
คุณภาพของสมองทีจ่ ะพฒั นาข้ึนเปนความเฉลยี วฉลาดดา นปญญาโดยไดรบั การถายทอดสว นนี้
มาจากบรรพบุรุษโดยผานกระกระบวนการทางพันธุกรรม การพัฒนาของสมองจะดําเนินไป
ตามรหัสพันธุกรรมที่กําหนดไวต้ังแตเกิด แมวาการพัฒนาดานการคิดและสติปญญาจะเจริญ
พัฒนาตอมาภายใตอิทธิพลของการอบรมเลี้ยงดูและสิ่งแวดลอม แตค ุณภาพของสมองท่ีบุคคล
ไดรับจะเปน พื้นฐานเบื้องตน ดังเชน ท่ีพระพุทธเจาไดทรงตรัสรูธรรมไดด วยตนเองดวยปญญา
ของพระองค แตการเกิดมโนธรรมในมนุษย พระองคไดทรงแบงประเภทของบุคคลออกเปน
๒ อางแลว.
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
ดอกบัวประเภทตาง ๆ บุคคลที่เปนประเภทดอกบัวท่ีอยูบานชูชอเหนือนํ้า คือ บุคคลท่ี
สามารถเรียนรูและประจักษในความดีและความชั่วดวยปญญานั่นเอง สวนบุคคลที่เปน
ประเภทดอกบัวประเภทอ่ืน ๆ ก็อาจสามารถรูผิดชอบชั่วดีไดดวยการอบรมส่ังสอนตามระดับ
ความสามารถของสติปญญา นอกจากนี้ สัญชาตญาณแหงชีวิต (Life instinct) ของมนุษย ทํา
ใหม นุษยค ดิ หาแนวทางในการที่จะมีชีวิตอยูรอด และการมสี ตปิ ญญาในระดับทสี่ ูง ทาํ ใหมนุษย
สามารถคดิ พิจารณา และแยกแยะเหตแุ ละผลไดเ พอ่ื มชี ีวติ อยูรอดไดอยา งยั่งยืน
๒) ตัวกําหนดมาจากสภาพจิต จากแนวความคิดที่วาจริยธรรมมีแหลงกําเนิดจาก
ความรสู ึกผดิ ชอบช่วั ดี ซึ่งเกิดข้ึนจากมโนธรรมท่ีอยูในความรูสึกนกึ คิด ดังน้ัน แหลงกาํ เนดิ ของ
คุณธรรมและจริยธรรมจึงเปนคุณภาพของสมองในการคิด และคุณภาพของจิตท่ีสามารถ
แยกแยะความถูก ความผิดไดเปนพื้นฐาน สภาพของจิตน้ันทําใหบุคคลจดจําสิ่งท่ีเปนเคียด
แคน บาดหมางใจ หรือรูสึกผิดตลอดเวลากับการตัดสินท่ีพลาดพล้ังไป ดังนั้นสภาพจิต
กอใหเกิดอารมณและความรูสึกท่ีอาจนําไปสูการมีคุณธรรมและจริยธรรมและการขาด
คณุ ธรรมและจรยิ ธรรมไดเทาๆ กนั
๑.๒.๒ แหลงกําเนิดภายนอกตวั บุคคล สวนสาเหตภุ ายนอกตวั บคุ คล
ดวงเดือน พันธุมนาวิน2๓ กลาววา ในการที่บุคคลนั้นจะทําความดี หรือละเวนการ
กระทําท่ีไมนาพึงปรารถนามากนอยเพียงใดน้ัน สาเหตุที่สําคัญ คือ คนรอบขาง กฎระเบียบ
สังคม วัฒนธรรมและสถานการณที่บุคคลประสบอยู นอกจากสภาพแวดลอมในการทํางาน
การมีหรอื การขาดแคลนส่ิงเออื้ อํานวยในการทํางาน ตลอดจนบรรยากาศทางสังคมในท่ีทาํ งาน
กลุมเพื่อนและวัฒนธรรมในองคกร จะมีผลตอพฤติกรรมการทํางาน และสขุ ภาพจิต ตลอดจน
ความสขุ ความพอใจในการทาํ งาน
วริยา ชินวรรโณ3๔ ไดอ ธิบายถึงอิทธิพลท่ีเปนผลตอการเกิดคุณธรรมและจริยธรรม
ในประเทศไทยซึ่งเร่ิมมีข้ึนในสมัยสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ซ่ึงอาจกลาวไดวาเปน
รากฐานของแหลงคณุ ธรรมจรยิ ธรรม ซึ่งสามารถนาํ มาอธบิ ายได ดังน้ี
๓ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วัฒนาพานิช, ๒๕๒๔), หนา ๑๒๐.
๔ วริยา ชินวรรโณ, จริยธรรมของพลเมืองไทยในระบอบประชาธปิ ไตย : ประมวลองคความรู
ประสบการณ, (กรุงเทพมหานคร: ศนู ยห นงั สอื จุฬาลงกรณม หาวิทยาลยั , ๒๕๔๖), หนา ๒๒๐.
๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๑ ความรูเบ้ืองตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
๑) อิทธิพลของคําสาบานกฎหมาย ระเบียบและวินัย หลักจริยธรรมที่ไดจากคํา
สาบาน ถือเปนราชประเพณีท่ีผูบริหารบานเมืองตองกระทํา นอกจากกฎหมายที่ระบุไวเปน
จริยธรรมหรือวินัยของ ผูปฏิบัติงาน การใหคําสาบานจึงเปนการกําหนดพฤติกรรมที่เปน
คุณธรรมจริยธรรมซ่ึงเปนเงื่อนไขผูกมัดดวย วาจาท่ีเช่ือมโยงกับความศักดิ์สิทธิ์ของพิธีกรรม
ซง่ึ ทําใหเกดิ เปน ขอกําหนดแนวทางความประพฤติซ่ึงมวี ัฒนธรรม เปน ตัวกาํ กบั อยูดว ยและอาจ
กลายมาเปน กฎเกณฑใ นที่สุด
๒) อิทธิพลของศาสนา ทุกศาสนายอมมีคําส่ังสอนเปนศีลและธรรมใหบุคคลผูนับ
ถือและ ศรัทธาใหการยอมรับและเช่ือฟง พรอมท่ีจะปฏิบัติตามโดยไมมีเงื่อนไข ดังเชน พุทธ
ศาสนาซึ่งเปนศาสนา ประจําชาติของประเทศไทย ไดกลาวแถลงธรรมในการบริหารจัดการ
และการปกครอง แผนดินของพระมหากษัตริย อันไดแก ทศพิธราชธรรม จักรวรรดิวัตร ราช
สังคหวัตถุ และราชวสดีธรรม เปนตน4๕ ธรรมเหลาน้ีอันท่ีจริงแลวเปนหลักธรรมท่ีขาราชการ
ผบู รหิ ารและผูป ระกอบวชิ าชีพตา ง ๆ ควรยึดถอื ปฏบิ ตั ติ ามดวย
๑.๓ ทีม่ าของคณุ ธรรม
แหลงกําเนิดนี้กลาวถึงพื้นฐานของมนุษยท่ีไดมาจากธรรมชาติเปนตัวกําหนด ซ่ึง
แบง แยกออกเปน ๒ ประการ คอื
๑) ตัวกําหนดมาจากพันธุกรรมที่สงทอดมาจากบรรพบุรษุ มนุษยเกิดมาพรอมดวย
คุณภาพของสมองที่จะพัฒนาขึ้นเปน ความเฉลียวฉลาดดานปญญาโดยไดรับการถายทอดสวนนี้
มาจากบรรพบุรุษโดยผานกระบวนการทางพันธุกรรม การพัฒนาของสมองจะดําเนินไปตาม
รหัสพันธุกรรมท่ีกาํ หนดไวต ้ังแตเ กิด แมวาการพฒั นาดา นการคิดและสติปญญาจะเจริญพัฒนา
ตอมาภายใตอิทธิพลของการอบรมเลี้ยงดูและส่ิงแวดลอม แตคุณภาพของสมองท่ีบุคคลไดรับ
จะเปนพ้ืนฐานเบ้ืองตน ดังเชน ท่ีพระพุทธเจาไดทรงตรัสรูธรรมไดดวยตนเองดวยปญญาของ
พระองค แตก ารเกิดมโนธรรมในมนษุ ย พระองคไดท รงแบง ประเภทของบุคคลออกเปนดอกบัว
ประเภทตาง ๆ บคุ คลทเี่ ปนประเภทดอกบัวที่อยบู านชูชอเหนือนํา้ คอื บคุ คลที่สามารถเรียนรู
และประจักษในความดีและความชั่วดวยปญญาน่ันเอง สวนบุคคลที่เปนประเภทดอกบัว
ประเภทอ่ืน ๆ ก็อาจสามารถรูผิดชอบช่ัวดีไดดวยการอบรมส่ังสอนตามระดับความสามารถ
๕ เร่ืองเดียวกัน, หนา ๒๒๓.
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
ของสตปิ ญ ญา นอกจากน้ี สัญชาตญาณแหงชวี ติ (Life instinct) ของมนษุ ย ทําใหม นษุ ยคดิ หา
แนวทางในการท่ีจะมีชีวิตอยูรอด และการมีสติปญญาในระดับที่สูง ทําใหมนุษยสามารถคิด
พจิ ารณา และแยกแยะเหตุและผลไดเพ่ือมีชีวติ อยูร อดไดอยางยั่งยืน
๒) ตัวกําหนดมาจากสภาพจิต จากแนวความคิดที่วาจริยธรรมมีแหลงกําเนิดจาก
ความรสู ึกผิดชอบช่ัวดี ซ่ึงเกิดข้ึนจากมโนธรรมท่ีอยูในความรูสึกนกึ คดิ ดังนั้น แหลงกาํ เนดิ ของ
คุณธรรมและจริยธรรมจึงเปนคุณภาพของสมองในการคิด และคุณภาพของจิตท่ีสามารถ
แยกแยะ ความถูก ความผิดไดเปนพ้ืนฐาน สภาพของจิตนั้นทําใหบุคคลจดจําสิ่งที่เปนเคียด
แคน บาดหมางใจ หรือรูสึกผิดตลอดเวลากับการตัดสินที่พลาดพลั้งไป ดังนั้นสภาพจิต
กอใหเกิดอารมณและความรูสึกที่ อาจนําไปสูการมีคุณธรรมและจริยธรรมและการขาด
คุณธรรมและจริยธรรมไดเ ทา ๆ กนั
แตอยางไรก็ตามคุณธรรมและจริยธรรมมีความสัมพันธกับสติปญญา นักบริหาร
การศึกษาท่ีมีคุณสมบัติดานสติปญญายอมไดเปรียบในดานความคิดและการแสวงหาเหตุผล
และสามารถพิจารณาผลที่จะบังเกิดขึ้นจากการกระทําของตนได นักบริหารที่มีสติปญญาใน
ระดับสูงจะเปนผูที่สามารถคิดแกปญญาโดยยึดหลักเหตุผลท่ีใหประโยชนสุขแกตนเองและไม
ทําใหตนเองไดรับความเดือดรอนใน ภายหลังได ซึ่งกลาวไดวาเกิดเปนผลประโยชนท่ียัง
ความสขุ มาใหอยา งยั่งยืน
(๑) แหลงกําเนดิ ภายนอกตัวบุคคล สวนสาเหตภุ ายนอกตัวบคุ คล
ดวงเดือน พันธุมนาวนิ 5๖ กลาววา ในการท่ีบุคคลนั้นจะทําความดี หรือละเวนการ
กระทําที่ไมนาพึงปรารถนามากนอยเพียงใดน้ัน สาเหตุที่สําคัญ คือ คนรอบขาง กฎระเบียบ
สังคม วัฒนธรรมและสถานการณท่ีบุคคลประสบอยู นอกจากสภาพแวดลอมในการทํางาน
การมีหรอื การขาดแคลนสิ่งเอือ้ อาํ นวยในการทํางาน ตลอดจนบรรยากาศทางสังคมในที่ทาํ งาน
กลุมเพ่ือนและวัฒนธรรมในองคกร จะมีผลตอพฤติกรรมการทํางาน และสขุ ภาพจิต ตลอดจน
ความสุขความพอใจในการทาํ งาน
๖ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วฒั นาพานิช, ๒๕๒๔), หนา ๒๐.
๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๑ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับคุณธรรมและจริยธรรม
วริยา ชินวรรโณ6๗ ไดอธิบายถึงอทิ ธิพลทเ่ี ปนผลตอ การเกดิ คุณธรรมและจริยธรรม
ในประเทศไทยซึ่งเร่ิมมีขึ้นในสมัยสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ซ่ึงอาจกลาวไดวาเปน
รากฐานของแหลง คณุ ธรรมจรยิ ธรรม ซง่ึ สามารถนาํ มาอธิบายได ดังน้ี
๑) อิทธิพลของคําสาบานกฎหมาย ระเบียบและวินัย หลักจริยธรรมท่ีไดจากคํา
สาบาน ถือเปนราชประเพณีที่ผูบริหารบานเมืองตองกระทํา นอกจากกฎหมายที่ระบุไวเปน
จริยธรรมหรือวินัยของผูปฏิบัติงาน การใหคําสาบานจึงเปนการกําหนดพฤติกรรมที่เปน
คุณธรรมจรยิ ธรรมซึ่งเปนเงื่อนไขผูกมัดดวยวาจาท่ีเชื่อมโยงกับความศักด์ิสิทธ์ิของพธิ ีกรรม ซึ่ง
ทําใหเกิดเปนขอกําหนดแนวทางความประพฤติซึ่งมีวัฒนธรรมเปนตัวกํากับอยูดวยและอาจ
กลายมาเปนกฎเกณฑในที่สดุ สวนในเร่ืองของกฎหมายในปจจบุ ัน นักบรหิ ารตองคํานึงถึงหลัก
กฎหมายอยางเปนธรรม กฎหมายบานเมืองเปนตัวกําหนดคุณธรรมและจริยธรรมในดานการ
กระทําตอกันในการดําเนินชีวิตและการประกอบอาชีพ เพ่ือขจัดความขัดแยงระหวาง
ประชาชนในประเทศน้ัน ๆ ประชาชนจําเปนจะตองเรียนรูและตองปฏิบัติตามกฎหมายที่เปน
เปนกฎหมาย สําหรับประชาชนซึ่งสวนใหญจะเปนการดําเนินชีวิตประจําวันซ่ึงเปนเรื่องของ
คุณธรรมและจริยธรรม7๘ พบวา การที่บุคคลรวู าอะไรดอี ะไรเหมาะสมและสําคัญนั้นไมเพียงพอ ท่ี
จะทําใหเขามีพฤติกรรมตามน้ันได เพราะคนที่ทําผิดกฎหมาย เชน ไปลักทรัพยหรือทําราย
รางกายผูอื่น ไมไดทําไปเพราะรูเทาไมถึงการณ แตทําไปทั้ง ๆ ท่ีรูวาผิด เพราะหลังจากท่ีกระทํา
ลงไปแลวก็จะหลบหนีซอนตัวเพราะกลัวถูกจับมา ลงโทษนั่นเอง นักบริหารก็เชนกัน เม่ือรูตัววา
กระทาํ ผดิ มกั จะรูแกใจและมักจะแสดงพฤติกรรมอ่ืน ๆ เพอ่ื กลบเกล่อื น
๒) อิทธิพลของศาสนา ทุกศาสนายอมมีคําส่ังสอนเปนศีลและธรรมใหบุคคลผูนับถือ
และศรัทธาใหการยอมรับและเชื่อฟง พรอมที่จะปฏิบัติตามโดยไมมีเงื่อนไข ดังเชน พุทธศาสนา
ซึ่งเปนศาสนาประจําชาติของประเทศไทย ไดกลาวแถลงธรรมในการบริหารจัดการและการ
ปกครองแผนดิน ของพระมหากษัตริย อันไดแก ทศพิธราชธรรม จักรวรรดิวัตร ราชสังคหวัตถุ
๗ วรยิ า ชินวรรโณ, จรยิ ธรรมของพลเมืองไทยในระบอบประชาธิปไตย: ประมวลองคความรู
ประสบการณ, (กรงุ เทพมหานคร: ศูนยหนงั สือจฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั , ๒๕๔๖), หนา ๒๒๐.
๘ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วฒั นาพานิช, ๒๕๒๔), หนา ๓๔.
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
และราชวสดีธรรม เปนตน8๙ ธรรมเหลานี้อันท่ีจริงแลวเปนหลักธรรมท่ีขาราชการ ผูบริหารและผู
ประกอบวชิ าชีพตา ง ๆ ควรยดึ ถอื ปฏบิ ัติตามดวย
๑.๔ ความหมายของคุณธรรม-จริยธรรม สาํ หรบั ผูบริหาร
๑.๔.๑ ความหมายของคุณธรรม (Moral)
ความหมายของคําวา คุณธรรม นี้ มนี ักการศกึ ษาหลายทา น ไดเ สนอแนวคดิ ซ่ึงเปน
ท่ียอมรับโดยทั่วไป ไดแก “คุณธรรม” คือ คุณ + ธรรมะ คุณงามความดีท่ีเปนธรรมชาติ
กอ ใหเกดิ ประโยชนต อ ตนเองและสังคม ซง่ึ รวมสรุปวา คอื สภาพคุณงาม ความดี
ผูทรงคุณวุฒิหลายทานและหนวยงานท่ีเกี่ยวของกับการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม
ไดใหความหมายของคําวา “คุณธรรมและจรยิ ธรรม” ไวอ ยางมากมายหลายความหมาย ซึ่งจะ
ขอยกมาเฉพาะทเี่ หน็ วา สําคญั เพ่ือเปน ประโยชนตอการศึกษาวจิ ยั ในครั้งน้ี ไดแก
พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒9๑๐ ไดอธิบายวา คุณธรรม เปนคําท่ี
ทุกคนไดรูจัก ไดสัมผัสคุนเคย แตความหมายท่ีแตละคนเขาใจหรืออธิบาย ก็แตกตางกันไป
ทั้งนี้ข้ึนอยูกับแนวคิดของแตละบุคคล และแตละศาสตร อันเปนพ้ืนฐานของบุคคลน้ัน ๆ ตาม
ความหมายที่ปรากฏในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน คุณธรรม หมายถึง สภาพคุณงาม
ความดี
พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตฺโต)๑๑ ไดกลาวไววา คุณธรรมเปนคุณภาพของจิตใจ
กลา วคอื คุณสมบัตทิ ี่เสรมิ สรา งจิตใจใหด ีงาม ใหเ ปนจติ ใจท่สี งู ประณีตและประเสริฐ เชน
เมตตา คอื ความรักปรารถนาดี เปนมติ ร อยากใหผูอน่ื มีความสุข
กรุณา คือ ความสงสารอยากชวยเหลอื ผูอื่นใหพน จากความทกุ ข
๙ วรยิ า ชินวรรโณ, จริยธรรมของพลเมืองไทยในระบอบประชาธิปไตย: ประมวลองคความรู
ประสบการณ, หนา ๒๒๓.
๑๐ ราชบณั ฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕, พมิ พคร้งั ที่ ๕, พมิ พ
ลกั ษณ, (กรุงเทพมหานคร: อกั ษรเจรญิ ทัศน, ๒๕๓๘), หนา ๕๖.
๑๑ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตฺโต), พุทธธรรม, พิมพคร้ังที่ ๙, (กรุงเทพมหานคร: มหาจุฬาลง
กรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๔๓), หนา ๑๔.
๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๑ ความรูเบ้ืองตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
มุทิตา คือ ความพลอยยินดี พรอมท่ีจะสงเสริมสนบั สนุนผูท่ีประสบความสาํ เรจ็ ใหมี
ความสุข หรอื กา วหนาในสงิ่ ที่ดีงาม
อเุ บกขา คือ การวางตวั วางใจเปน กลาง เพอื่ รักษาธรรม เม่อื ผูอ่ืนจะตองรับผดิ ชอบ
ตอ การกระทําของเขาตามเหตุและผล
บุญมี แทนแกว11๑๒ ไดใหความหมายวา หมายถึง “ศีลธรรม คุณธรรม” อันเปน
ธรรมะท่ีควรประพฤติ เชน เบญจศีล หิรโิ อตตัปปะ อิทธิบาท ๔ กศุ ลกรรมบถ ๔ อรยิ มรรคมี
องค ๘ เปน ตน ฉะนั้นจรยิ ธรรมก็คือ คานยิ มระดับตา ง ๆ ซ่ึงสังคมและบคุ คลจาํ เปน ตอ งยดึ มั่น
ถอื มน่ั
ดวงเดือน พันธุมนาวิน12๑๓ ใหความหมายวา คุณธรรม หมายถึง ส่ิงที่คน สวนใหญ
ในสังคมเห็นวา ดี เชน ความซอื่ สัตย การมีวินยั ประหยัด เปน ตน
กีรติ บุญเจือ13๑๔ ใหความหมายวา “คุณธรรม เปนสมบัติของบุคคล ซึ่งทําใหผูมี
คุณธรรมรูจักแสวงหาคุณงามความดี และทําใหเขาไดบรรลุถึงจุดหมายอันดีเลิศ ทั้งในดาน
ความประพฤตทิ ่วั ไปหรอื ขอบเขตทีจ่ าํ กดั แหง ความประพฤต”ิ
ธานินทร กรัยวิเชียร14๑๕ ใหความหมายวา “คุณธรรม” วาคือสภาพคุณงามความดี
เราอาจกลาวไดวา การที่จะวินิจฉัยวาบุคลใดมีคุณธรรมดีเดนมากนอยเพียงใดน้ัน ยอมตอง
พิจารณาโดยรวมวา บคุ คลนั้นมีอปุ นิสัยและประพฤติตนเปนอยา งไร ดํารงตนอยูในกรอบของ
กฎหมายและศีลธรรมเพียงใด เปนผูมีความรับผิดชอบตอหนาที่การงานและสังคมอยางไร
และเปนผทู ่ยี ดึ มนั่ ในความถูกตองชอบธรรมเพยี งใด
๑๒ บุญมี แทนแกว, จริยธรรมกับชีวิต, พิมพคร้ังที่ ๖, (กรุงเทพมหานคร: โอเดียนสโตร,
๒๕๔๑), หนา ๓๕.
๑๓ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วฒั นาพานชิ , ๒๕๒๔), หนา ๓๖.
๑๔ กีรติ บุญเจือ, “บทบาทของสถาบันศาสนาในการจัดการศกึ ษา แหง ชาติ”, รายงานการวจิ ัย
(กรงุ เทพมหานคร: มหาวทิ ยาลยั อสั สมั ชัญ, ๒๕๔๑), หนา ๖๕.
๑๕ ธานินทร กรัยวิเชียร, คุณธรรมและจริยธรรมของผูบริหาร, พิมพคร้ังท่ี ๓, (กรุงเทพมหานคร:
โรงพมิ พชวนพิมพ, ๒๕๔๘), หนา ๗๓.
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
วศิน อินทสระ15๑๖ ไดใหความหมายคุณธรรม ตามหลักจริยศาสตรไววา คุณธรรม
คือ อุปนิสัยอันดีงามซึ่งสั่งสมอยูในดวงจิต อุปนิสัยอันน้ีไดมาจากความพยายามและความ
ประพฤติติดตอกันมาเปนเวลานาน พรอมอธิบายและไดใหความหมายอันส้ันวา คุณธรรม คือ
ความลํา้ เลิศแหงอุปนิสัย
คณุ ธรรม คือ คุณ + ธรรมะ คุณงามความดีที่เปนธรรมชาติ กอใหเกิด ประโยชนตอ
ตนเองและสังคม16๑๗
นอกจากน้ี วศิน อินทสระ ยังไดส รุปถึงความหมายของคุณธรรม ตามทรรศนะของ
บคุ คลตา ง ๆ ดงั น้ี
โสเครติส (Socratis กอน ค.ศ. ๔๖๙ - ๓๙๙)17๑๘ ปรชั ญาเมธีผูย่ิงใหญกลา ววาคุณธรรม
คือความรู (Virtue is Knowledge) โสเครติส ยังกลาววา “ถาบคุ คลรูและเขาใจถึงธรรมชาติของ
ความดีจริง ๆ แลว เขาจะไมพ ลาดจากการประกอบกรรมดี เขาจะไมทาํ ความชั่วเพราะความไมรู
นั่นเอง ทําใหเขาตองทําความช่ัว ความเขลา เปนความช่ัวรายพอ ๆ กับความรูเปนคุณธรรมหรือ
เปนคนดี ไมมีใครต้ังใจทําความผิด (None Intentionally does Wong) ท่ีเขาทําผิดเพราะเขาไม
รู แมความเปนคนพอประมาณโดยไมรู (วานั่นคือความพอดี) ก็เปนความไมพอดี อยางหน่ึง ความ
เปนผูกลาหาญโดยไมรูจักความกลาหาญ ก็เปนความขลาดอยางหนึ่ง ดังนั้นทรรศนะของโสเคร
ติสแลว ความรูกอใหเกิดสาระคุณธรรม บุคคลไมเคยทําความผิดท้ัง ๆ ท่ีรูเลย” จึงกลาวไดวา โส
เครตสิ กลา วถึงทรรศนะคุณธรรมคือ ความรหู รือปญ ญาพรอมท้ังนิสยั
เพลโต (Plato กอน ค.ศ. ๔๒๗-๓๔๗)18๑๙ เห็นวา คุณธรรมที่สําคัญมอี ยู ๔ ประการ
คอื
๑. ปญ ญา (ปรชั ญาญาณ)
๒. ความกลาหาญ
๑๖ วศิน อินทสระ, พทุ ธจริยศาสตร, (กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พทองกวาว, ๒๕๔๑).
๑๗ รองศาสตราจารย ดร.สุรเดช สําราญจิตต, เอกสารเผยแพรความรู การเรียนการสอนท่ี
เก่ียวกับคุณธรรมจริยธรรม, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.jariyatam.com/moral-cultivationk.
pop. [๒๙ มิถนุ ายน ๒๕๕๙].
๑๘ โสเครติส (Socratis กอน ค.ศ. ๔๖๙) อางใน วศิน อินทสระ, พุทธ จริยศาสตร, หนา
๓๙๙.
๑๙ เพลโต (Plato กอ น ค.ศ. ๔๒๗-๓๔๗) อา งใน วศนิ อินทสระ, พทุ ธจรยิ ศาสตร, หนา ๓๙๙.
๑๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๑ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับคุณธรรมและจริยธรรม
๓. ความพอประมาณ (รจู กั ประมาณ)
๔. ความยตุ ธิ รรม
เพลโต ถือวา ปญญาสําคัญที่สุด โอบออมเอาคุณธรรมอื่น ๆ ไวดวยกัน ทํานอง
เดียวกันท่ีพระพุทธเจาทรงถือเอาความไมประมาทเปนธรรมสําคัญที่สุดเกินกวาธรรมท้ังปวง
เพราะความไมป ระมาทโอบออมเอาคุณธรรมอื่น ๆ ไวห มด
อริสโตเติล (Aristotle กอน ค.ศ. ๓๘๔ - ๓๒๒)19๒๐ ยอมรับคุณธรรม ๔ ประการ
ของเพลโต แตเนนความรับผดิ ชอบ เพราะถอื วาคุณธรรมคือความพอดี พองาม ไมเอียงสุดไป
ดานใดดานหน่ึง คือ ไมเกินไปกับไมหยอนไป เชน คุณธรรมคือ ความกลาหาญเปนทามกลาง
ระหวางความกลาหาญ บาบิ่นกับความขลาด คุณธรรม คือ ความจริงเปนทามกลางระหวาง
การพูดจริงกับการดูหมิ่นตนเอง หรือถอมตนจนเกินไป คุณธรรมคือ ความเสียสละเปน
ทามกลางระหวางความฟุมเฟอย สุรุยสุราย กับความตระหนี่เหนียวแนน ความเห็นของ
อริสโตเติล เขากับความเห็นทางพระพุทธศาสนาเร่ืองมัชฌิมาปฏิปทา เปนขอปฏิบัติสายกลาง
คือ ไมต ึงเกนิ ไป ไมห ยอ นเกนิ ไป
จอหน ดิวอี้ (John Dewey, ค.ศ. ๑๘๕๙ – ๑๙๕๒)20๒๑ ไดกลาววา คุณธรรม
จริยธรรมคือหลักความประพฤติท่ีมีการฝกอบรมใหเปนความประพฤติของพลเมืองท่ีดี โดย
เนน ทรี่ ายบคุ คลเทากันท่ีตระหนักถึงผลทางสังคมที่จะดํารงรูปแบบของสงั คมนั้น ดงั น้ัน หลัก
จริยธรรมจึงไมมีใครคนใดคนหนึ่งผูกขาดการตัดสิน ไมใชเรื่องเหนือธรรมชาติ ไมสราง
รูปแบบเฉพาะผูกขาดหรือวิถีชีวิตเพียงอยางใดอยางหน่ึง การแปลความหมายคณุ ธรรมในชีวิต
สังคมซ่ึงเต็มไปดวยความเรงรุดหนาที่จะสรางลักษณะนิสัยของบุคคลโดยเนนความสําคัญใน
ดานจติ ใจ ในการจดั จรยิ ศึกษา
จึงสรุป ความหมายของคุณธรรม คอื หลักความประพฤตทิ ี่เปนลักษณะนิสัยที่ดีงาม
ไดรับการส่ังสมหรือปฏิบัติตามกันมาจากจิตใจโดยมิไดฝนใจ ผลจากการกระทํา กอใหเกิด
ประโยชนแกผูท ี่ยึดถือโดยตรง และสง ผลใหสงั คมของการอยรู วมกนั มีความสุข และความเจริญ
๒๐ อริสโตเติล (Aristotle กอน ค.ศ. ๓๘๔-๓๒๒) อางใน วศิน อินทสระ, พุทธจริยศาสตร, หนา
๓๙๙.
๒๑ จอหน ดิวอี้ (John Dewey, ค.ศ. ๑๘๕๙–๑๙๕๒) อางใน วศิน อินทสระ, พุทธจริย ศาสตร,
หนา ๓๙๙.
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
งอกงาม หลักคุณธรรมจึงมีความสําคัญอยางยิ่ง สําหรับมนุษยท่ีตองอาศัยอยูรวมกัน เพราะ
คุณธรรมเปนหลักแหงความประพฤติ ปฏิบัติในทางที่ถูกตองและดีงาม มจี ุดหมายปลายทางอยู
ท่ีคุณงามความดีของสังคมโดยสวนรวม คุณธรรม คือ จิตรูสํานึกของคนที่มุงจะประพฤติแต
ความดีทั้งทางกาย วาจา และใจ ท่ีเปนประโยชนตอตนเองและสังคมสวนรวมตามบทบาท
หนา ที่ของตนเองท่มี อี ยู ลดละความเห็นแกต วั แตจะยังประโยชนใหถึงพรอ มเพ่ือความสงบสุข
ของสงั คม
จากขอความทกี่ ลาวมาทง้ั หมดนี้ พอสรุปไดวาคุณธรรมจริยธรรมเปนรากฐานสําคัญ
ในการพัฒนาคน ปญหาของสังคมไทยท่ีประสบพบเห็นอยูทุกวันน้ีเกิดจาก “คน” ปญหา
เร่ิมตนท่ี “คน” และมีผลกระทบถึง “คน” การแกปญหาสังคมไทยจงึ ตองแกดว ย “การพัฒนา
คน” เพื่อใหคนมปี ญญา มีความรูมคี ุณธรรมและมีทักษะในการแกปญหาชีวิต ปญหาจึงอยูทว่ี า
เราจะพัฒนาคนอยางไรเพ่ือใหคนมีชีวิตท่ีดีงามสามารถใชความรูและแกปญหาได สรางสรรค
ได ปฏิบัติตอเทคโนโลยีอยางถูกตอง อยูในระบบการแขงขันทางเศรษฐกิจได บริโภคผลผลิต
ดวยปญ ญา รอู ะไรดี อะไรชัว่ มีทศั นคติทางจริยธรรมที่เหมาะสม ฯลฯ ท้ังหมดนเ้ี ปนคุณสมบัติ
ของคนที่มีคุณธรรม การจัดการศึกษาคงตองยึดหลักสําคัญคือ “ใหความรูคูคุณธรรม”
สงั คมไทยจงึ จะมีสมาชกิ ของสงั คมท่ีเปนทัง้ คนเกงและคนดี ดงั คาํ กลอนของ21๒๒ กลาวไวดังนี้
“เม่อื ความรยู อดเยยี่ มสูงเทยี มเมฆ แตคุณธรรมตา่ํ เฉกยอดหญาน่นั
อาจเสกสรางมจิ ฉาสารพนั ดว ยจิตอันไรอายในโลกา
แมคณุ ธรรมเย่ยี มถึงเทียมเมฆ แตค วามรตู ่าํ เฉกเพยี งยอดหญา
ยอ มเปน เหยอื่ ทรชนจนระอา ดว ยปญ ญาออ นดอยนานอยใจ
หากความรูสงู ลา้ํ คุณธรรมเลศิ แสนประเสรฐิ กอปรกจิ วินิจฉัย
จะพัฒนาประชาราษฎรทัง้ ชาติไทย ตองฝกใหค วามรคู คู ณุ ธรรม”
๒๒ อําไพ สุจริตกุล, คุณธรรมครูไทย, พิมพคร้ังที่ ๒, (กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพจุฬาลงกรณ
มหาวทิ ยาลัย, ๒๕๓๔), หนา ๑๘๖.
๑๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๑ ความรูเบ้ืองตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
พระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมมจิตโต)22๒๓ กลาววา คุณธรรมคือคุณสมบัติท่ีดี
ของจิตใจ ถาปลูกฝงเร่ืองคุณธรรมไดจะเปนพื้นฐานจรรยาบรรณ... จรรยาบรรณนี้เปนเร่ือง
พฤติกรรมในการที่จะพัฒนาตองตีความออกไปวา พฤติกรรมเหลานี้มีพื้นฐานจากคุณธรรมขอ
ใด เชน เบญจศีลเปนจริยธรรม เบญจธรรมเปนคุณธรรมคือ ความเมตตากรุณา ถามีความ
เมตตากรุณาจะ มีฐานของศลี ขอที่ ๑ เปนตน
สวนจริยธรรม พจนานุกรมฉบบั ราชบัณฑติ ยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕23๒๔ ใหความหมายวา
“จรยิ ธรรมหมายถึง ธรรมที่เปน ขอ ประพฤตปิ ฏบิ ัติ ศลี ธรรม กฎศีลธรรม”
พระเมธธี รรมาภรณ (ประยรู ธมฺมจติ โต)24๒๕ กลาววา จริยธรรม คือ หลักแหง ความ
ประพฤติ หรือแนวทางการปฏบิ ตั ิ หมายถึง แนวทางของการปฏิบัติ หมายถึง แนวทางของการ
ประพฤติปฏิบัติ จนใหเปนคนดีเพอ่ื ประโยชนสขุ ของตนเองและสวนรวม
นอกจากน้ีพระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมมจิตโต)25๒๖ ยังใหแนวคิดวาจริยธรรมคือ
หลักแหงความประพฤติดีงามสําหรับทุกคนในสังคม ถาเปนขอปฏิบัติท่ัวไป เรียกวาจริยธรรม
ถา เปนขอควรประพฤติทม่ี ีศาสนาเขามาเกี่ยวของ เราเรียกวา ศีลธรรม แตทง้ั น้ีมไิ ดหมายความ
วา จริยาธรรมอิงอยูกับหลักคําสอนทางศาสนาเพียงอยางเดียว แทท่ีจริงนั้นยังหยั่งรากอยูบน
ขนบธรรมเนียมประเพณี แมนักปราชญคนสําคัญ เชน อริสโตเติล คานท มหาตมะคานธี
กม็ สี วนสรา งจรยิ ธรรมสาํ หรับเปน แนวทางในการดาํ รงชวี ิตของคนจาํ นวนหน่งึ
จากทัศนะของพระเมธีธรรมาภรณ ดังกลาวขางตนนี้ จะเห็นไดวาจริยธรรมไมแยก
เด็ดขาดจากศีลธรรม แตมีความหมายกวางกวาศีลธรรม ศีลธรรมเปนหลักคําสอนที่วาดวย
ความประพฤติชอบ สวนจริยธรรม หมายถึง หลักแหงความประพฤติดีประพฤติชอบอัน
วางรากฐานอยูบนหลักคําสอนของศาสนา ปรัชญาและขนบธรรมเนียมประเพณี ทานผูน้ีมอง
จริยธรรมในฐานะท่ีเปนระบบ อันมีศีลธรรมเปนสวนประกอบสําคัญ แตก็มีแนวคิดปรัชญา
คานิยม ตลอดจนธรรมเนียมประเพณีเขามาเก่ียวของดวยจากที่กลาวมาทั้งหมดพอสรุปไดวา
๒๓ พระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมมจิตโต), คุณธรรมสําหรับนักบริหาร, พิมพคร้ังที่ ๒,
(กรุงเทพมหานคร: บรษิ ัท สหธรรมิก จาํ กดั , ๒๕๓๘), หนา ๑๕-๑๖.
๒๔ ราชบณั ฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕, หนา ๕๖.
๒๕ พระเมธธี รรมาภรณ (ประยรู ธมมจิตโต), คุณธรรมสําหรบั นกั บริหาร, หนา ๘๑-๘๒.
๒๖ อา งแลว .
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
คําวา คุณธรรม จริยธรรม สองคํานี้เปนคําที่มีความหมายเก่ียวของกันในดานคุณงามความดี
กลาวคือ จริยธรรมคือความประพฤติที่ถูกตองดีงามทั้งกายและวาจา สมควรท่ีบุคคลจะ
ประพฤติปฏบิ ัติ เพื่อใหตนเองและคนในสังคมรอบขางมีความสุข สงบ เยือกเย็น จรยิ ธรรมเปน
เร่ืองของการฝกนิสัยที่ดี โดยกระทําอยางตอเนื่องสมํ่าเสมอจนเปนนิสัย ผูมีความประพฤติดี
งามอยางแทจ ริงจะตอ งเปนผูมีความรูสึกในดานดีอยูตลอดเวลา คือ มี “คณุ ธรรม “อยูในจิตใจ
หรืออาจกลาวไดวาจริยธรรมเปนเรื่องของการประพฤติปฏิบัติเปนพฤติกรรมภายนอก สวน
คุณธรรมเปนสภาพคุณงามความดีภายในจิตใจ ซึ่งทั้งสองสวนตองเกี่ยวของสัมพันธกัน
พฤติกรรมของคนท่ีแสดงออกมาทั้งทางกายและวาจาน้ัน ยอมเก่ียวเนื่องสัมพันธและเปนไป
ตามความรูสึกนึกคิดทางจิตใจและสติปญญา การพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมของบุคคลจึงตอง
พัฒนาท้ัง ๓ ดา น ควบคูกนั ไป คอื การพฒั นาดา นสติปญญา ดา นจติ ใจและดา นพฤติกรรม
๑.๔.๒ จรยิ ธรรม (Ethics)
สําหรับความหมายของจริยธรรมไดมีนักวิชาการและผูรูหลายทานไดกลาวถึง
ความหมาย ดงั นี้
“จริยธรรม” = จริย + ธรรมะ คอื ความประพฤตทิ ี่เปนธรรมชาติ เกดิ จากคณุ ธรรม
ในตัวเองกอใหเ กิดความสงบเรียบรอยในสงั คม รวมสรปุ วาคือ ขอควรประพฤติปฏบิ ัติจริยธรรม
(Ethics) ความเปนผมู ีจติ ใจสะอาด บรสิ ทุ ธ์ิ เสียสละหรอื ประพฤตดิ งี าม
จริยธรรมเปนเรื่องท่ีนักการศึกษาและนักวิชาการสนใจที่จะศึกษา เพื่อนํามา
แกปญหา จริยธรรมในสังคมไทย และหาทางปลูกฝงใหบุคคลในสังคมมีจริยธรรมควบคูไปกับ
คุณธรรม เพื่อการดํารงชีวิตอยูในสังคมอยางมีความสุข ในการศึกษาจริยธรรมไดมีผูให
ความหมายไวหลากหลายในทศั นะของตน ไดแก
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน26๒๗ ใหความหมายของจริยธรรมไววา จริยธรรม
หมายถงึ ธรรมทีเ่ ปน ขอประพฤติปฏบิ ตั ิ
๒๗ ราชบัณฑติ ยสถาน, พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕, หนา ๑๘๙.
๑๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๑ ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
เสถียรพงษ วรรณปก27๒๘ ใหความหมายวา จริยธรรมหมายถึงความดีงาม ส่ิงท่ี
ควรประพฤติ จรยิ ธรรมเปน สมหุ นาม (คําเรยี กรวม) ของสง่ิ ทคี่ วรประพฤติทงั้ หลาย
ดวงเดือน พันธุมนาวิน28๒๙ กลาววา จริยธรรม หมายถึง สํานึกท่ีบุคคลมีในเร่ือง
เกี่ยวกับความดี ความชัว่ ความถูก ความผิด ความยุตธิ รรม ความไมยุตธิ รรม จริยธรรมเปนคํา
ท่ีมีความหมายกวาง พฤติกรรมท่ีเก่ียวของกับจริยธรรมอาจมีลักษณะท่ีสังคมตองการใหมีใน
สมาชิกในสังคมเปนพฤติกรรมที่สงั คมชมชอบใหการสนับสนุนและผกู ระทําสวนมากพอใจวา ส่ิง
ที่ทํานั้นถูกตอง เหมาะสม และถาเปนลักษณะพฤติกรรมที่สังคมไมตองการใหมีในสมาชิกใน
สังคม เปนการกระทําท่ีสังคมลงโทษ หรือพยายามจํากัดผูปฏิบัติเมื่อไปทําแลวสวนมากจะ
รูสกึ วาเปนส่งิ ทีไ่ มถูกตอ งและไมสมควร
วิทย วิศทเวทย29๓๐ กลาววา จริยธรรม หมายถึง ความประพฤติตามคานิยมอันพึง
ประสงคโดยใชจริยศึกษา พฤติกรรมดานคุณคาสามารถแยกแยะไดวา ส่ิงใดดี ควรทํา ส่ิงใด
ชวั่ ควรละเวน
พนัส หันนาคินทร30๓๑ กลาววา จริยธรรม หมายถึง คุณสมบัติทางความ ประพฤติ
(Conduct) ทส่ี ังคมมงุ หวงั ใหส มาชิกของสังคมนัน้ ประพฤติตาม
มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช31๓๒ ไดใหความหมายจริยธรรมวา จริยธรรม เปน
หลักที่ชวยใหบุคคลมีความรูสึกรับผิดชอบชั่วดีและเปนแนวทางในการตัดสินใจของบุคคลใน
สวนทีเ่ กยี่ วขอ งกบั วธิ กี าร เหตุผล และสิ่งท่ีควรประพฤตปิ ฏบิ ตั ิ
๒๘ เสฐียรพงษ วรรณปก, คําบรรยายพระไตรปฎก, (กรุงเทพมหานคร: หอรัตนตรัยการพิมพ,
๒๕๔๐), หนา ๒๔.
๒๙ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วฒั นาพานิช, ๒๕๒๔).
๓๐ วิทย วิศทเวทย, จริยศาสตรเบ้ืองตน: มนุษยกับปญหาจริยธรรม, (กรุงเทพมหานคร: โรง
พิมพอักษรเจริญทัศน, ๒๕๔๐).
๓๑ พนัส หันนาคินทร, การบริหารบุคลากรในโรงเรียน, (พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิ
โรฒ, ๒๕๒๖).
๓๒ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช, การจัดการโรงเรียนมัธยมศึกษา, (กรุงเทพมหานคร:
ยูไนเต็ดโปรดคั ชนั่ , ๒๕๒๕).
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
พระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต)๓๓ ใหความหมายวา จริยธรรมหมายถึง
หลักแหงความประพฤติปฏิบัติชอบ อันวางรากฐานอยูบนหลักคําสอนของศาสนา ปรัชญา
และขนบธรรมเนียมประเพณี
พระธรรมปฎก (ประยุทธ ปยุตฺโต)33๓๔ ไดใหความหมายของจริยธรรมไววา
จริยธรรม “ธรรมคือความประพฤติ”, “ธรรมคือการดําเนินชีวิต”, หลักความประพฤติ,
หลักการดําเนินชีวิต คําวา “จริยธรรม”น้ี นักปราชญในประเทศไทยไดบัญญัติใหใชสําหรับคํา
ภาษาอังกฤษวา ethics หมายถึง ธรรมท่ีเปนขอประพฤติปฏิบัติ ศีลธรรม หรือกฎศีลธรรม
จริยะ (หรือ จริยธรรม) อันประเสริฐ เรียกวา พรหมจริยะ (พรหมจริยธรรม หรือพรหมจรรย)
แปลวา “ความประพฤติอันประเสริฐ” หรือทางดําเนินชีวิตอยางประเสริฐ หมายถึง มรรคมี
องค ๘ หรือ ศีล สมาธิ ปญ ญา
พระราชวรมุนี (ประยุทธ ปยุตฺโต) ๓๕ กลาวถึงความหมายของจริยธรรมไววา
34
จริยธรรมเปนการแสดงออกหรือการกระทําของบุคคล ในระดับที่มองเห็นกัน ท่ีปรากฏแก
ผอู ่นื ในลักษณะที่เก่ยี วขอ งกับศลี ธรรม หรอื มผี ลกระทบตอสงั คม
ธีระพร อวุ รรณโณ35๓๖ ใหความหมายจริยธรรมไว ๓ แบบ คือ
แบบท่ี ๑ เนนวา จริยธรรมเปนเร่ืองวาดวยหลักการ กฎเกณฑ มาตรฐาน และ
หนทางในการประพฤตปิ ฏิบัติ
แบบที่ ๒ เนนวา จริยธรรมเปนเรื่องของการประพฤติปฏิบัติและการกระทําเอง
มากกวาจะเปน เรอ่ื งของกฎเกณฑ
แบบท่ี ๓ เนนวา เปนการผนวกแบบที่ ๑ เขาดวยกันกับแบบท่ี ๒ คือ กฎเกณฑ
และการประพฤตปิ ฏิบัตใิ นเวลาเดยี วกัน
๓๓ พระเมธีธรรมาภรณ (ประยรู ธมฺมจติ โฺ ต), คุณธรรมสําหรับนกั บรหิ าร, หนา ๑๕-๑๖.
๓๔ พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยุตฺโต), ธรรมนูญชีวิต พุทธจริยธรรมเพื่อชีวิตท่ีดีงาม,
(กรงุ เทพมหานคร: โรงพิมพก ารศาสนา, ๒๕๔๐).
๓๕ พระราชวรมุนี (ประยทุ ธ ปยุตโฺ ต), ธรรมนูญชีวิต พุทธจริยเพ่อื ชวี ิตที่ดงี าม, (กรุงเทพมหานคร:
อัมรินทรการพมิ พ, ๒๕๒๙).
๓๖ ธีระพร อุวรรณโณ, ทฤษฎีและการวัดเจตคติ, (กรุงเทพมหานคร: คณะครุศาสตร
จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลยั , ๒๕๓๕).
๑๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๑ ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับคุณธรรมและจริยธรรม
สทิ ธพร บุญสง36๓๗ ไดใหค วามหมายจริยธรรมวา หมายถงึ หลักเกณฑของสงั คมท่ี
เปนแนวทางในการประพฤติท่ีเหมาะสมถูกตองตามหลักศีลธรรมอันดี ไมวาจะเปนการ
ประพฤตทิ างกาย วาจา ใจ อนั กอใหเกดิ ความสุขแกตนเอง ผอู ่ืนและสงั คม
สขุ ุมาล เกษมสขุ 37๓๘ ไดใ หความหมายจริยธรรมไววา หมายถึง หลักปฏิบัติอนั ดีงาม
ที่บุคคลควรกระทําในฐานะท่ีเปนสมาชิกท่ีดีของสังคม เพื่อความสงบสุขในสังคมน้ัน ๆ
จรยิ ธรรมมกั สอดคลองกับหลักศาสนา กฎหมาย และขนบธรรมเนียมประเพณี
ลาํ ดวน ศรมี ณ3ี8๓๙ ใหค วามหมายวา ลกั ษณะทางสังคมของมนุษยห ลายลกั ษณะที่มี
ขอบเขตรวมถึงพฤติกรรมทางสังคมประเภทตาง ๆ ดวย ลักษณะของจริยธรรมท่ีเก่ียวกับ
พฤตกิ รรม มคี ณุ สมบัตอิ ยู ๒ ประเภท คือ
๑. ลักษณะท่ีสังคมตองการ คือพฤติกรรมที่สังคมนิยมชมชอบตองการใหมีอยูใน
สมาชิกของสังคมน้ันและใหการสนับสนุนแกผูประพฤติดีประพฤติชอบ ยกยองสรรเสริญให
เปนผูม ีเกยี รตใิ นสังคม
๒. ลกั ษณะทส่ี ังคมไมต องการ คือ พฤติกรรมที่สงั คมประณามวา ไมด ีไมตองการใหมี
อยูในสมาชิกของสังคมและไมสนับสนุนผูกระทําโดยวิธีการลงโทษใหผูมีพฤติกรรมเชนนั้น
เพื่อใหร ูส ํานกึ วาเปนส่งิ ไมถ กู ตอ งไมควรกระทาํ ตอไป
ธานินทร กรัยวิเชียร39๔๐ ใหความหมาย “จริยธรรม” วาเปน “ธรรมที่เปนขอ
ประพฤตปิ ฏิบัติ” “ศีลธรรม” และ “กฎศลี ธรรม”
๓๗ สุทธิพร บุญสง, คุณธรรมจริยธรรมกับการพัฒนาคุณภาพชีวิต, พิมพคร้ัง ๑,
(กรงุ เทพมหานคร: ทรปิ เพลิ้ กรุป, ๒๕๕๒).
๓๘ สุขุมาล เกษมสุข, การปลูกฝงจริยธรรมแกเด็ก, (กรุงเทพมหานคร: คณะศึกษาศาสตร
มหาวทิ ยาลัยศรนี ครินทรวิโรฒ, ๒๕๔๘).
๓๙ ลําดวน ศรีมณี, จริยธรรมและจริยศาสตรตะวันออก, (กรุงเทพมหานคร: กองบังคับการ
วชิ าการ โรงเรียนนายรอยตํารวจ, ๒๕๔๖).
๔๐ ธานินทร กรัยวิเชียร, คุณธรรมและจริยธรรมของผูบริหาร, พิมพครั้งท่ี ๓,
(กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พชวนพิมพ, ๒๕๕๐)
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
โคลเบอรก (Kohlberg)40๔๑ นักการศึกษาดานจริยธรรมไดอธิบายวา จริยธรรมมี
พ้ืนฐานของความยุติธรรม ถือเอาการกระจายสิทธิและหนาที่อยางเทาเทียมกันโดยไมได
หมายถึงหลักเกณฑท่ีบังคับทั่วไป แตเปนกฎเกณฑท่ีมีความเปนสากลที่คนสวนใหญรับไวใน
ทุกสถานการณและไมมีการขัดแยงเปนอุดมคติ ดังนั้นพันธะทางจริยธรรมจึงเปนการเคารพ
สทิ ธขิ อเรียกรองของบุคคลอยางเสมอภาคกัน
เพียเจต (Piaget)๔๒ เช่ือวา พัฒนาการทางจริยธรรมของมนุษยเปนไปตามขั้นและ
ขึ้นอยูกับวัยตลอดจนความฉลาดของบุคคลในการที่จะรับรูกฎเกณฑและลักษณะตาง ๆ
ของสังคมตามพฒั นาการทางสตปิ ญ ญาของบุคคลนั้น
ประเวส วะสี42๔๓ อธิบายวา คุณธรรมจริยธรรม คือ คุณสมบัติของมนุษยอันเปนไป
เพ่ือความสุขของตนเองและการอยูรวมกัน คุณธรรมจริยธรรม จึงหมายถึงการเปนผูมีจิตใจ
สูงสง ไมเหน็ แกตัวฝายเดียว แสดงออกโดยการไมเ บียดเบียน มีความเมตตากรุณา มุงชวยเหลือ
ผอู ื่นใหพ นทุกข
คําวา “จริยธรรม” (Ethics) แยกออกเปน จริย + ธรรม ซ่ึงคําวา จริย หมายถึง
ความประพฤติหรือกิริยาที่ควรประพฤติ สวนคําวา ธรรม มีความหมายหลายประการ เชน
คุณความดี, หลักคําสอนของศาสนา, หลักปฏิบัติ เมื่อนําคําทั้งสองมารวมกันเปน "จริยธรรม"
จึงมีความหมายตามตัวอักษรวา "หลักแหงความประพฤติ" หรือ "แนวทางของการประพฤติ"
จรยิ ธรรม เปน สิ่งท่ีควรประพฤติ มที ม่ี าจากบทบัญญัติหรือคําสั่งสอนของศาสนา หรือใครก็ไดที่
เปนผูมีจริยธรรม และไดรับความเคารพนับถือมาแลว ลักษณะของผูมจี ริยธรรม ผูมีจริยธรรม
จะเปน ผทู ม่ี คี ณุ ลักษณะดงั น4้ี3๔๔
๑. เปน ผทู ่ีมีความเพียรความพยายามประกอบความดี ละอายตอการปฏบิ ตั ิชวั่
๔๑ โคลเบอรก (Kohlberg), อางใน ออมเดือน สดมณี, “การพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม: จาก
แนวคิดสแู นวทางการปฏิบัต”ิ , วารสารพฤตกิ รรมศาสตร, ปท่ี ๑๗ ฉบบั ท่ี ๑ (มกราคม ๒๕๕๔): ๑๙-๓๐.
๔๒ เพียเจต (Piajet,1971). อางใน ออมเดือน สดมณี, “การพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม: จาก
แนวคิดสูแ นวทางการปฏบิ ตั ”ิ , วารสารพฤติกรรมศาสตร, ปท่ี ๑๗ ฉบับที่ ๑ (มกราคม ๒๕๕๔): ๑๙-๓๐.
๔๓ ประเวศ วะสี, การจัดการความรู : กระบวนการปลดปลอยมนุษยสูศักยภาพ เสรีภาพ
และความสขุ , (กรงุ เทพมหานคร: สถาบันสง เสริมการจัดการความรเู พอ่ื สงั คม, ๒๕๔๘).
๔๔ นาง รัชดาภรณ แสนประสทิ ธิ์, การพฒั นาคุณภาพชีวิตและสังคม, [ออนไลน], แหลงทม่ี า:
http://www.jariyatam.com/th/moral-cultivation. [๒๙ กรกฎาคม ๒๕๖๑].
๑๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๑ ความรูเบ้ืองตนเกี่ยวกับคุณธรรมและจริยธรรม
๒. เปนผูมีความซ่อื สัตยสุจริต ยุติธรรม และมเี มตตากรุณา
๓. เปนผมู ีสติปญ ญา รูสึกตัวอยเู สมอ ไมประมาท
๔. เปนผูใฝหาความรู ความสามารถในการประกอบอาชีพ เพอื่ ความมน่ั คง
๕. เปน ผูที่รัฐสามารถอาศัยเปนแกนหรือฐานใหกบั สังคม สาํ หรบั การพัฒนาใด ๆ ได
ธานินทร กรัยวิเชียร44๔๕ กลาววา “คุณธรรมและจริยธรรม” เปนเร่ืองท่ีวาดวยการ
ปฏิบัติหนาท่ีของบุคคลอยางมีประสิทธิภาพสูงสุดตามสถานะของตน เชน การเปนลูกท่ีดี การเปน
พลเมืองที่ดี และเปนผูประกอบวิชาชีพท่ีดี เปนตนจากความหมายของจริยธรรมท่ีบุคคลตาง ๆ ที่
กลาวมาน้ัน พอสรุปไดวาจริยธรรมคือพฤติกรรมที่ไดทํา ไดประพฤติในส่ิงที่ดีงาม รวมท้ัง
ความรูสึกผิดชอบช่ัวดีของบุคคลที่เหมาะสมกับความตองการของสังคม โดยเปนลักษณะที่สังคม
ตองการใหมีอยูในสมาชิกของสังคม คือเปนพฤติกรรมท่ีสังคมชมชอบและใหการสนับสนุนในการ
กระทํานั้น เปนสิ่งท่ีดีงามถูกตอง ถือเปนมาตรฐานความดีและความสัมพันธกัน ทั้งนี้เพื่อ
กอใหเกิดความสงบสุข ความเจรญิ รงุ เรอื งของสังคม
คุณธรรม (Virtue) และจริยธรรม (Morality) สองคําน้ีจะมีความหมายใกลเคียงกัน
และใชรวมๆกันไปได45๔๖ การใชคําสองคําน้ีในภาษาไทยอาจเปนไปเพื่อใหเกิดความสละสลวย
ทางดานภาษาและงายตอการจดจํา อยางไรก็ตามการใชคําท้ังสองน้ีมักจะหมายความรวมไปใน
ตัวเหมือนเปน คาํ เดียวกัน
ดังนั้นจึงพอสรุปความหมายของ คุณธรรมจริธรรมไดวา เปนจิตสํานึกของบุคคลที่มุง
จะประพฤติแตความดี ทง้ั ทางกาย ทางวาจาและทางใจ ตลอดจนสามารถแสดงพฤติกรรมที่ดีงาม
ถกู ตอ ง เหมาะสมตามคา นยิ มของสังคมได
๔๕ ธานินทร กรัยวิเชียร, คุณธรรมและจริยธรรมของผูบริหาร, พิมพครั้งที่ ๓, (กรุงเทพมหานคร:
โรงพิมพชวนพมิ พ, ๒๕๕๐).
๔๖ นอี อน พิณประดษิ ฐ, ตัวบงช้ีทางจติ สังคมของพฤตกิ รรมการทํางานในขาราชการตํารวจ
สังกัดตํารวจภธู รภาค ๔, (กรงุ เทพมหานคร: สาํ นกั งานคณะกรรมการวิจยั แหง ชาต,ิ ๒๕๔๕).
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
๑.๕ ความสําคญั ของคณุ ธรรมและจรยิ ธรรม
๑.๕.๑ ความสําคญั ของคุณธรรมจริยธรรม
คณุ ธรรมเปนเครื่องสงเสริมความสงบสขุ และความเจริญ ฉะน้ันผตู องการความสงบสุข
และความเจริญจึงตองมีการฝกฝนตนเองใหมีคุณธรรมจริยธรรม ทั้งน้ีมิใชเพียงเพื่อใหตนเองมี
ความสงบสุขและความเจริญเปนการสวนตัวแตเพียงผูเดียวเทานั้น หากแตเพื่อใหชาติบานเมือง
สังคมสวนรวม มีความสงบสุขและความเจริญดวย ท้ังนี้ เพราะบุคคลกับสวนรวมตองอาศัยซ่ึงกัน
และกนั และความสงบสุข ความเจริญของบุคคลก็ข้ึนอยูกับความม่ันคงปลอดภยั ของชาติบา นเมอื ง
ดวย ความมั่นคงปลอดภัยของประเทศชาติบานเมืองก็ขึ้นอยูกับการกระทําของคนในชาติเปน
สําคัญ และการกระทําท่ีจะเปนทางสงเสริมความมั่นคงปลอดภัยของประเทศชาติก็ยอมจะเปน
การกระทําท่ีประกอบดวยคุณธรรมจริยธรรม ฉะน้ัน ผูหวังความสงบสุข ความเจริญและความ
มั่นคง ปลอดภัยแกต นเองและแกประเทศชาติ จึงตองพัฒนาตนเองใหมีคุณธรรมจริยธรรม ดังน้ัน
จงึ มีคํากลาววา “การพัฒนาบานเมือง ตองพัฒนาท่ีจิตใจคนกอน เมื่อจิตใจคนดีแลวเรื่องอื่น ๆ ก็
จะตามมา” คุณธรรมจริยธรรมในสังคมจึงควรไดรบั การพิจารณาอันดับแรก ควรกาํ หนดเปนวาระ
แหงชาติ46๔๗ เศรษฐกจิ และปากทอง คุณภาพชีวิตของประชาชนจะดีขึ้นทันทีถาจริยธรรมของคน
ในสังคมดี ที่เศรษฐกิจตองเสื่อมโทรม ประชาชนบางสวนตองหิวโหยนั้น เพราะชนบางสวนของ
สังคมละเลยคุณธรรมจริยธรรม กอบโกยเอาทรัพยสินไวเปนประโยชนสวนตัวมากเกินไป
ความเห็นแกตัว ความแลงน้ําใจ ขาดความเมตตาปรานี น่ันเปนสัญลักษณข องการขาดคุณธรรม
จริยธรรมมีผูรูและนักวิชาการหลายทานใหแงคิดในเรื่องความสําคัญของการพัฒนาคุณธรรม
จรยิ ธรรมนีห้ ลายคนท่จี ะยกข้นึ มากลา วในทีน่ ี้ไดแก
พระเทพเวที (ประยุทธ ปยุตโต)47๔๘ ไดบรรยายเรื่อง การพัฒนาจริยธรรมในการ
ประชุม สัมมนาทางวิชาการท่ีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตรเมื่อวันท่ี ๒๑ กันยายน ๒๕๓๐ สรุป
ไดวาจริยธรรมมีความจําเปนตอการพัฒนาประเทศขณะน้ีท่ีกําลังพัฒนาไปในทางวัตถุนิยม ซ่ึง
ทําใหประชาชนหลงทิศทาง มุงแตความเจริญทางดานเศรษฐกิจเพื่อหารายไดเขาประเทศ ทํา
๔๗ ประเวศ วะสี, การจดั การความรู: กระบวนการปลดปลอยมนุษยสศู กั ยภาพ เสรีภาพ และ
ความสุข, (กรุงเทพมหานคร: สถาบันสง เสรมิ การจัดการความรเู พือ่ สังคม, ๒๕๔๘).
๔๘ พระเทพเวที (ป.อ.ปยุต.โต), พุทธธรรม: กฎธรรมชาติ และคุณคาสําหรับชีวิต.
(กรุงเทพมหานคร: สุขภาพใจ, ๒๕๓๑).
๒๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๑ ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับคุณธรรมและจริยธรรม
ใหศีลธรรมเสื่อมถอยลดลง จนแปลกใจวา ประเทศไทยเปนเมืองพุทธ แตฆากันตายไมเวนแต
ละวันอาชญากรรมเกิดข้ึนทั่วไปในประเทศ เปนเพราะประชาชนขาดความสนใจตอศีลธรรม
จรยิ ธรรม ดังนั้น การพัฒนาประเทศแมจ ะมงุ ไปทางดานเศรษฐกิจทุนนยิ มก็จะตองไมละเลยใน
ศลี ธรรม จรยิ ธรรม เพอ่ื ใหส ังคมมีความสงบสุขรมเยน็ ได
ประเวศ วะสี48๔๙ กลาววา ใคร ๆ ก็ยอมรับวาเร่ืองคุณธรรม จริยธรรมมีความสําคัญ
ที่สุดเพราะคุณธรรมจริยธรรมเปนคุณสมบัติของความเปนมนุษย เปนเครื่องมือของศีลธรรมหรือ
อดุ มการณของชาติในรางกายเรา ถาทุกสวนรวมกันอยางถูกตองก็เกิดความเปนปกติหรือสุขภาพ
ดีเซลลมะเร็งมันไมอยูรวมกันกับเซลลอ่ืน ฉะน้ันเมื่อเปนมะเร็งข้ึนก็รวนไปหมดท้ังระบบใน
รางกายในสังคมก็เชนเดียวกัน ถาไมรวมกันอยูอยางถูกตองก็รวนกันไปทั้งระบบ รางกายเปน
มะเร็งแลวดํารงอยูไมไดฉันใด สังคมท่ีขาดคุณธรรมจริยธรรมศีลธรรมก็ดํารงอยูไมไดฉันน้ัน คือ
จะหักโคน ลงหรือวกิ ฤตคุณธรรมจริยธรรมจึงเปนระเบยี บวาระของชาติเพื่อการอยูร ว มกัน
อิมมานูเอล คานท (Emmanuel Kant, ๑๗๒๔–๑๘๐๔)49๕๐ ชาวเยอรมัน เห็นวา
คณุ ธรรมจริยธรรมคือความดีอันสูงสดุ คุณธรรมมจี ุดมุง หมายในตัวเอง เราทําหนาท่ีเพอ่ื หนาท่ี
มิใชทําหนาที่เพ่ือไปสูจุดหมายอ่ืน เชน ความสุข เปนตน คนดีไมจําเปนจะตองไดรับความสุข
ไมจําเปนตองไปดวยกัน อาจกลมกลืนกัน อาจขัดแยงกันก็ได เพราะคานทเห็นวา คนมี
คุณธรรมจริยธรรมไมควรประพฤตคิ ุณธรรมเพ่อื ความสุข แตค วามผาสุกของคนนัน้ ยอ มรวมเอา
ความสุขและคุณธรรมเขาไวดวยกัน เราควรประพฤติคุณธรรมเพ่ือความสุขของผูอ่ืนไมใชเพื่อ
ความสุขของตัวเราเองจะกลายเปนคนเห็นแกตัว ท้ังน้ีความสําคัญของคุณธรรมจริยธรรม มี
หลายประการ ไดแก
๑. ความสําคัญของคุณธรรมจรยิ ธรรมตอบคุ คล ไดแก
๑.๑ คณุ ธรรมจรยิ ธรรมเปนเครื่องธาํ รงศักด์ิศรีของมนุษย เราไมตีคาของมนุษย
เปน ตวั เงินแตจ ะตีคากันดว ยคณุ ธรรมท่ีมี
๔๙ ประเวศ วะสี, การจัดการความรู : กระบวนการปลดปลอยมนุษยสูศักยภาพ เสรีภาพ
และความสุข. (กรุงเทพมหานคร: สถาบนั สงเสริมการจัดการความรูเพื่อสงั คม, ๒๕๔๘).
๕๐ อิมมานูเอล คานท (Emmanuel Kant, 1724 – 1804), อางใน สัญญา ภัทราชัย และ กําแหง
จาตุรจินดา, จริยธรรมวิชาชีพแพทย (Medical ethics) [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.mahidol.
ac.th/mahidol/ra/raog/ethic1.html [๒๙ กรกฎาคม ๒๕๖๑].
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๒๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
๑.๒ คุณธรรมจริยธรรมเปนเครื่องเสริมบุคลิกภาพ ผูมีคุณธรรมจริยธรรมจะมี
ความสมบูรณในความคิด ในคําพูด และในการกระทํา อีกท้ังมีหลักท่ีม่ันคงในการตัดสินใจ ซึ่ง
เปน ทม่ี าของความมั่นคงทางจิตใจ
๑.๓ คุณธรรมจริยธรรมเปนเครื่องเสริมมิตรภาพทําใหความสัมพันธกับคนอื่น
เปนไปอยางราบรื่น ผูมีคุณธรรมจริยธรรมยอมทําใหเปนท่ีเช่ือถือนับถือและไววางใจจากผูอ่ืน
สงผลใหความสัมพันธอันดีเกิดข้ึนไดเพราะการทําแตส่ิงที่ถูกท่ีควรแลว ยังทําใหสบายใจท่ีไม
ตองระแวงระวังในอันตรายท่ีจะมีมาอีกดวย เพราะผูมีคุณธรรมจริยธรรม จะเปนผูนารัก เมื่อ
เปน คนทน่ี ารกั แลว อนั ตรายก็จะไมมี
๑.๔ คุณธรรมจริยธรรมเปนเคร่ืองสง เสริมความสําเร็จและความมั่นคงปลอดภัย
ในการประกอบอาชีพและดาํ รงชีวิต
๒. ความสําคัญของคุณธรรมจริยธรรมตอสวนรวม
ความสําคัญของคุณธรรมจริยธรรมท่ีมีตอสวนรวม เพราะคุณธรรมจริยธรรมเปน
ปจ จัยสําคญั ท่ีเราจะสรางความสงบสุขและความเจริญใหแกประเทศชาติ เนื่องจากความสงบ
สุขของประเทศชาติจะมีไดก็ตอเมื่อคนในชาติมีคุณธรรมจริยธรรมบางประการท่ีทําใหไม
เบียดเบียนกัน ไมเอารัดเอาเปรียบกันไมใชสิทธิเสรีภาพจนเกินเลยลวงล้ําสิทธิของกันและกัน
ไมละเลยการปฏิบัตติ ามกฎหมาย วินยั และจรรยาวิชาชพี ทใี่ ชบงั คบั กันเปน ตน และความเจริญ
ของประเทศชาติจะมีไดก็ตอ เม่ือคนในชาติมีคุณธรรมจริยธรรมเปน เครอ่ื งผลักดนั ใหรวมมอื รว ม
ใจกัน เกิดความมุงมั่นสรางสรรค และพัฒนาประเทศชาติ ยอมเสียสละประโยชนสวนตนเพ่ือ
ประโยชนสว นรวม ชว ยปองกันภยั พบิ ตั ทิ จ่ี ะบงั เกิดแกประเทศชาติ
ประวีณ ณ นคร ๕๑ ไดสรุปไววามนุษยแตล ะคนมหี นา ที่หลายอยา ง การจะทาํ หนา ที่
50
ทุกอยางใหสมบูรณน้ันเปนเรื่องยากมาก มนุษยที่ดีที่สุดและหาไดยากที่สุดก็คือ มนุษยท่ีทํา
หนาท่ีของตนสมบูรณท่ีสุดนั่นเอง คนกวาดถนนที่ทําหนาที่ของตนดีท่ีสุดยอมดีกวาอธิบดี
รฐั มนตรี หรือนายกรฐั มนตรีที่บกพรอง กอบโกย โกงกนิ ถาเปน
วศิน อินทสระ51๕๒ กจ็ ะสรุปวา คนสวนมากมกั มลี ักษณะบกพรองอยู ๒ ประการ คือ
ทําอะไรเกินหนาที่ไปอยางหนึ่งและทํากิจในหนาท่ีของตนเองไมสมบูรณอยางหนึ่ง คนที่ทํา
๕๑ ประวณี ณ นคร และคณะ, การพัฒนาบคุ คล, (กรงุ เทพมหานคร: ประชาชน, ๒๕๔๐).
๕๒ วศนิ อนิ ทสระ, พุทธจรยิ ศาสตร, (กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พท องกวาว, ๒๕๔๑).
๒๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๑ ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับคุณธรรมและจริยธรรม
อะไรเกินหนาที่ของตนไป มักกาวราวกับกิจการของคนอน่ื หรือเอาภาระงานของคนอน่ื มาเปน
ของตน โดยไมมีเหตุผลสมควรจนเปนท่ีนาเบ่ือหนายชิงชังของผูท่ีเกี่ยวของทั่วไป บางทที ําการ
ผิดพลาดไปกอใหเกิดผลรายแกตนเอง เสียชื่อเสียง เสียคนไปก็มี บุคคลท่ีสามารถทํางานที่คน
ทั่วไปเห็นวา ตํ่าตอยไรเกียรตใิ หเปนงานทีส่ ูงสงมีเกียรติในสายตาของบัณฑติ ไดดว ยการทาํ งาน
นัน้ อยา งตงั้ ใจจริง และทาํ อยา งดที สี่ ดุ
สขุ ุมาล เกษมสขุ 52๕๓ กลา ววา จริยธรรมเปน สิง่ มีคุณคาตอ การดาํ เนนิ ชวี ติ ของมนษุ ย
ที่จะชวยใหบุคคลดําเนินชีวิตอยางมีความสุข อีกทั้งชวยใหสังคมมีความสุข เพราะผูท่ีมี
จริยธรรมจะไมสรางความทุกขความเดือดรอนแกตนเองและสังคม แตจะสรางประโยชน
ดงั นัน้ จริยธรรมจึงมคี วามสําคญั ตอบคุ คลและสังคม ดังน้ี
ความสําคญั ตอ บคุ คล บคุ คลใดเปน ผมู จี ริยธรรม ยอมเกดิ ประโยชน ดงั นี้
๑. จริยธรรมชวยใหคนมีความสุขท้ังสุขใจและสุขกาย
๒. จรยิ ธรรมชวยเหนย่ี วรั้งจติ ใจของบุคคลมใิ หตกตํ่ากระทาํ ในสงิ่ ทผ่ี ิดท่ีช่วั
๓. จรยิ ธรรมชวยใหบ ุคคลดําเนินชีวิตอยูอยา งม่ันใจ
๔. จริยธรรมชว ยใหบ ุคคลมคี วามเจรญิ กา วหนา ในชวี ติ
๕. จริยธรรมชวยใหชีวิตของบคุ คลเปนชวี ิตทม่ี ีคณุ คา สมกบั ท่ีไดเ กิดมาเปน มนษุ ย
ความสําคัญตอสังคม ผูมีจริยธรรมอยูในสังคมใดยอมกอใหเกิดประโยชนสุขตอ
สังคมท่ีเขาอยู จริยธรรมจึงมีความสาํ คญั ตอสังคม ดงั น้ี
๑. จริยธรรมชวยใหสังคมสงบสขุ
๒. จริยธรรมชวยใหส ังคมมีความเปนระเบยี บเรียบรอ ย
๓. จรยิ ธรรมชวยใหสงั คมมคี วามสามัคคี
๔. จรยิ ธรรมชวยใหสงั คมมคี วามเจริญกา วหนา
สรปุ ไดวา คณุ ธรรมจริยธรรมมคี วามสาํ คัญอยา งมากตอบุคคลและสงั คม การพฒั นา
จิตใจของคนท่จี ะดํารงตนอยูในสังคมอยางมีความสุข การพัฒนาจริยธรรมจะหลอหลอมใหคน
เปนคนดีท่ีสังคมพึงปรารถนา รูจักวิเคราะหแยกแยะไดวาอะไรดี อะไรช่ัว อะไรควร ไมควร
๕๓ สุขุมาล เกษมสุข, การปลูกฝงจริยธรรมแกเด็ก, (กรุงเทพมหานคร: คณะศึกษาศาสตร
มหาวิทยาลัยศรีนครนิ ทรวโิ รฒ, ๒๕๔๘).
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๒๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
รจู ักยับยัง้ ชั่งใจตนเอง เม่ือเปนสมาชิกที่ดีของสังคมแลว สุดทายจะทาํ ใหป ระเทศชาตอิ ันเปนที่
อยอู าศัยของทุกคนมีความมน่ั คงสถาพรตอไป
ดังนั้นทัง้ คุณธรรม จริยธรรม และธรรมาภบิ าล มีเปา หมายเดียวกัน คือ นําไปสูก ารลด
ความสูญเสีย ขจัดความรั่วไหล ปองกันการทุจริต การประพฤติและดําเนินการท่ีมิชอบเพ่ิม
ประสิทธิภาพ ประสิทธิผล ความคุมคา โปรงใส ตอบสนอง สุจริต ซื่อตรง และเที่ยงธรรม เมื่อ
นาํ มาใช ในการบรหิ ารงานท่ีจะชวยสรา งสรรคและสงเสริมองคกรใหมีศกั ยภาพและประสิทธภิ าพ
อาทิ พนักงานตางทํางานอยางซื่อสัตยสุจริตและขยันหมั่นเพียร นอกจากน้ีแลวยังทําให
บุคคลภายนอกท่ีเกี่ยวของ ศรัทธาและเช่ือมั่นในองคกรนั้น ๆ อันจะทําใหเกิดการพัฒนาอยาง
ตอเนื่อง เชน องคกรท่ีโปรงใส ยอมไดรับความไววางใจในการรวมทําธุรกิจ รัฐบาลท่ีโปรงใส
ตรวจสอบได ยอมสรา งความเช่ือม่ันใหแกนักลงทนุ และประชาชน ตลอดจนสง ผลดีตอเสถียรภาพ
ของรัฐบาลและความเจริญกาวหนาของประเทศ เปน ตน53๕๔
๑.๖ สรปุ
จากความหมายของจริยธรรมตามทัศนะของบุคคล นักวิชาการศึกษาที่กลาวมา
ขางตน สรุปไดวา จริยธรรม หมายถึง หลักความประพฤติที่อบรมกิริยาและปลูกฝงลักษณะ
นิสัยใหอยูในครรลองของคุณธรรมหรือศีลธรรม คุณคาทางจริยธรรมช้ีใหเห็นความเจริญงอก
งามในการดาํ รงชีวิตอยางมรี ะเบยี บ คอื บคุ คลที่ประพฤตอิ ยใู นหลกั ธรรม ซึ่งคณุ ธรรมจรยิ ธรรม
เปน พฤติกรรมการแสดงออกทางกาย วาจา ใจ ท่ีดงี ามของมนษุ ยเ ปนประโยชนแกตนเอง ผูอ่ืน
และสังคม ทุกคนในสังคมพึงพอใจและปรารถนาในส่ิงที่ดีงาม แบบแผนตามวัฒนธรรมของ
บคุ คลท่ีมลี ักษณะทางจิตใจท่ีดีงาม มุง กระทําดี เปน ประโยชนต อตนเอง สงั คมและประเทศชาติ
๕๔ จรวยพร ธรณินทร, การบริหารราชการตามระบบคุณธรรม, [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
https://www.gotoknow.org/posts/389443 [๒๙ มีนาคม, ๒๕๖๑].
บทที่ ๒
แนวคดิ หลกั การ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
การกําหนดทิศทางแนวคิด หลักการ ทฤษฎีเก่ียวกับในการพัฒนาคุณธรรม
จริยธรรม ผูรับผิดชอบงานควรตองคิดใหครอบคลุมทั้งดานคุณธรรมและจริยธรรม น่ันคือ
หลักการคิดและวิธีการปฏิบัติท่ีดีงาม ถูกตอง ตามสภาพสังคม วัฒนธรรม คุณธรรม คือ หลัก
ความจรงิ หลักการปฏิบตั ิ ประกอบดวย
๒.๑ หลกั การ แนวคิด ทฤษฎีเกย่ี วกบั คณุ ธรรมจริยธรรมตะวนั ตก
วิวัฒนาการดานคุณธรรมจริยธรรมของตะวันตกมีพื้นฐานความเปนมา และ
กระบวนการตอเน่ือง คําวา คุณธรรมจริยธรรมมิไดเกิดข้ึนลอย ๆ แตมีจุดกําเนิดจากปรัชญา
พนื้ ฐานของมนุษยในเรื่องชีวิตความเปนอยู ซ่ึงการทําความเขาใจในวิวัฒนาการดานจริยธรรม
ตะวันตกจะทําใหเห็นคุณคาที่แทจริงของจริยธรรม ทั้งน้ี แนวคิดเก่ียวกับจริยธรรมของ
นักการเมืองที่สําคัญของตะวันตกที่มีอิทธิพลตอแนวคิดในชวงตอมา ไดแก โสเกรตีส เพลโต
อริสโตเติล ซ่งึ มีสาระสาํ คญั คือ
โสเกรตีส54๑ ไดสรางหลักการสําคัญเกี่ยวกับคุณธรรม หรือจริยธรรม คือ ความรู
คุณธรรม เปนส่ิงท่ีอาจแสวงหาคนพบได และคุณธรรมเปนสิ่งที่อาจสอนและเรียนรูได
คุณธรรมทางสังคมที่สูงสุด คือ ความยุติธรรม ดังน้ัน เปาหมายสูงสุดของชีวิตการเมือง คือ
คุณธรรม และรัฐที่ดีที่สุด คือ รัฐท่ีมีการปกครองแบบอภิชนาธิปไตย (Aristocracy) หรือรัฐ
ผสม (Mixed Regime) โสเกรตีส เชื่อวา เมื่อราชากลายเปนปรัชญาเมธี หรือเม่ือปรัชญาเมธี
กลายเปน ราชาเทา นั้น รัฐท่ดี ที ส่ี ุดจึงจะเกดิ ข้นึ ได
เพลโต55๒ มีแนวความคิดหลักดานจริยธรรมวา ผูปกครองหมายถึงนักปราชญ
(Philosopher King) หรือผูทรงคุณธรรมควรเปนผูปกครอง และเมื่อความรู คือคุณธรรม
จึงจําเปนตองแสวงหาและฝกฝนอบรมคนท่ีรูไดดีที่สุด เพ่ือเสริมสรางผูปกครองท่ีเปนธรรม
๑ บานจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวันตก, โสเกรตีส, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut.comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถุนายน ๒๕๕๘].
๒ บานจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวันตก, เพลโต, [ออนไลน], แหลงที่มา: https://www.
baanjomyut.comlibraryethics03.htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๒๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
เพลโตแบง ประเภทของคุณธรรมออกเปน ๔ ประเภท คือ ปรีชาญาณ ความกลาหาญ การรูจัก
ประมาณ และความยตุ ธิ รรม
อริสโตเติล56๓ ปรชั ญาการเมอื งของอรสิ โตเติลมุง ที่จริยธรรมเปนประการสําคัญ ทั้งน้ี
เพื่อวางมาตรฐานความประพฤติปฏิบัติและขอวัตรทางศีลธรรมจรรยา อันหมายถึง กฎหมาย
ซ่ึงแจกแจงออกเปนแบบแผนทางสังคม และระบอบการปกครอง รวมทั้งมาตรฐานทาง
จริยธรรมที่ราษฎรจะตองประพฤติปฏิบัติตาม ท้ังหมดเรียกวา “รัฐธรรมนูญ” คุณธรรมหลัก
ตามแนวคิดของอริสโตเติล มี ๔ ประการ คอื ความรอบคอบ ความกลา หาญ การรจู ักประมาณ
และความยตุ ธิ รรม
จากแนวคดิ ปรัชญาตะวันตกท่ีไดกลาวมาขางตน ถอื เปนพ้ืนฐานแนวคิดท่ีสําคัญอัน
นํามาสูการเปลี่ยนแปลงของแนวคิดจริยธรรมตะวันตกในชวงตอมาอยางมาก โดยสามารถ
จําแนกววิ ฒั นาการของแนวคดิ ทางปรชั ญาทางดานจริยธรรมตะวันตกไดเ ปน ๔ ยุค คือ
๑. Ancient Greek Philosophy : ปรชั ญากรกี โบราณ57๔
กรีกสมัยโบราณอยูในชวงเวลาประมาณ ๖๐๐ ปกอนคริสตกาล (ใกลเคียง
พระพุทธศาสนา เพราะพระพุทธศาสนาเกิดกอนศักราชประมาณ ๕๔๓ ป) ลักษณะแนวคิด
ของกรีกโบราณในชวงเร่ิมแรกมีลักษณะเปนอภิปรัชญา ซึ่งเปนการคิดแบบปรัชญา-
วิทยาศาสตรธรรมชาติ นักคิดท่ีมีอิทธิพลในชวงแรก ๆ คือ Thales โดยการตง้ั คําถามวา อะไร
คือ ปฐมธาตุของจกั รวาล (What is the First Element?) จักรวาล (Universe) เกิดจากอะไร
โดยเช่อื วา ธรรมชาตจิ ะตองมีกฎเกณฑแนนอน นกั คดิ ในชวงแรก ๆ เกดิ ความสงสัยในธรรมชาติ
พยายามหาหลักเกณฑเพ่อื นํามาอธิบายกฎของธรรมชาติ โดยการใชวิธกี ารโตแยง เพื่อชว ยกัน
คนหาความจริง ซึ่งถือเปนจุดเริ่มตนของวิชาอภิปรัชญา ขณะเดียวกันก็เกิดกลุมนักปราชญท่ี
เรียกตัวเองวา "โซฟสต" ซึ่งไมสนใจปญหาของ Thales ที่วา "โลกเกิดจากอะไร หรือสรรพส่ิง
เกิดจากอะไร" แตกลุมโซฟสตกลับต้ังปญหาข้ึนวา "ชีวิตที่ดีเปนอยางไร?" (What is Good
Life?) "เราควรดํารงอยูอยางไรจึงจะมีความสุข" (How should Man Live?) จึงกลาวไดวา
๓ บานจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวันตก, อริสโตเติล [ออนไลน], แหลงที่มา:https://www.
baanjomyut.com libraryethics03.htm, [๑๕ มิถุนายน ๒๕๕๘].
๔ บา นจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวนั ตก, Ancient Greek Philosophy [ออนไลน] , แหลงทม่ี า:
https://www. baanjomyut.comlibraryethics03.htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].
๒๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
กลุมแรกท่ีเริ่มต้ังปญหาทางจริยศาสตร คือ กลุมโซฟสต พรอมทั้งประกาศแนวความคิดของ
กลมุ ตัวเองอยางชัดเจน
๒. Medieval Philosophy: ปรัชญาสมยั กลาง หรอื ยุคบุพกาล (๑-๑๕ A.D./ระหวา ง
ครสิ ตศตวรรษที่ ๑-๑๕)58๕
แมวายุคปรัชญาสมัยกลางถือวาเปนยุคทองของศาสนาคริสต แตหลักปรัชญาคํา
สอนของนักปรชั ญาชาวกรีกยังคงมอี ิทธิพลอยมู าก ดงั นั้น นักปรัชญาชาวคริสเตยี นจึงพยายาม
รวบรวมและพิสูจนคําสอนใหประชาชนเห็นวา คําสอนหรือความเช่ือของศาสนาคริสตกับ
ปรัชญากรีกเปนไปในทิศทางเดียวกัน โดยการบูรณาการปรชั ญากรีกเขากับคาํ สอนของศาสนา
คริสตในประเด็นท่ีเก่ียวกับ จริยศาสตร คือ การอธิบายจริยศาสตรกรีกใหเขากับจริยศาสตร
ของศาสนาคริสต
๓. Modern Philosophy: ปรัชญาสมยั ใหม (ศตวรรษที่ ๑๖-๑๘) 59๖
ยุคปรัชญาสมัยใหมเปนยุคท่ีศาสนาคริสตเริ่มหมดอิทธิพล ประชาชนเริ่มใหความ
สนใจกับแนวคิดของศาสนาอื่น ๆ เพิ่มมากข้ึน และถือเปนยุคเร่ิมตนของวิทยาศาสตร มีการ
พัฒนาวิทยาศาสตร การปฏิวัติอุตสาหกรรม ท้ังยังเปนชวงที่ปรัชญาทางการเมืองมีความ
เดนชัดมาก ถือเปนยุคกําเนิดและเฟองฟูของกฎหมาย รวมถึงขบวนการฟนฟูศิลปวิทยาการ
นักปรัชญา และสํานักปรัชญาท่ีสําคัญ คือ Immanual Kant หรือ Kant's Ethics (Kantism
Ethics) และสํานัก Utilitarianism (ประโยชนนิยม) ซึ่งมนี กั คิดทส่ี ําคัญคอื John Stuart Mill
ในยุคน้ีนักปรัชญาจะโตแยงกันเร่ือง "อภิจริยศาสตร" (Meta-Ethics) เปนการใช
คุณคาทางจริยธรรม คือการโตแยงถึงคุณคาการกระทําวาเปนอยางไร โดยศึกษาเกี่ยวกับ
good/bad, right/wrong, ought/ought not, should/should not โดยมีแนวคิดหลักที่
สาํ คัญคือ เกณฑตัดสินทางจริยธรรม หรือการตัดสินการกระทํา (Moral Judgement) การใช
เหตุผลเชิงจริยธรรมมาเปนเกณฑ (Moral Reasoning)
๕ บานจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวันตก, Medieval Philosophy. [ออนไลน], แหลงที่มา:
https://www. baanjomyut.comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถนุ ายน ๒๕๕๘].
๖ บานจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวันตก, Modern Philosophy. [ออนไลน], แหลงที่มา:
https://www. baanjomyut.comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถนุ ายน ๒๕๕๘].
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๒๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
๔. Contemporary Philosophy: ปรัชญารวมสมัย หรือปรัชญาสมัยปจจุบัน
(ศตวรรษที่ ๑๙-๒๐)60๗
ปรัชญาดานจริยธรรมรวมสมัยที่สําคัญไดแก สํานักปฏิฐานนิยมตรรกะวิทยา Logical
Positivism ซ่ึงเนนหลักเหตุผล คําวา Logical Positivist เปนคําที่ใชเรียกชื่อตัวนักปรัชญาสํานัก
น้ัน ๆ ซึ่งนักปรัชญาในสํานักน้ีจะเปนนักวิทยาศาสตรท้ังหมด จะไมเห็นดวยกับปรัชญาเกา ๆ
และเห็นวา "ความรูที่ถูกตองคือความรูทางวิทยาศาสตรเทานั้น" และสํานักอัตถภาวนิยม
Existential นกั คิดในแนวนีเ้ ปนปรัชญาแหง เสรีภาพ เนนภาวการณม อี ยขู องมนษุ ย
๒.๒ หลักการ แนวคดิ ทฤษฎีเกย่ี วกับคุณธรรมจรยิ ธรรมตามแนวคดิ ตะวนั ออก
ในการศึกษาปรัชญาแนวคิดคุณธรรมจริยธรรมตะวันออกนั้น จะกลาวถึงปรัชญา
ของจีนซึ่งมีแนวคิดเนนท่ีการปฏิบัติ มีลักษณะเปน Ethical Philosophy ท่ีเนนดานความคิด
(Wisdom) การมีมโนธรรม และการปฏิบัติ เพราะฉะน้ันปรัชญาจีนจะเปนปรัชญาของการ
ปฏิบัติจริง ๆ ในสังคม และในชีวิตประจําวัน โดยไมไดกลาวถึงชีวิตหลังความตาย ซ่ึงแตกตาง
จากปรัชญาของอินเดียที่ไมแยกขาดจากศาสนา ปรัชญาอินเดียทุกระบบจะรวมอยูกับศาสนา
เพราะฉะน้ันนอกจากจะเนนท่ีปรัชญา เนนท่ีมโนธรรมแลว ยังมีเร่ืองศรัทธา (Faith) กับความ
เชือ่ (Believe) ดว ย ซง่ึ ทาํ ใหม ี ขอผูกมัด (Commitment) กับหลักศีลธรรมหรอื หลักจริยธรรม
จึงออกมาเปนการปฏิบัติได พุทธศาสนาเปนปรัชญาอินเดีย เพราะฉะน้ันจริยธรรมในพุทธ
ศาสนาจึงมลี กั ษณะของปรชั ญาอนิ เดยี มศี รัทธา ความเชอ่ื และการปฏิบตั ิ เขา มาเก่ียวขอ ง61๘
ทัง้ น้ี แนวคิดพ้ืนฐานทางดานปรชั ญาตะวันนออกวา ดว ยจรยิ ธรรมของนักการเมืองที่
สําคัญ ไดแก ปรัชญาเตา ปรัชญาขงจื้อ ปรัชญาโมจ้ือ แนวคิดของเมงจื๊อ แนวคิดของซุนจื๊อ
โดยมีสาระสําคัญ ดังนี้
๗ บานจอมยุทธ, ปรัชญาโลกตะวันตก,Contemporary Philosophy, [ออนไลน],
แหลง ทมี่ า: https://www.baanjomyut.comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถนุ ายน ๒๕๕๘].
๘ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, ซุนจ๊ือ, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www. baanjomyut.
comlibraryethics03.htm, [๑๕ มถิ ุนายน ๒๕๕๘].
๒๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
ปรัชญาเตา62๙ ถือเปนกระบวนความคิดทางธรรมและทางปรัชญาที่มีอิทธิพลตอ
ความรูสึกนึกคิดของชาวจีนมากท่ีสุด ซึ่งประกอบดวย ๒ แนวทาง คือ ลัทธิธรรมของขงจื้อ
และปรัชญาเตา ของเหลาจื๊อ ซง่ึ ทั้งสองแนวคิดนเี้ ปนรากฐานสาํ คญั ท่ีหลอ หลอมอารายธรรมจีน
ใหมีลกั ษณะเดน ชดั และเปนตัวของตัวเองอยา งแทจ รงิ
ปรชั ญาเหลาจ๊อื 63๑๐ เห็นวา กฎธรรมชาติท่ียง่ิ ใหญทสี่ ุด ซึ่งครอบงําสรรพสิง่ ท้ังหลาย
ทั่วสากลจักรวาล คือ เตา ซ่ึงแปลวา ทางหรือสัจธรรม และสําหรับสิ่งท่ีมีชีวิตไมวาจะเปน
มนุษย สัตว พืช หรืออ่ืน ๆ จะมีคุณสมบัติอยางหน่ึงที่ซอนเรนอยูในตัว เรียกวา “เตอ” ซึ่ง
แปลวาพลังอํานาจ (Power) หรือคุณธรรม (Virtue) หลักจริยธรรมของเหลาจ๊ือ จําแนกได ๔
ประการ คอื การรจู ักตนเอง การชนะตนเอง ความสนั โดษ และอดุ มคตแิ หง เตา
ปรัชญาขงจ๊ือ64๑๑ เห็นวา ปรัชญาการเมืองมรี ากฐานมาจากคุณธรรม ความกตัญู
ความเมตตา คุณงามความดี ความถูกตอง ความตรงไปตรงมา การสนับสนนุ และความไวว างใจ
จากประชาชน โดยส่ังสอนใหคนปลูกฝงตนเองกอ น ดูแลจัดการเรื่องในครอบครัวใหเรียบรอย
จึงจะปกครองประเทศใหมีสันติสุขได ดังนั้น คําสอนของขงจื๊อจึงถือวาคุณธรรมกับการเมือง
เปน เรือ่ งเดียวกนั
ปรัชญาโมจื้อ65๑๒ ถือวาคุณธรรมของผูปกครองเปนส่ิงที่สําคญั ท่สี ุด เนอ่ื งจากอาํ นาจ
รฐั เปน สิ่งจาํ เปนทจี่ ะตองใหประชาชนปฏบิ ตั ติ ามหลัก ความรักสากล (Universal love) ดังนั้น
หนาที่ที่สําคัญของผูปกครองของรัฐ คือ การดูแลความประพฤติของประชาชน คอยใหรางวัล
แกผ ูปฏบิ ตั ิตามหลัก “ความรักสากล” และคอยลงโทษผูที่ไมป ฏบิ ตั ติ าม
๙ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, ปรัชญาเตา, [ออนไลน], แหลงที่มา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถนุ ายน ๒๕๕๘].
๑๐ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, ปรัชญาเหลาจื๊อ [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถุนายน ๒๕๕๘].
๑๑ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, ปรัชญาขงจ๊ือ [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถุนายน ๒๕๕๘].
๑๒ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, ปรัชญาโมจ้ือ, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03.htm, [๑๕ มิถนุ ายน ๒๕๕๘].
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๒๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
แนวคดิ ของเมง จือ๊ 66๑๓ แนวคิดทางดานจริยธรรมทางการเมืองของเมง จ๊ือ ไดแก
๑) การเร่มิ ตนจากการมองวา โดยธรรมชาติมนุษยดีมาแตกําเนิด มีความรูสึกท่ีดี ๔
ประการ คือ ความเห็นอกเห็นใจ ความละอายในสิ่งที่ผิดและความภาคภูมิใจในสิ่งที่ถูก ความ
ออนนอมถอมตน และความรูสึกผิดชอบชั่วดี ความรูสึกเห็นอกเห็นใจเปนจุดเริ่มตนของ
มนุษยธรรม ความรูสึกละอายในส่ิงท่ีผิดและภาคภูมิใจในส่ิงท่ีถูกเปนจุดเริ่มตนของความชอบ
ธรรม ความรูสึกออนนอมถอมตนเปนจุดเร่ิมตนของความประพฤติอันเหมาะสม ความรูสึกผิด
ชอบชว่ั ดเี ปนจุดเรม่ิ ตน ของสตปิ ญ ญา
๒) มนุษยเปนสัตวการเมือง และมนุษยจะสามารถพัฒนาตัวเองไดเต็มที่ เม่ืออาศัย
อยหู รอื ดาํ รงอยูใ นรฐั หรอื ในสงั คมเทา น้ัน ขณะที่รฐั เปน สถาบนั ทางศลี ธรรม และผูปกครองของ
รฐั เปน ผนู าํ ที่ทรงคุณธรรม
๓) สิ่งท่ีเช่ือมความสัมพันธระหวางมนุษยกับจักรวาล คือ ความถูกตองชอบธรรม
และศีลธรรมอันยงิ่ ใหญ
แนวคิดของซุนจ๊ือ67๑๔ ถือวา ธรรมชาติของมนุษยเลวมาแตกําเนิด ความดีเกิดจาก
การฝกฝนอบรม ความดีหรือคุณธรรมมีมาจากการท่ีมนุษยอยูรวมกันเปนสังคม โดยรวมมือ
ชวยเหลือซ่ึงกันและกัน ทําใหมีสภาพชีวิตท่ีดีขึ้น และเพื่อท่ีจะเอาชนะสัตวอื่น การที่มนุษย
สามารถแยกความสัมพันธในสังคม เชน ความสัมพันธระหวางพอแมกับลูก สามีกับภรรยา พี่
กับนอง เพ่ือนกับเพื่อน ผูปกครองกับผูถูกปกครอง และสามารถปฏิบัติตอกันไดอยางถูกตอง
เหมาะสมตามระเบยี บกฎเกณฑทางสังคม ความดีจึงเกิดข้ึน ในขณะที่สัตวไ มสามารถแยกแยะ
เรือ่ งเหลานไ้ี ด
๑๓ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, แนวคิดของเมงจื๊อ [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03.htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].
๑๔ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, แนวคิดของซุนจื๊อขงจื๊อ [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03.htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].
๓๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
๒.๓ หลกั การ แนวคิด ทฤษฎีเก่ยี วกบั คุณธรรมจริยธรรมเอเชยี
ปรัชญาจีน
- ขงจอื๊ 68๑๕
ขงจ๊ือมองสังคมของมนุษยในแงของความสัมพันธตามทฤษฎีแบบ Organism
คือสังคมประกอบขึ้นจากหนวยยอย คือ ปจเจกชนแตละคน ถาแตละคนเปนคนดี สังคมก็จะดี
ดวย การกระทําของแตละคนยอมกระทบกระเทือนตอสังคมเหมือนรางกายเราประกอบข้ึน
ดวยอวัยวะ (Organs) ตาง ๆ ถาอวัยวะสวนใดสวนหน่ึงไดรับอันตรายยอมกระทบตออวัยวะ
สามสว น (Organism)
อน่ึง ขงจ๊ือมีความเห็นวา บคุ คลแตละคนยอมจะมีความสัมพนั ธตอกันไม โดยฐานะ
ใดก็ฐานะหน่ึง และความสันพันธขึ้นมูลฐานในสังคมที่ควรจะไดรับการปรับปรุง พัฒนามีอยู
หลายประการ คอื
๑. ความสมั พนั ธร ะหวา งผปู กครองกับผอู ยใู ตปกครอง
๒. ความสัมพันธระหวางบดิ ามารดากับบุตรธิดา
๓. ความสัมพนั ธระหวา งสามกี บั ภรรยา
๔. ความสัมพันธร ะหวา งผูน อ ยกับผใู หญ
๕. ความสมั พันธระหวา งเพอื่ นตอ เพ่อื น
ในความสมั พันธ ๕ ประการน้ี ขงจื๊อไดวางหลักจริยธรรมสําหรับปฏิบตั ิ ในฐานะนนั้ ๆ
ไวด ังน้ี
- ความสัมพนั ธประเภททหี่ น่งึ เมตตา, สุจรติ จงรักภักดี
- ความสัมพนั ธประเภททส่ี อง เมตตา, กตญั ูกตเวที
- ความสมั พันธป ระเภททส่ี าม รัก, ซื่อสตั ย, รบั ผดิ ชอบในหนาท่ีแหง ตน
- ความสัมพันธประเภททส่ี ี่ คารวธรรม
- ความสัมพนั ธป ระเภทท่ีหา ความจริงใจ
๑๕ บานจอมยุทธ, จริยธรรม, ขงจ๊ือ [ออนไลน], แหลงที่มา: https://www. baanjomyut.
comlibraryethics03 .htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๓๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
ขงจื๊อยํ้าวา ในการอยูรวมกัน จะตองปรับปรุงความสมั พันธขั้นมูลฐานนใี้ หดีเสียกอน
สงั คมสวนใหญจะเปน อยูเปน สขุ (Ordered Society) และนอกเหนอื ไปจากนี้ ปจเจกชนแตล ะ
คนตองปฏิบัตติ ามหลักจริยธรรมดังตอ ไปน้ี
๑. คุณธรรมจริยธรรมทางกาย (Morality in Action) หมายถึง จริยธรรมที่ควร
ปฏิบัติเพ่ือประโยชนตอตัวเองและสังคม จริยธรรมน้ีมีชื่อวา เจ้ิงหมิง คือการปฏิบัติใหสมกับที่
ตัวเปน (Rectification of the name) หมายความวาแตละคนยอยจะมีความเปน เชน เปน
ตํารวจ เปนครู เปนนายกรัฐมนตรี ฯลฯ ความเปนแตละอยาง (ช่ือ) ยอมบงบอกถึงหนาที่และ
ความรับผิดชอบ ฉะน้ัน เมื่อเราเปนอะไร ตองทําหนาที่และมีความรับผิดชอบน้ัน ๆ อยาง
สมบูรณ ขงจื๊อกลาววา “ความยุงยากในสังคมเกิดขึ้น เพราะคนไมทําหนาที่ของตัวเองให
สมบูรณ สว นมากเปน แตเพยี งในนาม”
๒. คณุ ธรรมจรยิ ธรรมทางใจ (Morality in Cultivation) คอื หลกั ปฏิบัติเพ่ือพฒั นา
จิตใจของตวั เอง ไดแ ก
๒.๑ ความรักใครเมตตา (Human Heartedness) หรือ เหริน หมายถึง ความ
รกั โดยไมจาํ กดั ขอบเขต ไมมีการแบง แยก เชน เดียวกับหลกั เมตตาในพระพทุ ธศาสนา และหลัก
ความรกั แหงพระเจา (Divine Love) ในศาสนาครสิ ต
๒.๒ สัมมาปฏิบัติ (Rightousness) หรืออี้ ไดแกการกระทําในส่ิงที่เห็นวาถูก
หรือควร โดยไมหวังสิ่งตอบแทน หรือโดยแรงบังคับภายนอกที่พูดกันสั้น ๆ วา ทําความดีเพ่ือ
ความดี (Do good for the good’s sake) ขงจือ๊ ยํ้าวาในการกระทําของเราแมจ ะกระทาํ ในส่ิง
ที่ดี แตถาทําเพราะหวังส่ิงตอบแทนอยางอ่ืน เชน ช่ือเสียง เงินทอง จะจัดวาเปนสัมมาปฏิบัติ
(Rightous Action) ไมไดเราจะตองกระทําความดีน้ันเพ่ือความดี เพราะความดีมีคาในตัวมัน
เองอยูแลว ความดีมิไดอยูที่ผลท่ีไดรับ (The Value of doing what we ought to do lies
in doing itself and not in the external result)
การปฏิบัติตามหลักธรรมดังกลา วอาจจะเปนการยาก ขงจ๊ือจึงวางหลักปฏิบัติสั้น ๆ
เพอื่ การกาวหนาไปสจู ริยธรรมดงั กลา วขางตน ไว หลกั ปฏิบตั ินี้คอื
๑. ปฏิบัตติ อ ผูอืน่ เหมือนท่ที า นปรารถนาจะใหค นอนื่ ปฏิบัติตอทา น
๒. จงอยา ปฏบิ ัตติ อผอู ืน่ ในสงิ่ ท่ีทา นไมปรารถนาจะใหผอู น่ื ปฏิบตั ติ อ ทา น
๓๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
อนึ่ง ขงจื๊อกลาววา ผูที่จะปฏิบัติตามหลักจริยธรรมตาง ๆ ไดอยางไมทอถอย
จะตองเปนผูที่รูจัก มิ่ง คําวา มิ่ง มีความหมายวา “โชคชะตา” หรือโองการสวรรค ขงจื๊อให
ความหมายวาการดําเนินชีวิตนั้น มีบางสิ่งบางอยางที่พนวิสัยที่เราจะควบคุมหรือลิขิต มัน
เปนอยางที่มันจะเปนเชนเดียวกับที่ชาวพุทธพูดกันวา “มันเปนกรรม” ฉะนั้นในการครอง
ชีวิตเราจะตองเขาใจในส่ิงนี้ เพื่อมิใหเกิดความทอแทในการประกอบความดี
ปรชั ญาอินเดีย69๑๖
ปรัชญาอินเดียแมจะมีมากมายหลายระบบ และบรรดาระบบตาง ๆ เหลานน้ั แมจะมี
หลักคําสอนสําคัญและหลักคําสอนปลีกยอยแตกตางกันอยางไรก็ตาม แตกระนั้นก็ยังมีลักษณะ
สําคัญบางประการซึ่งเปนลักษณะรวมแหงปรัชญาอินเดียทุกระบบ ซ่ึงพอจะแยกกลาวเปนขอ ๆ
ไดด งั นี้
ปรชั ญาอินเดียทกุ ระบบถอื วา แนวความคิดทางปรัชญามสี าระอยทู ี่สามารถนาํ มาใช
ใหเกิดประโยชนแกชีวิตประจําวัน เพื่อใหชีวิตดําเนินไปสูอุดมการณท่ีตั้งไวอยางดีที่สุด
ปรชั ญาอนิ เดียทุกระบบจงึ เปนปรัชญาชีวติ
ปรัชญาอินเดียทุกระบบเกิดขึ้นจากความรูสึกไมพึงพอใจตอสภาพท่ีเปนอยูของชีวิต
โดยเหน็ วาชีวิตของมนุษยน ั้นเตม็ ไปดว ยความทกุ ขนานัปการ นักคิดหรือนักปรัชญาของอินเดีย
จึงพยายามคิดคนแสวงหาทางท่ีจะทําใหชีวิตน้ีหลุดพนไปจากสภาพที่ทุกข แลวบรรลุถึง
ความสขุ ทีไ่ มเปลยี่ นแปรหรือความสุขนริ ันดร ดวยเหตุน้ีปรัชญาอินเดยี ทุกระบบจึงมกี ารเริ่มตน
ที่มีลักษณะเปนทุนนิยม (Pessimism) แตทุนนิยมในปรัชญาอินเดียนี้ไมใชทุนนิยมแทจริง
เพราะมีอยูแตในตอนตนเทาน้ัน จุดสุดทายหรือจุดหมายปลายทางปรัชญาอินเดียจบลงดวย
วัตถนุ ิยม (Optimism) ทกุ ระบบ
ปรัชญาอินเดียทุกระบบเชื่อในกฎแหงกรรม ท้ังในลักษณะที่เปนกฎแหงสากล
จักรวาล หรือกฎแหงและผล และในลักษณะที่เปนกฎแหงศีลธรรม ทุกระบบแหงปรัชญา
อินเดียเช่ือวา ทําดียอมไดรับผลดี ทําช่ัวยอมไดรับผลช่ัว แมวาแตละระบบจะมีความเห็น
แตกตา งกันในเรอื่ งเกีย่ วกับการกระทําอยางใดเปนการกระทาํ ท่ีดหี รือช่วั กต็ าม
๑๖ บานจอมยุทธ, ปรัชญาอินเดีย, [ออนไลน], แหลงที่มา: https://www. baanjomyut.
comlibraryethics03 .htm, [๑๕ มิถนุ ายน ๒๕๕๘].
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๓๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
ปรัชญาอินเดียทุกระบบมีทรรศนะตองกันในขอท่ีวา อวิชชาหรืออวิทยาเปนสาเหตุ
แหงความติดของและการเวยี นวายตายเกิดในวัฏสงสาร สวนวิชชาหรือวิทยาเปนส่ิงที่จะทําให
หลุดพนจากการติดของและการเวียนวายตายเกิดเชนนั้น การติดของอยูในโลกและการ
ทองเที่ยวไปในวัฏสงสารทําใหตองไดรับความทุกขไมมีที่ส้ินสุด ปรัชญาอินเดียจึงมุงการบรรลุ
โมกษะหรือความหลุดพนจากทุกขท ั้งปวงเปน จุดหมายปลายทาง
อยา งไรก็ตาม เกย่ี วกับสิ่งที่เรยี กวา อวชิ ชาน้ี ปรัชญาอินเดียไมไดมคี วามเห็นตอ งกัน
ทุกระบบ ส่งิ ท่ีเรียกวาวิชชาของระบบหนึ่ง อาจจะเปนอวิชชาของอีกระบบหนงึ่ เชน ระหวาง
ปรัชญาฮนิ ดูกับพทุ ธปรัชญา ปรชั ญาฮินดูถือวา การเห็นหรือรูชัดวามีส่ิงเท่ียงแทไมเปลี่ยนแปร
ท่ีเรียกวาอาตมันเปนวิชชาหรือวิทยา สวนพุทธปรัชญาถือวา การเห็นวามีส่ิงท่ีเท่ียงเชนนั้น
เปน อวชิ ชาเปนตน
ปรัชญาอินเดยี ทกุ ระบบถือวา การบําเพ็ญสมาธิและวิปส สนาโดยพิจารณาสิ่งตาง ๆ
ใหเห็นตามสภาพความเปนจริง เปนทางท่ีจะนําไปสูความหลุดพนจากทุกข แตเร่ืองนี้ก็เปน
เชนที่กลาวแลวในขอ ๔ คือ สภาพความเปนจริงตามทรรศนะของระบบหนึ่งอาจแตกตางจาก
สภาพความเปน จริงตามทัศนะของอกี ระบบหนง่ึ
ปรัชญาอินเดียทกุ ระบบเหน็ วา การควบคมุ ตนเองหรอื การควบคุมจิตใจไมปลอยให
เปนไปในอํานาจของตัณหา เปนทางท่ีขจัดกิเลสหรือความเศราหมองแหงจิตใจใหหมดไปได
และเม่อื ความเศรา หมองแหงจติ ใจหมดไปแลว กจ็ ะบรรลโุ มกษะซ่งึ เปน ความสขุ นิรนั ดร
ปรัชญาอินเดียทุกระบบมีความเชื่อตรงกันวา ความหลุดพนจากทุกขท้ังปวงหรือ
โมกษะน้ันเปนสิ่งท่ีเปนไปไดและสามารถบรรลุถึงไดดวยการปฏิบัติอยางเขมงวดตามวิธีที่
กําหนดไว แตวิธีปฏิบัติเพ่ือบรรลุความหลุดพนจากทุกขนั้น แตละระบบก็มีวิธีการเปนของ
ตนเอง นอกจากน้ันสถานะเชนไรที่เรียกวาเปนสถานะแหงความหลุดพน แตละระบบก็มี
ทรรศนะไมเหมือนกัน ฉะน้ัน จึงสรุปกลาวไดวา แมวาทุกระบบจะมีความเห็นพองกันวา
โมกษะความหลุดพนที่เปนไปได แตในเรื่องของวิธีการและธรรมชาติของความหลุดพน แตละ
ระบบมีทรรศนะไมต รงกัน70๑๗
๑๗ สนุ ทร ณ รงั ส,ี ปรชั ญาอนิ เดยี , (กรงุ เทพมหานคร: พพิ ธิ วทิ ยา, ๒๕๓๑), หนา ๑ – ๘.
๓๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
ลักษณะท้ัง ๗ ประการดังกลาวมานี้ เปนลักษณะรวมแหงปรัชญาอินเดียทุกระบบ
ยกเวน ปรัชญาจารวะจากเพียงระบบเดยี ว เพราะปรัชญาจารวะจากเปนปรชั ญาวัตถนุ ิยมซ่ึงมี
แนวความคิดไมต รงกบั แนวความคิดของระบบอืน่ ๆทงั้ หมดของอนิ เดยี ได
๒.๔ ระดับของจริยธรรม
ทฤษฎพี ฒั นาการทางจริยธรรม ของโคลเ บริ ก (Stages of Moral Development)
ลอเรนซ โคลเบิรก (Lawrence Kohlberg) ๑๘ ไดศึกษาวิจัยพัฒนาการทางจริยธรรม
ของมนษุ ยในหลายประเทศท่ีมีวัฒนธรรมตางกัน จริยธรรมในทน่ี ี้เปน เร่ืองของความรู ความเขาใจ
เก่ียวกับความถูกผิด โดยเกิดจากกระบวนการคิดอยางมีเหตุผล และอาศัยวุฒิภาวะทางปญญา
การวิจัยของ โคลเบิรก พบวาพัฒนาการทางจริยธรรมของเด็กอายุ ๑๐ ปยังพัฒนาไมถึงขั้น
สูงสุด แตยังคงพัฒนาตอไปเม่ืออายุมากขึ้น การศึกษาวิจัยนี้ทําใหเราทราบวา การท่ีบุคคลใช
เหตุผลหนึ่ง ๆ ในการตัดสินใจเลือกกระทําตอเหตุการณอยางหน่ึงน้ันเปนส่ิงที่แสดงใหเห็น ถึง
ความเจริญในจิตใจของบุคคลผูนั้น ซึ่งการใชเหตุผลเชิงจริยธรรมนไ้ี มไ ดขึ้นอยูกับกฎเกณฑของ
สังคมใดสังคมหน่ึงโดยเฉพาะ แตเปนการใชเหตุผลที่ลึกซ้ึงตามลําดับวุฒิภาวะทางจิตใจ และ
สติปญญาของบุคคลน้ัน ดังนั้นการศึกษาแนวคิดทฤษฎีน้ีจะชวยใหเราเขาใจระดับพัฒนาการ
ทางจรยิ ธรรม ของเด็กและเยาวชนทกี่ ระทาํ ผิดกฎหมาย ซึ่งอาจเปนเหตุผลสว นหนง่ึ ของสาเหตุ
พฤตกิ รรมกระทาํ ผิด ตลอดจนการมพี ฤตกิ รรมทไี่ มเหมาะสมตา ง ๆ ความเขา ใจนจ้ี ะชว ยในการ
วางแผนบาํ บัด แกไข ฟน ฟู รวมท้ังพัฒนาทักษะตาง ๆ ใหแกเ ด็กและเยาวชน เพ่อื ชว ยลดการมี
ความประพฤติท่ีไมเหมาะสมของเด็กและเยาวชนได ทฤษฎีน้ีไดแบงพัฒนาการทางจริยธรรม
เปน ๓ ระดับ โดยแตล ะระดบั จะแบง ยอยเปน ๒ ข้นั รวม ๖ ขนั้ ซ่งึ มรี ายละเอยี ดดังตอ ไปนี้
ระดับที่ ๑ ระดับกอนมจี ริยธรรมหรือระดบั กอนกฎเกณฑสงั คม (Pre-Conventional
Morality Level)
ในระดับท่ี ๑ น้ีเด็กจะรับรูกฎเกณฑของพฤตกิ รรมท่ี ‘ดี’ และ ‘ไมดี’ จากผูมีอํานาจ
เหนือตนเอง เชน พอแม ครหู รือเดก็ ท่ีโตกวา และมกั คํานึงถึงผลท่ีตามมาวาเปนรางวลั หรอื การ
ถูกลงโทษในการตีความพฤติกรรม ของตนเอง อยางเชน พฤติกรรมดี คือพฤติกรรมที่แสดงแลว
๑๘ ลอเรนซ โคลเบริ ก , Lawrence Kohlberg.
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๓๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
ไดรับรางวัล สวนพฤติกรรมที่ไมดี คือพฤติกรรมท่ีแสดงแลวถกู ลงโทษ ซ่ึงพฤติกรรมเหลา น้ีจะพบ
ในเด็กทอ่ี ายุ ๒ – ๑๐ ป โดยพฒั นาการทางจรยิ ธรรมในระดับที่ ๑ นีจ้ ะแบงเปน ๒ ขัน้ คือ
ข้นั ท่ี๑ การเชือ่ ฟง และการถูกลงโทษ (Obedience and Punishment Orientation)
ในข้ันนี้เด็กใชผลที่ตามมาของการแสดงพฤติกรรมเปนเครื่องบงช้ีวา พฤติกรรมของตนเอง ‘ถูก’
หรือ ‘ผิด’ ถาเด็กถูกทําโทษจะเรียนรูวาส่ิงที่ตนเองทําน้ันผิด ถาเด็กไดรับรางวัลหรือคําชม เขา
เรียนรูวาส่ิงท่ีตนทํานั้นถูก และจะทําซ้ําอีกเพ่ือใหไดรับรางวัล ดังนั้นเดก็ จะยอมทําตามคาํ ส่ังของ
ผูท่ีมีอํานาจเหนือกวาตนเองโดยไมมี เง่ือนไข เพื่อไมใหตนเองถูกลงโทษ ถือวาเปนการแสดง
พฤติกรรมเพ่ือหลบหลีกการถูกลงโทษ
ข้ันที่ ๒ กฎเกณฑเปนเคร่ืองมือเพ่ือประโยชนของตน (The Instrumental Relativist
Orientation) ในข้ันน้ีใชหลักการแสวงหารางวัล และการแลกเปลี่ยน บุคคลเลือกทําตามความ
พอใจของตนเอง โดยใหความสําคัญตอการไดรับรางวัลตอบแทน รางวัลอาจจะเปนวัตถุหรือเปน
การตอบแทนทางกาย วาจา และใจ โดยในขั้นนี้ยังไมคํานึงถึงความถูกตองของสังคม แตทวาเด็ก
จะสนใจทําตามขอบังคับ เพ่ือประโยชน หรือความพอใจของตนเอง หรือเพราะอยากไดของตอบ
แทน ทั้งนี้บุคคลท่ีอยูในขั้นนี้ยังไมมีความคิดเห็นอกเห็นใจตอผูอื่น หรือความยุติธรรม ดังนั้น
พฤติกรรมของเด็กในข้ันนี้จึงทําเพื่อตอบสนองความตองการของตนเอง แตมักเปนไปในลักษณะ
ของการแลกเปลยี่ นกับคนอ่นื 72๑๙
ระดับที่ ๒ ระดับจริยธรรมตามกฎเกณฑทางสังคม (Conventional Morality
Level)
ระดับจริยธรรมในระดับท่ี ๒ น้ี บุคคลจะแสดงพฤติกรรมตามเกณฑของสังคมท่ีตน
อยู ทําตามความคาดหวังของพอแม หรือผูปกครอง บุคคลจะไมคํานึงถึงผลตามมาท่ีจะเกิดแก
ตนเอง แตคํานึงถึงจิตใจของผอู ่ืน ยึดถือความซอื่ สัตย และความจงรักภักดีเปนสาํ คัญ จรยิ ธรรม
ในระดับน้ีมักพบในชวงวัยรุนอายุประมาณ ๑๐–๑๖ ป โดยพัฒนาการทางจริยธรรมนี้จะ
แบง เปน ๒ ขัน้ คือ
ขั้นที่ ๓ ความคาดหวังและการยอมรับในสังคมสําหรับ‘เด็กดี’ (The Interpersonal
Concordance or “Good Boy-Nice Girl” Orientation) ในข้ันน้ีบุคคลจะใชหลักทําตามที่ผูอื่น
๑๙ ศรีเรือน แกวกังวาล, ทฤษฎีจิตวิทยาบุคลิกภาพ, (กรุงเทพมหานคร: หมอชาวบาน,
๒๕๕๑).
๓๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทท่ี ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
เห็นชอบ โดยจะแสดงพฤติกรรมเพ่ือตองการใหเปนที่ยอมรับของกลุม ทําใหผูอ่ืนพอใจ และยก
ยองชมเชย บุคคลนี้จะไมคอยมีความเปนตัวของตัวเอง มักคลอยตามการชักจูงของผูอื่น
โดยเฉพาะเพื่อนพบในวัยรุนอายุ ๑๐–๑๕ ป พัฒนาการทางจริยธรรมในขั้นนี้เปนพฤติกรรมของ
“คนดี” ตามมาตรฐานหรือความคาดหวังของพอ แม หรือเพ่ือนวัยเดียวกัน ดังนั้นพฤติกรรมดีใน
ท่ีน้ีจงึ หมายถึง พฤติกรรมที่จะทาํ ใหผอู ่ืนชอบและยอมรับ รวมท้ังการไมประพฤติผดิ เพราะกลัววา
จะทําใหพ อแมเ สียใจ
ขั้นท่ี ๔ กฎและระเบียบ (Law and Order Orientation) ในขั้นนี้บุคคลจะใชหลักทํา
ตามหนาที่ของสังคม พัฒนาการทางจริยธรรมในขั้นน้ีพบในวัยรุนชวงอายุประมาณ ๑๓–๑๖ ป
บุคคลนี้จะเรียนรูถึงการเปนสวนหน่ึงของสังคม คํานึงถึงบทบาทและหนาที่ของตนเองในสังคม
และปฏิบัติตามหนาที่ของสังคมอยางเครงครัดเพ่ือธํารงไวซึ่งกฎเกณฑของ สังคม เหตุผลในเชิง
จริยธรรมในข้ันนี้ ถือวาสงั คมจะอยูดวยความมีระเบียบจะตองมีกฎหมายและขอบังคับ คนดีหรือ
คนท่ีมพี ฤตกิ รรมถูกตองคือ คนที่ปฏบิ ตั ติ ามระเบยี บขอบังคบั หรือกฎหมาย73๒๐
ระดับที่ ๓ ระดบั จริยธรรมตามหลกั การดวยวจิ ารณญาณ หรือระดบั เหนือกฎเกณฑ
สงั คม (Post-Conventional Morality Level)
พัฒนาการทางจริยธรรมในระดับน้ีเปนหลักจริยธรรมของผูท่ีมีอายุ ๒๐ ปขึ้นไป
หากบุคคลพัฒนาจรยิ ธรรมมาถึงขั้นนี้ก็จะมีการใชวิจารณญาณตคี วามหมายของ สถานการณตาง
ๆ ตามหลักการ และมาตรฐานทางจริยธรรมกอนท่ีจะแสดงพฤติกรรม ซ่ึงการตัดสินใจวา ‘ถูก’
‘ผิด’ หรือ ‘ควร’ ‘ไมควร’ มาจากวิจารณญาณของตนเอง หรือกลุมท่ีตนเปนสมาชิก ซึ่ง
พัฒนาการทางจรยิ ธรรมในระดบั นี้ก็จะแบงเปน ๒ ขน้ั คอื
ข้ันที่ ๕ สัญญาสังคม หรือหลักการทําตามคําม่ันสัญญา (The Social-Contract
Legalistic Orientation) บุคคลมีเหตุผลในการเลือกกระทํา โดยคํานึงถึงประโยชนของสวนรวม
เปนหลัก ไมละเมิดสิทธิของผูอื่น เคารพการตัดสินใจของตนเอง และสามารถควบคุมตนเองได
โดยมพี ฤติกรรมที่ถกู ตองตามคา นิยมของตนและมาตรฐานของสงั คม
ขั้นท่ี ๖ หลักการคุณธรรมสากล (The Universal-Ethical Principle Orientation)
ข้นั นี้ถือวาเปนหลักการมาตรฐานจริยธรรมสากล เปนหลักการเพ่ือมนุษยธรรม ในข้ันน้ีสิ่งท่ี ‘ถูก’
๒๐ อา งแลว .
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๓๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
และ ‘ผิด’ เปนสิ่งที่ข้ึนอยูกับมโนธรรมที่แตละคนยึดถือ บุคคลจะแสดงพฤติกรรมตามหลักการ
คุณธรรมสากล โดยคํานึงถึงความถูกตอง ยอมรับในคุณคาของความเปนมนุษย คํานึงถึงสิทธิ
มนุษยชน มีคุณธรรมประจําใจ ละอาย เกรงกลัวตอบาป มีความยืดหยุนและยึดหลักจริยธรรม
ของตนอยางมีสติ74๒๑
พัฒนาการทางจริยธรรมจะมีความเกี่ยวของกับพัฒนาการทางดานความคิดเปนเหตุ
เปนผล (ตรรกะ) บคุ คลจะมีพัฒนาการทางจริยธรรมเปนไปตามลําดับไมมีการขา มขั้น เชน บุคคล
ท่ีมีพัฒนาการทางจริยธรรมในข้ัน ๓ การแสดงพฤติกรรมเพื่อใหไดรับการยอมรับจากกลุม จะไม
สามารถพัฒนาแบบกาวกระโดดไปยังขั้น ๕ ซ่ึงเปนเร่ืองการตระหนักถึงประโยชนของสวนรวม
เปนหลัก แตอาจพัฒนากาวหนาข้ึนไปเร่ือยๆ ผา นข้ันที่ ๔ และไปถึงข้ันท่ี ๕ เปนลําดับ การท่ีเรา
ศึกษาแนวคิดเหตุผล เชิงจริยธรรม นี้จะทําใหเราตระหนักถึงขอจํากัดทาง ดานความคิดในแตละ
ขั้นพัฒนาการปจจุบันของบุคคล ซ่ึงเหลาน้ีเปนแรงผลักดันที่สงผลตอพัฒนาการทางจริยธรรม
ของบคุ คลนนั้ 75๒๒
๒.๕ แนวคิด หลกั การ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรมประเทศไทย
แนวคิด ทฤษฎีเกี่ยวกับคุณธรรมจริยธรรม การพัฒนาจริยธรรมดวยวิธีพัฒนา
ตนเองตามขั้นตอนดังกลาว เปนธรรมภาระที่บุคคลสามารถปฏิบัติไดควบคูกับการดําเนิน
ชีวิตประจําวัน แตมิใชเปนการกระทําในลักษณะเสร็จสิ้น ตองกระทําอยางตอเนื่องจนเปน
นิสัย เพราะจิตใจของมนุษยเปลี่ยนแปลงไดตลอดเวลา เชน กระแสสังคมที่เปลี่ยนแปลง
ตลอดเวลา ทุกคนไดมีโอกาสเรียนรูมาตั้งแตวัยตนของชีวิตจากการเลี้ยงดู การศึกษาอบรม
และจากประสบการณในการปฏิบัติงาน โดยอาจเปนในวิถีทางที่ตางกัน ซ่ึงเปนผลใหบุคคลมี
พัฒนาการทางจริยธรรมตางกัน จากกฎเกณฑการตัดสินท่ีตางกันโดยมีหลักการดังน้ี
๒๑ ศรีเรือน แกวกงั วาน, ทฤษฎีจติ วิทยาบคุ ลิกภาพ, (กรงุ เทพมหานคร: หมอชาวบา น, ๒๕๕๑).
๒๒ วรุณา กลกิจโกวินท, พัฒนาการทางจิตใจในเด็ก, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: www.vajira.ac.th/
psycho/elearning/PsychoDevelopChild.doc. [๑๘ กุมภาพนั ธ ๒๕๖๐].
๓๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
๒.๕.๑ หลักการ แนวคิด ทฤษฎเี กีย่ วกบั คุณธรรมจริยธรรมประเทศไทย
- หลักการ แนวคิด ทฤษฎขี องกญั ญา วีรยวรรธน76๒๓
การกําหนดทิศทางในการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม ผูรับผิดชอบงานควรตองคิดให
ครอบคลุมทั้งดานคุณธรรมและจริยธรรม นนั่ คือ หลักการคิดและวิธกี ารปฏิบัติที่ดีงาม ถูกตอง
ตามสภาพสงั คม วัฒนธรรม
คุณธรรม คอื หลกั ความจรงิ หลักการปฏบิ ตั ิ ประกอบดวย
๑. จริยธรรม มี ๒ ความหมาย คือ
๑.๑ ความประพฤตดิ งี าม เพอื่ ประโยชนส ุขแกตนและสังคม ซึง่ มีพ้ืนฐานมาจาก
หลักศีลธรรมทางศาสนา คา นิยมทางวฒั นธรรม ประเพณี หลกั กฎหมาย จรรยาบรรณวชิ าชีพ
๑.๒ การรูจ กั ไตรต รองวา อะไรควร ไมค วรทาํ
๒. จรรยา (etiquette) หมายถึง ความประพฤติ กิริยาท่ีควรประพฤติซ่ึงสังคมแต
ละสังคม กําหนดข้ึนสอดคลองกับวัฒนธรรม ในแตละวิชาชีพก็อาจกําหนดบุคลิกภาพ กิริยา
วาจาท่ีบุคคลในวิชาชีพพึงประพฤติปฏิบัติ เชน ครู แพทย พยาบาล ยอมเปนผูที่พึงสํารวมใน
กิรยิ า วาจา ทา ทางท่ีแสดงออก
๓. จรรยาบรรณวิชาชีพ (professional code of ethics) หมายถึง ประมวลความ
ประพฤติท่ีผูประกอบอาชีพการงาน แตละอยางกําหนดขึ้น เพ่ือรักษาและสงเสริมเกียรติคุณ
ช่ือเสียงและฐานะของสมาชิก ทําใหไดรับความเชื่อถือจากสังคม อาจเขียนเปนลายลักษณ
อักษรหรือไมก็ได เชน จรรยาบรรณของแพทย ก็คือ ประมวลความประพฤติท่ีวงการแพทย
กาํ หนดข้ึน เพือ่ เปนแนวทางสาํ หรบั ผเู ปนแพทยยึดถอื ปฏบิ ตั ิ
๔. ศีลธรรม (moral) คําวา ศีลธรรมถาพิจารณาจากรากศัพทภ าษาละติน Moralis
หมายถึง หลักความประพฤติท่ีดีสําหรับบุคคลพึงปฏิบัติ ภาษาไทย ศีลธรรมเปนศัพท
พระพทุ ธศาสนา หมายถึง ความประพฤตทิ ี่ดีทชี่ อบหรอื ธรรมในระดับศลี
๕. คุณธรรม (virtue) หมายถึงสภาพคุณงามความดีทางความประพฤติและจิตใจ
เชน ความเปน ผูไมกลาวเทจ็ โดยหวังประโยชนส วนตน เปนคณุ ธรรมประการหน่ึง อาจกลา วได
๒๓ กัญญา วรี ยวรรธน, “การศกึ ษาสภาพปญหาการเรียนการสอนและการทําวิทยานพิ นธ สาขา
การบรหิ ารการศึกษา ระดบั บัณฑติ ศึกษา ของสถาบนั อุดมศึกษาไทย”, วิทยานพิ นธค รุศาสตรอตุ สาหกรรม
มหาบณั ฑิต, (บัณฑติ วทิ ยาลัย: สถาบันเทคโนโลยพี ระจอมเกลา เจา คุณทหารลาดกระบัง, ๒๕๓๖).
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๓๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
วาคุณธรรมคือจริยธรรมแตละขอท่ีนํามาปฏิบัติจนเปนนิสัย เชน เปนคนซ่ือสัตย เสียสละ
อดทน มคี วามรับผดิ ชอบ ฯลฯ
๖. มโนธรรม (conscience) หมายถึงความรสู ึกผิดชอบช่วั ดี ความรูส กึ วาอะไรควร
ทําไมควรทํา นักจริยศาสตรเชื่อวามนุษยทุกคนมีมโนธรรม เน่ืองจากบางขณะเราจะเกิด
ความรูสึกขัดแยงในใจระหวางความรูสึกตองการส่ิงหน่ึง และรูวาควรทําอีกสิ่งหนึ่ง เชน
ตอ งการไปดูภาพยนตรกบั เพื่อน แตกร็ วู าควรอยูเปนเพ่ือน คณุ แมซึ่งไมคอ ยสบาย
๗. มารยาท กริ ิยา วาจา ท่ีสังคมกําหนดและยอมรับวาเรียบรอย เชน สังคมไทยให
เกียรติเคารพผูใหญ ผูนอยยอมสํารวมกิริยาเม่ืออยูตอหนาผูใหญ การระมัดระวังคําพูดโดยใช
ใหเ หมาะกบั บคุ คลตามกาลเทศะ
จริยธรรม คือ กฎเกณฑความประพฤติของมนุษย ซึ่งเกิดข้ึนจากธรรมชาติของ
มนษุ ยเอง ความเปนผูมปี รีชาญาณ (ปญญา และ เหตุผล รวมกัน) ทําใหมนุษยมมี โนธรรม รจู ัก
แยกแยะความดี ถกู ผดิ ควร ไมควร
จรยิ ธรรมมลี ักษณะ ๔ ประการ คือ
๑. การตัดสินทางจริยธรรม (moral judgment) บุคคลจะมีหลักการของตนเอง
เพ่ือตดั สนิ การกระทําของผูอื่น
๒. หลักการของจริยธรรมและการตัดสินตกลงใจเปนความสัมพันธที่เกิดขึ้นในตัว
บคุ คลกอนที่จะปฏิบตั กิ ารตา ง ๆ ลงไป
๓. หลักการทางจริยธรรมเปนหลักการสากลที่บุคคลใชตัดสินใจในการการะทาํ สิ่ง
ตาง ๆ
๔. ทัศนะเกี่ยวกับจริยธรรมไดมาจากความคิดของบุคคลหรืออุดมคติของสังคมจน
เกิดเปน ทศั นะในการดํารงชีวติ ของตน และของสงั คมทีต่ นอาศยั อยู
จะเห็นไดวา คุณธรรม หมายถึง หลักของความดี ความงาม ความถูกตอง ในการ
แสดงออกท้ังกาย วาจาใจ ของแตละบุคคล ซึ่งยึดม่ันไวเปนหลักประจําใจในการประพฤติ
ปฏบิ ัติจนเกดิ เปนนิสยั ซ่งึ อาจสงผลใหการอยู
๒.๕.๒ ทฤษฎตี น ไมจรยิ ธรรมสาํ หรบั คนไทย
เปนทฤษฎีทางจิตวิทยาทฤษฎีแรกของนักศึกษาไทยที่สรางขึ้น บุคคลผูรวบรวม
เขียนเปนทฤษฎี คือ ศาสตราจารย ดร.ดวงเดือน พันธุมนาวิน กรอบแนวคิดที่เปนจุดเดนของ
๔๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
บทที่ ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม
ทฤษฎีน้ีมีความวา ลักษณะพื้นฐานและองคประกอบทางจิตใจซึ่งจะนําไปสูพฤติกรรมท่ีพึง
ปรารถนา เพอ่ื สง เสริมใหบ คุ คลเปน คนดีและ คนเกง 77๒๔
๑. สวนของดอกผล เปรียบเสมือนเปนลักษณะพฤติกรรมคนดีและเกง การที่ตนไม
จะใหด อกผลใหญจ ะตองมลี าํ ตนและรากทสี่ มบรู ณ
๒. สวนของลําตนที่สมบูรณ เปรียบเสมือนลักษณะทางจิตใจ ซึ่งเปนสาเหตุของ
พฤตกิ รรมทีด่ ีมี ๕ ประการ คือ
ประการที่ ๑ มที ศั นคติ คานิยมท่ดี ี และคณุ ธรรม
ประการท่ี ๒ มเี หตุผลเชงิ จริยธรรม
ประการที่ ๓ ลักษณะมุงอนาคต คาดการณไ กล
ประการท่ี ๔ เชอื่ อาํ นาจในตน
ประการท่ี ๕ มีแรงจงู ใจใฝสัมฤทธิ์
ลักษณะทางจิตใจท้ัง ๕ ประการนี้ ถามีมากในบุคคลใด บุคคลนั้นจะเปนผูมี
พฤติกรรมเกงและดอี ยา งสม่าํ เสมอ
๓. สวนของรากตนไม เปรียบเสมือนลักษณะทางจิตที่เปนพื้นฐานท่ีจะชอบไชหา
อาหารเลยี้ ง ลําตน ใหส มบูรณม ี ๓ ประการ คอื
ประการที่ ๑ สติปญ ญา
ประการท่ี ๒ ประสบการณท างสงั คม
ประการท่ี ๓ สุขภาพจิตดี
บุคคลที่มีลักษณะพื้นฐานทางจิตท้ังสามประการน้ันสูง และเหมาะสมกับอายุ
เปรียบไดกับคนที่เปนบัวเหนือน้ําในพุทธศาสนา ซ่ึงพรอมจะรับการพัฒนา ทฤษฎีตนไม
จริยธรรมของคนไทยจึงใหขอสรปุ วา ถาตอ งการพัฒนาคนใหเปนคนเกงและดี จะตอ งพัฒนา
ลกั ษณะจติ ใจ ทั้ง ๘ ประการท่รี ะบไุ วท่ีลําตน และรากตน ไม
๒๔ กญั ญา วีรยวรรธน, “การศกึ ษาสภาพปญหาการเรยี นการสอนและการทาํ วิทยานิพนธ สาขา
การบริหารการศึกษา ระดับบัณฑิตศึกษา ของสถาบันอดุ มศกึ ษาไทย”, วทิ ยานิพนธค รศุ าสตรอุตสาหกรรม
มหาบัณฑิต, (บัณฑติ วทิ ยาลยั : สถาบนั เทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง, ๒๕๓๖).
คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๔๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)
คณุ ลกั ษณะของคน (ยคุ ใหม) ทพ่ี งึ ประสงค
การสอน "คุณธรรม/จริยธรรม" เปนความตองการที่คนรุนหนึ่งจะชี้นําคนอีกรุน
หนึ่ง โดยผูสอนมีความเช่ือวาประสบการณของตนอาจสรางความเขาใจเร่ือง คุณธรรม/
จริยธรรม (หรือความดี ความถูกตอง ความเหมาะสม) อยางถองแทใ นระดับหนึ่ง และตองการ
ให เยาวชนเชื่อ ดีและเหมาะสมกับเยาวชน การยึดหลักคุณธรรม/จริยธรรม ทําใหมนุษยมี
ความสุข ความสวย และความงาม โดยทค่ี วามสุขน้ันควรเปน ความสขุ แบบเรยี บงา ยและยง่ั ยนื
คุณสมบัตอิ ันเปนความพรอ มทจ่ี ะพฒั นา จรยิ ธรรมของบุคคลประกอบดวย
๑. ความรูเก่ียวกบั ธรรมชาตขิ องชีวติ และหลกั จรยิ ธรรม ทกุ คนไดม โี อกาสเรียนรมู า
ตั้งแตวัยตนของชีวิตจากการเล้ียงดู การศึกษาอบรม และจากประสบการณในการปฏิบัติงาน
โดยอาจเปนในวิถีทางท่ีตางกัน ซึ่งเปนผลใหบุคคลมีพัฒนาการทางจริยธรรมตางกัน จาก
กฎเกณฑการตัดสินท่ีตางกนั